Azerbaycan Devlet İktisad Üniversitesi (UNEC)

‘’Türk Dünyası İktisad Fakültesi’’

‘’Uluslararası Ticaret ve Lojistik’’ bölümü
UL-264

Öğrenciler;
Ramal Məmmədli,Aytəkin Məmmədova,
Məhəmməd Alıyev,Rəvan Mailov
Sənan Hüseynov,Elşad Abbaslı

Öğretim görevlisi;
Mirsahib Eminov

Ders: Mikroiktisat
Konu: 2015 Azerbaycan devalüasyonu ve onun etkileri
P LA N
1. Giriş
 Devalüasyon nedir?
 Devalüasyon olursa ne olur?
 Devalüasyon nasıl ve neden yapıyor?
2. Azerbaycan ekonomisinin arka planı
 Devalüasyondan önce Azerbaycan ekonomisinin durumu

3. 2015 Azerbaycan devalüasyonu

 Azerbaycan’da neden devalüasyon oldu?
 Devalüasyona tetikleyiciler neydi?

4. Hükümet müdaheleleri
 Azerbaycan hükümetinin devalüasyonla mücadelesi

5. Sonuçlar
 GİRİŞ
Devalüasyon nedir?
Bir şeyin değerinin düşmesi anlamına gelen latince
kökenli “dévaluation” kelimesi, ekonomide bir ülkenin ulusal parasının resmi değerinin,
diğer para birimleri karşısında düşürülmesi anlamına gelir.
Devalüasyon, sabit kur rejimi uygulayan ya da yarı sabit kur rejimi uygulayan ülkeler
tarafından kullanılan bir para politikası aracıdır. Devalüasyon, bir ülkenin resmi para
biriminin diğer ülke para birimleri karşısında veya bir grup para değeri karşısında ya da para
standartlarındaki değerinin düşürülmesidir. Devalüasyon çoğunlukla depresyon ile karıştırılır
ve revalüasyonun tam olarak tersidir.
Devalüasyon, ilgili paraya sabit ülkenin hükümeti veya merkez bankası tarafından kullanılan
bir araçtır. Devalüasyon yapmanın en temel sebeplerinden bir tanesi ülkenin ticaret açığını
dengelemek için parasının değerini düşürmesidir. Devalüasyon, para biriminin değerinin
düşürülmesi ile ihracatın daha ucuza gelmesi ve küresel ticaret rekabetinde daha avantajlı hale
gelmesini sağlamaktır. Bununla beraber, ithalat daha pahalı hale gelir ve yerli hane halkının
ithal ürünlere olan talebinin azalması beklenirken, yurt içi üreticinin ürünlerine olan talebin
artmasını sağlar.
Devalüasyon her ne kadar olumlu bir para politikası aracı gibi görünse de, negatif etkileri de
bulunmaktadır. İthalatı daha pahalı hale getirmek yurtiçindeki üretimi daha az efektif hale
getirebilir ya da ihracatın daha ucuz hale gelmesi talebi çok ciddi artırarak enflasyona sebep
olabilir.

Devalüasyon olursa ne olur?

Devalüsyon bir anlamda, ülkenin bozulan makroekonomik dengelerine bağlı olarak, ulusal
para biriminin zaman içinde azalan iç ve dış satın alma gücünün gecikmeli olarak kurlara
yansıtılmasıdır. Tam dalgalı kur rejimlerinde paranın piyasada oluşan arz talep dengesine
bağlı olarak zaman içinde değer kaybettiğinde oluşan makroekonomik etkilerden farklı olarak,
kurlarda ani ve hızlı düşüşe neden olan devalüasyon piyasalarda şok etkisi yaratarak
ekonomik daralma veya durgunluğa yol açabilir. Devalüasyon genel olarak bir ülkenin ithal
mallarını satın alma gücünü azaltırken, ithal girdilere bağlı olarak enflyasyonu yükseltir ve
ihraç edilen malların döviz cinsinden birim fiyatını düşürür.
Devalüasyonun uzun dönemli etkileri, devalüasyon oranı, ülkenin ekonomik yapısı ve ulusal
paranın aşırı değersiz ve aşırı değerli hale gelmesiyle yakından ilgilidir.
Bir ülkenin ulusal parası devalüe edildiğinde;
1. İthalat Pahalılaşır; İthal girdilerin, mal ve hizmetlerin fiyatı devalüasyon oranı kadar
yükselir bunun sonucunda ithalat azalmaya başlar.
2. İhracat Daha Cazip Hale Gelir: İhraç edilen ürünlerin birim fiyatının diğer para
birimleri cinsinden ucuzlaması, dış piyasalarda rekabet gücünü artırır ve sonuç olarak
ihracat artmaya başlar.
 3. Cari Açık Azalır; İthal girdilere bağımlılığın daha az olduğu ve üretim
seviyesinin iç ve dış talebi karşılamaya yeterli düzeyde olduğu durumlarda
cari açık küçülmeye başlar.
4. Enflyasyon Yükselir: Ülke ekonomisinin ithal girdilere olan bağımlılığı, yani temel
ihtiyaç maddelerinin, yatırım ve ara mallarının toplam ithalat içindeki payı, ithalatın
milli gelire oranı ve devalüasyon oranına bağlı olarak enflasyon artar.
5. Faizler Yükselir; Devalüasyonun etkisiyle artan enflasyonun dizginlenmesi amacıyla
faiz oranları artırılır.
6. Ekonomi Yavaşlar; Faiz oranlarının artmasıyla yükselen kredi maliyetleri, ekonomik
faaliyetlerde yavaşlama ve durgunluğa neden olur. Tüketim harcamaları ve yatırımlar
kısılır, yatırımcılar sermaye mallarının ithalatının pahalılaşması nedeniyle yeni
yatırımlar yapmaktan kaçınır.
7. Bütçe Açığı Artar; Döviz kurlarındaki artış nedeniyle zorunlu ithal girdilerin
maliyetleri ve döviz cinsinden dış borçların geri ödeme maliyetleri artacağı için bütçe
açığı büyür.

Devalüasyon nasıl ve neden yapılır?

Sabit veya çıpalı kur rejimi uygulayan ülkelerde ulusal para biriminin değeri piyasa güçleri
tarafından değil, ülkelerin hükümetleri tarafından belirlenir ve kontrol edilir. Ülke yönetimi,
ulusal paranın yabancı paralar karşındaki resmi değerini, yüksek cari açık ve benzeri gibi
çeşitli nedenlerle düşürmeye karar verdiğinde o ülkenin merkez bankası ulusal paranın
(genellikle ABD doları veya euro karşısındaki) resmi değerini belirli bir yüzde oranında
düşürür ve orada sabitler. Bir sonraki devalüasyona kadar, tüm resmi işlemlerde,
ülkenin merkez bankası tarafından ilan edilen yeni parite esas alınır.

Cari açığın genellikle yüksek seyrettiği ülkelerde, cari açığın finansmanı için ihracat ve
yabancı yatırım ve sermaye girişi gibi yollarla yeterli döviz girişi sağlanamadığı zaman
döviz kurları üzerinde yukarı yönde baskı oluşur. Devalüasyon yoluyla, ithalatın
pahalılaşması ve döviz çıkışının azalması, ihracatın cazip hale gelerek döviz girişinin artması
sağlanarak dış ticaret açığının düşürülmesi ve döviz cinsinden ucuzlayan varlık fiyatlarının
yabancı yatırımları ülkeye çekmesi hedeflenir. Bu şekilde devalüasyon neden
yapılır sorusunun cevabını açıklamış olduk.
 İhracatı Artırmak; Ulusal para biriminin, diğer ülkelerin para birimleri karşısında
devalüe edilmesi ihraç ürünlerinin dış piyaslardaki rekabet gücünü artırarak ihracatın
artmasına destek sağlar.
 Dış Ticaret Açığını Azaltmak; Devalüasyonla ulusal para biriminin diğer paralar
karşısındaki satın alma gücü gerilediği için daha pahalı hale gelen ithal ürünlere olan
talep daralır. İhracatın artması ve ithalatın azalması dış ticaret açığının azalmasına yol
açar.
  Dövize Olan Talebi Azaltmak; İthalatın azalması ve ihracatın artmasının
yansıra , ucuzlayan varlık fiyatlarının yabancı sermaye girişini teşvik etmesi
sonucunda cari açığın finansmanına bağlı döviz talebi azalır.
 Enflasyonu Düşürmek; Finanse edilemeyen cari açığın kur üzerinde yarattığı
baskıdan kaynaklanan talep kaynaklı fiyat artışları göreceli olarak dizginlenebilir.

AZERBAYCAN EKONOMİSİNİN ARKA PLANI

Devalüasyondan önce Azerbaycan ekonomisinin durumu

Azerbaycan ekonomisi devalüasyon öncesinde bazı önemli özelliklere sahipti. İşte

devalüasyondan önce Azerbaycan ekonomisinin durumu hakkında bazı ana noktalar:

Hızlı Ekonomik Büyüme: Azerbaycan, 2000'lerin başından itibaren hızlı ekonomik

büyüme yaşamıştı. Özellikle enerji sektöründe yapılan büyük yatırımlar ve enerji
ihracatı ekonomiyi canlandırdı.

Enerji Gelirlerinin Hakimiyeti: Azerbaycan ekonomisi büyük ölçüde enerji

kaynaklarına dayalıydı. Petrol ve doğalgaz ihracatı, ülkenin döviz rezervlerini artırmış
ve bütçesine önemli gelir sağlamıştı.

Döviz Rezervleri: Devalüasyon öncesinde Azerbaycan, sağlam döviz rezervlerine

sahipti. Bu rezervler, ülkenin uluslararası ödemelerini destekliyor ve finansal istikrarı
sağlıyordu.
Petrol Fiyatlarının Yüksekliği: Dünya petrol fiyatları, Azerbaycan'ın ekonomik
büyümesini destekleyen yüksek seviyelerdeydi. Bu, ülkenin enerji gelirlerini artırarak
bütçeyi finanse etmeye yardımcı oldu.

Yatırım ve Altyapı Projeleri: Azerbaycan, enerji sektöründeki büyük projelerin yanı

sıra altyapı projelerine de yatırım yapmıştı. Bu projeler, ülkenin büyümesini
destekliyor ve istihdam yaratıyordu.

Döviz Kuru Sabitliği: Azerbaycan Manatı (AZN), Azerbaycan Merkez Bankası

tarafından dolar karşısında sabit bir kura bağlı olarak tutuluyordu.
 Ancak bu dönemdeki olumlu ekonomik koşullar, enerji kaynaklarına dayalı
ekonominin dalgalanmaya ve devalüasyona duyarlı olduğu anlamına
geliyordu. Düşük petrol fiyatları ve döviz rezervlerinin erimesi,
devalüasyonun kaçınılmaz hale gelmesine neden oldu ve 2015 yılında Azerbaycan'da
devalüasyon gerçekleşti. Bu devalüasyon, Azerbaycan ekonomisini etkiledi ve ülkenin
ekonomik modelini gözden geçirmesine neden oldu

2015 AZERBAYCAN DEVALÜASYONU

Azerbaycan’da neden devalüasyon oldu?

2015 yılında dünya ekonomisindeki belirsizlikler ve küresel finans piyasalarındaki

istikrarsızlık artmış, bazı gelişmekte olan ve büyük ekonomilere sahip ülkelerde
ekonomik büyüme zayıflamış ve küresel riskler artmıştır.
Bu koşullar altında, petrol fiyatları da dahil 78 olmak üzere dünya emtia fiyatlarının
azalmalar artmış ve emtia ihracatçısı ülkelerin milli para birimlerinin değer
kaybetmesi hızlanmıştır.

Küresel ve bölgesel düzeydeki karmaşık ekonomik süreçler, dünya ekonomisine sıkı

sıkıya entegre olan Azerbaycan ekonomisini de etkilemiştir.

10 yıldır ülkede dolar 0,78 ila 0,80 manat bandında iken, Azerbaycan Merkez
Bankası'nın kararı ile rakam 1,05'e yükseldi. Değer kaybından önce manat karşısında
0,8962 olan Euro ise 1,195’den işlem gördü.

Merkez Bankası, kurlarda yaptığı değişikliklere gerekçe olarak; ülke ekonomisinin

çeşitlendirilmesi, uluslararası rekabet gücü ve ihraç potansiyelinin arttırılması, ülkenin
uluslararası ödeme yeteneğinin dayanıklılığını temin edilmesini gösterdi. Ayrıca bu
sayede Azerbaycan'ın dış ticaret ortağı olan birçok ülkelerin ulusal para birimlerinin
önemli ölçüde değer kaybetmesi sonucu ulusal ekonominin rekabet üstünlüğüne
negatif etkilerini azaltmanın da amaçlandığı kaydedildi.
 Öte yandan Merkez Bankası'nın döviz piyasasına müdahalelerinin ilgili
kanunlar çerçevesinde devam edebileceği bildirildi.

Petrol ve doğalgaz ülkesi Azerbaycan, dünya piyasalarında petrol fiyatlarının hızla

düşmesiyle yakın bir zamanda dolara endeksli kur sistemini dolara ve Euro'ya endeksli
hale getirmişti. Azerbaycan Merkez Bankası'nın gerçekleştirdiği söz konusu bu
değişimden sonra ülkenin para birimi manat: hem dolar hem de Euro karşısında değer
kaybetmeye başlamıştı.

Devalüasyona tetikleyicileri?
Petrol Fiyatlarındaki Ani Düşüş: 2014 yılında petrol fiyatlarındaki hızlı düşüş, Azerbaycan'ın
enerji sektöründen elde ettiği gelirleri azalttı ve ülkenin döviz rezervlerini eritti.

Uluslararası Para Fonu (IMF) Baskısı: Uluslararası Para Fonu (IMF), Azerbaycan hükümetine
kurla ilgili değişiklikler yapma çağrısında bulundu. Bu, hükümetin devalüasyonu
hızlandırmasına neden oldu.
 Döviz Sıkıntısı: Azerbaycan'da döviz kıtlığı artmıştı. Döviz sıkıntısı nedeniyle
hükümet, Azerbaycan Manatı'nın değerini düşürmeye karar verdi.

Sonuç olarak, Azerbaycan'da 2015 yılındaki devalüasyon, düşen petrol fiyatları, döviz
rezervlerinin azalması ve uluslararası baskının bir sonucu olarak gerçekleşti. Bu devalüasyon,
Azerbaycan ekonomisinde önemli etkilere yol açtı ve ülkenin ekonomik politikalarını yeniden
gözden geçirmesine neden oldu.

HÜKÜMET MÜDAHELELERİ

Azerbaycan hükümetinin devalüasyonla mücadelesi

2016 yılında para politikası kararları, ekonomik büyüme dengesi ve enflasyon risklerinin
değerlendirilmesine dayanılmıştır. Merkez Bankası, yetkisi dahilinde fiyat istikrarını
desteklemeye çalışmıştır. Merkez Bankası, öncelikle enflasyonu yönetmeye yönelik bir
politika izlemiştir.
Ülke dalgalı kur rejimine geçerken, Merkez Bankası alternatif operasyonel hedefler yoluyla
parasal enflasyon faktörlerini etkilemeye çalışmıştır. Para politikasının etkin uygulanmasında
temel mekanizma olan bankalararası para piyasasının gelişiminin hızlandırılması üzerinde
durmuş ve faiz oranlarının faiz koridoru sistemine entegre edilmesi imkanları
değerlendirmiştir.
 2016 yılında Merkez Bankası, açıklanan döviz kuru rejimine uygun olarak ilgili
işlemler uygulamıştır. 2016 yılın mart ayından itibaren Merkez Bankası döviz
piyasasında faaliyetlerini en aza indirmiştir. Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Petrol
Fonu'nun (ACDPF) döviz piyasasında satışları Merkez Bankası tarafından düzenlenen ihaleler
kapsamında gerçekleştirilmiştir. Haftada birkaç kez döviz ihaleleri (Currency auction)
gerçekleştiriliyordu ve her bir ihalenin parametreleri ile ilgili bilgiler müzayede öncesinde
piyasa katılımcılarına duyuruluyordu.
Merkez Bankası 2016 yılında toplam 114 para ihalesi düzenlemiştir. Bu ihalelerde
ekonominin döviz talebi ve arzı önemli ölçüde karşılanmıştır. 2016 yılı ACDPF,
müzayedelerde 4,9 milyar dolar hacminde döviz satılmıştır ki bu da 2015 yılına göre %37,5
daha aşağıydı. ACDPF'ın devlet bütçesine transferinin zirve yaptığı 2013 yılına kıyasla
ACDPF'ın döviz satışları 3 kat azalmıştır. Döviz arzındaki düşüş, petrol gelirlerindeki keskin
düşüş nedeniyle izlenen mali konsolidasyon politikası kapsamında gerçekleşmişti.

2016 yılında Merkez Bankası, enflasyonu düşürmek, milli para birimine olan güveni
güçlendirmek ve manat mevduatlarının büyümesini teşvik etmek için “faiz koridoru”
parametrelerinde gerekli değişiklikleri yapmıştır. Politika faiz oranı enflasyona göre ayarlandı
ve Grafik 4’te görüldüğü gibi kademeli olarak %3'ten %15'e, faiz koridorunun alt sınırı
%0,1'den %12'ye ve üst sınır %5'ten %18'e yükseltildi. Makroekonomik duruma ek olarak,
faiz koridoru kararında para piyasasındaki durum ve devlet tahvillerinin getirisi de dikkate
alındı.
Faiz koridorunun alt ve üst sınırlarında bulunan faiz oranlı likidite ihraç ve çekim işlemlerinin
süresi 1 günden 7 güne çıkarılmıştır. Böylelikle bankalar, Merkez Bankası'nın kısa vadeli
likidite yönetimi için çerçeve bir araç olan 1-7 gün vadeli repo ve ters repo işlemlerini
kısıtlama olmaksızın kendi girişimleriyle kullanma fırsatı elde etmiştiler.
Milli para birimi cinsinden bedelsiz fon çekmek için mevduat ihaleleri başlatılmış, kısa vadeli
senet ihraçları yeniden başlatılmıştır. Son tarih itibarıyla mevduat ihaleleri ve kısa vadeli
senetlerle elde edilen fon bakiyesi 150 milyon manattan fazlaydı. Bu operasyonlar Taban
(Borç alma oranı) Politika Faiz Oranı Tavan (Borç verme oranı) 83 aynı zamanda para
piyasasını geliştirmeyi ve para politikası için operasyonel çerçeveyi iyileştirmeyi
amaçlamaktaydı .
 SONUÇLAR

2016 Yılı Para Politikası Sonuçları

Grafik 5’te görüldüğü gibi 2016 yılının 11 ayında ortalama yıllık enflasyon %12,4
olmuştur. Ortalama yıllık bazda gıda fiyatları %14,8, gıda dışı fiyatlar %16,7 ve hizmet
fiyatları %5,8 olarak bir önceki yıla göre artış göstermiştir.

Döviz piyasasındaki arz-talebe göre yıl içinde manat kurunda istikrar ve değer kaybı
dalgaları gözlenmiştir. Grafik 6’da görüldüğü gibi 2015 sonunda 1 ABD doları manat
karşısında 1.5594 manat, mart ayı başında 1.6456 manat'a yükselmiş ve mayıs ayı
sonunda yıllık en düşük seviyeye 1.49 manat seviyesine inmiştir. Haziran-ağustos
aylarında değer kazanan ABD doları, eylül ayında değer kaybetmeye başlamış ve ekim
 ayı sonunda yeniden değer kazanmaya başlamıştır. ABD doları, yıl içinde
manat karşısında %13,6 değer kazandı. Manat karşısında 1 ABD dolarının
günlük ortalama kuru 1.5965 manat oldu. Yıl sonunda da 1.7525 seviyesinde
zirve yapmıştır. Yukarıda bahsedildiği gibi, manat ile birlikte, Azerbaycan'ın ticaret
ortakları da dahil olmak üzere diğer ülkelerinin milli para birimleri de bu yıl içinde
değer kaybetmiştir.

Manat kurunun düzeltilmesi de dahil olmak üzere son 2 yılda uygulanan amaca
yönelik makroekonomik politika, cari işlemler dengesini olumlu yönde etkiledi. 2014-
2016 döneminde petrol dışı mal ve hizmet ithalat hacmi %26 azalmıştır. Sonuç olarak,
petrol dışı sektördeki cari açık 7,6 milyar dolardan 5,7 milyar dolara inmiştir.

Petrol fiyatlarının etkisiyle toplam ihracat geçen yılın aynı dönemine göre %23
azalmış, petrol ve gaz sektörü ihracatı da %22 azalmıştır (2014-2016'da petrol ve gaz
ihracatı 26,6 milyar dolardan 11,7 milyar dolara gerilemesi bekleniyordu, beklenen
gerilemede yaşanmıştır). Aynı zamanda 2016 yılının ilk 9 ayında petrol dışı ihracat
%30 azaldı. Sonuç olarak, dış ticaret (ihracat) geçen yılın aynı dönemine göre %45
azaldı.

2016 yılında mevduatın dolarizasyon seviyesinde düşüş yaşanmıştır. Yabancı para

mevduatın toplam mevduatlar içindeki payı yılbaşına göre 11,8% oranında azalmıştır.
Bireylerin mevduatlarının dolarizasyon seviyesi yıl başında %85 iken dönem sonunda
%81,2'ye gerilemiştir.

KAYNAKÇA
1. “Maliye ve Bank”, Çevrimiçi: https://www.azstat.org/portal/tblInfo/TblInfoList.do#994_010
Sorumluluk almak: https://www.gelisimveegitim.com/sorumluluk-almak/
2. https://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TEZ/ET002562.pdfPosner,
3. “Statistik bülleten”, No. 12, 2001-2006, Çevrimiçi:
https://uploads.cbar.az/assets/a54fcb2c796c3dbe4679223a1.pdf
4. “Azerbaycan Respublikası Merkezi Bankının 2016-cı İl Üçün Pul ve Maliyye Sabitliyi Siyasetinin
Esas İstiqametleri Barede Beyanatı”, 2016, Çevrimiçi:
https://uploads.cbar.az/assets/cd6b8157f1674ce6f434c6878.pdf
 5. https://www.doviz.com/makale/devaluasyon-nedir-nasil-yapilir-nedenleri-ve-
sonuclari/72
6. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/azerbaycanda-devaluasyon-oldu/494082
7. “Statistik bülleten”, No. 12, 2016, Çevrimiçi:
https://uploads.cbar.az/assets/8993e2a3b7e5dc91b88ebe58d.pdf