2nd Research/Expert Conference with International Participation

”GRAĐEVINCI 2021“, Zenica, B&H, February 20, 2021

Otpornost unakrsno ljepljenog lameliranog drveta na požar

Ajla Bošnjak
Politehnički fakultet
Zenica
BiH

SAŽETAK
Unakrsno ljepljeno lamelirano drvo (Cross-laminated timber – CLT) postalo je građevinski materijal
globalnog interesa. Zbog svojih značajnih svojstava u vidu strukturnih i ekoloških performansi postaje
predmet izučavanja mnogih inženjera. Posebno interesovanje predstavlja otpornost ovog materijala na
požar. U ovom radu predstavljeno je ponašanje unakrsno ljepljenog lameliranog drveta prilikom
djelovanja požara u različitim ispitivanjima, te način poboljšanja otpornosti ovog materijala na
požarno dejstvo.

Ključne riječi: Drvo, materijal, unakrsno ljepljeno lamelirano drvo, CLT, otpornost, požarno
dejstvo, ispitivanja

1. UVOD
Okomito/unakrsno ljepljeno drvo je postalo vrlo dobro poznat građevinski materijal od
globalnog interesa. Ortogonalna struktura omogućava njegovu primjenu kao zidnog i podnog
materijala pune veličine koji je sposoban da podnese opterećenja kako u svojoj tako i van svoje
ravni. Razvoj na početku 20. stoljeća omogućio je korištenje armiranog betona dok je
tradicionalne drveni materijal zamijenjen čvrstim građevinskim materijalima na bazi minerala
kao što su cigla ili beton. U tom periodu, drvo kao građevinski materijal se koristio minimalno
i uglavnom su to bile lagane konstrukcije za porodične ili stambene objekte. Međutim, u
posljednjih 20 godina, drvo je povratilo svoju upotrebu. Izvanredno je da je ovaj povratak
drveta kao građevinskog materijala na tržište upravo posljedica razvoja svojstava drveta u
posljednjim godinama – pogotovo u pogledu njegove zapaljivosti – tj. otpornosti na djelovanje
požara. Jedan od razloga za ponovnu upotrebu drveta jeste komercijalno lansiranje inovativnog
drvenog proizvoda – unakrsno ljepljeno lamelirano drvo (CLT – Cross laminated timber). [1]

Slika 1. Razvoj proizvodnje CLT-a u svijetu [1]

2. DEFINICIJA, PROIZVODNJA I OSNOVNE KARAKTERISTIKE CLT-a
CLT predstavlja kvazi-kruti kompozit, sastavljen od neparnog broja slojeva izrađenih od
dasaka koje su poredane poprečno – pod uglom od 90 stepeni, kako bi mogle da nose
opterećenje u i van svoje ravni.
Tipični broj slojeva za različite primjene i kompozitne strukture CLT-a sa drugim materijalima
u obliku ploča ili sličnim linearnim strukturnim elementima može se vidjeti na slici 2. CLT
paneli su dostupni u 3,5,7 ili više slojeva. [1]

Slika 2. Primjeri primjene CLT-a u odnosu na broj slojeva (gore); primjeri kompozitnih struktura
CLT-a i ljepljenog lameliranog drveta (GLT-glued laminated timber), šperploča visokih performansi
(UHPP) sa čelikom ili betonom (dolje). [1]

CLT je materijal koji je prefabrikovan i napravljen na osnovu tehničkih crteža (slika 3.) koji u
obzir uzimaju otvore za vrata/prozore/stepenište. Proizvode se od industrijski sušenih daski od
smreke koje se slažu poprečno i lijepe po njihovoj čitavoj površini. Zatim su CLT paneli
transportovani na gradilište gdje su jednostavno spojeni. Širina pojedinačnih ploča obično
varira od 80 i 240 mm, a debljina od 10 i 40 mm. Za razliku od lakih drvenih kostrukcija,
upotreba velikih masivnih drvenih ploča omogućava prijenos velikog vertikalnog opterećenja
i omogućuje visoku krutost i robusnost objekta. Još neke od prednosti ovog načina gradnje
jeste izvrsna toplotna izolacija i nepropustnost zraka. Upotreba velikih ploča/CLT panela je
takođe povoljna u slučaju požara, jer je rizik od širenja vatre mnogo manji u odnosu na lake
drvene konstrukcije. Međutim, velike masivne ploče stvaraju i veće opterećenje od požarnog
dejstva u prostoriji. [2]
 Slika 3. Tehnički crtež CLT elementa [1]

Kako je drvo zapaljiv materijal, jedan od izazova za izgradnju visokih drvenih zgrada jeste
rizik od požara od čega zavisi izloženost (postotak) drveta u samoj konstrukciji. [3]

3. OTPORNOST UNAKRSNO LJEPLJENOG DRVETA NA POŽAR

Kada se na drvo djeluje određenom toplotom, dolazi do termičke degradacije (pirolize), pri
čemu nastaju zapaljivi plinovi, praćeni gubitkom mase. Zatim se formira ugljenisani sloj
površine izložene vatri te se sloj ugljena povećava kako se temperatura povećava – na taj način
on smanjuje površinu poprečnog presjeka drveta. Sloj ugljena je inače vrlo dobar izolator i štiti
preostali dio zdravog drveta od vatre. Na uglovima drvene konstrukcije ostaje veći poprečni
presjek tako da na tim mjestima dolazi do zaokruživanja konstrukcije. U tabeli 1. date su
vrijednosti nominalne brzine ugljenisanja poprečnog presjeka po minuti (βn) i brzine
ugljenisanja za jednodimenzionalno ugljenisanje (β0) prema EN 1995-1-2. [2]
Materijal β0 (mm/min.) βn(mm/min)
Četinari i bukva (GLT sa
karakterističnom gustoćom 0.65 0.7
≥290 kg/m3
Puno drvo sa karakterističnom
gustoćom ≥290 kg/m3 0.65 0.8
Paneli
Drvene oplate 0.9a -
Šperploče 1.0 a
-
Drugi paneli na bazi drveta a
0.9 -
Tabela 1. Nominalne vrijednosti i vrijednosti brzine ugljenisanja za jednosimenzionalno ugljenisanje;
a
- odnosi se na karakterističnu gustoću od 450 kg/m3 i debljinu panela od 20mm [2]
Dostupno je nekoliko eksperimentalnih i numeričkih istraživanja o ponašanju poprečno
ljepljenog drveta prilikom djelovanja požara. Protivpožarno dejstvo CLT panela karakteriše
ponašanje pojedinačnog sloja te se pretpostavlja da može doći do dva slučaja:
- Ukoliko ugljenisani slojevi ostanu na mjestu, tada ugljen štiti ostatak drvene
konstrukcije od požara. U ovom slučaju otpornost na požar se može očekivati kao kod
pojedinačnih slojeva drveta.
 - Ukoliko ugljenisani slojevi počnu otpadati ugljen tada više ne štiti ostatak konstrukcije
od požara. Tada dolazi do daljnjeg ugljenisanja narednih slojeva drveta. Ovaj fenomen
je sličan povećanom ugljenisanju uočenom na zaštićenim drvenim površinama nakon
otkaza protivpožarne obloge.
Ipak, mora se naglasiti da protivpožarna otpornost CLT elementa podvrgnutom mehaničkom
djelovanju (savijanje, smicanje, pritisak ili zatezanje) nije linearno zavisno od ugljenisanja
CLT elementa, jer pravac i broj njegovih slojeva igraju veliku ulogu u njegovom strukturnom
ponašanju.
U protivpožarnom eksperimentu koji je rađen u Empi u Duebendorfu (Švicarski Savezni
institut za nauku i tehnologiju materijala) koristila se mala vodoravna peć. Uzorci su bili
izloženi požaru sa jedne strane te su zaustavljeni kada je temperatura dosegla 300 °C u CLT
panelu. Na kraju testa, vatra je u potpunosti ugašena vodom. Za svaki uzorak ugljenisani dio
je otklonjen a preostali presjek panela je izmjeren. Tokom ispitivanja, temperature između
slojeva je mjerena uz pomoć uređaja na bazi nikla i hroma koji su tu postavljeni prije
ljepljenja panela. Rezultate možemo vidjeti na slici 4. [2]

Slika 4. Rezultati testa: Vx-uzorak, βpanel i βlayer su brzine ugljenisanja drveta u minuti; t300°C –
predstavlja vrijeme kada je izmjereno 300°C između CLT slojeva [3]
4. ZAKLJUČAK
Iz prethodnog testa se moglo zaključiti sljedeće:
- Otpornost na požar unakrsno ljepljenog drveta ovisi o ponašanju/vrsti ljepila koje se
koristi za ljepljenje: rezultati ispitivanja pokazali su značajan pad ugljenisanih slojeva
u slučaju kada su korištena ljepila koja su više osjetljiva na požar
- Pojačano ugljenisanje je uočeno nakon otpadanja prvog zaštitnog sloja ugljena – tada
zdravo drvo više nije zaštićeno te dolazi do daljneg ugljenisanja i smanjenja
poprečnog presjeka panela – ovo je karakteristično i kod konstrukcija koje su
prethodno zaštićene protivpožarnim premazima. Dalje, kod panela sa istom debljinom
slojeva uočeno je da nakon otpadanja prvog sloja ugljena, mnogo brže dolazi do
gorenja idućeg sloja – razlog tome jeste povećanje temperature kako se požar širi.
- Unakrsno ljepljeno drvo veće debljine pokazalo je bolju otpornost na požar u odnosu
na okomito ljepljeno drvo koje je tanje.
- Kod uzoraka kod kojih je korišteno ljepilo manje osjetljivosti na požar, slojevi ugljena
su skoro pa u potpunosti ostali na mjestu sve do kraja ispitivanja.
- Nosivost CLT panela nije linearno povezano sa ugljenisanjem njegovih slojeva. U
CLT panelima slojevi su raspoređeni poprečno, tako da drugi po redu sloj na strani
izloženoj vatri je obično statički neučinkovit obzirom da opterećenje djeluje okomito.
- Za siguran razvoj otpornosti na požar ljepljenih drvenih panela, potrebno je da na
ljepilima korištenim za ljepljenje CLT-a ili GLT-a imamo podatke o otpornosti tog
ljepila na požar uključujući podatke o kritičnim temperaturama koje utiču na
određenu vrstu ljepila. [2]

5. REFERENCE

[1] Brandner, R., Flatscher, G., Ringhofer, A., Schickhofer, G., & Thiel, A. (2016). Cross laminated
timber (CLT): overview and development. European Journal of Wood and Wood Products, 74(3),
331–351. doi:10.1007/s00107-015-0999-5
[2] Frangi, A., Fontana, M., Hugi, E., & Jübstl, R. (2009). Experimental analysis of cross-laminated
timber panels in fire. Fire Safety Journal, 44(8), 1078–1087. doi:10.1016/j.firesaf.2009.07.007
[3] Crielaard, R., Kuilen, J.-W. van de, Terwel, K., Ravenshorst, G., & Steenbakkers, P. (2019). Self-
extinguishment of cross-laminated timber. Fire Safety Journal. doi:10.1016/j.firesaf.2019.01.008