OMÜ SHMYO

RADYOLOJİK ANATOMİ

ÜRİNER SİSTEM
RADYOLOJİK ANATOMİSİ

Öğr. Gör. Dr. GÜRSEL AK GÜVEN

ÜRİNER SİSTEM
 BÖBREKLERİN ANATOMİSİ
• Uriner sistemin görevi, kanda erimiş halde bulunan mineraller (Na, K vb.) ile
suyun, atılım veya biriktirilmesinin kontrolünü sağlayarak vücut iç ortamının
dengesini korumaktır.
• Üriner sistem böbrekler, ureterler, vesica urinaria (mesane) ve urethradan oluşur.

• Böbrekler, vücudun metabolik aktivite sonucu ortaya çıkan

artık ürünleri ile fazla suyun vücuttan dışarı atılmasında rol
oynayan organlardır. Bu yol ile vücudun elektrolit ve su dengesi
sağlanır.
Böbrekler bu görevini, filtrasyon (süzme),resorpsiyon (geri emme)
ve ekskresyon (salgılama, dışarı atma) olayları ile gerçekleştirir.
• Sağlı - sollu bir çift organ olan böbrekler karın arka duvarında columna
vertebralisin iki yanında retroperitoneal olarak yerlemiştir.
• Sağ böbrek T12 - L3, sol böbrek T11 - L2 düzeyinde yer alır.
• Böbreklerin alt uçları, crista iliacadan 2.5 cm daha yukarıdadır.
• Sağ böbrek, sol böbreğe göre karaciğer ile olan komşuluğu nedeniyle biraz
daha aşağıdadır.

• Yaklaşık 11 cm uzunluğunda, 6 cm genişliğinde ve 3 cm kalınlığındadır.

• Ortalama ağırlığı yetişkin erkeklerde 150 gr kadında ise 135 gr’dır.
• Böbrekler, şekil bakımından fasulyeye benzer.
 Böbreklerin Yüzleri ve Kenarları
Ön yüz (facies anterior) ; Böbreklerin ön yüzleri konvekstir. Bu yüzün
komşuluğu her iki böbrekte farklıdır.
• Sağ böbreğin ön yüz komşuluğu; sağ böbreküstü bezi, karaciğerin sağ lobu,
flexura coli dextra, medial kenarı boyunca duodenumun ikinci parçası ile alt
ucun medial kısmı ince bağırsak kıvrımlarıyla komşuluk yapar.
• Sol böbreğin ön yüz komşuluğu; sol böbreküstü bezi, mide, dalak, hilum
renaleye yakın kısmı pankreas, alt ucun lateral kısmı flexura coli sinistra ile
medial kısmı ise incebağırsak kıvrımlarıyla komşuluk yapar.
• Periton aracılığıyla mide, dalak ve ince bağırsak kıvrımlarıyla komşuluk eder.

Arka yüz (facies posterior) ; Böbreklerin arka yüzleri peritonsuz olup yağ
dokusu içine gömülü vaziyettedir. Her. iki böbreğin arka yüz komşulukları hemen
hemen aynıdır
• Dış kenar (kenarı lateralis); Bu kenar konvekstir, Sağ böbreğin dış kenarı
periton ile karaciğerin sağ lobundan ayrılır. Sol böbreğin dış kenarı üstte periton
ile örtülü olup dalak ile komşudur.
• iç kenar (margo medialis); Böbreğin bu kenarının orta kısmı konkav, her iki
ucu ise konvekstir. Orta kısımda vertikal olarak uzanan yarığa hilum renale
denir.
• Böbreklerin kalın, yuvarlak olan üst ucuna extremitas superior denir. Bu uca
glandula suprarenalis oturur. Üst uca göre daha küçük ve daha ince olan alt
ucuna extremitas inferior adı verilir.
Böbreği Saran Tabakalar
• Böbreği içten dışa doğru saran tabakalar capsula fibrosa, capsula adiposa ve
fascia renalistir.
• Capsula fibrosa: Sağlam kollejen liflerden yapılmıştır. Böbreği dıştan saran
genişleme yeteneği az fıbröz bir tabakadır. Capsula fibrosa böbrek
dokusundan kolaylıkla sıyrılabilir.
• Capsula adiposa: Böbrek vecapsula
fıbrosayı dıştan saran yağ
tabakasıdır.
• Yağ dokusu böbreğidarbelere
karşı korur.
Fascia renalis: En dış örtü olup karın duvarındaki ekstraperitoneal yağ
dokusunun (fascia subserosa) yoğunlaşması ile oluştuğu kabul edilir.
Capsula adiposa ve böbreküstü bezini müşterek olarak sarar.
Fascia renalis ve karın arka duvarındaki periton arasında pararenal yağ
tabakası bulunur.
Böbreğin Genel Yapısı
Böbreğe frontal bir kesi yapıldığında,
dıştan içe doğru cortex renalis,
medulla renalis ve pelvis renalis olarak
üç farklı bölge ayırt edilir.
• Cortex renalis: Böbrek kitresinin 1/3’ünü kapsayan dış katmandır.
• Papilla renalisler dışında pyramis renalisleri çepeçevre saran böbrek
dokusudur.
• Cortex renaliste corpusculum renaleler (Malpighi cisimcikleri) ve idrar
kanalcıklarının bir kısmı yer alır.
• Malpighi cisimcikleri toplu iğne başı büyüklüğünde, kırmızı nokta şeklinde
görülür.
• Medulla renalis: Böbrek kitlesinin yaklaĢık 2/3’ünü kapsayan iç kısımdır.
• Medulla renalis sayıları 8–10 arasında değişen ve pyramides renalis (Malpighi
piramitleri) denilen koyu kırmızı renkli koni şeklindeki yapılardan oluşur.
• Bu piramitlerin tabanı cortex renalise paralel olarak uzanır. Tepesi ise sinüs
renalise bakar.
• Tepesinde calices renales minoresin içine doğru uzanan papillae renales adı
verilen kabarık kısımlar bulunur.
• Pelvis renalis: Hilum renaleden çıkmış, üreterle uzanan, sinus renalis içine
oturmuş, kas ve zardan yapılı, huni şekilli bir bölümdür.
• Pelvis renalis, proksimalde büyük ve küçük kaliksler (calix renalis majoris et
minoris) şeklinde böbrek dokusu içine uzanır.
• Calix renalis minorların birkaç tanesi birleşerek calix renalis majoru oluşturur ve
bunların sayısı herbir böbrekte 2–3 adettir.
Böbreğin Damarları
• Böbrekleri yerinde tutan en önemli oluşumlardan biri olan a. renalisler her iki
tarafta aorta abdominalisden ayrılır.
• Sağ a. Renalis; sol a. renalise göre daha uzun ve daha aşağıdadır.
• A. renalisler, böbreğin hacmine göre daha kalın damarlar olup böbreklerden kısa
zamanda fazla miktarda kanın geçmesini sağlar.
• A. renalisler hilum renaleye gelince beş dala
ayrılır.
• Bu dallara a. segmentalis denir.
• Böbreğin venöz kanı, en son v.renalise drene
olur. V. renalis a. renalis'in önünde hilum
renale den çıkar ve v. cava inferiora açılır.
 İDRAR BOŞALTIM YOLLARI
• İdrarı böbrekten mesaneye kadar taşıyan kanala, üst idrar yolu adı verilir ve
calices renalis, pelvis renalıs ve ureterden oluşur.
• Mesane ve urethra ise alt idrar yolu olarak isimlendirilir.
Üreter;
• Pelvis renalisin devamı olan ureterler idrarı böbreklerden mesaneye ileten
retroperitoneal kanallardır.
• Her iki ureter, m psoas majörun ön tarafında hafifçe mediale doğru bir seyir
gösterir ve pelvis boşluğuna girdikten sonra mesanenin fundus kısmına açılır.
• Herbirinin idrar kesesindeki deliğine, ostium üreteris denir.
• Üreterler idrar kesesine girmeden önce, erkeklerde duc. deferensi; kadınlarda ise
a.uterinayı çaprazlar.
• Üreterler, abdominal, pelvik ve duvar içi olmak üzere üç kısımda incelenir.
• Mesane, Vesıca Urınarıa;
İdrar torbası (Lat. vesica urinaria, Gr. sistis), böbreklerden
ureterler yoluyla gelen idrarın dışarı atılıncaya kadar depo
edildiği, kas ve zardan yapılmış torba şeklinde bir organdır.

• Erişkinde mesane boş iken pelvis minörda bulunur.

• İdrar biriktikçe bu sınırın üzerine çıkar ve mesane dolu iken
üst sınırı umbilicus seviyesinde olabilir.
• Çocuklarda boş iken de karın boşluğu içerisindedir.
• Mesane, kadın ve erkekte önde symphysis pubica ile
komşuluk yapar.
• Erkeklerde rectumun önünde, prostatın üzerinde;
kadınlarda uterus ve vaginanın önünde bulunur.
• ostium urethrae intemumun çevresinde m. sphincter urethrae internumu (m.
sphincter vesicae) meydana getirir.
• Bu sfinkter, otonom sinir sistemi tarafından kontrol edilir ve istemsiz olarak
çalışır.
Mesanenin Bölümleri;
Mesanenin 4 bölümü vardır.
• Apex vesicae: Mesanenin sivri üst bölümü olup doluluk oranına göre
symphysis pubica veya karın ön duvarı ile komşuluk yapar.
• Fundus vesicae: Mesanenin, arka-aşağıda kalan bölümü olup aynı zamanda
mesanenin arka alt yüzüdür.
• Fundus vesicae üçgen şeklindedir; peritonla kaplı değildir.
• Erkekte rektum ile komşudur.
• Sağ-sol üreter bu bölüme açılır.
• Corpus vesicae: Apex ve fundus arasında
kalan, mesanenin en büyük bölümüdür.
• Cervix vesicae: Mesanenin en alt
dar bölümü cervix olup üretra ile uzanır.
Burası erkekte prostat bezi üzerine oturur;
kadında ise pelvisfasyası ile sarılı
durumdadır.
Urethra;
Mesaneden idrarın dışarı atıldığı yoldur.
Erkekte uzunluğu yaklaşık 15-20 cm, kadında ise 3-5 cm kadardır.
Urethra m. sphincter vesicae (m. sphincter interna) ve m. sphincter urethrae
(m. Sphincter urethrae externum) olmak üzere iki sfinktere sahiptir.
M. sphincter vesicaeyı otonom sinir lifleri inerve eder.
M. sphincter urethrae çizgili kaslardan yapılmış olup n. Pudendus tarafından
inerve edilir.
• Erkek Urethrası (Urethra Masculına);
• Erkek urethrası pars prostatica, pars
membranacea ve pars spongiosa
olmak üzere üç kısımda incelenir.
• Pars prostatica: Yaklaşık 3 cm uzunluğun-
dadır ve erkek urethrasının en geniş kısmıdır.
Ostium urethrae, internumdan başlar ve
prostatın içinden geçerek pars membranacea
olarak devam eder. Bu parçada, erkekte idrar ve meni yolları birleşir. Pars
prostatica urethraenın iki yanında ductus ejaculatoriusların ve prostatın çok
sayıdaki kanallarının açıldığı delikler yer alır.
• Pars membranacea:(pars intermedia) Diaphragma urogenitale içinden geçen
parçadır. Y
• aklaşık 2 cm. uzunluğundadır. Erkek urethrasının en kısa ve en dar bölgesidir.
Pars spongiosa: Penise ait corpus spongiosum, penisin
içinden geçen parçadır. Urethra, glans penisin ucundaki ostium
urethrae externum ile dışarı açılır.
• Urethranın spongioz parçası yaklaşık 15 cm uzunluğundadır.
• Genelde dar bir parçadır.
• Fakat fossa navicularis (ostium urethra externumumun
gerisinde bulunan genişlemiş bölüm) urethranın geniş
yerlerindendir.
• Ayrıca, erkek urethrasının en dar yeri, bu parçanın ucundaki
ostium urethrae externumdur.
• Spongioz parçanın başlangıç kısmına, glandula
bulbourethralislerin (Cowper bezleri) kanalları açılır.
• Kadın Urethrası (Urethra Femınına);
Yaklaşık 3–5 cm uzunluğunda
Geçtiği bölgelere göre pars pelvica ve pars perinealis olmak üzere iki kısımdan
oluşur.
Ostium urethrae internumdan başlar ve ostium urethrae externumda sonlanır.
Kadın urethrası,vaginanın ön duvarına adeta gömülü durumda öne ve aşağıya
doğru uzanır.
Seyri sırasında erkekteki gibi diaphragma
uregenitalenin içinden geçer ve buradaki
m. sphincter urethrae ile sarılıdır.
 Üriner Sistem Radyografilerinde Anatomik Yapı;
Direkt Üriner Sistem Radyografisinde Anatomik Yapı;
İntravenöz pyelografiden önce alınan
ilk radyografidir.

• İntravenöz Pyelografide Anatomik Yapı;

İntravenöz pyelografi, intravenöz yolla
dolaşıma verilen kontrast maddenin
böbreklerde toplanması ve salgılanmasını
görüntülemek için belli zaman aralıkları ile
Seri radyografilerin alınmasıdır.

Direkt üriner sistem (DÜS) radyografisi

Nefrogram fazını göstermek için 1. dakikada çekilen
radyogram

5 dk da çekilen radyogram
1

15. dakikada çekilen radyogram 30. dakikada çekilen radyogram

.

25. dakikada çekilen radyogram

Miksiyon sonrası çekilen IV ürogram

Retrograd Pyelografide (Retrograd Ürografi)Anatomik Yapı;
Sistoskopi ile üreterlere sokulan kateterden direkt kontrast madde verilerek
renal pelvis, kaliksler ve üreterlerin radyolojik incelemesidir.

Retrograd Pyelogram
• Antegrad Pyelografide (Antegrad Ürografi) Anatomik
Yapı;
• Renal pelvis ve kalikslere perkütan olarak kontrast madde
verilmesi ile yapılan radyografik incelemedir

AP pozisyonunda antegrad Antegrad pyelogram, solda iki

pyelogram böbrek, hidronefroz ve tümörel
doku oluşmuştur.
Retrograd Sistografide Anatomik Yapı;
Mesaneye direkt olarak kontrast madde verilerek kontrast madde ile doldurulan mesanenin
radyografik incelenmesidir.

Retrograd sistogram a) A-P, b) sol oblik

c) sağ oblik

• Miksiyon Sistoüretrografide (Voiding Sistoüretrografi)Anatomik Yapı

Mesaneye kateter yolu ile kontrast madde verilerek floroskopik gözlem altında mesane,
üreterler ve idrar yapılırken üretranın görüntülenmesine yönelik yapılan incelemedir.
 Miksiyon Sistoüretrogram Miksiyonda iken çekilen sistourethragrafi

A-P pozisyonda miksiyon

Sistoüretrogram (mesane dolumu
arttıkça vesicoureteral
reflü arttıĢı gözlenmektedir; sağ
üreter,dilate görünümdedir)
• Retrograd Üretrografide Anatomik Yapı;
Erkek üretrasını değerlendirmek amacı ile üretraya direkt
kontrast madde verilerek yapılan radyografik incelemedir.

Kontrast madde verildikten sonra; a) Üretra A-P radyogramı, b)

Üretra sağ oblik radyogramı
KAYNAKLAR:
Üriner Sistem Radyolojik Anatomisi 720S00061 Ankara, 2011
FERNER H. STAUBESAND, J. Sobotto Atlas of Human Anatomy, 10th ed. Münih, Urban & Schwarzenberg, 1982.
FRANK H.Netter M.D. T. HANSEN John ph. D. Ġnsan Anatomisi Atlası, University of Rochester School of Medicine
and Dentisty Rochester, Newyork, Nobel Tıp Kitabevleri, 2005.
KAYA Tamer, Baki ADAPINAR, Yakup ÖZKAN, Temel Radyoloji Tekniği, Nobel Kitabevi, Bursa, 1997.
MOELLER Torsten B., Emil REĠF (çeviri: Tevfik PINAR, danıĢman: Sezgin ĠLGĠ), Radyografik Anatomi Cep
Atlası, Hacettepe Doktorlar Yayınevi, Ankara, 2001.
RENDE Leyla, Serpil KUZU, ġükran ġANKAZAN, Anatomi ve Fizyoloji, Ġhlas Gazetecilik A.ġ. Ġstanbul, 2007.
SÜZEN L. Bikem, Ġnsan Anatomisi ve Fizyolojisine GiriĢ, Birol A.ġ. Ġstanbul, 2000–2001.
SÜZEN L. Bikem, Ġnsan Anatomisine GiriĢ, Akademi Basın ve Yayıncılık, Ġstanbul, 2006.
SÜZEN L. Bikem, Sağlık Dili, Birol Basın Yayın Dağıtım ve Ticaret Ltd. ġti., Ġstanbul, 2002–2003.
VURAL Ferudun, Kaya ÖZKUġ, Salih Murat AKKIN, A.Derya ERTEM, Ercan TANYELĠ, E. Zeynep VURAL,
Anatomi Atlası, Birol A.ġ. Ġstanbul, 2001.
YILDIRIM Mehmet, Ġnsan Anatomisi, Nobel Tıp Kitabevleri, Ġstanbul,1999.
YILDIRIM Mehmet, Resimli Anatomi Sözlüğü, Yüce Yayınları, Ġstanbul, 1997.
http://www.anatomyatlases.org/atlassofanatomy/index.shtml (10.02.2009)
http://www. ect.downstate.edu/courseware/rad/atlas/ (10.02.2009)
http://www.e-radiography.net (10.02.2009)
http://www.rad.washington.edu/sitemap radiological anatomy (10.02.2009)