‫فهرست‬

‫مقدمه‬

‫‪1‬‬
 ‫فصل اول‪:‬‬
‫فصل اول‪ :‬روش های مختلف فر‌‌آوری گاز طبیعی‪8.........................................................................‬‬
‫روشهاي تصفيه گاز‪9.....................................................................................‬‬ ‫‌‬ ‫‪ -1-1‬تاريخچه‬
‫‪ -1-2‬فرآیند های جذب در مایع‪10..........................................................................................‬‬
‫‪ -1-2-1‬فرآیند جذب شیمیایی با واکنش برگشت‌پذیر‪10............................................................‬‬
‫‪ -1-2-1-1‬محلول نمك قليايي جهت جدا سازي گازهاي اسيدي‪11...........................................‬‬
‫‪ -1-2-1-1-1‬فرآيندهاي كربنات ها‪13.........................................................................‬‬
‫‪ -1-2-1-1-1-1‬فرآيند كربنات پتاسيم داغ ‪13...........................................................‬‬
‫‪ -1-2-1-1-1-2‬فرآيند كاتا كارب‪15........................................................................‬‬
‫‪ -1-2-1-1-1-3‬فرآيند كربنات گرم – آمين ‪17..........................................................‬‬
‫‪ -1-2-1-1-1-4‬فرآيند فلكسرب ‪18........................................................................‬‬
‫‪ -1-2-1-1-1-5‬فرآيند گياماركو – وتروكك ‪19..........................................................‬‬
‫‪ -1-2-1-1-1-6‬فرآيند سيبورد ‪22.........................................................................‬‬
‫‪ -1-2-1-1-1-7‬فرآيند كربنات تحت خالء ‪24............................................................‬‬
‫‪ 1-2-1-1-2‬فرآيند الكازايد ‪25..................................................................................‬‬
‫‪ -1-2-1-1-3‬فرآيند تري پتاسيم فسفات ‪26..................................................................‬‬
‫‪ -1-2-1-2‬فرآيند الكانل آمين ها‪27.................................................................................‬‬
‫‪ -1-2-1-3‬فرآيند اكسيداسيون در فاز مايع ‪27...................................................................‬‬
‫‪ -1-2-1-3-1‬فرآيند جی‪ -‬وي‪28................................................................................‬‬
‫‪ -1-2-2‬فرآيندهاي جذب فيزيكي گازهاي اسيدي توسط حالل هاي فيزيكي‪30.................................‬‬
‫‪ -1-2-2-1‬فرآيند حالل فلور ‪31.....................................................................................‬‬
‫‪ -1-2-2-2‬فرآيند سلكسول ‪33.......................................................................................‬‬
‫‪ -1-2-2-3‬جذب به وسيله ي آب‪35................................................................................‬‬
‫‪ -1-2-2-4‬فرآيند سپاسلو ‪36........................................................................................‬‬
‫‪ -1-2-2-5‬فرآيند پوريسول ‪37......................................................................................‬‬
‫‪ -1-2-2-6‬فرآيند ركتيسول‪38.......................................................................................‬‬
‫‪ -1-2-2-7‬فرآيند استاسولوان ‪42..................................................................................‬‬
‫‪ -1-2-3‬فرآيندهاي مخلوط حالل هاي فيزيكي و شيميايي‪42......................................................‬‬
‫‪ -1-2-3-1‬فرآيند سولفينول ‪42.....................................................................................‬‬
‫‪ -1-2-3-2‬فرآيند سلفينيگ ‪44......................................................................................‬‬
‫‪ -1-3‬فرآيندهاي بستر جامد ‪44..............................................................................................‬‬
‫‪ -1-3-1‬فرآيند جذب سطحي خشك‪45..................................................................................‬‬
‫‪ -1-3-1-1‬فرآیند اکسید آهن‪45.....................................................................................‬‬
‫‪ -1-3-1-2‬فرآيند اسفنج آهني ‪47...................................................................................‬‬
‫‪ -1-3-1-3‬فرآيند سافنواليم آر‪.‬جي ‪48.............................................................................‬‬
‫‪ -1-3-2‬فرآيند هاي جذب سطحی در مايع‪48.........................................................................‬‬
‫‪ -1-3-2-1‬فرآيند شيرين سازي به وسيله محلول آبكي ‪48....................................................‬‬
‫‪ -1-3-2-2‬فرآيند كميسوئيت‪49.....................................................................................‬‬
‫‪ -1-3-3‬الك هاي مولكولي‪50............................................................................................‬‬
‫‪ -1-3-3-1‬فرآیند جذب سطحي ‪53..................................................................................‬‬
‫‪ -1-4‬فرآيند نفوذ غشايي‪55.................................................................................................‬‬
‫فصل دوم‪ :‬فرآیند حالل های آلکانل آمین و بررسی مشکالت این حالل ها در صنایع گاز‪59.......................‬‬
‫‪ -2-1‬آلكانل آمين ها‪60........................................................................................................‬‬
‫‪ -2-1-1‬ساختار شيميايي آلكانل آمين ها‪60...........................................................................‬‬
‫‪2-1-2‬خواص فيزيكي آلكانل آمين ها‪62...............................................................................‬‬

‫‪2‬‬
‫‪ -2-1-3‬واكنش هاي شيميايي الكانل آمين ها‪63.....................................................................‬‬
‫‪ -2-2‬مقايسه و معيار انتخاب الكانل آمين ها ‪64.........................................................................‬‬
‫‪ -2-2-1‬تري اتانل آمين ( ‪64................................................................................. ) TEA‬‬
‫‪ -2-2-2‬منو اتانل آمين( ‪64..................................................................................) MEA‬‬
‫‪ -2-2-3‬دي اتانول آمين ( ‪65.................................................................................) DEA‬‬
‫‪ -2-2-4‬متيل دي اتانل آمين ( ‪66........................................................................) MDEA‬‬
‫‪ -2-2-5‬دي گاليكول آمين ( ‪66..............................................................................) DGA‬‬
‫‪ -2-2-6‬دي ايزو پروپانل آمين ( ‪67.......................................................................) DIPA‬‬
‫‪ -2-3‬غلظت محلول هاي آمين‪68...........................................................................................‬‬
‫‪ -2-4‬شرح كلي فرآيند آمين‪68..............................................................................................‬‬
‫فصل سوم‪ :‬معضالت حالل آمین در فرآیند فرآوری گاز ‪71................................................................‬‬
‫‪ -3-1‬اتالف آمين‪72............................................................................................................‬‬
‫‪ -3-1-1‬تبخير ( ‪72.................................................................................) vaprazation‬‬
‫‪ -3-1-2‬اتالف مكانيكي‪75................................................................................................‬‬
‫‪ -3-1-3‬همراه بري ( (‪75..........................................................................Entrainment‬‬
‫‪ -3-1-3-1‬پراكنده شدن فاز مايع در فاز گاز ‪75.................................................................‬‬
‫‪ -3-1-3-2‬پراكنده شدن گاز در مايع (‪76......................................................... )foaming‬‬
‫‪ -3-1-3-2-1‬عوامل ايجاد كننده پديده کفزایی‪77............................................................‬‬
‫‪ -3-1-4‬تجزيه و فساد محلول آمين‪78.................................................................................‬‬
‫‪ -3-2‬آلودگي هاي محلول آمين‪78..........................................................................................‬‬
‫‪ -3-2-1‬هيدروكربن هاي محلول در آمين‪78.........................................................................‬‬
‫‪ -3-2-2‬مواد شيميايي تزريقي به محلول آمين‪78...................................................................‬‬
‫‪ -3-2-3‬ذرات ريز معلق در محلول آمين ‪79..........................................................................‬‬
‫‪ -3-2-4‬محصوالت فساد و تجزيه آمين‪79............................................................................‬‬
‫‪ -3-2-4-1‬تجزيه حرارتي ‪79........................................................................................‬‬
‫‪ -3-2-4-2‬تجزيه شيميايي‪80........................................................................................‬‬
‫‪ -3-2-4-2-1‬واكنش هاي آمين ها با ‪80..............................................................CO2‬‬
‫‪ -3-2-4-2-1-1‬واكنش برگشت نا پذير ‪ MEA‬با ‪80.........................................CO2‬‬
‫‪ -3-2-4-2-1-2‬واكنش برگشت ناپذير ‪ DEA‬با ‪82...........................................CO2‬‬
‫واكنشهاي تجزيه و فساد ‪DEA‬‬ ‫‌‬ ‫‪ -3-2-4-2-1-2-1‬تاثير پارامترهاي مختلف در سرعت‬
‫(‪86..............................................................................................‬‬ ‫)‬
‫‪ -3-2-4-2-1-2-1-1‬تاثير دما‪86...................................................................‬‬
‫‪ -1-2-1-2 -3-2-4-2‬تاثير غلظت اوليه ‪88.............................................DEA‬‬
‫‪ -1-2-1-3 -3-2-4-2‬تأثير فشار و حالليت ‪89..........................................CO2‬‬
‫‪ -1-2-1-4 -3-2-4-2‬تأثير ‪ PH‬محلول‪90.......................................................‬‬
‫‪ -3-2-4-2-1-3‬واكنش برگشت ناپذير ‪ DIPA‬با ‪90...........................................CO2‬‬
‫‪ -3-2-4-2-1-4‬واكنش برگشت پذير ‪ DGA‬با ‪91.............................................CO2‬‬
‫‪ -3-2-4-2-1-5‬واكنش هاي برگشت ناپذير ‪ MDEA‬با ]‪91..........................CO2 [16‬‬
‫‪ -3-2-4-2-1-5-1‬نقش پارامتر هاي مختلف در سرعت فساد و تجزيه ‪MDEA‬‬
‫)‪96................................................................................................ (KMDEA‬‬
‫‪ -3-2-4-2-1-5-1-1‬تأثير دما‪96...................................................................‬‬
‫‪ -3-2-4-2-1-5-1-2‬تأثير غلظت اوليه ‪97..........................................MDEA‬‬
‫‪ -3-2-4-2-1-5-1-3‬تأثير فشار جزئي ‪98................................................CO2‬‬
‫‪ -2 -3-2-4-2‬واكنش هاي برگشت ناپذیر آمين ها با ‪99..........................................COS‬‬

‫‪3‬‬
‫‪ -2-1 -3-2-4-2‬واكنش هاي برگشت ناپذير ‪ MEA‬با ‪99.................................COS‬‬
‫‪ -2-2 -3-2-4-2‬واكنش هاي برگشت ناپذير ‪ DEA‬با ‪99..................................COS‬‬
‫‪ -3-2-5‬نمك هاي آمين مقاوم حرارتي‪103...........................................................................‬‬
‫فصل چهارم‪ :‬خوردگی در واحد های فرآوری گاز ‪109.....................................................................‬‬
‫‪ -4-1‬انواع خوردگي‪110.....................................................................................................‬‬
‫‪ -4-1-1‬خوردگي عمومي‪110...........................................................................................‬‬
‫‪ -4-1-2‬خوردگي گالوانيكي‪111.........................................................................................‬‬
‫‪ -4-1-3‬خوردگي شياري‪111............................................................................................‬‬
‫‪ -4-1-4‬خوردگي حفره اي ‪112.........................................................................................‬‬
‫‪ -4-1-5‬خوردگي سايشي ‪112...........................................................................................‬‬
‫‪ -4-1-6‬خوردگي تنشي‪112..............................................................................................‬‬
‫‪ -4-2‬اثر گازهای اسیدی ‪ H2S‬و ‪ CO2‬بر خوردگی‪113..............................................................‬‬
‫‪ -4-3‬تاثير نمك هاي مقاوم حرارتي بر خورندگي محلول آمين ‪116.................................................‬‬
‫‪ -4-3-1‬اثر غلظت آنيون هاي نمك مقاوم حرارتي بر خوردگي‪116............................................‬‬
‫‪ -4-3-2‬اثر نمك سديم آنيون ها بر خوردگي‪117....................................................................‬‬
‫‪ -4-3-3‬اثر دما بر خورندگي آنيون هاي نمك مقاوم حرارتي‪118................................................‬‬
‫‪ -4-3-4‬اثر غلظت آنيون هاي نمك مقاوم حرارتي بر ‪ PH‬محلول آمين و تأثيرآن بر خوردگي‪119.....‬‬
‫‪ -4-4‬روش هاي جلوگيري از خوردگي در سيستم هاي آمين ‪122..................................................‬‬
‫فصل پنجم‪ :‬روش های جداسازی آلودگی ها از محلول آمین‪123.......................................................‬‬
‫‪ -5-1‬جداسازی هيدروكربن هاي محلول‪ ،‬مواد شیمیایی تزریقی و ذرات جامد معلق در محلول آمین‪124..‬‬
‫‪ -5-1-1‬فیلتراسیون‪124..................................................................................................‬‬
‫‪ -5-1-1-1‬فیلتر گاز ترش ورودی‪124................................................................................‬‬
‫‪ -5-1-1-2‬پریکوت فیلتر‪125.......................................................................................‬‬
‫‪ -5-1-1-3‬فیلتر کربن فعال‪125.....................................................................................‬‬
‫‪ -5-2‬جداسازی نمک های مقاوم حرارتی و محصوالت فساد و تجزیه آمین از محلول آمین‪126.............‬‬
‫‪ -5-2-1‬روش های احیاء موقت‪126.................................................................................:‬‬
‫‪ -5-2-1-1‬جايگزين كردن آمين كار كرده و آمين كار نكرده و تميز‪126...................................‬‬
‫‪ -5-2-1-2‬خنثی سازی نمک های مقاوم حرارتی‪127.........................................................‬‬
‫‪ -5-2-2‬روشهای احیاء کامل ‪128......................................................................................‬‬
‫‪ -5-2-2-1‬تعویض بستر یونی‪128.................................................................................‬‬
‫‪ -5-2-2-2‬الکترودیالیز‪130.........................................................................................‬‬
‫‪ -5-2-2-3‬روش احیاء حرارتی(تقطیر)‪131.....................................................................‬‬
‫فهرست منابع‪136...................................................................................................................‬‬

‫مقدمه‬

‫گازي كه از منابع گازي حاصل مي شود‪ ،‬حاوي مقاديري ناخالص‪,,‬ي مانن‪,,‬د س‪,,‬ولفيد هي‪,,‬دروژن‪،‬‬
‫دي اكسيد كربن‪ ،‬سولفيد كربنيل‪ ،‬دي سولفيد كربن و ‪ . . .‬همراه دارد كه اص‪,,‬طالحَا گ‪,,‬از ت‪,,‬رش‬
‫ناميده مي شود‪ .‬وجود اين گازهاي اسيدي باعث ايجاد مشكالت خوردگي در صنايع نفت و گاز‬
‫پتروشيمي مي گردد‪ .‬حذف اين گازهاي اس‪,‬يدي ص‪,‬رف نظ‪,‬ر از ايج‪,‬اد مش‪,‬كالت خ‪,‬وردگي ك‪,‬ه‬
‫ساالنه باعث از بين رفتن ميليونها دالر سرمايه مي گردد‪ ،‬از نقطه نظر سمي بودن و ي‪,,‬ا ايج‪,,‬اد‬
‫گازهاي سمي بسيار مهم است‪ .‬گاز سولفيد هيدروژن كه مهمترين ناخالصي ب‪,,‬ه ش‪,,‬مار مي آي‪,,‬د‪،‬‬

‫‪4‬‬
‫از لحاظ سمي بودن قابل مقايسه با سيانيد هيدروژن است و طبق استاندارد بين المللي مق‪,,‬دار آن‬
‫در جریان گ‪,,‬از نباي‪,,‬د از ‪ ppm 4‬بيش‪,,‬تر باش‪,,‬د‪ .‬بن‪,,‬ابراين گ‪,,‬از پس از طي ي‪,,‬ك س‪,,‬ري فرآين‪,,‬دها‪،‬‬
‫ميگ‪,,‬ردد‪ .‬فرآين‪,,‬دهايي ك‪,,‬ه جهت‬‫گازه‪,,‬اي اس‪,,‬يدي‌اش را از دس‪,,‬ت داده و ب‪,,‬ه گ‪,,‬از ش‪,,‬يرين تب‪,,‬ديل ‌‬
‫ميباش‪,,‬ند‪ .‬در ح‪,,‬ال حاض‪,,‬ر‬‫ميروند با توجه به شرايط متفاوت بسيار متن‪,,‬وع ‌‬ ‫تصفيه گاز به كار ‌‬
‫آلكانل آمينها به طور گس‪,‬ترده در ص‪,,‬نايع تص‪,,‬فيه گ‪,‬از ب‪,‬ه عن‪,‬وان حالل ب‪,‬راي ج‪,‬ذب هي‪,‬دروژن‬
‫ميرون‪,‬د ‪ .‬بن‪,‬ا ب‪,‬راين حف‪,‬ظ كيفيت آمين يكي از اساس‪,‬ي ت‪,‬رين‬ ‫سولفايد و دي اكسيد كربن به كار ‌‬
‫موضوعاتي است كه براي بهب‪,,‬ود عملك‪,,‬رد سيس‪,,‬تم ش‪,,‬يرين س‪,,‬ازي گ‪,,‬از م‪,,‬ورد برس‪,,‬ي ق‪,,‬رار مي‬
‫گيرد‪ .‬خ‪,,‬وردگي بيش از ان‪,,‬دازه و اتالف حالل آمين‪ ،‬دو موض‪,,‬وعي اس‪,,‬ت ك‪,,‬ه بيش‪,,‬ترين هزين‪,,‬ه‬
‫عملياتي را در سيستم آمين به وجود مي آورد‪ .‬ه‪,,‬ر س‪,,‬اله واح‪,,‬دهاي عملي‪,,‬اتي بیش‪,,‬تری وادار ب‪,,‬ه‬
‫انجام يك سري برنامه هايي جهت برسي حفظ كيفيت آمين مي شوند‪ .‬اين برنامه ه‪,,‬ا عبارتن‪,,‬د از‬
‫‪:‬‬
‫‪ -1‬برسي آلودگي هاي آمين توسط آناليز آزمايشگاهي منظم‬
‫‪ -2‬كاهش اتالف آمين توسط بررسي عامل اتالف‬
‫‪ -3‬جدا سازي متناوب آلودگي ها براي رساندن كيفيت آمين در ح‪,,‬د اس‪,,‬تاندارد ه‪,,‬اي ص‪,,‬نايع‬
‫نفت و گاز‬
‫انجام اين سه م‪,‬ورد ب‪,‬ه ط‪,‬ور منظم‪ ،‬ف‪,,‬رآوري مطل‪,‬وب گ‪,‬از و رس‪,‬اندن كيفيت آمين ب‪,‬ه ي‪,‬ك ح‪,‬د‬
‫مناسب را تضمين مي كند‪ ،‬تا اينكه خ‪,,‬وردگي و هزين‪,,‬ه ه‪,,‬ا از ح‪,,‬د مج‪,,‬از تج‪,,‬اوز نكن‪,,‬د‪ .‬اف‪,,‬زايش‬
‫مقدار اين آلودگي ها باعث تغيير خواص ف‪,,‬يزيكي محل‪,,‬ول آمين مي ش‪,,‬ود‪ ،‬ك‪,,‬ه اين تغي‪,,‬ير ب‪,,‬اعث‬
‫كاهش قدرت حالليت محلول آمين و افزايش خوردگي در سيستم مي شود‪.‬‬

‫فصل اول‬

‫روش های مختلف فر‌‌آوری‬

‫گاز طبیعی‬

‫‪5‬‬
 ‫‪ -1-1‬تاريخچه روش‌هاي تصفيه گاز‬

‫روشهاي معمول‪ ،‬جهت حذف س‪,,‬ولفيد هي‪,,‬دروژن و دي اكس‪,,‬يد ك‪,,‬ربن از‬ ‫‌‬ ‫قبل از پااليش گاز به‬
‫ميگرديد‪ .‬اولين ب‪,,‬ار‬‫ميشد‪ ،‬استفاده ‌‬‫جریان گاز طبيعي‪ ،‬از آهك كه پس از استعمال دور ريخته ‌‬
‫آمينها را از طريق گرما دادن الكانل كلرو‬ ‫در سال ‪ 1861‬ميالدي‪ ، wurtz‬موفق شد كه الكانل ‌‬
‫آمينه‪,,‬ا‬
‫هيدرين و آمونياك به دست آورد‪ .‬همچنين در سال ‪ 1897‬ميالدي‪ knorr‬توانست اتان‪,,‬ل ‌‬
‫را از ت‪,,‬ركيب آموني‪,,‬اك و اكس‪,,‬يد اتيلن تولي‪,,‬د نماي‪,,‬د‪ .‬در س‪,,‬ال ‪ 1910‬روش اكس‪,,‬يد آهن ابت‪,,‬دا در‬
‫انگلستان و س‪,,‬پس در س‪,,‬اير نق‪,,‬اط جه‪,,‬ان گس‪,,‬ترش پي‪,,‬دا ك‪,,‬رد و پس از آن در س‪,,‬ال ‪ 1920‬روش‬
‫كربنات پتاسيم به وسيله كمپاني‪ kopper‬معرفي شد‪ .‬در واقع اين اولين روش تج‪,,‬ارتي ب‪,,‬ود ك‪,,‬ه‬
‫ميش‪,,‬دند‪ .‬روش اس‪,,‬تفاده از آمين در س‪,,‬ال ‪ 1930‬ب‪,,‬ه‬ ‫گازهاي اسيدي به وسيله مايع شستشو داده ‌‬
‫ثبت رسيد و در سال ‪ 1939‬روش استفاده از مخلوط آمين و گليكول پيش‪,,‬نهاد ش‪,,‬د ك‪,,‬ه پ‪,,‬االيش و‬
‫حاللهاي فيزيكي‪ ،‬س‪,,‬ولفينول‪،‬‬ ‫‌‬ ‫ميداد‪ .‬روش‌هاي استفاده از‬ ‫خشك نمودن گاز را هم زمان انجام ‌‬
‫در سال ‪ 1965‬به وجود آمد و روش فلور و استفاده از غربال‌هاي مولكولي به تدريج جايگزين‬
‫ميرون‪,‬د ب‪,‬ا توج‪,‬ه ب‪,‬ه‬‫روشهاي قديمي گرديد[‪ .]2،1‬فرآيندهايي كه جهت تص‪,,‬فيه گ‪,‬از ب‪,‬ه ك‪,‬ار ‌‬ ‫‌‬
‫ش‪,,,‬رايط متف‪,,,‬اوت‪ ،‬بس‪,,,‬يار متن‪,,,‬وع هس‪,,,‬تند‪ .‬مهم‌ت‪,,,‬رين اين فرآين‪,,,‬دها ك‪,,,‬ه در ح‪,,,‬ال حاض‪,,,‬ر در‬
‫ميباشند[‪ ،]1‬عبارتند از‪:‬‬‫پااليشگاههاي دنيا مورد استفاده ‌‬
‫‌‬
‫‪ -1‬فرآیند جذب در مایع‬
‫الف‪ -‬فرآیند جذب فیزیکی‬
‫ب‪ -‬فرآیند جذب شیمیایی با واکنش برگشت‌پذیر‬
‫ج‪ -‬فرآیند جذب شیمیایی با واکنش برگشت‌ناپذیر‬
‫د‪ -‬فرآیند جذب شیمی‪-‬فیزیکی‬
‫‪ -2‬فرآیند جذب روی جامد‬
‫‪ -3‬فرآیند نفوذ غشایی‬

‫‪6‬‬
‫روشها براي پ‪,‬االيش گ‪,‬از‪ ،‬مرب‪,‬وط ب‪,‬ه س‪,‬ليقه شخص‪,‬ي نيس‪,‬ت‪ ،‬بلك‪,‬ه ب‪,‬ه‬ ‫‌‬ ‫انتخاب هر يك از اين‬
‫فاكتورهاي مختلفي بستگي دارد كه عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -1‬فشار عمليات‬
‫‪ -2‬درجه حرارت گاز مورد پااليش‬
‫‪ -3‬نقطه جوش ماده پااليش‌كننده‬
‫‪ -4‬گرماي حاصل از فعل و انفعاالت در داخل برج جذب‌كننده‬
‫‪ -5‬غلظت ماده مصرفي‬
‫‪ -6‬مقايسه قيمت مواد مورد نياز‬
‫‪ -7‬سرويس‌هاي قابل دسترس مورد نياز‬
‫‪ -8‬ميزان خلوص مورد نياز گاز تصفيه شده‬
‫‪ -9‬ميزان و نوع ناخالصي‌هاي موجود در جریان گازهاي ورودي به پاالیشگاه‌ها‬

‫‪ -1-2‬فرآیند های جذب در مایع(‪)absorption‬‬

‫به طور كلي جذب عبارت است از‪ ،‬انتقال يك تركيب از فاز گاز به ف‪,,‬از م‪,,‬ايع‪ ،‬ك‪,,‬ه در آن قاب‪,,‬ل‬
‫ميرود‪ ،‬ب‪,‬ر مبن‪,‬اي‬ ‫خالصسازي گاز به ك‪,‬ار ‌‬ ‫‌‬ ‫حل باشد‪ .‬فرآيند جذب كه به عنوان فرآيندي براي‬
‫ميگردد‪:‬‬‫ماهيت فعل و انفعال بين ماده جذب‌شونده و جاذب به فرآيندهاي زير تقسيم ‌‬
‫‪ -1‬جذب شیمیایی با واکنش برگشت پذیر‬
‫‪ -2‬جذب شیمیایی با واكنش برگشت‌ناپذير‬
‫‪ -3‬جذب فيزيكي‬
‫‪ -4‬جذب شیمی‪ -‬فیزیکی‬

‫‪ -1-2-1‬فرآیند جذب شیمیایی با واکنش برگشت‌پذیر‬

‫تركيبه‪,,‬ايي از‬
‫‌‬ ‫اين نوع از فرآيند جذب عبارت است از‪ ،‬يك واكنش ش‪,,‬يميايي برگش‪,,‬ت‌پذير بين‬
‫ميكند و يك تركيب از ف‪,,‬از م‪,,‬ايع ك‪,,‬ه ي‪,,‬ك محص‪,,‬ول‬‫فاز گاز كه به عنوان ماده جذب‌شونده عمل ‌‬
‫ميكنند‪ .‬محصول داراي فشار بخار محدودي ب‪,,‬وده ك‪,,‬ه ب‪,,‬ا‬ ‫برگشتپذير با باندهاي ضعيف ايجاد ‌‬
‫‌‬
‫میش‪,,‬ود ك‪,,‬ه تركيب‪,,‬ات ج‪,,‬ذب ش‪,,‬ده طي ي‪,,‬ك‬‫مييابد و اين افزايش دما ب‪,,‬اعث ‌‬
‫افزايش دما افزايش ‌‬
‫برگشتپذير از جاذب دفع شوند‪ .‬تجزيه و تحليل اين نوع فرآيندها به دو دلي‪,,‬ل نس‪,,‬بت ب‪,,‬ه‬
‫‌‬ ‫واكنش‬
‫ميباشد‪.‬‬
‫فرآيندهاي جذب فيزيكي مشكل ‌‬
‫‪ -1‬غير خطي بودن منحني تعادل‬
‫‪ -2‬تأثير سرعت واكنش بر ضريب جذب‬

‫‪7‬‬
 ‫‪ -1-2-1-1‬محلول نمك قليايي جهت جدا سازي گازهاي اسيدي‬

‫خصوصيتي كه يك محلول ج‪,‬اذب جهت ج‪,‬ذب گازه‪,‬اي اس‪,‬يدي باي‪,‬د داش‪,‬ته باش‪,‬د اين اس‪,‬ت ك‪,‬ه‬
‫محصول حاصل از واكنش آن با گازهاي اسيدي بايد به راحتي و سريعَا تفكيك گ‪,,‬ردد‪ .‬ب‪,,‬ا توج‪,,‬ه‬
‫نمكهاي قوي قلي‪,‬ايي ك‪,‬ه از ت‪,‬ركيب ي‪,‬ك قلي‪,‬اي ق‪,,‬وي ب‪,‬ا ي‪,‬ك اس‪,‬يد‬
‫به اين خصوصيت استفاده از ‌‬
‫ضعيف حاصل گردي‪,,‬ده اس‪,,‬ت‪ ،‬جهت جداس‪,,‬ازي ناخالص‪,,‬ي گازه‪,,‬ا از قبي‪,,‬ل‪H2S، CO2، CO2، :‬‬
‫ميشود (به خصوص جدا سازي ‪.]1[ )CO2‬‬ ‫‪ ،COS‬طي فرايندهاي مختلف استفاده ‌‬
‫ميكنندعبارتند از[‪1‬‬ ‫ناخالصيها استفاده ‌‬
‫‌‬ ‫مهمترين فرآيندهايي كه از اين محلول جهت جداسازي‬ ‫‌‬
‫]‪:‬‬
‫كربناتها‪:‬‬
‫‌‬ ‫‪ - 1‬فرآيند‬
‫الف ) فرآيند كربنات پتاسيم داغ‬
‫ب ) فرآيند كاتا كارب‬
‫ج ) فرآيند بنفيلد‬
‫د ) فرآيند گيا ماركو – وتركك‬
‫هـ) فرآيند سيبرد‬
‫و) فرآيند كربنات در خالء‬
‫‪ - 2‬فرآيند تري پتاسيم فسفات‬
‫‪ – 3‬فرآيند فنالت سديم‬
‫‪ – 4‬فرآيند آلكازيد‬
‫ميشوند شامل سديم‪ ،‬پتاسيم‪ ،‬كربنات‪ ،‬فسفات‪ ،‬ب‪,,‬ورات‪،‬‬ ‫نمكهايي كه براي اين فرآيندها پيشنهاد ‌‬ ‫‌‬
‫ميباشند‪.‬‬
‫آرسنيت و فنالت ‌‬
‫مکانیزم جذب گازهای اسیدی توس‪,‬ط محل‪,‬ول ه‪,‬ای نم‪,‬ک قلیایی مط‪,‬ابق واکنش ه‪,‬ای زیر می‬
‫باشد‪.‬‬
‫ميدهد‪.‬‬
‫ميشود‪ ،‬واکنش (‪ )1-1‬رخ ‌‬ ‫محلولهاي نمك قليايي ‌‬
‫‌‬ ‫هنگامي كه ‪ H2S‬جذب‬

‫(‪)1-1‬‬

‫لحظهاي به عنوان پدي‪,,‬ده نف‪,,‬وذ ف‪,,‬رض ش‪,,‬ود‪.‬‬

‫‌‬ ‫ميتواند به طور‬‫اين واكنش به شدت سريع است و ‌‬
‫ميباشد‪ .‬ام‪,‬ا وق‪,,‬تي ك‪,‬ه ه‪,‬ر‬
‫سريعتر از جذب ‪‌ CO2‬‬ ‫‌‬ ‫اگرچه جذب ‪ H2S‬در محلول آبي نمك قليايي‬
‫ميپ‪,,‬ذيرد و از‬‫انتخابپذيري جزئي صورت ‌‬ ‫‌‬ ‫دو گاز ‪ H2S‬و ‪ CO2‬در جريان گاز حضور دارند‪،‬‬
‫سريعتر از ‪ H2S‬جذب محلول نم‪,,‬ك‬ ‫‌‬ ‫آنجايي كه ‪ CO2‬نسبت به ‪ H2S‬اسيد قوي‌تري است در نتيجه‬
‫ميش‪,,‬ود‪ .‬واكنش ش‪,,‬يميايي ج‪,,‬ذب ‪ CO2‬توس‪,,‬ط محل‪,,‬ول نم‪,,‬ك قلي‪,,‬ايي طي دو مك‪,,‬انيزم‪ ،‬ب‪,,‬ه‬
‫قلي‪,,‬ايي ‌‬
‫ميپذيرد‪.‬‬
‫صورت موازي صورت ‌‬
‫‪ -1‬تشكيل ‪ HCO3‬به وسيله واكنش ‪ CO2‬با يون هيدروكسيل‪.‬‬
‫‪ -2‬واكنش ‪ CO2‬با آب كه منجر به تجزيه اسيد كربنيك مي‌شود‪.‬‬
‫ميدهد‪.‬‬
‫واكنشهاي (‪ )2-1‬و (‪ )3-1‬رخ ‌‬
‫‌‬ ‫در ‪ PH<10‬محلول‪،‬‬

‫‪8‬‬
 ‫(‪)1-2‬‬

‫(‪)1-3‬‬

‫ميدهد‪.‬‬
‫واكنشهاي (‪ )4-1‬رخ ‌‬
‫‌‬ ‫در ‪ PH<10‬محلول‪،‬‬

‫(‪)1-4‬‬

‫ميباشد كه شامل واكنش مستقيم ‪ CO2‬به ف‪,,‬رم ‪HCO3‬‬‫‌‬ ‫دامنه مناسب عمليات اقتصادي‪PH<8،‬‬
‫ميباشد (‪.)Astarita .etal . 1981‬‬
‫‌‬
‫ميتواند با اف‪,,‬زايش غلظت ‪ ،CO2‬اف‪,,‬زايش غلظت ي‪,,‬ون هيدروكس‪,,‬يل و ي‪,,‬ا‬
‫سرعت واكنش ‪‌ CO2‬‬
‫افزايش دما‪ ،‬افزايش يابد‪.‬‬
‫طبق گفته (‪ ،Astarita )1967‬سرعت واكنش ‪ CO2‬در دماي اتاق كند است‪ ،‬حتي اگر دما را تا‬
‫دماي باالي ‪ c◦ 378‬باال ببريم‪ ،‬هنوز سرعت جذب آن قدر سريع نيست‪ ،‬ب‪,,‬ه همين منظ‪,,‬ور ب‪,,‬ه‬
‫علت پايين بودن نسبي سرعت جذب ‪ CO2‬در محلول كربنات‪ ،‬به محل‪,,‬ول ج‪,,‬اذب‪ ،‬م‪,,‬اده ديگ‪,,‬ري‬
‫اضافه مي كنند‪ .‬مواد زيادي جهت افزايش سرعت واكنش ‪ CO2‬در محلول كربن‪,,‬ات ارائ‪,,‬ه ش‪,,‬ده‬
‫اند‪ ،‬كه اين مواد به ترويج كننده ها ‪ ،‬فعال سازها ‪ ،‬كاتاليزور ها معروف هستند‪.‬‬
‫‪ Ferrel . etal‬در سال ‪ 1987‬براي افزايش سرعت جذب ‪ CO2‬مواردي را ارائ‪,,‬ه كردن‪,,‬د ك‪,,‬ه‬
‫عبارتند از‪:‬‬

‫‪ -‬فرماليدها (‪) formaldehyde‬‬

‫‪ -‬متانول (‪) methanol‬‬
‫‪ -‬فنل (‪) phenol‬‬
‫‪ -‬اتانل آمين ها (‪) ethanolamine‬‬
‫‪ -‬اسيد آرسنيوس ( ‪) arsenious acid‬‬
‫‪ -‬گالیسين (‪)glaycine‬‬

‫‪ -1-2-1-1-1‬فرآيندهاي كربنات ها‬

‫‪ -1-2-1-1-1-1‬فرآيند كربنات پتاسيم داغ (‪) Hot Potassium carbonat‬‬

‫كاربرد كربنات پتاسيم براي جداسازي ‪ CO2‬از جريان گاز سال هاست ك‪,,‬ه ش‪,,‬ناخته ش‪,,‬ده اس‪,,‬ت‪.‬‬
‫در سال ‪ German patent،1904‬فرآيندي را براي جذب ‪ CO2‬توسط يك محل‪,,‬ول داغ كربن‪,,‬ات‬
‫پتاسيم و سپس احياء محل‪,‬ول توس‪,‬ط ك‪,‬اهش فش‪,‬ار ب‪,‬دون اض‪,,‬افه ك‪,‬ردن دم‪,‬ا ارائ‪,‬ه ك‪,‬رد‪ .‬فرآين‪,‬د‬

‫‪9‬‬
‫كربنات پتاسيم داغ احتياج ب‪,,‬ه فش‪,,‬ار ج‪,,‬زئي نس‪,,‬بتَا ب‪,,‬االيي از ‪ CO2‬دارد ‪ .‬فش‪,,‬ارهاي ب‪,,‬االي گ‪,,‬از‬
‫طبيعي در خطوط انتقال‪ ،‬موجب افزايش فشار جزئي گاز اسيدي مي شود[‪.]1‬‬
‫در سال ‪ Mathews ، 1942‬و ‪ ، Williams‬دبي جذب ‪ CO2‬را در محلول كربنات پتاسيم مورد‬
‫مطالعه قرار دادند و متوجه شدند كه با افزايش دماي ج‪,,‬ذب ◦‪ c 25‬ب‪,,‬ه ‪ c◦ 75‬سرعت ج‪,‬ذب‬
‫‪ CO2‬هم افزايش مي يابد‪.‬‬
‫‪ German patent‬پيشنهاد داد‪ ،‬استفاده از كربنات پتاسيم به عنوان ي‪,,‬ك ج‪,,‬اذب در فرآين‪,,‬د نزدي‪,,‬ك‬
‫دماي جوشش در فشار يك اتمسفر و احياء به وسيله فلشينگ و يا احياء با بخار صورت پذ يرد‪.‬‬
‫در اين فرآيند برخالف فرآيندهاي ديگر كه نياز است تا محل‪,,‬ول ب‪,,‬راي ورود ب‪,,‬ه ب‪,,‬رج احي‪,,‬اء ت‪,,‬ا‬
‫دماي باالي برج احياء گرم شود‪ ،‬و به همين منظور بين برج جذب و دفع از مبدلهاي ح‪,,‬رارتي‬
‫استفاده مي شود‪ ،‬به علت باال بودن دماي جاذب‪ ،‬نيازي به اين تجهيزات وجود ندارد‪.‬‬
‫واكنشهايي كه در اين فرآيند رخ مي دهند عبارتند از‪:‬‬
‫طبق نظريه ‪ ، Ruziska‬واكنش هاي (‪ )5-1‬و (‪ )6-1‬در دو مرحله صورت مي پذيرد‪.‬‬
‫‪ -1‬مرحله هيدرو ليز كربنات پتاسيم‬

‫(‪)1-5‬‬

‫‪ -2‬هيدروكسيد پتاسيم تشكيل شده سپس ‪ CO2‬براي توليد كربنات پتاسيم واكنش مي دهد‪.‬‬

‫(‪)1-6‬‬

‫براي ‪ H2S‬مرحله هيدروليز مانند حالت اول است و در مرحله دوم بي سولفيد تشكيل مي شود‪.‬‬

‫(‪)1-7‬‬

‫واكنش دي اكسيد كربن به ازاي هر مول كربنات پتاسيم‪ ،‬دو مول بي كربن‪,,‬ات پتاس‪,,‬يم مي ده‪,,‬د‪.‬‬
‫در صورتي كه واكنش سولفيد هيدروژن به ازاي هر مول كربنات پتاس‪,,‬يم ي‪,,‬ك م‪,,‬ول بي س‪,,‬ولفيد‬
‫پتاسيم و يك مول بي كربنات پتاسيم مي دهد‪ .‬به همين دليل در اكثر واح‪,,‬دهاي عملي‪,,‬اتي ش‪,,‬يرين‬
‫سازي گاز‪ ،‬غلظت محلول به ج‪,‬اي اينك‪,‬ه ب‪,‬ه وس‪,‬يله حالليت كربن‪,‬ات پتاس‪,‬يم كن‪,‬ترل گ‪,‬ردد‪ ،‬ب‪,‬ه‬
‫وسيله حالليت بي كربنات پتاسيم كنترل مي شود[‪.]2‬‬
‫از آنجايي كه اين روش جهت شيرين سازي گازهايي كه هم ‪ CO2‬و هم ‪H2S‬به ط‪,,‬ور هم زم‪,,‬ان‬
‫دارند‪ ،‬به كار مي رود‪ ،‬اگر گاز فاقد ‪ CO2‬باشد‪ ،‬بازيابي بي سولفيد پتاسيم خيلي مشكل خواهد‬
‫شد‪ .‬بنابراين براي سيستم هايي كه فاقد ‪ CO2‬هستند اين روش مفيد نمي باشد ‪.‬‬
‫روش كربنات پتاسيم فوايدي دارد كه يكي از آنها حذف‪ COS‬و ‪ CO2‬بدون تجزيه محل‪,,‬ول مي‬
‫باشد‪ .‬بطور مثال‪ ،‬سولفيد كربنيل به صورت زير هیدرولیز مي شود‪.‬‬

‫(‪)1-8‬‬

‫محصوالت اين واكنش در واكنش هاي (‪ )6-1‬و (‪ )7-1‬به كار خواهند رفت‪.‬‬

‫‪10‬‬
‫در محلول كربنات گرم‪ ،‬دي سولفيد كربن (‪ )CS2‬به ‪ COS‬و ‪ H2S‬هيدروليز مي ش‪,,‬ود‪ .‬ك‪,,‬ه‪COS‬‬
‫حاصل طبق واكنش (‪ )8-1‬هيدروليز و مورد استفاده واقع مي شود‪.‬‬
‫همانطور كه در شكل (‪ )1-1‬نشان داده شده است ‪ ،‬گاز ترش از ميان جدا كننده عبور كرده و‬
‫سپس وارد يك مبدل حرارتي گاز به گاز مي شود‪ .‬گاز ت‪,‬رش ك‪,‬ه گ‪,‬رم ش‪,‬د از پ‪,‬ايين وارد ب‪,‬رج‬
‫جذب شده به طرف باال جريان مي يابد‪ .‬كربنات پتاسيم گرم از باال وارد و ب‪,,‬ه ط‪,,‬ور متقاب‪,,‬ل در‬
‫تماس با هم واقع مي شوند‪ .‬دماي برج جذب معموَال در حدود ‪ F◦230‬مي باشد‪ .‬گاز ش‪,,‬يرين‬
‫شده از باالي برج جذب خارج و از مبدل حرارتي گاز به گاز عبور مي كند‪ .‬در عملي‪,,‬ات س‪,,‬رد‬
‫كردن‪ ،‬گاز شيرين شده مقداري آب فشرده دارد‪ ،‬به همین منظور بايد از جدا كنن‪,,‬ده عب‪,,‬ور كن‪,,‬د‪.‬‬
‫به دلیل دما و محتواي آب گاز شيرين شده‪ ،‬عمليات آب زدايي الزم است‪ .‬محلول كربنات كثيف‬
‫از انتهاي برج جذب خارج و به ط‪,‬رف ب‪,‬رج دف‪,,‬ع ك‪,‬ه در فش‪,‬ار ‪ psig 10-2‬ك‪,‬ار مي كن‪,‬د‪ ،‬مي‬
‫رود‪ .‬تغيير ناگهاني فشار‪ ،‬مقادير زيادي از گازهاي اسيدي را آزاد مي كند و محلول رقيق شده‬
‫و عاري از گازهاي اسيدي به طرف برج جذب بر مي گ‪,,‬ردد‪ .‬گازه‪,,‬اي اس‪,,‬يدي از ب‪,,‬االي ب‪,,‬رج‬
‫همراه با مقاديري آب خارج مي شوند و در يك ميعان كننده آب از بخارات گ‪,‬ازي ج‪,‬دا و از ت‪,‬ه‬
‫برج خارج مي شود[‪.]2‬‬

‫شکل (‪ :)1-1‬فرآیند تصفیه گاز به روش کربنات پتاسیم داغ‬

‫‪ -1-2-1-1-1-2‬فرآيند كاتا كارب (‪)Catacarb process‬‬

‫فرايند كاتاكارب در سال ‪ 1962‬توس‪,,‬ط ‪ Eickmeyer‬پيش‪,,‬نهاد داده ش‪,,‬د‪ .‬اين فراين‪,,‬د بهب‪,,‬ود ش‪,,‬ده‬
‫فرآیند كربنات پتاسيم داغ مي باشد‪ .‬در اصل ‪ Eickmeyer‬روشي را در عمليات كربنات پتاسيم‬

‫‪11‬‬
‫داغ پيشنهاد داد كه ب‪,‬اعث اف‪,,‬زايش فع‪,‬اليت محل‪,‬ول كربن‪,‬ات پتاس‪,‬يم داغ مي ش‪,‬ود‪ .‬ب‪,‬راي بيش‪,‬تر‬
‫فرآيندهاي كاتاكارب از بورات پتاسيم آميني براي اف‪,‬زايش فع‪,‬اليت محل‪,‬ول كربن‪,‬ات پتاس‪,‬يم داغ‬
‫استفاده مي شود‪ .‬اين محلول ها حاوي مواد افزودني نيز هستند كه باعث تس‪,,‬ريع عم‪,,‬ل ج‪,,‬ذب و‬
‫دفع گازهاي اسيدي مي شوند (بخص‪,,‬وص ب‪,,‬راي ‪ .) CO2‬م‪,,‬واد اف‪,,‬زودني ش‪,,‬امل فع‪,,‬ال س‪,,‬ازها و‬
‫ممانعت كننده هاي خوردگي مي باش‪,‬ند‪ .‬فع‪,‬ال س‪,‬ازها و مم‪,‬انعت كنن‪,‬ده ه‪,‬اي خ‪,‬ورد گي ك‪,‬ه ب‪,‬ه‬
‫محلول بورات پتاسيم‪ ،‬جهت خالص سازي گاز طبيعي در اين فرآيند اضافه مي شوند به ترتيب‬
‫دي اتانول آمين (‪ ) DEA‬و واناديوم مي باشند[‪.]1‬‬
‫از آنج‪,,‬ايي ك‪,,‬ه محل‪,,‬ول كربن‪,,‬ات پتاس‪,,‬يم ب‪,,‬ه مق‪,,‬دار زي‪,,‬اد يون‪,,‬يزه نمي ش‪,,‬ود‪ ،‬در نتيج‪,,‬ه يونه‪,,‬اي‬
‫هيدروكسيل كمي جهت واكنش با ‪ CO2‬دارد‪ ،‬بنابراين فرض مي شود كه ابتدا ‪ CO2‬با آب جهت‬
‫توليد اسيد كربنيك واكنش دهد‪ ،‬سپس اسيد كربنيك با يون هاي كربنات جهت تشكيل دو يون بي‬
‫كربنات واكنش مي ده‪,,‬د‪ .‬این واکنش ه‪,,‬ای پش‪,,‬ت س‪,,‬ر هم ب‪,,‬ه این مط‪,,‬ابق واکنش ه‪,,‬ای زیر می‬
‫باشند‪.‬‬

‫(‪)1-9‬‬

‫(‪)1-10‬‬

‫در شکل (‪ )2-1‬شماتیکی از روش کاتاکارب نشان داده شده است[‪.]1‬‬

‫روش ديگري كه باعث افزايش بازدهي فرآيند كربنات گرم مي ش‪,,‬ود‪ ،‬روش بنفيل‪,,‬د اس‪,,‬ت‪ .‬در‬
‫اين روش عامل فعال سازي دي ات‪,,‬انول آمين ( ‪ ) DEA‬مي باش‪,,‬د‪ Ruziska .‬بي‪,,‬ان مي كن‪,,‬د ك‪,,‬ه‬
‫فرايند كربنات پتاس‪,,‬يم ب‪,,‬ا كاتاليس‪,,‬ت آمين در دو مرحل‪,,‬ه ص‪,,‬ورت مي پ‪,,‬ذيرد‪ .‬در مرحل‪,,‬ه ي اول‬
‫واكنش ‪ CO2‬با آمين و واكنش بعدي با ‪ KOH‬مي باشد‪ Shrier .‬و همكارانش گزارش دادن‪,,‬د ك‪,,‬ه‬
‫مقدار كمي آمين مي تواند اثر قاب‪,,‬ل ت‪,,‬وجهی در ن‪,,‬رخ واكنش دي اكس‪,,‬يد كربن‪,,‬ات پتاس‪,,‬يم داش‪,,‬ته‬
‫باشد‪ .‬شرايط عمليات اين روش مشابه شرايط عمليات كاتاكارب مي باشد[‪]3،1‬‬

‫‪12‬‬
 ‫شکل (‪ :)2-1‬فرآیند تصفیه گاز به روش کاتاکرب‬

‫‪ -1-2-1-1-1-3‬فرآيند كربنات گرم – آمين‬

‫‪ Thrikell‬ي‪,,‬ك ت‪,,‬ركيب ج‪,,‬الب دي ات‪,,‬انول آمين (‪ ) DEA‬و كربن‪,,‬ات گ‪,,‬رم را ب‪,,‬راي گازه‪,,‬ايي ك‪,,‬ه‬
‫درصد بااليي ‪ CO2‬و يا‪ H2S‬دارند ارائه داد‪ .‬شماتيك اين عملي‪,‬ات در ش‪,‬كل (‪ )3-1‬آم‪,‬ده اس‪,‬ت‪.‬‬
‫گاز ترش وارد برج جذب شده و ابتدا با كربنات پتاسيم فع‪,,‬ال ش‪,,‬ده در تم‪,,‬اس ق‪,,‬رار مي گ‪,,‬يرد و‬
‫سپس در قسمت باال با محلول ‪DEA‬جهت حذف كامل گازهاي اسيدي در تماس واقع مي ش‪,,‬ود‪.‬‬
‫ميزان محلول در گردش و گرماي مورد نياز بطور اساسي به فشار جزئي دي اكسيد ك‪,,‬ربن در‬
‫گاز ورودي بستگي دارد[‪.]3،2‬‬

‫‪13‬‬
 ‫شکل (‪ :)3-1‬فرآیند تصفیه گاز به روش کربنات‪-‬آمین‬

‫‪ -1-2-1-1-1-4‬فرآيند فلكسرب (‪) Flexsorb Hp Process‬‬

‫اين فرايند توس‪,,‬ط ‪ Exxon Research and Eng. Company‬پيش‪,,‬نهاد داده ش‪,,‬د‪ .‬در س‪,,‬ال ‪1992‬‬
‫چهار واحد اقتصادي از اين فرايند استفاده كردند‪ .‬در اين فرايند از محلول كربنات پتاس‪,,‬يم گ‪,,‬رم‬
‫فعال سازي شده استفاده مي شود‪ .‬كليات اين فرايند ش‪,‬بيه ب‪,‬ه فراين‪,‬دهاي كربن‪,‬ات پتاس‪,‬يم گ‪,‬رم و‬
‫كاتاكارب مي باشد با اين تفاوت كه در اين فرايند از محلول‪ hindered amine‬به عن‪,‬وان فع‪,‬ال‬
‫ساز استفاده مي شود‪ Hindered amine .‬يك گروه آلكيل بزرگ دارد كه به گروه آمين‪,,‬و متص‪,,‬ل‬
‫مي باشد كه به نوعي يك نوع آمين نوع اول محسوب مي شود‪-2 .‬آمينو‪-2-‬متيل‪-1-‬پروپ‪,,‬انول (‬
‫‪ ) AMP‬و ‪1‬و‪-8‬منتان دي آمين ( ‪ ) MDA‬دو نمونه از ‪ hindered amine‬ها هستند‪ .‬اس‪,,‬تفاده از‬
‫اين فعال سازها در محلول كربنات پتاسيم گرم باعث مي شود كه سرعت انتقال جرم و ظرفيت‬
‫خالص سازي گاز نسبت به زمانيكه از آمين هاي معمولي ( مانند دي اتانول آمين ) اس‪,,‬تفاده مي‬
‫شود‪ ،‬افزايش يابد‪ .‬شكل شماره (‪ )4-1‬تعادل بخ‪,,‬ار‪ -‬م‪,,‬ايع ‪ CO2‬را زمانيك‪,,‬ه از محل‪,,‬ول كربن‪,,‬ات‬
‫پتاسيم‪ ،‬بدون فعال ساز و همراه با فعال ساز (آمينهاي معمولي مانند ‪ DEA‬و ‪hindered amine‬‬
‫) مقايسه مي كند[‪.]1‬‬

‫‪14‬‬
 ‫شکل (‪ :)4-1‬مقایسه تعادل بخار‪ -‬مايع ‪ CO2‬با محلول كربنات پتاسيم‪،‬‬
‫بدون فعال ساز و همراه با فعال ساز (آمينهاي معمولي ‪ DEA‬و ‪) hindered amine‬‬

‫‪ -1-2-1-1-1-5‬فرآيند گياماركو – وتروكك (‪)Giammarco –Vetrocoke‬‬

‫اين فرايند توسط ‪ Giammarco – Vetrocoke‬در ايتاليا در سال ‪ 1950‬ارائه شد‪ .‬در اين فرايند‬
‫از محلول هاي معدني و آلي به عنوان فعال س‪,‬از ب‪,‬راي اف‪,,‬زايش م‪,‬يزان ج‪,‬ذب ‪ CO2‬در محل‪,‬ول‬
‫هاي كربنات قليايي استفاده مي ش‪,,‬ود‪ .‬در اين فراين‪,,‬د ي‪,,‬ا از مق‪,,‬ادير خيلي كمي از م‪,,‬واد آلي و ي‪,,‬ا‬
‫مقادير زيادي مواد معدني به عنوان فعال كننده در فرآيند كربنات پتاسيم گرم اس‪,,‬تفاده مي كنن‪,,‬د‪.‬‬
‫افزودني هاي معدني به نظر مي رسد بسيار مؤثرتر هستند‪ .‬افزودني ه‪,,‬اي مع‪,,‬دني ش‪,,‬امل ت‪,,‬ري‬
‫اكسيد آرسنيك‪ ،‬اسيد سلنوس و اسيد تلوروس مي باشند‪ .‬اك‪,‬ثر واح‪,‬دهايي ك‪,‬ه از نظ‪,‬ر اقتص‪,‬ادي‬
‫مقرون به صرفه هستند از كربنات پتاسيم داغ با فعال كننده تري اكسيد آرسنيك استفاده مي كنند‬
‫و همچنين افزودني آلي گاليسين مي باشد‪ .‬زمانيكه ازافزودني مع‪,,‬دني اس‪,,‬تفاده مي ش‪,,‬ود واكنش‬
‫اين فرايند را مي توان بصورت زير بيان كرد[‪.]1‬‬
‫واكنش جذب‪:‬‬

‫(‪)1-11‬‬

‫(‪)1-12‬‬

‫‪15‬‬
 ‫واكنش احياء‪:‬‬

‫(‪)1-13‬‬

‫(‪)1-14‬‬

‫در چرخه دفع ‪ CO2‬به روش ‪ ،G-V‬فعال كننده در محلول به دو روش عمل مي كند‪ ،‬نخست به‬
‫عنوان كاتاليزور‪ ،‬چنانچه در شكل (‪ )5-1‬نشان داده شده ‪ ،‬س‪,,‬رعت ج‪,,‬ذب ‪ CO2‬را اف‪,,‬زايش مي‬
‫دهد‪ ،‬همچنين جدا سازي را بهبود مي بخشد‪ ،‬به طوري كه مي توان از هوا با دماي متوسط به‬
‫جاي بخار در دماي باال جهت بازيابي استفاده كرد‪ .‬ثاني‪ً,‬ا كات‪,,‬اليزور ب‪,,‬اعث اف‪,,‬زايش ج‪,,‬ذب ‪CO2‬‬
‫توسط محل‪,‬ول كربن‪,‬ات پتاس‪,‬يم مي گ‪,‬ردد‪ .‬ش‪,‬كل (‪ )6-1‬نمون‪,‬ه اي از نم‪,‬ودار جري‪,‬ان ي‪,‬ك واح‪,‬د‬
‫جداسازي دي اكسيد كربن با استفاده از بازيابي توسط بخار را نشان داده است‪ .‬گاز ترش وارد‬
‫پايين جذب كننده مي شود و ب‪,‬ه س‪,‬مت ب‪,‬اال در خالف جهت ب‪,‬ا محل‪,‬ول كربن‪,‬ات رقي‪,‬ق ك‪,‬ه وارد‬
‫باالترين سيني جذب كننده مي شود جريان مي يابد‪ .‬گاز ش‪,,‬يرين از ب‪,,‬االي ج‪,,‬ذب كنن‪,,‬ده ب‪,,‬رج را‬
‫ترك كرده و محلول غني از پايين برج جذب كننده وارد ي‪,,‬ك محفظ‪,,‬ه ي فش‪,,‬ار گ‪,,‬يري مي ش‪,,‬ود‪.‬‬
‫كاهش فشار در محفظه ي فشار گيري باعث تبخير آني مقدار زيادي ‪ CO2‬از محل‪,,‬ول كربن‪,,‬ات‬
‫مي شود‪ .‬محلول نيمه احيا ش‪,,‬ده از پ‪,,‬ايين محفظ‪,,‬ه ي فش‪,,‬ار گ‪,,‬يري وارد ي‪,,‬ك مب‪,,‬دل ح‪,,‬رارتي مي‬
‫شود‪ .‬محلول از مبدل ح‪,‬رارتي ب‪,‬ه ب‪,‬االي ب‪,‬رج احي‪,‬ا كنن‪,‬ده جري‪,‬ان مي ياب‪,‬د و در آنج‪,‬ا ب‪,‬ه علت‬
‫افزايش دما و ك‪,,‬اهش فش‪,,‬ار‪ ،‬دي اكس‪,,‬يد ك‪,,‬ربن بيش‪,,‬تري از محل‪,,‬ول ج‪,,‬دا مي ش‪,,‬ود‪ .‬همچن‪,,‬ان ك‪,,‬ه‬
‫محلول در برج احياء به سمت پايين جريان مي ياب‪,,‬د و در خالف جهت ب‪,,‬ا بخ‪,,‬ار تولي‪,,‬د ش‪,,‬ده در‬
‫جوش آور مجدد به طرف پايين جريان مي يابد‪ ،‬باقيمانده ي دي اكسيدكربن از يك محل‪,,‬ول ج‪,,‬دا‬
‫مي شود‪ .‬دي اكسيد كربن از يك ذخيره كننده كه در آن‪ ،‬آب ميعان شده جدا شده و به برج احياء‬
‫به عنوان جريان برگشتي پمپ مي شود‪ ،‬خارج مي شود‪ .‬بخار به صورت تماس غ‪,,‬ير مس‪,,‬تقيم‪،‬‬
‫حرارت را براي جوش آورنده تامين مي كند‪ .‬محلول تصفيه شده ي از قسمت پايين برج احي‪,,‬اء‬
‫خارج و از طريق مبدل گرمايي محلول غني‪-‬رقيق به يك ك‪,,‬ولر و س‪,,‬پس ب‪,,‬ه ب‪,,‬االي ب‪,,‬رج ج‪,,‬ذب‬
‫پمپ مي شود‪ .‬فرآيند جداسازي ‪ CO2‬به وش ‪ G-V‬با استفاده از احياء كنن‪,,‬ده ي ه‪,,‬وا چنانچ‪,,‬ه در‬
‫شكل (‪ )7-1‬نشان داده شده است كامًال شبيه به عمليات احياء توس‪,,‬ط بخ‪,,‬ار مي باش‪,,‬د‪ .‬ام‪,,‬ا مب‪,,‬دل‬
‫گرمايي كربنات رقيق‪ -‬كربنات غني وجود ندارد‪ ،‬زيرا گرماي محل‪,‬ول در ب‪,‬رج تفكي‪,‬ك بوس‪,‬يله‬
‫ي هواي تفكيك كننده گرفته مي شود ب‪,,‬راي پيش گ‪,,‬رم ك‪,,‬ردن محل‪,,‬ول غ‪,,‬ني ك‪,,‬ه وارد محفظ‪,,‬ه ي‬
‫فشار گير مي شود‪ ،‬از يك مبدل ح‪,,‬رارتي بخ‪,,‬ار اس‪,,‬تفاده مي ش‪,,‬ود‪ .‬عم‪,,‬ل دف‪,,‬ع از طري‪,,‬ق تم‪,,‬اس‬
‫جريان مخالفي از محلول كربنات با يك جريان غير همسو از هواي پيش گرم ش‪,,‬ده‪ ،‬ام‪,,‬ا اش‪,,‬باع‬
‫از آب كه به پايين برج احياء وارد مي شود‪ ،‬صورت مي گيرد‪ .‬جريان آب خروجي از دس‪,,‬تگاه‬
‫كندانسور جهت گرم كردن و از پيش اشباع كردن هواي ورودي به پايين برج دف‪,,‬ع اس‪,,‬تفاده مي‬
‫شود‪ .‬مخلوط دي اكسيد كربن و هواي سرد شده به خ‪,,‬ارج تخلي‪,,‬ه مي ش‪,,‬ود‪ .‬محل‪,,‬ول احي‪,,‬اء ش‪,,‬ده‬
‫خروجي از پايين برج تفكيك به باالترين سينی برج جذب باز گردانده مي شود[‪.]3،1‬‬

‫‪16‬‬
‫شکل (‪ :)5-1‬مقایسه سرعت جذب ‪ CO2‬در محلول ‪ 40‬درصد وزنی کربنات پتاسیم و نمونه ای از محلول‬
‫فرآیند گياماركو – وتروكك‬

‫شکل (‪ :)6-1‬فرآیند تصفیه گاز به روش گياماركو – وتروكك با استفاده از بازیابی توسط بخار‬

‫‪17‬‬
 ‫شکل (‪ :)7-1‬فرآیند تصفیه گاز به روش گياماركو – وتروكك با استفاده از بازیابی توسط هوا‬

‫‪ -1-2-1-1-1-6‬فرآيند سيبورد (‪) Seaboard Process‬‬

‫عمليات سيبورد بر اساس جذب سولفيد هيدوژن به وسيله ي يك محل‪,,‬ول كربن‪,,‬ات س‪,,‬ديم رقي‪,,‬ق و‬
‫بازيابي آن بوسيله ي هوا صورت مي گيرد‪ .‬اين عمليات اولين بار بوس‪,,‬يله ي كمي‪,,‬ابي‪Koppers‬‬
‫در سال ‪ 1920‬ارائه گرديد‪ .‬مهمترين مزيت اين روش اقتصادي بودن و سادگي بسيار زي‪,,‬اد آن‬
‫مي باشد‪ .‬اين روش مي تواند سولفيد هي‪,,‬درژن را ب‪,,‬ه م‪,,‬يزان ‪ 95-85‬در ص‪,,‬د ح‪,,‬ذف نماي‪,,‬د‪ .‬ي‪,,‬ك‬
‫نمونه عملياتي روش سيبورد در شكل (‪ )8-1‬ارائه شده است‪ .‬محل‪,,‬ول در ح‪,,‬ال جري‪,,‬ان معم‪,,‬وًال‬
‫درصد كربنات سديم دارد[‪ .]2‬محلول كربنات سديم تم‪,,‬يز از ب‪,,‬االي ب‪,,‬رج ج‪,,‬ذب وارد و‬ ‫‪‌ 5/3-3‬‬
‫در تماس متقاب‪,‬ل ب‪,‬ا گازه‪,‬اي اس‪,‬يدي واق‪,‬ع مي گ‪,‬ردد و پس از ج‪,‬ذب گازه‪,‬اي اس‪,‬يدي‪ ،‬محل‪,‬ول‬
‫كربنات كثيف در تماس متقابل با هوا‪ ،‬واقع شده و گازهاي اسيدي حاصل را از دست مي ده‪,,‬د‪.‬‬
‫ميزان هواي مورد نياز براي بازيابي محلول معموًال ‪ 3-5/1‬برابر ميزان گاز ورودي مي باشد‬
‫‪ .‬البت‪,,‬ه اين مس‪,,‬ئله ب‪,,‬ه م‪,,‬يزان خل‪,‬وص گ‪,,‬از خ‪,,‬روجي م‪,,‬ورد ني‪,,‬از بس‪,,‬تگي دارد‪ .‬بن‪,,‬ابراين ه‪,,‬واي‬
‫خروجي از برج دفع محتوي غلظتي از گازهاي ‪ H2S‬مي باشد كه داراي ت‪,,‬وان نص‪,,‬ف غلظت‬
‫گاز ورودي است‪ .‬هوا ي‪,,‬ك گ‪,,‬از احي‪,,‬اء كنن‪,,‬ده ي مناس‪,,‬ب اس‪,,‬ت ام‪,,‬ا س‪,,‬رعت اكسيداس‪,,‬يون را در‬
‫سيستم باال مي برد‪ .‬تقريبًا ‪ 5‬در ص‪,,‬د از ‪ H2S‬ج‪,‬ذب ش‪,‬ده ب‪,‬ه ص‪,,‬ورت تي‪,‬و س‪,‬ولفات اكس‪,‬يده مي‬
‫شود[‪ .]3‬تيو سولفات سديم با روش ساده تفكيك قابل احي‪,,‬اء نيس‪,,‬ت بن‪,,‬ابراين س‪,,‬اختار اين آل‪,,‬وده‬
‫كننده باعث افت فع‪,‬اليت محل‪,‬ول مي ش‪,‬ود‪ .‬ب‪,‬ه ط‪,‬ور كلي اين روش اگرچ‪,‬ه از لح‪,‬اظ س‪,‬ادگي و‬
‫اقتصادي بودن مقرون به صرفه اس‪,,‬ت ولي ب‪,,‬ه لح‪,,‬اظ آل‪,,‬وده ك‪,,‬ردن محي‪,,‬ط از طري‪,,‬ق آزاد ش‪,,‬دن‬
‫گازهاي اسيدي در هوا مورد توجه نمي باشد[‪.]1‬‬

‫‪18‬‬
 ‫شکل (‪ :)8-1‬فرآیند تصفیه گاز به روش سیبورد‬

‫واکنش شیمیایی که برای این فرآیند صورت می گیرد‪ .‬بصورت زیر است‪.‬‬

‫(‪)1-15‬‬

‫(‪)1-16‬‬

‫‪ -1-2-1-1-1-7‬فرآيند كربنات تحت خالء ( ‪) Vacuum Carbonate process‬‬

‫اين فرايند كه توسط كمپاني‪ Koppers‬ارائه گرديده است‪ ،‬از تقطير خالء براي بازيابي محلول‬
‫قليايي كربنات ك‪,,‬ه جهت ج‪,,‬ذب ‪ H2S‬و ‪ CO2‬ب‪,,‬ه ك‪,,‬ار رفت‪,,‬ه اس‪,,‬ت‪ ،‬اس‪,,‬تفاده مي ش‪,,‬ود‪ .‬اس‪,,‬تفاده از‬
‫تقطير تحت خالء باعث كاهش ميزان بخار مورد نياز تا حدود ‪ 15/0‬مقداري كه جهت دف‪,,‬ع ‪H2‬‬
‫‪ S‬و ‪ CO2‬در يك برج عريان سازي تحت فشار اتمسفر مصرف مي گردد‪ ،‬مي شود‪ .‬م‪,‬زيت اين‬
‫روش نسبت به روش سيبورد‪ ،‬بازيافت بهتر ‪ H2S‬مي باشد‪ .‬جري‪,,‬ان فراين‪,,‬د كربن‪,,‬ات در خال در‬

‫‪19‬‬
‫شكل (‪ )9-1‬نشان داده شده است‪ .‬قسمت جذب مانند فراين‪,,‬دهاي كربن‪,,‬ات پتاس‪,,‬يم ي‪,,‬ا س‪,,‬يبورد مي‬
‫باشد‪ .‬گازي كه حاوي ناخالصي هاست‪ ،‬در ابتدا به طور متقابل در يك برج ج‪,‬ذب در تم‪,‬اس ب‪,‬ا‬
‫كربنات سديم قرار مي گيرد‪ ( .‬سيستم برج جذب از نوع آكنده مي باشد)‪ .‬محل‪,,‬ول پس از ج‪,,‬ذب‬
‫گازهاي اسيدي از انتهاي برج خ‪,,‬ارج و وارد ب‪,,‬رج دف‪,,‬ع مي گ‪,,‬ردد ب‪,,‬ه طوريك‪,,‬ه در اينج‪,,‬ا عم‪,,‬ل‬
‫بازيابي از طريق تقطير تحت خالء انجام مي گيرد‪ .‬محلول بازيابي شده از انتهاي برج دف‪,,‬ع ب‪,,‬ه‬
‫طرف يك سرد كننده ي محلول‪ ،‬پمپ مي گردد و پس از سرد شدن وارد ب‪,,‬رج ج‪,,‬ذب مي ش‪,,‬ود‪.‬‬
‫گازهايي كه از باالي برج دفع خارج مي گردند‪ ،‬ش‪,,‬امل ‪ H2S ، CO2‬و بخ‪,,‬ار آب مي باش‪,,‬ند ك‪,,‬ه‬
‫ابتدا از يك س‪,‬رد كنن‪,‬ده عب‪,‬ور ك‪,‬رده و س‪,‬پس وارد ي‪,‬ك ميع‪,‬ان كنن‪,‬ده مي گردن‪,‬د‪ .‬در اين قس‪,‬مت‬
‫گازهاي اس‪,,‬يدي آزاد توس‪,,‬ط ي‪,,‬ك پمپ تحت خالء ب‪,,‬ه خ‪,,‬ارج ه‪,,‬دايت مي ش‪,,‬وند و بخ‪,,‬ارات آب و‬
‫مقداري از محلول به سيستم باز مي گردن‪,,‬د‪ .‬در اين فراين‪,,‬د گرم‪,,‬اي الزم جهت فع‪,,‬ال س‪,,‬ازي از‬
‫طريق بخار در فشار پايين در قسمت جوش آور كه در انتهاي برج دف‪,,‬ع ق‪,,‬رار دارد‪ ،‬ت‪,,‬امين مي‬
‫شود‪ .‬از لحاظ شيميايي‪ ،‬واكنش هايي كه در فراين‪,,‬د كربن‪,,‬ات تحت خالء انج‪,,‬ام مي گيرن‪,,‬د مانن‪,,‬د‬
‫واکنش های فرآیند سیبورد می باشد[‪.]1‬‬

‫شکل (‪ :)9-1‬فرآیند تصفیه گاز به روش کربنات تحت خالء‬

‫‪ 1-2-1-1-2‬فرآيند الكازايد ( ‪) Alkacid Process‬‬

‫اين فرايند توسط صنايع ‪ I.G. Farbin‬در آلمان ارائه شد كه در سه فرايند‪ ،‬با سه محلول ج‪,,‬اذب‬
‫طبقه بندي مي شود‪ .‬محلول هايي كه در اين فرايند براي خالص سازي گاز مورد استفاده ق‪,,‬رار‬
‫می گيرند عبارتند از محلول نوع "‪ " M‬و "‪ " S‬و " ‪ ." dik‬همه ي اين محلول ها تركيبي از‬
‫يك نمك باز معدني قوي و يك اسيد غير فرار آلي را به كار مي برند‪ .‬محل‪,,‬ول الكازاي‪,,‬د "‪" M‬‬
‫حاوي سديم آالنين است و براي حذف ‪ CO2‬و ‪ H2S‬در جري‪,,‬ان گ‪,,‬از ب‪,,‬ه ط‪,,‬ور همزم‪,,‬ان و ي‪,,‬ا در‬
‫صورتي كه هر يك ب‪,,‬ه تنه‪,,‬ايي در جري‪,,‬ان گ‪,,‬از موج‪,,‬ود باش‪,,‬ند‪ ،‬م‪,,‬ورد اس‪,,‬تفاده ق‪,,‬رار مي گ‪,,‬يرد‪.‬‬
‫محلول نوع " ‪ " dik‬از نمك پتاسيم دي متيل گاليسين و يا دي اتيل گاليسين استفاده مي كن‪,,‬د ك‪,,‬ه‬

‫‪20‬‬
‫حاوي مقدار كمي از ‪ CS2‬باشد استفاده مي شود‪ .‬محلول ن‪,,‬وع " ‪ " S‬هم ك‪,,‬ه ح‪,,‬اوي فنالت س‪,,‬ديم‬
‫است براي گازهايي كه حاوي مقدار كمي ‪ ، HCN‬آمونياك و ‪ CS2‬و مركاپتانها باشند‪ ،‬گسترش‬
‫يافت ‪ .‬شكل (‪ )10-1‬جذب ‪ H2S‬و ‪ CO2‬را براي محلول هاي مختل‪,,‬ف اين فراين‪,,‬د بررس‪,,‬ي مي‬
‫كند[‪.]1‬‬

‫شكل (‪ :)10-1‬جذب ‪ H2S‬و ‪ CO2‬را براي محلول هاي مختلف فرايند آلکازاید‬

‫‪ -1-2-1-1-3‬فرآيند تري پتاسيم فسفات (‪)Tripotassium phosphate Process‬‬

‫استفاده از اين فرايند براي جداسازي ‪ H2S‬از جريان گاز طبيعي توس‪,,‬ط ش‪,,‬ركت ‪ Shell‬و آقاي‪,,‬ان‬
‫‪ Rosenstein and Kramer‬در سال ‪ 1934‬پايه گذاري شد‪ .‬از مزاياي اين فرايند مي توان ب‪,,‬ه‬
‫غير فرار بودن تركيب فعال در محلول‪ ،‬ح‪,,‬ل نش‪,,‬دن ج‪,,‬اذب در هي‪,,‬دروكربن ه‪,,‬اي م‪,,‬ايع و غ‪,,‬ير‬
‫واكنش پذيری با ‪ COS‬نام ب‪,‬رد‪ .‬از اين ج‪,‬اذب ب‪,‬راي جداس‪,‬ازي انتخ‪,‬ابي ‪ H2S‬در حض‪,‬ور ‪CO2‬‬
‫استفاده مي كنند‪ .‬واكنش شيميايي اين فرايند به صورت واكنش (‪ )17-1‬مي باشد[‪.]1‬‬

‫(‪)1-17‬‬

‫‪21‬‬
 ‫‪ -1-2-1-2‬فرآيند الكانل آمين ها‬

‫در حال حاضر الكانل آمين ها كه به طور عمده ب‪,,‬ه عن‪,,‬وان آمين ه‪,,‬ا ش‪,,‬ناخته ش‪,,‬ده ان‪,,‬د ب‪,,‬ه ط‪,,‬ور‬
‫گسترده در صنايع پااليش گاز به عنوان حالل براي جذب سولفيد هيدروژن و دي اكسيد ك‪,,‬ربن‬
‫از جريان گاز به كار مي روند‪ .‬الكانل آمين ها با گازه‪,,‬اي اس‪,,‬يدي موج‪,,‬ود در جري‪,,‬ان گازه‪,,‬اي‬
‫ترش‪ ،‬واكنش برگشت پ‪,,‬ذير انج‪,,‬ام مي دهن‪,,‬د‪ .‬در واكنش رفت ك‪,,‬ه در ب‪,,‬رج ج‪,,‬ذب ص‪,,‬ورت مي‬
‫پذيرد‪ ،‬گازهاي اسيدي و آمين‪ ،‬واكنشي از نوع اسيد و باز در فشار باال انجام مي دهند‪ ،‬و نم‪,,‬ك‬
‫آمين بوج‪,,‬ود آم‪,,‬ده ب‪,,‬ه كم‪,,‬ك ح‪,,‬رارت در فش‪,,‬ار پ‪,,‬ايين‪ ،‬واكنش برگش‪,,‬ت را ب‪,,‬راي احي‪,,‬اء آمين و‬
‫گازهاي اسيدي انجام مي دهد‪ .‬در فصل بعدی بطور مفصل در رابطه با فرآیندهای آلکانل آمین‬
‫ها‪ ،‬معرفی‪ ،‬مشکالت این حالل ها در واحد های فرآوری گاز و روش های جداسازی آل‪,,‬ودگی‬
‫ها از این حالل ها‪ ،‬بحث شده است‪.‬‬

‫‪ -1-2-1-3‬فرآيند اكسيداسيون در فاز مايع‬

‫از آنجايي كه اكسيداسيون خشك فضاي زي‪,‬ادي اش‪,‬غال مي كن‪,‬د و همچ‪,‬نين هزين‪,‬ه زي‪,‬ادي جهت‬
‫تميز كردن واحد الزم است‪ ،‬روش اكسيداسيون در ف‪,,‬از م‪,,‬ايع جهت ج‪,,‬ذب ‪ H2S‬از جري‪,,‬ان گ‪,,‬از‬
‫گسترش يافت‪ .‬اكسيداسيون ‪ H2S‬به عنصر گوگرد‪ ،‬بوسيله حامل هاي اكسيژن ك‪,,‬ه ب‪,,‬ه ص‪,,‬ورت‬
‫حل شده يا معلق در محلول آبي ي‪,‬ا غ‪,‬ير آبي مي باش‪,‬ند‪ ،‬ص‪,,‬ورت مي پ‪,‬ذيرد‪ .‬تركيب‪,‬ات زي‪,‬ر ب‪,‬ه‬
‫عنوان حامل اكسيژن‪ ،‬هم در محلول و هم به صورت معلق‪ ،‬مورد استفاده قرار مي گيرند‪.‬‬
‫‪ -1‬پلي تايونات‬
‫‪ -2‬اكسيد آهن‬
‫‪ -3‬تيو آرسنات‬
‫‪ -4‬كمپلكس سيانيد آهن‬
‫‪ -5‬تركيبات آبي ( تنها و يا تركيب با نمكهاي فلزي سنگين )‬
‫‪ -6‬دي اكسيد سولفور‬
‫‪ -7‬پرمنگنات پتاسيم و سديم و يا دي كرومات پتاسيم‬

‫‪ -1-2-1-3-1‬فرآيند جی‪ -‬وي‬

‫اين فرآيند از محلول كربنات پتاسيم يا كربنات سديم آبي كه محتوي تركيبات آرسنيك مي باش‪,,‬د‪،‬‬
‫جهت جذب ‪ H2S‬استفاده مي نمايد‪ ،‬اولين بار توسط جيا ماراكو ارائه گرديد‪ .‬اين فرآيند توان‪,,‬ايي‬
‫تصفيه گاز تا غلظت‪ ppm 1‬از‪ H2S‬را دارا مي باشد‪ .‬البته اگر سيستم در شرايط دماي باال در‬
‫ح‪,,‬دود ◦‪ ،F 300‬و در حض‪,,‬ور مق‪,,‬دار قاب‪,,‬ل ت‪,,‬وجهي دي اكس‪,,‬يد ك‪,,‬ربن ك‪,,‬ار كن‪,,‬د‪ ،‬از تش‪,,‬كيل‬
‫محصوالت جانبي همانند تيو سولفات هاي اوليه نيز تا حدود زي‪,,‬ادي جلوگ‪,,‬يري مي ش‪,,‬ود‪ .‬طب‪,,‬ق‬

‫‪22‬‬
‫گزارش هاي ارائه شده‪ ،‬محل‪,‬ول ب‪,‬ه ك‪,‬ار گرفت‪,‬ه ش‪,‬ده جهت تص‪,,‬فيه ب‪,‬ر روي ك‪,‬ربن اس‪,‬تيل اث‪,‬ر‬
‫خورندگي ندارد‪ .‬شيمي فرآيند پيچيده مي باشد‪ ،‬اما مكانيزم كلي چرخه جذب و احي‪,,‬اء ب‪,,‬ه ش‪,,‬رح‬
‫ذيل مي باشد[‪.]1‬‬

‫(‪)1-18‬‬

‫(‪)1-19‬‬

‫(‪)1-20‬‬

‫(‪)1-21‬‬

‫واكنش كلي كه با توجه به واكنش هاي باال مي توان نوشت به صورت زير مي باشد‪:‬‬

‫(‪)1-22‬‬

‫غلظت كربنات سديم يا كربنات پتاس‪,,‬يم بين ‪ 5/0 - 15‬درص‪,,‬د متغ‪,,‬ير مي باش‪,,‬د[‪ .]2‬در واكنش‬
‫اول كه سولفيد هيدروژن جذب مي شود‪ ،‬نرخ واكنش زي‪,,‬اد مي باش‪,,‬د‪ .‬فش‪,,‬ار بج‪,,‬ار تع‪,,‬ادلي ‪H2S‬‬
‫خيلي كم است به طوري كه توليد گازي با خلوص باال حتي در دماهاي باالی جذب غ‪,,‬ير ممكن‬
‫است‪ .‬در واكنش دوم تيو آرسنيت با آرسنات واكنش توليد مونو تيو آرس‪,,‬نات مي كن‪,,‬د‪ .‬ادع‪,,‬ا مي‬
‫شود كه بحراني ترين مرحله اين است كه مونو تيو آرسنات در براب‪,,‬ر اكس‪,,‬يژن پاي‪,,‬داري كن‪,,‬د و‬
‫بنابراين از تشكيل تيو سولفات به مقدار زيادي جلوگيري مي كند‪ .‬در مرحل‪,,‬ه ( س‪,,‬وم واكنش )‪،‬‬
‫منو تيو ارسنات به آرسنيت و عنصر گ‪,,‬وگرد تجزي‪,,‬ه مي گ‪,,‬ردد‪ .‬اين مس‪,,‬ئله ب‪,,‬ا پ‪,,‬ايين آوردن‪PH‬‬
‫محلول و اكسيداسيون آرسنيت به آرسنات صورت مي پذيرد‪ .‬در حالت اول محلول ب‪,,‬ا جري‪,,‬اني‬
‫از دي اكسيد كربن‪ ،‬معم‪,,‬وَال در فش‪,,‬ار اتمس‪,,‬فری و ب‪,,‬ه منظ‪,,‬ور تب‪,,‬ديل تم‪,,‬ام كربن‪,,‬ات ه‪,,‬ا ب‪,,‬ه بي‪,,‬و‬
‫كربنات تصفيه مي گردد‪ .‬البته‪ PH‬بايد به حد كافي پايين آورده شود‪ ،‬تا عنصر گوگرد رس‪,‬وب‬
‫نمايد‪ .‬اين روش در ص‪,,‬ورتيكه ‪ PH‬ب‪,,‬اال باش‪,,‬د ب‪,,‬ا اف‪,,‬زايش دم‪,,‬ا قاب‪,,‬ل اجراس‪,,‬ت‪ .‬در مرحل‪,,‬ه آخ‪,,‬ر‬
‫( واكنش چهارم )‪ ،‬اكسيداسيون والنت ارسنيك به پنتا والنت ارسنيك‪ ،‬معم‪,‬وَال ب‪,‬ا تم‪,‬اس ب‪,‬ا ه‪,‬وا‬
‫صورت مي پذيرد‪ .‬اگر چه نرخ واكنش معموَال كم است‪ ،‬ولي با استفاده از كاتاليست‪ ،‬مي توان‬
‫اين نرخ را افزايش داد[‪.]2‬‬
‫در شكل (‪ )11-1‬شماتيكي از فرآيند جي‪ -‬وي ارائه شده اس‪,,‬ت‪ .‬در اين فرآين‪,,‬د گ‪,,‬از از انته‪,,‬اي‬
‫برج وارد و به طور متقابل در تماس با محلول جاذب ق‪,,‬رار مي گ‪,,‬يرد ب‪,,‬ه ط‪,,‬ور كلي تم‪,,‬ام ‪H2S‬‬
‫موجود در گاز ورودي و مق‪,,‬داري از ناخالص‪,,‬ي ه‪,,‬اي ديگ‪,,‬ر‪ ،‬در اين فرآين‪,,‬د ج‪,,‬ذب مي گردن‪,,‬د‪.‬‬
‫حالل كثيف انتهاي برج جذب را ترك كرده و وارد يك مخزن به نام هض‪,,‬م كنن‪,,‬ده مي ش‪,,‬ود‪ .‬در‬
‫اين قسمت تيو ارسنات به آرامي به منوتيو ارسنات تبديل مي شود و از قسمت محلول به طرف‬
‫اكسيد كننده جريان مي يابد‪ .‬در اكسيد كننده تري والنت ارسنيك به پنتا والنت ارسنيك در تم‪,,‬اس‬
‫با هوا اكسيد مي گردد و سپس اين جريان به سمت ب‪,,‬رج ج‪,,‬ذب برگش‪,,‬ت داده مي ش‪,,‬ود‪ .‬عنص‪,,‬ر‬
‫سولفور ايجاد شده در اكسيد كننده از طريق شناور سازي‪ ،‬از محلول جدا مي گردد[‪.]2،1‬‬

‫‪23‬‬
 ‫‪G-V‬‬ ‫شکل (‪ :)11-1‬فرآیند تصفیه گاز به روش‬

‫‪ -1-2-2‬فرآيندهاي جذب فيزيكي گازهاي اسيدي توسط حالل هاي فيزيكي‬

‫ميگردد نسبت ب‪,,‬ه س‪,,‬اير تركيب‪,,‬ات موج‪,,‬ود‬ ‫مادهاي كه در مايع جاذب‪ ،‬جذب ‌‬ ‫در اين نوع فرآيند‪‌ ،‬‬
‫نميدهد‪ .‬غلظت‬ ‫در فاز گاز‪ ،‬حالليت بيشتري داشته و در حين حل شدن‪ ،‬واكنش شيميايي انجام ‌‬
‫حلشونده در فاز مايع به شدت به فشار ج‪,,‬زئي آن م‪,,‬اده در ف‪,,‬از گ‪,,‬از بس‪,,‬تگي دارد‪.‬‬ ‫تعادلي ماده ‌‬
‫تكنيكهاي ساده تحليلي وجود دارد[‪.]1‬‬ ‫‌‬ ‫براي طراحي چنين سيستم‌هايي‪،‬‬
‫هنگامي ك‪,‬ه مق‪,‬دار ناخالص‪,,‬ي ه‪,‬اي جري‪,‬ان گ‪,‬از از ح‪,‬د معم‪,‬ول بس‪,‬يار ب‪,‬االتر باش‪,‬د‪ ،‬هزين‪,‬ه ي‬
‫جداسازي اين ناخالصي ها بوس‪,‬يله ي حالله‪,‬اي ش‪,‬يميايي و احي‪,‬اء ح‪,‬رارتي اين حالل ه‪,‬ا مانن‪,‬د‬
‫فرايندهاي شيميايي نمك هاي قليايي ديگر مقرون به صرفه نمي باشد‪ .‬اين مسئله ب‪,,‬اعث ش‪,,‬د ك‪,,‬ه‬
‫حالل هاي فيزيكي براي فرآوري ناخالصي هاي جريان گاز گسترش يابند‪ .‬تعداد زي‪,,‬ادي از اين‬
‫فرايندها از حاللهاي فيزيكي ساده و عده اي ديگر از اين فرايندها از مخلوط فرايندهاي فيزيكي‬
‫و شيميايي جهت فرآوري گازها بهره مي برند‪ .‬به طور كلي شكل (‪ )12-1‬بيانگر س‪,,‬ه س‪,,‬اختار‬
‫مختلف فرايند حالل فيزيكي است ك‪,,‬ه اين س‪,,‬ه س‪,,‬اختار فق‪,,‬ط در قس‪,,‬مت احي‪,,‬اء حالل ب‪,,‬ا يك‪,,‬ديگر‬
‫تفاوت دارند‪ .‬شكل (‪ )12A-1‬بيانگر احياء ب‪,,‬ه وس‪,,‬يله ي فراين‪,,‬د فلش س‪,,‬اده اس‪,,‬ت ك‪,,‬ه ي‪,,‬ك ي‪,,‬ا دو‬
‫مرحله فلش را شامل مي باشد‪ .‬شكل (‪ )12A-1‬همچنین يك سيستم فلش دو مرحل‪,,‬ه اي را ك‪,,‬ه‬
‫آخرين مرحله ي فلش شامل فلش در فشار اتمسفري است را نشان مي ده‪,,‬د‪ .‬ي‪,,‬ك نمون‪,,‬ه مت‪,,‬داول‬
‫از اين ساختار مي توان‪,,‬د داراي ي‪,,‬ك مرحل‪,,‬ه ي فلش در خالء در آخ‪,,‬رين قس‪,,‬مت عري‪,,‬ان س‪,,‬ازي‬
‫باشد‪ .‬ساختار دوم كه در شكل (‪ )12B-1‬نشان داده شده است‪ ،‬در قسمت عريان سازي از یک‬
‫گاز سوخت برای کاهش بیشتر گازهای اسیدی از حالل تمیز استفاده می کن‪,‬د‪ .‬نیتروژن و گ‪,‬از‬

‫‪24‬‬
‫سوخت به عنوان گازهاي خنثي مورد استفاده قرار مي گيرند‪ .‬ش‪,,‬كل (‪ )12C-1‬نش‪,,‬ان دهن‪,,‬ده ي‬
‫احياء حرارتي حالل مي باشد كه اين روش به صورت گسترده براي حالل هاي فيزيكي م‪,,‬ورد‬
‫استفاده قرار می گیرد‪ .‬مرحله جذب در ه‪,‬ر س‪,‬ه س‪,‬اختار يكس‪,‬ان مي باش‪,‬د‪ .‬گ‪,‬از از پ‪,‬ايين ب‪,‬رج‬
‫جذب وارد مي شود و به وسيله ي جرياني از حالل كه احيا ش‪,,‬ده اس‪,,‬ت و از ب‪,,‬االي ب‪,,‬رج ج‪,,‬ذب‬
‫وارد مي شود‪ ،‬شسته مي شود‪ .‬حالل كثيف پايين برج جذب را ترك مي كند و به س‪,,‬مت سيس‪,,‬تم‬
‫احياء جريان مي يابد‪ .‬هنگامي كه سيستم احياء شامل چند مرحله فلش باشد‪ ،‬گازه‪,,‬اي فلش ش‪,,‬ده‬
‫در باالترين سطح فشار شامل گازهاي غير اسيدي حل شده مي باشند (متان) و معم‪,,‬وًال دوب‪,,‬اره‬
‫فشرده مي شوند و براي به حداقل رساندن اتالف محصول گازي به برج جذب باز گردان‪,,‬ده مي‬
‫شوند‪ .‬استفاده از ظرف فلش خالء براي ب‪,,‬اال ب‪,,‬ردن در ص‪,,‬د خل‪,,‬وص حالل از گازه‪,,‬اي اس‪,,‬يدي‬
‫بسيار مناسب است‪ .‬اگر خلوص باالتري از حالل مورد نياز باشد‪ ،‬گازهاي اسيدي باقيمانده در‬
‫حالل را مي توانند بوسيله ي احياء توسط يك گاز خنثي بيشتر كاهش يابند‪ .‬حذف كام‪,,‬ل آخ‪,,‬رين‬
‫گازهاي اسيدي باقيمانده در حالل را مي توان بوسيله ي احياء حرارتي و دوب‪,,‬اره ج‪,,‬وش آوري‬
‫حالل‪ ،‬همانطور كه در شكل (‪ )12C-1‬نشان داه شده انجام داد[‪.]1‬‬

‫شکل (‪ :)12-1‬سه نوع متداول از فرآیند های جذب فیزیکی‬

‫‪25‬‬
 ‫‪ -1-2-2-1‬فرآيند حالل فلور ( ‪) Flour Solvent Process‬‬

‫اين فرايند توسط‪ Flour Daniel‬در سال ‪ 1960‬ارائه شد‪ .‬اگرچه چندين حالل توسط‪us. Patent‬‬
‫براي اين فرايند پيشنهاد شد‪ ،‬اما تنها حالل كربنات پروپيلن به صورت اقتصادي ب‪,,‬ه ك‪,,‬ار گرفت‪,,‬ه‬
‫شد‪ .‬اين فرايند در ‪ 9‬پااليشگاه گاز طبيعي در سرتاسر جهان به كار گرفته شد‪ .‬خ‪,,‬واص ف‪,,‬يزيكي‬
‫كربنات پرپيلن در جدول (‪ )1-1‬آورده شده است‪ .‬حالليت پذيري تعادلي‪ H2S‬و ‪ CO2‬به عن‪,,‬وان‬
‫تابعي از فشار در دماي ثابت در شكل (‪ )13-1‬آمده است ‪ .‬با توجه به ش‪,,‬كل (‪ )13-1‬ب‪,,‬ا اف‪,,‬زايش‬
‫فشار در دماي ثابت حالليت ‪ CO2‬و ‪ H2S‬در حالل كربنات پروپيلن اف‪,,‬زايش مي ياب‪,,‬د‪ .‬ت‪,,‬اثير دم‪,,‬ا‬
‫در فشار ثابت همچنين براي حالليت پذيري ‪ H2S‬و ‪ CO2‬در حالل كربنات پروپيلن در شكل (‪-1‬‬
‫‪ )14‬آورده شده است ‪ .‬با توج‪,,‬ه ب‪,,‬ه ش‪,,‬كل ب‪,,‬ا اف‪,,‬زايش دم‪,,‬ا در فش‪,,‬ار ث‪,,‬ابت حالليت ‪ CO2‬در حالل‬
‫افزايش مي يابد و بالعكس حالليت‪ H2S‬كاهش مي ياب‪,,‬د در نتيج‪,,‬ه در اين فراين‪,,‬د دم‪,,‬اي عملي‪,,‬ات‬
‫يكي از فاکتورهايي است كه براي بهبود شرايط عملي‪,,‬اتي و جداس‪,,‬ازي همزم‪,,‬ان‪ H2S‬و ‪ CO2‬از‬
‫جريان گاز بايد مد نظر قرار بگيرد‪ .‬در اين فرايند احياء حالل بوسيله ي فرايند فلش كه در شكل‬
‫(‪ )12A-1‬آورده شده است صورت مي پذيرد‪ .‬واحدهاي تجاري از چندين فرايند فلش كه آخرين‬
‫مرحله ي آن داراي فلش در خالء مي باشد براي احياء حالل استفاده مي كنند[‪.]1‬‬
‫جدول (‪ :)1-1‬خواص فیزیکی حالل فرآیند فلور (کربنات پروپیلن)‬

‫‪26‬‬
‫شکل (‪ :)13-1‬حالليت پذيري تعادلي ‪ H2S‬و ‪ CO2‬در حالل کربنات پروپیلن به عنوان تابعي از فشار در دماي‬
‫ثابت‬

‫‪27‬‬
 ‫شکل (‪ :)14-1‬حالليت پذيري تعادلي ‪ H2S‬و ‪ CO2‬در حالل کربنات پروپیلن به عنوان تابعي از دما در فشار‬
‫ثابت‬

‫‪ -1-2-2-2‬فرآيند سلكسول ( ‪) Selexol Process‬‬

‫اين فرايند در سال ‪ 1982‬توسط شركت ‪ Allied Chemical‬ارائه شد‪ .‬ابتدا اين فرايند براي ج‪,,‬دا‬
‫سازي ‪ H2S‬و ‪ CO2‬از جريان گاز طبيعي در آمريكا و اروپ‪,,‬ا م‪,,‬ورد اس‪,,‬تفاده ق‪,,‬رار گ‪,,‬رفت و طي‬
‫گزارشي تا سال ‪ 27 ، 1992‬پااليشگاه گاز در سرتاسر جهان از اين فرايند جهت شيرين سازي‬
‫گاز طبيعي استفاده مي كردند كه ‪ 12‬عدد از اين پااليشگاه ها اين فرايند را براي جدا سازي ‪CO‬‬
‫‪ 2‬و مابقي براي جداسازي ‪ H2S‬به كار مي گرفتن‪,,‬د‪ .‬حالل ف‪,,‬رآوري م‪,,‬ورد اس‪,,‬تفاده در اين فراين‪,,‬د‬
‫مخلوطي از دو ماده ي دي متيل اتر و پلي اتيلن گاليكول مي باشد‪ .‬اين حالل داراي فش‪,,‬ار بخ‪,,‬ار‬
‫پايين و ظرفيت باال براي جذب آلودگي هاي مختلف از جريان گاز طبيعي مانند ‪ H2S‬و ‪ CO2‬و‬
‫‪ COS‬را دارا مي باشد‪ .‬حالليت پذيري گازهاي مختلف در حالل فراين‪,,‬د سلكس‪,,‬ول در ش‪,,‬كل (‪-1‬‬
‫‪ )15‬آورده شده است‪ .‬با توجه به شكل (‪ )15-1‬متوجه مي ش‪,,‬ويم ك‪,,‬ه حالليت‪ H2S‬در اين حالل‬
‫‪ 9‬برابر حالليت ‪ CO2‬مي باش‪,,‬د‪ .‬پس در نتيج‪,,‬ه فراين‪,,‬د سلكس‪,,‬ول ب‪,,‬رای انتخ‪,,‬اب پ‪,,‬ذيري ‪ H2S‬از‬
‫جريان گاز در حضور ‪ CO2‬بسيار مفيد و س‪,,‬ودمند اس‪,,‬ت‪ .‬تص‪,,‬وير كلي جري‪,,‬ان فراين‪,,‬د س‪,,‬اده مي‬
‫باشد و فقط نيازمند يك مرحله ي جذب و احياء بوسيله ي فرايند فلش مي باشد‪ .‬اگر هدف‪ ،‬ح‪,,‬ذف‬
‫توده اي دي اكسيد كربن از جريان گاز باش‪,,‬د‪ ،‬فراين‪,,‬د فلش ب‪,,‬راي احي‪,,‬اء حالل مناس‪,,‬ب مي باش‪,,‬د‪.‬‬
‫احياء بيشتر مي تواند به وسيله ي فرايند فلش در شرايط خالء و يا به وسيله ي عريان س‪,,‬ازي ب‪,,‬ا‬
‫هوا و گاز خنثي و يا به وسيله ي حرارتي صورت پذيرد‪ .‬در مورد حذف ‪ H2S‬عريان سازي ب‪,,‬ه‬
‫وسيله ي گاز خنثي و حرارت روش متداول تري مي باشد‪ .‬درمواردي كه جدا سازي هردو گ‪,,‬از‬
‫اسيدي (‪ )CO2 , H2S‬از جريان گاز مورد نياز باشد‪ ،‬سيكل هاي جذب‪ -‬احياء مس‪,,‬تقل پي در پي‬
‫كه در شكل (‪ )16-1‬نشان داده شده است مور استفاده قرار مي گيرد[‪.]1‬‬

‫‪28‬‬
‫شکل (‪ :)15-1‬حالليت پذيري گازهاي مختلف در حالل فرايند سلكسول‬

‫شکل (‪ :)16-1‬تصفیه گاز به روش سلکسول‬

‫‪ -1-2-2-3‬جذب به وسيله ي آب‬

‫‪29‬‬
‫از آنجايي كه در تعريف هر حالل داريم كه حالل ايده آل حاللي است كه‪ :‬ف‪,,‬رار نباش‪,,‬د‪ ،‬خورن‪,,‬ده‬
‫نباشد‪ ،‬پايدار باشد‪ ،‬غير آتش زا باشد و حالليت باال براي حل شونده داشته باشد‪ ،‬مي توان از آب‬
‫به عنوان يك حالل در بسياري از تاسيسات بدون هزينه ي اوليه استفاده ك‪,,‬رد‪ .‬ي‪,,‬ك نمون‪,,‬ه فراين‪,,‬د‬
‫شيرين سازي گاز ترش بوسيله ي آب در شكل (‪ )17-1‬آمده اس‪,‬ت ‪ .‬هم‪,‬انطور ك‪,‬ه از ش‪,‬كل پي‪,‬دا‬
‫است گاز ترش از پايين برج جذب وارد و به طرف باال حركت مي كند و به طور متقاب‪,,‬ل ب‪,,‬ا آب‬
‫در تماس قرار مي گيرد‪ .‬گاز اسيدي از فاز گازي به فاز مايع منتقل مي گردد‪ .‬يك سيستم تقط‪,,‬ير‬
‫ناگهاني با فشار متوسط براي بازيابي هيدرو ك‪,,‬ربن ه‪,,‬اي ح‪,,‬ل ش‪,,‬ده در آب تهي‪,,‬ه ش‪,,‬ده اس‪,,‬ت‪ .‬ي‪,,‬ك‬
‫مرحله ي كاهش فشار براي بازيابي آب بدون استفاده از حرارت كافي است[‪.]3،2،1‬‬

‫شکل (‪ :)17-1‬تصفیه گاز به روش جذب توسط آب‬

‫‪ -1-2-2-4‬فرآيند سپاسلو ( ‪) Sepasolv MPE Process‬‬

‫‪30‬‬
‫اين فرايند كه توسط كمپاني ‪ BASF‬در آلمان غربي گسترش يافته‪ ،‬به ط‪,‬ور كلي ش‪,‬بيه ب‪,‬ه فراين‪,‬د‬
‫سلكسول مي باشد‪ .‬اين فراين‪,‬د ب‪,‬راي ج‪,‬دا س‪,‬ازي انتخ‪,‬ابي ‪ H2S‬از جري‪,‬ان گ‪,‬از ط‪,‬بيعي گس‪,‬ترش‬
‫يافت‪ .‬دو واحد عملياتي توسط ‪ .Wolfer etal‬در سال ‪ 1980‬طراحي شد‪ .‬اما كمپ‪,‬اني ‪ BASF‬در‬
‫سال ‪ 1992‬گزارش دادند كه اين فرايندها به طور كلي منسوخ شده اند‪ .‬حاللي كه در اين فراين‪,,‬د‬
‫مورد استفاده قرار مي گرفت مخلوطي از پلي اتيلن گاليكول و متيل ايزو پروپي‪,,‬ل ات‪,,‬ر داده ه‪,,‬اي‬
‫حالليت گاز اين حالل شبيه به حالل سلكسول مي باشد[‪.]1‬‬

‫‪ -1-2-2-5‬فرآيند پوريسول ( ‪) Purisol Process‬‬

‫اين فرايند توسط كمپاني‪ Lurgi Gmph‬درآلمان گسترش يافت و جنبه ي اقتص‪,‬ادي ي‪,‬افت‪ ،‬و در‬
‫سال ‪ 7 ، 1996‬واحد عملياتي از اين فرايند در آلمان راه اندازي ش‪,‬د‪ .‬حاللي ك‪,‬ه در اين فراين‪,‬د‬
‫ب‪,,‬راي ف‪,,‬رآوري گ‪,,‬از ط‪,,‬بيعي ب‪,,‬ه ك‪,,‬ار مي رود )‪ N-methyl-2-pyrrolidine (NMP‬مي باش‪,,‬د ك‪,,‬ه‬
‫داراي نقطه ي جوش بسيار بااليي اس‪,,‬ت و همچ‪,,‬نين حالليت بس‪,,‬يار ب‪,,‬االيي نس‪,,‬بت ب‪,,‬ه ‪ H2S‬دارد‪.‬‬
‫‪ NMP‬مخصوصًا براي جداسازي انتخابي ‪ H2S‬در حضور ‪ CO2‬در جري‪,,‬ان گ‪,,‬از بس‪,,‬يار مناس‪,,‬ب‬
‫مي باشد‪ .‬در سال ‪ Grunewald 1989‬گزارش داد كه فرايند پوريسول براي جدا س‪,,‬ازي ‪COS‬‬
‫هم از جريان گاز بسيار مناسب تر مي باشد و همچنين با اف‪,,‬زيش دم‪,,‬اي ج‪,,‬ذب و اف‪,,‬زايش غلظت‬
‫آب در حالل نيز مي توان جداسازي ‪ COS‬را افزايش داد‪ .‬اق‪,,‬دامات انج‪,,‬ام ش‪,,‬ده ( اف‪,,‬زايش دم‪,,‬اي‬
‫جذب و اف‪,,‬زايش غلظت آب در حالل) ب‪,,‬راي ب‪,,‬اال ب‪,,‬ردن س‪,,‬رعت هي‪,,‬دروليز ‪ COS‬ب‪,,‬ه ‪CO2‬و ‪H2‬‬
‫‪S‬سودمند مي باشند‪ .‬باالترين حد هيدروليز ‪ COS‬به ‪CO2‬و ‪ H2S‬متعاقبًا باالترين ح‪,,‬د جداس‪,,‬ازي‬
‫‪ COS‬از جريان گاز زماني محقق مي شود كه از يك كاتاليست معلق در حالل استفاده مي ش‪,,‬ود‪،‬‬
‫و همچنين زمان ماندگاري حالل در برج جذب نيز افزايش يابد‪ NMP .‬تا ح‪,‬دي نس‪,‬بت ب‪,‬ه ديگ‪,‬ر‬
‫حاللهاي فيزيكي داراي حالليت بيشتري است‪ ،‬بنابر اين شستشوي گاز خروجي از برج جذب با‬
‫آب‪ ،‬براي كاهش هدر رفتن حالل مورد نياز مي باشد‪ .‬اولين واحد تجاري پوريس‪,,‬ول ب‪,,‬ا ظ‪,,‬رفيت‬
‫‪ 40MMscfd‬براي جداسازي ‪ H2S‬و ‪ CO2‬از جريان گاز ط‪,,‬بيعي در س‪,,‬ال ‪ 1969‬توس‪,,‬ط ‪Stein‬‬
‫ارائه شد[‪.]1‬‬
‫هدف اساسي اين واحد جداسازي ماكزيمم مق‪,,‬دار ‪ H2S‬و جداس‪,,‬ازي ج‪,,‬زئي ‪ CO2‬از جري‪,,‬ان گ‪,,‬از‬
‫بود‪ .‬جذب گازهاي اسيدي در دو برج صورت مي پذيرد‪ .‬عمليات ب‪,,‬ه ص‪,,‬ورت س‪,,‬ري مي باش‪,,‬د‪،‬‬
‫گاز ابتدا از يك برج سيني دار عبور كرده و سپس وارد يك برج ج‪,,‬ذب آكن‪,,‬ه مي ش‪,,‬ود‪ .‬حالل هم‬
‫جهت جداسازي گازهاي اسيدي ابتدا از برج ج‪,,‬ذب آكن‪,,‬ه عب‪,,‬ور ك‪,,‬رده و س‪,,‬پس وارد ب‪,,‬رج ج‪,,‬ذب‬
‫سيني دار مي شود‪ .‬سپس حالل جهت احياء و عريان سازي گازهاي اسيدي از سه ظرف فلش با‬
‫فشارهاي مختلف عبور داده مي ش‪,‬ود‪ .‬همچ‪,‬نين ب‪,‬راي احي‪,‬اء بيش‪,‬تر حالل در آخ‪,‬رين مرحل‪,‬ه از‬
‫فلش يك گاز خنثي در دماي باال م‪,,‬ورد اس‪,,‬تفاده ق‪,,‬رار مي گ‪,,‬يرد‪ .‬س‪,,‬رد س‪,,‬ازي حالل بين دو ب‪,,‬رج‬

‫‪31‬‬
‫جذب و بعد از احياء مورد نياز مي باشد‪ .‬گازهاي آزاد شده در اولين ظرف فلش دوب‪,,‬اره فش‪,,‬رده‬
‫شده و به ورودي برج اول برگردانده مي شود‪ .‬مثالي از شرايط مختلف فرايندهاي پوريس‪,,‬ول در‬
‫سال ‪ 1978‬توسط ‪ Lurgi‬براي سه مورد مختلف ارائه شد[‪.]1‬‬
‫‪-1‬جداسازي كامل ‪ CO2‬از يك جريان گاز فشار باال و محتوي مقدار زيادي ‪CO2‬‬
‫‪-2‬جداسازي توده اي ‪ H2S‬از جريان گاز طبيعي‬
‫‪-3‬جداسازي انتخابي ‪ H2S‬از جريان گاز طبيعي‬
‫مورد اول شامل احيا حالل به وسيله ي عمليات فلش و استفاده از يك گاز خن‪,,‬ثي(مانن‪,,‬د ش‪,,‬كل(‪-1‬‬
‫‪)12B‬‬
‫مورد دوم احياء حالل توسط عمليات فلش در سه فشار مختلف سومين مورد احياء كام‪,,‬ل حالل‬
‫بوسيله ي عمليات فلش و احياء حرارتي دما باال توسط ريبويلر (مانند شكل (‪.))12C-1‬‬

‫‪ -1-2-2-6‬فرآيند ركتيسول (‪)Rectisol Procces‬‬

‫اين فرآيند اولين ب‪,‬ار توس‪,‬ط ‪ Lurgi‬در آلم‪,‬ان ارائ‪,‬ه گردي‪,‬د‪ .‬در اين فرآين‪,‬د ح‪,‬ذف ‪ CO2‬و ‪H2S‬‬
‫بوسيله ي متانول در دم‪,,‬اي پ‪,,‬ايين‪ ،‬تحت ي‪,,‬ك ج‪,,‬ذب ف‪,,‬يزيكي ص‪,,‬ورت مي گ‪,,‬يرد‪ .‬اين فرآين‪,,‬د ب‪,,‬ر‬
‫اساس اين حقيقت ارائه گرديد كه ‪ CO2‬و ‪ H2S‬در دماي پايين و فشار باال در متانول بسيار حل‬
‫شونده هستند و وقتي فشار كاهش مي يابد به آساني از حالل جدا مي گردند‪ .‬حالليت دي اكس‪,,‬يد‬
‫كربن در متانول به عنوان تابعي از دما در فشار جزئي يك اتمسفر در ش‪,,‬كل(‪)18-1‬ارائ‪,,‬ه ش‪,,‬ده‬
‫اس‪,,‬ت‪ .‬همچ‪,,‬نين اث‪,,‬ر فش‪,,‬ار ج‪,,‬زئي ب‪,,‬ر روي حالليت تع‪,,‬ادلي در دو دم‪,,‬اي ‪ -30‬و ‪ -15‬درج‪,,‬ه‬
‫سانتيگراد در شكل (‪ )19-1‬آورده شده است‪ .‬همانطور كه از شكل پيداست در صورت افزايش‬
‫فشار جزئي و يا كاهش دما ميزان حالليت ‪ CO2‬در متانول افزايش مي يابد‪ .‬گرماي مورد ني‪,,‬از‬
‫عمليات بسيار كم است‪ ،‬زيرا محلول از طري‪,,‬ق فش‪,,‬ار در مرحل‪,,‬ه ي بازي‪,,‬ابي س‪,,‬رد مي گ‪,,‬ردد و‬
‫گاز ورودي با تبادل حرارتي كافي كه بوسيله ي گاز خروجي انجام مي گردد‪ ،‬س‪,,‬رد مي ش‪,,‬ود‪.‬‬
‫مهم ترين مزايايي كه اين عمليات نسب به ساير فراين‪,,‬دهاي ش‪,,‬يرين س‪,,‬ازي گ‪,,‬از دارد اين اس‪,,‬ت‬
‫كه[‪:]1‬‬
‫‪ -1‬مصرف انرژي پاييني نسبت به ساير فرايندها دارد‪.‬‬
‫‪ -2‬حذف كامل تمام ناخالصي ها در يك مرحله‬
‫‪ -3‬توليد گازي با محتواي آب بسيار پايين‬
‫‪ -4‬حالليت بيشتر ‪ H2S‬نسبت به ‪ CO2‬در متانول‬
‫معايب اين فرايند به شرح زير مي باشد‪:‬‬
‫‪ -1‬عمليات پيچيده‬
‫‪ -2‬افت تبخيري بسيار باالي حالل كه به خاطر فشار بخار متانول حتي در دماهاي پايين ايج‪,,‬اد‬
‫ميگردد‪.‬‬
‫‌‬

‫همانطور كه از شكل (‪ )20-1‬پيداس‪,,‬ت‪ ،‬م‪,,‬يزان اين افت قاب‪,,‬ل تخمين اس‪,,‬ت‪ .‬اين فراين‪,,‬د به‪,,‬ترين‬
‫فرايند براي تصفيه گازهايي كه مقادير زيادي ناخالصي بخصوص ‪ H2S , CO2‬دارند مي باشد‪.‬‬
‫درشكل (‪ )21-1‬نماي عملياتي این فرايند نش‪,,‬ان داده ش‪,,‬ده اس‪,,‬ت‪ .‬در اين فراين‪,,‬د گ‪,,‬از از انته‪,,‬اي‬

‫‪32‬‬
‫برج جذب در مرحله اي كه در فشار باال كار مي كند‪ ،‬وارد مي شود‪ .‬در مرحله ي اول متانول‬
‫از وسط برج با دماي ‪ -100‬درجه فارنهايت وارد و در تماس متقابل با گاز قرار مي گيرد‪ .‬در‬
‫اين دو مرحله مقداري از ‪ CO2‬تمام ‪ H2S‬و مقادير قابل توجهي تركيب‪,,‬ات گ‪,,‬وگرد آلي ح‪,,‬ذف مي‬
‫گردند‪ .‬دماي حالل به خاطر گرماي حاصل از عمل جذب ت‪,,‬ا ح‪,,‬دود ‪ -4‬درج‪,,‬ه ي فارنه‪,,‬ايت در‬
‫خروجي برج جذب افزايش مي يابد‪ .‬حالل در دو مرحله ي كاهش فش‪,,‬ار و آزاد ش‪,,‬دن گازه‪,,‬اي‬
‫حل شده بازيابي مي گردد‪ .‬حالل بازيابي شده ي سرد كه هنوز ح‪,‬اوي مق‪,‬داري ‪ CO2‬مي باش‪,‬د‪،‬‬
‫به قسمت وسط برج جذب بازگردانده مي شود گازي كه در قسمت اول تا حدودي تص‪,,‬فيه ش‪,,‬ده‪،‬‬
‫وارد قسمت دوم برج جذب شده و به طور مجدد با جريان كم‪,,‬تري از مت‪,,‬انول ك‪,,‬ه داراي دم‪,,‬اي‬
‫‪ -80‬درجه فارنهايت مي باشد‪ ،‬در تم‪,‬اس ق‪,‬رار مي گ‪,‬يرد‪ .‬در اين عملي‪,‬ات اك‪,‬ثر ‪ CO2‬باقيمان‪,‬ده‬
‫حذف مي گردد‪ .‬حالل كثيف از انته‪,,‬اي قس‪,,‬مت دوم ب‪,,‬رج ج‪,,‬ذب خ‪,,‬ارج و گازه‪,,‬اي اس‪,,‬يديش ب‪,,‬ه‬
‫وسيله حرارت غير مستقيم بخار يك برج دفع مناسب حذف مي گردد‪ ،‬سپس سرد شده و دوباره‬
‫وارد قسمت باالي برج جذب مي گردد‪ .‬بنابراين ح‪,,‬ذف كام‪,,‬ل كلي‪,,‬ه ناخالص‪,,‬ي ه‪,,‬ا در اين روش‬
‫امكان پذير است[‪.]1‬‬

‫شکل (‪ :)18-1‬حالليت دي اكسيد كربن در متانول به عنوان تابعي از دما در فشار جزئي يك اتمسفر‬

‫‪33‬‬
‫شکل(‪ :)19-1‬اثر فشار جزئي بر روي حالليت تعادلي دی اکسید کربن در متانول‪ ،‬در دو دماي ‪ -30‬و ‪-15‬‬
‫درجه سانتيگراد‬

‫شکل (‪ :)20-1‬فشار بخار متانول تابعی از دما‬

‫‪34‬‬
 ‫شکل (‪ :)21-1‬تصفیه گاز به روش رکتیسول‬

‫خواص فیزیکی چهار حالل فرآیند های سلکسول‪ ،‬پوریسول‪ ،‬فلور و رکتیس‪,,‬ول در ج‪,,‬دول (‪-1‬‬
‫‪ )2‬ارائه شده است[‪.]1‬‬

‫جدول (‪ :)2-1‬خواص فیزیکی چهار حالل فرآیند های سلکسول‪ ،‬پوریسول‪ ،‬فلور و رکتیسول‬

‫‪ -1-2-2-7‬فرآيند استاسولوان ( ‪) Estasolvan Process‬‬

‫‪35‬‬
‫اين فرايند اولين بار مشتركًا توس‪,‬ط انس‪,‬تيتو ‪ France du Petrol‬فرانس‪,‬ه و ش‪,‬ركت ‪Friedrich‬‬
‫‪ Gmbh‬آلمان غربي پايه گذاري ش‪,,‬د‪ .‬در اين فراين‪,,‬د از حالل )‪Tri-n-buthyl phosphat (TBP‬‬
‫جهت فرآوري گاز طبيعي استفاده مي شود‪ .‬اين ماده ويسكوزيته ب‪,,‬االيي در دم‪,,‬اي محي‪,,‬ط دارد‪،‬‬
‫وزن مولكولي آن باال و فشار بخار آن پايين اس‪,‬ت‪ .‬خ‪,‬واص ف‪,‬يزيكي حالل ‪ TBP‬در ج‪,‬دول (‪-1‬‬
‫‪ )3‬آورده شده است ‪ .‬حالليت ‪ CO2‬در حالل ‪ TBP‬كمتر از ديگر حالل هاي ف‪,,‬يزيكي مي باش‪,,‬د‪،‬‬
‫اين حالل بيشتر‪ ،‬توانايي جداسازي انتخابي‪ H2S‬را دارا مي باشد[‪.]1‬‬

‫جدول (‪ :)3-1‬خواص فیزیکی حالل فرآیند استاسولوان (‪)TBP‬‬

‫‪ -1-2-3‬فرآيندهاي مخلوط حالل هاي فيزيكي و شيميايي ‪:‬‬

‫‪ -1-2-3-1‬فرآيند سولفينول ( ‪) Sulfinol Process‬‬

‫در اين فرايند از مخلوط يك حالل شيميايي و يك حالل فيزيكي براي ف‪,,‬رآوري گ‪,,‬از اس‪,,‬تفاده مي‬
‫شود كه غالبًا به اين فرايند‪ ،‬فرايند حالل مخلوط شده هم مي گويند‪ .‬در اين فرايند حالل ف‪,,‬يزيكي‬
‫توده ي گازهاي اسيدي را جدا مي كند‪ .‬در ص‪,,‬ورتي ك‪,,‬ه حالل ه‪,,‬اي ش‪,,‬يميايي نقش ج‪,,‬دا س‪,,‬ازي‬
‫گازهاي اسيدي را تا در صد بااليي از خلوص در جريان گاز دارا مي باشد‪ .‬اين فراين‪,,‬د توس‪,,‬ط‬
‫شركت نفتي شل در آمريكا و توسط شركت نفتي بين المللي شل در هلند پايه گ‪,,‬ذاري ش‪,,‬د‪ .‬حالل‬
‫فيزيكي فرايند سولفينول‪ ،‬شامل سوفوالن و حالل شيميايي اين فرايند يك الكانل آمين مانند متي‪,,‬ل‬
‫دي ات‪,‬انول آمين (‪ )MDEA‬و ي‪,‬ا دي اي‪,‬زو پروپ‪,‬ان (‪ )DIPA‬مي باش‪,‬د‪ .‬در ص‪,,‬ورتي ك‪,‬ه در اين‬
‫فرآيند‪ ،‬حالل فيزيكي سولفوالن ب‪,,‬ا حالل ش‪,,‬يميايي (‪ )DIPA‬مخل‪,,‬وط ش‪,,‬ود ب‪,,‬ه مخل‪,,‬وط اين حالل‬
‫‪ Sulfinol–D‬گفته مي شود و در صورتي كه حالل سولفوالن با حالل شيميايي ‪ MDEA‬مخل‪,,‬وط‬
‫شود‪ ،‬به مخلوط اين حالل ‪ Sulfinol–M‬گفته مي شود‪ .‬بطور نمونه حالل ‪ Sulfinol–D‬توان‪,,‬ايي‬

‫‪36‬‬
‫جداسازي هر دو گاز اسيدي ‪ H2S‬و ‪ CO2‬را بطور كام‪,,‬ل دارا مي باش‪,,‬د و حالل ‪Sulfinol –M‬‬
‫هم توانايي جدا سازي انتخابي‪ H2S‬در حضور ‪ CO2‬را دارد و هم ج‪,,‬دا س‪,,‬ازي ج‪,,‬زئي ‪ CO2‬را‬
‫دارا مي باش‪,,‬د‪ .‬حالليت تع‪,,‬ادلي ‪ H2S‬در حالل س‪,,‬ولفوالن و ‪ Sulfinol–D‬ب‪,,‬ه عن‪,,‬وان ت‪,,‬ابعي از‬
‫فشار جزئي در شكل (‪ )22-1‬ارائه شده اس‪,‬ت‪ .‬دي‪,‬اگرام جري‪,‬ان فراين‪,‬د ي‪,‬ك واح‪,‬د س‪,‬ولفينول در‬
‫شكل (‪ )23-1‬ارائه شده است‪ .‬نقشه ي فرايند شبيه ب‪,,‬ه فراين‪,,‬د ه‪,,‬اي الكان‪,,‬ل آمين هاس‪,,‬ت ك‪,,‬ه در‬
‫فصول بعدي توضيح داده مي شود‪ .‬به استثناء يك تانك فلش‪ ،‬كه وجود اين تانك فلش در سيس‪,,‬تم‬
‫هاي محلول هاي اتانل آمين اختياري است‪،‬ام‪,,‬ا در واح‪,,‬دهاي س‪,,‬ولفينول ب‪,,‬ه دلي‪,,‬ل حالليت نس‪,,‬بتًا‬
‫باالي هيدروكربن ه‪,,‬ا در حالل ه‪,,‬ا ض‪,,‬روري اس‪,,‬ت‪ .‬گازه‪,,‬اي فلش ش‪,,‬ده از تان‪,,‬ك مي توانن‪,,‬د هم‬
‫دوباره فشرده شوند و به ورودي برج جذب بازگردانده شوند و يا به عنوان گاز س‪,,‬وخت م‪,,‬ورد‬
‫استفاده قرار بگيرند[‪.]1‬‬

‫شکل (‪ :)22-1‬مقایسه حالليت تعادلي ‪ H2S‬در حاللهای ‪ ،Sulfinol–D‬سولفوالن‪ ،‬آب و ‪ 20( MEA‬درصد‬
‫وزنی) به عنوان تابعي از فشار جزئي ‪H2S‬‬

‫‪37‬‬
 ‫شکل (‪ :)23-1‬تصفیه گاز به روش سولفینول‬

‫‪ -1-2-3-2‬فرآيند سلفينيگ ( ‪) Selefinig Process‬‬

‫اين فرايند به وسيله ي‪ Snampigetti SPA‬ميالن ايتاليا پايه گذاري شد‪ .‬حالل اين فرايند ب‪,,‬راي‬
‫جداسازي انتخابي ‪ H2S‬از گاز ط‪,,‬بيعي در حض‪,,‬ور ‪ CO2‬مناس‪,,‬ب مي باش‪,,‬د‪ .‬در اين فراين‪,,‬د آمين‬
‫نوع سوم با ‪ CO2‬در حضور آب براي توليد كربنات واكنش مي ده‪,,‬د ‪ .‬مق‪,,‬دار ج‪,,‬دا س‪,,‬ازي ‪CO2‬‬
‫مي تواند به وسيله ي تنظيم درصد آب در محلول كنترل شود‪ H2S .‬مي تواند به طور مستقيم و‬
‫بدون حضور آب با آمين نوع سوم واكنش دهد[‪.]1‬‬

‫‪ -1-3‬فرآيندهاي بستر جامد (‪)Adsorption‬‬

‫ميباش‪,,‬د‪،‬‬
‫اين فرآيند‪ ،‬شامل جذب يك يا چند تركيب از فاز گاز بر روي سطح يك جامد متخلخل ‌‬
‫كه به تركيبات فاز گ‪,,‬از تركيب‪,,‬ات جذب‌ش‪,,‬ونده‪ adsorbant‬گوين‪,,‬د و ب‪,,‬ه جام‪,,‬د ج‪,,‬اذب‪adsorbent‬‬
‫نگهدارن‪,‬ده م‪,‬اده جذب‌ش‪,‬ونده ب‪,‬ر روي س‪,‬طح ج‪,‬اذب از پيون‪,‬دهاي‬ ‫گويند‪ .‬در اين فرآيند‪ ،‬نيروي ‌‬
‫ميباشد و ماده جذب‌شونده را عموم‪َ,‬ا ‌‬
‫ميت‪,,‬وان ب‪,,‬ا اف‪,,‬زايش دم‪,,‬ا و ي‪,,‬ا ك‪,,‬اهش‬ ‫شيميايي ضعيف‌تر ‌‬
‫فشار جزئي آزاد كرد كه اين همان احياء (دفع) ماده جاذب از جذب‌شونده است‪.‬‬
‫استفاده از جامدات براي شيرين سازي گاز بر اساس جذب گاز اسيدي در س‪,,‬طح عام‪,,‬ل ش‪,,‬يرين‬
‫ساز كه به صورت جامد است و يا واكنش با تعدادي از اجزاء در س‪,,‬طح مزب‪,,‬ور مي باش‪,,‬د‪ .‬اين‬
‫روش به گازهايي كه شامل غلظت كم و يا متوسط ‪ H2S‬مركاپتانها هستند‪ ،‬مورد استفاده قرار‬
‫مي گيرد‪ .‬در اين روش اثر فشار روي ظرفيت دفع عامل شيرين س‪,,‬از بس‪,,‬يار كم اس‪,,‬ت‪ .‬چن‪,,‬دين‬

‫‪38‬‬
‫فرايند براي شيرين سازي گاز توسط پتر جامد گسترش يافته است كه تع‪,,‬دادي از اين روش‪,,‬ها و‬
‫( ‪) Dry Sorption Processes‬‬
‫( ‪) iron oxide process‬‬
‫‪) ) iron sponge process‬‬
‫(‪)sulfatreat process‬‬
‫(‪)sofnolime RG process‬‬
‫(‪) liquid Absorption process‬‬
‫(‪)slurry process‬‬
‫(‪)chemsweet process‬‬
‫(‪) Molecular sieves‬‬
‫تقسيم بندي آنها عبارتند از[‪:]1‬‬
‫‪ -1‬فرآيند جذب سطحي‬
‫‪-‬فرآيند اكسيد آهن‬
‫‪-‬فرآيند اسفنج آهني‬
‫‪-‬فرآيند سولفاتريت‬
‫‪-‬فرآيند سافنواليم‬
‫‪-2‬فرآيندهاي جذب مايع‬
‫‪-‬فرآيند شيرين سازي به وسيله محلول آبكي‬
‫‪-‬فرآيند كميسوئيت‬
‫‪-3‬فرآيند الك هاي ملكولي‬

‫‪ -1-3-1‬فرآيند جذب سطحي خشك‬

‫‪ -1-3-1-1‬فرآیند اکسید آهن‬

‫فرآين‪,,‬د اكس‪,,‬يد آهن يكي از ق‪,,‬ديمي ت‪,,‬رين روش ه‪,,‬اي ش‪,,‬ناخته جهت ح‪,,‬ذف تركيب‪,,‬ات س‪,,‬ولفور از‬
‫جريان هاي گازي مي باشد‪ .‬اين فرآيند اولين بار در انگليس در سال ‪ 1910‬معرفي شد و هنوز‬
‫هم در محيط هاي به خصوص كاربرد دارد‪ .‬ساده ترين روش تم‪,,‬اس گ‪,,‬از ت‪,,‬رش ب‪,,‬ا اكس‪,,‬يد آهن‬
‫هيدراته شده است كه از تشكيل سولفيد آهن حاصل شده است مي باشد‪ .‬وق‪,,‬تي ك‪,,‬ه اين محص‪,,‬ول‬
‫در معرض هوا (اكسيژن ) قرار مي گيرد سولفيد آهن به گوگرد و اكسيد آهن‪ ،‬اكسيد مي شود‬
‫كه اين اكسيد آهن دوب‪,,‬اره مي توان‪,,‬د ب‪,,‬ا ‪ H2S‬واكنش ده‪,,‬د اين چرخ‪,,‬ه واكنش و احي‪,,‬اء مي توان‪,,‬د‬
‫چندين بار تكرار شود[‪.]1‬‬

‫واکنشها‪:‬‬

‫(‪)1-23‬‬

‫(‪)1-24‬‬

‫از تركيب دو واكنش باال ‪ ،‬واكنش زير را خواهيم داشت‪.‬‬

‫(‪)1-25‬‬

‫شكلهاي شناخته شده متفاوتي براي اكسيد آهن وجود دارد ولي فق‪,‬ط دو م‪,‬ورد آنه‪,‬ا يع‪,‬ني ‪H2O.‬‬
‫‪Fe2O3 α‬و ‪ ،H2O Fe2O3γ.‬براي شيرين سازي گاز قابل استفاده مي باشند‪ .‬ه‪,,‬ر دو م‪,,‬ورد‬

‫‪39‬‬
‫فوق به سادگي با ‪ H2S‬واكنش مي دهند‪ .‬و مهمتر اينكه س‪,,‬ولفيد آهن حاص‪,,‬ل ب‪,,‬ه س‪,,‬ادگي دوب‪,,‬اره‬
‫اكسيد شده و به اكسيد آهن فعال مي گردد[‪.]3،1‬‬
‫يك نمونه فرآيند اكسيد آهن در فشار باال در شكل (‪ )24-1‬ارائه شده است‪ .‬در اين شكل فق‪,‬ط دو‬
‫مخزن محتوي اكسيد آهن نشان داده شده است در صورتي كه در عم‪,,‬ل بين دو ت‪,,‬ا ش‪,,‬ش مخ‪,,‬زن‬
‫مي تواند مورد استفاده قرار بگيرد‪ .‬در اين حالت دو برجي‪ ،‬يكي از برج ه‪,,‬ا جهت ح‪,,‬ذف ‪H2S‬‬
‫از گاز ترش مي باشد و برج ديگري جهت احياء مي باشد‪ .‬در حالتي ك‪,,‬ه ب‪,,‬از ي‪,,‬ابي پيوس‪,,‬ته ب‪,,‬ه‬
‫كار مي رود قبل از اين كه گاز ترش وارد عمليات شود‪ ،‬مقداري هوا ب‪,,‬ه آن اض‪,,‬افه مي گ‪,,‬ردد‪.‬‬
‫اين هوا به طور پيوسته اكسيد آهن را كه با ‪ H2S‬واكنش داده است باز ي‪,,‬ابي مي كنن‪,,‬د ( واكنش‬
‫دوم )‪ .‬وقتي كه بازيابي به صورت دوره اي ص‪,‬ورت مي گ‪,‬يرد‪ ،‬ب‪,‬رج ت‪,‬ا زم‪,‬اني ك‪,‬ه ب‪,‬ه ح‪,‬الت‬
‫اشباع برسد كار مي كند و سپس برج از سيستم خ‪,,‬ارج مي گ‪,,‬ردد و ه‪,,‬وا از روي بس‪,,‬تر عب‪,,‬ور‬
‫داده مي شود تا اكسيد آهن بازيابي گردد‪ .‬اين عم‪,,‬ل بازي‪,,‬ابي باي‪,,‬د ب‪,,‬ا احتي‪,,‬اط انج‪,,‬ام گ‪,,‬يرد زي‪,,‬را‬
‫واكنش (‪ )24-1‬گرما زا مي باشد و نرخ واكنش بايد كنترل گردد‪ .‬صرف نظر از نوع عمليات‬
‫‪ ،‬بستر اكسيد آهن فعاليت خود را از دست خواهد داد و بايد تعويض گردد[‪.]3،1‬‬

‫شکل (‪ :)24-1‬نمونه ای از فرآیند تصفیه گاز به روش اکسید آهن در فشار باال‬

‫‪ -1-3-1-2‬فرآيند اسفنج آهني‬

‫اين فرآيند به طور گسترده براي جدا سازي مقدار كم ‪ H2S‬در حجم كم جريان گاز طبيعي مورد‬
‫استفاده قرار مي گيرد‪ .‬مواد به كار رفته در جاذب اين فرآيند شامل تراشه هاي چ‪,‬وب ي‪,‬ا ورق‪,‬ه‬
‫هاي ممدوح شده اكسيد آهن هيدراته شده‪ Fe2O3 ،‬و كربنات سديم جهت كن‪,,‬ترل ‪ PH‬سيس‪,,‬تم می‬
‫باشد‪ .‬اين مواد در يك بستر ثابت و در يك ظرف اس‪,,‬توانه اي عم‪,,‬ودي م‪,,‬ورد اس‪,,‬تفاده ق‪,,‬رار مي‬
‫گيرند‪ .‬مواد مصرف شده به طور پي در پي از ظرف خارج مي ش‪,,‬وند و ب‪,,‬ا م‪,,‬واد تم‪,,‬يز و ك‪,,‬ار‬
‫نكرده جايگزين مي شوند‪ .‬اصول عملياتي اين فرآيند شبيه به فرآيند اكسيد آهن مي باشد[‪.]1‬‬

‫‪40‬‬
 ‫فرآيند سولفاتريت‬

‫اين فرآيند توسط ‪ .sulfatreat co‬ارائه گرديد‪ .‬اين فرآيند شبيه به فرآيند اسفنج آهني است‪ .‬تفاوت‬
‫اين فرآيند با فرآيند اسفنج آهني در جاذب به كار رفته براي فرآوري جري‪,‬ان گ‪,‬از مي باش‪,‬د‪ .‬در‬
‫اين فرآيند از مواد دانه اي معلق در محلول اكس‪,‬يد آه‪,‬ني اس‪,‬تفاده مي ش‪,‬ود ك‪,‬ه در محل‪,‬ول غ‪,‬ير‬
‫قابل حل مي باشند ‪.‬نوع و جنس اين دانه ها توسط شركت سازنده فاش نش‪,,‬ده اس‪,,‬ت‪ .‬اكس‪,,‬يد آهن‬
‫به كار رفته در اين فرآيند ‪ Fe2O3‬و ‪ Fe3O4‬مي باشد‪ H2S .‬با هر دو فرم اكس‪,,‬يد آهن واكنش مي‬
‫دهد‪ ،‬و سولفيد هاي آهني را توليد مي كند[‪.]1‬‬

‫‪ -1-3-1-3‬فرآيند سافنواليم آر‪.‬جي‬

‫اين فرآيند توسط ‪ Molecular products ltd .uk‬پيشنهاد داده شد‪ .‬در اين فرآيند از يك بستر ثابت‬
‫جامد دانه اي آلكاليني استفاده مي شود ‪ .‬مواد مورد استفاده در اين فرآيند ي‪,,‬ك مخل‪,,‬وط همگن از‬
‫هيدروكسيد هاست كه با گاز هاي اسيدي مانند ‪ H2S ،CO2‬و ‪ COS‬واكنش مي دهند[‪.]1‬‬
‫واكنشهایی كه در اين فرآيند رخ مي دهد به شرح زير است‪:‬‬

‫(‪)1-26‬‬

‫(‪)1-27‬‬

‫‪ -1-3-2‬فرآيند هاي جذب سطحی در مايع‬

‫‪ -1-3-2-1‬فرآيند شيرين سازي به وسيله محلول آبكي‬

‫اين فرآيند توسط شركت ‪ Gas sweetener‬گسترش يافت‪ .‬اين فرآيند يك فرآيند نا پيوسته و غ‪,,‬ير‬
‫قابل احيايي ب‪,,‬وده و در آن ‪ H2S‬ب‪,,‬ه ص‪,,‬ورت انتخ‪,,‬ابي در حض‪,,‬ور‪ CO2‬ج‪,,‬دا مي گ‪,,‬ردد‪ .‬در اين‬
‫فرآيند از يك محل‪,‬ول آبكي ذرات اكس‪,‬يد آهن در آب‪ ،‬ب‪,‬را ي واكنش ب‪,‬ا ‪ H2S‬موج‪,‬ود در جري‪,‬ان‬
‫گاز استفاده مي شود ‪ .‬مطابق اظهارات (‪ ،schaack and chan )1989‬هوا بايد جهت رسيدن‬
‫به بازده جذب باالي ‪ H2S‬و همچنين پايداري محلول به جريان گاز ترش تزريق شود[‪.]1‬‬

‫‪ -1-3-2-2‬فرآيند كميسوئيت‬

‫‪41‬‬
‫فرآيند‪ chemsweet‬توسط ‪ Natcos trademark‬ارائه گرديد‪ .‬اين فرآيند از يك پودر سفيد رنگي‬
‫كه داراي فرموالسيون خاصي شامل تركيبات معدني روي‪ ،‬كه با آب مخلوط مي ش‪,,‬وند و غ‪,,‬ير‬
‫قابل احياء هستند‪ ،‬جهت شيرين سازي گاز ط‪,,‬بيعي اس‪,,‬تفاده ميكنن‪,,‬د[‪ .]3،1‬مط‪,,‬ابق ب‪,,‬ا اظه‪,,‬ارات‬
‫‪ Manning‬پودر سفيد رنگ شامل اكسيد روي و استات روي جهت نگهداري ذرات اكسيد روي‬
‫در سوسپانسيون مورد نظر مي باشد‪ .‬براي آماده سازي ج‪,‬اذب م‪,‬ورد نظ‪,‬ر باي‪,‬د ي‪,‬ك قس‪,‬مت از‬
‫پودر مذكور را با پنج قسمت از آب مخلوط ك‪,‬رد‪ .‬ب‪,‬راي كن‪,‬ترل ي‪,‬ون ه‪,‬اي روي در محل‪,‬ول از‬
‫استات روي استفاده مي شود‪ .‬اين محلول به سرعت با ‪ H2S‬به شكل سولفيد روي و اسيد استيك‬
‫واكنش مي دهد[‪.]1‬‬
‫واكنش هاي انجام شده در اين فرآيند به قرار زير است[‪:]1‬‬

‫(‪)1-28‬‬

‫(‪)1-29‬‬

‫از تركيب دو واكنش باال ‪ ،‬واكنش زير را خواهيم داشت‪.‬‬

‫(‪)1-30‬‬

‫فرآيند در يك برج جذب حب‪,‬ابي س‪,‬اده مط‪,‬ابق ب‪,‬ا ش‪,‬كل (‪ )25-1‬انج‪,‬ام مي پ‪,‬ذيرد‪ .‬فرآين‪,‬د ش‪,‬امل‬
‫نازلهاي ورودي و خروجي گاز‪ ،‬نازلهاي خوراك رقيق و سرريز‪ ،‬ي‪,,‬ك درين و ي‪,,‬ك ورودي ب‪,,‬ه‬
‫دستگاه‪ ،‬رطوبت گير و يك توزيع كننده گاز مي باشد‪ .‬گاز ترش ابتدا از توزيع كننده ه‪,,‬اي گ‪,,‬از‬
‫عبور كرده و به صورت حباب هاي گازي به سمت باالي ب‪,,‬رج ح‪,,‬ركت مي كنن‪,,‬د‪ .‬حب‪,,‬اب ه‪,,‬اي‬
‫گاز از درون محلول رقيق شده باال مي آيند و هم زدن كافي جهت مخلوط كردن محل‪,,‬ول ش‪,,‬امل‬
‫ذرات اكسيد روي را تأمين مي كنند‪ .‬در ادامه پس از جدا سازي ‪ H2S‬از جريان گاز و رطوبت‬
‫گيري در باالي برج تعبيه شده عبور كرده‪ ،‬و از برج خارج مي شود[‪.]3،1‬‬

‫‪42‬‬
 ‫شکل (‪ :)25-1‬فر آيند کمیسوئیت در يك برج جذب حبابي ساده‬

‫‪ -1-3-3‬الك هاي مولكولي‬

‫بلورهاي س‪,‬يليكات آلومي‪,‬نيوم‪ ،‬كلس‪,‬يم و ي‪,‬ا س‪,‬ديم مي توانن‪,‬د ب‪,‬راي ح‪,‬ذف انتخ‪,‬ابي ‪ H2S‬و ديگ‪,‬ر‬
‫تركيبات گوگردي از گاز طبيعي به كارروند‪ .‬مواد كريستالي فعال به طور متخلخل مي باش‪,,‬ند‪.‬‬
‫تعدادي از اين كريستال ها در ط‪,,‬بيعت ب‪,,‬ه ط‪,,‬ور خ‪,,‬الص پي‪,,‬دا مي ش‪,,‬وند ولي اك‪,,‬ثر م‪,,‬واد بط‪,,‬ور‬
‫مصنوعی ساخته مي شوند‪ .‬الك هاي مولكولي سطح تماس ب‪,,‬زرگي دارن‪,,‬د‪ ،‬ب‪,,‬ه عالوه ال‪,,‬ك ه‪,,‬اي‬
‫مولكولي تغييرات قطبي بااليي دارند و عمر اين الك ها براي گازه‪,,‬ايي ك‪,,‬ه مق‪,,‬دار زي‪,,‬ادي ‪H2S‬‬
‫دارند بسيار كم است[‪.]1‬‬
‫‪ Fails‬و همکارانش در يك سري آزمايشهايي كه بر روي چندين الك مولكولي جهت ج‪,,‬ذب ‪H2S‬‬
‫و براي ظرفيت و بازده الك انجام داده اند‪ ،‬به نتايجي كه در شكل زير آم‪,,‬ده اس‪,,‬ت‪ ،‬رس‪,,‬يده ان‪,,‬د‪.‬‬
‫در شكل (‪ )26-1‬تغييرات فشار ‪ H2S‬در برابر ميزان جذب سطحي ‪ H2S‬بر پون‪,,‬د م‪,,‬ول ال‪,,‬ك در‬
‫دماهاي متفاوت رسم شده است‪ .‬با توجه به شكل‪ ،‬ظرفيت جذب س‪,,‬طحي ‪ H2S‬خ‪,,‬الص ب‪,,‬ه ‪15/0‬‬
‫پوند ‪ H2S‬بر پوند مول الك تحت شرايط اشباع تعادلي مي رسد[‪]3،2‬‬

‫‪43‬‬
 ‫شکل (‪ :)26-1‬تغييرات فشار ‪ H2S‬در برابر ميزان جذب سطحي ‪ H2S‬بر پوند مول الك در دماهاي متفاوت‬

‫شكل (‪ )27-1‬اثر زمان تماس بر روي ظرفيت ج‪,,‬ذب تحت فش‪,,‬ار اتمس‪,,‬فري را نش‪,,‬ان مي ده‪,,‬د‪.‬‬
‫همانطور كه از شكل پيداست‪ ،‬پس از ‪ 170‬ثانيه‪ ،‬افزايش زمان تماس بر روي ظ‪,,‬رفيت ج‪,,‬ذب‪،‬‬
‫بي اثر است[‪.]2‬‬

‫شکل (‪ :)27-1‬اثر زمان تماس بر روي ظرفيت جذب تحت فشار اتمسفري‬
‫شكل هاي (‪ )28-1‬و (‪ )29-1‬اثرات فشار و دم‪,‬ا را روي ظ‪,‬رفيت ج‪,‬ذب ال‪,‬ك ه‪,‬اي مولك‪,‬ولي‬
‫نشان مي دهند‪ .‬همانطور كه از شكل (‪ )28-1‬پيداست در اثر افزايش دما ميزان ج‪,,‬ذب س‪,,‬طحي‬
‫كاهش مي يابد‪ .‬همچنين وقتي ميزان مول ‪ CO2‬باال باشد‪ ،‬ميزان جذب ك‪,,‬اهش مي ياب‪,,‬د‪ .‬ش‪,,‬كل (‬

‫‪44‬‬
‫‪ )29-1‬بيانگر بهينه ميزان جذب در فشار ‪ psig450‬مي باشد و افزايش و يا كاهش فشار باعث‬
‫كاهش ميزان جذب مي شود[‪.]2‬‬

‫شکل (‪ :)28-1‬اثر دما روي ظرفيت جذب الك هاي مولكولي‬

‫شکل (‪ :)29-1‬اثر فشار روي ظرفيت جذب الك هاي مولكولي‬

‫‪ -1-3-3-1‬فرآیند جذب سطحي‬

‫فرآيند جذب سطحي در يك بستر الك مولك‪,,‬ولي پيچي‪,,‬ده مي باش‪,,‬د‪ .‬در اك‪,,‬ثر فرآين‪,,‬دها تركي‪,,‬بي از‬
‫فعاليت الك و جذب فيزيكي وجود دارد‪ .‬به عبارت ساده تر يك مولكول قبل از اينكه ج‪,‬ذب ش‪,‬ود‬
‫از ميان حفره باز در الك عبور مي كند‪ .‬در شكل (‪ ،)30-1‬چهار ناحيه جذب در طراحي بستر‬

‫‪45‬‬
‫الك جهت حذف آب و تركيب‪,,‬ات س‪,,‬ولفور نش‪,,‬ان داده ش‪,,‬ده اس‪,,‬ت‪ .‬در ناحي‪,,‬ه اول تع‪,,‬ادل بين آب و‬
‫بستر الك برقرار مي باشد‪ .‬بنابراين وقتي آب بيش‪,,‬تر ج‪,,‬ذب مي ش‪,,‬ود‪ ،‬آب تركيب‪,,‬ات س‪,,‬ولفور را‬
‫جابجا مي كند‪ .‬در ناحيه دوم كه ناحيه تبادل گوگرد مي باشد‪ ،،‬آب تركيبات سولفور را به جا به‬
‫جا مي كند‪ .‬ناحيه سوم‪ ،‬منطقه تعادلي گوگرد مي باشد كه گوگرد و تركيباتش به اندازه ظ‪,,‬رفيت‬
‫تعادلي بستر جذب مي شوند‪ .‬ناحيه چهارم كه منطقه انتقال جرم گوگرد است‪ ،‬تركيبات سولفور‬
‫از فاز گازي به فاز جذب شده انتقال مي يابند‪ .‬در بستري كه اجازه توسعه كامل ب‪,,‬ه اين ن‪,,‬واحي‬
‫گوگرد داده مي شود گاز خارج شده مقدار بسيار ناچيزي تركيبات گ‪,,‬وگرد دار دارد‪.‬در ش‪,,‬كل (‬
‫‪ )31-1‬يك نمونه عملياتي الك هاي مولكولي ارائه شده است‪ .‬در اين فرآيند گ‪,,‬از ت‪,,‬رش در ب‪,,‬رج‬
‫اول شيرين مي شود‪ ،‬در حالي كه بازيابي و سرد سازي در برج دوم انجام مي شود‪ .‬گاز ترش‬
‫پس از گذشتن از يك جدا كننده كه در شكل مشخص نشده است‪ ،‬وارد واحد مي ش‪,,‬ود‪ .‬س‪,,‬پس از‬
‫بستر الك مولكولي در برج اول مي گذارد‪ .‬گاز شيرين شده از انتهاي ب‪,,‬رج اول خ‪,,‬ارج و واح‪,,‬د‬
‫را ترك مي كند‪ .‬مقدار جزئي از گاز شيرين شده از بازياب ح‪,,‬رارتي گ‪,,‬ازي گرفت‪,,‬ه مي ش‪,,‬ود و‬
‫سپس از پايین به طرف باال از روي الك هاي مولكولي در برج دوم عب‪,,‬ور ك‪,,‬رده و مق‪,‬داري از‬
‫گرماي گاز به الك مولكولي انتقال مي يابد و باعث افزايش دماي بستر مي گردد‪ .‬همانطور ك‪,,‬ه‬
‫دما افزايش مي يابد‪ H2S ،‬جذب شده وارد جريان گاز بازيابي مي شود[‪.]1‬‬

‫شکل (‪ :)30-1‬چهار ناحيه جذب در طراحي بستر الك جهت حذف آب و تركيبات سولفور‬

‫‪46‬‬
 ‫شکل(‪ :)31-1‬نمونه ای از فرآیند تصفیه گاز به روش جذب سطحی با استفاده از الک های مولکو‬
‫‪ -1-4‬فرآيند نفوذ غشايي‬

‫ميباشد‪ .‬در اين فرآيند غشاءهاي‬ ‫خالصسازي گاز طبيعي ‌‬ ‫‌‬ ‫اين فرآيند تكنولوژي جديدي در باب‬
‫پليمري به وسيله عبور انتخابي يك يا چند تركيب خاص از ي‪,,‬ك ط‪,,‬رف غش‪,,‬اء ب‪,,‬ه ط‪,,‬رف ديگ‪,,‬ر‬
‫ميگ‪,,‬ردد‬‫ميدهند‪ .‬تركيب مورد نظر در يك طرف غشاء حل ‌‬ ‫غشاء عمليات جداسازي را انجام ‌‬
‫و با عبور از غشاء در طرف ديگر آزاد شده‪ ،‬كه اين عمل در نتيجه وجود يك گرادي‪,,‬ان غلظت‬
‫ميپذيرد‪ .‬اين گرادي‪,‬ان غلظت ب‪,‬ه وس‪,‬يله زي‪,‬اد ب‪,‬ودن فش‪,‬ار ج‪,‬زئي‬ ‫در دو طرف غشاء صورت ‌‬
‫ميآي‪,,‬د‪ .‬از‬
‫تركيب مورد نظر در ي‪,,‬ك غش‪,,‬اء و كمب‪,,‬ود فش‪,,‬ار ج‪,,‬زئي در ط‪,,‬رف ديگ‪,,‬ر ب‪,,‬ه وج‪,,‬ود ‌‬
‫آنجایی که جداسازی بر پایه تفاوت در دبی نفوذ هر یک از اجزای عبوری از غشاء می باش‪,,‬د‪،‬‬
‫هیچگاه توسط این روش به درصد خلوص ‪ 100%‬نخواهیم رسید‪ .‬به همین منظ‪,,‬ور این فرآین‪,,‬د‬
‫برای مقادیر کم گازهای اسیدی در جریان گ‪,,‬از مناس‪,,‬ب می باش‪,,‬د‪ .‬البت‪,,‬ه باید توج‪,,‬ه داش‪,,‬ت ک‪,,‬ه‬
‫رسیدن به درصد باالی خلوص در این فرآیند امکان پذیر است‪ ،‬در صورتیکه از چن‪,,‬دین واح‪,,‬د‬
‫غشایی که بصورت سری به هم متصل هستند‪ ،‬و یا اینک‪,,‬ه از این روش توأم‪,,‬ان ب‪,,‬ا یک روش‬
‫دیگر استفاده شود[‪.]1‬‬
‫خالص سازی گاز و جداسازی بوسیله نفوذ غشایی دارای مزایای بسیاری است ک عبارتند از[‬
‫‪:]1‬‬
‫‪ -1‬سرمایه گذاری اولیه پایین‬
‫‪ -2‬دارای حداقل تجهیزات‬
‫‪ -3‬اجزاء غیر متحرک‬
‫‪ -4‬نصب راحت‬
‫‪ -5‬انعطاف پذیری‬
‫‪ -6‬حداقل تجهیزات جانبی‬

‫‪47‬‬
 ‫‪ -7‬مناسب برای محیط زیست‬
‫‪ -8‬قابل اعتماد‬
‫معایب این روش عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -1‬جریان گاز ورودی باید تقریبا از وجود ذرات ریز جامد و آب ترش همراه گاز ع‪,,‬اری‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬بخاطر اینکه غشاءها از فشار ب‪,‬ه عن‪,‬وان ن‪,‬یروی محرک‪,‬ه در فرآین‪,‬د اس‪,‬تفاده می کنن‪,‬د‪،‬‬
‫انرژی قابل مالحظه ای برای فشرده کردن گاز مورد نیاز است‪.‬‬
‫غالبا در صنایع گاز از فرآیند نفوذ غشائی‪ ،‬برای جداسازی ‪ CO2‬از جریان گاز با ش‪,,‬رایط دبی‬
‫‪ MMSCFD 1‬تا ‪ MMSCFD 250‬استفاده می شود‪ .‬واحدهای جدیدی در حال طراحی هستند‬
‫ک‪,,‬ه ق‪,,‬ابلیت ف‪,,‬رآوری گ‪,,‬از ت‪,,‬ا دبی ‪ MMSCFD 500‬را دارا می باش‪,,‬ند‪ .‬غش‪,,‬اءهای بس‪,,‬ته ب‪,,‬ه‬
‫کاربردشان‪ ،‬و آن ترکیبی ک‪,‬ه باید از جریان گ‪,‬از جداش‪,‬ود متف‪,‬اوت هس‪,‬تند‪ .‬در ج‪,‬دول (‪)4-1‬‬
‫سرعت نفوذ گاز های مختلف در غشاءهای متفاوت ارائه شده است[‪.]1‬‬

‫جدول (‪ :)4-1‬سرعت نفوذ گاز های مختلف در غشاءهای متفاوت‬

‫نمونه ای از یک نوع غشاء در شکل (‪ )32-1‬نشان داده شده است[‪.]1‬‬

‫شکل (‪ :)32-1‬دیاگرام المنت نفوذ غشایی فیبر توخالی‬

‫‪48‬‬
‫در واقعیت در صنایع گاز بسته به مقدار گازی که باید فرآوری شود‪ ،‬از چندین غشاء بصورت‬
‫موازی‪ ،‬سری و یا ترکیب این دو حالت استفاده می شود‪ .‬نمونه ای از فرآیند تصفیه گاز توس‪,,‬ط‬
‫فرآیند نفوذ غشایی در شکل (‪ )33-1‬ارائه شده است[‪.]1‬‬

‫شکل (‪ :)33-1‬شماتیکی از فرآیند تصفیه گاز به روش نفوذ غشایی‬

‫همانطور که گفته شد‪ ،‬باید توجه داشت که رسیدن به درصد باالی خلوص در این فرآیند امکان‬
‫پذیر است‪ ،‬بنابراین در اغلب موارد از این فرآیند بطور ترکیبی با فرآیند آلکانل آمینه‪,,‬ا اس‪,,‬تفاده‬
‫می شود‪ .‬فرآیند ترکیبی غشائی و آلکانل آمین‪ ،‬به فرآیند هیبرید معروف می باشد‪ .‬نمونه ای از‬
‫فرآیند هیبرید یک مرحله ای و دو مرحله ای به ترتیب در شکل (‪ )34-1‬و (‪ )35-1‬نش‪,,‬ان داده‬
‫شده است‪.‬‬

‫شکل (‪ :)34-1‬فرآیند تصفیه گاز به روش هیبرید یک مرحله ای‬

‫‪49‬‬
‫شکل (‪ :)35-1‬فرآیند تصفیه گاز به روش هیبرید دو مرحله ای‬

‫فصل دوم‬

‫‪50‬‬
 ‫فرآیند حالل های آلکانل آمین‬
‫و بررسی مشکالت این حالل ها‬
‫در صنایع گاز‬

‫‪ -2-1‬آلكانل آمين ها‬

‫ساده ترين عضو آمين ها‪ ،‬آمونياك است كه قدرت جذب گازه‪,‬اي اس‪,‬يدي را دارد‪ ،‬ام‪,‬ا ب‪,‬ه علت‬
‫فراريت زياد و خورندگي شديد‪ ،‬بکارگیری آن در فراين‪,,‬دهاي ج‪,,‬ذب‪ ،‬مش‪,,‬كالت عملي‪,,‬اتي ايج‪,,‬اد‬
‫مي كن‪,,‬د‪ .‬الكان‪,,‬ل آمين ه‪,,‬ا م‪,,‬واد آلي ني‪,,‬تروژن داري هس‪,,‬تند ك‪,,‬ه از ج‪,,‬ایگزینی یک یا چن‪,,‬د اتم‬
‫هیدروژن آمونیاک‪ ،‬بوسیله رادیکال های آلی به دست مي آين‪,‬د‪ .‬كلم‪,‬ه ي آمين در حقيقت بط‪,‬ور‬
‫عام به چنين تركيباتي اطالق مي شود‪ .‬بطور کلی گروه آمینو برای ایجاد ح‪,,‬الت قلیایی محل‪,,‬ول‬
‫آلکانل آمین می باشد‪ ،‬در حالیکه گروه هیدروکسیل‪ ،‬باعث اف‪,,‬رایش حاللیت آب و ک‪,‬اهش فش‪,‬ار‬
‫بخار می گردد‪ .‬مهم ترين الكان‪,,‬ل آمين ه‪,,‬ايي ك‪,,‬ه ب‪,,‬ه ط‪,,‬ور گس‪,,‬ترده در ص‪,,‬نايع نفت و گ‪,,‬از ب‪,,‬ه‬
‫عنوان حالل مورد استفاده قرار مي گيرند عبارتند از[‪:]1‬‬
‫‪ -1‬مونو اتانل آمين (‪)MEA‬‬
‫‪ -2‬دي اتانول آمين (‪)DEA‬‬
‫‪ -3‬تري اتانول آمين (‪)TEA‬‬

‫‪51‬‬
 ‫‪ -4‬متيل دي اتانول آمين (‪)MDEA‬‬
‫‪ -5‬دي ايزو پروپانل آمين (‪)DIPA‬‬
‫‪ -6‬دي گاليكول آمين (‪)DGA‬‬

‫‪ -2-1-1‬ساختار شيميايي آلكانل آمين ها‬

‫در جدول (‪ )1-2‬فرمول ساختار شيميايي و نوع هر يك از آمين ها‪ ،‬ارائه شده است‪ .‬تفاوت بين‬
‫آمين هاي مختلف در اين است كه مشخص نمود چه مقداري از هيدروژن هاي آموني‪,,‬اك (‪)NH3‬‬
‫با راديكال الكل متانول (‪ )C2 H4 OH‬جانشين شده است[‪.]1‬‬

‫جدول(‪ :)1-2‬ساختار شیمیایی آلکانل آمین های متداول‬

‫آمین ها بر اساس تعداد اتم هیدروژنی که جایگزین شده اند‪ ،‬به آمین نوع اول‪ ،‬ئوم و سوم تقسیم‬
‫بندی می شوند‪ .‬در جدول (‪ )2-2‬این تقسیم بندی ارائه شده است‪.‬‬

‫‪52‬‬
 ‫جدول (‪ :)2-2‬تقسیم بندی آلکانل آمین ها‬
‫آمین نوع اول‬ ‫آمین نوع دوم‬ ‫آمین نوع سوم‬

‫‪MEA: RNH2‬‬ ‫‪DEA: R2NH‬‬ ‫‪TEA: R3N‬‬

‫‪DGA: RORNH2‬‬ ‫‪DIPA: R’2NH‬‬ ‫‪MDEA: R2NCH4‬‬

‫‪R= C2H4OH‬‬ ‫‪R’= C4H6OH‬‬

‫‪2-1-2‬خواص فيزيكي آلكانل آمين ها‬

‫اتانول آمين ها مايعات شفاف و بي رنگي هستند‪ ،‬همگي داراي بوي آمونياكي بوده و ب‪,,‬ه ش‪,,‬دت‬
‫آبگير مي باشند و محلول آبي آنها خاصيت قليايي دارد ‪ .‬آمين ها زياد سمي نيستند‪ ،‬ولي اگر ب‪,,‬ه‬
‫مقدار زياد خورده شوند به دهان و دندان و دستگاه هاضمه آس‪,‬يب مي رس‪,‬انند‪ .‬اگ‪,‬ر در ش‪,‬رايط‬
‫عادي و طبيعي از آنها استفاده شود‪ ،‬خطري ندارد و در دماي معمولي استنشاق بخارات آن ه‪,,‬ا‬
‫مشكالت خاصي نمي تواند ايجاد كند ‪ .‬اتانول آمين ها در اثر تم‪,,‬اس ب‪,,‬ا پوس‪,,‬ت ب‪,,‬دن و چش‪,,‬م ه‪,,‬ا‬
‫ايجاد سوزش مي كنند‪ ،‬به خصوص منو ات‪,,‬انول آمين ك‪,,‬ه خاص‪,,‬يت قلي‪,,‬ايي زي‪,,‬ادي دارد‪ ،‬مش‪,,‬ابه‬
‫هيدروكسيد آمونيوم‪ ،‬مي تواند آسيب برساند و بايد در مكان هايي از ات‪,,‬انول آمين اس‪,,‬تفاده ش‪,,‬ود‬
‫كه سر ب‪,,‬از ب‪,,‬وده و ب‪,,‬راي مح‪,,‬افظت از چش‪,,‬م باي‪,,‬د از عين‪,,‬ك ه‪,,‬اي محاف‪,,‬ظ اس‪,,‬تفاده نم‪,,‬ود‪ .‬ب‪,,‬راي‬
‫نگهداري و انبار كردن اتانل آمين ها مي توان از تانك هاي فوالدي معمولي اس‪,‬تفاده ك‪,‬رد‪ ،‬ولي‬
‫در اثر نگهداري به مدت سه يا چهار ماه در اين گونه مخ‪,,‬ازن‪ ppm 40-30 ،‬از آهن را ج‪,,‬ذب‬
‫مي كنند كه باعث الوده شدن آمين ها مي گردد‪ .‬براي جلوگ‪,,‬يري از اين اث‪,,‬رات از مخ‪,,‬زن ه‪,,‬اي‬
‫فوالدي ضد زنگ آستر دار (فوالد كربني) ك‪,,‬ه الي‪,,‬ه داخلي آنه‪,,‬ا روكش ش‪,,‬ده اس‪,,‬تفاده مي كنن‪,,‬د‪.‬‬
‫جنس مخزن ها نبايد از مس يا آلياژهاي مس باشد ولي در صورت استفاده از اين گون‪,,‬ه مخ‪,,‬زن‬
‫ها بايد دقت زيادي در نگه داري اتانول آمين ها نمود‪ .‬اگر اتانول آمين ها به م‪,,‬دت ط‪,,‬والني در‬
‫معرض هوا قرار گيرند‪ ،‬اكسيده مي شوند و همچنين رن‪,,‬گ خ‪,,‬ود را از دس‪,,‬ت مي دهن‪,,‬د[‪.]2،1‬‬
‫بعضي از مشخصات فيزيكي ‪ 6‬آمین مذكور در جدول (‪ )3-2‬ارائه شده است[‪.]1‬‬

‫‪ .‬جدول (‪ :)3-2‬خواص فیزیکی آلکانل آمین ها‬

‫‪53‬‬
 ‫‪ -2-1-3‬واكنش هاي شيميايي الكانل آمين ها‬

‫فعل و انفعال الكانل آمين ها با‪ CO2 , H2S‬به قرار زير است[‪:]4،1‬‬
‫(واکنش ها بر اساس حالل دی اتانل آمین با گاز های اسیدی می باشد)‬

‫(‪)2-1‬‬

‫(‪)2-2‬‬

‫(‪)2-3‬‬

‫(‪)2-4‬‬

‫(‪)2-5‬‬

‫(‪)2-6‬‬

‫(‪)2-7‬‬

‫واکنش (‪ )7-2‬فقط در مورد آمین های نوع اول و دوم صادق است‪ ،‬و آمین های نوع سوم فق‪,,‬ط‬
‫واکنش های (‪ )5-2‬و (‪ )6-2‬را ب‪,‬ا ‪ CO2‬دارد[‪ .]4‬نكت‪,‬ه ي مهم در فرم‪,‬ول ه‪,‬اي ش‪,‬يميايي ف‪,,‬وق‬
‫وجود آب يا بخار آب در تركيب دي اكسيد كربن با الكان‪,,‬ل آمين ه‪,,‬ا مي باش‪,,‬د‪ ،‬زي‪,,‬را وج‪,,‬ود آب‬
‫مشكالت جداسازي دي اكسيد كربن را از الكانل آمين ها برط‪,,‬رف مي س‪,,‬ازد‪ .‬ج‪,,‬دا س‪,,‬ازي ‪H2S‬‬
‫ازالكانل آمين ها در اث‪,,‬ر ح‪,,‬رارت و ب‪,,‬دون حض‪,,‬ور آب ب‪,,‬ه راح‪,,‬تي ص‪,,‬ورت مي پ‪,,‬ذيرد‪ .‬فع‪,,‬ل و‬
‫انفعاالت شيميايي فوق به صورت دو جانبه نشان داده شده است‪ .‬در صورتي كه درجه حرارت‬

‫‪54‬‬
‫پايين و در حدود درجه حرارت محيط و فشار باال باشد‪ ،‬فعل و انفعاالت به طرف راست اتف‪,,‬اق‬
‫مي افتد‪ ،‬يعني در اين حالت دي اكسيد كربن و سولفید هیدروژن‪ ،‬جذب الكانل آمين مي گردن‪,,‬د‪.‬‬
‫چنانچه درجه ي حرارت افزايش يابد و فشار در حد فشار اتمسفر‪ ،‬و حتي پايين تر كاهش يابد‪،‬‬
‫فعل و انفعاالت به سمت چپ حركت مي كند‪ ،‬يعني نمك هاي تشكيل شده ب‪,,‬ه س‪,,‬ولفيد و كربن‪,,‬ات‬
‫تجزيه شده و در حقيقت الكانل آمين احياء مي گردد[‪.]1‬‬

‫‪ -2-2‬مقايسه و معيار انتخاب الكانل آمين ها‬

‫انتخاب محلول پروسه به شرايط فشار و دمايي گازی که بايد تصفيه شود‪ ،‬تركيبات موج‪,,‬ود در‬
‫گاز و خلوص مورد نياز‪ ،‬بستگي دارد‪ .‬هم اكنون اطالعات كافي و تجربيات عملي‪,,‬اتي بس‪,,‬ياري‬
‫در مورد انواع اتانول آمين ها جهت انتخابي صحيح در محدوده ي وسيعي از ش‪,,‬رايط عملي‪,,‬اتي‬
‫موجود است ‪ .‬آمين هاي نوع اول داراي يك بنيان الكلي بوده و خاصيت بازي قوي دارن‪,,‬د و ب‪,,‬ه‬
‫خوبي مي توانند‪ CO2 H2S ،‬را از توده ي گاز حذف كنند ‪ .‬آمين هاي نوع دوم داراي دو بنيان‬
‫الكلي بوده و خاصيت بازي آن ها ضعيف تر از آمين ه‪,‬اي ن‪,‬وع اول اس‪,‬ت‪ ،‬ولي ب‪,‬ه دالئلی ک‪,‬ه‬
‫در ذیل توضیح داده خواهد شد‪ ،‬در بسیاری از فرايند ها استفاده مي شوند‪ .‬آمين هاي نوع س‪,,‬وم‬
‫خاصيت قلیایی ضعيف تري نسبت به دو آمين ذكر شده دارند‪ ،‬با این وجود آمین های نوع سوم‬
‫جهت جذب انتخابي ‪ H2S‬در حضور ‪ CO2‬بطور گسترده مورد استفاده قرار می گیرد[‪.]1‬‬

‫‪ -2-2-1‬تري اتانل آمين ( ‪) TEA‬‬

‫‪ TEA‬يك آمين نوع سوم بوده و اولين م‪,‬اده ش‪,‬يميايي از ش‪,‬اخه آمين ه‪,‬ا مي باش‪,‬د ك‪,‬ه در فرآين‪,‬د‬
‫شيرين سازی گازها مورد اس‪,‬تفاده ق‪,‬رار گرفت‪,‬ه اس‪,‬ت‪ ،‬و ب‪,‬ه م‪,‬رور ج‪,‬اي خ‪,‬ود را ب‪,‬ه ‪ MEA‬و‬
‫‪ DEA‬داده است‪ TEA .‬ميل تركيبی كمتري با گ‪,,‬ازهي اس‪,,‬يدي دارد‪ .‬اين م‪,,‬اده در مقايس‪,,‬ه ب‪,,‬ا دو‬
‫آمين ديگر مقدار كمتري گاز اسيدي را در واحد حجم مي تواند جذب نماي‪,,‬د‪ ،‬و همچ‪,,‬نين م‪,,‬يزان‬
‫‪ H2S‬باقي مانده در گ‪,,‬از ش‪,,‬يرين در روش تص‪,,‬فيه ب‪,,‬ا ‪ TEA‬بيش‪,,‬تر مي باش‪,,‬د‪ .‬اين حالل از نظ‪,,‬ر‬
‫شيميايي نسبت به تمام انواع آمينها پايداري كمتري دارد‪ .‬براس‪,,‬اس اين دالي‪,,‬ل ام‪,,‬روزه در تم‪,,‬ام‬
‫فرآيندهاي شيرين سازي گاز استفاده از‪ TEA‬منسوخ شده است[‪.]1‬‬

‫‪ -2-2-2‬منو اتانل آمين( ‪) MEA‬‬

‫محلول هاي آبي ‪ MEA‬كه سالها به طوروسيعي جهت خارج سازي ‪ H2S‬و ‪ CO2‬از گاز طبيعي‬
‫و ديگر گازها استفاده مي شد‪ ،‬به س‪,,‬رعت ب‪,,‬ا ديگ‪,,‬ر حالل هی ب‪,,‬ا ك‪,,‬ارائي به‪,,‬تر تع‪,,‬ويض ش‪,,‬دند‪.‬‬
‫‪ MEA‬براي تصفيه گازهايي با ميزان ‪ H2S‬و ‪ CO2‬كم ‪ ،‬در ح‪,,‬دود‪ 60‬ت‪,,‬ا ‪ 15‬درص‪,,‬د حجمي از‬
‫اين گازها ي اسيدي ‪ ،‬بدون حضور ‪ COS‬و ‪ CS2‬و مركاپتانها ‪ ،‬نسبت به ديگر آمينها ت‪,,‬رجيح‬
‫داده مي شود‪ .‬از اين آمين خصوصَا در شرايطي كه فش‪,‬ار پ‪,‬ايين ب‪,‬وده و ح‪,‬داكثر ح‪,‬ذف ‪ H2S‬و‬
‫‪ CO2‬از جريان گاز نياز باشد استفاده مي شود‪ .‬جرم مولكولي پايين ‪ MEA‬سبب ظ‪,,‬رفيت ب‪,,‬االي‬

‫‪55‬‬
‫محلول آن در غلظتهاي متوسط جهت جذب گازه‪,,‬اي اس‪,,‬يدي مي باش‪,,‬د و معم‪,,‬وَال ب‪,,‬ا غلظته‪,,‬ايي‬
‫پاين تر از ‪ 15‬تا ‪ 25‬درصد وزني مورد اس‪,,‬تفاده ق‪,,‬رار مي گ‪,,‬يرد ‪ .‬قلي‪,,‬ائيت ب‪,,‬اال و آس‪,,‬ان ب‪,,‬ودن‬
‫احياء اين محلول ار ناخالصي ها ‪ ،‬مزايايي هستند كه بعضي مواقع مع‪,,‬ايب آن را مي پوش‪,,‬انند‪.‬‬
‫از معايب اصلي ‪ MEA‬واكنش بازگشت ناپذيرش با ‪ COS‬و ‪ CS2‬مي باشد كه منجر ب‪,,‬ه اتالف‬
‫محلول و ايجاد محصوالت خورنده مي گردد‪ .‬از دیگر معايب‪ MEA‬فشار بخار باالي آن است‬
‫كه منجر به اتالف آن به صورت بخ‪,‬ار هم‪,‬راه ب‪,‬ا گ‪,‬از تص‪,‬فيه ش‪,‬ده خ‪,‬روجي از ب‪,‬رج تم‪,‬اس و‬
‫گازهاي حاصل از عمليات عريان سازي مي شود‪ .‬محلول هاي ‪ MEA‬خصوصًا در غلظتهاي‬
‫باالتر از ‪ 20‬درصد وزني كه بار قابل توجهي از گ‪,,‬از اس‪,,‬يدي را هم‪,,‬راه خ‪,,‬ود دارد‪ ،‬نس‪,,‬بت ب‪,,‬ه‬
‫محلول آمين هاي ديگر خورنده تر است‪ .‬اين حالل هيچ قدرت انتخابگري براي جذب بين ‪H2S‬‬
‫و ‪ CO2‬را دارا نمي باشد[‪.]1‬‬

‫‪ -2-2-3‬دي اتانول آمين ( ‪) DEA‬‬

‫محلول آبي ‪ DEA‬براي سالها در تصفيه گازهايي مركب از ‪ H2S‬و ‪ CO2‬كه داراي مق‪,,‬اديري از‬
‫تركيبات ‪ COS ، CS2‬و مركاپتانها بودند‪ ،‬به ك‪,,‬ار مي رفت‪,,‬ه‪ .‬چ‪,,‬ون اين آمين نس‪,,‬بت ب‪,,‬ه‪MEA‬‬
‫ضعيف تر است‪ ،‬بنابراين ظرفيت جذب آن كم‪,,‬تر از ‪ MEA‬ب‪,,‬وده و ب‪,,‬ا غلظت ه‪,,‬اي ‪35 – 25‬‬
‫درصد وزني مورد استفاده قرار مي گيرد‪ .‬اين حالل مقدار عمده مركاپتانهاي س‪,,‬بك موج‪,,‬ود در‬
‫گازورودي را جذب مي كند و همچنين هيدروكربن ها را بسيار كم جذب مي كند‪ .‬از آنجايي كه‬
‫فشار بخار ‪ DEA‬نسبت ب‪,,‬ه‪ MEA‬پ‪,,‬ايين ت‪,,‬ر اس‪,,‬ت‪ ،‬اتالف حالل توس‪,,‬ط تبخ‪,,‬ير از حالل ‪MEA‬‬
‫كمتر می باشد‪ ،‬بنابراين استفاده از اين آمين را در برجهاي جذب فشار پايين اول‪,,‬ويت مي ده‪,,‬د‪.‬‬
‫از معايب اين آمين مي توان تجزيه آن در دماي باال در هنگام خ‪,,‬ارج س‪,,‬ازي ناخالص‪,,‬ي ه‪,,‬ا ن‪,,‬ام‬
‫برد‪ ،‬بنابراين نمي توان با استفاده از روشهاي مرسوم ( تقطير) اين نوع آمين را تص‪,,‬فيه نم‪,,‬ود‪.‬‬
‫فرآيند ‪ DEA‬كه معموَال با نام پروسه ‪ S.N.P.A DEA‬شناخته مي شود‪ ،‬توسط انجمن ملي نفت‬
‫آكوتين توسعه داده شد‪ SNPA .‬نشان داد كه محلول هاي آبي ‪ DEA‬نسبتَا غليظ )‪ 25 – 30‬در‬
‫صد وزني ( قادر ب‪,,‬ه ج‪,,‬ذب گازه‪,,‬اي اس‪,,‬يدي ت‪,,‬ا نس‪,,‬بت اس‪,,‬توكيومتري م‪,,‬ولي اس‪,,‬ت‪ ،‬ك‪,,‬ه در اين‬
‫غلظتها فشار جزئي گازها ي اسيدي را نيز تا ح‪,,‬د الزم مي ت‪,,‬وان ك‪,,‬اهش داد‪ .‬وج‪,,‬ود ناخالص‪,,‬ي‬
‫ه‪,‬ايي همچ‪,‬ون‪ COS‬و ‪ CS2‬در گ‪,‬از هيچگون‪,‬ه مس‪,‬ئله اي را ب‪,‬راي محل‪,‬ول ‪ DEA‬بوج‪,‬ود نمي‬
‫آورد‪ .‬بطور كلي در محلول هاي ‪ ،DEA‬پس از عمل احياء‪ ،‬مقدار كم‪,‬تري از گازه‪,‬اي اس‪,‬يدي‬
‫در آن باقي مي مانند‪ ،‬در نتيجه مسائل خوردگي آن نسبت به محلولهاي‪ MEA‬كمتر اس‪,,‬ت‪ .‬اين‬
‫حالل ق‪,,‬درت انتخ‪,,‬ابگري ب‪,,‬راي ج‪,,‬ذب بين ‪ H2S‬و ‪ CO2‬را دارا نمي باش‪,,‬د‪ ،‬همچ‪,,‬نين نس‪,,‬بت ب‪,,‬ه‬
‫‪ MEA‬واكنش پذيري كمتري با گازهاي اسيدي دارد[‪.]1‬‬

‫‪ -2-2-4‬متيل دي اتانل آمين ( ‪) MDEA‬‬

‫متيل دي اتانل آمين يك آمين نوع سوم بوده و خاصيت بازي آن كمتر از ‪ MEA‬و ‪ DEA‬است و‬
‫با غلظت هاي ‪ 30‬تا ‪ 50‬درصد وزني مورد اس‪,,‬تفاده ق‪,,‬رار مي گ‪,,‬يرد‪ .‬داراي گرم‪,,‬اي واكنش و‬
‫فشار بخار كمتري نسبت به ‪ MEA‬و ‪ DEA‬است‪ ،‬بنابراين اتالف آن از طريق تبخير بس‪,,‬يار كم‬
‫مي باشد‪ ،‬همچنين مسائل خوردگي آن نيز كمتر است‪ .‬از اين آمين مي توان به صورت انتخابي‬

‫‪56‬‬
‫جهت حذف ‪ H2S‬استفاده كرد‪ .‬مشخص شده كه آمين هاي نوع سوم‪ ،‬خصوصًا ‪ MDEA‬مي‬
‫توانند در زمان هاي تماس كوتاه و تحت شرايط عملياتي مناسب به ط‪,,‬ور رض‪,,‬ايت بخش‪,,‬ي گ‪,,‬از‬
‫‪ H2S‬را به صورت انتخابي جذب كنند[‪ .]1‬تحقيقات نشان مي دهند كه مي ت‪,,‬وان در ح‪,,‬الي ك‪,,‬ه‬
‫ميزان ‪ H2S‬را به ‪ ppm5‬رساند ‪ ،‬فقط ‪ 30‬درصد از ‪ CO2‬گاز ورودي به برج تماس را جذب‬
‫نمود‪ .‬هر چند تمام آمين ه‪,,‬ا مق‪,,‬داري خاص‪,,‬يت انتخ‪,,‬ابگري در ج‪,,‬ذب‪ H2S‬را در حض‪,,‬ور ‪CO2‬‬
‫دارند[‪ ،]2‬اما ‪ MDEA‬داراي بيشترين خاصيت انتخاب گري نسبت ب‪,,‬ه ‪ H2S‬دارا می باش‪,,‬د‪.‬‬
‫همچنين اين آمين مقدار گرماي كمتري را جهت احياء نياز دارد‪ .‬عدم تنزل سريع ق‪,,‬درت ج‪,,‬ذب‬
‫و باال بودن ظرفيت جذب گازهاي اس‪,,‬يدي از ديگ‪,,‬ر وي‪,,‬ژگي ه‪,,‬اي اين آمين محس‪,,‬وب مي ش‪,,‬ود‪.‬‬
‫البته پايين بودن سرعت واكنش ‪ CO2‬با آمين هاي نوع سوم سبب ايج‪,,‬اد مح‪,,‬دوديت ه‪,,‬ايي ب‪,,‬راي‬
‫استفاده از ‪ MDEA‬شده است[‪ .]1‬امروزه استفاده از مخلوط آمين هايي ك‪,,‬ه معم‪,,‬وًال ترکیبی از‬
‫آمين هايي نوع اول و دوم با آمين هاي نوع س‪,,‬وم مي باش‪,,‬د‪ ،‬رايج ش‪,,‬ده اس‪,,‬ت‪ .‬ك‪,,‬ه از جمل‪,,‬ه مي‬
‫توان به ماده جديد ارائه شده توسط شركت آمريكايي ‪ union carbide‬اشاره نمود ‪ .‬جزء اص‪,,‬لي‬
‫اين ماده كه به نام تجاري ‪ UCARSOL‬معروف است‪ MDEA ،‬است [‪.]5‬‬

‫‪ -2-2-5‬دي گاليكول آمين ( ‪) DGA‬‬

‫اس‪,,‬تفاده از حالل دي گاليك‪,,‬ول آمين توس‪,,‬ط تع‪,,‬دادي از ش‪,,‬ركت ه‪,,‬ا از جمل‪,,‬ه ش‪,,‬ركت ش‪,,‬يميايي‬
‫جفرس‪,,‬ون ص‪,,‬ورت گ‪,,‬رفت‪ .‬در فرآین‪,,‬د‪ Flour Econamine‬از اين حالل اس‪,,‬تفاده مي ش‪,,‬ود‪ .‬اين‬
‫حالل از بسياري موارد شبيه منو اتانول آمين است‪ ،‬به جز اين كه به علت فشار بخار پ‪,,‬ايين آن‬
‫مي توان از آن در غلظتهاي نسبتًا باال‪ ،‬مثًال ‪ 40‬تا ‪ 60‬در ص‪,,‬د وزني اس‪,,‬تفاده ك‪,,‬رد ك‪,,‬ه م‪,,‬وجب‬
‫كاهش قابل توجهي دردبي محلول آمين در گردش و مصرف بخار در مقايسه با محل‪,,‬ول ‪MEA‬‬
‫مي شود‪ .‬در نتيجه اين امر باعث كوچك شدن ان‪,‬دازه ي ب‪,‬رج ج‪,‬ذب و همچ‪,‬نين خط‪,‬وط لول‪,‬ه و‬
‫پمپ ها خواهد ش‪,,‬د‪ .‬اين حالل در دم‪,,‬اي خيلي پ‪,,‬ايين هم ح‪,,‬الت س‪,,‬ياليت خ‪,,‬ود را حف‪,,‬ظ مي كن‪,,‬د‪،‬‬
‫بنابراين تجهيزات در شرايط آب وهواي سرد ب‪,,‬ه خ‪,,‬وبي ك‪,,‬ار مي كنن‪,,‬د‪ .‬از ديگ‪,,‬ر خصوص‪,,‬يات‬
‫ويژه اين آمين آن است كه مي تواند ب‪,‬ه عن‪,‬وان عام‪,‬ل ج‪,‬اذب رط‪,‬وبت ب‪,‬ه ك‪,‬ار رود‪ .‬از مع‪,‬ايب‬
‫‪ DGA‬می توان به قيمت باال و خورندگي باال براي فلز كربن استيل معمولي ن‪,,‬ام ب‪,,‬رد‪ .‬همچ‪,,‬نين‬
‫در اثر تشكيل تركيبات غير قابل برگشت در واكنش با ‪ CS2 ، CO2‬و ‪ COS‬اتالفي بيشتر از آنچه‬
‫در سيستم هاي ‪ MEA‬رخ مي دهد را از خود نشان مي دهد ‪ .‬ديگر اين كه تصفیه محلول آل‪,,‬وده‬
‫‪ DGA‬ني‪,,‬از ب‪,,‬ه ش‪,,‬رايط خالء دارد‪ .‬از ديگ‪,,‬ر مع‪,,‬ايب اين حالل اين اس‪,,‬ت ك‪,,‬ه ب‪,,‬ه مق‪,,‬دار زي‪,,‬اد‬
‫هيدروكربن ها را در خود حل مي كند[‪ .]1‬از اين حالل بيشتر براي فرايندهايي ب‪,,‬ا مشخص‪,,‬ات‬
‫گاز شامل ‪ 5/1‬تا ‪ 30‬در صد حجمي گاز اسيدي و با نسبت ‪ CO2‬و ‪ H2S‬بين ‪ 300‬به ‪ 1‬و ‪1/0‬‬
‫به ‪ 1‬در فشار عمليات باالي ‪ psig15‬قابل اجراست[‪.]2‬‬

‫‪ -2-2-6‬دي ايزو پروپانل آمين ( ‪) DIPA‬‬

‫‪ DIPA‬يك آمين نوع دوم است كه به تازگي وارد فرايند شيرين سازي گاز شده و به طور وسيع‬
‫در اروپا و ژاپن استفاده مي شود‪ DIPA .‬در فرآیندهای‪ Sulfinol‬و ‪ Adip‬مورد اس‪,,‬تفاده ق‪,,‬رار‬

‫‪57‬‬
‫مي گيرد‪ .‬در پروسه ي ‪ Sulfinol‬از ‪ DIPA‬همراه با يك حالل فيزيكي آلي استفاده مي شود‪ .‬در‬
‫فرآیند ‪ Adip‬از محلول آبي غليظ‪ DIPA‬در حدود ‪ 30‬تا ‪ 40‬در صد وزني استفاده مي ش‪,,‬ود‪.‬‬
‫قبًال در اروپا از اين پروسه جهت تصفيه گازهاي كارخانه اي كه عالوه بر ‪ H2S‬و ‪ CO2‬داراي‬
‫‪ COS‬نيز بودند استفاده مي شد‪ .‬در احياء محل‪,,‬ول ه‪,,‬اي ‪ DIPA‬ني‪,,‬از ب‪,,‬ه بخ‪,,‬ار كمي ب‪,,‬وده و اين‬
‫محلول داراي خاصيت خورن‪,,‬دگي نمي باش‪,,‬د‪ DIPA .‬نس‪,,‬بت ب‪,,‬ه ‪ DGA ,DEA ,MEA,‬داراي‬
‫قدرت جذب انتخابي باالتري نسبت به ‪ H2S‬مي باشد‪ .‬واكنش آن با ‪ CO2‬بسيار آهسته ت‪,,‬ر از‬
‫واكنش آن با ‪ H2S‬است‪ .‬داراي پايداري حرارتي و شيميايي بااليي مي باشد‪ ،‬همچنين مس‪,,‬ائل‬
‫كف زايي و خوردگي آن كمتر از ‪ DEA‬و ‪ MEA‬مي باشد[‪.]1‬‬

‫‪ -2-3‬غلظت محلول هاي آمين‬

‫انتخ‪,‬اب غلظت آمين در مح‪,‬دوده ي غلظ‪,‬تي پيش‪,‬نهاد ش‪,‬ده ي ه‪,‬ر آمين ك‪,‬امًال اختي‪,‬اري اس‪,‬ت و‬
‫معموًال بر اس‪,‬اس تجربي‪,‬ات عملي‪,‬اتي ص‪,‬ورت مي گ‪,‬يرد‪ .‬الكان‪,‬ل آمين ه‪,‬ا را در فراين‪,‬د ش‪,‬يرين‬
‫سازي گاز نمي توان به ص‪,,‬ورت غلي‪,,‬ظ م‪,,‬ورد اس‪,,‬تفاده ق‪,,‬رار داد‪ ،‬زي‪,,‬را در ش‪,,‬رايط محيطي ب‪,,‬ه‬
‫صورت جامد در مي آين‪,,‬د و ب‪,,‬اعث پاي‪,,‬داري كم در دم‪,,‬اي ب‪,,‬االي عملي‪,,‬اتي مي ش‪,,‬وند‪ .‬همچ‪,,‬نين‬
‫استفاده از محلول غليظ آن ها باعث خوردگي بسيار زياد در سيستم فرآوري گاز مي شود‪ .‬قابل‬
‫ذكر است كه افزايش غلظت آمين مي تواند سبب كاهش دبي آمين در گردش ک‪,,‬ه این ام‪,,‬ر س‪,,‬بب‬
‫كاهش هزينه ها می گردد‪ .‬اگر چه اين عمل تاثير قابل توجهي را در عمليات تصفيه گاز ايج‪,,‬اد‬
‫نمي كند ‪ .‬علت اين امر آن است كه فشار بخار گازهاي اسيدي بر روي محلول هاي آمين غليظ‬
‫تر در نسبت مولي آمين ‪ /‬گاز اسيدي مساوي بيشتر مي باشد ‪ .‬فشار جزئي گاز ‪ CO2‬ب‪,,‬ر روي‬
‫محلول هاي ‪ MEA‬با ثابت نگه داشتن بار گازهاي اس‪,,‬يدي در محل‪,,‬ول و اف‪,,‬زايش غلظت ‪MEA‬‬
‫سير صعودي را طي مي كن‪,,‬د‪ .‬عالوه ب‪,,‬راين در اف‪,,‬زايش غلظت آمين‪ ،‬اف‪,,‬زايش گرم‪,,‬اي واكنش‬
‫نسبت به حجم آمين كه سبب افزايش بيشتر دم‪,,‬ا و در نتيج‪,,‬ه ازي‪,,‬اد فش‪,,‬ار بخ‪,,‬ار گ‪,,‬از اس‪,,‬يدي ب‪,,‬ر‬
‫روي محلول مي شود‪ .‬بايد مد نظر قرار گيرد چرا كه اين پديده عالوه بر كاهش بازدهي ج‪,,‬ذب‬
‫گازهاي اسيدي ‪ ،‬سبب افزايش خوردگي در سيستم فرآوري گاز نيز مي شود[‪.]1‬‬

‫‪ -2-4‬شرح كلي فرآيند آمين‬

‫در شكل (‪ )1-2‬جريان پروسه كلي واحد شيرين سازي گاز با استفاده از آمين نمايش داده ش‪,,‬ده‪،‬‬
‫شماتيك جريان پروسه آمين هاي مختلف فقط اندكي با يكديگر متفاوت مي باش‪,,‬ند‪ .‬دس‪,,‬تگاه ه‪,,‬اي‬
‫مهم كه در اين فرآيند به كار مي روند شامل برج جذب (‪ ،) Absorber‬برج احي‪,,‬اء (‪) stripper‬‬
‫همراه با مبدل هاي ح‪,,‬رارتي ‪ ،‬پمپ ه‪,,‬ا و لول‪,,‬ه ه‪,,‬ا و اتص‪,,‬االت مربوط‪,,‬ه مي باش‪,,‬د‪ .‬گ‪,,‬از ت‪,,‬رش‬

‫‪58‬‬
‫حاوي ‪ H2S‬و يا ‪ ،CO2‬هميشه در هنگام ورود به واحد از يك جدا كننده عبور مي كن‪,,‬د ت‪,,‬ا ذرات‬
‫جامد يا قطرات همراه گاز از آن خارج شوند‪ .‬سپس گاز ترش وارد قسمت پايين برج جذب می‬
‫شود و به طرف پ‪,‬ایین ب‪,‬رج ج‪,‬ذب ح‪,‬رکت می کن‪,‬د‪ .‬از ط‪,‬رف دیگ‪,‬ر محل‪,‬ول آمین تم‪,‬یز‪ ،‬وارد‬
‫قسمت باالي برج جذب شده و در هنگام حركت به طرف پايين ب‪,,‬رج‪ ،‬گازه‪,,‬اي اس‪,,‬يدي موج‪,,‬ود‬
‫در گاز ترش صعود كننده به طرف ب‪,,‬اال را در تماس‪,,‬هاي متقاب‪,,‬ل ج‪,,‬ذب مي نماي‪,,‬د‪ .‬گ‪,,‬از ش‪,,‬يرين‬
‫حاصل پس از خروج از باالي برج جذب به طرف واحد نم زدايي ه‪,,‬دايت مي ش‪,,‬ود ت‪,,‬ا ش‪,,‬رايط‬
‫الزم ديگر را جهت فروش به دس‪,,‬ت آورد‪ .‬محل‪,,‬ول آمين ك‪,,‬ثيف ‪ ،‬پس از خ‪,,‬روج ار پ‪,,‬ايين ب‪,,‬رج‬
‫جذب‪ ،‬در عبور از يك شير كنترل در فشار پ‪,,‬ايين ت‪,,‬ري ق‪,,‬رار مي گ‪,,‬يرد‪ ،‬و س‪,,‬پس وارد مخ‪,,‬زن‬
‫تبخير ناگهاني شده و مق‪,‬داري از هي‪,‬دروكربنها و گازه‪,‬اي اس‪,‬يدي ك‪,‬ه در فش‪,‬ار ب‪,‬رج ج‪,‬ذب ب‪,‬ا‬
‫محلول به تعادل رسيده بودن‪,‬د‪ ،‬دف‪,,‬ع مي ش‪,‬وند ‪ .‬محل‪,‬ول آمين ك‪,‬ثيف خ‪,‬روجي از مخ‪,‬زن تبخ‪,‬ير‬
‫وارد مبدل آمين ك‪,,‬ثيف – تم‪,,‬يز ش‪,,‬ده و مق‪,,‬داري از گرم‪,,‬اي م‪,,‬ورد ني‪,,‬از خ‪,,‬ود جهت آزاد س‪,,‬ازي‬
‫گازهاي اسيدي را در تماس ح‪,,‬رارتي ب‪,,‬ا آمين تم‪,,‬يز كس‪,,‬ب ك‪,,‬رده‪ ،‬و پس از عب‪,,‬ور از ي‪,,‬ك ش‪,,‬ير‬
‫كنترل به باالي برج احياء وارد مي شود‪ .‬به علت گرمايي كه محلول آمين كثيف در مب‪,,‬دل آمين‬
‫كثيف – تميز كسب كرده‪ ،‬مقداري از گازهاي اسيدي آن در قس‪,‬مت ب‪,‬االي ب‪,‬رج احي‪,‬اء دف‪,‬ع مي‬
‫شوند ‪ .‬باقيمانده گازهاي اسيدي موجود در آمين كثيف در هنگ‪,,‬ام ح‪,,‬ركت آمين ب‪,,‬ه ط‪,,‬رف پ‪,,‬ايين‬
‫برج احياء و در تماس متقابل با بخارات توليد شده توسط جوشاننده ‪ ،‬تبخير شده و ف‪,,‬از م‪,,‬ايع را‬
‫ترك مي كنند و جذب بخار آب می شوند‪ .‬گازه‪,‬اي اس‪,‬يدي هم‪,‬راه بخ‪,‬ار آب خ‪,‬روجی از ب‪,‬االی‬
‫برج احیاء از چگالنده ی باال س‪,,‬ری عب‪,,‬ور ک‪,,‬رده و بیش‪,,‬تر بخ‪,,‬ار آب آن تقط‪,,‬ير مي گ‪,,‬ردد‪ .‬گ‪,,‬از‬
‫اسيدي در يك جدا كننده به نام مخزن برگشتي از آب مقطر همراهش جدا شده و به طرف واحد‬
‫بازيافت گوگرد يا مشعل هدايت مي شود‪ .‬آب مقطر جدا شده در مخزن برگش‪,,‬تي ب‪,,‬ه وس‪,,‬يله ي‪,,‬ك‬
‫پمپ به باالي برج احياء برگردانده مي شود‪ .‬محلول آمين تميز خروجي از پايين برج احياء ب‪,,‬ه‬
‫طرف مبدل آمين كثيف – تميز پمپ مي شود و پس از عبور از اين مبدل وارد يك مبدل آبي ي‪,,‬ا‬
‫هوايي مي شود تا دماي آن جهت ورود به باالي برج جذب به حد مناسبي برسد‪ .‬سپس ب‪,,‬ا كم‪,,‬ك‬
‫پمپ هاي فشار قوي ‪ ،‬دوباره وارد قسمت باالي برج جذب می ش‪,,‬ود‪ ،‬و این فرآین‪,,‬د تک‪,,‬رار می‬
‫شود[‪.]2،1‬‬

‫‪59‬‬
‫شکل (‪ :)1-2‬فرآیند تصفیه گاز بوسیله حالل آمین‬

‫‪60‬‬
 ‫فصل سوم‬
‫معضالت حالل آمین در‬
‫فرآیند فرآوری گاز‬

‫‪ -3-1‬اتالف آمين‬

‫اتالف حالل آمين در واحد هاي فرآوري گاز يكي از مواردي است كه بيشترين مشكالت را در‬
‫واحدهاي فرآوري گازي به وجود مي آورد‪ .‬طبق برآورد هايي ك‪,,‬ه در كش‪,,‬ور آمريك‪,,‬ا ب‪,,‬ه عم‪,,‬ل‬
‫آمده است‪ ،‬اتالف حالل آمين در واحدهاي فرآوري گاز حدود حدود ‪ MMLbm 90‬در سال مي‬
‫باشد‪ .‬از مهمترين دالي‪,,‬ل اتالف حالل آمين مي ت‪,,‬وان ب‪,,‬ه تبخ‪,,‬ير‪ ،‬حالليت‪ ،‬فس‪,,‬اد و تجزي‪,,‬ه حالل‬
‫آمين و همچنين هدر رفتن از طريق مكانيكي و همراه بری نام برد‪ .‬اين موارد معم‪,,‬وَال در تم‪,,‬ام‬
‫واحدهاي عملياتي مشاهده مي شود‪ ،‬كه مي تواند برروي اقتصادي بودن واحدهاي عملياتي اثر‬
‫منفي بگذارد‪ .‬شناس‪,‬ايي و كن‪,‬ترل دالي‪,‬ل اتالف حالل آمين يكي از مهم‪,‬ترين م‪,‬واردي اس‪,‬ت ك‪,‬ه‬
‫موفقيت يك واحد عملياتي را تضمين مي كند‪ .‬براي كاهش اتالف حالل هاي آمين در واح‪,,‬دهاي‬
‫عملياتي كه از مواردي كه در باال اشاره شد ناشي مي شود‪ ،‬ابتدا بايد داليل اين اتالف به ط‪,,‬ور‬

‫‪61‬‬
‫دقيق مشخص ش‪,,‬ود‪ ،‬و اين ك‪,,‬ه ك‪,,‬دام ي‪,,‬ك از اين دالي‪,,‬ل عام‪,,‬ل اص‪,,‬لي ه‪,,‬در رفتن حالل آمين مي‬
‫باشند‪ ،‬و سپس بر روي اصالح آن و در صورت امك‪,,‬ان تغي‪,,‬ير در ط‪,,‬راحي و ش‪,,‬رايط عملي‪,,‬اتي‬
‫تمركز شود[‪.]6‬‬

‫‪ -3-1-1‬تبخير ( ‪) vaprazation‬‬

‫اين ن‪,,‬وع اتالف در تم‪,,‬ام واح‪,,‬دهاي عملي‪,,‬اتي ف‪,,‬رآوري گ‪,,‬از ك‪,,‬ه از حالل آمين اس‪,,‬تفاده مي كنن‪,,‬د‬
‫مشاهده مي شود‪ ،‬كه به طور مستقيم از فشار بخار آلكانل آمين ها در شرايط عملياتي ناشي مي‬
‫شود‪ .‬مقدار تبخير آلكانل آمين ها تابعي است از شرايط عملياتي برج ج‪,‬ذب ‪ ،‬ب‪,‬رج دف‪,‬ع و تان‪,‬ك‬
‫فلش‪ .‬اين سه مورد از اصلي ترين مواردي هستند كه در سيستم فرآوري گاز ب‪,,‬اعث تبخ‪,,‬ير اين‬
‫حالل مي شوند‪ .‬پارامتر هايي كه مقدار تبخير حالل آمين را مقرر مي كنن‪,,‬د عبارتن‪,,‬د از‪ ،‬دم‪,,‬ا ‪،‬‬
‫فشار و غلظت آمين‪ .‬اين پارامتر ها يك تعادل بين فشار بخار آمين در محل‪,,‬ول‪ ،‬و فش‪,,‬ار ج‪,,‬زئي‬
‫آمين در جريان گاز برقرار مي كنند‪ .‬به عنوان مثال افزايش دما و يا كاهش فشار‪ ،‬غلظت آمين‬
‫را در فاز گاز افزايش مي دهد و اين امر بخاطر اعمال فشار بخار باال به وسيله آلكانل آمين ها‬
‫بر روي گاز می باشد ‪ .‬زيرا گاز فرآوري شده به طور مداوم توسط جريان گاز جديد جايگزين‬
‫مي شود‪ .‬به عالوه حالل آمين همچنین براي نگه داشتن تعادل‪ ،‬توسط تبخير به داخ‪,,‬ل ف‪,,‬از گ‪,,‬از‬
‫حركت مي كند‪ .‬اتالف حالل آ مين توسط تبخ‪,,‬ير مي توان‪,,‬د ب‪,,‬راي ه‪,,‬ر حالل محاس‪,,‬به ش‪,,‬ود‪ .‬اين‬
‫محاسبات بر روي داده هاي فشار بخار نوع حالل‪ ،‬دما و فشار جریان گاز پایه گذاری شده اند‪.‬‬
‫شکل (‪ )1-3‬تا (‪ )3-3‬اتالف حالل ه‪,,‬ای مختل‪,,‬ف آمین(‪ )MEA,DEA,MDEA‬توس‪,,‬ط تبخ‪,,‬ير را‬
‫در فشار هاي مختلف و درصد وزني مختلف حالل آمين مورد بررسي قرار مي دهد[‪.]6‬‬

‫شکل (‪ :)1-3‬اتالف حالل ‪ MEA‬از طریق تبخیر در غلظت های مختلف حالل بعنوان تابعی از فشار‬

‫‪62‬‬
 ‫شکل (‪ :)2-3‬اتالف حالل ‪ DEA‬از طریق تبخیر در غلظت های مختلف حالل بعنوان تابعی از فشار‬

‫شکل (‪ :)3-3‬اتالف حالل ‪ MDEA‬از طریق تبخیر در غلظت های مختلف حالل بعنوان تابعی از فشار‬

‫اين نتايج از داده هاي فشار بخار اجزاء خالص به دست آمده اند‪ ،‬و فرض رفتار محلول ايده آل‬
‫(‪ )Raoult’s law‬صادق مي باشد‪ .‬از آنجايي كه شكل ها بر پايه تعادل مي باشند‪ ،‬مقدار واقعي‬
‫اتالف حالل آمين كمتر از مقدار محاسبه شده در شكل ها مي باشد‪ .‬با توجه به اشکال مي ت‪,,‬وان‬
‫اين نتيج‪,,‬ه را گ‪,,‬رفت ك‪,,‬ه حالل‪ MEA‬بيش‪,,‬ترين تبخ‪,,‬ير را نس‪,,‬بت ب‪,,‬ه ‪ DEA‬و ‪ MDEA‬دارا مي‬
‫باشد‪ .‬با استفاده از شكل هاي (‪ )1-3‬تا (‪ )3-3‬و شرايط ويژه واح‪,‬د ه‪,‬اي عملي‪,‬اتي ت‪,‬ا ح‪,‬دي مي‬
‫توان يك تخميني براي هدر رفتن حالل آمين در برج جذب و در برج دفع و تانك فلش به دس‪,,‬ت‬

‫‪63‬‬
‫آورد‪ ،‬و راه حل مناسبي براي حل اين مشكل تدبير كرد‪ .‬عمومًا براي حل اين مشكل بخاري كه‬
‫جهت عريان سازي محلول آمين در برج احياء مورد استفاده ق‪,,‬رار مي گ‪,,‬يرد پس از خ‪,,‬روج از‬
‫برج احياء وارد تانك فلش مي شود‪ .‬در تانك فلش مقدار زيادي از ‪ H2S‬جذب شده توسط بخار‬
‫از تانك فلش خارج مي شود و مقدار زي‪,,‬ادي از بخ‪,,‬ار آب كن‪,,‬دانس ش‪,,‬ده دوب‪,,‬اره ب‪,,‬ه ب‪,,‬رج احي‪,,‬اء‬
‫برگشت داده مي شود‪ ،‬كه به اين سيستم شستن با آب (‪ )Water wash‬مي گوين‪,,‬د‪ .‬در اين سيس‪,,‬تم‬
‫آب برگشتي به برج احياء حاوي ‪ 1‬تا ‪ 5‬درصد آمين مي باشد‪ .‬آب برگشتي ب‪,,‬اعث مي ش‪,,‬ود ك‪,,‬ه‬
‫مقدار آميني كه توسط تبخير وارد ف‪,‬از بخ‪,‬ار ش‪,‬ده اس‪,‬ت‪ ،‬دوب‪,‬اره شس‪,‬ته ش‪,‬ود و ب‪,‬ه سيس‪,‬تم ب‪,‬از‬
‫گردد[‪.]6‬‬

‫‪ -3-1-2‬اتالف مكانيكي‬

‫اتالف مك‪,,‬انيكی محل‪,,‬ول آمين يكي از مهم‪,,‬ترين عوام‪,,‬ل اتالف محل‪,,‬ول آمين مي باش‪,,‬د‪ .‬اتالف‬
‫مكانيكي به مع‪,‬ني ح‪,‬ذف ف‪,‬يزيكي حالل از چرخ‪,‬ه بس‪,‬ته سيس‪,‬تم آمين مي باش‪,‬د‪ .‬اين ن‪,‬وع اتالف‬
‫تابعي از غلظت عملياتي حالل مي باشد‪ .‬بنابراين واح‪,‬دهايي ك‪,‬ه در آن از حالل ب‪,‬ا غلظت ب‪,‬اال‬
‫اس‪,,‬تفاده مي ش‪,,‬ود‪ ،‬متحم‪,,‬ل اتالف بيش‪,,‬تر حالل هم مي ش‪,,‬ود‪ .‬از مهم‪,,‬ترين نش‪,,‬انه ه‪,,‬اي اتالف‬
‫مكانيكي مي توان از نشست و يا ريزش حالل از تجهيزات واحد نام ب‪,‬رد ‪ ،‬ك‪,‬ه اين تجه‪,‬يزات و‬
‫عوامل عبارتند از[‪:]6‬‬
‫‪ -1‬اتصاالت لوله‬
‫‪ -2‬پمپ ها‬
‫‪ -3‬گيج هاي فشار‬
‫‪ -4‬هنگام تعويض فيلتر ها‬
‫براي جلوگيري از اتالف مكانيكي بايد بر روي اصالح عيوب دستگاه ها و تجه‪,,‬يزات متمرك‪,,‬ز‬
‫شد كه اين امر بايد توسط مهندسين و پرسنل عملياتي واحدها به طور م‪,,‬داوم گ‪,,‬زارش ش‪,,‬ود‪ ،‬ت‪,,‬ا‬
‫اينكه راه حل مناسبي براي مشكل مورد نظر تدبير شود‪ .‬به طور مثال خ‪,,‬روجي تع‪,,‬ويض فيل‪,,‬تر‬
‫ها بايد حتمَا شامل يك درين جهت بر گرداندن آمين به سيستم اص‪,,‬لي باش‪,,‬د‪ .‬اين مش‪,,‬كل غالب‪ً,‬ا ب‪,,‬ا‬
‫تعبيه يك مخزن زير زميني ( ‪ ،) sump‬جهت جلوگيري از اتالف آمين قابل حل مي باشد‪.‬‬

‫‪ -3-1-3‬همراه بري ( (‪Entrainment‬‬

‫اين نوع اتالف مي تواند ب‪,,‬ه ص‪,,‬ورت انتق‪,,‬ال ف‪,,‬يزيكي حالل آمين ب‪,,‬ه داخ‪,,‬ل جري‪,,‬ان گ‪,,‬از اس‪,,‬يدي‬
‫تعريف شود ‪.‬همراه بری مي تواند به صورت ي‪,,‬ك م‪,,‬ه گ‪,,‬رفتگي و ي‪,,‬ا اس‪,,‬پري ف‪,,‬رض ش‪,,‬ود‪ ،‬ك‪,,‬ه‬
‫تابعي از سايز قطرات پراكن‪,,‬ده ش‪,,‬ده م‪,,‬ايع در ف‪,,‬از گ‪,,‬از مي باش‪,,‬د‪ ،‬و ي‪,,‬ا ب‪,,‬ه ص‪,,‬ورت ک‪,,‬ف زایی‬
‫‪ foaming‬در نظر گرفته شود كه در اين صورت فاز گاز در فاز مايع پراكنده مي شود[‪.]6‬‬

‫‪64‬‬
 ‫‪ -3-1-3-1‬پراكنده شدن فاز مايع در فاز گاز‬

‫اين پديده از تشكيل حباب هاي كوچك در سيستم ناشي مي ش‪,,‬ود‪ .‬در اين ح‪,,‬الت حب‪,,‬اب ه‪,,‬ايي ب‪,,‬ه‬
‫قطر ‪ 1/0‬تا ‪ 5000‬ميكرون تشكيل مي شوند و توسط جريان گاز به باالي برج حمل مي شوند‪.‬‬
‫در يك سيستم فرآوري گاز چن‪,,‬دين نش‪,,‬انه ب‪,,‬راي شناس‪,,‬ايي اين پدي‪,,‬ده وج‪,,‬ود دارد ‪ .‬اولين نش‪,,‬انه‪،‬‬
‫سرريز شدن آمين از باالي ظرف جداكننده مايع از گاز شيرين ( ‪ ) knockout drum‬می باشد‪،‬‬
‫به اين صورت كه آميني كه همراه جري‪,‬ان گ‪,‬از از ب‪,‬االي ب‪,‬رج ج‪,‬ذب خ‪,‬ارج ش‪,‬ده اس‪,‬ت‪ ،‬جهت‬
‫جداسازي از جريان گاز وارد ظرف جدا کننده شده و در اين ظرف كن‪,,‬دانس ش‪,,‬ده و از جري‪,,‬ان‬
‫گاز جدا مي شود و به سيستم آمين بازگردانده مي شود‪ .‬اگر چه اين ظروف جهت جداسازي يك‬
‫مقدار نرمال آمين همراه گاز طراحي شده اند‪ ،‬اما در صورت تشديد این پديده‪ ،‬مقدار آميني ك‪,,‬ه‬
‫همراه با گاز وارد اين ظرف مي شوند افزايش مي یاب‪,‬د و ب‪,‬اعث س‪,‬ريز ش‪,‬دن از ب‪,‬االي ظ‪,‬رف‬
‫جداکننده مي شود‪ .‬همچنين در صورتيكه ظرف جداکننده‪ ،‬صدمه دي‪,,‬ده باش‪,,‬د و ي‪,,‬ا س‪,,‬ايز حبابه‪,,‬ا‬
‫كوچك باشد‪ ،‬آمي‪,‬ني ك‪,‬ه هم‪,‬راه ب‪,‬ا گ‪,‬از وارد اين ظ‪,‬روف مي ش‪,‬ود ب‪,‬ه س‪,‬مت تجه‪,‬يزات بع‪,‬د از‬
‫جداکننده سوق پيدا مي كند و در الين هاي مربوط ت‪,‬رانس متره‪,‬ا و ي‪,‬ا الين ه‪,‬اي ان‪,‬دازه گ‪,‬يري‬
‫سح مايع جمع مي شوند‪ .‬اين دو نشانه جزء عمومي ترين داليل بروز اين پدي‪,,‬ده مي باش‪,,‬ند‪ ،‬ام‪,,‬ا‬
‫شناسايي منبع بروز مشكل از اهميت بااليي برخوردار است‪ .‬مهم‪,,‬ترين دالي‪,,‬ل ب‪,,‬روز اين پدي‪,,‬ده‬
‫عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -1‬قطر خارج از سايز برج براي عبور جريان گاز‬
‫‪ -2‬شرايط عملياتي برج زير فشار طراحي شده‬
‫‪ -3‬گرفتگي يا صدمه ديدن سيني ها‬
‫‪ -4‬گرفتگي و خارج از سايز بودن توزيع كننده آمين‬
‫‪ -5‬صدمه ديدن ظروف جداکننده مایع از گاز شیرین‬
‫براي كنترل اين پديده بايد سرعت جريان گاز را تا حد امكان كاهش داد‪ ،‬و همچ‪,,‬نين باي‪,,‬د فش‪,,‬ار‬
‫سيستم را كنترل كرد تا اينكه فشار سيستم از فشار طراحي شده پايين تر نيايد[‪.]6‬‬

‫‪ -3-1-3-2‬پراكنده شدن گاز در مايع (‪)foaming‬‬

‫اين پديده از تشكيل حباب هاي پاي‪,‬داري ك‪,‬ه ب‪,‬ه ش‪,‬كل ك‪,‬ف (ف‪,,‬وم) در سيس‪,‬تم ايج‪,‬اد مي ش‪,‬وند و‬
‫باعث هدر رفتن حالل آمين از سيستم مي شوند‪ ،‬ناشي مي شود‪ .‬مساحت س‪,‬طح ب‪,‬ه نس‪,‬بت وزن‬
‫براي اين حبابهاي پايدار بسيار باالست‪ ،‬و به گاز اين اجازه را مي دهد كه ف‪,,‬وم تش‪,,‬كيل ش‪,,‬ده را‬
‫به باالي برج حمل كند‪ .‬به طور كلي پراكن‪,‬ده ش‪,‬دن گ‪,‬از در م‪,‬ايع ب‪,‬ه نس‪,‬بتي ك‪,‬ه دانس‪,‬تيه م‪,‬ايع‬
‫نزديك به دانستيه گاز شود‪ ،‬يا به عبارت ديگر احاطه شدن مقداري گ‪,,‬از توس‪,,‬ط الي‪,,‬ه ن‪,,‬ازكي از‬
‫مايع را كف مي گويند‪ .‬در واحد هاي شيرين سازي گاز توسط الكانل آمين ها مق‪,,‬داري ك‪,,‬ف ب‪,,‬ر‬
‫روي هر سيني امري طبيعي است‪ .‬اما اين کف پاي‪,‬دار نيس‪,‬ت و ب‪,‬ه س‪,‬رعت دوب‪,‬اره ب‪,‬ه محل‪,‬ول‬
‫شكسته مي شود‪ .‬پديده کفزایی هنگامي رخ مي دهد ك‪,,‬ه ي‪,,‬ك ف‪,,‬وم پاي‪,,‬دار ب‪,,‬االي ي‪,,‬ك س‪,,‬يني ش‪,,‬كل‬
‫بگيرد‪ .‬اين فوم سيني به سيني به باالي برج حركت خواهد كرد و از باالي ب‪,,‬رج خ‪,,‬ارج ش‪,,‬ده و‬

‫‪65‬‬
‫به داخل تجهزات پايين دستي سريز خواهد شد‪ .‬زماني ك‪,,‬ه در سيس‪,,‬تم پدي‪,,‬ده کف‪,,‬زایی ايج‪,,‬اد مي‬
‫شود‪ ،‬عالئم زير در سيستم ظاهر مي شود[‪:]7،6‬‬
‫‪ -1‬باال رفتن سريع اختالف فشار در برج جذب‬
‫‪ -2‬ايجاد نوسانات يا تالطم در سطح مايعات برج جذب ‪ ،‬فلش درام ‪ ،‬برج احياء‬
‫‪ -3‬پاين آمدن كيفيت جذب‬
‫‪ -4‬خارج شدن آمين از سيستم‬
‫‪ -5‬جمع شدن مايع بيش از حد مجاز در دستگاه هاي جداكننده مايع از گاز‬

‫‪ -3-1-3-2-1‬عوامل ايجاد كننده پديده کفزایی‬

‫ذرات جامد معلق در محلول مانند سولفور آهن‬ ‫‪-1‬‬

‫مواد شيميايي مورد استفاده در چاه ها و خط لوله‬ ‫‪-2‬‬
‫هيدروكربن هاي سنگين‬ ‫‪-3‬‬
‫محصوالت فساد و تجزيه آمين‬ ‫‪-4‬‬
‫گريس و روغن هاي مورد استفاده در شير ها و پمپ ها‬ ‫‪-5‬‬
‫باال بودن درجه حرارت سيستم‬ ‫‪-6‬‬
‫گرفتگي در سيني هاي برج جذب و افزايش سرعت گاز‬ ‫‪-7‬‬
‫استفاده از مواد ضد كف ( آنتي فوم ) مشكل را اساسي حل نمي كند بلكه راه حلی موق‪,,‬تي اس‪,,‬ت‬
‫تا زمانیکه عوامل ايجاد كننده كف شناسايي‪ ،‬و از محيط خارج ش‪,,‬وند‪ .‬اس‪,,‬تفاده از آن‪,,‬تي ف‪,,‬وم ب‪,,‬ه‬
‫مقدار زياد نه تنها مشكلي را حل نمي كند بلكه وضع را از حالتي كه در سيستم اصًال آن‪,,‬تي ف‪,,‬وم‬
‫تزريق نشده اس‪,,‬ت‪ ،‬ب‪,,‬دتر مي كن‪,,‬د‪ .‬زي‪,,‬را تزري‪,,‬ق بيش از ح‪,,‬د آن پدي‪,,‬ده ك‪,,‬ف را تش‪,,‬ديد مي كن‪,,‬د‪.‬‬
‫بنابراين بهترين راه حل براي جلوگيري از ايج‪,‬اد اين پدي‪,‬ده شناس‪,‬ايي آل‪,‬ودگي ه‪,‬اي موج‪,‬ود در‬
‫سيستم و محلول آمين و سعي بر حذف اين آلودگي ها مي باشد[‪.]7‬‬
‫‪.‬‬
‫‪ -3-1-4‬تجزيه و فساد محلول آمين‬

‫اين پديده به عواملي همچون دما‪ ،‬فشار‪ ،‬غلظت اوليه‪ ،‬اجزاء ورودي گاز‪ PH ،‬محل‪,,‬ول بس‪,,‬تگي‬
‫دارد‪ .‬اين مشكل كه در اثر ايجاد واكنش هاي اضافي ناخالص‪,,‬ي ه‪,,‬اي موج‪,,‬ود در جریان گ‪,,‬از‪،‬‬
‫همانند ‪O2 ، CO2 ، COS ، CS2‬و ‪ . . .‬با آمين ايجاد مي گردد‪ ،‬عالوه بر از بين ب‪,‬ردن آمين‪،‬‬
‫محصوالت بسيار خورنده اي ايجاد مي كنند كه اين محصوالت خود ار عوامل تشديد اين پدي‪,,‬ده‬
‫هستند‪ .‬محصوالت فساد و تجزیه آمین‪ ،‬بطور مفصل در قسمت بعدی توضیح داده خواه‪,‬د ش‪,‬د[‬
‫‪.]1‬‬

‫‪ -3-2‬آلودگي هاي محلول آمين[‪]10،9،8،6‬‬

‫‪66‬‬
 ‫‪ -3-2-1‬هيدروكربن هاي محلول در آمين‬

‫اين آلودگي شامل هيدرو ك‪,,‬ربن ه‪,,‬اي س‪,,‬نگيني اس‪,,‬ت ك‪,,‬ه در جري‪,,‬ان گ‪,,‬از وج‪,,‬ود دارد‪ ،‬همچ‪,,‬نين‬
‫روغن هاي پمپ ها و كمپرسورها مي توانند در محل‪,‬ول آمين در ط‪,‬ول زم‪,‬ان جم‪,‬ع ش‪,‬وند‪ .‬اين‬
‫هيدرو كربن ها در برج جذب ميعان مي شوند و باعث پديده خوردگي و کفزایی مي شوند‪.‬‬

‫‪ -3-2-2‬مواد شيميايي تزريقي به محلول آمين‬

‫ممانعت كننده هاي خوردگي و همچنين آنتي فوم ها‪ ،‬مي توانن‪,‬د در محل‪,‬ول آمين تغلي‪,‬ظ ش‪,‬وند و‬
‫باعث مشكالتي شوند‪ .‬هر چند مواد شيميايي مزاياي زيادي دارند و در كنترل مشكالت ش‪,,‬رايط‬
‫عملياتي بسيار كاربردي هستند ولي تزيقشان به يك سيستم آمين تحت سالهاي متمادي مي توان‪,,‬د‬
‫به درصد بااليي در محلول آمين برسد‪ ،‬و باعث مشكالتي از قبيل کفزایی و گرفتگي در سيستم‬
‫و همچنين باعث تغيير در خواص فيزيكي حالل مي شوند‪.‬‬

‫‪ -3-2-3‬ذرات ريز معلق در محلول آمين‬

‫ذرات ريز نامحلول شامل سولفيد آهن فلزات ناشي از خوردگي دستگاه ها‪ ،‬كربن هاي جدا شده‬
‫از فيلتر هاي آمين و نرمه كاتاليستها از واحد هاي باال دستی باعث اين نوع آل‪,,‬ودگي مي ش‪,,‬وند‪.‬‬
‫در مي‪,‬ان اين ناخالص‪,‬ي ه‪,‬ا‪ ،‬س‪,‬ولفور آهن يكي از مش‪,‬كل آف‪,‬رين ت‪,‬رين ناخالص‪,‬ي ه‪,‬ا مي باش‪,‬د‪.‬‬
‫سولفور آهن توسط جريان گاز و به صورت ذرات بسيار ريز از چاه هاي توليد گاز سرچش‪,,‬مه‬
‫مي گيرند‪ .‬اگر ذرات سولفور آهن قبل از ورود به پااليشگاه توسط ميعانات گازي خيس نش‪,,‬وند‬
‫در دستگاه هاي جداكننده در مسير گاز ورودي به واحدهاي پااليش نيز ته نشين نمي شوند و به‬
‫همراه جريان گاز‪ ،‬وارد برج جذب در سيستم ف‪,,‬رآوري خواه‪,,‬د ش‪,,‬د‪ .‬ذرات ري‪,,‬ز معل‪,,‬ق‪ ،‬از ه‪,,‬ر‬
‫نوعي با مسدود نمودن سيني هاي برج سيني دار و آكنه هاي برج هاي آكنه باعث افت راندمان‬
‫آنها مي شوند‪ .‬اين ذرات همچنين باعث خوردگي در سسيستم مي شوند‪.‬‬

‫‪ -3-2-4‬محصوالت فساد و تجزيه آمين‬

‫اين آلودگي به دو صورت در محلول آمين صورت مي پذيرد‪:‬‬

‫‪ -1‬تجزيه حرارتي‬
‫‪ -2‬تجزيه شيميايي‬

‫‪67‬‬
 ‫‪ -3-2-4-1‬تجزيه حرارتي‬

‫اين پديده كه در اثر باال رفتن دما حاصل مي شود‪ ،‬باعث تجزيه ح‪,,‬رارتي حالل آمين مي ش‪,,‬ود‪.‬‬
‫معموًال در اثر دماي باالي سطح ديواره در لوله هاي جوش آور يا لوله هاي بازيابي ح‪,,‬رارتي‪،‬‬
‫اين پديده به وجود مي آيد‪ .‬در اين گونه سيستم ها نگه داشتن دماي حالل آمين زير دماي‪F ْ 260‬‬
‫الزامي است‪ .‬البته ايجاد محصوالت فساد و تجزيه آمين به واسطه تجزيه حرارتي بسيار كند تر‬
‫از ايجاد اين گونه محصوالت به واسطه تجزيه شيميايي می باشد‪ .‬در بسياري از موارد تجزي‪,,‬ه‬
‫ح‪,,‬رارتي مقدم‪,,‬ه اي از تجزي‪,,‬ه ش‪,,‬يميايي عن‪,,‬وان مي ش‪,,‬ود‪ .‬ب‪,,‬ه ط‪,,‬ور كلي ح‪,,‬رارت ب‪,,‬ه عن‪,,‬وان‬
‫كاتاليزور در تجزيه شيميايي عمل مي كن‪,,‬د و ي‪,,‬ا ب‪,,‬اعث ش‪,,‬دت و س‪,,‬رعت در ايج‪,,‬اد محص‪,,‬والت‬
‫تجزيه و فساد حالل آمين مي شود‪.‬‬
‫‪ -3-2-4-2‬تجزيه شيميايي‬

‫تجزيه شيميايي حالل آمين يك پديده پيچي‪,,‬ده اس‪,,‬ت ك‪,,‬ه ب‪,,‬ه ع‪,,‬واملي همچ‪,,‬ون دم‪,,‬ا‪ ،‬فش‪,,‬ار‪ ،‬غلظت‬
‫اوليه‪ ،‬اجزاء ورودي گاز‪ PH ،‬محلول و حضور يون ه‪,‬اي فل‪,‬زي بس‪,‬تگي دارد‪ .‬اين مش‪,‬كل ك‪,‬ه‬
‫در اثر ايجاد واكنش هاي برگشت ناپذير ناخالصي هاي موجود در گاز همانند اكس‪,,‬يژن ‪CO2، ،‬‬
‫‪ COS، CS2‬و ‪ . . .‬ب‪,,‬ا آمين ايج‪,,‬اد مي گ‪,,‬ردد‪ ،‬عالوه ب‪,,‬ر از بين ب‪,,‬ردن و تجزي‪,,‬ه حالل آمين‪،‬‬
‫محصوالت بسيار خورنده اي ايجاد مي كنند كه اين محص‪,,‬والت خ‪,,‬ود از عوام‪,,‬ل تش‪,,‬ديد تجزي‪,,‬ه‬
‫شيميايي مي باشند‪ .‬همان طور كه قبًال اشاره شد مهمترين مسئله در شيرين س‪,,‬ازي گ‪,,‬از‪ ،‬ج‪,,‬ذب‬
‫‪ H2S‬به دليل سمي بودن آن مي باشد‪ .‬ولي به دلي‪,,‬ل وج‪,,‬ود ناخالص‪,,‬ي ه‪,,‬اي متف‪,‬اوتي ك‪,,‬ه در گ‪,,‬از‬
‫موجود مي باشد‪ ،‬واكنش هاي برگشت ناپذير در كنار اين واكنش با اين ناخالص‪,,‬ي ه‪,,‬ا ص‪,,‬ورت‬
‫مي پذيرد‪ .‬مقابله با واكنش اين مواد با حالل آمين‪ ،‬بايد كامًال شناخته شوند تا بتوان ب‪,,‬ا تغ‪,,‬ير در‬
‫شرايط‪ ،‬از نابودي حالل آمين جلوگيري كرد[‪ .]10،9،8،6‬در ادامه به برسي واكنش آمين هاي‬
‫مختلف‪ ،‬با هر يك از اين ناخالصي مي پردازيم‪.‬‬

‫‪ -3-2-4-2-1‬واكنش هاي آمين ها با ‪CO2‬‬

‫‪ -3-2-4-2-1-1‬واكنش برگشت نا پذير ‪ MEA‬با ‪CO2‬‬

‫اين واكنش اولين بار توسط ‪ polderman‬در سال ‪ 1955‬ارائه شد‪.‬‬

‫‪ -‬تشکیل يون كربامات‪MEA-‬‬

‫از واكنش بين ‪ MEA‬و ‪ CO2‬يون كربامات– ‪ MEA‬مطابق واكنش زير توليد مي شود[‪.]1‬‬

‫‪68‬‬
 ‫(‪)3-1‬‬

‫‪ -‬تشکیل ‪OZD‬‬
‫آب زدايي داخلي يون كربامات – ‪ MEA‬منجر به توليد ‪ OZD‬مي شود[‪.]8،1‬‬

‫(‪)3-2‬‬

‫‪ -‬تشکیل ‪imizolidone – 2‬‬

‫از واكنش بين‪ OZD‬با ديگر مولكول هاي ‪ MEA ، imizolidone – 2‬را تشكيل مي دهد[‪.]8،1‬‬

‫(‪)3-3‬‬

‫‪ -‬تشکیل ‪HEED‬‬
‫‪ imizolidone – 2‬جايگزين شده ‪ ،‬به ‪ CO2‬و ‪ HEED‬هيدروليز مي شود[‪.]11،9،8،1‬‬

‫(‪)3-4‬‬

‫‪69‬‬
‫هيدروليز ‪ imizolidone – 2‬براي تشكيل ‪ HEED‬قسمتي از خاصيت قليايي از دس‪,,‬ت رفت‪,,‬ه و‬
‫قدرت ظرفيت جذب گازهاي اسيدي محلول را باز مي گرداند‪.‬‬

‫‪ -3-2-4-2-1-2‬واكنش برگشت ناپذير ‪ DEA‬با ‪CO2‬‬

‫عبارتن‪,,‬د از ‪BHEP، HEOD،‬‬ ‫تركيب‪,,‬ات اص‪,,‬لي حاص‪,,‬ل از فس‪,,‬اد ‪ DEA‬در واكنش ب‪,,‬ا ‪CO2‬‬
‫‪ .THEED‬بس‪,,‬ياري از تركيب‪,,‬ات فس‪,,‬اد ديگ‪,,‬ر ن‪,,‬يز پي‪,,‬دا ش‪,,‬ده ان‪,,‬د[‪ .]14،13،12،9،8،1‬ام‪,,‬ا اغلب‬
‫غلظتشان پايين و قابل صرف نظر كردن است ‪ .‬اولين ب‪,,‬ار در س‪,,‬ال ‪polderman and، 1956‬‬
‫‪steele ، HEOD، BHEP‬را شناسايي كردند[‪ .]12،1‬صحت وجود اين محصوالت و مكانيزم‬
‫توليد آنها در سال ‪ 1984‬توسط ‪ kim & sartori‬و در سال ‪ 1985‬توسط ‪kannrd & meisen‬‬
‫مورد بررسي قرار گرفتند[‪.]15‬‬
‫به طور كلي ‪ DEA،‬در اثر سه عامل فاسد مي شود[‪.]12‬‬
‫‪ -1‬عامل مولكولي‬
‫‪ -2‬عامل يوني‬
‫‪ -3‬عامل حرارتي‬

‫عامل مولكولي‪ ،‬سريع ‪ ،‬عامل يوني‪ ،‬آهسته تر عمل مي كند و عام‪,,‬ل ح‪,,‬رارتي‪ ،‬بس‪,,‬يار آهس‪,,‬ته‬
‫است‪ .‬عامل مولكولي شامل واكنش‪,,‬ي مس‪,,‬تقيم ‪ CO2‬ب‪,,‬ا‪ DEA‬و تولي‪,,‬د كاربام‪,,‬ات مي باش‪,,‬د‪ .‬در‬
‫حاليكه عامل يوني موجب تشكيل كاربامات از نمك آميني‪+HCO3- R2 NH-‬مي شود‪ .‬و عامل‬
‫حرارتي هم‪ ،‬تجزيه شدن مولكول ‪ DEA‬در اثر باال رفتن دما مي باشد‪.‬‬
‫واكنشهاي برگشت ناپذير تجزيه و فساد ‪ DEA‬با ‪ CO2‬به قرار زير است‪.‬‬

‫‪ -‬تشکیل يون كربامات‪DEA -‬‬

‫واكنش بين ‪ DEA‬و ‪ CO2‬و توليد يون كربامات‪ DEA-‬مطابق واكنش زير است[‪:]1‬‬

‫(‪)3-5‬‬

‫‪ -‬تشکیل ‪HEOD‬‬
‫ميش‪,,‬ود و ي‪,,‬ك تع‪,,‬ادلي بين دو ت‪,,‬ركيب ايج‪,,‬اد‬
‫آبزدايي كربامات‪ DEA-‬منجر ب‪,,‬ه تولي‪,,‬د ‪‌ HEOD‬‬
‫‌‬
‫ميشود‪ .‬عقيده بر اين است كه تشكيل ‪ HEOD‬در فساد كلي مشاركتي ندارد[‪. ]13،12،1‬‬ ‫‌‬

‫‪70‬‬
 ‫(‪)3-6‬‬

‫‪ -‬تشکیل ‪THEED‬‬
‫تولي‪,,,‬د ‪ THEED‬از‪ DEA‬و ي‪,,,‬ا واكنش بين ‪ DEA‬و ي‪,,,‬ون كربام‪,,,‬ات در س‪,,,‬ال ‪ 1985‬توس‪,,,‬ظ‬
‫‪ Kennard & meisen‬گ‪,,‬زارش داده ش‪,,‬ده اس‪,,‬ت‪ .‬طب‪,,‬ق واكنش (‪ )7-3‬تش‪,,‬كيل ‪ ،THEED‬ب‪,,‬ه‬
‫ميپ‪,,‬ذيرد‪ Kim and sartori .‬ي‪,,‬ك مك‪,,‬انيزم متف‪,,‬اوت ك‪,,‬ه‬
‫واس‪,,‬طه‌ي عام‪,,‬ل ح‪,,‬رارتي ص‪,,‬ورت ‌‬
‫ميباشد را ارائه كردند[‪.]13،12،1‬‬ ‫دهندهي توليد ‪ THEED‬از واكنش بين ‪‌ HEOD، DEA‬‬ ‫نشان ‌‬
‫‌‬

‫(‪)3-7‬‬

‫(‪)3-8‬‬

‫‪ CO2‬عم‪,,‬ل كات‪,,‬اليز نم‪,,‬ودن فس‪,,‬اد ‪ DEA‬ب‪,,‬ه ‪ THEED‬و از ‪ THEED‬ب‪,,‬ه ‪ BHEP‬را طي تش‪,,‬كيل‬

‫كمپلكسهاي كاربامات به عهده دارد[‪.]13،12،1‬‬‫‌‬

‫(‪)3-9‬‬

‫‪71‬‬
‫واکنشهای زیر به محصوالت جانبی فس‪,‬اد و تجزیه ‪ DEA‬ن‪,‬یز تجزیه‬
‫‌‬ ‫همچنین ‪ THEED‬طبق‬
‫میشود[‪ .]13‬البته غلظت این محص‪,‬والت نس‪,‬بت ب‪,‬ه محص‪,‬والت اص‪,,‬لی فس‪,‬اد و تجزیه ‪DEA‬‬
‫‌‬
‫کمتر است[‪.]13‬‬

‫(‪)3-10‬‬

‫(‪)3-11‬‬

‫(‪)3-12‬‬

‫(‪)3-13‬‬

‫(‪)3-14‬‬

‫ميباش‪,,‬د[‪.]12‬‬
‫واكنشهاي اصلي و فرعي واكنش‪ DEA‬ب‪,,‬ا ‪‌ CO2‬‬ ‫‌‬ ‫شكل (‪ )4-3‬شماتيكي كلي از‬
‫در اين شكل سه عامل مولكولي‪ ،‬يوني و حرارتي در تش‪,,‬كيل محص‪,,‬والت تجزي‪,,‬ه و فس‪,,‬اد ‪DEA‬‬
‫در هر واكنش مشخص شده است[‪.]12‬‬

‫‪72‬‬
 ‫‪CO2‬‬ ‫واكنشهاي اصلي و فرعي واكنش‪ DEA‬با‬
‫‌‬ ‫شكل (‪ :)4-3‬شماتيكي كلي از‬

‫واكنشهاي تجزيه و فساد‬

‫‌‬ ‫‪ -3-2-4-2-1-2-1‬تاثير پارامترهاي مختلف در سرعت‬
‫( ‪DEA‬‬ ‫]‪) [12‬‬

‫‪ -3-2-4-2-1-2-1-1‬تاثير دما‬

‫محصوالت اصلي فساد و تجزيه ‪ DEA‬در حضور ‪ CO2، HEOD، THEED، BHEP‬مي‌باشند‪.‬‬
‫ميياب‪,,‬د و ب‪,,‬الطبع‪ ،‬غلظت ‪DEA‬‬‫با افزايش دماي عملياتي سرعت توليد اين محصوالت افزايش ‌‬
‫مييابد‪ .‬شكل (‪ )5-3‬غلظت ‪ DEA‬را ب‪,,‬ه عن‪,,‬وان ت‪,,‬ابعي از زم‪,,‬ان و دماه‪,,‬اي مختل‪,,‬ف در‬
‫كاهش ‌‬
‫ميدهد‪ .‬با توجه به شكل (‪ )5-3‬با افزايش دما و ب‪,,‬ا‬‫فشار ‪ kpa 4137‬و در حضور ‪ CO2‬نشان ‌‬
‫◦‬
‫مييابد‪ .‬به طوري كه در ‪ c142‬كم‪,,‬ترين ك‪,,‬اهش و‬ ‫گذشت زمان‪ ،‬كاهش غلظت ‪ DEA‬افزايش ‌‬
‫در دماي ◦‪ c250‬بيشترين كاهش غلظت ‪ DEA‬را نشان ‌‬
‫ميدهد‪.‬‬

‫‪73‬‬
‫‪CO2‬‬ ‫شکل (‪ :)5-3‬غلظت ‪ DEA‬به عنوان تابعي از زمان و دماهاي مختلف در فشار ‪ kpa 4137‬در حضور‬

‫در شكل (‪ )6-3‬تا (‪ )8-3‬غلظت‌هاي سه محصول اصلي تجزيه و فساد ‪ DEA‬به عنوان تابعي‬
‫از زمان و دماهاي مختلف نشان داده شده است‪ .‬با توجه به شكل (‪ )6-3‬س‪,,‬رعت تولي‪,,‬د ‪HEOD‬‬
‫مييابد‪ ،‬اما مقدار كلي ‪ HEOD‬توليد شده ك‪,,‬اهش‬ ‫در ابتدا باالست و سپس با گذشت زمان كاهش ‌‬
‫مييابد‪ .‬با توج‪,,‬ه ب‪,,‬ه ش‪,,‬كل (‪ )7-3‬ابت‪,,‬دا س‪,,‬رعت تولي‪,,‬د ‪ THEED‬ان‪,,‬دكي كم‪,,‬تر از تولي‪,,‬د ‪HEOD‬‬‫‌‬
‫ميباشد‪ .‬به طوري كه زمان مورد نياز براي رسيدن به ماكزيمم مقدار ‪ THEED‬با افزايش دم‪,,‬ا‬ ‫‌‬
‫مييابد‪ .‬بنابراين ‪ THEED‬نسبت به ‪ HEOD‬بيشتر شبيه به يك محصول مي‪,,‬اني عم‪,,‬ل مي‬ ‫كاهش ‌‬
‫كند‪ .‬شكل (‪ )8-3‬نشان مي دهد كه غلظت ‪ BHEP‬به طور پيوسته با گذش‪,,‬ت زم‪,,‬ان اف‪,,‬زايش مي‬
‫يابد‪ .‬همچنين ب‪,,‬ه ط‪,,‬ور كلي تولي‪,,‬د ‪ BHEP‬هم ب‪,,‬ا اف‪,,‬زايش دم‪,,‬ا ب‪,,‬ه س‪,,‬رعت اف‪,,‬زايش مي ياب‪,,‬د‪ .‬در‬
‫دماهاي باالي ◦‪ ،c 185‬سرعت تشكيل ‪ BHEP‬بعد از گذشت چندين ساعت به آرامي كاهش مي‬
‫يابد‪ .‬اين بدين مفهوم است كه سرعت بعضي از محص‪,,‬والت مي‪,,‬اني در ح‪,,‬ال كم ش‪,,‬دن اس‪,,‬ت‪ .‬از‬
‫آنجايي كه غلظت ‪ HEOD‬در دماهاي باالي ◦‪ c 185‬نسبتًا ثابت مي باش‪,‬د‪ ،‬بن‪,‬ابراين ‪ HEOD‬ب‪,‬ه‬
‫عنوان يك محصول مياني نمي تواند به عنوان عاملي براي ك‪,‬اهش س‪,‬رعت تولي‪,‬د ‪ BHEP‬عم‪,‬ل‬
‫كند‪ .‬اما از آنجايي كه غلظت ‪ THEED‬بعد از رسيدن به ماكزيمم مق‪,,‬دار خ‪,,‬ود ك‪,,‬اهش مي ياب‪,,‬د‪،‬‬
‫مي توان ‪ THEED‬را كه يك محصول مياني محسوب مي شود‪ ،‬به عنوان ع‪,,‬املي ب‪,,‬راي ك‪,,‬اهش‬
‫تشكيل ‪ BHEP‬در دماهاي باالي ◦‪ c 185‬در نظ‪,,‬ر گ‪,,‬رفت‪ .‬بن‪,,‬ابراين ب‪,,‬ه ط‪,,‬ور كلي اف‪,,‬زايش دم‪,,‬ا‬
‫باعث افزايش توليد ‪ BHEP‬كه يك محص‪,,‬ول نه‪,,‬ايي از دو محص‪,,‬ول مي‪,,‬اني ‪ THEED‬و ‪HEOD‬‬
‫مي باشد‪ ،‬مي شود‪.‬‬

‫‪74‬‬
‫شکل (‪ :)6-3‬غلظت ‪ HEOD‬به عنوان تابعي از زمان و دماهاي مختلف‬

‫شکل (‪ :)7-3‬غلظت ‪ THEED‬به عنوان تابعي از زمان و دماهاي مختلف‬

‫شکل (‪ :)8-3‬غلظت ‪ BHEP‬به عنوان تابعي از زمان و دماهاي مختلف‬

‫‪ -1-2-1-2 -3-2-4-2‬تاثير غلظت اوليه ‪DEA‬‬

‫‪75‬‬
‫) به عنوان تابعي از غلظت اولي‪,‬ه ‪DEA‬‬ ‫در شكل (‪ )9-3‬سرعت فساد و تجزيه ‪( DEA‬‬
‫و دما نشان داده شده است‪ .‬با توجه به شكل (‪ )9-3‬س‪,,‬ه مح‪,,‬دوده ي مج‪,,‬زا را مي ت‪,,‬وان مش‪,,‬اهده‬
‫نمود‪.‬‬

‫ثابت و مقداري كوچك است ‪.‬‬ ‫‪ -1‬محدوده ي ‪ :wt % DEA 10-0‬در اين محدوده‬
‫عامل اصلي فساد در اين محدوده عامل يوني آرام است‪.‬‬
‫ب‪,,‬ا اف‪,,‬زايش غلظت اولي‪,,‬ه‬ ‫‪ -2‬مح‪,,‬دوده ي ‪ :wt % DEA 30-10‬در اين مح‪,,‬دوده‬
‫‪ DEA‬به سرعت افزايش مي يابد‪ .‬در اين محدوده ي سرعت فس‪,,‬اد ب‪,,‬ا ت‪,,‬ركيب عوام‪,,‬ل‬
‫ي‪,,‬وني و مولك‪,,‬ولي اف‪,,‬زايش مي ياب‪,,‬د‪ .‬ك‪,,‬ه توجي‪,,‬ه آن توس‪,,‬عه ي عام‪,,‬ل مولك‪,,‬ولي اس‪,,‬ت‪.‬‬
‫كلي حاصل جمع مقاديري ‪ K‬براي دو واكنش فساد موازي است‪.‬‬ ‫بنابراين‬

‫‪ionic +‬‬ ‫‪molecular‬‬ ‫‪(3-‬‬

‫)‪15‬‬

‫با توجه به اين كه عامل حرارتي بسيار كند تر از هر كدام از عوامل يوني يا مولكولي عمل مي‬
‫كند‪ ،‬سهم اين فساد بسيار كوچك و قابل صرف نظر است‪.‬‬

‫همچنان باالس‪,,‬ت ولي‬ ‫‪ -3‬محدوده ي ‪ : wt % DEA 100-30‬در اين محدوده‬

‫نسبتًا ث‪,,‬ابت مي باش‪,,‬د‪ .‬در اين مح‪,,‬دوده همچن‪,,‬ان ك‪,,‬ه غلظت ‪ DEA‬اف‪,,‬زايش مي ياب‪,,‬د (و‬
‫غلظت آب كاهش مي يابد) واكنش توسط آب محدود مي شود‪.‬‬

‫‪76‬‬
 ‫) به عنوان تابعي از غلظت اوليه ‪ DEA‬و دما‬ ‫شکل (‪ :)9-3‬سرعت فساد و تجزيه ‪( DEA‬‬

‫‪ -1-2-1-3 -3-2-4-2‬تأثير فشار و حالليت ‪CO2‬‬

‫در شكل (‪ )10-3‬تغييرات غلظت ‪ DEA‬به عنوان تابعي از زمان و فشارهاي مختلف در دم‪,,‬اي‬
‫‪ 195‬درجه سانتیگراد نشان داده شده است‪ .‬با توجه به شكل (‪ ،)10-3‬فاسد شد ‪ DEA‬با افزايش‬
‫فشار تا حدود ‪ kpa 4137‬افزايش مي ياب‪,,‬د‪ .‬در فش‪,,‬ارهاي ب‪,,‬االتر از‪ kpa 4137‬تغي‪,,‬يرات در‬
‫تجزيه و فساد ‪ DEA‬مقدار ناچيزي مي باشد‪.‬‬

‫ْ‪C‬‬
‫شکل (‪ :)10-3‬تغييرات غلظت ‪ DEA‬به عنوان تابعي از زمان و فشارهاي مختلف در دماي ‪195‬‬

‫‪ -1-2-1-4 -3-2-4-2‬تأثير ‪ PH‬محلول‬

‫‪77‬‬
‫محلول فرآوري ‪ DEA‬شامل ‪ CO2‬حل نش‪,,‬ده اي م‪,,‬ركب از تركيب‪,,‬ات مولك‪,,‬ولي و ي‪,,‬وني مختل‪,,‬ف‬
‫مانند‪:‬‬
‫‪ CO2 , HCO3 , CO3 ,R2NCOO , R2NH2 , R2NH‬مي باشد‪ .‬كه تمام اين تركيبات ‪PH‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪2-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪+‬‬

‫محلول را تغيير مي دهند و بالطبع سرعت فاسد شدن ‪ DEA‬نيز تحت ت‪,‬أثير ق‪,,‬رار مي گ‪,‬يرد‪ .‬ب‪,‬ا‬
‫توج‪,,‬ه ب‪,,‬ه آزمايش‪,,‬ات انج‪,,‬ام گرفت‪,,‬ه توس‪,,‬ط ‪ Dankwerts‬در س‪,,‬ال ‪ 1979‬ك‪,,‬اهش ‪ PH‬محل‪,,‬ول از‬
‫‪ 24/12‬به ‪( 9‬يك محلول ‪ ، DEA wt % 30‬در دماي اتاق داراي ‪PH‬درحدود ‪ 2/11‬مي‬
‫باشد) باعث كاهش سرعت فساد و تجزيه ‪ DEA‬مي شود‪.‬‬

‫‪ -3-2-4-2-1-3‬واكنش برگشت ناپذير ‪ DIPA‬با ‪CO2‬‬

‫‪ Kim‬در سال ‪ 1988‬نشان داد كه تنها محصول فساد و تجزي‪,,‬ه ‪ DIPA‬ب‪,,‬ا )‪ CO2 (HPMO‬مي‬
‫باشد‪ .‬واکنش به قرار زیر است[‪.]1‬‬

‫ابت‪,,,‬دا تولي‪,,,‬د ي‪,,,‬ون كربام‪,,,‬ات‪ DIPA-‬و س‪,,,‬پس آب زدايي ي‪,,,‬ون كربام‪,,,‬ات‪ DIPA -‬و تش‪,,,‬كيل‬
‫‪HPMO‬مطابق واكنش (‪.]1[ )16-3‬‬

‫(‪)3-16‬‬

‫‪ -3-2-4-2-1-4‬واكنش برگشت پذير ‪ DGA‬با ‪CO2‬‬

‫‪ Kenny‬و همكارانش در سال ‪ 1994‬دريافتند كه‪ DGA‬با ‪ CO2‬واكنش مي دهد و محصول اين‬
‫واكنش)‪ N, N -bis(hydroxyethoxyethyl) urea (BHEEU‬مي باشد[‪.]1‬‬
‫ابتدا واكنش بين كه ‪ DGA‬و ‪ CO2‬كه منجر به توليد يون كربامات‪ DGA-‬مي ش‪,,‬ود‪ .‬در ادام‪,,‬ه‬
‫يون كربامات‪ DGA -‬ب‪,‬ا ديگ‪,‬ر مولك‪,‬ول ه‪,‬اي‪ DGA‬واكنش داده و ‪ BHEEU‬تولي‪,‬د مي ش‪,‬ود‪.‬‬
‫واكنش تش‪,,‬كيل ‪ BHEEU‬در دم‪,,‬اي ب‪,,‬رج احي‪,,‬اء ي‪,,‬ك واكنش برگش‪,,‬ت پ‪,,‬ذير ب‪,,‬وده و تقريب ‪ً,‬ا تم‪,,‬ام‬
‫‪ BHEEU‬قابل برگشت به‪ DGA‬مي باشد[‪.]1‬‬

‫‪78‬‬
 ‫(‪)3-17‬‬

‫(‪)3-18‬‬

‫‪ -3-2-4-2-1-5‬واكنش هاي برگشت ناپذير ‪ MDEA‬با ]‪CO2 [16‬‬

‫‪ MDEA‬هم مانند ديگر آلكانل آمين ها با ‪ CO2‬واكنش هاي برگشت نا پذيري انجام مي ده‪,,‬د ك‪,,‬ه‬
‫موجب تجزيه‪ MDEA‬به محصوالتي مي شود كه م‪,,‬وجب ك‪,,‬اهش غلظت‪ MDEA‬و همچ‪,,‬نين‬
‫خوردگي در سيستم مي شود‪ .‬همان طور كه در فصل (‪ )2‬هم گفته شد از آنج‪,,‬ايي ك‪,,‬ه ‪MDEA‬‬
‫يك آمين نوع سوم مي باشد‪ ،‬مانند ‪ DEA‬داراي پيوند ‪ N-H‬در س‪,‬اختار مولك‪,‬ولي خ‪,‬ود نيس‪,‬ت و‬
‫بنابراين واكنش بين‪ MDEA‬و ‪ CO2‬كه منجر به توليد يون كربامات ‪ MDEA‬شود وجود ندارد‪.‬‬
‫واكنش هايي كه بين‪ MDEA‬و ‪ CO2‬به وقوع مي پيوندد به قرار زير است‪.‬‬

‫(‪)3-19‬‬

‫(‪)3-20‬‬

‫(‪)3-21‬‬

‫(‪)3-22‬‬

‫و ‪CO2‬كه منجر به توليد محصوالت فساد و تجزي‪,,‬ه ‪MDEA‬‬ ‫در ادامه واكنشهاي بين‪MDEA‬‬
‫مي شود توضيح داده مي شود‪.‬‬

‫‪ -‬تشكيل ‪DMAE‬‬
‫اولين واكنش‪,,‬ي ك‪,,‬ه بين ‪ MDEA‬و ‪ CO2‬در محي‪,,‬ط آبي رخ مي ده‪,,‬د مط‪,,‬ابق واكنش (‪)23-3‬‬
‫است‪ MDEA .‬پروتونه شده سپس با ديگرمولكول هاي‪ MDEA‬به وسيله واگذار كردن گروه‬
‫متيل و تشكيل دادن يك مولك‪,,‬ول‪ MDEA‬متي‪,,‬ل ش‪,,‬ده و یک مولك‪,,‬ول ‪ DEA‬واكنش مي ده‪,,‬د‪.‬‬
‫سپس ‪ DEA‬توليد شده به سرعت با ‪ CO2‬به فرم كربامات‪ DEA -‬واكنش مي دهد و از طرف‬
‫ديگ ‪ MDEA‬متيل شده نيز با از دست دادن يك گروه هيدروكس‪,,‬يل ب‪,,‬ه ‪ DMAE‬و ‪ EO‬تب‪,,‬ديل‬
‫مي شوند كه نهايتًا ‪ EG‬از تجزيه ‪ EO‬ايجاد مي شود ‪ .‬واكنش ها به قرار زير است‪:‬‬

‫‪79‬‬
 ‫(‪)3-23‬‬

‫(‪)3-24‬‬

‫‪ -‬تشكيل ‪TMA‬‬
‫‪ MDEA‬با ‪ CO2‬به فرم ‪ TMA‬و ديگ‪,,‬ر محص‪,,‬والت تجزي‪,,‬ه و فس‪,,‬اد‪ ،‬واكنش مي ده‪,,‬د‪ .‬مانن‪,,‬د‬
‫‪ MDEA، DMAE‬هم با ‪ CO2‬در محيط آبي واكنش داده و پروتونه مي شود‪DMAE .‬پروتون‪,,‬ه‬
‫شده سپس با ديگر مولكول هاي ‪ DMAE‬به وسيله واگذارکردن گروه متيل خود واكنش مي دهد‬
‫و ‪ DMAE‬متيل شده‪ MAE ،‬را تشكيل مي دهد‪ MAE.‬توليد ش‪,,‬ده ب‪,,‬ه س‪,,‬رعت ب‪,,‬ا ‪ CO2‬ب‪,,‬ه ف‪,,‬رم‬
‫كربامات‪ MAE -‬واكنش داده‪ ،‬از طرف ديگر ‪ DMAE‬متيل شده نيز با از دست دادن يك گ‪,,‬روه‬
‫هيدروكسيل خود به ‪ TMA‬و ‪ EO‬تبديل مي شود و مانند واكنش مرحله قب‪,,‬ل ‪ EG‬از تجزي‪,,‬ه ‪EO‬‬
‫حاصل مي شود‪ .‬واكنش ها به قرار زير است‪.‬‬

‫(‪)3-25‬‬

‫‪80‬‬
 ‫(‪)3-26‬‬

‫‪ -‬تشكيل‪TEA‬‬
‫‪ TEA‬از واكنش بين ‪ DEA‬و ‪EO‬حاصل مي شود‪ .‬البت‪,,‬ه اين واكنش ب‪,,‬ه خ‪,,‬وبي ش‪,,‬ناخته ش‪,,‬ده‬
‫است و به طور گسترده براي توليد‪ TEA‬به صورت مصنوعي مورد استفاده قرار مي گيرد (‬
‫‪) Matar & Hatch ,1994‬‬
‫(‪)3-27‬‬

‫‪ -‬تشكيل‪TEHEED‬‬
‫‪ TEHEED‬از واكنش بين ‪ TEA‬و ‪ DEA‬مطابق با واكنش (‪ )28-3‬توليد مي شود‪.‬‬

‫(‪)3-28‬‬

‫‪81‬‬
 ‫‪ -‬تشكيل ‪HMP‬‬
‫‪ DEA‬در تشكيل ‪ HMP‬نقش بزرگي را بازي مي كند‪ DEA .‬ابتدا ب‪,,‬ا ‪ CO2‬ب‪,,‬ه ف‪,,‬رم كربام‪,,‬ات‪-‬‬
‫‪ DEA‬واكنش داده سپس كربامات‪ DEA -‬با ‪ MAE‬واكنش مي ده‪,,‬د و ‪ HEMED‬را تولي‪,,‬د مي‬
‫كند‪ .‬در ادامه‪ HEMED‬طي يك واكنش آب زدايي به فرم ‪ HMP‬در مي آيد‪.‬‬
‫(‪)3-29‬‬

‫(‪)3-30‬‬

‫‪-‬تشكيل ‪BHEP‬‬
‫‪ BHEP‬مي تواند از واكنش بين ‪ HMP‬و اتيلن اكسايد مطابق واكنش (‪ )31-3‬توليد مي شود‪ .‬به‬
‫دليل اين كه ‪ DEA‬يكي از محصوالت فساد و تجزيه ‪ MDEA‬مي باشد به محص‪,,‬ول‪ HEOD ،‬و‬
‫‪ THEED‬و ‪ BHEP‬با ‪ CO2‬قابل حصول مي باشند‪.‬‬

‫(‪)3-31‬‬

‫بطور کلی محصوالت فساد و تجزیه ‪ MDEA‬در جدول (‪ )1-3‬ارائه شده است[‪.]16‬‬

‫‪82‬‬
 ‫‪MDEA‬‬ ‫جدول (‪ :)1-3‬محصوالت فساد و تجزیه‬

‫‪ -3-2-4-2-1-5-1‬نقش پارامتر هاي مختلف در س‪¢¢‬رعت فس‪¢¢‬اد و تجزي‪¢¢‬ه ‪MDEA‬‬

‫]‪(KMDEA) [16‬‬

‫‪ -3-2-4-2-1-5-1-1‬تأثير دما‬

‫در شكل (‪ )11-3‬و (‪ )12-3‬غلظت ‪ MDEA‬به عنوان تابعي از زمان و دماهاي مختل‪,,‬ف نش‪,,‬ان‬
‫داده شده است‪ .‬با توجه به شكل هاي (‪ )11-3‬و (‪ )12-3‬آن چه كه مشهود است فساد و تجزي‪,,‬ه‬
‫‪ MDEA‬در دماي باالي ‪ C ْ 180‬ش‪,‬ديدًا ت‪,‬ابع دم‪,‬ا اس‪,‬ت‪ .‬ب‪,‬ه ط‪,‬وري ك‪,‬ه ب‪,‬ا اف‪,‬زايش دم‪,‬ا غلظت‬
‫‪ MDEA‬بيش‪,,‬تر ك‪,,‬اهش می ياب‪,,‬د‪ .‬در دماه‪,,‬اي پ‪,,‬ايين‪ ،‬داده ه‪,,‬ا نش‪,,‬ان مي ده‪,,‬د ك‪,,‬ه ك‪,,‬اهش غلظت‬
‫‪ MDEA‬كمتر مي شود‪ ،‬به طوري كه در دماي ‪ C ْ 120‬مي توان گفت كه به طور كلي ك‪,,‬اهش‬
‫غلظت ‪ MDEA‬نداريم‪.‬‬

‫‪83‬‬
‫شکل (‪ :)11-3‬غلظت ‪ MDEA‬به عنوان تابعي از زمان و دماهاي مختلف (‪ 180-230‬درجه سانتیگراد)‬

‫شکل (‪ :)12-3‬غلظت ‪ MDEA‬به عنوان تابعي از زمان و دماهاي مختلف (‪ 100-160‬درجه سانتیگراد)‬

‫‪ -3-2-4-2-1-5-1-2‬تأثير غلظت اوليه ‪MDEA‬‬

‫‪84‬‬
‫در شكل (‪ )13-3‬ثابت س‪,,‬رعت فس‪,,‬اد و تجزي‪,,‬ه كلي ‪ MDEA‬ب‪,,‬ه عن‪,,‬وان ت‪,,‬ابعي از غلظت اولي‪,,‬ه‬

‫‪5/3‬‬ ‫‪ MDEA‬نش‪,,‬ان داده ش‪,,‬ده اس‪,,‬ت‪ KMDEA.‬ب‪,,‬ا اف‪,,‬زايش غلظت اولي‪,,‬ه ‪ MDEA‬ت‪,,‬ا ح‪,,‬دود‬

‫افزايش مي يابد‪ ،‬و باالتر از اين غلظت شروع به كم شدن مي كند‪ .‬افزايش اوليه سرعت تجزيه‬
‫‪ MDEA‬مي تواند با توجه به غلظت ‪ CO2‬در محلول توضيح داده شود‪ .‬در غلظت هاي ب‪,,‬االي‬
‫‪ ،MDEA‬آب‪ ،‬نقش محدود كننده واكنش ها را بازي مي كند و در نتيج‪,‬ه‪ ،‬غلظت ي‪,‬ون ‪MDEA‬‬
‫پروتونه شده نيز كاهش مي يابد‪ .‬با توجه به واكنش هاي توضيح داده شده‪ ،‬مرحل‪,,‬ه اول فس‪,,‬اد و‬
‫تجزيه ‪ ، MDEA‬واكنش بين مولكول ‪ MDEA‬و ‪ MDEA‬پروتونه شده مي باشد كه ك‪,,‬اهش در‬
‫غلظت ‪ +MDEAH‬باعث كاهش در سرعت تجزيه ‪ MDEA‬مي شود‪.‬‬

‫شکل (‪ :)13-3‬ثابت سرعت فساد و تجزيه كلي ‪ MDEA‬به عنوان تابعي از غلظت اوليه ‪ 50%‬وزنی‬
‫‪MDEA‬‬

‫‪ -3-2-4-2-1-5-1-3‬تأثير فشار جزئي ‪CO2‬‬

‫تأثير فشار جزئي ‪ CO2‬بر روي ثابت سرعت تجزيه كلي ‪ MDEA‬در شكل (‪ )14-3‬نشان داده‬
‫شده است‪ .‬با توجه ب‪,,‬ه ش‪,,‬كل (‪ )14-3‬س‪,,‬رعت تجزي‪,,‬ه كلي ‪ MDEA‬ب‪,,‬ه آرامي ب‪,,‬ا اف‪,,‬زايش فش‪,,‬ار‬
‫جزئي ‪ CO2‬افزايش مي يابد‪.‬‬

‫‪85‬‬
 ‫‪MDEA‬‬ ‫شکل (‪ :)14-3‬تأثير فشار جزئي ‪ CO2‬بر روي ثابت سرعت تجزيه كلي‬
‫‪ -2 -3-2-4-2‬واكنش هاي برگشت ناپذیر آمين ها با ‪COS‬‬

‫‪ COS‬معموًال در محصول گازهاي مصنوعي و گازهاي توليدي در پااليشگاه ها وجود دارد كه‬
‫در سيس‪,,‬تم ه‪,,‬اي فرآورش‪,,‬ي كاتالتیك كراكین‪,,‬ك و كراكين‪,,‬گ ح‪,,‬رارتي تولي‪,,‬د مي ش‪,,‬ود‪ .‬معم‪,,‬وًال‬
‫گازهاي طبيعي عاري از ‪ COS‬مي باشند‪ .‬اما اگر گازهاي اسيدي مانن‪,,‬د‪ H2S‬و ‪ CO2‬ب‪,,‬ه ط‪,,‬ور‬
‫هم زمان در جري‪,,‬ان گ‪,,‬از اس‪,,‬يدي موج‪,,‬ود باش‪,,‬ند‪ ،‬طب‪,,‬ق واکنش (‪ )8-1‬امك‪,,‬ان تش‪,,‬كيل ‪ COS‬در‬
‫جريان گاز وجود دارد‪ .‬البته سرعت واكنش تجزيه و فساد آمين هاي مختلف با‪ COS‬متف‪,,‬اوت‬
‫مي باشد‪ ،‬به طوري كه بيشترين سرعت واكنش تجزيه و فساد را‪ DGA , MEA‬با ‪ COS‬دارا‬
‫مي باش‪,,‬ند و واكنش تجزي‪,,‬ه و فس‪,,‬اد ‪ DEA‬و ‪DIPA‬ب‪,,‬ا‪ COS‬ب‪,,‬ه كن‪,,‬دي ص‪,,‬ورت مي پ‪,,‬ذيرد‬
‫( مخصوصًا با ‪ .)DIPA‬بطوريكه تقريبا ً‪ 2‬درص‪,,‬د از ‪ COS‬موج‪,,‬ود در جري‪,,‬ان گ‪,,‬ازي ك‪,,‬ه ب‪,,‬ا‬
‫‪ DEA‬فرآوري مي شود با اين حالل واكنش برگش‪,,‬ت ناپ‪,,‬ذير انج‪,,‬ام مي ده‪,,‬د‪ .‬حالل ‪ MDEA‬ب‪,,‬ه‬
‫طور كلي با ‪ COS‬واكنش برگشت ناپذير انجام نمي دهد‪.‬‬

‫‪ -2-1 -3-2-4-2‬واكنش هاي برگشت ناپذير ‪ MEA‬با ‪COS‬‬

‫‪ Pearce‬و همكارانش دريافتند كه واكنش هاي بين‪ MEA‬و‪ COS‬در اصل نظ‪,,‬ير واكنش ه‪,,‬اي‬
‫‪ CO2‬با ‪ MEA‬است‪ .‬به جز اين كه واكنش هاي بين‪ MEA‬و‪ COS‬مي توانند در دم‪,‬اي محي‪,‬ط‬
‫نيز به خوبي صورت پذيرند‪ .‬البته در ميان توليدات اين واكنش عالوه بر توليد ‪ OZD‬و ‪HEED‬‬
‫وجود ‪ Diethanolurea‬نيز مشخص شده است[‪.]11،8،1‬‬

‫‪ -2-2 -3-2-4-2‬واكنش هاي برگشت ناپذير ‪ DEA‬با ‪COS‬‬

‫‪86‬‬
‫واكنش هاي برگشت ناپذير ‪ DEA‬با ‪ COS‬مانند واكنش ‪ DEA‬با ‪ CO2‬مي باشد اما دليل اين كه‬
‫يكي از محصوالت فساد و تجزيه ‪ DEA‬به واسطه حضور‪ COS ، MEA‬مي باشد‪ ،‬محصوالت‬
‫برگشت ناپذير ديگري هم توليد مي شود كه به شرح زير مي باشد[‪.]15،14،8‬‬

‫‪ -‬تشكيل‪MEA‬‬
‫تشكيل ‪ MEA‬و تركيبات تجزيه و فساد با دماي جوش پايين به واسطه جذب و هي‪,,‬دروليز ‪COS‬‬
‫در حضور ‪ DEA‬صورت مي پذيرد‪ .‬اين واكنش اولين بار توسط ‪ Littel‬و همكارانش در سال‬
‫‪ 1992‬گزارش شده است[‪.]15‬‬

‫(‪)3-32‬‬

‫(‪)3-33‬‬

‫از ط‪,,‬رفي هي‪,,‬دروليز ‪ H2S‬و ‪ CO2‬در محي‪,,‬ط آبي مط‪,,‬ابق واكنش ه‪,,‬اي (‪ )34-3‬و (‪ )35-3‬مي‬
‫باشد[‪.]15‬‬

‫(‪)3-34‬‬

‫(‪)3-35‬‬

‫در ادامه مولكول ‪ ،DEA‬به سرعت پروتونه می شود‪.‬‬

‫(‪)3-36‬‬

‫همچنين مولكول‪ DEA‬با ‪ CO2‬به فرم كربامات‪ DEA-‬واكنش مي دهد‪.‬‬

‫(‪)3-37‬‬

‫و همچنين يك تعادل با يون بي كربنات مطابق با واكنش (‪ )38-3‬برقرار مي شود‪.‬‬

‫(‪)3-38‬‬

‫واكنش هاي (‪ )32-3‬تا (‪ )37-3‬و (‪ )38-3‬مي توانند به فرم واكنش زير تركيب شوند‪.‬‬

‫‪87‬‬
 ‫(‪)3-39‬‬

‫و در پايان مولكول ‪ DEA‬پروتونه شده با از دس‪,,‬ت دادن گ‪,,‬روه هيدروكس‪,,‬ي اتي‪,,‬ل خ‪,,‬ود ب‪,,‬ه ف‪,,‬رم‬
‫‪ MEA‬در مي آيد‪.‬‬

‫(‪)3-40‬‬

‫‪ -‬تشكيل ‪BHEED‬‬
‫‪ BHEED‬فق‪,,‬ط در محل‪,,‬ول ه‪,,‬ايي ک‪,,‬ه ش‪,,‬امل ‪ MEA ، DEA ،CO2‬مي باش‪,,‬ند‪ ،‬تولي‪,,‬د مي ش‪,,‬ود‪.‬‬
‫بنابراين توليد ‪ BHEED‬از واكنش بين ‪ MEA‬و كربامات‪ DEA-‬و ي‪,‬ا ‪ DEA‬و كربام‪,‬ات‪MEA-‬‬
‫صورت مي پذيرد[‪.]15،11،8‬‬

‫(‪)3-41‬‬

‫(‪)3-42‬‬

‫‪ -‬تشكيل ‪BHEI‬‬
‫ميشود (‬
‫نتيجهي آب زدايي كربامات‪ BHEED-‬مطابق واكنش (‪ )43-3‬توليد‌ ‌‬ ‫‌‬ ‫‪ BHEI‬در‬
‫‪ .) Dawodu,1991‬همچ‪,,‬نين واكنش ‪ MEA‬ب‪,,‬ا كربام‪,,‬ات‪ DEA-‬و ي‪,,‬ا ‪ DEA‬و كربام‪,,‬ات ‪MEA‬‬
‫ميتواند منجر به توليد ‪ BHEI‬شود‪]15،8[ .‬‬
‫‌‬

‫(‪)3-43‬‬

‫‪.‬‬
‫‪ -‬تشكيل ‪HEI‬‬
‫‪ HEI‬به واسطه ي واكنش ‪ MEA‬و كربامات‪ MEA-‬توليد مي شود[‪.]15،8‬‬

‫(‪)3-44‬‬

‫بطور کلی محصوالت فساد و تجزیه ‪ DEA‬در جدول (‪ )2-3‬نشان داده شده است[‪.]12‬‬

‫‪DEA‬‬ ‫جدول (‪ :)2-3‬محصوالت فساد و تجزیه‬

‫‪88‬‬
 ‫‪ -3-2-5‬نمك هاي آمين مقاوم حرارتي‬

‫همانطور كه قبًال هم گفته شد آلكانل آمين ها حالل هايي هستند ك‪,,‬ه ب‪,,‬ه ط‪,,‬ور گس‪,,‬ترده در فراين‪,,‬د‬
‫هاي پااليش گاز طبيعي جهت جداسازي گازهاي اس‪,,‬يدي مانن‪,,‬د س‪,,‬ولفيد هي‪,,‬دروژن و دي اكس‪,,‬يد‬
‫كربن مورد استفاده قرار مي گيرد‪ .‬اين دو گاز اسيدي‪ ،‬اسيدهاي ضعيفي هستند كه واكنش آنه‪,,‬ا‬
‫با الكانل آمين ها در برج جذب با افزايش دما در برج احياء برگش‪,,‬ت پ‪,,‬ذير مي باش‪,,‬د‪ ،‬ام‪,,‬ا اس‪,,‬يد‬
‫هاي ديگري به سيستم وارد و يا در سيستم ايجاد مي شوند ك‪,,‬ه از دو اس‪,,‬يد س‪,,‬ولفيد هي‪,,‬دروژن و‬

‫‪89‬‬
‫دي اكسيد كربن قوي تر هستند و واكنش آنها با اتانل آمين ها برگشت ناپذير ب‪,,‬وده و ب‪,,‬ا اف‪,,‬زايش‬
‫دما قابل احياء نيستند و به اسيدهاي مقاوم حرارتي معروف هستند‪ .‬محصول واكنش اين اسيدها‬
‫با حالل آمين‪ ،‬نمك آمين مقاوم حرارتي ناميده مي شود‪ .‬از مهم‪,,‬ترين اس‪,,‬يدهاي مق‪,,‬اوم ح‪,,‬رارتي‬
‫كه در اثر تجزيه شيميايي و حرارتي حالل آمين در سيستم ايجاد مي شود مي توان از اسيدهاي‬
‫آلي مانند اسيد اگزاليك‪ ،‬اسيد فرميك‪ ،‬اسيد استيك‪ ،‬اسيد گاليكوليك و از اسيدهاي غير آلي مانن‪,,‬د‬
‫اسيد تيوسولفوريك و اس‪,,‬يد س‪,,‬ولفوريك ن‪,,‬ام ب‪,,‬رد‪ .‬بني‪,,‬ان نم‪,,‬ك اين اس‪,,‬يد ه‪,,‬ا ب‪,,‬ه ت‪,,‬رتيب اگ‪,,‬زاالت‪،‬‬
‫استات‪ ،‬فرمات‪ ،‬استات و گاليكوالت‪ ،‬تيو سولفات و سولفات مي باشند كه ب‪,,‬ه آنیون ه‪,,‬اي نم‪,,‬ك‬
‫مقاوم ح‪,,‬رارتي مع‪,,‬روف هس‪,,‬تند[‪ .]9،8،1‬واكنش بين اس‪,,‬يد ه‪,,‬اي مق‪,,‬اوم ح‪,,‬رارتي و حالل آمين‬
‫مطابق واكنش (‪ )45-3‬صورت مي پذيرد[‪.]4‬‬

‫(‪)3-45‬‬

‫‪ : Hnx‬اسيد مقاوم حرارتي‬

‫‪ : X‬آنيون نمك مقام حرارتي‬
‫‪ : -DEA+X‬نمك آمين مقام حرارتي‬

‫طي اين واكنش آنيون هاي نمك مقاوم حرارتي (‪ )X‬به آمين پروتون‪,,‬ه ش‪,,‬ده (‪ )+DEAH‬متص‪,,‬ل‬
‫شده و يك محصول برگشت ناپذيري را كه با افزايش دما قابل احياء نيستند راتش‪,,‬كيل مي دهن‪,,‬د‪،‬‬
‫و در حقيقت آمين را غير فعال مي كنند‪ .‬غير فعال شدن آمين به اين مع‪,‬ني اس‪,‬ت ك‪,‬ه آن قس‪,‬مت‬
‫از آمين كه پروتونه شده ديگر توانايي جذب گازهاي اسيدي را ندارد‪ .‬چون فرايند فرآوري گاز‬
‫در يك مدار بسته صورت مي پذيرد‪ ،‬با گذشت زمان باعث تجمع نمك هاي آمين مقاوم حرارتي‬
‫در محل‪,‬ول آمين مي ش‪,‬ود[‪ .]9،8،4،1‬يكي از مهم ت‪,‬رين ع‪,‬واملي ك‪,‬ه م‪,‬وجب تش‪,‬كيل اس‪,‬يدهاي‬
‫مقاوم حرارتي در سيستم مي شود اكسيژن مي باشد‪ .‬حالل آمين با اكسيژن تحت ش‪,,‬رايط دم‪,,‬اي‬
‫ميش‪,,‬وند‪ ،‬س‪,,‬پس‬
‫باالي عملياتي واكنش مي دهد و به كربوكسليك اسيدها (اسيدهاي آلي) تجزيه ‌‬
‫كربوكسليك اسيدها با حالل آمين واكنش داده و نمك آمين مق‪,‬اوم ح‪,,‬رارتي را م‪,,‬وجب مي ش‪,,‬ود[‬
‫‪ .]18،17،9،8،1‬اين فرايند طبق واكنش (‪ )46-3‬و (‪ )47-3‬صورت مي پذيرد‪.‬‬

‫(‪)3-46‬‬

‫(‪)3-47‬‬

‫در سال ‪ 1956‬مشخص شد كه ‪ MEA‬توسط اكسيژن به فرم اسيد فرميك و آمونياک تجزيه مي‬
‫شود‪ .‬در سال ‪ 1962‬همچنين مشخص شد كه ‪ MEA‬توسط اكسيژن ب‪,,‬ه ف‪,,‬رم اس‪,,‬يد گاليكولي‪,,‬ك و‬
‫اسيد اگزاليك هم قابل تجزيه مي باشد‪ .‬طبق تحقيقاتي كه در سال ‪ 1970‬توسط ‪ Rasou‬انجام شد‬
‫نشان مي دهد كه ‪ DGA , MEA , DEA , MDEA‬به واسطه ي حضور اكسيژن و هنگامي كه‬
‫به صورت حباب هايي در محلول آمين وجود دارن‪,,‬د‪ ،‬ب‪,,‬ا و ب‪,,‬دون حض‪,,‬ور ‪ CO2‬در محل‪,,‬ول در‬
‫دماي ‪ 180‬درجه فارنهایت به فرم مقادير مختلف فرمات ها ‪ ،‬اگزاالت ها و گاليكوالت ها قابل‬
‫تجزي‪,,‬ه هس‪,,‬تند‪ .‬همچ‪,,‬نين ‪ DIPA‬در حض‪,,‬ور اكس‪,,‬يژن ب‪,,‬ه ف‪,,‬رم فرم‪,,‬ات‪ ،‬اس‪,,‬تات‪ ،‬گاليك‪,,‬والت و‬

‫‪90‬‬
‫پروپيون‪,,‬ات تجزي‪,,‬ه مي ش‪,,‬ود‪ .‬بالن‪,,‬ك و همك‪,,‬ارانش در س‪,,‬ال ‪ 1982‬نقش اكس‪,,‬يژن در تش‪,,‬كيل‬
‫كربوكسليك اسيدها را مورد مطالعه قرار دادن‪,‬د‪ .‬آنه‪,‬ا در ي‪,‬ك راكت‪,‬ور‪ ،‬حب‪,‬اب ه‪,‬اي ه‪,‬وا را از‬
‫داخ‪,,‬ل محل‪,,‬ول س‪,,‬ه آمين ‪ MDEA ، DEA, MEA‬تحت ش‪,,‬رايط دم‪,,‬ايي ‪ 190‬درج‪,,‬ه فارنه‪,,‬ایت‬
‫گذراندند و پس از ‪ 30‬روز محلول هاي مورد نظر را مورد آناليز قرار دادند و مقادير ‪ 8/0‬در‬
‫صد اسيد فرميك ‪ 15/0 ،‬در صد اسيد اگزاليك و ‪ 02/0‬در صد اسيد استيك در محل‪,,‬ول ‪ DEA‬و‬
‫‪ 3/0‬در ص‪,,‬د اس‪,,‬يد فرمي‪,,‬ك در محل‪,,‬ول ‪ MDEA‬و ‪ 8/2‬درص‪,,‬د اس‪,,‬يد فرمي‪,,‬ك در محل‪,,‬ول ‪MEA‬‬
‫مشاهده گرديد‪ .‬با توجه به تحقيقاتي كه تا به امروز انجام شده و با توجه به داده هاي بدست آمده‬
‫از صنايع گاز مشخص شد كه ‪ MEA‬بيشتر از ديگر الكانل آمين ها در اثر تماس با اكسيژن ب‪,,‬ه‬
‫اسيدهاي آلي تجزيه مي شود‪ .‬بالنك و همك‪,,‬ارانش همچ‪,,‬نين تش‪,,‬كيل اس‪,,‬يد تي‪,,‬و س‪,,‬ولفوريك را ب‪,,‬ه‬
‫واسطه ي واكنش ‪ H2S‬و اكسيژن در حضور آمين به اثبات رساندند‪ .‬آزمايشات در يك راكت‪,,‬ور‬
‫با محلول دي اتانول آمين در دماي ‪ 190‬درجه فارنهایت انجام پ‪,,‬ذيرفت‪ .‬ف‪,,‬از گ‪,,‬از اولي‪,,‬ه عب‪,,‬ور‬
‫داده شده از محلول دي اتانول آمين حاوي هوا در فشار جزئي ‪ psia58‬و ‪ H2S‬در فشار ج‪,,‬زئي‬
‫‪ psia29‬بود‪ .‬بعد از گذشت يك ساعت‪ ،‬محلول دي اتانول آمين مورد آناليز قرار گرفت و وجود‬
‫‪ 4/1‬در صد اسيد تيو سولفوريك در محلول به اثبات رسيد‪ .‬البته نمونه ي اين آزمايش ب‪,,‬ا هم‪,,‬ان‬
‫شرايط با آب مقطر به جاي محلول دي اتانول آمين نيز به انجام رسيد‪ .‬پس از انج‪,,‬ام آزمايش‪,,‬ات‬
‫فقط ‪ ppm200‬اسيد تيو سولفوريك در آب مقطر مشاهده شد‪ .‬بنابراين به اين نتيج‪,,‬ه رس‪,,‬يدند ك‪,,‬ه‬
‫خود محلول آمين در ايجاد هر چه بيشتر اسيد تيو سولفوريك در محلول نقش به سزايي دارد [‪1‬‬
‫]‪ .‬واكنش توليد اسيد تي‪,,‬و س‪,,‬ولفوريك و نم‪,,‬ك تي‪,,‬و س‪,,‬ولفات‪ -‬آمين مط‪,,‬ابق واكنش (‪ )48-3‬و (‪-3‬‬
‫‪ )49‬مي باشد[‪.]4‬‬

‫(‪)3-48‬‬

‫(‪)3-49‬‬

‫همچنين در صورت وجود ‪ SO2‬در جريان گاز‪ 4 ،‬مول ‪ SO2‬با ‪ 2‬م‪,,‬ول ‪ H2S‬در حض‪,,‬ور آب‬
‫واكنش داده و سبب تشكيل اسيد تيو سولفات در محلول آمين مي شوند[‪ .]4،1‬واكنش كلي تولي‪,,‬د‬
‫اسيد تيو سولفوريك و تشكيل نمك آن به قرار زير است[‪:]4‬‬

‫(‪)3-50‬‬

‫در ادامه اسيد تيو سولفوريك ايج‪,,‬اد ش‪,,‬ده ب‪,,‬ا ‪ 2/5‬م‪,,‬ول اكس‪,,‬يژن واكنش و منج‪,,‬ر ب‪,,‬ه تولي‪,,‬د اس‪,,‬يد‬
‫سولفوريك در محلول مي شود‪ .‬اسيد سولفوريك نيز با آمين توليد نمك سولفات آمين را مي كن‪,,‬د‪.‬‬
‫واكنش ها به قرار زير مي باشد[‪:]4‬‬

‫(‪)3-51‬‬

‫(‪)3-52‬‬

‫‪91‬‬
‫اسيد سيانيد موجود در جريان گاز نيز ب‪,,‬ا اكس‪,,‬يژن موج‪,,‬ود در سيس‪,,‬تم ب‪,,‬ه ف‪,,‬رم اس‪,,‬يد تيوس‪,,‬يانيك‬
‫واكنش مي ده‪,,‬د‪ .‬اس‪,,‬يد تيوس‪,,‬يانيك ب‪,,‬ا آمين ب‪,,‬ه ف‪,,‬رم نم‪,,‬ك تي‪,,‬و س‪,,‬يانات – آمين در مي آي‪,,‬د[‪.]4،1‬‬
‫واكنش كلي اين فرايند مطابق واكنش (‪ )53-3‬صورت مي پذيرد[‪.]4‬‬

‫(‪)3-53‬‬

‫البته به طور معمول ‪ SO2‬و اسيد سيانيد در جريان گاز طبيعي وجود ندارند و بيشتر در جري‪,‬ان‬
‫گازهاي خروجي از فرايندهاي توليد گاز كك ‪ HYCO, FCC ،‬يافت مي شوند‪ .‬اكسيژن معموًال‬
‫از طريق مخازن ذخيره آمين‪ ،‬مخازن تخليه دستگاه ها‪ ،‬مخ‪,‬ازن ض‪,‬د ك‪,‬ف ت‪,‬زريقي ب‪,‬ه محل‪,‬ول‬
‫آمين و از طريق مكش هوا از قسمت هاي آب بندي كنن‪,,‬ده ي پمپ ه‪,,‬اي گ‪,,‬ردش آمين ب‪,,‬ه داخ‪,,‬ل‬
‫سيستم راه پيدا مي كنند‪ .‬تعمير به موقع و مناسب پمپ هاي گردش آمين و پمپ هاي آب مقطر‪،‬‬
‫سرويس مناسب تجهيزات مربوط به بالشتك گاز ب‪,,‬االي مخ‪,,‬ازن ذخ‪,,‬يره ي آمين و مخ‪,,‬ازن ض‪,,‬د‬
‫كف‪ ،‬تمهيداتي است كه جهت پيشگيري از ورود اكسيژن به سيستم بايد صورت بگيرد[‪.]17،1‬‬
‫همچنين پيشنهاد مي شود از جدا كننده هاي اكسيژن مانن‪,,‬د‪ :‬س‪,,‬ولفيت ه‪,,‬ا‪ ،‬هيدروكس‪,,‬ي آمين ه‪,,‬ا‪،‬‬
‫هيدرازين ها‪ ،‬براي كاهش اكسيژن در حد ‪ ( ppb‬يك قسمت به يك بيليون ) در واحد ها اس‪,,‬تفاده‬
‫شود‪ .‬اين مواد حتي مي توانند انحالل پذيري اكسيژن و سرعت افزايش تجمع نم‪,,‬ك ه‪,,‬اي مق‪,‬اوم‬
‫حرارتي را در سيستم كاهش دهند[‪ .]18‬از مهم ت‪,‬رين آني‪,‬ون ه‪,‬اي نم‪,‬ك مق‪,‬اوم ح‪,‬رارتي ك‪,‬ه از‬
‫طريق آب مقطر جبراني ناخالص و آب ترش همراه جري‪,,‬ان گ‪,,‬از و همچ‪,,‬نين از طري‪,,‬ق تزري‪,,‬ق‬
‫ممانعت كننده هاي خوردگي وارد سيستم فرآوري گاز مي شوند‪ .‬مي توان از يون هاي كلرايد ‪،‬‬
‫نيترات و فسفات نام برد[‪ .]17،8‬اين آنيون ها نيز ب‪,,‬ا آمين ب‪,,‬ه ف‪,,‬رم نم‪,,‬ك ه‪,,‬اي كلراي‪,,‬د – آمين ‪،‬‬
‫ني‪,,‬ترات – آمين و فس‪,,‬فات – آمين واكنش مي دهن‪,,‬د‪ .‬نمون‪,,‬ه واكنش ي‪,,‬ون كلراي‪,,‬د ب‪,,‬ا آمين مط‪,,‬ابق‬
‫واكنش (‪ )54-3‬است كه يك واكنش كامًال برگشت ناپذير مي باشد[‪.]8‬‬

‫(‪)3-54‬‬

‫سولفات ها‪ ،‬سولفيدها‪ ،‬تيو سولفات ها‪ ،‬همچنين از طريق آب مقطر جبراني ناخالص مي توانند‬
‫وارد سيستم شوند‪ .‬همراه با آب مقطر جبراني يك سري كاتيون هاي قوي مانند‪ :‬سديم ‪ ،‬كلسيم ‪،‬‬
‫پتاس‪,,‬يم ‪ ،‬من‪,,‬يزيم هم ب‪,,‬ه سيس‪,,‬تم آمين وارد مي ش‪,,‬وند ك‪,,‬ه ج‪,,‬زء آل‪,,‬وده كنن‪,,‬ده ه‪,,‬اي محل‪,,‬ول آمين‬
‫محسوب مي شوند[‪ .]9،8‬بهترين راه ها براي جلوگيري از ورود يون هاي نمك مقاوم حرارتي‬
‫باالخص يون كلرايد به سيستم آمين‪ ،‬باال بردن كيفيت آب ج‪,‬براني ب‪,‬ه سيس‪,‬تم و همچ‪,‬نين نص‪,‬ب‬
‫فيلترهايي‪ ،‬با قابليت جداسازي باالي آب ترش همراه ب‪,,‬ا گ‪,,‬از ‪ ،‬در مح‪,,‬ل ورودي گ‪,,‬از ب‪,,‬ه ب‪,,‬رج‬
‫جذب مي باشند[‪ .]17‬كيفيت ب‪,,‬االي آب ج‪,,‬براني ب‪,,‬ه ك‪,,‬اهش مق‪,,‬ادير آل‪,,‬وده كنن‪,,‬ده ه‪,,‬ايي ك‪,,‬ه وارد‬
‫سيستم آمين مي ش‪,,‬وند كم‪,,‬ك مي كن‪,,‬د ‪ .‬طب‪,,‬ق تحقيق‪,,‬ات گ‪,,‬روه ‪ Dow‬آب ج‪,,‬براني باي‪,,‬د داراي ي‪,,‬ك‬
‫استاندارد و كيفيت مناسب جهت استفاده در سيستم فرآوري گاز باشد كه در جدول (‪ )3-3‬ارائ‪,,‬ه‬
‫شده است[‪.]17‬‬

‫‪92‬‬
 ‫جدول (‪ :)3-3‬استاندارد کیفیت آب مقطر جبرانی مورد استفاده در فرآیند آلکانل آمین‬
‫‪Total Hardness‬‬ ‫‪ppmw max 50‬‬

‫‪Chloride‬‬ ‫‪ppmw max 2‬‬

‫‪Sodium‬‬ ‫‪ppmw max 3‬‬

‫‪Potassium‬‬ ‫‪ppmw max 3‬‬

‫‪Iron‬‬ ‫‪ppmw max 10‬‬

‫قدرت حالل آمين در جذب گازهاي اس‪,‬يدي ( خص‪,‬لت قلي‪,‬ايي ) از م‪,‬واردي اس‪,‬ت ك‪,‬ه ب‪,‬ه ط‪,‬ور‬
‫منظم بايد توسط صنايع مورد بررسي قرار گيرد ‪ .‬خصلت قليايي به طور مستقيم ب‪,,‬ا اس‪,,‬تفاده از‬
‫تيتراسيون ساده قابل اندازه گيري مي باشد و مقدار آن برابر با مق‪,,‬دار آمين آزاد در محل‪,,‬ول مي‬
‫باش‪,,‬د‪ .‬ب‪,,‬ه ط‪,,‬ور كلي محت‪,,‬واي آمين در ك‪,,‬ل محل‪,,‬ول مي توان‪,,‬د ب‪,,‬ه وس‪,,‬يله ي معادل‪,,‬ه ي (‪)55-3‬‬
‫محاسبه شود[‪.]9‬‬

‫‪TA=FA+BA‬‬ ‫(‪)3-55‬‬

‫‪ :TA‬کل آمین‬
‫‪ :FA‬آمین آزاد‬
‫‪ :BA‬آمین باند شده‬

‫آمين آزاد مقدار آميني است كه براي جداسازي گازه‪,‬اي اس‪,‬يدي در دس‪,‬ترس مي باش‪,‬د و آمين‬
‫باند شده (آمين پروتونه ش‪,‬ده)‪ ،‬آن مق‪,‬دار آمي‪,‬ني در ك‪,‬ل محل‪,‬ول محس‪,‬وب مي ش‪,‬ود ك‪,‬ه توان‪,‬ايي‬
‫جداسازي گازهاي اسيدي را به واس‪,‬طه ي پيون‪,‬د ب‪,‬ا ي‪,‬ك آني‪,‬ون نم‪,‬ك مق‪,‬اوم ح‪,‬رارتي را ن‪,‬دارد‪.‬‬
‫خصلت قليايي يك معيار بسيار خ‪,‬وبي ب‪,‬راي عملك‪,‬رد حالل مناس‪,‬ب ب‪,‬ه حس‪,‬اب مي آي‪,‬د‪ .‬غلظت‬
‫آمين باند شده توسط آنيون هاي نمك مقاوم حرارتي نشان دهنده ي غلظت كل آني‪,,‬ون ه‪,,‬اي نم‪,,‬ك‬
‫مقاوم حرارتي موجود در محلول نيست زيرا آنيون ها مي توانن‪,,‬د هم ب‪,,‬ه ف‪,,‬رم نم‪,,‬ك آمين مق‪,,‬اوم‬
‫حرارتي به آمين پروتونه شده متصل باشند و هم به فرم نمك مقاوم حرارتي ساده به يك ك‪,,‬اتيون‬
‫قوي مانند سديم و پتاسيم متصل باشند[‪.]9‬‬
‫آنيون ها و نمك هاي آمين مقاوم حرارتي ايجاد شده در محلول آمين موجب كاهش قدرت حالل‬
‫در جذب گازهاي اسيدي جريان گاز و افزايش ويسكوزيته محلول مي شوند‪ ،‬همچنين اين آنيون‬
‫ها به واسطه ي كاهش ‪ PH‬و افزايش رسانندگي محلول‪ ،‬باعث خوردگي در سيس‪,,‬تم مي ش‪,,‬وند[‬
‫‪ .]19،1‬آنيون هاي نمك مقاوم حرارتي همچنين به يون كمپلكس آهن معروف ان‪,,‬د‪ ،‬و ب‪,,‬ه فراين‪,,‬د‬
‫خوردگي ش‪,,‬تاب مي بخش‪,,‬ند‪ .‬هنگاميك‪,,‬ه آهن كمپلكس ش‪,,‬ده ب‪,,‬ا غلظت ه‪,,‬اي ب‪,,‬االتر ‪ H2S‬در ب‪,,‬رج‬

‫‪93‬‬
‫ج‪,,‬ذب در تم‪,,‬اس ق‪,,‬رار مي گ‪,,‬يرد‪ .‬ذرات ري‪,,‬ز س‪,,‬ولفيد آهن بوج‪,,‬ود مي آي‪,,‬د‪ .‬اين ذرات ري‪,,‬ز در‬
‫تجه‪,,‬يزات رس‪,,‬وب ك‪,,‬رده و ب‪,,‬اعث اتالف ظ‪,,‬رفيت ف‪,,‬رآوري گ‪,,‬از مي ش‪,,‬ود و همچ‪,,‬نين فراين‪,,‬د‬
‫خوردگي را به واسطه ي ساييده شدن اليه ي سولفيد آهن به سطح لول‪,,‬ه و تجه‪,,‬يزات تش‪,,‬ديد مي‬
‫بخشد[‪ .]19‬بنابراين جداسازي اين نمك از محلول آمين بسيار حائز اهميت مي باشد‪.‬‬

‫فصل چهارم‬
‫خوردگی در واحد های فرآوری گاز‬

‫‪94‬‬
‫خوردگي در واحد فرآوري گ‪,,‬از توس‪,,‬ط آلكان‪,,‬ل آمينه‪,,‬ا ‪ ،‬ب‪,,‬اعث ك‪,,‬اهش عم‪,,‬ر تجه‪,,‬يزات و ح‪,,‬تي‬
‫خرابي و از ك‪,‬ار افت‪,‬ادن تجه‪,‬يزات ‪ ،‬خ‪,‬ارج از زم‪,‬ان برنام‪,‬ه ري‪,‬زي ش‪,‬ده مي ش‪,‬ود ‪ .‬ه‪,‬ر چن‪,‬د‬
‫برطرف كردن اين مش‪,,‬كل در سيس‪,,‬تم ‪ ،‬ب‪,,‬ه ط‪,,‬ور كلي امك‪,,‬ان پ‪,,‬ذير نيس‪,,‬ت‪ ،‬ام‪,,‬ا مي ت‪,,‬وان آن را‬
‫كنترل كرد و اثرات مخرب آن را كاهش داد‪ .‬مهندسين طراحي و اپراتوره‪,,‬اي واح‪,,‬د باي‪,,‬د درك‬
‫ميگذارد ‪ .‬بن‪,,‬ابراين در ص‪,,‬نايع نفت‬‫كنند كه خوردگي چه طور در عملكرد يك واحد آمين تأثير ‌‬
‫و گاز بايد در چند عرصه مهم و كليدي‪ ،‬براي شناخت خوردگي تمركز شود[‪.]20‬‬
‫‪ -1‬مكانيزم خوردگي‬
‫‪ -2‬انواع مختلف خوردگي‬
‫‪ -3‬فاكتورهاي مشترك خوردگي‬
‫‪ -4‬اقدامات پيش گيرانه‬
‫بررسيهاي اجمالي طرح‪ ،‬پارامتر هاي عملياتي و انتخاب حالل مناس‪,,‬ب‪،‬‬
‫‌‬ ‫ميتوانند با‬
‫طراحان ‌‬
‫محاسبات مناسبي را براي اقدامات پيش گيرانه به انجام برسانند‬

‫‪ -4-1‬انواع خوردگي[‪]20،7‬‬
‫خوردگي را به چند دسته مهم مي توان تقسيم بندي كرد‪:‬‬
‫‪ -1‬خوردگي عمومي‬
‫‪ -2‬خوردگي گالوانيكي‬
‫‪ -3‬خوردگي شياري‬
‫‪ -4‬خوردگي حفره اي‬
‫‪ -5‬خوردگي سايشي‬

‫‪95‬‬
 ‫‪ -4-1-1‬خوردگي عمومي‬

‫ميباشد و به وسيله تغي‪,,‬ير ش‪,,‬كل‬ ‫اين نوع خوردگي گسترده ترين شکل شناخته شده از خوردگي ‌‬
‫مواد نمايان مي شود‪ .‬اگر چه اين نوع خوردگي ساليانه به طور گسترده تجهيزات زيادي را از‬
‫ميتواند به طور مداوم مانيتور ش‪,,‬ده و ب‪,,‬ه وس‪,,‬يله تس‪,,‬تهاي س‪,,‬اده‬
‫ميبرد‪ ،‬اما عمر تجهيزات ‌‬
‫بين ‌‬
‫خوردگي تخمين زده شود‪ .‬متأسفانه در سيستم آمين خوردگي عمومي‪ ،‬تنها ترين نوع خ‪,,‬وردگي‬
‫نيست‪ ،‬بلكه همه انواع خوردگي در يك سيستم مشاهده مي شود‪.‬‬

‫‪ -4-1-2‬خوردگي گالوانيكي‬

‫در اثر تماس دو فلز ناهمگون‪ ،‬و وجود هدايت (الكتروليت) مناسب در محيط‪ ،‬اختالف پتانسيل‬
‫بين دو فلز ايجاد شده و پيل الكترو شيميايي تشكيل مي شود‪ ،‬كه يكي از فلز ه‪,,‬ا نقش قطب منفي‬
‫ميكن‪,‬د‪ .‬نهايت‪ً,‬ا آن‪,‬د در اث‪,‬ر انج‪,‬ام واكنش ه‪,‬اي‬
‫(آند) و ديگري نقش قطب مثبت (كاتد) را ب‪,‬ازي ‌‬
‫اكسيداسيون و خروج الكترون از فلز خورده مي شود‪ .‬براي مث‪,,‬ال‪ ،‬در نق‪,,‬اطي ك‪,,‬ه س‪,,‬يني ه‪,,‬اي‬
‫استنلس استيل با پيچ هاي كربن استيل چفت شده ان‪,,‬د اين ن‪,,‬وع خ‪,,‬وردگي مش‪,,‬اهده مي ش‪,,‬ود‪ .‬پيچ‬
‫ميكند و به خاطر تف‪,,‬اوت در پتانس‪,,‬يل الك‪,,‬تريكي بين‬
‫هاي كوچك كربن استيل مانند يك آند عمل ‌‬
‫دو م‪,,‬اه زودت‪,,‬ر از س‪,,‬يني ه‪,,‬اي اس‪,,‬تنلس اس‪,,‬تيل خ‪,,‬ورده مي ش‪,,‬وند‪ .‬مث‪,,‬ال ديگ‪,,‬ري از خ‪,,‬وردگي‬
‫گالوانيكي‪ ،‬شفت پمپ ها‪ ،‬ميله شيرها‪ ،‬بدنه برج هايي كه آستر محافظ از جنس ديگري دارند و‬
‫بعضي از زانوهاي لوله خروجي ريبويلرها كه جهت جلوگيري از خ‪,,‬وردگي سايش‪,,‬ي ب‪,,‬ا ف‪,,‬والد‬
‫ضد زنگ آسترداده شده اند‪ ،‬مي باشند‪ .‬در خوردگي گالونيكي سطح مؤثر بسيار مهم اس‪,,‬ت‪ .‬در‬
‫ادامه مثال قبلي‪ ،‬اگر از سيني هايي از جنس كربن اس‪,,‬تيل و پيچ ه‪,,‬ايي از جنس اس‪,,‬تنلس اس‪,,‬تيل‬
‫استفاده شود‪ ،‬آنگاه خوردگي به دلیل اينكه سطح آند خيلي بزرگتر و س‪,,‬طح كات‪,,‬د خيلي كوچك‪,,‬تر‬
‫است‪ ،‬كاهش مي يابد‪.‬‬

‫‪ -4-1-3‬خوردگي شياري‬

‫خوردگي شياري از وجود يك تركيب مويي و يا درز بين دو سطح و يا يك فلز و يك غير فل‪,,‬ز‬
‫ناشي مي شود‪ .‬خوردگي شياري به وسيله نفوذ اكسيژن‪ ،‬تغيير در غلظت و قدرت اس‪,,‬يدي و ي‪,,‬ا‬
‫نفوذ ممانعت كننده ها در درز دو فل‪,,‬ز ايج‪,,‬اد مي ش‪,,‬ود‪ .‬اين ن‪,,‬وع خ‪,,‬وردگي در ش‪,,‬يارها و مك‪,,‬ان‬
‫هايي از سطح كه حالت سكون و مرده دارند مانند محل اتصال لوله با لوله هاي ورقه اي مب‪,,‬دل‬
‫ها‪ ،‬محل هاي قرار گرفتن دو فلز و زير پيچ و مهره ها و همچنين در سطوحي كه رسوبات ت‪,,‬ه‬
‫ميدهد‪ .‬يون كلرايد خيلي بيشتر از عوامل ديگر در ايجاد اين ن‪,,‬وع خ‪,,‬وردگي‬ ‫نشين شده اند رخ ‌‬
‫سهيم مي باشد‪.‬‬

‫‪ -4-1-4‬خوردگي حفره اي‬

‫‪96‬‬
‫خوردگي حفره اي يك خوردگي بسيار شديد و موضعي است كه به سرعت درنق‪,‬اطي ك‪,‬ه نس‪,‬بتًا‬
‫قابل تشخيص نيست‪ ،‬نفوذ مي كنند‪ .‬اين نوع خوردگي در فلز‪ ،‬س‪,,‬وراخ و حف‪,,‬ره ايج‪,,‬اد و س‪,,‬طح‬
‫فلز را ناصاف مي كند‪ .‬خوردگي حفره اي در شرايط ساكن اتفاق مي افتد و ب‪,,‬ا ازدي‪,,‬اد س‪,,‬رعت‬
‫سيال‪ ،‬مقدار خوردگي كمتر مي شود‪ .‬تجهيزات به واسطه خوردگي حفره اي ب‪,,‬ه س‪,,‬رعت و ب‪,,‬ه‬
‫طور غير منتظره و پيش بيني نشده اي دچار نقصان مي شوند‪ .‬از نمون‪,‬ه ه‪,‬اي ب‪,‬ارز خ‪,‬وردگي‬
‫حفره اي‪ ،‬سوراخ شدن تيوپ باندل هاي مبدلهاي حرارتي در اثر وجود آب و تماس با ه‪,,‬وا در‬
‫زمان از سرويس خارج بودن مي باشد‪ .‬يون هاي هاليد مانند كلرايد و اس‪,,‬يدهاي آلي حاص‪,,‬ل از‬
‫تجزيه و فساد آمين هم اين نوع خوردگي را باعث مي ش‪,,‬وند‪ .‬واح‪,,‬دهايي ك‪,,‬ه از مم‪,,‬انعت كنن‪,,‬ده‬
‫هاي خوردگي استفاده مي كنن‪,,‬د‪ ،‬غلظت مم‪,,‬انعت كنن‪,,‬ده ه‪,,‬ا ب‪,,‬راي كن‪,,‬ترل اين خ‪,,‬وردگي بس‪,,‬يار‬
‫حياتي است‪ .‬اگر ممانعت كننده ها نتوانند به طور كام‪,,‬ل خ‪,,‬وردگي حف‪,,‬ره اي را متوق‪,,‬ف كنن‪,,‬د ‪،‬‬
‫ميشوند‪ .‬فلز كربن استيل از فل‪,,‬ز اس‪,,‬تنلس اس‪,,‬تيل در‬‫حتي باعث افزايش شدت اين خوردگي هم ‌‬
‫برابر اين خوردگي مقاوم تر است‪.‬‬

‫‪ -4-1-5‬خوردگي سايشي‬

‫خوردگي سايشي به معناي افزايش در سرعت بدتر شدن وضعيت خوردگي و يا فشار ب‪,,‬ر روي‬
‫فلز مي باشد‪ .‬اين نوع خوردگي به واسطه حركت بيش از حد محلول كه سبب سايش فلزات مي‬
‫شود و همچنين به واسطه وجود ذرات ريز فلزي و يا حباب ه‪,,‬اي گ‪,,‬ازي معل‪,,‬ق در م‪,,‬ايع ايج‪,,‬اد‬
‫مي شود‪ .‬س‪,,‬رعت آش‪,,‬فتگي و پاي‪,,‬داري فيلم ه‪,,‬اي مح‪,,‬افظتي همچ‪,,‬نين‪ ،‬ب‪,,‬ر اث‪,,‬ر ان‪,,‬دازه خ‪,,‬وردگي‬
‫سايشي تأثير گذارند‪ .‬نقاطي همچون خميدگي لوله ه‪,‬ا‪ ،‬زان‪,‬وئي ه‪,‬ا‪ ،‬س‪,‬ه راه ه‪,‬ا و ش‪,‬ير ه‪,‬ا‪ ،‬ب‪,‬ه‬
‫خصوص در پمپ ها‪ ،‬دمنده ها و پروان‪,‬ه موت‪,‬ور ه‪,‬ا نس‪,‬بت ب‪,‬ه اين ن‪,‬وع خ‪,‬وردگي حس‪,‬اس مي‬
‫باشند‪.‬‬

‫‪ -4-1-6‬خوردگي تنشي‬

‫اين نوع خوردگي از حضور هم زمان تنش كششي (داخلي و خارجي) و يك ماده خورنده ناشي‬
‫ميشود‪ .‬از عوامل اصلي تأثير گذار در اين نوع خورندگي مي توان به دماي عمليات‪ ،‬ت‪,,‬ركيب‬ ‫‌‬
‫شيميايي محلول آمين‪ ،‬تركيب و ساختار فل‪,,‬ز اش‪,,‬اره ك‪,,‬رد‪ .‬همچ‪,,‬نين در واح‪,,‬دهاي آمين ب‪,,‬ه علت‬
‫وجود ‪ ،H2S‬اليه سولفور روي سطوح داخلي سيستم‪ ،‬با هوا و بخار آب‪ ،‬اس‪,,‬يدهاي پلي تيوني‪,,‬ك‬
‫را ب‪,,‬ه وج‪,,‬ود مي آورن‪,,‬د ك‪,,‬ه در فش‪,,‬ار و دم‪,,‬اي معم‪,,‬ولي فع‪,,‬ال مي ش‪,,‬وند‪ .‬خ‪,,‬وردگي تنش‪,,‬ي در‬
‫واحدهاي فرآوري گازي كه از ‪ MEA‬جهت شيرين سازي گاز اس‪,,‬تفاده مي كنن‪,,‬د‪ ،‬رايج ت‪,,‬ر از‬
‫واحدهايي است كه از محلول ‪ DEA‬و ‪ MDEA‬استفاده مي كنند‬

‫‪ -4-2‬اثر گازهای اسیدی ‪ H2S‬و ‪ CO2‬بر خوردگی [‪]20‬‬

‫‪97‬‬
‫‪ .‬از سال ‪ 1930‬که از آلكانل آمين ها در واحد هاي فرآوري گاز براي جدا سازی ‪ H2S‬و ‪CO2‬‬
‫ميشود‪ ،‬از همان زمان هم موضوع خوردگي يكي از مشكالت اساسي اين واحدها بوده‬ ‫استفاده ‌‬
‫است‪ .‬آمين به خودي خود نقشي در ايجاد خوردگي ندارد بلكه اين گازهاي اسيدي هستند ك‪,,‬ه ب‪,,‬ا‬
‫واكنش با آمين باعث ايجاد خوردگي در سيستم مي شوند‪ .‬داده هاي خوردگي اثبات مي كنند كه‬
‫مقدار گازهاي اسيدي با آلكانل آمين ها بر روي سرعت خوردگي مؤثر هستند‪.‬‬
‫شكل (‪ )1-4‬اثر گاز ه‪,‬اي اس‪,‬يدي (‪H2S‬و ‪ )CO2‬را در واح‪,‬دي ك‪,‬ه از محل‪,‬ول‪ MEA‬اس‪,‬تفاده‬
‫ميكنند بر روي فلز كربن استيل نشان مي دهد‪ .‬از ش‪,‬كل اين ط‪,‬ور مي ت‪,‬وان اس‪,‬تنباط ك‪,‬رد ك‪,‬ه‬ ‫‌‬
‫همه گازهاي اسيدي تأثيري مشابه بر روي خوردگي نمي گذارند‪ ،‬بلكه نوع گاز اسيدي و نسبت‬
‫‪ H2S‬و ‪ CO2‬بر سرعت و همچنين مق‪,‬دار خ‪,,‬وردگي م‪,,‬ؤثر هس‪,,‬تند‪ .‬داده ه‪,,‬ا نش‪,,‬ان مي دهن‪,,‬د ك‪,,‬ه‬
‫محلول ‪ MEA‬با ‪H2S‬و ‪ CO2‬به تنهايي‪ ،‬بيشتر از مخلوط اين دو گاز اسيدي بر روي فلز كربن‬
‫استيل ايجاد خوردگي مي كنند‪.‬‬

‫شکل (‪ :)1-4‬اثر گاز هاي اسيدي (‪ H2S‬و ‪ )CO2‬با نسبت های مختلف در محلول ‪ 15%‬وزنی ‪ MEA‬برای‬
‫فلز کربن استیل‬
‫در شكل (‪ )2-4‬تأثير لودينگ هاي مختلف ‪ CO2‬بر روي سرعت خوردگي نشان داده شده است‬
‫‪ .‬با توجه به شكل (‪ )2-4‬با افزايش لودينگ ‪ CO2‬سرعت خوردگي نيز افزايش مي يابد‪ .‬شكل (‬
‫‪ )3-4‬اثر دما و فشار هاي مختلف عملياتي را ب‪,,‬ر روي خ‪,,‬وردگي نش‪,,‬ان مي ده‪,,‬د‪ .‬ب‪,,‬ا توج‪,,‬ه ب‪,,‬ه‬
‫شكل با افزايش دما و فشار س‪,,‬رعت خ‪,,‬وردگي هم در سيس‪,,‬تم اف‪,,‬زايش مي ياب‪,,‬د در ش‪,,‬كل (‪)4-4‬‬
‫براي محلول ‪ DEA‬و فل‪,,‬ز ك‪,,‬ربن اس‪,,‬تيل‪ ،‬مانن‪,,‬د نت‪,,‬ايج ش‪,,‬كل (‪ )1-4‬ت‪,,‬ا (‪ )3-4‬مي ت‪,,‬وان نت‪,,‬ايجي‬
‫مشابه با نتايج محلول ‪ MEA‬را گرفت‪.‬‬

‫‪98‬‬
‫شکل (‪ :)2-4‬اثر لودينگ هاي مختلف ‪ CO2‬در حالل ‪ 20%‬وزنی ‪ MEA‬بر روي سرعت خوردگي فلز کربن‬
‫استیل‬

‫شکل (‪ :)3-4‬اثر دما و فشار هاي مختلف عملياتي بر روي سرعت خوردگي فلز کربن استیل با لودینگ‬
‫ثابت ‪ CO2‬در حالل ‪ 20%‬وزنی ‪MEA‬‬

‫‪99‬‬
 ‫شکل (‪ :)4-4‬اثر گاز هاي اسيدي (‪ H2S‬و ‪ )CO2‬با نسبت های مختلف در محلول ‪ 20%‬وزنی ‪ DEA‬برای‬
‫فلز کربن استیل‬

‫هيچ رابطه اي وجود ندارد كه به توان رفتار خوردگي را با مخل‪,,‬وط ‪ CO2‬و ‪ H2S‬در واح‪,,‬دهاي‬
‫‪ DEA‬و ‪MEA‬تخمين بزند‪ .‬با اين حال داده هاي واحدها نشان مي دهن‪,,‬د ك‪,,‬ه جري‪,,‬ان گ‪,,‬ازي ك‪,,‬ه‬
‫مقدار ‪ CO2‬بيشتري دارد‪ ،‬حتي مقدار كمي از ‪ ،H2S‬توانايي كنش پذيري قوي براي ب‪,,‬االبردن‬
‫س‪,,‬رعت خ‪,,‬وردگي را دارا مي باش‪,,‬د‪ .‬داده ه‪,,‬اي خ‪,,‬وردگي در واح‪,,‬د ه‪,,‬ایي ك‪,,‬ه از محل‪,,‬ول‪DEA‬‬
‫استفاده مي كنند (شكل (‪ ،))4-4‬دقيقًا موازي با داده هاي واحدهايي است ك‪,,‬ه از محل‪,,‬ول ‪MEA‬‬
‫اسنفاده مي كنند‪ .‬با توجه به نمودار ها به ط‪,,‬ور نس‪,,‬بي محل‪,,‬ول ‪ DEA‬عموم‪ً,‬ا خ‪,,‬وردگي كم‪,,‬تري‬
‫نس‪,‬بت ب‪,‬ه ‪ MEA‬نش‪,‬ان مي ده‪,‬د‪ .‬مقايس‪,‬ه تس‪,‬ت خ‪,‬وردگي ك‪,‬ربن اس‪,‬تيل ب‪,‬ا محل‪,‬ول ‪ MDEA‬در‬
‫حضور ‪CO2‬با محلول ‪ DEA‬و ‪ MEA‬نشان مي دهد كه ‪ MDEA‬نسبت به ‪ DEA‬و ‪ MEA‬كمتر‬
‫دچار خوردگي در سيستم مي شود‪.‬‬
‫شكل (‪ ،)5-4‬مقايسه نتايج خوردگي محلول ه‪,,‬اي ‪ MEA، DEA‬و ‪ MDEA‬را نش‪,,‬ان مي ده‪,,‬د‪.‬‬
‫‪ MDEA‬به طور واضح سرعت خوردگي پايين تري نس‪,,‬بت ب‪,,‬ه ‪ MEA‬ي‪,,‬ا ‪ DEA‬دارا مي باش‪,,‬د‪.‬‬
‫شكل (‪ )5-4‬همچ‪,‬نين نش‪,‬ان مي ده‪,‬د ك‪,‬ه غلظت ب‪,‬االتر محل‪,‬ول آمين‪ ،‬خ‪,‬وردگي بيش‪,‬تري درپی‬
‫دارد‪ MDEA.‬به طور ذاتي داراي خاص‪,,‬يت خورن‪,,‬دگي پ‪,,‬اييني اس‪,,‬ت و بن‪,,‬ابراين مي ت‪,,‬وان در‬
‫واح‪,,‬دهايي ك‪,,‬ه داراي گ‪,,‬ازي ب‪,,‬ا مخل‪,,‬وط ‪ H2S‬و ‪ CO2‬ب‪,,‬ه هرنس‪,,‬بتي مي باش‪,,‬ند‪ ،‬ب‪,,‬راي ك‪,,‬اهش‬
‫خوردگي در سيستم استفاده كرد‪.‬‬

‫‪100‬‬
 ‫شکل (‪ :)5-4‬مقايسه سرعت خوردگي محلول هاي‪ MEA ، DEA‬و ‪ MDEA‬با درصد های مختلف‬

‫‪ -4-3‬تاثير نمك هاي مقاوم حرارتي بر خورندگي محلول آمين [‪]19‬‬

‫همانطور كه قبًٌال هم به آن اشاره شد حض‪,,‬ور نم‪,,‬ك ه‪,,‬اي آمين مق‪,,‬اوم ح‪,,‬رارتي در محل‪,,‬ول آمين‬
‫باعث افزايش خورندگي محلول آمين و همچنين افزايش سرعت خورندگي در سيستم مي ش‪,,‬ود‪.‬‬
‫هر چند در اين رابطه داده هاي محكمي در دسترس نيست و همچنين فرمول خاصي هم بدس‪,,‬ت‬
‫نيامده است كه صنايع بتوانند به آن رجوع كنند و به وسيله ي آن برنام‪,,‬ه ري‪,,‬زي ه‪,,‬اي وي‪,,‬ژه اي‬
‫را صورت دهند‪ .‬براي خوردگي ناش‪,‬ي از نم‪,‬ك ه‪,‬اي آمين مق‪,‬اوم ح‪,‬رارتي وابس‪,‬ته ب‪,‬ه ش‪,‬ركت‬
‫‪ Gas/Spec Technology‬آزمايشات دقيقي را براي بدست آوردن دقي‪,,‬ق اث‪,,‬ر نم‪,,‬ك ه‪,,‬اي مق‪,,‬اوم‬
‫حرارتي بر روي خوردگي به انجام رساندند‪ .‬اين گروه آزمايشات خود را بر پايه محلول ‪%50‬‬
‫متيل دي اتانل آمين قرار دادند و به نتايج قابل قبولي رسيدند‪.‬‬

‫‪ -4-3-1‬اثر غلظت آنيون هاي نمك مقاوم حرارتي بر خوردگي‬

‫عمومًا افزايش غلظت آنيون هاي نمك مقاوم حرارتي در محلول افزايش خوردگي را ب‪,,‬ه دنب‪,,‬ال‬
‫دارد‪ .‬در بين اين آني‪,,‬ون ه‪,,‬ا‪ ،‬اگ‪,,‬زاالت از ق‪,,‬درت خورن‪,,‬دگي ب‪,,‬االيي نس‪,,‬بت ب‪,,‬ه ديگ‪,,‬ر آني‪,,‬ون ه‪,,‬ا‬
‫برخوردار است‪ .‬با توجه به شكل (‪ )6-4‬كه سرعت خ‪,,‬وردگي فل‪,,‬ز ك‪,,‬ربن اس‪,,‬تيل را ب‪,,‬ر حس‪,,‬ب‬
‫غلظت هاي متفاوت از آنيون هاي مختلف نمك مقاوم حرارتي در دم‪,,‬اي‪ 250‬درج‪,,‬ه س‪,,‬انتیگراد‬
‫نشان مي دهد‪ ،‬يون اگزالت در غلظت ‪ ppm5000‬بيشترين خورن‪,,‬دگي ( ‪ )mpy170‬را نس‪,,‬بت‬
‫به آنيون هاي ديگر با غلظت ‪ ppm1000‬براي فلز كربن استيل دارا مي باشند‪.‬‬

‫‪101‬‬
 ‫شکل (‪ :)6-4‬سرعت خوردگي فلز كربن استيل بر حسب غلظت هاي متفاوت از آنيون هاي مختلف نمك‬
‫مقاوم حرارتي در دماي ‪ 250‬درجه فارنهایت‬

‫‪ -4-3-2‬اثر نمك سديم آنيون ها بر خوردگي‬

‫يكي از روشهاي خنثي سازي نمك هاي آمين مقاوم حرارتي كه در قسمت بعدي به طور مفصل‬
‫توضيح داده خواهد شد‪ ،‬اضافه ك‪,,‬ردن هيدروكس‪,,‬يد س‪,,‬ديم ب‪,,‬ه محل‪,,‬ول آمين مي باش‪,,‬د ك‪,,‬ه در اين‬
‫صورت نمك هاي آمين مقاوم حرارتي به نمك ه‪,,‬اي س‪,,‬ديم مق‪,,‬اوم ح‪,,‬رارتي تب‪,,‬ديل مي ش‪,,‬وند‪ .‬ب‪,,‬ا‬
‫توجه به شكل (‪ )7-4‬و مقايسه ي آن با شكل (‪ )6-4‬مي توان چنين نتيجه گ‪,,‬رفت ك‪,,‬ه اث‪,,‬ر آني‪,,‬ون‬
‫ها بر خوردگي وقتي به صورت نمك سديم‪ -‬آنيون در محلول وجود دارند نسبت ب‪,,‬ه زم‪,,‬اني ك‪,,‬ه‬
‫به صورت نمك آمين‪ -‬آنيون هستند‪ ،‬بسيار كمتر است‪ .‬همانطور كه از شكل ها پيداست سرعت‬
‫خوردگي يون اگزاالت در غلظت ‪ ppm 5000‬زماني كه ب‪,,‬ه ص‪,,‬ورت نم‪,,‬ك س‪,,‬ديم اگ‪,,‬زاالت در‬
‫محلول وجود دارد ( ‪ )mpy170‬سرعت خورندگي بسيار كمتري دارد‪ ،‬اين امر نسبت به ديگ‪,,‬ر‬
‫آنيون ها هم كامًال صدق مي كند‪.‬‬

‫‪102‬‬
‫شکل (‪ :)7-4‬سرعت خوردگي فلز كربن استيل بر حسب غلظت هاي متفاوت از نمک های سدیم آنيون هاي‬
‫مختلف نمك مقاوم حرارتي در دماي ‪ 250‬درجه فارنهایت‬

‫‪ -4-3-3‬اثر دما بر خورندگي آنيون هاي نمك مقاوم حرارتي‬

‫در شكل (‪ )8-4‬سرعت خوردگي فلز كربن استيل بر حسب غلظت هاي متفاوت از آنيون ه‪,,‬اي‬
‫مختلف نمك مقاوم حرارتي در دماي ‪ 180‬درجه فارنهایت ارائه شده است‪ .‬با توج‪,,‬ه ب‪,,‬ه ش‪,,‬كل و‬
‫مقايسه آن با شكل (‪ )6-4‬و (‪ )7-4‬كه سرعت خوردگي فلز ك‪,,‬ربن اس‪,,‬تيل در دم‪,,‬ای‪ 250‬درج‪,,‬ه‬
‫فارنهایت را بررسي مي كند ‪ .‬مي توان اين طور نتيجه گرفت كه س‪,,‬رعت خ‪,,‬وردگي آني‪,,‬ون ه‪,,‬ا‬
‫چه به ص‪,,‬ورت نم‪,,‬ك س‪,,‬ديم‪-‬آني‪,,‬ون و چ‪,,‬ه ب‪,,‬ه ص‪,,‬ورت نم‪,,‬ك آمين‪ -‬آني‪,,‬ون در دم‪,,‬اي ‪ 250‬درج‪,,‬ه‬
‫فارنهایت نسبت به دماي ‪ 180‬درجه فارنهایت افزايش مي يابد‪.‬‬

‫شکل (‪ :)8-4‬سرعت خوردگي فلز كربن استيل بر حسب غلظت هاي متفاوت از آنيون هاي مختلف نمك‬
‫مقاوم حرارتي در دماي ‪ 180‬درجه فارنهایت‬
‫‪ -4-3-4‬اثر غلظت آنيون هاي نمك مقاوم حرارتي بر ‪ PH‬محلول آمين و ت‪¢¢‬أثيرآن‬
‫بر خوردگي‬

‫به طور كلي هر ع‪,‬املي ك‪,‬ه ب‪,‬اعث ك‪,‬اهش ‪ PH‬محل‪,‬ول آمين ش‪,‬ود س‪,‬بب اف‪,‬زايش خ‪,‬وردگي در‬
‫سيستم مي شود‪ .‬از آن جايي كه افزايش غلظت آنيون هاي اس‪,,‬يدي نم‪,,‬ك مق‪,,‬اوم ح‪,,‬رارتي ب‪,,‬اعث‬
‫كاهش ‪ PH‬محلول آمين مي شود‪ ،‬در نتيج‪,,‬ه اف‪,,‬زايش خ‪,,‬وردگي را در سيس‪,,‬تم در پي دارد‪ .‬اث‪,,‬ر‬
‫غلظت اسيد بر‪ PH‬محلول آمين را مي توان با رابطه ذيل محاسبه نمود‬
‫(‪)4-1‬‬

‫براي هر آمین در دماي اتاق (‪ 25‬درجه سانتیگراد) مشخص مي باشد‪ ]]+AminH .‬هم‬ ‫كه‬
‫غلظت آمين پروتونه شده مي باشد كه طبق فرضی كه صورت گرفته‪ ،‬براب‪,,‬ر ب‪,,‬ا ان‪,,‬دازه غلظت‬
‫اس‪,,‬يدهاي اض‪,,‬افه ش‪,,‬ده ب‪,,‬ه محل‪,,‬ول مي باش‪,,‬د‪ ]]Amine .‬هم غلظت ک‪,,‬ل آمين ص‪,,‬رف نظ‪,,‬ر از آن‬
‫مقداري كه با اسيد ها خنثي شده اند‪ ،‬می باشد‪ .‬چنانچه ‪ PH‬محلول آمين خيلي بيشتر از ‪ Pka‬يك‬
‫اسيد ضعيف باشد‪ ،‬اين اسيد همچون يك اسيد قوي عمل مي كند و تمامًا با آمين واكنش مي دهند‬

‫‪103‬‬
‫و به فرم نم‪,,‬ک آمین‪-‬آنیون در می آید‪ .‬ش‪,,‬کل (‪ PH )9-4‬محاس‪,,‬به ش‪,,‬ده توس‪,,‬ط معادل‪,,‬ه (‪)1-4‬‬
‫بعنوان تابعی از غلظت های مختلف از اسید ه‪,‬ای متف‪,‬اوت را نش‪,‬ان می ده‪,‬د‪ .‬ب‪,‬ا توج‪,‬ه ب‪,‬ه این‬
‫شکل‪ ،‬با افزایش غلظت اسیدهاکاهش ‪ PH‬محلول ‪ MDEA‬مشاهده می ش‪,,‬ود‪ .‬همچ‪,,‬نین ت‪,,‬أثير‪PH‬‬
‫بر خوردگي را مي توان در ش‪,‬كل (‪ )10-4‬ك‪,‬ه نتيج‪,‬ه ي‪,‬ك آزم‪,‬ايش ب‪,‬ا متیل دی اتان‪,‬ل آمین ‪50‬‬
‫درصد و چند آنيون اسيدي در دمای ‪ 250‬درجه فارنهایت‪ ،‬در كنار فلز ك‪,,‬ربن اس‪,,‬تيل مي باش‪,,‬د‬
‫مشاهده نمود‪ .‬با توجه به شكل‪ PH ،‬محلول آمين كه از افزايش غلظت آني‪,,‬ون ه‪,,‬ا سرچش‪,,‬مه مي‬
‫گيرد باعث افزايش سرعت خوردگي براي فلز كربن استيل مي شود‪.‬‬

‫شکل (‪ PH :)9-4‬محاسبه شده توسط معادله (‪ )1-4‬بعنوان تابعی از غلظت های مختلف از اسید های‬
‫متفاوت برای محلول ‪ 50%‬وزنی ‪MDEA‬‬

‫شکل (‪ :)10-4‬تأثير‪ PH‬محاسبه شده با توجه به غلظت های مختلف از اسیدهای متفاوت‪ ،‬بر سرعت‬
‫خوردگي فلز كربن استيل برای محلول ‪ MDEA %50‬وزنی در دمای ‪ 250‬درجه فارنهایت‬

‫به طور كلي هنگامي كه سطح كربن استيل در مجاورت محلول آمين اندكي خورده مي ش‪,,‬ود‪،‬‬
‫نمك هاي آمين مقاوم حرارتي به آهن اكسيد شده چسبيده و م‪,,‬وجب مي ش‪,,‬وند ك‪,,‬ه س‪,,‬طح فل‪,,‬ز در‬
‫معرض خوردگي بيشتر قرار بگيرد‪ .‬جدول (‪ )1-4‬نشان مي دهد كه ثابت تعادل تركيب ‪ +Fe3‬و‬
‫اسيد اگزاليك چندين برابر ثابت تعادل تركيب ‪ +Fe3‬و اسيد فرمي‪,,‬ك ‪ ،‬اس‪,,‬تيك و ‪ . . .‬اس‪,,‬ت‪ .‬اين‬
‫نشان مي دهد كه ميل آنيون اگزاالت به چسبيدن به اليه اكسيد يا س‪,,‬ولفيد آهن تش‪,,‬كيل ش‪,,‬ده روي‬

‫‪104‬‬
‫ديواره مخازن و دستگاه ها چندين برابر ميل چسبندگي آنيون هاي ديگر به اين اليه مي باش‪,,‬د[‬
‫‪.]19‬‬

‫جدول (‪ :)1-4‬ثابت تعادل ترکیب آهن و اسیدهای مختلف‬

‫يون كلرايد باعث انواع خوردگي از قبيل خوردگي شياري‪ ،‬حفره اي‪ ،‬تنشي و عمومي بر روي‬
‫فلزات استنلس استيل و كربن استيل مي شود‪ .‬با توجه به نتايج تحقيق‪,,‬ات گ‪,,‬روه ‪ Dow‬ح‪,,‬د مج‪,,‬از‬
‫تجمع يون كلرايد به صورت نمك كلرايد‪ -‬آمين در محل‪,,‬ول ‪ ppm500‬اعالم ش‪,,‬ده اس‪,,‬ت ك‪,,‬ه در‬
‫صورت تجاوز اين مقدار از حد مجاز‪ ،‬خوردگي (به خصوص خ‪,,‬وردگي تنش‪,,‬ي ) ب‪,,‬ه ص‪,,‬ورت‬
‫فزاينده اي افزايش مي يابد‪ .‬اين گروه اعالم كردند كه حد مجاز تجمع ي‪,,‬ون كلراي‪,,‬د ب‪,,‬ه ص‪,,‬ورت‬
‫نمك سديم‪ -‬كلرايد در محلول خيلي باالتر از اين مق‪,,‬دار و براب‪,,‬ر ب‪,,‬ا ‪ ppm1000‬در سيس‪,,‬تم مي‬
‫باشد‪ .‬بنابراين نمك سديم‪ -‬كلرايد خورندگي بسيار كمتري به نمك كلرايد‪-‬آمين دارا مي باشد[‪17‬‬
‫]‪ .‬از آنجايي كه خوردگي س‪,,‬االنه هزين‪,,‬ه ه‪,,‬اي هنگف‪,‬تي را ب‪,,‬ر روي ص‪,,‬نايع متحم‪,,‬ل مي ش‪,,‬ود‪.‬‬
‫جهت كاهش و كنترل خ‪,,‬وردگي منتج‪,,‬ه از نم‪,,‬ك ه‪,,‬اي آمين مق‪,,‬اوم ح‪,,‬رارتي توص‪,,‬يه ه‪,,‬ايي ش‪,,‬ده‬
‫است‪ ،‬از جمله آن حد مجاز آنيون ه‪,‬اي نم‪,‬ك مق‪,‬اوم ح‪,‬رارتي در محل‪,‬ول آمين مي باش‪,‬د ك‪,‬ه در‬
‫جدول (‪ )2-4‬ارائه شده است[‪ .]21،19‬البته كل نمك هاي آمين مق‪,,‬اوم ح‪,,‬رارتي نباي‪,,‬د بيش‪,,‬تر از‬
‫‪ 5/0‬در صد از كل محلول را به خود اختصاص بدهند[‪.]17،1‬‬

‫جدول (‪ :)2-4‬حد مجاز آنیون های آلی و غیر آلی در محلول آمین های مختلف‬
‫آ لی‬ ‫(‪ )ppm‬حد مجاز‬ ‫غیر آ لی‬ ‫(‪ )ppm‬حد مجاز‬

‫‪Acetate‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪Choloride‬‬ ‫‪500‬‬

‫‪Formate‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪Sulfate‬‬ ‫‪500‬‬

‫‪Oxalat‬‬ ‫‪250‬‬ ‫‪Sulfite‬‬ ‫‪500‬‬

‫‪105‬‬
 ‫‪Glycolate‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪Thiosulfate‬‬ ‫‪10000‬‬

‫‪Molonate‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪Thiocyanate‬‬ ‫‪10000‬‬

‫‪Succinate‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪Nitrate‬‬ ‫‪500‬‬

‫‪ -4-4‬روش هاي جلوگيري از خوردگي در سيستم هاي آمين [‪]17،1‬‬

‫رعايت نكات زير مي تواند خوردگي را تا حد زیادی كاهش داده و ار ض‪,,‬ايعات و مش‪,,‬كالت آن‬
‫بكاهد و بازده سيستم را افزايش دهد‪.‬‬
‫‪ -1‬جلوگيري از ورود اكسيژن به سيستم‪.‬‬
‫‪ -2‬رعايت سرعت سيال در حد مطل‪,‬وب ك‪,‬ه ب‪,‬اعث كن‪,‬ده ش‪,‬دن فيلم محاف‪,,‬ظ س‪,‬ولفور آمين و‬
‫تشديد خوردگي نشود‪.‬‬
‫‪ -3‬مكانهاي ساكن و مرده در سيستم وجود نداشته باشد‪ ،‬چون باعث تجمع مواد جامد معل‪,,‬ق‬
‫می شود و خوردگي تشديد موضعي مي‌شود‪.‬‬
‫‪ -4‬استفاده از حداقل زانويي در مسيرها‪.‬‬
‫‪ -5‬كنترل دماي برج احياء و ريبويلرها كه معموًال بس‪,,‬ته ب‪,,‬ه ن‪,,‬وع آمين و سيس‪,,‬تم متغ‪,,‬ير مي‬
‫باشد‪ .‬دماي بيش از حد باعث تجزيه حرارتي و تشديد خوردگي مي شود‪.‬‬
‫‪ -6‬استفاده از آلياژ هاي مناسب و مقاوم در برابر خوردگي در مسير هاي گازهاي اسيدي ‪.‬‬

‫‪106‬‬
 ‫فصل پنجم‬
‫روش های جداسازی آلودگی ها از‬
‫محلول آمین‬

‫اصوال بهترین راه حل مقابله با آلودگی محل‪,,‬ول آمین پیش‪,,‬گیری و از بین ب‪,,‬ردن منب‪,,‬ع و عوام‪,,‬ل‬
‫تولید آنهاست که در نهایت خوردگی سیستم به حداقل خود می رسد و بعالوه اینکه میزان عم‪,,‬ر‬
‫و کار دستگاه های مقابله با آلودگی کاهش می یابد‪ .‬در این فصل به بررس‪,,‬ی روش‪,,‬های مت‪,,‬داول‬
‫جداسازی آلودگی هایی که در فصل دوم به آنها اشاره شد‪ ،‬می پردازیم‪.‬‬

‫‪ -5-1‬جداسازی هيدروكربن ه‪¢‬اي محل‪¢‬ول‪ ،‬م‪¢‬واد ش‪¢‬یمیایی ت‪¢‬زریقی و ذرات جام‪¢‬د‬

‫معلق در محلول آمین‬

‫‪ -5-1-1‬فیلتراسیون‬

‫‪107‬‬
‫با تمام م‪,‬راقبت ه‪,‬ایی ک‪,‬ه در کن‪,‬ترل ص‪,,‬حیح واح‪,‬د ه‪,‬ای ف‪,,‬رآوری گ‪,‬از از نقط‪,‬ه نظ‪,‬ر رع‪,‬ایت‬
‫فاکتورهای مهم بهره برداری بعم‪,,‬ل می آید‪ ،‬اق‪,,‬داماتی مث‪,,‬ل نص‪,,‬ب فیل‪,,‬تر گ‪,,‬از ت‪,,‬رش ورودی و‬
‫سیستم فیلتراسیون آمین برای کاهش خوردگی الزم و ضروری اس‪,,‬ت[‪ .]7،1‬اهمیت اس‪,,‬تفاده از‬
‫فیلتر برای گاز ترش ورودی و بکارگیری سیستم فیلتراسیون ب‪,,‬رای محل‪,,‬وا آمین را میت‪,,‬وان ب‪,,‬ه‬
‫این صورت بیان کرد که با فرض نبودن فیلتر گ‪,‬از ت‪,‬رش و سیس‪,‬تم فیل‪,‬تر محل‪,‬ول آمین چنانچ‪,‬ه‬
‫مواد زائد همراه گاز ورودی به سیستم آمین ‪ ppm 1‬باشد‪ ،‬بطور مث‪,,‬ال در واح‪,,‬دی ب‪,,‬ا ظ‪,,‬رفیت‬
‫‪ ،MMSCFD 86‬ضرف ‪ 11‬ماه ح‪,,‬دود ‪ 800‬کیل‪,,‬وگرم رس‪,,‬وب فق‪,,‬ط از این طریق در سیس‪,,‬تم‬
‫انباشته می شود و چنانچه محصوالت ناشی از خوردگی سیستم نیز به آن اف‪,,‬زوده ش‪,,‬ود‪ ،‬مس‪,,‬لما‬
‫ادامه بهره برداری میسر نخواهد بود[‪.]7‬‬

‫‪ -5-1-1-1‬فیلتر گاز ترش ورودی‬

‫همانطور که در فصول گذشته گفته شد آلودگی های همراه گاز ترش شامل مواد زیر است‪.‬‬
‫مایعات‪ :‬شامل‪ :‬روغن مربوط به شیرها‪ ،‬آب ت‪,,‬رش‪ ،‬بازدارن‪,,‬ده ه‪,,‬ای خ‪,,‬وردگی چ‪,,‬اه ه‪,,‬ا و خ‪,,‬ط‬
‫لوله‪ ،‬هیروکربن های سنگین و ‪...‬‬
‫مواد جامد شامل‪ :‬رسوبات‪ ،‬محصوالت خوردگی‪ ،‬ذرات بسیار ریز جامد‪ ،‬سولفید آهن و ‪....‬‬
‫با قرار دادن یک فیلتر معمولی مانند انواع جداکنن‪,,‬ده ه‪,,‬ای س‪,,‬اده‪ ،‬مق‪,,‬دار قاب‪,,‬ل توج‪,,‬ه ای از این‬
‫مواد را از جریان گاز جدا کرد‪ ،‬و از ورود آنها به سیستم و آلوده کردن محلول آمین جلوگیری‬
‫کرد‪ .‬البته ذرات ریز جامد‪ ،‬در این دستگاه ها قابل تفکیک از جریان گاز نب‪,,‬وده و وارد سیس‪,,‬تم‬
‫آمین می گردند[‪.]7‬‬

‫‪ -5-1-1-2‬پریکوت فیلتر‬

‫وظیفه اصلی این فیلتر جداسازی ذرات ریز جامد در محلول آمین می باش‪,,‬د‪ .‬توان‪,,‬ایی پریک‪,,‬وت‬
‫فیلتر ها در جداسازی مواد جامد ‪ ،‬معموال تا ‪ 99‬درص‪,,‬د ذرات ‪ 10‬میک‪,,‬رون ب‪,,‬ه ب‪,,‬اال اس‪,,‬ت‪ .‬از‬
‫مزایای پریکوت فیلتر این است که مدت زمان بهره برداری آن نس‪,,‬بت ب‪,,‬ه فیل‪,,‬تر ه‪,,‬ای معم‪,,‬ولی‬
‫بیشتر است‬
‫دو نوع پریکوت فیلتر وجود دارد‪ .‬پریکوت فیلتر ورقه ای و پریکوت فیل‪,‬تر لول‪,‬ه ای عم‪,‬ودی‪،‬‬
‫که نوع اول آن مورد مصرف بیشتری دارد‪ .‬در واحد های فرآوری گاز‪ ،‬این نوع فیلتر قب‪,,‬ل از‬
‫فیلتر کربن قرار می گیرد[‪.]7،1‬‬

‫‪ -5-1-1-3‬فیلتر کربن فعال‬

‫‪108‬‬
‫این نوع فیلتر جهت جذب و رفع آلودکی هایی از قبیل آنتی فوم ها‪ ،‬بازدارن‪,,‬ده ه‪,,‬ای خ‪,,‬وردگی‪،‬‬
‫هیدروکربن های مایع‪ ،‬روغن و ‪ ...‬بکار می رود‪ .‬طبق گفت‪,,‬ه بعض‪,,‬ی از محققین‪ ،‬فیل‪,,‬تر ک‪,,‬ربن‬
‫قابلیت جذب مقادیر بسیار کم و انتخابی محصوالت فساد و تجزیه آمین مانند اس‪,,‬ید ه‪,,‬ای آلی را‬
‫دارا می باشد‪ .‬فیلترهای کربن‪ ،‬بسته به نوع کربن فعال مورد استفاده در این نوع فیلتر ها‪ ،‬ه‪,,‬ر‬
‫کدام محدودیت خاص خود را دارند‪ .‬کربن فعالی که برای جداسازی هیدروکربن ه‪,,‬ای س‪,,‬نگین‬
‫طراحی شده است در مقابل مواد با سطح فعال که وزن مولکولی کم دارند‪ ،‬زیاد موثر نخواهن‪,,‬د‬
‫بود‪ .‬بالعکس کربن فعالی که برای جذب موادی که سطح فع‪,,‬ال داش‪,,‬ته و دارای وزن مولک‪,,‬ولی‬
‫کمتری می باشند‪ ،‬طراحی شده باشد‪ ،‬در مقابل هیدروکربن های سنگین‪ ،‬زودتر آلوده شده ودر‬
‫آن گرفتگی ایجاد می کنند‪ .‬بطور کلی فیلتر کربن فعال باعث خارج کردن م‪,,‬واد محل‪,,‬ول زائ‪,,‬د‪،‬‬
‫جلوگیری از تشدید خوردگی و پدیده کف‪ ،‬ونهایتا کاهش چشمگیر ضایعات آمین می گردد[‪7،1‬‬
‫]‪.‬‬

‫‪ -5-2‬جداسازی نمک ه‪¢¢‬ای مق‪¢¢‬اوم ح‪¢¢‬رارتی و محص‪¢¢‬والت فس‪¢¢‬اد و تجزیه آمین از‬
‫محلول آمین‬

‫جهت جداسازي نمك مقاوم حرارتي از محلول دي اتانول آمين روش هاي مختلفي ارائه شده‬
‫است كه عبارت اند از[‪:]22،9،8،1‬‬
‫‪ -1‬روش هاي احياء موقت‬
‫‪ -‬جايگزين كردن آمين كار كرده و آمين كار نكرده و تميز‬
‫‪ -‬خنثي سازي نمك هاي آمين مقاوم حرارتي‬
‫‪ -2‬روش هاي احياء كامل‬
‫‪ -‬بستر تعويض يوني‬
‫‪ -‬الكترودياليز‬
‫‪ -‬احیای حرارتی (تقطیر)‬
‫از روشهایی ک‪,,‬ه در ب‪,,‬اال ب‪,,‬ه آنه‪,,‬ا اش‪,,‬اره ش‪,,‬د‪ ،‬تنه‪,,‬ا‪ ،‬روش احیای ح‪,,‬رارتی اس‪,,‬ت ک‪,,‬ه ب‪,,‬رای‬
‫جداسازی نمک های مقاوم حرارتی‪ ،‬محصوالت فساد و تجزیه آمین و ذرات جامد معلق در‬
‫محلول آمین‪ ،‬بطور مشترک کاربرد دارد‪ .‬بقیه روش‪,‬ها‪ ،‬تنه‪,‬ا ب‪,‬رای جداس‪,‬ازی نم‪,‬ک ه‪,‬ای‬
‫مقاوم حرارتی از محلول آمین بکار گرفته می شوند‪.‬‬

‫‪ -5-2-1‬روش های احیاء موقت‪:‬‬

‫‪ -5-2-1-1‬جايگزين كردن آمين كار كرده و آمين كار نكرده و تميز‬

‫‪109‬‬
‫در اين روش حالل آميني را كه آلودگي هاي آن از حد استاندارد صنايع نفت و گ‪,,‬از گذش‪,,‬ته‪ ،‬از‬
‫رده خارج مي كنند و آمين كار نكرده و تميز را جايگزين آن مي كنند‪ .‬واحدهاي ف‪,,‬رآوري گ‪,,‬از‬
‫طوري طراحي شده اند كه توسط محلول كامًال تميز بدون هيچ مشكلي كار مي كنن‪,,‬د‪ .‬هزين‪,,‬ه ي‬
‫باالي جايگزيني محلول آمين تميز و هزينه ي بسيار باالي دفع محلول آمين آلوده شده در محيط‬
‫زيست دو موردي هستند كه باعث شده اين روش در صنايع نفت و گاز ت‪,,‬ا ح‪,,‬د زي‪,,‬ادي ب‪,,‬ه ك‪,,‬ار‬
‫گرفته نشود‪ .‬آلكانل آمين ه‪,,‬ا ب‪,,‬ه آس‪,,‬اني در محي‪,,‬ط زيس‪,,‬ت قاب‪,,‬ل تجزي‪,,‬ه نيس‪,,‬تند و نمي توانن‪,,‬د در‬
‫سيستم ه‪,,‬اي فاض‪,,‬الب ش‪,,‬هري ف‪,,‬رآوري ش‪,,‬وند‪ ،‬بن‪,,‬ابراين اين روش ب‪,,‬راي محي‪,,‬ط زيس‪,,‬ت تهدي‪,,‬د‬
‫بزرگي محسوب مي شود‪ .‬دو روش تزريق محلول آلوده ش‪,,‬ده در چ‪,,‬اه ه‪,,‬اي عمي‪,,‬ق و س‪,,‬وزاندن‬
‫محلول آمين روش هاي رايج دفع محلول آمين مي باشند كه از نظر زيست محيطي و اقتص‪,‬ادي‬
‫به هيچ عنوان قابل قبول نيستند[‪.]22‬‬

‫‪ -5-2-1-2‬خنثی سازی نمک های مقاوم حرارتی‬

‫در این روش از مواد قلیایی قوی‪ ،‬مانند هیدروکسید سدیم‪ ،‬هیدروکسید پتاسیم‪ ،‬کربن‪,,‬ات س‪,,‬دیم و‬
‫کربنات پتاسیم‪ ،‬جهت خنثی سازی این نمکها و احیاء دوباره آمین استفاده می شود‪ .‬این ب‪,,‬از ه‪,,‬ا‬
‫از حالل آمین از لحاظ خاصیت قلیایی قویتر هس‪,,‬تند‪ ،‬بن‪,,‬ابراین طب‪,,‬ق واکنش (‪ )1-5‬ب‪,,‬ا اض‪,,‬افه‬
‫کردن آنها به محلول آمین‪ ،‬با نمک های مق‪,,‬اوم وارد واکنش می ش‪,,‬وند و خ‪,,‬ود‪ ،‬ج‪,,‬ایگزین آمین‬
‫پروتونه می شوند و تولید نمک مقاوم حرارتی ساده ای را که از نظر خاصیت خورندگی اث‪,,‬ر‬
‫کمتری نسبت به نمک های آمین مقاوم حرارتی در سیستم دارند را می کند‪ ،‬و آمین غ‪,,‬یر فع‪,,‬ال‬
‫را دوباره احیاء می کنند[‪.]23،22،4،1‬‬

‫(‪)5-1‬‬

‫عموما محلول خنثی س‪,,‬ازی را در ورودی پمپ ه‪,,‬ای آمین تم‪,,‬یز اض‪,,‬افه می کنن‪,,‬د زیرا در این‬
‫نقطه مقدار گازهای اس‪,,‬یدی مث‪,,‬ل ‪ CO2‬و ‪ H2S‬در محل‪,,‬ول آمین خیلی کم اس‪,,‬ت‪ .‬و از واکنش این‬
‫بازهای قوی با گازهای اسیدی محافظت می شود[‪ .]23‬عموم‪,,‬ا غلظت ترکیب‪,,‬ات محل‪,,‬ول خن‪,,‬ثی‬
‫سازی طوری انتخاب می شود که محلول خنثی سازی بتواند ‪ 1/0‬دبی محل‪,,‬ول آمین در گ‪,,‬ردش‬
‫را داشته باشد و برای خنثی سازی ‪ 80‬درصد از نمک های مقاوم حرارتی موثر باشد[‪ .]1‬این‬
‫محلول ها طی واکنش انج‪,,‬ام ش‪,,‬ده ب‪,,‬اعث رس‪,,‬وب‪ ،‬بص‪,,‬ورت جام‪,,‬د‪ ،‬در سیس‪,,‬تم می ش‪,,‬وند البت‪,,‬ه‬
‫پیشنهاد شده جهت کمتر شدن این رسوبات بهتر است از محلول هیدروکسید پتاسیم‪ ،‬جهت خنثی‬
‫سازی استفاده شود‪ ،‬همچنین استفاده اضافی از محل‪,,‬ول خن‪,,‬ثی کنن‪,,‬ده دارای مع‪,,‬ایبی اس‪,,‬ت[‪.]23‬‬
‫این محلول های اضافی با گاز های اسیدی موجود در گاز مانند ‪ H2S ,CO2‬وارد واکنش می‬
‫شوند که در برج احیاء برگشت پذیر نیستند ‪ .‬واکنش به قرار زیر است[‪:]4‬‬

‫(‪)5-2‬‬

‫‪110‬‬
 ‫(‪)5-3‬‬

‫دو روش قبلي به طور موقت جهت جدا سازي نمك هاي آمين مقاوم ح‪,,‬رارتي از محل‪,,‬ول آمين‪،‬‬
‫روش هاي مفيدي هس‪,,‬تند‪ ،‬ام‪,,‬ا هم‪,,‬انطور ك‪,,‬ه گفت‪,,‬ه ش‪,,‬د روش اول از نظ‪,,‬ر زم‪,,‬اني داراي ت‪,,‬أثير‬
‫پذيري كوتاه و بسيار هزينه بر می باشد و همچنين از نظر زيست محيطي تهديدي براي محي‪,,‬ط‬
‫اطراف ما به حساب مي آيند و در روش دوم خود موادي ك‪,,‬ه جهت بهب‪,,‬ود ش‪,,‬رايط عملي‪,,‬اتي ب‪,,‬ه‬
‫محلول آمين اضافه مي كنند با گذشت زمان و با باال رفتن غلظتشان در محلول‪ ،‬خود به عن‪,,‬وان‬
‫يك آلودگي در محلول آمين محسوب مي شوند‪ .‬بنابراين مي توان اين گونه نتيجه گ‪,,‬رفت ك‪,,‬ه دو‬
‫روش فوق مقدمه اي براي حذف موقتي آلودگي ها از محلول امين مي باشند و براي جداس‪,,‬ازي‬
‫نمك هاي آمين مقاوم حرارتي به طور پيوس‪,,‬ته و كام‪,,‬ل و ب‪,,‬دون خط‪,,‬رات ج‪,,‬انبي باي‪,,‬د از روش‬
‫هاي ديگري هم استفاده كرد‪ .‬با استفاده از اين روش ها صنايع به درصد خلوص باالي محل‪,,‬ول‬
‫آمين‪ ،‬پس از جداسازي نمك هاي مقاوم حرارتي دست مي يابند‪.‬‬

‫‪ -5-2-2‬روشهای احیاء کامل‬

‫‪ -5-2-2-1‬تعویض بستر یونی‬

‫اولین بار این روش در سال ‪ 1977‬توسط ‪ Klare & Morgan‬به ثبت رسید‪ .‬در این روش محل‪,‬ول‬
‫آمین که حاوی آنیون ها وکاتیون ه‪,‬ای نم‪,‬ک ه‪,‬ای مق‪,‬اوم ح‪,‬رارتی اس‪,‬ت در تم‪,‬اس ب‪,‬ا یک بس‪,‬تر‬
‫رزینی آنیونی و کاتیونی قرار می گیرد و این رزین ها آنیون ه‪,‬ا و ک‪,‬اتیون ه‪,‬ا را از محل‪,‬ول آمین‬
‫جدا می کند[‪.]1‬‬
‫بستر آنیونی‪ ،‬اول آن دسته از آنیون هایی را ک‪,‬ه آس‪,‬ان از محل‪,‬ول آمین ج‪,‬دا می ش‪,‬وند ولی س‪,‬خت‬
‫احیاء می شوند را جدا می کند‪ ،‬و بستر دوم آن دسته از آنیون هایی که به س‪,,‬ختی از محل‪,,‬ول آمین‬
‫جدا می شوند ولی به راحتی احیاء می شوند را جدا می کند‪ .‬واگر محلول آمین حاوی کاتیون ه‪,,‬ای‬
‫) باشد یک بستر ک‪,‬اتیونی قب‪,‬ل از این دو مرحل‪,‬ه ق‪,‬رار می گ‪,‬یرد[‪24‬و‪ .]1‬از‬ ‫فلزی (‬
‫محلول های قلیایی قوی مانند هیدروکسید سدیم‪ ،‬با توجه ب‪,‬ه ن‪,‬وع رزین ب‪,‬رای احیاء بس‪,‬تر رزینی‬
‫استفاده می شود‪ .‬شکل (‪ )1-5‬شماتیکی از فرآیند تعویض بستر یونی را نشان می دهد[‪]25‬‬
‫مکانیزم واکنش به صورت زیر است[‪:]1‬‬

‫(‪)5-4‬‬

‫(‪)5-5‬‬

‫یک شرکت معتبر به نام ‪ Eco-Tec‬سیستمی را طراحی کرده به نام ‪ AmiPur‬که هم اکنون در ‪25‬‬
‫پاالیشگاه نفت و گاز در ‪ 10‬کشور جهان بطور موف‪,‬ق ک‪,‬ار می کنن‪,‬د‪ .‬اص‪,‬ول ک‪,‬ار و واکنش ه‪,‬ای‬

‫‪111‬‬
‫انجام شده در این سیستم مانند توضیحات باال و واکنش های ش‪,‬ماره (‪ )4-5‬و (‪ )5-5‬می باش‪,‬د[‪25‬‬
‫]‪.‬‬
‫شکل (‪ )2-5‬شماتیکی از سیستم ‪ AmiPur‬را نشان می دهد‪: .‬‬

‫شکل ( ‪ :)1 -5‬فرآیند احیاء حالل آمین به روش تعویض بستر یونی‬

‫‪112‬‬
 ‫شکل ( ‪ :)2 -5‬سیستم طراحی شده توسط شرکت معتبر )‪ Eco-Tec (AmiPur‬جهت جداسازی آنیون های نمک‬
‫مقاوم حرارتی‬

‫‪ -5-2-2-2‬الکترودیالیز‬

‫اولین بار این روش در سال ‪ 1988‬توسط ‪ Bacon‬به ثبت رس‪,‬ید[‪ .]1‬الکترودیالیز از یک جریان‬
‫مستقیم و یک غشاء انتخابگر نسبت به یون ها استفاده می کند که یون ها را از یک طرف محفظه‬
‫محلول آمین که بین دو غش‪,‬اء ق‪,‬رار دارد ب‪,‬ه ط‪,‬رف دیگ‪,‬ر ه‪,‬دایت می کن‪,‬د[‪ .]27،1‬ش‪,‬کل (‪)3-5‬‬
‫شماتیکی از یک سل الکترودیالیز می باشد[‪:]1‬‬

‫شکل ( ‪ :)3 -5‬شماتیکی از یک سل الکترودیالیز‬

‫سل شامل ردیف های متناوب از غشا های انتخابگر آنیون (‪ )A‬و کاتیون (‪ )C‬می باشد ک‪,,‬ه بین‬
‫دو الکترود قرار گرفتند‪ .‬سل های الکترودیالیز اقتصادی می توانند شامل ‪ 100‬یا بیشتر از این‬
‫غشاءهای ردیفی باشند‪ .‬هنگامی که یک جریان از محلول آمین از بین این دو الکترود و غش‪,,‬اء‬
‫) به س‪,,‬مت کات‪,,‬د از غش‪,,‬اء عب‪,,‬ور می‬ ‫های بین این دو عبور می کند کاتیون ها (‬
‫) به سمت آند از غشاء عبور می کن‪,‬د‪ .‬آنیون ه‪,‬ا می‬ ‫کنند و همچنین آنیون ها (‬
‫توانند به داخل غشاء تعویض آنیون (‪ )A‬رسوخ کنند اما نمی توانند به غشاء تع‪,,‬ویض ک‪,,‬اتیون (‬
‫‪ )C‬نفوذ کنند‪ ،‬همچنین کاتیون ها می توانند به داخل غشاء تعویض کاتیون (‪ )C‬رسوخ کنند ام‪,,‬ا‬
‫نمی توانند به غشاء تعویض آنیون (‪ )A‬نفوذ کنند[‪.]27‬‬

‫‪ -5-2-2-3‬روش احیاء حرارتی(تقطیر)‬

‫از روش تقطیر جهت جداسازی محلول آمین (آب و آمین) از کلیه آل‪,,‬وده کنن‪,,‬ده ه‪,,‬ایی ک‪,,‬ه نقط‪,,‬ه‬
‫جوشی باالتر از آمین دارا می باشند‪ ،‬مانند محصوالت فس‪,,‬اد و تجزیه آمین‪ ،‬ذرات ریز جام‪,,‬د‬
‫معلق و نمک های مقاوم حرارتی استفاده می شود‪ .‬در این روش آب وآمین به عنوان محص‪,,‬ول‬
‫مقطر با ارزش از باالی برج خارج می شوند و آلوده کننده ها به عنوان محصول پس مان‪,,‬د در‬
‫پایین برج ته نشین می شوند[‪.]28،22‬‬

‫‪113‬‬
‫برای جداسازی نمکه‪,,‬ای مق‪,‬اوم ح‪,,‬رارتی از آمین ه‪,,‬ای ن‪,,‬وع اول مانن‪,,‬د مون‪,,‬و اتان‪,,‬ل آمین و دی‬
‫گالیکول آمین‪ ،‬بدلیل اینکه این نوع آمین ها در دمای نرمال جوش خودش‪,,‬ان پایدار هس‪,,‬تند‪ ،‬از‬
‫روش تقطیر در فشار اتمسفریک استفاده می شود‪ ،‬اما چون آمین های ن‪,,‬وع دوم و س‪,,‬وم‪ ،‬مانن‪,,‬د‬
‫دی اتانل آمین و متیل دی اتانل آمین در دمای جوش نرمال خ‪,,‬ود ناپایدار هس‪,,‬تند و ب‪,,‬ه س‪,,‬رعت‬
‫تجزیه می شوند‪ ،‬از روش تقطیر در خالء برای جداس‪,,‬ازی نم‪,,‬ک ه‪,,‬ای مق‪,,‬اوم ح‪,,‬رارتی از این‬
‫حالل ها استفاده می شود[‪.]1‬‬
‫در سال ‪ 1963‬کمپانی های ‪ jeferson chemicals‬و ‪ Dow‬فرآیند تقطیر در فشار اتمسفریک را‬
‫جهت احیاء حالل ‪ MEA‬پیشنهاد دادند‪ .‬این فرآیند که یک فرآیند تقطیر در فشار اتمسفریک می‬
‫باشد‪ ،‬در حقیقت بصورت یک کتری جوشان بوده که با شعله آتش و یا با بخار اشباع گرم ش‪,,‬ده‬
‫عمل می کند و ظرفیت این در حدود ‪ 1‬یا ‪ 2‬درصد جریان اص‪,,‬لی محل‪,,‬ول ش‪,,‬یمیایی در گ‪,,‬ردش‬
‫می باشد‪ .‬جریان خوراک بصورت پیوسته و از طریق لول‪,,‬ه کنارگ‪,,‬ذر وارد ظ‪,,‬رف تقط‪,,‬یر می‬
‫شود‪ .‬در این فرآیند از محلول کربنات و بی کربنات سدیم برای خنثی س‪,,‬ازی اولیه نم‪,,‬ک ه‪,,‬ای‬
‫مقاوم حرارتی استفاده می شود‪ .‬شکل(‪ ،)4-5‬شماتیکی از این فرآیند را نشان می دهد[‪.]1‬‬

‫‪MEA‬‬ ‫شکل (‪ :)4-5‬فرآیند تقطیر پیوسته در فشار اتمسفریک را جهت احیاء حالل‬

‫در سال ‪ kenny 1974‬و همکارانش فرآیندی برای جداسازی آلودگیهای محلول ‪ DGA‬را ارائه‬
‫دادند که شبیه به فرآیند احیاء ‪ MEA‬بوده‪ ،‬با این تفاوت که بر خالف ف‪,,‬ر آین‪,,‬د احیاء ‪ MEA‬ک‪,,‬ه‬
‫یک فر آیند پیوسته می باشد‪ ،‬فرآیند احیاء ‪ DGA‬یک فرآیند نیمه پیوس‪,,‬ته می باش‪,,‬د‪ .‬در ش‪,,‬کل (‬
‫‪ )5-5‬شماتیکی از فر آیند احیاء ‪ DGA‬نشان داده شده است[‪.]1‬‬

‫‪114‬‬
 ‫‪DGA‬‬ ‫شکل (‪ :)5-5‬فرآیند تقطیر نیمه پیوسته در فشار اتمسفریک را جهت احیاء حالل‬
‫‪ Butwell‬و همکارانش در سال ‪ 1982‬فرآیندی را برای احیاء حالل ‪ ،DIPA‬ارائ‪,‬ه کردن‪,‬د‪ .‬این‬
‫فرآیند‪ .‬فشار عملیاتی در این فرآین‪,,‬د خالء و کم‪,,‬تر از ‪ mmHg 50‬می باش‪,,‬د‪ .‬در این سیس‪,,‬تم از‬
‫برج تقطیری با ‪ 14‬سینی می شود و توزیع بخار به برج بصورت مستقیم ص‪,,‬ورت می پ‪,,‬ذیرد‪.‬‬
‫در این سیستم هیچ بازیافت حرارتی وجود ندارد‪ ،‬و ‪ DIPA‬احیاء ش‪,,‬ده بوس‪,,‬یله پمپ ب‪,,‬ه سیس‪,,‬تم‬
‫گردش آمین باز می گردد‪ .‬شکل (‪ )6-5‬شماتیکی از فرآیند احیاء ‪ DIPA‬را نشان می دهد[‪.]1‬‬

‫‪DIPA‬‬ ‫شکل (‪ :)6-5‬فرآیند تقطیر تحت فشار خالء (‪ ) mmHg 50‬جهت احیاء حالل‬

‫در سال ‪ 1963‬همچنین ‪ Anon‬فرآیند تقطیر با بستر نمک مذاب در فشار اتمسفریک را ب‪,‬رای‬
‫احیاء حالل ‪ DEA‬ارائه داد‪ .‬این فرآیند طوری طراحی شده است ک‪,,‬ه مش‪,,‬ابه فرآین‪,,‬د تقط‪,,‬یر در‬

‫‪115‬‬
‫فشار اتمسفریک عمل می نماید‪ .‬پایداری حرارتی ‪ DEA‬آنقدر پایین اس‪,,‬ت ک‪,,‬ه جداس‪,,‬ازی نم‪,,‬ک‬
‫های مقاوم حرارتی بدون استفاده از فرآیند بس‪,,‬تر نم‪,,‬ک م‪,,‬ذاب و در سیس‪,,‬تم تقط‪,,‬یر اتمس‪,,‬فریک‬
‫معمولی و تقطیر در خالء امکان پذیر نمی باشد‪ .‬در این فرآیند احیاء محل‪,,‬ول ‪ DEA‬ح‪,,‬دود ‪2-5‬‬
‫درصد از جریان اصلی آنرا از طریق لوله کنار گذر به دستگاه تقطیر با بستر مذاب هدایت می‬
‫کنند‪ .‬زمانیکه محلول ‪ DEA‬در حال وارد شدن به قسمت فوقانی برج تقط‪,,‬یر می باش‪,,‬د‪ ،‬جریان‬
‫‪ KOH‬که در حدود ‪ 75-100‬درصد بیش‪,,‬تر از مق‪,,‬دار م‪,,‬ورد نیاز ب‪,,‬رای آزاد س‪,,‬ازی ‪ DEA‬می‬
‫باشد به جریان آمین تزریق می شود‪ .‬جریان محلول از طریق پکین‪,,‬گ ه‪,,‬ای برج‪,,‬ک در امت‪,,‬داد‬
‫پایین و بسوی بستر نمک های مذاب سرازیر می گردد‪ .‬مخلوط نمک ه‪,,‬ا در بس‪,,‬تر نم‪,,‬ک ه‪,,‬ای‬
‫مذاب درست در درجه حرارت ذوب نمک ها و در مق‪,‬داری انتخ‪,‬اب و نگه‪,‬داری می ش‪,‬ود ک‪,‬ه‬
‫نمک های ناخ‪,‬الص را ذوب ک‪,‬رده‪ ،‬ولی تجزیه ننماید‪ .‬آمین آزاد و آب در محل‪,‬ول ورودی ب‪,‬ه‬
‫بستر نمک های مذاب بالفاصله تبدیل ب‪,,‬ه بخ‪,,‬ار ش‪,,‬ده و بخ‪,,‬ارات حاص‪,,‬له در دس‪,,‬تگاه کندانس‪,,‬ور‬
‫تقطیر و مایع می گردد‪ .‬محلول آمین بدست آمده سپس به مخزن ‪ DEA‬برگشت داده می ش‪,,‬ود و‬
‫نمک های مقاوم حرارتی ساده در بستر نمک های مذاب باقی می ماند‪ .‬ب‪,,‬ه علت تقط‪,,‬یر س‪,,‬ریع‬
‫‪ DEA‬در این روش‪ ،‬تجزیه جزئی آمین مشکل مهمی نبوده و هرز رفت آمین در حد نرمال می‬
‫باشد[‪ .]7،1‬شکل (‪ ،)7-5‬شماتیکی از فرآیند تقطیر با بستر نمک مذاب را نشان می دهد[‪.]1‬‬

‫‪DEA‬‬ ‫شکل (‪ :)7-5‬فرآیند تقطیر با بستر نمک مذاب در فشار اتمسفریک برای احیاء حالل‬

‫در سال ‪ Paulsen 1955‬و همکارانش ‪ ،‬فرآیند تقطیر در فشار اتمسفریک را ب‪,,‬رای جداس‪,,‬ازی‬
‫نمک های مقاوم از حالل ‪ DEA‬ارائه دادند‪ .‬در این فرآیند ابتدا محلولی که ح‪,,‬اوی نم‪,,‬ک ه‪,,‬ای‬
‫مقاوم حرارتی می باشد جهت خنثی سازی آنها‪ ،‬هیدروکسید سدیم اضافه می شود‪ .‬س‪,,‬پس‪ 90‬ت‪,,‬ا‬
‫‪ 95‬درصد آب محلول ‪ ،DEA‬توسط تقطیر از محلول جدا می ش‪,,‬ود‪ .‬در ادام‪,,‬ه ب‪,,‬ه محل‪,,‬ولی ک‪,,‬ه‬

‫‪116‬‬
‫حاوی ‪ 5‬تا ‪ 10‬درصد آب می باش‪,,‬د جهت رس‪,,‬وب دادن نم‪,,‬ک ه‪,,‬ای س‪,,‬دیم‪ -‬آنیون نم‪,,‬ک مق‪,‬اوم‬
‫حرارتی مقداری الکل ایزو پروپیل اضافه می شود‪ ،‬و در حین عبور این محلول از یک فیل‪,,‬تر‪،‬‬
‫نمکهای مقاوم حرارتی ساده از محلول جدا میشود‪ .‬بع‪,,‬د از عملیات فیلتراس‪,,‬یون‪ ،‬الک‪,,‬ل بوس‪,,‬یله‬
‫عملیات تقطیر از حالل جدا می شود[‪.]1‬‬

‫فهرست منابع‬

‫‪Kohl, K. Nielsen, R. (1997). "Gas Purification". Gulf Publishing Co., .1‬‬

‫‪Fifth Edition‬‬

‫‪117‬‬
Maddox, R.N. (1985). "Gas Conditioning and Processing". Third ed. .2
.Oklahoma

‫ فرآوری و آماده سازی گاز‬.‫ بیژن هنرور‬،‫ ترجمه داریوش موال‬.‫ ان‬.‫ رابرت‬،‫ مادوکس‬.3
1385 ،‫ جلد چهارم‬.‫ شیرین سازی گاز و مایع‬:‫طبیعی‬

Hatche, N. A. Keller, A. E. "Are You Simulation Amines Too Clean?". .4

.Optimized Gas Treating Inc

Gas Treating Products and services. “UCARSOL HS 102 Solvent For .5

.Selective H2S Removal”. Dow Chemical Company

Steward, E.J. Lanning, R.A. (1994). "Reduce Amine Plant Solvent .6

.Losses". Gas/Spec Technology Group

8-6 ،‫ مشهد‬.‫ سمینار کاربردی آمین در واحدهای شیرین سازی گاز‬،‫ مجموعه مقاالت‬.7
1368 ‫شهریور‬
Haws, R. (2001). "Contaminat In Amine Gas Treating". CCR .8
.Technology Inc

Haws, R. Jenkins, J. (2000). "Contaminat Report In Amine Gas .9

.Treating Service". CCR Technology Inc

Arby, R.G. F. Dupart, R.S. (1995). "Amine Plant Troubleshooting And .10
.Optimization ". Gas/Spec technology Group

.MEA Reclaiming". CCR Technologies Inc.Technical Bulletin" .11

12. Kenny, M. L. Meisen, A. (1985). "Mechanisms and Kinetics

Diethanolamine Degradation". Ind. Eng. Chem. Fundam. Vol. 24, pp.
129-140.

13. Hsu, C. S. Kim, C. J. (1985). "Diethanolamine (DEA) Degradation

Under Gas-Treating Condition". Ind. Eng. Chem. Prod. Res. Dev. Vol.
24, pp. 630-635.

.DEA Reclaiming". CCR Technologies Inc.Technical Bulletin" .14

118
15. Dawodu, O. F. Meisen, A. (1997). "Methyl-Diethanolamine
Degradation- Mechanism and Kinetics".The Canadian Journal Of
Chemical Engineering. Vol. 75, pp. 861-871.

16. Chakma, A. Meisen, A. (1994). "Mechanism and Kinetics COS-

Induced Diethanolamine Degradation". Ind. Eng. Chem. Res. Vol. 33,
pp. 480-487.

Rooney, P.C. Dupart, M.S. (2000). "Corrosion in Alkanolamine .17

.Plants: Causes and Minimization". Gas/Spec Technology Group

Sargent, A. (2001). "Texas Gas Plant Face Ongoing Battle With .18
.Oxygen Contamination". Gas/Spec Technology Group

Rooney, P.C. Bacon, T.R. Dupart, M.S. (1997). "Effect Of Heat .19
Stable Salt On MDEA Solution Corrosivity". Gas/Spec Technology
.Group

Dupart, M.S. Bascon, T.R. Edwards, D.J. (1993). "Understanding .20

Corrosion In Alkanolamine Gas Treating Plant". Gas/Spec Technology
.Group

Solvent Quality Guidelines". CCR Technologies Inc.Technical " .21

.Bulletin

Abedinzadegan, A. M. (1999). "Amine Degradation: Problems, .22

Review Of Research Achievements, Recovery Techniques". United State
.Patent No.5912387

Rooney, P. C. Jackson, L. T. (1999). "Amine Heat Stable .23

.Neutralization Having Reduce Solids". United State Patent No.5912387

Caberly, S. H. Leaven, T. H. (1998). "Amine Heat Stable Removal .24

.From Type∏ Anion Exchange resin". United State Patent No.5788864

Keller, A. E. (1990). "Reactivation of Spent Alkanolamine". United .25

.State Patent No.4970344

119
Shao, J. Group Leader-Oil & Gas. "Amine Purification System (Ami .26
pur)-Continuous Heat Stable Salt Removal From Amine Solution". Eco-
.Tec Inc. Canada

Byszewski, C. H. (2003). "Process For The Removal Of Heat Stable .27

.Amine Salt". United State Patent No.6517700 B2

28. Carlson, S. Canter, S. Jenkins, J. (2001). “Canadian Gas Treating

Solvent Quality Control – Unique Challenges”. CCR Technologies Ltd.

120