PODSTAWOWE ZALEŻNOŚCI FUNKCYJNE W WYBORZE KONSUMENTA

WIĄZKI PRODUKTOWE

Zbiór wszystkich nieujemnych liczb rzeczywistych oznacza się przez R+.

czyli R+ = [0,∞) = {x : x ≥ 0; zbiór wszystkich „nieujemnych” wektorów o
wymiarze n oznacza się jako Rn+, a więc Rn+ = {x : x1 ≥ 0, x2 ≥ 0, …., xn ≥ 0}

Można używać wektorów z Rn+ do oznaczania wiązek produktowych. Na

przykład wektor
5 
1 
q=  
2 
 
0,3
może opisywać zakupy zrobione przez konsumenta, który nabył określone
towary w odpowiednich ilościach:
piwo 5 puszek
czekolada 1 tabliczka
mleka 2 kartony
winogrona 0,3 kg

W rozważaniach teoretycznych za przestrzeń produktów często przyjmuje się

płaszczyznę R2+, chociażby dlatego, że łatwo przedstawić na wykresie.
Wówczas drugi produkt można traktować jako agregat pozostałych dóbr, które
konsument mógłby zakupić.

zagregowany produkt
mierzony jako koszt w zł

x2

• wiązka produktowa
n
R +

0 x1
przestrzeń produktów

1
WEKTORY CEN

Za wiązkę produktową q konsument przy obowiązujących cenach:

czekolada 2zł za tabliczkę
piwo 3 zł za puszkę
mleko 1 zł za kartonik
winogrona 30 zł kilogram
musi zapłacić
(2 × 5) + (3 × 1) + (1 × 2) + (30 × 0,3) = 24 zł
Za tym wyrażeniem kryje się wektor cen p ∈ Rn+, w tym wypadku

2 
3 
p=  
1 
 
30
Wartością wiązki produktowej q jest iloczyn skalarny p⋅ q = p1q1 + p2q2 + … +
pnqn = 24, gdzie n = 4.

INDEKSY

Jak zmieniło się „średnie” spożycie konsumenta w czasie?

w1 x11 + w2 y11
IQ = gdzie:
w1 x00 + w2 y00

IQ – indeks ilości
w1 , w2 – wagi do wyznaczenia średniej
x00, y00 – koszyk dóbr w okresie wyjściowym (stary)
x11, y11 – koszyk dóbr w okresie t (nowy)

Jeżeli IQ > 1, to przeciętne spożycie wzrosło w okresie od 0 do 1,

jeżeli IQ < 1, to spadło.

Naturalnym wyborem wagi jest cena dobra.

2
Jeśli wykorzystuje się ceny okresu wyjściowego jako wagi,
to indeks ilości Laspéyresa

px0 x11 + p0y y11

LQ =
px0 x00 + p0y y00

gdzie: px0,py0 - ceny dóbr x i y w okresie wyjściowym

Jeśli indeks Laspéyresa LQ < 1, to z nierówności

px0x11 + py0y11 < px0x00 + py0y00

wynika, że konsument jawnie (ściśle) preferuje koszyk z okresu t0.
Jeśli wykorzystuje się ceny okresu t, to indeks ilości Paaschego

p 1x x11 + p 1y y11
PQ =
p 1x x 00 + p 1y y 00

gdzie: px1, py1 – ceny dóbr x i y w okresie t.

Jeżeli indeks Paaschego PQ > 1, to z nierówności

px1x11 + py1y11 > px1x00 +py1y00,

wynika, że dobrobyt konsumenta w okresie t1 jest lepsze niż w t0.

Gdyby było odwrotnie, tj.

px1x11 + py1y11 < px1x00 +py1y00,

to oznaczałoby, że konsument wybrał koszyk (x1, y1), bo na wiązkę

(x0, y0) nie było go stać.
p 1x w1 + p 1y w2
Ip =
p x0 w1 + p 0y w2

3
Przy indeksach cen wagami są ilości dóbr x i y.

Przy indeksach cen nie można interpretować wyników w kategoriach

preferencji ujawnionych, ponieważ występują różne ceny w liczniku i
mianowniku, więc nie można porównywać preferencji jawnych.

Indeks zmian w wydatkach ogólnych

p 1x x11 + p 1y y11
I=
p x0 x00 + p 0y y 00

Indeksacja ubezpieczeń społecznych

W roku wyjściowym t0 mierzy się przeciętny koszyk konsumpcji

jakiejś grupy obywateli, np. ludzi starszych. W każdym następnym
roku dokonuje się wypłaty tak, aby „siła nabywcza” emerytów
pozostała na niezmienionym poziomie (koszyk wyjściowy).

X2

X20 E0
E1 U1
U0

I0 I1 I1’
0 x1 0 X1

Wskutek indeksacji dokonanej w ten sposób sytuacja przeciętnego

emeryta jest lepsza po indeksacji.

4
ZBIÓR BUDŻETOWY

Zbiór wiązek produktowych, spośród których konsument może dokonać wyboru

w ramach ograniczenia budżetowego p⋅q≤I nazywa się
zbiorem budżetowym.

q2

q1p1 + q2p2 = I
↵

Zbió®
Zbiór
budżetowy
q1

PREFERENCJE

Preferencje odzwierciedlają subiektywną stronę wyboru konsumenta. Opisuje

się je za pomocą relacji preferencji, tj.
x≾ y oznacza, że konsument
preferuje wiązkę y co najmniej tak, jak wiązkę x. Przy czym zakłada się, że
preferencje konsumenta spełniają warunki racjonalności:
1. zupełności - dla wszystkich x i y albo x ≾ y albo x ≿ y,
2. przechodniości - dla wszystkich x, y, z warunki x ≾ y oraz y
≾ z implikują x ≾ z.
Kiedy konsumentowi jest obojętna wiązka x lub y, to oznacza to indyferentność
wobec x i y, którą zapisuje się x ∼ y. Jeżeli x ≾ y, ale nie jest prawdą,
że x ∼ y, to wówczas y jest ściśle preferowane nad x (x ≺ y).
Zbiór postaci S = {x : x ≿ y} nazywa się zbiorem preferencyjnym.

Własności zbioru preferencyjnego nie założonego explicite:

1. brzeg zbioru S jest gładką krzywą obojętności
2. preferencje są monotoniczne, czyli więcej dobra znaczy wyższa
użyteczność
3. preferencje są wypukłe (zbiór S jest wypukły, czyli jeżeli punkty
należą do zbioru S, to S zawiera cały odcinek łączący te punkty).

5
 S

lepsze wiązki

y•

gorsze wiązki

0
zbiór preferencyjny

a•
S
S

a•
b• b•

zbiór niewypukły zbiór wypukły

b
zbiór wklęsły

6
Preferencje są wypukłe, gdy konsumenci lubią mieszanki. Jeśli założyć, że a ∼
b, tj. konsument jest obojętny wobec a i b, to a leży na krzywej obojętności
przechodzącej przez b.

a• S

• x

b•

Jeśli preferencje są wypukłe, to każda kombinacja a z b będzie należała do

zbioru preferencyjnego S, a więc konsument preferuje ją co najmniej tak, jak a
lub b.
Preferencje Cobba – Douglasa
q1αq2β = γ

gdzie:
α i β są ustalonymi stałymi parametrycznymi
γ stałą zależną od poziomu obojętności

q2

kiedy α = β = 1 krzywe obojętności są

hiperbolami prostokątnymi

q1αq2β = 2
q1αq2β = 1

q1

7
 doskonała substytucja doskonała komplementarność

q2 q2
β q2 = α q1

b nachylenie -α/β
α
min [αq1, βq2] = γ
β a
α q1 + β q2 = γ

0 q1 0 q1

Konsument jest obojętny wobec a i b, więc zgodzi się zamienić a na b

lub na odwrót. Zamiana a na b oznacza jednak rezygnację z β
jednostek pierwszego dobra na rzecz α jednostek drugiego dobra.

OPTYMALNY WYBÓR

q2

wiązki lepsze
od q*

q*
zbiór
budżetowy

0 q1

8
 równowaga konsumenta

q2 q2

0 q1 q1

dobra doskonale komplementarne doskonale substytucyjne

q2

0 q1
preferencje wklęsłe

9
rozdział dóbr w kibucu
założenia:
Y
U’
1 - brak dochodu pieniężnego
I - dwóch członków kibucu
U’0 R

Y0
T
S

U1
U0

0 X0 X

Zgodnie z zasadą równości kibuc dzieli równe ilości dóbr między swoich
członków w wysokości X0 i Y0 (T). Gdyby mieli oni możliwość otrzymywania
dochodu pieniężnego I0, wówczas konsumowaliby zgodnie ze swoimi
preferencjami (R i S). Rozdział dóbr oznacza stratę dobrobytu, gdyż realizują
użyteczność na niższym poziomie.

racjonowanie dobra czarny rynek

(a) (b)
Y Y

Y2
I0 I1
F L
Y1
H I0 F
G
Y0 H
G
K

0 X0 X 0 X0 X2 X1

Dobro X jest racjonowane w ilości 0X0 (a). Konsument preferujący to dobro

osiągnąłby równowagę w G, tymczasem zmuszony jest do niższej konsumpcji,
tracąc nadwyżkę. Drugi konsument o silnych preferencjach wobec Y nie traci
dobrobytu.

10
Po uchyleniu założenia o braku czarnego rynku, cena reglamentowanego dobra
X (Pm) jest wyższa od ceny regulowanej (Pr). Powstaje nowa linia budżetowa I1
o nachyleniu –Pm/PY.
Konsument o silnych preferencjach do dobra Y przesunie się do H i z
nadmiarem X, zakupionym po niższej cenie, pojawi się na czarnym rynku. Takie
zachowanie prowadzi do zwiększenia budżetu o X0 (Pm – Pr) i przesunięcia się
linii budżetowej z I0 do I1. Po jego sprzedaży przesunie się do L, realizując
większą użyteczność.
Konsument o silnych preferencjach wobec X będzie mógł realizować
kombinację K, dającą również wyższy poziom użyteczności.

Równanie budżetowe I1 = I0 + X0(Pm – Pr)

Algebraiczne rozwiązanie punktu optymalnego wyboru konsumenta

dotyczy

¾ maksymalizacji użyteczności konsumenta przy ograniczonym

dochodzie

Jeśli:
• funkcja użyteczności jest ciągła i różniczkowalna i przyjmuje postać
U(X,Y)
• analiza ograniczona jest do dwóch dóbr
• ograniczenie budżetowe ma formułę PXX + PYY = I,

to możliwa jest każda struktura konsumpcji, która spełnia nierówność

I ≥ PXX + PYY,

a wybrana przez konsumenta wiązka dóbr ma dobrze zdefiniowane ilościowe

interpretacje.

Różniczka całkowita pozwala obliczyć takie kombinacje X i Y, dla których

poziom użyteczności jest stały
∂U ∂U
dU = dX + dY = 0
∂X ∂Y
∂U ∂U
dY = − dX
∂Y ∂X
 po przekształceniu:

dY ∂U \ ∂X
− =
dX ∂U \ ∂Y
lewa strona równania wskazuje na MRS krzywej obojętności,
a prawa na jej nachylenie równe relacji użyteczności krańcowych

Problem, przed którym stoi konsument

to
max U przy warunku I ≥ PXX + PYY
X ,Y

Jeśli konsument znajduje się na linii ograniczenia budżetowego, to

I - PXX - PYY = 0
a rozwiązanie problemu występuje za pomocą funkcji Lagrange’a

V (X,Y,λ) = U(X,Y) + λ(I - PXX - PYY)

gdzie: λ mnożnik Lagrange’a

Warunkami koniecznymi, aby zaistniał punkt optymalny, są pierwsze pochodne

funkcji V względem wszystkich zmiennych, które muszą być równe zeru:
∂V ∂U
= − λ ⋅ PX = 0
∂X ∂X

∂V ∂U
= − λ ⋅ PY = 0
∂Y ∂Y

∂V
= I − PX ⋅ X − PY ⋅ Y = 0
∂λ

przekształcone dwa pierwsze warunki pozwalają obliczyć użyteczności

krańcowe konsumpcji X i Y, tj.
∂U ∂U
= λ ⋅ PX oraz = λ ⋅ PY
∂X ∂Y
po podzieleniu otrzymuje się punkt równowagi konsumenta

12
∂U / ∂X PX
= gdzie: prawa strona równania to nachylenie linii budżetowej,
∂U / ∂Y PY
a lewa nachylenie krzywej obojętności, czyli MRS.

Mnożnik Lagrange’a λ i jego interpretacja ekonomiczna

∂U / ∂X ∂U / ∂Y
λ= =
PX PY
λ pokazuje zmianę użyteczności spowodowaną zmianą wydatków odpowiednio
na dobro X lub Y.
λ mierzy więc użyteczność krańcową dochodu pieniężnego.

Jego zniknięcie z formuły punktu równowagi konsumenta świadczy o tym, że

wielkość użyteczności krańcowej nie ma wpływu na optymalne rozwiązanie
problemu. Jeśli wartość użyteczności nie ma żadnego wpływu na wynik
równowagi, to wystarczająca jest użyteczność porządkowa (ordynalna), nie
kardynalna.

złamana krzywa ograniczenia budżetowego (rabat w hurtowni)

q2
I = p1q1* + p2q2 dla q1* ∈ (0, 5>
i
I = p q 1 + p1 (q1**- q1*) + p2q2 dla q1** ∈ (5, ∞)
1 * *

q2*

q1
*
0 q1 q1**

13
14
 WYBÓR MIĘDZYOKRESOWY
decyzje o wyborze konsumenta w czasie
założenia modelu:
1. dwa okresy z konsumpcją c1 i c2
2. ceny konsumpcji stałe na poziomie 1
3. dochody w poszczególnych okresach wynoszą I1 i I2
4. oszczędzanie pieniędzy bez zarobienia odsetek jest jedynym
sposobem, w jaki konsument może przesuwać pieniądze z
okresu na okres

c2

I2

c1
0 I1
5. dopuszczenie konsumentów w roli pożyczkodawcy i
pożyczkobiorcy, wówczas:
6. w okresie pierwszym, jeżeli konsument postanawia oszczędzać,
to (I1 – c1), a FV dochodów konsumenta wynosi
FV = (1 + r) I1 + I2.
Wielkość dochodu, jaką może skonsumować w okresie następnym
c2 = I2 + (I1 – c1) + r(I1 – c1) = I2 + (1 +r)(I1 – c1)
Jako pożyczkobiorca (c1 > I1) musi płacić odsetki r(c1 – I1) w
okresie drugim
c2 = I2 – r(c1 - I1) – (c1 – I1) = I2 + (1 + r)(I1 – c1).
(I1 – c1) > 0 gwarantuje pożyczkodawcy odsetki
(I1 – c1) < 0 powoduje konieczność spłaty odsetek od zaciągniętej
pożyczki

15
7. jeśli dochody równają się wydatkom, to można taką równość
przedstawić alternatywnie, tj. w warunkach wartości przyszłej PV i
bieżącej FV:
(1 + r)c1 + c2 = (1+ r)I1 + I2 oraz
c2 I
c1 + = I1 + 2
1+ r 1+ r

W równaniu przyszłej wartości p1 = 1 + r oraz p2 = 1. W równaniu

obecnej wartości p1 = 1, a p2 = 1/(1 + r).

Pierwsze ograniczenie budżetowe przyrównuje ceny przyszłej

konsumpcji do jedności, drugie – przyrównuje do jedności ceny
konsumpcji bieżącej.

Pierwsze ograniczenie budżetowe mierzy ceny okresu 1 w relacji

do cen okresu drugiego, drugie – odwrotnie.

c2
I2 + (1 + r)I1

zasób początkowy
I2

nachylenie linii budżetowej

- (1 + r)

c1
I2
0 I1 I1 +
1+ r

Formuła obecnej wartości jest ważniejsza z punktu widzenia

wyrażania miedzyokresowego ograniczenia budżetowego,
ponieważ mierzy przyszłość w nawiązaniu do teraźniejszości, bo
tak jest naturalnie oceniana przez konsumenta.

16
 Jeśli gotowy opis środowiska, w którym porusza się konsument, to
zachowaniem konsumenta rządzi posiadana funkcja użyteczności,
którą będzie maksymalizował U. Argumentami tej funkcji są wydatki
w obu okresach, czyli konsument maksymalizuje U(c1, c2). Aby
pokonać zbyt dużą ogólność zakłada się, że konsument dysponuje
funkcją użyteczności u, która dotyczy wyboru wydatków w jednym
okresie.
Funkcja ta wyraża się wzorem u(c) = Acα,
gdzie: α ∈ (0,1) oraz A >0
Zadanie polega na konstrukcji funkcji U z mniejszych u
Każdy konsument preferuje teraźniejszość, więc jest niecierpliwy, co
charakteryzuje stopa preferencji czasu δ > 0. Im większa stopa
preferencji czasu, tym bardziej konsument jest niecierpliwy.
Zatem maksymalizowana użyteczność dwóch okresów wynosi:
U(c1, c2) = u(c1) + e-δ u(c2)

Wydatki konsumenta w poszczególnych latach:

(1 + r ) I 1 + I 2
c1 = 1
e δ (α −1)
(1 + r ) + [ ]
(1 + r )

δ
(α −1)
e (1 + r ) I 1 + I 2
c2 = 1 1
(α −1) e δ (α −1)
(1 + r ) (1 + r ) + [ ]
(1 + r )

17