Prawo – całokształt ogólnych norm postępowania ustanowionych lub uznanych przez państwo, które

stoi na straży ich przestrzegania.

Norma – wzorzec według którego należy postępować, może nakazywać zakazywać bądź sugerować
jakoś sposób postępowania. Normy prawne tworzy się z przepisów prawnych.

Przepis prawny – to wypowiedź stanowiąca całość gramatyczną, zawartą w tekście aktu

normatywnego i wyodrębniona jako artykuł, paragraf, ustęp, punkt danego tekstu.

Elementy normy:

Norma jest regułą zachowania, która daje odpowiedź na pytania .: - kto i w jakich okolicznościach ma
się zachować w określony sposób, - jak ma się zachować adresat normy znajdujący się w określonych
okolicznościach, - jak zareaguje państwo i jego organy jeśli adresat nie zachowa się w sposób
wskazany w normie.

Struktura normy prawnej:

Wskazuje się 3 CZĘŚCI normy prawnej:

1. hipoteza - wskazuje adresatów normy i okoliczności, w których mają zachować się w określony
sposób.

2. dyspozycja - w jaki sposób adresat normy ma się zachować aby postępować zgodnie z normą.

3. sankcja - jak państwo zareaguje jeśli adr. normy nie zastosuje się do wskazań zawartych w
dyspozycji normy o ile wystąpiły tezy zawarte w hipotezie normy.

Rodzaje norm prawnych

Ze względu na adresata:

a) ogólna - skierowana do pewnej kategorii adresatów nie zaś do adresata wskazanego co do

tożsamości. Wskazanie adresatów następuje przez powołanie się na ich cechy rodzajowe(np.
obywatele, żołnierze, studenci) a gdy dotyczy wszystkich ludzi znajdujących się na obszarze
obowiązywania danego prawa, wówczas wskazanie adresata następuje przez użycie słowa: „kto”,
„ktokolwiek”, „każdy”. Normy powszechnie obowiązujące.

b) indywidualna – konkretne określenie adresata. Imiennie oznaczonemu adresatowi wskazują

jednorazowy sposób zachowania się. Przepisy takie zawarte są w wyrokach sądowych i decyzjach
administracyjnych, pisma urzędowe np. Jacek Kowalski dnia tego a tego powinien stawić się przed tą
a tą wojskową komisją poborową.

Demokracja – forma ustroju państwa w którym uznaje się wolę większości obywateli jako źródło
władzy i przyznaje się wszystkim obywatelom swobody i prawa polityczne zapewniające im udział w
sprawowaniu władzy.

Państwo demokratyczne - państwo konstytucyjne, państwo prawa, które realizuje zasady:

suwerenności narodu, pluralizmu, oraz trójpodziału władz.

Zasady demokratycznego państwa prawnego

1. Zasada suwerenności narodu - źródłem władzy jest naród, który jest uprawniony do
decydowania i rozstrzygania w sprawach najważniejszych dla państwa (sprawowanie władzy
 pośredniej- wybierając parlament, prezydenta itp., bezpośredniej- uczestnicząc w
referendum lub korzystając z prawa weta i inicjatywy ludowej)
2. Zasada pluralizmu - realizowana w płaszczyźnie politycznej, społecznej, ideowej i
ekonomicznej. Pluralizm polityczny polega na tym, Że w państwie istnieje wiele partii które są
niezależne od władz państwowych ani od siebie wzajemnie. Mogą tworzyć programy i
strukturę organizacyjną, maja różną tożsamość ideową. Mogą też swobodnie ze sobą
rywalizować (w ramach prawa i ustalonych reguł)o poparcie wyborców, dzięki któremu
niektóre z nich będą rządzić państwem, a inne będą tworzyć opozycję parlamentarną bądź
pozaparlamentarną. Opozycja polityczna; Parlament
3. Zasada podziału władzy - władza państwowa dzieli się na ustawodawczą (odpowiedzialną za
stanowienie prawa), wykonawczą (mającą je realizować w praktyce) i sądowniczą
(rozstrzygająca spory na podst. obowiązujących norm prawnych)
4. Zasada państwa prawa - Państwo prawa istnieje wtedy, gdy organizacja i działanie władzy
publicznej oparte są na prawie. Prawo określa wzajemne stosunki między władzą i
jednostkami jako podmiotami prawa. W takim państwie zagwarantowana jest równość
obywateli. Dozwolone jest wszystko, czego nie zabrania prawo. Prawem związane jest
społeczeństwo i władza. Prawo stoi ponad władzą. Podstawą rozstrzygania praw publicznych
jest zasada większości.
5. Konstytucjonalizm i praworządność - Konstytucjonalizm współcześnie rozumiany jest jako
ustrój oparty na konstytucji, a także jako określenie sprawowania władzy zgodnie z ustawą
zasadniczą. Jest on również związany z praworządnością, czyli rządzeniem zgodnie z
obowiązującym prawem.

6. Władza sprawowana przez dużą grupę społeczną;

7. Przestrzeganie praw człowieka;

8. Wolność słowa;

9. Najważniejszą wartością jest człowiek

Źródła prawa

– w sensie formalnym – akty normatywne, zwane także aktami prawotwórczymi, które zawierają
przepisy dające podstawę do konstruowania norm danej gałęzi prawa.

w sensie materialnym – ogół okoliczności o ekonomicznym, kulturowym, politycznym, społecznym, a

niekiedy religijnym charakterze, których oddziaływanie wpłynęło na treść i formę obowiązującego w
danym państwie prawa.

W znaczeniu instytucjonalnym- organa władzy(parlament, rząd, sąd) których decyzja przesądziła o

treści i obowiązywaniu danych norm prawnych. Od źródeł prawa należy odróżnić źródła poznania
prawa do których zaliczmy: dokumenty, publikacje, inskrypcje zawierające informacje prawne lub z
których zaczerpnąć można wiadomości o prawie współcześnie lub niegdyś obowiązującym. Dziś
podstawowym źródłem poznania prawa w Polsce są dzienniki promulgacyjne tj.

1. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej

2. Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej „ Monitor Polski”

3. Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej „ Monitor Polski B”

4. Dzienniki Urzędowe Ministrów kierujących działaniami administracji rządowej

5. Dzienniki Urzędowe Urzędów terytorialnych

6. Wojewódzkie dzienniki urzędowe

-wydawane są przez kompetentne organy prawodawcze.

– są to źródła oficjalne a nieoficjalne to media tj. radio i telewizja, prasa, książki, internet

Akty normatywne i ich hierarchia

Akty normatywne ( prawodawcze, prawotwórcze ) są źródłem prawa czyli tworzą system formalnie
obowiązujących powszechnych zasad, nakazów, zakazów dla wszystkich kategorii podmiotów na
terytorium państwa. Są powszechnie obowiązujące mające moc wiążącą w stosunku do wszystkich
podmiotów prawa (są generalne i abstrakcyjne) muszą być oficjalnie ogłoszone.

Akty obowiązujące na całym terenie Rzeczypospolitej Polskiej (konstytucja art.87):

a) Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej

b) Ustawy

c) Ratyfikowane umowy międzynarodowe

d) Rozporządzenia stanowione przez: Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej; Rady Ministrów;

Prezesa Rady Ministrów; Ministra kierującego działem administracji rządowej; Krajowej Rady
Radiofonii i Telewizji

· powszechnie obowiązujące o ograniczonym terytorialnie zasięgu ( prawo miejscowe) obowiązują na

obszarze działania organów, które je ustanowiły.

Akty obowiązujące prawa miejscowego:

a) Uchwały Rad Samorządu Terytorialnego

b)Akty normatywne terenowych organów administracji rządowej

· wewnętrznie obowiązujące, czyli takie które zawierają normy o podmiotowo ograniczonej mocy
wiążącej, skierowane do adresatów usytuowanych na terenie Państwa. Obowiązek ich przestrzegania
wiąże się ze stosunkiem zależności organizacyjnej adresata i prawotwórczy. Nie mogą być stosowane
jako podstawa decyzji stosowania prawa wobec obywateli.

Akty prawa wewnętrznie obowiązujące:

a) Uchwały Rady Ministrów

b) Zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej

c) Zarządzenia Prezesa Rady Ministrów

d) Zarządzenia Ministrów

e) Niektóre uchwały Sejmu i Senatu

f) Regulamin Zgromadzenia Narodowego

g) Niektóre innych centralnych organów państwowych

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej jest na najwyższym miejscu w hierarchii aktów
normatywnych. Jest ona ustawą zasadniczą, zbiorem norm, zasad, który tworzy trzon ładu w
Państwie ( art. 8 Konstytucji R. P.). Weszła w Życie 1997-10-17, tekst ogłoszono w Dz.U. 1997; nr 78;
poz. 487. Jest ona najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej. Wyróżnia ją fakt, że jej uchwalenie
oraz wprowadzenie zmian wymaga 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby
posłów. Dla jej ważności i obowiązywania wymaga przyjęcia przez naród w drodze ogólnokrajowego
referendum. Obowiązuje we wszystkich rodzajach norm prawnych.

Ustawa zajmuje czołowe miejsce w hierarchii zaraz po konstytucji. Stanowi podstawę kształtowania
całego systemu prawnego. Uchwalana jest przez Sejm i zatwierdzana przez Senat. Wymaga też
podpisu Prezydenta. Jest ona aktem ogólnym, ponieważ może uchwalić lub zmienić wszystkie inne
akty normatywne (niżej w hierarchii). Ustawą mogą być uregulowane wszystkie sprawy, których nie
normuje Konstytucja. Niektóre sprawy natomiast muszą znaleźć uregulowania ustawowe albowiem
Konstytucja odsyła do regulacji ich w ustawach np.: ograniczenie wolności ( art. 57 Konstytucji R. P. ).

Rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, (Radę Ministrów, Prezesa RM,
poszczególnych ministrów, Prezydenta RP oraz Krajową Radę Radiofonii i Telewizji) na podstawie
szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Np. art. 228 Kodeksu
Pracy w § 3. stanowi , że; Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Zdrowia i
Opieki Społecznej określi, w drodze rozporządzenia, wykaz najwyższych dopuszczalnych stężeń i
natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

Organ upoważniony nie może przekazać swych kompetencji innemu organowi ani zaniechać wydania.
jest aktem normatywnym. Badanie konstytucyjności i legalności rozporządzeń należy do Trybunału
Konstytucyjnego.

Rozporządzenia służą wykonaniu, ustawy regulują tylko te rzeczy, które ściśle wynikają z
upoważnienia ustawowego. Jest ono ściśle związane z ustawą. Są też rozporządzenia z mocy ustawy
(mowa o nich w art. 234 Konstytucji R. P. ). Wydaje je Prezydent na wniosek Rady Ministrów, dotyczą
one stosunków nadzwyczajnych ( art., 228 konstytucji R. P.).

Akty prawa miejscowego działają na ograniczonym terytorialnie zasięgu. Tworzą je organy

samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej. Stanowią one prawo
poprzez uchwały. Wszelkie regulacje pozostałych kwestii odsyłane są do ustawy. Kontrolę nad
konstytucyjnością posiada Naczelny Sąd Administracyjny oraz Prezes Rady Ministrów (akty
wojewody).

Akty prawa wewnętrznego są to:

· Uchwały Rady Ministrów

· Zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
· Zarządzenia Prezesa Rady Ministrów
· Zarządzenia Ministrów
· Uchwały Sejmu i Senatu ( niektóre )
· Regulamin Zgromadzenia Narodowego
· Niektóre akty innych centralnych organów państwowych
Akty wymagają szczegółowego upoważnienia ustawowego, wydawane są w ramach ogólnych
kompetencji organu i nie mogą być sprzeczne z aktami powszechnie wiążącymi. Grupa tych aktów
jest zróżnicowana. Tak wiec nie zawsze takie akty wydane przez organy władzy są źródłami prawa i
nazwa nie przesądza o charakterze prawnym. Nie mogą stanowić samoistnej podstawy decyzji
stanowienia prawa, nie mogą bezpośrednio kształtować sytuacji prawnej obywateli, osób prawnych i
innych powrotów. Muszą być zgodne z powszechnie obowiązującymi prawami. Obowiązują tylko
wobec jednostek organizacyjnych np. zarządzenie Ministra Finansów obowiązuje Izby Skarbowe i
Urzędów Skarbowych, nie dotyczy to bezpośrednio obywatela.

Układy zbiorowe też znajdują się w ramach hierarchii aktów normatywnych obowiązujących na
terenie Państwa. Powstają w drodze porozumień między związkami zawodowymi a pracodawcami.
Wprowadzają one unormowania w obrębie współdziałania stron. Układy maja charakter :

· Zakładowy gdzie stronami są pracodawca i zakładowa organizacja związkowa

· Ponad zakładowy gdzie występują organy administracji pracodawców, minister, przewodniczący

Zarządu Gminy, ogólnokrajowi przedsiębiorcy w imieniu różnych kategorii pracodawców a związek
zawodowy.

Tworzenie prawa

Sposoby powstawania prawa

1. stanowienie(prawo sensum stricto) - w drodze jednostronnej decyzji organu państwowego lub

instytucji upoważnionej przez ten organ (w Polsce Parlament)

Tworzenie prawa w Polsce przez stanowienie – Konstytucja art. 118-124

Etapy:

1. inicjatywa – polega na zgłoszeniu projektu ustawy przez upoważniony organ który zobowiązuje
parlament do jego rozpatrzenia. W Polsce inicjatywa ustawodawcza przysługuje: posłom (grupa co
najmniej 15 posłów lub komisje sejmowe), Senat, Prezydent i Rada Ministrów, oraz tzw. inicjatywa
obywatelska tj. grupa co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu.

2. dyskusja – czytanie ustawy (max - 3 razy), praca nad projektem, zgłoszenie poprawek. Prawo
wnoszenia poprawek do projektu ustawy w czasie rozpatrywania go przez Sejm przysługuje
wnioskodawcy, posłom i Radzie Ministrów.

3. głosowanie – (qvorum - minimalna liczba członków niezbędna do tego by ciało kolegialne mogło
ważnie funkcjonować. W demokratycznym państwie zasada większościowa :

a) większość zwykła - największa liczba ważnie oddanych głosów;

b) bezwzględna większość - 50%+1;

c) kwalifikowana – wyższa od bezwzględnej a niższa od jednomyślności, zazwyczaj w postaci

ułamków. W Polsce Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów w obecności co najmniej
połowy ustawowej liczby posłów, chyba że Konstytucja przewiduje inną większość. Uchwaloną
ustawę Marszałek Sejmu przekazuje Senatowi. Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy
może ją : przyjąć bez zmian, uchwalić poprawki, odrzucić w całości. Jeżeli nie podejmie żadnej
uchwały w ciągu 30 dni ustawę uważa się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm. Poprawki
Senatu Sejm może odrzucić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby posłów. Następnie Marszałek Sejmu przekazuje uchwaloną ustawę do podpisu
Prezydentowi.

4. podpisywanie – Prezydent Rzeczpospolitej podpisuje w ciągu 21, może odmówić podpisania

ustawy którą Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodną z Konstytucją może też z umotywowanym
wnioskiem (veto) przekazać ustawę do Sejmu do ponownego rozpatrzenia (głosowanie większością
3/4 głosów)

5. ogłoszenie (podanie do publicznej wiadomości) – po podpisaniu Prezydent zarządza ogłoszenie jej

w Dzienniku Ustaw Rzeczpospolitej.

Organy kontroli państwowej i ochrona prawa

Ochrona prawna – stała i zorganizowana działalność, która jest podejmowana dla ochrony prawa, dla
ochrony porządku prawnego (strzeżenie, zabezpieczenie interesów społecznych), dla ochrony praw
indywidualnych przysługujących poszczególnym osobom (ochrona interesów indywidualnych, praw
prywatnych)

Organy ochrony prawnej:

a) organy rozstrzygające

1. organy sądowe

sądy

- powszechne => rejonowe, okręgowe, apelacyjne

- szczególne => administracyjne => wojewódzkie sądy administracyjne, naczelny sąd administracyjny i
sądy wojskowe

- sąd najwyższy

sąd – organ państwowy, niezawisły, powołany specjalnie do sprawowania wymiaru sprawiedliwości,

jurysdykcja w formie jawnej procesowej

trybunały

- trybunał konstytucyjny

- trybunał stanu

- trybunały międzynarodowe => europejski trybunał praw człowieka, europejski trybunał

sprawiedliwości, sąd pierwszej instancji wspólnot europejskich, międzynarodowy trybunał karny

2. organy quasi-sądowe – zajmują się rozstrzyganiem, nie mają cech organów sądowych (najczęściej
nie są niezawisłe)

izby morskie

sądy polubowne – organy niepaństwowe orzekające w sprawach cywilnych, gdy strony zgadzają się
na rozstrzygniecie polubowne; zapis na sąd polubowny

arbitraż społeczny – przy sądach okręgowych i sądzie najwyższym

 samorządowe kolegia odwoławcze – spory administracyjne

urząd patentowy rp – spory o patent, prawa ochrony

komisje praw autorskich – utwory i wykonania artystyczne

3. organy pozasądowe – rozstrzyganie nie jest ich zasadnicza działalnością, często zaliczane do
innych kategorii organów ochrony prawnej; ich wyroki poddawane są kontroli organom sądowym i
quasi-sądowym; wyjątek od zasady prawa do sądu

motywy:

1 potrzeba specjalizacji

2 odformalizowanie, przyspieszenie postępowania, obniżenie kosztów

3 organ bliski środowisku, w którym zaistniał konflikt

4 odciążenie państwowego wymiaru sprawiedliwości

Sąd organ państwowy niezawisły i powołany do sprawowania wymiaru sprawiedliwości.

Zasada prawa do sądu – geneza i treść

założenia:

1) prawo dostępu jednostki do sądu

2) o prawach jednostki powinien rozstrzygać bezstronny, niezawisły, właściwy sąd prawo do sądu:

- prawo dostępu jednostki do sądu

- możliwość kształtowania procedury

- prawo do uzyskania orzeczenia sądowego

podstawa zasady prawa do sądu:

- art. 14 międzynarodowego paktu praw obywatelskich i politycznych

- art. 6 konwencji europejskiej

Sąd:

- niezależny od organów władzy wykonawczej i uczestników postępowania

- złożony z sędziów nieodwoływalnych w każdej chwili przez organ nominujący

- gwarancje praworządności postępowania przed sądem

- ustanowiony przez ustawę

- bezstronny (nie może się identyfikować z żadną ze stron)

art. 45 ust. 1 konstytucji

1. każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki

przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
art. 77 ust. 2 konstytucji

2. ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw.

art. 175 konstytucji

1. wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej polskiej sprawują sąd najwyższy, sądy powszechne,

sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.

2. sąd wyjątkowy lub tryb doraźny może być ustanowiony tylko na czas wojny.

Zasada niezawisłości sędziowskiej

art. 178 ust. 1 konstytucji

sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji oraz ustawom.
Temu przepisowi podlegają sędziowie, sędziowie trybunału konstytucyjnego, sędziowie trybunału
stanu i podmiotowo ławnicy. Oprócz ustawodawcy nikt nie może wywierać wpływu na sędziego w
zakresie sprawowania wymiaru sprawiedliwości. rozporządzenie wydane na podstawie delegacji
ustawowej przez podmiot do tego uprawniony, odpowiednio opublikowane, nie może być sprzeczne
z innymi ustawami.

Sędzia w toku procesu musi samodzielnie rozstrzygać wszystkie kwestie co do wykładni prawa, jak i
wiarygodności dowodów.

Zakaz wywierania wpływu na sędziego co do kierunku rozpatrywanej sprawy, jak i co do treści

orzeczenia, jakie ten sędzia ma wydać. Sędzia musi być niezależny w rozstrzyganiu wszelkich
wątpliwości co do stanu prawnego i faktycznego rozpatrywanej sprawy; w wydawaniu wszelkich
rozstrzygnięć (w toku postępowania, kończących postępowanie). Sędzia nie ponosi
odpowiedzialności karnej ani dyscyplinarnej za orzeczenia, które wydał zgodnie z własnym
przekonaniem, z przepisami prawa, w granicach swobodnej oceny dowodów. Zakres przedmiotowy
odnosi się do sfery jurysdykcji sprawowanej przez sędziów i ławników.

Gwarancje niezawisłości sędziowskiej

art. 178 ust. 3 konstytucji

sędzia nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności
publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Gwarancje niezawisłości sędziowskiej:

1. ustrojowe

odpowiedni poziom moralny sędziów

odpowiednie wykształcenie i przygotowanie zawodowe

odpowiednie wynagrodzenie

stałość zawodu sędziego

zawodu sędziego nie wolno łączyć z innym funkcjami / stanowiskami (by nie wywierano na nim
presji); sędzia może być pracownikiem naukowym

immunitet sędziowski – nie może zostać odsunięty od sprawowania wymiaru sprawiedliwości,

gwarancja niezależności
 samorząd sędziowski – decyduje o obsadzie stanowisk sędziowskich ( o powoływaniu i
odwoływaniu)

2. procesowe

- kolegialność składów orzekających;

- jawność rozpraw (zewnętrzna i wewnętrzna);

- tajność narady sędziowskiej (wobec stron i publiczności);

- zasada swobodnej oceny dowodów.

Zasada bezstronności

Organy procesowe (sędziowie, organy prowadzące postępowanie przygotowawcze, oskarżyciele

publiczni) są zobowiązane do zachowania bezstronnego stosunku do stron, uczestników
postępowania – nie mogą w uprzywilejowany sposób traktować jedną ze stron, a do drugiej odnosić
się w sposób niechętny.

Gwarancją bezstronności jest instytucja wyłączenia sędziego

1 z mocy ustawy – osobisty stosunek sędziego do sprawy

2 na wniosek – strony mogą wnioskować o wyłączenie sędziego z postępowania jeżeli istnieją

uzasadnione okoliczności świadczące o naruszeniu bezstronności przez sędziego od rozpoznania tej
konkretnej sprawy Sędziowie powinni uwzględniać dowody na korzyść i na niekorzyść oskarżonego.

Sąd w procesie karnym ma obowiązek aktywnego uczestniczenia w nim – zasada konstrukcyjności

procesu karnego.

Oskarżyciel publiczny na gruncie procesu karnego ma prawo do wnoszenia środków odwoławczych

na niekorzyść / korzyść oskarżonego.

Sądy i Trybunały

1. Ustrój i właściwości sądów.

Sąd Najwyższy

Konst. w art. 175 stanowi, że wymiar sprawiedliwości w RP sprawują: Sąd Najwyższy, sądy
powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe. Dla pozycji ustrojowej i funkcji Sądu
Najwyższego zasadnicze znaczenie posiada art. 183 ust. 1 Konst., który stanowi, że Sąd Najwyższy
sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania. W skład
Sądu Najwyższego wchodzą: Pierwszy Prezes, prezesi oraz sędziowie. Sąd Najwyższy jest organem
złożonym i dzieli się na cztery Izby: Administracyjną; Pracy i Ubezpieczeń; Cywilną; Karną i Wojskową.
Konst. w art. 183 ust. 3 określa, że Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego powołuje Prezydent
spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego. W
art. 183 ust. 3 zasada kadencyjności sprawowania urzędu przez Pierwszego Prezesa Sądu
Najwyższego. W świetle tego przepisu Pierwszy Prezes powoływany jest na sześcioletnią kadencję.
Sąd Najwyższy posiada szereg istotnych kompetencji wynikających z Konst. i ustaw. Najważniejszą
grupą kompetencji jest stwierdzenie ważności wyborów do Sejmu i Senatu (art. 101 ust. 1
Konstytucji), Prezydenta (art. 129 ust. 1 Konst.) oraz ważności referendum ogólnokrajowego i
referendum konstytucyjnego (art. 125 ust. 4 Konst.)

Sądy powszechne
Konstytucja kształtuję pozycję sądów powszechnych jako tych organów władzy sądowniczej, którym
przede wszystkim powierzone zostało sprawowanie wymiaru sprawiedliwości. Art. 177 Konst.
stanowi, że sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach, z wyjątkami
spraw ustawowo zastrzeżonych dal właściwości innych sądów. Ograniczeniem generalnej zasady
sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez sądy powszechne jest powierzenie tej funkcji Sądowi
Najwyższemu oraz sądom szczególnym (sądom wojskowym i sadom administracyjnym). Wyjątek
stanowi treść art. 175 ust. 2 w świetle którego sąd wyjątkowy lub tryb doraźny może być
ustanowiony tylko na czas wojny. W świetle ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. Sądami powszechnymi
są: sądy rejonowe, sądy okręgowe i sądy apelacyjne. Do właściwości sądów powszechnych należy
rozstrzyganie wszelkich spraw z zakresu prawa karnego , cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz
prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, które nie należą na podstawie ustawy do właściwości Sądu
Najwyższego, sądów szczególnych lub innych organów orzekających o charakterze pozasądowym. W
skład sądów powszechnych wchodzą: prezes, wiceprezes (wiceprezesi) i sędziowie. Organem sądu
rejonowego jest tylko prezes. Organami sądu okręgowego są: prezes, zgromadzenie ogólne sędziów
oraz kolegium sądu okręgowego. Organami sądu apelacyjnego są: prezes, zgromadzenie ogólne
sędziów oraz kolegium sądu apelacyjnego. Wszystkich prezesów sądów powszechnych powołuje
Minister Sprawiedliwości, przy czym rolę opiniującą mają zgromadzenia ogólne sędziów w
poszczególnych sądach.

Sądy wojskowe

Instytucja sądów wojskowych przewidziana została w art. 175 ust. 1 Konst. Utrzymywanie
sądownictwa wojskowego doktryna uzasadnia zazwyczaj koniecznością posiadania przez armię
sądownictwa gotowego do działania w czasie wojny, specjalizacją sędziów w zakresie życia
wojskowego oraz w sprawach objętych tajemnicą wojskową dotyczącą ważnych interesów
obronności kraju. Podstawą prawną ustroju i właściwości sądów wojskowych jest ustawa z 21
sierpnia 1997r. – Prawo o ustroju sądów wojskowych. Sądy te sprawują wymiar sprawiedliwości w
Siłach Zbrojnych w sprawach karnych.

Trybunał Konstytucyjny

Istota i ewolucja kontroli konstytucyjności w Polsce

Dopiero wprowadzenie do polskiego systemu ustrojowego Trybunału Konstytucyjnego, jako instytucji

realizującej sądowy model kontroli konstytucyjności prawa, stworzyło przesłanki ukształtowania
skutecznych gwarancji przestrzegania Konstytucji w procesie tworzenia prawa. Do polskiego systemu
prawa trybunał Konstytucyjny wprowadzony został ustawą z 26 marca 1982 r. O zmianie Konst.
Rzeczpospolitej Ludowej.

Pozycja i ustrój Trybunału Konstytucyjnego

W dniu 1 sierpnia 1997 r. Sejm uchwalił nową ustawę o Trybunale Konstytucyjnym. Umieszczenie
przepisów dotyczących Trybunału Konstytucyjnego w rozdziale „Sądy i Trybunały” zasadniczo
przesądza o włączeniu go do systemu organów władzy sądowniczej. Ustawa w art. 1 ust. 1
jednoznacznie określa pozycję Trybunału jako organu władzy sądowniczej powołanego do badania
zgodności z Konstytucją aktów normatywnych i umów międzynarodowych oraz wykonywania innych
zadań określonych w Konstytucji. W świetle art. 194 Konstytucji Trybunał Konstytucyjny składa się z
15 sędziów wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą
prawniczą. Konstytucja ustanawia także zasadę kadencyjności, przy czym ponowny wybór do składu
Trybunału jest niedopuszczalny. Ustawa zakłada w związku z tym, że kadencja sędziów może trwać 9
lat, bez względu na to, kiedy ich wybór nastąpił. Wybory nowych sędziów – w świetle ustawy –
dokonuje Sejm z pośród kandydatów przedstawionych przez co najmniej 50 posłów lub Prezydium
Sejmu bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.
Niezawisłość sędziów Trybunału Konstytucyjnego na gruncie przepisów konstytucyjnych wyznaczają
następujące gwarancje:

a) podległości sędziów wyłącznie Konstytucji (art.195 ust.1),

b) zapewnieniu sędziom warunków pracy i wynagrodzenia odpowiadającego ich urzędowi – art. 195
ust. 1,

c) nieusuwalność w okresie kadencji poza ściśle określonymi w ustawie przypadkami wygaśnięcia

mandatu,

d) apolityczność oraz zakaz przynależności do związków zawodowych, a także zakaz prowadzenia

innej działalności pozostającej w sprzeczności z zasadą niezawisłości (art.195 ust.3) oraz

e) immunitet ukształtowany analogicznie do immunitetu sędziowskiego (art.196). Zarówno

Konstytucja, jak i ustawa ustanawiają dwa organy Trybunału Konstytucyjnego – Prezesa i
Zgromadzenie Ogólne Sędziów. Na podstawie art.194 ust.2 Prezesa i Wiceprezesa Trybunału
Konstytucyjnego powołuje Prezydent spośród dwóch kandydatów przedstawionych przez
Zgromadzenie Ogólne Sędziów na każde z obu stanowisk. Zgromadzenie Ogólne tworzą wszyscy
sędziowie Trybunału Konst. Do jego kompetencji należą wszelkie sprawy dotyczące organizacji i trybu
działania oraz budżetu Trybunału.

Właściwości i zakres kontroli trybunału Konstytucyjnego

I. W świetle przepisów nowej Konstytucji należy stwierdzi, że Trybunał Konst. zachowała swoją
podstawową funkcję, polegającą na orzekaniu o konstytucyjności i legalności aktów prawnych.
Funkcję tę realizuje on w następujących formach: Po pierwsze, Trybunał Konst. orzeka o zgodności
ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją (art. 188 pkt. 1). Po drugie, Trybunał Konst. orzeka o
zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała
uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie. Po trzecie, Trybunał Konst. orzeka o zgodności przepisów
prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z Konst., ratyfikowanymi umowami
międzynarodowymi i ustawami (art. 188 pkt 3 Konst.). Po czwarte, Trybunał Konst. stwierdza na
wniosek Prezydenta, zgodności z Konstytucją ustawy przed jej podpisaniem oraz umowy
międzynarodowej przed jej ratyfikacją ( art. 122 ust.2 i art. 133 ust.2 Konst.)

Wymienione wyżej trzy formy kontroli mają bowiem charakter kontroli następczej, która była i jest
zasadniczym oraz podstawowym zadaniem Trybunału Konstytucyjnego. Kontrola wstępna jest
wyjątkową formą kontroli konstytucyjności prawa, co wynika także z formułowanych przy okazji
kontroli wstępnej tez szeregu orzeczeń Trybunału. Wyłącznym inicjatorem takiej kontroli jest
Prezydent i może on także cofną wniosek, co skutkuje w umorzeniem postępowania. Kontrola
konstytucyjności prawa sprawowana przez Trybunał Konst. dokonywana jest zarówno pod względem
materialnym, jak i formalnym. Kontrola materialna oznacza badanie, czy dany akt prawny nie narusza
Konst., ustawy lub ratyfikowanej umowy międzynarodowej przez treść IV. norm w nich zawartych.
Kontrola formalna dotyczy oceny, czy dany akt prawny został wydany przez kompetentny organ, czy
nie zostały przekroczone granice delegacji oraz czy dochowany został właściwy tryb wymagany do
wydania aktu. Kontrola konstytucyjności prawa ma charakter abstrakcyjny lub konkretny. Ma on
charakter abstrakcyjny wtedy, gdy określone w Konst. podmioty występują z wnioskiem o
stwierdzenie niezgodności z Konst. aktów prawnych, natomiast kontrola konkretna realizowana jest
w formie udzielania odpowiedzialności na pytania prawne oraz w formie skargi konstytucyjnej.
II. Drugą zasadniczą funkcją Trybunału Konst. jest orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych. Jest
to nowe uprawnienie Trybunału Konst., którego nie posiadał on na gruncie przepisów poprzednio
obowiązujących. Skarga konstytucyjna spełniać musi łącznie dwa zasadnicze warunki – po pierwsze,
służy obronie wyłącznie prawa lub wolności ustanowionych w Konstytucji; po drugie, prawo do jej
wniesienia przysługuje wyłącznie podmiotowi, którego prawa lub wolności zostały naruszone.

III. Trzecią funkcją Trybunału Konstytucyjnego jest orzekanie w sprawach zgodności z Konst. celów
lub działalności partii politycznych – w zakresie tej właściwości Trybunał utrzymał swoje
dotychczasowe uprawnienia, które uzyskał w 1989r.

IV. Właściwości Trybunału Konst. została na podstawie art. 189 rozciągnięta także na rozstrzygnięcia
sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa. Jest to nowa
funkcja Trybunału Konstytucyjnego, której nie posiadał on na gruncie poprzednio obowiązujących
przepisów ustrojowych. Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym precyzuje pojęcie „sporu
kompetencyjnego” w ten sposób, iż spór kompetencyjny pozytywny to sytuacji , gdy dwa lub więcej
centralne konstytucyjne organy państwa uznały się za właściwe dla rozstrzygnięcia tej samej sprawy
lub wydały w niej rozstrzygnięcia. Trybunał Konst. rozstrzyga spory kompetencyjne wyłącznie
pomiędzy centralnymi i jednocześnie konstytucyjnymi organami państwa, co oznacza, że jego
ingerencja dotyczy sporu wyłącznie pomiędzy organami centralnymi ustanowionymi w Ustawie
Zasadniczej.

V. Trybunał Konst. na podstawie art.. 131 ust. 1 rozstrzyga o stwierdzeniu przeszkody w

sprawowaniu urzędu prezydenta w sytuacji, gdy Prezydent nie jest w stanie powiadomić
Marszałka Sejmu o przejściowej niemożliwości sprawowania urzędu.

Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego

Zgodnie z treścią art. 190 ust. 1 Konst. orzeczenia Trybunału Konst. mają moc powszechnie
obowiązującą i są ostateczne. Z jednej strony bowiem, wraz z deklaracja ostateczności orzeczeń
Konstytucja w art. 190 ust. 2 zobowiązuje do niezwłocznego ogłaszania takiego ostatecznego
orzeczenia w organie urzędowym w którym niezgodny z Konst akt był ogłoszony, lub w „Monitorze
Polskim”, z drugiej jednak strony Ustawa zasadnicza określa pewne wyjątki od tej generalnej reguły.
Po pierwsze, Trybunał Konst. może określić inny termin wejścia w życie utraty mocy obowiązującej
aktu normatywnego niż termin ogłoszenia. Po drugie , w przypadku stwierdzenia przez Trybunał
Konst niekonstytucyjności aktu prawnego, którego utrata mocy obowiązującej wiąże się z nakładami
finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, Trybunał zobowiązany jest zasięgnąć opinii
RM przed określeniem terminu utraty mocy obowiązującej (art. 190 ust. 2). Po trzecie, na podstawie
art.239 ust.1 Konstytucja ustanowiła, że w okresie 2 lat od dnia wejścia jej w życie orzeczenia
Trybunału Konst. o niezgodności z Konstytucją ustaw uchwalonych przed dniem jej wejścia w życie
nie są ostateczne i podlegają rozpatrzenie przez Sejm, który może odrzucić orzeczenie większością
2\3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, przy czym nie dotyczy to
orzeczeń wydanych w następstwie procedury pytań prawnych. Od 17 października 1999r. Orzeczenia
Trybunału Konst.