UÇUCU YAĞ BİTKİLERİ

Tuğçe AĞBA SEVENCAN

13.01.2021
Bir koku beyni uyararak anıları akla getirmektedir. Bunun
nedeni beynin kokuları duygu ile yorumlayışıdır.
Koku etkisi, limbik sistemde aşağıdaki nörokimyasal
maddelerin salgılanmasına yol açar:

– Enkefalin (mutluluk verici ve ferahlatıcı)

– Endorfin (ağrı dindirici ve stimüle edici)
– Serotonin (sakinleştirici)
– Noradrenalin (uyarıcı)
• Uçucu yağlar bitkilerin farklı kısımlarında olabiliyorlar.

• Çiçek; yasemin, gül, lavanta, misk adaçayı

• Yaprak; kekik, nane, biberiye, melissa, okaliptus, defne, ıtır, adaçayı

• Meyve; Anason, rezene, kimyon

• Kök; Zencefil, süsen

• Odun ve odun kabuğu; Sandal, sedir, tarçın

• Meyve kabuğu; Bergamot, limon, portakal, greyfurt

Uçucu Yağ Elde Edilme Yöntemleri
 Uçucu yağların kullanım alanları
• Uçucu yağlar;
• alkol ilave edildiğinde zarif parfümlere,
• Sabit yağlarla karıştırılarak masaj yağına,
• Saf suya ilave edildiğinde cilt toniğine
dönüştürülebilir.
Biberiye (Rosmarinus officinalis)

Bu bitkinin latince adı,”Rosmarinus officinalis”’dir ve deniz nemi anlamına gelir. Çünkü biberiye
genellikle deniz kıyısında yetişir.

Eklem ve romatizma ağrılarına iyi gelir. Gargara yapılarak kullanıldığında mikropları öldürücüdür. Cilt
yüzeyindeki kan akışını arttırır. Spor masajlarında, banyolar ve naturparfümlerde, yağ lambaları,
hava temizleyicilerde kas gevşetici masaj yağlarında, ayak ve saç bakımında kullanılır.

Uyumlu yağları: Turunçgiller, ardıç, zufa otu, karabiber ve çam yağları.

Çay ağacı (Melaleuca sp.)

Hint defnesi uçucu yağı “Herpes simplex” tedavisinde oldukça başarılıdır.

Anavatanı Avustralya ve Yeni Zelanda adalarıdır. Yaklaşık 100 kg yapraktan
bir kilo yağ elde edilir. Yağ renksiz ile açık sarı arasıdır.

Saf ve içerisinde kalıntı bulunmayan bu yağ, inceltilmeden de kullanılabilir.

Vücudun değişik kısımlarında bakterilere ve virüslere karşı kullanılır.
Kaşıntı ve ağrı kesici olarak, yara ve yaralanmalarda, deri yırtılmalarında,
tırnak dibi iltihaplanmalarında, ayak mantarlarında, yanma ve güneş
yanıklarında, sinek ve haşere sokmalarında, ve daha bir çok kullanma
alanlarında mümkündür.
Gül (Rosa x damascena)

Kozmetik ürünlerinin ana maddelerinden biridir. İstatistiklere göre yurdumuz dünya

ihracatının % 40-50’sini karşılamaktadır. 1 kg gül yağı elde etmek için 3000 ila 3500 kg gül
çiçeğine ihtiyaç vardır.
Bir damla yağ için 32 adet gül çiçeği ve bir kg’da ise 2.200.000 üzeride çiçek mevcuttur.
Ana etken madde “Geraniol” aynı zamanda Itır çiçeğininde ana etken
maddesidir. Terapideki başarı ise, yağların hakiki ve saflığına bağlıdır.
• Kuvvet verici (tonik)
• Düzenli hareket sağlayıcı
• Temizleyici
• Deri üzerinde antiseptik iltihaplanmayı engelleyici
• Kramp çözücü-rahatlatıcı
• Sakinleştirici
• Kalp ve ince barsak fonksiyonlarını düzenleyici
• Her türlü problemli, kuru, alerjik yüz ve cilt bakımı, çocuk-cilt bakımı, vücut ve masaj yağları
hazırlanmasında
• Banyolar ve kompreslerde ve parfüm yapımında kullanılır.
Uyumlu yağları: Santal odunu, lavanta, melisa, neroli, yasemin, iris, bergamot, sedir, portakal, ağaç
kavunu, mandalina.
 Itır (Pelargonium graveolens)

Gülün ve ıtır çiçeğinin ana etken maddesi “geraniol” olduğundan, parfüm yapan kuruluşlar
için önde gelen ucuz bir hammaddedir. 1kg yağ için yaklaşık 800 kg çiçek açan bitki
gerekmektedir.
• Kuru, egzamalı çatlak ciltler için kremlerde kullanılır.
• Yağ lambaları, hava temizleyici ve naturparfümlerde kullanılır.
• Deride, kas ağrılarında, konsantre olmak için kullanılır.
Hemen hemen gül gibi tüm yağlarla uyumludur.
 Kekik (Thymus sp.)

Anadolu’da da karvakrol kokusu olan her bitkiye kekik adı verilmektedir. Thymus, Yunanca “cesaret”
anlamına gelir. Yaklaşık 120 kg yaş bitkiden, distilasyon ile 1 kg yağ elde edilir.
• İştah açıcı ve hazım kolaylaştırıcıdır.
• Kuvvetli bir antiseptiktir. • Üşütme hastalıklarını önler,
• Vücut güçlendirici • Boğaz ağrılarında, öksürüklerde ve bronşitlerde,
• Balgam söktürücü • Yaralarda, aknede, ayak mantarı ve diş bakımında da
• Kan dolaşımı arttırıcı kullanılır.
• Tansiyon yükseltici • Sinir ve uyku problemlerinden kasılmış sinirleri rahatlatır.

Uyumlu yağları: Bodur çam, mersin, limon. Özellikle kışın masajlarda , banyolarda ve naturparfümlerde.
Yağ lambaları, hava temizleyicilerde. Akne ve ayak mantarı, cilt bakım yağlarında.
Düşük dozda kullanılmalıdır. Tahriş edicidir, hamilelere tavsiye edilmez.
Lavanta (Lavandula angustifolia)

Tıpta kullanımı kanıtlanmış olan en önemli türü “Lavandula officinalis’dır (Tıbbi lavanta), son yıllarda
ülkemizde yaygın olan “Lavandula steoachas” (Karabaş lavanta) hakkında da araştırmalar artmaktadır.
Lavanta, Anadolu’da 1848 yılında kolera hastalığında kullanılmasının yanısıra dünya’nın değişik
yerlerinde, veba ya karşı da kullanılmıştır. 120-130 kg çiçekten bir kilo yağ elde edilir. Lavanta, ne kadar
çok yükseklerde yetişirse, yağının kalitesi de o kadar güzel olur.

Antiseptik , antiviral, antibakteriyel etkilere sahiptir. Ayrıca ağrı dindirici, yatıştırıcı, sakinleştirici, kan
dolaşımı arttırıcı, gerilimi çözücü etki gösterir. hücre yenileyicidir. Haşerelere karşı da kullanılır.
Uyumlu yağları: bütün yağlarla. Lavanta, hint defnesi gibi, inceltilmeden doğrudan cilde sürülebilen,
tahriş edici özelliği olmayan bir yağdır.
Melisa, oğulotu (Melissa officinalis)

Saf melisa yağı çok zor bulunur ve az miktar kullanılması tavsiye edilir. Piyasada melisa adı altında satılan türler limon
kokulu olan “Aloysia triphylla” (Syn: Lippia citriodora) ve “Cymbopogon sp.” bitkileridir.

Bitkide uçucu yağ oranı çok düşük olduğundan, üretimi için çok miktarda ham madde gerekmektedir. Melisa uçucu
yağlar içerisinde en pahalılarındandır. Oğulotu uçucu yağı; sitral ve sitronellal bulundurur. Bu uçucu yağ bileşenlerini
yüksek oranda sedatif ve kas gevşetici etki gösterir.

Uyumlu yağları: Lavanta, gül, neroli, alman papatyası. Antiseptik rahatlatıcı ve onarıcı özelliği sayesinde hassas cilt,
yüz bakımında. Strese karşı masaj yağları hazırlanmasında. Kompreslerde ve özelliklede uçuk ve dudak bakımında.
Banyolar ve naturparfümlerde. Yağ lambaları, hava temizleyicilerde kullanılır.

Tahriş edicidir, düşük miktarda kullanılır. Rahatlatıcı olarak; 50 ml tatlıbadem veya yoyoba içine, 3 damla melisa, 5
damla lavanta, 2 damla gül.
Nane (Mentha sp.)

Genelde nane uçucu yağı “Mentha piperita” (Kıvırcık nane) türünden yapılmaktadır.

Nanenin hazım ettirici özelliği, eskiden beri eski Yunanlılar, Mısırlılar ve Romalılar tarafından bilinerek
kullanılmıştır. Yaklaşık 100 kg bitkinin destile usulü ile bir kg yağ elde edilir.

Kas kasılmaları, gaz söktürücü, kabızlığa, bakterilere ve virüslere karşıdır. İltihap önleyici,kan temizleyici,
hücre yenileyici, kan dolaşımı arttırıcı, ısıtıcı ve aynı zamanda ateş düşürücü, terleticidir.

Direk sürülerek kullanılabilen yağlardadır. Özellikle baş ağrısında şakaklara masaj yaparak uygulandığında
oldukça etkilidir. Ağız bakımı, tırnak bakımı, vücut bakım ve spor masajlarında. Yağ lambaları, hava
temizleyicilerde kullanılır. Rahat bir yolculuk için, seyahat esnasında bir damla ense ve şakaklara sürülebilir.
Uyumlu yağları: Kayeput, greyfurt, lavanta, kuşdili.
Ökaliptus (Eucalyptus sp.)

Yaklaşık 500 çeşit değişik ökaliptus cinsi vardır. Tıpta en çok kullanılan “Eucalyptus globulus”’ tur. Daha sonra “E.
radiata” ve uçucu yağı küçük çocuklarda da kullanılabilen “E. citriodora” bulunmaktadır. “E. citriodora” limoni
kokan bir ökaliptus türüdür.

Damıtma usulü ile, 50 kg filiz ve yapraklarından 1 kg yağ elde edilir. Bu yağ kafurumsu bir kokuya sahiptir.
Antiseptik olarak yaralar ve böcek sokmalarında, akne, kepek tedavisinde, bağışıklık sistemini kuvvetlendirici,
virüslere karşı, grip (yağ lambalarında inhale yoluyla), boğaz iltihaplanması, alın boşluğu iltihaplanması, bronşit,
bahar nezlesi tedavisinde yardımcı olarak kullanılır. Kalp çalışmasını hızlandırıcı etkisi nedeniyle, romatizma
ağrılarında, sinir iltihaplanmasında da kullanılmaktadır. Zararlılara karşı çok kuvvetle etki eder.

Uyumlu yağları : Mersin, İngiliz nanesi, kuşdili, kekik, limon ve çam yağları.
Lavanta uçucuyağı Gül uçucuyağı Biberiye uçucuyağı Limonçimeni uçucuyağı
Patchouli uçucuyağı Santal uçucuyağı Limon uçucuyağı Portakal uçucuyağı
 UÇUCUYAĞLARIN AROMATERAPİ’DE KULLANIMI

Solunum yoluyla; burun boşluğunda dolaşan koku

molekülleri epitel mukozasında emilir. Bu tabaka üst
burun boşluğunun üstünde ve iki yanında yer almaktadır,
yaklaşık 1,5 cm çapındadır. Partiküllerin kalan kısmı
solunum ile akciğerlere ulaşmaktadır.
Deri yoluyla; banyo tuzlarına eklenerek veya masaj yağları
ile birlikte inceltilip kullanılır. İnceltilmezse ciltte
kızarıklıklara neden olur.

İnceltilmiş yağlar lipofilik olduğundan kolayca kılcal kan

dolaşımına katılır. Küçük moleküllü olanlar, kıl folikülleriyle
kan dolaşımına böylece vücuda ve organlara yayılır, lenf ve
hücre özsuyu tarafından çekilip akciğer ve böbrekler
tarafından dışarı atılır. Uçucu yağın vücuda yayılışı birkaç
dakika içinde olur.
 UÇUCU YAĞLAR İLE KULLANILAN SABİT YAĞLAR

En çok tercih edilen yağlar;

Argan (Argania spinosa) yağı
Avokado (Persia americana) yağı
Buğday (Triticum aestivum) yağı
Ceviz (Juglans regia) yağı
Hodan (Borago officinalis) yağı
Jojoba (Simmondsia chinesis) yağı
Nar (Punica granatum) çekirdeği yağı
Tatlı badem (Amygdalus communis) yağı
Susam (Sesamum indicum) yağı
Üzüm (Vitis vinifera) çekirdeği yağı
Zerdali çekirdeği (Prunus armeniaca) yağıdır.
Tüm sabit yağlarda uçucuyağların etkisini en doğru şekilde alabilmek için
“fizyolojik doz” ayarlaması en önemli unsurdur.

Uçucuyağ-sabityağ karışımının genellikle %0,5 ile %1’lik kısmını uçucuyağ

oluşturmalıdır. %1’lik bir karışım hazırlamak için taşıyıcı yağ (sabityağ) üzerine
yaklaşık 20 damla uçucuyağ (yaklaşık 1 ml) eklenerek 100 ml’ye tamamlanır. Bu
hazırlanan karışımdaki uçucuyağ oranı %1 olur.

%0.5’lk bir karışım için 100 ml sabit yağ üzerine yaklaşık 10 damla uçucuyağ
eklenir.
Damla sayılarını iki katına çıkarmak etkiyi arttırma yönünde avantaj
sağlamaz, tam tersine etkinin görülebilmesini baskılayabilir.
1L şişe içine 2 çk karbonatı karıştırın.
Daha sonra şişenin içine 10-15 damla
vanilya, lavanta, yasemin gibi istediğiniz
bir çiçek yağını damlatın. Fısfıslı bir şişe
içinde rahatlıkla kullanabilirsiniz.

Marketlerde satılan yağlı kağıdın üstüne

limonları koyun. Daha sonra limonların
üstüne istediğiniz sayıda karanfil tanesi
batırıp bir miktar da tarçın serpiştirin.
Karanfilli ve tarçınlı bu limonları yağlı
kağıda sarın. Yaklaşık olarak 3-4 hafta
bekletin. 3-4 haftanın sonunda ise
hazırladığınız limonları bir yere asın. Bu
uygulama eviniz güzel kokmasını
sağlayacak.
Aromaterapik yağların kalp ritmini arttırabileceği, tansiyonu yükseltip/azaltabileceği ve
daha pek çok özelliği göz önünde bulundurulduğunda, aromaterapinin sadece bilinçli
bir şekilde ihtisas sahibi bir hekimin önerileri doğrultusunda kullanımı öngörülebilir.
Kaynaklar

1. Türkiye’de ve Dünyada Önemli Tıbbi Bitkiler ve Kullanımları, Prof. Dr. Ulvi Zeybek, Ecz. Muzaffer Haksel, Argefar ve Helvacızade Sağlık Yayınları 1

2. Türkiye'de Bitkiler İle Tedavi Geçmişte ve Bugün, Prof. Dr. Turhan Baytop, Nobel Kitapevi

3. Tedavide Kullanılan Bitkiler - FFD Monografları, Editör: Prof. Dr. L. Ömür Demirezer, Editör Yardımcıları: Prof. Dr. Tayfun Ersöz, Prof. Dr. İclal Saraçoğlu, Prof. Dr.
Bilge Şener, MN Medikal & Nobel Tıp Kitapevi, 2007

4. Doç. Dr. Hasan Baydar, Tıbbi, Aromatik ve Keyf Bitkileri Bilimi ve Teknolojisi, Süleyman Demirel Ünv. Ziraat Fak., SDÜ Yayın no:51, Isparta, 2005

5. Yrd. Doç. Dr. Ömer Arslan Kalafatçılar, Parfüm Bitkileri ve Kozmetoloji, Manisa Belediyesi Kültür sanat Yayınları, 2006

6. Doç. Dr. Hüseyin Koç, Yumrulu – Soğanlı ve Kokulu Bitkiler, Gaziosmanpaşa Ünv. Ziraat Fak. Yayınları No: 48, Ders Kitapları Serisi No:19, Tokat, 2001

7. Fitoterapi Ders Notu, Prof. Dr. Kerim Alpınar, Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği

8. Aromaterapi Ders Notu, Prof. Dr. Ulvi Zeybek, Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği

9. Prof. Dr. Bilge Şener, Bitkilerle Tedavi Sempozyumu; 5-6 Haziran 2010, İstanbul

10. Uçucu Yağ Nedir, Nasıl Üretilir ve Türkiye'deki Durumuna Genel Bir Bakış, Eda Çalıkoglu, Mustafa Kıralan , Ali Bayrak, Ankara Ünv., Mühendislik Fakültesi, Gıda
Müh. Bölümü, Türkiye 9. Gıda Kongresi; 24-26 Mayıs 2006, Bolu 569
 Teşekkürler
Uzm. Biyolog Tuğçe AĞBA