РЕПУ Ь пик Л С.Г.

ВГРНА МАКЕ ЛОНИЈЛ не РИВЕ

Ж л Г: м: VERllJT ЦЕНТА? ЗА
СТРУННО ОБРАЗОВАНИЕ И ОБУКА
QENDRA PER ARSlM PROFES!ONAL TRAJNIM
ГГриме
нол
тапиаг.
Р
34-42-2043
Пры•лог• Вредност
Shtojcti : Vlera.
Ni_ ого •

06
Врз основа на член 55, став 1 од Законот за организација и работа на органите на државната управа („Службен
весник на Република Македонија” бр. 58/00, 44/02, 82/08, 167/10 и 51/11) и член 22, став 1 од Законот за средно
образование
(„Службен весник на Република Македонија” ф. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 67/04, 55/05,
113/05,
35/06, 30/07, 49/07, 81/08, 92/08, 33/10, 116/10, 156/10, 18/11, 42/11, 51/11, 6/12, 100/12, 24/13, 41/14, 116/14, 135/14,
10/15, 98/15, 145/15, 30/16, 127/16, 67/17 и 64/18), министерот за образование и наука ја донесе Наставната програма
по наставниот предмет Електрични Маи.1ИНИ и трансформатори за Ш година образование од Електротехничка
струка/сектор Елепротехника, за образовниот профил/квалификација Електротехничар - енергетичар за учениците
во средното стручно образование со четиригодишно траење.
МИНИСТЕРСТВО ЗА ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА
ЦЕНТАР ЗА СТРУЧНО ОБРАЗОВАНИЕ И ОБУКА

Наставна програма

Електрични МаШИНИ и трансформатори

 моДуларно Дизајнирана

за lll година

Електротехничар - енергетичар
образовен профил/квалификација

ЕлектротехничкаЕлектротехника
струка/сектор

Скопје, 2019 година

Назив на „наставната програма Електрични МаШИНИ и трансформатори

Тип на наставната програма Задолжителна стручно-теоретска програма со практична настава и/или вежби
8 (осум) кредити ЕЦВЕТ
Кредитна вредност на наставната
програма

Струка Електротехничка

Сектор Електротехника
Образовен профил Електротехничар - енергетичар
Назив и ниво на квалификација
Елепротехничар - енергетичар
lV ниво

Година на изучување Ш (трета)

Број на часови неделно|годишно 2/72 - Теорија
за реализација на
2/72 — Практична настава или вежби
наставната програма
Часовите за практична настава иТли вежби се реализираат во групи согласно Упатство
Министерството за образование и наука.
Целите на наставната програма по Електрични машини и трансформатори се ученикот да стекне
знаења, вештини и компетенции за:

Цели на наставната програма • разликување на вртливите електрични МаШИНИ и трансформатори; примена на

елепричните машини;
• презентирање на ПРИНЦИПОТ на работа на вртливите електрични МаШИНИ и
трансформатори; толкување податоци од натписна плоча на електричните машини и
трансформатори; испитување, одржување и поправка на елепричните машини; пуштање
во работа на различни вртливи електрични машини; користење заштитни мерки при
работа со електрични машини и трансформатори•

• ко истење техничко-технолошка о мента ик.

Модуларни единици на наставната 1. Поделба на електричните МаШИНИ

програма 2. Трансформатори
з. Асинхрони мотори
4. Синхрони машини
 5. Колекторски машини
Материјално-технички и просторни
Во наставниот процес треба да се користат разновидни наставни средства и помагала:
услови
информатичкокомуникациски технологии (ИКТ), соодветен софтвер, ЛЦД-проектор, слики, цртежи,
електрични материјали и компоненти, модели на електрични машини и трансформатори, електротехнички
шеми, мерни инструменти, алат, прибор, слајдови, филмови, интернет-материјали, видеоснимки, проспекти,
прирачници, упатства, ЗаКОНСКИ регулативи, еКОЛОШКИ и МКС-стандарди кои се применуваат при
работата со електричните МаШИНИ и трансформаторите и сл.
Соодветно на карактерот на програмските содржини и резултатите што треба да се постигнат со наставата по
овој предмет, тој треба да се реализира во училница, кабинет и лабораторија, во училишна работилница и
нејзините придружни објекти, како и во соодветни простории или погони во компании кои третираат или
применуваат електромотори односно трансформатори

Наставната програма Електрични машини и трансформатори ја реализираат наставници со завршени

Норматив за наставен кадар
студии по електротехника, насока:
- електроенергетика;
- индустриска електроенергетика и автоматизација;
- соодветно сродни програми во секторот електротехникя
Ниво на квалификации Vl А според Македонската рамка на квалификации и најмалку 240 кредити стекнати
според ЕТС или завршен Vll/1 степен и со здобиена педагошко-психолошка и методска подготовка во
акредитирани високообразовни установи.

По исклучок, наставната програма Електрични машини и трансформатори може да ја реализираат и

наставници со завршени студии од секторот Електротехника, ниво на квалификации Vl Б според Македонската
рамка на квалификации и најмалку 180 кредити стекнати според ЕТС или завршен Vl степен, и со здобиена
педагошко-психолошка и методска подготовка во акредитирани високообразовни станови.

Назив на модуларна единица 1: Поделба на електричните машини

Ред Резултати од учење Содржини и поими оценување1
.
бро
ј
Ученикот йе биде - Трансформација на Активности: 1. Образложува
способен да: енергијата кај - искажува потреба од елепрични различни
објаснува електричните машини; машини; - опишува претворање на трансформации на
трансформација на енергијата кај одделни видови енергијата;
енергија на различни - Конструктивни елеюгрични машини со блок дијаграм;
електрични делови на електричните - презентира конструктивни делови 2. Набројува
МаШИНИ. на електричните машини, конструктивни делови
Маи.ЈИНИ. на електричните
- наведува улога и специфики на машини;
конструктивните делови на електричните
машини во однос на трансформацијата на З. Препознава елепрични
енергијата. машини според
конструктивните
делови,
Методи: дискусија, бура на идеи, дијалог,
демонстрација, практична изведба, учење
преку откривање, анализа, симулација,
проектно работење, менторство и
насочување, решавање проблеми,
презентација, евалуација според утврдени
критериуми, студија на случај.

1Во колоната „Критериуми на оценување" внесени се стандарди/индикатори за постигнување на резултатите од учењето врз основа на кои се
определуваат критериумите за оценување.

Назив на модуларна единица 1: Поделба на електричните машини

Ред Резултати од учење Содржини и поими Активности и методи Критериуми на оценување
.
број
2. Разликува видови - видови електрични Активности: 1 Разликува видови
електрични машини, машини; - наведува критериуми според кои е електрични машини
направена поделбата на елепричните според трансформацијата
- Поделба на машини; на енергијата;
елепричните машини; - презентира различни видови 2. Препознава МаШИНИ на
електрични МаШИНИ согласно со еднонасочен и
- Примена на трансформацијата на енергијата кор се
елепричните машини. врши кај истите; наизменичен напон;
- опишува машини на еднонасочен и З. Наведува примена на
наизменичен напон; електричните машини.
- развива дискусија за важноста од
примена на електричните машини;
- илустрира примери од електрични
апарати и уреди кои користат различни видови
електрични мотори.

Методи: дискусија, бура на идеи,

дијалог, демонстрација, практична
изведба, ученье преку откривање,
анализа, симулација, проектно
работење, менторство и насочување,
решавање проблеми, презентација,
евалуација според утврдени
критериуми, студија на случај

Назив на модуларна единица 2: Трансформатори

редброј Резултати од учење Содржини и поими Активности и методи Критериуми на оценување

Ученикот Ке биде - Функција и улога Активности: 1. Набројува главни составни

способен да: на електроенергетскиот - истакнува функција и улога на
делови на трансформаторот;
трансформатор; електроенергетските трансформатори;
опишува основни 2, Препознава материјали
конструктивни делови од кои се изработени
- Конструкција на - презентира главни и помошни
на трансформатор и главните конструктивни
трансформатор; делови на електроенергетските
прибор делови на
трансформатори;
- Материјали кои се трансформаторот;
применуваат за изработка - анализира материјали од кои се
на трансформатори; изработени деловите на трансформаторот; З. Презентира конструктивни
делови на трансформатори;
- Трансформаторски - објаснува функција на
сад и прибор. ПОМОШНИТе делови и приборот на 4.Наведува прибор на
енергетски ТР (казан, контактен трансформаторот;
термометар, покажувач на нивото на
5.Објаснува улога на
маслото, Бухолцов релеј, проводни
елементите од приборот
изолатори, дилатационен сад -
на трансформаторот
конзерватор, дехидратор, славина за
испуштање на маслото и др.);
- демонстрира конструктивни делови
и прибор на трансформатор.

Методи: дискусија, бура на идеи, дијалог,

демонстрација, практична изведба, учење
преку откривање, анализа, симулација,
проектно работење, менторство и
насочување, решавање проблеми,
презентација, евалуација според утврдени
критериуми, студија на случај.
ред.
број
2. Разликува видови Поделба на Активности: 1. Препознава
трансформатори. трансформаторите според трансформатори според
обликот на магнетното коло - презентира трансформатори со
бројот на фазните намотки;
, бројот на фазите и различен број фазни намотки;
обликот на намотките; 2. Разликува
- споредува различни облици на магнетни
кола на трансформатори;
трансформатори според
Поделба на
обликот на магнетното коло;
трансформаторите
- илустрира трансформатори со различна
според подрачјето на З. Идентификува
заемна положба поме"у намотките;
примена. трансформатори според
- развива дискусија за трансформатори обликот на намотките;
според подрачјето на примена;
4. Наведува подрачја на
- искажува примена на различни видови примена на различни видови
трансформатори. трансформатори.

Методи: дискусија, бура на идеи, дијалог,

демонстрација, практична изведба, учење
преку откривање, анализа, симулација,
проектно работење, менторство и
насочување, решавање проблеми
презентација, евалуација според утврдени
критериуми, студија на случај.

Назив на модуларна единица 2: Трансформатори

Ред. Резултати од учење Содржини и поими Активности и методи Критериуми на оценување
број
з. Елаборира потреба - Ладење кај Активности: 1, Истакнува потреба од
од ладење и начин на трансформаторите; ладење на трансформаторите;
- наведува причини кои доведуваат до
ладење на загревање на трансформаторите;
- Видови на 2. Објаснува начини на
трансформаторите.
ладење кај сувите и - објаснува потреба за ладење на ладење на трансформаторите;
маслените трансформаторите;
З. Препознава начин на
трансформатори; - наведува начини на ладење на ладење според надворешниот
трансформаторите, изглед на трансформаторот;
- Ознаки за
начинот на ладење кај - опишува начин на ладење според 4. Образложува ознаки на
трансформаторите. моКноста на трансформаторот преку пример; натписната плоча на
- чита и толкува ознаки за начинот на трансформаторот за начинот
ладење на трансформаторот. на неговото ладење.

Методи: дискусија, бура на идеи,

дијалог, демонстрација, практична
изведба, учење преку откривање,
анализа, симулација, проектно работење,
менторство и насочување, решавање
проблеми, презентација, евалуација
според утврдени критериуми, студија на
случај.
ред. Резултати од учење Содржини и поими
број
4. Определува - Принцип на работа Активности: 1 Објаснува принцип на
основни величини на трансформаторите; - презентира принцип на работа на работа на
на трансформаторите; трансформаторите;
трансформаторите. - Однос на струјата и
- решава задачи за пресметка на 2. Толкува основни величини на
напонот;
основните електрични величини на трансформаторите;
- Индуциран напон во трансформаторите; З. Објаснува начини на
навивка и намотка; - реализира практични вежби за поврзување на намотките
определување на: хомологните краеви, кај трифазни
- Коефициент на омската отпорност на намотките, трансформатори,
коефициентот на трансформација, загуби во 4.
трансформација;
железо и бакар и надворешната !Наведува услови за
- Загуби на моКност карактеристика на трансформаторот; паралелна работа на
кај трансформаторите; - реализира практични вежби за 5. трансформаторите;
одредување група на соединување трифазен Чита електрични Шерш;
- Степен на трансформатор;
искористување на Поврзува елементи и
- поврзува и пушта во паралелна работа мерни иструменти според
моКноста кај трансформатори;
трансформаторите; 7. електрична шема;
- истакнува важност на организирање и
Толкува добиени резултати
- Надворешна одржување СОПСТВеНО работно место; - 8, од извршените мерења;
караперистика на истакнува примена на прописите и
трансформаторите; МКСстандардите за заштита на околината и Постапува согласно со
заштита при работа. барањата за примена на
- Начин на прописите и
спрегнување на намотките Методи: дискусија, бура на идеи, МКСстандардите за
и определување на дијалог, демонстрација, практична заштита на околината и
дијаграмот на спрегата; изведба, учење преку откривање, заштитата при работа.
анализа, симулација, проектно работење,
 - Паралелна работа на менторство и насочување, решавање
трансформаторите. проблеми, презентација, евалуација
според утврдени к ите и ми, с ди•а насл
ча

Назив на модуларна единица 2: Трансформатори

Ред. Резултати од учење Содржини и поими Активности и методи Критериуми на оценување
број
5. Идентификува дефекти - Основи за Активности: 1. Толкува податоци од
на трансформаторите. одржување на - објаснува податоци од натписна плоча на натписна плоча на
електричните тррансформаторите; трансформаторите;
трансформатори; - анализира разлики ме{у активностите што се 2. Разликува испитување,
користат во испитување, одржување и
- Дефекти кај поправка на трансформаторите; одржување и поправка на
трансформаторите; трансформаторите;
- образложува потреби од одржување и З. Истакнува потреба од
- Причина за ремонтирањето на трансформаторите;
одржување и
настанување дефекти кај - дефинира систем на одржување; ремонтирање на
трансформаторите; - реализира практични вежби за трансформаторите,
идентификување на различни дефекти кај
- Отстранување трансформаторите; 4. Разликува дефекти и
дефекти. причини за нивно
- прикажува начин на запишување
резултати од мерење и нивно толкување; настанување кај
трансформаторите;
- истакнува важност на организирање и
одржување сопствено работно место; 5. Избира и користи
- истакнува примена на прописите и соодветен мерен
МКСстандардите за заштита на околината иструмент и мерен уред;
и заштита при работата.
6. Толкува измерени
вредности;
Методи: дискусија, бура на идеи,
 дијалог, демонстрација, практична 7. Постапува согласно со
изведба, учење преку откривање, барањата за примена на
анализа, симулација, проектно прописите и
работење, менторство и насочување, МКСстандардите за
решавање проблеми, презентација, заштита на околината и
евалуација според утврдени заштитата при работа.
критериуми, студија на случај.

ред. Резултати учење

број
1. Ученикот йе биде - Улога и подрачја на Активности: 1. Истакнува улога на
способен да: примена на асинхроните - наведува подрачја на примена на асинхроните машини;
машини; асинхроните машини; 2. Наведува конструктивни
опишува конструкции
на асинхрони машини. делови на асинхрони
- Конструкција на - илустрира конструктивни делови и прибор на мотори;
асинхрони мотори; асинхроните мотори;
З. Разликува магнетно
- Видови асинхрони - прикажува магнетни кола од асинхрони коло, намотки и прибор
мотори. мотори; кај асинхроните мотори;
4. Разликува видови спреги на
- расклопува асинхрони мотори; намотки кај трифазните
- анализира различни видови намотки; асинхрони мотори;

- означува краеви на намотки на статор кај 5. Идентификува видови

асинхроните мотори; асинхрони мотори
6. Наведува подрачја на
- изведува спреги на намотките во приклучната примена на асинхроните
кутија на асИН)ф0НИот мотор; мотори;
- илустрира разлика помет'у асинхрон мотор со 7. Склопува и расклопува
намотан и кафезен ротор; различни конструкции на
асинхрони мотори,
- реализира практични вежби за расклопување и
склопување на различни конструктивни 8. Постапува согласно со
решенија на асинхрони мотори; барањата за примена на
прописите и
- прави распоред на активности; МКСстандардите за
- обезбедува потребен алат и прибор за заштита на околината и
извршување на работните задачи, заштитата при работа,
 - истакнува важност на
организирање и одржување сопствено
работно место;
- истакнува примена на прописите
и МКСстандардите за заштита на
околината и заштита при работата.

Методи: дискусија, бура на идеи,

дијалог, демонстрација, практична
изведба, ученье преку откривање,
анализа, симулација, проектно работење,
менторство и насочување, решавање
проблеми, презентација, евалуација
според утврдени критериуми, студија на
случај.

Ред. Резултати од учење Критериуми оценување

број
2. Објаснува основни -, Принцип на работа на Активности: 1. Анализира вртливо
величини на асинхрони асинхроните мотори; - презентира улога на Теслиниот магнетно поле;
мотори. повеКефазен индуктор;
-, Лизгање и фреквенција во 2 Објаснува принцип на работа
роторот; - објаснува претворање на елепрична во на асинхрон мотор;
механичка енергија,
- Загуби на моКност во - Решта задачи за пресметка на лизгање З. Пресметува лизгање и
асинхрон мотор; и фреквенција во роторот на асинхрон фреквенција во роторот
мотор; - објаснува режим на работа во:
- Степен на празен од и куса врска на асинхрон мотор; 4. Разликува карактеристични
искористување на моКноста за режими на работа на
- набројува загуби на моКност кои се асинхрон мотор;
асинхрон мотор; јавуваат во асинхрониот мотор;
- Вртлив момент на - објаснува степен на искористување 5. Разликува загуби на моКност
асинхрон мотор. мотост на асинхрон мотор; во асинхрон мотор;
- анализира механичка карактеристика;
6, Објаснува степен на
- реализира практични вежби за
искористување мотост на
демонстрирање на улогата на Теслиниот
повеКефазен индуктор; асинхрон мотор;
- истакнува примена на прописите и 7. Дефинира вртлив момент на
МКСстандардите за заштита на околината и асинхрон мотор;
заштита при работата;
- истакнува важност на организирање и 8. Демонстрира улога на
одржување СОПСТВеНО работно место. Теслин повеКефазен
индуктор;
Методи: дискусија, бура на идеи, дијалог,
демонстрација, практична изведба, учење 9. Постапува согласно со
преку откривање, анализа, симулација, барањата за примена на
проектно работење, менторство и прописите и
насочување, решавање проблеми, МКСстандардите за заштита
презентација, евалуација според утврдени на околината и заштитата
критериуми, студија на случај. при работа.
 Назив на модуларна единица З: Асинхрони мотори
Ред. Резултати од учење Содржини и поими Активности и методи Критериуми на оценување
број
з. Врши пуштање во - Пуштање во работа Активности: 1. Разликува директно и
работа и промена на на асинхроните мотори; - демонстрира начини на пуштање во индиректно пуштање
насоката и брзината работа на асинхроните мотори; во работа на
на вртење на - објаснува регулација на брзината на асинхроните мотори;
- Промена на насоката на
асинхроните мотори
асинхроните мотори. вртење на асинхроните 2. Демонстрира пуштање во
- анализира технички карактеристики на
мотори; асинхроните мотори работа на асинхроните
- објаснува техничко-технолошка мотори,
- Промена на брзината документација; З.
Врши менување на насоката
на вртење на асинхроните - реализира практични вежби за пуштање во на вртење на асинхрониот
мотори, работа на трифазни и еднофазни мотор;
асинхрони мотори; 4.
Наведува можни начини за
- реализира практични вежби за менување регулација на брзината на
на насоката на вртење на трифазни и асинхрониот мотор;
еднофазни асинхрони мотори; 5.
- прави распоред на активности; Чита технички
- обезбедува потребен алат и прибор за карактеристики од табличка
6. на асинхрониот мотор;
извршување на работните задачи;
- истакнува примена на прописите и Искажува прописи и
МКСстандардите за заштита на околината МКСстандарди за
и заштитата при работата; 7. ракување со електрични
машини;
- истакнува важност на организирање и
одржување сопствено работно место. Постапува согласно со
барањата за примена на
методи: дискусијај бура на идеи,
прописите и
дијалог, демонстрација, практична
МКСстандардите за
изведба, ученье преку откривање,
заштита на околината и
анализа, симулација, проектно
заштитата при работа.
 работење, менторство и насочување,
решавање проблеми, презентација,
евалуација според утврдени к ите и ми, с
ди•а на сл ча•.

Ред. Резултати од учење Критериуми на оценување

број
4. Анализира дефекти - Испитување на Активности: 1. Применува упатства за
и неправилности во асинхроните мотори; - презентира упатство за одржување; одржување на
работењето на - мери активен отпор на фазни намотки, асинхроните мотори;
асинхроните - Основи за одржување изолациски отпор ме{у намотки и намотки и
2. Изведува приемни
мотори. на асинхроните мотори; маса; испитувања на асинхрон
- демонстрира одредување на хомологни краеви мотор;
- Дефекти на на намотки на трифазен асинхрон мотор;
асинхроните мотори; З. Разликува основни дефекти на
- мери брзина на вртење на роторот на асинхрон асинхрон мотор;
- Причина за настанување мотор; 4. Објаснува причина за
дефекти на асинхроните - дијагностицира и поправа дефекти на настанување дефекти и
мотори; асинхроните мотори; нивно отстранување;
- истакнува примена на прописите и 5. Дијагностицира и
- Отстранување МКСстандардите за заштита на околината
дефекти на асинхроните отстранува дефекти на
и заштитата при работата; асинхроните мотори•
мотори.
- истакнува ВоКНОСТ на организирање и
одржување сопствено работно место; 6. Постапува согласно со
барањата за примена на
- реализира практични вежби за прописите и
дијагностицирање и отстранување дефекти
на асинхроните мотори. МКСстандардите за
заштита на околината и
заштитата при работа.
Методи: дискусија, бура на идеи,
 дијалог, демонстрација, практична
изведба, учење преку откривање,
анализа, симулација проектно работење,
менторство и насочување, решавање
проблеми, презентација, евалуација
според утврдени к ите и ми, с ди•а на сл
ча•.

Назив на модуларна единица 4: СиНХРОни Машини

Ред. Резултати од учење Содржини и поими Активности и методи Критериуми на оценување
број
1. Ученикот йе биде Видови индуктори; Активности: 1. Дефинира идукт и индуктор
способен да: - објаснува индукт и индуктор; кај вртливите машини;
- Структура на синхрона
- опишува полн индуктор и идупор со 2. Разликува видови индуктори
опишува основни машина;
испакнати полови; и нивна примена;
конструктивни делови
на синхроните машини. - Опис на основните - презентира делови од синхрони машини, З. Наведува конструктивни
делови кај синхроните - опишува делови од мали синхрони мотори; делови на синхроните
- објаснува разлики №efy асинхроните и машини;
машини; - Поделба на
синхроните машини; 4. Споредува карактеристики
сихроните
- набројува видови синхрони машини• на конструктивните делови
ГРЕШИНИ
од синхрона машина со
- образложува технички карактеристики од асинхрона машина;
табличка на синхрона машина;
5. Разликува видови
- анализира улога на синхрон генератор мотор
и компензатор; СИН)ф0НИ
Маи.ЈИНИ;
- реализира практични вежби со синхрони 6.
мотори- Толкува податоци дадени на
натписна плоча на трифазна
- искажува важност на организирање и
одржување сопствено работно место; 7. синхрона машина;
- истакнува примена на прописите и Наведува примена на
 МКСстандардите за заштита на околината и 8. синхроната машина во
ЗаШТИТа при работа. елепроенергетските
системи;
Методи: дискусија, бура на идеи,
Постапува согласно со
дијалог, демонстрација, практична
барањата за примена на
изведба, учење преку откривање,
прописите и
анализа, симулација, проектно
МКСстандардите за
работење, менторство и насочување,
заштита на околината и
решавање проблеми, презентација,
заштитата при работа.
евалуација според утврдени к ите и ми, с
ди•а на сл ча .

Ред. Резултати учење Критериуми на оценување

број
2. Објаснува основни - Принцип на работа на Активности: 1. Објаснува принцип на
караперистики во синхрона машина; - презентира принцип на работа на синхрон работа на CV1HXPOH
работењето на генератор- генератор;
синхроните - Паралелна работа на
- опишува начин на возбудување на 2. Објаснува возбудување
машини. синхрони генератори; трифазен синхрон генератор; на трифазен синхрон
- Пуштање во работа на - истакнува потреба и услови за генератор;
синхрони мотори паралелна работа на трифазни СИНХРОНИ З. Образложува потреба
генератори; - анализира проблеми при од паралелна работа на
неисполнети услови за паралелна работа на синхрони генератори;
трифазни синхрони генератори;
4 Наведува услови за
- објаснува пуштање во работа на паралелна работа на
синхрони мотори; синхроните
- реализира практична вежба за генератори;
пуштање во работа на синхроните мотори;
5. Прикажува пуштање во работа
- истакнува примена на прописите и на трифазен синхрон мотор;
МКСстандардите за заштита на околината и
заштита при работа; 6. Чита и толкува електрични
шеми;
- истакнува важност на организирање и
одржување сопствено работно место. 7. Постапува согласно со
барањата за примена на
Методи: дискусија, бура на идеи, прописите и
дијалог, демонстрација, практична МКСстандардите за заштита
изведба, ученое преку откривање, на околината и заштитата
анализа, симулација, проектно работење, при работа.
менторство и насочување, решавање
проблеми презентација, евалуација
според утврдени критериуми, студија на
случај.
 Назив на модуларна единица 4: Синхрони машини
Ред. Резултати од учење Содржини и поими Активности и методи Критериуми на оценување
број
З. Анализира дефекти - Испитување на Активности: 1. Искажува потреба од
и неправилности во синхроните генератори; - истакнува потреба од редовно одржување на
работењето на одржување на синхроните машини синхроните
синхроните машини - Основи за одржување №РШИНИ;
- објаснува заштита од надворешни и
на синхроните машини; 2. Објаснува одржување и
внатрешни дефекти на синхроните
генератори; заштита на синхроните
- Дефекти на
мачини;
- прикажува испитување на
синхроните МаШИНИ;
синхроните генератори (изолација на З. Опишува испитување кај
намотките, балансирање на роторот, синхроните генератори;
- Причина за загревање, ладење и сл.);
настанување дефекти на 4. Разликува основни дефекти
синхроните машини, - анализира дефекти на синхроните кај синхроните машини,
машини; причина за нивно
- Отстранување - наведува причини за настанување настанување и начин на
дефекти на синхроните дефекти; нивно отстранување;
машини. - прикажува поправка на МаШИНаТа за 5, Постапува согласно со
настанатиот дефект; барањата за примена на
- објаснува техничко-технолошка прописите и
документација; МКСстандардите за
- истакнува примена на прописите и заштита на околината и
МКСстандардите за заштита на околината и заштитата при работа.
заштита при одржување и ремонт.

Методи: дискусија, бура на идеи, дијалог,

демонстрација, практична изведба, учење
преку откривање, анализа, симулација,
проектно работење, менторство и
 насочување, решавање проблеми,
презентација, евалуација според утврдени
критериуми, студија на случај,

ред. Резултати од учење Критериуми на оценување

број
1. Ученикот Ке биде - Улога и подрачја на Активности: 1. Набројува составни делови
способен да: примена на колекторските од колекторската машина;
машини;
- наведува подрачја на примена на 2. Разликува индукт, индуктор и
опишува конструкција на колекторските машини; колектор кај машините за
колекторските машини.
- Видови машини на
- презентира составни делови на
еднонасочна струја; Разликува
еднонасочна струја; З. видови колекторски
колекторската машина; МаШИНИ според напонот на
- Сооп и опис на кој се приклучуваат и според
- објаснува функционалност на начинот на возбудување;
основните делови кај конструктивните делови;
машините за еднонасочна Препознава намотки на индукт;
струја“ - споредува конструктивни делови од 4 Наведува подрачја на
различни колепорски машини; примена на
- Намотки на индукт. 5. колекторските машини;
- објаснува видови генератори според Означува краеви на намотки на
начинот на возбудување; колекторската машина;
б Толкува улога на колепорот;
- прикажува видови мотори според начинот на
поврзување на возбудната намотка со Користи соодветен алат и
намотката на индуктот; прибор;
7.
- образложува електрични шеми на колекторски Постапува согласно со
гиаШИНИ со различен начин на возбудување; 8,
барањата за примена на
прописите и
- анализира развиена шема од намотка на МКСстандардите за заштита
9. на околината и заштитата
идуктот;
при работа.
- прикажува означување на краевите на
намотките на колекторската машина;
 - реализира практични вежби за
демонтирање и монтирање на
колекторските машини;

- истакнува примена на прописите и

МКСстандардите за ЗаШТИТа на
околината и заштита при работа со
отпорници.

Методи: дискусија, бура на идеи,

дијалог, демонстрација, практична
изведба, учење преку откривање,
анализа, симулација, проектно работење,
менторство и насочување, решавање
проблеми, презентација, евалуација
според утврдени критериуми, студија на
случај.

Ред. Резултати од учење Критериуми на оценување

број
2. Објаснува основни - Принцип на работа Активности: 1 .Објаснува принцип на
караперистики во на мотор на еднонасочна - анализира принцип на работа на генератор и работа на генератор на
работењето на струја; мотор за еднонасочна струја со истакнување еднонасочна струја;
машините на на разликите во режимот на нивното 2. Објаснува принцип на работа
еднонасочна - Принцип на работа работење; на мотор на еднонасочна
струја. на генератор на - изведува ПУШТан,е во работа на мотор на струја;
еднонасочна струја; еднонасочна струја; З, Запазува ПОСТагжа при
- Пуштање во работа - демонстрира промена на бројот на вртежи на пуштање во работа на
на мотори на еднонасочна роторот со промена на отпорот во колото на мотори на еднонасочна
индуктот и со промена на напонот за напојување; струја;
струја;
- демонстрира промена на насоката на вртење; 4. Применува различни начини
Регулација на брзината на на регулација на брзината кај
моторите на еднонасочна - образложува примена на елепричните Шерш; моторите на еднонасочна
струја - објаснува подапци од натписна плочка на струја;
МаШИНИТе на еднонасочна струја, 5. Врши промена на насоката
- Промена на - истакнува примена на прописите и на вртење на моторите на
насоката на вртење на МКСстандардите за заштита на околината и еднонасочна струја;
моторите на еднонасочна заштита при работа.
струја. 6. Толкува податоци на
натписната плочка на
Методи: дискусијај бура на идеи, дијалог, мотор и генератор на
демонстрација, практична изведба, учење преку еднонасочна струја;
откривање, анализа, симулација, проектно 7. Чита и толкува елепрични
работење, менторство и насочување, решавање ИјеМИ на машини на
проблеми, презентација, евалуација според еднонасочна струја;
утврдени критериуми, студија на случај. 8. Постапува согласно со
барањата за примена на
прописите и
МКСстандардите за
заштита на околината и
заштитата при работа.
 Назив на модуларна единица 5: Колекторски машини
Ред. Резултати од учење Содржини и поими Активности и методи Критериуми на оценување
број
З. Анализира дефекти - Основи за Активности: 1. Наведува
и неправилности во одржување на машините - објаснува чекори и операции при редоследност на чекорите
работењето на на еднонасочна струја; расклопување и склопување на моторите на за расклопување на
машини на еднонасочна струја,
машините за еднонасочна
еднонасочна струја. - Дефекти на - демонстрира алат кој се користи при струја;
машините на демонтирање, сервисирање и монтирање на
моторите за еднонасочна струја; 2. Опишува постапка
еднонасочна струја;
- изведува замена на половите на на поправка и замена на
- Причина за МаШИНа на еднонасочна струја, магнетните намотки на
- демонстрира промена на четкици кај моторите за еднонасочна
настанување дефекти на
машина на еднонасочна струја струја;
машините на
еднонасочна струја; - анализира можни дефекти кај машини З. Врши поставување на
на еднонасочна струја, причини за нивно четкици;
- Отстранување настанување и начин на нивно отстранување;
4. Дијагностицира дефекти и
дефекти на машините на - објаснува ТеХНИЧКО-ТеХНОЛОШКа ерши нивно отстранување;
еднонасочна струја документација - прикажува пронао{ање решенија
користејКи информатички технологии; - 5. Користи стручна литература;
реализира практични вежби за дијагностицирање
и отстранување дефекти на МаијИНИ на 6. Користи информатички
еднонасочна струја, технологии;
- истакнува примена на прописите и 7. Користи соодветен алат и
МКСстандардите за заштита на околината и прибор;
заштита при работа
Методи: дискусија, бура на идеи, дијалог, 8. Постапува согласно со
демонстрација, практична изведба, учење барањата за примена на
преку откривање, анализа, симулација, прописите и МКС-
проектно работење, менторство и насочување, стандардите за заштита на
решавање проблеми, презентација, евалуација околината и заштитата при

Оценување на постигањата на
учениците
Литература и други извори
Почеток на имплементација на
наставната програма
според в дени к ите и ми, ст ди•а на сл ча работа.
Следењето и оценувањето на постигањата на учениците треба да се врши плански, систематски и
континуирано во текот на учебната година.
За проверка на постигањата се применуваат три форми на оценување: оценување на учениците од
страна на наставникот, од страна на другите ученици и лична (самопроценка). Ке се применува
следната динамика на оценување: иницијална евалуација е— за утврдување предзнаења на
почетокот од процесот на учење, формативна евалуација — следење на напредокот на учениците
и утврдување Теи-ЖОТИИ во процесот на учење и сумативна евалуација — евалуација на
постигањата. За проверка на постигањата на резултатите од учење Ке се користат следните можни
пристапи: усно проверување, тестови, проверки на домашни задачи, оценување на практичната
оспособеност на учениците при вршење на вежбите, практичните операции и работните задачи,
активното учество на часовите, групни проекти/индивидуални проекти, разговор или презентација
на одредена тема, писмена проверка, групно оценување, портфолио, традиционални испити и сл.
Во текот на учебната година знаењата на учениците се оценуваат најмалку со две оценки во текот на
полугодието, а се утврдуваат и полугодишни и ГОДИШНИ оценки.
Учебник/учебници за програмата Електрични машини и трансформатори одобрен/и од Министерството за
образование и наука, како и друга стручна литература од домашни и/или странски автори и други
материјали и извори (мултимедиски едукативни материјали, различни слики, ИјеМИ и табели, стручни
списанија, прирачници, упатства, проспекти, каталози, проектна и техничкотехнолошка документација,
МКС-стандарди, материјали подготвени од наставникот и сл.).
Литературата која ее се користи, треба да биде соодветна на програмата и на возраста на
учениците.
Учебна 2021/2022 година
Институција|носител на програмата Центар за стручно образование и обука