1.

Lå,« trung bé
2. Tre gai
3. M¹y bãi
4. Dïng phÊn
5. Hãp ®¸
6. Hãp cñ chi
7. Lôc tróc
8. Lå «
9. Tre lµ ngµ
10. Léc ngéc
11. Lïng
12. Hãp sµo
13. Tre vµng säc
14. Tróc vu«ng
15. GÇy
16. M¹nh t«ng
17. Luång
18. Mai èng
19. Tre tµu
20. M¹y sang
21. Tre mì l¹ng s¬n
22. DiÔn ®¸
23. DiÔn trøng
24. B­¬ng lín
25. Mai c©y
26. M¹y lay
27. Mum
28. VÇu ®¾ng
29. M¨ng ®¾ng
30. VÇu ngät l¸ nhá
31. Giang
32. Tróc ho¸ long
33. Tróc sµo
34. Tróc ®en
35. Tróc cÇn c©u
36. Nøa l¸ to
37. Nøa l¸ nhá
38. Tre qu¶ thÞt
39. M¹y cÇn
40. TÇm v«ng
 1

1. lå « trung bé

Tªn khoa häc: Bambusa balcooa Roxb.

Tªn kh¸c: Lå «
1. §Æc ®iÓm nhËn biÕt
Th©n ngÇm d¹ng cñ, th©n
khÝ sinh mäc côm thµnh khãm
th­a c©y. Th©n cao 10-15m
th¼ng, thon ®Òu, cã ngän cong
ng¾n, ®­êng kÝnh 5-8cm, lãng
th©n nh½n, trßn ®Òu dµi 30-
40cm, bÒ dÇy v¸ch th©n 0,5-
0,65cm. §èt kh«ng rÔ, cã vßng
l«ng mÞn, tr¾ng ngµ. BÑ mo h×nh
thang, mÆt ngoµi cã nhiÒu l«ng
mÇu n©u ®en. M¨ng cßn thÊp bÑ
mo cã mÇu xanh tÝm, m¨ng lªn
cao bÑ mo cã mÇu xanh vµng
nh¹t. PhiÕn mo h×nh ngän gi¸o,
chÕch, sau ®ã n»m ngang. Tai
mo ph¸t triÓn thµnh mét gê dµi,
l­în sãng, hai ®Çu cong vÓnh
nh­ ®Çu l­ìi liÒm. L­ìi mo xÎ
s©u thµnh l«ng, phÇn cßn l¹i chØ
lµ gê ®Òu, thÊp. M¾t cµnh trªn
th©n næi râ. Ph©n cµnh cao,
th­êng cã 1 cµnh to, 2 cµnh nhá
Bambusa balcooa vµ mét sè cµnh phô nhá. PhiÕn
l¸ mÒm, máng, thu«n dµi, c©n
®èi, ®Çu vót nhän, ®u«i tï ®Õn trßn, mÆt trªn h¬i r¸p, mÆt d­íi nh½n dµi 25-
30cm, réng 25-30mm. BÑ l¸ cã tóm l«ng tr¾ng ngµ, dµi, sím rông. Côm hoa ®Çu
cµnh. Mçi ®èt th­êng cã 1 ®Õn 4 b«ng chÐt mÇu vµng r¬m, h×nh nhéng, trßn, ®Çu
nhän. Mçi b«ng chÐt cã 1-3 hoa.
2.Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc
Lå « trung bé ph©n bè tù nhiªn tõ Qu¶ng B×nh vµo ®Õn L©m §ång. §­îc
g©y trång nhiÒu ë Qu¶ng B×nh, Qu¶ng TrÞ, Thõa Thiªn HuÕ, Qu¶ng Nam.
Vïng Lå « trung bé ph©n bè cã khÝ hËu nhiÖt ®íi m­a mïa. §Þa h×nh ®åi
nói trung b×nh. §é cao kho¶ng 500m so víi mÆt n­íc biÓn. §Êt ®á bazan s©u,
Èm.
Trong rõng thø sinh Lå « trung bé ë tÇng d­íi, tÇng trªn lµ c©y gç. Lå «
trung bé th­êng ®­îc trång xung quanh v­ên nhµ, ch©n ®åi, b·i ven s«ng suèi.
 2

Mïa m¨ng tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 10. GÆp Lå « trung bé ra hoa nh­ng ch­a theo
dâi ®­îc cã kÕt h¹t, n¶y mÇm hay kh«ng.
3. Gi¸ trÞ sö dông
Lå « trung bé ®­îc dïng trong x©y dùng, nguyªn liÖu lµm giÊy, c«ng
nghiÖp chÕ biÕn tre, ®an l¸t, dïng trong sinh ho¹t hµng ngµy. M¨ng Lå « trung
bé ¨n ngon.
4. TriÓn väng
Ch­a cã c«ng tr×nh nghiªn cøu nµo cho Lå « trung bé. Kinh nghiÖm trong
d©n, trång Lå « trung bé b»ng gèc cã mang mét ®o¹n th©n khÝ sinh b¸nh tÎ; Khi
chÆt chØ ®Ó l¹i c©y non.
Lå « trung bé trong rõng tù nhiªn ch­a ®­îc qu¶n lý chÆt chÏ, th­êng bÞ
khai th¸c tuú tiÖn. Trång Lå « trung bé cßn lµ theo tËp qu¸n. TØnh Thõa Thiªn
HuÕ míi cã ch­¬ng tr×nh ®iÒu tra hiÖn tr¹ng, nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng trång cho tõng
khu vùc.
CÇn t¨ng c­êng qu¶n lý, b¶o vÖ vµ h­íng dÉn kü thuËt khai th¸c rõng Lå «
trung bé ®Ó rõng t¸i sinh ®¶m b¶o yªu cÇu cung cÊp. Lå « trung bé xøng ®¸ng lµ
mét loµi c©y trång rõng chñ yÕu ë MiÒn Trung.
 3

2. tre gai
Tªn khoa häc1: Bambusa blumeana J. A. et J. H. Schult
Tªn kh¸c: Tre ho¸, Tre nhµ, M¹y phÊy
1.§Æc ®iÓm nhËn biÕt
1.1. M« t¶ h×nh th¸i
Th©n ngÇm d¹ng
cñ, th©n khÝ sinh mäc
côm thµnh bôi lín ®Çy
®Æc. C©y cao 15-24m,
®­êng kÝnh 8-15cm, ngän
uèn cong, ®o¹n th©n gÇn
gèc h¬i gËp cong h×nh
ch÷ chi; lãng mµu lôc, dµi
25-35cm, lóc non phÇn
nöa trªn phñ th­a l«ng gai
mµu n©u mäc d¸n, lóc giµ
nh½n kh«ng l«ng, bÒ dµy
v¸ch th©n 2-3cm; phÝa
d­íi cña vßng mo ®Òu cã
mét vßng l«ng t¬ mµu
tr¾ng x¸m hay vµng n©u;
tõ gèc ®Õn gi÷a th©n cã
vßng rÔ khÝ sinh ng¾n hay
chÊm rÔ, chia cµnh th­êng
b¾t ®Çu tõ ®èt thø nhÊt kÓ
tõ gèc, c¸c ®èt phÇn d­íi
th©n th­êng chØ cã cµnh
®¬n, c¸c nh¸nh nhá trªn
®ã th­êng co ng¾n thµnh
Bambusa blumeana
gai cøng s¾c, cong, ®an
chÐo nhau t¹o nªn ®¸m
gai dµy ®Æc, c¸c ®èt phÇn
gi÷a vµ phµn trªn th©n cã 3 ®Õn mÊy cµnh mäc tôm, cµnh chÝnh râ kh¸ to dµi. BÑ
mo rông muén, mÆt l­ng phñ dµy l«ng gai mµu n©u tèi, lóc kh« l­ên däc næi râ,
®Çu h×nh cung réng hay lâm xuèng, hai vai mçi bªn cã mét mòi nhän nhá nh«
cao; tai mo gÇn b»ng nhau hay h¬i kh«ng b»ng nhau, h×nh trßn dµi d¹ng d¶i,
th­êng lËt ra ngoµi vµ cã h×nh b¸n nguyÖt, mÐp cã l«ng tua dµi th« d¹ng cong,
mµu n©u nh¹t; l­ìi mo cao 4-5mm, xÎ sîi, mÐp phñ l«ng d¹ng tua; phiÕn mo
h×nh trøng th­êng lËt ra ngoµi, mÆt l­ng phñ l«ng cøng r¸p, mÆt bông mäc dµy

1
Trong c¸c tµi liÖu tr­íc ®©y Tre gai ®­îc ®Þnh tªn lµ Bambusa spinosa. Trong qu¸ tr×nh
nghiªn cøu chóng t«i ®· söa l¹i tªn khoa häc cña Tre gai lµ Bambusa blumeana.
 4

l«ng gai nhá mµu n©u tèi, ®Çu nhän, cã mòi nhän cøng, gèc h¬i h×nh trßn sau khi
thu hÑp th× t¹o thµnh tai mo; gèc phiÕn mo réng b»ng 2/5 ®Çu bÑ mo, mÐp gÇn
gèc phñ l«ng m¶nh. Trªn mçi cµnh nhá cã 5-9 l¸, l­ng phñ l«ng cøng ng¾n, tai l¸
nhá hay kh«ng cã, l«ng tua miÖng bÑ th­êng kh«ng tån t¹i hay cã lóc chØ cã 2-3
chiÕc ng¾n, cong; l­ìi l¸ gÇn c¾t ngang, thÊp, mÐp xÎ r¨ng nhá vµ phñ l«ng m¶nh
dµi, nhá; phiÕn lµ h×nh l­ìi m¸c d¹ng d¶i ®Õn h×nh l­ìi m¸c hÑp, dµi 10-20 cm,
réng 15-25 mm, hai mÆt r¸p, phÇn gèc ë mÆt d­íi phñ l«ng mÒm dµi h¬i dÇy,
®Çu nhän d¹ng mòi khoan, gèc tï hay gÇn h×nh c¾t ngang. B«ng nhá 2 ®Õn nhiÒu
mäc côm ë c¸c ®èt cµnh hoa; b«ng nhá h×nh d¶i, mµu t×m nh¹t, dµi 2,5-4 cm
réng 3-4 mm, chøa 4 -12 hoa nhá, trong ®ã 2-5 hoa l­ìng tÝnh; mµy trèng 2, dµi
kho¶ng 2mm, kh«ng l«ng; mµy ngoµi h×nh trßn dµi d¹ng trøng, dµi 6-9mm, réng
2,5-4mm l­ng kh«ng l«ng, cã 9-11 g©n, ®Çu nhän mÐp kh«ng l«ng; mµy trong
dµi kho¶ng 7mm, réng kho¶ng 1,8 mm, cã hai gê, trªn gê phñ dµy l«ng m¶nh,
gi÷a hai gê cã 3 g©n, ngoµi gê mçi bªn cßn cã 3 g©n; chØ nhÞ rêi, dµi 6-7 mm,
bao phÊn mµu vµng, h×nh r¶i réng dµi 3-4 mm; bÇu h×nh trøng, dµi 1,2-2mm, vßi
ng¾n, ®Çu nhuþ xÎ 3, d¹ng l«ng vò.
1.2. CÊu t¹o gi¶i phÉu th©n:
Với chiều dầy v¸ch th©n trung b×nh 14 mm tại dãng thứ 8, Tre gai là một
trong những loài tre cã th©n dầy ở Việt nam. Trªn mặt cắt ngang phần biểu b×
cutin ho¸ cứng dầy đến 18m. Từ ngo i v o đến 4mm, c¸c bã mạch cã h×nh
tim dẹt với bã tế bào cương m« lớn bao quanh, c¸c m« mềm nằm xen kẽ với c¸c
bã mạch dầy đặc.
Từ 4mm đến 6mm, c¸c bã mạch biến ®æi dần đến h×nh dạng ®iÓn h×nh, với
sự xuất hiện của c¸c bã sợi ở phÝa ngo i hoặc cả hai phÝa của phần c¸c m¹ch
trung t©m. T¹i ®©y xuÊt hiÖn c¶ 2 loại bã mạch loại 3 v loại 4. Trong khoảng từ
6-11mm, bã mạch cã h×nh dạng ®iển h×nh nhất, 2 ống dẫn nhựa nguyªn Xylem
cã ®­êng kÝnh bằng nhau (38 m), một ống dẫn nhựa luyện Libe cã ®­êng kÝnh
35m v một ống dẫn nhựa luyện thứ cấp cã ®­êng kÝnh 11m. Trong khoảng
từ 11-14mm, c¸c bã mạch thường dẹp hơn v thường chỉ cã một bã sợi ở phÝa
trong. Chiều d i của sợi trung b×nh l 2,52mm.
Dïng kÝnh hiển vi cã ®é phãng đại 40 lần cã thể quan s¸t được c¸c loại tế
b o: TÕ bµo ng¾n, khÝ khæng, tÕ bµo dµi, tÕ bµo bät khÝ. L«ng to, l«ng nhá, gai
kh«ng thÊy.
 5

Kho¸ tra ®Þnh lo¹i loµi b»ng cÊu t¹o biÓu b× th©n:
3,7,9,16,28,37,39,51,59,61,66,69,73,100,116,125,129.
2.Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc.
Tõ l©u Tre gai lµ loµi tre ®· ®­îc trång réng r·i nhÊt ë ViÖt Nam – Suèt
tõ B¾c vµo Nam, tõ n¬i thÊp ®Õn n¬i
cao, tõ vïng nói xuèng ®ång b»ng,
ven biÓn; ë MiÒn B¾c Tre gai ®­îc
trång nhiÒu, ë n«ng th«n, th­êng
nhµ nµo còng cã vµi khãm hoÆc c¶
hµng bao quanh v­ên, ao, th«n xãm.
Tre gai ­a khÝ hËu nhiÖt ®íi
giã mïa, hµng n¨m nhiÖt ®é b×nh
qu©n tõ 22C trë lªn l­îng m­a trªn
1.500mm. §Þa h×nh lµ vïng nói ®Õn
®ång b»ng, ven biÓn, ®é cao d­íi
800m. §Êt thuéc nhiÒu lo¹i, h×nh
thµnh tõ c¸c lo¹i ®¸ mÑ; ®é s©u tÇng
®Êt tõ 20cm trë nªn; mÇu tõ ®á ®Õn
s¸m; thµnh phÇn c¬ giíi tõ sÐt ®Õn
c¸t th«; ®é ph× tõ tèt ®Õn xÊu; PH h¬i
kiÒm ®Õn h¬i chua, cã thÓ ngËp n­íc
1 – 2 th¸ng. Trªn c¸c ®åi nói träc
®é s©u tÇng ®Êt 30–40cm, tû lÖ sái
s¹n kh«ng qu¸ 30%, Tre gai vÉn cã
thÓ sèng nh­ng sinh tr­ëng kÐm
h¬n.
Tre gai th­êng ®­îc trång Bambusa blumeana
thµnh hµng rµo xung quanh v­ên,
ven lµng, ch©n ®åi, ch©n ®ª ph¸t huy vai trß phßng hé: b¶o vÖ hoa mÇu, ®ång
ruéng, chèng xãi lë, ch¾n sãng... N¬i ®Êt xÊu, kh« c»n Tre gai th­êng nhá,
kh¼ng khiu; n¬i ®Êt tèt, ®ñ Èm c©y to vµ mì mµng h¬n. Mïa m¨ng tõ th¸ng 5, 6
®Õn th¸ng 10 - 11 hµng n¨m. Khi m¨ng nhó khái mÆt ®Êt m¨ng cã xu h­íng uèn
vµo gi÷a khãm, khi ra l¸ míi to¶ ra xung quanh. §©y còng lµ ®Æc ®iÓm kh¸ ®éc
®¸o cña Tre gai. Bëi vËy, c©y trong khãm th­êng chen chóc. Cïng víi cµnh gai
dÇy ®Æc, hµng Tre gai t¹o thµnh chiÕn luü kh«ng cho "kÎ thï" v­ît qua. Míi
gÆp Tre gai ra hoa tõng khãm, hoÆc tõng c©y trong khãm råi chÕt hoÆc còng cã
thÓ kh«ng chÕt. Ch­a thu ®­îc h¹t vµ ch­a n¾m ®­îc chu kú ra hoa cña Tre gai
3. Gi¸ trÞ sö dông
Ngoµi gi¸ trÞ b¶o vÖ m«i tr­êng, Tre gai rÊt gÇn gòi víi ®êi sèng cña ng­êi
d©n lµm ®å dïng trong gia ®×nh, m¨ng ¨n ngon, l¸ vµ tinh Tre gai (c¹o sau líp
vá xanh cña th©n Tre) dïng lµm thuèc;),
 6

Tre gai cã khèi l­îng thÓ tÝch 914 kg/m3 . §é co rót thÓ tÝch 0,68. MÉu ®èt
cã ®é bÒn nÐn däc thí 756 kgf/cm2, mÉu lãng cã ®é bÒn nÐn däc thí 831
kgf/cm2. §é bÒn kÐo däc thí cña mÉu ®èt 1463 kgf/cm2, mÉu lãng 3218 kgf/cm2
. MÉu ®èt ®é bÒn khi uèn tÜnh TiÕp tuyÕn 2032 kgf/cm2 Ngoµi vµo 1631 kgf/cm2
vµ trong ra 1535 kgf/cm2; MÉu lãng ®é bÒn khi uèn tÜnh TiÕp tuyÕn 2155
kgf/cm2 , Ngoµi vµo 2007 kgf/cm2 vµ Trong ra 1746 kgf/cm2 . §é bÒn khi tr­ît
däc thí cña mÉu ®èt 83 kgf/cm2 , mÉu lãng 68 kgf/cm2 . V× vËy th©n tre th­êng
dïng trong x©y dùng (c©y t­¬i dïng lµm cäc mãng nhµ, tre kh« sau khi ®­îc
ng©m trong n­íc bïn ®em lµm nhµ th× võa ch¾c khoÎ vµ l¹i kh«ng bÞ mèi mät
Th©n Tre gai cã tØ lÖ xenlul« 48.51%, lignin 30,88%, sîi dµi 2,59cm, tû lÖ
chiÒu dµi víi chiÒu réng lµ 17,3, nªn ®­îc dïng lµm nguyªn liÖu cho c«ng
nghiÖp giÊy.
4. TriÓn väng
C¸c ®Þa ph­¬ng ®Òu cã kinh nghiÖm trång Tre gai. Gièng trång th­êng
dïng lµ gièng gèc, gièng th©n, còng cã kh¶ n¨ng dïng gièng cµnh.
V× th©n tre mäc chen chóc l¹i cã gai ch»ng chÞt nªn khi khai th¸c th­êng
ph¶i chÆt tr¾ng. Sau mçi lÇn khai th¸c, ®¾p lªn gèc tre gai mét líp bïn ao ®Ó võa
thªm ®Êt cho Tre gai kh¾c phôc hiÖn t­îng n©ng gèc.
Tre gai th­êng kh«ng ®­îc ch¨m sãc nhÊt lµ nh÷ng hµng tre ven ®ª, quanh
lµng nªn th­êng bÞ tµn kiÖt nhanh chãng (n©ng gèc, tho¸i ho¸...).
Tre gai th­êng bÞ coi lµ lµm xÊu ®Êt nhanh, nh­ng còng ch­a cã biÖn ph¸p
g× ®Ó kh¾c phôc ngoµi viÖc ®µo hµo ng¨n rÔ ph¸t triÓn réng vµ bãn bïn hµng
n¨m.
Tre gai cã nhiÒu c«ng dông, l¹i dÔ trång, Ýt c«ng ch¨m sãc nªn ®­îc ph¸t
triÓn ë nhiÒu ®Þa ph­¬ng. V× vËy cÇn ph¶i cã nh÷ng nghiªn cøu ®Çy ®ñ, ®Ó cã c¬
së khoa häc vµ t×m gi¶i ph¸p hîp lý cho viÖc ph¸t triÓn loµi tre nµy.
KhuyÕn khÝch trång Tre gai bao ®åi, bao lµng, trång rõng phßng hé; n¬i
®Êt xÊu qu¸ kh«ng nªn trång Tre gai v× hiÖu qu¶ thÊp.
 7

3. M¹y bãi
Tªn khoa häc: Bambusa burmanica Gamble
Tªn kh¸c: Nã bãi.
1.§Æc ®iÓm nhËn biÕt
Th©n ngÇm d¹ng cñ, th©n
khÝ sinh mäc côm. ChiÒu cao
th©n 7-8m, ®­êng kÝnh 2,5-
3,5cm; chiÒu dµi lãng kho¶ng
30cm, gÇn ®Æc ruét, ®­êng
kÝnh khoang trèng kho¶ng
4mm, lóc non mµu lôc vµ mäc
th­a l«ng gai nhá mµu n©u Ðp
s¸t, lóc giµ mµu vµng kh«ng
l«ng; ®èt h¬i næi lªn, phÝa trªn
vµ d­íi vßng mo cã mét vßng
l«ng t¬ mµu tr¾ng x¸m hay
mµu tr¾ng vµng, mét sè ®èt
phÇn d­íi th©n th­êng cã rÔ
khÝ ng¾n. BÑ mo rông sím,
réng vµ ng¾n, chiÒu dµi th­êng
qu¸ mét nöa bÒ réng gèc, phÇn
nöa trªn 2 bªn cña mÆt l­ng
phñ dµy l«ng gai mµu n©u duçi
ra hay d¸n chÆt, ®Çu h¬i h×nh
cung kh«ng ®èi xøng; tai mo
kh«ng b»ng nhau, h¬i cã nÕp
nh¨n, mÐp phñ l«ng tua, tai to
Bambusa burmanica men theo mét phÝa ®Ønh bÑ mo
h¬i lÖch xuèng d­íi, møc ®é
lÖch cã thÓ tíi 1/5 chiÒu dµi c¶ bÑ mo, h×nh trßn dµi ®Õn h×nh l­ìi m¸c d¹ng trßn
dµi, dµi 3-3,5cm, réng kho¶ng 1cm, ®Çu tËn cïng thß ra ngoµi mÐp bÑ mo, tai
nhá h×nh elÝp, dµi kho¶ng 1cm, réng kho¶ng 8mm; l­ìi mo cao 3mm, gÇn mÐp
nguyªn, mÐp phñ l«ng m¶nh mµu tr¾ng rÊt ng¾n; phiÕn mo ®øng th¼ng, h×nh
trøng réng h¬i kh«ng ®èi xøng, gi÷a c¸c g©n mÆt bông phñ l«ng gai nhá mµu
nh¹t, ®Çu nhän gÊp cã mòi nhän cøng s¾c, gèc gÇn h×nh tim sau khi thu hÑp th×
hai bªn kÐo dµi ra ngoµi nèi liÒn víi tai mo, phÇn nèi liÒn nµy kho¶ng 1cm, bÒ
réng gèc phiÕn mo kho¶ng 5/7 bÒ réng ®Çu bÑ mo. MÆt l­ng bÑ l¸ kh«ng l«ng,
l­ên däc næi lªn, l­ng cã gê, mÐp phñ l«ng m¶nh ng¾n; tai l¸ nhá h×nh trøng
lÖch, mÐp cã l«ng tua; l­ìi l¸ cao kho¶ng 1mm, mÆt l­ng phñ l«ng cøng nhá,
®Çu gÇn h×nh c¾t ngang; phiÕn l¸ h×nh l­ìi m¸c d¹ng d¶i, dµi 16-25cm, réng 1,5-
3cm, mÆt trªn gÇn kh«ng l«ng, mÆt d­íi mµu lôc nh¹t vµ mäc dµy l«ng mÒm
ng¾n, ®Çu nhän vµ cã mòi nhän d¹ng mòi khoan r¸p, gèc gÇn h×nh trßn hay h×nh
nªm réng; cuèng l¸ dµi 3-4mm.
 8

2.Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ

sinh th¸i häc
M¹y bãi ph©n bè rÊt hÑp,
trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra chØ míi gÆp
ë tØnh S¬n La.
C©y ­a khÝ hËu nhiÖt ®íi m­a
mïa. §Þa h×nh ®åi nói thÊp. M¹y bãi
th­êng ®­îc trång ë ch©n ®åi, quanh
nhµ, ven khe tho¸t n­íc tèt.
M¹y bãi th­êng ®­îc trång
r¶i r¸c mét vµi khãm hoÆc mét hµng
ng¾n ë r×a v­ên nhµ hoÆc ch©n ®åi.
Cã thÓ trång xen kÏ víi M¹y b«ng.
Mïa m¨ng tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 9.
3. Gi¸ trÞ sö dông
M¨ng M¹y bãi ¨n rÊt ngon
nªn ®­îc trång ®Ó lÊy m¨ng.
4.TriÓn väng
M¹y bãi ®­îc trång do së Bambusa burmanica
thÝch ng­êi d©n v× vËy th­êng ph©n
t¸n vµ kh«ng tËp trung. Kü thuËt trång vµ khai th¸c theo kinh nghiÖm v tËp
qu¸n. D©n th­êng trång b»ng gièng gèc vµ khai th¸c m¨ng ®Ó ¨n.
M¨ng cña M¹y bãi rÊt ngon nªn cÇn ®­îc nghiªn cøu vµ khuyÕn khÝch
ph¸t triÓn loµi tre lÊy m¨ng nµy.
 9

4. Dïng phÊn
Tªn khoa häc: Bambusa chungii McClure
(Lingnania chungii var . petilla Wen)
Tªn kh¸c: Tre phÊn
1. §Æc ®iÓm nhËn biÕt
 10

Th©n ngÇm d¹ng cñ, th©n

khÝ sinh mäc côm. Th©n ®øng
th¼ng, ngän h¬i cong, chiÒu cao5
- 10m, ®­êng kÝnh 3-5 cm, lãng
lóc non phñ phÊn s¸p mµu tr¾ng,
kh«ng l«ng, th­êng dµi 30-45 cm,
lãng dµi nhÊt dµi cã thÓ 1 m, bÒ
dÇy v¸ch th©n 3-5 mm, vßng th©n
ph¼ng, vßng mo h¬i næi lªn, lóc
®Çu phÝa d­íi ®èt cã mét vßng víi
nhiÒu l«ng gai mµu n©u h­íng
xuèng, vÒ sau dÇn dÇn trë lªn
kh«ng l«ng. BÑ mo rông sím,
máng; cøng, sau khi rông ®Ó l¹i
mét vßng méc thiªm hÑp; lóc non
mÆt l­ng phñ phÇn s¸p tr¾ng vµ cã
l«ng gai nhá th­a, vÒ sau l«ng gai
rông ®i, lµm cho phÇn trªn mÆt
l­ng bÑ mo nh½n nh­ng phÝa gèc
vÉn cã l«ng mÒm mµu tèi tån t¹i.
Tai mo h×nh d¶i hÑp, mÐp cã l«ng
tua mµu nh¹t, dµi m¶nh cã ¸nh
bãng; l­ìi mo cao kho¶ng 1,5mm,
®Çu c¾t b»ng hay næi nªn, mÐp
 11

trªn cã r¨ng l­îc hay cã l«ng

d¹ng tua dµi; phiÕn mo mµu lôc
vµng nh¹t, lËt m¹nh ra ngoµi, dÔ
rông, h×nh l­ìi m¸c d¹ng trøng,
®Çu nhän vµ mÐp cuén vµo trong,
gèc h×nh trßn thu hÑp, bÒ réng
®¸y b»ng kho¶ng 1/5 ®Çu bÑ mo,
mÆt l­ng Ýt nhiÒu cã l«ng gai nhá
mäc dµy, mÆt bông kh«ng l«ng vµ
h¬i r¸p. C©y ph©n cµnh cao,
th­êng b¾t ®Çu tõ ®èt thø 8, cµnh
Ýt hoÆc nhiÒu cµnh mäc côm, kÝch
th­íc gÇn b»ng nhau, kh«ng l«ng,
nh­ng phñ phÊn s¸p; cµnh nhá
th­êng mang 7 l¸; bÑ l¸ kh«ng
l«ng, tai l¸ vµ l«ng tua miÖng bÑ
th­êng rÊt ph¸t triÓn nh­ng cã
lóc cã thÓ kh«ng râ l¾m, lóc cã th×
dßn, dÔ rông, phiÕn l¸ kh¸ dµy,
h×nh l­ìi m¸c ®Õn h×nh l­ìi m¸c
dµi, hai bªn gèc kh«ng ®èi xøng,
th­êng dµi 10-16 cm , réng 1-2
Bambusa chungii
cm, mÆt trªn nh¸p, mÆt d­íi lóc
®Çu phñ l«ng nhá, vÒ sau trë nªn
kh«ng l«ng, ®Çu nhän, g©n cÊp
hai 5-6 ®«i. Côm hoa rÊt dµi,
nhá, kh«ng l¸, mçi ®èt th­êng
cã 1-2 b«ng nhá gi¶, h×nh trøng
réng, cã thÓ dµi tíi 2cm, kh«ng
l«ng, ®Çu nhän, chøa 4 hay 5
hoa nhá, ph×nh to, mét hay hai
®o¸ phÝa d­íi cïng kh¸ to, 1 hay
2 hoa phÝa trªn bÞ tho¸i ho¸, cã
1 hay 2 phiÕn l¸ b¾c, mµy trèng
1 hay 2 chåi, lãng trôc b«ng nhá
kh«ng l«ng, rÊt ng¾n nh­ng dµi
lªn dÇn vÒ phÝa trªn, mÒm, rçng
ruét, mµy ngoµi h×nh trøng réng,
dµi 9-12mm ®Çu tï, nh­ng cã
mòi nhän nhá, mÆt l­ng kh«ng
l«ng, mÐp phñ l«ng m¶nh. Mµy
trong dµi gÇn b»ng mµy ngoµi, Bambusa chungii
®Çu tï hay c¾t b»ng, g©n däc
 12

kh«ng râ, trªn gê kh«ng l«ng, mÐp phñ l«ng m¶nh, mµy cùc nhá 3, gÇn b»ng
nhau, mÆt l­ng cã l«ng nhá cøng r¸p, ®Çu cã l«ng m¶nh, ®Ønh bao phÊn cã mòi
nhän d¹ng gai nhá; ng¾n, ®Ønh bÇu phñ l«ng cøng r¸p, vßi dµi 1-2mm; ®Çu nhuþ
3 hay 2, d¹ng l«ng vò th­a. Vá qu¶ ch­a chÝn phÇn trªn ho¸ cøng, sau khi kh«
h×nh tam gi¸c, qu¶ thãc chÝn h×nh trøng, dµi 8-9mm, mµu n©u sÉm, mÆt bông cã
m¸ng r·nh.
2. Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc
Dïng phÊn ®­îc trång nhiÒu ë vïng §«ng B¾c bé (Qu¶ng Ninh, L¹ng
S¬n, B¾c Giang ).
C©y ­a khÝ hËu nhiÖt ®íi m­a mïa. §Þa h×nh ®åi nói trung b×nh, ®é cao
d­íi 500m so víi mÆt biÓn. §Êt Feralite ®á vµng.
Dïng phÊn th­êng ®­îc trång tõng khãm r¶i r¸c ë ch©n ®åi, quanh nhµ.
Mïa m¨ng tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 9.
3. Gi¸ trÞ sö dông
Dïng phÊn cã lãng dµi nªn ®­îc dïng ®Ó ®an phªn cãt, t¨m mµnh. Cã thÓ
dïng lµm nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn v¸n Ðp, lµm sîi, lµm giÊy.
4.TriÓn väng
Dïng phÊn lµ loµi tre kh«ng gai, dÔ trång, ph¸t triÓn tèt ®Ó sö dông. Kinh
nghiÖm trong d©n th­êng trång b»ng gièng gèc. Khai th¸c khi cã nhu cÇu sö
dông, chÆt hÕt nh÷ng c©y giµ chØ ®Ó l¹i nh÷ng c©y non vµ m¨ng.
Dïng phÊn lµ loµi tre ®­îc trång r¶i r¸c trong v­ên rõng, xung quanh nhµ,
l­îng c©y cßn Ýt.
Cã thÓ ®­a loµi tre nµy vµo nhãm c©y trång phôc vô cho c«ng nghiÖp giÊy.

5.Hãp ®¸
Tªn khoa häc: Bambusa dissemulator McClure
1.§Æc ®iÓm nhËn biÕt:
 13

Th©n ngÇm d¹ng cñ, th©n khÝ sinh mäc côm. Th©n cao 10-18m, ®­êng
kÝnh 4-7cm, ngän th¼ng hay h¬i cong xuèng, phÇn d­íi h¬i gËp cong zÝch z¾c,
lãng dµi 25-35cm, lóc non phñ phÊn s¸p tr¾ng, th­êng kh«ng l«ng ; ®«i khi mét
sè lãng ë gèc th©n cã v©n säc däc mµu tr¾ng vµng, v¸ch th©n dµy; ®èt h¬i næi,
kh«ng l«ng, ®«i khi ®èt thø nhÊt, thø 2 kÓ tõ gèc cã rÔ khÝ sinh ng¾n; cµnh
th­êng lµ cµnh ®¬n b¾t ®Çu tõ ®èt thø nhÊt hay ®èt thø hai kÓ tõ gèc, c¸c ®èt phÝa
trªn th­êng 3 ®Õn nhiÒu cµnh mäc côm, cµnh chÝnh kh¸ to dµi, cµnh phÇn d­íi
th©n th­êng cã gai cøng hay mÒm. BÑ mo rông sím, chÊt da, mÆt l­ng gÇn
kh«ng l«ng hay phñ Ýt l«ng cøng r¸p, ®Çu h×nh cung kh«ng ®èi xøng; tai mo
kh«ng b»ng nhau, th­êng cã nÕp nh¨n, mÐp phñ l«ng tua d¹ng sãng cong, tai mo
h×nh trßn dµi ®Õn h×nh l­ìi m¸c ng­îc, réng 4-5mm, tai nhá h×nh trøng ®Õn h×nh
elÝp, réng 3-4mm; l­ìi mo cao 5-7mm, mÐp xÎ r¨ng vµ xÎ sîi, phñ l«ng d¹ng tua
ng¾n mµu tr¾ng; phiÕn mo ®øng th¼ng, h×nh tam gi¸c d¹ng trøng ®Õn h×nh l­ìi
m¸c d¹ng trøng, mÆt l­ng kh«ng l«ng, mÆt bông phñ l«ng gai nhá mµu n©u gi÷a
c¸c g©n, gèc gÇn h×nh trßn hay thu hÑp gÇn h×nh tim, bÒ réng ®¸y kho¶ng 3/5-1/2
bÒ réng ®Çu bÑ mo, mÐp phiÕn mo gÇn gèc phñ l«ng tua d¹ng sãng cong. BÑ l¸
th­êng gÇn kh«ng l«ng hoÆc r¸p hay cã l«ng cøng ng¾n dµy, nh­ng vÒ sau kh«ng
l«ng; tai l¸ kh«ng tån t¹i hay Ýt ph¸t triÓn, lóc cã th­êng h×nh trøng, l«ng tua
miÖng bÑ Ýt, nhá; l­ìi l¸ thÊp, ®Çu c¾t ngang, mÐp gÇn nguyªn vµ kh«ng cã l«ng
m¶nh; phiÕn l¸ h×nh l­ìi m¸c d¹ng d¶i ®Õn h×nh l­ìi m¸c, dµi 7-18cm, réng 10-
18mm, mÆt trªn kh«ng l«ng, mÆt d­íi cã l«ng th­a mÒm ng¾n, nhÊt lµ 2 bªn g©n
gi÷a cã l«ng kh¸ dµy, ®Çu nhän vµ cã mòi nhän d¹ng mòi khoan, gèc gÇn h×nh
trßn hay h×nh nªm réng.
B«ng nhá gi¶ ®¬n ®éc hay
mÊy chiÕc mäc côm
ë c¸c ®èt cña
cµnh hoa, h×nh
l­ìi m¸c, dÑt,
dµi kho¶ng
3cm; tiÒn diÖp
cã 2 gê; cã
phiÕn l¸ b¾c
chåi, th­êng 2
chiÕc, h×nh
trøng, ®Çu tï;
lãng trôc b«ng
nhá dµi 2-3mm,
phÝa gÇn mµy
trong ph¼ng
dÑt, kh«ng
l«ng, phÝa kia
r¸p, ®Çu ph×nh
to vµ mÐp phñ
l«ng m¶nh
ng¾n; b«ng nhá

Bambusa dissemulator
Bambusa dissemulator
 14

chøa 4 hay 5 hoa nhá l­ìng tÝnh, ®Çu cã 2 ®Õn mÊy hoa nhá kh¸c bÊt thô; mµy
trèng th­êng 1 chiÕc hay cã lóc kh«ng cã, h×nh d¹ng gièng mµy ngoµi, kh¸
ng¾n; mµy ngoµi h×nh l­ìi m¸c, dµi tíi 12mm, mÆt l­ng kh«ng l«ng, g©n däc
kh«ng râ, ®Çu tï hay nhän gÊp vµ cã mòi nhän ng¾n gÇn d¹ng mòi khoan, mÐp
gÇn ®Ønh cã lóc phñ l«ng m¶nh ng¾n; mµy trong cã 2 gê, gÇn ®Çu gê gËp m¹nh,
phñ l«ng m¶nh ng¾n hay r¸p, ®Çu th­êng cã tóm l«ng nhá gÇn d¹ng bót vÏ, gi÷a
gê cã 5 g©n; mµy cùc nhá 3, gÇn b»ng nhau, h×nh trøng hay h×nh trøng ng­îc,
®Çu tï hay h¬i lâm, mÐp phñ l«ng m¶nh dµi, chØ nhÞ rêi, bao phÊn ®Çu tï, h¬i
lâm; bÇu h×nh trøng ng­îc hay h×nh trøng, cã cuèng, ®Çu dµy lªn vµ phñ l«ng
cøng r¸p; vßi 1, rÊt ng¾n, phñ l«ng, ®Çu nhuþ xÎ 3.
2.Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc
Hãp ®¸ ®­îc trång nhiÒu ë vïng Trung t©m B¾c Bé vµ B¾c Trung Bé, còng
cã trång ë vïng §«ng B¾c Bé.
Hãp ®¸ thÝch hîp ë vïng cã khÝ hËu nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi m­a mïa. §Þa
h×nh th­êng lµ ®åi nói thÊp. §ång b»ng còng cã trång.
Hãp ®¸ ®­îc trång r¶i r¸c tõng khãm hoÆc thµnh hµng bao quanh v­ên
rõng hoÆc ven lµng. Ch­a gÆp Hãp ®¸ ra hoa, v× vËy cho ®Õn nay sinh s¶n hµng
n¨m cña Hãp ®¸ vÉn lµ m¨ng lªn tõ th©n ngÇm. Mïa m¨ng tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng
3. Gi¸ trÞ sö dông
Th©n Hãp ®¸ th¼ng, cøng ch¾c, v¸ch dµy nªn th­êng ®­îc dïng lµm ®ßn
tay, rui mÌ trong x©y dùng nhµ cöa; còng cã thÓ dïng lµm cäc mãng nhµ; lµm
dµn leo, dµn che trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp.
4.TriÓn väng
Hãp ®¸ lµ loµi tre ®­îc trång r¶i r¸c trong c¸c hé d©n, ch­a ®­îc trång
víi qui m« lín. Theo kinh nghiÖm cña nh©n d©n th× trång Hãp ®¸ b»ng gèc cã 1
®o¹n th©n c©y tuæi non vµ khai th¸c chØ ®Ó l¹i c©y non. Sau khai th¸c cã thÓ sóc
®Êt xung quanh hoÆc lÊy ®Êt bïn vun vµo gèc.
KhuyÕn khÝch ng­êi d©n trång Hãp ®¸ ph©n t¸n trong c¸c hé gia ®×nh.

b6. hãp cñ chi

Tªn khoa häc: Bambusa mutabilis McClure
Tªn kh¸c: Hãp, Tróc cÇn c©u
1. §Æc ®iÓm nhËn biÕt
Th©n ngÇm d¹ng cñ, th©n khÝ sinh mäc côm. Th©n cao 5-7m, ®­êng kÝnh
2,5-3,5cm, ngän gÇn ®øng th¼ng; chiÒu dµi lãng 40-50cm, lóc non phñ phÊn s¸p
tr¾ng, kh«ng l«ng hay cã l«ng gai nhá mäc rÊt th­a, v¸ch th©n t­¬ng ®èi máng,
lãng phÇn d­íi th©n cã nhiÒu säc mµu tÝm, phÝa d­íi ®èt th­êng cã 1 vßng phÊn
s¸p tr¾ng; ®èt h¬i næi, phÝa trªn vßng mo cña ®èt thø nhÊt ®Õn ®èt thø 3 kÓ tõ gèc
 15

th©n cã mét vßng l«ng t¬ mµu tr¾ng x¸m, vßng l«ng nµy chØ thÊy phÝa d­íi vßng
mo cña ®èt thø nhÊt; chia cµnh th­êng b¾t ®Çu tõ ®èt thø 5 ®Õn ®èt thø 7 kÓ tõ
gèc ; cµnh nhiÒu, mäc côm, chØ mét cµnh ë gi÷a h¬i to dµi. BÑ mo rông sím,
chÊt da, bÒn ch¾c, lóc non mÆt
l­ng phñ phÊn s¸p tr¾ng, nh½n
tr¬n kh«ng l«ng, cã nhiÒu säc
mµu tÝm, ®Çu h×nh cung réng
h¬i kh«ng ®èi xøng; tai mo
kh«ng b»ng nhau, h¬i nh¨n,
h×nh trßn dµi, nh×n tõ mÆt l­ng
th­êng bÞ che lÊp mét phÇn
bëi gèc phiÕn mo, ®Çu tËn
cïng gÇn h×nh trßn, mÐp cã
l«ng tua nhá cong dÔ rông, tai
mo dµi 1-1,4cm, réng 3 -
4mm, kÝch th­íc tai nhá b»ng
kho¶ng mét nöa tai to; l­ìi mo
cao kho¶ng 2mm, mÐp xÎ
r¨ng, phñ l«ng d¹ng tua ng¾n
hay kh«ng l«ng; phiÕn mo
®øng th¼ng, dÔ rông, h×nh
trøng ®Õn h×nh trøng hÑp h¬i
kh«ng ®èi xøng, mÆt l­ng cã
nhiÒu säc mµu tÝm, ®Çu nhän
cã mòi nhän nhá s¾c cøng,
gèc thu hÑp gÇn h×nh tim, bÒ
Bambusa mutabilis
réng b»ng kho¶ng 2/3 bÒ réng
®Çu bÑ mo. BÑ l¸ phñ l«ng
cøng ng¾n, l­ên däc næi lªn; tai l¸ h×nh liÒm, mÐp cã mét Ýt l«ng tua nhá d¹ng
to¶ xoÌ; l­ìi l¸ cao kho¶ng 1mm, ®Çu gÇn h×nh c¾t ngang hay h¬i h×nh cung
trßn, gÇn mÐp nguyªn; phiÕn l¸ h×nh l­ìi m¸c d¹ng d¶i ®Õn h×nh l­ìi m¸c hÑp,
dµi 8,5- 15(-20)cm, réng 11-16 (-20)mm, mÆt trªn kh«ng l«ng, mÆt d­íi mäc
dµy l«ng mÒm dµi, ®Çu nhän cã mòi nhän nhá d¹ng mòi khoan, gèc gÇn h×nh
trßn hay h×nh nªm.
2.Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc
 16

Hãp cñ chi ®­îc trång tõ l©u ë Cñ Chi vµ mét sè huyÖn ngo¹i thµnh cña
TP. Hå ChÝ Minh. Còng gÆp
Hãp cñ chi ë mét sè tØnh
Nam bé vµ Nam trung bé.
C©y ­a khÝ hËu nhiÖt
®íi 2 mïa râ rÖt, mïa kh« vµ
mïa m­a. Th­êng ph¸t triÓn
tèt trªn ®Êt c¸t pha, ®é tho¸t
n­íc tèt, ®Þa h×nh t­¬ng ®èi
b»ng ph¼ng.
Hãp cñ chi ®­îc trång
thuÇn lo¹i hoÆc trång xen
víi mét sè lo¹i c©y ¨n qu¶
kh¸c nh­ mÝt, nh·n hay
trång thµnh hµng rµo. Mçi
n¨m cã 2 ®ît m¨ng; §ît
m¨ng chÝnh vµo th¸ng 3,
mïa m¨ng phô vµo th¸ng 10.
3. Gi¸ trÞ sö dông
Th©n Hãp cñ chi dµi,
máng, vµ kh¸ mÒm nªn ®­îc
dïng chñ yÕu trong ®an l¸t:
thóng, mñng, sät ®ùng rau
qu¶ hay ræ r¸, phªn liÕp. Bambusa mutabilis
4. TriÓn väng
Hãp cñ chi ®­îc trång theo tËp qu¸n cña ng­êi d©n ®Þa ph­¬ng vµ nhu cÇu
sö dông ®Þa ph­¬ng.
Ch­a cã c«ng tr×nh nghiªn cøu nµo cho Hãp cñ chi. Kinh nghiÖm trong
nh©n d©n trång b»ng gèc cã mét ®o¹n th©n khÝ sinh b¸nh tÎ. Khai th¸c tuú theo
nhu cÇu cña thÞ tr­êng.
Nªn khuyÕn khÝch trång Hãp cñ chi trong v­ên nhµ hoÆc ven hµng rµo, lèi
®i.

7. Lôc tróc
Tªn khoa häc: Bambusa oldhami Munro
(Dendrocalamopsis oldhami Munro)
 17

Tªn kh¸c: Tre ngät

1.§Æc ®iÓm nhËn biÕt:
Th©n ngÇm d¹ng cñ, th©n
khÝ sinh mäc côm. ChiÒu cao
th©n 8-10m ngän cong dµi,
®­êng kÝnh 5-6cm, chiÒu dµi
lãng 30-35cm, v¸ch th©n dÇy
1,0cm. C©y non mÇu xanh cã
phÊn tr¾ng - ®Æc biÖt ë phÝa
d­íi ®èt. C©y giµ mÇu xanh
thÉm. §èt th©n kh«ng næi râ,
kh«ng cã rÔ, sÑo mo râ. Mçi ®èt
cã 1 cµnh to, 2 cµnh nhá vµ
nhiÒu cµnh phô. §ïi gµ cµnh to
cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn mÇm
m¨ng vµ rÔ. BÑ mo h×nh chu«ng
®¸y h¬i xoÌ réng; khi m¨ng cßn
thÊp bÑ mo mÇu xanh vµng, khi
m¨ng lªn cao, bÑ mo mÇu xanh
nh¹t, mÆt ngoµi kh«ng l«ng mÆt
trong nh½n bãng, sím rông.
PhiÕn mo h×nh mòi m¸c - tam
gi¸c ®Çu vót nhän, kh«ng cã Bambusa oldhami
l«ng, mäc ®øng, sím rông. Tai
mo nhá l­în sãng l­ìi mo cao 0,2cm. PhiÕn l¸ h×nh mòi gi¸o thu«n dµi, ®Çu vót
nhän, ®u«i trßn. BÑ l¸ cã tóm l«ng sím rông. Côm hoa ®Çu cµnh, cµnh cã nhiÒu
®èt, mçi ®èt mang 1- 6 b«ng chÐt; b«ng chÐt h¬i dÑt, ®Çu nhän, mçi b«ng chÐt cã
2- 5 hoa.
2. Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc.
Loµi nµy ®­îc nhËp tõ §µi Loan vµo ViÖt Nam (B¾c Giang) tõ n¨m 1997,
hiÖn nay ®· lÊy gièng tõ B¾c Giang ®em ®i trång ë nhiÒu tØnh kh¸c.
 18

Lôc tróc ®­îc trång vµ sinh tr­ëng b×nh th­êng ë nhiÒu n¬i cã ®iÒu kiÖn
khÝ hËu vµ ®Êt ®ai kh¸c nhau tõ vïng ®Êt xÊu nh­ ë T©n Yªn (B¾c Giang), ®Êt
rõng cßn t­¬ng ®èi tèt nh­ H¹ Hoµ (Phó Thä), ®Õn ®Êt phï sa ven s«ng ë §an
Ph­îng (Hµ T©y), tõ vïng cã khÝ hËu Êm ¸p nh­ ë B¾c Giang, Hµ T©y ®Õn vïng
cao cã khÝ hËu l¹nh nh­ Sa
Pa (Lµo Cai).
B×nh th­êng th× phÇn
cñ cña th©n ngÇm c©y non cã
6-8 mÇm m¾t cã kh¶ n¨ng
cho 6-8 m¨ng, nÕu c©y non
bÞ chÆt tõ lóc cßn lµ m¨ng th×
6-8 mÇm m¨ng ®ã cã kh¶
n¨ng ph¸t triÓn thµnh 6-8
m¨ng trong mïa ®ã. Sau khi
trång 2 n¨m, mét khãm trong
mét ®ît m¨ng lªn ®· cã tíi
10 m¨ng. ë T©n Yªn sau khi
trång 6 th¸ng cã mét sè
khãm ra hoa råi chÕt; c¸c
khãm cßn l¹i vÉn sinh tr­ëng
b×nh th­êng.
3. Gi¸ trÞ sö dông
Theo tµi liÖu cña
Trung Quèc th× Lôc tróc cho
m¨ng rÊt ngon, th©n dïng
lµm n«ng cô. Thùc tÕ ¨n
Bambusa oldhami m¨ng Lôc tróc t­¬i thÊy rßn,
h­¬ng vÞ th¬m ngät nh­ng v×
m¨ng bÐ nªn n¨ng suÊt
kh«ng cao!
4. TriÓn väng
C«ng ty chÕ biÕn n«ng l©m s¶n xuÊt khÈu ®· nhËp gièng Lôc Tróc lµ
gièng gèc ®Ó trång 20ha ë B¾c Giang. HiÖn nay gièng Lôc tróc cã thÓ lµ gièng
gèc hoÆc gièng cµnh. Ph­¬ng ph¸p t¹o gièng cµnh b»ng kü thuËt bã bÇu trªn
th©n ®· ®­îc ¸p dông. NhiÒu ®Þa ph­¬ng ®· trång Lôc tróc nh­ng víi quy m«
nhá vµ ch­a ®¶m b¶o quy tr×nh kü thuËt nªn lôc tróc ph¸t triÓn kh«ng ®­îc tèt.
Trong ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ vïng s©u cã n¬i c¬ quan khuyÕn n«ng ph¸t
gièng Lôc tróc cho d©n trång nh­ng do trång qu¶ng canh nªn kh«ng ®¹t kÕt qu¶
nh­ mong muèn.
Cã thÓ trång Lôc tróc lÊy m¨ng trªn nhiÒu vïng cã khÝ hËu vµ ®Êt ®ai kh¸c
nhau nh­ng ph¶i thùc hiÖn th©m canh. NÕu dïng gièng gèc ph¶i ®¶m b¶o tuæi
c©y mÑ (1 n¨m tuæi), nÕu dïng gièng cµnh ph¶i lµ cµnh ®· qua ­¬m míi ®¶m b¶o
 19

tû lÖ sèng vµ rõng ph¸t triÓn tèt. M¨ng Lôc tróc nhá nªn chØ cã thÓ trång tËp
trung míi tiÖn qu¶n lý vµ cho l­îng m¨ng nhiÒu ®¸p øng yªu cÇu kinh doanh.
CÇn ph¶i cã thùc nghiÖm, tæng kÕt thùc tÕ ë c¸c ®Þa ph­¬ng ®· trång vµ
khÈn tr­¬ng cã h­íng dÉn kü thuËt ®Ó ®¶m b¶o trång Lôc tróc thµnh c«ng tr¸nh
l·ng phÝ
8. Lå «
Tªn khoa häc: Bambusa procera A. Chev. et A. Cam.
1. §Æc ®iÓm nhËn biÕt:
Th©n ngÇm d¹ng cñ, th©n khÝ sinh mäc côm, chiÒu cao c©y 14- 18m, ngän
cong rñ, ®­êng kÝnh 7,6cm, chiÒu dµi lãng 38-45cm, v¸ch th©n dÇy 1,1cm. Th©n
trßn ®Òu, nh½n, vßng mo næi râ. Cµnh chÝnh to dµi, ®ïi gµ ph¸t triÓn vµ Ýt cµnh
nhá. Th©n lóc non cã mÇu xanh b¹c do cã líp l«ng tr¾ng sím rông, cµng vÒ giµ
th©n cã mÇu xanh ®Ëm, xanh thÉm vµ nhiÒu ®Þa y t¹o nªn nh÷ng ®èm loang læ.
PhiÕn l¸ thu«n dµi, dµi 25-26cm, réng 1,5-2,5cm, ®Çu nhän, ®u«i h¬i thu«n. BÑ
mo h×nh thang c©n, ®¸y d­íi 30cm, ®¸y trªn 8cm h¬i lâm, cao 28cm. PhiÕn mo
h×nh mòi gi¸o dµi 20cm réng 4cm. Tai mo biÕn thµnh l«ng. L­ìi mo xÎ s©u.
2.Ph©n bè, ®Æc ®iÓm sinh häc vµ sinh th¸i häc.
Lå « mäc phæ biÕn - ph©n bè réng r·i ë vïng §«ng Nam Bé, tËp trung
nhiÒu ë TØnh B×nh Long – Riªng HuyÖn Ph­íc Long rõng Lå « chiÕm tíi 40%
diÖn tÝch toµn HuyÖn.
Lå « ph©n bè ë
n¬i cã khÝ hËu nhiÖt ®íi,
chÞu ¶nh h­ëng râ rÖt
cña giã mïa: NhiÖt ®é
trung b×nh hµng n¨m lµ
26,2C, l­îng m­a hµng
n¨m 2044,8mm tËp
trung tõ th¸ng 4 ®Õn
th¸ng 11. §é cao so víi
mÆt biÓn 100 - 400m.
§Þa h×nh lµ nh÷ng ®åi
thÊp, nhÊp nh«, l­în
sãng. §Êt mÇu ®á hoÆc
n©u vµng, thµnh phÇn c¬
giíi thÞt hoÆc sÐt, tho¸t
n­íc tèt, kh«ng cã ®¸
lÉn, líp ®Êt dÊy trªn
100cm, ®é ph× cao.
Rõng Lå « ®ù¬c
h×nh thµnh trong qu¸
tr×nh diÔn thÕ do khai

Bambusa procera
 20

th¸c rõng gç; cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn ë mäi vÞ trÝ cña c¸c d¹ng ®Þa h×nh nh­ng tËp
trung nhÊt lµ ë s­ên vµ ®Ønh ®åi; mäc tù nhiªn thµnh quÇn tô lín, thuÇn lo¹i hoÆc
hçn giao víi víi mét sè loµi c©y gç nh­: G¸o (Adina sp.), §á Ngän (Cratoxylon
sp.), ThÞ (Diospyros sp.), Cß Ke (Grewia paniculata) hoÆc c¸c loµi tre kh¸c nh­
Mum, Nøa
Ng­êi d©n cho biÕt Lå « ra hoa kÕt h¹t ë tõng khãm hoÆc tõng c©y trong
khãm råi chÕt, nh÷ng c©y hoÆc nh÷ng khãm cßn l¹i vÉn sinh tr­ëng b×nh th­êng.
Ch­a gÆp ra hoa hµng lo¹t.
Hµng n¨m m¨ng mäc tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 10. §Çu vô m¨ng mäc r¶i r¸c,
tØ lÖ ph¸t triÓn thµnh th©n khÝ sinh rÊt thÊp. Gi÷a vô (tõ cuèi th¸ng 7 ®Õn cuèi
th¸ng 8), m¨ng lªn nhiÒu , b×nh qu©n 70-100 m¨ng trªn 1ha mét ngµy, ré nhÊt
vµo ®Çu th¸ng 8 tíi 230 m¨ng trªn 1ha mét ngµy, m¨ng ®Òu to, khoÎ Ýt bÞ chÕt.
Cuèi vô (th¸ng 9 th¸ng10), m¨ng mäc r¶i r¸c vµ chÕt nhiÒu nhÊt. L­îng m¨ng
trªn 1ha tuú thuéc tr¹ng th¸i rõng: Rõng giµ th­êng 2500-3000 m¨ng /1ha, rõng
æn ®Þnh sau khai th¸c th­êng 3.500-4.000 m¨ng/ 1ha, sau chÆt tr¾ng lªn tíi
6.000-7.000 m¨ng /1ha . M¨ng th­êng chÕt ë ®é cao 30cm,tØ lÖ m¨ng chÕt trong
c¶ vô kho¶ng 30-40% nh­ng víi l­îng m¨ng sinh ra còng ®ñ cho rõng Lå « phôc
håi æn ®Þnh ®¹t mËt ®é 6.500 c©y/1ha ë rõng nguyªn míi h×nh thµnh sau khai
th¸c rõng gç ®Õn 10.500 c©y/1ha ë tr¹ng th¸i rõng sau khai th¸c ®ang trong qu¸
tr×nh phôc håi víi sè khãm tõ 550-900 khãm/1ha. Ph©n bè sè c©y theo tæ tuæi ë
rõng giµ th­êng lµ: Tuæi non 19%, tuæi võa 15% , tuæi giµ 66% - nh÷ng rõng nµy
cÇn ph¶i ®­a vµo khai th¸c. §iÒu cÇn ®­îc quan t©m lµ sau khi bÞ t¸c ®éng th× tèc
®é phôc håi, tuy nhanh nh­ng chÊt l­îng c©y (chiÒu cao, ®­êng kÝnh), th× gi¶m
m¹nh. Thêi gian sinh tr­ëng cña m¨ng lå « kho¶ng 70 ngµy. Tuæi thµnh thôc lµ
sau 3 n¨m. Tuæi thä kh«ng qu¸ 8-10 n¨m.
3. Gi¸ trÞ sö dông
Th©n Lå « cã tØ lÖ Xenlulo trªn 50%, Lignin 22,37%, chiÒu dµi sîi 1,9-
2,2mm; v× vËy ®­îc dïng lµm nguyªn liÖu tèt cho s¶n xuÊt giÊy tr¾ng cao cÊp, cã
®é dai cao.
Lå « cã khèi l­îng thÓ tÝch kh« kiÖt lµ 785kg/m3, ®é bÒn nÐn däc thí
598,7kg/cm2, ®é bÒn uèn xuyªn t©m lµ 3448kg/cm2. ®ä bÒn uèn tiÕp tuyÕn
2499kg/cm2 (§oµn ThÞ Thanh H­¬ng - 2001), ®¸p øng nhu cÇu trong x©y dùng.
C©y cã lãng dµi thÝch hîp ®Ó chÕ biÕn v¸n Ðp. Trong cuéc sèng hµng ngµy Lå «
®¸p øng nhu cÇu sinh ho¹t tõ viÖc lµm ®å dïng ®Õn m¨ng ¨n.
4. TriÓn väng
4.1. Kü thuËt kinh doanh
- Qu¶n lý ch¨m sãc rõng: Lå « lµ c©y rõng tù nhiªn nã cã kh¶ n¨ng phôc
håi sau khi bÞ t¸c ®éng nÕu ®­îc qu¶n lý b¶o vÖ ch¨m sãc tèt. Néi dung chñ yÕu
lµ dän vÖ sinh chèng s©u bÖnh, lo¹i trõ c©y kh« c©y ®æ gÉy, tr¸nh lÊy m¨ng qu¸
møc. Tû lÖ m¨ng lÊy ®i kh«ng nªn qu¸ 20-30%, chØ nªn lÊy m¨ng cuèi vô vµ mét
phÇn m¨ng ®Çu vô.
 21

- Khai th¸c: VÒ nguyªn t¾c cã thÓ chÆt tõ c©y tuæØ 3 vµ ph­¬ng thøc chung
lµ chÆt chän tõng c©y theo cÊp tuæi. Tõ kÕt qu¶ thÝ nghiÖm vÒ khai th¸c rõng Lå
« cña L©m Xu©n Sanh, Ch©u Quang HiÒn, §oµn Bæng vµ c¸c céng sù th× cã thÓ
¸p dông chu kú 1,2 hay 3 n¨m t­¬ng øng víi tû lÖ chÆt 25%, 50%, 75%; chu kú
2 n¨m víi c­êng ®é 50% cã thÓ lµ thÝch hîp h¬n c¶.
4.2. HiÖn tr¹ng s¶n xuÊt
HiÖn nay nhu cÇu sö dông Lå « rÊt nhiÒu nh­ng viÖc qu¶n lý cßn nhiÒu
láng lÎo: Khai th¸c qu¸ l­îng cho phÐp, kh«ng ®¶m b¶o vÖ sinh sau khai th¸c...
Víi t×nh tr¹ng khai th¸c nh­ hiÖn nay th× ph¶i sau 10 n¨m rõng míi cã thÓ phôc
håi nh­ ban ®Çu. H¬n n÷a l­îng m¨ng còng bÞ lÊy qu¸ møc cho phÐp. Vµo mïa
m¨ng ng­êi d©n vÉn tù do vµo rõng lÊy m¨ng!
Víi c¸c t¸c ®éng trªn, rõng Lå « ngµy cµng c¹n kiÖt vÒ sè l­îng, suy gi¶m
vÒ chÊt l­îng; ®ã lµ ch­a kÓ ®Õn rõng Lå « cßn bÞ x©m lÊn ®Ó sö dông vµo môc
®Ých kh¸c.
4.3. KhuyÕn nghÞ
- CÇn qu¶n lý chÆt chÏ, khai th¸c hîp lý ®Ó ®¶m b¶o t¸i sinh rõng ®¸p øng nhu
cÇu sö dông Lå « ngµy cµng nhiÒu.
- CÇn cã quy ho¹ch vïng ph¸t triÓn Lå «, khoanh nu«i ch¨m sãc rõng thø sinh cã
Lå « ®Ó t¨ng thªm diÖn tÝch, tr÷ l­îng vµ chÊt l­îng rõng Lå «.
- TiÕn hµnh nghiªn cøu kinh doanh Lå « mét c¸ch khoa häc h¬n vµ x©y dùng c¸c
tiªu chuÈn kü thuËt, lµm c¬ së cho c«ng t¸c chØ ®¹o s¶n xuÊt.
9. Tre lµ ngµ
Tªn khoa häc2: Bambusa sinospinosa McClure
Tªn kh¸c: Tre gai, Tre hoa, Tre mì
1. §Æc ®iÓm nhËn biÕt

2
Trong c¸c tµi liÖu tr­íc ®©y Lµ ngµ ®­îc ®Þnh tªn lµ Bambusa blumeana. Trong qu¸ tr×nh
nghiªn cøu chóng t«i ®· söa l¹i tªn khoa häc cña Lµ ngµ lµ Bambusa sinospinosa.
 22

Th©n ngÇm d¹ng cñ,

th©n khÝ sinh mäc côm dÇy
®Æc, chiÒu cao th©n 15-24m,
®­êng kÝnh 8-14cm, ngän h¬i
cong. Lãng dµi 20-26cm,
nh½n l«ng, th­êng chØ phÝa
d­íi ®èt cña lãng thø nhÊt,
thø 2 kÓ tõ gèc cã mét vßng
l«ng t¬ mµu tr¾ng x¸m, bÒ dµy
v¸ch 1-3cm; ®èt h¬i næi lªn,
sau khi bÑ mo rông ®i trªn
vßng mo cßn l¹i mét vßng
l«ng gai mµu n©u tèi. Cµnh
th­êng mäc tõ ®èt thø nhÊt,
thø 2 kÓ tõ gèc th©n ; cµnh
®¬n, cong trßn xuèng phÝa
d­íi, cµnh nhá trªn ®ã phÇn
lín co ng¾n thµnh gai cøng
®an chÐo nhau mµ thµnh ®¸m
gai dµy ®Æc, phÊn gi÷a vµ trªn
cña th©n c©y cã 3 ®Õn vµi cµnh
mäc côm. BÑ mo rông muén,
chÊt da, lóc kh« l­ên däc mÆt
l­ng næi lªn, gÇn mÐp ®¸y bÑ
mäc dµy l«ng gai mµu n©u tèi, Bambusa sinospinosa
®Çu gÇn bÞ c¾t ngang; tai mo
 23

gÇn b»ng nhau, h×nh trßn dµi ®Õn h×nh trøng ng­îc, th­êng h¬i lËt ra ngoµi, cã
nÕp nh¨n d¹ng sãng, mÆt bông mäc dµy l«ng cøng r¸p, mÐp cã l«ng tua d¹ng
sãng cong hay th¼ng ®øng; l­ìi mo cao 3-5mm, mÐp xÎ r¨ng vµ phñ l«ng d¹ng
tua; phiÕn mo ®øng th¼ng hay ng¶ ra ngoµi, h×nh trøng, ®é réng cña gèc b»ng
kho¶ng 1/2 cña ®Çu bÑ mo. BÑ l¸ gÇn kh«ng l«ng, mÐp phñ l«ng m¶nh ng¾n, tai
l¸ kh«ng ph¸t triÓn, h×nh trøng ®Õn h×nh trøng hÑp, mÐp l¸ cã mÊy chiÕc l«ng tua
d¹ng sãng cong hay
th¼ng ®øng; l­ìi l¸ cao
kho¶ng 0,5mm, ®Çu bÞ
c¾t ngang, h¬i lÖch,
mÐp nguyªn, phñ l«ng
m¶nh rÊt ng¾n; phiÕn l¸
h×nh l­ìi m¸c d¹ng d¶i,
dµi 7-17cm, réng 12-
16mm, hai mÆt ®Òu
kh«ng l«ng hay gÇn gèc
mÆt d­íi phñ l«ng
mÒm, ®Çu nhän, gèc
gÇn h×nh trßn. B«ng
nhá h×nh d¶i ®Õn h×nh
l­ìi m¸c d¹ng d¶i, h¬i
dÑt, dµi tíi 4cm, ®¬n
®éc hay mÊy chiÕc mäc
côm ë c¸c ®èt cña cµnh
hoa; tiÒn diÖp cã ®Çu tï,
trªn gê mäc dµy l«ng
m¶nh ng¾n; cã 3-5
chiÕc l¸ b¾c chåi, h×nh
tam gi¸c hÑp hay gÇn
h×nh trøng, kh«ng l«ng,
®Çu tï; b«ng nhá chøa
6-12 hoa nhá l­ìng Bambusa sinospinosa
tÝnh; lãng trôc b«ng dµi
2-4mm, mµy trong phñ l«ng tr¾ng; mµy trèng khuyÕt; mµy ngoµi h×nh trong dµi
d¹ng trøng, dµi 5-9,5mm ®Çu cã mòi nhän tï, nhiÒu g©n; mµy trong th­êng h¬i
dµi h¬n mµy ngoµi, cã 2 gê; trªn gê phñ l«ng m¶nh ng¾n, gi÷a gê cã 3-5 g©n;
mµy cùc nhá 3, kh«ng b»ng nhau, h×nh trøng ng­îc, dµi kho¶ng 1,4mm, ®Çu tï,
mÐp mäc dµy kh«ng l«ng m¶nh; chØ nhÞ rêi, bao phÊn ®Çu tï; bÇu hÑp, ®Ønh dµy
lªn vµ phñ l«ng cøng ng¾n, vßi dµi nhá, phñ l«ng cøng ng¾n, ®Çu nhuþ xÎ 3,
d¹ng l«ng.
2.Ph©n bè, ®Æc ®iÓm sinh häc vµ sinh th¸i häc.
Lµ ngµ ph©n bè chñ yÕu ë MiÒn B¾c tõ Hµ Giang ®Õn Thõa Thiªn HuÕ.
 24

Lµ ngµ thÝch nghi víi vïng khÝ hËu ¸ nhiÖt ®íi ®Õn nhiÖt ®íi m­a mïa. §é
cao th­êng d­íi 700m. ë n¬i ®é dèc d­íi 10trong c¶ thung lòng, ven suèi, ven
®­êng, ch©n nói. §Êt thuéc lo¹i feralit ®á vµng, n©u vµng, phï sa cæ hoÆc ®Êt
h×nh thµnh tõ ®¸ v«i.
ë MiÒn B¾c Lµ ngµ th­êng ®­îc trång lÎ tÎ. Mïa m¨ng, th¸ng 6-7. Trong
khãm nhiÒu c©y to chen chóc, ®ång thêi l¹i rÊt nhiÒu gai t¹o cho khãm mét thÕ
rÊt v÷ng ch¾c. Tuæi thµnh thôc 2 – 3 n¨m, tuæi khai th¸c trªn 4 n¨m.
Tre Lµ ngµ ra hoa lÎ tÎ tõng c©y trong khãm hoÆc tõng khãm - c©y nµo ra
hoa th× chÕt c¸c c©y kh¸c vÉn sinh tr­ëng b×nh th­êng. Ch­a thu ®­îc h¹t Lµ ngµ
vµ còng ch­a râ chu kú ra hoa.
3. Gi¸ trÞ sö dông
Th©n Lµ ngµ th¼ng to, ®èt th©n kh«ng næi râ, v¸ch dµy, ch¾c bÒn nªn ®­îc
dïng lµm vËt liÖu x©y dùng, lµm nhµ, sµn nhµ, cét buåm, cét ®iÖn... §ång bµo
d©n téc Ýt ng­êi cßn dïng èng tre lµm châ ®å s«i. Còng cã thÓ dïng Lµ ngµ lµm
nguyªn liÖu giÊy hoÆc chÕ biÕn v¸n Ðp.
M¨ng ¨n ngon vµ to nªn rÊt nÆng suÊt (cã m¨ng nÆng 10kg).
4. TriÓn väng
Ng­êi d©n th­êng trång b»ng gèc, ë Cao B»ng vµ B¾c Th¸i cã kinh
nghiÖm lÊy c¶ th©n tre lµm gièng - Th©n tre ®­îc ®Æt n»m trªn r·nh trång vµ phñ
kÝn ®Êt c©y mäc lªn tõ c¸c m¾t cña lãng. C¸ch trång nµy ®­îc ¸p dông trång lµm
hµng rµo.
D©n th­êng khai th¸c Lµ ngµ rÊt tuú tiÖn, trong tù nhiªn bÞ khai th¸c qu¸
møc, gèc chÆt qu¸ cao nªn lÇn sau khai th¸c rÊt khã kh¨n.
Lµ ngµ lµ loµi tre to cã gi¸ trÞ, cã thÓ thÝch øng nhiÒu ®iÒu kiÖn sinh th¸i
kh¸c nhau. CÇn ®­îc qu¶n lý vµ sö dông hîp lý, míi tr¸nh khái nguy c¬ tho¸i
ho¸!
10. léc ngéc
Tªn khoa häc3: Bambusa sp. nov.
Tªn kh¸c: Tre nghÖ, Tre nghÑ
1. §Æc ®iÓm nhËn biÕt

3
Trong c¸c tµi liÖu cò ®Þnh tªn khoa häc lµ Bambusa arundinacea. Nh­ng trong qu¸ tr×nh
nghiªn cøu chóng t«i thÊy loµi tre ch­a ®­îc m« t¶, dù kiÕn ®Æt tªn khoa häc lµ Bambusa
bicorniculata vµ sÏ lµm c¸c thñ tôc ®Ó c«ng bè chÝnh thøc.
 25

Th©n ngÇm d¹ng cñ, th©n khÝ sinh mäc côm thµnh bôi lín, dµy ®Æc tíi 30
c©y trong mét bôi. Th©n cao
15-25m, ®­êng kÝnh lín.
Lãng dµi 15-25cm, khi non
mµu xanh ®en, cã l«ng n©u,
Ðp s¸t, khi giµ mµu xanh nh¹t
nh½n bãng; c¸c lãng gèc
®­êng kÝnh 10-18cm, gèc vµ
gi÷a ph×nh to, hai ®Çu thãt
l¹i, v¸ch dµy 3-4cm; ®èt cã
vßng mo næi râ, cao 2mm, cã
2 vßng l«ng mµu tr¾ng ë trªn
vµ d­íi vßng mo, mçi vßng
réng 10-14mm; m¾t to réng
3-4cm, cao 2-3cm. Ph©n
cµnh sím, trªn mÆt ®Êt
kho¶ng 0,5m, c¸c cµnh thÊp
cã d¹ng gai, mang nhiÒu gai
cong, rÊt cøng, dµi 5-10cm
t¹o thµnh bôi dµy ®Æc; c¸c
cµnh trªn mang l¸, mäc
ngang hay chÕch, cã gai hay
kh«ng; 3 cµnh, cµnh gi÷a lín
vµ dµi h¬n cµnh trªn, ®­êng
kÝnh gèc cµnh chÝnh ®Õn
3cm. Mo th©n chÊt da, tån t¹i
l©u trªn th©n; bÑ mo h×nh
Bambusa sp. nov.
thang c©n, ®¸y réng 30-
50cm, cao 20-22cm, ®Ønh
réng 8-12cm, t¹o thµnh 2 tai gi¶ cong h×nh l­ìi h¸i, cao 2cm, réng 2cm, gèc bÑ
mo mÆt ngoµi phñ l«ng cøng mµu n©u ®en, mÆt trong nh½n, khi non nöa d­íi
mµu xanh x¸m, nöa trªn mµu vµng da cam- ®á n©u; tai mo nèi liÒn víi phiÕn mo,
dµi 2-3cm, cao 4-8mm, cã nhiÒu l«ng mi cøng mµu x¸m dµi 1cm; l­ìi mo xÎ
n«ng, cao 8-10 mm, cã l«ng x¸m dµi 3-5mm, sím rông; phiÕn mo h×nh trøng-
tam gi¸c, ®Ønh nhän, dµi 5-8cm, mÆt ngoµi nh½n, mÆt trong cã l«ng cøng mµu
n©u ®en, nhÊt lµ phÝa gèc. L¸ 7-9, mÆt trªn xanh thÉm, d­íi xanh nh¹t, dµi
25cmx 2,5-3cm, l¸ réng nhÊt dµi 45cm, réng 4cm, g©n chÝnh 6-8 ®«i; tai nhá
1mm, cã 4-6 l«ng mi x¸m tr¾ng sím rông; l­ìi mo rÊt nhá, cao 1mm; bÑ l¸ mµu
xanh vµng, khi non cã l«ng vµng, mÞn, sau nh½n.
 26

Côm hoa mäc trªn c¸c cµnh cã l¸ hay kh«ng, gåm c¸c côm b«ng nhá gi¶
®­êng kÝnh 2-5cm, mçi côm gåm 2-6 b«ng chÐt ë mçi ®èt, h×nh m¸c dµi 3-5cm,
réng 0,5- 0,6cm, bÞ Ðp ë 2 bªn; mçi b«ng chÐt gåm 5 hoa, hoa d­íi cïng lµ hoa
c¸i, 3 hoa gi÷a l­ìng tÝnh, hoa trªn cïng lµ hoa c¸i hoÆc bÊt thô; mµy lín vµ mµy
nhá mµu vµng r¬m, cã mÐp hång, kh«ng cã mµy cùc nhá; nhÞ 6, bao phÊn mµu
vµng; bÇu cao 2mm, nh½n, vßi
ng¾n. Qu¶ ch­a gÆp.
2.Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ
sinh th¸i häc
Léc ngéc cã nhiÒu ë vïng
Trung t©m B¾c bé vµ §«ng B¾c bé.
C©y ­a khÝ hËu nhiÖt ®íi
m­a mïa víi l­îng m­a cao. §Þa
h×nh ®åi nói thÊp. Léc ngéc th­êng
®­îc trång ë ch©n ®åi, ven khe
tho¸t n­íc tèt.
Léc ngéc th­êng ®­îc trång
r¶i r¸c mét vµi khãm hoÆc mét
hµng ë r×a v­ên nhµ hoÆc ch©n ®åi.
Cã thÓ trång xen kÏ víi Tre gai, tre
Lµ ngµ. Míi quan s¸t vµ thu thËp
®­îc hoa. Mïa m¨ng tõ th¸ng 6
®Õn th¸ng 9.
3. Gi¸ trÞ sö dông
Léc ngéc th­êng ®­îc dïng
lµm cét nhµ, cét ®iÖn t¹m thêi;
Bambusa sp. nov.
§ång bµo d©n téc vïng cao dïng
lµm m¸ng dÉn n­íc; lµm nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp giÊy sîi. M¨ng Léc ngéc
to, ¨n ngon.
4.TriÓn väng
HiÖn nay ch­a cã c«ng tr×nh nghiªn cøu nµo cho Léc ngéc. D©n th­êng
trång b»ng gièng gèc.
Léc ngéc ®­îc trång do së thÝch ng­êi d©n v× vËy th­êng ph©n t¸n kü
thuËt trång vµ khai th¸c theo kinh nghiÖm, tËp qu¸n tõng n¬i.
Léc ngéc cã th©n ®­îc dïng vµo nhiÒu viÖc, cÇn ®­îc nghiªn cøu thªm vµ
khuyÕn khÝch ph¸t triÓn.
11. Lïng
 27

Tªn khoa häc4: Bambusa sp. nov.

Tªn kh¸c: M¹y qu¨n, VÇu, Dïng
1.Ph©n bè, ®Æc ®iÓm nhËn biÕt:
Th©n ngÇm d¹ng cñ, th©n khÝ
sinh mäc côm. Th©n cao 10-18m,
®­êng kÝnh 6- 10cm, khi non xanh
lôc, khi giµ xanh thÉm cã ®Þa y
tr¾ng. Lãng dµi 40 -60 cm, c¸ biÖt
1,4-1,6m. §èt kh«ng ph×nh to,
kh«ng cã vßng rÔ, vßng mo mang
nhiÒu l«ng tÝm dµi. Cµnh mäc
muén, ë ®èt thø 10-11, gãc chia
cµnh 600, kÝch th­íc gÇn b»ng
nhau. Mo th©n, ch©n mo cã l«ng
ng¾n, h×nh chu«ng, lóc non xanh-
vµng nh¹t, cao 20 cm, ®¸y lín réng
31cm, ®¸y bÐ 8cm, mÆt ngoµi phñ
nhiÒu l«ng. Tai mo nh¨n, nhá, 2
bªn bÑ mo cã l«ng; l¸ mo h×nh Bambusa sp. nov.
trøng tam gi¸c, dµi 6cm, réng 5cm,
rông muén. L¸ h×nh m¸c thu«n, dµi 20cm, réng 2,5cm, mÆt trªn xanh thÉm, d­íi
xanh nh¹t; bÑ l¸ cã l«ng mµu vµng nh¹t.
2.Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc
Lïng tù nhiªn ph©n bè ë c¸c huyÖn phÝa t©y NghÖ An, Thanh Ho¸ vµ S¬n
La.
Lïng lµ loµi c©y ­a khÝ hËu nhiÖt ®íi m­a mïa. Mïa m­a tõ th¸ng 4-5 ®Õn
th¸ng 10-11, n¾ng nãng. Mïa kh« tõ th¸ng 10-11 ®Õn th¸ng 4-5 n¨m sau, l¹nh,
hanh. §Þa h×nh ®åi nói thÊp, cã ®é dèc võa ph¶i, cao d­íi 800m so víi mÆt biÓn.
§Êt m¸t, s©u, Èm tho¸t n­íc. Lïng mäc ë ch©n ®åi, ven khe th­êng tèt h¬n.

4
Trong c¸c tµi liÖu cò ®Þnh tªn khoa häc lµ Bambusa chungii. Nh­ng trong qu¸ tr×nh nghiªn
cøu chóng t«i thÊy loµi tre ch­a ®­îc m« t¶, dù kiÕn ®Æt tªn khoa häc lµ Bambusa longisima
vµ sÏ lµm c¸c thñ tôc ®Ó c«ng bè chÝnh thøc.
 28

Lïng mäc trong rõng

thø sinh, th­êng lµ cïng víi
mét sè loµi tre nøa kh¸c (Nøa,
B­¬ng, Tre ®¾ng...) vµ tÇng
trªn lµ mét sè loµi c©y gç
thuéc hä GiÎ, Re; còng cã
nh÷ng v¹t rõng Lïng gÇn nh­
thuÇn lo¹i. Mïa m¨ng th­êng
tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 9. Ch­a
cã nghiªn cøu vÒ sinh tr­ëng,
ph¸t triÓn cña m¨ng.
3. Gi¸ trÞ sö dông
Lïng cã lãng dµi nªn
®­îc dïng ®Ó ®an phªn cãt,
t¨m mµnh, th­êng ®­îc s¬ chÕ
t¹i rõng: ChÆt bá ®èt, chÎ
thanh, buéc thµnh bã ®­êng
kÝnh 40-50cm, giao nhËn theo
c©n. Cã thÓ dïng lµm nguyªn
liÖu cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn
v¸n Ðp, lµm sîi, lµm giÊy.
M¨ng dïng ¨n t­¬i nh­ng
kh«ng ®­îc ngon.
4.TriÓn väng
Bambusa sp. nov. Tõ tr­íc ®Õn nay Lïng
chØ khai th¸c trong rõng tù
nhiªn, thiÕu sù ch¨m sãc tu bæ nªn nh÷ng ®¸m rõng ë gÇn, thuËn tiÖn giao th«ng
bÞ thu hÑp vµ khai th¸c kiÖt, rõng ë xa còng tµn kiÖt dÇn.
Khai th¸c hµng n¨m nhiÒu Ýt, gi¸ c¶ lªn xuèng tuú thuéc t­ th­¬ng c¹nh tranh.
Rõng Lïng cÇn ®­îc nghiªn cøu thªm, ph¶i qui ho¹ch vµ t¨ng c­êng
qu¶n lý, khai th¸c ®¶m b¶o t¸i sinh ®Ó rõng Lïng ph¸t triÓn vµ tån t¹i l©u dµi.

12. hãp sµo

Tªn khoa häc: Bambusa textilis McClure
Tªn kh¸c: Hãp ch¹c tr©u, Lau xay, M¹y m­a
1. §Æc ®iÓm nhËn biÕt
Th©n ngÇm d¹ng cñ, th©n khÝ sinh mäc côm, chiÒu cao th©n 8-10m, ®­êng
kÝnh 3-5cm, ngän cong rñ, phÇn d­íi th©n th¼ng, chiÒu dµi lãng 40-70cm. Lãng
mµu lôc, lóc non phñ phÊn s¸p tr¾ng vµ cã l«ng gai mµu n©u th­a hay dµy, vÒ sau
 29

nh½n, v¸ch th©n máng 2-5mm, ®èt ph¼ng

kh«ng l«ng. Chia cµnh th­êng b¾t ®Çu tõ
®èt thø 7 ®Õn ®èt thø 11 cña phÇn gi÷a vµ
phÇn d­íi th©n, cµnh Ýt ®Õn nhiÒu, mäc
côm, mét cµnh ë gi÷a h¬i kh¸ dµi vµ to. BÑ
mo rông sím, chÊt da cøng rßn, h¬i cã ¸nh
bãng, mÆt l­ng gÇn gèc cã l«ng gai mµu
n©u tèi, ®Çu h¬i lÖch ra mÐp ngoµi thµnh
h×nh cung réng kh«ng ®èi xøng, tai mo kh¸
nhá kh«ng b»ng nhau, ®Çu tËn cïng kh«ng
kÐo dµi ra ngoµi, mÐp cã l«ng tua d¹ng
sãng nhá, tai to h×nh trßn dµi hÑp ®Õn h×nh
l­ìi m¸c, h¬i lÖch nghiªng xuèng d­íi, dµi
kho¶ng 1,5cm, réng 4-5mm, tai nhá h×nh
trßn dµi, kh«ng lÖch nghiªng kÝch th­íc
b»ng kho¶ng 1/2 tai to; l­ìi mo cao 2mm,
mÐp xÎ r¨ng hay cã xÎ sîi phñ l«ng m¶nh
ng¾n, phiÕn mo ®øng th¼ng dÔ rông h×nh
tam gi¸c hÑp d¹ng trøng ®é dµi b»ng
kho¶ng 2/3 hay h¬n ®é dµi cña bÑ mo, mÆt
l­ng gÇn gèc mäc th­a l«ng gai mµu n©u
tèi, mÆt bông gi÷a c¸c g©n phñ l«ng gai
ng¾n hay ®«i khi gÇn kh«ng l«ng nh­ng
Bambusa textilis r¸p, mÐp ®Çu cuén vµo thµnh mét mòi nhän
cøng s¾c d¹ng mòi khoan, gèc h¬i thu hÑp
h×nh tim, ®é réng b»ng kho¶ng 2/3 ®é réng ®Çu bÑ mo. BÑ l¸ kh«ng l«ng, l­ng cã
gê, l­ên däc næi, tai l¸ ph¸t triÓn, th­êng h×nh liÒm, mÐp cã l«ng tua xoÌ ra, l­ìi
l¸ rÊt ng¾n vµ thÊp; phiÕn l¸ h×nh l­ìi m¸c d¹ng d¶i ®Õn h×nh l­ìi m¸c hÑp, dµi
9-17cm, réng 1-2cm, mÆt trªn kh«ng l«ng, mÆt d­íi mäc dµy l«ng mÒm ng¾n,
®Çu nhän cã mòi nhän nhá d¹ng mòi khoan, gèc gÇn h×nh trßn hay h×nh nªm.
B«ng nhá gi¶ ®¬n ®éc hay mÊy chiÕc ®Õn nhiÒu chiÕc mäc côm ë c¸c ®èt cña
cµnh hoa, lóc t­¬i mµu tÝm tèi, lóc kh« mµu ®ång cæ, h¬i cong, h×nh l­ìi m¸c
d¹ng d¶i dµi 3-4,5cm, r«ng 5-8mm, tiÒn diÖp h×nh trøng réng dµi 3mm, cã 2 gê,
trªn gê kh«ng l«ng, cã 2 hay 3 chiÕc phiÕn l¸ b¾c chåi h×nh trøng réng, dµi 3-
4,5mm, kh«ng l«ng ®Çu nhän gÊp cã mòi nhän ng¾n, b«ng nhá chøa 5-8 hoa
nhá, hoa nhá ë ®Ønh bÊt thô, lãng trô b«ng nhá h×nh nöa cét trßn hay h×nh dÑt,
dµi kho¶ng 4mm, ®Ønh ph×nh to, mµy trèng 1 chiÕc, h×nh trøng réng dµi 6mm,
kh«ng l«ng, cã 21 g©n, ®Çu nhän gÊp cã mòi nhän ng¾n, mµy trong h×nh l­ìi
m¸c dµi 12-14mm, th­êng h¬i dµi h¬n mµy ngoµi cã 2 gê, trªn gê kh«ng l«ng,
gi÷a gê cã 10 g©n, ngoµi gê mçi bªn cßn cã 4 g©n, mµy cùc nhá kh«ng b»ng
nhau, mÐp phñ l«ng m¶nh dµi, hai chiÕc phÝa tr­íc gÇn h×nh th×a, dµi 3mm, mét
chiÕc phÝa sau h×nh elÝp d¹ng trøng ng­îc dµi 2mm, chØ nhÞ dµi nhá, bao phÊn
mµu vµng dµi 5mm, bÇu h×nh cÇu trøng réng, ®­êng kÝnh 2mm, ®Ønh to lªn vµ
phñ l«ng cøng ng¾n, ®Çu nhuþ 3, d¹ng l«ng.
 30

2.Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc

Hãp sµo ®­îc trång ë vïng cã khÝ hËu nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi m­a mïa.
§Þa h×nh th­êng lµ ®åi nói thÊp,
®ång b»ng còng cã trång, ®­îc
trång nhiÒu ë vïng Trung t©m
B¾c Bé vµ B¾c Trung Bé, còng
cã trång ë vïng §«ng B¾c Bé vµ
®ång b»ng s«ng Hång.
Hãp sµo ®­îc trång r¶i
r¸c tõng khãm hoÆc thµnh hµng
bao quanh v­ên rõng hoÆc ven
lµng. §· gÆp Hãp sµo ra hoa
nh­ng ch­a thu ®­îc h¹t vµ
còng ch­a gÆp c©y con mäc tõ
h¹t. V× vËy, cho ®Õn nay sinh
s¶n hµng n¨m cña Hãp sµo vÉn
lµ m¨ng lªn tõ th©n ngÇm. Mïa
m¨ng tõ th¸ng 7 ®Õn th¸ng 9.
3. Gi¸ trÞ sö dông
Th©n Hãp sµo th¼ng, cøng
nªn th­êng ®­îc dïng lµm ®ßn
tay, rui mÌ trong x©y dùng nhµ
cöa; còng cã thÓ dïng lµm cäc
mãng nhµ; lµm dµn leo, dµn che
trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp;
Lµm sµo chèng cho thuyÒn,
Bambusa textilis m¶ng.
4.TriÓn väng
Hãp sµo lµ loµi tre ®­îc trång th«ng th­êng trong c¸c hé d©n, ch­a ®­îc
trång víi qui m« lín. Theo kinh nghiÖm cña nh©n d©n th× trång Hãp sµo b»ng
gèc cã 1 ®o¹n th©n c©y tuæi non vµ khai th¸c chØ ®Ó l¹i c©y non, sau khai th¸c cã
thÓ síi ®Êt xung quanh hoÆc lÊy ®Êt bïn vun vµo gèc.
KhuyÕn khÝch trång Hãp sµo ph©n t¸n trong c¸c hé d©n.

13. tre vµng säc

Tªn khoa häc: Bambusa vulgaris Schrader ex Wendland cv. vittata
Tªn kh¸c: Tre træ, Tre ®»ng ngµ
1.§Æc ®iÓm nhËn biÕt
 31

Th©n ngÇm d¹ng cñ, th©n khÝ sinh mäc côm h¬i th­a, chiÒu cao 8-15m,
®­êng kÝnh 5-9cm, ngän cong,
phÇn d­íi th¼ng hay h¬i cong
h×nh ch÷ chi (zÝch z¾c), Th©n
mµu vµng, lãng b×nh th­êng,
nh­ng cã v©n säc däc mµu lôc
réng hÑp kh¸c nhau, lãng mµu
lôc sÉm dµi 20-30 cm, lóc non
h¬i phñ phÊn s¸p tr¾ng vµ cã
l«ng gai mµu n©u nh¹t khi giµ
kh«ng phÊn kh«ng l«ng; v¸ch
th©n h¬i dµy, ®èt h¬i næi, mét sè
®èt gèc cã rÔ khÝ ng¾n, phÝa trªn
vµ d­íi vßng mo cã mét vßng
l«ng t¬ mµu tr¾ng x¸m. Cµnh
th­êng mäc tõ phÇn d­íi cña
th©n, mçi ®èt cã Ýt ®Õn nhiÒu
cµnh mäc côm, cµnh chÝnh kh¸
dµi vµ to. BÑ mo rông sím, lóc
t­¬i mµu lôc cã v©n säc däc mµu
vµng, réng hÑp kh¸c nhau. mÆt
l­ng mäc dµy l«ng gai mµu n©u
tèi dÔ rông, lóc kh« l­ên däc h¬i
Bambusa vulgaris næi lªn, ®Çu ë chç nèi liÒn víi
phiÕn mo h×nh cung nh­ng ë
chç nèi liÒn víi tai mo lâm xuèng h×nh cung; tai mo rÊt ph¸t triÓn, gÇn to b»ng
nhau vµ gÇn ®ång d¹ng h×nh trßn dµi hay h×nh thËn, chÕch nghiªng, réng 8-10
mm, mÐp cã l«ng tua nhá cong, l­ìi mo cao 3- 4mm, mÐp xÎ r¨ng nhá, phñ l«ng
m¶nh mµu tr¾ng rÊt ng¾n; phiÕn mo ®øng th¼ng hay ng¶ ra ngoµi, dÔ rông, h×nh
tam gi¸c réng ®Õn h×nh tam gi¸c, mÆt l­ng mäc th­a l«ng gai nhá mµu n©u tèi,
mÆt bông gi÷a c¸c g©n mäc dµy l«ng gai nhá mµu n©u tèi nhÊt lµ gèc cµng dµy,
mÐp ë ®Çu cuén vµo trong h×nh thµnh mòi nhän s¾c cøng ch¾c, gèc h¬i thu hÑp
h×nh trßn, bÒ réng gèc phiÕn mo b»ng kho¶ng 1/2 ®Çu bÑ mo, mÐp ë gÇn gèc cã
l«ng tua nhá cong. BÑ l¸ lóc ®Çu cã l«ng th­a cøng r¸p mµu n©u sau trë nªn
kh«ng l«ng. Tai l¸ th­êng kh«ng ph¸t triÓn, nÕu tån t¹i phÇn lín h×nh liÒm réng,
mÐp kh«ng l«ng hay chØ cã mét Ýt l«ng tua, l­ìi l¸ cao kho¶ng 1mm hay thÊp
h¬n, h×nh c¾t ngang mÐp nguyªn; phiÕn l¸ h×nh l­ìi m¸c dµi 10-30cm, réng 13-
25mm, 2 mÆt ®Òu kh«ng l«ng, ®Çu nhän cã mòi d¹ng khoan, r¸p, gèc gÇn h×nh
trßn hai bªn h¬i kh«ng ®èi xøng, g©n ngang nhá ë mÆt d­íi cã thÓ nh×n thÊy
®­îc. B«ng nhá gi¶ mÊy chiÕc mäc côm ë c¸c ®èt cña côm hoa, b«ng nhá h¬i
dÑt, h×nh l­ìi m¸c hÑp ®Õn h×nh l­ìi m¸c d¹ng d¶i, dµi 2-3,5cm, réng 4-5mm,
mçi b«ng nhá chøa 5-10 hoa nhá, gèc cã mÊy chiÕc phiÕn l¸ b¾c chåi; lãng trôc
b«ng nhá dµi 1,5-3mm, mµy trèng 1 hay 2 chiÕc, mÆt l­ng chØ gÇn ®Ønh míi phñ
l«ng ng¾n, ®Çu cã mòi nhän cøng, mµy ngoµi dµi 8-10mm, mÆt l­ng gÇn ®Ønh
phñ l«ng ng¾n, ®Çu cã mòi nhän cøng, mµy trong h¬i ng¾n h¬n mµy ngoµi, cã 2
 32

gê, trªn gê phñ l«ng m¶nh ng¾n, c¸nh v¶y 3, dµi 2-2,5mm, mÐp phñ l«ng m¶nh
dµi, bao phÊn dµi 6mm, ®Ønh cã mét tóm l«ng ng¾n, vßi dµi nhá, dµi 3-7mm, ®Çu
nhuþ ng¾n cã 3 chiÕc.
2.Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc
Tre vµng säc ®­îc trång lµm c¶nh ë hÇu hÕt c¸c tØnh cña ViÖt Nam.
C©y ­a khÝ hËu nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi. Trªn ®Êt tèt c©y ph¸t triÓn to, trªn
®Êt xÊu hoÆc Ýt ®­îc ch¨m sãc c©y th­êng nhá.
Tre vµng säc th­êng ®­îc trång ph©n t¸n tõng khãm hoÆc tõng côm vµi ba
khãm däc ®­êng ®i, c«ng viªn, v­ên hoa, c¸c c«ng së. Mïa m¨ng tõ th¸ng 6 ®Õn
th¸ng 10.
3. Gi¸ trÞ sö dông:
Tre Vµng säc ®­îc trång lµm c¶nh v× th©n nh½n bãng, cã mÇu vµng, säc
xanh tr«ng ®Ñp m¾t, ®­îc nhiÒu ng­êi ­a thÝch, th©n c©y cã thÓ tËn dông lµm vµo
nh÷ng viÖc th«ng th­êng. Ng­êi ta cã thÓ trång vµo chËu vµ c¸c nghÖ nh©n uèn
t¹o h×nh con rång, con h¹c... rÊt ®Ñp, cã gi¸ vµi triÖu ®ång mét chËu.
4. TriÓn väng
Theo kinh nghiÖm, th­êng ®­îc trång b»ng gièng gèc. Bôi c©y ®­îc chÆt
tØa khi c©y qu¸ dÇy hoÆc ®· giµ.
Tre vµng säc trång lµm c¶nh, sè l­îng kh«ng nhiÒu, th­êng ®­îc ch¨m
sãc cïng víi c©y c¶nh kh¸c. C¸c n¬i nªn khuyÕn khÝch trång lµm c©y c¶nh.
14. tróc vu«ng
Tªn khoa häc5: Chimonobambusa yunnanensis Hsueh et W. P. Zhang
Tªn kh¸c: SÆt gai, Hµo dui
1. §Æc ®iÓm nhËn biÕt
Th©n ngÇm d¹ng roi, th©n khÝ mäc t¶n, th©n th¼ng chiÒu cao tíi 5-8m,
®­êng kÝnh 2,5cm hay h¬n; lãng h×nh 4 c¹nh, dµi kho¶ng 20cm, bÒ mÆt lóc ®Çu
cã l«ng gai, vÒ sau l«ng rông ®i ®Ó l¹i dÊu vÕt vµ gèc u rÊt r¸p, bÒ dµy v¸ch th©n
3-4mm; vßng th©n ph¼ng hay chç ®èt chia cµnh h¬i næi lªn; trªn vßng mo ®Ó l¹i
dÊu vÕt cña gèc bÑ mo vµ cã 1 vßng l«ng nhung mµu n©u tÝm; lãng ®èt cã rÔ khÝ
d¹ng gai ph¸t triÓn vµ cong xuèng; mçi ®èt th©n cã 3 cµnh, vßng cµnh næi m¹nh.
BÑ mo rông sím, chÊt giÊy dµy, ng¾n h¬n lãng, mÆt l­ng phñ l«ng gai nhá mµu
n©u vµng nh¹t, l­ên däc râ, nh­ng g©n ngang nhá kh«ng râ l¾m, mÐp bÑ cã l«ng
m¶nh mµu n©u vµng; l­ìi mo kh«ng râ, cao 0,5mm, h×nh cung, mÐp cã l«ng
m¶nh nhá,; phiÕn mo h×nh chãp d¹ng tam gi¸c, dµi kho¶ng 3mm,, chç nèi liÒn

5
Trong c¸c tµi liÖu tr­íc ®©y Tróc vu«ng ®­îc ®Þnh tªn lµ Chimonobambusa quadragularis.
Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu chóng t«i ®· söa l¹i tªn khoa häc cña Tróc vu«ng lµ
Chimonobambusa yunnanensis.
 33

gèc phiÕn mo vµ bÑ mo kh«ng cã khíp ®èt. Cµnh nhá th­êng mang 3 l¸, bÑ l¸
nh½n bãng, hai vai miÖng bÑ cã mÊy chiÕc l«ng tua mµu tr¾ng, dµi 4 - 5mm; l­ìi
l¸ chØ cao 1mm; phiÕn l¸ chÊt giÊy, h×nh l­ìi m¸c dµi, dµi 20 - 23cm, réng 1,5 -
2cm, ®Çu nhän dµi, gèc h×nh nªm, g©n cÊp hai 4 hay 5 ®«i, g©n ngang nhá râ.
2.Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc:
Tróc vu«ng tù nhiªn chØ gÆp ë ®Ønh hoÆc s­ên ®åi cã ®é cao kho¶ng
1000m trë lªn ë huyÖn B¹ch Th«ng (B¾c K¹n), huyÖn Ng©n S¬n (B¾c K¹n),
HuyÖn Hoµng Su Ph× (Hµ Giang).
Tróc vu«ng ph©n bè cã khÝ hËu ¸ nhiÖt ®íi nói cao, chia lµm 2 mïa: Mïa
m­a nãng, mïa kh« l¹nh th­êng hay cã s­¬ng muèi vµ ®«i khi cã tuyÕt. §Þa
h×nh lµ ®åi nói cao.
Tróc vu«ng mäc tù nhiªn, r¶i r¸c tõng ®¸m nhá. Cho ®Õn nay sinh s¶n chñ
yÕu vÉn lµ m¨ng ph¸t triÓn tõ th©n ngÇm.
3. Gi¸ trÞ sö dông
Trong ®êi sèng hµng ngµy Tróc vu«ng ®­îc d©n ®Þa ph­¬ng dïng lµm sµn
nhµ v× rÊt cøng, ch¾c. V× cã th©n vu«ng ®éc ®¸o nªn cã thÓ trång lµm c¶nh vµ
lµm hµng mü nghª. Loµi nµy ®­îc ghi trong s¸ch ®á ViÖt Nam cã ý nghÜa khoa
häc cÇn ®­îc b¶o tån nguån gen
4.TriÓn väng
HiÖn nay ch­a cã c«ng tr×nh
nghiªn cøu vÒ kü thuËt l©m sinh
cho Tróc vu«ng. Ch­a cã nghiªn
cøu vÒ sinh tr­ëng, ph¸t triÓn vµ
còng ch­a ®­îc g©y trång (c¶ viÖc
trång lµm c¶nh).
D©n ®Þa ph­¬ng khai th¸c
tuú tiÖn. Tróc vu«ng ngµy cµng
khan hiÕm sè l­îng c©y Ýt vµ ph©n
bè hÑp, cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng.
Tróc vu«ng cÇn ®­îc quan
t©m ®Ó b¶o tån nguån gen hiÕm
nµy. Cã thÓ ph¸t triÓn ®Ó lÊy th©n
tre lµm nguyªn liÖu hoÆc trång lµm
c¶nh. Tróc vu«ng lµ loµi hiÕm, sè
l­îng c©y Ýt, vïng ph©n bè hÑp.

15. gÇy Chimonobambusa yunnanensis

Tªn khoa häc: Dendrocalamopsis
sp.
 34

Tªn kh¸c: M¨ng cÇy

1. §Æc ®iÓm nhËn biÕt
Th©n ngÇm d¹ng cñ, th©n khÝ sinh mäc côm, th©n th¼ng cao 13-16m
®­êng kÝnh 10-15cm, chiÒu dµi
lãng 30-35cm, bÒ dÇy th©n 20-
25mm. Th©n lóc non cã nhiÒu
l«ng hung vµng, ë trªn vµ d­íi
vßng mo cã vßng l«ng tr¾ng
mÞn. §èt th©n h¬i ph×nh, nh÷ng
®èt gÇn gèc cã nhiÒu rÔ. Lãng
th©n cã vÖt däc, nh×n cã c¶m
gi¸c kh«, r¾n ch¾c. M¾t cµnh to.
BÑ mo h×nh chu«ng, ®Ønh h¬i
lâm; MÆt l­ng cã vÕt v»n hæ, cã
l«ng mÇu hung. PhiÕn mo h×nh
mòi gi¸o, hai mÐp qu¨n vµo
trong, ®Çu vót nhän. L­ìi mo
nhá, cã l«ng. luìi mo lµ ®­êng
gê, xÎ, nhiÒu l«ng sím rông.
Côm cµnh gÇn gèc cã nhiÒu
cµnh nhá, lªn trªn cã 1-4 cµnh
lín, ®ïi gµ cã kh¶ n¨ng ra rÔ.
L¸ mÒm, thu«n, ®Çu vót nhän,
gèc tï h¬i trßn. Côm hoa ®Çu
cµnh, mçi ®èt cµnh cã 2-3 cµnh
hoa; cµnh hoa dµi, mçi ®èt cµnh Dendrocalamopsis sp.
hoa cã 1-3 b«ng chÐt. B«ng
chÐt mÇu xanh vµng, h×nh
nhéng dÑp, mçi b«ng chÐt cã nhiÒu hoa.
2. Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc
GÇy th­êng ®­îc trång ë vïng Trung t©m B¾c bé vµ Trung bé - GÆp nhiÒu
ë Phó Thä, Qu¶ng TrÞ, Thõa Thiªn HuÕ.
C©y mäc ë n¬i khÝ hËu nhiÖt ®íi m­a mïa, ®Þa h×nh ®åi nói thÊp. §é cao
so víi mÆt biÓn 100-500m.
GÇy th­êng ®­îc trång ph©n t¸n tõng khãm hoÆc tõng côm vµi ba khãm ë
ch©n ®åi, xung quanh v­ên. Hµng n¨m mïa m¨ng tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 9.
3. Gi¸ trÞ sö dông: Th©n tre dÇy, cøng nh­ng Ýt dïng lµm nhµ v× kh«ng thËt
th¼ng vµ n©y. Cã thÓ dïng lµm nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp giÊy, v¸n Ðp ...
Trong d©n th­êng trång ®Ó lÊy m¨ng v× m¨ng to, nhiÒu, ¨n ngon.
4. TriÓn väng
 35

Ng­êi d©n thÝch trång GÇy ®Ó lÊy m¨ng, nh­ng hiÖn nay GÇy ®­îc trång
ch­a nhiÒu, kü thuËt trång vµ khai th¸c cßn rÊt tuú tiÖn. Lª Quang Liªn cã thÝ
nghiÖm trång GÇy lÊy m¨ng vµ th¨m dß t¹o gièng b»ng gèc (trong d©n vÉn
th­êng dïng) vµ b»ng cµnh. KÕt qu¶ thÝ nghiÖm ch­a nhiÒu nh­ng còng x¸c ®Þnh
®­îc lµ cã thÓ t¹o gièng GÇy b»ng c¸ch bã bÇu cµnh trªn th©n, sau khi ra rÔ th×
®em ­¬m.
CÇn ®­îc nghiªn cøu vµ khuyÕn khÝch ph¸t triÓn GÇy v× m¨ng cña loµi tre
nµy cã gi¸ trÞ cao.

16. M¹nh t«ng

Tªn khoa häc:Dendrocalamus asper (J. A. et J. H. Schult.) Backer ex Heyne
(Bambusa aspera J. A. et J. H. Schult.)
(Gigantochloa aspera (Schult. f. ) Kurz)
Tªn kh¸c: Tre m¨ng
1. §Æc ®iÓm nhËn biÕt
Th©n ngÇm d¹ng cñ, th©n khÝ sinh mäc côm, chiÒu cao th©n 15-20cm,
®­êng kÝnh 6-10 (12)cm, ngän dµi, rñ xuèng, mÊy ®èt ë gèc th©n th­êng cã
vßng rÔ khÝ; chiÒu dµi lãng 30-50cm, lóc non cã l«ng gai nhá mµu n©u nh¹t, vµ
phñ máng phÊn tr¾ng; vßng th©n kh«ng næi lªn; lãng ®èt vµ phÝa d­íi ®èt ®Òu cã
mét vßng l«ng nhung mµu
nh¹t; tËp t×nh chia cµnh cao,
b¾t ®Çu tõ ®èt thø 9, mçi ®èt
cã nhiÒu cµnh mäc côm, cµnh
chÝnh râ. BÑ mo rông sím,
chÊt da, lóc t­¬i mµu lôc nh¹t,
mÆt l­ng mäc d¸n l«ng gai nhá
mµu tr¾ng x¸m ®Õn mµu n©u,
sau khi kh« s­ên däc næi lªn,
®Çu h×nh cung trßn, tai mo
h×nh dµi hÑp, dµi 2cm, réng
kho¶ng 7mm, gÊp nh¨n d¹ng
sãng, ®Çu cïng h¬i më réng vµ
gÇn h×nh trßn, mÐp cã mÊy
chiÕc l«ng tua d¹ng sãng cong
dµi tíi 6mm; l­ìi mo næi lªn,
cao 7-10mm, mÐp ®Ýnh l«ng
tua mµu n©u dµi 3-5mm; phiÕn
mo h×nh l­ìi m¸c, th­êng lËt
ra ngoµi, hai bªn gèc thu hÑp
vµo trong, gÊp nh¨n d¹ng sãng.
Cµnh nhá cÊp cuèi mang 7-13

Dendrocalamus asper
 36

l¸, bÑ l¸ lóc ®Çu cã l«ng gai nhá mäc d¸n, vÒ sau trë nªn nh½n, tai l¸ nhá, l«ng
tua miÖng bÑ mÊy chiÕc; l­ìi l¸ h×nh c¾t ngang, cao kho¶ng 2mm, mÐp nguyªn
hay xÎ r¨ng nhá; phiªn l¸ thay ®æi kÝch th­íc, h×nh l­ìi m¸c ®Õn h×nh l­ìi m¸c
d¹ng trßn dµi, dµi (10-) 20-30 (-35)cm, réng (1,5-) 3-5cm, mÆt md­íi phñ l«ng
mÒm, g©n cÊp hai 7-11 ®«i, g©n ngang nhá h¬i râ, mÐp l¸ mét bªn r¸p, mét bªn
h¬i r¸p, cuèng l¸ dµi 2-7mm. Côm hoa kh«ng l¸, dµi cã thÓ tíi 50cm, mçi ®èt
®Ýnh tõ Ýt ®Õn nhiÒu b«ng nhá gi¶; b«ng nhá dÑt, dµi 6-9mm, réng 4mm, chøa 4
hay 5 ®o¸ hoa nhá, vµ mét ®o¸ hoa nhá tho¸i ho¸ ë ®Ønh; mµy trèng 1 hay 2
chiÕc, h×nh l­ìi m¸c d¹ng trøng; mµy ngoµi h×nh trøng réng, cµng lªn phÝa trªn
cµng dµi, dµi nhÊt 8mm, l­ng cã l«ng nhá, phÇn trªn cña mÐp cã l«ng m¶nh; mµy
trong dµi b»ng mµy ngoµi, l­ng cã 2 gê, gi÷a c¸c gê cã 2-3 g©n, ngoµi gê ®Õn
mÐp cã 1 hay 2 g©n, trªn ngê vµ mÐp ®Òu cã l«ng m¶nh, mµy trong cña hoa nhá
trªn cïng t­¬ng ®èi tho¸i ho¸, trªn gê kh«ng cã l«ng m¶nh, nh­ng kho¶ng gi÷a
c¸c gê cã l«ng r¸p; mµy cùc nhá kh«ng; bao phÊn dµi 3-5mm (hoa nhá phÝa trªn
dµi nhÊt), ®Çu cã mòi nhän ng¾n, kh«ng l«ng; bÇu vµ vßi ®Òu phñ l«ng nhá, ®Çu
nhuþ 1, d¹ng l«ng vò.
2.Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc:
Tr­íc ®©y M¹nh t«ng ®­îc trång nhiÒu ë vïng §«ng Nam Bé; hiÖn nay ®·
®­a ra MiÒn B¾c trång ë Th¸i B×nh, Phó Thä vµ ®· cho thu ho¹ch m¨ng.
M¹nh t«ng ®­îc trång ë
vïng cã khÝ hËu nhiÖt ®íi m­a
mïa, ®é cao so víi mÆt biÓn
d­íi 400m, ®Þa h×nh ®åi thÊp,
®Êt c¸t ®Õn c¸t pha.
M¹nh t«ng ®­îc trång
ph©n t¸n tõng khãm trong
v­ên nhµ. ë Th¸i B×nh M¹nh
T«ng ®ù¬c trång tõng hµng
ven ®ª. ë H¹ Hoµ (Phó Thä)
nã ®­îc trång thµnh ®¸m.
M¹nh t«ng cã kh¶ n¨ng sinh
s¶n b»ng h¹t (®· thu ®­îc c©y
con tõ h¹t). C©y cho nhiÒu
m¨ng, cã thÓ ra nhiÒu ®ît
trong mét vô m¨ng nÕu m¨ng
®ît tr­íc bÞ lÊy ®i.
3. Gi¸ trÞ sö dông
M¹nh t«ng cho th©n to,
th¼ng th­êng dïng lµm cét
nhµ, cét ®iÖn... M¨ng ¨n ngon,
®­îc nhiÒu ng­êi ­a thÝch.
Trång M¹nh t«ng lÊy m¨ng cã
Dendrocalamus asper
 37

lîi v× cho m¨ng nhiÒu, to, thÞt dÇy, nÆng c©n... (v× vËy cã ®Þa ph­¬ng ng­êi d©n
gäi lµ "Tre m¨ng".
4.TriÓn väng
Ng­êi d©n trång vµ khai th¸c M¹nh t«ng theo tËp qu¸n; ChÆt nhiÒu hay Ýt
tuú theo nhu cÇu sö dông.
Gièng trång th­êng b»ng gèc, chÐt hoÆc cµnh. Phïng ThÞ CÈm Th¹ch
(PhËn ViÖn KHLN Nam Bé) ®· øng dông kü thuËt chiÕt cµnh ®Ó t¹o gièng M¹nh
T«ng b»ng cµnh.
Vïng H¹ Hoµ (Phó Thä) ng­êi d©n trång M¹nh t«ng trong rõng thø sinh
thÊy ph¸t triÓn tèt nªn còng ®· tù nh©n gièng cµnh ®Ó b¸n réng r·i.
Cã thÓ trång M¹nh t«ng ®Ó lÊy c©y hoÆc m¨ng, c©y vµ m¨ng ®Òu cã chÊt
l­îng tèt, n¨ng suÊt cao v× vËy nªn khuyÕn khÝch trång M¹nh t«ng vµ më ra
nhiÒu vïng nÕu cã ®iÓu kiÖn thÝch hîp.
M¹nh t«ng còng cÇn ®­îc nghiªn cøu toµn diÖn lµm c¬ së khoa häc v÷ng
ch¾c ®Ó chØ ®¹o s¶n xuÊt.

17. Luång
Tªn khoa häc6: Dendrocalamus barbatus Hsuch et D. Z. Li
Tªn kh¸c: Luång Thanh Ho¸, M¹y sang, M¹y sang nói, M¹y sang num, M¹y
mÌn
1.§Æc ®iÓm nhËn biÕt
1.1. M« t¶ h×nh th¸i :

6
Trong c¸c tµi liÖu tr­íc ®©y Luång ®­îc ®Þnh tªn lµ Dendrocalamus membranaceus. Trong
qu¸ tr×nh nghiªn cøu chóng t«i ®· söa l¹i tªn khoa häc cña Luång lµ Dendrocalamus barbatus.
 38

Th©n ngÇm d¹ng cñ, th©n khÝ sinh mäc côm, chiÒu cao th©n 15-18m,
®­êng kÝnh 10-15cm, ngän cong hay h¬i rñ, mét sè ®èt gèc cã vßng rÔ khÝ sinh;
lãng mµu lôc xÉm, chiÒu dµi lãng 26-32cm, phÇn ph¼ng dÑt mét phÝa kh«ng
l«ng, phÇn trªn cã Ýt phÊn tr¾ng, bÒ dµy v¸ch th©n 2-2,5cm; vßng th©n kh«ng næi
lªn, chiÒu dµi ®èt 1,5cm, ë ®èt vµ phÝa d­íi vßng mo ®Òu cã mét vßng l«ng
nhung mµu tr¾ng. ChiÒu cao d­íi cµnh 0,5-1m. Mçi ®èt th©n cã nhiÒu cµnh, cµnh
chÝnh 3 chiÕc, trong ®ã mét chiÕc to khoÎ h¬n râ rÖt, hay cã lóc cµnh chÝnh
kh«ng ph¸t triÓn mµ cã mét chåi ngñ cì lín, cµnh bªn kh¸ nhá, rñ xuèng. BÑ mo
rông sím, chÊt da, lóc ®Çu
mµu n©u vµng, l­ng phñ
phÊn tr¾ng vµ cã l«ng gai
nhá mµu n©u; tai mo liÒn
víi phÇn kÐo dµi ra ngoµi
cña gèc phiÕn mo, d¹ng
sãng, dµi 5-15mm, réng 2-
3mm, phñ dµy l«ng tua
d¹ng l«ng bêm lîn dµi
1cm; l­ìi mo cao 5-8mm,
®Çu xÎ r¨ng kh«ng ®Òu;
phiÕn mo lËt ra ngoµi, gèc
mÆt bông còng phñ dµy
l«ng th¼ng cøng d¹ng l«ng
bêm lîn, phÇn cßn l¹i phñ
l«ng gai nhá. Cµnh nhá cÊp
cuèi cã 8-15 l¸; bÑ l¸ phñ
l«ng nhá; tai l¸ nhá, dÔ
rông, cã mÊy chiÕc l«ng
tua; l­ìi l¸ cao 1mm; chiÒu
dµi phiÕn l¸ 10-15cm, réng
1-2cm, g©n cÊp hai 5 hay 6
®«i. Côm hoa kh«ng mang
l¸, mçi ®èt ®Ýnh 10-25 b«ng
nhá gi¶, ®­êng kÝnh côc
Dendrocalamus barbatus côm 1-2,2cm; b«ng nhá
h×nh trøng ng­îc, dµi 6-
8,5mm, réng 2-4mm, mµu lôc vµng, gÇn kh«ng l«ng, chøa hai hoa nhá; mµy
trèng 2 hay 3 chiÕc; chiÒu dµi mµy ngoµi 6-7mm, réng 4-5mm, ®Çu cã mòi nhän
nhá d¹ng gai dµi 0,8-1mm; chiÒu dµi trÊu trong 5-6mm, kho¶ng c¸ch gi÷a hai gê
1mm, cã 3 g©n; chiÒu dµi chØ nhÞ 6mm, bao phÊn mµu vµng hay sau khi kh«
mang mµu tÝm, dµi 6mm, ®Çu cã mòi nhän; chiÒu dµi toµn nhuþ 6-7,5mm, phÇn
trªn cña bÇu cïng víi vßi vµ ®Çu nhuþ ®Òu phñ l«ng d¹ng l«ng.
1.2. CÊu t¹o gi¶i phÉu th©n :
Luồng là một trong những loài tre có vách thân dầy ở Việt Nam, chiÒu
dÇy th©n tre ở ngang ngực trung b×nh 11mm. Tõ ngoµi cật tre vµo ®Õn 3mm chñ
 39

yÕu lµ c¸c bã m¹ch h×nh tim dµi, chiÕm tû lÖ trªn 80%, c¸c m« mÒm chØ n»m xen
kÏ gi÷a c¸c bã m¹ch dÇy ®Æc. ChÝnh ®Æc ®iÓm nµy ®· ®em ®Õn kh¶ n¨ng chÞu t¸c
®éng cao cña th©n tre. Trong kho¶ng tõ 3mm ®Õn 7mm bã m¹ch cã h×nh d¹ng
®iÓn h×nh víi bã m¹ch lo¹i 3 vµ lo¹i 4 xen kÏ. Tõ 7mm trë vµo trong, c¸c bã
m¹ch d·n réng, cã nh÷ng bã m¹ch biÕn th¸i víi kÝch th­íc nhá kh¸c th­êng、tû
lÖ m« mÒm còng chiÕm nhiÒu nhÊt (trªn 90%), ®©y còng lµ n¬i dù tr÷ nhiÒu n­íc
vµ n¨ng l­îng cña th©n tre vµ lµ n¬i yÕu nhÊt trong th©n c©y, dÔ bÞ mät, môc.
ChiÒu dµi sîi trung b×nh 2,6mm, chiÒu réng 16,5m, cã khoảng 2 bã m¹ch/mm2.
Dùng kính hiển vi có độ phóng đại 40 lần có thể quan sát được các loại tế
bào: TÕ bµo ng¾n, khÝ khæng, tÕ bµo dµi, tÕ bµo bät khÝ. L«ng to, l«ng nhá, gai
kh«ng thÊy.
Kho¸ tra ®Þnh lo¹i loµi b»ng cÊu t¹o biÓu b× th©n:
2,7,10,28,34,35,39,43,46,48, 51,58,62,70,78,100,116,125, 128,131,135.
2. Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ
sinh th¸i häc
2.1. Ph©n bè: Luång cã thÓ mäc tù
nhiªn tõng côm ph©n t¸n ven s«ng
M· tØnh S¬n La. Thanh Ho¸ lµ c¸i
n«i cña Luång (v× thÕ quen gäi lµ
"Luång Thanh Ho¸") nh­ng ®Òu
lµ rõng trång.
HiÖn nay Luång ®­îc trång
nhiÒu ë B¾c Trung Bé, ®· dÉn
gièng trång ë nhiÒu tØnh phÝa B¾c
vµ phÝa Nam. Phong trµo trång
Luång ë vïng Trung t©m B¾c Bé
ph¸t triÓn réng kh¾p, mét sè loµi
tre tr­íc ®©y th­êng trång (DiÔn
trøng...) ph¶i nh­êng ng«i. Gièng
Luång ®­a vµo trång ë c¸c tØnh
miÒn Nam ch­a ®­îc kiÓm kª
tæng kÕt; mét sè khãm ®· trång ë
§«ng Nam Bé, Qu¶ng TrÞ, Thõa Dendrocalamus barbatus
Thiªn HuÕ ®Òu sinh tr­ëng b×nh
th­êng.
2.2. §iÒu kiÖn tù nhiªn
Ph©n bè chÝnh cña Luång cã khÝ hËu nãng, Èm, mét n¨m cã hai mïa: mïa
n¾ng nãng, m­a nhiÒu, th­êng tõ th¸ng 4-5 ®Õn th¸ng 10-11 l­îng m­a chiÕm
tíi 70 - 80% l­îng m­a c¶ n¨m; mïa l¹nh, m­a Ýt, th­êng tõ th¸ng 11-12 ®Õn
th¸ng 3-4 n¨m sau l­îng m­a chØ cã kho¶ng 20-30% l­îng m­a c¶ n¨m. NhiÖt
®é b×nh qu©n n¨m kho¶ng 23-24 0C, nhiÖt ®é tèi ®a cã khi lªn ®Õn 420C. §é Èm
 40

kh«ng khÝ 87%. L­îng m­a 1600-2000mm/n¨m. L­îng bèc h¬i hµng n¨m
kho¶ng 677mm.
§Þa h×nh vïng ®åi, cã ®é dèc võa ph¶i (d­íi 300) cao d­íi 800m so víi
mÆt biÓn; n¬i ®Êt b»ng, ch©n ®åi hoÆc s­ên tho¶i th× Luång sinh tr­ëng tèt h¬n.
§Êt feralit ph¸t triÓn trªn ®¸ Poocphia, ®¸ v«i, phiÕn th¹ch, phyllit hoÆc phï sa
cæ, cã ®é s©u 50 - 150 cm hoÆc h¬n; thµnh phÇn c¬ giíi th­êng lµ sÐt pha nÆng
®Õn sÐt trung b×nh; ®é Èm 80-90%; mÇu ®Êt th­êng lµ vµng hoÆc vµng ®á; pH
(H2O) = 4,6-7; hµm l­îng P2O5 vµ K2O dÔ tiªu th­êng nghÌo; hµm l­îng chÊt
h÷u c¬ trong ®Êt thÊp.
2.3. §Æc ®iÓm quÇn thÓ, sinh s¶n, sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn
Ch­a gÆp rõng Luång tù nhiªn. Luång ®­îc trång thuÇn lo¹i, trång hçn
giao víi c©y gç hoÆc trång xen tõng ®¸m trong rõng thø sinh víi diÖn tÝch lín vµ
còng ®­îc trång ph©n t¸n mét sè khãm xung quanh nhµ.
Nh÷ng n¨m míi trång, khi rõng ch­a khÐp t¸n cã thÓ trång xen c©y n«ng
nghiÖp nh­ l¹c, ®ç, ng«, s¾n. . . D­íi rõng Luång c©y gç t¸i sinh tù nhiªn t­¬ng
®èi nhiÒu nh­: Lim xanh (Erythropholeum fordii), Sßi tÝa (Sapium discolor),
M¸n ®Øa (Archidendron clypearia), Hu ®ay l¸ hÑp (Trema angustifolia), nh­ng
tån t¹i l©u dµi víi Luång chØ cã Lim xanh.
Míi gÆp Luång ra hoa tõng khãm råi chÕt vµ còng ch­a t×m ®­îc h¹t Luång; v×
vËy kh¶ n¨ng ph¸t triÓn rõng Luång tõ h¹t lµ ch­a cã.
Th©n ngÇm, th©n khÝ sinh, chÐt vµ cµnh lµ ph­¬ng thøc sinh s¶n v« tÝnh cña
Luång. C©y m¨ng sau khi ®· ®Þnh h×nh, ra cµnh l¸ ®Çy ®ñ th× nh÷ng mÇm ë gèc
b¾t ®Çu ph¸t triÓn ®Ó cho thÕ hÖ m¨ng tiÕp theo. Sinh tr­ëng cña m¨ng cã thÓ
chia thµnh 3 thêi kú chÝnh:
- Thêi kú 1: M¨ng ph¸t triÓn ngÇm trong ®Êt, kho¶ng tõ th¸ng 9-10 n¨m tr­íc
®Õn th¸ng 4-5 n¨m sau.
- Thêi kú 2: M¨ng lªn khái mÆt ®Êt vµ ph¸t triÓn nhanh vÒ chiÒu cao, kho¶ng tõ
th¸ng 4-5 ®Õn th¸ng 7-8 gäi lµ mïa ra m¨ng.
- Thêi kú 3: C©y m¨ng ph¸t triÓn hoµn chØnh cµnh l¸ vµ rÔ, kho¶ng tõ th¸ng 7-8
®Õn th¸ng 10-11; Sau giai ®o¹n nµy c©y m¨ng cã thÓ sèng ®éc lËp. V× vËy gièng
trång lÊy tõ c©y tuæi 1 lµ tèt nhÊt.
 41

Luång 1-2 n¨m tuæi - th©n

non mÇu xanh nh¹t, bãng, cã Ýt
phÊn tr¾ng, c¸c ®èt cã vßng l«ng
tr¾ng mÞn, thÞt tr¾ng. Luång 3-4
n¨m tuæi lµ c©y võa, mÇu xanh
sÉm; c©y Luång 5 tuæi trë lªn lµ
c©y giµ vµ lµ ®èi t­îng khai
th¸c, c©y cµng giµ mÇu mÆt lãng
cµng x¸m l¹i vµ xuÊt hiÖn nhiÒu
rªu mèc, thÞt hång ®á, râ bã
m¹ch. Tuæi thä cña Luång
kho¶ng 8-10 n¨m.
Quan hÖ gi÷a c©y trong
khãm võa lµ cung cÊp chÊt dinh
d­ìng võa lµm chç dùa cho
nhau. Sau khi trång 5-6 n¨m
rõng Luång ®· cã thÓ ®­a vµo
khai th¸c. Mét khãm Luång
chuÈn cã kho¶ng 20-40 c©y (15-
20 c©y trong mét khãm sau khai
th¸c, 30-40 c©y trong mét khãm
khi ®Õn chu kú khai th¸c), tû lÖ
c¸c cÊp tuæi gÇn b»ng 1, cã 5-8
Dendrocalamus barbatus
m¨ng ®­îc sinh ra hµng n¨m.
3. Gi¸ trÞ sö dông
Luång cã tû lÖ Xenlulo 54% (cao nhÊt trong c¸c loµi tre ®· ®­îc ph©n
tÝch), Lignin 22,4%, Pentozan 18,8%. Sîi Luång th­êng cã chiÒu dµi 2,944mm,
chiÒu réng 17,84, v¸ch tÕ bµo dÇy 8,5. Víi thµnh phÇn ho¸ häc vµ kÝch th­íc
sîi cña Luång, nÕu dïng loµi nµy lµm nguyªn liÖu s¶n xuÊt giÊy sÏ cho hiÖu qu¶
cao vµ chÊt l­îng giÊy tèt.
Luång ë ®é Èm thÝ nghiÖm cã khèi l­îng thÓ tÝch 838 kg/m3 . §é co rót
thÓ tÝch 0,68. MÉu ®èt cã ®é bÒn nÐn däc thí 696 kgf/cm2 ; mÉu lãng cã ®é bÒn
nÐn däc thí 764 kgf/cm2 . §é bÒn kÐo däc thí cña mÉu ®èt 867 kgf/cm2 , mÉu
lãng 2846 kgf/cm2. MÉu ®èt ®é bÒn khi uèn tÜnh TiÕp tuyÕn 1531 kgf/cm2 Ngoµi
vµo 1431 kgf/cm2 vµ Trong ra 1328 kgf/cm2; MÉu lãng ®é bÒn khi uèn tÜnh TiÕp
tuyÕn 1603 kgf/cm2 , Ngoµi vµo 1578 kgf/cm2 vµ Trong ra 1418 kgf/cm2 . §é
bÒn khi tr­ît däc thí cña mÉu ®èt 70 kgf/cm2 , mÉu lãng 57 kgf/cm2 .
ChÝnh v× vËy dïng Luång lµm cét chèng, xµ ®ì trong x©y dùng, giao
th«ng vËn t¶i, chÌn hÇm lß lµ rÊt tèt. Luång dïng lµm nguyªn liÖu s¶n xuÊt v¸n
ghÐp thanh th× võa ®Ñp l¹i ch¾c bÒn, ®­îc nhiÒu ng­êi ­a chuéng vµ lµ mÆt hµng
xuÊt khÈu rÊt cã gi¸ trÞ.
 42

M¨ng Luång ¨n ngon, kÝch th­íc lín nªn ngoµi ¨n t­¬i cßn th­êng ®­îc
ph¬i kh«. Trong thËp kû 70 Thanh Ho¸ ®· cã xÝ nghiÖp ®ãng hép m¨ng Luång
®Ó xuÊt khÈu.
4. TriÓn väng
4.1. Kü thuËt kinh doanh
4.1. 1.Trång Luång: §Ó trång Luång thµnh c«ng ®¹t hiÖu qu¶ cao cÇn theo c¸c
b­íc:
4.1.1.1. Chän vïng: ®Þa h×nh vµ ®Êt trång cã ®iÒu kiÖn khÝ hËu, lËp ®Þa phï hîp
®Æc tÝnh sinh häc cña Luång.
¶nh h­ëng cña vïng trång tíi sinh tr­ëng cña Luång lµ rÊt lín cã thÓ dÉn ra kÕt
qu¶ ®iÒu tra cña NguyÔn Ngäc B×nh nh­ sau:
B¶ng 4: So s¸nh phÈm chÊt Luång ë Lang Ch¸nh vµ Phó §iÒn

ChiÒu dµi
BÒ dÇy cña
ChiÒu cao cña dãng §­êng kÝnh
th©n ë gèc
§Þa ph­¬ng (m) ngang ngùc gèc (cm)
(cm)
(cm)
Lang Ch¸nh 21-23 25-28 8,5-10,0 2,3-2,5
(Thanh Ho¸)
Phó §iÒn 18-20 24-26 8,0-9,0 2,0-2,2
(Thõa Thiªn
HuÕ)
So s¸nh vÒ sè liÖu khÝ hËu th× ë Lang Ch¸nh l­îng m­a toµn n¨m cao h¬n
Phó §iÒn 154,7mm, Èm ®é trung b×nh trong n¨m cao h¬n 2%, l­îng bèc h¬i l¹i
Ýt h¬n 126,8 mm; trong mét n¨m nhiÒu ngµy d©m trêi h¬n Phó §iÒn (l­îng m©y
tæng quan trung b×nh toµn n¨m ë Lang Ch¸nh lµ 8,1 cßn ë Phó §iÒn lµ 7,2).
VÒ ®Þa h×nh cã thÓ s¾p xÕp theo thø tù ­u tiªn:
- §Êt b»ng hoÆc ch©n ®åi
- §åi nói thÊp.
- S­ên tho¶i hoÆc yªn ngùa
¶nh h­ëng cña ®Êt ®ai tíi sinh tr­ëng cña Luång, còng theo ®iÒu tra cña
NguyÔn Ngäc B×nh cã thÓ dÉn ra nh­ sau:
B¶ng 5: So s¸nh phÈm chÊt Luång trång trªn hai lo¹i ®Êt kh¸c nhau
ë Lang Ch¸nh
§­êng kÝnh ChiÒu cao ChiÒu dµi BÒ dÇy th©n
Lo¹i ®Êt gèc (cm) c©y (m) dãng ngang ë gèc (cm)
 43

ngùc (cm)
§Êt Feralit
ph¸t triÓn 11,5-12,5 22-23 26-29 2,5-3,5
trªn ®¸
Poocphia
§Êt Feralit
ph¸t triÓn 8,5-10,0 21-23 25-28 2,3-2,5
trªn ®¸
Phyllit
ë Lang Ch¸nh, Luång sinh tr­ëng tõ tèt ®Õn xÊu trªn c¸c lo¹i ®Êt theo thø
tù sau:
- §Êt Feralit n©u ®á ph¸t triÓn trªn ®¸ Poocphia
- §Êt Feralit ®á vµng ph¸t triÓn trªn phiÕn th¹ch sÐt biÕn h×nh tiÕp xóc víi
Poocphia.
- §Êt ph¸t triÓn trªn ®¸ v«i.
- §Êt Feralit vµng ®á ph¸t triÓn trªn phiÕn th¹ch Phyllit.
- §Êt Feralit n©u vµng ph¸t triÓn trªn phï sa cæ th­îng l­u s«ng ¢m.
Luång trång ë 3 lo¹i ®Êt ®Çu cã s¶n l­îng cao, phÈm chÊt tèt. §Æc biÖt cÇn
nhÊn m¹nh lµ trong ®iÒu kiÖn khi hËu ë Lang Ch¸nh trªn lo¹i ®Êt tèt kÕt hîp víi
c¸c biÖn ph¸p kü thuËt trång, ch¨m sãc, khai th¸c hîp lý th× Luång ph¸t triÓn rÊt
tèt - §­êng kÝnh trªn13cm, dµi trªn 25m cho s¶n phÈm Luång phao lµ lo¹i
Luång cã kÝch th­íc lín nhÊt. Trång ë nh÷ng n¬i líp ®Êt máng, nhiÒu ®¸ lÉn ®é
ph× nhiªu thÊp, Luång vÉn sèng nh­ng ph¸t triÓn kÐm - khãm nhá, c©y thÊp bÐ.
4.1.1.2. Ph­¬ng thøc trång: Qui m« trång, sö lý thùc b×, lµm ®Êt, trång xen phï
hîp víi sinh th¸i rõng Luång.
Luång cã thÓ trång ph©n t¸n tõng khãm gÇn nhµ, xung quanh v­ên, bao
®åi. . . thÝch hîp cho viÖc tËn dông n¬i ®Êt tèt thô©n tiÖn cho ch¨m sãc, trång xen
cã thu nhËp thªm cho kinh tÕ gia ®×nh.
Luång cã thÓ trång tËp trung theo ph­¬ng thøc trång thuÇn lo¹i hoÆc trång
hçn giao víi c©y gç (c¸ch c©y, c¸ch hµng, theo b¨ng, theo ®¸m).
Luång trång tËp trung thµnh rõng cã ­u ®iÓm:
- §¶m b¶o ®iÒu kiÖn ¸nh s¸ng, Èm ®é kh«ng khÝ vµ ®Êt cho Luång ph¸t
triÓn.
- Tr¸nh giã b·o lµm gÉy m¨ng, trèc gèc.
- Qu¶n lý, ch¨m sãc thuËn tiÖn.
L­u Ph¹m Hoµnh ®· thÝ nghiÖm vµ ®o ®Õm ë rõng Luång 4 tuæi trång trªn
®Êt sau n­¬ng rÉy, ®Êt rõng gç thø sinh tiÕn hµnh c¶i t¹o tr¾ng vµ trång theo r¹ch
cã kÕt qu¶ nh­ sau ( B¶ng 6):
 44

B¶ng 6: Rõng Luång 4 tuæi trång trªn ®Êt sau n­¬ng rÉy
vµ ®Êt rõng gç thø sinh
KÝch th­íc c©y KÝch th­íc dãng
Träng
§­êng ChiÒu l­îng t­¬i
ChiÒu BÒ dÇy
Ph­¬ng thøc kÝnh cao (tÊn/ha)
dµi (cm) (cm)
(cm) (m)

Sau n­¬ng rÉy 6,0 8,0 23,17 0,79 6,4

Rõng gç thø sinh
+ C¶i t¹o tr¾ng 7,8 12,1 27,13 0,68 17,7
+ Trång theo r¹ch 7,1 11,0 29,49 0,58 10,4

KÕt qu¶ thÝ nghiÖm trªn ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ sù tho¸i ho¸ cña ®Êt rõng sau
n­¬ng rÉy. V× vËy, kh«ng nªn lµm n­¬ng rÉy 1-2 n¨m ®Çu råi míi trång Luång
nh­ tr­íc ®©y mét sè níi ®· lµm; cßn ph­¬ng thøc c¶i t¹o tr¾ng hay trång theo
r¹ch lµ tuú ®iÒu kiÖn cô thÓ.
4.1.1.3. Kü thuËt trång:
Gièng vµ kü thuËt t¹o gièng, mËt ®é trång, hè trång, thêi vô trång vµ ch¨m
sãc nh÷ng n¨m ®Çu lµ nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n ®¶m b¶o trång cã tû lÖ sèng cao vµ
ph¸t triÓn tèt.
L­u Ph¹m Hoµnh tiÕn hµnh thÝ nghiÖm dïng gèc, chÐt, cµnh, th©n ®Ó trång
vµ thu ®­îc kÕt qu¶ nh­ sau (B¶ng 7):

B¶ng 7: KÕt qu¶ trång Luång b»ng c¸c lo¹i gièng kh¸c nhau
N¨m thø nhÊt N¨m thø hai
Lo¹i gièng trång N D H N D H
Gèc 2,4 2,4 3,3 2,0 4,6 5,7
ChÐt 2,2 2,3 3,4 2,3 3,7 5,7
Cµnh 2,1 2,1 3,1 1,8 3,4 4,3
Hom th©n cã chåi ngñ 2,3 2,6 4,2 2,4 4,7 5,8

N¨m thø ba N¨m thø t­

 45

Lo¹i gièng trång N D H N D H Träng l­îng

t­¬i (TÊn/ha)
Gèc 2,1 5,3 6,8 2,2 6,7 10,0 7,5
ChÐt 1,3 6,0 6,6 2,0 6,3 10,4 5,6
Cµnh 1,7 4,8 6,9 2,3 5,2 10,4 6,2
Hom th©n cã chåi 2,7 6,2 7,5 2,6 7,1 11,0 10,4
ngñ

Ghi chó: N: Sè c©y m¨ng trung b×nh/1khãm

D: §­êng kÝnh trung b×nh cña c©y (cm)
H: ChiÒu cao trung b×nh cña c©y (m)
C¨n cø vµo sè liÖu trªn vµ nhËn xÐt trong thùc tÕ th× trong mét hai n¨m
®Çu, c¸c gièng chÐt, th©n, cµnh cho m¨ng bÐ h¬n gièng gèc nh­ng sù h¬n kÐm
gi÷a c¸c lo¹i gièng trång còng kh«ng râ nÐt. Cµng vÒ sau søc sinh s¶n vµ kÝch
th­íc m¨ng kh«ng cßn ph©n biÖt gi÷a c¸c khãm trång b»ng gèc víi c¸c khãm
trång b»ng th©n, cµnh hoÆc chÐt.
ë ®©y cÇn l­u ý thªm vÒ gièng vµ kü thuËt t¹o gièng. HiÖn nay gièng
trång b»ng hom cµnh bã bÇu trªn th©n (chiÕt) ®­îc øng dông réng r·i.
¦u ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p bã bÇu (chiÕt) lµ:
- Sö dông tèi ®a l­îng cµnh cã trªn c©y Luång.
- Tuæi cµnh lµm gièng cã biªn ®é réng tõ 3-10 th¸ng tuæi.
- Cã thÓ tiÕn hµnh quanh n¨m (nh­ng tèt nhÊt lµ tõ th¸ng 2 ®Õn th¸ng 8
d­¬ng lÞch).
- C©y mÑ sau khi lÊy gièng vÉn sö dông b×nh th­êng.
- C©y mÑ vÉn ra m¨ng b×nh th­êng.
4.1.2. Khai th¸c Luång
Sau khi trång 5-6 n¨m rõng Luång cã thÓ ®­a vµo khai th¸c; sau 9-10 n¨m
th× khai th¸c æn ®Þnh.
Ph­¬ng thøc khai th¸c Luång lµ: "ChÆt chän tõng c©y theo cÊp tuæi trong
khãm". Tr­êng hîp ®Æc biÖt víi nh÷ng khãm ra hoa th× chÆt tr¾ng tõng khãm.
Gi¶i quyÕt c­êng ®é chÆt, chu kú chÆt, sö lý rõng sau khai th¸c hîp lý sÏ cã hiÖu
qu¶ kinh tÕ kü thuËt cao. Qui ph¹m qui ®Þnh: "Lu©n kú 1 n¨m th× c­êng ®é chÆt
kh«ng qu¸ 30% sè c©y trong khãm; Lu©n kú 2 n¨m th× c­êng ®é chÆt d­íi 40%
sè c©y trong khãm". Theo chóng t«i còng cã thÓ ¸p dông c«ng thøc :
 46

Chu kú 3 n¨m: chÆt c©y tõ tuæi 4 cho nh÷ng vïng sung yÕu, chÆt c©y tõ tuæi 3
cho nh÷ng vïng s¶n xuÊt kh¸c.
Chu kú 2 n¨m: chÆt c©y tõ tuæi 4 cho nh÷ng vïng s¶n xuÊt kh¸c
4.1.3. Phßng trõ s©u bÖnh vµ ch¨m sãc rõng Luång
Rõng Luång th­êng cã bÖnh chæi sÓ vµ s©u vßi voi h¹i m¨ng. GÇn ®©y ë
Thanh Ho¸ cã hiÖn t­îng c©y Luång ph¸t triÓn kh«ng b×nh th­êng ®­îc gäi lµ
"BÖnh säc tÝm".
Thùc hiÖn qu¶n lý chÆt chÏ, nu«i d­ìng tèt (lµm vÖ sinh rõng, ®iÒu tiÕt
mËt ®é, síi ®Êt bãn ph©n) míi ®¶m b¶o cho Luång tån t¹i, sinh tr­ëng, ph¸t triÓn
tèt.
4.2. HiÖn tr¹ng s¶n xuÊt
Nh©n d©n Thanh Ho¸ ®· trång vµ ®· cã nhiÒu kinh nghiÖm l©u ®êi vÒ
trång Luång. KiÓm kª rõng n¨m 1999 Thanh Ho¸ cã 46.973 ha Luång víi tr÷
l­îng 58.706.000 c©y. HiÖn nay c¸c tØnh Yªn B¸i, Hoµ B×nh, Phó Thä ... còng ®·
trång hµng chôc ngh×n ha Luång.
Trång Luång tr­íc ®©y tuy cã nh÷ng b­íc th¨ng trÇm nh­ng Luång lµ loµi
c©y ®· ®­îc nghiªn cøu kh¸ toµn diÖn vµ nhiÒu kÕt qu¶ nghiªn cøu ®­îc s¶n xuÊt
tiÕp nhËn øng dông. Ngµy 25 th¸ng 1 n¨m 2000 Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn
n«ng th«n ®· ra quyÕt ®Þnh ban hµnh tiªu chuÈn ngµnh sè 04 TCN 21-2000 "Qui
ph¹m kü thuËt trång vµ khai th¸c Luång". HiÖn nay Luång lµ mét trong nh÷ng
loµi c©y trång chÝnh cña ch­¬ng tr×nh trång míi 5 triÖu ha rõng. Héi th¶o "x¸c
®Þnh loµi c©y trång rõng vµ chän loµi ­u tiªn" t¹i c¸c vïng l©m nghiÖp ®· x¸c
®Þnh Luång lµ loµi c©y trång rõng vïng Trung t©m B¾c bé,B¾c Trung bé vµ T©y
B¾c.
Nghiªn cøu trång Luång ®Ó lÊy m¨ng ®· ®­îc tiÕn hµnh ë Trung t©m
nghiªn cøu L©m sinh CÇu Hai - Phó Thä nh­ng qui m« nghiªn cøu cßn nhiÒu
h¹n chÕ.
4.3. KhuyÕn nghÞ
§Ó ®¶m b¶o trång Luång ®¹t kÕt qu¶ tèt, ngoµi viÖc thùc hiÖn ®óng c¸c
qui tr×nh kü thuËt ®· ban hµnh, khi chän ®Êt chØ nªn chän c¸c lo¹i ®Êt tõ h¹ng I
®Õn h¹ng III trong b¶ng sau:
B¶ng 8: ph©n h¹ng ®Êt trång Luång theo thùc b× vµ ®¸ mÑ

Thùc b× Rõng gç thø Rõng tre nøa Tr¶ng cá cao, Tr¶ng cá

sinh nghÌo tù nhiªn c©y bôi chÞu thÊp chÞu h¹n
kiÖt h¹n
Nhãm ®¸ mÑ
Bazan,
Phoophia, c¸c I I II III
 47

lo¹i ®¸ Macma
kiÒm
Phylit,
Micaschiste,
Gneiss, PhiÕn
th¹ch sÐt, phiÕn I II III IV
th¹ch limon
Granit, Ryolit II III IV V
Sa th¹ch, III IV V VI
Quarzit

Nghiªn cøu nu«i cÊy m« t¹o gièng Luång theo ph­¬ng ph¸p hiÖn ®¹i vÉn
lµ mong muèn cña c¸c nhµ khoa häc.
Nghiªn cøu phßng trõ "bÖnh säc tÝm" ®ang lµ yªu cÇu cÊp b¸ch cña s¶n xuÊt.
Ngoµi ra ph­¬ng thøc trång hçn giao còng ®· vµ ®ang ®Æt ra nhiÒu c©u hái
cÇn ®­îc nghiªn cøu vµ theo dâi l©u dµi.
Nghiªn cøu kinh doanh m¨ng Luång còng ®· më ra triÓn väng rÊt tèt, cÇn
®­îc ®Çu t­ tho¶ ®¸ng ®Ó tiÕp tôc më réng nghiªn cøu vµ theo dâi l©u dµi.

18. Mai èng

Tªn khoa häc: Dendrocalamus aff giganteus Munro
(Sinocalamus aff giganteus (Munro) A. Camus)
(Bambusa aff gigantea Wall. ex Munro)
Tªn kh¸c: B­¬ng,
M¹y Puèc, M¹y
M­¬i, M¹y M­êi,
Lïng Chñ.
1. §Æc ®iÓm
nhËn biÕt:
Th©n ngÇm
d¹ng cñ, th©n khÝ
sinh mäc côm.
Th©n cao 20-30m,
®­êng kÝnh 20-
30cm, th¼ng,
ngän rñ, ®èt
kh«ng næi lªn,
chiÒu dµi lãng 30-

Dendrocalamus aff giganteus

 48

45cm, bÒ dµy v¸ch th©n 1-3cm, lóc non trªn mÆt cã phñ líp s¸p tr¾ng. C©y ph©n
cµnh cao, mçi ®èt nhiÒu cµnh, cµnh chÝnh th­êng kh«ng ph¸t triÓn. Mo th©n rông
sím, bÑ mo to, chÊt da dµy, lóc t­¬i mµu tÝm, mÐp nguyªn, mÆt l­ng cã l«ng gai
mµu n©u tèi; tai mo liÒn víi gèc phiÕn mo, xÖ xuèng, Ýt nhiÒu lËt ra ngoµi, vÒ sau
dÔ rông; l­ìi mo râ, cao 6-12mm, ®Çu xÎ, d¹ng r¨ng ng¾n; phiÕn mo lËt ra ngoµi,
h×nh l­ìi m¸c d¹ng trøng, dµi 13-38cm, gèc b»ng kho¶ng 4/5 ®Ønh bÑ mo. Cµnh
nhá cÊp cuèi cã 5-15 l¸, bÑ l¸ kh«ng l«ng, kh«ng cã tai l¸, l­ìi l¸ næi lªn, cao 1-
3mm, mÐp xÎ r¨ng kh«ng ®Òu; phiÕn l¸ h×nh l­ìi m¸c d¹ng trßn dµi vµ biÕn ®æi
nhiÒu vÒ kÝch th­íc. L¸ dµi nhÊt cã thÓ tíi 45cm, réng 10cm, ®Çu cã mòi nhän,
gèc h×nh nªm, lóc non mÆt d­íi cã l«ng nhá, g©n cÊp hai 8-18 ®«i, g©n ngang
nhá, râ, mÐp l¸ cã r¨ng c­a nhá, rÊt r¸p; cuèng l¸ dµi 5-10mm. Cµnh hoa kh«ng
l¸, d¹ng chuú trßn cì lín, mçi ®èt cã 4-12 (-25) b«ng nhá gi¶ mäc côm, chiÒu
dµi lãng cµnh hoa cÊp cuèi 1,2-1,5cm, phÝa d­íi ®èt phñ phÊn tr¾ng, tÊt c¶ cßn
l¹i cã l«ng mÒm mµu rØ s¾t; b«ng nhá dµi 1-1,5cm, réng 3-4mm, lóc kh« cã mµu
tÝm, ®Çu cã mòi nhän, gèc cã 1-2 chiÕc phiÕn l¸ b¾c, cã chåi n¸ch hay chiÕc phÝa
trªn kh«ng cã chåi, b«ng nhá chøa 5-8 hoa nhá, mçi chiÕc hoa nhá trªn cïng bÊt
thô, sau khi chÝn gi÷a c¸c hoa nhá kh«ng c¸ch rêi nhau; mµy trèng 2 chiÕc, dµi
3-4mm; mµy ngoµi h×nh trøng réng, dµi kho¶ng 1cm, bÒ réng lín h¬n chiÒu dµi
(1cm), cã nhiÒu g©n (kho¶ng 25 chiÕc), mÆt l­ng vµ mÐp ®Òu h¬i cã l«ng nhá,
®Çu cã mòi nhän nhá; mµy trong dµi b»ng mµy ngoµi, l­ng cã 2 gê, cù ly gi÷a 2
gê 2,5mm, trªn gê mäc dµy l«ng m¶nh, ®Çu tï hay h¬i lâm (hoa nhá trªn tËn
cïng kh«ng gê, kh«ng l«ng); mµy cùc nhá kh«ng, chØ nhÞ dµi kho¶ng 1cm, bao
phÊn dµi 6,5mm, ®Çu cã trung ®íi thß ra, cã mòi nhän; nhuþ dµi 1cm, toµn bé
phñ l«ng mÒm ng¾n, bÇu h×nh trøng, vßi rÊt dµi, ®Çu nhuþ 1, cong, mµu tÝm.
2.Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc
Mai èng ®­îc trång réng kh¾p ë nhiÒu tØnh vïng Trung T©m vµ §«ng B¾c
Bé.
Vïng trång Mai èng cã khÝ hËu nhiÖt ®íi m­a mïa nhiÖt ®é b×nh qu©n
n¨m 22,9C, l­îng m­a trung b×nh n¨m 1.592mm, ®é cao so víi mÆt biÓn 100m
– 800 m. §Þa h×nh lµ ®åi thÊp.
Mai èng th­êng ®­îc trång ph©n t¸n ë xung quanh nhµ, ch©n ®åi. Mçi
khãm th­êng d­íi 50 c©y. Hµng n¨m mïa m¨ng tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 8. Mai èng
ra hoa tõng c©y trong khãm hoÆc tõng khãm nh­ng ch­a thu ®­îc h¹t vµ còng
ch­a râ chu kú ra hoa. Theo ng­êi d©n cho biÕt sau khi ra hoa tõng c©y (hoÆc c¶
khãm) th× th©n khÝ sinh chÕt, sau ®ã th©n ngÇm l¹i cho mét thÕ hÖ m¨ng kh¸c.
3. Gi¸ trÞ sö dông:
Mai èng cã th©n to, ch¾c nªn ®­îc dïng nhiÒu trong x©y dùng (lµm cét
nhµ, rui mÌ...) lµm cét ®iÖn ... §ång bµo d©n téc th­êng dïng lµm èng ®ùng n­íc
hoÆc m¸ng dÉn n­íc. Cã thÓ dïng Mai èng lµm nguyªn liÖu giÊy. M¨ng Mai èng
ngon, cã n¨ng suÊt cao, kÝch th­íc to vµ nhiÒu m¨ng nªn nhiÒu nhµ trång Mai
èng víi môc ®Ých lÊy m¨ng.
4.TriÓn väng
 49

Nh©n d©n vïng Trung du cã tËp qu¸n trång Mai èng tõ l©u ®êi. Theo kinh
nghiÖm cña nh©n d©n Mai èng ®­îc trång b»ng gièng gèc hoÆc gièng chÐt
nh­ng gièng gèc ®­îc sö dông nhiÒu h¬n. Tõ tr­íc tíi nay, khai th¸c Mai èng
cßn tuú tiÖn, cÇn lóc nµo chÆt lóc ®ã, cÇn nhiÒu chÆt nhiÒu, cÇn Ýt chÆt mét vµi
c©y.
Trong phong trµo x©y dùng rõng v­ên cña kinh tÕ trang tr¹i mét sè n¬i
vËn ®éng nh©n d©n trång Mai èng (S¬n §éng – B¾c Giang...) nh­ng khã kh¨n
vÒ gièng.
Nªn khuyÕn khÝch nh©n d©n vïng nói vµ trung du trång Mai èng trong c¸c
hé gia ®×nh ®Ó lÊy c©y vµ m¨ng. Ngoµi gièng gèc tõ tr­íc tíi nay vÉn dïng cã
thÓ dïng thªm gièng chÐt.
CÇn cã mét thö nghiÖm nhá t¹o gièng cµnh v× ®ïi gµ cña cµnh chÝnh cã
nhiÒu rÔ.
19. Tre Tµu
Tªn khoa häc: Dendrocalamus latiflorus Munro
(Bambusa latiflorus (Munro) Kurz)
(Sinocalamus latiflorus (Munro) McClure)
Tªn kh¸c: Mai xanh, Tre chinh, §iÒm tróc, B¸t ®é
1. §Æc ®iÓm nhËn biÕt:
 50

Th©n ngÇm d¹ng cñ, th©n

khÝ sinh mäc côm. Th©n cao 20-
25m, ®­êng kÝnh 15-30cm,
ngän rñ hay cong h×nh cung;
Lãng dµi 45-60cm, lóc non
phñ phÊn tr¾ng, nh­ng kh«ng
l«ng, chØ ë lãng ®èt cã mét
vßng l«ng nhung mµu n©u; bÒ
dµy v¸ch th©n 1-3cm; Ph©n
cµnh cao, mçi ®èt cã nhiÒu
cµnh, cµnh chÝnh th­êng chØ
mét. Mo th©n rông sím, chÊt
da, dµy, h×nh l­ìi xÎng trßn
réng, mÆt l­ng phñ l«ng gai
nhá, nh­ng dÔ rông trë nªn
kh«ng l«ng, phÇn miÖng bÑ ë
®Ønh rÊt hÑp (réng kho¶ng
Dendrocalamus latiflorus 3cm); tai mo nhá, dµi 5mm,
réng 1mm, l­ìi mo chØ cao 1-
3mm, mÐp xÎ r¨ng nhá; phiÕn
mo lËt ra ngoµi, h×nh trøng ®Õn
l­ìi m¸c, dµi 6-15cm, réng 3-
5cm, mÆt bông phñ l«ng gai
nhá, mµu n©u nh¹t. Cµnh nhá
mang 7-13 l¸, bÑ l¸ dµi 19cm,
lóc non phñ l«ng gai mµu n©u
Dendrocalamus latiflorus vµng, sau trë nªn nh½n; tai l¸
kh«ng, l­ìi l¸ næi lªn, cao 1-
2mm, c¾t ngang, mÐp xÎ r¨ng nhá; phiÕn l¸ h×nh l­ìi m¸c d¹ng elÝp dµi, dµi 15-
35 (-50)cm, réng 2,5-7 (-13)cm, gèc trßn, ®Çu nhän dÇn mµ thµnh mòi nhän
nhá, mÆt trªn kh«ng l«ng, mÆt d­íi g©n gi÷a næi lªn m¹nh vµ cã r¨ng c­a nhá,
lóc non trªn g©n cÊp hai cßn cã l«ng nhung nhá, g©n cÊp hai 7-15 ®«i, g©n ngang
nhá còng râ; cuèng l¸ kh«ng l«ng, dµi 5-8mm. Côm hoa cì lín, kh«ng l¸ hay
phÝa trªn cã l¸, lãng cña nh¸nh cøng ch¾c, phñ dµy l«ng mÒm nhá, mµu n©u
vµng, trªn mçi ®èt ®Ýnh 1-7 b«ng nhá gi¶ hay nhiÒu h¬n, h×nh thµnh tr¹ng th¸i
nöa mäc vßng; b«ng nhá h×nh trøng, rÊt dÑt, dµi 1,2-1,5cm, réng 7-13mm, lóc
chÝn mµu tÝm ®á hay tÝm tèi, ®Ønh tï, chøa 6-8 hoa nhá, hoa nhá ®Ønh th­êng kh¸
to, lóc chÝn hoa nhá cã thÓ më réng; mµy trèng 2 chiÕc ®Õn nhiÒu, h×nh trøng
réng ®Õn h×nh elÝp réng, dµi kho¶ng 5mm, réng 4mm, phÇn trªn cña hai mÆt ®Òu
cã l«ng nhá, mÐp cã l«ng m¶nh; mµy ngoµi gièng mµy trèng, mµu lôc vµng, nöa
trªn cña mÐp mµu tÝm, dµi 12-13mm, réng 7-16mm, cã nhiÒu g©n (29-33 chiÕc),
g©n ngang nhá râ; mµy trong h×nh l­ìi m¸c d¹ng trßn dµi, dµi 7-11mm, réng 3-
4mm, phÇn nöa trªn mµu tÝm nh¹t, 2 hay 3 g©n gi÷a c¸c gê, ngoµi 2 gê ®Õn mÐp
mçi bªn cã 2 g©n, trªn gê vµ mÐp ®Òu mäc dµy l«ng m¶nh dµi nhá; bÇu h×nh cÇu
dÑt hay h×nh trøng réng, phÇn nöa trªn mäc r¶i r¸c l«ng nhá mµu tr¾ng, phÇn nöa
 51

d­íi kh«ng l«ng, cã cuèng bÇu, cã r·nh bông, dµi kho¶ng 7mm, vßi phñ dµy
l«ng nhá mµu tr¾ng, ®Çu nhuþ 1, kh«ng cã ranh giíi râ rÖt víi vßi, ®«i khi ®Çu
nhuþ 2 chiÕc.
2. Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc.
Tre tµu tù nhiªn cã trong rõng thø sinh vµ cã nhiÒu ë Chiªm Ho¸ (Tuyªn
Quang). Tre tµu th­êng ®­îc trång ph©n t¸n trong c¸c hé d©n vïng Nam Trung
Bé vµ §«ng Nam Bé; hiÖn nay ®­îc trång nhiÒu vµ trång tËp trung thµnh rõng ë
B×nh Ph­íc, §ång Nai. TPHCM... vïng Chiªm Ho¸ (Tuyªn Quang) n¨m 2004
Tre tµu tù nhiªn bÞ khuy ng­êi d©n ®· ®em c©y con tõ h¹t trong rõng tù nhiªn vÒ
trång.
Vïng Tre tµu ph©n bè cã khÝ hËu nhiÖt ®íi m­a mïa; nhiÖt ®é b×nh qu©n
n¨m 26C; l­îng m­a trªn 1.500mm; mïa m­a tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 11 ®é cao
so víi mÆt biÓn th­êng d­íi 400m. §Þa h×nh ®åi nói thÊp, ®Êt c¸t ®Õn c¸t pha.
Mïa m¨ng tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 10. Tõ khi m¨ng lªn khái mÆt ®Êt ®Õn lóc
®Þnh h×nh cÇn kho¶ng 100 ngµy. Mét khãm Tre tµu æn ®Þnh th­êng cã kho¶ng
trªn 50 c©y. Tuæi thä cña th©n khÝ sinh Tre tµu kh«ng qu¸ 8-10 n¨m.
3. Gi¸ trÞ sö dông
Nh©n d©n vïng §«ng Nam Bé thÝch trång Tre tµu v× nã mang l¹i hiÖu qu¶
kinh tÕ rÊt nhanh. Th©n tre dïng lµm c¸c ®å gia dông vµ vËt liÖu x©y dùng rÊt
phæ biÕn khi lµm nhµ t¹m thêi. Th©n tre lµ nguyªn liÖu lµm v¸n Ðp, c¸c mÆt hµng
xuÊt khÈu nh­ ®òa, chiÕu. L¸ Tre tµu còng ®­îc thu mua ®Ó xuÊt khÈu. §Æc biÖt
lµ m¨ng Tre tµu ®­îc sö dông ë d¹ng thùc phÈm t­¬i sèng, qua chÕ biÕn ®ãng
hép, ¨n t­¬i hoÆc ph¬i kh«. M¨ng Tre tµu ®­îc tiªu thô ë thÞ tr­êng trong n­íc
vµ xuÊt khÈu
4. TriÓn väng
Tre tµu trång ph©n t¸n trong c¸c hé gia ®×nh víi môc ®Ých lÊy th©n tre
hoÆc m¨ng lµ tËp qu¸n tõ l©u ®êi. Kinh doanh Tre tµu lÊy m¨ng ®· vµ ®ang lµ
cuéc ch¹y ®ua cña nhiÒu doanh nghiÖp. HiÖn nay ë miÒn Nam cã nhiÒu c«ng ty
®· ®Çu t­ trång Tre tµu ®Ó lÊy m¨ng. Gièng trång cã thÓ lµ gèc, chÐt, hom th©n,
hom cµnh. Tr­íc ®©y th­êng dïng gièng gèc, nh­ng víi nhu cÇu trång nhanh,
nhiÒu th× kh«ng thÓ ®¸p øng. Tõ 1997, Phïng ThÞ CÈm Th¹ch (Ph©n ViÖn Khoa
häc L©m nghiÖp Nam Bé) cã tiÕn hµnh nghiªn cøu nh©n gièng Tre tµu b»ng kü
thuËt m«-hom ®· ®¹t kÕt qu¶ víi cµnh cña c©y b¸nh tÎ ®­îc chiÕt trªn th©n hoÆc
c¾t xuèng cã sö lý chÊt kÝch thÝch tr­íc khi ­¬m.
Tre tµu trång tËp trung cña c¸c doanh nghiÖp víi môc ®Ých lÊy m¨ng nªn
®· cã quy tr×nh chÆt chÏ. C«ng ty chÕ biÕn n«ng s¶n thùc phÈm xuÊt khÈu
TPHCM b¶n h­íng dÉn “kü thuËt trång Tre tµu lÊy m¨ng”.
Nhµ n­íc cÇn cã quy ho¹ch ®Ó qu¶n lý, ch¨m sãc Tre tµu tù nhiªn vµ
khuyÕn khÝch nh©n d©n trong vïng cïng víi c¸c doanh nghiÖp trång Tre tµu ®Ó
®¸p øng nhu cÇu gia dông, ®¸p øng nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ
xuÊt khÈu vÒ c©y vµ m¨ng.
 52

Nhµ n­íc cÇn tiÕp tôc ®Çu t­ cho nghiªn cøu ph¸t triÓn Tre tµu.

20. m¹y sang

Tªn khoa häc 7: Dendrocalamus membranaceus Munro
Tªn kh¸c: M¹y sang nam
1.§Æc ®iÓm nhËn biÕt
1.1. M« t¶ h×nh th¸i :
Th©n ngÇm d¹ng cñ, th©n khÝ sinh mäc côm, th©n cao 8-15m, ®­êng kÝnh
7-10cm, ngän h¬i cong. §èt thø
nhÊt ®Õn ®èt thø 3 cña th©n cã vßng
rÔ khÝ sinh; Lãng dµi 34-42cm, lóc
non phñ phÊn tr¾ng; vßng th©n
ph¼ng; vßng mo næi lªn m¹nh;
chiÒu dµi ®èt 8mm; cµnh chÝnh 3
chiÕc, cµnh cßn l¹i t­¬ng ®èi nhá,
nh÷ng cµnh phÝa trªn cña th©n cã
thÓ rñ xuèng. BÑ mo sím rông chÊt
giÊy dµy ®Õn chÊt da, th­êng dµi
h¬n lãng, mÆt l­ng cã phÊn tr¾ng vµ
cã l«ng gai nhá mµu n©u ®en dÔ
rông; chiÒu dµi tai mo 5mm, réng
1mm, cã mÊy chiÕc l«ng tua dµi
0,5-1cm; l­ìi mo cao 0,8-1cm, mÆt
bông nhiÒu l«ng nhung, mÐp cã
r¨ng c­a th«; phiÕn mo lËt ra ngoµi,
h×nh d¶i hÑp, dµi 30-40cm, réng
kho¶ng 2,5cm, chiÕm 1/2 - 1/3
miÖng bÑ b»ng mo, hai mÆt ®Òu phñ
l«ng cøng nhá mµu n©u, nhiÒu nhÊt
Dendrocalamus membranaceus lµ gèc mÆt bông. Cµnh nhá cã 3-6
l¸, bÑ l¸ cã gê däc, tai l¸ h×nh liÒm,
cã mÊy chiÕc l«ng tua mµu tÝm ; l­ìi l¸ kh«ng râ chØ cao 1mm, mÆt bông cã
l«ng, ®Çu xÎ n«ng d¹ng sãng; phiÕn l¸ h×nh l­ìi m¸c, chÊt máng, dµi 12,5-25cm,
réng 1,2-2cm, gèc h×nh nªm réng ®Õn h×nh trßn, ®Çu hÑp dÇn, cuèi cïng vÆn vµ
cã mòi nhän dµi r¸p, hai mÆt ®Òu cã l«ng mÒm, mÐp l¸ cã r¨ng c­a nhá h­íng
xuèng, r¸p, g©n cÊp hai 4-7 ®«i. Côm hoa d¹ng chuú trßn, chiÒu dµi lãng 2,5-
5cm, kh«ng l«ng hay phÇn trªn th­êng cã phÊn tr¾ng, trªn ®èt mäc côm dµy ®Æc

7
Trong c¸c tµi liÖu tr­íc ®©y M¹y sang ®­îc ®Þnh tªn lµ Dendrocalamus sericeus. Trong qu¸
tr×nh nghiªn cøu chóng t«i ®· söa l¹i tªn khoa häc cña M¹y sang lµ Dendrocalamus
membranaceus
 53

nhiÒu b«ng nhá gi¶, h×nh thµnh côc côm h×nh cÇu, ®­êng kÝnh 2,5-5cm; b«ng
nhá h¬i dÑt, gÇn kh«ng l«ng vµ cã ¸nh bãng, dµi1-1,3cm, réng 2,5-3mm, lóc ®Çu
mµu lôc vµng, sau khi kh« mµu cá kh«, chÊt t­¬ng ®èi mÒm, chøa 2-5 hoa nhá
thµnh thôc; mµy trèng 2 chiÕc, h×nh trøng, ®Çu trßn tï hay s¾c nhän; mµy ngoµi
gièng mµy trèng, t­¬ng ®èi to, dµi 8-9mm, réng 5-8mm, chÊt máng, gÇn chÊt
mµng, kh«ng l«ng th­êng chØ mÐp cã l«ng m¶nh, ®Çu cã mòi nhá d¹ng gai d»m
ng¾n, dµi kho¶ng 1mm; mµy trong chÊt mµng, dµi 7-8mm, réng 1,4mm, mÆt
l­ng nh÷ng hoa nhá phÇn d­íi cã 2 gê, gê cã l«ng m¶nh, gi÷a c¸c gê cã 3 g©n,
®Çu tï hay lâm xuèng, mµy trong hoa nhá cña phÇn trªn cïng cuén trßn vµ
kh«ng cã 2 gê, hay còng cã 2 gê nh­ng gê kh«ng l«ng; nhÞ sau khi thµnh thôc
thß ra ngoµi hoa, chØ nhÞ nhá dµi; bao phÊn mµu vµng ®Õn mµu tÝm, dµi 4mm,
®Çu cã mòi nhän nhá ng¾n; bÇu h×nh trøng, kh¸ dµi nhá, phÇn trªn cã l«ng, phÇn
d­íi kh«ng l«ng; vßi dµi 5-6mm; toµn bé phñ l«ng nhá, ®Çu nhuþ 1, mµu tÝm,
d¹ng l«ng. Qu¶ h×nh trøng réng, gèc trßn, dµi 5-7,5mm, mét phÝa cã mµng r·nh
hay h¬i dÑt, ®Çu cã má dµi, ph«i râ.
1.2.CÊu t¹o gi¶i phÉu th©n
Mạy sang l một trong những lo i tre cã v¸ch th©n dÇy ở Việt Nam,
chiều dầy v¸ch th©n tại lãng thứ 8 đạt 2,15cm, phần biểu b× v thụ b× cũng
chiếm tới 11m. Từ ngo i cật v o đến 5mm, c¸c bã mạch h×nh cầu v d·n d i
ra khi c ng đi v o trong. C¸c bã mạch đạt đến h×nh dạng điển h×nh của bã
mạch loại 4 trong khoảng từ 9-18 mm. 2 ống dẫn nhựa nguyªn (Xylem) cã
đường kÝnh 28m, ống dẫn nhựa luyÖn Libe cã đường kÝnh 23m v đường
kÝnh ống dẫn nhựa luyện thứ cấp l 13m. Phần v¸ch th©n gần ruột tre, c¸c bã
mạch dẹp lại v rộng ra. Số lượng bã mạch giảm cïng víi việc thiếu hụt 1 bã
sợi ở phÝa ngo i hoặc bã sợi phÝa ngo i nhỏ hơn nhiều bã sợi phÝa trong. ChÝnh
việc giảm nhiều về số lượng bã mạch v bã sợi cũng như bã cương m« đã l m
cho phần th©n gi¸p với ruột cña Mạy sang yếu hơn phần cật rất nhiều v dễ bị
mọt ph¸ hại. Chiều d i sợi trung b×nh ®¹t 3,08mm.
Dïng kÝnh hiển vi cã ®é phãng ®¹i 40 lÇn cã thể quan s¸t được c¸c loại tế
b o: TÕ bµo ng¾n, khÝ khæng, tÕ bµo dµi, tÕ bµo bät khÝ. L«ng to, l«ng nhá, gai
kh«ng thÊy.
Kho¸ tra ®Þnh lo¹i loµi b»ng cÊu t¹o biÓu b× th©n:
3,7,9,11,28,33,35,38,43,46,51,58,61,66,70,78,100,116,125,130,132,135
2. Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc
 54

M¹y sang cã trong rõng

tù nhiªn ë T©y B¾c - cã nhiÒu ë
S¬n La. Khi rõng M¹y sang
khuy (ThËp kû 60 thÕ kû tr­íc)
cã mét sè ®Þa ph­¬ng lÊy h¹t vÒ
trång, nh­ng kh«ng ai theo dâi.
HiÖn nay vïng CÇu Hai - Phó
Thä cßn l¹i mét sè khãm trong
d©n.
M¹y sang thÝch hîp ë
vïng cã khÝ hËu nãng vµ h¬i
kh«; nhiÖt ®é trung b×nh n¨m
20 - 22C, l­îng m­a trung
b×nh 1.000 - 1.500mm, chia lµm
hai mïa. Sau khi h¹t nÈy mÇm,
3 - 4 n¨m ®Çu m¨ng lªn nhiÒu
lÇn trong n¨m nhÊt lµ trong mïa
m­a; tõ n¨m thø 4 - 5 trë ®i, sau
khi rõng æn ®Þnh míi sinh m¨ng
theo mïa tõ trung tuÇn th¸ng 6
®Õn ®Çu th¸ng 8. Thêi gian ®Ó Dendrocalamus membranaceus
m¨ng sinh tr­ëng tõ lóc nhó
khái mÆt ®Êt ®Õn lóc ®Þnh h×nh (ra ®u«i Ðn) kho¶ng 50 - 70 ngµy. Mïa kh« l¹nh
(th¸ng 10 - 11) M¹y sang rông l¸ ®Õn mïa m­a Êm ¸p (th¸ng 3 - 4) l¸ non ph¸t
triÓn.
3. Gi¸ trÞ sö dông
M¹y sang ë ®é Èm thÝ nghiÖm cã khèi l­îng thÓ tÝch 769 kg/m3 . §é co rót
thÓ tÝch 0,67. MÉu ®èt cã ®é bÒn nÐn däc thí 634 kgf/cm2, mÉu lãng cã ®é bÒn
nÐn däc thí 709 kgf/cm2 . §é bÒn kÐo däc thí cña mÉu ®èt 774 kgf/cm2, mÉu
lãng 2272 kgf/cm2 . MÉu ®èt ®é bÒn khi uèn tÜnh TiÕp tuyÕn 1513 kgf/cm2 ,
Ngoµi vµo 1380 kgf/cm2 vµ trong ra 1229 kgf/cm2; MÉu lãng ®é bÒn khi uèn tÜnh
TiÕp tuyÕn 1598 kgf/cm2 , Ngoµi vµo 1504 kgf/cm2 vµ Trong ra 1403 kgf/cm2 .
§é bÒn khi tr­ît däc thí cña mÉu ®èt 47 kgf/cm2 , mÉu lãng 44 kgf/cm2 .
M¹y sang ®­îc dïng lµm vËt liÖu x©y dùng, ®å dïng gia ®×nh, lµm
nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp giÊy sîi vµ chÕ biÕn hµng xuÊt khÈu. M¨ng ¨n
®­îc.
4. TriÓn väng
Tr­íc ®©y M¹y sang ®­îc coi lµ c©y rõng tù nhiªn cã g©y trång th× còng Ýt
®­îc chó ý. GÇn ®©y do nhu cÇu cung cÊp nguyªn liÖu vµ trång rõng phßng hé
nªn M¹y sang trong thµnh phÇn c©y trång rõng vïng T©y B¾c ®­îc ghi lµ “tre”
nh­ng cã lÏ vïng S¬n La trång M¹y sang lµ chñ yÕu.
 55

Gièng trång cã thÓ tõ h¹t hoÆc gèc. Khi M¹y sang cã h¹t ng­êi ta mang vÒ
gieo ­¬m trong v­ên råi míi mang ®i trång. Còng cã thÓ vµo rõng ®µo nh÷ng
c©y tre t¸i sinh tõ h¹t ®Ó trång. Gièng gèc ®­îc lÊy tõ c¸c c©y non (1 tuæi).
Ph­¬ng thøc vµ kü thuËt khai th¸c M¹y sang vÉn theo nguyªn t¾c chung lµ
chÆt chän tõng c©y theo tuæi trong khãm.
§Ó chØ ®¹o c«ng t¸c kinh doanh rõng M¹y sang ph¶i cã c¬ së khoa häc;
tr­íc m¾t cã thÓ tæng kÕt nh÷ng kinh nghiÖm ®· cã sau ®ã ®Çu t­ nghiªn cøu
nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån t¹i.
21. Tre mì l¹ng s¬n
Tªn khoa häc8: Dendrocalamus minor (McClure) Chia et H. L. Fung
(Sinocalamus minor (McClure) Chia et H. L. Fung)
Tªn kh¸c : Tre mì nhá, M¹y t×, M¹y v×, M¹y nhïng
1. §Æc ®iÓm nhËn biÕt
Th©n ngÇm d¹ng cñ, th©n khÝ sinh mäc côm, th©n gÇn ®øng th¼ng, chiÒu
cao 6-12m, ®­êng kÝnh (3-) 6-8cm, ngän cong h×nh cung hay rñ xuèng; lãng
h×nh èng trßn, dµi 30-45cm,
kh«ng l«ng lóc non phñ dµy phÊn
tr¾ng, nhÊt lµ phÇn che cña bÑ mo;
bÒ dµy v¸ch th©n 5-5,6mm; vßng
th©n ph¼ng, vßng mo h¬i næi nªn,
gÇn gèc bÑ mo th­êng ®Ó sãt l¹i;
tËp tÝnh chia cµnh cao, nhiÒu
cµnh, mäc côm ë c¸c ®èt, cµnh
chÝnh kh«ng râ l¾m. BÑ mo sím
rông, chÊt da, lóc non mµu lôc cá,
h×nh l­ìi xÎng, mÆt l­ng phñ l«ng
gai nhá mµu n©u mäc d¸n, nhÊt lµ
phÇn gèc; tai mo rÊt nhá dµi 3mm,
réng 1mm, dÔ rông; l­ìi mo cao
3-8mm, mÐp phñ l«ng d¹ng tua
nhá, trong ®ã nhung l«ng hai bªn
kh¸ dµi (6-8mm); phiÕn mo lËt ra
ngoµi, h×nh l­ìi m¸c d¹ng trøng
hay h×nh l­ìi m¸c, dµi 6-10cm,
mÆt l­ng kh«ng l«ng, gèc mÆt
bông vµ mÐp ®Òu cã l«ng gai nhá.
Cµnh cÊp cuèi th­êng ®¬n ®éc,
8
Trong c¸c tµi liÖu tr­íc ®©y Tre mì l¹ng s¬n ®­îc ®Þnh tªn lµ Dendrocalamus farinosus.
Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu chóng t«i ®· söa l¹i tªn khoa häc cña Tre mì l¹ng s¬n lµ
DendrocalamusDendrocalamus
minor minor
 56

vßng cµnh næi lªn râ, lãng kh«ng l«ng, cã ¸nh bãng, ®Çu cµnh mang 3-8 l¸; bÑ l¸
lóc ®Çu cã l«ng gai th­a, nhá, vÒ sau kh«ng l«ng; tai l¸ vµ l«ng tua miÖng bÑ ®Òu
khuyÕt; l­ìi l¸ cao 1mm, mÐp trªn cã xÎ r¨ng nhá; phiÕn l¸ h×nh l­ìi m¸c dµi,
th­êng dµi 10-25cm, réng 1,5-3cm ( nh­ng to nhÊt cã thÓ tíi 35cm, réng 7cm),
gèc trßn, ®µu nhän dµi nhá, hai mÆt ®Òu kh«ng l«ng, mÆt d­íi gÇn nh­ cã phÊn
tr¾ng, mµu lôc x¸m, g©n cÊp hai 8-12 ®«i, g©n ngang nhá cã thÓ thÊy râ mÆt d­íi
phiÕn l¸. Cµnh hoa dµi nhá, kh«ng l¸, chiÒu dµi lãng 2-3,5cm, mét phÝa h¬i dÑt
hay cã m¸ng r·nh däc réng, phñ l«ng mÒm mµu rØ s¾t, dµy ®Æc nhÊt phÝa ph¼ng
dÑt hay m¸ng r·nh, mçi ®èt ®Ýnh 5-10 b«ng nhá gi¶, b«ng nhá dÑt, h×nh trßn dµi
d¹ng trøng, dµi kho¶ng 1,2cm, réng 4-7mm, lóc t­¬i mµu tÝm, sau khi kh« trë
thµnh mµu vµng n©u, chøa 4 hay 5 hoa nhá, ®Çu më; mµy trèng th­êng 2 chiÕc,
h×nh trøng réng, dµi 6mm, réng 4mm, kh«ng l«ng hay gÇn nh­ kh«ng l«ng, mÐp
cã l«ng m¶nh; mµy ngoµi chÊt giÊy hay h¬i ho¸ cøng, h×nh trøng réng hay h×nh
tim, dµi 9-11mm, réng 5-6mm, gÇn kh«ng l«ng (hoa nhá phÇn trªn mäc th­a
l«ng nhá), ®Çu nhän, cã mòi nhän nhá vµ nhiÒu g©n däc kh«ng râ, mÐp cã l«ng
m¶nh; mµy trong chÊt máng, h×nh l­ìi m¸c hÑp, dµi 6-8mm, réng 2mm, l­ng
mäc th­a l«ng nhá, mÐp vµ trªn 2 gê ®Òu cã l«ng m¶nh, gi÷a gê cã 3 g©n kh«ng
râ, ®Çu nhän; bao phÊn mÇu vµng, dµi 5-6mm, trung ®íi thß lªn trªn thµnh mòi
nhän nhá kh«ng l«ng, lóc nhá hoa chÝn, c¶ bao phÊn cã thÓ thß ra ngoµi hoa;
nhuþ, trõ gèc ra, toµn bé cã l«ng nhung nhá, bÇu h×nh trøng, vßi dµi nhá, ®µu
nhuþ 1, th­êng cong cuén, cã nhung l«ng d¹ng bµn ch¶i.
2.Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc
Tre mì l¹ng s¬n ®­îc trång ë vïng Trung t©m B¾c bé vµ Trung bé - GÆp
nhiÒu ë Phó Thä, L¹ng S¬n, Cao B»ng, Th¸i Nguyªn.
C©y ­a khÝ hËu nhiÖt ®íi m­a mïa, ®Þa h×nh ®åi nói thÊp. §é cao so víi
mÆt biÓn 100-500m.
Tre mì l¹ng s¬n th­êng ®­îc trång ph©n t¸n tõng khãm hoÆc tõng côm
vµi ba khãm ë ch©n ®åi, xung quanh v­ên. Mïa m¨ng tõ th¸ng 8 ®Õn th¸ng 10.
Ra hoa tõng khãm råi chÕt (®· thu ®­îc mÉu hoa).
3. Gi¸ trÞ sö dông
Th©n tre dÇy, cøng nh­ng Ýt dïng lµm nhµ. Cã thÓ dïng lµm nguyªn liÖu
cho c«ng nghiÖp giÊy, v¸n Ðp ... m¨ng ¨n ngon.
4.TriÓn väng
Ng­êi ta thÝch trång Tre mì l¹ng s¬n ®Ó lÊy m¨ng, nh­ng hiÖn nay trång
ch­a nhiÒu. Trong d©n th­êng trång b»ng gièng gèc vµ khai th¸c còng rÊt tuú
tiÖn.
CÇn ®­îc nghiªn cøu vµ khuyÕn khÝch ph¸t triÓn Tre mì l¹ng s¬n.
22. DiÔn ®¸
 57

Tªn khoa häc 9: Dendrocalamus sp.nov.

1. §Æc ®iÓm nhËn biÕt
Th©n ngÇm d¹ng cñ,
th©n khÝ sinh mäc côm, th©n
cao 15-20m, ®­êng kÝnh 10-
13cm, ngän h¬i cong. Lãng
dµi 20-30cm, khi non mµu lôc
sÉm, phñ mét líp s¸p tr¾ng,
khi giµ líp s¸p rông ®i, mµu
lôc nh¹t thÉm cã mèc. C©y
ph©n cµnh thÊp, cµnh ®Çu tiªn
xuÊt hiÖn ë ®èt thø 6, cµnh rñ.
C¸c lãng s¸t ®Êt cã vßng rÔ.
KÝch th­íc l¸ dµi 30cm, réng
2,5 -3cm, mÒm, g©n l¸ 7-8 ®«i
. Mo h×nh chu«ng, xanh vµng,
®¸y lín réng 39,5cm, ®Çu
réng 6,62cm; l¸ mo h×nh mòi
m¸c, dµi 10,5cm, réng 4,5cm.
2.Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc
vµ sinh th¸i häc
DiÔn ®¸ ®­îc trång
nhiÒu ë vïng Trung t©m (Phó
Thä, Tuyªn Quang) vµ §«ng
B¾c Bé (L¹ng S¬n, Cao B»ng). Dendrocalamus sp.nov.
Vïng trång DiÔn ®¸ cã
khÝ hËu nhiÖt ®íi m­a mïa. §¹i
®Þa h×nh nói thÊp ®Õn ®åi thÊp, ®é
cao 100 -800 m so víi mÆt biÓn.
§Êt Feralitic ®á vµng, n©u vµng
hoÆc phï xa cæ.
DiÔn ®¸ ®­îc trång r¶i r¸c
tõng khãm hoÆc thµnh hµng ë
s­ên hoÆc ch©n ®åi, ven ®­êng,
trªn b·i trèng ven suèi. Mïa ra
m¨ng tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 9.
3. Gi¸ trÞ sö dông

9
Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu chóng t«i thÊy DiÔn ®¸ ch­a ®­îc m« t¶, dù kiÕn ®Æt tªn khoa
häc lµ Dendrocalamus longivaginus vµ sÏ lµm c¸c thñ tôc ®Ó c«ng bè chÝnh thøc.

Dendrocalamus sp.nov.
 58

DiÔn ®¸ th©n th¼ng, vßng th©n kh«ng næi râ thµnh v¸ch dµy, ch¾c nªn
®­îc ­a chuéng dïng trong x©y dùng (cét, ®ßn tay, rui, mÌ ), trong c«ng nghiÖp
chÕ biÕn cã thÓ dïng lµm v¸n ghÐp thanh, nguyªn liÖu lµm hµng chiÕu, ®òa vµ
lµ nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp giÊy sîi. M¨ng th­êng ®­îc ¨n t­¬i.
4. TriÓn väng
Trong d©n cã tËp qu¸n trång b»ng gièng gèc hoÆc chÐt. Khai th¸c cßn tuú
tiÖn khi cã yªu cÇu, chÆt hÕt c©y giµ vµ c©y võa ®Ó l¹i nh÷ng c©y non.
DiÔn ®¸ ®­îc trång ph©n t¸n theo tËp qu¸n tõng n¬i.
CÇn cã ch­¬ng tr×nh nghiªn cøu vµ khuyÕn khÝch ng­êi d©n trång DiÔn ®¸.

23. diÔn trøng

Tªn khoa häc10: Dendrocalamus sp. nov.
Tªn ®Þa ph­¬ng: M¹y puèc ban, Lau ma, Lau viªn, M¹y ngôm, M¹y cÊy, M­êi
lay.
1. §Æc ®iÓm nhËn biÕt
1.1. M« t¶ h×nh th¸i :
Th©n ngÇm d¹ng cñ, th©n khÝ
sinh mäc côm th­a, víi 20-30
c©y trong mét bôi; th©n cao 15-
25m, ®­êng kÝnh 8-12cm, ngän
h¬i rñ, phÇn rñ dµi 1-2m; lãng
dµi 30-40cm, khi non mµu lôc
nh¹t, phñ 1 líp phÊn tr¾ng, khi
giµ mµu lôc vµng, nh½n bãng;
®èt kh«ng phång, sè ®èt trªn 20,
cã vßng mo cao 1mm, trªn vµ
d­íi vßng mo cã vßng l«ng
hung cao 0,5-0,8cm, c¸c vßng
mo phÝa gèc cã mang rÔ dµi 2-
5mm; m¾t nhá, h×nh trßn, ®­êng
kÝnh 8-10m. Ph©n cµnh cao,
®o¹n 3-4m d­íi th©n kh«ng
mang cµnh; cµnh chÝnh 3, cµnh
gi÷a to h¬n cµnh bªn. Mo th©n
sím rông, khi non mµu xanh

10
Trong c¸c tµiDendrocalamus
liÖu cò ®Þnh tªnsp. nov.häc lµ Dendrocalamus latiflorus. Nh­ng trong qu¸ tr×nh
khoa
nghiªn cøu chóng t«i thÊy loµi tre ch­a ®­îc m« t¶, dù kiÕn ®Æt tªn khoa häc lµ
Dendrocalamus parigemmiferus vµ sÏ lµm c¸c thñ tôc ®Ó c«ng bè chÝnh thøc.
 59

vµng, khi giµ mµu vµng r¬m; bÑ mo h×nh chu«ng c©n ®èi, cao 20-25cm, ®¸y 25-
28cm, mÐp nguyªn, ®Ønh hÑp 3,5 -5cm; ®Çu bÑ mo lâm, l­ng cã l«ng th­a, cøng
mµu hung ®en, Ðp s¸t lóc non, tËp trung nhiÒu ë phÝa gèc, khi giµ l«ng rông bít,
mÆt bông nh½n vµ s¸ng bãng; phiÕn mo h×nh trøng- ngän gi¸o, ph¼ng, lËt ng­îc,
dµi 5cm, chç réng nhÊt 3cm, ®¸y phiÕn mo 1,6-2cm, mÐp nh¸p, ®Ønh nhän, phÝa
®Ønh h¬i gÊp mÐp, mÆt l­ng nh½n, mÆt bông nh¸p, cã l«ng t¬ mÞn, gèc l¸ mo phÝa
trong cã nhiÒu l«ng ®en dµi, cøng; l­ìi mo râ, cao 2- 4mm, mÐp trªn kh«ng l«ng,
mÆt trong nh½n; tai mo tho¸i ho¸, gÇn nh­ kh«ng cã, chØ cßn lµ mét gê gîn sãng,
kh«ng l«ng. L¸ h×nh m¸c, l¸ trung b×nh dµi 40cm, réng 6-8cm, l¸ réng nhÊt 9-
12cm. dµi 50cm, mÆt trªn xanh bãng, mÆt d­íi mµu lôc nh¹t, mang 12-15 g©n
cÊp hai. Côm hoa chuú trªn cµnh kh«ng mang l¸; b«ng chÐt 2-5 trªn mçi ®èt,
h×nh trøng h¬i bÞ Ðp ë 2 bªn, ®Çu nhän. Qu¶ ch­a gÆp.
1.2.CÊu t¹o gi¶i phÉu th©n:
Diễn trứng thuộc nhãm tre mọc cụm cã v¸ch th©n dầy trung b×nh, chiều
dầy v¸ch th©n 8,3mm. Bề dầy phần biểu b× cutin ho¸ l 4m. Trªn mặt cắt
ngang dễ nhận thấy tỷ lệ m« mềm cao nªn cã thể nãi rằng, đ©y l loại tre kh¸
mềm. Từ cật v o đến 1,5mm bắt gặp c¸c bã mạch h×nh tim d i, xen giữa c¸c bã
mạch l m« mềm v sợi gỗ. Từ 1,5 đến 3mm, c¸c bã mạch dần biến đổi để đạt
h×nh dạng điển h×nh của bã mạch loại 3. Bã mạch cã 2 ống dẫn nhựa nguyªn
Xylem với đường kÝnh 22m, ống dẫn nhựa luyện Libe cã đường kÝnh 20m,
v Libe thứ cấp cã đường kÝnh 8m. Trong khoảng từ 7mm v o trong, c¸c bã
mạch dẹp lại v mật độ bã mạch cũng giảm xuống nhường chỗ cho tế b o m«
mềm. Chiều d i sợi 4,13mm, thÝch hợp cho chẻ lạt, đan l¸t v l m giấy.
Dùng kính hiển vi có độ phóng đại 40 lần có thể quan sát được các loại tế
bào: TÕ bµo ng¾n, khÝ khæng, tÕ bµo dµi, tÕ bµo bät khÝ. L«ng to, l«ng nhá, gai
kh«ng thÊy.
Kho¸ tra ®Þnh lo¹i loµi b»ng cÊu t¹o biÓu b× th©n:
2,7,9,16,19,28,36,40,43,47,51,58,61,64,65,69,78,100,116,125,128,130,131,135
2.Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc.
2.1. Ph©n bè: DiÔn trøng ®­îc trång ë vïng trung t©m B¾c Bé vµ mét sè n¬i phô
cËn, cã nhiÒu ë Phó Thä, Tuyªn Quang, Hµ Giang, Yªn B¸i.
2.2. §iÒu kiÖn tù nhiªn: Vïng ph©n bè cña DiÔn trøng cã khÝ hËu nhiÖt ®íi m­a
mïa. Mïa m­a vµ nãng tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 11, mïa kh« vµ l¹nh tõ th¸ng 11
®Õn th¸ng 4 n¨m sau. NhiÖt ®é b×nh qu©n n¨m lµ 22,90C; th¸ng 7 cã nhiÖt ®é
b×nh qu©n cao nhÊt lªn tíi 28,90C, th¸ng 2 cã nhiÖt ®é b×nh qu©n thÊp nhÊt,
xuèng tíi 16,15 0C. L­îng m­a trung b×nh hµng n¨m lµ 1592mm, th¸ng 5 cã
l­îng m­a cao nhÊt lµ 356,5mm, sè ngµy m­a trªn 160 ngµy. §é Èm b×nh qu©n
n¨m lµ 85% (mïa m­a 88,6%, mïa kh« 83,6%). §Þa h×nh lµ ®åi thÊp, chØ cã
nh÷ng khe suèi nhá, thung lòng hÑp, ®é dèc kh«ng v­ît qu¸ 250; ®é cao so víi
mÆt biÓn lµ 70-80m.
 60

§Êt ph¸t triÓn trªn ®¸ mÑ Gneiss, phiÕn th¹ch Mica cã mÇu vµng, ®á vµng
hay ®á. §é dÇy tÇng ®Êt th­êng trªn 1m vµ cã ®é Èm cao. Thµnh phÇn c¬ giíi
nÆng, tû lÖ mïn thÊp, møc ®é ph©n gi¶i chÊt h÷u c¬ m¹nh.
2.3. §Æc ®iÓm quÇn thÓ, sinh s¶n sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn
DiÔn trøng th­êng ®­îc trång víi qui m« nhá nªn kh«ng thµnh rõng.
Ng­êi ta th­êng trång ph©n t¸n tõng khãm; cã thÓ trång theo hµng trong rõng
phôc håi víi c¸c loµi c©y gç thuéc hä Tr¸m (Burceraceae), DÎ (Fagaceae),
Vang (Ceasalpiniaceae), v× vËy diÖn tÝch trång DiÔn trøng kh«ng ®­îc kiÓm kª
nh­ng chØ ®Õn con sè hµng chôc ha ë mçi n¬i vµ hµng tr¨m ha cho c¶ vïng. DiÔn
trøng ra hoa tõng c©y trong khãm hoÆc tõng khãm trong l©m phÇn; sau khi ra
hoa th× c©y bÞ chÕt nh­ng nh÷ng c©y kh¸c vÉn sinh tr­ëng b×nh th­êng; Tíi nay
còng ch­a thu ®­îc h¹t hoÆc c©y con mäc tõ h¹t! Chu kú ra hoa cña DiÔn trøng
còng ch­a ®­îc theo dâi ®Ó x¸c ®Þnh. V× vËy, cho tíi nay sinh s¶n cña DiÔn
trøng chØ cã thÓ b»ng th©n ngÇm, chÐt, cµnh hoÆc th©n - §©y còng chÝnh lµ
nh÷ng bé phËn lµm gièng ®Ó trång.
Theo dâi mét khãm DiÔn trøng sau khi trång thÊy r»ng:
* N¨m thø nhÊt: Ra nhiÒu thÕ hÖ m¨ng, cµng vÒ sau kÝch th­íc m¨ng cµng
lín v× thêi gian ®Çu chÊt dinh d­ìng chØ dùa vµo gèc gièng nªn m¨ng nhá thÊp.
Nh÷ng thÕ hÖ sau, khãm ®· cã kh¶ n¨ng cung cÊp nhiÒu chÊt dinh d­ìng nªn
m¨ng to h¬n.
* N¨m thø 2: Th­êng cã 2 vô m¨ng, vô m¨ng sau m¨ng cao to h¬n vô
tr­íc.
* N¨m thø 3: Cã thÓ vÉn cã 2 vô m¨ng tuy nhiªn, m¨ng vµo nh÷ng th¸ng
cuèi n¨m trêi b¾t ®Çu l¹nh th­êng nhá h¬n m¨ng gi÷a vô.
* Tõ n¨m thø 4, DiÔn trøng ®· "Êm bôi" mïa m¨ng th­êng tõ th¸ng 5 ®Õn
th¸ng 9.
* Tõ n¨m thø 5 cã thÓ ®­a vµo khai th¸c.
*M¨ng ®Çu mïa th­êng to khoÎ, Ýt chÕt; tû lÖ m¨ng chÕt sau khi lªn khái
mÆt ®Êt vµo kho¶ng 50% (tuy mét phÇn m¨ng kh«ng ph¸t triÓn ®­îc do bÞ s©u
vßi voi) v× vËy cã thÓ khai th¸c m¨ng lªn ®Çu vµ cuèi vô mµ còng kh«ng ¶nh
h­ëng ®Õn sinh tr­ëng cña rõng DiÔn trøng.
Thêi gian tõ lóc m¨ng nhó khái mÆt ®Êt ®Õn khi ®Þnh h×nh (ra ®u«i Ðn)
vµo kho¶ng 100 ngµy.
KÕt cÊu mét khãm DiÔn trøng æn ®Þnh th­êng cã d­íi 50 c©y, tû lÖ c¸c cÊp
tuæi xÊp xØ b»ng 1, tuæi thä cña c©y tõ 8 ®Õn 10 n¨m.
3. Gi¸ trÞ sö dông
DiÔn trøng cã khèi l­îng thÓ tÝch lµ 881 kg/m3 .§é co rót thÓ tÝch 0,87.
MÉu ®èt cã ®é bÒn nÐn däc thí 717 kgf/cm2, mÉu lãng cã ®é bÒn nÐn däc thí
746 kgf/cm2. §é bÒn kÐo däc thí cña mÉu ®èt 1395 kgf/cm2 , mÉu lãng 3118
 61

kgf/cm2. MÉu ®èt ®é bÒn khi uèn tÜnh TiÕp tuyÕn 1609 kgf/cm2 Ngoµi vµo 1529
kgf/cm2 vµ trong ra 1418 kgf/cm2; MÉu lãng ®é bÒn khi uèn tÜnh TiÕp tuyÕn
1680 kgf/cm2 , Ngoµi vµo 1587 kgf/cm2 vµ Trong ra 1443 kgf/cm2 . §é bÒn khi
tr­ît däc thí cña mÉu ®èt 73 kgf/cm2 , mÉu lãng 55 kgf/cm2 .
VÒ thµnh phÇn ho¸ häc DiÔn trøng cã tû lÖ Xenlulo 53%, Lignin 28,4%,
c¸c chÊt hoµ tan trong dung m«i cån benzen lµ 2,28%, trong NaOH 1% lµ
21,8%, trong n­íc l¹nh lµ 3,9%, trong n­íc nãng lµ 4,39%. VÒ h×nh th¸i sîi,
DiÔn trøng cã sîi dµi trung b×nh 2,694 mm (tèi ®a tíi 4,034mm) chiÒu réng
19,94m, chiÒu dÇy 5,58m, tû lÖ chiÒu dµi /chiÒu réng lµ 134,7. V× vËy, nÕu
dïng DiÔn trøng lµm nguyªn liÖu giÊy còng sÏ ®¹t hiÖu qu¶ cao. Tõ tr­íc tíi nay
DiÔn trøng th­êng ®­îc dïng lµm vËt liÖu x©y dùng vµ c¸c vËt dông kh¸c nh­
sµn nhµ, d¸t gi­êng, mµnh tre . . .M¨ng còng ®­îc sö dông lµm thùc phÈm,
nh­ng Ýt ®­îc ­a chuéng v× h¬i he. GÇn ®©y l¸ DiÔn trøng lµ mét mÆt hµng xuÊt
khÈu sang NhËt B¶n, §µi Loan ... t¹o viÖc lµm vµ thu nhËp ®¸ng kÓ cho ng­êi
d©n.
4.TriÓn väng
4.1. Kü thuËt kinh doanh
4.1.1. G©y trång: Gièng trång cã thÓ lµ: gèc, chÐt, hom th©n, hom cµnh. GÇn ®©y
gièng hom cµnh ®· øng dông kü thuËt bã bÇu trªn c©y mÑ ®¹t hiÖu qu¶ cao vÒ sè
l­îng vµ chÊt l­îng.
Ph­¬ng thøc trång thuÇn lo¹i: Ng­êi d©n cã tËp qu¸n trång DiÔn trøng
trong v­ên, xung quanh nhµ, ch©n ®åi, ven suèi hoÆc tõng ®åi thÊp víi diÖn tÝch
nhá 1-2ha. Trong thËp kû 60 tr¹i thÝ nghiÖm CÇu Hai (nay lµ Trung t©m nghiªn
cøu thùc nghiÖm l©m sinh CÇu Hai) cã thÝ nghiÖm trång thuÇn lo¹i thµnh rõng
trªn ®åi. Tuy ch­a theo dâi ®­îc dµi nh­ng khi nghiªn cøu vÒ ®Êt d­íi rõng
trång DiÔn trøng Hoµng Xu©n Tý (1973) cã nhËn ®Þnh r»ng "sau khi trång tre
thuÇn lo¹i ®é ph× nhiªu cña ®Êt bÞ gi¶m ®i râ rÖt. MÆc dï rõng tre cã lµm cho ®Êt
bít chua vµ lµm gi¶m l­îng Al+++ di ®éng song l­îng mïn vµ ®¹m ®Òu gi¶m ®i
vµ ®Æc biÖt keo sÐt bÞ röa tr«i vµ toµn bé tÝnh chÊt vËt lý kh¸c ®Òu tho¸i ho¸ m¹nh
mÏ, nªn ch¾c ch¾n r»ng rõng tre ®· lµm xÊu ®Êt".
Ph­¬ng thøc trång hçn giao víi c©y gç: trång theo b¨ng trong rõng phôc
håi hoÆc trong rõng thø sinh nghÌo kiÖt sau khi h¹ bít tÇng t¸n chØ ®Ó l¹i c©y nhì
c©y bôi, hoÆc trång xen c©y gç trong rõng DiÔn trøng thuÇn lo¹i cã thÓ cã nhiÒu
triÓn väng nh­ng m« h×nh kh«ng ®­îc duy tr× l©u dµi nªn ch­a cã kÕt luËn.
4.1.2. Khai th¸c
Cã mét nghiªn cøu nhá vÒ c­êng ®é khai th¸c cho kÕt qu¶ nh­ sau:
Cïng mét lo¹i rõng (®­êng kÝnh vµ chiÒu cao c©y, cÊp ®Êt) nÕu chÆt hÕt tõ
c©y hai tuæi trë lªn th× c©y t¸i sinh (m¨ng vô ®Çu tiªn) cã ®­êng kÝnh b×nh qu©n ë
vÞ trÝ 1,3m lµ 7,02cm, chiÒu cao c©y ®øng b×nh qu©n lµ 12,48m, nh­ng nÕu chØ
chÆt tõ c©y 4 tuæi trë lªn th× c©y t¸i sinh (m¨ng vô ®Çu tiªn) cã ®­êng kÝnh b×nh
qu©n ë vÞ trÝ 1,3m lµ 8,63cm vµ chiÒu cao c©y ®øng b×nh qu©n lµ 17,8m. KÕt qu¶
 62

nµy ®· chøng minh rÊt râ møc ®é ¶nh h­ëng cña l­îng c©y chÆt ®Õn kh¶ n¨ng t¸i
sinh phôc håi rõng sau ®ã.
Ng­êi d©n cã tËp qu¸n khi khai th¸c chØ ®Ó l¹i c©y non hoÆc m¨ng, kiÓu
chÆt nµy kh«ng cã lîi v× c©y cßn l¹i dÔ ®æ gÉy, c©y t¸i sinh bÞ tho¸i ho¸, chu kú
khai th¸c ph¶i dµi. Nghiªn cøu vÒ khai th¸c DiÔn trøng tuy ch­a ®­îc theo dâi
nhiÒu n¨m nh­ng còng thèng nhÊt nguyªn t¾c chung lµ chÆt chän tõng c©y (c©y
3 tuæi lµ ®· cã thÓ chÆt), l­îng c©y chÆt ra b»ng víi l­îng m¨ng sinh ra trong
chu kú chÆt. Khai th¸c DiÔn trøng kh«ng khã kh¨n v× DiÔn trøng kh«ng cã gai,
th­a c©y l¹i trång ph©n t¸n nªn chu kú cã thÓ lµ 2,3 n¨m. Cã thÓ ¸p dông chu kú
2 n¨m vµ chÆt c©y 4-5 tuæi trë lªn hoÆc chu kú 3 n¨m vµ chÆt c©y 3 tuæi trë lªn.
4.2. HiÖn tr¹ng s¶n xuÊt
Tr­íc ®©y DiÔn trøng lµ c©y trång ph©n t¸n nh­ng rÊt phæ biÕn trong c¸c
gia ®×nh vïng Trung t©n B¾c bé, gièng trång chñ yÕu lµ gièng gèc. Tõ thËp kû 60
cña thÕ kû 20 phong trµo trång rõng ®­îc ®Èy m¹nh vµ sau ®ã lµ yªu cÇu trång
rõng lµm nguyªn liÖu giÊy nªn cã ®­a DiÔn trøng trång lªn ®åi vµ gièng trång lµ
gièng cµnh bã bÇu trªn c©y mÑ. Nh÷ng n¨m võa qua, kü thuËt trång Luång
Thanh ho¸ ®­îc phæ cËp ë Trung t©m B¾c bé, ng­êi d©n thÊy trång Luång cã lîi
nªn DiÔn trøng cã trång Ýt ®i. GÇn ®©y cã nhu cÇu thu mua l¸ DiÔn trøng cì lín
®Ó xuÊt khÈu, nhiÒu gia ®×nh ®· trë l¹i trång DiÔn trøng.
4.3. KhuyÕn nghÞ
DiÔn trøng lµ loµi c©y trång thÝch hîp ë vïng Trung t©m B¾c bé. Th©n tre
cã nhiÒu gi¸ trÞ sö dông ngoµi ra cßn lÊy l¸ ®Ó xuÊt khÈu. C¸c gia ®×nh vïng
Trung t©m B¾c bé nªn ph¸t triÓn theo ph­¬ng thøc trång ph©n t¸n. Ngoµi viÖc
thu ho¹ch c©y theo chu kú th× th­êng xuyªn thu ho¹ch l¸ sÏ cã viÖc lµm cho mäi
ng­êi vµ thu nhËp thªm cho gia ®×nh gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo.
Trång DiÔn trøng víi qui m« lín cÇn cã c©y che phñ, c¶i t¹o ®Êt, cã thÓ
trång xen víi c©y gç nhÊt lµ c©y hä §Ëu ®Ó kh¾c phôc hiÖn t­îng "®Êt d­íi rõng
DiÔn trøng bÞ xÊu ®i"; vÊn ®Ò nµy còng cÇn ®­îc nghiªn cøu thªm!

24. b­¬ng lín

Tªn khoa häc: Dendrocalamus sinicus Chia et J. L. Sun
Tªn ®Þa ph­¬ng: B­¬ng
1.§Æc ®iÓm nhËn biÕt
 63

Th©n ngÇm d¹ng cñ, th©n khÝ sinh mäc côm, th©n cao 20-30m, ®­êng kÝnh
20-30cm, ngän rñ, mét sè ®èt ë gèc th­êng cã vßng rÔ khÝ; lãng h×nh èng trßn,
mét sè lãng ë gèc co ng¾n lµm cho ®èt phÝa d­íi gÇn nhau vµ xiªn t¹o thµnh
h×nh dÞ d¹ng. Lãng b×nh th­êng phÇn d­íi th©n dµi 17-22cm,lóc non phñ dµy
phÊn tr¾ng; lãng ®èt cã mét d¶i l«ng t¬ mµu n©u vµ réng kho¶ng 3-4mm; chiÒu

Dendrocalamus sinicus
 64

cao d­íi cµnh 3-5m, cµnh chÝnh th­êng kh«ng ph¸t triÓn. Mo th©n ë c¸c ®èt
 65

ch­a ph©n cµnh rông muén hay tån t¹i; bÑ mo chÊt da dµy, lóc ®Çu mµu lôc vµng,
dµi h¬n lãng, mÆt l­ng cã l«ng mÒm th­a, mÆt bông phñ l«ng gai nhá gi÷a c¸c
g©n. Cµnh nhá cã kho¶ng 8 l¸; bÑ l¸ lóc non phñ nhung l«ng, vÒ sau kh«ng l«ng;

Dendrocalamus sinicus

tai l¸ khuyÕt, l­ìi l¸ cao 1,5-2mm; phiÕn l¸ dµi 20-40cm, réng 4-6,5cm, hai mÆt
®Òu phñ l«ng mÒm th­a hay gÇn nh­ kh«ng l«ng, g©n cÊp hai 10-13 ®«i. Cµnh
hoa kh«ng l¸ hay cã lóc cã l¸, d¹ng côm hoa chuú trßn cì lín, mçi ®èt cµnh hoa
®Ýnh 1 ®Õn mÊy chiÕc b«ng nhá gi¶, chiÒu dµi lßng cµnh 2-4cm, phñ l«ng
nhung,; b«ng nhá h¬i dÑt, dµi 3-3,5cm, réng 6,5-7,5mm, ®Çu nhän, chøa 5 hay 6
®o¸ hoa nhá, hoa nhá trªn tËn cïng chØ cã trÊu ngoµi; mµy trèng 2 chiÕc, dµi 1,2-
1,5cm, mÆt l­ng phñ l«ng nhá, nhiÒu g©n, ®Çu cã mòi nhän nhá; trÊu ngoµi vµ
mµy trèng gièng nhau, dµi 1,7-2,5 cm, trÊu trong l­ng cã hai gê, gi÷a c¸c gê cã
5 g©n, ®Çu xÎ 2, chØ nhÞ dµi 1,5-3cm, t¸ch rêi nhau hay gèc cã lóc liÒn kÒ mµ
thµnh èng chØ nhÞ dÔ t¸ch rêi, bao phÊn dµi 8-12mm; vßi rÊt dµi.
 66

2. Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc

B­¬ng lín cã trong rõng tù nhiªn vµ th­êng ®­îc trång ë tØnh S¬n La,
§iÖn Biªn.
C©y ­a khÝ hËu nhiÖt ®íi m­a mïa. Mïa n¾ng nãng, m­a nhiÒu tõ th¸ng 4
-5 ®Õn th¸ng 10 -11, l­îng m­a chiÕm tíi 70% l­îng m­a c¶ n¨m. Mïa l¹nh
m­a Ýt tõ th¸ng 10-11 ®Õn th¸ng 4-5 n¨m sau. §Þa h×nh th­êng lµ ®åi thÊp, cã ®é
dèc võa ph¶i, cao d­íi 800m so víi mÆt n­íc biÓn. Còng cã khi ®­îc trång ë
ch©n nói ®¸ v«i.
B­¬ng th­êng ®­îc trång ph©n t¸n tõng khãm hoÆc tËp trung diÖn tÝch nhá
ë v­ên rõng, ven rõng thø sinh, mçi khãm th­êng kho¶ng 50 c©y. Ch­a gÆp
B­¬ng lín trång trªn diÖn tÝch lín. Mïa m¨ng tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 8.
3. Gi¸ trÞ sö dông
Th©n B­¬ng lín to, dµi, ch¾c, bÒn nªn th­êng ®­îc dïng lµm cét buåm,
lµm nhµ. D©n téc vïng cao dïng B­¬ng lín lµm m¸ng dÉn n­íc. B­¬ng lín lµm
nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp giÊy, chÕ biÕn thay thÕ cho gç cã hiÖu qu¶ cao.
M¨ng B­¬ng lín to, ¨n ngon, ¨n t­¬i hoÆc ph¬i kh«, còng cã thÓ ®ãng hép.
4.TriÓn väng
B­¬ng lín trong rõng tù nhiªn bÞ khai th¸c tuú tiÖn: ChÆt c©y, lÊy m¨ng
kh«ng cã qu¶n lý nªn B­¬ng lín tù nhiªn ngµy cµng c¹n kiÖt. B­¬ng lín ®­îc
trång theo së thÝch cña c¸c hé d©n, ch­a thµnh phong trµo trång réng kh¾p. Theo
kinh nghiÖm cña nh©n d©n th× B­¬ng lín ®­îc trång b»ng gèc cã mét ®o¹n th©n
khÝ sinh 1 tuæi; Khai th¸c tuú ý khi cã nhu cÇu.
B­¬ng lín lµ lo¹i tre to cã thÓ ®¸p øng nhiÒu yªu cÇu sö dông. CÇn ®­îc
khuyÕn khÝch g©y trång, ph¸t triÓn. B­¬ng lín tù nhiªn cÇn ®­îc qu¶n lý chÆt
chÏ ®Ó ®¶m b¶o t¸i sinh.

25. Mai c©y

Tªn khoa häc: Dendrocalamus yunnanicus
Hsuch et D. Z. Li
Tªn kh¸c: Mai, Mai d©y
1. §Æc ®iÓm nhËn biÕt
Th©n ngÇm d¹ng cñ, th©n khÝ sinh mäc
côm cao 18-25m, ®­êng kÝnh 11-18cm,
ngän rñ, chiÒu cao d­íi cµnh 2m; Lãng dµi
42-52cm, lóc non phñ l«ng nhung mµu
tr¾ng d¹ng l«ng gai nhá vµ phñ phÊn tr¾ng
nhÑ, bÒ dµy v¸ch 1-2cm; dµi lãng ®èt
6mm, phÝa d­íi ®èt cã mét vßng l«ng
nhung mµu n©u; cµnh chÝnh ph¸t triÓn. Mo

Dendrocalamus yunnanicus
 67

rông sím, bÑ mo chÊt da ®Õn chÊt da dµy, l­ên däc mÆt l­ng kh«ng râ, phñ th­a
l«ng gai nhá mµu n©u mäc d¸n,
®Çu hÑp vµ lâm xuèng, réng 3,5-
7cm; tai mo nhá, dµi 5mm, réng
1mm, trªn ®ã cã mÊy chiÕc l«ng
tua dÔ rông sím; l­ìi mo cao 5-
8mm, mÐp xÎ r¨ng nhá, phiÕn lËt
ra ngoµi, dµi 9-18cm, réng 3-
9cm, mÆt bông cã l«ng gai nhá
mµu n©u vµng. Cµnh nhá cã 7-10
l¸; bÑ l¸ phñ l«ng gai nhá mµu
tr¾ng sím rông, tai l¸ khuyÕt,
l­ìi l¸ cao 1,5-2mm, phiÕn l¸ dµi
25-35cm, réng 4,5 - 6,5cm, mÆt
d­íi kh«ng l«ng, g©n cÊp hai 9-
11 ®«i. Cµnh hoa cã l¸, chiÒu dµi
lãng 1,5-3,5cm, mét phÝa ph¼ng
dÑt, toµn bé phñ dµy l«ng mÒm
mµu n©u x¸m, mçi ®èt ®Ýnh 1 ®Õn
mÊy b«ng nhá gi¶; b«ng nhá dµi
1-1,6cm, réng 5-7mm, mµu n©u
vµng ®Çu nhän, chøa 5-7 ®o¸ hoa
nhá, lóc chÝn gi÷a c¸c hoa nhá cã
thÓ rêi th­a vµ tù në ra; mµy Dendrocalamus yunnanicus
trèng 2 hay nhiÒu h¬n, dµi 2-
4mm, réng 3-6mm, 12 g©n, mÆt l­ng cã l«ng nhá, ®Çu nhän, mµy ngoµi t­¬ng tù
mµy trèng, dµi 5-9mm, réng 5-8mm,cã nhiÒu g©n (16-20 chiÕc), ®Çu cã mòi
nhän nhá, chØ dµi 0,2-0,4mm; mµy trong dµi 4-8mm, l­ng cã 2 gê, gi÷a c¸c gê
cã 4 hay 5 g©n hay cã lóc 2 g©n, ®Çu lâm; chØ nhÞ dµi 1mm, bao phÊn mµu vµng,
dµi 3-4mm, ®Çu cã mòi nhän nhá mµu tÝm; vßi dµi 4mm, ®Çu nhuþ 1.
2. Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc
Mai c©y ®­îc trång nhiÒu ë c¸c tØnh vïng Trung T©m B¾c Bé (Phó Thä)
vµ §«ng B¾c Bé (L¹ng S¬n)
Vïng trång Mai c©y cã khi hËu nhiÖt ®íi m­a mïa, nhiÖt ®é b×nh qu©n
n¨m kho¶ng 22C, l­îng m­a trung b×nh n¨m 1500-2000mm, ®é cao so víi mÆt
nø¬c biÓn th­êng d­íi 100-500m. §Þa h×nh lµ ®åi thÊp hoÆc thung lòng ch©n nói
®¸.
Mai c©y th­êng ®­îc trång ph©n t¸n ë xung quanh nhµ, ch©n ®åi, trong
thung lòng ch©n nói ®¸. Mçi khãm th­êng 20 - 30 c©y, c©y trong khãm th­êng
®æ ng¶ nªn t¸n khãm xoÌ réng, cµnh cã ®ïi gµ ph¸t triÓn nh­ng ch­a ®­îc sö
dông lµm gièng trång. Hµng n¨m m¨ng lªn tõ th©n ngÇm trong kho¶ng tõ th¸ng
6 ®Õn th¸ng 9. NÕu m¨ng kh«ng bÞ khai th¸c, mét khãm Mai c©y æn ®Þnh th­êng
 68

cho 10 m¨ng nh­ng nÕu m¨ng bÞ khai th¸c th× phÇn gèc m¨ng cßn l¹i ph¸t triÓn
nhiÒu cµnh chÐt vµ trong khãm tiÕp tôc ra nhiÒu ®ît m¨ng tiÕp theo.
3. Gi¸ trÞ sö dông
Th©n c©y ®­îc dïng nhiÒu trong x©y dùng vµ ®å dïng trong nhµ nh­ng th©n
kh«ng th¼ng (do ®æ ng¶) nªn th­êng dïng tõng ®o¹n ng¾n. Mai c©y còng dïng
trong c«ng nghiÖp lµm nguyªn liÖu sîi hoÆc d¨m. M¨ng Mai c©y ngon, cã n¨ng
suÊt cao, kÝch th­íc lín vµ nhiÒu m¨ng nªn th­êng ®­îc trång víi môc ®Ých lÊy
m¨ng.
M¨ng Mai c©y cã thÓ ¨n t­¬i hoÆc lµm m¨ng kh«. D©n téc Tµy, Nïng
L¹ng S¬n cã nhiÒu kinh nghiÖm ñ chua (kh«ng cã muèi) ®Ó dïng quanh n¨m
hoÆc cã thÓ tõ n¨m nµy sang n¨m kh¸c.
4. TriÓn väng
Theo kinh nghiÖm cña nh©n d©n Mai c©y th­êng ®­îc trång b»ng gèc, Ýt
dïng gièng chÐt. Tõ tr­íc tíi nay, khai th¸c Mai c©y cßn tuú tiÖn. §Ó khai th¸c
®­îc nhiÒu m¨ng vµ nhiÒu løa m¨ng trong n¨m cã gia ®×nh ®· bãn thªm ph©n
®¹m.
Trång Mai c©y cã lîi nªn nhiÒu gia ®×nh vïng nói ( L¹ng S¬n ) tù mµy
mß ®Ó ph¸t triÓn nh­ng vÉn lµ trång c©y ph©n t¸n.
KhuyÕn khÝch nh©n d©n vïng nói vµ trung du trång Mai c©y trong c¸c hé
gia ®×nh ®Ó lÊy c©y vµ m¨ng. CÇn cã thö nghiÖm t¹o gièng cµnh ®Ó t¨ng nguån
gièng.
26. m¹y lay
Tªn khoa häc: Gigantochloa
albociliata (Munro) Kuzz
(Oxytenanthera
albociliata Munro)
(Dendrocalamus
albociliata (Munro) J. L. Sun)
Tªn kh¸c: Le l«ng tr¾ng
1. §Æc ®iÓm nhËn biÕt
Th©n ngÇm d¹ng cñ, th©n
khÝ sinh mäc côm cao 6-10m,
®­êng kÝnh 2-5cm, bÒ dµy v¸ch
th©n 5-10mm, ngän rñ; lãng
mµu lôc x¸m, dµi 20-35cm,
phÇn nöa trªn cã phñ l«ng cøng
th« mµu tr¾ng. Mçi ®èt th©n cã
nhiÒu cµnh mäc côm, cµnh
chÝnh kh«ng râ. Mo rông sím,

Gigantochloa albociliata
 69

chÊt da, mÆt l­ng mäc d¸n l«ng gai nhá mµu ®en n©u dÔ rông, vÒ sau trë nªn
kh«ng l«ng; tai mo kh«ng râ; l­ìi mo cao 1-1,5cm, mÐp xÎ r¨ng kh«ng cã quy
luËt; phiÕn mo ®øng th¼ng h×nh l­ìi m¸c hay h×nh tam gi¸c d¹ng trøng, gèc thu
hÑp h×nh trßn h­íng vµo men theo ®Ønh bÑ h¬i kÐo dµi ra ngoµi. Cµnh nhá cÊp
cuèi cã 8-10 l¸, bÑ l¸ phñ l«ng mÒm mµu n©u ®Õn mµu tr¾ng x¸m, vÒ sau trë nªn
kh«ng l«ng, l­ên däc râ; tai l¸ kh«ng tån t¹i; l­ìi l¸ cao 1,5-3,5mm, mÐp cã l«ng
m¶nh nhá; phiÕn l¸ h×nh l­ìi m¸c d¹ng d¶i, dµi 15-20cm, réng kho¶ng 1,5-
2,5cm, mÆt d­íi mµu tr¾ng x¸m, mÆt trªn kh«ng l«ng, mÐp r¸p, mét hay c¶ 2 bªn
®Òu cã r¨ng c­a nhá, g©n cÊp hai 6-9 ®«i, g©n ngang nhá kh«ng tån t¹i nh­ng
th­êng cã chÊm nhá trong suèt thay thÕ; cuèng l¸ dµi kho¶ng 2,5mm. Cµnh hoa
kh«ng l¸, dµi nhá, chiÒu dµi lãng 2,5-7,5cm, kh«ng l«ng, mçi ®èt cã 10-20 chiÕc
b«ng nhá gi¶ mäc vßng; b«ng nhá nhá yÕu, dµi 1,5-2cm, réng 2,5mm, th­êng
cong h×nh cung, chøa 1 hay 2 hoa nhá, phÝa d­íi xen 1 hoa nhá ®ùc bÊt thô,
toµn bé kh«ng l«ng, mµy trèng 2 hay 3 chiÕc, h×nh trøng, ®Çu nhän gÊp, mÐp cã
l«ng m¶nh mµu tr¾ng; mµy ngoµi h×nh elÝp dµi, ®Çu nhän gÊp hay cã xÎ n«ng, cã
nhiÒu g©n, mÐp th­¬ng cuén vµo trong, còng cã l«ng m¶nh mµu tr¾ng; mµy trong
ng¾n h¬n mµy ngoµi hay th­êng rÊt ng¾n, h×nh trøng ®Çu tï, l­ng cã 2 gê, trªn
gê mäc l«ng m¶nh, nh­ng mµy trong cña hoa nhá phÝa trªn kh«ng cã gê vµ l­ng
cuén trßn, chØ chç ®Ønh mäc
l«ng m¶nh ; bao phÊn cã thÓ
thß ra ngoµi hoa, mµu lôc vµng,
phñ l«ng nhá kh¸ dµi, ®Çu cã
mòi nhän nhá, chØ nhÞ lóc ®Çu
dÝnh thµnh èng ng¾n th«, vÒ sau
t¨ng tr­ëng mµ thµnh èng chÊt
mµng; bÇu h×nh trøng hÑp phñ
l«ng, vßi dµi nhá, nóm nhuþ
mµu tr¾ng 1 hay xÎ 2.
2.Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc
vµ sinh th¸i häc
M¹y lay tù nhiªn cã
nhiÒu ë T©y B¾c.
M¹y lay th­êng mäc ë
n¬i cã l­îng m­a trung b×nh
n¨m tõ 800-1300mm, nhiÖt ®é
trung b×nh n¨m 28oC, trªn ®Êt
cã ®é ph× trung b×nh hay nghÌo
vµ tho¸t n­íc tèt.
Mét bôi M¹y lay 6 tuæi,
®· mäc lªn 27 th©n tre víi chiÒu Gigantochloa albociliata
cao trung b×nh 10,5m (biÕn
®éng tõ 5-16m) vµ ®­êng kÝnh trung b×nh 2cm. (biÕn ®éng tõ 1-3cm). Mét bôi
M¹y lay tr­ëng thµnh cã 50-60 th©n.
 70

Sinh c¶nh tù nhiªn cña M¹y lay lµ kiÓu rõng nhiÖt ®íi hçn giao gç+tre ë
®é cao trung b×nh vµ thÊp mäc tù nhiªn trong rõng thø sinh, hçn giao víi c©y gç
vµ chiÕm tÇng thø 2 cña t¸n rõng. Mïa m¨ng tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 10, kh¶ n¨ng
t¸i sinh tù nhiªn tèt. C©y ra hoa r¶i r¸c hoÆc ®ång lo¹t. ë Th¸i Lan, M¹y lay
th­êng cã hoa r¶i r¸c vµo th¸ng 10-12. H¹t chÝn vµo th¸ng 2 ®Õn th¸ng 4.
3. Gi¸ trÞ sö dông
Th©n M¹y lay th­êng ®­îc lµm ®å gia dông trong gia ®×nh. M¨ng ¨n ngon
– cã thÓ ¨n t­¬i hoÆc lµm m¨ng kh«.
4.TriÓn väng
Th­êng khai th¸c c©y 3 tuæi vµo cuèi mïa kh« (kh«ng bÞ mèi mät), víi
chu kú chÆt 3 n¨m 1 lÇn. C©y dïng lµm bµn ghÕ cã thÓ khai th¸c khi 2 tuæi, c¾t
s¸t gèc (PhÇn gèc cao 1-2m, th­êng ®­îc dïng v× cã v¸ch dµy h¬n); nÕu chÆt
th©n 3 tuæi th× giµ, khã uèn, cßn c©y non h¬n sÏ bÞ biÕn d¹ng khi h¬ löa.
Cho ®Õn nay ng­êi ta chØ khai th¸c M¹y lay trong rõng tù nhiªn vµ khai
th¸c tuú theo yªu cÇu cña thÞ tr­êng. Cã thÓ trång M¹y lay b»ng h¹t hoÆc b»ng
®o¹n gèc. Cã thÓ thu h¹t khi c©y ra hoa r¶i r¸c. NÕu trång b»ng gèc, sÏ lÊy th©n
ngÇm vµ ®o¹n th©n dµi 30-50cm. NÕu trång qui m« nhá cã thÓ lÊy c©y con tõ
rõng vÒ trång.
Cã thÓ ph¸t triÓn trång M¹y lay v× m¨ng cña M¹y lay ¨n rÊt ngon vµ th¬m.
CÇn cã quy ho¹ch sö dông M¹y lay tù nhiªn hîp lý, ®¶m b¶o khai th¸c l©u dµi,
æn ®Þnh.
27. mum
Tªn khoa häc11: Gigantochloa sp. nov.
1. §Æc ®iÓm nhËn biÕt
Th©n ngÇm d¹ng cñ, th©n khÝ
sinh mäc côm nh­ng kh«ng chen
chóc, th©n th¼ng cao tõ 8-11m,
®­êng kÝnh 4-6cm, bÒ dµy v¸ch
th©n 5-11mm, ngän rñ; lãng mµu
lôc x¸m, dµi 20-25cm trßn ®Òu.
Th©n c©y khi non mÇu xanh sÉm,
c©y giµ mÇu xanh vµng. §èt th©n
kh«ng næi râ. Nh÷ng ®èt gÇn gèc
th­êng ng¾n, sau ®ã dµi dÇn vµ ®¹t
®Õn chiÒu dµi tèi ®a ë nh÷ng dãng
b¾t ®Çu cã cµnh. Lãng th©n nh½n,
trßn ®Òu. BÑ mo h×nh chu«ng c©n,

11
Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu chóng t«i thÊy Mum loµi tre ch­a ®­îc m« t¶, dù kiÕn ®Æt tªn
khoa häc lµ Gigantochloa mum vµ sÏ lµm c¸c thñ tôc ®Ó c«ng bè chÝnh thøc.

Gigantochloa sp. nov.

 71

khi non mÇu xanh nh¹t h¬i vµng; khi giµ xanh nh¹t; MÆt ngoµi cã nhiÒu l«ng
®en, tËp trung ë 2/3 phÝa trªn cña bÑ mo. Tai mo to, h¬i xo¨n, l«ng dµi mÇu n©u
®en. PhiÕn mo h×nh mòi gi¸o, ®øng th¼ng, sím rông, mÆt ngoµi nhiÒu l«ng mÇu
n©u ®en. L­ìi mo h×nh cung, cao kho¶ng 4mm, kh«ng l«ng. Côm cµnh tõ
kho¶ng 1/2 th©n ë phÝa trªn. M¾t cµnh trªn th©n kh«ng næi râ. PhiÕn l¸ d¹ng
thu«n dµi, mÆt trªn mÇu xanh sÉm, mÆt d­íi mÇu xanh b¹c, l¸ mÒm vµ nh½n, cã
18-20 ®«i g©n chÝnh, g©n phô kh«ng râ. Côm hoa ®Çu cµnh, cµnh hoa dµi, mçi
n¸ch cµnh hoa cã 1-3 hoa, hoa cã mÇu xanh h¬i vµng, nhÞ vµng.
2.Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc
Mum cã nhiÒu trong rõng tù nhiªn thø sinh vïng T©y Nguyªn vµ T©y Nam
Bé, cã nhiÒu ë L©m §ång, B×nh D­¬ng, B×nh Ph­íc.
C©y ­a khÝ hËu nhiÖt ®íi m­a mïa víi mïa m­a tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 10,
mïa kh« tõ th¸ng 11 ®Õn th¸ng 5 n¨m sau. §Þa h×nh ®åi nói thÊp, cã ®é cao trªn
500m so víi mÆt biÓn trªn ®Êt ®á bazan s©u, Èm, kh¶ n¨ng tho¸t n­íc tèt. Hay
gÆp Mum ë ven ch©n nói hay n¬i cã ®é dèc kh«ng lín.
Mum mäc tù nhiªn trong rõng thø sinh, hçn giao víi c©y gç, L« « vµ
chiÕm tÇng thø 2 cña t¸n rõng. Kh¶ n¨ng t¸i sinh tù nhiªn tèt. Mïa m¨ng tõ
th¸ng 7 ®Õn th¸ng 10.
3. Gi¸ trÞ sö dông
Mum ®­îc khai th¸c ®Ó b¸n lµm nguyªn liÖu s¶n xuÊt giÊy, ®an sät. D©n
®Þa ph­¬ng cßn sö dông Mum lµm phªn vµ v¸ch nhµ, ®ßn tay, rui mÌ v× Mum
t­¬ng ®èi cøng. M¨ng h¬i ®¾ng nªn Ýt khai th¸c lÊy m¨ng ¨n.
4. TriÓn väng
Cho ®Õn nay ng­êi ta chØ khai th¸c Mum trong rõng tù nhiªn, ch­a g©y
trång, khai th¸c tuú theo yªu cÇu cña thÞ tr­êng.
Mum lµ c©y cã thÓ dïng vµo nhiÒu c«ng viÖc kh¸c nhau, cÇn cã nghiªn
cøu sö dông Mum hîp lý, ®¶m b¶o khai th¸c l©u dµi, æn ®Þnh.

28. vÇu ®¾ng

Tªn khoa häc12: Indosasa angustata McClure
Tªn kh¸c: VÇu l¸ nhá
1. §Æc ®iÓm nhËn biÕt:
1.1. M« t¶ h×nh th¸i :
Th©n ngÇm d¹ng roi, th©n khÝ sinh mäc t¶n ngän th¼ng ®øng cao 17-20m,
cao nhÊt 25m, ®­êng kÝnh 10-12cm, lín nhÊt 20cm; gèc th©n cã 2 -3 vßng rÔ

12
Trong c¸c tµi liÖu tr­íc ®©y VÇu ®¾ng ®­îc dïng lµ Indosasa amabilis. Trong qu¸ tr×nh
nghiªn cøu chóng t«i ®· söa l¹i tªn khoa häc cña VÇu ®¾ng lµ Indosasa angustata
 72

khÝ; th©n non mµu lôc nh¹t, phñ th­a l«ng mÒm mµu tr¾ng, vÒ sau rông ®i trë nªn
kh«ng l«ng; th©n giµ mµu lôc x¸m; chiÒu dµi lãng gi÷a th©n 30-50cm, dµi nhÊt
80cm, tuû th©n gièng bät biÓn vµ cã d¹ng mµng ng¨n; vßng th©n h¬i næi lªn, næi
râ tõ gi÷a th©n lªn trªn; vßng mo kh«ng l«ng; mçi ®èt th©n phÇn lín cã 3 cµnh,
cã lóc 2 hay 1, ng¶ ra, vßng
cµnh h¬i næi lªn. Mo sím
rông, dµi hÑp, ®Çu hÑp dÇn,
lóc t­¬i mµu lôc, sau kh«
mµu n©u nh¹t, kh«ng cã
chÊm ®èm, gê däc râ, gi÷a
c¸c gê cã l«ng gai mµu
n©u,mÐp cã l«ng m¶nh; tai
mo kh«ng ph¸t triÓn, cã 2-4
chiÕc l«ng tua, dµi 7-15mm,
®øng th¼ng; l­ìi mo næi lªn,
cao 2-5mm, ®Çu cã l«ng
m¶nh d¹ng tua; phiÓn mo
h×nh l­ìi m¸c, mµu ®á tÝm
nh¹t, ë gi÷a mµu lôc, dµi 7-
15cm, ng¶ ra, chiÒu réng ®¸y
phiÕn mo hÑp so víi ®Ønh bÑ
mo, hai mÆt ®Òu r¸p. Cµnh
nhá cã 3-6 l¸; bÑ l¸ kh«ng
l«ng, mÐp ®«i lóc cã l«ng
m¶nh; tai l¸ th­êng kh«ng
ph¸t triÓn, sè l«ng tua Ýt,
®øng th¼ng dÔ rông; phiÕn l¸
to hay kh¸ to, h×nh l­ìi m¸c Indosasa angustata
d¹ng d¶i, dµi 11-28cm, réng
1,5-5cm, mÆt d­íi mµu lôc x¸m, mäc th­a l«ng cøng ng¾n, mÐp cã r¨ng c­a
nhá, r¸p, g©n cÊp hai 3-7 ®«i, g©n ngang nhá d¹ng « vu«ng, mÆt d­íi râ h¬n mÆt
trªn. B«ng nhá gi¶ to, ®¬n ®éc hay nhãm thµnh côm 3-5 ë ®èt cµnh, mçi b«ng
nhá cã kho¶ng 9-10 hoa nhá; mµy ngoµi d¹ng tam gi¸c c©n, chiÒu cao 2cm, ®¸y
réng kho¶ng 1,5cm, cøng, mÆt ngoµi nh½n bãng cã nhiÒu g©n däc, mÆt trong
kh«ng l«ng; mµy trong cao 1,7cm, ®¸y réng kho¶ng 4mm, chÊt trong suèt, nh½n
bãng, mÆt l­ng cã 2 gê; c¸nh v¶y 3, d¹ng trøng, chÊt trong suèt, ®Ønh nhän, mÐp
®Ønh cã mét Ýt l«ng; nhÞ 6, bao phÊn 2 «, ®Ønh bao phÊn tï, chØ nhÞ ®Ýnh gèc, rêi;
bÇu h×nh cäc sîi, kh«ng l«ng, vßi gÇn nh­ kh«ng cã, ®Çu nhuþ xÎ 3, cã nhiÒu
l«ng vò.
 73

1.2. CÊu t¹o gi¶i phÉu th©n

Vầu ®¾ng, một lo i tre
mọc tản, cã v¸ch th©n thuộc loại
dÇy (7,2mm) v cứng. Trªn mặt
cắt ngang chiều dầy của biểu b×
cutin ho¸ l 6m, trong khoảng
từ ngo i cật v o đến 2mm, hầu
như đều l bã mạch với những
bã cương m« lớn, xen giữa tế
b o m« mÒm . Từ khoảng 2mm
đến 6mm, c¸c bã mạch dần biến
đổi đến h×nh dạng điển h×nh của
bã mạch loại 2. Đường kÝnh
Xylem l 28m, đường kÝnh
Libe l 30m v đường kÝnh
của Libe thứ cấp l 11m. Từ
6mm trở v o trong, kÝch thước
của bã mạch hầu như kh«ng đổi
tuy nhiªn mật độ cã giảm đi một
chót. Do ở ®©y tỷ lÖ m« mềm
cao nªn Vầu ®¾ng cũng dễ bị
mọt, v chñ yếu mọt từ trong
ra. Chiều d i sợi l 2,8mm.
Indosasa angustata
Dïng kÝnh hiển vi cã độ
phãng ®¹i 40 lần cã thể quan s¸t
được c¸c loại tế b o: TÕ bµo ng¾n, khÝ khæng, tÕ bµo dµi, tÕ bµo bät khÝ. L«ng
to, l«ng nhá, gai kh«ng thÊy. Kho¸ tra ®Þnh lo¹i loµi b»ng cÊu t¹o biÓu b× th©n:
3,7,9,11,19,28,33,35,39,43,45,58,62,64,66,69,78,100,116,125,128,130,131,135.
2. Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc
2.1. Ph©n bè: VÇu ®¾ng cã trong rõng tù nhiªn thø sinh vµ cã nhiÒu ë c¸c tØnh Lµo
Cai, Yªn B¸i, Hµ Giang, Tuyªn Quang, B¾c C¹n, Phó Thä, Th¸i Nguyªn, còng
cã vµ cã thÓ ph¸t triÓn ë Cao B»ng, L¹ng S¬n, Qu¶ng Ninh, S¬n La, Hoµ B×nh,
Thanh Ho¸.
2.2. §iÒu kiÖn tù nhiªn: C©y ­a khÝ hËu Ýt nãng, m­a nhiÒu, ®é Èm cao; NhiÖt ®é
b×nh qu©n 21-220C, l­îng m­a trªn 1600mm (B¾c Quang - Hµ Giang tíi
4730mm), ®é Èm kh«ng khÝ 85-95%. §Þa h×nh ®åi nói lín cã thÓ bÞ chia c¾t h×nh
thµnh thung lòng, ®é dèc kho¶ng 300. §é cao so víi mÆt biÓn th­êng lµ 700 ®Õn
1200m.
§Êt h×nh thµnh tõ c¸c lo¹i ®¸ phiÕn, phong ho¸ t­¬ng ®èi kÐm. Thµnh
phÇn c¬ giíi lµ ®Êt thÞt cã ®¸ lÉn. TÇng ®Êt th­êng s©u 50-80cm. §Êt th­êng cã
 74

mÇu n©u vµng, pH (KCl) = 3,2 - 4,6, C/N = 8,3 - 9,9, mïn tæng sè (%) = 0,7 -
4,4, ®¹m tæng sè (%) = 0,08 - 0,32.
2.3. §Æc ®iÓm quÇn thÓ, sinh s¶n, sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn
Rõng VÇu ®¾ng lµ lo¹i rõng thø sinh h×nh thµnh sau khi rõng gç nguyªn
sinh bÞ ph¸ h¹i. Tuú tr¹ng th¸i rõng
lµ hçn giao víi c©y gç hay thuÇn
lo¹i, lµ míi phôc håi hay ®· qua
khai th¸c hoÆc rõng tù nhiªn æn
®Þnh mµ mËt ®é c©y trªn 1ha biÕn
®éng tõ 1300 ®Õn 6000 c©y. Tû lÖ
c©y giµ ë rõng æn ®Þnh th­êng gÊp
h¬n 2 lÇn ë rõng míi phôc håi vµ
ng­îc l¹i tû lÖ c©y non ë rõng giµ
chØ b»ng 1/4 ë rõng phôc håi. VÇu
®¾ng cã kh¶ n¨ng chÞu bãng, ­a
Èm. VÇu ®¾ng sinh tr­ëng tèt ë
rõng cã c©y gç ë tÇng trªn, s­ên
©m, ch©n ®åi hoÆc theo c¸c khe
nói; ë nh÷ng n¬i rõng th­a, nhiÒu
¸nh s¸ng VÇu ®¾ng sinh tr­ëng
kÐm h¬n.
Cã hµng ngµn ha rõng VÇu ®¾ng tù
nhiªn thuÇn lo¹i hoÆc hçn giao víi
nhiÒu lo¹i c©y gç - gÆp nhiÒu nhÊt
lµ c©y trong hä §Ëu (Fabaceae),
hä Re (Lauraceae), hä Ba m¶nh vá Indosasa angustata
(Euphorbiaceae). D­íi t¸n rõng
VÇu ®¾ng æn ®Þnh th­êng gÆp c¸c loµi c©y ­a Èm vµ ­a bãng nh­ Thiªn niªn kiÖn
(Homalomena occulta (Lour.) Schott), Sa nh©n (Amomum villosum Lour.) ®Æc
biÖt c©y L¸ dong (Phrynium placentarium (Lour.) Merr.) nh­ lµ c©y chØ thÞ cho
®Êt rõng VÇu ®¾ng - n¬i nµo L¸ dong mäc tèt th× ë ®Êy rõng VÇu ®¾ng còng tèt.
Thùc vËt ngo¹i tÇng kh¸ phæ biÕn lµ Song m©y (Calamus spp.).
VÇu ®¾ng sau khi ra hoa th× c©y chÕt. Hoa kÕt h¹t nÈy mÇm cho mét thÕ hÖ
míi nh­ng ch­a theo dâi ®­îc qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c©y t¸i sinh tõ h¹t. VÇu
®¾ng còng cã thÓ ra hoa lÎ tÎ nh­ng th­êng ra hoa råi chÕt hµng läat - Vµo thËp
kû 70 thÕ kû 20 hÇu hÕt rõng VÇu ®¾ng ë MiÒn B¾c ViÖt Nam ra hoa råi chÕt.
Chu kú ra hoa ch­a ®­îc theo dâi, nh­ng theo ng­êi d©n th× còng kh¸ dµi,
kho¶ng trªn 50 n¨m.
Th©n ngÇm th­êng bß lan ë ®é s©u 20-30cm cã chç chåi c¶ lªn mÆt ®Êt,
hµng n¨m th©n ngÇm sinh tr­ëng tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 11, mÇm m¨ng ph¸t triÓn
d­íi mÆt ®Êt tõ th¸ng 12 ®Õn th¸ng 1 n¨m sau, m¨ng lªn khái mÆt ®Êt ®Õn lóc
®Þnh h×nh tõ th¸ng 2 ®Õn th¸ng 5 - nh­ vËy mïa m¨ng VÇu ®¾ng lµ mïa kh«, ®Çu
 75

mïa m­a ( kh¸c víi c¸c loµi tre mäc côm mïa m¨ng th­êng vµo mïa m­a).
M¨ng tuy ®· lªn khái mÆt ®Êt nh­ng chØ sèng 50% ®Ó ph¸t triÓn thµnh c©y, sè
m¨ng chÕt th­êng ë ®é cao d­íi 1m. V× vËy, cã thÓ khai th¸c 1/2 sè m¨ng ®Ó
lµm rau ¨n mµ kh«ng ¶nh h­ëng g× ®Õn rõng VÇu.
C©y 1-2 n¨m lµ tuæi non, c©y 3-4 n¨m lµ tuæi võa, tõ 5 n¨m trë lªn lµ giµ, tuæi thä
kh«ng qu¸ 10 n¨m, tuæi khai th¸c lµ trªn 4 n¨m.
Sau khi bÞ t¸c ®éng, rõng VÇu ®¾ng cã kh¶ n¨ng phôc håi nhanh vÒ sè l­îng
(c©y/ha) nh­ng ®­êng kÝnh th× phôc håi rÊt chËm ch¹p.
3. Gi¸ trÞ sö dông
VÇu ®¾ng cã khèi l­îng thÓ tÝch 690 kg/m3 . §é co rót thÓ tÝch 0,71. MÉu
®èt cã ®é bÒn nÐn däc thí lµ 530 kgf/cm2, mÉu lãng cã ®é bÒn nÐn däc thí lµ
644 kgf/cm2. §é bÒn kÐo däc thí cña mÉu ®èt 719 kgf/cm2 , mÉu lãng 2129
kgf/cm2. MÉu ®èt ®é bÒn khi uèn tÜnh TiÕp tuyÕn 1342 kgf/cm2 Ngoµi vµo 1269
kgf/cm2 vµ trong ra 1160 kgf/cm2; MÉu lãng ®é bÒn khi uèn tÜnh TiÕp tuyÕn
1419 kgf/cm2 , Ngoµi vµo 1300 kgf/cm2 vµ Trong ra 1183 kgf/cm2 . §é bÒn khi
tr­ît däc thí cña mÉu ®èt 46 kgf/cm2 , mÉu lãng 43 kgf/cm2 .
VÇu ®¾ng cã tû lÖ Xenlulo 43%, Lignin 25%, Pentosan 16%, sîi th­êng
cã chiÒu dµi 2,726 mm chiÒu réng 22,7m, v¸ch tÕ bµo dÇy 10,34m. So víi mét
sè loµi tre kh¸c th× VÇu ®¾ng cã tû lÖ Xenlulo h¬i thÊp, ng­îc l¹i tû lÖ Lignin vµ
Pentosan l¹i cao. Tõ n¨m 1969 nhµ m¸y giÊy Hoµng V¨n Thô còng ®· ®­a VÇu
®¾ng lµm nguyªn liÖu s¶n xuÊt giÊy. VÇu ®¾ng ®­îc dïng lµm nguyªn liÖu s¶n
xuÊt ®òa xuÊt khÈu. Trong x©y dùng VÇu ®¾ng dïng lµm vËt liÖu t¹m thêi.
M¨ng VÇu ®¾ng ®­îc sö dông lµm thùc phÈm, th­êng ®­îc ¨n t­¬i, m¨ng
®Çu mïa th­êng ngät, m¨ng cã vÞ ®¾ng nh­ng ®­îc ­a chuéng khi ¨n quen.
4.TriÓn väng
4.1. Kü thuËt kinh doanh
- G©y trång: Theo kinh nghiÖm cña nh©n d©n vµ kÕt qu¶ th¨m dß g©y trång
cña §oµn ®iÒu tra 5 thuéc ViÖn ®iÒu tra quy ho¹ch rõng th× cã thÓ trång VÇu
®¾ng b»ng gièng th©n khÝ sinh 1 tuæi cã mang cµnh l¸ vµ mét ®o¹n th©n ngÇm
50-80cm; Trång vµo ®Çu mïa xu©n, tû lÖ sèng ®¹t 80-90% vµ ph¸t triÓn m¹nh.
Th«ng th­êng chØ cÇn b¶o vÖ m¨ng, gi÷ rõng, khai th¸c hîp lý th× rõng VÇu ®¾ng
còng ph¸t triÓn nhanh.
- Khai th¸c: Còng theo kÕt qu¶ thÝ nghiÖm vÒ c­êng ®é vµ chu kú khai
th¸c VÇu ®¾ng cña ®oµn ®iÒu tra 5 thuuéc ViÖn ®iÒu tra quy ho¹ch rõng th× kü
thuËt khai th¸c VÇu lµ chÆt 1/3 sè c©y hiÖn cã vµ chu kú 4 n¨m; cã thÓ ¸p dông:
chÆt 1/2 sè c©y hiÖn cã, chu kú 4 n¨m cho lÇn chÆt ®Çu tiªn rõng VÇu ®¾ng æn
®Þnh trong tù nhiªn cã mËt ®é 6000 c©y/ha vµ tû lÖ c©y giµ 60-70%.
4.2. HiÖn tr¹ng s¶n xuÊt:
 76

VÇu ®¾ng ®­îc coi lµ c©y rõng tù nhiªn, rõng gÇn nhµ míi ®­îc ch¨m sãc
gi÷ l¹i.
L­îng m¨ng khai th¸c hµng n¨m kh¸ nhiÒu (nhÊt lµ m¨ng ®Çu mïa) nªn
¶nh h­ëng ®Õn sù ph¸t triÓn rõng VÇu ®¾ng.
Th©n tre còng ®­îc khai th¸c rÊt nhiÒu nh­ng kü thuËt cßn tuú tiÖn. Rõng
VÇu ®¾ng vÉn ®­îc coi lµ cña tù nhiªn nªn ch­a ®­îc qu¶n lý chÆt chÏ, Ýt ®­îc
chó ý ch¨m sãc b¶o vÖ, tu bæ nªn rõng c¹n kiÖt dÇn.
4.3. KhuyÕn nghÞ: VÇu ®¾ng lµ loµi c©y cã gi¸ trÞ trong rõng thø sinh tù nhiªn, cÇn
®­îc qu¶n lý chÆt chÏ vµ ¸p dông ®óng kü thuËt khai th¸c ®Ó duy tr× vµ n©ng cao
chÊt l­îng rõng ®¸p øng yªu cÇu cung cÊp lµm vËt liÖu x©y dùng, nguyªn liÖu
c«ng nghiÖp giÊy vµ chÕ biÕn lµm c¸c mÆt hµng trong n­íc vµ xuÊt khÈu. Ngoµi
ra cã thÓ khai th¸c m¨ng. Tr­íc m¾t ¸p dông c¸c biÖn ph¸p khoanh nu«i b¶o vÖ
tèt nh÷ng khu rõng cßn Ýt hoÆc nghÌo kiÖt, khai th¸c hîp lý v× VÇu ®¾ng chØ cã
kh¶ n¨ng lan trµn vµ phôc håi nhanh vÒ sè l­îng c©y trªn ha. Trong t­¬ng lai cã
thÓ g©y trång.
Kinh doanh tæng hîp c¸c l©m s¶n ngoµi gç cã gi¸ trÞ nh­ Song m©y, c©y
thuèc cã trong rõng VÇu ®¾ng.

29. m¨ng ®¾ng

Tªn khoa häc: Indosasa crassiflora McClure
Sinobambusa gibbosa McClure
Indosasa gibbosa (McClure) McClure
Tªn kh¸c: VÇu sÆt, Tre ®¾ng, Tre rãc, M¨ng ®¾ng
1. §Æc ®iÓm nhËn biÕt
 77

Th©n ngÇm d¹ng roi, th©n khÝ

sinh th¼ng ®øng mäc t¶n cao 5-6m,
®­êng kÝnh 3-4cm, th©n míi mµu
lôc; lãng phñ phÊn tr¾ng, phÊn tr¾ng
phÝa d­íi ®èt kh¸ dµy, kh«ng l«ng,
lãng ®èt gi÷a th©n dµi 40-65cm, v¸ch
th©n dµy, khoang trèng ruét lãng gèc
rÊt nhá, gÇn ®Æc ruét, tuû th©n rÊt
máng; vßng th©n næi lªn m¹nh; lãng
®èt dµi 1cm; mçi ®èt gi÷a c©y cã 3
cµnh, vßng cµnh næi lªn m¹nh. M¨ng
mµu lôc hay mµu lôc vµng; bÑ mo
ng¾n h¬n lãng, mÆt l­ng lóc kh« mµu
n©u, cã v©n säc däc mµu n©u sÉm, cã
chÊm ®èm kh«ng râ, mÐp 2 bªn phÇn
trªn th­êng mµu ch¸y kh« phñ dµy
l«ng gai mµu n©u sÉm, nhÊt lµ ë gèc,
mét bªn (®«i khi 2 bªn) gÇn kh«ng
l«ng, hai bªn ®Ønh bÑ mo kh«ng ®èi
Indosasa crassiflora xøng râ rÖt; tai mo khuyÕt, nh­ng cã
1 Ýt l«ng tua uèn cong; l­ìi mo ®Çu
gÇn h×nh c¾t ngang, cao kho¶ng
2mm, ®Çu cã xÎ r¨ng; phiÕn mo
h×nh l­ìi m¸c d¹ng tam gi¸c hÑp,
dµi kho¶ng 2-3cm, gèc hÑp h¬n
miÖng bÑ mo, lËt ra ngoµi, 2 mÆt
phñ l«ng gai ng¾n. Cµnh nhá cã 4-
6 l¸; bÑ l¸ kh«ng l«ng, tai l¸ kh«ng
ph¸t triÓn, l«ng tua Ýt, v­¬n th¼ng
hay rông; l­ìi l¸ rÊt lïn ng¾n, cao
ch­a tíi 1mm; phiÕn l¸ kh¸ to,
h×nh l­ìi m¸c d¹ng d¶i, dµi 11-23
cm, réng 2-4,5 cm, ®Çu nhän, gèc
h×nh nªm hay h×nh nªm réng, 2
mÆt kh«ng l«ng, mÆt d­íi cã phÊn
tr¾ng, mét mÐp cã r¨ng c­a, g©n
cÊp hai 5-8 ®«i, g©n ngang nhá râ.
B«ng nhá gi¶ 1-3 chiÕc mäc tËp
trung ë c¸c ®èt trªn cµnh nhá cã l¸
hay cµnh nhá kh«ng l¸, to lín, dµi
6-12,5 cm, réng 7-10 mm, kh«ng
cuèng; phiÕn l¸ b¾c 4-8 chiÕc, chØ
1 hay 2 chiÕc phÝa d­íi n¸ch
kh«ng cã chåi, to dÇn lªn trªn, cã
nhiÒu g©n, ®Çu kh«ng l«ng; b«ng Indosasa crassiflora
 78

nhá chøa 7-13 hoa nhá, lãng trôc b«ng nhá dµi 6-8mm, kh«ng l«ng, cã ¸nh
bãng; mµy ngoµi chÊt da, dµi 1-1,3 cm, réng kho¶ng 1cm, ®Çu tï nh­ng cã mòi
nhän nhá, l­ng cong trßn, nh½n kh«ng l«ng, cã nhiÒu g©n, g©n ngang nhá kh«ng
râ; mµy trong dµi gÇn b»ng mµy ngoµi hay h¬i dµi h¬n, nh­ng kh¸ hÑp ®Çu tï,
g©n däc kh«ng râ; c¸nh v¶y h×nh trßn dµi, dµi kho¶ng 3,5mm, cã nhiÒu v©n g©n,
mÐp trong suèt kh«ng l«ng hay dµy lªn vµ l­ng cïng víi mÐp cã l«ng; bao phÊn
mµu vµng; bÇu h×nh thoi hÑp, kh«ng l«ng, vßi 1, kh«ng l«ng, ®Çu nhuþ xÎ 3,
d¹ng l«ng.
2.Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc
M¨ng ®¾ng trong rõng tù nhiªn thø sinh cã ë vïng B¾c Trung bé vµ §«ng
B¾c bé, tËp trung nhiÒu ë tØnh Thanh Ho¸ vµ tØnh Qu¶ng Ninh.
C©y ­a khÝ hËu nhiÖt ®íi m­a mïa. §Þa h×nh ®åi nói thÊp cã ®é dèc kh«ng
lín, tÇng ®Êt s©u trung b×nh, tho¸t n­íc tèt. ë ch©n ®åi, ven khe, m¨ng ®¾ng sinh
tr­ëng tèt h¬n.
M¨ng ®¾ng mäc tù nhiªn ë tÇng d­íi trong rõng thø sinh, cã thÓ cïng víi
mét vµi loµi tre kh¸c nh­ Lïng, Nøa; tÇng trªn th­êng chØ cßn c©y gç t¹p, hoÆc
thuÇn lo¹i tre (kh«ng cßn c©y gç tÇng trªn). Hµng n¨m mïa m¨ng tõ th¸ng 3 ®Õn
th¸ng 7.
3. Gi¸ trÞ sö dông
Lo¹i to dïng trong x©y dùng, nguyªn liÖu lµm ®òa. Lo¹i nhá lµm nguyªn
liÖu s¶n xuÊt giÊy, lµm phªn che, dµn leo cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Lo¹i to b¸n
theo c©y, lo¹i nhá b¸n theo bã. M¨ng ¨n ®¾ng, kh«ng ngon, ®ång bµo d©n téc
vïng nói còng Ýt ¨n.
4.TriÓn väng
Cho tíi nay viÖc qu¶n lý rõng m¨ng ®¾ng kh«ng chÆt chÏ. Ng­êi d©n tuú
tiÖn khai th¸c theo nhu cÇu sö dông vµ thu mua cña t­ th­¬ng. V× vËy, rõng gÇn
®­êng giao th«ng bÞ tµn kiÖt, rõng ë xa còng suy gi¶m, t¸i sinh kh«ng kÞp cho
khai th¸c.
Rõng m¨ng ®¾ng cÇn ®­îc qui ho¹ch vµ qu¶n lý chÆt chÏ, cÇn cã nghiªn
cøu vµ h­íng dÉn kü thuËt ®Ó phôc håi rõng M¨ng ®¾ng, t¸i sinh ®¸p øng nhu
cÇu khai th¸c.
30. VÇu ngät
Tªn khoa häc: Indosasa parvifolia C. S. Chao et Q. H. Dai
Tªn kh¸c: VÇu ngät l¸ nhá
1. §Æc ®iÓm nhËn biÕt
 79

Th©n ngÇm
d¹ng roi, th©n khÝ
sinh ngän th¼ng
®øng mäc t¶n cao
6 - 8m, ®­êng
kÝnh 3,5 - 8 cm,
th©n mµu lôc sÉm,
phñ dµy l«ng gai
ng¾n mµu tr¾ng,
kh«ng cã phÊn
tr¾ng, chØ phÝa
d­íi ®èt cã vßng
phÊn tr¾ng, th©n
giµ mµu lôc hay
mµu lôc x¸m;
chiÒu dµi lãng
gi÷a th©n 25-
40cm, v¸ch th©n
kh¸ dµy, khoang
trèng nhá, tuû
th©n h¬i d¹ng mïn
c­a; vßng th©n næi
lªn m¹nh, mçi ®èt
th©n cã 3 cµnh,
®«i khi 1 hay 2
cµnh, cµnh chÕch
lªn vµ v­¬n dµi,
vßng cµnh næi lªn
d¹ng ®Çu gèi
cong. Mo rông
sím, l­ng bÑ mo Indosasa parvifolia
mµu vµng cam,
phñ phÊn tr¾ng, l«ng gai nhá mµu n©u, réng 1cm, cao 5-7mm, hai mÆt cã l«ng
ng¾n mµu n©u, l«ng tua triÓn khai d¹ng to¶ xoÌ, cong cuén, dµi 1-1,5cm; l­ìi mo
rÊt lïn thÊp, cao 1-2mm, ®Çu phñ l«ng m¶nh rÊt ng¾n; phiÕn mo mµu lôc, h×nh
tam gi¸c hay h×nh l­ìi m¸c d¹ng tam gi¸c, ®øng th¼ng, gèc thu hÑp vµo trong, 2
mÆt ®Òu phñ l«ng gai ng¾n. Cµnh nhá cÊp cuèi cã 4-7 l¸; bÑ l¸ kh«ng l«ng; tai l¸
nhá, l«ng tua ®øng th¼ng, dÔ rông; phiÕn l¸ còng d¹ng nhá, h×nh l­ìi m¸c d¹ng
d¶i hay h×nh l­ìi m¸c, dµi 6-14cm, réng 1-1,5cm, 2 mÆt kh«ng l«ng nh­ng mÆt
d­íi mµu lôc phÊn, g©n cÊp hai 3-4 ®«i, g©n ngang nhá râ.
2. Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc
VÇu ngät ph©n bè tù nhiªn ë vïng trung t©m B¾c Bé, cã nhiÒu ë tØnh Hµ
Giang.
 80

VÇu ngät ph©n bè cã khÝ hËu nhiÖt ®íi hoÆc ¸ nhiÖt ®íi víi ®é cao h¬n 500
m so víi mÆt biÓn. §Êt Feralit ®á vµng ë vïng nói thÊp hay x¸m ë vïng nói cao.
VÇu ngät hçn giao trong rõng tù nhiªn thø sinh vïng nói cao, tÇng trªn
th­êng cã Ýt c©y gç thuéc hä Re, hä DÎ. Còng gÆp ë nh÷ng l©m phÇn VÇu ngät
thuÇn lo¹i víi diÖn tÝch nhá. Mïa ra m¨ng tõ th¸ng 12 n¨m tr­íc ®Õn th¸ng 2-3
n¨m sau. Ch­a cã nghiªn cøu sinh s¶n sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn m¨ng cña VÇu
ngät l¸ nhá.
3. Gi¸ trÞ sö dông
Ng­êi d©n ®Þa ph­¬ng th­êng dïng trong x©y dùng, lÊy m¨ng ¨n. Do ë
vïng s©u vïng cao ®i l¹i khã kh¨n nªn ch­a trë thµnh hµng ho¸.
4.TriÓn väng
Ng­êi d©n tuú tiÖn thu h¸i trong rõng tù nhiªn.
Trong quy ho¹ch rõng cÇn cã ph­¬ng ¸n b¶o vÖ ®Ó phôc håi ph¸t triÓn
VÇu ngät.
31. Giang.
Tªn khoa häc13: Maclurochloa sp. nov.
Tªn kh¸c: Giang rçng, M¹y lµng, Lau toãng, LÞm rçng.
1. §Æc ®iÓm nhËn biÕt

13
Trong c¸c tµi liÖu cò ®Þnh tªn khoa häc lµ Ampelocalamus patellaris. Nh­ng trong qu¸ tr×nh
nghiªn cøu chóng t«i thÊy Giang loµi tre ch­a ®­îc m« t¶, dù kiÕn ®Æt tªn khoa häc lµ
Maclurochloa vietnamensis vµ sÏ lµm c¸c thñ tôc ®Ó c«ng bè chÝnh thøc.
 81

Th©n ngÇm d¹ng cñ,

th©n khÝ sinh mäc tr­ên trªn
mÆt ®Êt hay leo trªn ngän c©y
gç xung quanh. Lãng dµi 40-
60cm hay h¬n, ®­êng kÝnh 4-
6cm(5cm), v¸ch dµy 6mm.
Trªn vµ d­íi vßng mo cã vßng
phÊn réng mçi bªn 3cm; m¾t
lín, næi râ, réng 3, 5cm, cao
3cm. C¸c lãng gèc cã cµnh
chÝnh ë gi÷a ph¸t triÓn to gÇn
b»ng th©n tre, cµnh cÊp hai
nhiÒu, nhá h¬n, gÇn b»ng
nhau, cã khi ®Õn 30 cµnh.
Cµnh chÝnh th­êng rÊt dµi vµ
ph¸t triÓn gièng nh­ th©n
chÝnh, nhê ®ã c©y dùa vµo c¸c
c©y gç xung quanh ®Ó leo cao.
BÑ mo h×nh thang, cao 17-
Maclurochloa sp. nov. 21cm, ®¸y réng 10-12cm, ®Ønh
6cm, phÝa ngoµi bÑ cã säc mµu
tÝm, phñ nhiÒu l«ng mµu hung
n©u; tai mo réng 1,5cm, cao
5mm , cã nhiÒu l«ng mi dµi
mµu x¸m; phiÕn mo h×nh trøng-
l­ìi m¸c, ®øng th¼ng hay lËt
l¹i, mµu xanh vµng,chç réng
nhÊt 8cm, ®¸y 4-5cm, cao10-
20cm, mÆt l­ng nh½n, cã säc
tÝm, mÆt bông cã nhiÒu l«ng
hung; l­ìi mo cao 0,5-1cm. L¸
h×nh m¸c thu«n dµi, ®Çu vót
nhän, gèc lÖch, mÆt trªn xanh
®Ëm, d­íi xanh nh¹t, dµi 25-
30cm, réng 2,5-3cm, tai l¸ nhá,
nhiÒu l«ng mi dµi, l­ìi l¸ kh«ng
râ, bÑ l¸ cã l«ng x¸m nh¹t, sím
rông. B«ng chÐt cao 2,5cm,
réng 0,8cm. 3 hoa; d­íi cïng lµ
hoa c¸i, gi÷a lµ hoa l­ìng tÝnh,
trªn cïng hoa bÊt thô chØ cã
mµy lín. Hoa l­ìng tÝnh cã mét
mµy ngoµi cao 1,1cm, h×nh
trøng tam gi¸c nh½n, kh«ng Maclurochloa sp. nov.
l«ng mi, mµu vµng r¬m, ®Çu
 82

nhän, mçi bªn 8-10 g©n râ; mµy trong cã 2 gê cã l«ng dµi 1cm, mçi bªn 7 g©n,
gi÷a 2 gê lâm 6-10 g©n; mµy cùc nhá 3, d¹ng mµng trong suèt, gi÷a cã mµu n©u,
cao 1mm, ®Ønh cã l«ng mi ; nhÞ 6, 4 ng¾n 2 dµi; BÇu nh½n cã cuèng bÇu cùc
ng¾n, cã d¹ng 3 c¹nh trßn, vßi xÎ tõ gèc 2-3 vßi, cã khi 1 trong 2 vßi l¹i xÎ 2,
toµn bé vßi phñ l«ng.
2.Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc.
Giang ph©n bè tù nhiªn ë c¸c tØnh tõ Qu¶ng Nam trë ra, cã nhiÒu ë trung
t©m B¾c Bé (kho¶ng 46.000 ha) vµ B¾c Trung Bé (kho¶ng 166.000 ha).
C©y ­a khÝ hËu nhiÖt ®íi m­a, Èm. Th­êng gÆp Giang ë ®é cao 100-700m
so víi mÆt biÓn (cã khi lªn tíi 700-1000m), ®é dèc 20-30h­êng gÆp Giang
trªn c¸c lo¹i ®Êt Feralit trªn nói hoÆc Feralit ®á vµng trªn ®¸ trÇm tÝch vµ m¾c ma
chua. §Êt cã mïn trung b×nh ®Õn h¬i ngheo, kÕt cÊu h¹t th« ®Õn kÕt cÊu viªn,
thµnh phÇn c¬ giíi thÞt nhÑ.
Giang th­êng xuÊt hiÖn sau n­¬ng rÉy, d­íi t¸n rõng thø sinh th­a, lÉn víi
c©y gç hoÆc Nøa, VÇu; th­êng mäc thµnh ®¸m, tõng ®åi. ë rõng æn ®Þnh mçi ha
cã kho¶ng 4500-5000 c©y. Th©n c©y th­êng ®æ ng¶ lªn nhau nªn trong rõng
Giang rÊt kho ®i l¹i. Mïa m¨ng th¸ng 7-10, tõ th©n ngÇm n»m trong ®Êt nh­ng
còng cã thÓ tõ m¾t ë ®èt trªn th©n khÝ sinh. Giang cã hiÖn t­îng khuy vµ t¸i sinh
b»ng h¹t.
3.Gi¸ trÞ sö dông:
Giang cã tØ lÖ Xenlul« t­¬ng ®èi cao 52,27 nh­ng lignin l¹i thÊp
21,59pentosan 18,55Sîi Giang dµi trung b×nh 2,378mm, chiÒu réng
12,92mbÒ dµy v¸ch tÕ bµo 5,86m, tØ sè chiÒu dµi trªn chiÒu réng 183. Víi
thµnh phÇn ho¸ häc vµ kÝch th­íc sîi nh­ trªn, ®ång thêi sîi Giang l¹i dÔ tÈy
tr¾ng nªn dïng Giang ®Ó s¶n xuÊt ra c¸c lo¹i giÊy ®Æc biÖt cã ®é mÒm dÎo nh­
giÊy cuèn thuèc l¸, giÊy p¬luya, giÊy in tiÒn, giÊy can vÏ...
Trong d©n, Giang th­êng dïng ®Ó chÎ l¹t ®an l¸t lµm hµng thñ c«ng mü
nghÖ, lµm ®å dïng hµng ngµy...
Giang lµ nguyªn liªu tèt cho ngµnh giÊy nh­ng do tr÷ l­îng thÊp l¹i khã
khai th¸c nªn chØ sö dông Giang ®Ó s¶n xuÊt c¸c lo¹i giÊy ®Æc biÖt.
M¨ng Giang ¨n ngon vµ ngät ®­îc nhiÒu ng­êi ­a chuéng nh­ng n¨ng
xuÊt thÊp (m¨ng nhá).
4.TriÓn väng
Tõ tr­íc tíi nay Giang ®­îc coi lµ"cña tù nhiªn", ch­a ai nghÜ tíi g©y
trång ngay c¶ tu bæ ch¨m sãc vµ th­êng khai th¸c tuú tiÖn. Giang th­êng ®æ r¹p,
cµnh ch»ng chÞt, rÊt khã khai th¸c nªn th­êng bi chÆt gÇn nh­ tr¾ng - nh÷ng th©n
cµnh (cµnh trªn th©n khÝ sinh) dï non còng bÞ chÆt cïng th©n chÝnh. V× vËy, rõng
Giang ®· rÊt ph©n t¸n, t¸i sinh l¹i phã mÆc cho thiªn nhiªn nªn bÞ c¹n kiÖt dÇn.
 83

Giang dïng kh«ng nhiÒu so víi nhiÒu loµi tre kh¸c nh­ng cã gi¸ trÞ lµm
nguyªn liÖu s¶n xuÊt giÊy ®Æc biÖt, lµm hµng thñ c«ng mü nghÖ vµ dïng trong
®êi sèng (ngµy tÕt nhµ nµo còng dïng l¹t Giang gãi b¸nh tr­ng); v× vËy,nÕu
kh«ng ph¸t triÓn g©y trång th× giang còng cÇn ®­îc chó ý b¶o vÖ, khai th¸c hîp
lý ®Ó b¶o ®¶m t¸i sinh. Cã nguån Giang tèt sÏ cung cÊp ®Çy ®ñ cho s¶n xuÊt c¸c
mÆt hµng vÒ Giang ®Ó xuÊt khÈu, kh«ng nh÷ng lµ nguån thu nhËp cho ng­êi d©n
vïng nói mµ cßn t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho ng­êi d©n vïng xu«i tõ giµ trÎ ®Õn g¸i
trai, t¨ng hµng xuÊt khÈu, gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ kh«ng ngõng n©ng
cao ®êi sèng.

32. tróc ho¸ long

Tªn khoa häc: Phyllostachys aurea Carr.
(Phyllostachys bambusoides Sieb.)
(Phyllostachys reticulata (Rupr.) K. Koch.)
(Phyllostachys formosana Hayata)
Tªn kh¸c: Tróc hoµng long
1. §Æc ®iÓm nhËn biÕt
Th©n ngÇm d¹ng roi,
th©n khÝ sinh mäc t¶n ®øng
th¼ng, chiÒu cao 5-12 m,
®­êng kÝnh 2-5 cm, lóc non
phñ phÊn tr¾ng kh«ng l«ng,

Phyllostachys aurea

th©n tr­ëng thµnh mµu lôc hay

Phyllostachys aurea
 84

mµu lôc vµng; chiÒu dµi lãng gi÷a th©n 15-30cm, mét sè lãng ë gèc hay ®«i khi
ë gi÷a th©n co rÊt ng¾n, th¾t eo hay ph×nh lªn hoÆc ®èt cña chóng nghiªng chÐo
nhau, phÇn trªn cña lãng b×nh th­êng ë gi÷a vµ d­íi th©n còng th­êng ph×nh to
râ rÖt, bÒ dµy v¸ch th©n 4-8mm; vßng th©n ë gi÷a c©y næi lªn vµ cao b»ng hay
h¬i cao h¬n vßng mo; vßng mo lóc non cã mét vßng l«ng ng¾n mµu tr¾ng dÔ
rông. MÆt l­ng bÑ mo mµu lôc vµng hay mµu vµng n©u nh¹t, kh«ng cã phÊn
tr¾ng, 2 bªn phÇn trªn th­êng kh« vµ mµu vµng cá, phÇn l­ng cã chÊm ®èm nhá
hay ®¸m ®èm nhá mµu n©u, kh«ng l«ng nh­ng ven ®¸y mo cã l«ng ng¾n mµu
tr¾ng; tai mo vµ l«ng tua miÖng bÑ ®Òu khuyÕt; l­ìi mo rÊt ng¾n, mµu lôc vµng
nh¹t, ®Çu bÞ c¾t ngang hay h¬i cong h×nh cung, cã l«ng m¶nh nhá dµi mµu lôc
nh¹t; phiÕn mo h×nh tam gi¸c hÑp tíi d¹ng d¶i, lËt ra ngoµi vµ rñ xuèng, nh÷ng
chiÕc phÇn d­íi th­êng cong nh¨n, nh÷ng chiÕc phÇn trªn th­êng th¼ng b»ng,
mµu lôc vµ cã mÐp mµu vµng. Cµnh nhá cã 2 hay 3 l¸; bÑ l¸ kh«ng l«ng; tai l¸ vµ
l«ng tua miÖng bÑ sím rông hay khuyÕt; l­ìi l¸ rÊt ng¾n; phiÕn l¸ h×nh l­ìi m¸c
dµi hÑp hay h×nh l­ìi m¸c, dµi 6-12cm, réng 1-1,8 cm, chØ gèc mÆt d­íi cã l«ng
hay toµn thÓ kh«ng l«ng. Cµnh hoa d¹ng b«ng, dµi 3-8 cm, phiÕn l¸ b¾c d¹ng mo
5-7 chiÕc, dµi 15-18 mm, cã l«ng tua miÖng bÑ mÊy chiÕc, l¸ co nhá h×nh trøng
®Õn h×nh l­ìi m¸c hÑp, trong mçi phiÕn l¸ b¾c d¹ng mo cã 1-3 chiÕc b«ng nhá
gi¶. B«ng nhá chøa 1-4 hoa, nh÷ng hoa phÇn trªn bÊt thô; lãng trôc b«ng nhá
kh«ng l«ng; mµy trèng 0-2 chiÕc; mµy ngoµi t­¬ng tù mµy trèng nh­ng kh¸ dµi,
dµi 15-20 mm, cã nhiÒu g©n men theo mÐp mäc dµy l«ng mÒm; mµy trong dµi
b»ng mµy ngoµi hay kh¸ ng¾n, trªn gê cã l«ng m¶nh, gi÷a c¸c gê cã 2 hay 3 g©n,
hai bªn ngoµi gê mçi bªn cã 2-5 g©n; mµy cùc nhá 3,5-5 mm, phñ l«ng nhá; bao
phÊn dµi 10-12 mm; ®Çu nhuþ 2, d¹ng l«ng.
2. Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc
Tróc ho¸ long chØ gÆp ë ®Ønh hoÆc s­ên ®åi cã ®é cao kho¶ng 1000m trë
lªn ë huyÖn Ng©n S¬n tØnh B¾c K¹n.
Tróc ho¸ long ph©n bè cã khÝ hËu ¸ nhiÖt ®íi nói thÊp, chia lµm 2 mïa:
Mïa m­a nãng, mïa kh« l¹nh th­êng hay cã s­¬ng muèi vµ ®«i khi cã tuyÕt.
§Þa h×nh lµ ®åi nói cao.
Tróc ho¸ long mäc tù nhiªn, r¶i r¸c tõng ®¸m nhá. Cho ®Õn nay sinh s¶n
chñ yÕu vÉn lµ m¨ng lªn tõ th©n ngÇm.
3. Gi¸ trÞ sö dông
Tróc ho¸ long cã th©n cã h×nh ®éc ®¸o nªn cã thÓ trång lµm c¶nh vµ lµm
hµng mü nghÖ. §©y lµ loµi hiÕm, sè l­îng Ýt, vïng ph©n bè hÑp, cã ý nghÜa khoa
häc cÇn ®­îc b¶o tån nguån gen; Loµi nµy ®· ®­îc ghi trong s¸ch ®á ViÖt Nam
(1996).
4.TriÓn väng
D©n ®Þa ph­¬ng khai th¸c tuú tiÖn. Ch­a ®­îc g©y trång ngay c¶ viÖc
trång lµm c¶nh, v× vËy, Tróc ho¸ long ngµy cµng khan hiÕm, cã nguy c¬ bÞ tuyÖt
chñng.
 85

Tróc ho¸ long cÇn ®­îc quan t©m ®Ó b¶o tån nguån gen hiÕm nµy. Cã thÓ
ph¸t triÓn ®Ó trång lµm c¶nh.

33. tróc sµo

Tªn khoa häc14: Phyllostachys edulis (Carr.) H. de Leh.
(Phyllostachys hetercycla (Carr.) Mitford)
Tªn kh¸c: Tróc to, M¹y khoang c¸i, M¹y khoang hoµi, Sµo pªn
1. §Æc ®iÓm nhËn biÕt

14
Trong c¸c tµi liÖu tr­íc ®©y Tróc sµo ®­îc ®Þnh tªn lµ Phyllostachys pubescens Trong qu¸
tr×nh nghiªn cøu chóng t«i ®· söa l¹i tªn khoa häc cña Tróc sµo lµ Phyllostachys edulis.
 86

Phyllostachys edulis

1.1.M« t¶ h×nh th¸i: Th©n ngÇm d¹ng

Phyllostachys edulis
roi, th©n khÝ sinh mäc t¶n cao h¬n 15
m, ®­êng kÝnh cã thÓ tíi h¬n 12 cm,
th©n non phñ dµy l«ng mÒm nhá vµ phÊn tr¾ng dµy, vßng mo cã l«ng; th©n giµ
kh«ng l«ng vµ tõ mµu lôc dÇn biÕn thµnh mµu vµng lôc; lãng gèc rÊt ng¾n, lªn
trªn dµi h¬n, lãng gi÷a th©n c©y dµi tíi 40 cm hay h¬n, bÒ dµy v¸ch kho¶ng 1 cm
(nh­ng cã thay ®æi); vßng th©n kh«ng râ, thÊp h¬n vßng mo hay næi lªn ë th©n
nhá. MÆt l­ng bÑ mo mµu n©u vµng hay mµu n©u tÝm, cã chÊm ®èm mµu n©u ®en
vµ mäc dµy l«ng gai mµu n©u; tai mo nhá, l«ng tua ph¸t triÓn; l­ìi mo ng¾n
réng, næi lªn m¹nh tíi h×nh cung nhän, mÐp cã l«ng m¶nh dµi th«; phiÕn mo kh¸
ng¾n, h×nh tam gi¸c dµi ®Õn h×nh l­ìi m¸c, cã uèn cong d¹ng sãng, mµu lôc, lóc
®Çu ®øng th¼ng vÒ sau ng¶ ra ngoµi. Cµnh nhá cã 2- 4 l¸; tai l¸ kh«ng râ, l«ng
tua miÖng bÑ tån t¹i vµ dÔ rông; l­ìi l¸ næi lªn; phiÕn l¸ kh¸ nhá kh¸ máng, h×nh
l­ìi m¸c, dµi 4-11 cm, réng 0,5-1,2 cm, mÆt d­íi men theo gèc g©n gi÷a cã l«ng
mÒm, g©n cÊp hai 3-6 ®«i, g©n cÊp hai tiÕp 9 chiÕc. Cµnh hoa d¹ng b«ng, dµi 5-
7cm, gèc cã 4-6 chiÕc phiÕn l¸ b¾c d¹ng v¶y nhá dÇn lín lªn, ®«i khi phÝa d­íi
cµnh hoa cßn cã 1-3 chiÕc l¸ gÇn ph¸t triÓn b×nh th­êng, l¸ b¾c d¹ng mo th­êng
trªn 10 chiÕc, mäc lÖch mét phÝa, xÕp lîp ®Òu, mÊy chiÕc phÝa d­íi bÊt thô vµ
sím rông, lµm cho phÝa d­íi cµnh hoa lé ra vµ gièng cuèng cµnh hoa, mÐp phÇn
trªn mäc l«ng m¶nh vµ l«ng nhá, kh«ng tai l¸, cã l«ng tua miÖng bÑ dÔ rông, l¸
co nhá nhá, h×nh l­ìi m¸c ®Õn d¹ng dïi, trong mçi phiÕn l¸ b¾c d¹ng mo h÷u thô
cã 1-3 b«ng nhá gi¶. B«ng nhá chØ cã 1 hoa nhá, trôc b«ng nhá kÐo dµi ®Õn phÇn
l­ng trÊu trong cña hoa nhá trªn cïng, d¹ng kim, lãng cã l«ng mÒm ng¾n; mµy
 87

trèng 1 chiÕc dµi 15-28 mm, th­êng cã l¸ co nhá d¹ng dïi, gièng nh­ phiÕn l¸
b¾c d¹ng mo, phÇn d­íi, phÇn trªn vµ mÐp cã nhung l«ng; mµy ngoµi dµi 20-24
mm, phÇn trªn vµ mÐp phñ l«ng; trÊu trong h¬i ng¾n h¬n trÊu ngoµi, tõ gi÷a trë
lªn cã nhung l«ng, c¸nh v¶y h×nh l­ìi m¸c, dµi kho¶ng 5mm, réng kho¶ng 1mm;
chØ nhÞ dµi 4 cm; bao phÊn dµi kho¶ng 12mm; ®Çu nhuþ 3, d¹ng l«ng.
1.2. CÊu t¹o gi¶i phÉu th©n
Víi chiÒu dÇy v¸ch th©n trung b×nh 7mm, trªn mÆt c¾t ngang kÓ tõ ngoµi
vµo trong đến 2mm, c¸c bã m¹ch h×nh tim dÇy ®Æc. C¸c tÕ bµo m« mÒm xen kÏ
chiÕm tû lÖ nhá (d­íi 30%). Tõ 2-5mm lµ phÇn gi÷a th©n tre, t¹i ®©y bã m¹ch
lo¹i 3 ®iÓn h×nh víi 2 èng m¹ch dÉn nhùa nguyªn Xylem cã kÝch th­íc 32m,
mét èng dÉn nhùa luyÖn Libe cã cïng kÝch th­íc vµ 1 èng dÉn nhùa nguyªn thø
cÊp n»m kÑp gi÷a 2 èng dÉn nhùa nguyªn s¬ cÊp cã kÝch th­íc nhá h¬n nhiÒu
(8m), èng dÉn nhùa nguyªn thø cÊp nµy th­êng bÞ chÌn Ðp nªn cã h×nh d¹ng
kh¸c mhau, Ýt khi cã h×nh trßn hoÆc gÇn trßn.. PhÇn cßn l¹i c¸c bã m¹ch tr¶i
réng, t¹i phÇn nµy tû lÖ m« mÒm chiÕm tíi trªn 80%, ®©y còng lµ n¬i dù tr÷ n­íc
vµ n¨ng l­îng cña th©n c©y nªn rÊt dÔ bÞ s©u nÊm ph¸ h¹i. Sîi gç dµi trung b×nh
2,1mm, réng 11m, hai ®Çu nhän. Cã kho¶ng 1,5 bã m¹ch/mm2.
Dùng kính hiển vi có độ phóng đại 40 lần có thể quan sát được các loại
tế bào: TÕ bµo ng¾n, khÝ khæng, tÕ bµo dµi, tÕ bµo bät khÝ. L«ng to, l«ng nhá, gai
kh«ng thÊy. Kho¸ tra ®Þnh lo¹i loµi b»ng cÊu t¹o biÓu b× th©n:
Kho¸ tra ®Þnh lo¹i Tróc sµo b»ng cÊu t¹o biÓu b× th©n
3,7,9,16,28,29,33,34,41,43,46,51,57,61,64,65,70,78,100,116,125,127,129,136.
2.Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc
2.1. Ph©n bè:
Cã gi¶ thuyÕt Tróc sµo ®­îc ®ång bµo Dao lÊy gièng tõ Trung Quèc, do
du canh du c­ mµ trång lan réng ra. §ång bµo TÇy, Nïng ®· lÊy gièng Tróc sµo
cña ®ång bµo Dao ë vïng cao vÒ trång vµ nh­ vËy Tróc sµo ®· tõ vïng cao
xuèng vïng thÊp.
Tróc sµo ®­îc trång nhiÒu ë Cao B»ng, Hµ Giang, còng cã trång ë L¹ng
S¬n, B¾c C¹n, Th¸i nguyªn, Qu¶ng Ninh. . .th­êng ë ®é cao trªn 800m - vïng
n¬i ®ång bµo Dao, MÌo, Tµy, Nïng sinh sèng.
2.2.§iÒu kiÖn tù nhiªn
Vïng trång nhiÒu Tróc sµo cã khÝ hËu ¸ nhiÖt ®íi vïng nói cao, chia lµm
hai mïa: Mïa m­a nãng; mïa kh« l¹nh, th­êng hay cã s­¬ng muèi vµ ®«i khi cã
tuyÕt. Sè liÖu khÝ t­îng trong 5 n¨m cña Tr¹m khÝ t­îng Ng©n S¬n (105059' kinh
®é §«ng, 22026' vÜ ®é B¾c, cao 600m so víi mÆt biÓn) cho biÕt: NhiÖt ®é b×nh
qu©n hµng n¨m lµ 200C, cao nhÊt lµ 300C vµo th¸ng 8, thÊp nhÊt lµ 50C vµo th¸ng
giªng. L­îng m­a hµng n¨m 1343,6mm; mïa m­a nãng tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 9,
l­îng m­a 1045,2mm chiÕm 86% l­îng m­a c¶ n¨m; mïa kh« l¹nh tõ th¸ng 10
®Õn th¸ng 3 n¨m sau - l­îng m­a 263,4mm chiÕm 14% l­îng m­a c¶ n¨m.
 88

§Þa h×nh lµ ®åi nói, ®é dèc 10-300 , cao 400-1400m so víi mÆt biÓn. §¸
mÑ lµ sa phiÕn th¹ch, ®¸ v«i, Gneiss, phiÕn th¹ch Mica. Thµnh phÇn c¬ giíi nhÑ
®Õn trung b×nh. Líp ®Êt mÆt (0-10cm) t¬i xèp - Hµm l­îng c¸t vËt lý cao h¬n líp
®Êt s©u vµ ng­îc l¹i hµm l­îng sÐt vËt lý líp ®Êt mÆt l¹i thÊp h¬n líp ®Êt s©u.
§Êt cã cÊu t­îng viªn vµ h¹t, cã khi ph©n tÇng kh«ng râ rÖt; ®Êt th­êng s©u 80-
100cm cã níi s©u tíi 130cm; tÇng A mÇu x¸m ®Õn x¸m ®en, cã níi mÇu ®en;
tÇng B mÇu x¸m n©u cã chç ®¸ lÉn 4-10%.
2.3. §Æc ®iÓm quÇn thÓ, sinh s¶n, sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn
Tróc sµo lµ loµi ®­îc trång thµnh rõng. Theo tËp qu¸n cña nh©n d©n ®Þa
ph­¬ng Tróc sµo th­êng ®­îc trång thuÇn lo¹i tõng ®¸m 1-2 ha ë s­ên ®åi,;
trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn chóng x©m lÊn vµo rõng gç nghÌo kiÖt ë xung quanh
t¹o nªn rõng hçn giao víi c©y gç, tÇng trªn cã Cãc rõng (Spondias dulcis),
Th«ng nµng (Dacrycarpus imbricatus). . . c©y gç cïng tÇng cã Muång tr©u
(Cassia alata), ChÑo (Engeldhartia chrysolepis) .. . c©y nhá, c©y cá tÇng d­íi cã
Ba bÐt (Mallotus cochinchinensis), Träng ®òa (Ardisia colorata), Lau
(Saccharum arundinaceum), cá tranh (Imperata cylindrica).
Tróc sµo cã hiÖn t­îng ra hoa råi chÕt tõng c©y hoÆc tõng ®¸m nh­ng
còng ch­a t×m ®­îc h¹t. Sau khi ra hoa, c©y chÕt, nÕu rõng ®­îc ch¨m sãc th×
th©n ngÇm l¹i t¸i sinh cho thÕ hÖ rõng míi.
Quan s¸t Tróc sµo trång ë nh÷ng ®é cao so víi mÆt biÓn kh¸c nhau thÊy sinh
tr­ëng cã kh¸c nhau : Th­êng ë trªn 800m [Nguyªn B×nh(Cao B»ng), Hoµng Su
Ph× (Hµ Giang)] c©y to cao, d­íi 800m ( thÞ x· B¾c C¹n ) Tróc sµo th­êng thÊp
vµ nhá.
Th©n ngÇm bß lan trong ®Êt ë ®é s©u kho¶ng 30cm, ë ®Êt dèc th©n ngÇm
bß lan theo h­íng xuèng dèc tíi 60%. Th©n ngÇm tuæi 1-2 sinh th©n khÝ sinh vµ
th©n ngÇm míi (Ýt cã th©n ngÇm tuæi giµ sinh m¨ng), cã tr­êng hîp th©n ngÇm
vät ra khái tÊng ®Êt thµnh c©y khÝ sinh nh­ng rÊt nhá vµ yÕu.
MÇm m¨ng trªn th©n ngÇm h×nh thµnh vµo kho¶ng th¸ng 8 ®Õn th¸ng 11. Mçi
n¨m cã 2 vô m¨ng: Vô m¨ng xu©n lµ chÝnh - tõ cuèi th¸ng 2 ®Õn ®Çu th¸ng 5, vô
m¨ng thu lµ phô - tõ cuèi th¸ng 8 ®Õn ®Çu th¸ng 10. M¨ng ®Çu vô vµ cuèi vô
th­êng chÕt nhiÒu.
Sè c©y trªn 1 ha th­êng lµ 15.000 c©y, cã khi lªn tíi 26.000 c©y. Tû lÖ c©y
ë c¸c cÊp tuæi tuú thuéc tr¹ng th¸i rõng. Tuæi thä cña Tróc sµo kh«ng qu¸ 8 n¨m.
Tróc sµo rông l¸ hµng n¨m nªn t¸n l¸ cã nhiÒu cµnh thø cÊp.
3. Gi¸ trÞ sö dông
Tróc sµo cã khèi l­îng thÓ tÝch 936 kg/m3 . §é co rót thÓ tÝch 0,68. MÉu
®èt cã ®é bÒn nÐn däc thí lµ 843 kgf/cm2 , mÉu lãng cã ®é bÒn nÐn däc thí 848
kgf/cm2. §é bÒn kÐo däc thí cña mÉu ®èt 1603 kgf/cm2 , mÉu lãng 3283
kgf/cm2. MÉu ®èt ®é bÒn khi uèn tÜnh TiÕp tuyÕn 2006 kgf/cm2 Ngoµi vµo 1640
kgf/cm2 vµ trong ra 1557 kgf/cm2; MÉu lãng ®é bÒn khi uèn tÜnh TiÕp tuyÕn
 89

2343 kgf/cm2 , Ngoµi vµo 2010 kgf/cm2 vµ Trong ra 1983 kgf/cm2 . §é bÒn khi
tr­ît däc thí cña mÉu ®èt 106 kgf/cm2 , mÉu lãng 80 kgf/cm2 .
Th©n Tróc sµo th¼ng, trßn, ãng l¹i dÎo, dÔ uèn; ®­îc gia c«ng chÕ biÕn th×
th©n Tróc sµo cã mÇu vµng ®Ñp; v× vËy , ng­êi ta th­êng dïng Tróc sµo lµm bµn
ghÕ, gËy tr­ît tuyÕt, sµo nhÈy, cÇn c©u. PhÇn thÞt tr¾ng, mÞn (bã m¹ch kh«ng th«
cøng) nªn dïng lµm nan ®an mµnh, chiÕu hoÆc chÎ thanh m¶nh ®Ó dÖt th¶m,
chiÕu tr¶i gi­êng rÊt ®Ñp. C¨n cø vµo mÇu s¾c cña th©n, Tróc sµo cã 3 d¹ng: Tróc
vµng, Tróc xanh, Tróc mÌo (Tróc mèc). §Ó s¶n xuÊt mµnh, Tróc xanh ®­îc ­a
chuéng h¬n c¶ v× sau khi sÊy mµnh tróc bãng h¬n. Ngän Tróc sµo cã nhiÒu cµnh
nªn th­êng dïng lµm chæi ®Ó xuÊt khÈu. TÊt c¶ c¸c s¶n phÈm ®­îc chÕ biÕn tõ
Tróc sµo kh«ng nh÷ng tiªu thô trong n­íc mµ ®­îc nhiÒu n­íc rÊt ­a chuéng vµ
lµ nguån hµng xuÊt khÈu quan träng. Vµo nh÷ng n¨m 70-80 cña thÕ kû tr­íc hai
tØnh Cao B»ng, B¾c C¹n ®¹t gi¸ trÞ 2 triÖu róp/ n¨m hµng Tróc xuÊt khÈu sang
Liªn x«; nhiÒu mÆt hµng ®¹t huy ch­¬ng vµng t¹i héi chî trong n­íc vµ quèc tÕ.
Cã gia ®×nh trång Tróc hµng n¨m thu ho¹ch 5-10 triÖu ®ång. M¨ng Tróc sµo ¨n
ngon vµ ngät nh­ng n¨ng suÊt thÊp (m¨ng nhá). Còng cã thÓ dïng Tróc sµo lµm
nguyªn liÖu giÊy.
4.TriÓn väng
4.1. Kü thuËt kinh doanh
4.1.1. G©y trång
* Cho ®Õn nay gièng trång cã hiÖu qu¶ nhÊt vÉn lµ mét ®o¹n th©n khÝ sinh cã
mang ®o¹n th©n ngÇm 40-80cm; tèt nhÊt lµ ®o¹n th©n khÝ sinh cã cµnh, l¸ vµ
th©n ngÇm ë tuæi 2; còng cã thÓ dïng ®o¹n th©n ngÇm 1-2 tuæi, kh«ng cã ®o¹n
th©n khÝ sinh nh­ng tû lÖ sèng vµ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn kÐm h¬n.
* Lîi dông viÖc ph¸t triÓn cña th©n ngÇm cã thÓ dÉn dô ®Ó Tróc sµo lan nhanh ra
xung quanh diÖn tÝch ®· trång.
* Nh÷ng n¨m ®Çu cã thÓ trång xen c©y n«ng nghiÖp (ng«, ®ç . . .)
* Cã thÓ dïng c©y H«ng (Paulownia fortunei) trång hçn giao víi Tróc sµo.
*Sau khi trång 3-4 n¨m cã thÓ chÆt nu«i d­ìng; sau 7-8 n¨m cÇn síi ®Êt; rõng
20-30 tuæi cã thÓ bãc bít líp th©n ngÇm giµ.
4.1.2. Khai th¸c: Ph­¬ng thøc chung vÉn lµ khai th¸c chän tõng c©y tõ tuæi 4 trë
lªn lµ tèt nhÊt.
4.2. HiÖn tr¹ng s¶n xuÊt: Nhu cÇu dïng Tróc sµo lµm nguyªn liÖu s¶n xuÊt hµng
xuÊt khÈu lµ rÊt lín, víi diÖn tÝch nh­ hiÖn nay kh«ng ®ñ cung cÊp; v× vËy, nhiÒu
n¬i ®· khai th¸c l¹m dông c¶ nh÷ng c©y non nªn kh«ng ®¶m b¶o cho rõng t¸i
sinh. Cao B»ng ®· qui ho¹ch hµng ngµn ha ®Ó trång Tróc, môc tiªu phÊn ®Êu ®Õn
n¨m 2002 s¶n l­îng Tróc sµo hµng n¨m ®¹t 30 triÖu c©y c¸c lo¹i.
Víi mong muèn cung cÊp ®­îc nhiÒu gièng ®Ó ®Èy m¹nh trång Tróc Sµo,
nhiÒu nhµ khoa häc ®· th¨m dß, t¹o gièng b»ng th©n khÝ sinh hoÆc b»ng ph­¬ng
ph¸p nu«i cÊy m« nh­ng ®Õn nay ch­a thµnh c«ng.
 90

Còng mong muèn ®Ó më réng vïng trång Tróc, tõ 1996 ®Õn 1999 cã ®Ò tµi
nghiªn cøu di thùc Tróc sµo tõ Cao B»ng vÒ Hoµ B×nh, kÕt qu¶ cho thÊy Tróc sµo
trång ë Hoµ B×nh sinh tr­ëng kÐm h¬n ë Cao B»ng.
BiÓu 10: So s¸nh sinh tr­ëng cña Tróc sµo ë Cao B»ng vµ Hoµ B×nh
(§inh V¨n Tù - 1999)
Hoµ B×nh Cao B»ng
Tuæi rõng §­êng kÝnh ChiÒu cao TB §­êng kÝnh TB ChiÒu cao TB
TB (cm) (m) (cm) (m)
1 0,7 0,68 1,3 1,24
2 1,5 2,11 1,8 3,06
3 1,7 3,05 2,5 3,57
Trong ch­¬ng tr×nh trång míi 5 triÖu ha rõng Tróc ®­îc x¸c ®Þnh lµ c©y trång
cho c¸c vïng §«ng B¾c, Trung t©m B¾c bé, T©y B¾c.
4.3. KhuyÕn nghÞ
Tróc sµo lµ c©y trång cã nhiÒu gi¸ trÞ ®Ó xuÊt khÈu vµ thÝch hîp cho vïng
cao cã d©n téc Ýt ng­êi ë c¸c vïng §«ng b¾c, Trung t©m B¾c bé vµ T©y b¾c; nªn
khuyÕn khÝch ®ång bµo ë c¸c ®Þa ph­¬ng nµy ph¸t triÓn trång Tróc sµo míi ®¸p
øng yªu cÇu trong n­íc vµ xuÊt khÈu, t¨ng thu nhËp cho ®ång bµo, æn ®Þnh s¶n
xuÊt gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo.
Tróc sµo trång ë vïng cao cã khã kh¨n nhiÒu mÆt nhÊt lµ ®i l¹i, cÇn cã ®Çu
t­ tho¶ ®¸ng vµ khuyÕn khÝch c¸n bé kü thuËt chØ ®¹o s¶n xuÊt.
§Ó ph¸t triÓn trång Tróc sµo cÇn ®­îc më réng nghiªn cøu nhiÒu mÆt,
trong ®ã gièng lµ kh©u khã kh¨n nhÊt (võa qua nghiªn cøu vÒ t¹o gièng ch­a ®¹t
kÕt qu¶ mong muèn), vËy cÇn t¨ng c­êng hîp t¸c vµ häc tËp c¸c n­íc (gÇn nhÊt
lµ Trung Quèc) míi mong gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy.

34. tróc ®en

Tªn khoa häc : Phyllostachys nigra (Lodd. ex Lindl.) Munro
( Bambusa nigra Lodd. ex Lindl.)
(Phyllostachys nana Rendle)
Tªn kh¸c: Si «ng ®u
1. §Æc ®iÓm nhËn biÕt
 91

Th©n ngÇm d¹ng roi, th©n khÝ sinh mäc t¶n cao 4-8 m, Ýt khi tíi 10 m,
®­êng kÝnh 2- 3cm cã thÓ tíi 5 cm, th©n non mµu lôc, phñ dµy l«ng mÒm nhá vµ
phÊn tr¾ng, vßng mo cã l«ng, th©n trªn 1 n¨m xuÊt hiÖn dÇn ®èm tÝm, cuèi cïng
toµn th©n biÕn thµnh mµu ®en tÝm, kh«ng l«ng; chiÒu dµi lãng gi÷a c©y 25-30
cm, bÒ dµy v¸ch th©n kho¶ng 3 mm; vßng th©n vµ vßng mo ®Òu næi lªn, nh­ng
vßng th©n cao h¬n vßng mo
hay 2 vßng cao b»ng nhau.
MÆt l­ng bÑ mo mµu n©u
®á hay mang thªm mµu lôc,
kh«ng cã chÊm ®èm hay
th­êng cã chÊm ®èm mµu
n©u sÉm rÊt nhá khã nh×n
thÊy, nh÷ng chÊm ®èm nµy
th­êng thµnh ®¸m dµy ®Æc
ë ®Çu bÑ mo, phñ phÊn
tr¾ng víi mét l­îng rÊt nhá
vµ l«ng gai mµu n©u nh¹t
kh¸ dµy; tai mo h×nh trßn
dµi ®Õn h×nh liÒm, mµu ®en
tÝm, mÐp cã l«ng tua mµu
®en tÝm; l­ìi mo h×nh cung
®Õn h×nh cung nhän, mµu
tÝm, mÐp cã l«ng m¶nh dµi;
phiÕn mo h×nh tam gi¸c ®Õn
h×nh l­ìi m¸c d¹ng tam
gi¸c, mµu lôc nh­ng gÇn
mµu tÝm, d¹ng thuyÒn,
®øng th¼ng hay vÒ sau h¬i
Phyllostachys nigra ng¶ ra, cong nh¨n nhÑ hoÆc
d¹ng sãng. Cµnh nhá mang
2 hay 3 l¸; tai l¸ kh«ng râ, cã l«ng tua miÖng bÑ dÔ rông; l­ìi l¸ h¬i thß ra; phiÕn
l¸ chÊt máng, dµi 7-10cm, réng kho¶ng 1,2 cm. Cµnh hoa d¹ng b«ng ng¾n, dµi
3,5-5 cm, gèc cã 4-8 phiÕn l¸ b¾c d¹ng phiÕn v¶y to dÇn lªn; phiÕn l¸ b¾c d¹ng
mo 4-6 chiÕc, trõ mÐp ra kh«ng l«ng hay phñ l«ng nhá, tai l¸ kh«ng tån t¹i, l«ng
tua miÖng bÑ mÊy chiÕc hay khuyÕt, l¸ co nhá nhá, th­êng d¹ng dïi hay chØ lµ
mét mòi nhän nhá, còng cã thÓ kh¸ to thµnh h×nh l­ìi m¸c d¹ng trøng, trong
n¸ch mçi l¸ b¾c d¹ng mo cã 1-3 b«ng nhá gi¶. B«ng nhá h×nh l­ìi m¸c, dµi 1,5-
2 cm, cã 2 hay3 ®o¸ hoa nhá, trôc b«ng nhá cã l«ng mÒm; mµy trèng 1-3 chiÕc,
thØnh tho¶ng cã thÓ kh«ng cã mµy trèng, phÇn trªn mÆt l­ng Ýt nhiÒu cã l«ng
mÒm; mµy ngoµi mäc dµy l«ng mÒm, dµi 1,2-1,5 cm; mµy trong ng¾n h¬n mµy
ngoµi; bao phÊn dµi kho¶ng 8 mm, ®Çu nhuþ 3, d¹ng l«ng vò.
2. Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc:
 92

Tróc ®en chØ gÆp ë ®Ønh hoÆc s­ên ®åi cã ®é cao kho¶ng 1200m trë lªn ë
huyÖn Sa Pa (Lµo
Cai).
Tróc ®en
ph©n bè ë n¬i cã
khÝ hËu ¸ nhiÖt
®íi nói cao, chia
lµm 2 mïa: Mïa
m­a nãng, mïa
kh« l¹nh th­êng
hay cã s­¬ng
muèi vµ ®«i khi
cã tuyÕt. §Þa h×nh
lµ ®åi nói cao.
Tróc ®en
mäc tù nhiªn, r¶i
r¸c tõng ®¸m nhá.
Cho ®Õn nay sinh
s¶n chñ yÕu vÉn
lµ m¨ng lªn tõ
th©n ngÇm.
3. Gi¸ trÞ sö dông
V× th©n cã
mµu ®éc ®¸o nªn
th­êng ®­îc khai
th¸c lµm hµng mü
nghÖ.
4.TriÓn väng
D©n ®Þa Phyllostachys nigra
ph­¬ng khai th¸c
tuú tiÖn. V× vËy, Tróc ®en ngµy cµng khan hiÕm vµ ®ang cã nguy c¬ bÞ tuyÖt
chñng.
Tróc ®en lµ loµi hiÕm, sè l­îng c©y Ýt, vïng ph©n bè hÑp, cã ý nghÜa khoa
häc cÇn ®­îc b¶o tån nguån gen; Loµi nµy ®­îc ghi trong s¸ch ®á ViÖt Nam
(1996). Cã thÓ ph¸t triÓn trång lµm c¶nh vµ lµm thuèc ch÷a bÖnh.

35. tróc cÇn c©u

 93

Tªn khoa häc15: Phyllostachys sulphurea (Carr.) A. et C. Riv.

(Bambusa sulphurea Carr. in Rev.)
Tªn kh¸c: Tróc tr¬n, Tróc cøng.
1.§Æc ®iÓm nhËn biÕt
Th©n ngÇm d¹ng roi, th©n
khÝ sinh mäc t¶n cao 6-10 m,
®­êng kÝnh 4-6 cm, lóc non

Phyllostachys sulphurea
kh«ng l«ng, h¬i phñ phÊn
tr¾ng, mµu lôc, th©n tr­ëng
thµnh mµu lôc hay lôc vµng,
d­íi kÝnh lóp phãng ®¹i 10 lÇn
cã thÓ thÊy nh÷ng hè lâm nhá
d¹ng da lîn hay nh÷ng chÊm
Phyllostachys sulphurea nhá d¹ng tinh thÓ mµu tr¾ng;
chiÒu dµi lãng gi÷a c©y 20-45
cm, bÒ dµy v¸ch th©n kho¶ng 5 mm; vßng th©n trªn c¸c ®èt kh«ng chia cµnh cña
nh÷ng c©y kh¸ to kh«ng râ; vßng mo h¬i næi lªn. MÆt l­ng bÑ mo mµu vµng s÷a
hay mµu n©u vµng lôc vµ Ýt nhiÒu mang mµu x¸m, cã v©n g©n mµu lôc, kh«ng
l«ng, h¬i phñ phÊn tr¾ng, cã chÊm ®èm vµ ®¸m ®èm mµu n©u nh¹t hay mµu n©u
h¬i h×nh trßn; tai mo vµ l«ng tua miÖng bÑ ®Òu khuyÕt; l­ìi mo mµu vµng lôc,
h×nh cung hay h×nh c¾t ngang, mÐp cã l«ng m¶nh mµu lôc nh¹t hay mµu tr¾ng;
phiÕn mo h×nh tam gi¸c hÑp hay d¹ng d¶i, lËt ra ngoµi, h¬i cong nh¨n, mµu lôc,

15
Trong c¸c tµi liÖu tr­íc ®©y Tróc cÇn c©u ®­îc ®Þnh tªn lµ Phyllostachys bambusoides.
Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu chóng t«i ®· söa l¹i tªn khoa häc cña Tróc cÇn c©u lµ
Phyllostachys sulphurea
 94

nh­ng cã mÐp mµu vµng cam. Cµnh nhá cã 2-5 l¸; bÑ l¸ gÇn nh­ kh«ng l«ng hay
chØ phÇn trªn cã l«ng mÒm nhá; tai l¸ vµ l«ng tua miÖng bÑ ®Òu ph¸t triÓn; phiÕn
l¸ h×nh l­ìi m¸c d¹ng trßn dµi hay h×nh l­ìi m¸c, dµi 5,6-13 cm, réng 1,1-2,2
cm.
2.Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc
Tróc cÇn c©u, trong tù nhiªn cã ë vïng §«ng B¾c, T©y B¾c, L©m §ång;
Trång lµm c¶nh ë hÇu kh¾p c¸c tØnh.
C©y ­a khÝ hËu nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi m­a mïa, ®Þa h×nh ®åi nói. §Êt
phong ho¸ tõ phiÕn th¹ch, cã n¬i tÇng ®Êt máng vµ lÉn ®¸. Cã thÓ trång trong
c«ng viªn, trong chËu ®Ó lµm c¶nh. M¨ng lªn tõ th©n ngÇm d¹ng roi lµ ph­¬ng
thøc sinh s¶n hµng n¨m.
3. Gi¸ trÞ sö dông:
Ngoµi gi¶i trÝ lµm cÇn c©u, Tróc cÇn c©u th­êng cßn dïng ®Ó lµm vßi r­îu
cÇn vµ hµng thñ c«ng mü nghÖ. Cã thÓ trång Tróc cÇn c©u lµm c¶nh.
4.TriÓn väng
Theo kinh nghiÖm trong d©n , gièng trång lµ 1 ®o¹n th©n ngÇm cã mang 1
®o¹n th©n khÝ sinh b¸nh tÎ.
Tróc cÇn c©u trong rõng tù nhiªn Ýt ®­îc chó ý vµ coi träng, khai th¸c tuú
ý khi cã nhu cÇu. §­îc nhiÒu ng­êi ­a chuéng vµ ch¨m sãc khi trång lµm c¶nh.
Tróc cÇn c©u cÇn ®­îc b¶o vÖ vµ khai th¸c hîp lý ®Ó ph¸t triÓn ®¸p øng
yªu cÇu sö dông. Cã thÓ khuyÕn khÝch ph¸t triÓn trång lµm c¶nh.

36. nøa l¸ to
Tªn khoa häc16: Schizostachyum funghomii McClure
Tªn kh¸c: Nøa ngän th¼ng, Nøa ngé
1. §Æc ®iÓm nhËn biÕt

16
Trong c¸c tµi liÖu tr­íc ®©y Nøa l¸ to ®­îc ®Þnh tªn lµ Neohouzeana dulloa. Trong qu¸
tr×nh nghiªn cøu chóng t«i ®· söa l¹i tªn khoa häc cña Nøa l¸ to lµ Schizostachyum funghomii
 95

Th©n ngÇm d¹ng cñ, th©n khÝ sinh mäc côm ®øng th¼ng, cao tíi 12 m,
®­êng kÝnh 4-10 cm, ngän th¼ng. Lãng dµi nhÊt cã thÓ tíi 67 cm, h×nh èng trßn,
r¸p, cã chÊt silÝc, lóc ®Çu Ýt nhiÒu phñ l«ng n»m r¸p, bÒ dµy v¸ch th©n 3 mm;
vßng th©n ph¼ng, nh½n bãng; vßng mo h¬i næi lªn; mçi ®èt th©n chia nhiÒu cµnh,
cµnh vµ th©n t¹o thµnh gãc 600 , chiÒu dµi cµnh 50-70 cm. BÑ mo rông muén,
chÊt cøng, dßn, dµi kho¶ng 2/3 bÒ réng gèc, mÆt l­ng cã chÊt silÝc, phñ l«ng r¸p
mµu tr¾ng hay mµu vµng nh¹t mäc d¸n, mÐp kh«ng l«ng, kh¸ máng, chÊt giÊy,
®Ønh gÇn c¾t b»ng hay h¬i lâm; tai mo khuyÕt hay ë nh÷ng mo th©n to lµ vËt
d¹ng d¶i gÊp nh¨n rÊt hÑp vµ chØ cao 1-2mm, l«ng tua miÖng bÑ râ, dµi 5mm,
mµu vµng n©u, gèc phñ l«ng cøng r¸p nhá; l­ìi mo cao 1-2 mm,, kh«ng l«ng,
mÐp xÎ n«ng, phñ l«ng d¹ng tua dµi 3-5 mm; phiÕn mo h×nh l­ìi m¸c d¹ng sîi,
nh÷ng chiÕc ë ®èt phÇn d­íi th©n dµi kh«ng qu¸ 1/2 bÑ mo, mÆt l­ng kh«ng
l«ng, gèc mÆt bông phñ mét tóm l«ng cøng dµi b»ng l«ng tua, phÇn cßn l¹i phñ
l«ng n»m r¸p. Cµnh nhá cã 6-9 l¸, phÇn d­íi bÑ l¸ Ýt nhiÒu cã chÊt silÝc; tai l¸
kh«ng râ, l«ng tua nhiÒu, dµi 5-6 mm, gèc phñ l«ng cøng r¸p nhá; l­ìi l¸ cao
kho¶ng 1mm, mÐp xÎ n«ng thµnh d¹ng tua; cuèng l¸ dµi 3-5mm; phiÕn l¸ h×nh
l­ìi m¸c d¹ng trßn dµi hay h×nh l­ìi m¸c d¹ng trøng, dµi 20-30 cm, réng 2,5-
4cm, ®Çu nhän gÊp, gèc h×nh trßn hay h×nh nªm réng, mÆt trªn trõ gèc vµ gÇn kÒ
g©n gi÷a phñ l«ng mÒm dµi mµu tr¾ng, th­a ra, phÇn cßn l¹i kh«ng l«ng, mÆt
d­íi phñ l«ng cøng r¸p nhá mµu tr¾ng. B«ng nhá gi¶ ®Ýnh ë c¸c ®èt cña cµnh
hoa kh«ng l¸, h×nh cét trßn, phñ l«ng mÒm mµu tr¾ng; tiÒn diÖp h×nh trøng ng­îc
d¹ng trßn dµi, dµi 5-7 mm, chÊt giÊy máng, cã 2 gê, trªn gê phñ l«ng m¶nh nhá
mµu tr¾ng, ®Ønh tï, mÐp kh«ng l«ng hay gÇn kh«ng l«ng; phiÕn l¸ b¾c 1 ®Õn mÊy
chiÕc, h×nh trßn dµi, dµi 6-15 mm, chÊt giÊy, cã nhiÒu g©n, ®Ønh trßn tï, cã mòi
nhän ng¾n hay mòi

Schizostachyum funghomii Schizostachyum funghomii

 96

nhän d¹ng tam gi¸c; b«ng nhá chøa 1-2 hoa nhá, th­êng 1 hoa ë ®Ønh h÷u thô,
chiÒu dµi b«ng nhá h÷u thô 3 cm, chiÒu dµi b«ng nhá bÊt thô 1,8-2,2 cm; mµy
ngoµi h×nh l­ìi m¸c d¹ng trßn dµi, dµi 15-17 mm, chÊt cøng, dßn, cuén m¹nh
vµo trong, phñ dµy l«ng mÒm mµu tr¾ng, cã nhiÒu g©n, ®Ønh nhän gÊp, cã mòi
d»m r¸p, dµi 1-2 mm; mµy trong dµi tíi 26 mm, cã nhiÒu g©n, gèc cuén vµo
trong d¹ng xo¾n èc, gÇn kh«ng l«ng, phÇn trªn cã r·nh däc râ rÖt, phñ l«ng
m¶nh mµu tr¾ng, ®Ønh xÎ 2 r¨ng (thÊy ë b«ng nhá h÷u thô) hay 2 gê dµi kh«ng
b»ng nhau (thÊy ë b«ng nhá bÊt thô); chØ nhÞ mµu tr¾ng, dµi tíi 18 mm (lóc ch­a
thß ra chØ dµi 2-3mm), th­êng thµnh dÝnh ë gèc, bao phÊn mµu vµng n©u, dµi tíi
12 mm; bÇu kh«ng l«ng, dµi tíi 9 mm, cã cuèng ng¾n, vßi mµu vµng nh¹t, dµi tíi
15 mm, ®Çu nhuþ 3, mµu tÝm, d¹ng l«ng vò.
2.Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc
Nøa l¸ to tù nhiªn trong rõng thø sinh, ph©n bè réng tõ B¾c vµo Nam. TËp
trung nhiÒu lµ vïng B¾c Trung Bé vµ Trung t©m B¾c Bé.
Vïng Nøa l¸ to ph©n bè cã khÝ hËu nhiÖt ®íi, m­a mïa. NhiÖt ®é b×nh
qu©n 220C, l­îng m­a trªn 1700mm, ®é Èm kh«ng khÝ trung b×nh85%. §Þa h×nh
®åi nói thÊp cã ®é cao 500-800m so víi mÆt n­íc biÓn. §Êt tèt cßn xèp, tÇng ®Êt
dÇy mÇu ®á vµng, thµnh phÇn c¬ giíi nÆng giµu ®¹m vµ kali nh­ ®Êt micaschiste
ë vïng Phó Thä, Tuyªn Quang, Yªn B¸i, Hµ Giang. §Êt Phylit, ®Êt Poocphia ë
Thanh Ho¸ Nøa l¸ to ­a Èm nh­ng tho¸t n­íc, nÕu ngËp n­íc sau vµi ba ngµy
c©y cã thÓ chÕt.
Nøa l¸ to th­êng mäc tËp trung tõ s­ên ®Õn ch©n ®åi, ven theo khe suèi
trong rõng thø sinh cña c¸c kiÓu rõng nhiÖt ®íi m­a mïa l¸ réng th­êng xanh
hoÆc rõng nhiÖt ®íi Èm, l¸ réng th­êng xanh. Tuú møc ®é t¸n rõng ®­îc më do
c©y gç bÞ chÆt mµ cã thÓ gÆp rõng gç pha nøa ë tÇng d­íi, rõng nøa cã mét sè
c©y gç ë tÇng trªn hoÆc nøa thuÇn lo¹i (Nøa l¸ to vµ Nøa l¸ nhá).
Rõng Nøa l¸ to æn ®Þnh th­êng cã 200-300 khãm trªn 1ha, mçi khãm
th­êng cã kho¶ng 100-150 c©y, sè c©y giµ (c©y trªn 3 tuæi) kho¶ng 40-50%, tû lÖ
m¨ng kho¶ng 15% sè c©y trong khãm.
Nøa l¸ to ra hoa, kÕt qu¶ råi chÕt, h¹t n¶y mÇm cho thÕ hÖ míi, chu kú
“khuy” kho¶ng 40 n¨m. Còng cã thÓ gÆp mét sè khãm r¶i r¸c ra hoa råi chÕt.
Mïa ra m¨ng tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 9, tuæi thä th©n khÝ sinh th­êng lµ trªn
8 n¨m.
3. Gi¸ trÞ sö dông: Nøa l¸ to ®­îc sö dông trong x©y dùng lµm nan ®an, phªn
che, ®an cãt, lµm c¸c vËt dông trong nhµ, lµm t¨m mµnh...
Trong c«ng nghiÖp, Nøa l¸ to ®­îc dïng lµm nguyªn liÖu s¶n xuÊt giÊy;
n¨m 1972, ViÖn c«ng nghiÖp vµ xenlulo ®· nghiªn cøu nøa l¸ to cho kÕt qu¶ nh­
sau:
B¶ng 9: Thµnh phÇn ho¸ häc cña Nøa l¸ to
Thµnh phÇn ho¸ häc Tû lÖ (%)
 97

Xenlulo 47,83
Linhin 25,30
Pentosan 15,56
SiO2 3,77
Tro 5,32
B¶ng 10: KÝch th­íc sîi gç cña Nøa l¸ to
ChiÒu dµi sîi(mm) ChiÒu réng sîi (m) ChiÒu dµy v¸ch (m)
Trung b×nh 2,295 19,62 8,76
Tèi ®a 4,583 26,91 11,50
Tèi thiÓu 0,947 13,34 6,21
Cã 80 % sîi dµi
trªn 1,5 mm
M¨ng lµm rau ¨n kh¸ ngon, cã thÓ ¨n t­¬i (hoÆc muèi chua) vµ ph¬i kh«
(gäi lµ m¨ng bÑ).
4.TriÓn väng
Trong rõng tù nhiªn ng­êi d©n tuú tiÖn khai th¸c c©y vµ m¨ng. RÊt Ýt gia
®×nh cã trång mét vµi khãm trong v­ên rõng ®Ó tiÖn dïng trong gia ®×nh.
HiÖn nay Nøa l¸ to cßn r¶i r¸c, xen lÉn trong rõng thø sinh. Th­êng xuyªn
bÞ khai th¸c l¹m dông nªn sè l­îng vµ chÊt l­îng rõng kh«ng ®­îc ®¶m b¶o.
Nøa l¸ to cÇn ®­îc quy ho¹ch b¶o vÖ, ch¨m sãc, khi khai th¸c cÇn ®­îc
®¶m b¶o t¸i sinh.
37. nøa l¸ nhá
Tªn khoa häc17: Schizostachyum
pseudolima McClure
Tªn kh¸c: Nøa
1. §Æc ®iÓm nhËn biÕt
Th©n ngÇm d¹ng cñ, th©n khÝ
sinh mäc côm ngän rñ, cao tíi 10 m,
®­êng kÝnh 4 cm, ngän rñ xuèng hay
d¹ng tr­ên leo; lãng th¼ng, h×nh èng
trßn, gèc nh½n bãng kh«ng l«ng, phÇn

17
Trong c¸c tµi liÖu tr­íc ®©y Nøa l¸ nhá ®­îc ®Þnh tªn lµ Neohouzeana dulloa. Trong qu¸
tr×nh nghiªn cøu chóng t«i ®· söa l¹i tªn khoa häc cña Nøa l¸ nhálµ Schizostachyum
pseudolima

Schizostachyum pseudolima
 98

trªn cã chÊt silÝc, lóc ®Çu cßn phñ l«ng r¸p mµu tr¾ng, chiÒu dµi cã thÓ tíi 60 cm,
bÒ dµy v¸ch th©n 1-2 mm; vßng th©n ph¼ng; vßng mo næi lªn, mçi ®èt th©n cã
nhiÒu cµnh, chiÒu dµi cµnh 50 cm, dµi nhÊt tíi 1m. BÑ mo rông muén, mµu cá
vµng, chÊt cøng, dßn, mÆt l­ng cã l­ên däc næi lªn, cã chÊt silÝc, phñ l«ng r¸p
mµu tr¾ng Ðp s¸t, mÐp phÇn trªn phñ l«ng m¶nh dµi 1-2mm, ®Çu c¾t b»ng; tai mo
th­êng kh«ng râ, l«ng tua miÖng bÑ nhiÒu, dµi 10-18 mm; l­ìi mo cao 1-1,5
mm, c¾t b»ng, mÐp th­êng cã l«ng
d¹ng tua, dµi 1-2 mm; phiÕn mo lËt ra
ngoµi, h×nh l­ìi m¸c d¹ng sîi, nhän,
mÐp cã r¨ng nhá, chiÒu dµi th­êng
v­ît qu¸ 1/2 hay 2/3 chiÒu dµi bÑ mo,
mÆt l­ng kh«ng l«ng, gèc mÆt bông
phñ dµy l«ng c­ng dµi, phÇn cßn l¹i
cã chÊt silÝc, còng Ýt nhiÒu phñ l«ng
n»m r¸p. Cµnh nhá cã 6-8 l¸; bÑ l¸ dµi
6-9 cm, lóc ®Çu phñ l«ng cøng dµi,
mÐp phÇn trªn phñ l«ng m¶nh, Ýt
nhiÒu cã chÊt silÝc, cã l­ên däc hay
gÇn nh½n ph¼ng; tai l¸ th­êng kh«ng
râ, l«ng tua miÖng bÑ nhiÒu, dµi 2-3
mm; phiÕn l¸ h×nh l­ìi m¸c d¹ng trßn
dµi hay h×nh l­ìi m¸c d¹ng d¶i, dµi
18-30 cm, réng 2-3,5 cm, ®Çu nhän,
gèc h×nh trßn hay hÑp dÇn, mÆt trªn
phñ l«ng gai mµu tr¾ng rÊt th­a, mÆt
d­íi phñ l«ng mÒm, mÐp l¸ cã r¨ng
c­a nhá. B«ng nhá gi¶ ®Ýnh ë c¸c ®èt
cña cµnh hoa cã l¸ hay kh«ng l¸, h×nh
con suèt, dµi 2-3,5 cm, kh«ng l«ng;
mµy ngoµi h÷u thô h×nh l­ìi m¸c d¹ng Schizostachyum pseudolima
trßn dµi, dµi tíi 24mm, chÊt cøng cã
nhiÒu g©n, nhän gÊp, cã mòi d»m dµi kho¶ng 3mm, mµy ngoµi cña hoa nhá bÊt
thô chÊt kh¸ máng, dµi kho¶ng 15 mm, mòi d»m kh¸ ng¾n; mµy trong cña hoa
nhá h÷u thô dµi tíi 27 mm, cuén vµo trong, chÊt giÊy máng, cã nhiÒu g©n, ®Ønh
chia 2 mòi, mòi m¶nh, kh«ng b»ng nhau, c¸i dµi cã thÓ tíi 7 mm, mµy trong cña
hoa nhá bÊt thô kh¸ ng¾n; chØ nhÞ mµu tr¾ng dµi tíi 25 mm (lóc ch­a thß dµi 5
mm), gèc Ýt nhiÒu dÝnh, bao phÊn lóc ®Çu mµu lôc tèi, khi chÝn mµu vµng nh¹t,
dµi 7-9 mm; chiÒu dµi c¶ 2 nhuþ 18-25 mm, mµu tÝm.
2.Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc
2.1.Ph©n bè:
Nøa l¸ nhá tù nhiªn trong rõng thø sinh ph©n bè kh¸ réng - tõ B¾c vµo
Nam. TËp trung nhiÒu lµ vïng B¾c Trung Bé vµ Trung t©m B¾c Bé.
2.2. §iÒu kiÖn tù nhiªn:
 99

Vïng cã Nøa l¸ nhá ph©n bè cã khÝ hËu nhiÖt ®íi, m­a mïa, Èm. NhiÖt ®é
kh«ng khÝ 14-310C, ®é Èm t­¬ng ®èi 80-90%. l­îng m­a trong n¨m 1.400-
3.500mm. §Þa h×nh ®åi nói thÊp, ®Êt h×nh thµnh tõ ®¸ mÑ lµ ®¸ biÕn h×nh
(Gneiss, micaschiste), xa diÖp th¹ch phong ho¸, nh×n chung lµ ®Êt thÞt cã tÇng
s©u, Èm, m¸t, tho¸t n­íc tèt.
2.2 §Æc ®iÓm quÇn thÓ, sinh s¶n, sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn:
Th­êng gÆp Nøa l¸ nhá trong c¸c rõng thø sinh thuéc kiÓu rõng nhiÖt ®íi
m­a mïa l¸ réng th­êng xanh hoÆc kiÓu rõng nhiÖt ®íi Èm, l¸ réng th­êng xanh.
Tuú møc ®é t¸n rõng ®­îc më do c©y gç bÞ chÆt ®i (khai th¸c gç hoÆc ®èt n­¬ng
lµm rÉy) cã thÓ cã lo¹i h×nh:
-Rõng gç pha Nøa hoÆc rõng Nøa pha gç.
- Rõng Nøa thuÇn lo¹i.
Rõng Nøa l¸ nhá æn ®Þnh th­êng cã 400 khãm trªn 1 ha, mçi khãm kh«ng
qu¸ 200 c©y, ph©n bè sè c©y theo ®­êng kÝnh cã d¹ng ®­êng Gauss c©n, tû lÖ sè
c©y giµ kho¶ng 50%, c©y sinh m¨ng kho¶ng 15-20% sè c©y trong khãm.
Nøa l¸ nhá ra hoa, kÕt qu¶ råi chÕt, h¹t n¶y mÇm cho thÕ hÖ míi. Chu kú "khuy"
kho¶ng 30-35 n¨m hoÆc r¶i r¸c hµng n¨m ë mét sè khãm, mét sè c©y.
Mïa m¨ng tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 9. Tõ lóc m¨ng lªn khái mÆt ®Êt ®Õn khi
®Þnh h×nh kho¶ng 160 ngµy. §é Èm t­¬ng ®èi trong kh«ng khÝ cao, nhiÖt ®é vµ
®é Èm trong ngµy Ýt biÕn ®éng lµ ®iÒu kiÖn thÝch hîp cho m¨ng sinh tr­ëng. Sau
khi bÞ t¸c ®éng, rõng Nøa cã kh¶ n¨ng phôc håi nhanh nhÊt lµ tõ n¨m thø 1 ®Õn
n¨m thø 5. Tuæi thä cña th©n khÝ sinh kh«ng qu¸ 7 n¨m.
3. Gi¸ trÞ sö dông:
Nøa l¸ nhá ®­îc sö dông trong x©y dùng lµm phªn che, lîp m¸i, lµm giµn
che trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Nøa l¸ nhá ®­îc dïng lµm nguyªn liÖu s¶n xuÊt
giÊy. N¨m 1972 ViÖn c«ng nghiÖp giÊy vµ Xenlulo ®· nghiªn cøu th©n nøa l¸
nhá cho kÕt qu¶ nh­ sau:
B¶ng 11: Thµnh phÇn ho¸ häc cña Nøa l¸ nhá
Thµnh phÇn ho¸ häc Tû lÖ (%)
Xenlulo 45,37 - 49,71
Linhin 23,18 – 23,40
Pentosan 14,16 – 15,46
SiO2 2,7 – 3,04
Tro 3,54 – 4,49
B¶ng 12: KÝch th­íc sîi gç cña Nøa l¸ nhá
Trung b×nh Tèi ®a Tèi thiÓu Ghi chó
ChiÒu dµi sîi(mm) 2,310 3,760 0,907 Cã 90%
 100

ChiÒu réng sîi(m) 15,88 21,16 10,35 sîi dµi tõ

ChiÒu dµy v¸ch (m) 7,44 10,35 5,06 tõ 1,5mm
Tû lÖ dµi/réng 154 trë lªn
Nøa l¸ nhá ®· ®­îc nghiªn cøu s¶n xuÊt v¸n ghÐp thanh lµm t­êng ng¨n
hoÆc èp t­êng rÊt ®Ñp v× gi÷ ®­îc mÇu xanh tù nhiªn. M¨ng lµ rau ¨n kh¸ ngon,
cã thÓ ¨n t­¬i (hoÆc muèi chua) vµ ph¬i kh« (m¨ng bÑ).
4.TriÓn väng
4.1. Kü thuËt kinh doanh:
KÕt qu¶ nghiªn cøu cña NguyÔn Tö ¦ëng (1970) ®· cã kÕt luËn vµ øng
dông vµo s¶n xuÊt nh­ sau:
4.1.1. G©y trång: Cã thÓ trång b»ng c©y con, gieo tõ h¹t hoÆc b»ng gèc cã 3 thÕ
hÖ: non, trung b×nh, giµ. NÕu ®­îc ch¨m sãc tèt sau khi trång 5 n¨m rõng Nøa ®·
æn ®Þnh vµ cã thÓ ®­a vµo khai th¸c.
4.1.2. Khai th¸c:
* Thùc hiÖn ph­¬ng thøc "khai th¸c chän ®¶m b¶o t¸i sinh"
* Tr×nh tù vµ kü thuËt c¬ b¶n:
+ ChÆt d©y leo vµ c©y gç ®æ gÉy, s©u bÖnh (nÕu cÇn thiÕt) tr­íc khi khai
th¸c tõ 1 ®Õn 3 th¸ng.
+ ChÆt c©y giµ vµ sè c©y cßn l¹i trong khãm sau khi chÆt cã tû lÖ 1 c©y
sinh m¨ng cã 2 c©y tuæi giµ h¬n. S¶n l­îng trung b×nh lµ 50% tr÷ l­îng vµ ®é
tµn che sau khi khai th¸c kh«ng nhá h¬n 0,5.
+ ChÆt trªn m¾t d­íi cïng (vÕt chÆt ë dãng thø 1). Nh¸t chÆt ph¶i ngät -
kh«ng g©y dËp n¸t gèc. C©y ë gi÷a khãm nÕu khã chÆt ®­îc phÐp chÆt trªn m¾t
thø 2 (vÕt chÆt ë dãng thø 2).
+ Dän vµ më lèi chÆt (cho nh÷ng khãm to) ë phÝa nµo cã Ýt c©y non vµ
thuËn tiÖn cho viÖc chÆt c©y.
+ Nh÷ng vËt thõa bá l¹i rõng sau khai th¸c ph¶i chÆt thµnh tõng ®o¹n 1-
2m, n¬i ®Êt b»ng th× r¶i ®Òu, n¬i ®Êt dèc bá thµnh tõng luèng nhá hîp víi h­íng
dèc mét gãc 450.
+ Kh«ng khai th¸c Nøa l¸ nhá trong thêi gian m¨ng cã chiÒu cao 5-10m.
+ Chu kú khai th¸c lµ 3 n¨m.
4.1.3 Ch¨m sãc rõng t¸i sinh.
Rõng Nøa l¸ nhá bÞ tµn ph¸ m¹nh (chÆt ®èt lµm n­¬ng rÉy, khai th¸c víi
c­êng ®é m¹nh hoÆc liªn tôc) sau thêi gian 6-7 n¨m ®Ó phôc håi tù nhiªn th×
ph¶i tiÕn hµnh dän vÖ sinh - luçng ph¸t c©y kh«, c©y bôi vµ ®iÒu chØnh mËt ®é
khãm. NÕu sè khãm qu¸ nhiÒu (trªn 500 khãm trong 1 ha) th× cÇn ph¶i ph¸ bá
 101

mét sè khãm nhá yÕu. NÕu sè khãm qu¸ Ýt (d­íi 400 khãm trªn 1 ha) th× cã thÓ
trång dÆm vµo nh÷ng kho¶ng trèng. Gièng trång (cã thÓ lÊy ngay t¹i rõng) lµ
gièng gèc cã 3 thÕ hÖ nèi tiÕp nhau, cã ®o¹n th©n khÝ sinh dµi 1m. Hè trång cã
kÝch th­íc réng x dµi x s©u lµ 50 x 80 x 30cm víi cù ly hµng c¸ch hµng lµ 6m,
c©y c¸ch c©y lµ 4m.
4.2. HiÖn tr¹ng s¶n xuÊt
Tr­íc ®©y c¶ n­íc cã kho¶ng 400.000 ha rõng Nøa l¸ nhá; vïng Trung
t©m B¾c Bé cã nhiÒu l©m phÇn Nøa thuÇn lo¹i réng hµng ngµn ha, cã nh÷ng l©m
tr­êng hÇu nh­ chuyªn kinh doanh Nøa. Sau ®ît "Nøa khuy" vµo n¨m 1972-
1974, nhiÒu rõng Nøa kh«ng ®­îc b¶o vÖ hoÆc chÆt bá ®Ó trång c©y gç nªn diÖn
tÝch rõng Nøa bÞ thu hÑp. HÇu hÕt rõng Nøa hiÖn nay xen lÉn trong rõng gç thø
sinh nghÌo kiÖt vµ chÊt l­îng kh«ng ®ång ®Òu. Khai th¸c Nøa l¸ nhá hiÖn nay
hÇu hÕt do t­ nh©n nªn viÖc qu¶n lý rÊt khã kh¨n.
4.3. KhuyÕn nghÞ
Nøa l¸ nhá ®­îc sö dông réng r·i trong x©y dùng nhµ t¹m, nguyªn liÖu
giÊy, phôc vô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp (dµn che), m¨ng ¨n ngon . . . nh­ng loµi nµy
®ang ®øng tr­íc nguy c¬ tµn kiÖt. Tr­íc m¾t cÇn b¶o vÖ rõng Nøa l¸ nhá hiÖn
cã, t¨ng c­êng qu¶n lý ®Ó khai th¸c hîp lý, ®óng qui tr×nh kü thuËt, kh«ng ®Ó
t×nh tr¹ng ph¸ h¹i huû diÖt nh­ chÆt ®èt lµm n­¬ng r·y.
Trong rõng kinh doanh gç nÕu cã Nøa l¸ nhá cÇn ®­îc b¶o vÖ v× Nøa l¸
nhá chØ ë tÇng d­íi, cã thÓ chung sèng víi c©y gç

38. Tre qu¶ thÞt

Tªn khoa häc18: Schyzostachyum
sp. nov.
Tªn kh¸c: Nøa, Nøa qu¶ thÞt
1. §Æc ®iÓm nhËn biÕt
Th©n ngÇm d¹ng cñ, th©n khÝ
sinh mäc côm, th©n th¼ng cao 6-
15m, ®­êng kÝnh 3-4cm, lãng h×nh
èng trßn dµi 40 - 80cm, th©n lóc
non xanh m­ít, giµ vµng nh¹t, bÒ
dµy v¸ch th©n 2-4mm. Vßng th©n
næi gê ®en, m¾t chåi h×nh trøng
réng 2cm, cao 2cm. BÑ mo cao

18
Trong c¸c tµi liÖu cò ®Þnh tªn khoa häc lµ Dinochloa maclellandii. Nh­ng trong qu¸ tr×nh
nghiªn cøu chóng t«i thÊy Tre qu¶ thÞt loµi tre ch­a ®­îc m« t¶ vµ sÏ lµm c¸c thñ tôc ®Ó c«ng
bè trong thêi gian tíi.

Schyzostachyum sp. Nov

 102

17cm, ®¸y réng 12cm, ®Ønh 6cm, phÝa ngoµi bÑ mo cã l«ng mµu hung n©u, l­ìi
mo cao 1mm, tai mo mµu xanh l¸ c©y, nhiÒu l«ng hung, réng 1,5cm, cao5mm.
PhiÕn mo h×nh trøng tam gi¸c nhän, ®¸y 6cm, réng nhÊt 9cm, cao 20cm. Khi non
ngoµi bÑ cã säc tÝm, phñ nhiÒu l«ng hung. PhiÕn mo cã säc tÝm, nh½n. Cµnh mäc
côm, trªn 10 cµnh, gÇn b»ng nhau. Mçi cµnh mang 5-10 l¸, l¸ dµi 30-50cm réng
2,5-8cm, bÑ l¸ cã l«ng tr¾ng, th­a; kh«ng tai; cuèng l¸ 1cm. Côm hoa réng 2cm,
gåm rÊt nhiÒu hoa mµu xanh. B«ng chÐt dµi 1cm, réng 1mm. Mµy ngoµi mÐp cã
l«ng ng¾n mµu tr¾ng, ®Çu cã mòi nhän. Mµy trong dµi h¬n vµ cã mòi nhän h¬n.
ChØ nhÞ 6 rÊt m¶nh, bao phÊn mµu vµng, cao 3mm. Nhuþ thon, 3 nóm, dµi 10-
12mm. Bµu nh½n, mµu xanh, h¬i h×nh thoi. Qu¶ d¹ng cµ chua nhá, mµu lôc sÉm,
®Çu lâm, mang vßi nhuþ tån t¹i (dµi 1cm).
2.Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc
Tre qu¶ thÞt cã nhiÒu trong rõng thø sinh vïng T©y Nguyªn, cã nhiÒu ë
Kon Tum.
Tre qu¶ thÞt ph©n bè ë vïng cã khÝ hËu nhiÖt ®íi m­a mïa. §¹i ®Þa h×nh
®åi nói cao. §Êt ®á bazal.
Tre qu¶ thÞt th­êng hçn giao víi mét sè loµi kh¸c nh­ Lå « ë tÇng d­íi vµ
c©y gç ë tÇng trªn hoÆc mäc thuÇn lo¹i víi nh÷ng l©m phÇn kh¸ réng. C©y ra
hoa, kÕt qu¶ thÞt, nÈy mÇm cho thÕ hÖ c©y míi - cã thu ®­îc c©y con nh­ng ch­a
theo dâi ®­îc qu¸ tr×nh nµy. Mïa m¨ng lªn tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 10.
3. Gi¸ trÞ sö dông: D©n ®Þa ph­¬ng th­êng dïng lµm v¸ch vµ lîp m¸i nhµ, ®an
phªn cãt.
4.TriÓn väng
D©n ®Þa ph­¬ng th­êng tù do khai th¸c, sö dông h»ng ngµy. Sau ®ît ra hoa
n¨m 2001 c©y t¸i sinh tõ h¹t cã nhiÒu nh­ng ch­a ®­îc ch¨m sãc. CÇn t¨ng
c­êng qu¶n lý rõng tre qu¶ thÞt. CÇn cã nghiªn cøu, h­íng dÉn ng­êi d©n ch¨m
sãc, khai th¸c hîp lý b¶o ®¶m t¸i sinh æn ®Þnh l©u dµi.

39. M¹y cÇn

Tªn khoa häc: Thyrsostachys oliveri Gamble
Tªn kh¸c: Xang phay; Mai cÇn, Tre tr»m phai
1. §Æc ®iÓm nhËn biÕt :
 103

Th©n ngÇm d¹ng cñ, th©n khÝ sinh mäc côm cao 10-25 m, ®­êng kÝnh 5-8
cm, chiÒu dµi lãng 30-60 cm, bÒ dµy
v¸ch lãng phÇn gi÷a vµ phÇn trªn cña
th©n c©y 0,5 cm,, lóc non mµu lôc nh¹t,
cã l«ng mäc d¸n d¹ng t¬ ng¾n mµu
tr¾ng, lóc giµ mµu lôc tèi; tËp tÝnh chia
cµnh cao, cµnh nhá m¶nh; chiÒu réng
cña chåi lín h¬n chiÒu dµi. BÑ mo rông
muén thËm chÝ tån t¹i, chÊt h¬i máng,
dµi kho¶ng 3/4 cña lãng, lóc ®Çu mµu
lôc, vÒ sau mµu vµng cam, thËm chÝ
mµu n©u nh¹t, mÆt l­ng phñ l«ng ng¾n
mµu n©u nh¹t, mÐp cã l«ng m¶nh, ®Çu
c¾t b»ng; tai mo khuyÕt; l­ìi mo hÑp,
c¾t b»ng, ®Çu cã xÎ r¨ng kh«ng quy
luËt; phiÕn mo h×nh l­ìi m¸c hay h×nh
mòi khoan dµi, dµi 8-10 cm, mÆt bông
cã l«ng nhung. Cµnh nhá cÊp cuèi cã 3-
4 l¸; bÑ l¸ l«ng gai mäc d¸n mµu tr¾ng,
mÐp cã l«ng m¶nh; tai l¸ khuyÕt; l­ìi l¸
rÊt lïn thÊp; phiÕn l¸ dµi 10-20 cm,
Thyrsostachys oliveri

réng 1,2-2 cm, lóc non mÆt d­íi h¬i cã

l«ng mÒm; g©n cÊp hai 3-5 ®«i.
2.Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh
th¸i häc
M¹y cÇn tù nhiªn trong rõng thø
sinh ë c¸c tØnh MiÒn Trung, tËp trung
nhiÒu ë Thanh Ho¸ vµ NghÖ An.
Vïng M¹y cÇn ph©n bè cã khÝ hËu
nhiÖt ®íi m­a mïa, nhiÖt ®é b×nh qu©n 23
– 24 0C, l­îng m­a 1600 – 2000
mm/n¨m. §Þa h×nh ®åi nói cao, ®é cao
trªn d­íi 800 m so víi mÆt biÓn. §Êt
feralit ph¸t triÓn trªn ®¸ Poocphia, phiÕn
th¹ch, phyllit. Thµnh phÇn c¬ giíi lµ sÐt
pha.
M¹y cÇn lµ loµi tre s½n trong rõng
thø sinh. Ch­a gÆp rõng thuÇn loµi mµ
xen víi c¸c c©y gç t¹p hoÆc tre nøa kh¸c.
Thyrsostachys oliveri
NÕu ®­îc qu¶n lý, b¶o vÖ ch¨m sãc M¹y
 104

cÇn cã thÓ ph¸t triÓn kh¸ vÒ ®­êng kÝnh vµ chiÒu cao cho s¶n phÈm (c©y, m¨ng)
thµnh hµng ho¸.
3. Gi¸ trÞ sö dông: M¹y cÇn th©n th¼ng, dµy, ch¾c bÒn nªn cã thÓ dïng trong x©y
dung. D©n ®Þa ph­¬ng th­êng dïng lµm rui mÌ, lµm sµo, cét chèng, dµn
ph¬i NÕu yªu cÇu sè l­îng nhiÒu th× th­êng dïng lÉn víi Hãp.
4.TriÓn väng
M¹y cÇn lµ mét trong thµnh phÇn thùc vËt rõng thø sinh vïng B¾c Trung
Bé bÞ khai th¸c tµn kiÖt. Mét sè khãm gÇn n­¬ng, gÇn nhµ ®­îc gi÷ l¹i cã ch¨m
sãc b¶o vÖ vµ khai th¸c võa ph¶i cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn tèt. M¹y cÇn cÇn ®­îc
b¶o vÖ, ch¨m sãc, ph¸t triÓn.

40. tÇm v«ng

Tªn khoa häc: Thyrsostachys siamensis (Kurz ex Munro) Gamble
(Bambusa siamensis Kurz ex Munro)
(Bambusa regia Thoms. Ex Munro)
Tªn ®Þa ph­¬ng: Tre c¸n gi¸o, Tre cµ lay.
1. §Æc ®iÓm nhËn biÕt.
 105

Th©n ngÇm d¹ng cñ, th©n khÝ sinh mäc côm ®øng th¼ng h×nh thµnh bôi tre
dµy ®Æc, chiÒu cao 8-13 m,,
®­êng kÝnh 3-5 cm, ngän
th¼ng hay h¬i uèn cong;
chiÒu dµi lãng 15-30 cm,
lóc non phñ l«ng mÒm
tr¾ng; v¸ch th©n rÊt dµy,
gèc gÇn ®Æc ruét; vßng th©n
ph¼ng; phÝa d­íi ®èt cã
mét vßng l«ng mµu tr¾ng
cao kho¶ng 5mm; tËp tÝnh
chia cµnh rÊt cao, cµnh
chÝnh kh«ng ph¸t triÓn l¾m;
chiÒu dµi cña chåi lín h¬n
chiÒu réng. BÑ mo tån t¹i,
chÊt máng, mÒm, dµi gÇn
b»ng lãng hay h¬i dµi h¬n,
mÆt l­ng mäc d¸n l«ng gai
ng¾n mµu tr¾ng, miÖng bÑ
næi lªn h×nh ch÷ s¬n; l­ìi
mo lïn thÊp, ®Çu cã l«ng
m¶nh ng¾n th­a; phiÕn mo
®øng th¼ng, h×nh tam gi¸c
dµi, gèc h¬i thu hÑp, mÐp
h¬i cuén vµo trong. Cµnh
Thyrsostachys siamensis nhá cã 4-12 l¸; bÑ l¸ cã
l«ng gai mµu tr¾ng, mÐp cã
l«ng m¶nh; tai l¸ rÊt nhá
hay khuyÕt; l­ìi l¸ cao kho¶ng 1mm, mÐp trªn cã l«ng m¶nh; phiÕn l¸ h×nh l­ìi
m¸c hÑp, dµi 9-18 cm, réng 0,7-1,5cm, hai mÆt ®Òu kh«ng l«ng hay lóc non mÆt
d­íi cã l«ng mÒm, g©n cÊp hai 3-5 ®«i. Cµnh hoa d¹ng hoa tù chuú trßn, mµu
tr¾ng xanh, cã nhiÒu nh¸nh nhá, mçi ®èt mäc tôm Ýt b«ng nhá gi¶, phÝa d­íi tôm
b«ng nhá gi¶ cã 1 phiÕn l¸ b¾c h×nh thuyÒn, kh«ng l«ng, ®Çu c¾t b»ng; cã lãng
cµnh hoa nhá nh½n ph¼ng, rÊt nhá, cã r·nh m¸ng; b«ng nhá gÇn nh­ mµu tr¾ng,
dµi 1,2-1,7cm, réng 3-5mm, chøa 3 hoa nhá; mµy trèng 1 chiÕc, dµi 0,8-1cm,
h×nh trøng, ®Çu nhän, gèc cã l«ng mÒm dµi mµu tr¾ng, 8 g©n; mµy ngoµi gièng
mµy trèng nh­ng kh¸ dµi, chØ ®Çu hoa nhá phÝa d­íi cã nhung l«ng, mµy trong
cña hoa nhá phÝa d­íi hÑp, cã 2 gê, trªn gê mäc l«ng m¶nh, ®Çu xÎ s©u tíi phÇn
gi÷a, mµy trong cña hoa nhá ë ®Ønh kh«ng gê, ®Çu lâm, cã 2 mòi nhän ng¾n,
kh«ng l«ng, dµi h¬n mµy ngoµi; mµy cùc nhá kh«ng tån t¹i; nhÞ cã thÓ thß ra
ngoµi, chØ nhÞ rêi; bÇu lóc ®Çu h×nh trøng sau h×nh dÑt, ®Çu nhuþ 1-3, d¹ng l«ng
vò, cong.
2.Ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh häc vµ sinh th¸i häc
 106

TÇm v«ng lµ c©y nhËp néi tõ Lµo trång ë tØnh Lai ch©u vµ tõ Qu¶ng TrÞ trë

Thyrsostachys siamensis

vµo. TËp trung nhiÒu lµ ë vïng §«ng Nam Bé.

TÇm v«ng ­a khÝ hËu nhiÖt ®íi m­a mïa, nhiÖt ®é trung b×nh hµng n¨m
26C, l­îng m­a hµng n¨m trªn 1.500 mm m­a tËp trung tõ th¸ng 4 th¸ng 11.
§é cao so víi mÆt n­íc biÓn d­íi 400m. §Þa h×nh ®åi thÊp, nhÊp nh«. §Êt c¸t
®Õn c¸t pha.
TÇm v«ng ®­îc trång ph©n t¸n tõng khãm, cã thÓ lµ mét ®¸m nhá gÇn
nhµ hoÆc trong trang tr¹i. Khi m¨ng lªn khái mÆt ®Êt, m¨ng cã xu thÕ uèn vµo
khãm, khi ra l¸ t¸n to¶ réng ra xung quanh,v× vËy nh×n mét khãm TÇm v«ng thÊy
phÇn gèc xoÌ réng, phÇn gi÷a khãm nhá h¬n vµ phÇn t¸n l¹i to¶ réng.
Mçi khãm th­êng trªn d­íi 50 c©y cã khi hµng tr¨m c©y.
3. Gi¸ trÞ sö dông
Th­êng dïng th©n c©y lµm vËt liÖu x©y dùng, lµm nhµ (rui mÌ...) vµ ®å
dïng trong gia ®×nh; lµm c¸n cuèc, thuæng, dao, gi¸o m¸c (v× vËy cã tªn lµ c¸n
gi¸o).
Trong giao th«ng dïng lµm sµo chèng, sµo c¨ng buåm. Trong c«ng nghiÖp
chÕ biÕn cã thÓ lµm nguyªn liÖu giÊy hoÆc lµm thñ c«ng mü nghÖ.
 107

4.TriÓn väng
TÇm v«ng ®­îc trång theo tËp qu¸n vµ nhu cÇu sö dông, ch­a cã sù qu¶n
lý thèng nhÊt. Theo kinh nghiÖm cña ng­êi d©ngièng trång th­êng dïng gièng
gèc, khai th¸c tuú tiÖn cÇn lóc nµo chÆt lóc ®ã.
Cã thÓ khuyÕn khÝch nh©n d©n c¸c vïng trång TÇm v«ng ®Ó ®¸p øng nhu
cÇu vÒ tre ngµy cµng nhiÒu. Trång thµnh hµng ph¸t huy kh¶ n¨ng phßng hé, ng¨n
giã b·o b¶o vÖ ®ång ruéng hoa mÇu. C©y TÇm v«ng cÇn ®­îc nghiªn cøu kü h¬n.