ΤΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΠΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΑΓΧΟΣ

ΣΧΟΛΉ ΚΟΙΝΩΝΙΚΏΝ ΕΠΙΣΤΗΜΏΝ
ΔΙΟΊΚΗΣΗ ΜΟΝΆΔΩΝ ΥΓΕΊΑΣ
Διπλωματική Εργασία
Έρευνα για τον υπολογισμό της κατάθλιψης, του άγχους και του
στρες σε επαγγελματίες υγείας του Γενικού Νοσοκομείου, κατά τη
διάρκεια της πανδημίας COVID-19
Ελένη Σταματίου
Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Καθηγητής 1
Πάτρα, Ιούνιος 2021

Η παρούσα εργασία αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία του φοιτητή («συγγραφέας/δημιουργός») που την
εκπόνησε. Στο πλαίσιο της πολιτικής ανοικτής πρόσβασης ο συγγραφέας/δημιουργός εκχωρεί στο ΕΑΠ, μη
αποκλειστική άδεια χρήσης του δικαιώματος αναπαραγωγής, προσαρμογής, δημόσιου δανεισμού, παρουσίασης
στο κοινό και ψηφιακής διάχυσής τους διεθνώς, σε ηλεκτρονική μορφή και σε οποιοδήποτε μέσο, για
διδακτικούς και ερευνητικούς σκοπούς, άνευ ανταλλάγματος και για όλο το χρόνο διάρκειας των δικαιωμάτων
πνευματικής ιδιοκτησίας. Η ανοικτή πρόσβαση στο πλήρες κείμενο για μελέτη και ανάγνωση δεν σημαίνει καθ’
οιονδήποτε τρόπο παραχώρηση δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας του συγγραφέα/δημιουργού ούτε
επιτρέπει την αναπαραγωγή, αναδημοσίευση, αντιγραφή, αποθήκευση, πώληση, εμπορική χρήση, μετάδοση,
διανομή, έκδοση, εκτέλεση, «μεταφόρτωση» (downloading), «ανάρτηση» (uploading), μετάφραση,
τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά της εργασίας, χωρίς τη ρητή προηγούμενη
έγγραφη συναίνεση του συγγραφέα/δημιουργού. Ο συγγραφέας/δημιουργός διατηρεί το σύνολο των ηθικών και
περιουσιακών του δικαιωμάτων.
2
«Έρευνα για τον υπολογισμό της κατάθλιψης, του άγχους και του
στρες σε επαγγελματίες υγείας του Γενικού Νοσοκομείου, κατά τη
διάρκεια της πανδημίας COVID-19»
Ελένη Σταματίου
Επιτροπή Επίβλεψης Διπλωματικής Εργασίας
Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Συν-Επιβλέπουσα Καθηγήτρια:
Καθηγητής 1 Καθηγητής 2
Μέλος ΣΕΠ - ΕΑΠ Μέλος ΣΕΠ - ΕΑΠ
3
Ελένη Σταματίου «Έρευνα για τον υπολογισμό της κατάθλιψης, του άγχους και
του στρες σε επαγγελματίες υγείας του Γενικού Νοσοκομείου, κατά τη διάρκεια
της πανδημίας COVID-19»
Ευχαριστίες
----
4
Περίληψη
Η πανδημία της νόσου COVID -19 η οποία έχει πλήξει τον πλανήτη τον τελευταίο ενάμισι
χρόνο, αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες και πιο θανατηφόρες, των τελευταίων δεκαετιών.
Οι επαγγελματίες υγείας από την πρώτη στιγμή εμφάνισης και κατόπιν διασποράς της νόσου,
στάθηκαν στη πρώτη γραμμή της μάχης κατά αυτής. Η δράση τους αυτή, η μαχητικότητα και
η έντονη συμμετοχή τους μέσα στο πλαίσιο του χώρου της υγείας και συγκεκριμένα των
κλινικών, κατέστη υπεύθυνη για την καταπόνηση όχι μόνο της σωματικής αλλά και της
ψυχικής τους υγείας. Μεταξύ των ψυχοπαθολογικών εκδηλώσεων οι οποίες εντοπίστηκαν
στους επαγγελματίες υγείας κατά την περίοδο της πανδημικής κρίσης, είναι το άγχος, το
στρες και η κατάθλιψη.
Σκοπός της παρούσας διπλωματικής εργασίας υπήρξε η εκτίμηση και σύγκριση των
ποσοστών άγχους, στρες και κατάθλιψης τα οποία εμφάνισαν οι επαγγελματίες υγείας του
Γενικού Νοσοκομείου (Νοσηλευτική Μονάδα 1 και Νοσηλευτική Μονάδα 2) κατά τη
διάρκεια της πανδημίας covid-19.
Για την έρευνα χρησιμοποιήθηκε ως εργαλείο η ελληνική μετάφραση (από τον Γεώργιο
Λυράκο) του ερωτηματολογίου DASS42 που αναρτήθηκε από τους Lovibond & Lovibond
(1995), Για τον έλεγχο των τιμών της αξιοπιστίας του εργαλείου (εσωτερική συνέπεια)
χρησιμοποιήθηκε ο συντελεστής Cronbach’s alpha. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα το
εργαλείο χαρακτηρίζεται από υψηλή αξιοπιστία. Το ερωτηματολόγιο διανεμήθηκε σε 300
επαγγελματίες υγείας και των δύο νοσηλευτικών μονάδων. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων
έγινε με το πρόγραμμα IBM STATISTICS 22. Το ποσοστό συμμετοχής στην έρευνα ήταν
72,7%.
Τα αποτελέσματα της έρευνας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι το άγχος επικρατεί περισσότερο
στο σύνολο των επαγγελματιών υγείας, με τη Νοσηλευτική Μονάδα 2 να παρουσιάζει τoν
μεγαλύτερο μέσο όρο σε άγχος και κατάθλιψη. Δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές
διαφορές όσον αφορά στις μετρήσεις της κατάθλιψης, του άγχους και του στρες των
εργαζόμενων στη κλινική COVID σε σύγκριση με τους υπολοίπους.
Λέξεις – Κλειδιά
άγχος, Covid-19, κατάθλιψη, στρες, επαγγελματίες υγείας, πανδημία
5
Abstract
The Covid-19 pandemic that has stricken our planet in the last one and a half years, is one of
the biggest and deadliest of the past few decades. The health professionals were, from the
beginning and during the spread of the disease, among those at the forefront of the
battle.Their actions, their fighting spirit and their intense participation from within their
professional confines, including the health sector and more specifically the numerous clinical
units, was responsible for the deterioration of both their physiological and mental state.
Among the mood disorders that plagued health professionals during this pandemic, are
anxiety, stress and depression.
The goal of this survey was the measurement and comparison of the anxiety, stress and
depression values among the health professionals of the General Hospital(nursing unit 1,
nursing unit 2), during the Covid-19 pandemic.
The survey tool used was the greek translation (from professor George Lyrakos), of the
DASS 42 questionnaire first created by Lovibond &Lovibond (1995). In order to test the
reliability of this questionnaire (internal consistency), Cronbach's alpha parameter was
measured. According to the results, the DASS 42 tool was found to be very reliable. The
questionnaire was given to 300 health professionals from both nursing units. The analysis of
the results was made with the program IBM statistics 22. The participating percentage of
health professionals was measured at 72,7%.
From the results we can deduce that anxiety was expressed more by the total population of
health workers, with the nursing unit 2 exhibiting the larger mean values for both anxiety and
depression. No statistically important differences were observed regarding the values of
depression, anxiety and stress between the health workers of the Covid clinic and the rest.
Keywords
anxiety, Covid-19, depression, stress, healthcare professionals, pandemic
6
Περιεχόμενα
Περίληψη..............................................................................................................................................5
Abstract.................................................................................................................................................6
Περιεχόμενα.........................................................................................................................................7
Κατάλογος Πινάκων.............................................................................................................................9
Κατάλογος Διαγραμμάτων.................................................................................................................11
Συντομογραφίες & Ακρωνύμια..........................................................................................................11
Εισαγωγή............................................................................................................................................13
1. H συνθήκη της Πανδημίας.............................................................................................................14
1.1 Η πανδημία Covid-19...........................................................................................................14
1.2 Ψυχολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις του φαινομένου...................................................15
1.3 Ψυχολογικές επιπτώσεις της πανδημίας στους εργαζόμενους.............................................18
1.4 Η πορεία της πανδημικής κρίσης covid-19 στην Ελλάδα....................................................19
1.4.1 Το πρώτο κύμα της πανδημίας.................................................................................19
1.4.2 Το δεύτερο κύμα της πανδημίας...............................................................................20
1.5 Η πορεία των κρουσμάτων και της θνησιμότητας στην Ελλάδα κατά την πανδημία........21
1.6 Ο εμβολιασμός κατά της νόσου covid-19 στην Ελλάδα......................................................22
1.6.1 Ποσοστά εμβολιασμού στην Ελλάδα έως και σήμερα.............................................23
2. Κατάθλιψη, Άγχος, Στρες...............................................................................................................24
2.1 Κατάθλιψη............................................................................................................................24
2.1.1 Εννοιολογική προσέγγιση του όρου.........................................................................24
2.1.2 Μονοπολική και διπολική κατάθλιψη......................................................................25
2.1.3 Κατάθλιψη και επαγγελματίες υγείας: Πρόσφατες έρευνες.....................................26
2.2 Άγχος....................................................................................................................................28
2.2.1 Ιστορική τοποθέτηση και ερμηνευτική προσέγγιση................................................28
7
2.2.2 Τύποι αγχώδους διαταραχής.....................................................................................30
2.2.3 Προτάσεις από τους επαγγελματίες υγείας για τη μείωση του άγχους κατά την
περίοδο της πανδημικής κρίσης.........................................................................................32
2.3 Stress....................................................................................................................................32
2.3.1 Εννοιολογική προσέγγιση και ιστορική αναδρομή..................................................32
2.3.2 Εργασιακό στρες (job stress)....................................................................................34
2.3.3 Μετατραυματικό άγχος ή εναλλακτικά διαταραχή PTSD (Post traumatic stress

disorder).............................................................................................................................35
2.3.4 Δευτερεύον μετατραυματικό στρες και επαγγελματίες υγείας.................................35
3. Επαγγελματίες υγείας εν μέσω πανδημίας. Ηρωισμός ή στίγμα; Μια κοινωνιολογική

προσέγγιση.........................................................................................................................................37
4. Μεθοδολογία Έρευνας...................................................................................................................39
4.1 Αναγκαιότητα και Σημασία της Έρευνας............................................................................39
4.2 Σκοπός και ερωτήματα της έρευνας.....................................................................................39
4.3 Δείγμα/ Μεθοδολογία έρευνας.............................................................................................40
4.4 Εργαλεία συλλογής δεδομένων............................................................................................40
4.5 Αξιοπιστία εργαλείου...........................................................................................................41
4.6 Περιγραφή στατιστικής ανάλυσης.......................................................................................41
4.7 Ηθική και δεοντολογία έρευνας...........................................................................................42
4.8 Πρωτοτυπία της Έρευνας.....................................................................................................42
4.9 Περιορισμοί έρευνας............................................................................................................43
5. Ερευνητικό Μέρος..........................................................................................................................44
5.1 Δημογραφικά Αποτελέσματα...............................................................................................44
5.2 Αποτελέσματα Ερευνητικών Ερωτημάτων..........................................................................54
6. Συμπεράσματα – Συζήτηση..........................................................................................................104
6.1 Συζήτηση και Συμπεράσματα έρευνας..............................................................................104
8
6.1.1 Ερευνητικό ερώτημα 1: Ποιο είναι το προφίλ του επαγγελματία υγείας που
παρουσιάζει τα μεγαλύτερα (συγκεντρωτικά και επί μέρους) ποσοστά άγχους, στρες και
κατάθλιψης;.....................................................................................................................106
6.1.2 Ερευνητικό Ερώτημα 2: Σύγκριση των επιμέρους σκορ κατάθλιψης, άγχους και
στρες, καθώς και των συνολικών DASS σκορ, των δύο νοσηλευτικών μονάδων που
αποτελούν το νοσοκομείο. Τι επικρατεί περισσότερο (κατάθλιψη, άγχος ή στρες) στο
σύνολο των επαγγελματιών υγείας;.................................................................................109
6.1.3 Ερευνητικό Ερώτημα 3: Ποια είναι τα αποτελέσματα της σύγκρισης μεταξύ των
διαφόρων δημογραφικών ομάδων, όσον αφορά τα συγκεντρωτικά ποσοστά άγχους,
στρες και κατάθλιψης; Ειδικότερα, ποιο το αποτέλεσμα της σύγκρισης μεταξύ των
εργαζομένων της κλινικής COVID-19 και του υπόλοιπου πληθυσμού των
επαγγελματιών υγείας του Γενικού Νοσοκομείου;.........................................................110
6.2 Προτάσεις για μελλοντική έρευνα.....................................................................................110
Βιβλιογραφία....................................................................................................................................112
Παράρτημα Α: «Ερωτηματολόγιο DASS-42».................................................................................121
Παράρτημα Β: «Ερωτηματολόγιο δημογραφικών στοιχείων»........................................................125
Κατάλογος Πινάκων
Πίνακας 1. Κατανομή Συμμετεχόντων Βάσει Φύλου.........................................................45

9
Πίνακας 2. Κατανομή Συμμετεχόντων Βάσει Ηλικίας.......................................................46

Πίνακας 3. Κατανομή Συμμετεχόντων Βάσει Εκπαίδευσης..............................................47
Πίνακας 4. Κατανομή Συμμετεχόντων Βάσει Οικογενειακής κατάστασης......................48
Πίνακας 5. Κατανομή Συμμετεχόντων Βάσει Αριθμού Παιδιών.......................................49
Πίνακας 6. Κατανομή Συμμετεχόντων Βάσει Θέσης Εργασίας.........................................49
Πίνακας 7. Κατανομή Συμμετεχόντων Βάσει Χώρου Εργασίας........................................52
Πίνακας 8. Κατανομή Συμμετεχόντων Βάσει Ωραρίου......................................................53
Πίνακας 9. Κατανομή Συμμετεχόντων Βάσει Ωραρίου......................................................54
Πίνακας 10. Φύλο και κλίμακες............................................................................................55
Πίνακας 11. Ηλικία και κλίμακες.........................................................................................58
Πίνακας 12.Οικογενειακή Κατάσταση και κλίμακες.........................................................63
Πίνακας 13.Αριθμός Τέκνων και κλίμακες..........................................................................67
Πίνακας 14.Επίπεδο Εκπαίδευσης και κλίμακες................................................................70
Πίνακας 15.Μεταπτυχιακό και κλίμακες.............................................................................74
Πίνακας 16.Θέση στο Νοσοκομείο και κλίμακες................................................................76
Πίνακας 17.Θέση Χώρος Εργασίας και κλίμακες...............................................................81
Πίνακας 18.Ωράριο και κλίμακες.........................................................................................87
Πίνακας 19. Χρονική Διάρκεια και κλίμακες......................................................................91
Πίνακας 20. Μονάδα και κλίμακα κατάθλιψης...................................................................96
Πίνακας 21. Μονάδα και κλίμακα άγχους...........................................................................97
Πίνακας 22. Μονάδα και κλίμακα στρες..............................................................................98
Πίνακας 23. Μονάδα και κλίμακα Dass...............................................................................98
Πίνακας 24. Έλεγχος κανονικότητας....................................................................................99
Πίνακας 25. Έλεγχος ομοιογένειας Kruskal Wallis..........................................................101
Πίνακας 26. Έλεγχος κανονικότητας..................................................................................101
Πίνακας 28. Έλεγχος κανονικότητας..................................................................................103
Κατάλογος Διαγραμμάτων
10
Διάγραμμα 1. Ραβδόγραμμα Συμμετεχόντων Βάσει Φύλου..............................................45

Διάγραμμα 2. Ραβδόγραμμα Συμμετεχόντων Βάσει Ηλικίας............................................46
Διάγραμμα 3. Ραβδόγραμμα Συμμετεχόντων Βάσει Εκπαίδευσης...................................47
Διάγραμμα 4. Ραβδόγραμμα Συμμετεχόντων Βάσει Οικογενειακής κατάστασης..........48
Διάγραμμα 5. Ραβδόγραμμα Συμμετεχόντων Βάσει Αριθμού Παιδιών...........................49
Διάγραμμα 6. Ραβδόγραμμα Συμμετεχόντων Βάσει Θέσης Εργασίας.............................51
Διάγραμμα 7. Ραβδόγραμμα Συμμετεχόντων Βάσει Χώρου Εργασίας............................53
Διάγραμμα 8. Ραβδόγραμμα Συμμετεχόντων Βάσει Ωραρίου..........................................54
Διάγραμμα 9. Ραβδόγραμμα Συμμετεχόντων Βάσει Ωραρίου..........................................55
Συντομογραφίες & Ακρωνύμια
SARS-coV-2 severe acute respiratory syndrome coronavirus -2
WHO World Health Organization
11
DASS Depression, Anxiety Stress Scale
Π.Ο.Υ Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας
Μ.Μ.Ε Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης
ΜΕΘ Μονάδα Εντατικής Θεραπείας
DSM Diagnostic and Statistical Manual
ΗΠΑ Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής
PTSD Post traumatic stress disorder
COVID-19 Coronavirus Disease – 2019
12
Εισαγωγή
Στο ξεκίνημα του 2020, το γεγονός το οποίο σημάδεψε περισσότερο από κάθε άλλο την
παγκόσμια κοινότητα ήταν, χωρίς αμφισβήτηση, η εμφάνιση και η καθολική εξάπλωση του
ιού SARS-CoV-2 (severe acute respiratory syndrome coronavirus-2) και κατ’ επέκταση της
νόσου covid-19 (coronavirus disease 2019). Με βάση τα υπάρχοντα στατιστικά στοιχεία
είναι επιβεβαιωμένο ότι η νόσος εξαπλώθηκε με ταχύτατους ρυθμούς σε ολόκληρο τον
πλανήτη, κάτι το οποίο ώθησε την παγκόσμια ιατρική κοινότητα να της δώσει τον
χαρακτηρισμό πανδημία (WHO, 2020a). Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας,
μέχρι και τον Μάιο του 2021, ο αριθμός των διαγνωσμένων κρουσμάτων της covid- 19
ανέρχεται με βάση τις επίσημες μετρήσεις στα 162 εκατομμύρια, ενώ οι προκληθέντες
θάνατοι ανέρχονται στα 3,4 εκατομμύρια θανάτους (WHO, nd). Όπως αναφέρουν οι
Tamiolaki και Kalaitzaki (2020), η ραγδαία αυτή αύξηση της εξάπλωσης του ιού καθώς και η
πολυάριθμη παρατηρούμενη θνητότητα επέφερε αρνητικές επιπτώσεις όχι μόνο σε επίπεδο
υγείας του κοινωνικού σώματος αλλά και επιπτώσεις οι οποίες άπτονται και σχετίζονται με
το ψυχολογικό κομμάτι των ανθρώπων σε παγκόσμια κλίμακα, τόσο σε ατομικό όσο και σε
επαγγελματικό επίπεδο. Ιδιαίτερα, όπως ισχυρίζεται ο Wilson et al. (2020) ο τομέας των
επαγγελματιών υγείας στο σύνολό τους είναι ο κλάδος ο οποίος σημειώνει τα περισσότερα
κρούσματα αναφορικά με την ψυχική υγεία των εργαζομένων σε αυτόν. Όπως ισχυρίζεται ο
Wilson et al. (2020) αυτό συμβαίνει λόγω του ότι οι επαγγελματίες υγείας είναι οι άμεσα
εμπλεκόμενοι με την νόσο, καθώς εργάζονται κοντά σε ασθενείς και ασυμπτωματικούς -
πιθανούς φορείς της νόσου. Κατά συνέπεια κινδυνεύουν σε πολύ μεγάλο βαθμό ανά πάσα
στιγμή να μολυνθούν, κάτι το οποίο μεγιστοποιεί την εμφάνιση ψυχικών νοσημάτων,
κούρασης, και άγχους. Μελέτες οι οποίες διεξήχθησαν πρόσφατα όπως αυτή των Lasalvia et
al. (2020) και των Saladino, et al., (2020) κατέγραψαν σημαντικά ποσοστά κατάθλιψης,
άγχους και στρες στους επαγγελματίες υγείας.
Έχοντας ως γνώμονα τα ανωτέρω ο στόχος της παρούσας εργασίας είναι να μετρήσει,

χρησιμοποιώντας το ερωτηματολόγιο DASS-42, την κατάθλιψη, το άγχος και το στρες των
επαγγελματιών υγείας στο Γενικό Νοσοκομείο..
13
1. H συνθήκη της Πανδημίας
1.1 Η πανδημία Covid-19
Η πανδημία της νόσου COVID-19 χτύπησε τον παγκόσμιο πληθυσμό, όπως ίσως δεν έχει
συμβεί ποτέ ξανά στο παρελθόν, τουλάχιστον όσον αφορά την κλίμακα και το εύρος της. Σε
αυτό συντείνουν τα στοιχεία και οι μετρήσεις που δόθηκαν στη δημοσιότητα από τον W.H.O
(WHO, nd).
Για πρώτη φορά ένα νέο στέλεχος του κορονοϊού SARS-Cov-2 εντοπίστηκε τον Δεκέμβριο
του 2019 στην πόλη Wuhan της επαρχίας Ηubei στην Κίνα που έχει πληθυσμό 11
εκατομμύρια. Η νόσος εμφανίστηκε ως έξαρση πνευμονίας η οποία σημειώθηκε στην εν
λόγω πόλη, χωρίς κάποια προφανή αιτία (WHO, nd). Αναφορικά με τον επιπολασμό της
νόσου, σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ), o ιός
εξαπλώθηκε σε περισσότερες από 200 χώρες στον κόσμο. Αυτό το φαινόμενο οδήγησε τον
Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας να χαρακτηρίσει την κατάσταση ως Πανδημία (WHO,
2020b).
Σχετικά με την προέλευση του ιού, τα μέχρι στιγμής δεδομένα δεν είναι πλήρως
αποσαφηνισμένα. Ανατρέχοντας στην πρώτη εξάπλωση του ιού, όπως αναφέρουν οι
Callaway και Ciranosky (2020), αρχικά αυτός θεωρήθηκε πως ξεκίνησε στην αγορά
τροφίμων στην πόλη Wuhan και στη συνέχεια εξαπλώθηκε από ένα ζώο στον άνθρωπο.
Πάρα ταύτα σύμφωνα με τους Callaway και Ciranosky (2020) αυτή η επιστημονική
προσέγγιση τέθηκε εν αμφιβόλω και τελικά καταρρίφθηκε. Μέσα στο ίδιο πλαίσιο
αναφορικά με την εξάπλωση του ιού, μερικά θηλαστικά έχουν καταστεί «ύποπτα» και
εξετάζεται αν έχουν σχέση με την προέλευση του Sars-Cov-2. Έτσι θηλαστικά όπως η
καμήλα ή η νυχτερίδα, τα οποία έχουν συσχετισθεί με προηγούμενα κρούσματα του SARS,
τέθηκαν στο επιστημονικό στόχαστρο των ερευνητών. Ακόμη και σήμερα, πάντως, δεν είναι
γνωστή η ακριβής ζωική προέλευση του ιού (εάν και εφόσον υπάρχει τέτοια σύνδεση).
Τα συμπτώματα του ιού σχετίζονται κυρίως με το αναπνευστικό σύστημα. Έτσι σύμφωνα με

τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO, 2020b) ο ιός SARS-Cov-2
επηρεάζει κυρίως την αναπνευστική οδό ενώ τα κύρια συμπτώματα εμφάνισης του ιού είναι
τα αναπνευστικά προβλήματα, ο πονόλαιμος, η ρινική συμφόρηση, αδιαθεσία, μυαλγίες και
κεφαλαλγίες. Σε περιπτώσεις που η νόσος εμφανίζεται να είναι βαριά, οι ασθενείς
14
κινδυνεύουν από άπνοια και δίνουν αγώνα προκειμένου να μπορούν να αναπνέουν (CDC,
2021).
Η διάγνωση του της νόσου κυρίως στηρίζεται στην αναγνώριση των συμπτωμάτων σε όλες
τις πληθυσμιακές ομάδες εάν και εφόσον τα άτομα αυτά έχουν κάποιο ιστορικό επαφής με
μολυσμένο άτομο ή έχει αποδειχθεί πως έχουν ταξιδέψει σε χώρες οι οποίες συνδέονται με
την εξάπλωση της νόσου (WHO, 2020b). Πιο συγκεκριμένα, τα κύρια συμπτώματα με βάση
τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO, 2020) είναι ο συνεχής βήχας, ο
πυρετός, η απώλεια της αίσθησης της όσφρησης (ανοσμία) καθώς και η απώλεια της
αίσθησης της γεύσης (αγευσία) (CDC, 2021). Όπως αναφέρει η Πατρόζου (2020) η
εξάπλωση του ιού πραγματοποιείται κυρίως από άτομο σε άτομο με τα σταγονίδια του βήχα
ή του φτερνίσματος και τα συμπτώματα της νόσου εμφανίζονται σε διάστημα 2 έως 5
ημερών. Σύμφωνα με πολλές έρευνες (Gibson, Qin & Puah, 2020) (Gäckler, Rohn & Witzke,
2020), ο ιός μπορεί σε ακραίες καταστάσεις να οδηγήσει στην εμφάνιση πνευμονίας, οξέος
αναπνευστικού συνδρόμου, νεφρικής ανεπάρκειας και τελικά στο θάνατο.
Προκειμένου να είναι πραγματοποιήσιμη η διάγνωση του ιού έχουν κατασκευαστεί
αντίστοιχα διαγνωστικά τεστ, ενώ οι χώρες οι οποίες έχουν αυξημένο αριθμό κρουσμάτων
τέθηκαν σε καραντίνα λόγω ύποπτων περιστατικών. Αναφορικά με την αντιμετώπιση του
ιού, σύμφωνα με τα πρόσφατα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής η ασφαλέστερη οδός
είναι η πρόληψη μέσω εμβολιασμού. Ως εκ τούτου και μέχρι τη στιγμή που γράφεται το
παρόν πόνημα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εξασφαλίσει μέχρι και 2.6 δισεκατομμύρια
δόσεις των εμβολίων κατά της νόσου Covid-19, ενώ τόσο η παραγωγή των εμβολίων όσο και
η διαδικασία των εμβολιασμών, πραγματοποιείται παγκοσμίως με ταχύτατους ρυθμούς
(Eυρωπαική Επιτροπή, 2021).
1.2 Ψυχολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις του φαινομένου
Πέρα από τον κίνδυνο για τη δημόσια και την ατομική υγεία -που αναμφισβήτητα αποτελεί η
μετάδοση του ιού SARS-Cov-2- μια άλλη σημαντική συνέπεια είναι οι αλλαγές που επέφερε
αυτός σε επίπεδο καθημερινότητας. Ο ιός εμφανίζεται στο δημόσιο λόγο μέσω των Μέσων
Μαζικής Ενημέρωσης, των κυβερνητικών δελτίων, του διαδικτύου και των εφημερίδων, ως ο
ισχυρός εισβολέας τόσο στην καθημερινή ζωή όσο και στην κοινωνία γενικότερα. Η ιατρική
15
επιστήμη είναι η βασική άμυνα ενάντια στον εχθρό και οι προσπάθειες για να μειωθεί η
θνησιμότητα χαρακτηρίζονται ως “μάχη”, “αγώνας” ή και “πόλεμος”. Όλα τα παραπάνω
αποτελούν μια σύντομη περιγραφή του πώς αποτυπώνεται ο ιός SARS-Cov2 μέσα στο
πλαίσιο του μη ιατρικού λόγου.1 Προκειμένου να γίνει σαφέστερος ο ανωτέρω ισχυρισμός,
γίνεται παραπομπή στη φουκωϊκή ανάλυση και προσέγγιση, σχετικά με το πεδίο της
ιατρικής, το οποίο κατά τον φιλόσοφο είναι πέραν από ένας αυστηρά ιατρικός χώρος, και ένα
πεδίο πάνω στο οποίο αρθρώνονται διαφορετικοί λόγοι (discourses). Ο λόγος των Μ.Μ.Ε
είναι ένα ενδεικτικό παράδειγμα άρθρωσης λόγου σχετικά με ζήτημα αυτό.
H πανδημία της νόσου covid- 19 αν και αποτελεί μια πρόσφατή και ευρείας κλίμακας
μεταδιδόμενη νόσο, εντούτοις δεν είναι η μοναδική στα παγκόσμια ιστορικά δεδομένα,
κυρίως σχετικά με τις επιπτώσεις της τόσο στον τομέα της υγείας, αλλά και στο κοινωνικό
και ψυχολογικό πεδίο των ατόμων που βιώνουν άμεσα αυτή την κατάσταση. Ως εκ τούτου,
όπως αναφέρουν οι Saladino et al. (2020), οι επιπτώσεις της νόσου σύμφωνα με τα πρόσφατα
ερευνητικά δεδομένα, δείχνουν πως δεν περιορίζονται μόνο στον φόβο για μόλυνση. Όπως
αναφέρει σχετικά η συγγραφέας, το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού φαίνεται να ανησυχεί
και να εκφράζει τον φόβο πως η πανδημία πέρα από τον κίνδυνο να νοσήσουν, θα τους
χωρίσει από τις οικογένειές τους, τους φίλους και τα αγαπημένα τους πρόσωπα εν γένει.
Οι Saladino et al. (2020) αναφέρουν επίσης ότι οι αυστηροί περιορισμοί οι οποίοι

σχετίζονται με το φαινόμενο της καραντίνας, και του κατ’ οίκον περιορισμού επιφέρουν
κοινωνική αποστασιοποίηση. Σύμφωνα με τα όσα ισχυρίζονται οι Saladino et al. (2020),
επιστημονικές έρευνες οι οποίες πραγματοποιήθηκαν στην Κίνα, την Ιταλία και την Ισπανία,
χώρες οι οποίες επλήγησαν ανεπανόρθωτα από την πανδημία, έδειξαν πως παρόλο που οι
κυβερνητικοί και άλλοι περιορισμοί κρίθηκαν απαραίτητοι προκειμένου να ελεγχθεί η
μετάδοση της νόσου και να υπάρξει εγγύηση για εξασφάλιση της υγείας του ευρύτερου
κοινωνικού σώματος, εντούτοις σε καμία από τις προαναφερθείσες χώρες δεν εκπονήθηκε
στρατηγικό σχέδιο που να αποσκοπεί στην κοινωνική ισορροπία και τη διαχείριση
κοινωνικών ζητημάτων (όπως οι κοινωνικές συναναστροφές) τα οποία σχετίζoνται και
απορρέουν από την κρίση της πανδημίας Covid -19.
1
Αναφέρεται ο λόγος με την έννοια του discourse, όπως τον πραγματεύεται ο Michel Foucault.
βλ. σχετικά: Foucault, M, (2021 [1964,1969]), Σεξουαλικότητα - ο Λόγος της Σεξουαλικότητας,
Αθήνα Πλέθρον.
16
H Weir (2020) στο άρθρο της Grief and Covid-19: Mournig our bygone lives αναφέρεται
στις ψυχολογικές προεκτάσεις της νόσου μιλώντας κυρίως για το χωρισμό από τους
αγαπημένους, την απώλεια της ελευθερίας, την αβεβαιότητα σχετικά με την εξέλιξη της
νόσου καθώς και τα σχετικά με τα παραπάνω αισθήματα της αδυναμίας, του φόβου και της
παραίτησης από την καθημερινότητα. Όπως συνεχίζει η ίδια τα προηγούμενα έχουν ως
συνέπειες την αύξηση των αυτοκτονιών και την εμφάνιση κατάθλιψης. Στο ίδιο άρθρο
πραγματεύεται την έννοια του πένθους η οποία αν και παραπέμπει στο πένθος που συνδέεται
με τον θάνατο, εντούτοις η Weir (2020) συσχετίζει τα στάδια του πένθους όπως τα
γνωρίζουμε, με τη διαδικασία της διαχείρισης του φόβου, της κατάθλιψης και του άγχους τα
οποία προκαλεί η πανδημία. Σε τελική ανάλυση όπως ισχυρίζεται η ίδια, το πένθος είναι μια
ευρεία έννοια η οποία μπορεί να έχει εφαρμογή σε πλείστες καταστάσεις στη ζωή μας και
τελικά μέσω αυτού μπορούμε να τις ξεπερνάμε και να συνεχίζουμε προς το μέλλον.
Οι αυτοκτονίες συχνά, έχουν άρρηκτη σχέση με το αίσθημα του θυμού, το οποίο είναι
απόρροια της αγχωτικής κατάστασης που διαδίδεται με ταχύτατους ρυθμούς μεταξύ των
ανθρώπων οι οποίοι διαβιούν καθημερινά μαζί.
Σχετικά με τις ψυχολογικές επιπτώσεις οι οποίες ακολουθούν την πανδημική κρίση,

τοποθετείται και ο Tούντας (2020). O ίδιος συγγραφέας στο άρθρο του με τίτλο «Ο ρόλος
των πρωτοβάθμιων Υπηρεσιών Υγείας» μεταξύ άλλων αναφέρει ότι η πανδημία με την οποία
ο πληθυσμός σε παγκόσμια κλίμακα έχει έρθει αντιμέτωπος, επιδρά και έχει συνέπειες πέρα
από τη βιολογική τους υγεία και στην ψυχολογική υγεία των πολιτών, με τρείς
συγκεκριμένους τρόπους: την απειλή της φυσικής τους εξόντωσης, την απομόνωση στο σπίτι
(καραντίνα) και τέλος την αβεβαιότητα για το μέλλον που αναφέρεται στην κατάσταση την
οποία βιώνουν τόσο οι ελεύθεροι επαγγελματίες όσο και οι υπάλληλοι. Ως εκ τούτου, σε μια
σύντομη προσέγγιση των παραπάνω, το πρώτο σημείο όπως το κατονομάζει ο Τούντας
(2020) είναι η απειλή την οποία δέχονται οι πολίτες σχετικά με την επιβίωσή τους και
αναφορικά με τον φόβο τους περί φυσικής εξόντωσης τόσο των ιδίων όσο και των
προσφιλών τους προσώπων.
Η ενημέρωση η οποία παρέχεται από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, διαχεόμενη στον

υπόλοιπο πλανήτη αρχικά από την Κίνα και την Ιταλία και διαπλεκόμενη με την εντόπια
ενημέρωση, μεταφέρει διαρκώς πληροφορίες σχετικά με νέα κρούσματα, διασωληνωμένους
και νεκρούς. Μια πρώτη αντίδραση στα παραπάνω από μέρους των πολιτών είναι τόσο ο
17
φόβος αλλά ακολούθως το στρες και το άγχος. Τόσο το στρες όσο και το άγχος είναι
καταστάσεις οι οποίες οδηγούν το άτομο να βιώνει μια διαρκή και αδιάλειπτη κατάσταση
ταραχής την οποία προσπαθεί να διαχειριστεί με βάση την προσωπικότητα αλλά και την
υποστήριξη (ή μη) την οποία δέχεται από το οικείο περιβάλλον του. Η απομόνωση στο σπίτι
και ο περιορισμός των καθημερινών δραστηριοτήτων (δεύτερο σημείο), μεταφράζεται από
την πλευρά των ατόμων σε ένα συμβολικό αλλά και πραγματικό επίπεδο, ως ψυχική και
σωματική απομόνωση, ή ως μια μορφή τιμωρίας. Ο αδιάλειπτος εγκλεισμός, όπως σημειώνει
ο Τούντας (2000) στερεί από τον άνθρωπο την φυσική επαφή, μέσω των αισθήσεων (όραση,
ακοή, οσμή και αφή) και την φυσική παρουσία (παρέες, φίλοι, οικείοι).
Σε πρώτη φάση, εξ αιτίας των παραπάνω, αρχικά και για ένα χρονικό διάστημα μιας με δύο
εβδομάδων παρατηρείται στο άτομο μείωση άγχους αλλά και του στρες από την
καθημερινότητα, κυρίως λόγω του ότι το άτομο δεν εργάζεται και δεν είναι εκτεθειμένο στις
πολλαπλές υποχρεώσεις αλλά και σε κοινωνικές καταστάσεις που επισείουν την παρουσία
πολλών ατόμων (χώρος εργασίας, μέσα μαζικής μεταφοράς κ.ο.κ.). Εντούτοις σε σύντομο
χρονικό διάστημα εμφανίζονται στο προσκήνιο σε δεύτερη φάση καταστάσεις οι οποίες
σηματοδοτούν την έλλειψη νοήματος για τη ζωή καθώς και φόβο και ανασφάλεια για το
μέλλον. Έτσι μεταβαίνουμε στο τρίτο σημείο το οποίο επισημαίνει ο Τούντας (2020) που
αναφέρει πως τόσο για τους ελεύθερους επαγγελματίες όσο και τους υπαλλήλους, το άγχος
πλέον δεν αφορά μόνο στην κοινωνική τους απομόνωση αλλά και σε μια ευρύτερη
ανασφάλεια για το επαγγελματικό τους μέλλον και την οικονομική τους επιβίωση.
1.3 Ψυχολογικές επιπτώσεις της πανδημίας στους εργαζόμενους
Προκειμένου να γίνει περισσότερο απτό το ζήτημα που θίγεται σχετικά με την

επαγγελματική ανασφάλεια που διακατέχει τους εργαζόμενους σύμφωνα με τα στοιχεία τα
οποία παραθέτει το CIPD (2020) σε άρθρο με τίτλο: Impact of Covid -19 on working lives, σε
ό,τι αφορά στην εργασιακή ανασφάλεια αυτή παρέμεινε σε υψηλά επίπεδα κατά τους μήνες
Mάιο και Ιούνιο του 2020, συγκεκριμένα περίπου το 23% δήλωνε πως είναι πολύ πιθανό να
βρεθούν εκτός δουλειάς σε σύγκριση με το 19% το οποίο έως και τον Ιανουάριο πίστευε πως
θα παραμείνει στην δουλειά του. Η ανασφάλεια και η πεποίθηση πως ίσως χάσουν τη
δουλειά τους σύμφωνα με το CIPD δεν είναι αβάσιμη, εξ αιτίας του ότι έρευνες οι οποίες
διεξήχθησαν μεταξύ εργοδοτών έδειξαν πως οι προθέσεις των εργοδοτών σχετικά με τις
18
απολύσεις θα σημειώσουν αυξητικές τάσεις, αφού πολλοί εργοδότες φάνηκαν θετικοί στο να
κινηθούν προς αυτή την κατεύθυνση.
Καταληκτικά και σχετικά με τα παραπάνω οι Corkey και Maheshwar (2020) συμπληρώνουν

πως οι λεπτομέρειες της καθημερινής διαβίωσης σε έναν επαγγελματικό χώρο και ζητήματα
όπως η έλλειψη απολυμαντικών, ειδών υγιεινής ακόμα και έλλειψη προστατευτικών μασκών
αποτελούν και αυτά πηγές άγχους και στρες για του εργαζόμενους. Τέλος, ένα μάλλον
ακραίο αλλά ενδεικτικό παράδειγμα της επίδρασης την οποία έχει ο κορονοϊός στους
εργαζόμενους είναι αυτό το οποίο αναφέρουν οι Li et al. (2020) βασιζόμενοι σε άρθρο της
Τhe Japan Times σχετικά με την αυτοκτονία ενός υψηλόβαθμου κυβερνητικού στελέχους
στην Ιαπωνία, το οποίο ήταν αποκλειστικά υπεύθυνο για την φροντίδα και την
αποκατάσταση επαναπατριζόμενων πολιτών από την πόλη Wuhan (Kίνα).
1.4 Η πορεία της πανδημικής κρίσης covid-19 στην Ελλάδα
1.4.1 Το πρώτο κύμα της πανδημίας
Η πανδημική κρίση ξεκίνησε στην Ελλάδα από την 26 η Φεβρουαρίου του 2020 και μετά. Τα
πρώτα κρούσματα τα οποία εμφανίστηκαν στην Ελλάδα εντοπίστηκαν σε άτομα τα οποία
είχαν πραγματοποιήσει ταξίδι στην Ιταλία, μια από τις μεγαλύτερες πανδημικές εστίες. Στο
ίδιο πλαίσιο αφορμή για το ξεκίνημα της πανδημίας στην Ελλάδα απετέλεσε και μια ομάδα
ατόμων που οι οποίοι είχαν ταξιδέψει στο Ισραήλ ως προσκυνητές και κατόπιν στην
Αίγυπτο. Αργότερα, στις 12 Μαρτίου, το πρώτο κρούσμα της πανδημίας το οποίο τελικά
κατέληξε από τη νόσο, ήταν ένα άτομο 66 χρονών. Ταυτόχρονα ήρθαν στην επιφάνεια ακόμα
18 καινούρια κρούσματα τα οποία από τις υγειονομικές αρχές έλαβαν το χαρακτηρισμό
“ορφανά”, κατά κύριο λόγο επειδή δεν ήταν δυνατόν να εντοπιστούν οι φορείς της νόσου.
(Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας, 2020a)
Αναφορικά με τον αριθμό των κρουσμάτων έως και τις 31 Μαρτίου του 2020 αυτός είχε
ανέλθει σε 1314 και σε 49 θανάτους. Προηγουμένως και συγκεκριμένα στις 10 Μαρτίου του
2020 και κυρίως λόγω της διασποράς της νόσου σε διαφορετικές περιοχές της χώρας καθώς
και λόγω της μη τήρησης των προβλεπόμενων μέτρων αποφασίστηκε από την κυβέρνηση το
κλείσιμο όλων των εκπαιδευτικών δομών. Ακολούθως, στις 13 Μαρτίου ανεστάλη η
19
λειτουργία όλων των χώρων μαζικής εστίασης, καθώς και άλλων χώρων μαζικής
συγκέντρωσης όπως μουσεία, μπαρ, αθλητικές εγκαταστάσεις, εμπορικά κέντρα και
εστιατόρια. Εν συνεχεία, στις 16 Μαρτίου παρατηρήθηκε το κλείσιμο όλων των εμπορικών
καταστημάτων και την ίδια στιγμή ανεστάλη η λειτουργία όλων των θρησκευτικών τόπων
ανεξαιρέτως δόγματος ή θρησκείας. Τα μόνα καταστήματα και δομές οι οποίες παρέμειναν
ανοιχτές ήταν οι φούρνοι, τα σουπερμάρκετ, τα φαρμακεία, οι ιδιωτικές κλινικές και γενικά
οι ιδιωτικές δομές υγείας, καθώς και ορισμένες ακόμα επιχειρήσεις. Τέλος, από τα
ξημερώματα της 23ης Μαρτίου του 2020 επιβλήθηκαν από την κυβέρνηση σημαντικοί
περιορισμοί στην κυκλοφορία και στη μετακίνηση σε ολόκληρη τη χώρα. Οι εξαιρέσεις σε
αυτή την περίπτωση περιλάμβαναν τις περιπτώσεις των πολιτών οι οποίοι με ειδικό
σημείωμα το οποίο έφεραν μαζί τους μετακινούνταν από και προς την εργασία τους, ή με
αποστολή ειδικού μηνύματος στον αριθμό 13033 μπορούσαν να μετακινηθούν προκειμένου
να προμηθευτούν φάρμακα, αγαθά πρώτης ανάγκης, καθώς και να μετακινηθούν από και
προς τον ιατρό ή από και προς οικεία άτομα τα οποία έχριζαν ειδικής φροντίδας και βοήθειας
(Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας, 2020a).
1.4.2 Το δεύτερο κύμα της πανδημίας

Το λεγόμενο δεύτερο κύμα της πανδημίας, ξεκινά στην ουσία στις 5 Νοεμβρίου του 2020
οπότε και ο πρωθυπουργός ανακοίνωσε έναν νέο καθολικό περιορισμό μετακινήσεων που
αφορούσε όλη τη χώρα και ξεκίνησε να ισχύει από τις 7 Νοεμβρίου του 2020. Η χώρα
τέθηκε υπό καθεστώς «καραντίνας» και η κίνηση αυτή ήταν απότοκος της ραγδαίας αύξησης
των κρουσμάτων σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια. Σε αυτή τη φάση όλες οι σχολικές
μονάδες παρέμειναν κλειστές έως και τον Φεβρουάριο του 2021 όπου και άνοιξαν κατόπιν
ανακοίνωσης της υπουργού Παιδείας. Η τηλεκπαίδευση σε αυτή την περίοδο αποτέλεσε μια
από τις κύριες μεθόδους διδασκαλίας. Ακολούθως και σε αυτήν την περίπτωση οι αθλητικές
δραστηριότητες παύθηκαν και οι δημόσιες αθλητικές εγκαταστάσεις παρέμεναν κλειστές.
Αθλητικοί χώροι οι οποίοι ήταν εκτός της δικαιοδοσίας των δήμων και με την προϋπόθεση
πως δεν υπήρχε συνωστισμός παραπάνω από 3 άτομα παρέμειναν ανοικτοί (Παπαμήτσος,
2020).
Το τρίτο κύμα της Πανδημίας ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2021, ουσιαστικά έναν χρόνο μετά
το ξεκίνημα της πανδημίας στην Ελλάδα και διαρκεί μέχρι και τη στιγμή που γράφεται η
παρούσα διπλωματική εργασία. Στην παρούσα φάση τα σκληρά μέτρα, έχουν χαλαρώσει και
σταδιακά βρίσκονται σε κατάσταση υποχώρησης (Βελιδάκης, 2020).
20
1.5 Η πορεία των κρουσμάτων και της θνησιμότητας στην Ελλάδα κατά
την πανδημία.
Όπως αναφέρθηκε νωρίτερα έως και τις 31 Μαρτίου του 2020, περίοδο κατά την οποία
εμφανίστηκε ο ιός στην Ελλάδα, τα κρούσματα ανήλθαν σε 1314, ενώ τα άτομα τα οποία
κατέληξαν από τον ιό έφτασαν τους 49. Την περίοδο από τις 1 έως και τις 10 Απριλίου του
2020 είχαν ανακοινωθεί νέα κρούσματα τα οποία έφταναν τα 697, σε αυτά τα κρούσματα
συγκαταλέγονταν και 104 άτομα τα οποία εντοπίστηκαν στο αεροδρόμιο του Ελευθέριος
Βενιζέλος, ενώ 23 από αυτά προέρχονταν από δομές φιλοξενίας προσφύγων. Στα παραπάνω
κρούσματα τα οποία εμφανίστηκαν οι 41 εκ των οποίων νοσούσαν τελικά κατέληξαν. Ενώ
τον Ιούνιο του 2020 παρατηρήθηκε μια μικρή άνοδος των κρουσμάτων σε περιοχές όπως η
Ξάνθη στις οποίες όμως επιβλήθηκαν αυστηρά μέτρα περιορισμού, εντούτοις στη γενική
εικόνα της χώρας παρατηρήθηκε ότι ο αριθμός των κρουσμάτων των νοσηλευμένων ατόμων
στις ΜΕΘ, καθώς και οι θάνατοι σημείωναν πτωτική τάση. Αυτό οδήγησε σε σταδιακή άρση
των περιοριστικών μέτρων, (όπως για παράδειγμα άνοιγμα των σχολείων, επαναλειτουργία
των καφέ και εστιατορίων, καθώς και την άρση της απαγόρευσης των ταξιδιών από το
εξωτερικό. Τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου επαναλειτούργησαν και οι τουριστικές επιχειρήσεις
(Eθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας, 2020b)
Αναφορικά με τα κρούσματα μέχρι και την 1 Ιουλίου είχαν αναφερθεί συνολικά 3432
επιβεβαιωμένα κρούσματα, εκ των οποίων τα 777 (22.6%) σχετίζονταν με ταξίδια από το
εξωτερικό, τα 1906 (55,5%) είχαν συνάφεια με κάποιο γνωστό κρούσμα και τα υπόλοιπα
είχαν μη προσδιορισμένη προέλευση. Αναφορικά με το ηλικία των κρουσμάτων αυτή ήταν
κατά μέσο όρο η ηλικία των 47 ετών, ενώ η μέση ηλικία των θανάτων ήταν τα 76 έτη.
Έκτοτε ο αριθμός των κρουσμάτων, των νοσηλευμένων αλλά και των θανάτων ήταν σε
άνοδο. Τον Σεπτέμβριο του 2020 τα κρούσματα έφτασαν σε ποσοστά τα οποία ήταν
πολλαπλάσια του μεγαλύτερου ύψους που είχε σημειωθεί τον Απρίλιο του 2020, οπότε και
είχε ήδη τεθεί σε εφαρμογή το πακέτο των αυστηρών περιοριστικών μέτρων, γνωστό και ως
« Lockdown». Τον Νοέμβριο του 2020 τα κρούσματα άγγιξαν τα 3316 την ημέρα και
αριθμός των νεκρών έφτασε τους 121 ανά ημέρα, ενώ οι διασωληνωμένοι ασθενείς έφτασαν
τους 622. Αυτό είχε ως συνέπεια να τεθεί υπό μεγάλη δοκιμασία το Εθνικό Σύστημα Υγείας,
το οποίο συνολικά είχε περιορισμένο αριθμό δυνατοτήτων σε όλα τα επίπεδα. Ως εκ τούτου
21
απόρροια των παραπάνω ήταν να επιβληθούν νέα περιοριστικά μέτρα (Εθνικός Οργανισμός
Δημόσιας Υγείας, 2020). Κατά την συγγραφή του παρόντος (Ιούνιος 2021) στη χώρα μας
έχουν καταγραφεί από την αρχή της πανδημίας πάνω από 400 χιλιάδες κρούσματα και πάνω
από 12 χιλιάδες θάνατοι από τον ιό. (COVID—19. Η εξάπλωση της νόσου στην Ελλάδα και
στον κόσμο, nd)
1.6 Ο εμβολιασμός κατά της νόσου covid-19 στην Ελλάδα
Η Ελλάδα ως ένα από τα μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης δικαιούτο και εξασφάλισε την
πρόσβαση σε έναν επαρκή για την ίδια αριθμό εμβολίων προκειμένου να υπερκαλύψει τόσο
σε παροντικό όσο και σε μελλοντικό χρόνο, της ανάγκες εμβολιασμού του συνόλου του
πληθυσμού της χώρας. Συγκεκριμένα όπως αναφέρεται στο εγχειρίδιο του επιχειρησιακού
προγράμματος «Ελευθερία», στην Ελλάδα αντιστοιχεί το 2,36 - 2,39% του αριθμού δόσεων
τις οποίες έχει εξασφαλίσει η Ευρωπαϊκή Ένωση (Εθνική Εκστρατεία Εμβολιασμού, 2020)
Στις 27 Δεκεμβρίου του 2020 εμβολιάστηκε το πρώτο άτομο στην Ελλάδα με το εμβόλιο
κατά του ιού covid-19. Επρόκειτο για μια νοσηλεύτρια η οποία εργάζεται σε ΜΕΘ, στο
νοσοκομείο Ευαγγελισμός, ενώ το δεύτερο άτομο το οποίο εμβολιάστηκε ήταν ένας
φιλοξενούμενος σε δομή φροντίδας ηλικιωμένων ατόμων. Κατά σειρά ακολούθησε η
22
Πρόεδρος της Δημοκρατίας και ο Πρωθυπουργός. Σύμφωνα με το εθνικό σχέδιο

εμβολιασμού τα εμβόλια τα οποία χρησιμοποιούνται είναι μέχρι στιγμής τα ακόλουθα2:
 Pfizer/BioNTech (2 δόσεις),
 Moderna (2 δόσεις)
 AstraZeneca/Oxford (2 δόσεις),
 Johnson & Johnson (1 δόση),
Το σχέδιο του εμβολιασμού ονομάστηκε «Σχέδιο Ελευθερία» και χωρίστηκε σε τρείς φάσεις,
οι οποίες είχαν ως κριτήριο ταξινόμησής τους τις ομάδες πληθυσμού που έπρεπε κάθε φορά
να εμβολιαστούν. Έτσι από τις 4 Ιανουαρίου του 2021 ξεκίνησε η πρώτη φάση του
εμβολιαστικού σχεδιασμού και αφορούσε κυρίως υγειονομικό προσωπικό του δημόσιου και
του ιδιωτικού τομέα. Η δεύτερη φάση του εμβολιασμού ξεκίνησε στις 20 Ιανουαρίου του
2021 και αφορούσε τον εμβολιασμό των πολιτών, οι οποίοι ηλικιακά τοποθετούνταν άνω
των 85 ετών. Η τρίτη φάση του εμβολιασμού ξεκίνησε στην Ελλάδα στις 22 Ιανουαρίου του
2021 και αφορούσε την ηλικιακή ομάδα των ατόμων από 80-84 ετών (Εθνική Εκστρατεία
Εμβολιασμού, 2020).
Τα άτομα τα οποία εντάσσονται στην ηλικιακή ομάδα των 75- 79 ετών ξεκίνησαν να
εμβολιάζονται στις 15 Φεβρουαρίου 2021. Με βάση το σχέδιο η επόμενη ηλικιακή ομάδα η
οποία ακολούθησε στον εμβολιασμό, ήταν αυτή των ατόμων μεταξύ 60-64 ετών. Στην
πορεία και την ίδια λογική σειρά εμβολιάζονται όλες οι ηλικιακές ομάδες του πληθυσμού.
Σχετικά με τις ηλικίες κάτω των 18, το ζήτημα του εμβολιασμού είναι ακόμα υπό συζήτηση.
Οι εμβολιασμοί στην χώρα μας συνεχίζονται με γρήγορους ρυθμούς, έως ότου επιτευχθεί η
επιθυμητή «ανοσία αγέλης», δηλαδή ο εμβολιασμός – ανοσοποίηση τουλάχιστον του 80%
του πληθυσμού, ώστε να τεθεί φραγμός στην περαιτέρω εξάπλωση του ιού (Υπουργείο
Υγείας, 2020), (Παπαντωνίου, 2021).
2
Έως και τη στιγμή που διεξάγεται η παρούσα ερευνητική εργασία, εκκρεμεί η έγκριση του εμβολίου της
γερμανικής φαρμακοβιομηχανίας Cure Vac.
23
1.6.1 Ποσοστά εμβολιασμού στην Ελλάδα έως και σήμερα
Σύμφωνα με τα όσα αναφέρονται στην επίσημη ιστοσελίδα της Ελληνικής Κυβέρνησης

σχετικά με την πορεία των εμβολιασμών έως και σήμερα στην Ελλάδα, αυτή έχει ως εξής:
 Σε ένα γενικό πλαίσιο οι εμβολιασμοί οι οποίοι έχουν πραγματοποιηθεί είναι

7.508.584
 Οι εμβολιασμοί με τουλάχιστον μία δόση οι οποίοι έχουν πραγματοποιηθεί είναι
4.526.282
 Οι ολοκληρωμένοι εμβολιασμοί οι οποίοι έχουν πραγματοποιηθεί είναι 3.175.443
(Εθνική Εκστρατεία Εμβολιασμού, 2021)
2. Κατάθλιψη, Άγχος, Στρες
Η κατάθλιψη, το άγχος και το στρες αποτελούν κομμάτι της γενικότερης έννοιας των
ψυχολογικών διαταραχών του ανθρώπου (mental or psychological disorders) (NAMI, nd).
Πρόκειται για διαταραχές που επηρεάζουν τον τρόπο σκέψης, τα συναισθήματα, αλλά και
την γενικότερη συμπεριφορά των πασχόντων. Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι παρόλο
που και οι τρείς έννοιες αποτελούν ξεχωριστά φαινόμενα που σχετίζονται με την ψυχική
αλλά και νοητική κατάσταση ενός ατόμου, εντούτοις είναι στενά συνδεδεμένες μεταξύ τους.
Πιο συγκεκριμένα, όπως αναφέρει η Sparrow (2018), η κατάθλιψη οδηγεί σε στρες και
άγχος, τα οποία με τη σειρά τους ενισχύουν την κατάθλιψη, δημιουργώντας με αυτόν τον
τρόπο ένα φαύλο κύκλο αλληλοενίσχυσης (feedback loop).
Η διαδικασία αυτή της ανατροφοδότησης τελικά καταλήγει στην καταρράκωση της

ψυχολογίας του πάσχοντα. Τα τρία αυτά ψυχολογικά φαινόμενα, καθώς και οι επιπτώσεις
24
τους στην ψυχολογία των επαγγελματιών υγείας κατά τη διάρκεια της πανδημίας του covid-
19, θα αναλυθούν εκτενώς στις ενότητες που ακολουθούν.
2.1 Κατάθλιψη
2.1.1 Εννοιολογική προσέγγιση του όρου
Ως κατάθλιψη σύμφωνα με τον επίσημο ορισμό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO
2012) ορίζεται η κοινή ψυχική διαταραχή η οποία ως γενικά χαρακτηριστικά φέρει αλλά και
συνοδεύεται από εκδηλώσεις αρνητικής διάθεσης, την απώλεια ενδιαφέροντος, καθώς και το
μειωμένο αίσθημα της ευχαρίστησης. Συνοδεύεται από αισθήματα ενοχής και χαμηλής
αυτοεκτίμησης, διαταραχές στον ύπνο ή στην όρεξη (διατροφικές διαταραχές) και τέλος,
ελλειμματική συγκέντρωση και άγχος. Σύμφωνα με τα όσα παραθέτει ο Παγκόσμιος
Οργανισμός Υγείας (WHO, 2020c) τα προβλήματα αυτά δύνανται να λάβουν χρόνιο
χαρακτήρα ή να επαναλαμβάνονται κατά περιόδους έως ότου οδηγήσουν τελικά σε
σημαντικές διαταραχές που συνδέονται και αφορούν την ικανότητα του ατόμου να φέρνει εις
πέρας της καθημερινές του δραστηριότητες και υποχρεώσεις. Απότοκο της κατάθλιψης, όταν
αυτή κατατάσσεται σε υψηλά επίπεδα στη διαγνωστική κλίμακα, είναι αρχικά οι έντονες
αυτοκτονικές τάσεις τις οποίες εμφανίζει ο παθών και εντέλει σε αρκετές περιπτώσεις η
αυτοκτονία. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ και τα αντίστοιχα στατιστικά στοιχεία τα οποία έχει
δημοσιοποιήσει, σχεδόν 1 εκατομμύριο ζωές χάνονται κάθε χρόνο λόγω των αυτοκτονιών.
Το ποσοστό αυτό ερμηνεύεται σε περίπου 3000 θανάτους παγκοσμίως κάθε ημέρα
(Nordqvist, 2011).
2.1.2 Μονοπολική και διπολική κατάθλιψη

Αναφορικά με τη θέση την οποία κατέχει στην πρωτοβάθμια περίθαλψη, η κατάθλιψη
αποτελεί την κύρια παθολογική αιτία η οποία συνδέεται με την χαμένη καθημερινότητα και
ζωή, καθώς και με την ελλειμματική και χαμηλή ποιότητα ζωής αλλά και της
παραγωγικότητας (WHO, 2020c). Σύμφωνα με το διεθνές διαγνωστικό και στατιστικό
εγχειρίδιο των ψυχικών διαταραχών (DSM IV-TR), η κατάθλιψη μπορεί να χωριστεί σε δυο
μεγάλες κατηγορίες. Έτσι όπως ισχυρίζονται οι Chalah και Baddoura (2013) αυτές είναι η
μονοπολική και η διπολική συναισθηματική διαταραχή. Σύμφωνα με τους συγγραφείς ένας
25
ασθενής μπορεί να διαγνωσθεί με μονοπολική καταθλιπτική διαταραχή όταν βιώνει

τουλάχιστον δύο καταθλιπτικά επεισόδια μείζονος κατάθλιψης. Εξ αιτίας των ευρέων
διαγνωστικών κριτηρίων του DSM ένας ασθενής ο οποίος διαγιγνώσκεται στον παρόντα
χρόνο με σοβαρό καταθλιπτικό επεισόδιο, είναι πιθανό σε πρόσφατο προηγούμενο χρόνο να
είχε υποστεί μια διαταραχή προσαρμογής, η οποία όμως είχε διαγνωσθεί λανθασμένα ως
“μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο” με αποτέλεσμα να τεθεί λανθασμένη διάγνωση. Το
καταθλιπτικό επεισόδιο περιλαμβάνει κυρίως συμπτώματα όπως καταθλιπτική διάθεση,
απώλεια ενδιαφέροντος και απόλαυσης (ανηδονία) ενώ συνοδεύεται πολλές φορές με την
αύξηση του σωματικού βάρους του ασθενούς (ADAA, nd).
Ένα άτομο το οποίο έχει υποστεί ένα ήπιο καταθλιπτικό επεισόδιο εμφανίζει δυσκολία στο
να συνεχίσει τη συνήθη εργασία του, καθώς και τις κοινωνικές του δραστηριότητες αλλά
σύμφωνα με τους Marcus et al. (2017) το άτομο αυτό δεν θα σταματήσει να λειτουργεί
πλήρως. Εάν και εφόσον ο πάσχων εκδηλώσει ένα σοβαρό καταθλιπτικό επεισόδιο είναι
πολύ πιθανό να μπορεί να συνεχίσει της καθημερινές του δραστηριότητες ή τις κοινωνικές
και οικιακές του εργασίες αλλά σε πολύ περιορισμένο βαθμό.
Η διπολική διαταραχή συνίσταται κυρίως από καταθλιπτικά όσο και μανιακά επεισόδια
μεταξύ των οποίων μεσολαβούν περίοδοι φυσιολογικής διάθεσης (νορμορυθμία). Τα
επεισόδια μανίας χαρακτηρίζονται από αυξημένη ενεργητικότητα και αυξημένη διάθεση και
έχουν ως αποτέλεσμα την υπερβολική δραστηριότητα, την αυξημένη διάθεση για ομιλία
(λογόρροια), καθώς και τη μειωμένη όρεξη και ανάγκη για ύπνο (Marcus et al., 2017).
Σύμφωνα με την Bhandari (2020) ένα άτομο το οποίο έχει διαγνωσθεί με διπολική διαταραχή
έχει εμφανίσει έστω ένα υπομανιακό επεισόδιο στη ζωή του. Τα περισσότερα άτομα τα οποία
έχουν διαγνωσθεί με διπολική διαταραχή υποφέρουν και υπόκεινται πολύ συχνά σε
επεισόδια απλής κατάθλιψης. Αυτός είναι και ο λόγος σύμφωνα με την Βhandari (2020) που
η κατάθλιψη αυτού του τύπου ονομάζεται διπολική κατάθλιψη (Bipolar Depression). Πάρα
ταύτα όπως καταλήγει η Βhandrari (2020) οι ασθενείς με διπολική διαταραχή μεταξύ των
επεισοδίων, ζουν φυσιολογικές ζωή.
2.1.3 Κατάθλιψη και επαγγελματίες υγείας: Πρόσφατες έρευνες

Ένας από τους άμεσα επηρεαζόμενους επαγγελματικούς τομείς από τα ιδιαίτερα
χαρακτηριστικά τη νόσου covid-19, είναι αυτός των επαγγελματιών υγείας. Λόγω μιας
ιδιαίτερα υπολογίσιμης σειράς αιτίων όπως η ταχεία εξάπλωση του ιού, η σοβαρότητα των
26
συμπτωμάτων που μπορεί να εμφανιστούν σε συγκεκριμένες κατηγορίες ασθενών αλλά και η

έλλειψη της γνώσης από μέρους των πολιτών γύρω από τη νόσο, καθώς και ο αριθμός των
θανάτων, έχει επιβαρυνθεί στο μέγιστο η επαγγελματική και όχι μόνο καθημερινότητα των
επαγγελματιών υγείας. Όπως αναφέρουν οι Lasalvia et al. (2020) τα φαινόμενα κατάθλιψης
και τα σχετικά με αυτή άγχος και στρες, μπορεί να έχουν τις ρίζες τους σε ζητήματα τα οποία
σχετίζονται με οργανωτικούς παράγοντες όπως η εξάντληση του ιατρικού εξοπλισμού και
κυρίως του εξοπλισμού προστασίας, ενώ σημαντική θέση μεταξύ των αρνητικών
παραγόντων οι οποίοι ευθύνονται για την επιβαρυμένη ψυχική υγεία των επαγγελματιών
υγείας είναι η ανησυχία τους πως δεν μπορούν να παράσχουν ικανοποιητικά τη φροντίδα την
οποία έχουν ανάγκη η ασθενείς με κορονοϊό με αποτέλεσμα να χάνουν την ελπίδα και την
ικανότητα τους για αυτοέλεγχο ενώ ταυτόχρονα αυξάνεται ο φόβος για την εργασιακή τους
απόδοση και επιτυχία.
Το άρθρο με τίτλο: The psycho-emotional impact of COVID-19 on surgical staff working in

emergency departments το οποίο συνυπογράφουν ερευνητές του τμήματος ιατρικής του
Πανεπιστημίου Πατρών 3 δίνει μια πολύ σαφή περιγραφή αναφορικά με την κατάσταση την
οποία βιώνουν σε επίπεδο προκλήσεων οι εργαζόμενοι στα νοσοκομεία. Έτσι με βάση το
άρθρο, καταρχήν ο μεγάλος αριθμητικά όγκος των περιστατικών, ο φόβος, η κόπωση, η
έλλειψη προσωπικού συντελούν στην αύξηση της απειλής της ψυχικής υγείας των
εργαζομένων. Σε όλα τα παραπάνω προστίθενται και οι παρατεταμένες ώρες εργασίας, ο
φόβος η έλλειψη προσωπικού, καθώς και οι μεγάλες σε χρονική διάρκεια βάρδιες που επίσης
τους επιβαρύνουν.
Επισημαίνεται ότι οι έννοιες του αυτοελέγχου αλλά και της ικανοποίησης αναφορικά με την
εργασιακή απόδοση είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με καταστάσεις όπως η εμφάνιση
κατάθλιψης αλλά και κατά συνέπεια με στρες και το άγχος. Συγκεκριμένα, η διαμόρφωση
των συναισθημάτων επηρεάζεται από την αυτο-αποτελεσματικότητα και την ελπίδα την
οποία διατηρεί ο εργαζόμενος προκειμένου να αισιοδοξεί και να μπορεί να ανταποκριθεί
στην ορθή επιτέλεση της εργασίας του. Για την καλύτερη κατανόηση των συσχετισμών
ανάμεσα στα αρνητικά συναισθήματα τα οποία έχουν δημιουργηθεί εξ αιτίας της πανδημίας
στην ομάδα των επαγγελματιών υγείας, θα υιοθετηθεί η σχετική θεωρία του Pekrun (2006) ο
οποίος αναφέρει πως τα συναισθήματα σχετικά με την επίτευξη της εργασίας συνδέονται με
3
Βλ.σχετικά: Κarampelias, V,.Karonis, D. & Psaroudi,V., (2020)
27
βαθιούς δεσμούς τόσο με τις δραστηριότητες όσο και με τα αποτελέσματα. Έτσι για
παράδειγμα στην περίπτωση η οποία μας αφορά θα συσχετίσουμε το άγχος το οποίο έχει
ένας νοσηλευτής πριν να αναλάβει την φροντίδα ενός ασθενούς με covid- 19. H ελπίδα για
την επίτευξη των στόχων μέσα στο πεδίο της εργασίας, επηρεάζει θετικά τους εργαζόμενους
με αποτέλεσμα να είναι ικανά και σε θέση να χειριστούν καταστάσεις, οι οποίες
χαρακτηρίζονται ως δύσκολες ή στρεσογόνες. Ένας ακόμα σημαντικός λόγος για τον οποίο
οι επαγγελματίες υγείας εμφανίζουν καταθλιπτικά και άλλα συμπτώματα είναι ο φόβος και η
ανασφάλεια σχετικά με το γεγονός ότι πιθανά οι ίδιοι να μετατραπούν σε φορείς και πηγές
μόλυνσης για την οικογένεια και τους οικείους τους.
Σε μια άλλη έρευνα την οποία πραγματοποίησε το πανεπιστήμιο της Ινδονησίας και τα
αποτελέσματά της δημοσιεύονται στο άρθρο με τίτλο: Health Issues Among Healthcare
Workers During COVID-19 Pandemic: a Psychosomatic Approach4 ανιχνεύονται και
έρχονται στο φως οι υψηλές απαιτήσεις τις οποίες έχει στην παρούσα κατάσταση το
σημερινό εργασιακό νοσηλευτικό περιβάλλον εργασίας, σε σημείο να επηρεάζει αρνητικά,
ταυτόχρονα τόσο το σωματικό όσο και το ψυχοσυναισθηματικό κομμάτι των εργαζομένων.
Όπως επισημαίνεται στο άρθρο, η παρούσα πανδημική κατάσταση λειτουργεί αρνητικά
σχετικά με τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος των επαγγελματιών υγείας, αφού
φέρει αλλαγές και ταυτόχρονα διαταράσσει την διατροφή, την ξεκούραση/ ανάπαυση αλλά
και τον ύπνο τους. Όπως συνεχίζει το άρθρο προκειμένου να μπορέσουν να αντεπεξέλθουν οι
εργαζόμενοι θα πρέπει να εξασφαλίσουν και να ακολουθήσουν σε καθημερινή βάση μια
ισορροπημένη διατροφή, προκειμένου να θωρακίσουν το ανοσοποιητικό τους σύστημα και
κατ’ επέκταση τη σωματική τους υγεία και επομένως την εργασιακή τους
αποτελεσματικότητα. Το άρθρο μεταξύ άλλων δίνει βαρύτητα και τονίζει τη σημασία την
οποία έχει η εξεύρεση χρόνου για ξεκούραση και ύπνο. Όπως αναφέρεται σχετικά στο άρθρο
έχει αποδειχθεί πως η παραμονή στο νοσοκομείο για πάνω από 15 ώρες αυξάνει την
πιθανότητα για μόλυνση από τον κορονοϊό. Το παράδειγμα μιας χώρας πρότυπο ως προς την
ανεύρεση λύσεων σχετικά με την ανάπαυση και την ψυχολογική και σωματική υποστήριξη
του νοσηλευτικού προσωπικού αναφέρει το άρθρο, όταν παραθέτει το παράδειγμα της
Κυβέρνησης της Σιγκαπούρης, η οποία προνόησε να διαμορφώσει εντός των νοσοκομείων
χώρους για ξεκούραση και ανάπαυση του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού.
4
Βλ.σχ. Widjaja, F, Shatri, H. & Putranto, P. (2020).
28
2.2 Άγχος
2.2.1 Ιστορική τοποθέτηση και ερμηνευτική προσέγγιση

Στα μέσα του 17ου αιώνα ο Robert Burton στο βιβλίο του με τίτλο: «Η ανατομία της
μελαγχολίας» περιέγραψε ένα σύνολο συμπτωμάτων τα οποία αποδίδονται σήμερα στο
άγχος. Τα συμπτώματα αυτά εμφανίζονταν σε άτομα τα οποία με τη σημερινή ορολογία θα
χαρακτηρίζονταν ως αγχώδη. Ως εκ τούτου ο συγγραφέας περιέγραψε τις επιπτώσεις που
διέκρινε ως εξής: «Είναι πολλές οι αξιοθρήνητες επιπτώσεις οι οποίες προκαλούνται από
αυτόν τον φόβο στον άνθρωπο. […] Πολλοί από αυτούς εμφανίζονται να είναι κόκκινοι,
χλωμοί, τρέμουν και ιδρώνουν. Ενώ τη μια στιγμή αισθάνονται υπερβολική ζέστη και την άλλη
ξαφνικό κρύο. […] Συνήθως εμφανίζεται σε άνδρες οι οποίοι πρόκειται να εκφωνήσουν έναν
λόγο ή να εμφανιστούν δημόσια» (Bandelow, 2015). Πηγαίνοντας ακόμη παλαιότερα ο
Burton, στο ίδιο βιβλίο ανέφερε τις παρατηρήσεις τις οποίες είχε κάνει ο Ιπποκράτης,
σχετικά με έναν ασθενή του, ο οποίος είναι πιθανό να έπασχε από αυτό που σήμερα
ονομάζεται «κοινωνική φοβία» ή «διαταραχή κοινωνικού άγχους». Ο Βurton έγραφε τότε τα
εξής: «[…] Δεν τολμά αν έρθει στην παρέα από φόβο μην ντροπιαστεί, ή από φόβο πως θα
πρέπει να εκτεθεί και να ξεπεράσει τον εαυτό του χρησιμοποιώντας χειρονομίες ή μιλώντας
δημόσια σε όλους, φέρεται σαν άρρωστος. Θεωρεί πως ο κάθε άντρας στην παρέα τον
παρατηρεί» ( Βandelow, 2015).
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, το άγχος είχε τεθεί υπό στενή παρατήρηση ήδη από την
αρχαιότητα. Πάρα ταύτα η εμφάνισή του ως αυτόνομο σύνδρομο στην ιατρική βιβλιογραφία,
είναι σχετικά πρόσφατο. Τον 18ο αιώνα ιατροί όπως ο Boissier de Sauvages (1752), ο Battie
(1758), ο Whytt (1765) και ο Cullen (1807) αναφέρονταν στο άγχος με όρους όπως
“πανοφοβία” ( φόβος για τα πάντα), “ νεύρωση” ή “ νευρικές διαταραχές” (Stein & Stacker,
2010: 5). Όπως αναφέρουν οι Stein and Stacker (2010) με τον όρο νευρώσεις νοούνταν μια
σειρά από νευρολογικές και ψυχιατρικές καταστάσεις οι οποίες σχετίζονταν πέρα από το
άγχος και με μια σειρά διαταραχών τόσο σωματόμορφων όσο και αυτών οι οποίες
τοποθετούνταν στο φάσμα της κατάθλιψης.
Μετατοπίζοντας το ενδιαφέρον στο σήμερα, το κοινό άγχος αποτελεί ένα φυσιολογικό αλλά
και κύριο ανθρώπινο συναίσθημα, που εκδηλώνεται ως νευρικότητα ή απλό άγχος και μπορεί
σε κανονικές συνθήκες να λειτουργήσει προειδοποιητικά σε σχέση με τους κινδύνους οι
οποίοι δύνανται να περιβάλλουν ένα άτομο. Όπως αναφέρεται στην Αμερικανική Ψυχιατρική
29
Ένωση, στο λήμμα, αγχώδεις διαταραχές5, οι διαταραχές του άγχους διαφέρουν από το κοινό
άγχος και περιλαμβάνουν/ συνοδεύονται από υπερβολικό φόβο ή υπέρμετρη νευρικότητα.
Σύμφωνα με τα στοιχεία τα οποία δίνει η Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση, οι αγχώδεις
διαταραχές είναι οι πιο συνηθισμένες ψυχικές διαταραχές και επηρεάζουν σχεδόν το 30%
των ενηλίκων σε κάποια φάση της ζωής τους.
Συνεχίζοντας όπως αναφέρει οι Ströhle et al. (2018), το παθολογικά αυξημένο άγχος είναι
μια κατάσταση η οποία δύναται να εμφανιστεί όχι μόνο σε περιπτώσεις αγχωτικής
διαταραχής αλλά και στους περισσότερους τύπους ψυχικής ασθένειας. Πάρα ταύτα, όπως
ισχυρίζεται ο ίδιος, το άγχος μπορεί να αποτελεί ένα μέσο προειδοποίησης αναφορικά με
σωματικές βλάβες και ασθένειες όπως έμφραγμα του μυοκαρδίου, υπογλυκαιμία σε
διαβητικό ασθενή κ.ο.κ.
Μέσα στο ίδιο πλαίσιο κινείται και η άποψη του Shri (2010: 100) οποίος στο άρθρο του με
τίτλο Anxiety: Causes and Management, αναφέρει πως το άγχος είναι ένα υποκειμενικό
συναίσθημα, το οποίο συνοδεύεται από δυσφορία, ανησυχία ή και φοβική ανησυχία. Αν και
αποτελεί μια φυσιολογική συναισθηματική και λογική πολλές φορές απάντηση σε πιθανούς
επικείμενους κινδύνους, ωστόσο εάν τα συμπτώματα του άγχους είναι παρατεταμένα,
παράλογα, δυσανάλογα και κάνουν την εμφάνισή τους, ελλείψει σοβαρών αιτιών και
ερεθισμάτων, δημιουργώντας ζητήματα στις καθημερινές δραστηριότητες, τότε τα παραπάνω
ονομάζονται με έναν όρο «διαταραχές άγχους».
Οι αγχώδεις διαταραχές αποτελούν τις πιο συνήθεις ψυχολογικές διαταραχές, με 284

εκατομμύρια πάσχοντες παγκοσμίως για το 2017 (Ritchie & Roser, 2018) και με το 30% των
ενηλίκων να επηρεάζεται από αυτές κατά τη διάρκεια της ζωής του (Parekh, 2017). Έρευνα
του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας σε 27 χώρες για το World Mental Health Survey
Initiative (WMH), κατέδειξε τις αγχώδεις διαταραχές πρώτες σε συχνότητα σε όλες τις
χώρες, πλην μίας (Mathews, 2017). Το άγχος αποτελεί φυσιολογική αντίδραση του
οργανισμού σε στρεσογόνους παράγοντες (fight or flight response) και μπορεί να βοηθήσει
το άτομο να αντεπεξέλθει σε διάφορες δύσκολες καταστάσεις. Το άγχος ως κομμάτι της
αγχώδους διαταραχής από την άλλη, περιλαμβάνει υπερβολική αντίδραση στα διάφορα
ερεθίσματα. Αυτή μπορεί να εκφράζεται με φόβο και υπέρμετρη ή/και υπότονη ανταπόκριση
από τον πάσχοντα, βάζοντας τροχοπέδη στην καθημερινή του λειτουργία (Parekh, 2017).
5
Βλ.σχ. Αnxiety disorders : /www.psychiatry.org
30
2.2.2 Τύποι αγχώδους διαταραχής

Σε μια προσπάθεια κατηγοριοποίησης της αγχώδους διαταραχής, εντοπίζονται οι εξής
ακόλουθοι τύποι:
Α) Διαταραχή Πανικού. Στην περίπτωση αυτής της παραλλαγής της αγχώδους διαταραχής,
το άτομο εμφανίζει έντονα επεισόδια φόβου και άγχους τα οποία εκδηλώνονται αιφνίδια και
χωρίς καμιά προειδοποίηση. Όταν ένα άτομο εισέρχεται σε κατάσταση πανικού τότε διάφορα
φυσικά συμπτώματα ακολουθούν. Τέτοια είναι η δύσπνοια, η ταχυκαρδία, ο φόβος για
επικείμενη λιποθυμία και η απώλεια ελέγχου των καταστάσεων. Όπως ισχυρίζονται οι Roy-
Byrne et al. (2006), παρόλο που τα παραπάνω συμπτώματα δεν είναι εν τέλει επιβλαβή για
τον οργανισμό, εντούτοις η εμπειρία την οποία βιώνει το άτομο είναι τρομακτική. Ως
συνέπεια των παραπάνω, τα άτομα τα οποία βιώνουν τακτικά κρίσεις πανικού, αρχίζουν
σταδιακά να αποφεύγουν την έκθεσή τους σε δημόσιες συνευρέσεις, και κοινωνικές
συγκεντρώσεις. Η πλέον συνηθισμένη ομάδα, η οποία εμφανίζει τη μεγαλύτερη επιρρέπεια
στις κρίσεις πανικού, είναι κυρίως οι νεαρές ηλικίες και ειδικότερα οι φοιτητές.
Β) Φοβίες. Ως φοβία ορίζεται ο υπερβολικός φόβος για ένα συγκεκριμένο αντικείμενο ή

αντίστοιχα για μια συγκεκριμένη κατάσταση. Παραδείγματα εδώ αποτελούν ο φόβος για
έντομα όπως η αράχνες (αραχνοφοβία), ή o φόβος για τα ύψη υψοφοβία κ.λ.π
Η κατάσταση της φοβίας μπορεί να οδηγήσει ένα άτομο να περιορίσει τις δράσεις ή τις
επαφές του με τον κόσμο, λόγω των καταστάσεων ή πραγμάτων που φοβάται. Όπως
αναφέρουν οι Weaton, Bienveniu και Μiloyan (2018) οι φοβίες ξεκινούν από την παιδική
ηλικία αναφορικά με τον επιπολασμό της διαταραχής, το 5% -10% του πληθυσμού έχει
βιώσει καταστάσεις οι οποίες του προκαλούν φόβο. Αν και οι περισσότερες φοβίες δεν είναι
σοβαρές ή επιβλαβείς για το άτομο, εντούτοις, σε περιπτώσεις κατά τις οποίες η διαταραχή
προκαλεί σημαντική διαταραχή της ρουτίνας και της καθημερινότητάς του, τότε ενδείκνυται
το άτομο αυτό, να ακολουθήσει σχετική θεραπεία.
Γ) Ψυχαναγκαστική Διαταραχή. Η ψυχαναγκαστική διαταραχή κυρίως εκδηλώνεται με την

εμφάνιση εμμονών, όπως επίμονων σκέψεων, εικόνων ή παρορμήσεων οι οποίες είναι
ψυχοφθόρες και οδυνηρές για το άτομο. Μερικά κοινά και συνηθισμένα παραδείγματα
εμμονικών σκέψεων είναι η δημιουργία αμφιβολιών σχετικά με το εάν το άτομο έχει
κλειδώσει την πόρτα, έχει απενεργοποιήσει τις ηλεκτρικές συσκευές και γενικά εμμονές οι
οποίες κατά κύριο λόγο δεν έχουν ως βάση τους έναν ρεαλιστικό και αντικειμενικό φόβο.
31
Όπως αναφέρει σχετικά ο Salkovskis (2007) οι καταναγκασμοί οι οποίοι κυριεύουν το άτομο

έχουν βασικό τους χαρακτηριστικό την κατεπείγουσα ανάγκη να τελέσει το άτομο μια
συγκεκριμένη διαδικασία η οποία θα το βοηθήσει να απαλλαγεί από το άγχος το οποίο
συνδέεται με τις εμμονικές σκέψεις. Μερικά παραδείγματα καταναγκασμών είναι το διαρκές
πλύσιμο των χεριών, η καταμέτρηση και η επανάληψη συγκεκριμένων διαδικασιών, οι
οποίες θα διασφαλίσουν και θα κάνουν το άτομο να αισθανθεί σίγουρο πως τα πράγματα τα
οποία έχει κάνει είναι τέλεια, χωρίς ελαττώματα ενώ έχουν τελεστεί, με μια συγκεκριμένη
σειρά. Οι ιδεοψυχαναγκασμοί είναι ιδιαίτερα βασανιστικοί και ψυχοφθόροι για άτομο που
κυριεύεται από αυτούς, καθώς παρεμβαίνουν στην καθημερινότητα του και διαταράσσουν
την ηρεμία και την ομαλότητα της ζωής του.
Δ) Κοινωνική διαταραχή άγχους (κοινωνικό άγχος). Η συγκεκριμένη διαταραχή σχετίζεται

με τον έντονο και επίμονο φόβο σχετικά με κοινωνικές εκδηλώσεις και καταστάσεις οι
οποίες με τη σειρά τους έχουν τη βάση στον συγχρωτισμό των ατόμων τα οποία πάσχουν από
κοινωνική διαταραχή με άλλα άτομα τα οποία τους είναι άγνωστα. Τα άτομα που υποφέρουν
από κοινωνική διαταραχή αποφεύγουν την έκθεσή τους σε άγνωστα κοινά, λόγω του ότι
φοβούνται πως θα ενεργήσουν με τρόπο ο οποίος θα είναι ανάρμοστος ή ταπεινωτικός για τα
ίδια. Αυτό έχει ως συνέπεια τα άτομα τα οποία πάσχουν από την εν λόγω διαταραχή να
περιορίζουν τις συνευρέσεις και τις εμφανίσεις τους σε δημόσιους χώρους προκειμένου να
ελαχιστοποιήσουν τις πιθανότητες να βρεθούν σε αγχωτικές καταστάσεις.
2.2.3 Προτάσεις από τους επαγγελματίες υγείας για τη μείωση του άγχους κατά την
περίοδο της πανδημικής κρίσης
Πέρα από τις συγκεκριμένες δράσεις στις οποίες οι κυβερνήσεις έχουν προβεί προκειμένου
να αντιμετωπίσουν τις ανησυχίες, τους φόβους και τις ελλείψεις με τις οποίες έρχονται
αντιμέτωποι οι επαγγελματίες υγείας σε αυτή την πρωτόγνωρη συνθήκη, όπως αναφέρουν οι
Shanafelt, Ripp και Trockel (2020), οι ίδιοι οι επαγγελματίες υγείας επιθυμούν να έχουν μια
ορατή και συμμετοχική στον αγώνα τους ηγεσία κατά τη διάρκεια αυτής της ταραγμένης
περιόδου. Μιλώντας για ηγέτες οι συγγραφείς εννοούν τα ανώτερα στελέχη ενός
νοσοκομείου, τους προϊσταμένους των νοσηλευτών, τους προέδρους και τους επικεφαλής
των τμημάτων των νοσοκομείων κ.λ.π. Προκειμένου να διευκολυνθεί περαιτέρω η
επαγγελματική καθημερινότητα των επαγγελματιών υγείας, όλες οι ομάδες των
32
προϊσταμένων οι οποίες αναφέρθηκαν θα πρέπει να επανεξετάσουν άμεσα νέους

καινοτόμους τρόπους προκειμένου οι ίδιοι να μην είναι αποστασιοποιημένοι, αλλά να είναι
παρόντες και να ενεργούν προκειμένου να συνδέσουν και να ενώσουν τις προσπάθειές τους
με τους υφισταμένους τους. Όπως συνεχίζουν στο άρθρο τους οι Shanafelt, Ripp και Trockel
(2020), είναι πολύ σημαντικό οι προϊστάμενοι των νοσηλευτών να κατανοήσουν αρχικά τις
πηγές οι οποίες προκαλούν άγχος και ανησυχία στους υφισταμένους τους και κατόπιν να
προβούν σε βοηθητικές και διορθωτικές ενέργειες αναφορικά με την επαγγελματική
καθημερινότητα του ιατρικού προσωπικού. Μέσα από έρευνα την οποία διεξήγαγαν οι
Shanafelt, Ripp και Trockel (2020), διαφάνηκε πως οι επαγγελματίες υγείας αισθάνονται
οικειότητα και ασφάλεια όταν οι προϊστάμενοί τους, επισκέπτονται και οι ίδιοι τα τμήματα
στα οποία βρίσκονται οι ασθενείς με covid-19, και δείχνουν ενδιαφέρον ενώ την ίδια στιγμή
λειτουργούν ενθαρρυντικά ως προς εκείνους. Σύμφωνα με στοιχεία τα οποία δίνουν οι
συγγραφείς, οι επαγγελματίες υγείας αισθάνονται ασφάλεια, εκτίμηση και ταυτόχρονα
ενθαρρύνονται όταν οι προϊστάμενοί τους δείχνουν έμπρακτα το ενδιαφέρον και τη
συμπαράστασή τους, την ίδια στιγμή που συζητούν μαζί τους για τις ανάγκες τα προβλήματα
αλλά και την ψυχολογική τους κατάσταση.
2.3 Stress
2.3.1 Εννοιολογική προσέγγιση και ιστορική αναδρομή

Αρχικά ο όρος στρες χρησιμοποιήθηκε ως ψυχολογικός όρος προκειμένου να περιγράψει
διάφορες μορφές και τύπους σωματικών πιέσεων. Αρχής γενομένης από τους Ρωμαίους, η
έννοια στρες και όχι η λέξη αυτή καθ’ αυτή, έγινε κατανοητή ως ένα σύνολο δυνάμεων οι
οποίες δρουν πάνω σε έναν αριθμό αντικείμενων. Ο όρος αυτός χρησιμοποιείτο ως όρος της
αρχιτεκτονικής. Στην έννοια του στρες βασίσθηκαν οι Ρωμαίοι αρχιτέκτονες και πολιτικοί
μηχανικοί της ρωμαϊκής εποχής προκειμένου να χτίσουν τοξωτές γέφυρες και κολοσσιαία
στάδια και οικοδομήματα, μέσω συμπιέσεων.
Ετυμολογικά η λέξη στρες είναι παράγωγο του λατινικού strictus το οποίο σημαίνει
«στενός» - «πιεστικός». (Robinson, 2018)
Η χρήση για πρώτη φορά του όρου στρες προκειμένου να περιγραφεί ένας συνδυασμός
εσωτερικών και εξωτερικών αντιδράσεων, εμφανίζεται στο στατιστικό απολογισμό του
William Shaw Mason στην Ιρλανδία (1814 -1819) στον οποίο ο ίδιος διεπίστωσε ότι ο
33
κατώτερης τάξης πληθυσμός και συγκεκριμένα ο πιο φτωχός οικονομικά πληθυσμός, και
ιδιαίτερα οι γυναίκες, εμφάνιζαν μεγάλα ποσοστά θνησιμότητας σε νεαρή ηλικία. Ο βασικός
λόγος θανάτου τους ήταν αυτό που περιέγραψε ο ίδιος ως “ πίεση από τη σκληρή δουλειά”
(stresses from hard work). Παρά τη σημαντικότητα την οποία εμφάνιζαν τα δεδομένα από τις
στατιστικές του William Shaw Mason, αυτά δεν έλαβαν ιδιαίτερης προσοχής και σημασίας
και ούτε διερευνήθηκαν συστηματικά έως και τον 19ο αιώνα (Robinson, 2018).
Σήμερα, το στρες μπορεί να αναφέρεται τόσο σε βιολογικές, όσο και σε ψυχικές εξεργασίες,
και είναι αποκύημα της ανάγκης του ατόμου για αντίδραση προς κάποια πραγματική ή
φανταστική πηγή πίεσης (Scott, 2020). Η σωματική αντίδραση περιλαμβάνει πολλές
λειτουργίες και διάφορα όργανα και συστήματα, όπως ο μεταβολισμός (ενεργοποίηση του
μεταβολισμού), οι μύες (σύσπαση μυών), η καρδιά (αύξηση του καρδιακού ρυθμού), ακόμη
και η μνήμη (σύγχυση). Οι διάφορες ψυχικές εξεργασίες (π.χ. θυμός, ανησυχία, τικ, έλλειψη
εστίασης των νοητικών λειτουργιών, κ.α.) εξαρτώνται από την προσωπικότητα του καθενός
αλλά και το κοινωνικό του περιβάλλον.
Το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού ανέφερε πως αισθάνεται στρες το 2019, με την
Ελλάδα στην κορυφή των πιο επηρεασμένων χωρών (59%) (Dershowitz, 2021). Πρέπει να
τονιστεί, πάντως, πως το στρες, όπως και το άγχος, αποτελεί διεργασία η οποία υπό
φυσιολογικές συνθήκες, βοηθά τον άνθρωπο να αντεπεξέλθει στις ανάγκες της
καθημερινότητάς του (Shaw et al., 2018).
Πολλοί αναλυτές χρησιμοποιούν διαφορετικούς όρους για να διαχωρίσουν το στρες σε καλό

(eustress) και κακό (distress) (Lindberg, 2019). Τα αποτελέσματα αρκετών ερευνών
συμφωνούν πως το μακροχρόνιο και υπέρμετρο στρες εμποδίζει τον πάσχοντα από την
επιτέλεση των καθημερινών λειτουργιών σε κάθε έκφανση της ζωής του, ενώ μπορεί να
οδηγήσει σε πλήθος σοβαρών παθήσεων, όπως η υπέρταση, οι καρδιακές παθήσεις, οι
ανοσολογικές διαταραχές και οι νευρώσεις (Shaw et al., 2018) (Schneiderman et al, 2005).
2.3.2 Εργασιακό στρες (job stress)
Στο εργασιακό στρες οι παράγοντες πίεσης οι οποίοι εμπλέκονται σχετίζονται με την

εργασία. Εν γένει το εργασιακό στρες προκαλείται από συνθήκες οι οποίες σχετίζονται με το
επαγγελματικό περιβάλλον και επηρεάζουν την απόδοση του ατόμου ή και τη συνολική
ευημερία του σώματος αλλά και του μυαλού του.
34
Το εργασιακό στρες είναι ένα αποτέλεσμα μιας σύγκρουσης η οποία διεξάγεται μεταξύ
ρόλων και αναγκών ενός μεμονωμένου εργαζόμενου και των απαιτήσεων του περιβάλλοντος
εργασίας του. Όπως ισχυρίζονται οι Mohamad και Rahman (2015) το εργασιακό στρες δεν
περιορίζεται σε συγκεκριμένα επαγγέλματα ή στο πλαίσιο ενός συγκεκριμένου οργανισμού.
Για παράδειγμα οι διευθυντές και οι εργαζόμενοι σε διαφορετικές θέσεις και με διαφορετικές
αρμοδιότητες παρουσιάζουν συμπτώματα εργασιακού στρες. Η έννοια του εργασιακού στρες
συνδέεται στην καθημερινότητα με τη έννοια της πρόκλησης (όταν για παράδειγμα μια
εργασία λόγω της δυσκολίας ή της περιπλοκότητάς της αποτελεί μια εργασιακή πρόκληση),
πάρα ταύτα οι έννοιες αυτές δεν είναι ταυτόσημες.
Σύμφωνα με τους Mohamad και Rahman (2015) η πρόκληση είναι μια έννοια η οποία
σχετίζεται με την ψυχολογική και σωματική ενεργοποίηση και αποτελεί εν μέρει και ένα
έναυσμα το οποίο παρακινεί ένα άτομο να μάθει νέες δεξιότητες και να εξελιχθεί στον
εργασιακό του τομέα και στο αντικείμενο εργασίας του. Όπως ισχυρίζονται οι ερευνητές
όταν μια πρόκληση επιτύχει το στόχο της και τελικά ικανοποιηθεί, τότε το άτομο αισθάνεται
επαρκές, χαλαρό και ικανοποιημένο. Ως εκ τούτου συμπεραίνεται ότι η πρόκληση είναι ένα
σημαντικό συστατικό και η βάση για μια υγιή και παραγωγική εργασία.
Σε ένα άλλο επίπεδο μερικές φορές βιώνουν μια σύγχυση αναφορικά με τη διαφορά μεταξύ
στρες και πίεσης. Η πίεση αποτελεί μια κατάσταση η οποία είναι αναπόσπαστο κομμάτι και
μέρος της εργασίας, το οποίο λειτουργεί ενθαρρυντικά και βοηθά στο να επιτελεστεί με
επιτυχία η εργασία και να διατηρηθεί η ομαλή σχέση μεταξύ εργαζόμενων και ηγετικών
στελεχών. Εντούτοις, όταν η πίεση καθίσταται υπερβολική ή ανεξέλεγκτη, τότε υπονομεύει
τις επιδόσεις και την απόδοση των εργαζόμενων και παίρνει τη μορφή του στρες. Αυτή η
περίπτωση μπορεί να καταλήξει να υπονομεύσει τις επιδόσεις των εργαζομένων και να έχει
και άλλες συνέπειες όπως το να καταστεί υπερβολικά δαπανηρή για τους εργοδότες και να
οδηγήσει σε πιο αξιοσημείωτες συνέπειες όπως το να οδηγηθούν οι εργαζόμενοι σε
καταστάσεις οι οποίες είναι επιβλαβείς για την υγεία τους (Williams & Cooper, 2002).
2.3.3 Μετατραυματικό άγχος ή εναλλακτικά διαταραχή PTSD (Post traumatic stress

disorder)
Η συγκεκριμένη διαταραχή κάνει την εμφάνισή της κατόπιν ενός τραυματικού γεγονότος
όπως ένα σοβαρό ατύχημα, μια σεξουαλική, σωματική ή άλλου τύπου επίθεση και μετά το
πέρας ενός πολέμου. Όπως αναφέρει η Yehuda, (2002) τα βασικά συμπτώματα της
35
συγκεκριμένης διαταραχής μπορεί να εμφανίζονται ως αποφυγή ή αγωνία του ατόμου σε

οτιδήποτε του θυμίζει το τραύμα και ως επαναλαμβανόμενες εικόνες του τραυματικού
γεγονότος, ενώ σε σωματικό επίπεδο το άτομο το οποίο βρίσκεται σε κατάσταση
μετατραυματικού στρες εμφανίζει μούδιασμα στα χέρια και ευερεθιστότητα. Αξίζει εδώ να
σημειωθεί ότι δεν έπεται πως όλα τα άτομα τα οποία έχουν βιώσει τραυματικές καταστάσεις
θα εμφανίσουν σε κάποια στιγμή της ζωής τους μετατραυματικό στρες. Πάρα ταύτα
προκειμένου ένα άτομο να διαγνωσθεί με μετατραυματικό στρες, θα πρέπει τα συμπτώματα
τα οποία έχει να επιμένουν για περισσότερο από έναν μήνα μετά το τραυματικό επεισόδιο
και να προκαλούν στο άτομο δυσφορία, αναταραχή και δυσλειτουργία στην καθημερινή του
ζωή.
2.3.4 Δευτερεύον μετατραυματικό στρες και επαγγελματίες υγείας

Σύμφωνα με τα όσα αναφέρουν οι Simpson & Starkey (2006) ως δευτερεύον
μετατραυματικό στρες (secondary post-traumatic stress) ορίζεται μια κατάσταση εξάντλησης
και δυσλειτουργίας σε βιολογικό, ψυχολογικό και κοινωνικό επίπεδο, η οποία προκύπτει ως
αποτέλεσμα παρατεταμένης έκθεσης του ατόμου στην «κόπωση συμπόνοιας» (compassion
fatigue). Έτσι όπως αναφέρουν οι Adams, Boscarino και Figley (2006), ως κόπωση
συμπόνοιας ορίζεται μια κατάσταση η οποία κατά κύριο λόγο προκαλείται λόγω της
ταύτισης των επαγγελματιών υγείας με τους ασθενείς με συνέπεια την «απορρόφηση» από
μέρους τους του πόνου τον οποίο βιώνουν οι ασθενείς. Η κατάσταση αυτή φέρει
χαρακτηριστικά όπως αυτά της σωματικής εξάντλησης και της χαμηλής ενσυναίσθησης και
συμπόνοιας ενώ όλα τα παραπάνω συχνά περιγράφονται ως αρνητικός τρόπος αντίληψης και
πρόσληψης της φροντίδας. Η κόπωση συμπόνοιας θεωρείται απότοκος της διαρκούς
συναναστροφής των επαγγελματιών υγείας με ασθενείς οι οποίοι είναι θύματα τραυμάτων,
ασθενειών, καταστροφών και στην προκειμένη περίπτωση ασθενείς οι οποίοι νοσηλεύονται
με την νόσο covid- 19. Όπως αναφέρουν οι ερευνητές το δευτερεύον μετατραυματικό στρες
προσομοιάζει με τη δευτερογενή διαταραχή του μετατραυματικού στρες, αλλά έχει αρκετές
διαφορές. Μέσα στη διεθνή βιβλιογραφία η έννοια του δευτερεύοντος μετατραυματικού
στρες είναι γνωστή και ως δευτερογενές τραύμα, ή διαταραχή του τραυματικού στρες.
Συνεχίζοντας οι Simpson και Starkey (2006), εξηγούν πως το συγκεκριμένο φαινόμενο κάνει
την εμφάνισή του όταν το άτομο έρχεται σε επαφή με άτομα τα οποία βιώνουν και
αποπνέουν πόνο. Τότε το άτομο το οποίο επικεντρώνεται στην ανακούφιση του ατόμου από
τον πόνο, ασυναίσθητα εισπράττει και απορροφά τις πληροφορίες τις οποίες δέχεται και
36
τελικά βιώνει και το ίδιο τον πόνο του ατόμου που προσπαθεί να ανακουφίσει. Οι
εκδηλώσεις των ατόμων τα οποία εκτίθενται και βιώνουν δευτερογενές μετατραυματικό
στρες διαφέρουν μιας και κάποια είναι σε θέση να ανεχθούν την έκθεση στον πόνο του
άλλου, ενώ άλλα άτομα όχι. Ένα παράδειγμα σχετικά με τα παραπάνω είναι η έρευνα η
οποία διεξήχθη από το King’s College London. Η συγκεκριμένη έρευνα διεξήχθη κατά το
πρώτο κύμα της πανδημίας του covid-19, και συγκεκριμένα από τον Ιούνιο έως και τον
Ιούλιο του 2020, σε 9 νοσοκομεία της Αγγλίας και συγκεκριμένα μεταξύ επαγγελματιών
υγείας, οι οποίοι εργάζονταν σε ΜΕΘ. Σύμφωνα με τους Greenberg et al. (2021), η έρευνα
βασίσθηκε στη συμπλήρωση ανώνυμων ηλεκτρονικών ερωτηματολογίων τα οποία οι
συμμετέχοντες συμπλήρωσαν. Τα αποτελέσματα της έρευνας τα έδειξαν τον μεγάλο
αντίκτυπο που είχε η πανδημία και συγκεκριμένα η εργασία σε ΜΕΘ, κατά την περίοδο
κορύφωσης της νόσου. Όπως αναφέρει ένας εκ των ερευνητών, τα αποτελέσματα έδειξαν
σοβαρή επιδείνωση των συμπτωμάτων ψυχικής ασθένειας σε τέτοιο σημείο ώστε πολλοί από
τους επαγγελματίες υγείας να είναι επιρρεπείς στη χρήση αλκοόλ και να αισθάνονται
εξάντληση και ανεπάρκεια σχετικά με την ολοκλήρωση των καθηκόντων τους. Όπως
συνεχίζουν οι Greenberg et al. (2021), κύρια αιτία των παραπάνω είναι τα υψηλά ποσοστά
θνησιμότητας με τα οποία έρχονται σε επαφή οι επαγγελματίες υγείας σε συνάρτηση με την
δυσκολία επικοινωνίας αλλά και με το γεγονός ότι οι επαγγελματίες υγείας πρέπει να
αναλαμβάνουν το ρόλο των συγγενών στην παρηγοριά και την ψυχική ανακούφιση των
ασθενών, λόγω του ότι οι επισκέψεις απαγορεύονται. Εν κατακλείδι, όπως τονίζουν οι
Greenberg et al. (2021) μια άλλη παράμετρος η οποία επιφορτίζει συναισθηματικά τους
επαγγελματίες υγείας και τους δημιουργεί περισσότερο στρες είναι το ηθικό δίλλημα και ο
φόβος με τον οποίο έρχονται αντιμέτωποι και αφορά στον εάν μεταφέρουν την νόσο στην
οικογένειά τους και στους οικείους τους.
3. Επαγγελματίες υγείας εν μέσω πανδημίας. Ηρωισμός ή στίγμα;

Μια κοινωνιολογική προσέγγιση
Η κρίση σε όλα τα επίπεδα, την οποία έχει προκαλέσει η πανδημία και τα σχετικά με αυτήν
επακόλουθα, επηρεάζει έντονα όλους τους επαγγελματίες υγείας. Ως πρωταγωνιστές αυτής,
ιδωμένοι μέσα από ένα διαφορετικό πρίσμα, προσομοιάζουν με ήρωες οι οποίοι δίνουν
καθημερινές μικρές ή μεγάλες μάχες με τον «αόρατο εχθρό». Τα παραπάνω έχουν
περισσότερο νόημα και γίνονται επαρκώς κατανοητά εάν τα θέσουμε υπό τη σκοπιά των
37
όσων αναφέρει η Σόντακ (1993) μιλώντας για τις καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης. Όπως
ισχυρίζεται η συγγραφέας καταστάσεις όπως ο πόλεμος (ή στην προκειμένη περίπτωση η
πανδημική κρίση) αποτελούν συνθήκες οι οποίες δεν χρήζουν ρεαλιστικής αντιμετώπισης.
Έτσι μπορούν να δικαιολογηθούν και να γίνουν πιο σαφείς η μεγάλη προσπάθεια, οι
εξουθενωτικές συνθήκες εργασίας αλλά και η σωματική εξάντληση των ιατρών και των
νοσηλευτών οι οποίες αγγίζουν τα όρια του μη ρεαλιστικού. Ούτως ή αλλιώς εν καιρώ
πολέμου ή κρίσης καμία θυσία δεν είναι αρκετή και δεν θεωρείται υπερβολική όπως
αποφαίνεται η Σόντακ (1993). To ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό στην ουσία αποτελεί
το ηρωικό στέλεχος της συγχρονισμένης προσπάθειας κατά της νόσου.
Ταυτόχρονα όμως αποτελεί και μια γέφυρα, ανάμεσα στους ασθενείς και την κοινωνική
ομάδα των υγειών. Οι ίδιοι διαμεσολαβούν και βρίσκονται στο μεταίχμιο, μεταξύ αρρώστιας
και υγείας.
Ένα από τα άρθρα τα οποία διαπραγματεύονται τις επιπτώσεις τις οποίες έχει η νόσος στην
ψυχική υγεία των επαγγελματιών υγείας, αναφέρει πως ένας επιπλέον παράγοντας ο οποίος
ευθύνεται για την εμφάνιση της κατάθλιψης και του άγχους είναι το γεγονός ότι αισθάνονται
και εν μέρει είναι στιγματισμένοι. Το στίγμα του πιθανού μεταδότη της ασθένειας στους
γύρω τους και κυρίως στους οικείους τους. Από μια κοινωνιολογική και ανθρωπολογική
προσέγγιση το ζήτημα του στίγματος σχετικά με την περίπτωση των επαγγελματιών υγείας,
σχετίζεται με το γεγονός ότι οι ίδιοι την στιγμή που πολεμούν την εξάπλωση του ιού και την
εξάπλωση της μόλυνσης γίνονται ταυτόχρονα μέρος της. Η μόλυνση με μια συμβολική
έννοια πέρα από την πραγματική αναφέρεται και σχολιάζεται στο βιβλίο της Douglas (1984)
Purity and Danger: An analysis of the concepts of pollution and taboo, ισχυρίζεται ότι η
ακαθαρσία ή μόλυνση αντιπροσωπεύουν κάτι που είναι εκτός τόπου. H μόλυνση κατά την
δική της θεώρηση είναι μια κατάσταση η οποία διαταράσσει την υπάρχουσα τάξη. Όπως
αναφέρει η ίδια, η λογική της καθαρότητας εκπορεύεται από τη λογική μιας παγκόσμιας
τάξης, η ύπαρξη της οποίας κινδυνεύει από την ακαθαρσία. Σύμφωνα με την Douglas το
ανθρώπινο σώμα αποτελεί έναν μικρόκοσμο του κοινωνικού σώματος. Είναι μια ζωντανή
κοινωνική πραγματικότητα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα κάθε κίνδυνος ο οποίος απειλεί το
σώμα να συμβολίζει έναν κίνδυνο για ολόκληρη την κοινωνία. Οι επαγγελματίες υγείας υπό
αυτή την έννοια συμβολίζουν την μόλυνση, την ανασφάλεια αλλά και την πιθανή απειλή, την
ίδια στιγμή που στις συνειδήσεις όλου του κοινωνικού σώματος είναι χαρακτηρισμένοι ως οι
ήρωες κατά της πανδημίας COVID-19.
38
Με βάση τα παραπάνω, κατανοούμε την ανάγκη για περαιτέρω αναζήτηση και καταμέτρηση
των φαινομένων κατάθλιψης, στρες και άγχους, όπως αυτά παρατηρούνται σε επαγγελματίες
υγείας εν τω μέσω της πανδημίας COVID-19 και ειδικά σε δημόσια νοσοκομεία.
Το Γενικό Νοσοκομείο αποτελείται από την Νοσηλευτική Μονάδα 1 (σύνολο ανεπτυγμένων

κλινών 328) και τη Νοσηλευτική Μονάδα 2 (σύνολο ανεπτυγμένων κλινών 70). Και οι δύο
μονάδες είναι λειτουργίας 24/7 (Γενικό Νοσοκομεί, nd)
Στις 13 Αυγούστου 2020 η Νοσηλευτική Μονάδα 2 ορίστηκε ως «Νοσοκομείο – COVID» με

σκοπό την άμεση σύσταση κλινικής για τη νοσηλεία ασθενών με COVID-19 (κλινική
COVID). Η κλινική COVID λειτουργεί από τις 2 Σεπτεμβρίου 2020. Η δυναμικότητά της
αρχικά ήταν 6 (έξι) κλίνες και εν συνεχεία αναπτύχθηκε στην τελική της μορφή
περιλαμβάνοντας 35 (τριάντα πέντε) κλίνες. Κατά την περίοδο του δεύτερου κύματος
πανδημίας, κατά διαστήματα νοσηλεύονταν στην κλινική COVID έως και 34 ασθενείς. Στις
25 Νοεμβρίου 2020 ξεκίνησε η λειτουργία της Μονάδας Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ)
COVID, για τη νοσηλεία διασωληνωμένων ασθενών με COVID-19, δυναμικότητας 4
(τεσσάρων) κλινών.
Από την αρχή της λειτουργίας της έως και τον Μάιο 2021 στην κλινική COVID-19 έχουν
νοσηλευτεί 488 ασθενείς και έχουν δοθεί 483 εξιτήρια, ενώ στην ΜΕΘ COVID-19 έχουν
νοσηλευτεί 19 διασωληνωμένοι ασθενείς και έχουν δοθεί 19 εξιτήρια.
Ακολουθεί έρευνα σε δείγμα επαγγελματιών υγείας του Γενικού Νοσοκομείου (Νοσηλευτική

Μονάδα 1 και Νοσηλευτική Μονάδα 2).
39
4. Μεθοδολογία Έρευνας
4.1 Αναγκαιότητα και Σημασία της Έρευνας
Οι επαγγελματίες υγείας είναι οι πρώτοι «στρατιώτες» εναντίον της πανδημίας Covid. Το

επίπεδο της ψυχικής τους κατάστασης είναι αδιαπραγμάτευτο όπλο για την αντιμετώπιση
των δύσκολων καταστάσεων που βιώνουν. Στην παρούσα διπλωματική εργασία, γίνεται
προσπάθεια να καταγραφούν οι πολύ σημαντικές απόψεις των επαγγελματιών υγείας σχετικά
με τη κατάθλιψη, το άγχος και το στρες που βιώνουν εν μέσω της πανδημίας Covid 19.
4.2 Σκοπός και ερωτήματα της έρευνας
Ο βασικός στόχος του παρόντος ερευνητικού εγχειρήματος είναι να εκτιμήσει, έχοντας ως

κύριο εργαλείο μέτρησης της, το ερωτηματολόγιο DASS- 42, τα επίπεδα κατάθλιψης, άγχους
και στρες των επαγγελματιών υγείας οι οποίοι εργάζονται στο Γενικό Νοσοκομείο.
Αναφορικά με τα ερωτήματα τα οποία καλείται να απαντήσει η παρούσα έρευνα είναι τα

εξής:
Ερευνητικό Ερώτημα 1: Ποιο είναι το προφίλ του επαγγελματία υγείας που παρουσιάζει τα
μεγαλύτερα (συγκεντρωτικά και επί μέρους) ποσοστά άγχους, στρες και κατάθλιψης;
Ερευνητικό Ερώτημα 2: Σύγκριση των επιμέρους σκορ κατάθλιψης, άγχους και στρες, καθώς
και των συνολικών DASS σκορ, των δύο νοσηλευτικών μονάδων που αποτελούν το
νοσοκομείο. Τι επικρατεί περισσότερο (κατάθλιψη, άγχος ή στρες) στο σύνολο των
επαγγελματιών υγείας;
Ερευνητικό Ερώτημα 3: Ποια είναι τα αποτελέσματα της σύγκρισης μεταξύ των διαφόρων
δημογραφικών ομάδων, όσον αφορά τα συγκεντρωτικά ποσοστά άγχους, στρες και
κατάθλιψης; Ειδικότερα, ποιο το αποτέλεσμα της σύγκρισης μεταξύ των εργαζομένων της
κλινικής COVID-19 και του υπόλοιπου πληθυσμού των επαγγελματιών υγείας του Γενικού
Νοσοκομείου;
40
4.3 Δείγμα/ Μεθοδολογία έρευνας
Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν 300 επαγγελματίες υγείας διαφόρων ειδικοτήτων, όπως:
ιατροί, νοσηλεύτριες/νοσηλευτές, φαρμακοποιοί, διοικητικό προσωπικό, κ.α. Όλοι οι
συμμετέχοντες εργάζονται στο Γενικό Νοσοκομείο (Νοσηλευτική Μονάδα 1, Νοσηλευτική
Μονάδα 2). Έγινε τυχαία επιλογή δείγματος, με κλήρωση ονομάτων από τη συνολική λίστα
εργαζομένων του νοσοκομείου, δηλαδή μεταξύ 1078 εργαζομένων. Διανεμήθηκαν 300
ερωτηματολόγια από τα οποία συμπληρώθηκαν τα 218, ποσοστό 72,7%. Το ποσοστό του
πληθυσμού που συμμετείχε στην έρευνα ήταν 20,2% επί του συνόλου των εργαζομένων του
Γ.Ν. Η έρευνα διεξήχθη σε χρονικό διάστημα τριών μηνών, από 01/02/2020 έως 01/05/2020.
4.4 Εργαλεία συλλογής δεδομένων
Ο τρόπος της συλλογής των δεδομένων ήταν η χρήση ανώνυμων ερωτηματολογίων τα οποία
χωρίζονταν σε δύο μέρη:
1. Ανώνυμο ερωτηματολόγιο σχετικά με δημογραφικά στοιχεία, το οποίο περιλαμβάνει

φύλο, ηλικία, οικογενειακή κατάσταση, επίπεδο εκπαίδευσης, αντικείμενο εργασίας, χώρο
και χρόνο εργασίας.
2. Ανώνυμο ερωτηματολόγιο DASS 42 σχετικά με την κατάθλιψη, το άγχος και το στρες,

(Depression, Anxiety, Stress scale), όπως αυτό μεταφράσθηκε στην ελληνική από τους
Lyrakos, Arvaniti (Greek Dass). Σκοπός του ερωτηματολογίου είναι, σύμφωνα με τον
Γεώργιο Λυράκο που είναι ο μεταφραστής του στα ελληνικά, "η αξιολόγηση της αρνητικής
συναισθηματικής κατάστασης με ένα σύνολο τριών αυτοχορηγούμενων κλιμάκων
σχεδιασμένες να μετρούν την αρνητική συναισθηματική διάσταση της κατάθλιψης, του
άγχους και του στρες".
Το ερωτηματολόγιο αποτελείται από 42 ερωτήσεις. Καθεμία από τις τρεις κλίμακες του
DASS περιλαμβάνει 14 ερωτήματα, τα οποία διαιρούνται σε υποκλίμακες 2-5 ερωτημάτων
με παρόμοιο περιεχόμενο. Οι συμμετέχοντες δηλώνουν τον βαθμό κατά τον οποίο θεωρούν
ότι τους αντιπροσωπεύει κάθε μια από τις 42 προτάσεις, χρησιμοποιώντας μια τετραβάθμια
κλίμακα τύπου Likert (0 εως 3) (Lyrakos et al., 2011).
Η συλλογή των δεδομένων επιτεύχθηκε με συνδυασμό φυσικού και διαδικτυακού
41
διαμοιρασμού των ερωτηματολογίων.
4.5 Αξιοπιστία εργαλείου
Το ερωτηματολόγιο DASS 42 αναπτύχθηκε από τους Lovibond & Lovibond (1995),

χρησιμοποιώντας τα αποτελέσματα από 504 ερωτηθέντες φοιτητές. Στη συνέχεια, το DASS
42 σταθμίσθηκε σε δείγμα 1044 ανδρών και 1870 γυναικών του γενικού πληθυσμού, από 17
εως 69 χρονών. Η αξιοπιστία του δοκιμάσθηκε επιτυχώς, έναντι πολλών γκρουπ ασθενών με
ψυχικές διαταραχές (Lovibond & Lovibond, 1995).
Η ελληνική μετάφραση του εργαλείου DASS 42 έχει σταθμιστεί σε δείγμα 537 ατόμων, 17
έως 67 ετών, από όλη την Ελλάδα. Σύμφωνα με τον Γεώργιο Λυράκο που είναι ο
μεταφραστής του DASS 42 στα ελληνικά, "το ερωτηματολόγιο διαθέτει καλή εγκυρότητα
περιεχομένου καθώς και καλή δομική εγκυρότητα" (Lyrakos et al., 2011).
Σε ό,τι αφορά στην αξιοπιστία των τιμών του εργαλείου, χρησιμοποιήθηκε ο συντελεστής
άλφα του Cronbach για τον έλεγχο της εσωτερικής συνέπειας. Λόγω της φύσης των
απαντήσεων οι οποίες ήταν δομημένες με την μορφή κλιμάκων έγινε πρώτα
μετασχηματισμός των μεταβλητών ύστερα πραγματοποιήθηκε το Alpha Cronbach’s Test. Ο
έλεγχος έγινε χωριστά για τις τρεις κλίμακες του ερωτηματολογίου αλλά και για ολόκληρη.
Για τη πρώτη κλίμακα που σχετίζεται με το άγχος ο δείκτης βρέθηκε α = 0,806, για την
κλίμακα στρες α = 0,885 και για την κλίμακα κατάθλιψης α = 0,905. Τέλος, αναφορικά με τη
κλίμακα του DASS βρέθηκε α = 0,914. Οπότε το συγκεκριμένο εργαλείο χαρακτηρίζεται από
υψηλή αξιοπιστία (Creswell, 2011).
4.6 Περιγραφή στατιστικής ανάλυσης
Η ποσοτική μέθοδος χρησιμοποιήθηκε για την υλοποίηση της έρευνας, καθώς μας προσφέρει
μετρήσιμα δεδομένα μέσω τυποποιημένων και καθορισμένων διαδικασιών, επιτυγχάνοντας,
έτσι, αντικειμενικά αποτελέσματα (Creswell, 2011). Με την ανάλυση των δεδομένων,
μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα για το ερευνητικό δείγμα.
42
Για τις κλίμακες του ερωτηματολογίου δημιουργήθηκαν βαθμολογίες-σκορ και

χρησιμοποιήθηκαν μέτρα θέσης όπως η μέση τιμή, η τυπική απόκλιση, διακύμανση, εύρος
μέγιστη ελάχιστη τιμή για να τα εξηγήσουν.
Έγινε χρήση του πίνακα σχετικά με το δείκτη σοβαρότητας των αποτελεσμάτων

(φυσιολογικό, ήπιο, μέτριο, σοβαρό, εξαιρετικά σοβαρό), για την αξιολόγηση του σκορ της
κάθε κλίμακας (Lovibond & Lovibond, 1995).
Οι ακόλουθες υποθέσεις δημιουργήθηκαν για τη συσχέτιση των μεταβλητών:
H0: Υπάρχει ομοιογένεια
H1: Δεν υπάρχει ομοιογένεια
και το τεστ κανονικότητας Kolmogorov - Smirnov με επίπεδο σημασίας α = 0,05

χρησιμοποιήθηκε αρχικά. Η μη παραμετρική δοκιμή Kruskal - Wallis με επίπεδο σημασίας α
= 0,05 χρησιμοποιήθηκε για τον έλεγχο της ομοιογένειας μεταξύ των κλιμάκων της με
δημογραφικά στοιχεία.
Το στατιστικό πακέτο IBM SPSS STATISTICS 22, ένα πρόγραμμα που χρησιμοποιείται
ευρέως στη στατιστική ανάλυση, χρησιμοποιήθηκε για την ανάλυση δεδομένων.
4.7 Ηθική και δεοντολογία έρευνας
Η εργασία πήρε την άδεια για να εκτελεσθεί, με διανομή ερωτηματολογίων, στις 20

Ιανουαρίου 2021 από το Επιστημονικό Συμβούλιο του Γ. Ν. Οι συμμετέχοντες έλαβαν γνώση
της χρήσης των απαντημένων ερωτηματολογίων τους μέσω ενημερωτικού φυλλαδίου που
επισυνάφθηκε μαζί με τα ερωτηματολόγια και το οποίο εκλήθησαν να υπογράψουν.
Προκειμένου να διαφυλαχθούν τα προσωπικά δεδομένα των συμμετεχόντων της έρευνας, τα
προσωπικά τους στοιχεία θα παραμείνουν εμπιστευτικά. Σχετικά με τα αποτελέσματα της
έρευνας, αυτά θα χρησιμοποιηθούν αποκλειστικά προς όφελος της παρούσας μελέτης.
4.8 Πρωτοτυπία της Έρευνας
Από τη βιβλιογραφική ανασκόπηση γίνεται αντιληπτό ότι το πεδίο έρευνας σχετικά με τη

κατάθλιψη, το άγχος και το στρες που βιώνουν οι επαγγελματίες υγείας στην ελληνική
πραγματικότητα χρειάζεται περισσότερη διερεύνηση. Επιπλέον, η μελέτη των παραπάνω
43
στοιχείων στις συνθήκες πανδημίας Covid 19 δεν έχει εξερευνηθεί ακόμα πλήρως, ειδικά στα
δημόσια νοσοκομεία της επαρχίας.
4.9 Περιορισμοί έρευνας
Ο βασικός ανασταλτικός παράγοντας προκειμένου να διεξαχθεί η έρευνα κυρίως σε ό,τι

αφορούσε στην φυσική παρουσία της ερευνήτριας στο πεδίο της έρευνας (νοσοκομείο) ήταν
κατά βάση η ίδια η φύση της έρευνας η οποία προϋπέθετε την επαφή και την επικοινωνία με
επαγγελματίες υγείας κατά την περίοδο της έξαρσης της νόσου. Πάρα ταύτα η αμέριστη
συμπαράσταση και η βοήθεια την οποία έλαβε η ερευνήτρια από τους εργαζόμενους,
συνετέλεσε μεταξύ άλλων στην ομαλή και επιτυχή διεξαγωγή της έρευνας.
44
5. Ερευνητικό Μέρος
5.1 Δημογραφικά Αποτελέσματα
 Φύλο
Όσον αφορά το φύλο οι συμμετέχοντες κατανέμονται σε ποσοστό 28% άνδρες (61 άντρες)
και 72% γυναίκες (157 γυναίκες). (Πίνακας 1– Διάγραμμα 1).
Πίνακας 1. Κατανομή Συμμετεχόντων Βάσει Φύλου

Φύλο Απόλυτη Συχνότητα Σχετική Συχνότητα (%)
Άρρεν 61 28,0
Θήλυ 157 72,0
Σύνολο 218 100,0
Διάγραμμα 1. Ραβδόγραμμα Συμμετεχόντων Βάσει Φύλου
 Ηλικία
Η ηλικία των συμμετεχόντων χωρίστηκε σε πέντε διαφορετικές κλάσεις. Στην πρώτη
κλίμακα περιλαμβάνονται 22 άτομα, ποσοστό 10,1% ηλικίας από 20 έως 30 ετών. Η δεύτερη
κλίμακα αποτελείται από 46 συμμετέχοντες, ποσοστό 21,1% που έχουν ηλικία από 31 έως 40
έτη. Ακόμα στη τρίτη κλάση ανήκουν 86 συμμετέχοντες, ποσοστό 39,4% που έχουν ηλικία
από 41 έως 50 έτη. Στην τέταρτη κλίμακα περιλαμβάνονται 61 άτομα, ποσοστό 28% ηλικίας
45
από 51 έως 60 ετών Τέλος 3 συμμετέχοντες, ποσοστό 1,4% που είναι ηλικίας από 60 ετών
και άνω ανήκουν στην πέμπτη κλάση (Πίνακας 2 –Διάγραμμα 2).
Πίνακας 2. Κατανομή Συμμετεχόντων Βάσει Ηλικίας

Ηλικία (έτη) Απόλυτη Συχνότητα Σχετική Συχνότητα (%)
20-30 22 10,1
31-40 46 21,1
41-50 86 39,4
51-60 61 28,0
>60 3 1,4
Σύνολο 218 100,0
Διάγραμμα 2. Ραβδόγραμμα Συμμετεχόντων Βάσει Ηλικίας
 Μορφωτικό Επίπεδο
Όσον αφορά το εκπαιδευτικό προφίλ η πλειοψηφία των ερωτηθέντων το 45,4% είναι
απόφοιτοι ΤΕΙ (99 συμμετέχοντες), ακολούθως το 29,8% είναι απόφοιτοι ΑΕΙ (65
46
συμμετέχοντες), το 14,2% δήλωσε απόφοιτος Γυμνασίου/Λυκείου (31 συμμετέχοντες),

10,1% (22 συμμετέχοντες) είναι απόφοιτοι ΙΕΚ (Πίνακας 3 – Διάγραμμα 3).
Πίνακας 3. Κατανομή Συμμετεχόντων Βάσει Εκπαίδευσης

Εκπαίδευση Απόλυτη Συχνότητα Σχετική Συχνότητα (%)
Απόφοιτος/η 31 14,2
Γυμνασίου/Λυκείου
Απόφοιτος/η ΙΕΚ 22 10,1
Απόφοιτος/η Τ.Ε.Ι. 99 45,4
Απόφοιτος/η Α.Ε.Ι. 66 30,3
Σύνολο 218 100,0
Διάγραμμα 3. Ραβδόγραμμα Συμμετεχόντων Βάσει Εκπαίδευσης
 Οικογενειακή Κατάσταση
Αναφορικά με την οικογενειακή κατάσταση των ερωτηθέντων, η πλειοψηφία αυτών σε
ποσοστό είναι τα 61% (133 συμμετέχοντες) είναι παντρεμένοι , ενώ μόλις το 1,8% (4
συμμετέχοντες) δήλωσαν χηρεία. Επιπλέον το 10,1% (22συμμετέχοντες) δήλωσαν
47
διαζευγμένοι, το 7,8% (10 συμμετέχοντες) και το 27,1% (59 συμμετέχοντες) δήλωσαν ότι
είναι άγαμοι (Πίνακας 4 – Διάγραμμα 4).
Πίνακας 4. Κατανομή Συμμετεχόντων Βάσει Οικογενειακής κατάστασης

Οικογενειακή Κατάσταση Απόλυτη Συχνότητα Σχετική Συχνότητα (%)
Άγαμος(η) 59 27,1
Διαζευγμένος(η) 22 10,1
Έγγαμος(η)-Σε συμβίωση 133 61,0
Χήρος(α)\ 4 1,8
Σύνολο 218 100,0
Διάγραμμα 4. Ραβδόγραμμα Συμμετεχόντων Βάσει Οικογενειακής κατάστασης
Επιπλέον η πλειοψηφία αυτών σε ποσοστό είναι τα 66,1% (144 συμμετέχοντες) δήλωσαν ότι
έχουν από ένα ως 3 παιδιά, ενώ μόλις το 2,8% (6 συμμετέχοντες) δήλωσαν περισσότερα από
τρία παιδιά. Τέλος το 31,2% (68 συμμετέχοντες) δήλωσαν κανένα παιδί (Πίνακας 5 –
Διάγραμμα 5).
Πίνακας 5. Κατανομή Συμμετεχόντων Βάσει Αριθμού Παιδιών

Αριθμός Παιδιών Απόλυτη Συχνότητα Σχετική Συχνότητα (%)
48
0 68 31,2
1-3 144 66,1
>3 6 2,8
Σύνολο 218 100,0
Διάγραμμα 5. Ραβδόγραμμα Συμμετεχόντων Βάσει Αριθμού Παιδιών
 Θέση Εργασίας
Στην ερώτηση ποια η θέση εργασίας των συμμετεχόντων, η πλειοψηφία σε ποσοστό 22,9%
(50 συμμετέχοντες) δήλωσαν ότι δουλεύουν ως νοσηλευτές ΠΕ/ΤΕ (Πίνακας 6 –Διάγραμμα
6).
Πίνακας 6. Κατανομή Συμμετεχόντων Βάσει Θέσης Εργασίας

Απόλυτη Συχνότητα Σχετική Συχνότητα (%)
Βιολόγος/Βιοχημικός 6 2,8
Βοηθός θαλάμου 2 ,9
Διοικητικός Υπάλληλος 28 12,8
Ειδικευόμενος Ιατρός 14 6,4
Ειδικός Ιατρός 41 18,8
Επισκέπτρια υγείας 1 ,5
Κοινωνικός λειτουργός 2 ,9
Μαία 1 ,5
49
Νοσηλευτής(ια) Δ.Ε. 22 10,1
Νοσηλευτής(ια)Π.Ε./Τ.Ε. 50 22,9
Προσωπικό καθαριότητας 1 ,5
Τεχνολόγος 37 17,0
εργαστηρίων/Παρασκευαστ
ής/α
Τραυματιοφορέας 3 1,4
Υπάλληλος Πληροφορικής 4 1,8
Υπάλληλος Τεχνικής 2 ,9
Υπηρεσίας
Φυσικοθεραπευτής 4 1,8
Σύνολο 218 100,0
Διάγραμμα 6. Ραβδόγραμμα Συμμετεχόντων Βάσει Θέσης Εργασίας
50
51
 Χώρος Εργασίας
Στην ερώτηση ποιος ο χώρος εργασίας των συμμετεχόντων η πλειοψηφία σε ποσοστό 26,6%
(58 συμμετέχοντες) δήλωσαν ότι δουλεύουν στον εργαστηριακό τομέα (Πίνακας 7 –
Πίνακας 7. Κατανομή Συμμετεχόντων Βάσει Χώρου Εργασίας

Διοικητική Υπηρεσία 27 12,4
Επείγοντα 7 3,2
Εργαστηριακός τομέας 58 26,6
Κλινική COVID 22 10,1
Λογιστήριο 2 ,9
ΜΕΘ 4 1,8
Οικονομικό 1 ,5
Παθολογικός τομέας 47 21,6
Τεχνική υπηρεσία 2 ,9
Τμήμα οργάνωσης και 4 1,8

πληροφορικής
Χειρουργικός τομέας 44 20,2
Σύνολο 218 100,0
Διάγραμμα 7. Ραβδόγραμμα Συμμετεχόντων Βάσει Χώρου Εργασίας
52
 Ωράριο
Στην ερώτηση ποιος το ωράριο των συμμετεχόντων η πλειοψηφία σε ποσοστό 42,2% (92
συμμετέχοντες) δήλωσαν ότι δουλεύουν με κυκλικό ωράριο (Πίνακας 8 –Διάγραμμα 8).
Πίνακας 8. Κατανομή Συμμετεχόντων Βάσει Ωραρίου

Κυκλικό 92 42,2
Πρωινό 67 30,7
Πρωινό και εφημερίες 59 27,1
Σύνολο 218 100,0
53
Διάγραμμα 8. Ραβδόγραμμα Συμμετεχόντων Βάσει Ωραρίου
 Χρονική Διάρκεια Εργασίας

Στην ερώτηση ποια η χρονική διάρκεια εργασίας των συμμετεχόντων η πλειοψηφία σε
ποσοστό 27,1% (59 συμμετέχοντες) δήλωσαν ότι δουλεύουν από 21 έως 30 έτη (Πίνακας 9–
Πίνακας 9. Κατανομή Συμμετεχόντων Βάσει Ωραρίου

0-5 48 22,0
6-10 21 9,6
11-15 33 15,1
16-20 29 13,3
21-30 59 27,1
.>31 28 12,8
Σύνολο 218 100,0
54
Διάγραμμα 9. Ραβδόγραμμα Συμμετεχόντων Βάσει Ωραρίου
5.2 Αποτελέσματα Ερευνητικών Ερωτημάτων
Αναφορικά με τη κλίμακα κατάθλιψης οι γυναίκες έχουν μέση τιμή σκορ 8,14 με τυπική
απόκλιση 8,38. Η διάμεση τιμή είναι 6 και έχει εύρος 40 με ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή
40. Αναφορικά με τη κλίμακα άγχους οι γυναίκες έχει μέση τιμή σκορ 8,25 με τυπική
39. Αναφορικά με τη κλίμακα στρες οι γυναίκες έχουν μέση τιμή σκορ 12,91 με τυπική
απόκλιση 9,26. Η διάμεση τιμή είναι 11 και έχει εύρος 41 με ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη
τιμή 41. Τέλος, στη κλίμακα DASS οι γυναίκες έχουν μέση τιμή σκορ 29,32 με τυπική
τιμή 109. (Πίνακας 10). Συνοπτικά οι γυναίκες παρουσιάζουν μεγαλύτερο μέσο σκορ στις
τρεις κλίμακες αλλά και συγκεντρωτικά στη κλίμακα DASS σε σχέση με τους άνδρες που
έχουν μικρότερη μέση τιμή.
Πίνακας 10. Φύλο και κλίμακες
Φύλο Statistic
Κατάθλιψη Άρρεν Mean 6,87
Median 5,00
55
Std. Deviation 6,697
Minimum 0
Maximum 36
Range 36
Θήλυ Mean 8,14
Median 6,00
Minimum 0
Maximum 40
Range 40
Άγχος Άρρεν Mean 5,77
Median 5,00
Minimum 0
Maximum 31
Range 31
Θήλυ Mean 8,25
Median 5,00
Minimum 0
Maximum 39
Range 39
Στρες Άρρεν Mean 12,08
Median 11,00
Minimum 0
Maximum 32
Range 32
Θήλυ Mean 12,91
Median 11,00
56
Minimum 0
Maximum 41
Range 41
Συγκεντρωτικά Άρρεν Mean 24,25
Median 22,00
Minimum 0
Maximum 76
Range 76
Θήλυ Mean 29,32
Median 22,00
Minimum 0
Maximum 109
Range 109
Αναφορικά με τη κλίμακα κατάθλιψης τα μεγαλύτερα ποσοστά έχουν οι άνω των 60 με μέση

τιμή σκορ 11 με τυπική απόκλιση 1. Η διάμεση τιμή είναι 11 και έχει εύρος 12 με ελάχιστη
τιμή 10 και μέγιστη τιμή 12. Τα μικρότερα ποσοστά έχουν οι 20-30 με μέση τιμή σκορ 5,18
με τυπική απόκλιση 5,03. Η διάμεση τιμή είναι 3,5 και έχει εύρος 21 με ελάχιστη τιμή 0 και
μέγιστη τιμή 21.
Αναφορικά με τη κλίμακα άγχους τα μεγαλύτερα ποσοστά έχουν οι άνω των 60 με μέση τιμή
σκορ 9 με τυπική απόκλιση 3,6. Η διάμεση τιμή είναι 8 και έχει εύρος 7 με ελάχιστη τιμή 6
και μέγιστη τιμή 13. Τα μικρότερα ποσοστά έχουν οι 20-30 με μέση τιμή σκορ 5,14 με
τυπική απόκλιση 3,65. Η διάμεση τιμή είναι 4 και έχει εύρος 15 με ελάχιστη τιμή 0 και
μέγιστη τιμή 15.
Αναφορικά με τη κλίμακα στρες τα μεγαλύτερα ποσοστά έχουν οι άνω των 60 με μέση

τιμή σκορ 14,33 με τυπική απόκλιση 3,51. Η διάμεση τιμή είναι 14 και έχει εύρος 7 με
ελάχιστη τιμή 11 και μέγιστη τιμή 18. Τα μικρότερα ποσοστά έχουν οι 20-30 με μέση τιμή
57
σκορ 11,36 με τυπική απόκλιση 5,85. Η διάμεση τιμή είναι 8 και έχει εύρος 24 με ελάχιστη
τιμή 0 και μέγιστη τιμή 24.
Τέλος στη κλίμακα DASS τα μεγαλύτερα ποσοστά έχουν οι άνω των 60 με μέση τιμή σκορ
34,33 με τυπική απόκλιση 5,03. Η διάμεση τιμή είναι 35 και έχει εύρος 29 με ελάχιστη τιμή
10 και μέγιστη τιμή 39. Τα μικρότερα ποσοστά έχουν οι 20-30 με μέση τιμή σκορ 21,77 με
μέγιστη τιμή 53. (Πίνακας 11). Συνοπτικά οι άνω των 60 παρουσιάζουν μεγαλύτερο μέσο
σκορ στις τρεις κλίμακες αλλά και συγκεντρωτικά στην κλίμακα DASS και οι 21-30 τη
μικρότερη μέση τιμή.
Πίνακας 11. Ηλικία και κλίμακες
Ηλικία Statistic
Κατάθλιψη >60 Mean 11,00
Median 11,00
Minimum 10
Maximum 12
Range 2
51-60 Mean 8,57
Median 7,00
Minimum 0
Maximum 36
Range 36
41-50 Mean 8,14
Median 6,00
Minimum 0
Maximum 31
Range 31
31-40 Mean 7,13
58
Median 4,00
Minimum 0
Maximum 40
Range 40
20-30 Mean 5,18
Median 3,50
Minimum 0
Maximum 21
Range 21
Άγχος >60 Mean 9,00
Median 8,00
Minimum 6
Maximum 13
Range 7
51-60 Mean 8,28
Median 6,00
Minimum 0
Maximum 39
Range 39
41-50 Mean 7,92
Median 5,00
Minimum 0
Maximum 37
Range 37
31-40 Mean 6,96
59
Median 4,00
Minimum 0
Maximum 33
Range 33
20-30 Mean 5,14
Median 4,00
Minimum 0
Maximum 15
Range 15
Στρες >60 Mean 14,33
Median 14,00
Minimum 11
Maximum 18
Range 7
51-60 Mean 13,08
Median 11,00
Minimum 0
Maximum 37
Range 37
41-50 Mean 13,18
Median 11,00
Minimum 0
Maximum 41
Range 41
31-40 Mean 11,50
60
Median 9,50
Minimum 0
Maximum 39
Range 39
20-30 Mean 11,36
Median 8,00
Minimum 0
Maximum 24
Range 24
Συγκεντρωτικά >60 Mean 34,33
Median 35,00
Minimum 29
Maximum 39
Range 10
51-60 Mean 29,48
Median 25,50
Minimum 0
Maximum 109
Range 109
41-50 Mean 29,33
Median 22,00
Minimum 0
Maximum 109
Range 109
31-40 Mean 25,65
61
Median 18,00
Minimum 0
Maximum 98
Range 98
20-30 Mean 21,77
Median 19,00
Minimum 0
Maximum 53
Range 53
Αναφορικά με τη κλίμακα κατάθλιψης τα μεγαλύτερα ποσοστά έχουν οι διαζευγμένοι με

μέση τιμή σκορ 12,05 με τυπική απόκλιση 8,98. Η διάμεση τιμή είναι 11,50 και έχει εύρος
30 με ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 30. Τα μικρότερα ποσοστά έχουν οι άγαμοι με μέση
ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 29.
Αναφορικά με τη κλίμακα άγχους τα μεγαλύτερα ποσοστά έχουν οι διαζευγμένοι με μέση

ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 30. Τα μικρότερα ποσοστά έχουν οι άγαμοι με μέση τιμή
Αναφορικά με τη κλίμακα στρες τα μεγαλύτερα ποσοστά έχουν οι διαζευγμένοι με μέση τιμή

σκορ 15,82 με τυπική απόκλιση 10,29. Η διάμεση τιμή είναι 16 και έχει εύρος 36 με
ελάχιστη τιμή 1 και μέγιστη τιμή 37. Τα μικρότερα ποσοστά έχουν οι άγαμοι με μέση τιμή
Τέλος στη κλίμακα DASS τα μεγαλύτερα ποσοστά έχουν οι διαζευγμένοι με μέση τιμή σκορ
39,18 με τυπική απόκλιση 25,68. Η διάμεση τιμή είναι 43,50 και έχει εύρος 95 με ελάχιστη
τιμή 2 και μέγιστη τιμή 97. Τα μικρότερα ποσοστά έχουν οι άγαμοι με μέση τιμή σκορ 22,50
62
με τυπική απόκλιση 20,76. Η διάμεση τιμή είναι 18 και έχει εύρος 98 με ελάχιστη τιμή 0 και
μέγιστη τιμή 98. (Πίνακας 12). Συνοπτικά, οι διαζευγμένοι παρουσιάζουν μεγαλύτερο μέσο
σκορ στις τρεις κλίμακες αλλά και συγκεντρωτικά στη κλίμακα DASS και οι άγαμοι τη
Πίνακας 12.Οικογενειακή Κατάσταση και κλίμακες
Οικογενειακή κατάσταση Statistic
Κατάθλιψη Άγαμ Mean 5,66
Median 3,00
Minimum 0
Maximum 29
Range 29
Διαζ Mean 12,05
Median 11,50
Minimum 0
Maximum 30
Range 30
Έγγα Mean 7,98
Median 6,00
Minimum 0
Maximum 40
Range 40
Χήρο Mean 8,75
Median 9,50
Minimum 6
Maximum 10
Range 4
63
Άγχος Άγαμ Mean 5,36
Median 3,00
Minimum 0
Maximum 33
Range 33
Διαζ Mean 11,32
Median 14,00
Minimum 0
Maximum 30
Range 30
Έγγα Mean 7,71
Median 6,00
Minimum 0
Maximum 39
Range 39
Χήρο Mean 5,75
Median 6,00
Minimum 3
Maximum 8
Range 5
Στρες Άγαμ Mean 10,90
Median 9,00
Minimum 0
Maximum 39
Range 39
64
Διαζ Mean 15,82
Median 16,00
Minimum 1
Maximum 37
Range 36
Έγγα Mean 12,98
Median 11,50
Minimum 0
Maximum 41
Range 41
Χήρο Mean 11,25
Median 11,00
Std. Deviation ,500
Minimum 11
Maximum 12
Range 1
Συγκεντρωτικά Άγαμ Mean 22,50
Median 18,00
Minimum 0
Maximum 98
Range 98
Διαζ Mean 39,18
Median 43,50
Minimum 2
Maximum 97
Range 95
65
Έγγα Mean 28,44
Median 25,00
Minimum 0
Maximum 109
Range 109
Χήρο Mean 25,75
Median 26,50
Minimum 21
Maximum 29
Range 8
Αναφορικά με τη κλίμακα κατάθλιψης τα μεγαλύτερα ποσοστά έχουν οι επαγγελματίες με

περισσότερα από τρία παιδιά με μέση τιμή σκορ 12,0 με τυπική απόκλιση 14,60. Η διάμεση
τιμή είναι 5 και έχει εύρος 31 με ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 31. Τα μικρότερα ποσοστά
έχουν οι επαγγελματίες χωρίς παιδιά με μέση τιμή σκορ 5,54 με τυπική απόκλιση 6,44. Η
διάμεση τιμή είναι 3 και έχει εύρος 29 με ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 29.
Αναφορικά με τη κλίμακα άγχους τα μεγαλύτερα ποσοστά έχουν οι επαγγελματίες με

τιμή είναι 7,5 και έχει εύρος 37 με ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 37. Τα μικρότερα
ποσοστά έχουν οι επαγγελματίες χωρίς παιδιά με μέση τιμή σκορ 5,85 με τυπική απόκλιση
6,87. Η διάμεση τιμή είναι 4 και έχει εύρος 33 με ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 33.
Αναφορικά με τη κλίμακα στρες τα μεγαλύτερα ποσοστά έχουν οι επαγγελματίες με

τιμή είναι 10 και έχει εύρος 39 με ελάχιστη τιμή 2 και μέγιστη τιμή 41. Τα μικρότερα
ποσοστά έχουν οι επαγγελματίες χωρίς παιδιά με μέση τιμή σκορ 10,63 με τυπική απόκλιση
Τέλος στη κλίμακα DASS τα μεγαλύτερα ποσοστά έχουν οι επαγγελματίες με περισσότερα

από τρία παιδιά με μέση τιμή σκορ 40,17 με τυπική απόκλιση 43,57. Η διάμεση τιμή είναι
66
21,50 και έχει εύρος 104 με ελάχιστη τιμή 5 και μέγιστη τιμή 109. Τα μικρότερα ποσοστά
έχουν οι επαγγελματίες χωρίς παιδιά με μέση τιμή σκορ 22,09 με τυπική απόκλιση 19,89. Η
διάμεση τιμή είναι 18 και έχει εύρος 98 με ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 98. (Πίνακας
13). Συνοπτικά οι επαγγελματίες με περισσότερα από τρία παιδιά παρουσιάζουν μεγαλύτερο
μέσο σκορ στις τρεις κλίμακες αλλά και συγκεντρωτικά στη κλίμακα DASS και οι
επαγγελματίες χωρίς παιδιά τη μικρότερη μέση τιμή.
Πίνακας 13.Αριθμός Τέκνων και κλίμακες
Αριθμός τέκνων Statistic
Κατάθλιψη >3 Mean 12,00
Median 5,00
Minimum 0
Maximum 31
Range 31
1-3 Mean 8,66
Median 7,00
Minimum 0
Maximum 40
Range 40
0 Mean 5,54
Median 3,00
Minimum 0
Maximum 29
Range 29
Άγχος >3 Mean 12,83
Median 7,50
Minimum 0
67
Maximum 37
Range 37
1-3 Mean 8,12
Median 6,00
Minimum 0
Maximum 39
Range 39
0 Mean 5,85
Median 4,00
Minimum 0
Maximum 33
Range 33
Στρες >3 Mean 15,33
Median 10,00
Minimum 2
Maximum 41
Range 39
1-3 Mean 13,52
Median 12,00
Minimum 0
Maximum 37
Range 37
0 Mean 10,63
Median 9,00
Minimum 0
68
Maximum 39
Range 39
Συγκεντρωτικά >3 Mean 40,17
Median 21,50
Minimum 5
Maximum 109
Range 104
1-3 Mean 30,09
Median 28,00
Minimum 0
Maximum 109
Range 109
0 Mean 22,09
Median 18,00
Minimum 0
Maximum 98
Range 98
Αναφορικά με τη κλίμακα κατάθλιψης τα μεγαλύτερα ποσοστά έχουν οι επαγγελματίες

απόφοιτοι ΑΕΙ με μέση τιμή σκορ 8,92 με τυπική απόκλιση 8,33. Η διάμεση τιμή είναι 7 και
έχει εύρος 40 με ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 40. Τα μικρότερα ποσοστά έχουν οι
επαγγελματίες απόφοιτοι ΙΕΚ με μέση τιμή σκορ 6,81 με τυπική απόκλιση 5,81. Η διάμεση
τιμή είναι 5 και έχει εύρος 22 με ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 22.
Αναφορικά με τη κλίμακα άγχους τα μεγαλύτερα ποσοστά έχουν οι επαγγελματίες απόφοιτοι

ΑΕΙ με μέση τιμή σκορ 8,94 με τυπική απόκλιση 6,4. Η διάμεση τιμή είναι 7 και έχει εύρος
39 με ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 39. Τα μικρότερα ποσοστά έχουν οι επαγγελματίες
69
απόφοιτοι ΙΕΚ με μέση τιμή σκορ 7,10 με τυπική απόκλιση 4,87. Η διάμεση τιμή είναι 6 και
έχει εύρος 15 με ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 15.
Αναφορικά με τη κλίμακα στρες τα μεγαλύτερα ποσοστά έχουν οι επαγγελματίες απόφοιτοι

ΑΕΙ με μέση τιμή σκορ 14,95 με τυπική απόκλιση 8,84. Η διάμεση τιμή είναι 14 και έχει
εύρος 37 με ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 37. Τα μικρότερα ποσοστά έχουν οι
επαγγελματίες απόφοιτοι ΙΕΚ με μέση τιμή σκορ 9,42 με τυπική απόκλιση 6,08. Η διάμεση
Τέλος στη κλίμακα DASS τα μεγαλύτερα ποσοστά έχουν οι επαγγελματίες απόφοιτοι ΑΕΙ με
μέση τιμή σκορ 30,48 με τυπική απόκλιση 20,86. Η διάμεση τιμή είναι 28 και έχει εύρος 95
με ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 95. Τα μικρότερα ποσοστά έχουν οι επαγγελματίες
απόφοιτοι ΙΕΚ με μέση τιμή σκορ 24,42 με τυπική απόκλιση 19,23. Η διάμεση τιμή είναι 22
και έχει εύρος 77 με ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 77. (Πίνακας 14). Συνοπτικά οι
επαγγελματίες με περισσότερα απόφοιτοι ΑΕΙ παρουσιάζουν μεγαλύτερο μέσο σκορ στις
τρεις κλίμακες αλλά και συγκεντρωτικά στη κλίμακα DASS και οι επαγγελματίες απόφοιτοι
ΙΕΚ τη μικρότερη μέση τιμή.
Πίνακας 14.Επίπεδο Εκπαίδευσης και κλίμακες
Επίπεδο Εκπαίδευσης Statistic
Κατάθλιψη Γυμ Mean 7,61
Median 6,00
Minimum 0
Maximum 30
Range 30
ΙΕΚ Mean 6,81
Median 5,00
Minimum 0
Maximum 22
Range 22
Τ.Ε. Mean 7,22
70
Median 4,00
Minimum 0
Maximum 33
Range 33
Α.Ε. Mean 8,92
Median 7,00
Minimum 0
Maximum 40
Range 40
Άγχος Γυμ Mean 7,39
Median 7,00
Minimum 0
Maximum 24
Range 24
ΙΕΚ Mean 7,10
Median 6,00
Minimum 0
Maximum 15
Range 15
Τ.Ε. Mean 8,00
Median 4,00
Minimum 0
Maximum 27
Range 27
Α.Ε. Mean 8,94
71
Median 7,00
Minimum 0
Maximum 39
Range 39
Στρες Γυμ Mean 11,38
Median 11,00
Minimum 0
Maximum 23
Range 23
ΙΕΚ Mean 9,42
Median 8,00
Minimum 0
Maximum 23
Range 23
Τ.Ε. Mean 12,32
Median 10,00
Minimum 0
Maximum 41
Range 41
Α.Ε. Mean 14,95
Median 14,00
Minimum 0
Maximum 37
Range 37
Συγκεντρωτικά Γυμ Mean 25,29
72
Median 22,00
Minimum 0
Maximum 45
Range 45
ΙΕΚ Mean 24,42
Median 22,00
Minimum 0
Maximum 77
Range 77
Τ.Ε. Mean 27,51
Median 18,00
Minimum 0
Maximum 109
Range 109
Α.Ε. Mean 30,48
Median 28,00
Minimum 0
Maximum 95
Range 95
Αναφορικά με τη κλίμακα κατάθλιψης οι κάτοχοι μεταπτυχιακού έχουν μέση τιμή σκορ 8,18
μέγιστη τιμή 36. Αναφορικά με τη κλίμακα άγχους οι κάτοχοι μεταπτυχιακού έχουν μέση
ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 37. Αναφορικά με τη κλίμακα στρες οι κάτοχοι
μεταπτυχιακού έχουν μέση τιμή σκορ 13,26 με τυπική απόκλιση 10,02. Η διάμεση τιμή είναι
10 και έχει εύρος 39 με ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 39. Τέλος στη κλίμακα DASS οι
73
κάτοχοι μεταπτυχιακού έχουν μέση τιμή σκορ 28 με τυπική απόκλιση 25,25. Η διάμεση τιμή
είναι 17,50 και έχει εύρος 109 με ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 109. (Πίνακας 15).
Συνοπτικά οι κάτοχοι μεταπτυχιακού έχουν ς παρουσιάζουν μεγαλύτερο μέσο σκορ στις
τρεις κλίμακες αλλά και συγκεντρωτικά στη κλίμακα DASS σε σχέση με αυτού που δεν
έχουν που έχουν μικρότερη μέση τιμή.
Πίνακας 15.Μεταπτυχιακό και κλίμακες
Μεταπτυχιακό Statistic
Κατάθλιψη ΝΑΙ Mean 8,18
Median 6,00
Minimum 0
Maximum 36
Range 36
ΌΧΙ Mean 7,66
Median 5,00
Minimum 0
Maximum 40
Range 40
Άγχος ΝΑΙ Mean 7,69
Median 6,00
Minimum 0
Maximum 37
Range 37
ΌΧΙ Mean 7,08
Median 3,00
Minimum 0
Maximum 39
74
Range 39
Στρες ΝΑΙ Mean 13,26
Median 10,00
Minimum 0
Maximum 39
Range 39
ΌΧΙ Mean 12,50
Median 11,00
Minimum 0
Maximum 41
Range 41
Συγκεντρωτικά ΝΑΙ Mean 28,00
Median 17,50
Minimum 0
Maximum 109
Range 109
ΌΧΙ Mean 27,86
Median 22,50
Minimum 0
Maximum 109
Range 109
Αναφορικά με τη κλίμακα κατάθλιψης τα μεγαλύτερα ποσοστά έχουν οι ιατροί με μέση τιμή

τιμή 0 και μέγιστη τιμή 40. Τα μικρότερα ποσοστά έχουν με μέση τιμή σκορ 5 με τυπική
75
30.
Αναφορικά με τη κλίμακα άγχους τα μεγαλύτερα ποσοστά έχουν οι ιατροί με μέση τιμή σκορ
8,50 με τυπική απόκλιση 6,24. Η διάμεση τιμή είναι 7,50 και έχει εύρος 330με ελάχιστη τιμή
0 και μέγιστη τιμή 30. Τα μικρότερα ποσοστά έχουν οι επαγγελματίες των παραϊατρικών με
μέση τιμή σκορ 4,11 με τυπική απόκλιση 7,68. Η διάμεση τιμή είναι 1 και έχει εύρος 24 με
Αναφορικά με τη κλίμακα στρες τα μεγαλύτερα ποσοστά έχουν οι ιατροί με μέση τιμή σκορ
15,47 με τυπική απόκλιση 8,57. Η διάμεση τιμή είναι 15 και έχει εύρος 37 με ελάχιστη τιμή
0 και μέγιστη τιμή 37. Τα μικρότερα ποσοστά έχουν οι επαγγελματίες των παραϊατρικών με
μέση τιμή σκορ 5,89 με τυπική απόκλιση 7,39. Η διάμεση τιμή είναι 4 και έχει εύρος 23 με
Τέλος στη κλίμακα DASS τα μεγαλύτερα ποσοστά έχουν οι ιατροί με μέση τιμή σκορ 31,04
μέγιστη τιμή 95. Τα μικρότερα ποσοστά έχουν οι επαγγελματίες των παραϊατρικών με μέση
τιμή σκορ 15 με τυπική απόκλιση 24,29. Η διάμεση τιμή είναι 7 και έχει εύρος 77 με
ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 77. (Πίνακας16). Συνοπτικά οι ιατροί παρουσιάζουν
μεγαλύτερο μέσο σκορ στις τρεις κλίμακες αλλά και συγκεντρωτικά στη κλίμακα DASS και
οι επαγγελματίες των παραϊατρικών τη μικρότερη μέση τιμή.
Πίνακας 16.Θέση στο Νοσοκομείο και κλίμακες
Θέση στο Νοσοκομείο Statistic
Κατάθλιψη Ιατ Mean 9,29
Median 7,00
Minimum 0
Maximum 40
Range 40
Νοση Mean 6,96
Median 4,00
76
Minimum 0
Maximum 31
Range 31
Παρα Mean 5,00
Median 2,00
Minimum 0
Maximum 30
Range 30
Προσ Mean 8,48
Median 8,00
Minimum 0
Maximum 30
Range 30
Υπάλ Mean 7,05
Median 5,00
Minimum 0
Maximum 33
Range 33
Άγχος Ιατ Mean 8,50
Median 7,50
Minimum 0
Maximum 30
Range 30
Νοση Mean 8,28
Median 5,00
77
Minimum 0
Maximum 37
Range 37
Παρα Mean 4,11
Median 1,00
Minimum 0
Maximum 24
Range 24
Προσ Mean 6,67
Median 5,00
Minimum 0
Maximum 24
Range 24
Υπάλ Mean 7,18
Median 3,00
Minimum 0
Maximum 39
Range 39
Στρες Ιατ Mean 15,47
Median 15,00
Minimum 0
Maximum 37
Range 37
Νοση Mean 12,75
Median 10,00
78
Minimum 0
Maximum 41
Range 41
Παρα Mean 5,89
Median 4,00
Minimum 0
Maximum 23
Range 23
Προσ Mean 11,60
Median 11,00
Minimum 0
Maximum 31
Range 31
Υπάλ Mean 11,29
Median 9,00
Minimum 2
Maximum 37
Range 35
Συγκεντρωτικά Ιατ Mean 31,04
Median 28,00
Minimum 0
Maximum 95
Range 95
Νοση Mean 27,86
Median 17,50
79
Minimum 0
Maximum 109
Range 109
Παρα Mean 15,00
Median 7,00
Minimum 0
Maximum 77
Range 77
Προσ Mean 28,64
Median 26,50
Minimum 0
Maximum 88
Range 88
Υπάλ Mean 25,61
Median 18,00
Minimum 4
Maximum 109
Range 105
Αναφορικά με τη κλίμακα κατάθλιψης τα μεγαλύτερα ποσοστά έχουν οι επαγγελματίες του

παθολογικού τομέα με μέση τιμή σκορ 9,04 με τυπική απόκλιση 8,28. Η διάμεση τιμή είναι 7
και έχει εύρος 31 με ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 31. Τα μικρότερα ποσοστά έχουν οι
επαγγελματίες στα επείγοντα με μέση τιμή σκορ 4,71 με τυπική απόκλιση 4,30. Η διάμεση
Αναφορικά με τη κλίμακα άγχους τα μεγαλύτερα ποσοστά έχουν οι επαγγελματίες του

παθολογικού τομέα με μέση τιμή σκορ 9,72 με τυπική απόκλιση 9,09. Η διάμεση τιμή είναι 7
και έχει εύρος 37 με ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 37. Τα μικρότερα ποσοστά έχουν οι
80
Αναφορικά με τη κλίμακα στρες τα μεγαλύτερα ποσοστά έχουν οι επαγγελματίες του

παθολογικού τομέα με μέση τιμή σκορ 18 με τυπική απόκλιση 9,76. Η διάμεση τιμή είναι
20,50 και έχει εύρος 21 με ελάχιστη τιμή 5 και μέγιστη τιμή 26. Τα μικρότερα ποσοστά
έχουν οι επαγγελματίες στα επείγοντα με μέση τιμή σκορ 8,21 με τυπική απόκλιση 7,95. Η
Τέλος, στη κλίμακα DASS τα μεγαλύτερα ποσοστά έχουν οι επαγγελματίες του παθολογικού
τομέα με μέση τιμή σκορ 34,50 με τυπική απόκλιση 20,76. Η διάμεση τιμή είναι 39,50 και
έχει εύρος 7 με ελάχιστη τιμή 45 και μέγιστη τιμή 52. Τα μικρότερα ποσοστά έχουν οι
τιμή είναι 15 και έχει εύρος 49 με ελάχιστη τιμή 1 και μέγιστη τιμή 50. (Πίνακας 17).
Συνοπτικά οι επαγγελματίες του παθολογικού τομέα παρουσιάζουν μεγαλύτερο μέσο σκορ
στις τρεις κλίμακες αλλά και συγκεντρωτικά στη κλίμακα DASS και οι επαγγελματίες στα
επείγοντα τη μικρότερη μέση τιμή.
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι επαγγελματίες στη κλινική Covid αναφορικά με τη κλίμακα

κατάθλιψης έχουν μέση τιμή σκορ 8,63 με τυπική 7,4. Η διάμεση τιμή είναι 8 και έχει εύρος
38 με ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 30, σχετικά με τη κλίμακα άγχους έχουν μέση τιμή
σκορ 6,82 με τυπική 5,28. Η διάμεση τιμή είναι 7 και έχει εύρος 24 με ελάχιστη τιμή 0 και
μέγιστη τιμή 24, στη κλίμακα στρες έχουν μέση τιμή σκορ 12,26 με τυπική 7,66. Η διάμεση
τιμή είναι 11 και έχει εύρος 37 με ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 37 και τέλος στη κλίμακα
DASS έχουν μέση τιμή σκορ 28,79 με τυπική 18,83. Η διάμεση τιμή είναι 25 και έχει εύρος
88 με ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 88.
Πίνακας 17.Θέση Χώρος Εργασίας και κλίμακες
Χώρος Εργασίας Statisti

c
Κατάθλιψη Χειρουργικός Mean 6,80

τομέας
Median 3,50
Minimum 0
Maximum 36
81
Range 36
Διοικητικό Mean 7,33
Median 5,50
Minimum 0
Maximum 33
Range 33
Εργαστηριακός Mean 8,75

Τομέας
Median 9,50
Minimum 2
Maximum 14
Range 12
Παθολογικός Mean 9,04

τομέας
Median 7,00
Minimum 0
Maximum 31
Range 31
ΜΕΘ Mean 6,45
Median 4,50
Minimum 0
Maximum 40
Range 40
Κλινική COVID Mean 8,63
Median 8,00
Minimum 0
82
Maximum 30
Range 30
Επείγοντα Mean 4,71
Median 5,00
Minimum 0
Maximum 11
Range 11
Άγχος Χειρουργικός Mean 5,70

τομέας
Median 3,50
Minimum 0
Maximum 30
Range 30
Median 3,00
Minimum 0
Maximum 39
Range 39

Τομέας
Median 8,5
Minimum 0
Maximum 14
Range 14

τομέας
Median 7,00
Minimum 0
83
Maximum 37
Range 37
ΜΕΘ Mean 6,82
Median 7,00
Minimum 0
Maximum 24
Range 24
Median 6,00
Minimum 0
Maximum 30
Range 30
Median 3,00
Minimum 0
Maximum 15
Range 15
Στρες Χειρουργικός Mean 10,57

τομέας
Median 8,50
Minimum 0
Maximum 32
Range 32
Median 9,00
Minimum 2
84
Maximum 37
Range 35

Τομέας
Median 14,00
Minimum 0
Maximum 41
Range 41

τομέας
Median 20,50
Minimum 5
Maximum 26
Range 21
ΜΕΘ Mean 14,41
Median 15,00
Minimum 0
Maximum 31
Range 31
Median 11,00
Minimum 0
Maximum 37
Range 37
Median 5,00
Minimum 0
85
Maximum 24
Range 24
Συγκεντρωτικ Χειρουργικός Mean 22,43

ά τομέας
Median 15,00
Minimum 0
Maximum 88
Range 88
Median 18,00
Minimum 4
Maximum 109
Range 105

Τομέας
Median 31,00
Minimum 0
Maximum 109
Range 109

τομέας
Median 39,50
Minimum 7
Maximum 52
Range 45
ΜΕΘ Mean 27,55
Median 24,50
Minimum 4
86
Maximum 95
Range 91
Median 25,00
Minimum 0
Maximum 88
Range 88
Median 15,00
Minimum 1
Maximum 50
Range 49
Αναφορικά με τη κλίμακα κατάθλιψης οι επαγγελματίες με πρωινό ωράριο έχουν μέση τιμή

σκορ 8,24 με τυπική απόκλιση 8. Η διάμεση τιμή είναι 6 και έχει εύρος 40 με ελάχιστη τιμή
0 και μέγιστη τιμή 401. Αναφορικά με τη κλίμακα άγχους οι επαγγελματίες με πρωινό
ωράριο έχουν μέση τιμή σκορ 8,24 με τυπική απόκλιση 7,72. Η διάμεση τιμή είναι 6 και έχει
εύρος 37 με ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 37. Αναφορικά με τη κλίμακα οι επαγγελματίες
με πρωινό ωράριο έχουν μέση τιμή σκορ 13,14 με τυπική απόκλιση 8,89. Η διάμεση τιμή
είναι 12 και έχει εύρος 37 με ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 37. Τέλος, στη κλίμακα DASS
οι επαγγελματίες με πρωινό ωράριο έχουν μέση τιμή σκορ 28,26 με τυπική απόκλιση 22,37.
Η διάμεση τιμή είναι 24 και έχει εύρος 109 με ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 109.
(Πίνακας 18). Συνοπτικά, οι επαγγελματίες με πρωινό ωράριο έχουν παρουσιάζουν
μεγαλύτερο μέσο σκορ στις τρεις κλίμακες αλλά και συγκεντρωτικά στη κλίμακα DASS σε
σχέση με επαγγελματίες με κυκλικό ωράριο που έχουν μικρότερη μέση τιμή.
Πίνακας 18.Ωράριο και κλίμακες
Ωράριο Statistic
Κατάθλιψη Κυκλ Mean 7,15
87
Median 4,00
Minimum 0
Maximum 31
Range 31
Πρωι Mean 8,24
Median 6,00
Minimum 0
Maximum 40
Range 40
Άγχος Κυκλ Mean 7,04
Median 5
Minimum 0
Maximum 39
Range 39
Πρωι Mean 8,24
Median 6,00
Minimum 0
Maximum 37
Range 37
Στρες Κυκλ Mean 12,03
Median 10,00
Minimum 0
Maximum 41
Range 41
Πρωι Mean 13,14
88
Median 12,00
Minimum 0
Maximum 37
Range 37
Συγκεντρωτικά Κυκλ Mean 27,38
Median 18,00
Minimum 0
Maximum 109
Range 109
Πρωι Mean 28,26
Median 24,00
Minimum 0
Maximum 109
Range 109
Αναφορικά με τη κλίμακα κατάθλιψης τα μεγαλύτερα ποσοστά έχουν οι επαγγελματίες με

υπηρεσία 16-20 έτη με μέση τιμή σκορ 10,21 με τυπική απόκλιση 11,65. Η διάμεση τιμή
είναι 7 και έχει εύρος 40 με ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 40. Τα μικρότερα ποσοστά
έχουν οι επαγγελματίες με υπηρεσία 6-10 έτη με μέση τιμή σκορ 5,10 με τυπική απόκλιση
Αναφορικά με τη κλίμακα άγχους τα μεγαλύτερα ποσοστά έχουν οι επαγγελματίες με

υπηρεσία 11,15 έτη με μέση τιμή σκορ 10,03 με τυπική απόκλιση 9,61. Η διάμεση τιμή είναι
8 και έχει εύρος 37 με ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 37. Τα μικρότερα ποσοστά έχουν οι
επαγγελματίες με υπηρεσία 6-10 έτη με μέση τιμή σκορ 4,48 με τυπική απόκλιση 4,30. Η
Αναφορικά με τη κλίμακα στρες τα μεγαλύτερα ποσοστά έχουν οι επαγγελματίες με

υπηρεσία 21-30 έτη με μέση τιμή σκορ 14,23 με τυπική απόκλιση 9,56. Η διάμεση τιμή είναι
12 και έχει εύρος 37 με ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 37. Τα μικρότερα ποσοστά έχουν οι
89
επαγγελματίες με υπηρεσία 0-5 έτη με μέση τιμή σκορ 10,67με τυπική απόκλιση 6,98. Η
Τέλος στη κλίμακα DASS τα μεγαλύτερα ποσοστά έχουν οι επαγγελματίες με υπηρεσία 11-
15 έτη με μέση τιμή σκορ 30,76 με τυπική απόκλιση 26,92. Η διάμεση τιμή είναι 22 και έχει
εύρος 95 με ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 95. Τα μικρότερα ποσοστά έχουν οι
επαγγελματίες με υπηρεσία 6-10 έτη με μέση τιμή 20,67 με τυπική απόκλιση 15,20. Η
διάμεση τιμή είναι 20 και έχει εύρος 53 με ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη τιμή 53. (Πίνακας
19). Συνοπτικά οι επαγγελματίες με υπηρεσία 11-15 έτη παρουσιάζουν μεγαλύτερο μέσο
σκορ στις κλίμακες στρες και άγχους ενώ οι επαγγελματίες με υπηρεσία 0-5 έτη τη
μικρότερη μέση τιμή. Οι επαγγελματίες με υπηρεσία 16-20 έτη παρουσιάζουν μεγαλύτερο
μέσο σκορ στη κλίμακα κατάθλιψης ενώ οι επαγγελματίες με υπηρεσία 6-10 έτη τη
μικρότερη μέση τιμή. Τέλος οι επαγγελματίες με υπηρεσία 11-15 έτη παρουσιάζουν
μεγαλύτερο μέσο σκορ στη κλίμακα DASS, ενώ οι επαγγελματίες με υπηρεσία 6-10 έτη τη
90
Πίνακας 19. Χρονική Διάρκεια και κλίμακες
Χρονική διάρκεια εργασίας Statisti

c
Κατάθλιψη 0-5 Mean 6,00
Median 3,50
Minimum 0
Maximum 30
Range 30
6-10 Mean 5,10
Median 4,00
Minimum 0
Maximum 20
Range 20
11-15 Mean 10,12
Median 8,00
Minimum 0
Maximum 31
Range 31
16-20 Mean 10,21
Median 7,00
Minimum 0
Maximum 40
Range 40
21-30 Mean 7,81
Median 6,00
91
Minimum 0
Maximum 33
Range 33
.>31 Mean 7,54
Median 6,50
Minimum 0
Maximum 18
Range 18
Άγχος 0-5 Mean 5,81
Median 4,00
Minimum 0
Maximum 33
Range 33
6-10 Mean 4,48
Median 4,00
Minimum 0
Maximum 14
Range 14
11-15 Mean 10,03
Median 8,00
Minimum 0
Maximum 37
Range 37
16-20 Mean 8,69
Median 5,00
92
Minimum 0
Maximum 31
Range 31
21-30 Mean 7,53
Median 6,00
Minimum 0
Maximum 39
Range 39
.>31 Mean 8,75
Median 7,00
Minimum 0
Maximum 27
Range 27
Στρες 0-5 Mean 10,67
Median 10,00
Minimum 0
Maximum 33
Range 33
6-10 Mean 11,10
Median 10,00
Minimum 0
Maximum 31
Range 31
11-15 Mean 15,12
Median 13,00
93
Minimum 0
Maximum 41
Range 41
16-20 Mean 12,83
Median 10,00
Minimum 0
Maximum 31
Range 31
21-30 Mean 14,23
Median 12,00
Minimum 0
Maximum 37
Range 37
.>31 Mean 11,11
Median 11,00
Minimum 0
Maximum 31
Range 31
Συγκεντρωτι 0-5 Mean 22,29

κά
Median 18,00
Minimum 0
Maximum 95
Range 95
6-10 Mean 20,67
Median 20,00
94
Minimum 0
Maximum 53
Range 53
11-15 Mean 35,42
Median 30,00
Minimum 3
Maximum 109
Range 106
16-20 Mean 30,76
Median 22,00
Minimum 0
Maximum 95
Range 95
21-30 Mean 29,67
Median 27,00
Minimum 0
Maximum 109
Range 109
.>31 Mean 27,43
Median 24,50
Variance 379,21
7
Minimum 0
Maximum 76
Range 76
95
Συνοπτικά, οι γυναίκες, οι άνω των 60, οι διαζευγμένοι, με περισσότερα από τρία παιδιά,
απόφοιτοι ΑΕΙ με μεταπτυχιακό, εργαζόμενοι ως ιατροί του παθολογικού τομέα με πρωινό
ωράριο και υπηρεσία 11-15 έτη παρουσιάζουν μεγαλύτερο μέσο σκορ στις κλίμακες στρες
και άγχους και συγκεντρωτικά στη κλίμακα DASS. Τέλος, οι γυναίκες, οι άνω των 60, οι
διαζευγμένοι, με περισσότερα από τρία παιδιά, απόφοιτοι ΑΕΙ με μεταπτυχιακό, εργαζόμενοι
ως ιατροί του παθολογικού τομέα με πρωινό ωράριο και υπηρεσία 16-20 έτη παρουσιάζουν
μεγαλύτερο μέσο σκορ στη κλίμακα κατάθλιψης.
Ακόμα οι άνδρες, με ηλικία 31-30 έτη, οι άγαμοι, χωρίς παιδιά, απόφοιτοι ΙΕΚ χωρίς
μεταπτυχιακό, εργαζόμενοι ως επαγγελματίες των παραϊατρικών, εργαζόμενοι στα επείγοντα
με κυκλικό ωράριο και υπηρεσία 0-5 έτη παρουσιάζουν μικρότερο μέσο σκορ στις κλίμακες
στρες και άγχους και συγκεντρωτικά στη κλίμακα DASS. Τέλος, οι άνδρες, με ηλικία 31-30
έτη, οι άγαμοι, χωρίς παιδιά, απόφοιτοι ΙΕΚ χωρίς μεταπτυχιακό, εργαζόμενοι ως
επαγγελματίες των παραϊατρικών, εργαζόμενοι στα επείγοντα με κυκλικό ωράριο και
υπηρεσία 6-10 έτη παρουσιάζουν μικρότερο μέσο σκορ στη κλίμακα κατάθλιψης και
συγκεντρωτικά στη κλίμακα DASS.
Ερευνητικό Ερώτημα 2: Σύγκριση των επί μέρους σκορ κατάθλιψης, άγχους και στρες, καθώς
Αναφορικά με τη κλίμακα κατάθλιψης η νοσηλευτική μονάδα Α έχει μέση τιμή σκορ 7,45 με
μέγιστη τιμή 40. Τέλος, η νοσηλευτική μονάδα Β έχει μέση τιμή σκορ 8,90 με τυπική
απόκλιση 8,16. Η διάμεση τιμή είναι 6,5 και έχει εύρος 30 με ελάχιστη τιμή 0 και μέγιστη
τιμή 30 (Πίνακας 20).
Πίνακας 20. Μονάδα και κλίμακα κατάθλιψης
Νοσοκομείο Statistic
Κατάθλιψη Νοσηλευτική Mean 7,45

Μονάδα Α
Median 5,00
Minimum 0
96
Maximum 40
Range 40
Νοσηλευτική Mean 8,90

Μονάδα Β
Median 6,50
Minimum 0
Maximum 30
Range 30
Αναφορικά με τη κλίμακα άγχους η νοσηλευτική μονάδα Α έχει μέση τιμή σκορ 7,10 με
μέγιστη τιμή 39. Τέλος η νοσηλευτική μονάδα Β έχει μέση τιμή σκορ 9,3 με τυπική
30 (Πίνακας 21).
Πίνακας 20. Μονάδα και κλίμακα άγχους
Άγχος Νοσηλευτική Μονάδα Α Mean 7,10
Median 4,00
Minimum 0
Maximum 39
Range 39
Νοσηλευτική Μονάδα Β Mean 9,30
Median 7,00
Minimum 0
Maximum 30
Range 30
97
Αναφορικά με τη κλίμακα στρες η νοσηλευτική μονάδα Α έχει μέση τιμή σκορ 12,69 με
μέγιστη τιμή 41. Τέλος η νοσηλευτική μονάδα Β έχει μέση τιμή σκορ 12,05 με τυπική
τιμή 37 (Πίνακας 22).
Πίνακας 21. Μονάδα και κλίμακα στρες
Στρες Νοσηλευτική Μονάδα Α Mean 12,69
Median 11,00
Minimum 0
Maximum 41
Range 41
Νοσηλευτική Μονάδα Β Mean 12,05
Median 13,00
Minimum 0
Maximum 37
Range 37
Τέλος στη κλίμακα DASS η νοσηλευτική μονάδα Α έχει μέση τιμή σκορ 27,18 με τυπική
τιμή 109. Τέλος η νοσηλευτική μονάδα Β έχει μέση τιμή σκορ 31,10 με τυπική απόκλιση
20,88. Η διάμεση τιμή είναι 26 και έχει εύρος 96 με ελάχιστη τιμή 1 και μέγιστη τιμή 97
(Πίνακας 4).
Πίνακας 22. Μονάδα και κλίμακα DASS
DASS Νοσηλευτική Μονάδα Mean 27,18
98
Α Median 22,00
Minimum 0
Maximum 109
Range 109
Νοσηλευτική Μονάδα Mean 31,10

Β
Median 26,00
Minimum 1
Maximum 97
Range 96
Συνοπτικά, οι επαγγελματίες της νοσηλευτικής ομάδας Α και της Β παρουσιάζουν

μεγαλύτερο μέσο σκορ στη κλίμακα στρες.
Νοσοκομείου;
Αρχικά ο έλεγχος κανονικότητας των βαθμολογιών που δημιουργήθηκαν για τις κλίμακες για
τον παράγοντα του χώρου εργασίας έδειξε ότι τα δεδομένα δεν ακολουθούν μια κανονική
κατανομή λόγω των αποτελεσμάτων από τις δοκιμές Kolmogorov- Smirnov (Υπάρχει τιμή
με sig <0,00 για κάθε μια από τις κλίμακες) (Πίνακας 24). Για το λόγο αυτό
χρησιμοποιήθηκε η μη παραμετρική δοκιμή υπόθεσης Kruskal-Wallis.
Πίνακας 23. Έλεγχος κανονικότητας
Kolmogorov- Smirnov Sig.
Κατάθλιψη Χειρουργικός τομέας ,000
Διοικητικό ,003
Εργαστηριακός Τομέας ,001
99
Παθολογικός τομέας .
ΜΕΘ ,000
Κλινική COVID ,035
Επείγοντα ,200*
Άγχος Χειρουργικός τομέας ,000
ΜΕΘ ,200*
Στρες Χειρουργικός τομέας ,159
ΜΕΘ ,200*
Συγκεντρωτικά Χειρουργικός τομέας ,001
ΜΕΘ ,069
Για τις τέσσερις κλίμακες υπάρχει ομοιογένεια ως προς το σκορ και επομένως δεν υπάρχει
στατιστικά σημαντική διαφορά του χώρου εργασίας των επαγγελματιών υγείας (sig p-value>
100
0,05) (Πίνακας 25). Ειδικότερα δεν υπάρχει καμία διαφορά ανάμεσα στους εργαζόμενους
στη κλινική Covid και τους υπόλοιπους.
Πίνακας 24. Έλεγχος ομοιογένειας Kruskal Wallis
Score Χώρος Εργασίας
Κατάθλιψη Sig = 0,278
Άγχος Sig = 0,083
Στρες Sig = 0,069
Κλίμακα DASS Sig = 0,059
Σε συνέχεια έγινε ανάλυση ομοιογένειας ανάμεσα στους γιατρούς των επιμέρους τμημάτων.
τον παράγοντα του χώρου εργασίας των γιατρών έδειξε ότι τα δεδομένα δεν ακολουθούν μια
κανονική κατανομή λόγω των αποτελεσμάτων από τις δοκιμές Kolmogorov- Smirnov
(Υπάρχει τιμή με sig <0,00 για κάθε μια από τις κλίμακες) (Πίνακας 26 ). Για το λόγο αυτό
Kolmogorov- Smirnov Sig
ΜΕΘ ,000
Κλινική COVID ,200*
Εργαστηριακός Τομέας ,200*
ΜΕΘ ,200*
101
Στρες Χειρουργικός τομέας ,200*
ΜΕΘ ,096
Συγκεντρωτικά Χειρουργικός τομέας ,200*
ΜΕΘ ,028
Για τις τέσσερις κλίμακες υπάρχει ομοιογένεια ως προς το σκορ και επομένως δεν υπάρχει
στατιστικά σημαντική διαφορά του χώρου εργασίας των γιατρών (sig p-value> 0,05)
(Πίνακας 27). Ειδικότερα δεν υπάρχει καμία διαφορά ανάμεσα στους γιατρούς στη κλινική
Covid και τους υπόλοιπους.
Κλίμακα Dass Sig = 0,692
Τέλος έγινε ανάλυση ομοιογένειας ανάμεσα στους νοσηλευτές των επιμέρους τμημάτων.
τον παράγοντα του χώρου εργασίας των νοσηλευτών έδειξε ότι τα δεδομένα δεν ακολουθούν
μια κανονική κατανομή λόγω των αποτελεσμάτων από τις δοκιμές Kolmogorov- Smirnov
(Υπάρχει τιμή με sig <0,00 για κάθε μια από τις κλίμακες) (Πίνακας 28 ). Για το λόγο αυτό
102
Kolmogorov- Smirnov Sig
ΜΕΘ ,003
Κλινική COVID .
ΜΕΘ ,104
Στρες Χειρουργικός τομέας ,200*
ΜΕΘ ,200*
Συγκεντρωτικά Χειρουργικός τομέας ,004
ΜΕΘ ,200*
Για τις κλίμακες κατάθλιψης και στρες υπάρχει ομοιογένεια ως προς το σκορ και επομένως
δεν υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά του χώρου εργασίας των ιατρών (sig p-value>
0,05) (Πίνακας 29). Ειδικότερα δεν υπάρχει καμία διαφορά ανάμεσα στους νοσηλευτές στη
κλινική Covid και τους υπόλοιπους.
103
Για τις κλίμακες άγχους και τη κλίμακα DASS δεν υπάρχει ομοιογένεια ως προς το σκορ και
επομένως υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά του χώρου εργασίας των ιατρών (sig p-
value<0,05) (Πίνακας 30). Ειδικότερα υπάρχει διαφορά ανάμεσα στους νοσηλευτές του
χειρουργικού τομέα και τεχνικής υπηρεσίας (sig p-value<0,05). Δεν υπάρχει καμία διαφορά
ανάμεσα στους νοσηλευτές στη κλινική COVID και τους υπόλοιπους.
Κλίμακα DASS Sig = 0,034
104
6. Συμπεράσματα – Συζήτηση
6.1 Συζήτηση και Συμπεράσματα έρευνας
Οι στόχοι-ερευνητικά ερωτήματα της εκπόνησης της έρευνας ήταν:
Ερευνητικό Ερώτημα 2: Σύγκριση των επιμέρους σκορ κατάθλιψης, άγχους και στρες, καθώς
Νοσοκομείου
Αρχικά, διερευνήθηκαν τα ποσοστά κατάθλιψης τα οποία εμφάνιζαν οι ερωτηθέντες . Ως

προς αυτό, φάνηκε πως κυρίως οι γυναίκες, οι άνω των 60 ετών, οι διαζευγμένοι με
περισσότερα από 3 παιδιά, οι οποίοι εργάζονται στην παθολογική κλινική είναι αυτές οι
ομάδες οι οποίες εμφανίζουν το μεγαλύτερο σκορ στην κλίμακα κατάθλιψης, ενώ οι άνδρες
οι οποίοι εργάζονται στα επείγοντα με κυκλικό ωράριο και υπηρεσία 60 έτη παρουσιάζουν
μικρότερο μέσο σκορ στη κλίμακα κατάθλιψης και συγκεντρωτικά στην κλίμακα DΑSS.
Η κατάθλιψη συνδέεται άμεσα με τους επαγγελματίες υγείας λόγω της ιδιαίτερης φύσης του
επαγγέλματός τους, όμως όπως προέκυψε τόσο στην παρούσα έρευνα όσο και άλλες που
έχουν διεξαχθεί παγκοσμίως, τα ποσοστά κατάθλιψης έχουν σημειώσει άνοδο στους
επαγγελματίες υγείας, ειδικά την περίοδο του πρώτου κύματος της πανδημίας. Από την
παρούσα έρευνα επίσης προέκυψε ότι τα ποσοστά κατάθλιψης την περίοδο της πανδημίας,
ειδικά στις γυναίκες επαγγελματίες υγείας είναι πιο αυξημένα. Όσο αφορά στα αίτια τα οποία
105
συναίνεσαν στην αύξηση των ποσοστών κατάθλιψης, αυτά όπως φάνηκε και σε άλλες
έρευνες σχετίζονται με το ωράριο της εργασίας και την υπερβολική παραμονή στο χώρο της
εργασίας.
Σχετικά με το άγχος οι γυναίκες άνω των 60, οι διαζευγμένοι, με περισσότερα από τρία
παιδιά, απόφοιτοι ΑΕΙ με μεταπτυχιακό, εργαζόμενοι ως ιατροί του παθολογικού τομέα με
πρωινό ωράριο και υπηρεσία 11-15 έτη παρουσιάζουν μεγαλύτερο μέσο σκορ στις κλίμακες
στρες και άγχους και συγκεντρωτικά στη κλίμακα DΑSS. Ενώ οι άνδρες, με ηλικία 31-30
έτη, οι άγαμοι, χωρίς παιδιά, απόφοιτοι ΙΕΚ χωρίς μεταπτυχιακό, εργαζόμενοι ως
επαγγελματίες των παραϊατρικών, εργαζόμενοι στα επείγοντα με κυκλικό ωράριο και
υπηρεσία 0-5 έτη παρουσιάζουν μικρότερο μέσο σκορ στις κλίμακες στρες και άγχους και
συγκεντρωτικά στη κλίμακα DASS. Το άγχος επίσης συνδέεται με τους επαγγελματίες
υγείας και ιδιαίτερα στην περίοδο της πανδημίας και με βάση σχετικές έρευνες οι οποίες
παρουσιάστηκαν νωρίτερα το άγχος έχει λάβει υψηλά ποσοστά στους επαγγελματίες υγείας.
Ως βασική πηγή άγχους όπως φάνηκε και από τις έρευνες είναι ο φόβος τον οποίο
αντιμετωπίζουν οι επαγγελματίες υγείας, που συνίσταται τόσο στο να μην νοσήσουν οι ίδιοι
όσο και να μην μεταφέρουν τον ιό στα παιδιά τους και γενικά στην οικογένειά τους. Αυτό
διαφάνηκε και στην παρούσα έρευνα, αφού τα υψηλότερα ποσοστά άγχους μεταξύ άλλων
σημείωσαν οι γυναίκες, καθώς και οι διαζευγμένοι με περισσότερο από τρία παιδιά. Επίσης,
σημαντικό είναι να σημειωθεί ότι και οι ιατροί του παθολογικού τομέα εμφάνισαν αυξημένο
άγχος κάτι το οποίο μπορεί να αποδοθεί στην καίρια και υπεύθυνη θέση εργασίας τους.
Σε σχέση με το στρες, όπως διαφάνηκε από την έρευνα, οι γυναίκες, οι άνω των 60, οι
διαζευγμένοι, με περισσότερα από τρία παιδιά, απόφοιτοι ΑΕΙ με μεταπτυχιακό, εργαζόμενοι
ως ιατροί του παθολογικού τομέα με πρωινό ωράριο και υπηρεσία 11-15 έτη παρουσιάζουν
μεγαλύτερο μέσο σκορ στις κλίμακες στρες. Οι άνδρες, με ηλικία 31-30 έτη, οι άγαμοι, χωρίς
παιδιά, απόφοιτοι ΙΕΚ χωρίς μεταπτυχιακό, εργαζόμενοι ως επαγγελματίες των
παραϊατρικών, εργαζόμενοι στα επείγοντα με κυκλικό ωράριο και υπηρεσία 0-5 έτη
παρουσιάζουν μικρότερο μέσο σκορ στις κλίμακες στρες. Το εργασιακό στρες και στη
δεδομένη περίπτωση μια παραλλαγή αυτού, το δευτερεύον μετατραυματικό στρες, σχετίζεται
άμεσα με τον κλάδο των επαγγελματιών υγείας, λόγω της επαφής τους με ασθενείς και την
επίδραση που αυτοί έχουν πάνω στους νοσηλευτές και τους ιατρούς, κυρίως στην παρούσα
φάση της πανδημίας.
106
Σε ανάλυση των αποτελεσμάτων του ερωτηματολογίου η μέγιστη τιμή σκορ στη κλίμακα
DASS είναι 109, στη κλίμακα της κατάθλιψης 40, του άγχους 39 και τέλος του στρες 41.
Αναφορικά με τη μέγιστη τιμή στη κλίμακα DASS την έχουν ταυτόχρονα δύο
συμμετέχοντες:
Ο πρώτος επαγγελματίας υγείας με το μεγαλύτερο συγκεντρωτικό σκορ DASS είναι

γυναίκα, ηλικίας 41-50 έτη, έγγαμη με περισσότερα από τρία παιδιά. Είναι απόφοιτος ΤΕΙ
χωρίς μεταπτυχιακό και εργάζεται ως νοσηλεύτρια στον παθολογικό τομέα. Τέλος δουλεύει
κυκλικό ωράριο και έχει από 11 έως 15 έτη προϋπηρεσίας στη θέση εργασίας. Αξίζει να
αναφερθεί ότι η συγκεκριμένη υπάλληλος έχει και το μεγαλύτερο σκορ (σύνολο 41) στην
κλίμακα του στρες.
Ο δεύτερος επαγγελματίας υγείας με το μεγαλύτερο συγκεντρωτικό σκορ DASS είναι

γυναίκα, ηλικίας 51-60 έτη, έγγαμη και έχει από ένα έως τρία παιδιά. Είναι απόφοιτος ΤΕΙ με
μεταπτυχιακό και εργάζεται ως υπάλληλος πληροφορικής στο τμήμα οργάνωσης και
πληροφορικής του νοσοκομείου. Τέλος δουλεύει πρωινό ωράριο και έχει από 21 έως 30 έτη
προϋπηρεσίας στη θέση εργασίας. Αξίζει να αναφερθεί ότι η συγκεκριμένη υπάλληλος έχει
και το μεγαλύτερο σκορ (σύνολο 39) στην κλίμακα του άγχους.
Αναφορικά με την κλίμακα κατάθλιψης, ο επαγγελματίας υγείας με το μεγαλύτερο σκορ

(σύνολο 40) είναι γυναίκα, ηλικίας 31-40 έτη, έγγαμη και έχει από ένα έως τρία παιδιά. Είναι
απόφοιτος ΑΕΙ χωρίς μεταπτυχιακό και εργάζεται ως ειδική γιατρός στην κλινική COVID.
Τέλος δουλεύει πρωί και εφημερίες και έχει από16 έως 20 έτη προϋπηρεσίας.
Συμπερασματικά κρίνεται σκόπιμη η καταγραφή των συμπερασμάτων τα οποία εξήχθησαν

από τα στατιστικά αποτελέσματα της παρούσας έρευνας σε συνάρτηση με τους επιμέρους
στόχους του ερευνητή:
6.1.1 Ερευνητικό ερώτημα 1: Ποιο είναι το προφίλ του επαγγελματία υγείας που
παρουσιάζει τα μεγαλύτερα (συγκεντρωτικά και επί μέρους) ποσοστά άγχους, στρες και
κατάθλιψης;
Οι γυναίκες, οι άνω των 60, οι διαζευγμένοι, με περισσότερα από τρία παιδιά, απόφοιτοι ΑΕΙ
με μεταπτυχιακό, εργαζόμενοι ως ιατροί του παθολογικού τομέα με πρωινό ωράριο και
υπηρεσία 11-15 έτη παρουσιάζουν μεγαλύτερο μέσο σκορ στις κλίμακες στρες και άγχους
107
και συγκεντρωτικά στη κλίμακα DASS. Τέλος, οι γυναίκες, οι άνω των 60, οι διαζευγμένοι,
με περισσότερα από τρία παιδιά, απόφοιτοι ΑΕΙ με μεταπτυχιακό, εργαζόμενοι ως ιατροί του
παθολογικού τομέα με πρωινό ωράριο και υπηρεσία 16-20 έτη παρουσιάζουν μεγαλύτερο
μέσο σκορ στη κλίμακα κατάθλιψης.
 Μια σημαντική αρχική παρατήρηση πρέπει να γίνει σχετικά με το φύλο των

επαγγελματιών υγείας που παρουσιάζουν τα μεγαλύτερα συνολικά DASS σκορ, αλλά
και τα μεγαλύτερα επιμέρους σκορ όσον αφορά την κατάθλιψη, το άγχος, και το
στρες (πίνακας 10). Στο σύγχρονο εργασιακό περιβάλλον που έχει δημιουργήσει η
πανδημία Covid-19, οι γυναίκες φαίνεται πως έχουν επηρεαστεί ιδιαίτερα. Το
δεδομένο αυτό αποτελεί μια σημαντική εξέλιξη με πολλαπλές πιθανές επιπτώσεις,
που επεκτείνονται από τον εργασιακό χώρο και στο υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο. Η
αιτία θα πρέπει να αναζητηθεί στους πολλαπλούς ρόλους που οι γυναίκες καλούνται
να παίξουν στο σύγχρονο κοινωνικό περιβάλλον (εργαζόμενες, μητέρες, σύζυγοι),
γεγονός που αυξάνει τις πιέσεις που δέχονται στη καθημερινότητά τους.
 Τα στατιστικά αποτελέσματα καταδεικνύουν, επίσης, τη σημαντική επίδραση των

σύγχρονων συνθηκών εργασίας στις μεγαλύτερες ηλικίες (άνω των 60) (πίνακας 11).
Η "προτίμηση" αυτή μπορεί να οφείλεται στη φυσιολογική κούραση των
επαγγελματιών υγείας με τη πάροδο του χρόνου, αλλά σίγουρα ενισχύεται και από
τον αποδεδειγμένα αυξημένο κίνδυνο για σοβαρές συνέπειες από τη λοίμωξη με τον
ιό SARS στις μεγαλύτερες ηλικίες.
 Ακόμα, το προφίλ του επαγγελματία υγείας με τα υψηλότερα συνολικά και επιμέρους

σκορ DASS, αποτελείται από διαζευγμένους (πίνακας 12), με περισσότερα από τρία
παιδιά (πίνακας 13). Το μέγεθος των ευθυνών και συνεπώς της κατάθλιψης, του
άγχους και του στρες, σίγουρα αναμένεται επιβαρυμένο υπό τις παραπάνω συνθήκες.
Στην περίοδο της πανδημίας, για μεγάλα χρονικά διαστήματα τα σχολεία παρέμειναν
κλειστά (Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας, 2020a), με άμεση συνέπεια την
επιφόρτιση των γονιών με τη φροντίδα των παιδιών τους για πολύ μεγαλύτερα
χρονικά διαστήματα από ότι συνήθως. Οι καθημερινές ενδοοικογενειακές προστριβές
αυξήθηκαν υπό αυτές τις συνθήκες, πιέζοντας ψυχολογικά γονείς και παιδιά.
108
 Οι απόφοιτοι ΑΕΙ (πίνακας 14) με μεταπτυχιακό (πίνακας 15) φαίνεται, επίσης, να

αντιμετωπίζουν τις σημερινές συνθήκες εργασίας με το μεγαλύτερο μέσο όρο όσον
αφορά τις επιμέρους κλίμακες DASS, αλλά και συνολικά. Το αυξημένο μερίδιο
ευθυνών που συνοδεύει τα πτυχία αυτά στους περισσότερους τομείς εργασίας, μπορεί
να δικαιολογήσει τα παραπάνω αποτελέσματα. Αυτό είναι ακόμα πιο έντονο στην
περίοδο της πανδημίας, όπου οι επαγγελματίες υγείας με σημαντικές θέσεις ευθύνης,
όπως διευθυντές και τομεάρχες, κλήθηκαν να επιλύσουν πλήθος καινούργιων
προβλημάτων (π.χ. χρονοδιαγράμματα εργασίας, απολυμάνσεις, προληπτικός έλεγχος
επισκεπτών, ασθενών και εργαζομένων, επιβολή κανόνων προφύλαξης από τον ιό,
κ.τ.λ).
 Στη συνέχεια, οι εργαζόμενοι ως ιατροί (πίνακας 16) του παθολογικού τομέα

(πίνακας 17) με πρωινό ωράριο (πίνακας 18) παρουσιάζουν τους υψηλότερους
μέσους όρους σε όλες τις κλίμακες του DASS 42. Η ειδικότητα της παθολογίας είναι
παραδοσιακά συνδεδεμένη τόσο με την άμεση επαφή του ιατρού με τους ασθενείς,
όσο και με χρονοβόρες προσπάθειες διάγνωσης και θεραπείας αυτών. Το γεγονός
αυτό αναμενόμενα αυξάνει τη καθημερινή πίεση και μπορεί να έχει σοβαρές
ψυχολογικές επιπτώσεις στους παθολόγους ιατρούς. Ειδικά κατά τη πανδημία, οι
παθολόγοι ιατροί αντιμετωπίζουν συχνά τις μακροχρόνιες επιπλοκές της λοίμωξης με
το ιό SARS, λαμβάνοντας έτσι, τη θεραπευτική "σκυτάλη" από τους ιατρούς της
κλινικής COVID. Το πρωινό ωράριο εργασίας από την άλλη, είναι άρρηκτα
συνδεδεμένο με μεγαλύτερο φόρτο εργασίας και αυξημένη εισροή επισκεπτών και
ασθενών.
 Τέλος, σημαντική είναι και η παρατήρηση πως οι επαγγελματίες υγείας με το

υψηλότερο μέσο όρο σκορ κατάθλιψης, άγχους και στρες έχουν προϋπηρεσία
τουλάχιστον δέκα χρόνια εργασίας στη δουλειά τους (πίνακας 19). Η εμπειρία δεν
φαίνεται, επομένως, να προστατεύει τους εργαζόμενους από τις διάφορες ψυχοφθόρες
διαδικασίες συμπεριλαμβανομένων και όσων έχουν προκύψει από την πρόσφατη
πανδημία.
109
Αξίζει να σημειωθεί, πάντως, πως τα προφίλ των επαγγελματιών υγείας που παρουσιάζουν
το μεγαλύτερο μέσο σκορ στις κλίμακες κατάθλιψης, στρες και άγχους, παρουσιάζουν
επίπεδα σοβαρότητας (Lovibond & Lovibond, 1995), κοντά στα φυσιολογικά επίπεδα σε
όλες τις κλίμακες (normal depression, mild anxiety, normal stress).
6.1.2 Ερευνητικό Ερώτημα 2: Σύγκριση των επιμέρους σκορ κατάθλιψης, άγχους και
στρες, καθώς και των συνολικών DASS σκορ, των δύο νοσηλευτικών μονάδων που
αποτελούν το νοσοκομείο. Τι επικρατεί περισσότερο (κατάθλιψη, άγχος ή στρες) στο
σύνολο των επαγγελματιών υγείας;
Όσον αφορά τη σύγκριση μεταξύ των δύο νοσηλευτικών μονάδων, η Νοσηλευτική Μονάδα
2 φαίνεται να έχει τη μεγαλύτερη μέση και διάμεσο τιμή αναφορικά με τις κλίμακες τόσο της
κατάθλιψης (πίνακας 20), όσο και του άγχους (πίνακας 21). Μόνο η μέση τιμή του στρες
(πίνακας 22), από την άλλη, παρουσιάζεται μεγαλύτερη στη Νοσηλευτική Μονάδα 1. Η
Νοσηλευτική Μονάδα 2 υπερισχύει και στη μέση και διάμεση τιμή του συνολικού DASS
σκορ (πίνακας 23). Αξίζει να μελετηθούν περαιτέρω οι πιθανές αιτίες του φαινομένου αυτού,
ώστε να βελτιωθούν πιθανοί επιβαρυντικοί παράγοντες στο εργασιακό περιβάλλον της
Νοσηλευτικής Μονάδας 2 (χώροι εργασίας, ωράρια, διοικητικές αποφάσεις, κτλ), αλλά και
για τη γενικότερη βελτίωση του μέσου όρου κατάθλιψης, άγχους και στρες και των δύο
μονάδων που αποτελούν το Γενικό Νοσοκομείο.
Σύμφωνα με τη κλίμακα σοβαρότητας για το ερωτηματολόγιο DASS 42 (Lovibond &

Lovibond, 1995), ο μέσος όρος κατάθλιψης είναι στο φυσιολογικό (normal) επίπεδο και για
τις δύο νοσηλευτικές μονάδες. Από την άλλη, ο μέσος όρος άγχους ανεβαίνει λίγο, στο
"ήπιο" επίπεδο (mild) στη Νοσηλευτική Μονάδα 1 και στο "μέτριο" επίπεδο (moderate) για
τη Νοσηλευτική Μονάδα 2. Τέλος, τα δεδομένα παρουσιάζουν επιστροφή στα φυσιολογικά
(normal) επίπεδα για τον μέσο όρο στρες και των δύο νοσηλευτικών μονάδων.
110
6.1.3 Ερευνητικό Ερώτημα 3: Ποια είναι τα αποτελέσματα της σύγκρισης μεταξύ των
διαφόρων δημογραφικών ομάδων, όσον αφορά τα συγκεντρωτικά ποσοστά άγχους,
στρες και κατάθλιψης; Ειδικότερα, ποιο το αποτέλεσμα της σύγκρισης μεταξύ των
εργαζομένων της κλινικής COVID-19 και του υπόλοιπου πληθυσμού των
επαγγελματιών υγείας του Γενικού Νοσοκομείου;
Οι αρχικές μας βιβλιογραφικές αναλύσεις κατέδειξαν το πλήθος των ερευνών (Lasalvia et al.,
2020), (Saladino, Algeri & Aurriema, 2020) που παρατήρησαν υψηλά επίπεδα άγχους, στρες
και κατάθλιψης στους επαγγελματίες υγείας με την έλευση της πανδημίας της covid 19. Η
εγγύτητα των εργαζομένων σε ασθενείς με τη νέα αυτή νόσο, όπως συμβαίνει στις κλινικές
COVID, θα περιμέναμε να αυξήσει ακόμα περισσότερο το συνολικό αλλά και τα επιμέρους
(άγχος, στρες, κατάθλιψη) DASS σκορ των επαγγελματιών υγείας (Greenberg et al., 2021),
(Widjaja, Shatri & Putranto, 2020). Στο δείγμα της έρευνάς μας, όμως, δεν φαίνεται να
υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά ανάμεσα στους εργαζόμενους με βάση το χώρο
εργασίας (πίνακας 25). Το ίδιο παρατηρείται και όσον αφορά τους ιατρούς και τους
νοσηλευτές της κλινικής COVID σε σύγκριση με τους υπόλοιπους (πίνακας 27, πίνακας 29,
πίνακας 30). Αυτή η έλλειψη διαφοράς ανάμεσα σε όσους εργάζονται στη κλινική COVID
και στο υπόλοιπο νοσοκομείο, θα μπορούσε να οφείλεται σε διάφορες αιτίες, όπως η
πρόσφατη σύσταση της κλινικής COVID στο Γενικό Νοσοκομείο, η σταδιακή ανάπτυξη του
αριθμού των κλινών της, αλλά και η κατά γενική ομολογία, αργή άνοδος των κρουσμάτων
στο νομό (Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας, 2020a). Η έλλειψη διαφοράς θα μπορούσε
επίσης να οφείλεται στο γεγονός ότι κατά τη διεξαγωγή της έρευνας είχαν αποσαφηνιστεί
πολλά ζητήματα σχετικά με την αντιμετώπιση/θεραπεία της νόσου, αλλά και στο ότι οι
εμβολιαστικοί ρυθμοί είχαν σημειώσει άνοδο (Εθνική Εκστρατεία Εμβολιασμού, 2021).
Περαιτέρω έρευνες απαιτούνται για τη διερεύνηση των αιτιών, αλλά και για την έρευνα του
άγχους, του στρες και της κατάθλιψης στο νοσοκομείο, μετά και από το πέρας του τρίτου
κύματος της πανδημίας.
111
6.2 Προτάσεις για μελλοντική έρευνα
Η έρευνα η οποία προηγήθηκε είχε κεντρικό άξονα του ενδιαφέροντος και της ερευνητικής
προσπάθειας να αναδείξει τα ποσοστά άγχους, στρες, και κατάθλιψης τα οποία πλήττουν
τους επαγγελματίες υγείας εν μέσω πανδημικής κρίσης. Σε ένα από τα σημεία της
θεωρητικού μέρους της έρευνας αναφέρθηκε η σύνδεση μεταξύ της έξαρσης των ψυχικών
νοσημάτων μεταξύ των επαγγελματιών υγείας η οποία βρέθηκε πως συσχετίζεται με την
κατανάλωση, αλκοόλ, ψυχοφαρμάκων και άλλων ουσιών, ως απότοκη της επιβαρυμένης
ψυχολογικής τους κατάστασης λόγω της πανδημίας. Μια πρόταση η οποία θα μπορούσε να
αποτελέσει τη βάση για μελλοντικές έρευνες, θα ήταν το εάν και κατά πόσο η χρήση των
ουσιών αυτών προϋπήρχε και απλά ενισχύθηκε λόγω της πανδημίας ή όχι και σε ένα δεύτερο
επίπεδο το κατά πόσο η χρήση των ψυχοφαρμάκων και του αλκοόλ συνέχισε να υφίσταται
και μετά το πέρας της πανδημίας ή έστω κατά την περίοδο που αυτή παρουσίασε ύφεση
λόγω κυρίως της πρακτικής του εμβολιασμού κατά της νόσου.
112
Βιβλιογραφία
Anxiety & Depression Association of America, ADAA (nd). Ανακτήθηκε από:

https://adaa.org/understanding-anxiety/depression/symptoms
Adams R.E., Boscarino J.A. & Figley, CR. (2006). Compassion Fatigue and
Psychological Distress Among Social Workers: A Validation Study. Am J Orthopsychiatry.
76(1):103–108.) Ανακτήθηκε από: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2699394/
Αmerican Psychiatric Association, DSM-5 Task Force. (2013). Diagnostic and

statistical manual of mental disorders: DSM-5™ (5th ed.). American Psychiatric Publishing,
Inc.. Ανακτήθηκε από: https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596
Βandelow, B. (2015). Epidemiology of anxiety disorders in the 21st century.

Ανακτήθηκε από: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4610617/
Βελιδάκης, Λ. (23.11.2020). Γιατί ανησυχεί τους ειδικούς το τρίτο κύμα της

πανδημίας. kathimerini.gr. Ανακτήθηκε από:
https://www.kathimerini.gr/society/561169906/giati-anisychei-toys-eidikoys-to-trito-kyma-
tis-pandimias/
Bhandari, S. (2020). What is Bipolar Disorder? Ανακτήθηκε από:

https://www.webmd.com/bipolar-disorder/guide/what-is-bipolar-disorder
Callaway, E. & Cyranoski D. (2020). Why snakes probably aren’t spreading the new
China virus. Ανακτήθηκε από: https://www.nature.com/articles/d41586-020-00180-8
Centers for Disease Control and prevention/CDC (2021). Symptoms of COVID-19.

Ανακτήθηκε από:
https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/symptoms-testing/symptoms.html
Chalah, Μ. Α. & Baddoura, C. (2013), Mood Disorders: Unipolar and/or Bipolar.

Aνακτήθηκε από:
https://www.researchgate.net/publication/276026443_Mood_Disorders_Unipolar_andor_Bip
olar
CIPD (2020). Impact of Covid -19 on working lives. Ανακτήθηκε από:

https://events.cipd.co.uk/events/
113
Cooper, C.L. & Marshall, J. 1976. Occupational sources of stress: a review of the
literature relating to coronary heart disease and mental ill health. J. Occup.Org. Psychol., 49:
11 28.
Corkey, M. & Maheshwar, S. (2020) Is There Really a Toilet Paper Shortage? New
York: The New York Times. Ανακτήθηκε από:
https://www.nytimes.com/2020/03/13/business/toilet-paper-shortage.html
COVID—19. Η εξάπλωση της νόσου στην Ελλάδα και στον κόσμο. (nd). Medlab.
Ανακτήθηκε από: https://lab.imedd.org/covid19/
Creswell, J.W. (2011). Η Έρευνα στην Εκπαίδευση: Σχεδιασμός, Διεξαγωγή και

Αξιολόγηση της Ποσοτικής και Ποιοτικής Έρευνας (επιμ. Τσορμπατζούδης, Χ., μτφ. Ν.
Κουβαράκου). Αθήνα: Ίων.
Dershowitz, S. (Jan. 27, 2021). Stress statistics 2021: How common is stress and
who’s most affected? Ανακτήθηκε από: https://www.singlecare.com/blog/news/stress-
statistics/
Dimitriu, MCT, Pantea, A.S., Smaranda, A.C., Nica, AA., Carap, A.C, Constantin
VD, (2020) Burnout syndrome in Romanian medical residents in time of the COVID-19
pandemic. Med Hypotheses. 144:10-22, Ανακτήθηκε από: http://dx.doi.org/10.1016/j.mehy.
2020.109972
Douglas, M. (1984) Purity and Danger: An analysis of the concepts of pollution and
taboo. N.Y: Routledge
Εθνική Εκστρατεία Εμβολιασμού, (2021). Covid-19 Στατιστικά δεδομένα

εμβολιασμού. Ανακτήθηκε από: https://emvolio.gov.gr/vaccinationtracker
Εθνική Εκστρατεία Εμβολιασμού, (2020). Εθνικό Επιχειρησιακό Σχέδιο

Εμβολιασμού κατά της COVID-19. Aνακτήθηκε από:
https://emvolio.gov.gr/vaccinationtracker
Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2021). 254 εκατομμύρια εμβολιασμοί έως και τις 30 Μαΐου.
Ανακτήθηκε από: https://ec.europa.eu/info/index_el
Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας, (2020), «Ημερήσιες Εκθέσεις COVID-19».

Aνακτήθηκε από: https://eody.gov.gr/epidimiologika-statistika-dedomena/ektheseis-covid-
19/ .
114
Eθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας, (χ. σ) (2020) Καθημερινά κρούσματα covid-19

στην Ελλάδα. Ανακτήθηκε από: https://eody.gov.gr/category/covid-19/
Eυρωπαική Επιτροπή. (2021). Ασφαλή εμβόλια κατά της COVID-19 για τους
Ευρωπαίους. Ανακτήθηκε από: https://ec.europa.eu/info/live-work-travel-eu/coronavirus-
response/safe-covid-19-vaccines-europeans_el
Foucault, M. (2021 [ 1964,1969]). Σεξουαλικότητα- ο Λόγος της Σεξουαλικότητας.

Αθήνα: Πλέθρον.
Gäckler, A., Rohn, H., & Witzke, O. (2020). Akutes Nierenversagen bei COVID-19
[Acute renal failure in COVID-19]. Nephrologe. Dec 14:1-4. German. doi: 10.1007/s11560-
020-00473-z. Epub ahead of print. PMID: 33343741; PMCID: PMC7735648. Ανακτήθηκε
από: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33343741/
Gibson, P. G., Qin, L., & Puah, S. H. (2020). COVID-19 acute respiratory distress
syndrome (ARDS): clinical features and differences from typical pre-COVID-19 ARDS. The
Medical journal of Australia, 213(2), 54–56.e1. https://doi.org/10.5694/mja2.50674
Ανακτήθηκε από: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7361309/
Greenberg, N, Weston, D., Hall, C., Caulfield, T., Williamson, V. & Fong., K. (2021).
Mental health of staff working in intensive care during COVID-19. Ανακτήθηκε από:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33434920/
Iacovides A., Fountoulakis N K. & Moysidou Ch.(1999). Burnout in nursing staff: is

there a relatioship between depression and burnout? Ανακτήθηκε από:
https://www.researchgate.net/publication/274670837_Burnout_in_Nursing_Staff_Is_There_a
_Relationship_between_Depression_and_Burnout
Iacovides, A., Fountoulakis, K. N., Kaprinis, S.T. & Kaprinis. G. (2003). The
relationship between job stress, burnout and clinical depression. Ανακτήθηκε από:
Κarampelias, V., Karonis, D. & Psaroudi, V. (2020) The psycho-emotional impact of

COVID-19 on surgical staff working in emergency departments. Aνακτήθηκε από:
https://covid19.elsevierpure.com/en/publications/the-psycho-emotional-impact-of-covid-19-
on-surgical-staff-working
115
Lampe, L. & Sunderland, M., (2015). Social Phobia and Avoidant Personality
Disorder: Similar but Different?, Ανακτήθηκε από:
https://guilfordjournals.com/doi/abs/10.1521/pedi_2013_27_079
Lasalvia, A., Bonetto, C., Porru S., Carta, A., Tardivo, S., Bovo, C. M., Ruggeri, M.
& Amaddeo, F. (2020). Psychological impact of COVID-19 pandemic onhealthcare workers
in a highly burdened area of north-east Italy. Ανακτήθηκε από: https://studiocovidoms.it/wp-
content/uploads/2021/01/Lasalvia-et-al-2020-Covid-19-e-impatto-psicologico-operatori-
sanitari.pdf
Li, Z., Ge J., Yang, M., Feng, J., Qiao, M., Jiang, R., Bi, J., Zhan, G., Xu, X., Wang,
L., Zhou, Q., Zhou, C., Pan, Y., Liu, S., Zhang, H., Yang, J., Zhu, B., Hu, Y., Hashimoto, K.,
Jia, Y., Wang, H., Wang, R., Liu, C. & Yang, C. (2020) Vicarious traumatization in the
general public, members, and non-members of medical teams aiding in COVID-19 control.
Brain Behav. Immun.
Dershowitz, S. (Jan. 27, 2021). Stress statistics 2021: How common is stress and
who’s most affected? Ανακτήθηκε από: https://www.singlecare.com/blog/news/stress-
statistics/
Lovibond, S.H., Lovibond, P.F. (1995). Manual for the Depression Anxiety Stress
Scales (2nd ed.). Sydney: Psychology Foundation.
Lyrakos N. G, Arvaniti C, Smyrnioti M, Kostopanagiotou G (2011) "Translation and

validation study of the Depression Anxiety Stress Scale in the Greek general population and
in a psychiatric patient’s sample " European Psychiatry, Volume 26, Issue null, Page 1731
Marcus, M., Yasamy, T, Ommeren, M., Dan Chisholm & Shekhar., S. (2012).
Depression: A global public health concern. Ανακτήθηκε, από :
https://www.researchgate.net/publication/285075782_Depression_A_global_public_health_c
oncern
Mathews, C. (August 22, 2017). Anxiety disorder statistics. Ανακτήθηκε από:

https://anxietyhub.org/anxiety-disorder-statistics/
Mohamad, S. &Rahman, N.S.A. (2015). The sources and the impacts of occupational
stress among manufacturing workers, Universiti Teknologi Malaysia, Skudai.
116
National Alliance on Mental Illness/ NAMI (nd). About Mental Illness. Aνακτήθηκε
από: https://nami.org/About-Mental-Illness/Mental-Health-Conditions
Nordqvist, C. (2011). One Million People Commit Suicide Each Year - World Suicide
Prevention Day, September 10th, 2011. Μedical news today. Aνακτήθηκε από:
https://www.medicalnewstoday.com/articles/234219
Παπαμήτσος, Δ. (2020). Eθνικό lockdown για τρεις εβδομάδες - Τρία νέα επιδόματα,
CNN Greece. Aνακτήθηκε από: https://www.cnn.gr/politiki/story/241421/lockdown-live-oi-
anakoinoseis-mitsotaki-gia-to-lockdown
Parekh, R. (January 2017). "What Are Anxiety Disorders?". American Psychiatric

Association (APA). Ανακτήθηκε από: https://www.psychiatry.org/patients-families/anxiety-
disorders/what-are-anxiety-disorders
Παπαντωνίου, Σ. (17.06.2021). Ο «χάρτης» των εμβολιασμών: Τα ποσοστά ανά νομό

και νησί. Ανακτήθηκε από: https://www.kathimerini.gr/society/561402373/o-chartis-ton-
emvoliasmon-ta-pososta-ana-nomo-kai-nisi/
Πατρόζου, Ε. (2020). Covid-19: Πανδημία 2020. Ανακτήθηκε από:

https://www.hygeia.gr/koronoios-ti-prepei-na-gnorizoyme-amp-pos-mporoyme-na-
profylachthoyme/
Pekrun, R. (2006). The control-value theory of achievement emotions: Assumptions,

corollaries, and implications for educational research and practice. Educational Psychology
Review, 18(4)
Portnoy, D. (2011). Burnout and Compassion Fatigue: Watch for the Signs.
Ανακτήθηκε από: https://www.chausa.org/publications/health-progress/article/july-august-
2011/burnout-and-compassion-fatigue-watch-for-the-signs
Robinson, A. (2018). Let's Talk About Stress: History of Stress Research.

Ανακτήθηκε από: https://www.researchgate.net/publication/322880845_Let
%27s_Talk_About_Stress_History_of_Stress_Research
Roy-Byrne, P. P., Craske, M. G. & Stein, M. B. (2006). Panic disorder. England: The
Lancet, Elsevier. Ανακτήθηκε από: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16980119/
117
Saladino, V., Algeri, D. & Aurriema, V. (2020). The Psychological and Social Impact
of Covid-19: New Perspectives of Well-Being. Ανακτήθηκε από:
(https://doi.org/10.3389/fpsyg.2020.577684
Salazar, P.G. Vaquerizo, J.S., Catalan, A., Arango, C., Moreno, C. & Ferre, F. (2020).
Impact of coronavirus syndromes on physical and mental health of health care workers:
Systematic review and meta-analysis. J Affect Disord. 275:48 -57, Ανακτήθηκε από:
http://dx.doi.org/10.1016/j.jad.2020.06.022
Salkovskis, P. M. (2007). Psychological treatment of obsessive-compulsive disorder.

Psychiatry, 6(6), 229-233.


Scott, E. (2020). What Is Stress?, Ανακτήθηκε από:

https://www.verywellmind.com/stress-and-health-3145086
Shah, K., Chaudhari, G., Kamrai, D., Lail, A. & Patel, RS. (2020) How essential is to
focus on physician’s health and burnout in coronavirus (COVID-19) pandemic?
Cureus.12:75-8, Ανακτήθηκε από:http://dx.doi.org/10.7759/cureus.7538
Shanafelt, Τ., Ripp. J. & Trockel, M. (2020). Understanding and Addressing Sources
of Anxiety Among Health Care Professionals During the COVID-19 Pandemic. Ανακτήθηκε
από: https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2764380


118
Shaw et al. (November 1, 2018). Stress effects on the body. American Psychiatric
Association (APA). Ανακτήθηκε από: https://www.apa.org/topics/stress/body
Shri, R. (2010) Anxiety: Causes and Management. Ανακτήθηκε από: https://so06.tci-

thaijo.org/index.php/IJBS/article/view/2205
Simpson, L. R., & Starkey, D. S. (2006). Secondary traumatic stress, compassion

fatigue, and counselor spirituality: Implications for counselors working with trauma.
Ανακτήθηκε από: http://www.counselingoutfitters.com/Simpson.htm
Σόντακ, Σ. (1993) Η Νόσος ως Μεταφορά: Το ΑIDS και οι μεταφορές του. (Μετ Γ.

Λυκιαρδόπουλος) Αθήνα: Ύψιλον.
Sparrow, A. (2018). Healthcare Workers Say Not Enough Being Done For Mental
Health, Stress and Anxiety. Ανακτήθηκε από: https://happiful.com/healthcare-workers-say-
not-enough-being-done-for-mental-health-stress-and-anxiety/
Stamm, B.H. (2010) The concise manual for the professional quality of life scale.
Ανακτήθηκε από:
https://www.academia.edu/download/62440629/ProQOL_Concise_2ndEd_12-
201020200322-88687-17klwvb.pdf
Steckler, T. & Stein Murray B. (2010). Behavioral Neurobiology of Anxiety and Its
Treatment. London: Springer
Ströhle, A., Gensichen, J. & Domschke, K. (2018). The Diagnosis and Treatment of
Anxiety Disorders. Ανακτήθηκε από:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6206399/
Ströhle, A., Gensichen, J. & Domschke, K. (2018). The Diagnosis and Treatment of
Anxiety Disorders. Ανακτήθηκε από: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30282583/.
Tamiolaki, A. & Kalaitzaki, A. (2020). That which does not kill us, makes us
stronger”: COVID-19 and Posttraumatic Growth. Ανακτήθηκε από:
https://www.researchgate.net/publication/341045443_That_which_does_not_kill_us_makes_
us_stronger_COVID-19_and_Posttraumatic_Growth
Tούντας, Γ. (2020). Ο ρόλος των πρωτοβάθμιων Υπηρεσιών Υγείας, στο: Οι πολλές

προκλήσεις της Πανδημείας του covid- 19. Νέα Υγεία, (107). Ανακτήθηκε από:
119
https://neaygeia.gr/wp/wp-content/uploads/2020/05/%CE%A4%CE%95%CE%A5%CE
%A7%CE%9F%CE%A3-107.pdf
Υπουργείο Υγείας. (26. 12.2020). Δελτίο Τύπου: Ξεκινούν αύριο οι εμβολιασμοί

κατά της Covid-19. Ανακτήθηκε από: https://www.moh.gov.gr/articles/health/emboliasmoi-
covid-19/8186-ksekinoyn-ayrio-oi-emboliasmoi-kata-ths-covid-19
Weaton, W., Bienvenu. J. & Μiloyan B. (2018). Specific phobias. Ανακτήθηκε από:
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S221503661830169X
Weir, K. (2020). Grief and COVID-19: Mourning our bygonelives. Washington:

American Psychological Association.
Widjaja, F, Shatri, H. & Putranto, P.(2020). Health Issues Among Healthcare

Workers During COVID-19 Pandemic: a Psychosomatic Approach. Ανακτήθηκε από:
Williams, S. & Cooper, C. (2002). Experience sampling mood and its correlates at
work. J. Occup. Org. Psychol., 78: 171 193.
Wilson, N., Telfar, L., Barnard- Kvalsvig, A., Verral, l., Baker, A., Schwehm, M. &
Markus, L. (2020). Modelling the Potential Health Impact of the COVID-19Pandemic on a
Hypothetical European. Ανακτήθηκε από:
https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.03.20.20039776v1.full.pdf
World Health Organization. (nd). Coronavirus Dashboard. Ανακτήθηκε από:

https://covid19.who.int/
World Health Organization. (2020a). “WHO announces COVID-19 outbreak a

pandemic”. Ανακτήθηκε από: https://www.euro.who.int/en/health-topics/health-
emergencies/coronavirus-covid-19/news/news/2020/3/who-announces-covid-19-outbreak-a-
pandemic
World Health Organization. (2020b). “Updated WHO advice for international traffic
in relation to the outbreak of the novel coronavirus 2019-nCoV”. Ανακτήθηκε από:
https://www.who.int/ith/2020-24-01-outbreak-of-Pneumonia-caused-by-new-coronavirus/en/
World Health Organization. (2020c). Depression. Ανακτήθηκε από:

https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/depression
120
Yehuda, R. (2002) Post-Traumatic Stress Disorder. Ανακτήθηκε από:

https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMra012941
121
Παράρτημα Α: «Ερωτηματολόγιο DASS-42»
DAS S
Greek translation and Adaptation
George N. Lyrakos and Chrysa Arvaniti Όνομα: Ημερομηνία:
Παρακαλώ διαβάστε κάθε δήλωση και κυκλώστε έναν αριθμό 0 ..1 ..2, ή 3 που προσδιορίζει πόσο η
συγκεκριμένη φράση ταιριάζει στο πως αισθανόσαστε την προηγούμενη εβδομάδα. Δεν υπάρχουν σωστές ή
λάθος απαντήσεις. Μην μένετε πολύ σε κάθε δήλωση.
Βαθμολογήστε σύμφωνα με την ακόλουθη κλίμακα:
0 Δεν μου ταιριάζει καθόλου
1 Μου ταιριάζει σε κάποιο βαθμό ή σε κάποιες στιγμές
2 μου ταιριάζει σε μεγάλο βαθμό ή το για μεγάλο χρονικό διάστημα
3 Μου ταιριάζει πάρα πολύ ή το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα
1 Έπιασα τον εαυτό μου να αναστατώνεται από αρκετά ασήμαντα πράγματα 0 1 2 3

2 Ένιωθα ότι το στόμα μου ήταν ξηρό 0 1 2 3
3 Δεν μπορούσα να βιώσω κανένα θετικό συναίσθημα 0 1 2 3
4 Δυσκολευόμουν ν’ ανασάνω (π.χ., υπερβολικά γρήγορη αναπνοή, κόψιμο 0 1 2 3
της ανάσας μου χωρίς να έχω κάνει σωματική προσπάθεια )
5 Μου φαινόταν πως δεν μπορούσα να κινητοποιηθώ 0 1 2 3
6 Είχα την τάση να αντιδρώ υπερβολικά στις καταστάσεις που αντιμετώπιζα 0 1 2 3
7 Είχα ένα αίσθημα τρεμούλας (π.χ., σαν να μου κόβονται τα πόδια) 0 1 2 3
8 Μου ήταν δύσκολο να χαλαρώσω 0 1 2 3
9 Βρέθηκα σε καταστάσεις που με έκαναν να έχω τόσο άγχος που ένιωσα 0 1 2 3
ανακουφισμένος όταν τελείωσαν
10 Ένιωσα ότι δεν είχα τίποτα να προσμένω με ενδιαφέρον 0 1 2 3
11 Έπιασα τον εαυτό μου να αναστατώνεται αρκετά εύκολα 0 1 2 3
12 Αισθανόμουν συχνά νευρικότητα 0 1 2 3
13 Ένιωθα λυπημένα και καταθλιπτικά 0 1 2 3
14 Έπιασα τον εαυτό μου να γίνεται ανυπόμονος όταν καθυστερούσα με 0 1 2 3
οποιοδήποτε τρόπο (π.χ., σε ανελκυστήρες, στα φανάρια κυκλοφορίας,
όταν με έκαναν να περιμένω)
15 Είχα μια αίσθηση λιποθυμίας 0 1 2 3
16 Ένιωθα ότι είχα χάσει το ενδιαφέρον μου σχεδόν για όλα τα πράγματα 0 1 2 3
122
17 Ένιωσα ότι δεν άξιζα πολύ ως άτομο 0 1 2 3

18 Ένιωσα ότι ήμουν αρκετά ευερέθιστος 0 1 2 3
19 Ίδρωνα σε εμφανή σημεία (π.χ., χέρια ιδρωμένα) χωρίς να υπάρχουν 0 1 2 3
υψηλές θερμοκρασίες ή να έχω κάνει σωματική άσκηση
20 Ένιωσα φοβισμένος χωρίς να υπάρχει λόγος 0 1 2 3
21 Ένιωσα πως η ζω δεν είναι σημαντική 0 1 2 3
Υπενθύμιση κλίμακας βαθμολόγησης:

0 Δεν μου ταιριάζει καθόλου
1 Μου ταιριάζει σε κάποιο βαθμό ή σε κάποιες στιγμές.
2 Μου ταιριάζει σε μεγάλο βαθμό ή για μεγάλο χρονικό διάστημα .
3 Μου ταιριάζει πάρα πολύ ή το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
2 Δεν μπορούσα να ηρεμήσω τον εαυτό μου 0 1 2 3

2
2 Δυσκολευόμουν να καταπιώ 0 1 2 3
3
2 Δεν μπορούσα να απολαύσω ότι και να έκανα 0 1 2 3
4
2 Αισθανόμουν την καρδιά μου να χτυπάει χωρίς να έχει προηγηθεί 0 1 2 3
5 σωματική άσκηση (ταχυπαλμία, αρρυθμία)
2 Ένιωθα μελαγχολικός και απογοητευμένος 0 1 2 3
6
2 Διαπίστωσα ότι ήμουν πολύ οξύθυμος 0 1 2 3
7
2 Ένιωσα πολύ κοντά στον πανικό 0 1 2 3
8
2 Μου φάνηκε δύσκολο να ηρεμήσω αφού κάτι με είχε αναστατώσει πιο 0 1 2 3
9 πριν
3 Φοβήθηκα ότι κάτι ασήμαντο αλλά μη οικείο θα με έριχνε 0 1 2 3
0
3 Τίποτα δεν μπορούσε να με κάνει να νιώσω ενθουσιασμό 0 1 2 3
1
3 Μου ήταν δύσκολο να ανεχτώ να με διακόψει κάποιος σε αυτό που 0 1 2 3
2 έκανα
3 Ήμουν σε μια κατάσταση νευρικής έντασης 0 1 2 3
3
123
3 Ένιωθα σε αρκετό βαθμό ότι δεν άξιζα 0 1 2 3

4
3 Δεν μπορούσα να ανεχτώ οτιδήποτε με κρατούσε από το να συνεχίσω 0 1 2 3
5 με αυτό που έκανα
3 Ένιωθα τρομοκρατημένος 0 1 2 3
6
3 Δεν μπορούσα να δω κάτι ελπιδοφόρο στο μέλλον 0 1 2 3
7
3 Ένιωσα ότι η ζωή μου δεν είχε νόημα 0 1 2 3
8
3 Βρήκα τον εαυτό μου να νιώθει ενοχλημένος 0 1 2 3
9
4 Ανησυχούσα για τις καταστάσεις στις οποίες θα μπορούσα να 0 1 2 3
0 πανικοβληθώ και να φανώ ανόητος στους άλλους
4 Αισθάνθηκα τρεμούλα (πχ στα χέρια) 0 1 2 3
1
4 Μου φάνηκε δύσκολο να αναλάβω την πρωτοβουλία να κάνω κάποια 0 1 2 3
2 πράγματα
Αξιολόγηση σκορ:
Κατάθλιψη (D) Άγχος (A) Στρες (S)
Φυσιολογικό σκορ 0-9 0-7 0-14
Ήπια έκπτωση 10-13 8-9 15-18
Μέτρια έκπτωση 14-20 10-14 19-25
Σοβαρή έκπτωση 21-27 15-19 26-33
Εξαιρετικά σοβαρή 28+ 20+ 34+
124
Παράρτημα Β: «Ερωτηματολόγιο δημογραφικών στοιχείων»
Ανώνυμο Γενικό Ερωτηματολόγιο

Προς Επαγγελματίες Υγείας του Γενικού Νοσοκομείο.
Παρακαλώ, σημειώστε με Χ την απάντησή σας.
Φύλο: Άρρεν Θήλυ
Ηλικία (σε έτη):
20-30
31-40
41-50
51-60
>60
Οικογενειακή κατάσταση:
Άγαμος(η)
Έγγαμος(η)-Σε συμβίωση
Διαζευγμένος(η)
Χήρος(α)
Αριθμός τέκνων:
0
125
1-3
>3
Επίπεδο Εκπαίδευσης:
Απόφοιτος/η Γυμνασίου/Λυκείου
Απόφοιτος/η Τ.Ε.Ι.
Απόφοιτος/η Α.Ε.Ι.
Κάτοχος Μεταπτυχιακού/Διδακτορικού Διπλώματος
Άλλο:………………………………………………………………………
Θέση στο Νοσοκομείο:
Ειδικός Ιατρός
Ειδικευόμενος Ιατρός
Νοσηλευτής(ια) Π.Ε./Τ.Ε.
Νοσηλευτής(ια) Δ.Ε.
Διοικητικός Υπάλληλος
Υπάλληλος Τεχνικής Υπηρεσίας
Υπάλληλος Πληροφορικής
Υπάλληλος Εργαστηρίου
Φυσικοθεραπευτής
126
Φαρμακοποιός
Άλλο:………………………………………………………………………….
Χώρος εργασίας:
Παθολογικός τομέας
Χειρουργικός τομέας
Εργαστηριακός τομέας
ΜΕΘ
Κλινική COVID
Επείγοντα
Άλλο:………………………………………………………………………….
Ωράριο: Πρωινό Κυκλικό Πρωινό και εφημερίες
Χρονική διάρκεια εργασίας (σε έτη):
0-5
6- 10
11- 15
16- 20
21-30
127
>31
128

ΤΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΠΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΑΓΧΟΣ

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ΤΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΠΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΑΓΧΟΣ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΣΧΟΛΉ ΚΟΙΝΩΝΙΚΏΝ ΕΠΙΣΤΗΜΏΝ

ΔΙΟΊΚΗΣΗ ΜΟΝΆΔΩΝ ΥΓΕΊΑΣ

Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Καθηγητής 1

Πάτρα, Ιούνιος 2021

Επιτροπή Επίβλεψης Διπλωματικής Εργασίας

Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Συν-Επιβλέπουσα Καθηγήτρια:

Μέλος ΣΕΠ - ΕΑΠ Μέλος ΣΕΠ - ΕΑΠ

άγχος, Covid-19, κατάθλιψη, στρες, επαγγελματίες υγείας, πανδημία

anxiety, Covid-19, depression, stress, healthcare professionals, pandemic

Συντομογραφίες & Ακρωνύμια..........................................................................................................11

1. H συνθήκη της Πανδημίας.............................................................................................................14

1.1 Η πανδημία Covid-19...........................................................................................................14

1.2 Ψυχολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις του φαινομένου...................................................15

1.3 Ψυχολογικές επιπτώσεις της πανδημίας στους εργαζόμενους.............................................18

1.4 Η πορεία της πανδημικής κρίσης covid-19 στην Ελλάδα....................................................19

1.4.1 Το πρώτο κύμα της πανδημίας.................................................................................19

1.4.2 Το δεύτερο κύμα της πανδημίας...............................................................................20

1.6 Ο εμβολιασμός κατά της νόσου covid-19 στην Ελλάδα......................................................22

1.6.1 Ποσοστά εμβολιασμού στην Ελλάδα έως και σήμερα.............................................23

2. Κατάθλιψη, Άγχος, Στρες...............................................................................................................24

2.1.1 Εννοιολογική προσέγγιση του όρου.........................................................................24

2.1.2 Μονοπολική και διπολική κατάθλιψη......................................................................25

2.1.3 Κατάθλιψη και επαγγελματίες υγείας: Πρόσφατες έρευνες.....................................26

2.2.1 Ιστορική τοποθέτηση και ερμηνευτική προσέγγιση................................................28

2.2.2 Τύποι αγχώδους διαταραχής.....................................................................................30

2.3.1 Εννοιολογική προσέγγιση και ιστορική αναδρομή..................................................32

2.3.2 Εργασιακό στρες (job stress)....................................................................................34

2.3.3 Μετατραυματικό άγχος ή εναλλακτικά διαταραχή PTSD (Post traumatic stress

2.3.4 Δευτερεύον μετατραυματικό στρες και επαγγελματίες υγείας.................................35

3. Επαγγελματίες υγείας εν μέσω πανδημίας. Ηρωισμός ή στίγμα; Μια κοινωνιολογική

4.1 Αναγκαιότητα και Σημασία της Έρευνας............................................................................39

4.2 Σκοπός και ερωτήματα της έρευνας.....................................................................................39

4.3 Δείγμα/ Μεθοδολογία έρευνας.............................................................................................40

4.4 Εργαλεία συλλογής δεδομένων............................................................................................40

4.5 Αξιοπιστία εργαλείου...........................................................................................................41

4.6 Περιγραφή στατιστικής ανάλυσης.......................................................................................41

4.7 Ηθική και δεοντολογία έρευνας...........................................................................................42

4.8 Πρωτοτυπία της Έρευνας.....................................................................................................42

4.9 Περιορισμοί έρευνας............................................................................................................43

5.1 Δημογραφικά Αποτελέσματα...............................................................................................44

5.2 Αποτελέσματα Ερευνητικών Ερωτημάτων..........................................................................54

6.1 Συζήτηση και Συμπεράσματα έρευνας..............................................................................104

6.2 Προτάσεις για μελλοντική έρευνα.....................................................................................110

Παράρτημα Α: «Ερωτηματολόγιο DASS-42».................................................................................121

Παράρτημα Β: «Ερωτηματολόγιο δημογραφικών στοιχείων»........................................................125

Πίνακας 1. Κατανομή Συμμετεχόντων Βάσει Φύλου.........................................................45

Πίνακας 2. Κατανομή Συμμετεχόντων Βάσει Ηλικίας.......................................................46

Διάγραμμα 1. Ραβδόγραμμα Συμμετεχόντων Βάσει Φύλου..............................................45

Συντομογραφίες & Ακρωνύμια

SARS-coV-2 severe acute respiratory syndrome coronavirus -2

WHO World Health Organization

DASS Depression, Anxiety Stress Scale

Π.Ο.Υ Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας

Μ.Μ.Ε Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης

ΜΕΘ Μονάδα Εντατικής Θεραπείας

DSM Diagnostic and Statistical Manual

ΗΠΑ Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής

PTSD Post traumatic stress disorder

COVID-19 Coronavirus Disease – 2019

Έχοντας ως γνώμονα τα ανωτέρω ο στόχος της παρούσας εργασίας είναι να μετρήσει,

1. H συνθήκη της Πανδημίας

1.1 Η πανδημία Covid-19

Τα συμπτώματα του ιού σχετίζονται κυρίως με το αναπνευστικό σύστημα. Έτσι σύμφωνα με