“Konrad Wallenrod” – Adam Mickiewicz

Znaczenie tytułu: Konrad Wallenrod to imię faktycznej postaci historycznej, mistrza

krzyżackiego, pod którego, w utworze Mickiewicza, podszywa się po wcześniejszym
zabiciu go Walter Alf, Litwin, którego Krzyżacy porwali za młodu.
Akcja utworu toczy się w XIV wieku w Marienburgu, dzisiejszym Malborku (siedziba
zakonu krzyżackiego).
Narrator opisuje średniowieczne dzieje Litwy i jej zatargi z Krzyżakami. Przywołuje
historię, wedle której przed stu laty, zakon krzyżacki brutalnie nawracał pogan.
Występuje rzeka Niemen, która pełni funkcję naturalnej granicy między zwaśnionymi
Litwinami a krzyżakami.

Akcja rozpoczyna się w momencie obrad w celu wybrania nowego mistrza zakonu,
przy czym największe wśród nich szanse ma Konrad Wallenrod, sławny z mężnej
walki z poganami, cudzoziemiec, któremu towarzyszy stary wajdelota, śpiewak,
Halban. W tle unosi się śpiew pustelnicy, która dziesięć lat wcześniej kazała
zamurować się w wieży nieopodal komnaty Konrada. Pod jej wpływem komturowie
wybierają Wallenroda na nowego wielkiego mistrza.

Rok później Konrad Wallenrod nadal zwleka z wyruszeniem na wojnę z Litwą i z

jakiegoś powodu, niejasnego dla Krzyżaków, generalnie wydaje się stawiać opór
przed wojaczką z nimi. Podczas jednej z uczt na zamku krzyżackim wajdelota Halban
śpiewa pieśń o Litwie, a pozornie jako anegdotę przy okazji odśpiewuje historię
Waltera Alfa, porwanego za młodu przez mistrza Winrycha ze zniszczonej przez
Krzyżaków wsi. Przez całe jego życie towarzyszący mu stary śpiewak podjudzał w
nim chęć zemsty i nienawiść do wroga. W rezultacie, w odpowiednim momencie, gdy
chłopiec podrósł i zmężniał, mężczyźni w trakcie bitwy uciekli na stronę litewską.
Tam opowiedzieli swoją historię, zostali dobrze przyjęci, a Walter poślubił królewską
córkę, Aldonę. Litwa natomiast zaczyna ponosić klęski w bitwach z Krzyżakami,
przez co Alf decyduje się zostawić młodą żonę i ojczyznę i rozbroić Krzyżaków od
wewnątrz.
Podczas ostatecznej wojny Litwinów z Krzyżakami Konrad nieudolnie prowadzi
wojskiem, doprowadza do przegranej, a zakon stawia go pod sąd. Dowiadują się, że
prawdziwy Konrad Wallenrod nie żyje od kilkunastu lat, a pod jego przebraniem jest
Walter Alf. Ponoć jeden z Krzyżaków przyłapał go na spotkaniach z litewskim
księciem Witoldem i wizytach u pustelnicy (codziennie przychodził pod jej drzwi,
rozmawiał z nią, rozprawiali o swojej nieszczęśliwej miłości). Walter dowiaduje się,
że pustelnica, to jego żona, Aldona, która nie mogła znieść myśli o rozłące, przez co
podążyła za mężem i by być blisko niego, kazała się zamurować. Mistrz chce uciec z
żoną na Litwę, ale ta odmawia, więc on wypija truciznę. Przyjęcia jej odmawia z kolei
Halman, mówiąc, że będzie nadal pieśnią głosił dokonania wielkiego Waltera Alfa,
patrioty litewskiego. W międzyczasie z wieży pustelnicy słychać krzyk – kobieta
również umiera.

W twórczości Mickiewicza często ma miejsce budowanie tajemniczej aury postaci.

Poznajemy bohatera pod innym nazwiskiem, by później dowiedzieć się, że przez cały
czas był kimś innym. Taki zabieg pojawia się również np. w “Świteziance”
(dziewczyna okazuje się nimfą), “Śmierci Pułkownika” (Pułkownik okazuje się
kobietą – Emilią Plater), czy “Dziadach” (przez trzy części pojawia się postać pod
różnymi imionami i obliczami, która na końcu okazuje się być jedną i tą samą osobą –
Milczące Widmo/Gustaw/Konrad).

Postawa wallenrodyczna/wallenrodyzm (związane też z pojęciem machiavellizmu,

cytat z książki Machiavellego “Książę” – “Musicie bowiem wiedzieć, że są dwa
sposoby walczenia… trzeba być lisem i lwem”) – dążenie do osiągnięcia wyższego
celu (jak np. uratowanie ojczyzny) poprzez metody nieetyczne, np. zdrada, postęp. W
“Konradzie Wallenrodzie” główny bohater jest przekonany, że taka postawa jest
jedynym wyjściem wobec dużo silniejszych wojsk krzyżackich, jednak jego
niemoralne, niezgodne z kodeksem rycerskim postępowanie napawa go wyrzutami
sumienia. Jednocześnie ma poczucie, że pomaga ojczyźnie i że nie ma innej drogi i żal
do samego siebie.
Motyw romantycznej miłości – nieszczęśliwej. Zakochani w sobie Aldona i Walter,
muszą się rozstać, aby on mógł ratować ojczyznę. Kobieta nie może jednak znieść
myśli o rozłące, woli pozwolić się zamurować w wieży i tam umrzeć, by móc choć
usłyszeć głos ukochanego. Ostatecznie oboje umierają w przykrych okolicznościach.
Oboje dokonują poświęcenia – Walter poświęca ich związek na rzecz ratowania
ojczyzny, a Aldona swoją wolność i królewskie życie, by być blisko męża.

Motyw patriotyzmu – u Waltera jest to uczucie silniejsze od wszystkich, z którego

powodu jest w stanie poświęcić wszystko, aby tylko uratować swój kraj. Postępuje
niegodziwie, opuszcza ojczyznę, do której tak bardzo chciał wrócić, zostawia
kochającą żonę, wszystko to dla dobra narodu.

Motyw zdrady – w utworze stanowi narzędzie walki z wrogiem.

Walter Alf to bohater tragiczny – staje przed konfliktem tragicznym, w którym

musi wybierać między dwoma równorzędnie złymi decyzjami. Każda z nich ma dla
niego tragiczny skutek.