Zaliczenie
ANABOLIZM I KATABOLIZM WĘGLOWODANÓW
1. Trawienie i wchłanianie węglowodanów
Głównym miejscem trawienia węglowodanów pochodzenia dietetycznego są jama ustna i górny odcinek jelita
cienkiego. W procesie tym uczestniczą enzymy nazywane ogólnie glikozydazami (enzymami amylolitycznymi). Są one
specyficzne wobec określonych wiązań glikozydowych. Należą one do klasy hydrolaz.
ZWIERZĘTA WSZYSTKOŻERNE / MIESOŻERNE
Podstawowe cukry pokarmowe:
Skrobia i glikogen
I etap – jama ustna
Amylaza ślinowa
o jest głównym enzymem trawiącym skrobię i
glikogen (brak jej jednak u psa)
o działa w pH 6.7
o w obecności jonów Cl-
o hydrolizuje wiązania alfa-1,4-glikozydowe
o w wyniku jej działania powstają dekstryny
(oligosacharydy złożone z 6-7 reszt glukozy),
trisacharydy, maltoza i izomaltoza
II etap – jelito cienkie
Amylaza trzustkowa
o kontynuuje proces rozkładu skrobi w jelicie
cienkim
o rozkłada wiązania α-1,4-glikozydowe do
maltozy i izomaltozy
o działa w pH 6,7-7,2
o aktywator: jony Cl-
o enzym soku trzustkowego
____________ ___________ ______________
Na powierzchni nabłonka górnego jelita czczego
dochodzi do rozpadu dwucukrów z udziałem
disacharydaz. Maltaza i izomaltaza rozkładają
(odpowiednio) maltozę i izomaltozę do glukozy.
Laktaza hydrolizuje laktozę do galaktozy i glukozy, a
sacharaza rozkłada sacharozę do glukozy i fruktozy.
ZWIERZĘTA ROŚLINOŻERNE
Podstawowe cukry pokarmowe
Błonnik i heteroglikany
I etap
W przewodzie pokarmowym zwierząt roślinożernych, a
przede wszystkim u przeżuwaczy, saprofitują bakterie
produkujące beta-amylazę, zdolną do trawienia celulozy
(gdzie reszty glukozy połączone są wiązaniami beta-
gikozydowymi, na które nie działają amylazy ślinowa i
trzustkowa). Mimo to wykorzystanie celulozy jako
materiału energetycznego u tych zwierząt jest ograniczone.
1. Trawienie celulozy: Odbywa się ono przy udziale
celulaz bakteryjnych, które powodują rozpad
celulozy kolejno do prostych łańcuchów –
celodekstyn i dalej do oligosacharydów 🡪
celobiozy 🡪 glukozy
2. Trawienie celobiozy : Odbywa się przy udziale
celobiazy lub fosforylazy celobiozowej
(wytwarzane są przez mikroorganizmy bytujące w
przewodzie pokarmowym), które prowadzą do
powstania glukozo-1-fosforanów
3. Pektyny są trawione przez pektynoesterazy
(wydzielane przez pierwotniaki), które prowadzą
do powstania kwasu pektynowego – produktem
ubocznym jest alkohol metylowy.
4. Kwas pektynowy jest trawiony przez
poligalakturonidazę do kwasu galakturonowego
który może być wykorzystywany do syntezy
fruktozy
5. Skrobia i dekstryny – rozkładane są przez amylazę
do maltozy a potem przez glikozydazy do glukozy
6. Heksozy ulegają procesom prowadzącym do
powstawania kwasów: pirogronowego i
mlekowego, a dalej przekształceniu ich w LKT
(lotne kwasy tł.).
Procesy te noszą nazwę fermentacji Do momentu
wytworzenia kwasu pirogronowego wszystkie mają ten
sam tor przemian. Rożnice dotycza dalszych etapów.
***
Trawienie węglowodanów w jelicie cienkim przeżuwaczy
nie ma większego znaczenia, ponieważ sok trzustkowy tych

Wchłanianie
Cukry proste są wchłaniane głównie w początkowym
odcinku jelita cienkiego – szybkość ich wchłaniania
nie jest zależna od ich stężenia ani od wielkości
cząsteczek ale zależy od rodzaju wchłanianego
cukru:
Najszybciej wchłaniana jest:
1. galaktoza i glukoza (na zasadzie aktywnego
transportu związanego z fosforylacją tych
cukrów)
2. Fruktoza ( na zasadzie dyfuzji)
zwierząt wykazuje słabe działanie amylolityczne.
LKT są transportowane przez ścianę żwacza do krwi.
Błony nabłonka żwacza są przepuszczalne zarówno dla
kwasów zdysocjowanych jak i niezdysocjowanych. Do krwi
mogą jednak przechodzić tylko kwasy niezdysocjowane,
dawcą jonu wodorowego dla zobojętniania anionów tych
kwasów jest wodorowęglan, który w komórkach
nabłonkowych może być rozkładany przez anhydrazę
węglanową do CO2. CO2 może być wykorzystany przez
tkanki lub zostać wydzielony do żwacza, gdzie może
ponownie zostać związany w wodorowęglan

3. Pentoza (na zasadzie dyfuzji) Wchłanianie LKT zachodzi drogą dyfuzji zależnej od
metabolizmu komórek nabłonkowych. Na dyfuzję
 Ale przy dużym stężeniu w jelicie mogą być wywierają wpływ: pH, gradienty elektryczne treści żwacza i
także wchłaniane dwucukry – maltoza (która krwi.
może być we krwi rozszczepiana na
cząsteczki glukozy), sacharoza czy laktoza (są
one eliminowane z krwioobiegu przez nerki).
Podsumowując:
Wchłanianie może odbywać się przez:

Transport wtórnie aktywny

Glukoza i galaktoza wchłaniają się szybko, wbrew gradientowi

stężeń, wymagają zużycia energii i obecności jonu sodowego.

Dyfuzja ułatwiona (przez nośnik)

Fruktoza, mannoza, pentozy są wchłaniane zgodnie z gradientem

stężeń. Transport odbywa się w wyniku tworzenia przejściowego
połączenia nośnik-substrat, które ulegając rozpadowi uwalnia
substrat do wnętrza komórki.

2. Losy wchłoniętych węglowodanów

Po wchłonięciu cukrów z przewodu pokarmowego do krążenia obwodowego, muszą być one wchłonięte do wnętrza
komórek różnych narządów.

 Dostają się do wątroby poprzez krążenie wrotne. Ponad połowa glukozy zostaje w wątrobie zmagazynowana
w formie glikogenu. Część zostaje w niej przetworzona do własnych celów metabolicznych
 Mięśnie zużywają glukozę zarówno do zaspokojenia bieżących potrzeb energetycznych, jak i do syntezy
glikogenu
 Tkanka tłuszczowa przekształca ją do kwasów tłuszczowych i triacylogliceroli, które są bardziej wydajnym
materiałem energetycznym niż glikogen.

Monosacharydy przenoszone w krwiobiegu dostarczają energii różnym tkankom i narządom organizmu. Komórki w
organizmach wykorzystują glukozę jako główne źródło energii do procesu oddychania komórkowego. Glikogen
stanowi rezerwuar glukozy, który może być uwalniany, gdy organizm potrzebuje dodatkowej energii.

3. Synteza glikogenu z glukozy (glikogeneza, znaczenie)

Utrzymanie ciągłej dostępności glukozy wymaga magazynowania nadmiaru tego cukru w okresie sytości, w formie
nadającej się do natychmiastowego uwolnienia w okresie głodu. Funkcję takiego rezerwuaru glukozy pełni glikogen,
który jest rozgałęzionym polisacharydem złożonym z reszt alfa-D-glukozy. Odcinki proste zawierają reszty glukozy
zespolone wiązaniami alfa-1,4, natomiast rozgałęzienia powstają poprzez wiązania glikozydowe alfa-1,6. Głównym
rezerwuarem glikogenu jest wątroba i mięśnie szkieletowe. Glukoza pochodząca z gikogenu wątrobowego trafia do
krwi i wykorzystywana jest przez różne narządy, natomiast ta pochodząca z glikogenu mięśniowego zużywana jest w
obrębie komórki mięśniowej.

Proces syntezy glikogenu z alfa-D-glukozy to glikogenogeneza / glikogeneza. Zachodzi w cytosolu i wymaga energii w
postaci ATP i UTP.

I. Synteza UDP-glukozy.

Glukoza jest fosforylowana przez heksokinazę lub glukokinazę . Produkt reakcji - glukozo-6-fosforan - ulega
izomeryzacji do glukozo-1-fosforanu. Reakcję katalizuje fosfoglukomutaza. Glukozo-1-fosforan wchodzi w reakcję z
UTP. Powstaje UDP-glukoza. Reakcja jest katalizowana przez pirofosforylazę UDP-glukozy. Drugi produkt reakcji -
pirofosforan (PPi) - jest hydrolizowany do dwóch cząsteczek nieorganicznego fosforanu (Pi).

II. Synteza startera

Do zainicjowania syntezy nowej cząsteczki glikogenu potrzebny jest fragment łańcucha glikogenowego, pełniący
funkcję startera tej reakcji. Jest on łatwo dostępny w komórce, w której zapas glikogenu nie został do końca
wyczerpany. Powstaje w wyniku niepełnego rozpadu wcześniej istniejących cząsteczek glikogenu.
W przypadku braku startera musi on zostać zsyntetyzowany. Glikogenina – białko pełniące funkcję akceptora i
enzymu. Pierwsza reszta glukozy wytwarza wiązanie glikozydowe pomiędzy grupą –OH przy 1 węglu glukozy, a grupą
- OH tyrozyny, zawartej w glikogeninie. Glikogenina przyłącza kilka następnych reszt glukozowych z UDP-glukozy,
wytwarzając wiązania glikozydowe typu a-1,4. Powstaje krótki łańcuch oligosacharydowy (starter).

III. Wydłużanie łańcucha

Wydłużanie łańcucha glikogenu polega na przenoszeniu reszt glukozy z UDP-glukozy na nieredukujący koniec
rosnącego łańcucha i wytwarzaniu coraz to nowych wiązań glikozydowych pomiędzy grupą –OH przy C1 aktywnej
glukozie przenoszonej przez UDP i grupą - OH w pozycji C4 glukozy już wbudowanej do łańcucha glikogenowego. Tą
drogą powstają kolejne wiązania glikozydowe a-1,4. Rekcja ta jest katalizowana przez syntazę glikogenową.
Wydłużanie łańcucha wiąże się ze zużyciem jednej cząsteczki UTP. Powstający UDP jest fosforylowany do UTP przez
kinazę difosfonukleozydowq,, zgodnie z równaniem: UDP + ATP ➔ UTP + ADP.

IV. Rozgałęzianie łańcucha glikogenowego

Rozgałęzienia łańcucha glikogenowego powstają pod działaniem 1,4-1,6-transglukozydazy, zwanej także enzymem
rozgałęziającym. Enzym ten odłącza fragment łańcucha prostego od strony końca nieredukującego, rozkładając
wiązanie a-1,4, i wiąże go końcem redukującym z grupą - OH w pozycji C6 jednej z reszt glukozy znajdujących się w
głębi łańcucha. Powstaje wiązanie a-1,6-glikozydowe. Pojawia się nowy koniec nieredukujący, który może być dalej
wydłużany przez syntazę glikogenową. Proces ten jest wielokrotnie powtarzany. Wzrasta więc liczba końców
nieredukujących i stopień rozgałęzienia cukru.

4. Aktywacja fosforylazy glikogenowej

Aktywacja fosforylazy glikogenowej jest kluczowym procesem regulacji glikogenolizy, czyli rozkładu glikogenu w
organizmach. Fosforylaza glikogenowa to enzym, który katalizuje proces fosforolizy wiązań alfa-1,4-glikozydowych
glikogenu do glukozo-1-fosforanu.

Enzym ten występuje w dwóch postaciach: fosforylazy glikogenowej a (aktywnej) i fosforylazy glikogenowej b
(nieaktywnej). Fosforylacja enzymu, zachodząca z udziałem kinazy fosforylazy glikogenowej, przekształca formę b w
formę a. Odłączenie reszt fosforanowych przez odpowiednią fosfatazę zamienia aktywną postać a w nieaktywną
postać b. Działanie enzymu ustaje, gdy łańcuch zostanie skrócony do 4 reszt glukozylowych, licząc od miejsca
rozgałęzienia. Pozostaje produkt, zwany dekstryną graniczną, niepodlegający dalszemu rozkładowi przez fosforylazę
glikogenową.
 5. Kontrola aktywności syntetazy glikogenowej w mięśniu
6. Kontrola aktywności fosforylazy mięśniowej

W mięśniach szkieletowych degradacja glikogenu wzmaga się podczas wysiłku, a synteza - podczas spoczynku.

 Regulacja allosteryczna - Syntaza glikogenowa i fosforylaza glikogenowa są wrażliwe na zmiany stężeń

niektórych metabolitów i stan energetyczny komórki. W stanie sytości stężenie glukozo-6-fosforanu w
komórce jest wysokie. Aktywuje on allosterycznie syntazę glikogenową do produkcji glikogenu, a hamuje
allosterycznie fosforylazę glikogenową. Jednocześnie fosforylaza jest hamowana allosterycznie przez ATP. W
mięśniach fosforylaza glikogenowa jest aktywowana przez adenozynomonofosforan (AMP).
 Regulacja hormonalna - Metabolizm glikogenu pozostaje pod kontrolą układu hormonalnego. Insulina nasila
proces glikogenogenezy, a adrenalina i glukagon pobudzają glikogenolizę .
o Insulina (wydzielana gdy dużo glukozy we krwi)
 Sygnalizuje mięśniom, że poziom glukozy we krwi jest wystarczający do magazynowania, co
prowadzi do aktywacji syntazy glikogenowej oraz hamowania degradacji glikogenu, poprzez
defosforylację fozforylazy a
o Glukagon (wydzielany gdy mało glukozy we krwi)
 Wiąże się z receptorami na powierzchni kom. mięśniowych i dochodzi do aktywacji białka G
związanego z cyklicznym AMP, który fosforyluje fosforylazę glikogenową, prowadząc do jej
aktywacji
o Adrenalina
 Połączenie z receptorami adrenergicznymi na powierzchni kom. mięśniowych aktywuje
kaskadę sygnałów, która prowadzi do aktywacji białka G związanego z cAMP, który
fosforyluje fosforylazę glikogenową, jak w przypadku glukagonu

7. Rozkład glikogenu wątrobowego do glukozy (glikogenoliza)

W kilka godzin po posiłku stężenie glukozy we krwi maleje do wartości wymagającej uzupełnienia jej ubytku.
Zmniejszenie stosunku insulina : glukagon skutkuje pobudzeniem glikogenolizy w wątrobie. Produkt glikogenolizy
wątrobowej - wolna glukoza - przenika do krwi i jest transportowana do innych narządów.

Dominującym mechanizmem w rozkładzie glikogenu jest fosforoliza wiązań a-1,4. Mechanizmem wspomagającym
jest hydrolityczny rozkład wiązań a-1,6, występujących w miejscu rozgałęzień cząsteczki glikogenu. Niewielka ilość
glikogenu rozkłada się w lizosomach szlakiem hydrolitycznym, z udziałem enzymu lizosomalnego a-1,4-glukozydazy
(kwaśnej maltazy). Produktem fosforolizy jest glukozo-1-fosforan, a produktem hydrolizy jest wolna glukoza.

I. Skracanie łańcucha

Polega na fosforolitycznym rozkładzie wiązań alfa-1,4 poprzez odłączanie kolejnych reszt glukozy od końca
nieredukującego w postaci glukozo-1-fosforanu. Zużywany jest nieorganiczny fosforan (Pi). Proces jest katalizowany
przez fosforylazę glikogenową. Dzięki silnie rozgałęzionej strukturze glikogenu rozkład tego polisacharydu może
zachodzić jednocześnie w wielu miejscach cząsteczki, co pozwala na szybkie uwalnianie glukozo-1-fosforanu.
Efektem działania tego enzymu jest skracanie łańcucha glikogenu i zbliżenie końca nieredukującego do miejsca
rozgałęzienia łańcucha. Działanie enzymu ustaje, gdy łańcuch zostanie skrócony do 4 reszt glukozylowych, licząc od
miejsca rozgałęzienia. Pozostaje produkt, zwany dekstryną graniczną, niepodlegający dalszemu rozkładowi przez
fosforylazę glikogenową,. Dalsza fosforoliza glikogenu zachodzi po przebudowie dekstryny granicznej przez enzym
usuwający odgałęzienia oraz hydrolizę wiązań a-1,6.

II. Usuwanie rozgałęzień

Dekstryna graniczna staje się substratem dla enzymu usuwającego rozgałęzienia. Cząsteczka tego enzymu wykazuje 2
aktywności katalityczne: glukozydazową i transferazową. Ta pierwsza odcina na drodze hydrolitycznej fragment
złożony z 3 reszt glukozy związany z miejscem rozgałęzienia i przenosi go na koniec nieredukujący innego łańcucha,
powodując jego wydłużenie. Jedno wiązanie α-1,4 jest rozkładane, inne syntetyzowane. Ostatnia reszta glukozy,
związana w miejscu rozgałęzienia wiązaniem α-1,6 jest uwalniana hydrolitycznie przez alfa-1,6-glikozydazę i
uwalniana jest wolna glukoza. Znika przeszkoda w postaci rozgałęzienia i fosforylaza glikogenowa dalej może skracać
łańcuch.

III. Przemiana glukozo-1-fosforanu

Glukozo-I -fosforan, powstający w trakcie fosforolizy glikogenu, ulega konwersji do glukozo-6-fosforanu pod
działaniem fosfoglukomutazy. Glukozo-6-fosforan, powstający w wątrobie, jest łatwo przekształcany do wolnej
glukozy. Enzym hydrolityczny - glukozo-6-fosfataza - odłącza fosforan. Powstaje wolna glukoza, która może przenikać
do krwi i zasilać inne narządy.

8. Glikoliza (wzory1, enzymy, znaczenie)

Glikoliza jest szlakiem metabolicznym przekształcającym glukozę do pirogronianu lub mleczanu w celu dostarczenia
komórce energii w postaci ATP oraz substratów do innych procesów metabolicznych. Wszystkie reakcje glikolizy
zachodzą w cytosolu. Proces ten zachodzi we wszystkich komórkach, a dla niektórych z nich tj. erytrocyty jest
jedynym źródłem energii.

GLIKOLIZA TLENOWA – przekształcenie glukozy do pirogronianu, zachodzące w warunkach tlenowych:

Faza zużywająca energię

I. Fosforylacja glukozy

Fosforylacja glukozy w pozycji C6, z wytworzeniem glukozo-6-fosforanu. Dawcą reszty fosforanowej jest ATP. Proces
ten katalizowany jest przez heksokinazę lub glukokinazę. Reakcja jest nieodwracalna i prowadzi do zakotwiczenia
glukozy we wnętrzu komórki, bo estry fosforanowe nie mogą przenikać przez błonę komórkową, gdyż nie ma
odpowiednich przenośników.

Heksokinaza – enzym mało swoisty, ma wysokie powinowactwo do glukozy, co stanowi efektywną fosforylację,
hamowana jest przez produkt reakcji glukozo-6-fosforan

Glukokinaza – w wątrobie, wbrew nazwie nie jest swoista dla glukozy, ma niższe powinowactwo do glukozy niż
heksokinaza, więc prędkość max reakcji jest osiągana przy wysokich stężeniach glukozy, działa przy odpowiednio
wysokim stęż. Glukozy np. po wysokowęglowodanowym posiłku, nie jest hamowana przez glukozo-6-fosforan

II. Izomeryzacja glukozo-6-fosforanu do fruktozo-6-fosforanu

Zmiany aldozy w ketozę. Katalizowana jest prze fosfoheksoizomerazę. Reakcja odwracalna.

III. Fosforylacja fruktozo-6-fosforanu

Produktem jest fruktozo-1,6-bisfosforan, katalizowana jest przez fosfofruktokinazę-1 (PFK-1). Reakcja nieodwracalna.
Nazywana jest etapem ograniczającym prędkość glikolizy. Prędkość jest regulowana dostępnością fruktozo-6-
fosforanu, ATP, oraz przez efektory allosteryczne.

Pewna ilość fruktozo-6-fosforanu jest przetwarzana do fruktozo-2,6-bisfosforanu pod działaniem fosfofruktokinazy-

2. Jej produktem jest fruktozo-2,6-bisfosforan, który nie podlega dalszym przekształceniom drogą glikolizy.

Regulacja przez poziom energii w komórce PFK-1 jest hamowana allosterycznie przez wysokie stężenia ATP i
cytrynianu. Podobny efekt wywiera wzrost stężenia jonów H + (zakwaszenie komórki). Inaczej wysokie stężenie AMP
wywiera dodatni efekt allosteryczny. Sygnalizuje, że zasoby energetyczne zostały wyczerpane i aktywuje PFK-1.
Fruktozo-2,6-bisfosforan jest najsilniejszym aktywatorem allosterycznym PFK-1.

IV. Rozpad fruktozo-1,6-bis-fosforanu

Pod działaniem aldolazy fruktozo-1,6-bis-fosforan rozpada się (odwracalnie) na dwa fragmenty trójwęglowe: aldehyd
3-fosfoglicerynowy i fosfodihydroksyaceton.

V. Izomeryzacja fosfotrioz
Obydwa produkty reakcji aldolazowej są izomerami nawzajem w siebie przechodzącymi. Reakcję izomeryzacji
katalizuje izozmeraza fosfotriozowa. Reakcja zachodzi szybko i odwracalnie. Aldehyd-3-fosfoglicerynowy jest
natychmiast włączany do kolejnego etapu glikolizy, w tym czasie fosfodihydroksyaceton odtwarza go, przemieniając
się w niego.

VI. Utlenianie aldehydu 3-fosfoglicerynowego

Produktem 1,3-bis-fosfoglicerynian. Reakcja katalizowana przez dehydrogenazę 3-fosfogliceroaldehydową. W

procesie tym grupa aldehydowa jest utleniana do karboksylowej. NAD+ zostaje zredukowany do NADH Jest to jedyna
reakcja oksydoredukcji zachodząca w przebiegu glikolizy tlenowej.

Zasoby NAD+ w cytosolu są ograniczone, dlatego powstający NADH musi być ponownie utleniony, aby glikoliza
mogła być kontynuowana. W warunkach tlenowych odtwarzanie NAD+ zachodzi poprzez utlenianie NADH w
mitochondrialnym łańcuchu oddechowym.

Faza generująca energię

VII. Powstawanie ATP z 1,3-bis-fosfoglicerynianu i ADP

Reszta fosforanowa z 1,3-bis-fosfoglicerynianu zostaje przeniesiona na ADP z wytworzeniem ATP, a 1,3-bis-

fosfoglicerynian przekształca się w 3-fosfoglicerynian. Katalizuje kinaza fosfoglicerynianowa. Reakcja odwracalna.

Energia zmagazynowana w wiązaniu bezwodnikowym pomiędzy grupą karboksylową 3-fosfoglicerynianu i

fosforanem zostaje przekazana bezpośrednio z tego substratu na nowe wiązanie bezwodnikowe pomiędzy ADP i Pi
(fosforylacja substratowa). Biorąc pod uwagę, iż z jednej cząsteczki glukozy powstają dwie fosfotriozy, łączny zysk
energetyczny, w przeliczeniu na 1 cząsteczkę glukozy, wynosi 2 cząsteczki ATP. Rekompensuje to utratę 2 cząsteczek
ATP zużytych do fosforylacji glukozy i fruktozo-6-fosforanu. Dalsze etapy glikolizy generują zysk energetyczny.

VIII. Przemieszczanie fosforanu z C3 do C2

Powstały 3-fosfoglicerynian ulega izomeryzacji do 2-fosfoglicerynianu. Reakcja jest katalizowana przez mutazę
fosfoglicerynianową i polega na wewnątrzcząsteczkowym przemieszczeniu reszty fosforanowej. Jest odwracalna.

IX. Dehydratacja 2-fosfoglicerynianu

Dehydratacja (odłączenie H2O) od 2-fosfoglicerynianu przez enolazę powoduje redystrybucję energii w obrębie
przekształcanego substratu, a to prowadzi do wytworzenia wiązania bogatego w energię pomiędzy C2 a fosforanem.
Powstaje fosfoenolopirogronian, zawierający bogate w energię wiązanie enolofosforanowe. Reakcja jest odwracalna.

X. Powstawanie pirogronianu

Fosfoenolopirogronian –--kinaza pirogronianowa---> pirogronian (samorzutnie z niestabilnego enolu w stabilny

keton)

Jest to reakcja nieodwracalna. Następuje przekazanie grupy fosforanowej na ADP. Powstaje pirogronian i kolejna
cząsteczka ATP kosztem energii uwolnionej z fosfoenolopirogronianu. Po raz drugi zachodzi fosforylacja substratowa.
Ponieważ z jednej cząsteczki glukozy powstają 2 cząsteczki pirogronianu, łączny zysk energetyczny na tym etapie
glikolizy wynosi 2 cząsteczki ATP.

Jest to drugi etap ograniczający prędkość glikolizy. Kinaza pirogronianowa wątroby jest aktywowana allosterycznie
przez fruktozo-1,6-bis-fosforan, powstający we wcześniejszej reakcji. Wynika stąd, iż aktywność obydwu kinaz:
fosfofruktokinazy-1 i kinazy pirogronianowej są ściśle sprzężone. W zrost aktywności fosfofruktokinazy-1 skutkuje
wzrostem produkcji fruktozo-1,6-bis-fosforanu, a ten aktywuje kinazę pirogronianową. ATP i alanina hamują
działanie kinazy pirogronianowej. Ponadto aktywność kinazy pirogronianowej jest regulowana przez fosforylację i
defosforylację białka enzymatycznego. Fosforylowana postać tego enzymu jest nieaktywna, postać niefosforylowana
jest aktywna. Glukagon pobudza fosforylację, przez co unieczynnia, a insulina pobudza defosforylację, przez co
aktywuje ten enzym.

GLIKOLIZA BEZTLENOWA – przekształcanie glukozy w mleczan zachodzące w warunkach beztlenowych

W glikolizie beztlenowej NADH+H + nie jest utleniany przez mitochondrialny łańcuch oddechowy, ale przez końcowy
produkt glikolizy, czyli pirogronian. Cząsteczka pirogronianu redukuje się do mleczanu i utlenia NADH+H + do NAD +.
Reakcję tą katalizuje dehydrogenaza mleczanowa.

Reakcja katalizowana przez dehydrogenazę mleczanową jest odwracalna. Kierunek jej przebiegu zależy od wartości
stosunku pirogronian/mleczan i NADH/NAD+. W mięśniu szkieletowym (pracującym) stosunek NADH/NAD+ jest
wysoki, reakcja przebiega w kierunku mleczanu. W wątrobie i w mięśniu sercowym stosunek NADH/NAD+ jest niski,
reakcja przebiega w kierunku pirogronianu.

Glikoliza beztlenowa zachodzi w komórkach nieposiadających mitochondriów (erytrocyty, trombocyty) lub w

komórkach niedostatecznie zaopatrywanych w tlen (komórki mięśni podczas wysiłku). Glikoliza tlenowa jest
zahamowana także w sytuacji, gdy ilość powstającego NADH przekracza możliwość jego utleniania przez łańcuch
oddechowy.

9. Efekty energetyczne beztlenowej i tlenowej przemiany glukozy

Glikoliza tlenowa:

 Produkcja - 10 cz. ATP

(4 cz. na drodze fosforylacji substratowej, 6 cz. na drodze fosforylacji oksydacyjnej w łańcuchu oddechowym)
 Zysk - 8 cz. ATP
(2 cz. zużywane są na fosforylację glukozy i fruktozo-6-fosforanu)

Przemiana 1 cząsteczki glukozy do 2 cząsteczek pirogronianu dostarcza 8 cząsteczek ATP. Pirogronian, końcowy
produkt glikolizy tlenowej, zachowuje większość energii zawartej w glukozie. Energia ta uwalnia się w kolejnych
etapach rozpadu pirogronianu.

Glukoza + 2Pi + 2NAD+ + 2ADP ➔ 2 pirogronian + 2ATP + 2NADH + 2H+

2NADH + 2H+ + O2 + 6ADP + 6Pi ➔ 2NAD+ + 2H2O +6ATP

Glikoliza beztlenowa:

 Produkcja - 4 cz. ATP

(na drodze fosforylacji substratowej)
 Zysk – 2 cz. ATP
(2 cz. zużywane są na fosforylację glukozy i fruktozo-6-fosforanu)

Glikoliza beztlenowa jest mniej wydajna pod względem energetycznym niż glikoliza tlenowa.

Przemiana 1 cząsteczki glukozy do 2 cząsteczek mleczanu dostarcza jedynie 2 cząsteczek ATP. Obydwie powstają
drogą fosforylacji substratowej. W warunkach beztlenowych nie funkcjonuje bowiem łańcuch oddechowy, a tym
samym fosforylacja oksydacyjna.

Glukoza+ 2Pi + 2ADP ➔ 2 mleczan + 2ATP + 2H2O

10. Przemiany kwasy pirogronowego

 Oksydacyjna dekarboksylacja pirogronianu
o Zachodzi w mitochondriach
o Katalizowana przez kompleks dehydrogenazy pirogronianowej zlokalizowany w macierzy
mitochondrialnej
o Pirogronian odłącza CO2, a pozostający fragment dwuwęglowy utlenia się do acetylo~S-CoA
o Grupy acetylowe będące produktem tej reakcji włączane są do Cyklu Krebsa, mogą być użyte
jako substrat syntezy kwasów tłuszczowych, cholesterolu, ciał ketonowych lub do reakcji
acetylacji
 Karboksylacja pirogronianu do szczawiooctanu
o Katalizowana przez karboksylazę pirogronianową
 o Szczawiooctan jest kluczowym metabolitem glukoneogenezy i cyklu krebsa, przenośnikiem grup
aminowych w procesie transaminacji, przekaźnikiem równoważników redukcyjnych z cytosolu do
mitochondriów
 Pirogronian jako akceptor grupy aminowej
o Jako akceptor grupy aminowej w procesie transaminacji przechodzi w aminokwas alaninę
 Przemiana pirogronianu do etanolu – fermentacja alkoholowa
o Pod wpływem niektórych bakterii i drożdży
o Powstaje alkohol etylowy i CO2
o 1 etap: zachodzi odłączenie CO2 bez utleniania substratu z wytworzeniem aldehydu octowego
o 2 etap: redukcja aldehydu do etanolu

11. Cykl mięśniowo-wątrobowy mleczanu (Cori)

Cykl Cori (cykl kwasu mlekowego) – mleczan produkowany przez mięśnie w procesie glikolizy beztlenowej
(podczas wysokiego wysiłku) przenika do krwi, a z krwią do wątroby, gdzie zostaje utleniony do pirogronianu,
który w procesie glukoneogenezy zmieniany jest w glukozę, która transportowana jest przez krew z
powrotem do mięśni i wykorzystywana ponownie w glikolizie zamykając cykl.
 Cykl ten służy do neutralizacji kwasu mlekowego, utrzymania odpowiedniego stężenia glukozy we krwi i jest
istotny dla dostarczania energii organizmowi podczas intensywnego wysiłku.

W warunkach ograniczonego dostępu tlenu podczas intensywnego wysiłku fizycznego, ilość wytworzonego
NADH podczas glikolizy jest na tyle duża, że niemożliwe staje się jego utlenienie w łańcuchu oddechowym do
NAD+. Pirogronian wytworzony podczas glikolizy zostaje przekształcony w mleczan pod wpływem
dehydrogenazy mleczanowej, w reakcji tworzącej NAD+. Dzięki temu glikoliza w dalszych etapach dostarcza
ATP.

Choroba Cori
Przyczyną tej choroby jest wrodzony brak a-1,6-glukozydazy, enzymu hydrolitycznego, który trawi wiązania glikozydowe w miejscu
rozgałęzień łańcuchów glikogenu. W komórkach gromadzi się nadmiar częściowo zdegradowanego glikogenu. Następstwem
ograniczonej możliwości wykorzystania glikogenu jako źródła glukozy jest hipoglikemia. Dominujące objawy to powiększenie wątroby
i opóźnienie wzrostu. U niektórych chorych obserwuje się osłabienie siły mięśniowej i objawy wyniszczenia. Stężenia mleczanu,
pirogronianu i kwasu moczowego we krwi są prawidłowe. Rokowanie co do życia jest dobre. Nie ma możliwości leczenia tej choroby.

12. Wyjaśnij specyfikę procesu glikolizy w erytrocytach i mięśniach

1. Krwinki czerwone
 W erytrocytach zachodzi jedynie glikoliza beztlenowa, ponieważ nie posiadają one mitochondriów,
niezbędnych do przeprowadzenia reakcji łańcucha oddechowego
 Glikoliza beztlenowa jest jedyną drogą pozyskiwania energii przez erytrocyty
 W przypadku krwinek czerwonych glikoliza zachodzi z ominięciem reakcji katalizowanej przez kinazę
fosfoglicerynianową. Dodatkowy enzym, jakim jest mutaza bisfosfoglicerynianowa katalizuje przekształcenie
1,3-bisfosfoglicerynianu w 2,3-bisfosfoglicerynian, który ostatecznie ulega przemianie do 3-fosfoglicerynianu
przy udziale fosfatazy 2,3-bisfosfoglicerynianowej.
Bisfosfoglicerynian zmniejsza powinowactwo hemoglobiny do tlenu, co ułatwia jego oddawanie

2. Mięśnie
 Glikoliza jest jednym z procesów metabolicznych, które dostarczają energii w mięśniach podczas wysiłku
(oprócz niej czerpią energię z oksydacji kwasów tłuszczowych, fosfokreatyny, reakcji miokinazowej)
 W mięśniach może zachodzić zarówno glikoliza tlenowa (z wykorzystaniem fosforylacji oksydacyjnej
zachodzącej w mitochondriach) jak i beztlenowa (prowadząca do wytworzenia mleczanu)
 Mięśnie szkieletowe wprawdzie mają mitochondria, jednak ilość NADH2 wytwarzanego przez dehydrogenazę
3-fosfogliceraldehydową w pracującym mięśniu przewyższa możliwości jego utleniania przez
mitochondrialny łańcuch oddechowy. Powoduje to wzrost stosunku NADH2/NAD + , co sprzyja redukcji
pirogronianu do mleczanu (odtwarzanie NAD + staje się możliwe jedynie poprzez przekazanie 2H + + 2e- na
akceptor cytosolowy = pirogronian) wysiłek fizyczny prowadzi do akumulacji mleczanu, powodując
zakwaszenie mięśni. Zakwaszenie tkanek spowodowane zwiększonym stężeniem kwasu mlekowego objawia
się ich bólem i odczuwalnym zmęczeniem
 Kwasica mleczanowa – zjawisko wynikające z zwiększonej produkcji mleczanu, który trafia do krwi. Wzrost
jego stężenia, a więc zwiększenia stężenia jonów wodorowych prowadzi do zakwaszenia tkanek. Jest
obserwowane w przypadkach niewydolności układu krążenia lub układu oddechowego. Tkanki nie są w
wystarczającym stopniu zaopatrywane w tlen. Niedobór tlenu sprawia, iż funkcjonowanie łańcucha
oddechowego zostaje upośledzone z powodu braku końcowego akceptora elektronów i protonów. Maleje
możliwość utleniania substratów energetycznych i produkcji ATP na drodze fosforylacji oksydacyjnej.
Jedynym źródłem ATP staje się glikoliza beztlenowa i związana z jej przebiegiem fosforylacja substratowa.
Proces ten dostarcza niewiele energii, ale może ocalić życie komórki przez okres potrzebny do poprawy warunków utlenowania krwi. Pomiar stęż.
mleczanu w osoczu jest miernikiem niedotlenienia tkanek.

13. Co to jest glukoneogeneza (wzory1, enzymy, znaczenie)

Glukoneogeneza - polega na przekształcaniu związków niewęglowodanowych w glukozę.

Glukoneogeneza nie jest prostym odwróceniem glikolizy. Ta bowiem cechuje się nieodwracalnością trzech spośród
dziesięciu reakcji. Miejscem glukoneogenezy jest przede wszystkim wątroba, gdzie powstaje około 90% glukozy, i w
mniejszym stopniu nerki, które syntetyzują około 10% glukozy. W przypadku przewlekłego głodzenia udział nerek w
produkcji glukozy wzrasta do 40%.

Mięśnie są wielkim „konsumentem", a nie „producentem" glukozy. Zachodzi w nich glikoliza, nie zachodzi
glukoneogeneza. Zawierają one enzymy glikolizy, nie zawierają enzymów glukoneogenezy.

Proces glukoneogenezy jest regulowany przez hormony i efektory allosteryczne. Czynniki pobudzające chronią
substraty lub pośrednie metabolity glukoneogenezy przed włączeniem ich do innych przemian, a czynniki hamujące
wywierają efekt przeciwstawny.

Gdy stężenie glukozy we krwi maleje, następuje uruchomienie glikogenolizy (rozpad glikogenu) w wątrobie, która
dostarcza glukozy do krwi, a poprzez krew do tkanek. Glikogen wątrobowy może zaspokoić potrzeby energetyczne
organizmu przez 10-18h. Po tym czasie wyczerpuje się zapas glikogenu w wątrobie i zostaje uruchomiony proces
glukoneogenezy.

Glukoneogeneza to biosynteza glukozy z substratów niebędących cukrami, jak:

 mleczan
 glicerol
 α-ketokwasy, powstałe z przekształcenia aminokwasów
 pirogronian
 propionian

Wchodzą one w glukoneogenezę jako pirogronian, szczawiooctan lub dihydroksyaceton. U zwierząt nie zachodzi
przekształcanie kwasów tłuszczowych w glukozę – nie ma możliwości przekształcania acetyloCoA w pirogronian.

Siedem spośród 10 etapów glikolizy to reakcje odwracalne. W procesie glukoneogenezy przebiegają one w kierunku
odwrotnym niż w glikolizie z udziałem tych samych enzymów. Nieodwracalne są natomiast 3 reakcje katalizowane
przez kinazy: kinazę pirogronianową, fosfofruktokinazę i heksokinazę lub glukokinazę. Reakcje katalizowane przez te
enzymy w procesie glikolizy nie zachodzą w procesie glukoneogenezy.
Karboksylacja pirogronianu: Najpierw (w mitochondrium) pirogronian jest karboksylowany przez karboksylazę pirogronianową do szczawiooctanu, a ten jest
transportowany do cytosolu, gdzie ulega przemianie do fosfoenolopirogronianu. Pozwala to na ominięcie nieodwracalnego etapu glikolizy, katalizowanego przez
kinazę pirogronianową

Transport szczawiooctanu do cytosolu: Szczawiooctan, powstały w mitochondrium, musi wniknąć do cytosolu, gdzie są zlokalizowane pozostałe enzymy
glukoneogenezy. Jednak wewnętrzna błona mitochondrialna jest nieprzepuszczalna dla tego ketokwasu. Musi on być przekształcony w jeden spośród trzech
metabolitów, które mogą przenikać do cytosolu (redukcja do jabłczanu, przekształcenie w cytrynian, przemiana w asparaginian) i tam zamienić się na powrót w
szczawiooctan.

Defosforylacja fruktozo-1,6-bisfosforanu: odłączenie fosforanu w pozycji C1 fruktozo- -1,6-bis-fosforanu prowadzi do powstania fruktozo-6-fosforanu. Reakcja
jest katalizowana przez fruktozo-1,6-bisfosfatazę, co pozwala na ominięcie nieodwracalnego etapu glikolizy.

Defosforylacja glukozo-6-fosforanu: Hydroliza glukozo-6-fosforanu przez glukozo-6-fosfatazę pozwala ominąć nieodwracalny etap glikolizy, katalizowany przez
heksokinazę lub glukokinazę. Pod działaniem tego enzymu powstaje wolna glukoza.

Bilans energetyczny:

Powstanie cząsteczki glukozy z 2 cząsteczek pirogronianu wiąże się z rozpadem 6 wiązań bogatych w energię, po 3 na
każdą cząsteczkę pirogronianu. Rozpadają się 4 cząsteczki ATP i 2 cząsteczki GTP. Zużywają się 2 cząsteczki
NADH+2H+.

14. Glukoneogeneza z aminokwasów (wzory1, enzymy, znaczenie)

Cukry mogą powstawać z niektórych aminokwasów, zwanych glukogennymi (glicyna, alanina, walina, seryna,
cysteina, metionina, treonina, asparaginian, glutaminian, histydyna, arginina i prolina). Przekształcają się one w alfa-
ketokwasy : pirogronian, szczawiooctan, alfa-ketoglutaran (który w cyklu krebsa przekształca się do szczawiooctanu).

Cykl alaninowy - szlak metaboliczny pomiędzy mięśniem, a wątrobą:

Pirogronian powstający w mięśniu w glikolizie nie redukuje się do mleczanu, tylko staje akceptorem grupy –NH2 z
aminokwasu i przekształca się w alaninę (proces transaminacji). Alanina przenika do krwi i wędruje do wątroby, gdzie
przechodzi ponownie w pirogronian odłączając grupę –NH2. Pirogronian drogą glukoneogenezy przechodzi znów do
glukozy, która trafia do mięśni, gdzie ponownie dochodzi do glikolizy i cykl się zamyka.
Cykl alaninowy uczestniczy równocześnie w metabolizmie azotu. Przenosi grupy aminowe z mięśni do wątroby, gdzie
są one włączane do syntezy mocznika.

Proces glukoneogenezy z aminokwasów jest ważny podczas głodu, gdy organizm potrzebuje dodatkowej glukozy do
zaspokojenia swoich energetycznych potrzeb, a zapasy glikogenu w wątrobie i mięśniach są wyczerpane. Głównym
celem tego procesu jest utrzymanie odpowiedniego poziomu glukozy we krwi i dostarczenie glukozy dla tkanek,
które są bardzo zależne od glukozy, takich jak mózg.

15. Cykl pentozowy (wzory1, enzymy, znaczenie, typy reakcji)

Cykl pentozofosforanowy – mechanizm przetwarzania glukozy nie związany bezpośrednio z potrzebami

energetycznymi (wydzielaniem energii)

 Zachodzi w cytosolu
 Nie zależy od łańcucha oddechowego (i mitochondriów)
 Przekształcanie cukrów może następować w różnych kierunkach
 Szybkość i kierunek reakcji w danym czasie są określone przez dostępność substratów lub zapotrzebowanie
na określone metabolity tego cyklu
 Poza pierwszą reakcją, w której zachodzi fosforylacja glukozy w pozycji C6, nie zużywa ani nie produkuje ATP
 Jest sprzężony z glikolizą i glukoneogenezą

Cel:

 Synteza rybozo-5-fosforanu – niezbędny do syntezy nukleotydów wchodzących w skład kwasów

nukleinowych lub funkcjonujących jako przenośniki energii oraz koenzymów, jak: CoA-SH, NAD+, NADP+ i
FAD.
 Uzyskiwane NADPH + H+ (zredukowanej postaci fosforanu dinukleotydu nikotynamidoadeninowego) – pełni
on funkcję reduktora w różnych syntezach. Szczególnie istotny w wątrobie i gruczołach mlekowych, gdzie
zachodzi intensywna synteza kwasów tłuszczowych i cholesterolu, oraz w korze nadnerczy, która jest
miejscem syntezy wielu hormonów steroidowych

Składa się z dwóch faz:

 W pierwszej, zwanej fazą oksydacyjną, następuje dwukrotne utlenienie glukozo-6-fosforanu z udziałem

NADP+. Produktami tej fazy są: rybulozo-5-fosforan, CO2 i 2 cząsteczki NADPH+H+.
 W drugim etapie, zwanym fazą nieoksydacyjną, rybulozo-5-fosforan przekształca się w rybozo-5-fosforan
albo ulega wieloetapowym przekształceniom w metabolity glikolizy i glukoneogenezy.

Nieoksydacyjna faza szlaku pentozofosforanowego stwarza możliwość przetwarzania cukrów zawierających 3- 7

atomów węgla, wśród nich także tych pochodzenia pokarmowego, oraz rybozo-5-fosforanu pochodzącego z rozpadu
nukleotydów.

Może on przebiegać na 4 sposoby w zależności od zapotrzebowania komórki w danym momencie:

 1. Może więc tworzyć tylko 5C-cukry - szczególnie w młodych rozwijających się organizmach gdzie 5C cukry wykorzystywane są
do syntezy kwasów nukleinowych, Gdy zapotrzebowanie na pentozy do syntezy nukleotydów jest większe niż zapotrzebowanie na
NADPH, następuje spowolnienie fazy oksydacyjnej i nasilenie fazy nieoksydacyjnej
2. Może tworzyć tylko NADPH - Gdy istnieje zapotrzebowanie na NADPH, a nie ma zapotrzebowania na estry fosforanowe pentoz
(pentozo-5-fosforany), następuje przekształcenie tych ostatnich w aldehyd 3-fosfoglicerynowy i fruktozo-6-fosforan. Metabolity te
mogą włączyć się do glikolizy albo drogą glukoneogenezy przekształcić się na powrót w glukozo-6-fosforan.
3. Może tworzyć jedno i drugie - w starszym organizmie cykl pentozowy jest bardziej zrównoważony i biegnie w kierunku
powstawania zarówno 5C cukrów jak i NADPH w mniej więcej równych ilościach
4. Może poza 5C cukrami prowadzić do powstania cukrów o innej ilości węgli

Cykl pentozofosforanowy odgrywa kluczową rolę w regulacji poziomu glukozy i produkcji NADPH. Jest również ważny
w syntezie nukleotydów purynowych i pirymidynowych, a także w procesach obronnych organizmu przed stresem
oksydacyjnym.

16. Zasadnicze różnice między szlakiem katabolizmu glukozy Embdena Mejerchofa a cyklem pentozowym

Ciąg reakcji glikolizy bywa nazywany szlakiem Embdena-Meyerchofa-Parnasa od nazwisk autorów, którzy określili
kolejność reakcji procesu.

 Cykl pentozowy nie zużywa ani nie produkuje ATP, w procesie glikolizy produkowana jest energia (1
cząsteczka glukozy – 8 cząsteczek ATP)
 W cyklu pentozowym przekształcanie cukrów może zachodzić w różnych kierunkach, a w glikolizie zawsze od
glukozy do pirogronianu
 w procesie glikolizy jest jeden końcowy produkt – pirogronian (mleczan), natomiast w szlaku pentozowym
mogą powstawać różne produkty, w zależności od zapotrzebowania

17. Hormonalna regulacja przemiany węglowodanów

INSULINA

 Wydzielana w odpowiedzi na wysokie stężenie glukozy we krwi

 Dąży do zmniejszenia stężenia glukozy we krwi
 Pobudza glikogenogenezę w mięśniach i wątrobie poprzez pobudzenie defosforylacji i aktywację syntazy
glikogenowej
 Pobudza glikolizę w wątrobie poprzez indukcję syntezy jej kluczowych enyzmów (glukokinazy,
fosfofruktokinazy, kinazy pirogronianowej)
 Wzmaga wychwyt glukozy w mięśniach i tkance tłuszczowej poprzez zwiększenie liczby jej przenośników w
błonie komórkowej
 Hamuje glukoneogenezę poprzez hamowanie syntezy enzymów tego szlaku
 Hamuje glikogenolizę - defosforylacja kinazy fosforylazowej i fosforylazy

GLUKAGON

 Wydzielany w odpowiedzi na niskie stężenie glukozy we krwi

 Dąży do podwyższenia stężenia glukozy we krwi
 Działa poprzez cAMP (?)
 Działa niemal wyłącznie na hepatocyty (komórki wątroby)
 Pobudza glikogenolizę w wątrobie
 Pobudza glukoneogenezę w wątrobie
 Hamuje syntezę glikogenu (poprzez hamowanie syntazy)
 Hamuje glikolizę
 Pobudza utlenianie kwasów tłuszczowych w wątrobie oraz syntezę ciał ketonowych w tym narządzie
 Zwiększa wychwyt aminokwasów przez wątrobę (dostarczanie szkieletów węglowodorowych do
glukoneogenezy)
 EFEKT – wzrost uwalniania glukozy przez wątrobę

ADRENALINA

 Wydzielana w odpowiedzi na niskie stężenie glukozy we krwi

 Dąży do podwyższenia stężenia glukozy we krwi
 Wyzwala rozkład glikogenu głównie w mięśniach (glikogenoliza)
 Hamuje syntezę glikogenu poprzez wzrost poziomu cAMP (glikogenogenezę)
 Hamuje pobieranie glukozy przez mięśnie, jako materiał energetyczny zużywane są wtedy kwasy tłuszczowe
 Stymuluje wydzielanie glukagonu, hamuje insuliny

EFEKT – zwiększenie ilości glukozy uwalnianej do krwi przez wątrobę, a zmniejszenie wykorzystania jej przez
mięśnie

GLUKOKORTYKOIDY

 Pobudzają glukoneogenezę poprzez wzmożenie proteolizy dostarczającej aminokwasów glukogennych oraz

aktywację kluczowych enzymów glukoneogenezy.
 Wzmagają glikogenogenezę poprzez aktywację syntazy glikogenowej

cAMP

 Jest kluczowym związkiem integrującym regulację rozpadu i syntezy glikogenu.

 Jest informatorem drugiego rzędu pośredniczącym w działaniu wielu hormonów (np. noradrenaliny,
glukagonu)
 Zwiększa glikogenezę wątrobową i jest sygnałem głodu. ??

CHOROBY:

1. Zaburzenia gospodarki węglowodanowej:

a. wynikające z nieprawidłowego bilansu energetycznego
i. otyłość (bilans nadmiernie dodatni)
ii. niedożywienie (bilans ujemny)
b. genetyczne – wady enzymatyczne (zespoły złego wchłaniania, zaburzenia przemiany galaktozy i glikogenu)
c. wynikające z nieprawidłowej regulacji hormonalnej
i. cukrzyca

 Otyłość:

Dodatni bilans energetyczny prowadzi do gromadzenia triglicerydów w tkance tłuszczowej podskórnej.

W celu utrzymania prawidłowej gospodarki węglowodanowo-lipidowej zwiększa się wydzielanie i stężenie insuliny we krwi.
Insulina hamuje aktywność lipazy wewnątrzkomórkowej.

Konsekwencje – stłuszczenie wątroby, nadciśnienie, choroba wieńcowa, cukrzyca

 Niedożywienie :

Stan głodu charakteryzuje się zużywaniem przez organizm własnych zapasów energetycznych. Po 3 dniach głodzenia ustala się
nowa równowaga – zmniejsza się stężenie insuliny a zwiększa glukagonu. Przemiany kataboliczne – zwiększona lipoliza i stężenie
kwasów tłuszczowych. Powstają ciała ketonowe i nasilona jest glukoneogeneza z aminokwasów (białka mięśni). Azot w postaci
mocznika jest usuwany z moczem – ujemny bilans azotowy.

Konsekwencje – ketoza, kwasica metaboliczna

 Zespoły złego wchłaniania i enzymopatie:

Dotyczy enzymów rozkładających disacharydy.
 o galaktozemia – wada na poziomie transurydylazy prowadzi do zablokowania przemian galaktozy i gromadzenia
się tego cukru. Prowadzi do poważnych zmian w układzie nerwowym, nerkach, wątrobie. Wczesne wykrycie i
usunięcie z diety galaktozy pozwalają na uratowanie pacjenta.
o glikogenozy (choroby spichrzeniowe) – zaburzenia przemian glikogenu prowadzą do kumulacji tego cukru w
wątrobie (osłabienie sprawności narządu oraz marskość) i mięśniach (mechaniczne uszkodzenie włókien).
 Hipoglikemia :

To stan “niedocukrzenia”, pojawiający się gdy poziom cukru we krwi spada poniżej 2-5 mmol/l.

Do najczęściej występujących objawów niedocukrzenia należą: głód, kołatanie serca, drżenie, potliwość, mrowienie wokół ust i
języka, niekiedy ból głowy.

Konsekwencją braku podjęcia właściwych działań, mogą być zaburzenia funkcji mózgu, upośledzenie funkcji poznawczych,
narastająca dezorientacja, różnorodne zaburzenia neurologiczne i zachowania, a ostatecznie - utrata przytomności z
towarzyszącymi drgawkami. Długotrwałe i często występujące hipoglikemie mogą prowadzić do nieodwracalnego uszkodzenia
mózgu, a nawet śmierci.

 Hiperglikemia:

To stan, w którym stężenie glukozy we krwi przekracza 15 mmol/l. Nie jest poważnym stanem, jeżeli trwa krótko.

Przedłużone okresy nawet umiarkowanie podwyższonego poziomu cukru we krwi, jeżeli nie są rozpoznane i prawidłowo leczone,
mogą być przyczyną stanu zagrożenia życia i prowadzić do poważnych powikłań cukrzycy.

 CUKRZYCA:
o typ I – insulinozależna

(zwana również cukrzycą młodzieńczą) jest spowodowana bezwzględnym brakiem insuliny i występuje u osób młodych,
szczupłych. W leczeniu stosuje się dietę i insulinę. Może mieć bardziej chwiejny przebieg ze skłonnością do
niedocukrzeń i śpiączki.

o typ II – insulinoniezależna

(zwana również cukrzycą dorosłych) występuje u osób po 35.-40. roku życia, najczęściej otyłych. Obserwuje się częstsze
występowanie rodzinne. Przyczyną tej choroby jest oporność tkanek obwodowych (mięśni, tkanki tłuszczowej i
wątroby) na insulinę lub upośledzenie jej wydzielania. Leczenie polega na stosowaniu odpowiedniej diety, leków
doustnych i/lub insuliny.

Zaburzenia metabolizmu w cukrzycy

 hiperglikemia (zwiększona dodatkowo nasiloną syntezą glukozy z aminokwasów i kwasów tłuszczowych)

 glukozuria
 odwodnienie tkanek (zwiększona osmolarność osocza)
 poliuria
 polidypsja
 głównym źródłem energii są tłuszcze (kwasy tłuszczowe
 ketonemia i ketonuria) i białka
 hyperlipidemia
 kwasica ketonowa (śpiączka)
2. Cykl Krebsa (wzory1, enzymy, znaczenie)

Cykl Krebsa (cykl kwasów trikarboksylowych) jest głównym źródłem energii dla komórek o metabolizmie tlenowym.
Jego funkcja polega na utlenianiu reszt acetylowych związanych z koenzymem A do CO2 i H2O. Acetylo-S-CoA jest
produktem metabolizmu różnych substratów energetycznych, jak: cukry, kwasy tłuszczowe i szkielety
węglowodorowe aminokwasów.

Jego przebieg podlega precyzyjnej regulacji. Funkcjonują mechanizmy, które koordynują zużycie i syntezę ATP.
Dostatek energii w komórce, cechujący się wysoką zawartością ATP, GTP i NADH, jest sygnałem do spowolnienia
cyklu Krebsa. Niedobór energii, objawiający się ubytkiem tych nukleotydów z równoczesnym wzrostem zawartości
ADP, GDP i NAD+, nasila ten proces.
Substratem przekształcanym w cyklu kwasów trikarboksylowych jest reszta acetylowa związana z CoA. Dostępność
tego substratu jest więc zasadniczym czynnikiem wpływającym na efektywność omawianego cyklu. W komórce
funkcjonują dwa główne procesy dostarczające acetylo-S-CoA.

Są to: oksydacyjna dekarboksylacja pirogronianu i beta-oksydacja kwasów tłuszczowych. Wszystkie czynniki

pobudzające produkcję acetylo-S-CoA wzmagają efektywność cyklu kwasów trikarboksylowych (i odwrotnie).

Cykl kwasów trikarboksylowych jest regulowany poprzez oddziaływania różnych efektorów allosterycznych na kilka
enzymów. Regulacji podlegają przede wszystkim: syntaza cytrynianowa - aktywowana przez Ca2+ i ADP, a hamowana
przez ATP, NADH i sukcynylo- S-CoA, dehydrogenaza izocytrynianowa - aktywowana przez ADP i NAD+, a hamowana
przez ATP i NADH oraz dehydrogenaza a-ketoglutaranowa - aktywowana przez Ca2 + i hamowana przez ATP, GTP,
NADH oraz sukcynylo- S-CoA.

Bilans energetyczny:

Do cyklu wchodzą dwa atomy węgla w postaci reszty acetylowej związanej z CoA i opuszczają cykl w postaci dwóch
cząsteczek CO2. Podczas jednego „obrotu" cyklu cztery pary elektronów są przenoszone z substratów na akceptory,
trzy pary na NAD+, który redukuje się do NADH+H+ i jedna para na FAD, który redukuje się do FADH2.

Utlenianie jednej cząsteczki NADH przez łańcuch oddechowy prowadzi do powstania 3 cząsteczek ATP. Podczas
jednego „obrotu" cyklu Krebsa powstają 3 cząsteczki NADH. Ich utlenianie dostarcza więc 9 (3 x 3) cząsteczek ATP.
Utlenianie jednej cząsteczki FADH2 dostarcza 2 cząsteczki ATP. Łącznie, w wyniku reakcji redoks, powstaje 11
cząsteczek ATP. Dodatkowo powstaje jedna cząsteczka GTP lub ATP na drodze fosforylacji substratowej. Utlenienie
jednej reszty acetylowej w cyklu kwasów trikarboksylowych dostarcza zatem 12 cząsteczek ATP.

Cykl Krebsa ma wiele ważnych znaczeń i funkcji w organizmach:

1. Produkcja energii: Cykl Krebsa jest głównym źródłem wytworzenia energii w postaci adenozynotrifosforanu (ATP) w procesie znanym jako fosforylacja
substratowa. W trakcie cyklu Krebsa substraty (acetylo-CoA) ulegają utlenieniu, a w wyniku tego procesu są wytworzone NADH i FADH2, które dostarczają
elektrony do łańcucha transportu elektronów w fosforylacji oksydacyjnej, co generuje większość ATP w procesie zwrotu ATP.

2. W cyklu Krebsa zachodzi redukcja NAD+ do NADH i FAD do FADH2.

3. Cykl Krebsa generuje różne pośrednie metabolity, które mogą być używane do syntezy innych ważnych związków, takich jak aminokwasy, nukleotydy i hem, co
jest istotne dla biosyntezy komórkowej.

4. Cykl Krebsa jest punktem skrzyżowania dla wielu szlaków metabolicznych. Związkami wchodzącymi do cyklu Krebsa są kwas tłuszczowy, aminokwasy i glukoza,
co pozwala na zintegrowane wykorzystanie różnych substratów w procesie wytwarzania energii.

5. Cykl Krebsa jest regulowany przez wiele czynników, takie jak stężenie substratów, dostępność enzymów i stężenie produktów. Ta regulacja pozwala
komórkom dostosowywać produkcję energii do bieżących potrzeb.

6. Cykl Krebsa umożliwia usunięcie dwutlenku węgla (CO2) i innych toksycznych związków z organizmu.

3. Utlenienie biologiczne

Utlenianie biologiczne to proces metaboliczny, w którym cząsteczki organiczne, takie jak glukoza, kwasy tłuszczowe i
aminokwasy, ulegają utlenianiu w celu wytworzenia energii w komórkach żywych. To proces, który umożliwia
organizmom uzyskiwanie energii niezbędnej do przeprowadzania różnych funkcji życiowych. Utlenianie biologiczne
odbywa się w etapach:

1. Glikoliza to proces utleniania glukozy do dwóch cząsteczek kwasu piruktowego w cytozolu komórki. Podczas
glikolizy glukoza jest rozkładana na dwie cząsteczki kwasu piruktowego, przy czym jednocześnie wydzielana jest
pewna ilość energii w postaci ATP i reduktanty, takie jak NADH. Glikoliza jest pierwszym etapem utleniania glukozy i
może zachodzić zarówno w obecności tlenu (tlenowe) jak i w jego braku (beztlenowe).

2. Cykl Krebsa jest drugim etapem utleniania, który zachodzi w mitochondriach. Kwas piruktowy jest przekształcany
w acetylo-CoA, który następnie wchodzi do cyklu Krebsa. W trakcie cyklu Krebsa acetylo-CoA jest utleniane, a
wydzielona energia jest używana do wytworzenia większej ilości reduktantów, takich jak NADH i FADH2. Te
reduktanty dostarczają elektrony do łańcucha transportu elektronów w fosforylacji oksydacyjnej.
3. Fosforylacja oksydacyjna jest trzecim etapem utleniania biologicznego, w którym energia dostarczona przez
elektrony przenoszone przez NADH i FADH2 jest wykorzystywana do produkcji ATP. To jest główny proces
generowania ATP w komórkach eukariotycznych. Odbywa się w wewnętrznej błonie mitochondriów i jest zależne od
obecności tlenu.

W trakcie utleniania biologicznego glukoza i inne substraty są stopniowo rozkładane, a energia jest wydzielana w
postaci ATP, które komórki mogą wykorzystać do napędzania różnych procesów życiowych, takich jak ruch, podziały
komórkowe, synteza białek i wiele innych. Ten proces jest kluczowy dla funkcjonowania wszystkich organizmów
żywych i jest centralnym elementem metabolizmu energetycznego.

Jest to źródło energii organizmów. Polega na spalaniu wodoru w tlenie. Substratem nie jest H atmosferyczny, lecz
wysoko zredukowane substraty energetyczne, które są dawcami H do reakcji utleniania. Są nimi: glukoza i inne cukry
proste, kwasy tłuszczowe, glicerol, ciała ketonowe, szkielety węglowodorowe aminokwasów. Wskutek utlenienia te
substraty rozpadają się do CO2 i H2O. Spalanie H jest gwałtowne i egzoenergetyczne, wyzwolona energia chemiczna
zostaje zamieniona na energię cieplną. Część energii jest magazynowana w postaci energii chemicznej(jako ATP).
Koenzymami w tych reakcjach są NAD+ i FAD - przyjmują atomy H, przechodzą w NADH+H + oraz FADH2.
Zredukowane koenzymy przekazują protony i elektrony na kolejne akceptory a w końcowym etapie na atom tlenu
tworząc H2O (system przenośników p+ i e- z substratu energetycznego na tlen z wytworzeniem H2O = łańcuch
oddechowy). Elektrony przechodzące przez łańcuch oddechowy tracą część wolnej energii, która jest przetwarzana w
energię chem. i magazynowana jako ATP.

Oksydoreduktazy katalizują wiele istotnych reakcji komórkowych zwłaszcza dotyczących utleniania biologicznego,
które polega na łączeniu się wodoru z tlenem. Przyjmując za kryterium mechanizm działania, enzymy klasy
oksydoreduktaz można ująć w cztery grupy:

 oksydazy,
 oksygenazy,
 dehydrogenazy,
 hydroperoksydazy

Oddychanie komórkowe – jest wielostopniowym biochemicznym procesem utleniania związków organicznych

związanym z wytwarzaniem energii użytecznej metabolicznie. Oddychanie przebiega w każdej żywej komórce w
sposób stały. Zachodzi ono nawet wtedy, gdy inne procesy metaboliczne zostaną zahamowane. Chociaż istnieją
różnice w przebiegu procesu oddychania u poszczególnych grup organizmów, to zestaw enzymów katalizujących
poszczególne reakcje składające się na oddychanie jest zbliżony u wszystkich organizmów żywych. Zachodzenie
oddychania jest jednym z najczęściej stosowanych wskaźników zachodzenia procesów życiowych. Jedynie wirusy
będące strukturami na pograniczu życia i cząstek chemicznych nie przeprowadzają procesu oddychania.

Chociaż substratem w reakcji oddychania mogą być wszystkie związki organiczne obecne w komórkach, najczęściej
ogólną reakcję oddychania komórkowego zapisuje się dla utleniania cukru – glukozy w obecności tlenu:

C6H12O6 + 6O2 → 6CO2 + 6H2O

Energia uwolniona w procesie utleniania związków organicznych pojawia się częściowo w postaci związku
wysokoenergetycznego – ATP, który może być wykorzystany do przeprowadzania reakcji chemicznych zachodzących
w komórce lub do poruszania organizmu np. w tkance mięśniowej. Proces produkcji ATP nie przebiega ze 100%
sprawnością i część energii uwalniana jest w postaci ciepła.

Poza węglowodanami organizmy w procesie oddychania mogą utleniać tłuszcze oraz białka, a po bardziej złożonych
modyfikacjach także pozostałe związki organiczne.

U organizmów eukariotycznych cykl Krebsa, łańcuch oddechowy i fosforylacja oksydacyjna zachodzą w

mitochondriach. Dla najczęściej używanego substratu, glukozy, reakcje oddychania komórkowego zachodzą na
trzech szlakach metabolicznych:
  Glikoliza, w której glukoza przekształcana jest do kwasu pirogronowego i powstają niewielkie ilości ATP oraz
NADH.
 Cykl Krebsa określany także cyklem kwasu cytrynowego lub cyklem kwasów trikarboksylowych, w którym
kwas pirogronowy po przekształceniu do acetylo-CoA w cyklu przemian przekształcany jest do CO2 z
wytworzeniem NADH, FADH2 oraz GTP lub ATP.
 Oddychanie końcowe, czyli mitochondrialny łańcuch transportu elektronów i fosforylacja oksydacyjna. W
tym etapie zredukowane nukleotydy NADH, FADH2 są utleniane. W efekcie szeregu reakcji powstaje woda, a
uwalniana energia zamieniana jest na ATP.

Pierwszy z wymienionych etapów jest charakterystyczny dla utleniania węglowodanów i zachodzi w cytozolu. Dwa
pozostałe etapy zachodzą u organizmów eukariotycznych w wyspecjalizowanych organellach – mitochondriach. W
komórkach prokariontów enzymy biorące udział we wszystkich etapach oddychania znajdują się w cytozolu i błonie
komórkowej.

Tłuszcze oraz białka mogą być także włączane w cykl Krebsa. Wcześniej jednak tłuszcze rozkładane są do acetylo-CoA
w procesie β-oksydacji, a białka muszą być rozłożone na aminokwasy, te zaś pozbawione reszty aminowej. Powstałe
po odłączeniu reszty aminowej ketokwasy włączane są bezpośrednio lub po przekształceniu w reakcje glikolizy i cyklu
kwasu cytrynowego.

U organizmów, które stale lub okresowo nie mają dostępu do tlenu, wytwarzanie energii użytecznej biologicznie
może polegać na niepełnym utlenieniu związków organicznych. Proces taki nazywany jest fermentacją. W efekcie
fermentacji związki organiczne ulegają zarówno utlenianiu, jak i redukcji.

Drugim sposobem uzyskania energii w warunkach beztlenowych jest utlenianie związków organicznych z
wykorzystaniem utlenionych związków nieorganicznych np. azotanów, siarczanów, związków żelaza lub manganu, a
nawet dwutlenku węgla. Związki te służą jako akceptory elektronów w łańcuchu transportu elektronów zbliżonym do
łańcucha oddechowego zachodzącego przy przenoszeniu elektronów na tlen. Pozostałe etapy oddychania nie różnią
się od oddychania tlenowego.

4. Łańcuch oddechowy
TO TEZ JEST GOWNO Z TEGO PLIKU WGL NIE WIEM OCB TU GOWNO

Łańcuch oddechowy (łańcuch transportu elektronów) - zespół związków chemicznych uszeregowanych według
wzrastających potencjałów oksydoredukcyjnych. Jego funkcją jest utlenianie NADH i FADH2 oraz zatrzymywanie
uwolnionej energii w cząsteczce ATP. Transport elektronów i fosforylacja oksydacyjna zachodzą w wewnętrznej
stronie mitochondrium.

 Pierwszym akceptorem atomów H odłączanych od substratu jest NAD + , potem FMN, potem koenzym Q;
dalszy przepływ zachodzi niezależnie od przepływu protonów. e- przechodzą na tlen przez cytochrom b, c1 ,c
oraz a+a3 powstaje anion tlenkowy O2- , który wiąże się z 2 protonami, tworząc cząsteczkę wody.
 Łańcuch transportu elektronów jest w 3 miejscach sprzężony z reakcjami fosforylacji, w których ADP+Pi=ATP,
dlatego przepływ 1 pary atomów H z substratu na tlen z udziałem NAD + dostarcza 3 cząsteczek ATP
 Niektóre substraty (bursztynian, acylo~S-CoA są utleniane przez dehydrogenazy zależne od FAD – FAD ->
FADH2; atomy H bezpośrednio na koenzym Q – pominięcie miejsca pierwszej fosforylacji; tylko 2 cząsteczki
ATP

Elementy składowe łańcucha transportu elektronów:

Wszystkie z wyjątkiem koenzymu Q są białkami: enzymy-dehydrogenazy, cytochromy; białka nieenzymatyczne z

centrami żelazowo-siarkowymi

 Znanych jest kilka rodzajów centrów żelazo-siarkowych. Jon Fe zawarty w tych centrach pośredniczy w
przekazywaniu elektronów między FMN a koenzymem Q oraz między cytochromem b, a cytochromem c1.
 NAD+ współdziała z licznymi dehydrogenazami.
  Dehydrogenaza NADH – kompleks enzymatyczny w wewnętrznej błonie mitochondrium; zawiera cząsteczkę
FMN, który wiąże dwa atomy H przechodząc w FMNH2; przenosi atomy H na koenzym Q. Dehydrogenaza
NADH może utleniać też NADPH, ale czyni to mało wydajnie (w razie potrzeby odzyskania utlenionego
NADP+ czyni to transhydrogenaza)
 Koenzym Q (ubichinon) zawiera pierścień chinonowy = umożliwia zakotwiczenie koenzymu Q w błonie
mitochondrium. KoenzymQ może przejmować atomy H z FMNH2 i FADH2
 Cytochromy – białka, niewielka masa cząsteczkowa (16-22 kDa), każdy z nich wiąże cząsteczkę hemu. Fe
cytochromowe jest łatwo i odwracalnie utleniane i redukowane (w przeciwieństwie do tego w Hb) 🡪
cytochromy są na przemian dawcami i akceptorami elektronów.

Kompleksy oddechowe:

Składniki łańcucha oddechowego zawarte w wewnętrznej błonie mitochondrialnej są zgrupowane w 5 kompleksów:

 kompleks I = oksydoreduktaza NADH : ubichinon sprzężony z reakcją fosforylacji, zawiera trwale związaną
cząsteczkę FMN, która wiąże dwa atomy wodoru przenosząc w FMNH2. Zawiera białka Fe : S. Przenosi atomy
wodoru na następne ogniwo łańcucha- ubichinon.
 kompleks II = oksydoreduktaza bursztynian : ubichinon uczestniczy w utlenianiu bursztynianu, jest
kompleksem dehydrogenazy bursztynianowej z FAD oraz białek Fe:S, przekształca ubichinon w ubichinol
(ubihydrochinon)
 kompleks III = oksydoreduktaza ubichinol : utleniony cytochrom c zawiera cytochrom b, białka Fe:S,
cytochrom c1, sprzężony z reakcją fosforylacji
 kompleks IV = oksydoreduktaza zredukowany cytochrom c : tlen zaw. cytochromy a i a3, przekazuje e- ze
zred. cyt c na tlen, sprzężony z reakcją fosforylacji, nazywany oksydazą cytochromową
 kompleks V = syntaza ATP transport 1 pary at. H wiąże się z powst. 3 cz. ATP, przy zużyciu 3 cz. nieorg.
fosforanu.

Syntaza ATP – ATPaza F0F1

Podjednostkę F1 buduje pięć rodzajów łańcuchów polipeptydowych: α3 β3 γ δ ε

α i β są względem siebie homologiczne – należą do NTPaz typu P

γ – ma długą α–heliakalną część sięgająca środka heksametru α3 β3, co narusza jego symetrię: każda z
podjednostek β oddziałuje z inną stroną γ, dzięki czemu każda β ma inną konformację.

Podjednostka F0 jest segmentem hydrofobowym, zakotwiczonym w błonie mitochondrialnej. Zawiera kanał

protonowy. Składa się on z pierścienia 10 – 14 zanurzonych w błonie podjednostek c, od strony zewnętrznej
pierścienia przylega jedna podjednostka a.

Segmenty F0 i F1 połączone są za pomocą centralnego trzonka γε oraz przez zew kolumnę zbudowaną z 1
podjednostki a, 2 podjednostek b i podjednostki δ. Pierścień podjednostek c oraz trzonek γε tworzą specyficzny
rotor – wirnik – jednostkę ruchomą syntazy ATP. Ruch obrotowy tej części odpowiada za syntezę ATP.

Jedna z podjednostek syntazy ATP – γ obraca się oddziałując na 3 podjednostki β:

￫ β przyjmuje konformację L – luźną – która wiąże ADP i Pi.

￫ β w konformacji T – ściśniętej – tak mocno wiąże ATP, że z ADP i Pi powstaje właśnie ATP.

￫ β w konformacji O – otwartej – wypuszcza nowopowstałą cz ATP i umożliwia ponowne związanie ADP i Pi.

Inhibitory transportu elektronów:

● amytal i rotenon – hamują przepływ e- z FMN na CoQ

● antymycyna – hamuje przekazywanie e- z cytochromu b na cyt c

 ● cyjanek, CO, azydek – hamują funkcje oksydazy cytochromowe

5. Fosforylacja oksydacyjna i substratowa TO TEZ CHYBA TRZEBA SKROCIC

Fosforylacja oksydacyjna:

Na temat tego jak energia przepływu elektronów przekształca się w energię wiązań chemicznych jest kilka teorii.
Obecnie uważana za najbardziej trafną jest teoria chemiosmotyczna Petra Mitchella. Zakłada ona, że kompleksy
oddechowe: I, III i IV pełnią funkcję pompy protonowej, która sprawia, iż transport elektronów przez łańcuch
oddechowy jest sprzężony z jednoczesnym przemieszczaniem protonów (H+) w poprzek wewnętrznej błony
mitochondrialnej, od macierzy do przestrzeni międzybłonowej. Zakłada się, że transportowi jednej pary elektronów
towarzyszy transport 3 par protonów na zewnętrzną powierzchnię wewnętrznej błony mitochondrium. Proces ten
wytwarza gradient elektryczny i gradient pH po obydwu stronach tej błony. Strona zewnętrzna ładuje bardziej
dodatnio, niż strona wewnętrzna, a pH po stronie zewnętrznej maleje. Teoria ta zakłada, że protony przeniesione na
zewnętrzną powierzchnię błony wewnętrznej powracają do matriks przez kanał w cząsteczce syntazy ATP. Co
powoduje rozładowanie gradientów elektrycznego i pH po obu stronach błony, a następnie wyzwala energię
wytwarzającą wiązanie między ADP. Oligomycyna, która jest jednym z antybiotyków, wiąże się z syntazą ATP, przez
co zamyka kanał protonowy i zapobiega powrotowi protonów do macierzy. Gradienty wywołane przez transport
jonów wodoru, nie mogą być rozładowane. Ponieważ funkcjonowanie łańcucha i pompy są ze sobą ściśle sprzężone,
zahamowanie jednej automatycznie hamuje drugą.

Fosforylacja oksydacyjna to proces metaboliczny, który zachodzi w komórkach eukariotycznych, w wyniku którego
wolna energia uzyskiwana z utleniania substratów chemicznych, takich jak glukoza i kwasy tłuszczowe, jest
przechwytywana i magazynowana w formie cząsteczek związanych z fosforanem, głównie adenozynotrifosforanu
(ATP). Jest to główny sposób, w jaki komórki wytwarzają energię niezbędną do wielu procesów życiowych.

Fosforylacja oksydacyjna zachodzi w mitochondriach, organellach komórkowych odpowiedzialnych za produkcję

energii. Proces ten składa się z kilku etapów:

1. Oksydacja substratów: Glukoza i kwasy tłuszczowe są rozkładane w procesie glikolizy i betaoksydacji, co

prowadzi do powstania zredukowanych nośników elektronów, takich jak NADH i FADH2.
2. Transport elektronów: Zredukowane nośniki elektronów (NADH i FADH2) przekazują elektrony do łańcucha
transportu elektronów, który składa się z białek umieszczonych w wewnętrznej błonie mitochondriów. W
trakcie tego procesu energia elektronów jest wydzielana i używana do napędzania pompy protonowej.
3. Pompa protonowa: W trakcie przekazywania elektronów przez łańcuch transportu elektronów, protony
(jonów wodoru) są wypompowywane z macierzy mitochondrium do przestrzeni międzybłonowej, tworząc
gradient protonowy.
4. Synteza ATP: Gradient protonowy jest używany do produkcji ATP w procesie znanym jako syntaza ATP. Przez
kierowanie protonów z powrotem do macierzy mitochondrium przez syntazę ATP, energia jest
wykorzystywana do wiązania reszty fosforanowej z ADP, tworząc cząsteczki ATP.

Fosforylacja substratowa:

Fosforylacja substratowa – reakcja chemiczna, która ma miejsce, gdy reszta fosforanowa zostanie przeniesiona ze
związku ufosforylowanego – substratu – bezpośrednio na ADP przez enzymy, najczęściej z grupy kinaz. Ten sposób
wytwarzania ATP nie wymaga udziału tlenu i zachodzi np. w glikolizie oraz cyklu Krebsa. Ten sposób wytwarzania ATP
jest ewolucyjnie najstarszy, jednak ilość związków, które mogą wejść w reakcję fosforylacji substratowej jest
ograniczona. Fosforylacja ta pozwala, np. mięśniom szkieletowym funkcjonować sprawnie podczas dużego wysiłku
fizycznego przy niedostatecznym dopływie tlenu. Substrat wysokoenergetyczny (ufosforylowany) + ADP → produkt
niskoenergetyczny + ATP Jeśli zostanie zahamowane funkcjonowanie łańcucha oddechowego, ustaje fosforylacja
oksydacyjna. Możliwe jest jednak zahamowanie fosforylacji przy zachowaniu transportu elektronów przez łańcuch
oddechowy- zjawisko to nosi nazwę rozprzężenia fosforylacji oksydacyjnej (jest ono wywołane przez substancje,
które zwiększają przepuszczalność wewnętrznej błony mitochondrialnej dla protonówwłaściwości takie posiadają
przede wszystkim słabe kwasy aromatyczne, np. 2,4-dinitrofenol jej zachowanie prowadzi do natychmiastowego
rozładowania gradientu protonów po obydwu stronach wewnętrznej błony mitochondrialnej w tej sytuacji transport
elektronów przez łańcuch oddechowy zachodzi prawidłowo, lecz nie prowadzi do powstania gradientu protonów).
Opisano przypadki wrodzonych defektów fosforylacji oksydacyjnej. Są one spowodowane mutacjami głównie w
obrębie DNA mitochondrialnego. Tkanki o dużym zapotrzebowaniu na energię, jak ośrodkowy układ nerwowy,
mięsień sercowy, mięśnie szkieletowe, wątroba, nerki, są najbardziej dotknięte skutkami tych defektów.

Fosforylacja substratowa to jeden z głównych mechanizmów, za pomocą którego komórki wytwarzają energię w
postaci adenozynotrifosforanu (ATP). Jest to proces metaboliczny, w którym fosforan jest przenoszony z donora
fosforanu na ADP (adenozynodifosforan), tworząc ATP. Ten proces może zachodzić w cytozolu komórki i nie jest
związany z mitochondriami, w przeciwieństwie do fosforylacji oksydacyjnej.

Fosforylacja substratowa ma miejsce w czasie glikolizy, a także w innych szlakach metabolicznych, takich jak cykl
Krebsa (cykl kwasu cytrynowego) i szlak pentozofosforanowy. Proces ten polega na przenoszeniu grupy fosforanowej
z substancji odżywczych lub innych związków na ADP, co prowadzi do produkcji ATP.

Przykładem fosforylacji substratowej jest reakcja, w której fosforan przenoszony jest z fosfoenolopirogronianu (PEP)
na ADP, tworząc ATP. Ta reakcja zachodzi w glikolizie, gdzie PEP jest jednym z pośrednich metabolitów.

Fosforylacja substratowa jest jednym z dwóch głównych mechanizmów wytwarzania ATP w komórkach, obok
fosforylacji oksydacyjnej (opisanej wcześniej). Oba te mechanizmy są istotne dla dostarczania energii niezbędnej do
wielu procesów życiowych i utrzymania homeostazy energetycznej w organizmach.