710308753.doc ĆW. 1 11. 10. 10 r.

1. Socjologia jako nauka o społeczeństwie

Socjologia- jej zadaniem jest badanie i opisywanie różnych społeczeństw i grup ludzkich. Analizuje
procesy i zjawiska zachodzące w obrębie rzeczywistości społecznej.

2. Socjologia jako nauka o społeczeństwie

a) Historyczne warunki:
 Odkrycia geograficzne i społeczeństw o innej kulturze niż europejska
 Rewolucja Francuska obalająca dotychczasowy stan polityczny i ład społeczny
 Przyspieszenie uprzemysłowienia (rewolucja przemysłowa) i utworzenie nowej klasy
robotniczej oraz nowego środowiska miejskiego- nowe społeczeństwo przemysłowe
wygenerowało kwestie socjalną.
b) A. Comte stworzył nazwę socjologia
c) Socjologia zaliczana jest do nauk społecznych. Oprócz niej za rdzeń uważa się ekonomię i nauki
polityczne.

Podziały w naukach społecznych SA bardziej administracyjne niż merytoryczne

3. Natura teorii naukowej

a) Teorie naukowe wychodzą z założenia, że świat wykazuje podstawowe właściwości i procesy,

które wyjaśniają nasilenie się i znikanie zdarzeń w określonych kontekstach.
b) Cechy teorii naukowych
 dotyczą ogólnych właściwości i procesów
 są wyrażone w języku formalnym (po to, żebybyły jednoznaczne)
 zaprojektowane tak, aby można było je sprawdzić doświadczalnie

4. Typy wiedzy J. H. Tunera

Czy wiedza ma być empiryczna?

Tak Nie

Tak IDEOLOGIE- przekonania, które RELIGIE- wierzenia, które stwierdzają

stwierdzają, jaki powinien być nakazy sił ponadnaturalnych.
świat.

Nie NAUKA- przekonanie, że cała LOGIKA- różne systemy rozumowania,

wiedza ma odzwierciedlać które posługują się regułami kalkulacji.
rzeczywistość funkcjonowania
świata empirycznego.

5. 7 podstawowych orientacji teoretycznych – Tuner.

1. FUNKCJONALIZM- najwcześniejsza orientacja teoretyczna. Analizuje siły, struktury społeczne

pod kątem określenia ich konsekwencji dla spełnienia potrzeb i wymogów całości społecznej.
2. TEORIA BIOEKOLOGICZNA- wyłoniona z funkcjonalizmu, niektóre z nich to teorie
ekologiczne, kładące nacisk na nisze zasobów, współzawodnictwo o zasoby i procesy preselekcji.
Inne mają charakter bardziej biologiczny i wyjaśniają ludzkie zachowania poprzez ustalenia
genetyki oraz czynniki ewolucyjne.

1
 3. TEORIA KONFLIKTU- bada jak systemy nierówności systematycznej rodzą konflikty między
rządzącymi a podporządkowanymi.
4. TEORIA WYMIANY- ujmuje wszystkie procesy społeczne jako wymianę cennych zasobów
między jednostkami.
5. INTERAKCJONIZM- teorie ujmujące dynamikę spotkać twarzą w twarz, na zasadzie akcji i
interakcji partnerów.
6. TEORIA STRUKTURALISTYCZNA- podkreśla, że światem kierują podstawowe wzory
tkwiące w symbolach lub kulturowych formach stosunków społecznych.
7. TEORIA KRYTYCZNA- posługuje się teorią do krytyki sposoby zorganizowania świata
społecznego- i przez implikację, przedłożona alternatyw- ale także poglądu, że nauka jest
użytecznych sposobem rozumienia świata społecznego.

Teorią socjologiczną jest zespół wszelkich pojęć i ogólnych twierdzeń rzeczywistości społecznej,
mający porządkować dotychczasową wiedzę na jej temat oraz dostarczać wytycznych dla dalszych
obserwacji i badań- J. Szacki

6. Przyczyny kryzysu socjologii

1. Brak rozwiązania najważniejszych kwestii teoretycznych.

2. Gwałtownie zmieniająca się rzeczywistość społeczna, w której pojawiły się zupełnie nowe
problemy i napięcia społeczne.
3. Niespełniona wizja rozwoju, zakładająca że inne kraje w procesie modernizacji podążą za
zachodem.
4. Rozwód socjologii w wielu różnych, wręcz przeciwstawnych sobie kierunkach.

7. Tendencje rozwoju

 Rozmycie granic (otwarcie się na filozofie i inne nauki humanistyczne, co powoduje

trudności oceny wpływowych koncepcji- czy SA socjologiczne czy nie.
 W obrębie ssamej socjologii odwrót od wzorów nauk przyrodniczych do wzorów refleksji
filozoficznej i nauk humanistycznych, czego wyrazem jest „zwrot językowy”.
Koncentracja na kwestii znaczeń i interpretacji.
 Burzenie się muru między podmiotem a przedmiotem, co prowadzi do zakwestionowania
pozytywizmu i przyjęcia stanowiska konstruktywistycznego, relatywistycznego.
 Postrzeganie świata jako nieuporządkowanego, niestabilnego pełnego napięć i ryzyka, co
sprawia że nie ma w nim trwałych struktur, praw i wartości.

NIHILIZM- zakwestionowanie wartości socjologicznych

DOGMATYZM- uznawanie jednej orientacji

8. Spory we współczesnej socjologii

 Spór metodologiczny- naturalizm czy antynaturalizm?

 Spór ontologiczny- o naturę rzeczywistości społecznej- obiektywizm czy konstruktywizm?

710308753.doc ĆW. 2 11. 10. 10 r.

1.TEORIA WYMIANY- PODEJŚCIE BEHAWIORYSTYCZNE/ Homans

Teoria wymiany jako odrębna perspektywa w socjologii powstała na początku 60’

2
Amerykanie: Homans, Blau, Coleman, Emerson- w badaniach nad światem społecznym zaczęli wykorzystywać
utylitarne teorie psychologiczne.

Behawioryzm psychologiczny- jak pisał Homans: „Możemy to nazwać teorią interesu własnego jednostki, jeśli
pamiętamy, że mogą być też interesy inne od ekonomicznych.

Homans czerpał z Burrhusa i Skinnera

Romans podkreślał, że prosta zasada ekonomiczna (ludzie racjonalnie kalkulują i maksymalizują swoje korzyści
materialne) wymaga przeformułowania:” W rzeczywistości nie zamierzamy zrehabilitować człowieka
ekonomicznego. Kłopot z nim nie polega na tym, że był człowiekiem ekonomicznym, że stosował określone środki
dla uzyskania korzyści, ale na tym, że był antyspołeczny i materialistycznym zainteresowany wyłącznie pieniędzmi
i dobrami materialnymi gotów był poświęcić nawet starą matkę, aby je otrzymać.- takie działanie jest jednak
rzadkie.”

 Ludzie nie zawsze próbują maksymalizować korzyści, jedynie poszukują pewnych korzyści w stosunkach
wymiany
 Ludzie nie zawsze dokonują dalekosiężnych albo racjonalnych kalkulacji w wymianach- „teoria gier jest
dobrą wskazówką ludzkiego zachowania, lecz słabym jego opisem”.
 Wymieniane przedmioty to nie tylko pieniądze, ale też uznanie, szacunek, uległość, miłość i inne
materialne wartości.
 Rynek nie jest wydzielonym obszarem w wymianie pomiędzy ludźmi, albowiem wszystkie interakcje
prowadzą do wymiany nagród (i kar) oraz do wyciągania korzyści.

Twierdzenia Homansa:

1. Twierdzenie o sukcesie: Jeśli jakieś działanie spośród innych podejmowanych przez jednostkę działań jest
częściej nagradzane, tym bardziej jest prawdopodobne, że jednostka podejmie to właśnie działanie
2. Twierdzenie o bodźcu: Jeśli w przeszłości wystąpienie określonego bodźca lub zespołu bodźców było
powodem otrzymania nagrody, to im bardziej aktualny bodziec jest podobny do tych występujących w
przeszłości, tym bardziej prawdopodobne, że jednostka podejmie to lub podobne działanie.
3. Twierdzenie o wartości: Im większą wartość dla jednostki ma rezultat jej działania, tym bardziej
prawdopodobne, że będzie ona podejmować to działanie
4. Twierdzenie o deprywacji- nasyceniu: Im częściej w niedawnej przeszłości jednostka otrzymywała
określoną nagrodę, tym mniej wartościowa staje się dla niej każda następna nagroda tego samego typu.
5. Twierdzenie o agresji- uznaniu:
a) Jeśli działanie jednostki nie doprowadzi do otrzymania przez nią oczekiwanej nagrody lub otrzyma ona
karę, której się nie spodziewała, zareaguje gniewem; pojawi się większe prawdopodobieństwo, że
jednostka ta zachowa się agresywnie. Skutki tego działania staną się dla niej cenniejsze.
b) Jeśli działanie jednostki przyniesie jej oczekiwana nagrodę, a zwłaszcza jeśli nagroda będzie wyższa, niż
się spodziewała, lib nie spotka jej oczekiwana kara, zareaguje zadowoleniem; wzrośnie
prawdopodobieństwo przejawiania przez tą jednostkę zachowania cieszącego się uznaniem. Skutki takiego
działania staną się dla niej cenniejsze.
6. Twierdzenie o racjonalności: Wybierając między alternatywnymi działaniami jednostka wybierze takie, dla
którego jak wynika z jej obserwacji, wartość rezultatu pomnożona przez prawdopodobieństwo otrzymania
go jest większa.
Działanie = wartość x prawdopodobieństwo

OD ZACHOWANIA DO MAKROSTRUKTURY

a) Przejście zaczyna się od momentu zgromadzenia przez niektórych ludzi „kapitału”. Służy on następnie do
tworzenia „instytucji”, gdyż ludzie inwestując swój kapitał nakłaniają innych (nagrody i kary) do
angażowania się w nowe typy czynności. Nowa organizacji poprzez istniejące wzmocnienie staje się
bardziej efektywna, a przez to nagradzające innych. W efekcie doskonali się ona, w końcu „wymusza”

3
 uporządkowanie wymiany stosunków pomiędzy jednostkami. Te uporządkowane wymiany i cały katalog
reguł w nich panujący „wymurza” wyłonienie podsystemów takich jak system prawny i bankowy, które
utrzymując stabilność generalizowanych wzmocnień i niepodzielność norm.
b) Warunek istnienia instytucji
Instytucja powstaje w celu zaspokojenia pierwotnych potrzeb jednostek, jeśli przestaną je spełniać,
instytucja ulegnie osłabieniu i grozi jej rozpad.
Romans- instytucje nie działają dlatego, że uświęcają normy, ale dlatego, że po prostu opłacają się
jednostką.

TEORIA WYMIANY- PODEJŚCIE DIALEKTYCZNE BLAU

 Peter M. Blau opracował podejście dialektyczne, które akcentuje fakt, że w powstających w

efekcie wymiany naciskach integracyjnych pojawiają się siły opozycji i potencjalnego konfliktu.
 Wysunął koncepcję iż „potrzeba odwzajemnienia odniesionych korzyści w celu dalszego ich
otrzymywania, służy jako mechanizm zapoczątkowujący interakcję społeczną”.
 W momencie, w którym zaistniały pierwsze wymiany, pojawiła się także ważna „fundamentalna i
wszechobecna norma wzajemności”, regulująca dalsze wymiany.
 Zasada wzajemności w dalszej kolejności zostaje przeformułowania w „norme wzajemności”,
której naruszenie przynosi dezaprobatę społeczną i inne sankcje negatywne.

Zasady wymiany

1. Zasada racjonalności- Im więcej korzyści oczekują ludzie od siebie nawzajem wykonując określone
czynności, tym bardziej prawdopodobne, że będą oni wykorzystywać czynności tego rodzaju.
2. Zasada wzajemności
a) Im częściej ludzie wymieniają wzajemne nagrody, tym bardziej prawdopodobne, że pojawią się obopólne
obowiązki, które będą kierować dalszymi wymianami.
b) Im bardziej naruszane są wzajemne obowiązki w stosunku wymiany, tym częściej pokrzywdzeni będą
skłonni stosować sankcje negatywne wobec partnerów wymiany naruszających normę wzajemności.
3. Zasady sprawiedliwości
a) Im bardziej ustabilizowane są stosunki wymiany, tym bardziej prawdopodobne, że będą rządzone normami
„wymiany sprawiedliwej”
b) W im mniejszym stopniu realizuje się w wymianie normy sprawiedliwości, tym częściej pokrzywdzeni
będą skłonni stosować sankcje negatywne wobec uczestników wymiany naruszających normy.
4. Zasada użyteczności krańcowej: Im więcej oczekiwanych nagród jednostka uzyskuje w wyniku określonej
czynności, tym mniej wartościowa jest ta czynność i tym mniej prawdopodobne będzie jej podjęcie.
5. Zasada nierównowagi Im bardziej ustabilizowane i zrównoważone SA określonego rodzaju stosunki
wymiany między jednostkami, tym bardziej prawdopodobne, że inne stosunki wymiany stana się
niezrównoważone i niestabilne.

Jakie ogólne typy nagród mogą uzyskać ci, którzy oferują wartościowe zasoby, w zamian za użyczenie ich
innym?
- pieniądze, akceptacja społeczna, szacunek i poważanie, uległość.

Jeśli ludzie mogą wymuszać uległość w wymianie, oznacza to, że dysponują władzą, mają bowiem możność
odmawiania usług nagradzających i tym samym karania tych, którzy odmówiliby podporządkowania się.

ĆW 3 18. 10. 10 r
c. d Blau.

Warunki zróżnicowania władzy w wymianie społecznej

4
 1. Im mniej usług ludzie mogą wyświadczyć w zamian za otrzymane szczególnie wartościowe świadczenia,
tym w większym stopniu strona świadcząca wartościowe usługi może wymuszać uległość.
2. Im mniej alternatywnych źródeł nagród mają ludzie, w tym większym stopniu strona świadcząca
wartościowe usługi może wymuszać uległość.
3. W im mniejszym stopniu ci, którzy otrzymują wartościowe nagrody od konkretnych osób, mogą
zastosować siłę lub przymus, w tym większym stopniu strona świadcząca usługi może wymuszać uległość
4. W im mniejszym stopniu ci, którzy otrzymują wartościowe usługi mogą się bez nich obejść, w tym
większym stopniu strona świadcząca je, może wymuszać uległość.

Naciski w kierunku integracji

 Różnice we władzy tworzą możliwości konfliktu. Istnieją jednak siły, które posiadają przemianę władzy w
autorytet i w ten sposób neutralizują konflikt. Siły te wynikają z:

a) Ze świadczenia przez przywódców wartościowych usług

b) Z podporządkowania się podwładnych zgodnie z normami wzajemności i sprawiedliwości

 W tych warunkach grupy wypracowują dodatkowe normy określające to, jak

należy dokonywać wymiany z przywódcami w celu uregulowania wymogów wzajemności i utrzymania
sprawiedliwego poziomu wymian.

 P. M. Blau podkreśla, że przywódcy przestrzegają norm regulujących wymianę swoich usług w zamian za
uległość, wtedy zazwyczaj powstają wśród podwładnych normy kładące nacisk na potrzebę uległości
wobec żądań przywódców i negatywnie sankcjonujące działania opozycyjne.

 Struktura organizacji zbiorowej ulega zmianie wraz z legitymizacją władzy. Jedną z najbardziej
widocznych zmian jest spadek współzawodnictwa między jednostkami, teraz bowiem demonstrowanie
własnej wartości przechodzi od fazy wywierania wrażenia na innych swymi indywidualnymi przymiotami
do fazy usilnego dokumentowania swoich statusów jako lojalnych członków.

 Wraz z tymi procesami spada zwykle odsetek integracji bezpośrednich pomiędzy przywódcami a
podwładnymi- posiadania władzy nie musi być ustawicznie negocjowane.

PODWŁADNI- wchodzą głównie w integrację ze sobą i choć uznanie płynące ze strony ich równych nie jest zbyt
cenne, jest jednak uzyskane po relatywnie niskich kosztach niż byłoby to podczas interakcji z przywódcą.

PRZYWÓDCY- nie muszą nieustannie negocjować szacunku i uległości swych podwładnych i przez to bez
ponoszenia nadmiernych kosztów interakcji z podwładnymi uzyskiwać korzyści.

Naciski w kierunku opozycji

Organizacja społeczna zawsze obfituje w konflikty i opozycje, tworząc nieuniknioną dialektykę pomiędzy
integracją, a opozycją w strukturach społecznych.

Dzieje się tak gdy dochodzi do odrzucenia norm sprawiedliwości przez tych, którzy mają władzą i na podwładnych
zostają nałożone nadmierne koszty, tworzy się sytuacja prowadząca do odwetu.

P. Blau twierdzi, że we wszystkich stosunkach wymiany tkwią źródła nierównowagi. Gdy dochodzi do poważnych
naruszeń normy wzajemności i wymiany sprawiedliwej, wówczas nierówności te mogą prowadzić do otwartego
konfliktu pomiędzy jednostkami w grupach.

W tym miejscu dialektyczna teoria konfliktu i teoria wymiany P. Blaua jest zbieżna. Tym bardziej, że Blau zdaje
się przyjmować hipotezę, że im silniej są niezrównoważone stosunki społeczne doświadczone zbiorowo, tym
większe jest poczucie deprywacji i tym większa jest możliwość opozycji.

SYSTEM WYMIAN A MAKROSTRUKTURA

5
Ogólne procesy atrakcyjności, współzawodnictwa, zróżnicowania, integracji i opozycji są też widoczne w
makrostrukturach. Występują jednakże różnice:

a) W złożonych wymianach pomiędzy makrostrukturami pośredniczę „wspólne wartości”.

b) W sieci wymiany pomiędzy makrostrukturami zazwyczaj instytucjonalizują się przynajmniej na
poziomie utrwalonych układów historycznych.
c) Makrostruktury będąc produktem bardziej elementarnych procesów wymiany, wymagają analizy
bardziej szczegółowej, na wiecej niż jednym poziomie organizacji społecznej.

ĆW. 4 25. 10. 10

Sieciowe ujęcie wymiany- R. Emerson

R. E. Emerson w swej teorii zainteresowanie skupił na wartościach i preferencjach istniejących stosunków

wymiany i tego, co może się w tych stosunkach stać.

Jednostką analizy staje się istniejąca relacja wymiany, nie sami aktorzy.

Podstawowe twierdzenia o wymianie

1. Im wieksza jest wartość nagród płynących dla A w danej sytuacji, tym w wyższym stopniu
następne działania A polegają na tym, że zachowania inicjujące wymianę nasilają się w trakcie
wstępnych transakcji, by w miarę upływu czasu zmniejszać swoją intensywność.
2. Im większa jest zależność A od zespołu stosunków wymiany, tym bardziej prawdopodobne, że A
zainicjuje zachowania w tym zespole stosunków.
3. Im bardziej zwiększa się niepewność A w danych stosunkach wymiany, tym bardziej zwieksza się
zależność A od tej sytuacji i vice versa.
4. Im większa zależność B od A ze względu na nagrody, tym większa władza A nad B i tym bardziej
niezrównoważone stosunki pomiędzy A i B.
5. Im większe niezrównoważeni stosunków wymiany między A i B w danym momencie, tym
bardziej prawdopodobne, że stosunki te będą zrównoważone w następnym momencie.

Sieciowe ujęcie wymiany

Przekształcenie się monopolu jednostronnego w podziale pracy

Im bardziej zasoby są rozdzielone niejednakowo pomiędzy B znajdujących się w układzie monopolu z A, tym
bardziej prawdopodobne, że każdy z B będzie się specjalizował w odrębnych stosunkach wymiany z A i utrwalał
je.

Kręgi społeczne

 Pewne wymiany są wymianami wewnątrz kategorii, inne są wymianami pomiędzy odrębnymi kategoriami.
 Wymiana pomiędzy kategoriami polega na wymianie różnych zasobów, np na rzeczy, porady, szacunek.
 Wymiana wewnątrz kategorii to taka, w której wymienia się te same zasoby: przywiązanie za
przywiązanie, porady za porady.

Im bardziej wymiana ma formę wewnętrznej wymiany, tym bardziej prawdopodobne jest przekształcenie się w
formę zamkniętych stosunków wymiany

6
Zamknięcie wymian wewnątrzkategorialnych

Emerson definiuje „zamknięte” stosunki wymiany jak krąg lub sieć, w której podmioty wymieniają się wzajemnie
(wymiana zrównoważona).

A2, A3, A4 są najsilniejsi, ponieważ w szczególnych warunkach z A mogą zostać zerwane wszystkie sieci. Chyba,
że a1 ma jakąś wysoka nagrodę, wtedy to ono będzie najsilniejsze (np. jest dyrektorem, które dobrze prowadzi
firmę. Jeśli jednak zacznie popełniać błędy, może zostać odcięty).

R. Emerson i Karen Cook

 We wczesnych wspólnych badaniach odkryli, że problem sprawiedliwości, albo deprywacji

wynegocjowanych wypłat jest związany z dynamiką władzy.
 Jeśli aktorzy wiedzą o uzyskanych przez siebie wypłatach, wtedy aktorzy uprzywilejowani pod względem
władzy używają je bardziej umiarkowanie. Są oni zobligowani dzielić wypłaty sprawiedliwie.
 Są dwa rodzaje sprawiedliwości:
a) sprawiedliwość dystrybutywna- odnosi się do norm lub zasad, które kierują alokację zasobów między
aktorami. Istnieje szereg typów takich zasad: np. każdemu według potrzeb
b) sprawiedliwość proceduralna- odnosi się do procesu targu, tzn. jak aktorzy postępują wobec siebie, jakich
używają taktyk i strategii w procesie negocjacji wypłat.
 Jeśli zachwiana jest jedna z tych rodzajów sprawiedliwości, pozostali postrzegają wypłaty jako niezależne
(np. duże odprawy szefów firm państwowych).

FUNKCJONALIZM JAKO ORIENTACJA TEORETYCZNO METODOLOGICZNA

- Parsons wyznaje „analityczny realizm” w budowaniu teorii socjologicznej. Musi ona stosować ograniczoną liczbę
pojęć, które w sposób adekwatny ujmują obiektywny, zewnętrzny świat. Pojęcia te nie odnoszą się do konkretnych
zjawisk lecz do ich elementów wydzielonych analitycznie z innych elementów.
- jest zwolennikiem takiego rozwoju zagregowanych pojęć, by utworzyły one system analityczny, który
próbowałby uchwycić znaczące i systemowe cechy rzeczywistości. Jest to jakby odpowiednik „typu idealnego”
Maxa Webera.

Parsons buduje „woluntarystyczną teorię działania” . Na działanie takie składają się następujące elementy
podstawowe”
1. Podmiot jest rozumiany jako indywidualna osoba
2. Podmioty są traktowane jako osoby dążące do celu
3. Podmioty dysponują alternatywnymi środkami do osiągania celów
4. Podmioty stają wobec różnych warunków sytuacyjnych, takich jak własna konstytucja biologiczna i
genetyczna, jak też i wobec różnych nacisków ze strony środowiska, które wypływają na wybór celów i
środków.
5. Podmioty powodowane są wartościami, normami i innymi ideami. Idee wpływają na to, co traktowane jest
jako cel i jakie są drogi do jego osiągnięcia.
7
 6. Działanie jest dziełem podmiotów podejmujących subiektywne decyzje.

Działanie woluntarystyczne

Ćw. 5 8. 11. 10

W swej wizji działania woluntarystycznego Parsons łączy idee myśli utylitarystycznej (aktorzy społeczni
zmierzający do celu, mający możliwość wyboru i szacujący alternatywne działania), redukcjonizmu (w tym
punkcie, w którym fizykalne parametry życia determinują strukturę organizacji społecznej) p odejścia
idealistycznego (jako użyteczne modele ułatwiają rozumienie świata rzeczywistego).

W kolejnej pracy Parsons przedstawił podejście od jednostki działania do systemu społecznego

W działaniu aktorów wyodrębnił trzy typy motywów:

- kognitywne (potrzeba informacji)

- kalek tyczne (potrzeba więzi emocjonalnej)
- ewolucyjne (potrzeba dokonania oceny)

Związane są z nimi trzy typy wartości (sposoby orientacji)

- kognitywne (ewolucja pod kątem standardów obiektywnych)

- oceniające (ewolucja pod kątem standardów estetycznych)
- moralne (ewolucja pod kątem bezwzględnej słuszności bądź nieomylności)

Względna ważność tych motywacji i wartości dla aktora, tworzy jeden z trzech możliwych typów działania:
 Instrumentalne (zorientowane na skuteczne osiąganie jasno określonych celów)
 Ekspresywne (skierowane na uzyskanie zaspokojenia emocjonalnego)
 Moralne (zorientowane na standardy słuszności i niesłuszności)

Kiedy aktorzy o rozmaitych orientacjach wchodzą w interakcję, dokonują uzgodnień i następnie i następnie
podtrzymują wytworzone wzory interakcji, które zostają zinstytucjonalizowane.
Takie zinstytucjonalizowane wzory można ująć zdaniem Parsonsa jako system społeczny.

System społeczny dla Parsonsa stanowi emergentne zjawisko. Uważa on, że aktorzy związani statusem- rolą
orientują się motywacyjnie i na wartości. W rezultacie działanie zostaje ujęte jako złożone z trzech „przenikających
się wzajemnie systemów działania”: kulturowego, społecznego i osobowości.

A zatem by mogło nastąpić zorganizowanie jednostek działania w systemy społeczne, należy jednocześnie mieć na
uwadze prowadzące do tej organizacji motywy i wartości, które stają się odpowiednio systemami wartości i
kulturowymi.

Parsons stworzył zespół kategorii oznaczających niektóre zmienne właściwości tych systemów. Pozwalają one na
kategoryzację typów orientacji w systemach osobowości, wzorów wartości, kulturze oraz wymogów
normatywnych w systemach społecznych.

Zmienne zostały wyrażone za pomocą biegunów dychotomii:

1. Zorganizowanie afektywne- afektywna neutralność (należy dać wyraz wielkim czy małym emocjom?)
2. Całościowość- aspektowość (obowiązki powinny mieć wąski i ściśle określony charakter, czy szerogi i
rozproszony zasięg?)
3. Uniwersalizm- partykularyzm (wszyscy działający powinni być oceniani jednakowo?)
4. Osiąganie- przypisanie (oceniać podmiot wg. Kryteriów działania czy na podstawie wrodzonych
przymiotów, jak płeć, wiek, rasa)
8
 5. Orientacja na własną osobę- kolektywizm

Zorganizowanie afektywne- afektywna neutralność

Dylemat zaspakajania impulsu vs. Dyscyplina

ASPEKT KULTUROWY
1. afektywne zaangażowanie- wzorzec normatywny, który zapewnia działającemu możliwość wykorzystania
nadarzającej się okazji na natychmiastową gratyfikację, bez względu na rozważny osąd.
2. afektywna neutralność-

ASPEKT OSOBOWOŚCIOWY
1. efektywne zaangażowanie- potrzeba: dyspozycja ze strony działającego, by pozwolić sobie na
wykorzystanie okazji i nie odrzucać jej z powodu osądu.
2. afektywna neutralność- potrzeba: dyspozycja ze strony działającego by w tej określonej sytuacji kierować
się osądem, który zabrania wykorzystania sytuacji.

W publikacji Parsons wraz z innymi sformułował teorię, która obrazowała jak funkcje struktur spełniają
imperatywy systemu służące do ich przetrwania

Systemy działania charakteryzują się czterema rodzajami problemów lub imperatyw, które wiążą się z ich
przetrwaniem:
- adaptacja
- osiąganie celów
- integracja

 Adaptacja (gospodarka)- dostarczanie do systemu środków umożliwiających jego funkcjonowanie, a

następnie rozdzielenie tych środków pomiędzy poszczególne systemy
 Osiąganie celów (polityka)- ustala priorytowe cele systemu i mobilizuje środki istniejące w systemie
 Integracja (podsystem integracyjny)- utrzymanie właściwych relacji pomiędzy systemami.
 Kultywowanie wzorów- obejmuje dwa zagadnienia
a) podtrzymywanie wzorów
b) kontrolowanie napięć

INFORMACYJNA HIERARCHIA KONTROLI

Funkcja ogólna poziom systemu wzajemne stosunki między poziomami

latencja system kulturowy kontrola

integracja system społeczny informacyjna
osiąganie celów system osobowościowy warunki
adaptacja system organizmu energetyczne

9
- cybernetyczna hierarchia kontroli

Zmiana społeczna

Może być wywołania nadwyżkami w sferze informacji, albo energii. Dochodzi do nich w trakcie wymiany między
systemami działania.

Ewolucja, czyli proces zmian, zawiera następujące elementy:

1. Rosnące zróżnicowanie elementów systemu i wytwarzanie wzorów wzajemnej zależności

funkcjonalnej
2. utrwalanie się nowych zasad i mechanizmów integracji w systemach ulegających stałemu,
pogłębiającemu się zróżnicowaniu
3. Wzrastającą zdolnością do przetrwania w środowisku zróżnicowanego systemu.

ĆW 6. 15. 11. 10r.

Robert Merton

Analiza bilansu funkcji wg. Roberta Mertona

10
Funkcjonalizm- Robert Merton

Zarówno Merton jak i Parsons są uznawani jako wybitni teoretycy funkcjonalizmu, stali jednak na dwóch różnych
stanowiskach.

Merton podkreślał empiryczny charakter empiryzmu, chcąc ograniczyć założenia funkcjonalne do minimum, a
Parsons chciał za pomocą funkcjonalizmu wyjaśnić całą rzeczywistość społeczną.

Dla Mertona wszelkie schematy są przedwczesne, gdyż nie zostały jeszcze stworzone teoretyczne i empiryczne
podwaliny pod tak skomplikowany system.

R. Merton przyjmował teorię średniego zasięgu. Są one sformułowane na niższym poziomie abstrakcji, zawierają
wyraźnie zdefiniowane i zoperacjonalizowane pojęcia wkomponowane w twierdzenia o zależności zjawisk
społecznych o ograniczonym zasięgu.

Poziom teoretycznej abstrakcji w tych teoriach pozwala na związek z danymi empirycznymi, dzięki temu mogą za
pomocą badań empirycznych być modyfikowane, a pojęcia w nich występujące mogą zostać doprecyzowane.

Ta rosnąca precyzja teorii ukierunkowanych na zjawiska średniego zasięgu może z czasem doprowadzić do
powstania szerszych schematów teoretycznych. Merton optuje również, oprócz koncentracji na budowie teorii
średniego zasięgu, do prac nad sposobami „łączenia ich w bardziej ogólne zbiory pojęć i wzajemnie przystających
twierdzeń”.

 Teoria socjologiczna by mogła się rozwijać- twierdził Merton, musi posuwać się po dwóch wzajemnie
powiązanych płaszczyznach:
a) tworzyć teorie specjalne, z których można wyprowadzić hipotezy dające się empirycznie weryfikować.
b) Stopniowo budować coraz ogólniejsze schematy pojęciowe, umożliwiające konsolidację poszczególnych
grup specjalnych teorii

Przykłady teorii średniego zasięgu:

 Monografia Durkheima „Le suicie”- o przyczynach samobójstw

 M. Weber- „Etyka protestancka a duch kapitalizmu”
 Teoria grup odniesienia i względnego upośledzenia
 Teoria ruchliwości społecznej
 Teoria konfliktu ról

Główne cechy teorii średniego zasięgu

 Składają się z określonych zbiorów założeń, z których można logicznie wyprowadzić konkretne
hipotezy potwierdzone następnie badaniami empirycznymi
 Teorie te nie są odrębne, ale skonsolidowane w szerszą sieć teoretyczną
 Zbudowane są na tyle wystarczającym poziomie abstrakcji, aby w sposób wykraczający poza czysty
opis lub empiryczne uogólnienie mogły się zmierzyć z róznymi sferami życia i struktury społeczneg.
Teoria konfliktu społecznego została na przykład zastosowana do konfliktów etnicznych i rasowych,
klasowych i międzynarodowych.
 Ten typ teorii przełamuje rozróżnienie mikrospołecznych, jak badanie małych grup i
makrospołecznych, jak badania porównawcze nad ruchliwością społeczną i organizacjami formalnymi
oraz wzajemną zależnością pomiędzy instytucjami społecznymi.
 Całościowe systemy teorii socjologicznej- takie jak historyczny materializm Marksa, teoria systemów
społecznych Parsonsa, integralna socjologia Sorokina- stanowią ogólne orientacje teoretyczne, a nie
rygorystyczne, zwarte systemy, które w fizyce są podstawą poszukiwania jednolitej teorii.
 Wiele teorii średniego zasięgi jest zgodnych z wieloma różnymi systemami myśli socjologicznej
11
  Są na ogół bezpośrednimi kontynuacjami klasycznych sformułowań teoretycznych. Podobnie jak prace
Durkheima i Webera, które są wypełniona ideami wartymi kontynuacji i ukazują sposoby
teoretyzowania, uczą dobrego wyboru problemów i pokazują nam, jak rozwijać kwestie teoretyczne,
które z nich wynikają
 Twierdzenie teoria trzeciego zasięgu wymaga określenia stopnia niewiedzy- jawnie się ustala, czego
trzeba się jeszcze dowiedzieć, nauczyć by stworzyć podstawy jej bogacenia. Nie zakłada się, że się
sprosta wszystkim problemom dzisiejszego dnia, ale skupia się na problemach, które mogą być
wyjaśnione przy pomocy dostępnej wiedzy.

Analiza funkcjonalna Roberta Mertona wskazuje na błędy poprzedników, którzy posługiwali się analizą
funkcjonalną, w szczególności antropologów, Bronisława Malinowskiego i Radclife- Brona. Skupił się na
pokazaniu nieprecyzyjności, bądź wręcz błędnych założeń trzech tez:

 Tezy o funkcjonalnej jedności systemów społecznych

 Tezy o funkcjonalnej uniwersalności elementów systemu
 Tezy o niezbędności funkcjonalnej elementów dla systemów społecznych.

ĆW 7. 22. 11. 10r.

Nowe teorie ewolucyjno- socjobiologiczne

Pierze von de Berghe zaznaczył swój zwrot ku socjobiologii przez postawienie pytania: „Co decyduje, że istoty
ludzkie są społeczne?”

Zaletami łączenia się zwierząt w grupy jest:

 Zabezpieczenie ich przed drapieżnikami
 Uzyskiwanie korzyści przy lokalizacji, zbieraniu i eksploatacji zasobów

U ludzi uspołecznienie wywołane jest przez trzy mechanizmy socjobiologiczne:

 Dobór krewniaczy ( albo „całkowita wartość dostosowawcza” puli genów)
 Odwzajemnienie (albo inaczej „altruizm odwzajemniony)
 Przymus

Dobór krewniaczy- jest według P. Berghe najstarszym mechanizmem uspołecznienia. Mechanizm działa na
poziomie genetycznym, gdyż gen jest podstawową jednostką doboru naturalnego, jednakże jak zauważa, jego
reprodukcja może być modyfikowana przez siły kultury
- skuteczne współzawodnictwo z organizmami przenoszącymi alternatywne allele, oraz skutecznej kooperacji
- Według Berghe’a nepotyzm jednostek wynikający z mechanizmu doboru krewniaczego ulega przetworzeniu i
modyfikacji przez rożne wariancje środowiskowe i kulturowe. Jednak, jak twierdzi, skala nepotyzmu nie pozwala
postrzegać go wyłącznie jako procesu kulturowego, tkwi on znacznie głębiej w tendencjach do reprodukcji tych
samych informacji genetycznych.

Wzajemność- jest to mechanizm, który znacząco rozszerza kooperacje poza nepotyzm. Wymiana pomiędzy
jednostkami obcymi zwiększa prawdopodobieństwo przeżycia, gdyż jednostki liczą na tzw. „altruizm
odwzajemniony”.
P. Blau twierdził, że „Człowiek, który wyświadcza drugiemu korzystne przysługi, zobowiązuje go. By wypełnić
zobowiązanie, ten drugi musi z kolei odwzajemnić temu pierwszemu”

P. Berghe utrzymuje, że problem omijania zobowiązań stworzył presję selekcyjną na powstanie większej
inteligencji, która umożliwiała analizę i kontrolę wzajemnych zobowiązań. Paradoksalnie inteligencja zrodziła też
większe uzdolnienie do wyszukanego omijania zobowiązań, co dalej wywołało presję na zwiększenie inteligencji.

Cykl ten został zastąpiony w pewnym momencie przez kulturę i strukturę społeczną, która wykreowała
mechanizmy organizacyjne i mechanizmy idei kulturowych ograniczających omijanie zobowiązań.

Oszukiwanie jest wszechobecnym elementem ludzkich interakcji, ale skuteczne kłamstwo jest niezwykle trudne
gdyż wykształcone zostały subtelne mechanizmy do wykrywania kłamstwa. Dlatego zostały wytworzone skuteczne
12
mechanizmy samookłamywania się, jak np. religia i ideologia- religia zaprzecza śmierci, a ideologia ułatwia
przekazywanie wiarygodnych dla siebie kłamstw. Wszystko to by ukryć własne interesy pod parasolem czynienia
„dobrego uczynku”.

Zaufanie jest w tym wypadku znacznie bardziej obecne w kontaktach krewnych niż obcych. W kontaktach z
obcymi ufamy gdy strzegą tego instytucje.

Przymus- jest obecny w życiu biologicznym wielu gatunków w postaci walki o terytorium, dostępu do zasobów, w
tym też dostępu do samic w okresie. Stosowany przez człowieka jest przedsięwzięciem grupowym,
podejmowanym świadomie.
Agresja międzygrupowa jest prostym wynikiem ewolucyjnego przystosowania się w celu łatwego zdobycia dóbr.

W początkowych okresach ewolucji, agresja grupowa była stosowana w sposób umiarkowany. Z chwilą pojawienia
się produktu dodatkowego (uprawa roślin i hodowla) przewagę zdobywały społeczeństwa większe o coraz bardziej
zwartej organizacji społecznej.

PODSUMOWANIE:

1. Kultura w ujęcie P. Berghe jest wytworem szczególnej linii ewolucji, którą należy traktować jako
sposób szybkiego przystosowania się naszego gatunku do zmieniających się warunków.
2. Życie społeczne człowieka kształtują trzy podstawowe mechanizmy, których kolejność działania
określił proces ewolucji: doboru krewniaczego- nieświadomy mechanizm doboru genetycznego;
zasady wzajemności; przymusu
3. Zjawiska zachodzące w zbiorowościach ludzkich SA ostatecznym rezultatem współzawodnictwa
interesów jednostek. Oczekuje się, że każda jednostka „świadomie lub nie, będzie
maksymalizowała swoje zyski i minimalizowała straty. Traktowanie zbiorowości jako bytu o
właściwościach emergentnych, jest błędne, są to raczej zagregowane działania pojedynczych
jednostek, jak np. organizacje biurokratyczne, które wydają się mieć własne życie, lecz po
bliższym zbadaniu ukazują zawiłe interesy jednostek. Domniemane wartości, normy i cele
zbiorowości SA zazwyczaj wyrazem interesów nielicznych jednostek sprawujących władzę.

Joseph Lopreato

Ponieważ dobór naturalny wg. Socjobiologów faworyzował takie adaptacje behawioralne, które zwiększały
dostosowanie jednostek, pojawiło się pytanie: „w jaki sposób poszczególne zachowania społeczne okazały się
adaptacyjne pod względem ich zdolności dostosowawczej?”

Joseph Lopreato odrzuca tezę, że wszystkie adaptacje SA zorganizowane wokół ostatecznego celu jakim jest
sukces reprodukcyjny. Proponuje tezę, że u wszystkich organizmów pojawia się tendencja do zachowania się tak,
by maksymalizować sukces reprodukcyjny.

W każdym pokoleniu musi występować wariancja genotypowa, by wystąpił mechanizm doboru naturalnego. W
miarę upływu czasu zróżnicowanie to będzie wytwarzać dopasowanie pomiędzy wariancjami genotypowymi a
środowiskiem.

Druga zmianą Lopreato było uznanie, że ewolucja kulturowa nałożyła silne ograniczenia na zasadę
maksymalizacji, która zamieniła się w zasadę „przyjemności”, kierującą ludzi ku wygodom materialnym.

Zasada maksymalizacji ulega następującemu przeformułowaniu:” organizmy są predysponowane do takiego

zachowania się, żeby maksymalizować swoją całkowitą wartość dostosowawczą, jednak predyspozycja ta jest
uwarunkowana przez dążenie do wygód materialnych.

W trzecim etapie Lopreato założył, że złożone czynniki ewolucyjne i kulturowe zrodziły predyspozycję do
„samookłamywania”, czyli zdolności do angażowania się w jedną formę zachowania w wierze, że w rzeczywistości
jest to inna forma zachowania.

13
Powstały warunki konieczne dla rozwinięcia się altruizmu ascetycznego i przesunięcia energii seksualnej od
satysfakcji fizycznej do duchowej. A zatem dobór naturalny umożliwił występowanie altruizmu bez obecności
„genów altruistycznych”.

Zaleca on zatem modyfikację zasady maksymalizacji: „organizmy są predysponowane do takiego zachowania się,
żeby maksymalizować swoją całkowitą wartość dostosowawczą, jednak predyspozycja ta jest uwarunkowana przez
dążenie do wygód materialnych.”

Czwartym ograniczeniem zasady jest rewolucja społeczno- polityczna, którą Lopreato definiuje jako
„wykorzystanie przemocy w sferze porządku dominacji przez jednostki pragnące zastąpić tych, którzy sprawują
organizacyjną (…) kontrolę nad zasobami swojej grupy”.

W nowoczesnych społeczeństwach wyraźnie jednak następuje kulturowo wywołane przesunięcie w stronę

gromadzenia zasobów, które nie prowadzą do nagradzającego dostosowania genetycznego”.

Dlatego Lopreato dodaje nową zmienną do zasady :” organizmy są predysponowane do takiego zachowania się,
żeby maksymalizować swoją całkowitą wartość dostosowawczą, jednak predyspozycja ta jest uwarunkowana przez
dążenie do wygód materialnych, samookłamywania oraz autonomizację fenotypu od genotypu”.

14