Co to takiego kraking i reforming oraz w jakim celu

się je prowadzi?

Wprowadzenie
Przeczytaj
Grafika interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Co to takiego kraking i reforming oraz w jakim celu się
je prowadzi?

Jako katalizatora podczas krakingu katalitycznego używa się platyny, renu lub tlenku glinu.
Źródło: Alchemist-hp, licencja: CC BY-NC-ND 3.0.

Kraking i reforming to dwa pojęcia, które mają związek z niezwykle ważnym

i strategicznym surowcem, jakim jest ropa naftowa. Procesy przetwórcze tego surowca
zależą od jego właściwości. Czy wiesz, że najcenniejsza ropa posiada słodkawy smak?
Dawne praktyki sprawdzania jakości różnych chemikaliów wiązały się z oceną
organoleptyczną, stąd też wiadomo, że ropa, która nie posiada dużych ilości związków
siarki, jest słodkawa. Czy wiesz, do czego służy kraking i reforming? A może wiesz, czym
jest liczba oktanowa?

Twoje cele

Zdefiniujesz pojęcia kraking, reforming, liczba oktanowa.

Porównasz kraking katalityczny z krakingiem termicznym.
Zweryfikujesz jakość paliwa na podstawie liczby oktanowej.
Przeczytaj

Kraking i reforming

Biochemiczne i termiczne przemiany nagromadzonej materii organicznej na przestrzeni tysięcy lat

doprowadziły do powstania ropy naftowej. Te zasoby mineralne wraz z gazem ziemnym (często
wydobywanym przy złożach ropy naftowej) stanowią kluczowy czynnik napędzający światową gospodarkę.
Szacuje się, że światowe złoża ropy naftowej to ok 234 mld ton (2013 r.). Wśród największych potentatów
tej branży na świecie są: Arabia Saudyjska (36,5 mld ton), Iran (20,8 mld ton), Irak (19,3 mld ton), Wenezuela
(46,3 mld ton), Kuwejt (14,0 mld ton) oraz Kanada (28,2 mld ton). Niewielkie zasoby tego surowca
zlokalizowane są również na terenie Polski, w Karpatach Środkowych – szacuje się, że wynoszą one ok. 15
mln ton (wydobywa się stamtąd ok. 0,2 mln ton w skali roku).

Zastosowanie ropy na owej

Źródło: Epodreczniki, licencja: CC BY-SA 3.0.

Ropa naftowa jest cieką kopaliną, stanowiącą mieszaninę węglowodorów (głównie alkanów
i cykloalkanów), z zanieczyszczeniami w postaci organicznych związków siarki i azotu. Ze względu na
swój atrakcyjny skład, związki z niej pozyskiwane wykorzystywane są w różnych gałęziach przemysłu, np.
do produkcji benzyny. Osiąganie z niej różnych produktów wymaga zastosowania różnych metod
oczyszczania (oczyszczanie mechaniczne, odsiarczanie, destylacja) i procesów przetwórczych. Wśród
nich niezwykle ważne są kraking i reforming.

Kraking
Benzyna, w ilości pozyskanej bezpośrednio z destylacji frakcyjnej ropy naftowej, nie zaspokaja potrzeb
obecnej gospodarki. Dlatego otrzymuje się ją również w wyniku przeróbki węgla kamiennego i gazu
syntezowego oraz w wyniku krakingu.

Schemat przedstawia reakcję krakingu.

Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Kraking jest procesem, w wyniku którego wyższe frakcje ropy, uzyskane z destylacji, poddawane są
przetworzeniu. Polega to na rozkładzie wyższych węglowodorów (alkanów) na mieszaniny alkanów
i alkenów o krótszych łańcuchach. W zależności od zastosowanych warunków tego procesu, wyróżnia się
kraking termiczny i kraking katalityczny.

Rodzaje krakingu

W zależności od rodzaju zastosowanych warunków i surowców, do krakingu można otrzymać różną

mieszankę produktów. Przykładowo, gdy jako surowca użyje się propanu, otrzymuje się najwięcej etenu
(42%), znaczne ilości metanu (27%) i propenu (19%) oraz niewiele wodoru (2%), surowej benzyny (7%)
i buta‐1,3‐dienu (3%). Zależność tę przedstawia poniższa tabela:
Produkt Surowiec
Etan Propan Nafta Olej napędowy
Wodór 5 2 1 1

Metan 9 27 15 8

Eten 78 42 35‐25 23‐15

Propen 3 19 16 14

Buten 5 5

Buta‐1,3‐dien 2 3 5 6

RPG 3 7 19‐29 20
 Produkt Surowiec

Olej opałowy 4 23‐31

Tabela 1. Wydajności produktów podane są w procentach masowych [%] i otrzymane z krakowania

parowego.

Reforming

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Drugim niezwykle ważnym sposobem przetwarzania węglowodorów z ropy naftowej jest reforming.
Proces ten polega na przetworzeniu alkanów o prostych alifatycznych (nierozgałęzionych) łańcuchach
w alkany rozgałęzione (izomeryzacja) oraz w cykloalkany (cyklizacja) i związki aromatyczne
(aromatyzacja). W wyniku tego otrzymuje się reformat surowy (LO 90), gaz płynny i wodór.

Schemat przedstawia reakcję izomeryzacji.


Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Liczba oktanowa

Ciekawostka

Środki przeciwstukowe, czyli antydetonatory.

W celu podwyższenia LO benzyny można również stosować antydetonatory. Jednym z pierwszych

takich środków była jodyna. Następnie przez długie lata stosowano w tym celu tetraetyloołów -
Pb(C2 H5 )4 . Związek ten był tani i bardzo wydajny (0,15 g/ 1 dm3 benzyny sprawiał zmianę LO z 60 na
96). Został jednak wycofany ze względu dużą toksyczność. Obecnie w tym celu używane są etery: MTBE
( 2‐metoksy‐2-metylopropan) i ETBE (2‐etoksy‐2-metylopropan) oraz alkohole (np. metanol i etanol).

Szara kulka – atom węgla (C)

Biała kulka – atom wodoru (H)
Czerwona kulka – atom tlenu (O)
 Ciekawostka

Czy wiesz, z czego produkowana jest wazelina?

Wazelina (olej mineralny) to produkt uboczny destylacji ropy naftowej. Stanowi ona popularny składnik
wielu kosmetyków.

Słownik
destylacja

metoda rozdziału mieszanin ciekłych, wykorzystująca różnice w temperaturach wrzenia składników;

polega na przeprowadzeniu w stan pary tych składników (po kolei), a następnie ich skropleniu

ropa na owa

ciekła kopalina, składająca się z mieszaniny węglowodorów gazowych, ciekłych i stałych (bituminów),
głównie alkanów i cykloalkanów; zawarte są w niej również niewielkie ilości organicznych związków
siarki i azotu, fenoli i nieorganiczne zanieczyszczenia; na tle światowej gospodarki posiada znaczenie
strategiczne, ponieważ jest surowcem szczególnie ważnym w przemyśle chemicznym, paliwowym oraz
w przypadku surowców energetycznych

kraking

(z ang. crack „pękać”, „łamać”) proces rozpadu alkanów o długich łańcuchach węglowych na alkany lub
alkeny, o łańcuchach zawierających mniejszą liczbę atomów węgla

liczba oktanowa

parametr określający jakość benzyny, a także informujący o odporności benzyny na spalanie stukowe

reforming

proces przekształcania prostych alifatycznych węglowodorów w węglowodory o łańcuchach

rozgałęzionych lub węglowodory pierścieniowe

Bibliografia
Dudek‐Różycki K., Płotek M., Wichur T., Węglowodory. Repetytorium i zadania, Kraków 2020.

Dudek‐Różycki K., Płotek M., Wichur T., Kompendium terminologii oraz nazewnictwa związków
organicznych. Poradnik dla nauczycieli i uczniów, Kraków 2020.

Hejwowska S., Marcinkowski R., Chemia organiczna, Gdynia 2005.

Golombok M., Steam Hydrocarbon Cracking and Reforming, „J. Chem. Educ” 2004, t.81, 2, s. 228, online:
https://pubs.acs.org/doi/pdf/10.1021/ed081p228, dostęp: 19.03.2021.

Życka H., Komponowanie wysokooktanowych benzyn bezołowiowych, Radom 2006, online:

http://informatyka.2ap.pl/ftp/tech_chem/technik.technologii.chemicznej_311%5B31%5D_z4.10_u.pdf,
dostęp: 19.03.2021).
Grafika interaktywna

Polecenie 1

Czy wiesz, że kraking to grupa procesów technologicznych, wykorzystywanych do przerobu

ciężkich frakcji ropy na owej na benzynę i oleje? A czy wiesz, jakie procesy technologiczne
wchodzą w skład krakingu? Zapoznaj się z fiszkami przedstawiającymi nazwę procesu
i odpowiadające mu warunki jego prowadzenia. Następnie wykonaj ćwiczenie nr 1.

Rodzaje krakingu – fiszki

Źródło: Opracowano na podstawie: Grzywa E., Molenda J., Procesy termiczne w przeróbce ropy na owej. Technologia
podstawowych syntez chemicznych, t. 1. Warszawa 2008, s. 160–178., Grzywa E., Molenda J., Przemysłowe procesy pirolizy
olefinowej. Technologia podstawowych syntez chemicznych, t. 1. Warszawa 2008, s. 178–227., domena publiczna.

Polecenie 2

Co to jest reforming? Jakie procesy zachodzą podczas reformingu? Zapoznaj się z grafiką
interaktywną, a następnie wykonaj ćwiczenia nr 2 i 3.

Grafika interaktywna pt. „Reforming heksanu”

Źródło: GroMar Sp. z o.o., na podstawie: h ps://kmim.wm.pwr.edu.pl/baszczuk/wp-
content/uploads/sites/14/2020/03/Wyk%C5%82ad-5-Chemia-organiczna-2.pdf, licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 1

Czym różni się kraking termiczny od katalicznego?

Odpowiedź:

Ćwiczenie 2

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 3

Jakie procesy zachodzą podczas reformingu?

Odpowiedź:
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Zaznacz odpowiednio prawda lub fałsz.

Zdanie do weryfikacji Prawda Fałsz

Proces rozpadu długich
alifatycznych
węglowodorów na krótkie,
przebiegający bez udziału
powietrza  
i z zastosowaniem
odpowiedniej temperatury
i ciśnienia, nazywany jest
krakingiem katalitycznym.
Jednym
z najpopularniejszych
antydetonatorów, obecnie  
stosowanych, jest
Pb (C2 H5 )4 .

W celu ochrony silników

samochodu przed silnym
 
stukaniem, benzynę
poddaje się reformingowi.
Benzyna o najwyższej
jakości to benzyna  
określana jako LO 0.
Ćwiczenie 2 輸

Reforming to...

Wskaż prawidłową odpowiedź.

To proces rozpadu alkanów o długich łańcuchach węglowych na alkany lub alkeny,


o łańcuchach zawierających mniejszą liczbę atomów węgla.

To metoda rozdziału mieszanin ciekłych, wykorzystująca różnice w temperaturach

 wrzenia składników, która polega na przeprowadzeniu w stan pary tych
składników, a następnie ich skropleniu.

To proces przekształcania prostych alifatycznych węglowodorów w węglowodory


o łańcuchach rozgałęzionych lub węglowodory pierścieniowe.

To wyodrębnianie metodą dyfuzji jednego lub więcej składników z mieszaniny do


cieczy lepiej rozpuszczających te związki chemiczne.

Ćwiczenie 3 輸

Uporządkuj podane poniżej wzory szkieletowe związków zgodnie z rosnącą liczbą oktanową
(od lewej do prawej strony).

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 4 醙

Spośród podanych poniżej związków wybierz te, które mogą być produktami reformingu
heptanu.


 
Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 5 醙

Jaki proces przedstawia poniższa reakcja? Dla podanej poniżej reakcji narysuj wzory
wszystkich reagentów (zapisz równanie reakcji chemicznej, używając wzorów strukturalnych)
i nazwij je.

2 C3 H8(g) → C2 H4(g) + C3 H6(g) + CH4(g) + H2(g)

Odpowiedź:

Równanie reakcji zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je
w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 6 醙

W wyniku krakingu termicznego z tetradekanu otrzymano: heksan, pentan. Jaki związek był
trzecim uzyskanym w wyniku tego procesu? Podaj jego wzór sumaryczny. Czy otrzymany
związek spowodowałby odbarwienie wody bromowej?

Odpowiedź:
Ćwiczenie 7 難

Oblicz skład procentowy heptanu, który jest jednym ze składników ropy na owej (wynik
należy zaokrąglić do liczb całkowitych).

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 8 難

Cysterna, która służy do przewozu ropy na owej, posiada pojemność 34 m3 . Oblicz, ile ton
ropy na owej jest w stanie pomieścić, jeśli ropa przygotowana do transportu posiada gęstość
g
0,75 cm3 . Wynik podaj z dokładnością do pierwszego miejsca po przecinku.

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Dla nauczyciela

Scenariusz zajęć

Autor: Aleksandra Marszałek‐Harych, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Co to jest kraking i reforming i w jakim celu się go prowadzi?

Grupa docelowa: uczniowie III etap edukacyjnego, liceum, technikum, zakres podstawowy
i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym
i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

XIII. Węglowodory. Uczeń:

9) wyjaśnia pojęcie liczby oktanowej (LO) i podaje sposoby zwiększania LO benzyny;

tłumaczy, na czym polega kraking oraz reforming i uzasadnia konieczność prowadzenia
tych procesów w przemyśle.

Zakres rozszerzony

XIII. Węglowodory. Uczeń:

14) wyjaśnia pojęcie liczby oktanowej (LO) i podaje sposoby zwiększania LO benzyny;
tłumaczy, na czym polega kraking oraz reforming i uzasadnia konieczność prowadzenia
tych procesów w przemyśle.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

definiuje pojęcia kraking, reforming, liczba oktanowa;

 porównuje kraking katalityczny z krakingiem termicznym;
decyduje o jakości paliwa na podstawie liczby oktanowej.

Strategie nauczania:

asocjacyjna;
problemowa.

Metody i techniki nauczania:

dyskusja dydaktyczna;
analiza materiału źródłowego;
eksperyment chemiczny;
ćwiczenia uczniowskie;
quiz;
grafika interaktywna;
kieszeń i szuflada.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, sluchawkami/tablety, smartfony z Internetem;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
rzutnik multimedialny.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zainteresowanie i dyskusja. Nauczyciel zadaje uczniom pytanie „Czym jest ropa

naftowa?”.
2. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele
lekcji, które uczniowie zapisują na kartkach i gromadzą w portfolio.
3. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Uczniowie odpowiadają na przykładowe
pytania zadane przez nauczyciela: Jakim procesom poddawana jest ropa naftowa? Jak
pozyskuje się benzynę?
4. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, które
będą używane na lekcjach.
Faza realizacyjna:

1. Quiz. Uczniowie samodzielnie zapoznają się z treściami w e‐materiale, dotyczącymi

krakingu i reformingu, a także przygotowują po jednym pytaniu na podstawie
przeczytanej treści i zapisują na małych karteczkach. Pytania nauczyciel weryfikuje
pod kątem poprawności sformułowania i niepowtarzalności, po czym wkłada je do
pojemnika. Następnie uczniowie alfabetycznie zgłaszają się do nauczyciela i losują
pytania, na które odpowiada uczeń z ławki. Quiz trwać tak długo, aż zabraknie pytań
w puli lub można przerwać – nauczyciel zarządza czasem.
2. Uczniowie mają za zadanie zapisać przykłady związków, jakie można otrzymać
w wyniku reformingu i krakingu: n‐heksanu, n‐dodekanu, n‐undekanu, n‐nonanu,
n‐eikozanu. Chętni uczniowie zapisują równania reakcji chemicznych na tablicy.
Pozostali uczniowie i nauczyciel weryfikują poprawność zapisów równań.
3. Nauczyciel odsyła uczniów do grafiki interaktywnej. Uczniowie zapoznają się
z poleceniem i wykonują zawarte w medium ćwiczenia.
4. Eksperyment chemiczny – „Badanie gęstości ropy naftowej, benzyny i oleju
napędowego”. Nauczyciel dzieli losowo uczniów na sześć grup zadaniowych (grupa I –
ropa naftowa i woda; grupa II –- ropa naftowa i benzyna: grupa III – ropa naftowa i olej
napędowy; grupa IV – benzyna i olej napędowy; grupa V – olej napędowy i woda; grupa
VI – benzyna i woda), rozdaje karty pracy. Uczniowie wybierają odpowiednie
szkło, sprzęt laboratoryjny oraz odczynniki chemiczne. Uczniowie samodzielnie
formułują pytanie badawcze i hipotezę, rysują schemat doświadczenia i wykonują
kolejno czynności podane w instrukcji (patrz materiały pomocnicze). Uczniowie
obserwują zmiany podczas eksperymentu, wyciągają wnioski (wszystko zapisują
w kartach pracy). Po zakończeniu obserwacji, liderzy grup na forum klasy prezentują
efekty pracy.
5. Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę, wykonując ćwiczenia zawarte
w e‐materiale w sekcji „Sprawdź się”.

Faza podsumowująca:

1. Kieszeń i szuflada. Nauczyciel rozdaje uczniom sklerotki. Prowadzący zajęcia rysuje na

tablicy kieszeń, a obok niej zapisuje: „Co zabieram ze sobą?”. Tutaj uczeń ma wpisać to,
co wyniósł z zajęć, co do niego szczególnie przemówiło, co się spodobało lub co mu się
przyda w przyszłości. Poniżej nauczyciel rysuje szufladę i białą plamę. Obok szuflady
zapisuje: „Co mi się nie przyda?”, a obok białej plamy: „Czego zabrakło?”. Poniższe
rysunki uczeń wypełnia sklerotkami z zapisanymi krótkimi zdaniami, równoważnikami
zdań lub kluczowymi słowami. Jest to okazja także do analizy przebiegu zajęć i szybkiej
powtórki.

Praca domowa:
Uczniowie wykonują w e‐materiale w sekcji „Sprawdź się” pozostałe ćwiczenia, których nie
zdążyli wykonać na lekcji.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Grafika interaktywna może być użyteczna do samodzielnej nauki w domu. Może być
również formą szybkiego odświeżenia wiadomości przed testem sprawdzającym wiedzę
z tematu.

Materiały pomocnicze:

1. Nauczyciel przygotowuje samoprzylepne karteczki dla uczniów.

2. Doświadczenie chemiczne: „Badanie gęstości ropy naftowej, benzyny i oleju
napędowego”

Szkło i sprzęt laboratoryjny: probówki, zlewki, statyw do probówek, pipety.

Odczynniki chemiczne: woda destylowana, ropa naftowa, benzyna, olej napędowy.

Instrukcja wykonania:

Do probówek wlej po 3 cm3 poszczególnych substancji: ropy naftowej, benzyny i oleju

napędowego.
Do substancji (jaka jest przypisana danej grupie) dodaj 3 cm3 drugiej substancji.
Obserwuj zachodzące zmiany.