NAZWA UCZELNI

KIERUNEK
NAZWA PRZEDMIOTU

Michał Wójtowicz
Numer albumu

DROGA DO KOMERCYJNEGO WYKORZYSANIA ENERGII

POCHODZĄZACJ Z FUZJI

Sprawdzający:
Dr hab. inż. Krzysztof Kowalski

Streszczenie:

Słowa kluczowe:
energia fuzyjna, elektrownia ITER, przyszłość energetyki

Rzeszów 2022

1
Spis Treści
Wprowadzenie.................................................................................................................................3
1.Technologia fuzji jądrowej...........................................................................................................4
2.1 Projekt ITER..........................................................................................................................6
2.2 Projekt Wendelstein X-7........................................................................................................9
2.3 Projekt JET..........................................................................................................................10
3. Zalety wykorzystania fuzji jądrowej..........................................................................................13
4. Komercjalizacja technologii......................................................................................................13
Podsumowanie i wnioski...............................................................................................................14
Literatura........................................................................................................................................14
Spis rysunków, tabel i wykresów..................................................................................................14
Wprowadzenie

Na świecie jest już 8 miliardów ludzi, a do roku 2100 przewiduje się, że liczba
mieszkańców Ziemi wzrośnie do 10,4 miliardów 1. Wraz ze wzrostem liczby ludności rośnie
również zapotrzebowanie na energię w praktycznie każdej postaci. Głównym źródłem energii są
paliwa kopale takie jak ropa naftowa, gaz zmiany i węgiel. To właśnie te zasoby gwarantują
współczesny rozwój przemysłu, handlu i rolnictwa. Paliwa kopalne są jednak przyczyną wielu
problemów, z których największym jest kryzys klimatyczny. Globalne ocieplenie, które
wywołane jest nadmierną emisją dwutlenku węgla oraz gazów cieplarnianych wywiera olbrzymi
2
wpływ na środowisko naturalnie skutecznie prowadząc do nieodwracalnych zmian. Paliwa
kopalne pogłębiają również nierówności społeczne oraz kształtują obecny obraz świata w którym
Rosja napada na Ukrainę, Katar „kupuje” Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej a Stany
Zjednoczone są ostatecznym gwarantem światowego pokoju.
Opracowanie nowych rozwiązań wytwarzania i magazynowania energii wykazujących
się niską szkodliwością dla środowiska i wysoką efektywnością, odgrywa kluczową rolę w
przyszłości ludzkości. Era paliw kopalnych, pomimo tego, że szacowane źródła są ciągle duże,
powoli się kończy. Coraz większa świadomość ludzi związana ze wpływem paliw kopalnych na
środowisko, rozwijające się technologie zrównoważonego rozwoju oraz chęć czerpania energii
ze źródeł odnawialnych powodują poruszenie na arenie polityki międzynarodowej co przekłada
się na kształtowanie prawa promującego pozyskiwanie energii w „czysty” sposób. 3 Możliwości
jest wiele począwszy od wykorzystana siły wody, słońca i wiatru na rozbiciu cząstek wody i
wykorzystaniu atomu skończywszy. Jedną z najbardziej obiecujących technologii pozyskiwania
energii, która ciągle jest w sferze testów i budowania technologii na skalę przemysłową jest
fuzja.
Celem niniejszej pracy jest przegląd obecnych osiągnięć na polu rozwoju technologii
pozwalających na wykorzystanie energii pochodzącej z fuzji jądrowej oraz przedstawienie
możliwości komercjalizacji prowadzonych prac. Prowadząc przygotowania do napisania
niniejszego opracowania posługiwano się literaturą międzynarodową oraz wykorzystano źródła
internetowe.

1 World Population Review, https://worldpopulationreview.com, 11.2022

2 WEC (World Energy Council) (1995). Global Energy Perspectives to 2050 and Beyond. WEC, London.
3 H. Ritchie, M. Roser, Electricity Mix, https://ourworldindata.org/electricity-mix, 11.2022
3
 1. Technologia fuzji jądrowej

Tu napisz co to jest fuzja jądrowa

Czym różni się fuzja od rozszczepienia atomu (czyli od zwykłych elektrowni atomowych)
Może uda ci się znaleźć porównanie

Przydatne artykuły i strony:

http://ncbj.edu.pl/zasoby/wyklady/ld_stud_podypl/07.%20En_termo.pdf
https://www.ifj.edu.pl/badania/publikacje/raporty/raporty-pop/4.pdf
https://www.cire.pl/pliki/2/wizjaenergprzyszl.pdf

Możesz wykorzystać już tekst, który tu napisałeś

Wyprodukowanie czystej energii elektrycznej, która pokryje zapotrzebowanie ludzkości
w prąd z dotychczasową technologią jest bardzo trudne do zrealizowania, a wręcz niemożliwe. Z
pomocą przychodzi zjawisko powstawania gwiazd, czyli fuzja jądrowa.
Energia fuzyjna powstaje z połączenia dwóch jąder lekkich, w jądra cięższe i dużą ilość
energii4. W przeciwieństwie do rozszczepiania atomu, wiązanie ich nie wytwarza odpadów
promieniotwórczych o długim czasie rozpadania, które trzeba składować, jedynie reaktor z
czasem staje się radioaktywny. Pierwiastki które można stosować w reakcji syntezy, są
powszechnie dostępne i praktycznie niewyczerpalne, można je otrzymywać z wody morskiej. Z
jednego litra wody otrzymamy 0,02g deuteru, co może dostarczyć tyle energii co 300 litrów
benzyny. Zatem energia otrzymana w wyniku syntezy jest zdecydowanie bardziej przyjazna
środowisku i ma wiele zalet5:
• Brak emisji CO2
• Duże zasoby paliwa
• Efektywność energetyczna
• Bezpieczeństwo

4 E. D. Coyle, R. A. Simmons, Understanding the Global Energy Crisis, USA, Indiana: Purdue
University Press West Lafayette 2014, s. 188-189.
5 Ministerstwo Klimatu i Środowiska, Fuzja jądrowa, https://www.gov.pl/web/polski-atom/fuzja-
jadrowa, 11.2022
4
 • Niezawodna moc
Te same reakcje są odpowiedzialne za powstanie wszechświata, galaktyk i gwiazd. Aby
zmusić jądra do łączenia się ze sobą na powierzchni Ziemi, trzeba stworzyć odpowiednie
warunki. Musi być odpowiednio duża temperatura zbliżona do temperatury w Słońcu, czyli
około 100 milionów stopni Celsjusza. Jest to niezbędne, ponieważ jądra muszą osiągnąć
odpowiednio dużą energię kinetyczną, aby była silniejsza od siły odpychania.
Atomy są trzymane na odpowiednim torze za pomocą silnych magnesów. Urządzeniem
takim jest Tokamak - „pułapka magnetyczna zamknięta, służąca do wytwarzania gorącej plazmy
i badania warunków zachodzenia kontrolowanej reakcji termojądrowej” 6. Na świecie jest
zaledwie 150 tokamaków, a największy z nich jest w budowie we Francji o nazwie ITER. Firmy
prywatne, których jest już 35, również prowadzą eksperymenty z reakcją syntezy jądrowej.
Niektóre z nich mają inne podejście do tej technologii.

https://generalfusion.com/fusion-technology/benefits-of-fusion/

2. Współczesny rozwój technologii w zakresie fuzji jądrowej

Przydatne strony:
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0360544218305395 - jak ci się wyświetli
po angielsku to przetłumacz ją polski: Prawy przycisk myszą na stronie

6 Tokamak, w: Encyklopedia PWN, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/tokamak;3987756.html, 11.2022

5
2.1 Projekt ITER

Dużo jest na temat tego projektu w artykułach powyżej więc należałoby tekst rozszerzyć. Wstaw
też zdjęcia jeśli możesz to zawsze wizualnie wzbogaca pracę.

Przydatne linki:
https://european-union.europa.eu/institutions-law-budget/institutions-and-bodies/institutions-
and-bodies-profiles/f4e_pl
https://trinomics.eu/project/iter-impacts/

Fajne opracowanie ale po angielsku:

https://trinomics.eu/wp-content/uploads/2019/04/impact_of_the_iter_activities_in_the_eu-
trinomics.pdf

To jest ciekawa grafika, kto ile zapłacił

6
Źródło: https://www.forbes.com/sites/niallmccarthy/2014/10/20/the-iter-nuclear-fusion-
experiment-who-is-providing-the-funding-infographic/?sh=68f6d4301aa1 [dostęp: 22.11.21]

Tu tez jest taki wykres który pokazuje ile łącznie wydaje się pieniędzy rocznie na technologie
jądrowe i w tym na Iter, co pokazuje jak ważny jest to projekt:
https://www.flickr.com/photos/usgao/14336828976

Tu raport finansowy z 2020 roku ITER też można wrzucić do tlanslatora i grafiki wybrać
file:///C:/Users/ginie/Downloads/2020_ITER_FINANCIAL_REPORT.pdf

„ITER - (ang. International Thermonuclear Experimental Reactor – Międzynarodowy

Eksperymentalny Reaktor Termonuklearny) – reaktor termonuklearny, jak również
7
międzynarodowy program badawczy z nim związany, którego celem jest zbadanie możliwości
produkowania na wielką skalę energii z kontrolowanej fuzji jądrowej”7. Jest to zaraz za
międzynarodową stacją kosmiczną, najdroższy projekt na świecie. Przewidywany potrzeby
budżet wynosi 18 - 22 miliardów Euro8. Budowa ma miejsce w południowej Francji, na
powierzchni 180 hektarów. Konstrukcję rozpoczęto w 2006 roku i w grudniu 2025 tokamak po
raz pierwszy ma wytworzyć plazmę, a za kolejne 10 lat rozpocząć prace z jądrami lekkimi 9.
Elektrownia ta jednak nie będzie wytwarzać prądu, ale skupi się na dalszym
udoskonalaniu technologii. Energię ma czerpać ze spalania plazmy, która ma być rozgrzana aż
do 150 milinów stopni Celsjusza. Po raz pierwszy w historii zostanie to zrobione w elektrowni
ITER, będzie to możliwe dzięki silnemu polu magnetycznemu zastosowanego w tym tokamaku.
Naukowcy i inżynierowie będą w stanie obserwować fizykę oraz technologie związane z samo
nagrzewającą się plazmą. Dzięki temu będą mogli pracować nad urządzeniami produkującymi
więcej energii, niż jej pochłaniają. „Aby osiągnąć temperatury istotne dla fuzji, tokamak ITER
ogrzeje plazmę trzema metodami. Ogrzewanie omiczne obejmuje ciepło generowane przez opór
na prąd plazmowy, podobnie jak nagrzewają się cewki w tosterze. Neutralny wtrysk wiązki
cząstek polega na podgrzaniu plazmy poprzez wstrzyknięcie wysokoenergetycznych cząstek do
tokamaka. Promieniowanie elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości polega na ogrzewaniu
plazmy poprzez przenoszenie energii z promieniowania elektromagnetycznego na cząstki w
plazmie”10.
Finalnie elektrownia ta ma wytwarzać 500 MW mocy nominalnej, dla impulsów 400
sekundowych lub dłuższych, przy poborze mocy do podtrzymania reakcji 50 MW. Co daje
współczynnik zysku równy Q = 10, który oblicza się ze wzoru: Q=Podd ÷ Pdost , gdzie Q -
współczynnik zysku, Podd - to praca wyprodukowana podczas reakcji, Pdost - moc potrzebna do
wytworzenia odpowiedniej temperatury, aby wywołać i utrzymać reakcję 11. Jest to cztery razy
więcej energii użytkowej, w porównaniu ze zwykłą energią jądrową. N rysunku 1 pokazano
budowany reaktor

7 ITER, w: Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/ITER, 11.2022

8 D. Kramer, Physics Today, ITER disputes DOE’s cost estimate of fusion project,
https://physicstoday.scitation.org/do/10.1063/pt.6.2.20180416a/full/, 11.2022
9 iter, WHEN WILL EXPERIMENTS BEGIN?, https://www.iter.org/proj/inafewlines, 11.2022
10 Office of science, https://www.energy.gov/science/doe-explainsburning-plasma, 11.2022, tłumaczenie własne
11 ITER power amplification, http://www.iter.org/faq#I_read_that_ITERs_goal_is_Q__10_What_does_that_mean,
11.2022
8
Rys, 1 Projekt ITER
Źródło: bla bal [dostęp: 22.11.21]

2.2 Projekt Wendelstein X-7

https://www.ipp.mpg.de/987655/w7x_and_industry_en.pdf
file:///C:/Users/ginie/Downloads/Nuclear_fusion_energy_for_future.pdf
https://www.focus.pl/artykul/fuzja-jadrowa-coraz-blizej-reaktor-wendelstein-7-x-osiagnal-
temperature-30-milionow-kelwinow

9
Rys 2 Akcelerator Wendelstein X-7
Źródło: https://tylkonauka.pl/wiadomosc/stellarator-wendelstein-7-x-bije-kolejne-rekordy-wydajnosci-plazmy
[dostęp: 22.11.21]

2.3 Projekt JET

Przydatne linki
https://royalsocietypublishing.org/doi/10.1098/rsta.2017.0438

Co najmniej 3 strony powinny być o tych projektach ze zdjęciami i wykresami 4.

JET (Joint European Torus), zlokalizowany w Wielkiej Brytanii nieopodal miejscowości

Culham. Jak narazie to największy działający tokamak (wyjaśnić co to jest) na świcie, jest on w
posiadaniu CCFE (Culham Centre for Fusion Energy). Został wybudowany w 1983 roku, od
tamtej pory stale jest ulepszany. W 1997 roku udało mu się wyprodukować 21,7 MJ energii.
Korzysta z niego ponad 40 Europejskich laboratoriów. „JET jest stale modernizowany, aby
pozostać w czołówce badań nad syntezą jądrową, ostatnio mając zainstalowaną w pełni berylową

10
ścianę skierowaną do plazmy, aby naśladować warunki w ITER”. Na podstawie badań
prowadzonych na JET powstaje eksperymentalna elektrownia ITER we Francji12.
Największym sukcesem tej elektrowni było wytworzenie 21 grudnia 2021 roku 59 MJ
energii, ponad dwa razy więcej niż poprzednio, ze średnią mocą 11 MW osiągniętej podczas
fuzji deuteru i trytu trwającej 5 sekund. Taka ilość mocy pozwoliłaby zagotować wodę w około
60 czajnikach. Jest to pierwszy raz kiedy fuzja tych dwóch pierwiastków wytworzyła tak dużo
energii13. Nie udało się wytworzyć jeszcze dodatniego bilansu elektrycznego netto, jednak jest to
duży krok w dobrą stronę.
Tokamak ten składa się z14:
• Naczyń próżniowych - plazma zawarta jest w naczyniu w kształcie pierścienia w
próżni. Jest to ważne, aby zminimalizować zanieczyszczenie plazmą z gazów w
powietrzu.
• Pola magnetycznego - gorąca plazma jest zawarta w polu magnetycznym, które trzyma
ją z dala od ścian maszyny. Dwa zestawy cewek magnetycznych - toroidalnych
(Toroid jest cewką w kształcie obwarzanka, utworzoną z jednego odcinka ciasno
nawiniętego przewodu15) i poloidalnych (Jest generowany przez prąd plazmowy;
kontrastuje to z większym polem toroidalnym, które jest generowane zewnętrznie. W
tokamaku pole poloidalne jest indukowane zarówno wewnętrznie, przez prąd
napędzany w plazmie (jeden z mechanizmów ogrzewania plazmy), jak i zewnętrznie
przez cewki polaloidalnego, które są umieszczone na obwodzie naczynia 16) - tworzą
złożone pole 3D, które działa jak magnetyczna "klatka" do trzymania i kształtowania
plazmy.
• Plazmy - plazma jest wytwarzana przez wdmuchiwanie niewielkiej ilości gazów
termojądrowych (deuteru i trytu) do naczynia i użycie wysokiego napięcia do
„rozbicia” gazu obojętnego w celu utworzenia elektrycznie naładowanej plazmy, którą
można kontrolować za pomocą pola magnetycznego.
12 R. Kembleton, T, Letcher, Managing Global Warming, Academic Press 2019, s. 199-220
13 J. Amos, Major breakthrough on nuclear fusion energy, https://www.bbc.com/news/science-environment-
60312633, 11.2022
14 CCFE, What’s in a tokamak?, https://ccfe.ukaea.uk/fusion-energy/the-tokamak/, 11.2022, tłumaczenie własne
15 OpenStax Poland, Fizyka dla szkół wyższych. Tom 2, OpenStax Poland 2018,
12.6 Solenoidy i toroidy
16 Poloidal field and Poloidal field coils, https://www.euro-fusion.org/glossary/glossary-term/poloidal-
field-and-poloidal-field-coils/, 11.2022
11
 • Prądu plazmowego - duży prąd plazmowy jest indukowany w plazmie przez centralną
cewkę magnetyczną działającą jako pierwotna transformatora; plazma jest uzwojeniem
wtórnym. Prąd ten rozpoczyna nagrzewanie plazmy w kierunku temperatur fuzji.
• Ogrzewania plazmowego - dodatkowe ogrzewanie plazmowe zapewnia wtrysk wiązki
neutralnej (gdzie neutralne atomy wodoru są wtryskiwane z dużą prędkością do
plazmy) oraz systemy mikrofalowe (które podgrzewają jony plazmy jak kuchenka
mikrofalowa).
• Wydechu plazmowego - nadmiar ciepła z gorącej plazmy termojądrowej jest
wyczerpywany za pomocą magnetycznego „dywertora”; strumienie plazmy są
„odwracane” na specjalne płyty żaroodporne na górze i na dole tokamaka.
Na rysunku 2 pokazano opisywany reaktor.

Rys. 3 JET Tokomak

Źródło: https://www.sciencephoto.com/media/342774/view/interior-of-the-jet-tokamak-device
[dostęp: 22.11.21]
12
 3. Zalety wykorzystania fuzji jądrowej
https://www.iter.org/sci/Fusion
https://www.annualreviews.org/doi/pdf/10.1146/annurev.eg.16.110191.001315
https://pitjournal.unc.edu/article/energy-source-tomorrow-benefits-nuclear-fusion-power

4. Komercjalizacja technologii
https://www-pub.iaea.org/MTCD/Publications/PDF/TE-1997web.pdf4
https://www.whitehouse.gov/ostp/news-updates/2022/06/03/parallel-processing-the-path-to-
commercialization-of-fusion-energy/
https://iopscience.iop.org/article/10.1088/2516-1083/ac84bf/meta

Przykładem na wykorzystanie komercyjne fuzji jest reaktor pulsacyjnyHelion Energy

Rys 4 Akcelerator plazmowy Helion Energy

13
Źródło: J. Conca, Helion Energy Raises $500 Million On The Fusion Power Of Stars,
https://www.forbes.com/sites/jamesconca/2021/11/09/helion-energy-raises-500-million-on-the-fusion-power-of-
stars/?sh=66f265f06ce8, 11.2022 [dostęp: 22.11.21]

Jest to akcelerator o długości około 12 metrów i o wysokości około 1.9 metra 17. W miejscu
oznaczonym numer 1 deuter i hel-3 są podgrzewane do stanu plazmy, a magnesy ograniczają ją
w FRC (konfiguracji odwróconego pola), co oznacza że plazma jest uwięziona w odpowiednim
miejscu do osiągnięcia odpowiedniego stanu. Następnie zostaje przyspieszona magnesami w
miejscu numer 2, aż do kolizji w centrum reaktora. W miejscu numer 3 następuje połączenie
plazmy plazmy i ściśnięcie jej dopóki nie osiągnie temperatury 100 milionów stopni Celsjusza.
Po czym następuje zjawisko fuzji i plazma się rozszerza. W miejscu numer 4 otrzymujemy prąd,
ponieważ plazma wypycha pole magnetyczne, co zmienia to pole łącznie z kierunkiem, co jest
odzyskane od razu jako prąd18.
Według przewidywań firmy do roku 2024 będą w stanie wytworzyć niewielkie ilości
energii elektrycznej. Jednak z czasem będą starali się ulepszać swój projekt, aby wprowadzić to
do użytku komercyjnego. Jak szacują cena za wyprodukowanie 1 kWh będzie wynosiła 0,01$.
Ma to być spowodowane znikomymi kosztami paliwa, niskim kosztem operacji, wysokim
czasem pracy i konkurencyjnymi kosztami kapitałowymi. Ta maszyna nie potrzebuje dużych
turbin parowych, czy wieży chłodniczych19.

Podsumowanie i wnioski
Literatura
Spis rysunków, tabel i wykresów

17 Przelicznik własny według wzoru: 1 m = 3,281 ft. Długość: 40 ft, wysokość 6 ft.
18 Helion, https://www.helionenergy.com/our-technology/, 11.2022
19 Helion, Frequently Asked Questions, https://www.helionenergy.com/faq/, 11.2022
14