‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان‬

‫)ﺳﲑة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬

‫ﺻﺤﯿﺢﺗﺮﯾﻦ و ﺟﺎﻣﻊﺗﺮﯾﻦ ﮐﺘﺎب‬

‫ﺳﯿﺮۀ ﻧﺒﻮی و ﺗﺎرﯾﺦ ﺻﺪر اﺳﻼم‬

‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‪:‬‬
‫اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﺑﺰرگ‬
‫ﻋﻼﻣﻪ ﺷﺒﻠﯽ ﻧﻌﻤﺎﻧﯽ و ﻋﻼﻣﻪ ﺳﯿﺪ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻧﺪوی‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪:‬‬
‫اﺑﻮاﻟﺤﺴﯿﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﺠﯿﺪ ﻣﺮادزﻫﯽ ﺧﺎﺷﯽ‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب‪:‬‬

‫ﺳﯿﺮت اﻟﻨﺒﯽ ج )ﺑﻪ زﺑﺎن اردو( ج ‪۲‬‬ ‫ﻋﻨﻮان اﺻﻠﯽ‪:‬‬

‫ﻋﻼﻣﻪ ﺷﺒﻠﯽ ﻧﻌﻤﺎﻧﯽ و ﻋﻼﻣﻪ ﺳﯿﺪ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻧﺪوی‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‪:‬‬

‫اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﺠﯿﺪ ﻣﺮادزﻫﯽ ﺧﺎﺷﯽ‬ ‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪:‬‬

‫ﺳﯿﺮه ﻧﺒﻮی‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪:‬‬

‫دوم )دﯾﺠﯿﺘﺎل(‬ ‫ﻧﻮﺑﺖ اﻧﺘﺸﺎر‪:‬‬

‫ﺧﺮداد )ﺟﻮزا( ‪۱۳۹۶‬ﺷﻤﺴﯽ‪ ،‬رﻣﻀﺎن اﻟﻤﺒﺎرک ‪ ۱۴۳۸‬ﻫﺠﺮی‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ اﻧﺘﺸﺎر‪:‬‬

‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻗﻠﻢ ‪www.qalamlib.com‬‬ ‫ﻣﻨﺒﻊ‪:‬‬

‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب از ﺳﺎﯾﺖ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﮥ ﻗﻠﻢ داﻧﻠﻮد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www. qalamlib.com‬‬

‫‪book@qalamlib.com‬‬ ‫اﯾﻤﯿﻞ‪:‬‬

‫ﺳﺎﯾﺖﻫﺎی ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻣﻮﺣﺪﯾﻦ‬

‫‪www.aqeedeh.com‬‬ ‫‪www.mowahedin.com‬‬
‫‪www.islamtxt.com‬‬ ‫‪www.videofarsi.com‬‬
‫‪www.shabnam.cc‬‬ ‫‪www.zekr.tv‬‬
‫‪www.sadaislam.com‬‬ ‫‪www.mowahed.com‬‬

‫‪contact@mowahedin.com‬‬

‫ﻣﺤﺘﻮای اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻟﺰوﻣﺎ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ دﯾﺪﮔﺎه ﺳﺎﯾﺖ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻗﻠﻢ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ دﯾﺪﮔﺎه‬
‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه آن اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫��ﻢ اﷲ ا����ﻦ ا����ﻢ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫دﯾﺒﺎﭼﻪ از ﻋﻼﻣﻪ ﺳﯿﺪ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻧﺪوی ‪١ .......... ................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮاری اﻣﻨﯿﺖ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ ‪٣ ...‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺑﺮﻗﺮاری اﻣﻨﯿﺖ ‪٥ ................................ ................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺧﻄﺮات و ﺗﮫﺪﯾﺪھﺎی ﺧﺎرﺟﯽ ‪٨.........................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻧﯿﺮو و ﻗﺪرت ﯾﮫﻮد ‪٩......................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫دﻋﻮت و ﻧﺸﺮ اﺳﻼم ‪١٣...................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﺳﻼمآوردن ﻃﻔﯿﻞ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ‪١٥........................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﺳﻼمآوردن ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﻨﺒﺴﻪ ‪١٥.......................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﺳﻼمآوردن ﺿﻤﺎد ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ ‪١٦........................................................‬‬‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﺳﻼمآوردن ﻗﺒﯿﻠﮥ »ازد« ‪١٧............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﺳﻼمآوردن ﺣﻀﺮت اﺑﻮذر ‪١٧...........................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﺳﻼمآوردن ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻏﻔﺎر ‪١٨..............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﺳﻼمآوردن ﻗﺒﯿﻠﮥ اﺳﻠﻢ ‪١٨.............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﺳﻼمآوردن أوس و ﺧﺰرج ‪١٩..........................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم در دوران اﻗﺎﻣﺖ در ﻣﺪﯾﻨﻪ ‪١٩........................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﺳﻼمآوردن ﺑﻌﻀﯽ از ﻗﺮﯾﺸﯿﺎن ﺑﺪر ‪١٩................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﺳﻼمآوردن ﻗﺒﯿﻠﮥ ﻣﺰﯾﻨﻪ ‪٢٠............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﺳﻼمآوردن ﻗﺒﯿﻠﮥ اﺷﺠﻊ ‪٢٠............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﺳﻼمآوردن ﻗﺒﯿﻠﮥ ﺟﮫﯿﻨﻪ ‪٢٠...........................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺻﻠﺢ ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ‪٢١....................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ و ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ ‪٢١...............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫ب‬

‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﯾﻤﻦ ‪٢٧.........................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻧﺠﺮان ‪٣٠..................................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﺳﻼم در ﺑﺤﺮﯾﻦ‪) ،‬ﺳﺎل ھﺸﺘﻢ ھﺠﺮی( ‪٣١...........................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﺳﻼم در ﻋﻤﺎن )ﺳﺎل ھﺸﺘﻢ ھﺠﺮی( ‪٣٣.............................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﺳﻼم در ﻣﺮزھﺎی ﺷﺎم )ﺳﺎل ﻧﮫﻢ ھﺠﺮی( ‪٣٣........................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻫﯿﺄتﻫﺎی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻋﺮب در ﻣﺤﻀﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ‪٣٥ .................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻫﯿﺄتﻫﺎی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻋﺮب ‪٣٧ .................. ................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻣﺰﯾﻨﻪ ‪٣٨...................................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺑﻨﻮﺗﻤﯿﻢ ‪٣٨................................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺑﻨﻮﺳﻌﺪ ‪٤٠.................................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﺷﻌﺮﯾﯿﻦ )ﺳﺎل ھﻔﺘﻢ ھﺠﺮی( ‪٤١......................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫دوس )ﺳﺎل ھﻔﺘﻢ ھﺠﺮی( ‪٤٢..........................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺑﻨﻮﺣﺎرث ﺑﻦ ﮐﻌﺐ )ﺳﺎل ﻧﮫﻢ ھﺠﺮی( ‪٤٢.............................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻗﺒﯿﻠﺔ ﻃﯽ )ﺳﺎل ﻧﮫﻢ ھﺠﺮی( ‪٤٣.......................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻋﺪی ﺑﻦ ﺣﺎﺗﻢ )ﺳﺎل ﻧﮫﻢ ھﺠﺮی( ‪٤٣.................................................‬‬‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ھﯿﺄت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﺛﻘﯿﻒ ‪٤٤...............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ھﯿﺄت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﻧﺠﺮان )ﺳﺎل ﻧﮫﻢ ھﺠﺮی( ‪٤٨.......................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ھﯿﺄت ﺑﻨﻮاﺳﺪ‪ ،‬ﺳﺎل ﻧﮫﻢ ھﺠﺮی ‪٥٠....................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ھﯿﺄت ﺑﻨﻮﻓﺰاره‪ ،‬ﺳﺎل ﻧﮫﻢ ھﺠﺮی ‪٥٠...................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ھﯿﺄت ﮐﻨﺪه‪ ،‬ﺳﺎل دھﻢ ھﺠﺮی ‪٥٠......................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ھﯿﺄت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﻋﺒﺪاﻟﻘﯿﺲ ‪٥١.........................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﺑﻨﻮﻋﺎﻣﺮ‪ ،‬ﺳﺎل ﻧﮫﻢ ھﺠﺮی ‪٥٢...............................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ھﯿﺄت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ » ِﺣﻤ َﯿﺮ« و ﻏﯿﺮه ‪٥٤...................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻟﻬﯽ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ در زﻣﯿﻦ‪٥٥ ..................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬
 ‫ج‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻟﻬﯽ ‪٥٧ ...................... ................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻧﻈﻢ و اﻧﻀﺒﺎط ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ‪٦٠....................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﯽ در ﺟﮫﺎد ‪٦٠...................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ِاﻓﺘﺎء ‪٦١....................................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫داوری و ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻗﻀﺎﯾﺎ ‪٦١..........................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫دﺑﯿﺮی و ﻣﻨﺸﯽﮔﺮی ‪٦٢ .................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻣﯿﺰﺑﺎﻧﯽ و ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ از ﻣﯿﮫﻤﺎﻧﺎن ‪٦٢.....................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻋﯿﺎدت از ﺑﯿﻤﺎران‪٦٣.....................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺑﺎزرﺳﯽ و ﺗﻨﺒﯿﻪ ﻣﺘﺨﻠﻔﺎن ‪٦٤............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺻﻠﺢ و آﺷﺘﯽ ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ‪٦٥............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﮐﺎﺗﺒﺎن و دﺑﯿﺮان ‪٦٦......................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫واﻟﯿﺎن و اﻣﯿﺮان ‪٦٧.......................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻣﺄﻣﻮران وﺻﻮل زﮐﺎت و ﺟﺰﯾﻪ ‪٧١.......................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻗﻀﺎت ‪٧٥..................................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺟﻼد ‪٧٦....................................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺑﺴﺘﻦ ﻣﻌﺎھﺪات و ﭘﯿﻤﺎن ﺑﺎ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن ‪٧٦...............................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ درآﻣﺪ و ﻣﺼﺎرف آن ‪٧٧............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫آﺑﺎدﮐﺮدن زﻣﯿﻦھﺎی ﻣﻮات ‪٨١...........................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺗﺸﮑﯿﻼت و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰیھﺎی ﻣﺬھﺒﯽ ‪٨٣...............................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫دﻋﻮﺗﮕﺮان و ﻣﺒﻠﻐﺎن اﺳﻼم ‪٨٣...........................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫آﻣﻮزش و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﻌﻠﻤﺎن ‪٨٤.............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺴﺎﺟﺪ ‪٨٧.......................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺗﻌﯿﯿﻦ اﺋﻤﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ ‪٩٢...................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اذانﮔﻮﯾﻨﺪﮔﺎن ‪٩٥.........................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ ‪٩٧ .....................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫د‬

‫ﺗﮑﻤﯿﻞ دﯾﻦ اﻟﻬﯽ ‪٩٩ .............................. ................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻋﺒﺎدات ‪١٠٥ ...... ................................ ................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻃﮫﺎرت ‪١٠٥...............................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺗﯿﻤﻢ ‪١٠٦..................................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻧﻤﺎز ‪١٠٧...................................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ و ﻋﯿﺪﯾﻦ ‪١١٢................................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻧﻤﺎز ﺧﻮف ‪١١٤...........................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫روزه ‪١١٤..................................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫زﮐﺎت ‪١١٧..................................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺣﺞ ‪١١٨...................................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﺻﻼﺣﺎت ﺣﺞ ‪١٢٠.......................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻣﻌﺎﻣﻼت ‪١٢٥.... ................................ ................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ارث ‪١٢٥...................................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫وﺻﯿﺖ ‪١٢٧................................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫وﻗﻒ ‪١٢٧..................................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻧﮑﺎح و ﻃﻼق ‪١٢٨........................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺣﺪود و ﺗﻌﺰﯾﺮات ‪١٢٩ ................................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺣﺪود و ﺗﻌﺰﯾﺮات ‪١٣١ ............................ ................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺣﻼل و ﺣﺮام ‪١٣٦........................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺣﺮﻣﺖ ﺷﺮاب ‪١٣٨........................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺣﺮﻣﺖ رﺑﺎ ‪١٤٢............................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻟﺖ آنﺣﻀﺮت ج ‪١٤٥................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻟﺖ ‪١٤٧ ............................... ................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

 ‫ﻩ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺧﻄﺒﮥ ﻋﺮﻓﺎت ‪١٥٠........................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻣﻨﺸﻮر ﻋﺪاﻟﺖ ‪١٥١.......................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫وﻓﺎت رﺳﻮل اﮐﺮم ج ‪١٦٣...........................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺑﻪﺳﻮی رﻓﯿﻖ اﻋﻠﯽ ‪١٦٥ ......................... ................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﻣﺎﻣﺖ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ س ‪١٦٩..........................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫آﺧﺮﯾﻦ وداع ﺑﺎ دﺧﺖ ﮔﺮاﻣﯽ ‪١٧٩.......................................................‬‬‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻣﺮاﺳﻢ ﻏﺴﻞ و دﻓﻦ ‪١٨٣................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺗﺮﮐﻪ و ﺛﺮوت آن ﺣﻀﺮت ‪١٨٥...........................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫زﻣﯿﻦ ‪١٨٦.................................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺟﺎﻧﻮران ‪١٨٧..............................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺳﻼحھﺎی ﺟﻨﮕﯽ ‪١٨٩ ...................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ُ‬
‫ﻧﻪ ﻗﺒﻀﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﻪ ﻧﺎمھﺎی‪١٨٩ ............................................................... :‬‬
‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ھﻔﺖ زره ﺑﻪ ﻧﺎمھﺎی‪١٩٠ ........................................................................ :‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺷﺶ ﻗﺒﻀﻪ ﺗﯿﺮ و ﮐﻤﺎن ﺑﻪ ﻧﺎمھﺎی‪١٩٠ ....................................................... :‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﺷﯿﺎء و ﯾﺎدﮔﺎرھﺎی ﻣﺘﺒﺮک آن ﺣﻀﺮت ‪١٩١...........................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻣﺴﮑﻦ ﻣﺒﺎرک ‪١٩٢.......................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫داﯾﻪ ‪١٩٤...................................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاران ﺧﺎص ‪١٩٤ .................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم ج ‪١٩٧ ..............................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ُﺣﻠﯿﮥ ﮔﺮاﻣﯽ )ﺑﯿﺎن ﺻﻔﺎت ﻇﺎﻫﺮی( ‪١٩٩ ....... ................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ُﻣﮫﺮ ﻧﺒﻮت ‪٢٠٠............................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻣﻮھﺎی ﻣﺒﺎرک ‪٢٠٠.......................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﮔﻔﺘﮕﻮ‪ ،‬ﺧﻨﺪه و ﺗﺒﺴﻢ ‪٢٠١..............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻟﺒﺎس ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ‪٢٠٢..............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫و‬

‫رداء )ﺷﺎل( ‪٢٠٢..........................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻋﺒﺎء ‪٢٠٢...................................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫رﺧﺘﺨﻮاب ‪٢٠٣............................................................................‬‬
‫ﱠ‬
‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ُﺣﻠﮥ ﺣﻤﺮاء )ﻟﺒﺎس ﺳﺮخرﻧﮓ( ‪٢٠٣....................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﻧﮕﺸﺘﺮ ‪٢٠٣...............................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺧﻮد و زره ‪٢٠٤...........................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻏﺬاھﺎی ﻣﺮﻏﻮب ‪٢٠٤.....................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﯽھﺎ ‪٢٠٥..........................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫روش آنﺣﻀﺮت در ﻏﺬاﺧﻮردن ‪٢٠٥...................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻟﺒﺎسھﺎی ﻋﺎﻟﯽ ‪٢٠٦........................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫رﻧﮓھﺎی ﻣﺮﻏﻮب ‪٢٠٦ ...................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫رﻧﮓھﺎی ﻧﺎﻣﺮﻏﻮب ‪٢٠٧ .................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮاد ﺧﻮﺷﺒﻮ ‪٢٠٧............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫رﻋﺎﯾﺖ ﺑﮫﺪاﺷﺖ ‪٢٠٨.....................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻣﺮﮐﺐھﺎی اﯾﺸﺎن ‪٢١٠ ...................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ اﺳﺐﺳﻮاری ‪٢١٠..............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻣﻌﻤﻮﻻت رﺳﻮل ﺧﺪا ج ‪٢١٣ .................... ................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﻋﻤﺎل ﺻﺒﺢ ﺗﺎ ﺷﺎم ‪٢١٣ .................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻋﺒﺎدات ﺷﺐ ‪٢١٤.........................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫روش آنﺣﻀﺮت در ﻧﻤﺎز ‪٢١٥...........................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫روش ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج در ﺧﻄﺒﻪ ‪٢١٧...................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫روش آنﺣﻀﺮت ج در ﺳﻔﺮ ‪٢١٨.......................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫روش آنﺣﻀﺮت ج در ﺟﮫﺎد‪٢٢٠......................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫روش آنﺣﻀﺮت ج در ﻋﯿﺎدت و ﺗﻌﺰﯾﺖ ‪٢٢١.........................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫روش آنﺣﻀﺮت در ﻣﻼﻗﺎت ‪٢٢٢.......................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

 ‫ز‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻋﺎدات و روشھﺎی ﻋﻤﻮﻣﯽ آن ﺣﻀﺮت ‪٢٢٤..........................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻣﺠﺎﻟﺲ ﭘﺮﻓﯿﺾ ﺑﺎرﮔﺎه ﻧﺒﻮت ‪٢٢٥ .............. ................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫درﺑﺎر ﻧﺒﻮت ‪٢٢٥...........................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻣﺠﺎﻟﺲ وﻋﻆ و ارﺷﺎد ‪٢٢٧..............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫آداب ﻣﺠﺎﻟﺲ ‪٢٢٧........................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اوﻗﺎت ﻣﺠﺎﻟﺲ ‪٢٢٨.......................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺟﻠﺴﺎت ﻣﺨﺼﻮص زﻧﺎن ‪٢٣٠............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫روش دﻋﻮت و ارﺷﺎد ‪٢٣٠...............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻟﻄﻒ و ﺻﻔﺎ در ﻣﺠﺎﻟﺲ ‪٢٣٢............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻓﯿﺾ ﺻﺤﺒﺖ ‪٢٣٣........................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺧﻄﺎﺑﮥ ﻧﺒﻮی ‪٢٣٤.........................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻃﺮز ﺑﯿﺎن و اﯾﺮاد ﺧﻄﺒﻪ ‪٢٣٤............................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻧﻮﻋﯿﺖ ﺧﻄﺒﻪھﺎی آن ﺣﻀﺮت ‪٢٣٥....................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺧﻄﺒﺎت آن ﺣﻀﺮت ‪٢٤٤..........................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻋﺒﺎدات ﻧﺒﻮی ‪٢٤٩ .....................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﻟﮕﻮی ﺑﻨﺪﮔﯽ ‪٢٥١ ................................ ................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫دﻋﺎ و ﻧﻤﺎز‪٢٥١............................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫روزه ‪٢٥٧..................................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫زﮐﺎت ‪٢٥٨..................................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺣﺞ ‪٢٥٩...................................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﻧﮫﻤﺎک و ﻣﺸﻐﻮﻟﯿﺖ در ذﮐﺮ اﻟﮫﯽ ‪٢٦٠................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺷﻮق و ذوق در ﻧﻤﺎز ‪٢٦١...............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﭘﺎﯾﻤﺮدی و ﯾﺎد اﻟﮫﯽ در ﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ ‪٢٦٣............................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺧﻮف و ﺧﺸﯿﺖ اﻟﮫﯽ ‪٢٦٧...............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫ح‬

‫ﻣﺤﺒﺖ اﻟﮫﯽ ‪٢٧٠.........................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺗﻮﮐﻞ و اﻋﺘﻤﺎد ﺑﺮ اﻟﻠﻪ ‪٢٧٣..............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺻﺒﺮ و ﺷﮑﺮ ‪٢٧٨..........................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی ‪٢٨٥ ......................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﺧﻼق زﯾﺒﺎی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ‪٢٨٧ ............... ................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﮔﻔﺘﺎری ﺟﺎﻣﻊ درﺑﺎرۀ اﺧﻼق ﻧﺒﻮی ‪٢٨٨...............................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻣﺪاوﻣﺖ ﺑﺮ ﻋﻤﻞ ‪٢٩١....................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺣﺴﻦ ﺧﻠﻖ ‪٢٩٣..........................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫درﺳﺘﮑﺎری در ﻣﻌﺎﻣﻼت‪٢٩٩............................................................‬‬
‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻋﺪل و اﻧﺼﺎف ‪٣٠٢.......................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺟﻮد و ﺳﺨﺎوت ‪٣٠٦......................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﯾﺜﺎر و از ﺧﻮدﮔﺬﺷﺘﮕﯽ ‪٣١٠............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻣﯿﮫﻤﺎنﻧﻮازی ‪٣١٢.......................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ّ‬
‫ﺗﻨﻔﺮ از ّ‬
‫ﺗﮑﺪیﮔﺮی ‪٣١٤ ..................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫دوری از ﺧﻮردن ﺻﺪﻗﻪ ‪٣١٦............................................................‬‬‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻗﺒﻮل ھﺪاﯾﺎ ‪٣١٦...........................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ھﺪﯾﻪدادن آنﺣﻀﺮت ج ‪٣١٧...........................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻋﺪم ﻗﺒﻮل اﺣﺴﺎن ‪٣١٨ ..................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺗﺴﺎھﻞ و ﻋﺪم ّ‬
‫ﺗﺸﺪد ‪٣١٨................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ّ‬
‫دوری از ﺗﻘﺸﻒ و رھﺒﺎﻧﯿﺖ ‪٣٢١........................................................‬‬
‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺗﻨﻔﺮ از ﻣﺪاﺣﯽ ‪٣٢٣......................................................................‬‬

‫ّ‬
‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺳﺎدﮔﯽ و ﺑﯽﺗﮑﻠﻔﯽ ‪٣٢٤ .................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫دوری از ﺧﻮﺷﮕﺬراﻧﯽ ‪٣٢٥..............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻣﺴﺎوات و ﺑﺮاﺑﺮی ‪٣٢٩ ...................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺗﻮاﺿﻊ و ﻓﺮوﺗﻨﯽ ‪٣٣١....................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

 ‫ط‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻣﻨﻊ از ﺗﻌﻈﯿﻢ و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﺑﯿﺠﺎ ‪٣٣٤.....................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺷﺮم و ﺣﯿﺎء ‪٣٣٥.........................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﻧﺠﺎم اﻣﻮر ﺷﺨﺼﯽ ‪٣٣٦ .................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﻧﺠﺎم ﮐﺎرھﺎی دﯾﮕﺮان ‪٣٣٨..............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻋﺰم و اﺳﺘﻘﻼل ‪٣٣٨......................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺷﺠﺎﻋﺖ ‪٣٤١..............................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺻﺪاﻗﺖ ‪٣٤٢...............................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫وﻓﺎی ﺑﻪ ﻋﮫﺪ ‪٣٤٤........................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫زھﺪ و ﻗﻨﺎﻋﺖ ‪٣٤٥........................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻋﻔﻮ و ﺣﻠﻢ ‪٣٤٩...........................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫رﻓﺘﺎر ﻧﯿﮑﻮ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن و ﻋﻔﻮ آنھﺎ ‪٣٥٥...............................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﮐﻔﺎر و ﻣﺸﺮﮐﺎن ‪٣٥٩.........................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺑﺮﺧﻮرد و رﻓﺘﺎر ﺑﺎ ﯾﮫﻮد و ﻧﺼﺎرا ‪٣٦٢...................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻣﺤﺒﺖ و ﺷﻔﻘﺖ ﺑﺎ ﻏﺮﺑﺎء ‪٣٦٤...........................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻋﻔﻮ و ﮔﺬﺷﺖ از دﺷﻤﻨﺎن ﺷﺨﺼﯽ ‪٣٦٧...............................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫دﻋﺎی ﺧﯿﺮ در ﺣﻖ دﺷﻤﻨﺎن‪٣٧٠.......................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺷﻔﻘﺖ و ﻋﻄﻮﻓﺖ ﺑﺮ ﮐﻮدﮐﺎن ‪٣٧٢......................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺷﻔﻘﺖ و ﮐﺮم ﺑﺮ ﻏﻼﻣﺎن ‪٣٧٥...........................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ زﻧﺎن ‪٣٧٧......................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫رﺣﻢ ﺑﺮ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ‪٣٨٠....................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫رﺣﻤﺖ و ﻣﺤﺒﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪٣٨٢...........................................................‬‬

‫ّ‬
‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫رﻗﺖ و رأﻓﺖ ﻗﻠﺒﯽ ‪٣٨٣ ..................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻋﯿﺎدت‪ ،‬ﺗﻌﺰﯾﺖ و ﻏﻤﺨﻮاری ‪٣٨٥.......................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻇﺮاﻓﺖ و ﻟﻄﺎﻓﺖ ﻃﺒﻊ ‪٣٨٧..............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻣﺤﺒﺖ ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ‪٣٨٨ ...................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫ي‬

‫ازواج ﻣﻄﻬﺮات و ﻓﺮزﻧﺪان ﮔﺮاﻣﯽ ‪٣٩٣ ........................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ازواج ﻣﻄﻬﺮات ‪٣٩٥ ............................. ................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﺧﺪﯾﺠﻪل ‪٣٩٥...............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﺳﻮده ﺑﻨﺖ زﻣﻌﻪ ل ‪٣٩٦...................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﺧﻼق و ﻋﺎدات ‪٣٩٨ ...............................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫رواﯾﺖ ﺣﺪﯾﺚ ‪٣٩٨ .................................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫وﻓﺎت ‪٣٩٩ ...........................................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺻﺪﯾﻘﻪ ل ‪٣٩٩......................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫وﻓﺎت ‪٤٠٠ ...........................................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫زﻧﺪﮔﯽ ﻋﻠﻤﯽ ‪٤٠١ .................................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﺣﻔﺼﻪ ل ‪٤٠١...............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫وﻓﺎت ‪٤٠٣ ...........................................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ أم اﻟﻤﺴﺎﮐﯿﻦ ل ‪٤٠٤................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺣﻀﺮت ام ﺳﻠﻤﻪل ‪٤٠٤.............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫وﻓﺎت ‪٤٠٥ ...........................................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻓﻀﻞ و ﮐﻤﺎل ‪٤٠٦ .................................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ل ‪٤٠٦................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫وﻓﺎت ‪٤٠٧ ...........................................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﺟﻮﯾﺮﯾﻪ ل ‪٤٠٨..............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺣﻀﺮت ام ﺣﺒﯿﺒﻪ ل‪٤٠٨............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﻣﯿﻤﻮﻧﻪ ل ‪٤١٠..............................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫وﻓﺎت ‪٤١٠ ...........................................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﺻﻔﯿﻪ ل ‪٤١٠................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻓﺮزﻧﺪان ﮔﺮاﻣﯽ ‪٤١٣ ............................. ................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﻗﺎﺳﻢ ‪٤١٣........................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

 ‫ك‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐل ‪٤١٤ .................................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺣﻀﺮت رﻗﯿﻪ ل ‪٤١٦ .................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ام ﮐﻠﺜﻮم ل ‪٤١٧......................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ زھﺮاءل ‪٤١٧........................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫وﻓﺎت ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ زھﺮاءل ‪٤٢٠ ...........................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺣﻀﺮت اﺑﺮاھﯿﻢ ‪٤٢٠.....................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﺎ ازواج ﻣﻄﮫﺮات ‪٤٢٢.........................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﺳﺎدهزﯾﺴﺘﯽ ازواج ﻣﻄﮫﺮات و اھﻞ ﺑﯿﺖ ‪٤٢٦.........................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫اﻧﺘﻈﺎم اﻣﻮر ﺧﺎﻧﻪ ‪٤٢٨....................................................................‬‬ ‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬

‫ﻣﺨﺎرج ازواج ﻣﻄﮫﺮات ‪٤٢٩.............................................................‬‬

‫‪31T‬‬ ‫‪31T‬‬
 ‫دﯾﺒﺎﭼﻪ‬
‫از ﻋﻼﻣﻪ ﺳﯿﺪ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻧﺪوی‬

‫ﺟﻠﺪ اول ﮐﺘﺎب »ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﯽ ج« در ﺳﺎل ‪ ۱۳۳۶‬ھﺠﺮی ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺳﺎل ‪۱۹۱۸‬‬
‫ﻣﯿﻼدی ﭼﺎپ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮدﯾﺪ ﺣﺎﻻ ﺟﻠﺪ دوم آن در ﻧﯿﻤﻪ ﺳﺎل ‪ ۱۳۳۸‬ھﺠﺮی ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ‬
‫‪ ۱۹۲۰‬ﻣﯿﻼدی ﭼﺎپ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺸﺘﺎﻗﺎن و ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪان ﺧﻮاھﺎن ﭼﺎپ و اﻧﺘﺸﺎر‬
‫ﺳﺮﯾﻊ ﺟﻠﺪھﺎی ﮐﺘﺎب ھﺴﺘﻨﺪ و ﺷﺎﯾﺪ ﻏﺎﻓﻞ از ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﻨﮓھﺎی اول و دوم‬
‫ﺟﮫﺎﻧﯽ در ﺳﻄﺢ ﺟﮫﺎن در ﺗﻤﺎم اﺑﻌﺎد زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ از ﭘﺎﯾﺎن ﺟﻨﮓ دوم ﺟﮫﺎﻧﯽ ﯾﮏ ﺳﺎل ﻣﯽﮔﺬرد وﻟﯽ ھﻨﻮز ﺻﻠﺢ آﻏﺎز ﻧﺸﺪه و از‬
‫ﻣﺸﮑﻼت ﭼﯿﺰی ﮐﺎﺳﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ ﮐﻪ در ﭼﺎپ ﺟﻠﺪ اول ﮐﺘﺎب‬
‫داﺷﺘﯿﻢ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﺎپ ﺟﻠﺪ دوم در ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﻪ »ﻣﻌﺎرف« اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ .‬ﻟﮑﻦ‬
‫ﻣﺸﮑﻠﯽ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺎﺷﯿﻦ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز در اﯾﻦ ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﻪ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻼش و‬
‫زﺣﻤﺖ ﻓﺮاوان ﺗﻮاﻧﺴﺘﯿﻢ ﻣﺎﺷﯿﻦ را ﻓﺮاھﻢ ﺳﺎزﯾﻢ وﻗﺘﯽ ﻣﺎﺷﯿﻦ ﻓﺮاھﻢ ﺷﺪ ﮐﺎﻏﺬ در ﺑﺎزار‬
‫ﻧﺎﯾﺎب ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﯽ ﻣﺸﮑﻞ ﮐﺎﻏﺬ ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻞ زﯾﻨﮓ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪﯾﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬
‫از »ﻟﮑﻨﻮ« ﺗﺎ »ﮐﻠﮑﻨﻪ« و »ﺑﻤﺒﺌﯽ« ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﺮاﮐﺰ ﭼﺎپ و ﺗﻮزﯾﻊ ﮐﺎﻏﺬ ﺑﺮای ﺗﮫﯿﻪ ﮐﺎﻏﺬ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﻤﺎس ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﺑﺎزھﻢ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﯿﻢ ﮐﺎﻏﺬ ﻣﺮﻏﻮب و ﻣﻨﺎﺳﺐ را ﺗﮫﯿﻪ ﮐﻨﯿﻢ و‬
‫ھﺮﭼﻪ ﻣﯿﺴﺮ ﺷﺪ ھﻤﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺘﺎب را ﺑﺎ آن ﺗﻘﺪﯾﻢ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﮔﺮاﻣﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫واﻟﺤﻤﺪ ﻟﻠﻪ ﻋﻠﯽ ذﻟﻚ‪.‬‬
‫ﺟﻠﺪ اول ﮐﺘﺎب ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻋﮫﺪ ﻏﺰوات و دوران ﭘﺮآﺷﻮب زﻧﺪﮔﯽ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺑﻮد و‬
‫ﺟﻠﺪ دوم ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ دوران ﺳﻪ ﺳﺎﻟﻪ ﺻﻠﺢ و اﻣﻨﯿﺖ زﻧﺪﮔﯽ آنﺣﻀﺮت ج اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎﻟﮥ اول ﻧﺒﻮت و ﺟﻠﺪ دوم ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﻪ ﺳﺎﻟﻪ‬
‫ﭘﺎﯾﺎن ﻋﺼﺮ ﻧﺒﻮت اﺳﺖ‪ .‬در ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬اﺧﻼق و ﺷﻤﺎﯾﻞ رﺳﻮل اﮐﺮمج و ﺣﺎﻻت ازواج‬
‫ﻣﻄﮫﺮات و ﻓﺮزﻧﺪان ﮔﺮاﻣﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از وﻓﺎت ﻣﺆﻟﻒ وﻗﺘﯽ ﯾﺎدداﺷﺖھﺎی‬
‫اﯾﺸﺎن ﺑﻪ دﺳﺘﻢ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﮐﻤﺒﻮدھﺎی زﯾﺎدی در آنھﺎ اﺣﺴﺎس ﻧﻤﻮدم‪ ،‬وﻟﯽ ﺗﻮان و ﺟﺮأت‬
‫اﻓﺰودن ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ را ﺑﺮ ﻣﺒﺎﺣﺚ و ﻧﻮﺷﺘﻪھﺎی اﺳﺘﺎد ﮔﺮاﻧﻘﺪر را ﻧﺪاﺷﺘﻢ و در ﻟﯿﺖ و ﻟﻌﻞ ﺑﻪ‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢‬‬
‫ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮدم ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻓﺮﺟﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ و ﯾﺎدداﺷﺘﯽ از اﺳﺘﺎد ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﻪ دﺳﺘﻢ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫ﭘﻨﺞ ﻣﺎه ﻗﺒﻞ از وﻓﺎت در ﯾﮏ ﮐﺸﺘﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻋﻨﻮان آن »آﺧﺮﯾﻦ ﯾﺎدداﺷﺖ«‬
‫ﺑﻮدد‪ .‬وﻗﺘﯽ آن را ﺧﻮاﻧﺪم دﯾﺪم ﮐﻤﺒﻮدھﺎ و ﻧﯿﺎزھﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﺑﻨﺪه اﺣﺴﺎس ﮐﺮده ﺑﻮدم‪،‬‬
‫ً‬
‫ﻣﺆﻟﻒ ﻣﺮﺣﻮم ﻧﯿﺰ آنھﺎ را اﺣﺴﺎس و ﯾﺎدداﺷﺖ ﮐﺮده ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻌﺪا اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎدی‬
‫وﺻﻒﻧﺎﭘﺬﯾﺮی ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑﻨﺪه ﺷﺪ و آن ﯾﺎدداﺷﺖ را وﺻﯿﺖﻧﺎﻣﮥ ﻏﯿﺒﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﮐﺮدم ﮐﻪ ﻓﺮﺷﺘﮥ‬
‫ﻏﯿﺐ از دﺳﺖ و ﻗﻠﻢ اﺳﺘﺎد ﻣﺮﺣﻮم ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺴﻠﯽ ﺧﺎﻃﺮم ﺑﻪ رﺷﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ درآورده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺣﻞ اﯾﻦ ﻋﻘﺪه ھﻢ از روی ﻧﮕﺎر آﺧﺮ ﺷﺪ‬
‫ﻣﺒﺤﺚ اﺧﻼق را ﻣﺆﻟﻒ ﻣﺮﺣﻮم ﺑﻪﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﻧﻨﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﯾﺎدداﺷﺘﯽ‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎری از ﻋﻨﻮانھﺎ ﺳﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎری از آنھﺎ ﺷﺮوع ﺷﺪه و ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻧﺸﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺪه آنھﺎ را ﮐﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮدم‪ .‬ﺣﻮاﺷﯽ و ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت زﯾﺎدی ﻧﯿﺰ ﻻزم ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ در ﻣﮑﺎنھﺎی ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﻓﺰودم و آنھﺎ را داﺧﻞ ﭘﺮاﻧﺘﺰ ﻗﺮار دادم ﺗﺎ ﻋﺒﺎرات ﺑﻨﺪه ﺑﺎ‬
‫ﻋﺒﺎرات ﻣﺆﻟﻒ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫ﺳﯿﺪ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻧﺪوی‬
‫ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮاری اﻣﻨﯿﺖ‬
‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬
‫)ﺳﺎلھﺎی ﻧﮫﻢ‪ ،‬دھﻢ‪ ،‬ﯾﺎزدھﻢ ھﺠﺮی(‬
 ‫ﺑﺮﻗﺮاری اﻣﻨﯿﺖ‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ ﻓﺼﻞھﺎ و ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ واﺿﺢ و روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﮔﺮﭼﻪ اﻋﺮاب ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺻﻼﺣﯿﺖھﺎ و اﺳﺘﻌﺪادھﺎی ﻓﻄﺮی‪ ،‬آﯾﻨﺪۀ درﺧﺸﺎﻧﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫ً‬
‫ﭘﯿﺮو ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﻣﺪون و دارای ﯾﮏ ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ ﺻﺤﯿﺤﯽ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻇﺎھﺮا ﺗﻤﺎم ﺟﺰﯾﺮة اﻟﻌﺮب‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ واﺣﺪ و ﻣﻠﺖ ﻋﺮب‪ ،‬ﻣﻠﺘﯽ واﺣﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﻣﺪ‪ .‬ﻟﮑﻦ ﺗﺎرﯾﺦ ھﯿﭻﮔﺎه ﻧﺸﺎﻧﻪای‬
‫از وﺣﺪت ﻣﻠﯽ آﻧﺎن اراﺋﻪ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺳﯿﺎﺳﯽ ھﻢ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻋﺮب‪ ،‬ھﺮﮔﺰ در زﯾﺮ‬
‫ﯾﮏ ﭘﺮﭼﻢ ﮔﺮد ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ھﺮ ﺧﺎﻧﻮادهای ﻣﻌﺒﻮدی ﻣﺴﺘﻘﻞ و ھﺮ ﻗﺒﯿﻠﻪای‬
‫رﺋﯿﺲ ﺟﺪا و ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ ﺑﺮای ﺧﻮد داﺷﺖ‪.‬‬
‫در ﺟﻨﻮب ﺟﺰﯾﺮة اﻟﻌﺮب )ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﯾﻤﻦ و‪ (...‬ﻗﺒﺎﯾﻞ »اذواء« و »اﻗﯿﺎل« از‬
‫»ﺣﻤﯿﺮ« ﺗﺸﮑﯿﻼت ﻣﻠﻮک اﻟﻄﻮاﯾﻔﯽ ﺑﺮای ﺧﻮد داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺷﻤﺎل آن‪ ،‬ﻗﺒﺎﯾﻞ »ﺑﮑﺮ«‪،‬‬
‫»ﺗﻐﻠﺐ«‪» ،‬ﺷﯿﺒﺎن«‪» ،‬أزد«‪» ،‬ﻗﻀﺎﻋﻪ«‪» ،‬ﮐﻨﺪه«‪» ،‬ﻟﺨﻢ«‪» ،‬ﺟﺬام«‪» ،‬ﺑﻨﻮﺣﻨﯿﻔﻪ«‪» ،‬ﻃﯽ«‪،‬‬
‫»أﺳﺪ«‪» ،‬ھﻮازن«‪» ،‬ﻏﻄﻔﺎن«‪» ،‬أوس«‪» ،‬ﺧﺰرج«‪» ،‬ﺛﻘﯿﻒ«‪» ،‬ﻗﺮﯾﺶ« و ﻏﯿﺮه ﻗﺒﺎﯾﻞ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ھﻤﻮاره ﻣﺸﻐﻮل ﺟﻨﮓھﺎی داﺧﻠﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﻨﮓ ﭼﮫﻞﺳﺎﻟﻪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﯽ ﻣﯿﺎن »ﺑﮑﺮ« و »ﺗﻐﻠﺐ« ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺒﺎﯾﻞ »ﮐﻨﺪه« و »ﺣﻀﺮﻣﻮت« ﺑﺮ اﺛﺮ‬
‫ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪» .‬أوس« و »ﺧﺰرج« ﺗﻤﺎم ﺳﺮان ﺧﻮد را در ﺟﻨﮓھﺎی‬
‫ﺧﺎﻧﻤﺎنﺳﻮز از دﺳﺖ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺣﺮم و در ﻣﺎهھﺎی ﺣﺮام‪ ،‬ﺟﻨﮓ »ﻓﺠﺎر« ﻣﯿﺎن »ﺑﻨﻮﻗﯿﺲ« و »ﻗﺮﯾﺶ« روی داد‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺟﺰﯾﺮة اﻟﻌﺮب ﻣﻌﺮﮐﮥ ﻧﺒﺮد و ﮐﺎرزار ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬در‬
‫ﮐﻮھﺴﺘﺎنھﺎ و ﺑﯿﺎﺑﺎنھﺎ‪ ،‬ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺧﻮد ﻣﺨﺘﺎر‪ ،‬ﺟﺮاﯾﻢ ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﭘﯿﺸﮥ ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﻣﺤﺪودۀ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن در ورﻃﮥ ﻗﺘﻞ و ﻏﺎرﺗﮕﺮی‪ ،‬ﺳﻔﺎﮐﯽ و ﺧﻮﻧﺮﯾﺰی ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﻗﺒﺎﯾﻞ‪ ،‬اﺳﯿﺮ ﺟﻨﮓھﺎ و ﻧﺰاعھﺎ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻄﺶ و ﺗﺸﻨﮕﯽ اﻧﺘﻘﺎم و ﺧﻮﻧﺮﯾﺰی‪ ،‬ﺑﻌﺪ‬
‫از ﮐﺸﺘﻦ ھﺰاران ﻧﻔﺮ ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﺑﺮﻃﺮف ﻧﻤﯽﺷﺪ‪ .‬درآﻣﺪ زﻧﺪﮔﯽ آﻧﺎن ﺑﻌﺪ از ﻏﺎرﺗﮕﺮی‪ ،‬ﻓﻘﻂ‬
‫ﺗﺠﺎرت ﺑﻮد وﻟﯽ ﻋﺒﻮر ﮐﺎروانھﺎی ﺗﺠﺎری از ﻣﺤﻠﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﯽ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﮐﺎری ﺑﺲدﺷﻮار ﺑﻮد‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٦‬‬
‫در ﺷﻤﺎل ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﮔﺮﭼﻪ ﭘﺎدﺷﺎه »ﺣﯿﺮه« از اﻗﺘﺪار ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪای ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺑﺎزھﻢ ﮐﺎروان ﺗﺠﺎری وی ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺑﺎزار »ﻋﮑﺎظ« ﻧﻤﯽرﺳﯿﺪ) ‪.(١‬‬
‫اﻋﺮاب ﺑﻪ ﻣﺎهھﺎی ﺣﺞ‪ ،‬اﺣﺘﺮام ﺧﺎﺻﯽ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮدﻧﺪ و آنھﺎ را ﻣﻘﺪس ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ وﻟﯽ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﺟﻨﮓھﺎ‪ ،‬ﮔﺎھﯽ ﺗﻌﺪاد آنھﺎ را ﮐﻢ و ﮔﺎھﯽ اﺿﺎﻓﻪ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫»اﺑﻮﻋﻠﯽ ﻗﺎﻟﯽ« در ﮐﺘﺎب »اﻷﻣﺎﻟﯽ« ﻣﺮﻗﻮم ﻣﯽدارد‪:‬‬
‫»وذﻟﻚ ﻷﳖﻢ ﻛﺎﻧﻮا ﻳﻜﺮﻫﻮن أن ﺗﺘﻮاﱃ ﻋﻠﻴﻬﻢ ﺛﻼﺛﺔ أﺷﻬﺮ ﻻ ﲤﻜﻨﻬﻢ اﻹﻏﺎرة ﻓﻴﻬﺎ ﻷن‬
‫ﻣﻌﺎﺷﻬﻢ ﻛﺎن ﻣﻦ اﻹﻏﺎرة«‪» .‬اﻳﻦ را ﺑﺮای اﻳﻦ ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﲢﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺳﻪ ﻣﺎه ﭘﻴﺎﭘﯽ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﮕﺬرد و ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻏﺎرﺗﮕﺮی ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻪ ﻏﺎرت و ﭼﭙﺎول‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ راه اﻣﺮار‬
‫ﻣﻌﺎش آﻧﺎن ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﺑﺴﯿﺎری از ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺟﻨﺎﯾﺖﮐﺎر و ﻏﺎرﺗﮕﺮ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺎهھﺎ ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ در آنھﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻏﺎرت و ﭼﭙﺎول ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬در اﻃﺮاف ﻣﮑﻪ‪ ،‬ﻗﺒﺎﯾﻞ »اﺳﻠﻢ« و »ﻏﻔﺎر« زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و‬
‫ﺳﺎﺑﻘﮥ ﺳﻮﺋﯽ در ﻏﺎرت اﻣﻮال و ﮐﺎﻻھﺎی ﺣﺠﺎج داﺷﺘﻨﺪ) ‪» .(٢‬ﺳﻠﯿﮏ ﺑﻦ اﻟﺴﻠﮑﻪ« و »ﺗﺄﺑﻂ‬
‫ً‬
‫ﺷﺮا« از ﺷﺎﻋﺮان ﻣﺸﮫﻮر ﻋﺮب ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺳﺮودهھﺎی آﻧﺎن در ﺑﺎب دزدی‪،‬‬
‫ّ‬
‫ﻏﺎرﺗﮕﺮی و ﻣﮑﺎری آنھﺎ اﺳﺖ‪ .‬وﺣﺸﺖ و ﻧﺎاﻣﻨﯽ ﺑﻪ ﺣﺪی وﺟﻮد داﺷﺖ ﮐﻪ ﻗﺒﯿﻠﮥ‬
‫»ﻋﺒﺪاﻟﻘﯿﺲ« ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﻘﺘﺪر ﺑﺤﺮﯾﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬از ﺗﺮس ﺣﻤﻼت‬
‫ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﺼﺮی‪ ،‬ﻏﯿﺮ از »ﻣﺎهھﺎی ﺣﺮام« در ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺎهھﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺣﺠﺎز ﺳﻔﺮ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ) ‪.(٣‬‬
‫ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ اﻣﻨﯿﺖ و آراﻣﺶ ﺑﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺷﺮوع ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫وﺟﻮد‪ ،‬ﺳﻔﺮ ﻣﯿﺎن ﻣﺪﯾﻨﻪ و ﻣﮑﻪ‪ ،‬ﺧﻄﺮﻧﺎک و ﻣﺸﮑﻞ ﺑﻮد و ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺮدم‪ ،‬ھﻨﻮز‬

‫‪» -١‬ﻋﮑﺎظ« ﯾﮑﯽ از ﺑﺎزارھﺎی ﻣﻌﺮوف ﻋﺮب دوران ﺟﺎھﻠﯿﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﺳﻪ روز راه از ﻣﮑﻪ و ﺑﯿﻦ‬
‫»ﻧﺨﻠﻪ«‪» ،‬ﻃﺎﺋﻒ« و »ذی اﻟﻤﺠﺎز« واﻗﻊ ﺑﻮد‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﻋﺮاب ﻗﺼﺪ ﺣﺞ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﯿﺴﺖ روز اول‬
‫ذی اﻟﻘﻌﺪه در آﻧﺠﺎ ﻣﻘﯿﻢ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺮای ادای ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﺞ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎزار ﻣﺰﺑﻮر‬
‫ﻣﺤﻞ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶﮔﺬاﺷﺘﻦ ﮐﺎﻻھﺎ و اﺟﻨﺎس ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﺗﺠﻤﻊ ﺷﺎﻋﺮان و ﺷﻌﺮﮔﻮﯾﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﮔﺮدآﻣﺪن‬
‫ﺧﻄﯿﺒﺎن و اﯾﺮاد ﺧﻄﺎﺑﻪ و ﻣﺤﻞ ﮔﺮدھﻢ آﯾﯽ و ﻓﺨﺮﻓﺮوﺷﯽ ﺑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ذﮐﺮ اﺳﻠﻢ و ﻏﻔﺎر‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻹﯾﻤﺎن‪.‬‬
 ‫‪٧‬‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮاری اﻣﻨﯿﺖ‪ ،‬ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺧﻼف‪ ،‬ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬

‫ﻏﺎرﺗﮕﺮی و راھﺰﻧﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪ .(١‬ﭘﻨﺞ‪ ،‬ﺷﺶ ﺳﺎل ﭘﺲ از ھﺠﺮت ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﮐﺎروانھﺎی ﺗﺠﺎرﺗﯽ‬
‫ﺷﺎم در روز ﻏﺎرت و ﭼﭙﺎول ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ) ‪ ،(٢‬ﺗﺎ ﺣﺪی ﮐﻪ ﮔﺎھﯽ ﺑﺮ ﭼﺮاﮔﺎهھﺎی داراﻻﺳﻼم‪،‬‬
‫واﻗﻊ در اﻃﺮاف ﻣﺪﯾﻨﮥ ﻣﻨﻮره ﻧﯿﺰ ﺣﻤﻠﻪ و ﺗﺎﺧﺖ و ﺗﺎز ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪ .(٣‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ رﺳﻮل‬
‫اﮐﺮم ج ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﻮﯾﺪ اﻣﻨﯿﺖ و آراﻣﺶ ﻣﯽدادﻧﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬زﻣﺎﻧﯽ ﻓﺮا ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ‬
‫ﯾﮏ زن ﮐﺠﺎوهﻧﺸﯿﻦ از »ﺣﯿﺮه« ﺑﻪ ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ ﺳﻔﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺟﺰ ﺧﺪا از دﯾﮕﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﯿﻢ و‬
‫ھﺮاس ﻧﺨﻮاھﺪ داﺷﺖ«) ‪(٤‬؛ ﻣﺮدم ﺗﻌﺠﺐ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺨﺼﯽ در ﺳﺎل ﻧﮫﻢ ھﺠﺮی ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ج ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﺎلھﺎی ﻣﺮا دزدان و راهزﻧﺎن ﻏﺎرت ﮐﺮدهاﻧﺪ«‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﻪزودی آن‬
‫زﻣﺎن ﻓﺮا ﺧﻮاھﺪ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﮐﺎروانھﺎ ﺑﺪون ﻧﮕﮫﺒﺎن ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﺧﻮاھﻨﺪ رﻓﺖ«) ‪ .(٥‬در ﭼﻨﺎن‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ وﺳﯿﻊ و ﮔﺴﺘﺮدهای‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻣﺤﯿﻂ ﺣﺮم‪ ،‬ﺟﺎﯾﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺮدم از اﻣﻨﯿﺖ و آراﻣﺶ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ ﺑﺮ اھﻞ ﻣﮑﻪ اﺣﺴﺎن اﻟﮫﯽ را ذﮐﺮ ﮐﺮده ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ََُ ّ ۡ َ‬ ‫ت‪ ٣‬ٱ َّ� ٓ َ ۡ َ ُ ّ ُ‬ ‫َ َ ۡ‬ ‫َۡ ۡ ْ‬
‫﴿فل َيع ُب ُدوا َر َّب �ٰذا ٱ�َ ۡي ِ‬
‫ف‪﴾٤‬‬ ‫ِي أطع َمهم مِن جوعٖ َو َءامنهم مِن خ ۡو ِۢ‬
‫]ﻗﺮﯾﺶ‪.[۴-۳:‬‬
‫»ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺮوردﮔﺎر اﯾﻦ ﺑﯿﺖ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮐﻨﻨﺪ آن ﮐﻪ در ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻃﻌﺎم داد و‬
‫در ﺗﺮس‪ ،‬اﻣﻨﯿﺖ داد«‪.‬‬
‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َ ۡ َ َ ۡ ْ َ َّ َ َ ۡ َ َ َ ً َ ٗ َ ُ َ َ َّ ُ‬
‫﴿أو لم يروا �نا جعلنا حرما ءامِنا و�تخطف ٱ�اس مِن حول ِ ِهم﴾ ]اﻟﻌﻨﺒﮑﻮت‪.[۶۷ :‬‬
‫»آﯾﺎ آﻧﺎن ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺣﺮم اﻣﻨﯽ ﻗﺮار دادﯾﻢ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ از اﻃﺮاف آن ﻣﺮدم‬
‫رﺑﻮده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﻧﯿﺰ در آن روزھﺎ ﻣﻈﻠﻮم واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﭘﺲ از »ﻋﺎم اﻟﺤﺰن«‬
‫)ﺳﺎل ﻏﻢ و اﻧﺪوه‪ ،‬ﺳﺎﻟﯽ ﮐﻪ دو ﺣﺎﻣﯽ و ﻏﻤﺨﻮار ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ و ﺣﻀﺮت‬
‫ﺧﺪﯾﺠﻪل را از دﺳﺖ داد( ﺳﻪ ﺳﺎل ﭘﯿﺎﭘﯽ ﻧﺰد ﺗﻤﺎم ﻗﺒﯿﻠﻪھﺎ ﻣﯽرﻓﺖ و از آﻧﺎن‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻷدب‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﺟﺰء ﻣﻐﺎزی ‪.۶۴ /‬‬
‫‪ -٣‬ﻏﺰوۀ ﺳﻮﯾﻖ و ﻏﺰوۀ ﻏﺎﺑﻪ‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﺑﺎب ﻋﻼﻣﺎت اﻟﻨﺒﻮة‪.‬‬
‫‪ -٥‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪.۱۹۰ /‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٨‬‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﭘﻨﺎھﻨﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﭘﻨﺎه آﻧﺎن‪ ،‬ﭘﯿﺎم ﺧﺪا را ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﺮدم ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪،‬‬
‫وﻟﯽ اﺣﺪی ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﺪ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﭘﻨﺎھﻨﺪﮔﯽ ﺑﺪھﺪ و ﯾﺎ از اﯾﺸﺎن ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺧﻮاب راﺣﺘﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر اﻣﻨﯿﺖ و آﺳﺎﯾﺶ ﺧﻮﯾﺶ رﯾﮕﺴﺘﺎنھﺎی ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن را ﻃﯽ ﮐﺮده ﺑﻪ آﻓﺮﯾﻘﺎ ﺳﻔﺮ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ )ﻣﮫﺎﺟﺮت ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ(‪ .‬آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ھﺪف ﻇﻠﻢ و‬
‫وﺣﺸﯿﮕﺮی ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻋﺮب ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ آن وﺿﻊ اﺳﻔﺒﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫َ َ َ َّ َ ُ‬
‫� ُم ٱ�َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ ُ َ‬ ‫َ ۡ ُ ُ ْٓ ۡ َ ُ َ ‪ٞ‬‬
‫اس﴾‬ ‫�ض �افون أن �تخطف‬ ‫نت ۡم قل ِيل ُّم ۡستَض َعفون ِ� ٱ� ِ‬ ‫﴿وٱذكروا إِذ أ‬
‫]اﻷﻧﻔﺎل‪.[۲۶:‬‬
‫»و ﯾﺎد آورﯾﺪ زﻣﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺷﻤﺎ اﻧﺪک و ﺿﻌﯿﻒ ﺑﻮدﯾﺪ در زﻣﯿﻦ و از اﯾﻦ ﺑﯿﻢ و ھﺮاس‬
‫داﺷﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺷﻤﺎ را ﺑﺮﺑﺎﯾﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﮥ اﯾﻦ ﻧﺎاﻣﻨﯽ و آﺷﻮب ﻋﻤﻮﻣﯽ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮای ھﯿﭻ ﻧﮫﻀﺖ و ﺣﺮﮐﺘﯽ ﺑﺪون اﯾﻦﮐﻪ‬
‫در زﯾﺮ ﭼﺘﺮ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ اﻓﺮاد آن ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل ﭘﯿﺮوزی و ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫وﻇﯿﻔﮥ اﺻﻠﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج دﻋﻮت اﺳﻼم ﺑﻮد و ﺑﺮای اﯾﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ﻧﯿﺰه و‬
‫ﺷﻤﺸﯿﺮ و ﻟﺸﮑﺮﮐﺸﯽ ﻧﺒﻮد‪ .‬وﻟﯽ از ﯾﮏ ﺳﻮ دﺷﻤﻦ ﭘﯿﺎﭘﯽ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﯽﮐﺮد و از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺟﺎن‬
‫داﻋﯿﺎن و ﻣﺒﻠﻐﺎن اﺳﻼم در ھﺮﺟﺎ در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﺟﺪی ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬ﮐﺎروانھﺎی ﺗﺠﺎری ﮐﻪ‬
‫ﻧﺒﺾ ﺣﯿﺎت اﻗﺘﺼﺎدی ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﻮاره ﻧﺎاﻣﻦ و ﻣﻮرد ﺗﺎﺧﺖ و ﺗﺎز ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ وﻗﺎﯾﻌﯽ در اﯾﻦﺑﺎره ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ در ﺑﯿﺎن اﺳﺒﺎب ﻏﺰوات ﻧﺒﻮی ذﮐﺮ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻄﺮات و ﺗﻬﺪﯾﺪﻫﺎی ﺧﺎرﺟﯽ‬

‫ﺑﻪ ھﺮﺣﺎل‪ ،‬اوﺿﺎع ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎن داﺧﻠﯽ و ﺗﮫﺪﯾﺪھﺎی ﺧﺎرﺟﯽ ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻤﺎم‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺳﺮﺳﺒﺰ و ﺣﺎﺻﻞﺧﯿﺰ »ﺟﺰﯾﺮة اﻟﻌﺮب«‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺳﯿﻄﺮۀ دو اﺑﺮ ﻗﺪرت ﻓﺎرس و روم‬
‫ً‬
‫ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ در ﺣﺪود ﺷﺼﺖ ﺳﺎل‪ ،‬اﯾﺮاﻧﯿﺎن؛ »ﯾﻤﻦ‪ ،‬ﻋﻤﺎن و ﺑﺤﺮﯾﻦ« را در ﺗﺼﺮف‬
‫ﺧﻮﯾﺶ داﺷﺘﻨﺪ و در آنھﺎ ﺣﮑﺎم ﻋﺮب ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺳﯿﻄﺮۀ اﯾﺮان ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر اﺳﻤﯽ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻋﺮاق »آل ﻣﻨﺬر« ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ آﻧﺎن را‬
‫ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮار داده ﺑﻪ داﺧﻞ ﺧﺎک ﻋﺮاق ﭘﯿﺸﺮوی ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﮫﻀﺖ اﺳﻼﻣﯽ را ﮐﻪ در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺣﺠﺎز‪ ،‬در ﺣﺎل ﺷﮑﻞﮔﯿﺮی ﺑﻮد ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﺟﺰو ﻗﻠﻤﺮو‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬ﺷﺎه اﯾﺮان ﺑﻪ واﻟﯽ ﯾﻤﻦ ﮐﻪ‬
 ‫‪٩‬‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮاری اﻣﻨﯿﺖ‪ ،‬ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺧﻼف‪ ،‬ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬

‫اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﻓﺮﻣﺎن را ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬اﯾﻦ ﻏﻼم ﺣﺠﺎزی ﻣﺮا ﮐﻪ ادﻋﺎی ﻧﺒﻮت ﮐﺮده اﺳﺖ‪،‬‬
‫دﺳﺘﮕﯿﺮ و ﻧﺰد ﻣﻦ اﻋﺰام ﮐﻦ«‪.‬‬
‫ﻏﺴﺎن« و دﯾﮕﺮ ﺳﺮان ﮐﻮﭼﮏ‬ ‫روﻣﯽھﺎ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺷﺎم را ﺗﺼﺮف ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪» .‬آل ّ‬
‫ﻋﺮب ﮐﻪ از ﻣﺪتھﺎ ﻗﺒﻞ‪ ،‬آﯾﯿﻦ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮ ﻧﻔﻮذ آﻧﺎن ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﺳﺎل ھﺸﺘﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬روﻣﯽھﺎ ﺑﺎ ﮐﻤﮏ رؤﺳﺎی ﻋﺮب‪ ،‬ﺑﺮای ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺧﻮد را‬
‫ً‬
‫آﻣﺎده ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪا ﻏﺰوۀ »ﺗﺒﻮک« و »ﻣﻮﺗﻪ« را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻧﯿﺮو و ﻗﺪرت ﯾﻬﻮد‬

‫روﻣﯽھﺎ در ﻗﺮن دوم ﻣﯿﻼدی‪ ،‬ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ اﺳﻤﯽ ﯾﮫﻮد را از ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺷﺎم و ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ ﻧﯿﺰ‬
‫ﺳﻠﺐ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر از ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺷﺎم ﺗﺎ ﻋﻤﻖ ﺣﺠﺎز ﻋﻘﺐﻧﺸﯿﻨﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و در ﻣﺴﯿﺮ‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺗﺎ ﺷﺎم‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪھﺎ و دژھﺎی ﻣﺤﮑﻢ و ﻣﺘﻌﺪدی ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از اﯾﻦ ﻗﻠﻌﻪھﺎ و‬
‫اﻧﺒﺎر ﻧﮕﮫﺪاری ﮐﺎﻻھﺎی ﺗﺠﺎری ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺳﺘﺤﮑﺎﻣﺎت ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ِ‬
‫) ‪(١‬‬
‫»ﻗﺮﯾﻈﻪ«‪» ،‬ﻗﯿﻨﻘﺎع«‪» ،‬ﺧﯿﺒﺮ«‪» ،‬ﻓﺪک«‪» ،‬ﺗﯿﻤﺎ«‪» ،‬وادی اﻟﻘﺮی« و ﻏﯿﺮه ﻣﺮاﮐﺰ ﺑﺰرگ‬
‫ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﺗﺠﺎری آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ در آﯾﺎت زﯾﺮ ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﻗﻠﻌﻪھﺎی ﯾﮫﻮد اﺷﺎره‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫ُّ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ َ ُ َ ُ ۡ َ ً َّ‬
‫ِيعا إِ� ِ� ق ٗرى � َّص َن ٍة أ ۡو مِن َو َراءِ ُج ُد�ۚر ِۢ﴾ ]اﻟﺤﺸﺮ‪.[۱۴ :‬‬ ‫﴿� ي�ٰتِلون�م �‬
‫»ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻪﻃﻮر دﺳﺘﺠﻤﻌﯽ ﻧﻤﯽﺟﻨﮕﻨﺪ ﻣﮕﺮ در ﻗﻠﻌﻪھﺎی ﻣﺤﮑﻢ و ﯾﺎ از ﭘﺸﺖ دﯾﻮارھﺎ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ َ َ َ َّ َ َ َ ُ ُ ّ ۡ َ ۡ ۡ َ‬
‫اصي ِه ۡم﴾ ]اﻷﺣﺰاب‪.[۲۶ :‬‬
‫ب مِن ص َي ِ‬
‫﴿وأنزل ٱ�ِين �ٰهروهم مِن أه ِل ٱلكِ�ٰ ِ‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ آن دﺳﺘﻪ از ﯾﮫﻮد اھﻞ ﮐﺘﺎب را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﯾﺎری رﺳﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﻗﻠﻌﻪھﺎی‬
‫آﻧﺎن ﻓﺮود آورد«‪.‬‬
‫در دوران ﻗﺪﯾﻢ‪ ،‬ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ وﺳﻌﺖ اﻣﻮر ﻣﺎﻟﯽ‪ ،‬آﻧﺎن را ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻄﺮﻧﺎک اﺳﭙﺎﻧﯿﺎ و دﯾﮕﺮ‬
‫ً‬
‫ﻣﻤﺎﻟﮏ اروﭘﺎ ﻗﺮار داده ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﯿﻨﺎ ﺣﺎل آﻧﺎن در ﺟﺰﯾﺮة اﻟﻌﺮب ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮ اﻋﺘﻤﺎد ھﻤﯿﻦ‬
‫ﻗﻠﻌﻪھﺎ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ و اﻗﺘﺪار اﺳﻼم ﺑﯽاﻋﺘﻨﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺷﺮارت آنھﺎ‪،‬‬
‫رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺑﺎ آﻧﺎن ﺟﻨﮕﯿﺪ‪ .‬در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻏﺎﻟﺐ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮫﻮدﯾﺎن ﺑﺎ اﻇﮫﺎر ﻏﺮور و ﻧﺨﻮت ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬أﺑﻮاب ﻗﺘﻞ ﮐﻌﺐ ﺑﻦ اﺷﺮف و راﻓﻊ ﺑﻦ ﺧﺪﯾﺞ‪.‬‬

 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٠‬‬
‫»ﻗﺮﯾﺶ ﻣﮑﻪ‪ ،‬ﺑﯿﭽﺎرهھﺎ اھﻞ ﺟﻨﮓ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ؟ اﮔﺮ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻧﯿﺮوھﺎی ﻣﺎ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آن وﻗﺖ ﺣﻘﯿﻘﺖ روﺷﻦ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ«!‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺮب‪ ،‬آﻧﻘﺪر ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻼت داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮای‬
‫رھﺎﯾﯽ از آن‪ ،‬دﺳﺖ و ﺑﺎزوی اﻧﺴﺎنھﺎی ﻋﺎدی‪ ،‬ﻋﺎﺟﺰ و ﻧﺎﺗﻮان ﺑﻮد و دﺳﺖ ﺑﯽﻣﺜﺎل ﻗﺪرت‬
‫اﻟﮫﯽ در آﺳﺘﯿﻦ ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻣﺨﻔﯽ ﺑﻮد‪:‬‬
‫� َّن َّ َ‬
‫ٱ� َر َ ٰ‬ ‫ََ ََۡ َ ۡ ََۡ َ َ‬
‫�﴾‪.‬‬ ‫ت َو� ٰ ِ‬‫﴿وما رميت إِذ رمي‬
‫ﭘﺲ از ھﺠﺮت‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﮥ ھﺸﺖ ﺳﺎل ﺗﻼش و ﻣﺠﺎھﺪتھﺎی ﭘﯿﺎﭘﯽ اﯾﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﺤﺎل‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪ ،‬رﻧﮓ و ﺻﻮرت واﻗﻌﯿﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬رﻣﺰ ﺿﻌﻒ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻋﺮاب در‬
‫اﺧﺘﻼف و ﻧﺰاع ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﮫﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻠﺖ اﯾﻦ اﺧﺘﻼف و ﺟﻨﮓھﺎی داﺧﻠﯽ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻤﺎم‬
‫ّ‬
‫اﻋﺮاب در ﺧﺎﻧﺪانھﺎ و ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮای وﺣﺪت و ﯾﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ ﻣﻠﯽ‪،‬‬
‫ھﯿﭻ رﺷﺘﮥ ﻣﺴﺘﺤﮑﻤﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ اﺳﻼم ج ﺑﺮای ﺷﯿﺮازه ﺑﻨﺪی ﺟﺎﻣﻌﮥ‬
‫َّ ۡ ۡ َ ۡ ‪ٞ‬‬
‫ﻋﺮب‪ ،‬راﺑﻄﮥ ﺑﺮادری در اﺳﻼم را ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮدﻧﺪ ﴿إِ� َما ٱل ُمؤم ُِنون إِخ َوة﴾ ﻧﺎﮔﮫﺎن اﯾﻦ راﺑﻄﻪ و‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪ روﺣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺎر و ﭘﻮد ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی‪ ،‬ﺧﻮن و ﻧﺴﻞ آنھﺎ را درھﻢ آﻣﯿﺨﺖ‪ .‬ﻧﯿﺮوی ﮐﻠﻤﮥ »ﻻ‬
‫إﻟﻪ إﻻ اﷲ ﳏﻤﺪ رﺳﻮل اﷲ« ﻋﺎﻃﻔﮥ وﺣﺪت و اﺧﻮت اﻋﺮاب را ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫اﯾﻦ وﺣﺪت و اﺧﻮت را ﻧﻌﻤﺖ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮﯾﺶ ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َّ َ ٗ َ َ َ َ َّ ُ ۚ ْ َ ۡ ُ ُ ْ ۡ َ َ َّ َ َ ۡ ُ‬
‫� ۡم إ ۡذ ُك ُ‬ ‫ْ‬ ‫ۡ‬
‫نت ۡم‬ ‫ِ‬ ‫﴿ َوٱ� َت ِص ُموا ِ�َ ۡب ِل ٱ� ِ �ِيعا و� �فرقوا وٱذكروا ن ِعمت ٱ� ِ علي‬
‫ۡ ٗ‬ ‫َ ۡ َ ٓ ٗ َ َ َّ َ َ ۡ َ ُ ُ ُ َ َ‬
‫� قلو�ِ� ۡم فأ ۡص َب ۡح ُتم بِن ِۡع َمتِهِۦٓ إِخ َ�ٰنا﴾ ]آل ﻋﻤﺮان‪.[۱۰۳ :‬‬ ‫أعداء ف�لف �‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج را ﺧﻄﺎب ﻧﻤﻮده ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﺷﻤﺎ ﻧﺒﻮد ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻦ ﺑﻮدم ﮐﻪ‬
‫دلھﺎ را ﺑﻪ ھﻢ ﭘﯿﻮﻧﺪ دادم‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ َﱠ َ َ َ ُ ُ‬ ‫﴿ ُھ َﻮ ﱠٱﻟﺬيٓ َأ ﱠﯾ َﺪ َك ﺑ َﻨﺼۡﺮهۦ َوﺑﭑﻟ ُۡﻤﺆۡﻣﻨ َ‬
‫ﻮﺑ ِﮫﻢۡۚ ﻟﻮۡ أﻧﻔﻘ َۡﺖ َﻣﺎ ِﻓﻲ ٱﻟۡﺄر ِۡض َﺟ ِﻤﯿﻊ ٗ◌ا ﱠﻣﺎٓ‬
‫ِ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻗ‬ ‫ۡﻦ‬ ‫ﯿ‬ ‫ﺑ‬ ‫ﻒ‬‫ﻟ‬ ‫أ‬ ‫و‬ ‫‪٦٢‬‬ ‫ﯿﻦ‬ ‫ِ ِِ ِ ِِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ﱠ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َٰ ﱠ ﱠ َ َ ﱠ‬ ‫َﱠ َ َ َ ُ ُ‬
‫أﻟﻔۡﺖ ﺑﯿۡﻦ ﻗﻠ ِﻮﺑ ِﮫﻢۡ وﻟ ِﮑﻦ ٱﻟﻠﻪ أﻟﻒ ﺑﯿۡﻨﮫﻢۡۚ ِإﻧﻪۥ ﻋ ِﺰﯾﺰ ﺣ ِﮑﯿﻢ ‪] ﴾٦٣ ◌ٞ‬اﻷﻧﻔﺎل‪.[۶۳-۶۲ :‬‬
‫»اوﺳﺖ آن ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺗﻮ را ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ ﻣﺪد ﺧﻮﯾﺶ و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﯾﺎری ﮐﺮد و ﻣﯿﺎن‬
‫دلھﺎی ﻣﺆﻣﻨﺎن اﻟﻔﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪ ،‬اﻣﺮی ﮐﻪ اﮔﺮ ﺗﻤﺎم داراﯾﯽھﺎی زﻣﯿﻦ را ﮔﺮد‬
‫ﻣﯽآوردی ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﯽ ﻣﯿﺎن آﻧﺎن اﻟﻔﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺑﯿﺎوری ﻟﮑﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯿﺎن دلھﺎﯾﺸﺎن‬
‫اﻟﻔﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪ ،‬ھﻤﺎﻧﺎ او ﻏﺎﻟﺐ و ﺑﺎ ﺣﮑﻤﺖ اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪١١‬‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮاری اﻣﻨﯿﺖ‪ ،‬ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺧﻼف‪ ،‬ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬

‫ﻣﺆاﺧﺎت و ﺑﺮادریای ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج ﭘﺲ از ھﺠﺮت‪ ،‬ﻣﯿﺎن ﻣﮫﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر اﯾﺠﺎد‬

‫ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺣﻠﻘﻪ از اﯾﻦ زﻧﺠﯿﺮه ﺑﻮد و آﺧﺮﯾﻦ ﺣﻠﻘﮥ آن‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪای ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫آنﺣﻀﺮت در ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع اﯾﺮاد ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮآﻧﮑﺮﯾﻢ در ﺑﯿﺎﻧﺎت ﭘﯿﺎﭘﯽ ﺧﻮد ﻓﺘﻨﻪ و ﻓﺴﺎد‬
‫ﻓﯽ اﻷرض را ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﻋﻤﻞ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻗﺮار داده و ﺑﺮای ﻣﺮﺗﮑﺒﯿﻦ آن ﮐﯿﻔﺮھﺎی ﺳﺨﺘﯽ را‬
‫اﻋﻼم داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای دزدی ﻗﻄﻊ دﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮای راهزﻧﯽ ﺗﻌﺰﯾﺮھﺎی ﻗﺘﻞ و اﻋﺪام‪ ،‬ﻗﻄﻊ‬
‫دﺳﺖ و ﺗﺒﻌﯿﺪ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﻮرۀ ﻣﺎﺋﺪه ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﻗﺘﻞ و ﺧﻮﻧﺮﯾﺰی‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺼﺎص ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺑﺮای ﺑﺮﻗﺮاری اﻣﻨﯿﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺎر ﻟﺸﮑﺮﯾﺎن را‬
‫اﻋﺰام ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﻗﺒﺎﯾﻞ راھﺰن و ﻏﺎرﺗﮕﺮ را ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮار ﻣﯽداد‪.‬‬
‫ﻗﺒﺎﯾﻠﯽ در ﺣﺠﺎز ﮐﻪ ﺷﻐﻞ و ﭘﯿﺸﮥ آﻧﺎن راھﺰﻧﯽ و ﻏﺎرﺗﮕﺮی ﺑﻮد ﺗﻮﺑﻪ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﺷﺪﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻨﯽ ﺑﺮای ﻓﯿﺼﻠﻪ و اﻧﺠﺎم اﻣﻮر اداری و ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﺪ و ﻋﺎﻣﻼن و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬در ﺟﺎھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻟﯿﮑﻦ ھﻤﮥ اﯾﻦھﺎ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﻓﻄﺮت ﻇﺎھﺮی اﻧﺴﺎنھﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ و ﮔﺮﻧﻪ وﻇﯿﻔﮥ‬
‫ﯾﮏ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از وﻇﺎﯾﻒ ﯾﮏ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬار و ﯾﮏ ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪار ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﮐﻪ‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺗﻌﺰﯾﺮی اﺳﻼم ﻧﻘﺶ ﺧﻮد را اﯾﻔﺎ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ روﺣﺎﻧﯽ ﻗﺮآن و ﻓﯿﺾ ﺗﻠﻘﯿﻦ و ارﺷﺎد‬
‫رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﯽ ج ﻣﻮاد ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺟﺰاﯾﯽ را ﻣﺤﻮ و ﻧﺎﺑﻮد ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن و ﺗﺮس از ﻣﺠﺎزاتھﺎی‬
‫ﮐﯿﻔﺮی و ﺗﻌﺰﯾﺮی ﻓﻘﻂ در ﺑﺎزارھﺎ و ﻣﺠﺎﻣﻊ ﻋﻤﻮﻣﯽ از ارﺗﮑﺎب ﺟﺮاﺋﻢ ﺑﺎزﻣﯽدارد‪.‬‬
‫ً‬
‫وﻟﯽ اﺛﺮ و ﻧﺘﯿﺠﮥ دﻋﻮت اﺳﻼم ﻗﻠﺐھﺎ را ﮐﺎﻣﻼ ﺑﻪﺳﻮی ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ‬
‫آن ﻗﻠﺐھﺎ در ﺗﺎرﯾﮑﯽھﺎی ﺷﺐ و ﭘﺸﺖ درھﺎی ﺑﺴﺘﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﺴﺎﯾﻞ را درک ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬از آن‬
‫ﭘﺲ در ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻣﻨﯿﺖ و آراﻣﺶ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ھﻢ ﻋﺪی ﺑﻦ ﺣﺎﺗﻢ اﺳﺖ ﺷﮫﺎدت‬
‫ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ ﻃﺒﻖ ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ رﺳﻮل اﮐﺮم ج از »ﺻﻨﻌﺎ« ﺗﺎ »ذی اﻟﻤﺠﺎز« ﺗﮏ و ﺗﻨﮫﺎ ﺳﻔﺮ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و در ﻃﻮل ﻣﺴﯿﺮ راه ﺟﺰ ﺧﺸﯿﺖ و ﺧﻮف اﻟﮫﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﯿﻢ و ھﺮاﺳﯽ ﺑﺮای آنھﺎ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ) ‪.(٢‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ذﮐﺮ ﻏﻔﺎر و اﺳﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٢‬‬
‫»ﻣﺎرﮔﻮﻟﯿﻮث« ﯾﮑﯽ از ﻣﺆرﺧﺎن اروﭘﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻗﻠﻤﺶ ﺑﺴﯿﺎر اﻧﺪک در ﻣﺪح و ﺳﺘﺎﯾﺶ رﺳﻮل‬
‫اﮐﺮم ج ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ درآﻣﺪه ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﻋﺘﺮاف ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ھﻨﮕﺎم وﻓﺎت ﻣﺤﻤﺪ اﻣﻮر ﺳﯿﺎﺳﯽ وی ﻧﺎﺗﻤﺎم ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﯾﺸﺎن اﺳﺎس ﯾﮏ ﻣﺮﮐﺰ‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻣﺬھﺒﯽ را ﺑﺮای ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮد ﺑﻨﯿﺎن ﻧﮫﺎد و ﻗﺒﺎﯾﻞ ﭘﺮاﮐﻨﺪۀ ﻋﺮب را ﻣﺘﺤﺪ و‬
‫ﻣﻨﺴﺠﻢ ﺳﺎﺧﺖ و آﯾﯿﻦ و ﻣﺬھﺐ ﺟﺪﯾﺪی ﺑﺮای ﻋﺮب ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آورد ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس آن‬
‫ﭼﻨﺎن راﺑﻄﻪ و ﭘﯿﻮﻧﺪ اﺧﻮت و ﺑﺮادری ﻣﯿﺎن آﻧﺎن اﯾﺠﺎد ﮐﺮد ﮐﻪ از راﺑﻄﻪ و ﭘﯿﻮﻧﺪھﺎی‬
‫ﺧﺎﻧﺪاﻧﯽ و ﻗﺒﯿﻠﻪای ﻣﺴﺘﺤﮑﻢﺗﺮ و ﻣﺴﺘﻘﻞﺗﺮ ﺑﻮد«) ‪.(١‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺧﻄﺮات ﺧﺎرﺟﯽ اﺳﺒﺎب و وﺳﺎﯾﻞ ﻋﺠﯿﺐ و ﻏﺮﯾﺒﯽ‬
‫ﻣﮫﯿﺎ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻗﺮﯾﺶ و ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﻣﺪﯾﻨﻪ‪ ،‬ﯾﮫﻮدیھﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﺳﻼم را ﻣﺤﻮ و‬
‫ﻧﺎﺑﻮد ﮐﻨﻨﺪ وﻟﯽ ﺧﻮد آنھﺎ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪه و از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬از ﺳﺎل ﺳﻮم ھﺠﺮی ﺗﺎ ﺳﺎل ھﻔﺘﻢ‬
‫ھﺠﺮی ﺟﻨﮓھﺎ و درﮔﯿﺮیھﺎی ﭘﯿﺎﭘﯽ ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﯾﮫﻮد ﺟﺮﯾﺎن داﺷﺖ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪،‬‬
‫در ﻏﺰوۀ ﺧﯿﺒﺮ اﻗﺘﺪار ﺳﯿﺎﺳﯽ ﯾﮫﻮد در ھﻢ ﺷﮑﺴﺖ و ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪ‪ .‬روﻣﯽھﺎ و ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن‬
‫ﻣﺮزھﺎی ﺷﺎم‪ ،‬ﺑﺮای اﺳﺘﯿﺼﺎل اﺳﻼم ﮐﻤﺮ ﺑﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻏﺴﺎﻧﯽھﺎ« ﺑﯿﺶ از ھﻤﻪ‪ ،‬ﻗﻮیﺗﺮ و ﻣﻐﺮورﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ‬ ‫از ﻣﯿﺎن ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن اﻋﺮاب‪ّ » ،‬‬
‫ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ و ﺳﯿﻄﺮۀ روﻣﯿﺎن ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﺮادی ﮐﻪ ھﯿﭻ اﺧﺘﯿﺎر و ارادهای از‬
‫ﺧﻮد ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮای روﻣﯿﺎن ﮐﺎر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪» .‬ﺑﮫﺮار«‪» ،‬ﺑﮑﺮ«‪» ،‬ﻟﺨﻢ«‪» ،‬ﺟﺬام«‪» ،‬ﻋﺎﻣﻠﻪ« و‬
‫ﻏﯿﺮه‪ ،‬از ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻋﺮب ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ آنھﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦھﺎ در ﻣﻨﺎﻃﻖ »دوﻣﺔ اﻟﺠﻨﺪل«‪،‬‬
‫»اﯾﻠﻪ«‪» ،‬ﺟﺮﺑﺎ«‪» ،‬أذرح«‪» ،‬ﺗﺒﺎﻟﻪ« و »ﺟﺮش« ﺳﺮان ﮐﻮﭼﮑﯽ از ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن و ﯾﮫﻮدﯾﺎن ﻧﯿﺰ‬
‫ً‬
‫ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺣﻤﻠﻪ »ﻏﺴﺎﻧﯿﺎن« ﻗﺒﻼ ذﮐﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻏﺴﺎﻧﯽھﺎ »ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻋﻤﯿﺮ« را‬
‫ﮐﻪ دﻋﻮتﻧﺎﻣﮥ آنﺣﻀﺮت را ﻧﺰد ﺷﺎه » ُﺑﺼﺮی« ﺑﺮده ﺑﻮد‪ ،‬در ﺑﯿﻦ راه ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﯽ ج ﺑﺮای اﻧﺘﻘﺎم از آﻧﺎن‪ ،‬ﯾﮏ ﺳﭙﺎه ھﺰار ﻧﻔﺮی اﻋﺰام داﺷﺖ‪ .‬ﻏﺴﺎﻧﯽھﺎ ﺑﺎ ﯾﮏ‬
‫ﻟﺸﮑﺮ ﯾﮑﺼﺪ ھﺰار ﻧﻔﺮی ﺑﻪ ﻣﯿﺪان آﻣﺪﻧﺪ و اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ھﻢ ﺷﺎﯾﻊ ﺷﺪ ﮐﻪ روﻣﯽھﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ھﻤﺎن‬
‫ﺗﻌﺪاد از ﻟﺸﮑﺮﯾﺎن ﺧﻮد‪ ،‬در ھﻤﺎن ﻧﺰدﯾﮑﯽھﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ »ﻣﻮاب« رﺳﯿﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪،‬‬
‫ﺟﻤﻌﯿﺖ اﻧﺪک ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از آن ﻟﺸﮑﺮ ﻋﻈﯿﻢ ﺑﯿﻢ و ھﺮاﺳﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد راه ﻧﺪادﻧﺪ و ﺑﺎ ﺗﻘﺪﯾﻢ‬

‫‪ -١‬زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺤﻤﺪ ج از ﻣﺎرﮔﻮﻟﯿﻮث ‪.۴۷۱ /‬‬

 ‫‪١٣‬‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮاری اﻣﻨﯿﺖ‪ ،‬ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺧﻼف‪ ،‬ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬

‫ﭼﻨﺪ ﺷﮫﯿﺪ ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه اﻟﮫﯽ‪ ،‬ﺳﭙﺎه ﮐﻔﺮ را وادار ﺑﻪ ﻋﻘﺐﻧﺸﯿﻨﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫»ﻏﺰوۀ ﻣﻮﺗﻪ« ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ در ﺳﺎل ﻧﮫﻢ ھﺠﺮی »ﻏﺰوۀ ﺗﺒﻮک« روی داد‪ .‬ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﻈﻪ ﺧﺒﺮ ﻣﯽرﺳﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ روﻣﯽھﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺳﭙﺎه ﻋﻈﯿﻤﯽ از اﻋﺮاب ﻣﺴﯿﺤﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ داده‬
‫و ﺣﻘﻮق ﯾﮏ ﺳﺎل آنھﺎ را ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ ﭘﺮداﺧﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ »ﻏﺴﺎﻧﯽھﺎ« ﻧﯿﺰ‪،‬‬
‫ﻣﺸﻐﻮل آراﯾﺶ ﺟﻨﮕﯽ ھﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ اﺳﺐھﺎ ﻧﻌﻞ ﻣﯽزﻧﻨﺪ‪ .‬روی اﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺑﺎ‬
‫ﯾﮏ ﺳﭙﺎه ﺳﯽ ھﺰار ﻧﻔﺮی ﺑﻪﺳﻮی دﺷﻤﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﯿﺴﺖ روز ﺗﻤﺎم در اﻧﺘﻈﺎر‬
‫دﺷﻤﻨﺎن ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ دﺷﻤﻦ ﺑﺮای روﯾﺎروﯾﯽ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﻣﻨﺎﻓﻊ اﯾﻦ اﻗﺪام‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫ﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻏﺴﺎﻧﯽھﺎ ﺗﻤﺎم ﺳﺮان ﻗﺒﺎﯾﻞ آن اﻃﺮاف‪ ،‬روﻣﯿﺎن را رھﺎ ﮐﺮده‪ ،‬از اﺳﻼم و‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻋﻼم ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫آن ﺣﻀﺮت ج در ﺳﺎل ﯾﺎزدھﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬در دوران ﺑﯿﻤﺎری وﻓﺎت ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬دوﺑﺎره‬
‫ﺳﭙﺎھﯽ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﯽ »اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﯾﺪ« ﺑﺮای ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ روﻣﯿﺎن اﻋﺰام ﮐﺮد‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﻣﮫﻢ‬
‫در دوران ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ س ﻋﻤﻠﯽ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﯾﺮاﻧﯿﺎن آﺧﺮﯾﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ﺣﯿﺎت ﺧﻮد را ﺳﭙﺮی ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬در ﺳﺎل دھﻢ ھﺠﺮی‪،‬‬
‫ھﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ رﺳﯿﺪن داﻋﯿﺎن و ﻣﺒﻠﻐﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺪون ﺟﻨﮓ و درﮔﯿﺮی‪ ،‬رﺷﺘﮥ ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫اﯾﺮاﻧﯿﺎن در ﯾﻤﻦ‪ ،‬ﻋﻤﺎن و ﺑﺤﺮﯾﻦ از ھﻢ ﮔﺴﯿﺨﺖ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﻼش و ﻣﺠﺎھﺪتھﺎی‬
‫دهﺳﺎﻟﻪ و ﺑﺎ ﺗﺄﯾﯿﺪات ﻏﯿﺒﯽ‪ ،‬در ﺳﺮاﺳﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﻣﻨﯿﺖ و آراﻣﺶ ﺣﺎﮐﻢ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻃﻠﺴﻢ ﺗﻮﻃﺌﻪھﺎی ﻗﺮﯾﺶ و ﯾﮫﻮد ﺷﮑﺴﺖ‪ .‬ﺟﻨﮓھﺎی داﺧﻠﯽ ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪ ،‬از ﻣﯿﺎن‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم راھﺰاﻧﺎن و دزدان ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺧﻄﺮات ﺧﺎرﺟﯽ از ﺑﯿﻦ رﻓﺖ‪ .‬ﺣﺎﻻ‬
‫زﻣﺎن آن ﻓﺮا رﺳﯿﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﻗﺮاری ﺻﻠﺢ و اﻣﻨﯿﺖ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻓﺮﻣﺎن اﻟﮫﯽ‬
‫راھﯽ ھﺪف و ﻣﻘﺼﻮد اﺻﻠﯽ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ِ‬
‫دﻋﻮت و ﻧﺸﺮ اﺳﻼم‬
‫وﻇﯿﻔﮥ اﺻﻠﯽ رﺳﻮل اﮐﺮم ج دﻋﻮت و ﻧﺸﺮ اﺳﻼم در ﺳﺮاﺳﺮ ﮔﯿﺘﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺸﺮ اﺳﻼم‬
‫ﻓﻘﻂ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ دﻋﻮت و ﺗﺒﻠﯿﻎ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮای ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ھﺮ وﺳﯿﻠﮥ‬

‫‪ -١‬ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ وﻗﺎﯾﻊ در ﻏﺰوۀ ﻣﻮﺗﻪ و ﺗﺒﻮک ﺑﯿﺎن ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٤‬‬
‫ﺟﺎﯾﺰ و ﻣﻤﮑﻦ‪ ،‬اﻟﺰاﻣﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮای اﯾﻦ ھﺪف ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮ و اﺳﻠﺤﻪ و ﺳﭙﺎه ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﻓﻘﻂ اﯾﻦﻗﺪر ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺻﺪای دﻋﻮت اﻟﮫﯽ ﺑﻪ اﻃﺮاف و اﮐﻨﺎف ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫وﻟﯽ ﺗﺎ ﻣﺪت ﺳﯿﺰده ﺳﺎل‪ ،‬دﺷﻤﻨﺎن ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻋﺮب از دور و ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫اﮐﺮم ج ﻧﺰد ھﺮﮐﺪام از آن ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﯽرﻓﺖ و اﯾﻦ درﺧﻮاﺳﺖ را ﺑﺮ آنھﺎ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻪ‬
‫»ﻗﺮﯾﺶ ﻣﺮا از اﺑﻼغ ﭘﯿﺎم اﻟﮫﯽ ﻣﻨﻊ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻣﺮا در اﯾﻦ راه ﯾﺎری ﮐﻨﯿﺪ و ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ ﭘﯿﺎم ﮔﻮش دھﯿﺪ«‪ .‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻗﺮﯾﺶ اﺛﺮ و ﻧﻔﻮذ زﯾﺎدی داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺪی ﺣﺎﺿﺮ‬
‫ﻧﻤﯽﺷﺪ ﺗﺎ از آنﺣﻀﺮت ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬ﺷﻌﺎع آﻓﺘﺎب ھﺪاﯾﺖ از آن اﺑﺮھﺎی ﺗﯿﺮه ﻧﯿﺰ ﻧﻔﻮذ ﻣﯽﮐﺮد و دلھﺎﯾﯽ را ﺑﺎ‬
‫ﻧﻮر ﺣﻖ ﻣﻨﻮر ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ و آن ﻣﺤﯿﻂ ﺗﺎرﯾﮏ را روﺷﻦ ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ .‬اﺳﻼم ﻓﻘﻂ ﺑﻪ دﻋﻮت و‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﻧﯿﺎز داﺷﺖ و اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪ را ﻧﯿﺰ دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺳﻢ‬
‫ﺣﺞ ﻓﺮا ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺳﺮان ﻗﺮﯾﺶ در ﮔﺬرﮔﺎهھﺎی ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺧﯿﻤﻪ ﻣﯽزدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم اﻃﺮاف و‬
‫ﺑﻌﺜﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ در ھﻤﻪ ﺟﺎ ﺷﺎﯾﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺮدم‬
‫اﮐﻨﺎف ﺑﻪ دﯾﺪن آنھﺎ ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ و ﭼﻮن ﺧﺒﺮ ِ‬
‫ﺑﺮای اﻃﻼع از واﻗﻌﯿﺖ اﻣﺮ‪ ،‬ﭼﻪ ﺳﺆال ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﭼﻪ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫َ‬
‫ﭘﯿﺸﮕﯿﺮی ﺑﻪ آنھﺎ اﻋﻼم ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ در ﺷﮫﺮ ﻣﺎ‪ ،‬ﯾﮏ ﻓﺮد ﮔﻤﺮاه و ﻣﻨﺤﺮف ﻗﺪ َﻋﻠﻢ ﮐﺮده و‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﺒﻮدان و ﺧﺪاﯾﺎن ﻣﺎ اھﺎﻧﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺑﻪ »ﻻت و »ﻋﺰی« ھﻢ ﺑﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ!‪.‬‬
‫ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﻓﺮد ﮔﻤﺮاه و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻋﻘﯿﺪۀ اﻧﺤﺮاﻓﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪» ،‬ﺻﺎﺑﺌﯽ«‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ و ﯾﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از اﺣﮑﺎم اﺳﻼم ﻣﺎﻧﻨﺪ ھﯿﺄت‬
‫ﻧﻤﺎز ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﺻﺎﺑﺌﯽ ﺷﺒﺎھﺘﯽ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻟﻘﺐ »ﺻﺎﺑﺌﯽ« داده ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﻟﻘﺐ‪ ،‬ﻣﯿﺎن ﺗﻤﺎم اﻋﺮاب ﻣﺸﮫﻮر ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫در »ﮐﺘﺎب اﻟﻤﻐﺎزی ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری«‪ ،‬از ﯾﮑﯽ از اﺻﺤﺎب رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﻣﻦ‬
‫ﺧﺮدﺳﺎل ﺑﻮدم از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ رﻓﺖ و آﻣﺪ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺷﺨﺼﯽ در ﻣﮑﻪ ھﺴﺖ ﮐﻪ ادﻋﺎی ﻧﺒﻮت ﻣﯽﮐﻨﺪ) ‪ .(٢‬وﻗﺘﯽ اﯾﻦ ﻟﻘﺐ و ﺧﺒﺮ آنﺣﻀﺮت در‬
‫ﺳﺮاﺳﺮ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺷﺎﯾﻊ ﺷﺪ و ﺑﺮ اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻧﯿﺰ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺮ ﺟﺎی ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎزھﻢ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﯾﻞ داﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ از اﺻﻞ واﻗﻌﯿﺖ و ﺟﺮﯾﺎن اﻃﻼع ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻟﺘﯿﻤﻢ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﮐﺘﺎب اﻟﻤﻐﺎزی ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪.‬‬
 ‫‪١٥‬‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮاری اﻣﻨﯿﺖ‪ ،‬ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺧﻼف‪ ،‬ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬

‫ﮔﺮوه ﺧﺎﺻﯽ از اﻋﺮاب‪ ،‬ﺗﻨﻔﺮ و اﻧﺰﺟﺎر ﻃﺒﯿﻌﯽ از ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﯽ داﺷﺘﻨﺪ و در ﺗﻼش ﺣﻖ و‬

‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از آنھﺎ از اﯾﻦ ﺣﺪ ھﻢ ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻋﻨﻮان »ﺣﻨﻔﯽ« )ﯾﮏﺳﻮ از‬
‫ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﯽ( را ﺑﺮ ﺧﻮد ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ در اول ﮐﺘﺎب ذﮐﺮ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ‪ ،‬در »اﺻﺎﺑﻪ« اﺳﺎﻣﯽ اﻓﺮاد ﻣﺘﻌﺪدی از ﺻﺤﺎﺑﻪ را ذﮐﺮ ﮐﺮده ﮐﻪ از‬
‫»ﯾﻤﻦ« و دﯾﮕﺮ ﺟﺎھﺎی دور ﺑﺮای ﺗﺤﻘﯿﻖ از ﺣﺎل رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺨﻔﯿﺎﻧﻪ وارد‬
‫ﻣﮑﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آن ﺣﻀﺮت ج رﺳﯿﺪه‪ ،‬اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و ﺑﻪ ﺷﮫﺮھﺎی ﺧﻮد‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم در ﺧﺎﻧﺪانھﺎی »اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ اﺷﻌﺮی ﯾﻤﻨﯽ« و »ﻃﻔﯿﻞ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو‬
‫دوﺳﯽ ﯾﻤﻨﯽ«‪ ،‬از ھﻤﺎن اﺑﺘﺪای دﻋﻮت اﺳﻼم در ﻣﮑﻪ‪ ،‬آﻏﺎز ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﺳﻼمآوردن ﻃﻔﯿﻞ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو‬

‫»ﻃﻔﯿﻞ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو دوﺳﯽ«‪ ،‬از ﺷﺎﻋﺮان ﻣﻌﺮوف ﻋﺮب ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺷﺎﻋﺮان ﻧﻔﻮذ ﻓﻮق‬
‫اﻟﻌﺎدهای در ﻣﯿﺎن ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻋﺮب داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺮﯾﺸﯿﺎن ھﻤﻮاره ﺳﻌﯽ و ﺗﻼش ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ وی‬
‫ﺑﻪ ھﯿﭻ وﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل اﮐﺮمج ﺑﺎرﯾﺎب ﻧﺸﻮد‪ .‬وﻟﯽ ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﻪﻃﻮر اﺗﻔﺎق‪ ،‬ﺻﺪای‬
‫ً‬
‫ﻗﺮآن را از زﺑﺎن رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﯽ ج ﺷﻨﯿﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺻﺪا او را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار داد و ﻓﻮرا‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ) ‪ .(١‬در ھﻤﺎن دوران‪ ،‬اﺳﻼم در ﻣﯿﺎن ﻗﺒﯿﻠﻪ »دوس« اﻧﺘﺸﺎر ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد‬
‫اﯾﻦ‪ ،‬ﻋﻤﻮم اﻓﺮاد ﻗﺒﯿﻠﻪ از ﻗﺒﻮل دﻋﻮت ﻃﻔﯿﻞ ﺳﺮ ﺑﺎز زدﻧﺪ‪ .‬وی آزردهﺧﺎﻃﺮ ﺷﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ج ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﻗﺒﯿﻠﮥ دوس ّ‬
‫ﺗﻤﺮد ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﯿﻪ آنھﺎ دﻋﺎ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ دﺳﺖھﺎ را ﺑﺎﻻ ﺑﺮد و ﭼﻨﯿﻦ دﻋﺎ ﮐﺮد‪» :‬ﺑﺎر اﻟﮫﺎ!‬
‫دوس را ھﺪاﯾﺖ ﮐﻦ و آنھﺎ را ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ اﺳﻼم ﺑﯿﺎور«‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻗﺒﯿﻠﮥ »دوس« ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ) ‪.(٢‬‬

‫اﺳﻼمآوردن ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﻨﺒﺴﻪ‬

‫»ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﻨﺒﺴﻪ« ﻧﯿﺰ از ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن ﺧﺒﺮ ﺑﻌﺜﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی در ﻣﮑﻪ‪،‬‬
‫ﻣﺸﺘﺎﻗﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ آﻣﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ اﺳﻼم ج ﺗﺎ آن ﻣﻮﻗﻊ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻣﻈﺎﻟﻢ ﻗﺮﯾﺶ در ﺧﻔﺎ ﺑﻪ‬

‫‪ -١‬زرﻗﺎﻧﯽ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﮐﺘﺎب اﻹﯾﻤﺎن‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﺑﺎب ﻗﺼﮥ دوس‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٦‬‬
‫ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ‪» .‬ﻋﻤﺮو« ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﺷﻤﺎ ﭼﻪ‬
‫ﮐﺎره ھﺴﺘﯿﺪ؟‬
‫آن ﺣﻀﺮت ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ھﺴﺘﻢ«‪.‬‬
‫او ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ؟‬
‫آن ﺣﻀﺮت ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﺮا ﺧﺪا ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫او ﺑﺎزﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﭘﯿﺎﻣﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داده اﺳﺖ؟‬
‫آن ﺣﻀﺮت ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ اﯾﻦ ﭘﯿﺎمھﺎ را داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻖ‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی ادا ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺖھﺎ ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬او را ﺑﻪ ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﺑﭙﺮﺳﺘﯿﺪ و اﺣﺪی را ﺑﺎ وی‬
‫ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار ﻧﺪھﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻣﺬھﺐ و آﯾﯿﻦ‪ ،‬ﭼﻪ ﺗﻌﺪاد ﭘﯿﺮواﻧﯽ دارد؟‬
‫آن ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﯾﮏ ﻓﺮد آنھﺎ آزاد )ﺑﻪ ﻧﺎم اﺑﻮﺑﮑﺮ( و ﯾﮏ ﻓﺮد ﻏﻼم )ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﻼل(«‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ھﻢ ﻣﯽﺧﻮاھﻢ از ﺷﻤﺎ ﭘﯿﺮوی ﮐﻨﻢ‪.‬‬
‫ً‬
‫آن ﺣﻀﺮت ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻓﻌﻼ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ ﻣﻦ در ﭼﻪ وﺿﻌﯽ ﺑﻪ ﺳﺮ‬
‫ﻣﯽﺑﺮم ﺣﺎﻻ ﺑﺮﮔﺮد و ھﺮﮔﺎه ﺧﺒﺮ ﭘﯿﺮوزی ﻣﺮا ﺷﻨﯿﺪی ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﯿﺎ«‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺑﻌﺪ از ھﺠﺮت‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺧﺒﺮ ﭘﯿﺮوزی آنﺣﻀﺮت ج را ﺷﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ) ‪.(١‬‬

‫اﺳﻼمآوردن ﺿﻤﺎد ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ‬

‫»ﺿﻤﺎد ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ«‪ ،‬رﺋﯿﺲ ﻗﺒﯿﻠﮥ »ازد ﺷﻨﻮﺋﻪ« و از دوﺳﺘﺎن دوران ﻗﺒﻞ از ﺑﻌﺜﺖ‬
‫آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻮد‪ .‬او ﺑﻪ ﻣﮑﻪ آﻣﺪ و ﺷﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎری ﺟﻨﻮن دﭼﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫او در اﻓﺴﻮن و دﻋﺎﻧﻮﯾﺴﯽ ﻣﮫﺎرت داﺷﺖ‪ .‬ﻧﺰد آنﺣﻀﺮت ج آﻣﺪ و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﻣﻦ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺷﻤﺎ را ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ و درﻣﺎن ﮐﻨﻢ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ُ َ َ ُ َّ َ ُ َ َ ْ ُ ْ ْ َ َ َ َ َُ‬ ‫َْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ ْ ُ َّ َ ْ‬
‫�‪َ � ،‬ﻤ ُﺪ ُه َو� ْﺴﺘَ ِﻌﻴﻨُﻪ ‪َ ،‬ﻣ ْﻦ �ﻬ ِﺪهِ اﷲ ﻓﻼ م ِﻀﻞ ﻪﻟ‪ ،‬وﻣﻦ ﻳﻀ ِﻠﻞ ﻓﻼ ﻫﺎ ِدي ﻪﻟ‪،‬‬‫»اﺤﻟﻤﺪ ِ ِ‬
‫َ َ ْ َ ُ َ ْ َ َ َ َّ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َ ُ َ َ َّ ُ َ َّ ً َ ْ ُ ُ َ َ ُ ُُ‬
‫ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ‪ ،‬وأن �ﻤﺪا �ﺒﺪه ورﺳﻮﻪﻟ«‪.‬‬ ‫وأﺷﻬﺪ أن ﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ اﷲ وﺣﺪه ﻻ ِ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺑﺎب اﻷوﻗﺎت اﻟﺘﻲ ﻧﮫﯽ ﻋﻦ اﻟﺼﻠﻮة ﻓﯿﮫﺎ‪.‬‬

 ‫‪١٧‬‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮاری اﻣﻨﯿﺖ‪ ،‬ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺧﻼف‪ ،‬ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬

‫اﯾﻦ ﺧﻄﺒﮥ ﮐﻮﺗﺎه‪ ،‬اﺛﺮ ﻓﻮق اﻟﻌﺎدهای ﺑﺮ »ﺿﻤﺎد« ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬او ﮔﻔﺖ‪ :‬دوﺑﺎره آن را‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت دوﺑﺎره ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺿﻤﺎد ﺑﺎر ﺳﻮم ﻧﯿﺰ درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮد و آنﺣﻀﺮت‬
‫ً‬
‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬او ﮐﺎﻣﻼ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﮐﺎھﻨﺎن‪ ،‬ﻗﺼﺎﯾﺪ ﺷﺎﻋﺮان و اﻓﺴﻮنھﺎی ﺟﺎدوﮔﺮان را ﺑﺴﯿﺎر ﺷﻨﯿﺪهام‪،‬‬
‫وﻟﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻼﻣﯽ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻧﺸﻨﯿﺪهام‪ .‬اﯾﻦ ﮐﻼم در اﻋﻤﺎق درﯾﺎھﺎ ﻧﯿﺰ اﺛﺮ و ﻧﻔﻮذ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬دﺳﺖﺗﺎن را دراز ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ اﺳﻼم ﺑﯿﻌﺖ ﮐﻨﻢ«‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﺮ دﺳﺖ آنﺣﻀﺮت‬
‫ﺑﯿﻌﺖ ﮐﺮد و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﻼمآوردن ﻗﺒﯿﻠﮥ »ازد«‬

‫ﺳﭙﺲ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬از ﺟﺎﻧﺐ ﻗﺒﯿﻠﮥ ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﺑﯿﻌﺖ ﮐﻦ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ وی از ﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﯿﻌﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﺑﺮ آن ﻗﺒﯿﻠﻪ ﮔﺬر ﮐﺮد‪ .‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺳﭙﺎه‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﮐﺴﯽ از ﺷﻤﺎ ﭼﯿﺰی از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻠﻪ را ﺑﺮداﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﯾﮑﯽ اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬آری‪،‬‬
‫ﯾﮏ آﻓﺘﺎﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ ھﺴﺖ‪ .‬وی ﮔﻔﺖ‪ :‬او را ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺶ ﺑﺮﮔﺮدان‪.‬‬

‫اﺳﻼمآوردن ﺣﻀﺮت اﺑﻮذر‬

‫داﺳﺘﺎن اﺳﻼمآوردن اﺑﻮذر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﺒﺮ ﺑﻌﺜﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﻣﯿﺎن ﻗﺒﯿﻠﮥ ﻏﻔﺎر )ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﺷﺎم ﻗﺮار‬
‫داﺷﺘﻨﺪ و ﮐﺎروان ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﻗﺮﯾﺶ از آﻧﺠﺎ ﮔﺬر ﻣﯽﮐﺮد(‪ ،‬ﺷﺎﯾﻊ ﺷﺪ‪ ،‬اﺑﻮذر ﮐﻪ از ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﯽ‬
‫ُ‬
‫ﻣﺘﻨﻔﺮ ﺷﺪه و در ﺗﻼش و ﺟﺴﺘﺠﻮی ﺣﻖ و ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮادرش »اﻧﯿﺲ« ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﮑﻪ ﺑﺮو و ﺑﺒﯿﻦ اﯾﻦ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ادﻋﺎی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﮐﻼم او ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫اﻧﯿﺲ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ آﻣﺪ و ﭘﺲ از ﮐﺴﺐ اﻃﻼﻋﺎت ﻻزم ﺑﺎزﮔﺸﺖ و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬او ﺑﻪ ﻣﮑﺎرم‬
‫اﺧﻼق دﻋﻮت ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﮐﻼم او ھﯿﭻ ﺷﺒﺎھﺘﯽ ﺑﺎ ﮐﻼم ﺷﺎﻋﺮان ﻧﺪارد‪ .‬اﺑﻮذر از اﯾﻦ‬
‫ﮔﺰارش ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻗﺎﻧﻊ ﻧﺸﺪ و ﺧﻮدش را ﺑﺮای ﺳﻔﺮ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ آﻣﺎده ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺎ ﺧﻮد ﯾﮏ ﻣﺸﮏ‬
‫آب و ﻣﻘﺪاری آذوﻗﻪ ﺑﺮداﺷﺖ و راھﯽ ﻣﮑﻪ ﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ رﺳﯿﺪ‪ ،‬از ﺗﺮس ﻗﺮﯾﺶ‬
‫ﺟﺮأت ﻧﻤﯽﮐﺮد ﻧﺎم و آدرس آنﺣﻀﺮت را از ﮐﺴﯽ ﺳﺆال ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺮم ﺧﺎﻧﻪ ﮐﻌﺒﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﯽ س‬
‫ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺮد‪ .‬او اﺑﻮذر را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮد و از وی ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﯿﮫﻤﺎن ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ ﮐﺮد‪ .‬اﺑﻮذر ﺗﺎ ﺳﻪ‬
‫روز در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺳﺆاﻟﯽ ﻧﮑﺮد‪ .‬ﭘﺲ از ﺳﻪ رو‪ ،‬ﻋﻠﯽ از وی ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ھﺪف از ﺳﻔﺮﺗﺎن ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﭼﻪ‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٨‬‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ؟ او ﺑﺎ ﺑﯿﻢ و ھﺮاس اﻇﮫﺎر ﮐﺮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ اﺣﺪی ﻧﺒﺎﯾﺪ از اﯾﻦ اﻣﺮ آﮔﺎه‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﻋﻠﯽ او را ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم ﺑﺮد و آنﺣﻀﺮت ج اﺳﻼم را ﺑﻪ وی آﻣﻮﺧﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ً‬
‫»ﻓﻌﻼ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪات ﺑﺮﮔﺮد‪ ،‬ھﺮﮔﺎه ﻣﻦ دﺳﺘﻮراﺗﯽ ﺑﻪ ﺗﻮ اﻋﻼم ﮐﻨﻢ آنھﺎ را اﺟﺮا ﮐﻦ«‪.‬‬
‫وﻟﯽ او ﺷﯿﺪا و ﻓﺮﯾﻔﺘﮥ اﺳﻼم ﺷﺪ و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﻣﻦ اﺳﻼم را ﻋﻠﻨﯽ ﺗﺒﻠﯿﻎ ﺧﻮاھﻢ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺣﺮم آﻣﺪ و ﺑﺎ ﺻﺪای ﺑﻠﻨﺪ اﻋﻼم داﺷﺖ‪ » :‬ﹶأ ﹾﺷ ﹶﻬﺪﹸ ﹶأ ﹾن ﻻﹶ إﹺ ﹶﻟ ﹶﻪ إﹺ ﱠﻻ اﻟ ﱠﻠـ ﹸﻪ ﹶو ﹶأ ﹾﺷ ﹶﻬﺪﹸ ﹶأ ﱠن‬
‫ﹸﳏ ﱠﹶﻤﺪﹰ ا ﹶر ﹸﺳ ﹸ‬
‫ﻮل اﷲ«‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن اﯾﻦ ﺻﺪا‪ ،‬ﻣﺮدم از اﻃﺮاف ﯾﻮرش ﺑﺮدﻧﺪ و او را ﻣﻮرد ﺿﺮب‬
‫ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺎس س آﻣﺪ و او را از دﺳﺖ آﻧﺎن ﻧﺠﺎت داد و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﮕﺮ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻧﻤﯽداﻧﯿﺪ ﮐﻪ راه ﺗﺠﺎری ﺷﻤﺎ از ﻣﺴﯿﺮ آﺑﺎدیھﺎی ﻗﺒﯿﻠﮥ »ﻏﻔﺎر« ﻣﯽﮔﺬرد و اﯾﻦ از‬
‫اﻓﺮاد ھﻤﺎن ﻗﺒﯿﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﺮدم او را رھﺎ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬روز ﺑﻌﺪ ﻧﯿﺰ‪ ،‬اﺑﻮذر ﺑﻪ ﺣﺮم رﻓﺖ و‬
‫ً‬
‫ﺑﻪ ھﻤﺎن ﺻﻮرت اﺳﻼم را اﻋﻼن ﻧﻤﻮد و ﻣﺎﻧﻨﺪ روز ﻗﺒﻞ ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﺗﻔﺎﻗﺎ در‬
‫اﯾﻦ روز ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺎس وارد ﺣﺮم ﺷﺪ و او را از دﺳﺖ ﻗﺮﯾﺶ رھﺎﻧﯿﺪ) ‪.(١‬‬

‫اﺳﻼمآوردن ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻏﻔﺎر‬

‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﺑﻮذر س از ﻣﮑﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻧﺰد ﻗﺒﯿﻠﮥ ﺧﻮد رﻓﺖ و آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت‬
‫ﮐﺮد‪ .‬ﻧﺼﻒ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻘﯿﻪ اﻓﺮاد ﻗﺒﯿﻠﻪ اﻇﮫﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ‬
‫ﺑﯿﺎﯾﺪ ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻘﯿﻪ اﻓﺮاد ﻗﺒﯿﻠﻪ‬
‫ﻏﻔﺎر ﻧﯿﺰ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ) ‪.(٢‬‬

‫اﺳﻼمآوردن ﻗﺒﯿﻠﮥ اﺳﻠﻢ‬

‫در ﺟﻮار ﻗﺒﯿﻠﮥ ﻏﻔﺎر‪ ،‬ﻗﺒﯿﻠﻪ »اﺳﻠﻢ« زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ ھﺮدو ﻗﺒﯿﻠﻪ از ﻗﺪﯾﻢ اﻷﯾﺎم ﺑﺎ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ راﺑﻄﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻧﯿﺰ ھﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﻗﺒﯿﻠﮥ ﻏﻔﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ) ‪) .(٣‬در ﺣﺎﻟﯽ‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ دو ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ دزدی ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﺳﻼم از‬
‫اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺷﻨﯿﻊ ﻣﻨﻊ ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد(‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺗﻤﺎم اﯾﻦ رواﯾﺖ از ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری اﺧﺬ ﺷﺪه در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای دﯾﮕﺮ ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬اﺳﻼم اﺑﯽ ذر‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ذﮐﺮ اﺳﻠﻢ و ﻏﻔﺎر‪.‬‬
 ‫‪١٩‬‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮاری اﻣﻨﯿﺖ‪ ،‬ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺧﻼف‪ ،‬ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬

‫اﺳﻼمآوردن أوس و ﺧﺰرج‬

‫اﮐﺜﺮ ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻋﺮب در ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ ﮔﺮد ھﻢ ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻧﺰد ھﺮﯾﮏ از آنھﺎ‬
‫ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ و آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﺮوه ﮐﺜﯿﺮی از ﻗﺒﺎﯾﻞ أوس و‬
‫ﺧﺰرج در ھﻤﺎﻧﺠﺎ ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم در دوران اﻗﺎﻣﺖ در ﻣﺪﯾﻨﻪ‬

‫وﻗﺘﯽ »ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ ﻋﻤﯿﺮ« ﺑﻪ ﻋﻨﻮان داﻋﯽ و ﺳﺨﻨﮕﻮی اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ اﻋﺰام ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﯿﻤﻨﺖ ارﺷﺎد و دﻋﻮت وی‪ ،‬در ﻣﺪت ﭼﻨﺪ ﻣﺎه‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺧﺎﻧﺪانھﺎ ﺑﻪ ﺟﺰ دو ﺧﺎﻧﺪان‪ ،‬ﻣﺸﺮف‬
‫ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ھﺠﺮت‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺗﺸﺮﯾﻒ آوردﻧﺪ‪ ،‬از ﻗﺒﺎﯾﻞ‬
‫اﻃﺮاف‪» ،‬ﻏﻔﺎر« و »اﺳﻠﻢ« ﻧﯿﺰ اﺳﻼم آوردﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺳﻼمآوردن ﺑﻌﻀﯽ از ﻗﺮﯾﺸﯿﺎن ﺑﺪر‬

‫ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﺪ روز‪ ،‬ﻣﻌﺮﮐﮥ ﺑﺪر ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺖ ﮐﻪ در آن‪ ،‬ﻗﺮﯾﺶ ﺷﮑﺴﺖ ﺳﺨﺘﯽ را‬
‫ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪ و ھﻔﺘﺎد ﻧﻔﺮ از آﻧﺎن ﺑﻪ اﺳﺎرت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن درآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮﯾﺸﯿﺎن ﺑﺮای رھﺎﯾﯽ‬
‫آﻧﺎن‪ ،‬رﻓﺖ و آﻣﺪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ را آﻏﺎز ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ آﻣﺪ و ﺷﺪھﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻼﻗﺎت و ارﺗﺒﺎط‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ آنھﺎ ﺷﺪ و ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻧﻔﺮ از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎری از آﻧﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺻﺪای ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻃﻮر اﺗﻔﺎﻗﯽ در ﮔﻮشھﺎیﺷﺎن ﻃﻨﯿﻦ اﻓﮑﻨﺪ و دلھﺎیﺷﺎن ﮐﻪ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻨﮓ ﺳﺨﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻮم ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫»ﺟﺒﯿﺮ ﺑﻦ ﻣﻄﻌﻢ« ﺑﺮای رھﺎﯾﯽ اﺳﯿﺮان ﺑﺪر ﻓﺪﯾﻪ آورده ﺑﻮد و ﺧﻮدش ﻧﯿﺰ در ﮐﻨﺎر‬
‫آنھﺎ اﺳﯿﺮ ﺑﻮد‪ .‬روزی رﺳﻮل اﮐﺮم ج اﯾﻦ آﯾﺎت را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪:‬‬
‫َ ۡ َ َ ُ ْ َّ َ َ َ ۡ َ َ َّ‬
‫َ‬ ‫َۡ ُ ُ ْ ۡ َ ۡ َ ۡ َۡ ُ ُ ۡ َٰ ُ َ‬
‫�ض بل �‬‫ت وٱ� ۚ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬
‫﴿أم خل ِقوا مِن ��ِ � ٍء أم هم ٱل�ل ِقون ‪ ٣٥‬أم خلقوا ٱلس�� ِ‬
‫َ‬
‫يُوق ُِنون ‪] ﴾٣٦‬اﻟﻄﻮر‪.[۳۶-۳۵ :‬‬
‫ﺟﺒﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﺎت را ﺷﻨﯿﺪ و ﻃﺒﻖ اﻇﮫﺎراﺗﺶ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮاﯾﻢ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﮐﻪ دﻟﻢ از‬
‫ﺟﺎ ﭘﺮﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ واﻗﻌﻪ در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ذﯾﻞ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮرۀ »ﻃﻮر« ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ ج در ﻣﮑﻪ ﻣﮑﺮﻣﻪ درﺑﺎره ﺟﻨﮓ اﯾﺮاﻧﯿﺎن و روﻣﯿﺎن ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﻓﺮﻣﻮده‬
‫ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﺻﺎدق آﻣﺪ و ﻃﺒﻖ ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ھﻔﺖ‬
‫ﺳﺎل‪ ،‬روﻣﯿﺎن ﺑﺮ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻏﻠﺒﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﮥ اﯾﻦ ﻣﻌﺠﺰۀ ﺑﺰرگ اﯾﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺟﻤﻊ‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٠‬‬
‫ﮐﺜﯿﺮی از ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺻﺪاﻗﺖ و راﺳﺘﯽ اﺳﻼم اﻋﺘﺮاف ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ اﺳﻼم روز ﺑﻪ‬
‫روز ﺑﺎ آھﺴﺘﮕﯽ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش ﻣﯽﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫در ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ھﺠﺮی‪» ،‬ﻗﺮﯾﺶ«‪» ،‬ﻏﻄﻔﺎن«‪» ،‬اﺳﺪ« و ﻗﺒﺎﯾﻠﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺎھﻢ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪﻧﺪ و‬
‫ﺑﺮ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎم اﯾﻦ ﺟﻨﮓ »ﺟﻨﮓ اﺣﺰاب« اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺮح آن‬
‫ً‬
‫ﻗﺒﻼ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺷﮑﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪی از اﺑﮫﺖ و ﻧﻔﻮذ ﻗﺮﯾﺶ ﮐﺎﺳﺖ و ﻗﺒﺎﯾﻠﯽ ﮐﻪ آﻣﺎدﮔﯽ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ اﺳﻼم را ﻗﺒﻮل ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﺮس از ﻗﺮﯾﺶ‪ ،‬اﺳﻼم ﺧﻮﯾﺶ را اﻇﮫﺎر ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن و ھﯿﺄتھﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺳﻼمآوردن ﻗﺒﯿﻠﮥ ﻣﺰﯾﻨﻪ‬

‫اوﻟﯿﻦ ھﯿﺄت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﻗﺒﯿﻠﮥ »ﻣﺰﯾﻨﻪ« ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد آنھﺎ ﭼﮫﺎر ﺻﺪ ﻧﻔﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻀﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬آﻧﺎن اﻇﮫﺎر ﺗﻤﺎﯾﻞ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ آنﺣﻀﺮت اﺟﺎزه دھﻨﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ھﺠﺮت ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬در ﻣﺤﻞ ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﺠﺎ‬
‫ﻣﮫﺎﺟﺮ ھﺴﺘﯿﺪ«) ‪.(١‬‬

‫اﺳﻼمآوردن ﻗﺒﯿﻠﮥ اﺷﺠﻊ‬

‫ﯾﮑﺼﺪ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه‪ ،‬از ﺟﺎﻧﺐ ﻗﺒﯿﻠﮥ »اﺷﺠﻊ« ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﻪ آن‬
‫ﺣﻀﺮت ج ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻗﺼﺪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ را ﻧﺪارﯾﻢ و ﻣﯽﺧﻮاھﯿﻢ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﭘﯿﻤﺎن ﺻﻠﺢ‬
‫اﻣﻀﺎء ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ آن ﻣﻮﻗﻊ‪ ،‬آنھﺎ ﮐﺎﻓﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ وﻗﺘﯽ ﻣﻌﺎھﺪه ﺻﻠﺢ‬
‫ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﺪﻧﺪ) ‪.(٢‬‬

‫اﺳﻼمآوردن ﻗﺒﯿﻠﮥ ﺟﻬﯿﻨﻪ‬

‫ﻗﺒﯿﻠﻪ » ُﺟﮫﯿﻨﻪ« ﻧﯿﺰ‪ ،‬در ھﻤﺎن ﺣﻮل و ﺣﻮش زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج آﻧﺎن را‬
‫ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت داد‪ .‬آنھﺎ ﺑﺎ ﯾﮏ ھﺰار ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ و اﺳﻼم را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ و ﭘﺲ از‬
‫آن‪ ،‬در اﮐﺜﺮ ﻏﺰوهھﺎ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ھﻤﺮاه ﺑﻮدﻧﺪ) ‪) .(٣‬ھﻤﯿﻦ اﻃﺎﻋﺖ و رﻗﺎﺑﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺒﺎﯾﻞ‬

‫‪ -١‬ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ‪.۳۸ / ۱‬‬

‫‪ -٢‬ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ‪.۴۸ / ۱‬‬
‫‪ -٣‬اﺻﺎﺑﻪ ﺗﺬﮐﺮه ﺑﺸﯿﺮ ﺑﻦ ﻋﺮﻓﻄﻪ‪.‬‬
 ‫‪٢١‬‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮاری اﻣﻨﯿﺖ‪ ،‬ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺧﻼف‪ ،‬ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬

‫»ﻏﻔﺎر«‪» ،‬اﺳﻠﻢ«‪» ،‬ﻣﺰﯾﻨﻪ«‪» ،‬اﺷﺠﻊ« و »ﺟﮫﯿﻨﻪ« ﺑﻮد ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج در ﺣﻖ آﻧﺎن‬

‫دﻋﺎی ﺧﯿﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ() ‪.(١‬‬

‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺻﻠﺢ ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ‬

‫ً‬
‫در دوران ﺻﻠﺢ ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ )ھﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ذﮐﺮ ﺷﺪ‪ (،‬ﮐﻔﺎر و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ راﺣﺘﯽ و‬
‫آزادی‪ ،‬ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻼﻗﺎت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﻓﺮﺻﺘﯽ ﭘﯿﺶ آﻣﺪه ﺑﻮد ﺗﺎ ﻣﻨﮑﺮان و‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن در ﻇﺎھﺮ و ﺑﺎﻃﻦ ﮐﻼم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﮔﻮش ﮐﻨﻨﺪ) ‪ .(٢‬ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد‬
‫ً‬
‫ﻏﺰوهھﺎ و ﺟﻨﮓھﺎ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﺪت دو ﺳﺎل‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫آنھﺎ ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ وﻗﺘﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ اﺳﻼم ج در ﺳﺎل ﺻﻠﺢ‬
‫ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ‪ ،‬ﺑﺮای ادای ﻋﻤﺮه از ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ھﺰار و ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻧﻔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎ‬
‫اﯾﺸﺎن ھﻤﺮاه ﺑﻮد و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از دو ﺳﺎل‪ ،‬ﺑﺮای ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﺳﭙﺎه ده‬
‫ھﺰار ﻧﻔﺮی از ﻣﺠﺎھﺪان اﺳﻼم در رﮐﺎب اﯾﺸﺎن ﻗﺮار داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﺻﻠﺢ ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ﺗﻤﺎم اﻋﺮاب را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار ﻧﺪاد‪ ،‬زﯾﺮا در اﯾﻦ ﭘﯿﻤﺎن ﻓﻘﻂ‬
‫ً‬
‫ﻗﺮﯾﺶ و ﻗﺒﯿﻠﻪ »ﮐﻨﺎﻧﻪ« ﺷﺮﯾﮏ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮﯾﺶ و ھﻢﭘﯿﻤﺎن‬
‫آنھﺎ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﭽﻨﺎن اﻧﺪﯾﺸﮥ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ را در ﺳﺮ ﻣﯽﭘﺮوراﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎھﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻣﻦ ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬داﻋﯿﺎن و ﻣﺒﻠﻐﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺠﺎ اﻋﺰام ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و‬
‫ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر دﻓﺎع و ﺣﻔﺎﻇﺖ از آنھﺎ‪ ،‬اﻓﺮادی‬
‫ﻣﺴﻠﺢ ھﻤﺮاه ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﯿﺮهﻧﮕﺎران اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖھﺎ و ﮔﺮوهھﺎ را ﺑﻪ »ﺳﺮﯾﻪ« ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ و ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ‬

‫ﺗﻤﺎم اﻋﺮاب‪ ،‬ﻗﺮﯾﺶ را ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺗﻮﻟﯿﺖ ﺧﺎﻧﻪ ﮐﻌﺒﻪ در اﺧﺘﯿﺎر آنھﺎ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﭘﯿﺸﻮای ﻣﺬھﺒﯽ و ﻣﺮﺷﺪ ﺧﻮد ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ ﻣﻨﺘﻈﺮ اﯾﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪ ۱ /‬ذﮐﺮ ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻏﻔﺎر‪ ،‬اﺳﻠﻢ و ﺟﮫﯿﻨﻪ‪.‬‬

‫ﹺ‬ ‫ﹺ ﹺ‬ ‫ﹺ‬
‫ﺎس‬ ‫ـﺤ ﹾﺮ ﹸب‪ ،‬أوزارﻫﺎ ﹶو ﹶأﻣ ﹶﻦ اﻟﻨﱠ ﹸ‬ ‫‪ -٢‬در ﻃﺒﺮی از اﻣﺎم زھﺮی ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ » :‬ﹶﻓ ﹶﻠﻤـﱠﺎ ﻛﹶﺎﻧﹶﺖ ا ﹾﻟ ﹸـﻬﺪﹾ ﹶﻧ ﹸﺔ ﹸوﺿ ﹶﻌﺖ ا ﹾﻟ ﹶ‬
‫ﺎﻹ ﹾﺳ ﹶﻼ ﹺم ﹶﻳ ﹾﻌ ﹺﻘ ﹸﻞ ﹶﺷ ﹾﻴﺌﹰﺎ‬
‫ﻳﺚ ﹶوا ﹾﻟ ﹸـﻤﻨﹶﺎزﹶ ﻋ ﹺﹶﺔ‪ ،‬ﹶﻓ ﹶﻠ ﹾﻢ ﹸﻳ ﹶﻜ ﱠﻠ ﹾﻢ ﹶأ ﹶﺣﺪﹲ ﺑﹺ ﹾ ﹺ‬‫اﳊ ﹺﺪ ﹺ‬
‫ﺎو ﹸﺿﻮا ﹺﰲ ﹾ ﹶ‬
‫ﹸﻛ ﱡﻠ ﹸﻬ ﹾﻢ ﹶﺑ ﹾﻌ ﹸﻀ ﹸﻬ ﹾﻢ ﹶﺑ ﹾﻌ ﹰﻀﺎ‪ ،‬ﹶﻓﺎ ﹾﻟ ﹶﺘ ﹶﻘ ﹾﻮا ﹶو ﹶﺗ ﹶﻔ ﹶ‬
‫اﻹ ﹾﺳ ﹶﻼ ﹺم ﹺﻣ ﹾﺜ ﹸﻞ ﹶﻣ ﹾﻦ ﻛ ﹶ‬
‫ﹶﺎن ﹺﰲ ﹾ ﹺ‬
‫اﻹ ﹾﺳ ﹶﻼ ﹺم ﹶو ﹶأ ﹾﻛ ﹶﺜ ﹸﺮ«‪ .‬ﻃﺒﺮی ‪/‬‬ ‫اﻟﺴﻨﹶﺘ ﹾ ﹺ‬
‫ﹶﲔ ﹺﰲ ﹾ ﹺ‬ ‫ﹺ‬ ‫ﹺ ﹺ‬
‫إﹺ ﱠﻻ ﹶد ﹶﺧ ﹶﻞ ﻓﻴﻪ‪ ،‬ﹶﻓ ﹶﻠ ﹶﻘﺪﹾ ﹶد ﹶﺧ ﹶﻞ ﹺﰲ ﹶﺗ ﹾﻴﻨ ﹶﻚ ﱠ‬
‫‪.۱۰۵۱‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٢‬‬
‫ﻗﺮﯾﺶ‪ ،‬ﭼﻪ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ؟ از ﯾﮑﯽ از اﺻﺤﺎب‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻠﻤﻪ« ﮐﻪ در اﻃﺮاف ﻣﺪﯾﻨﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ ُ َ ْ َ َ َ ُ ُ َ ْ ُ ُ ُ َ ُ َ َّ ُ ْ َ‬ ‫ََ‬ ‫» َﺎﻛﻧَﺖ َ‬
‫ﻮه َوﻗ ْﻮ َﻣﻪ ‪،‬ﻓ ِﺈﻧﻪ ِإن ﻇ َﻬ َﺮ َﻋﻠﻴْ ِﻬ ْﻢ � ُﻬ َﻮ‬ ‫اﻟﻌ َﺮ ُب ﺗﻠﻮم ِﺑﺈِﺳﻼ ِم ِﻬﻢ اﻟﻔﺘﺢ‪� ،‬ﻴﻘﻮلﻮن‪ :‬اﺗﺮﻛ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ ْ َ َ ُ ُّ َ‬ ‫َ‬
‫َ ٌّ َ ٌ َ َ َّ َ َ ْ ْ ُ ْ‬
‫ﺎد َر ﻞﻛ ﻗ ْﻮمٍ ﺑِ ِﺈ ْﺳﻼ ِم ِﻬ ْﻢ«) ‪.(١‬‬ ‫ﺖ َو� َﻌﺔ أﻫ ِﻞ اﻟﻔﺘ ِﺢ‪ ،‬ﺑ‬ ‫ﻧ ِﻲﺒ ﺻﺎ ِدق‪ ،‬ﻓﻠﻤﺎ ﺎﻛﻧ‬
‫»ﻋﺮب ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آنھﺎ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ را ﺑﺎ ﻗﻮم او‪ ،‬ﻗﺮﯾﺶ رھﺎ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﺑﺮ ﻗﻮﻣﺶ ﻏﻠﺒﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ راﺳﺘﮕﻮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﻮن ﻣﮑﻪ ﻓﺘﺢ ﺷﺪ ھﺮ‬
‫ﻗﺒﯿﻠﻪای ﺑﻪﺳﻮی اﺳﻼم ﺷﺘﺎﻓﺖ«‪.‬‬
‫اﺑﻦ ھﺸﺎم ﺑﺎ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺮﻗﻮم ﻣﯽدارد‪:‬‬
‫َ‬
‫ﻲﺤ ﻣ ْﻦ ﻗُ َﺮ�ْﺶ َوأ ْم َﺮ َر ُ‬ ‫ﺖ اﻟ ْ َﻌ َﺮ ُب ﺗَ َﺮ َّ� َﺺ ﺑ ْﺎﻹ ْﺳ َﻼمِ أَ ْم َﺮ َﻫ َﺬا اﻟ ْـ َ‬ ‫» َو� َّ� َﻤﺎ َﺎﻛﻧَ ْ‬
‫ﻮل اﷲ ج‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِّ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫�ﺢ َوﺪﻟ ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫اﺒﻟﻴْﺖ واﺤﻟ َ َﺮمِ ‪َ ،‬و َﺮﺿ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ َُ ْ َْ‬ ‫َ َ َّ ُ ْ ً َ ُ َ َ‬ ‫َ‬
‫إﺳ َﻤﺎ ِ�ﻴﻞ ﺑ ْ ِﻦ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎس َوﻫﺎ ِد�ﻬﻢ‪َ ،‬وأﻫﻞ َ ِ‬ ‫َوذلِﻚ أن ﻗ َﺮ�ﺸﺎ ﺎﻛﻧﻮا إﻣﺎم اﻨﻟَّ ِ‬
‫� اﻟَّﻲﺘ ﻧَ َﺼﺒَ ْ‬ ‫ﺖ ﻗُ َﺮ� ْ ٌﺶ ِ َ‬ ‫ﻚ‪َ ،‬و َ�ﻧَ ْ‬ ‫ْ َ َ َ َ ْ َ َّ َ ُ َ َ َ َ ْ َ َ َ ُ ْ ُ َ َ َ‬
‫ﺖ‬ ‫ِ‬ ‫ﻜﺮون ذل ِ‬ ‫إﺑﺮا ِﻫﻴﻢ ﻋﻠﻴ ِﻬﻤﺎ الﺴﻼم‪ ،‬وﻗﺎدة اﻟﻌﺮ ِب ﻻ �ﻨ ِ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ ُ َ َ َّ ُ ْ ُ َ ْ َ َّ ُ َ َ َ ْ َ ُ ُ َ ْ ٌ َ َ َّ َ َ‬
‫اﻹ ْﺳﻼ ُم‪،‬‬ ‫ﻮل اﷲ ج و ِﺧﻼﻓﻪ‪ ،‬ﻓﻠﻤﺎ ا�ﺘ ِﺘﺤﺖ ﻣﻜﺔ‪ ،‬وداﻧﺖ ﻪﻟ ﻗﺮ�ﺶ ‪،‬ودوﺧﻬﺎ ِ‬
‫َْ َُ‬
‫ِﺤﻟﺮ ِب رﺳ ِ‬
‫َّ‬
‫ﻳﻦ الﻠـ ِﻪ‪،‬‬ ‫د‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫ﻮا‬
‫ََ َ َ َ ََ َ ُ‬
‫ﻠ‬‫ﺧ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻓ‬ ‫ة‪،‬‬ ‫او‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻋ‬ ‫ﻻ‬ ‫و‬ ‫ج‬ ‫ﻪ‬ ‫ـ‬
‫َّ‬
‫الﻠ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺖ اﻟْ َﻌ َﺮ ُب َ�ﻧَّ ُﻪ َﻻ َﻃﺎﻗَ َﺔ ل َ ُﻬ ْﻢ ﺤﺑَ ْﺮب َر ُ‬
‫ﺳ‬ ‫َو َﻋ َﺮﻓَ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ َ ٓ َ َ ۡ ُ َّ ۡ َ ۡ‬ ‫َ َ َ‬
‫� ٱ�ِ َوٱلفت ُح ‪» .(٢ )«﴾... ١‬ﻋﺮب درﺑﺎره اﺳﻼم ﻓﻘﻂ ﻣﻨﺘﻈﺮ‬ ‫ﻛ َﻤﺎ ﻗﺎل ﻷ‪﴿ :‬إِذا جاء ن‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻗﺮﯾﺶ‪ ،‬رھﺒﺮ ﻋﺮب و ﻣﺘﻮﻟﯽ ﺣﺮم و ﺧﺎﻧﻪ ﮐﻌﺒﻪ و‬
‫از ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﺎص ﺣﻀﺮت اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺑﻮدﻧﺪ و آنھﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ج ﺟﻨﮓ‬
‫ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﻣﮑﻪ ﻓﺘﺢ ﮔﺮدﯾﺪ و ﻗﺮﯾﺶ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﺪ و اﺳﻼم در ﻣﮑﻪ ﺣﺎﮐﻢ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺮب ﯾﻘﯿﻦ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ آنﺣﻀﺮت ج ﺟﻨﮓ و ﻣﺒﺎرزه ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ دﯾﻦ‬
‫َ َ ٓ َ َ ۡ ُ َّ ۡ َ ۡ‬
‫� ٱ� ِ َوٱلفت ُح ‪١‬‬ ‫اﻟﮫﯽ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ اﻋﻼم داﺷﺘﻪ‪﴿ :‬إِذا جاء ن‬
‫‪] ﴾...‬اﻟﻨﴫ[«‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ و ﺳﺎدﮔﯽ اﺳﻼم و ﺗﯿﺰھﻮﺷﯽ و ذﮐﺎوت ﻋﺮبھﺎ‪ ،‬ﺗﺄﺧﯿﺮی ﮐﻪ‬
‫در ﮔﺴﺘﺮش و ﺗﺜﺒﯿﺖ اﺳﻼم روی داد‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖھﺎ و دﺷﻤﻨﯽھﺎی ﻗﻮﻣﯽ و‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻦ ھﺸﺎم ذﮐﺮ وﻗﺎﯾﻊ ﺳﺎل ﻧﮫﻢ ھﺠﺮی‪.‬‬
 ‫‪٢٣‬‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮاری اﻣﻨﯿﺖ‪ ،‬ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺧﻼف‪ ،‬ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬

‫داﺧﻠﯽ ﻗﺒﯿﻠﻪ آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ اﯾﻦ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺰرگ از ﺳﺮ راه ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪،‬‬
‫اﺳﻼم ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﮐﺮد و ﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ‪ ،‬دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﺧﻄﺮ ﺑﺮای دﻋﻮتﮔﺮان و ﻣﺒﻠﻐﺎن اﺳﻼم وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ ﮐﻪ‬
‫ھﺮﮐﺠﺎ اﻋﺰام ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻼدرﻧﮓ ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﮐﺸﺘﺎر ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ‬
‫اﺳﻼم ج ﺑﺎ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺧﺎﻃﺮ‪ ،‬ﺑﻪ اﻃﺮاف و اﮐﻨﺎف ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬داﻋﯿﺎن و ﻣﺒﻠﻐﺎن‬
‫اﺳﻼم را اﻋﺰام ﻣﯽﮐﺮد ﺗﺎ ﻓﻀﺎﯾﻞ و ﺧﻮﺑﯽھﺎی اﺳﻼم را ﺑﺮای ﻣﺮدم ﺑﯿﺎن ﮐﻨﻨﺪ و آنھﺎ را‬
‫ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت و ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ذﯾﻞ‪ ،‬داﻋﯿﺎن‪ ،‬ﻣﻘﺮر و اﻋﺰام ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻔﺎﻇﺖ و دﻓﺎع از آنھﺎ‪ ،‬ﺗﻌﺪادی از ﺳﺮﺑﺎزان اﺳﻼم ﺑﺎ آﻧﺎن ھﻤﺮاه ﻣﯽﺷﺪ‬
‫ﺗﺎ ﮐﺴﯽ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ آنھﺎ ﮔﺰﻧﺪی ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ آزداﻧﻪ ﺑﻪ دﻋﻮت و ﺗﺒﻠﯿﻎ اﺳﻼم ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﯿﺪ را ﺑﻪ ﺳﻮی ﯾﻤﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬و ﮔﺮوھﯽ از ﺳﺮﺑﺎزان اﺳﻼم را ﺑﺎ وی‬
‫ھﻤﺮاه ﮐﺮد و ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ اﺟﺒﺎر و اﮐﺮاه ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ در‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﺧﻠﻖ و ﺧﻮی ﯾﮏ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻋﻮﺗﮕﺮ و ﻣﺒﻠﻎ اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫ﻣﯽدرﺧﺸﯿﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻘﺒﺎل ﭼﻨﺪاﻧﯽ از دﻋﻮت وی ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﯿﺎﻣﺪ‪ .‬زﯾﺮا وی ﯾﮏ ﺳﭙﮫﺴﺎﻻر و ﻓﺎﺗﺢ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻪ ﯾﮏ دﻋﻮﺗﮕﺮ و ﻣﺒﻠﻎ‪ .‬ﺳﭙﺲ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ س را ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬او ﻧﺰد‬
‫ﻗﺒﺎﯾﻞ ﯾﻤﻦ رﻓﺖ و آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت داد‪ .‬ھﻤﮕﯽ آﻧﺎن ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ھﻤﺎن دﻋﻮﺗﮕﺮاﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺮی‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ اﻟﻔﺎظ از آﻧﺎن ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ َّ َ َ َّ َ َْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َّ َ َّ َ َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َْ َ َ‬
‫الﺮﺴاﻳَﺎ ﺗﺪ ُﻋﻮ إِﻰﻟ اﷲ ﻋﺰ وﺟﻞ‪ ،‬ولﻢ‬ ‫»ﻗﺪ ﺎﻛن َر ُﺳﻮل اﷲ ج �ﻌﺚ ِ�ﻴﻬﺎ ﺣﻮل ﻣﻜﺔ‬
‫ﺎل«‪» .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ ج ﺑﻪ اﻃﺮاف ﻣﮑﻪ‪ ،‬دﺳﺘﻪھﺎﯾﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﻣﺮدم را ﺑﻪ‬ ‫ﻳَﺄ ْ ُم ْﺮ ُﻫ ْﻢ ﻟﻘﺘَ‬
‫ِِ ِ‬
‫اﺳﻼم دﻋﻮت دھﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎن ﺟﻨﮕﯿﺪن ﻧﺪاد«‪.‬‬
‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺧﺎﻟﺪ‪ ،‬را ﺑﻪﺳﻮی ﻗﺒﯿﻠﮥ »ﺑﻨﯽ ﺟﺬﯾﻤﻪ«‪ ،‬ﺑﺮای دﻋﻮت آنھﺎ ﺑﻪ اﺳﻼم ﻓﺮﺳﺘﺎد‪،‬‬
‫وﻟﯽ ﭘﺲ از اﯾﻦ ﮐﻪ وی ﻧﺰد آنھﺎ رﻓﺖ‪ ،‬ﺟﻨﮓ و درﮔﯿﺮی روی داد ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ آن ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ‬
‫ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪ‪ ،‬رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ اﯾﺴﺘﺎد و ھﺮدو دﺳﺖ را ﺑﺎﻻ ﺑﺮد‬
‫و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﺑﺎر اﻟﮫﺎ! ﻣﻦ از اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺧﺎﻟﺪ اﻇﮫﺎر ﺑﺮاﺋﺖ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ را‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﺧﻮنﺑﮫﺎی ﺗﮏ ﺗﮏ آﻧﺎن را ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ﻧﺰد آنھﺎ رﻓﺖ و ﺧﻮنﺑﮫﺎی‬
‫ﺗﻤﺎم ﮐﺸﺘﻪﺷﺪﮔﺎن را ﭘﺮداﺧﺖ ﮐﺮد‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺑﮫﺎی ﺳﮓھﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﯿﺰ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای دﻋﻮت و ﺗﺒﻠﯿﻎ اﺳﻼم ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺎھﯽ آنﺣﻀﺮت ج ﺗﮏ‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٤‬‬
‫ﺗﮏ آنھﺎ را اﻣﺘﺤﺎن ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ھﺮﯾﮏ از آنھﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻗﺮآن را ﺣﻔﻆ داﺷﺖ‪ ،‬او را اﻣﯿﺮ آن‬
‫ﮔﺮوه ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر ﮔﺮوھﯽ را اﻋﺰام ﮐﺮدﻧﺪ و از ھﺮﮐﺪام از آنھﺎ اﻣﺘﺤﺎن‬
‫ﺣﻔﻆ ﻗﺮآن را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﯿﺎن آﻧﺎن ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﻧﻮﺟﻮان ﮐﻢﺳﻦ و ﺳﺎل وﺟﻮد داﺷﺖ‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻧﺰد وی آﻣﺪ و ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﭼﻘﺪر از ﻗﺮآن را ﺣﻔﻆ ﮐﺮدهای؟ او اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪:‬‬
‫ﺳﻮره ﺑﻘﺮه و ﻓﻼن ﻓﻼن ﺳﻮرهھﺎ را ﺣﻔﻆ ﮐﺮدهام‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ اﻣﯿﺮ اﯾﻦ‬
‫ﮔﺮوه ھﺴﺘﯿﺪ) ‪.(١‬‬
‫‪ -۲‬ﺳﺮزﻣﯿﻦھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻓﺘﺢ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﻋﺎﻣﻼﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای وﺻﻮل زﮐﺎت و ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﻪ آن‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻋﺰام ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻏﻠﺐ آﻧﺎن‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ زھﺪ‪ ،‬ﺗﻘﺪس و ﭘﺎک‬
‫ﻃﯿﻨﺘﯽ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آنھﺎ ﻋﺎﻟﻢ و واﻋﻆ ﻧﯿﺰ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ در ﺿﻤﻦ ﺟﻤﻊآوری‬
‫اﻣﻮال‪ ،‬ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬اﺳﺎﻣﯽ ﺑﻌﻀﯽ از آنھﺎ ﺑﻪ ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺷﺮح ﺣﺎل‬ ‫ﻣﺤﻞ ﺧﺪﻣﺖ‬ ‫ﻧﺎم‬
‫ﺑﺮادر أم اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ أم ﺳﻠﻤﻪل‬ ‫ﺻﻨﻌﺎء ﯾﻤﻦ‬ ‫ﻣﮫﺎﺟﺮ اﺑﻦ اﺑﯽ اﻣﯿﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫از اﺻﺤﺎب ﺑﺪر اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﻀﺮﻣﻮت‬ ‫زﯾﺎد اﺑﻦ وﻟﯿﺪ‬
‫ﺑﺤﺮﯾﻦ‬ ‫ﻋﻼء اﺑﻦ ﺣﻀﺮﻣﯽ‬
‫ﺟﻨﺪ‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ‬
‫از ﺳﺎﺑﻘﯿﻦ و از ﻣﮫﺎﺟﺮﯾﻦ ﺣﺒﺸﻪ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺻﻨﻌﺎء ﯾﻤﻦ‬ ‫ﺧﺎﻟﺪ اﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ‬
‫وی ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ »ﺑﺴﻢ اﻟﻠﻪ‬
‫اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ« را ﺑﺮ ﮐﺎﻏﺬ ﻧﻮﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺻﺤﺎﺑﯽ ﻣﻌﺮوف و ﻓﺮزﻧﺪ ﺣﺎﺗﻢ ﻃﺎﺋﯽ‬ ‫ﻗﺒﯿﻠﮥ ﻃﯽ ﯾﻤﻦ‬ ‫ﻋﺪی اﺑﻦ ﺣﺎﺗﻢ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺻﺤﺎﺑﮥ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ﺑﺮ اﺛﺮ دﻋﻮت‬ ‫زﺑﯿﺪ و ﻋﺪن‬ ‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ اﺷﻌﺮی‬

‫‪ -١‬اﻟﺘﺮﻏﯿﺐ واﻟﺘﺮھﯿﺐ ‪ ۵۹ / ۱‬ﺑﻪ رواﯾﺖ ﺗﺮﻣﺬی‪ .‬در اﯾﻦ رواﯾﺖ ﮔﺮﭼﻪ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻧﺸﺪه ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﺮوه ﺑﺮای‬
‫دﻋﻮت و ﺗﺒﻠﯿﻎ اﺳﻼم ﻋﺎزم ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻓﻘﻂ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪» :‬ﺑﻌﺚ ﺑﻌﺜﺎ وﻫﻢ ذو ﻋﺪد«‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ از ﻗﺮاﺋﻦ‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ھﺪف آن دﻋﻮت ﺑﻪ اﺳﻼم ﺑﻮد‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ ھﺪف ﺟﻨﮓ ﺑﻮد ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﻗﺮآن‬
‫ﻧﺒﻮد‪ .‬و ﻧﻪ آن ﺣﻀﺮت از آﻧﺎن اﻣﺘﺤﺎن ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
 ‫‪٢٥‬‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮاری اﻣﻨﯿﺖ‪ ،‬ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺧﻼف‪ ،‬ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬
‫ً‬
‫وی‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم آن ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻪ‬
‫اﺳﻼم ﮔﺮوﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﺻﺤﺎﺑﯽ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ .‬ذواﻟﮑﺎع‬ ‫ﺟﺮﯾﺮ اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﺠﻠﯽ ذواﻟﮑﺎع ﺣﻤﯿﺮی‬
‫ﺣﻤﯿﺮی‪ ،‬از ﺧﺎﻧﺪان ﺳﻼﻃﯿﻦ ﺣﻤﯿﺮی‬
‫ﯾﻤﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺣﺪود ﯾﮑﺼﺪ ھﺰار‬
‫ﻧﻔﺮ او را ﺳﺠﺪه ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﻪ‬
‫دﻋﻮت ﺟﺮﯾﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﻣﯿﻤﻨﺖ اﺳﻼم ﺧﻮد‪ ،‬ﭼﮫﺎر ھﺰار ﻏﻼم‬
‫را آزاد ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ -۱‬ﺑﻌﻀﯽ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر دﻋﻮت و ﺗﺒﻠﯿﻎ اﺳﻼم ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺤﻘﯿﻖ و‬
‫ﺗﻔﺤﺺ‪ ،‬اﺳﺎﻣﯽ اﯾﻦ دﻋﻮﺗﮕﺮان ﺑﻪ ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺤﻞ دﻋﻮت‬ ‫ﻧﺎم‬

‫ﻗﺒﺎﯾﻞ ھﻤﺪان‪ ،‬ﺟﺬﯾﻤﻪ و ﻣﺬﺣﺞ‬ ‫ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯿﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺳﻠﯿﻢ )ﻣﺴﻨﺪ ‪(۳۷۲ / ۵‬‬ ‫اﺣﻨﻒ‬
‫ﺑﻪﺳﻮی ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﮐﻼل ﺷﺎھﺰادۀ ﯾﻤﻦ‬ ‫ﻣﮫﺎﺟﺮ ﺑﻦ اﺑﻮاﻣﯿﻪ‬
‫اﻃﺮاف ﻣﮑﻪ‬ ‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﯿﺪ‬
‫اﺑﻨﺎی ﻓﺎرس‬ ‫وﺑﺮ ﺑﻦ ﻧﺨﯿﺲ‬
‫ﻧﺠﺮان‬ ‫ﻣﻐﯿﺮه ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ‬
‫ﻓﺪک‬ ‫ﻣﺤﯿﺼﻪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‬
‫ﻋﻤﺎن‬ ‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ اﻟﻌﺎص‬
‫‪ -۲‬ﺳﺮان ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﻧﺒﻮت ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ و ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ روزی در‬
‫آﻧﺠﺎ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر دﻋﻮت اﺳﻼم ﺑﻪﺳﻮی ﻗﻮم و ﻗﺒﯿﻠﮥ ﺧﻮد ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺎﻣﯽ اﯾﻦ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺤﻞ دﻋﻮت‬ ‫ﻧﺎم‬
‫ﻗﺒﯿﻠﮥ دوس‬ ‫ﻃﻔﯿﻞ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو دوﺳﯽ‬
‫ﺛﻘﯿﻒ‬ ‫ﻋﺮوه ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٦‬‬
‫ھﻤﺪان‬ ‫ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﺷﮫﺮ‬
‫ﺑﻨﻮﺳﻌﺪ‬ ‫ﺿﻤﺎم ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ‬
‫ﺑﺤﺮﯾﻦ‬ ‫ﻣﻨﻘﺬ ﺑﻦ ﺣﺒﺎن‬
‫اﻃﺮاف ﻧﺠﺪ‬ ‫ﺛﻤﺎﻣﻪ ﺑﻦ اﺛﺎل‬
‫ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ و ﺗﻼش اﯾﻦ داﻋﯿﺎن و ﻣﺒﻠﻐﺎن‪ ،‬اﺳﻼم در ﺗﻤﺎم ﺟﺎھﺎ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ رو ﺑﻪ‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ‪ ،‬دﻋﻮﺗﮕﺮان ﺑﻪ اﻃﺮاف ﻣﮑﮥ ﻣﮑﺮﻣﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺮدم‬
‫ﮔﺮوه ﮔﺮوه و ﺑﺎ ﻃﯿﺐ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﻼم ﻣﯽآوردﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ آﯾﺎت ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ راﺟﻊ ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ‬
‫ﻣﻮاﻗﻊ و ﻣﻮارد ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ٱ�ِ أَ ۡف َو ٗ‬
‫َّ‬ ‫َ َ َ ۡ َ َّ َ َ ۡ ُ ُ َ‬ ‫ٱ�ِ َو ۡٱل َف ۡت ُ‬
‫َ َ ٓ َ َ ۡ ُ َّ‬
‫اجا ‪٢‬‬ ‫ِين‬
‫ِ‬ ‫د‬ ‫�‬‫ِ‬ ‫ون‬ ‫ل‬‫خ‬ ‫د‬ ‫ي‬ ‫اس‬ ‫ٱ�‬ ‫ت‬ ‫ي‬ ‫�‬‫ر‬ ‫و‬ ‫‪١‬‬ ‫ح‬ ‫﴿إِذا جاء ن�‬
‫َّ َ َ َ‬ ‫َ َ ّۡ َۡ َّ َ َ ۡ ۡ‬
‫ٱس َتغفِ ۡرهُ ۚ إِن ُهۥ �ن ت َّوابَۢ� ‪] ﴾٣‬ﺳﻮرة اﻟﻨﺼﺮ[‪.‬‬ ‫فسبِح ِ�م ِد ر�ِك و‬
‫»ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻧﺼﺮت اﻟﮫﯽ ﻓﺮا رﺳﺪ و ﻓﺘﺢ و ﭘﯿﺮوزی ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدد و ﻣﺮدم را در ﺣﺎﻟﯽ‬
‫ﺑﺒﯿﻨﯽ ﮐﻪ دﺳﺘﻪ دﺳﺘﻪ ﺑﻪ دﯾﻦ اﻟﮫﯽ ﻣﯽﮔﺮاﯾﻨﺪ ﭘﺲ ﺑﺎ ﺣﻤﺪ اﻟﮫﯽ ﭘﺎﮐﯽ او را ﺑﯿﺎن ﮐﻦ و‬
‫از او ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش ﮐﻦ ھﻤﺎﻧﺎ او ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺳﻪ ﻣﺎه ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ‪ ،‬در ذی اﻟﺤﺠﻪ ﺳﺎل ﻧﮫﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬در ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ از ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ‬
‫ً‬
‫اﻋﻼن ﺑﺮاﺋﺖ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﺎ اھﺎﻟﯽ ﺗﻤﺎم ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺣﺠﺎز ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم‬
‫ﺷﺪﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫در دوران ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮏ ﺳﺎل از ﻧﺒﻮت‪ ،‬ﺑﺮ اﺛﺮ ﻣﺰاﺣﻤﺖ و ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻗﺮﯾﺶ و ﯾﮫﻮد‪ ،‬اﺳﻼم‬
‫در ﺧﺎرج از ﻣﺮزھﺎی ﺣﺠﺎز ﮔﺴﺘﺮش ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺘﻔﺮق و ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻟﯽ ﺑﺎ ﺷﮑﺴﺘﻪﺷﺪن اﯾﻦ ﺳﺪھﺎ‪ ،‬ﻓﻘﻂ در ﻇﺮف ﺳﻪ ﺳﺎل‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ در ﺳﺎلھﺎی ھﺸﺘﻢ‪ ،‬ﻧﮫﻢ و‬
‫دھﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬اﺳﻼم از ﯾﮏ ﺳﻮ ﺗﺎ ﯾﻤﻦ‪ ،‬ﺑﺤﺮﯾﻦ‪ ،‬ﯾﻤﺎﻣﻪ و ﻋﻤﺎن و از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﺗﺎ ﺳﺮزﻣﯿﻦ‬
‫ﻋﺮاق و ﺷﺎم ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬اﯾﻦ ھﻤﺎن اﯾﺎﻻﺗﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ اﻋﺮاب ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم در آﻧﺠﺎ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖھﺎی ﻣﺘﻌﺪدی داﺷﺘﻨﺪ و ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ و ﺳﯿﻄﺮه دو اﺑﺮ ﻗﺪرت ﺑﺰرگ آن زﻣﺎن‪ ،‬اﯾﺮان‬
‫و روم ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬اﺳﻼم در ﭘﺮﺗﻮ اﻣﻨﯿﺖ و ﺻﻠﺢ و اﺧﻼق ﻧﯿﮑﻮ ﺑﺪون ﻧﯿﺎز‬
‫ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﻤﺸﯿﺮ‪ ،‬ھﺮ روز آوازۀ ﺗﺎزهای ﮐﺴﺐ ﻣﯽﮐﺮد و از ھﺮ ﮔﻮﺷﻪ و ﮐﻨﺎر‪ ،‬ﺻﺪای‬
‫ﺗﺴﻠﯿﻢ و اﻧﻘﯿﺎد در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺳﻼم ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻃﺒﺮی‪ ،‬وﻗﺎﯾﻊ ﺳﺎل ﻧﮫﻢ‪.‬‬

 ‫‪٢٧‬‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮاری اﻣﻨﯿﺖ‪ ،‬ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺧﻼف‪ ،‬ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬

‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﯾﻤﻦ‬
‫وﻻﯾﺎت ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺮب‪ ،‬ﯾﻤﻦ ﺑﯿﺶ از ھﻤﻪ آﺑﺎد و ﺣﺎﺻﻞﺧﯿﺰ ﺑﻮد و از‬
‫ِ‬ ‫از ﻣﯿﺎن ﺗﻤﺎم‬
‫دورانھﺎی ﺑﺴﯿﺎر ﻗﺪﯾﻢ ﻣﺮﮐﺰ ﺗﻤﺪن و داد و ﺳﺘﺪھﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺒﺎﯾﻞ »ﺳﺒﺎ« و »ﺣﻤﯿﺮ«‬
‫ً‬
‫در ھﻤﯿﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺣﮑﻮﻣﺖھﺎی ﻣﻘﺘﺪر و ﺑﺎ ﺷﮑﻮھﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از‬
‫ﺗﻮﻟﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺣﺪود ‪ ۵۲۵‬ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﻣﯿﻼد‪ ،‬ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﺣﺒﺸﻪ ﺑﺮ آن ﻣﺴﻠﻂ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﭘﺲ از ﺗﻮﻟﺪ آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬اﯾﺮاﻧﯿﺎن آن را ﻣﺘﺼﺮف ﺷﺪﻧﺪ و از ﺟﺎﻧﺐ آنھﺎ‬
‫ﯾﮏ واﻟﯽ ﺑﺮ آن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺑﺮای ﺗﻮﺳﻌﮥ اﺳﻼم در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﯾﻤﻦ‪ ،‬ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ‬
‫وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از آن ﻣﻮاﻧﻊ‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﻧﮋادی ﺑﻮد‪ .‬زﯾﺮا اھﺎﻟﯽ ﯾﻤﻦ »ﻗﺤﻄﺎﻧﯽ« ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج »اﺳﻤﺎﻋﯿﻠﯽ« ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﯾﻤﻦ‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻤﺪن و ﺷﮑﻮه‪ ،‬ﺟﻼل و‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﻓﺨﺮ و ﻧﺎز داﺷﺘﻨﺪ و ﺗﻤﺎم ﻋﺮبھﺎ ﻋﻈﻤﺖ و ﺑﺮﺗﺮی آﻧﺎن را ﻗﺒﻮل داﺷﺘﻨﺪ‬
‫آن ﺧﻮد ﮐﺮده‬
‫و در ﻣﯿﺎن اﻋﺮاب‪ ،‬آنھﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻟﯿﺎﻗﺖ و ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ را از ِ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺮب ھﺮﺟﺎ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻧﮋادی ﺑﻪ آنھﺎ ﻣﺮﺗﺒﻂ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ وﻗﺘﯽ ھﯿﺄﺗﯽ از ﺳﻮی ﻗﺒﯿﻠﮥ »ﮐﻨﺪه« از ﺧﺎﻧﺪان ﯾﮑﯽ از ﺷﺎھﺎن ﯾﻤﻦ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ج را ﯾﮏ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا و ﺣﺎﮐﻢ ﻋﺮب داﻧﺴﺘﻪ‪،‬‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻄﺎب ﮐﺮد‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! آﯾﺎ ﺷﻤﺎ و ﻣﺎ از ﯾﮏ ﺧﺎﻧﺪان ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ؟ آنﺣﻀﺮت در‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﺎ از ﺧﺎﻧﺪان »ﻧﻀﺮ ﺑﻦ ﮐﻨﺎﻧﻪ« ھﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﻧﻪ ﻣﺎدر ﺧﻮد را ﻣﺘﮫﻢ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و‬
‫ﻧﻪ ﭘﺪر ﺧﻮد را ﻣﻨﮑﺮ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ!) ‪.(١‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻣﻮاﻧﻊ ﺑﺰرگ ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم در ﯾﻤﻦ اﯾﻦ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ آنھﺎ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‬
‫ً‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ اﯾﺮاﻧﯿﺎن و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﺬھﺒﯽ‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﺎ ﻣﺴﯿﺤﯽ و ﯾﺎ ﯾﮫﻮدی ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ھﯿﭻﯾﮏ از اﯾﻦ ﻣﻮاﻧﻊ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ از ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﮐﻨﺪ‪ .‬دﻋﻮت اﺳﻼم‬
‫ﻣﺪتھﺎ ﻗﺒﻞ از ھﺠﺮت ﺑﻪ ﯾﻤﻦ رﺳﯿﺪه ﺑﻮد‪» .‬دوس« ﯾﮑﯽ از ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﻤﺘﺎز و ﻣﻌﺮوف ﯾﻤﻦ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬رﺋﯿﺲ اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻠﻪ‪ ،‬ﻃﻔﯿﻞ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﮑﻪ آﻣﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ .‬در ھﻤﺎن دوران‬
‫ﻗﺒﯿﻠﻪ »ﮐﻨﺪه« ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺣﺞ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت‬
‫ﮐﺮد‪ .‬وﻟﯽ آنھﺎ از ﻗﺒﻮل آن ﺧﻮدداری ﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(٢‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ﺣﺪﯾﺚ اﺷﻌﺚ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ‪ ،‬زاداﻟﻤﻌﺎد ‪.۳۲ / ۱‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻦ ھﺸﺎم‪ ،‬ذﮐﺮ ﻋﺮض اﻹﺳﻼم ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺒﺎﺋﻞ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٨‬‬

‫در ﺳﺎل ھﻔﺘﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ج در ﺧﯿﺒﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﺒﯿﻠﮥ دوس ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ و‬
‫ﺑﻪ داراﻻﺳﻼم‪ ،‬ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﻨﻮره ﮐﻮچ ﮐﺮد‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﻌﺮوف ﯾﻤﻦ »اﺷﻌﺮ« ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻧﯿﺰ در دوراﻧﯽ ﮐﻪ ﺟﻤﻌﯽ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ ھﺠﺮت ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد‬
‫ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﺪه ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﻧﺒﻮت ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻮھﺮﯾﺮه دوﺳﯽ‪ ،‬و اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ‬
‫اﺷﻌﺮی‪ ،‬ھﻤﺮاه ﺑﺎ اﯾﻦ دو ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم ج رﺳﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ و ﻣﺘﻨﻔﺬﺗﺮﯾﻦ ﻗﺒﯿﻠﻪ در ﯾﻤﻦ‪ ،‬ﻗﺒﯿﻠﮥ »ھﻤﺪان« ﺑﻮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ اﺳﻼم ج‬
‫در اواﺧﺮ ﺳﺎل ھﺸﺘﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﯿﺪ را ﺑﻪﺳﻮی آنھﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳﻼم‬
‫دﻋﻮت دھﺪ‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ ﺗﺎ ﺷﺶ ﻣﺎه در آﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ آنھﺎ از ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ اﺳﻼم اﻣﺘﻨﺎع‬
‫ﻣﯽورزﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺎﻟﺪ را اﺣﻀﺎر ﮐﺮدﻧﺪ و ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﯽ‬
‫آنھﺎ را ﮔﺮد آورد و ﻧﺎﻣﻪ آنﺣﻀﺮت را ﺑﺮای آﻧﺎن ﻗﺮاﺋﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ھﻤﮕﯽ آنھﺎ ﻣﺸﺮف‬
‫ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ س ﺧﺒﺮ اﯾﻦ واﻗﻌﻪ را ﺑﻪ ﻋﺮض آنﺣﻀﺮت ج رﺳﺎﻧﺪ‪،‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺳﺮ ﺑﻪ ﺳﺠﺪه ﺑﺮدﻧﺪ و ﺳﺠﺪه ﮐﺮدﻧﺪ و ﺳﺮ را از ﺳﺠﺪه ﺑﺮداﺷﺘﻪ دو ﺑﺎر‬
‫َ‬ ‫َّ ُ َ‬
‫ﻼم َﻰﻠﻋ َﻫ ْﻤ َﺪان« )ﺳﻼم ﺑﺮ ھﻤﺪان() ‪.(١‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬الﺴ‬
‫در ﺑﻌﻀﯽ رواﯾﺎت ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﻗﺒﯿﻠﮥ ھﻤﺪان ﺧﺒﺮ اﺳﻼم را ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ‪» ،‬ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ‬
‫ﺷﮫﺮ« را ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و ﺑﻪ وی ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﻣﺬھﺐ و آﯾﯿﻦ‬
‫ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ ﺷﻤﺎ واﻗﻊ ﺷﺪ‪ ،‬ھﻤﮕﯽ ﻣﺎ آن را ﺧﻮاھﯿﻢ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و اﮔﺮ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ واﻗﻊ ﻧﺸﺪ‬
‫ھﺮﭼﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﯿﺪ ﺑﺮ آن ﻋﻤﻞ ﺧﻮاھﯿﻢ ﮐﺮد‪ .‬وﻗﺘﯽ »ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﺷﮫﺮ« ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه رﺳﺎﻟﺖ‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻠﺒﺶ‪ ،‬ﻣﺎﻻﻣﺎل از ﻣﺤﺒﺖ و ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ اﺳﻼم ﮔﺮدﯾﺪ و ﭼﻮن از آﻧﺠﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬

‫‪ -١‬زرﻗﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ از ﺑﯿﮫﻘﯽ )اﺻﻞ ﺟﺮﯾﺎن در ﺑﺨﺎری ﺟﺰء ﻏﺰوات ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ھﻤﺪان در‬
‫آن ذﮐﺮ ﻧﺸﺪه و ﻧﻪ ﺑﺤﺜﯽ از اﺳﻼم آنھﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ(‪ ،‬درﺑﺎرۀ اﯾﻦ واﻗﻌﻪ رواﯾﺎت دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ وﺟﻮد‬
‫دارد ﮐﻪ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﻣﻮاھﺐ ﻟﺪﻧﯿﻪ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻔﮫﻮم آن رواﯾﺎت ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻗﺒﯿﻠﮥ ھﻤﺪان از ﺗﺮس ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﺣﺴﻦ ﻇﻦ راوﯾﺎن اﺳﺖ‪ .‬در ﯾﮏ رواﯾﺖ‬
‫ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ھﻤﺪان دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﮐﻪ ھﻤﻮاره ﺑﺎ ﺛﻘﯿﻒ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ و آﻧﺎن را ﻣﻮرد‬
‫ً‬
‫ﻏﺎرت و ﭼﭙﺎول ﻗﺮار دھﻨﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﻗﯿﻢ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ اﯾﻦ رواﯾﺖ ﻗﻄﻌﺎ ﻏﻠﻂ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ھﻤﺪان ﻗﺒﯿﻠﻪای در ﯾﻤﻦ و ﺛﻘﯿﻒ در ﻃﺎﺋﻒ ﺑﻮد و اﯾﻦ اﻣﺮ در ﻣﯿﺎن دو ﻗﺒﯿﻠﻪای ﮐﻪ ھﻤﺴﺎﯾﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٢٩‬‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮاری اﻣﻨﯿﺖ‪ ،‬ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺧﻼف‪ ،‬ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬

‫ﺗﻤﺎم ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﯾﻦ ھﺮدو واﻗﻌﻪ‪ ،‬در اﺳﻼمآوردن ﻗﺒﯿﻠﮥ ھﻤﺪان‬
‫ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮدم در ﯾﻤﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ س ﻣﺄﻧﻮس ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در رﺑﯿﻊ اﻷول ﺳﺎل دھﻢ ھـ‬
‫ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﯿﺼﺪ ﺳﻮار‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ج ﻋﻠﯽ را دوﺑﺎره ﺑﻪ ﯾﻤﻦ ﻧﺰد ﻗﺒﯿﻠﻪ »ﻣﺬﺣﺞ« ﺑﺮای‬
‫دﻋﻮت و ﺗﺒﻠﯿﻎ اﺳﻼم اﻋﺰام ﮐﺮدﻧﺪ و ﺗﺄﮐﯿﺪ و ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﯽ آنھﺎ ﺣﻤﻠﻪ‬
‫ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ س ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦ »ﻣﺬﺣﺞ« رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺮای‬
‫وﺻﻮل ﻣﺎﻟﯿﺎت‪ ،‬اﻓﺮادی را در ﺟﺎھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬در ھﻤﯿﻦ اﺛﻨﺎء ﮔﺮوھﯽ از‬
‫ﻗﺒﯿﻠﮥ ﻣﺬﺣﺞ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻠﯽ آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﮐﺮد و ﻟﯽ آنھﺎ ﺑﺎ ﺗﯿﺮ و ﺳﻨﮓ ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ دﻋﻮت ﭘﺎﺳﺦ دادﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺸﺎھﺪۀ اﯾﻦ وﺿﻊ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﯾﺎران ﺧﻮد در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫آنھﺎ ﺻﻒ ﮐﺸﯿﺪ‪ .‬ﺟﻨﮓ آﻏﺎز ﺷﺪ و ﺗﻌﺪاد ﺑﯿﺴﺖ ﻧﻔﺮ از ﻗﺒﯿﻠﮥ »ﻣﺬﺣﺞ« ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻘﯿﻪ ﭘﺎ ﺑﻪ ﻓﺮار ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آن را ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ھﺪف آنھﺎ ﻓﻘﻂ دﻓﺎع از‬
‫ً‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪا ﺳﺮان ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻧﺪ و اﺳﻼم آوردﻧﺪ و از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ دﯾﮕﺮان ﻧﯿﺰ اﻋﻼن اﺳﻼم ﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﺑﻪ آن دﺳﺘﻪ از ﺳﺮان اﯾﺮاﻧﯽ ﮐﻪ در ﯾﻤﻦ اﻗﺎﻣﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪» ،‬اﺑﻨﺎء« ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﮔﺮاﻣﯽ اﺳﻼم ج در ﺳﺎل دھﻢ ھﺠﺮی‪» ،‬وﺑﺮ ﺑﻦ ﻧﺨﻠﯿﺲ« را ﻧﺰد آنھﺎ ﺑﺮای دﻋﻮت و‬
‫ﺗﺒﻠﯿﻎ اﺳﻼم ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬وی در ﺧﺎﻧﮥ ﻧﻌﻤﺎن ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺰرگ ﻣﯿﮫﻤﺎن ﺷﺪ و دﻋﻮتﻧﺎﻣﻪھﺎﯾﯽ‬
‫ﺑﺮای »ﻓﯿﺮوز دﯾﻠﻤﯽ«‪» ،‬ﻣﺮﮐﯿﻮد« و »وھﺐ ﺑﻦ ﻣﻨﺒﻪ« ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﺗﻤﺎم آنھﺎ ﻣﺸﺮف ﺑﻪ‬
‫اﺳﻼم ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﺻﻨﻌﺎء ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ را ﺣﻔﻆ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫»ﻣﺮﮐﯿﻮد«‪» ،‬ﻋﻄﺎ« و »وھﺐ ﺑﻦ ﻣﻨﺒﻪ« ﺑﻮدﻧﺪ) ‪ .(٢‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺑﺮای دﻋﻮت و ﺗﺒﻠﯿﻎ‬
‫اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ و اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ اﺷﻌﺮی را ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﯾﻤﻦ اﻋﺰام ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎم ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﺿﻮاﺑﻂ و دﺳﺘﻮراﺗﯽ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺗﻌﻠﯿﻢ دادﻧﺪ ﮐﻪ اﺳﺎس و اﺻﻮل دﻋﻮت و ﺗﺒﻠﯿﻎ اﺳﻼﻣﯽ‬
‫ﺷﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ آنھﺎ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﺎ رﻓﻖ و ﻣﺪارا رﻓﺘﺎر ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﺮ آنھﺎ ﺳﺨﺖ ﻧﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻣﺮدم را ﻣﮋده و ﺑﺸﺎرت‬
‫دھﯿﺪ‪ .‬ھﺮدو ﺑﺎھﻢ اﻧﺠﺎم وﻇﯿﻔﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﻼﻗﺎت ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ از ﻗﺒﻞ دارای آﯾﯿﻦ‬

‫‪ -١‬اﯾﻦ واﻗﻌﻪ در ﺗﻤﺎم ﮐﺘﺐ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ و ﻟﯿﮑﻦ اﯾﻦ ﺗﻔﺼﯿﻞ از اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﺨﺶ ﻣﻐﺎزی اﺧﺬ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﻃﺒﺮی ‪.۱۷۶۳ /‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٠‬‬
‫و ﻣﺬھﺒﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﻧﺰد آنھﺎ رﻓﺘﯿﺪ ﻧﺴﺨﺖ آنھﺎ را ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ و رﺳﺎﻟﺖ دﻋﻮت دھﯿﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻮن آن را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﭘﻨﺞ ﻧﻤﺎز را در ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﻓﺮض‬
‫ﮔﺮداﻧﺪه‪ ،‬وﻗﺘﯽ اﯾﻦ را ھﻢ ﻗﺒﻮل ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آنھﺎ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ زﮐﺎت ھﻢ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ از‬
‫اﻏﻨﯿﺎ و ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان ﺷﻤﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﯿﺎن ﻓﻘﺮا و ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان ﺷﻤﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻮاﻇﺐ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ آنھﺎ زﮐﺎت دادﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺰﯾﺪهھﺎی اﻣﻮال آﻧﺎن را ﻧﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬از دﻋﺎی ﺑﺪ‬
‫ﻣﻈﻠﻮﻣﺎن ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﯿﺎن دﻋﺎی آﻧﺎن و ﺧﺪاوﻧﺪ ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی ﺣﺎﯾﻞ ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ اﺷﻌﺮی ﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺎ )ﯾﻤﻦ( ﺷﺮاب از ﻋﺴﻞ ﺗﮫﯿﻪ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬آﯾﺎ اﯾﻦ ھﻢ ﺣﺮام اﺳﺖ؟ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ھﺮ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﻣﺴﺖ ﮐﻨﺪ و ﻧﺸﻪآور‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺮام اﺳﺖ«) ‪.(١‬‬

‫ﻧﺠﺮان‬
‫»ﻧﺠﺮان« ﯾﮑﯽ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﯾﻤﻦ اﺳﺖ‪» .‬ﻧﺠﺮان« ﻣﺮﮐﺰ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ اﻋﺮاب ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﮔﺮاﻣﯽج ﻣﻐﯿﺮه ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ را ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﺻﻠﺢ ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮای دﻋﻮت اﺳﻼم‬
‫ﺑﻪ ﻧﺠﺮان ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن اﯾﺮادات و اﻋﺘﺮاضھﺎﯾﯽ ﺑﺮ ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ وارد ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬او ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‬
‫ﺑﻪ اﯾﺮادھﺎی آنھﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮﯾﺪ و از ھﻤﺎﻧﺠﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺖ) ‪ .(٢‬آﻧﮕﺎه آنﺣﻀﺮت ج ﻧﺎﻣﻪای ﺑﻪ آنھﺎ‬
‫ﻧﻮﺷﺖ و آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت داد‪ .‬ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﻣﺘﻦﻧﺎﻣﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد‪» :‬اﮔﺮ اﺳﻼم را ﻗﺒﻮل‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﺪ ﭘﺲ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺳﯿﺎﺳﯽ از اﺳﻼم اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ و ﺟﺰﯾﻪ ﺑﭙﺮدازﯾﺪ«) ‪.(٣‬‬
‫اھﺎﻟﯽ ﻧﺠﺮان‪ ،‬ھﯿﺄﺗﯽ ﻣﺘﺸﮑﻞ از راھﺒﺎن و ﮐﺸﯿﺶھﺎ ﺑﺮای ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺑﺮرﺳﯽ اﻣﺮ ﺑﻪ‬
‫ً‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺮح ﺣﺎل اﯾﻦ ھﯿﺄت ﺑﻌﺪا ذﮐﺮ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن‪،‬‬
‫ﺗﻌﺪادی از ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻧﯿﺰ در ﻧﺠﺮان زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻗﺒﯿﻠﮥ ﺑﻨﻮﺣﺎرث ﺑﻦ زﯾﺎد‬
‫ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺘﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻣﺪان« داﺷﺘﻨﺪ و آن را ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﻟﺤﺎظ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫»ﻋﺒﺪاﻟﻤﺪان« ﻣﻌﺮوف ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در رﺑﯿﻊ اﻟﺜﺎﻧﯽ ﺳﺎل دھﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ‬
‫وﻟﯿﺪ را ﺑﺮای دﻋﻮت اﺳﻼم ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﻗﺒﯿﻠﻪ‬

‫‪ -١‬ﺗﻤﺎم اﯾﻦ داﺳﺘﺎن در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺤﺚ ﻏﺰوهھﺎ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ رواﯾﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺨﺎری را‬
‫ﮔﺮدآوری ﮐﺮدهاﯾﻢ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺗﺮﻣﺬی‪ ،‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮرۀ ﻣﺮﯾﻢ‪.‬‬
‫‪ -٣‬زرﻗﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺑﯿﮫﻘﯽ‪.‬‬
 ‫‪٣١‬‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮاری اﻣﻨﯿﺖ‪ ،‬ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺧﻼف‪ ،‬ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺧﺎﻟﺪ ﭼﻨﺪ روزی در آﻧﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪ و ﻗﺮآن و اﺣﮑﺎم اﺳﻼم را ﺑﻪ آﻧﺎن‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻢ داد) ‪ .(١‬ﺟﺮﯾﺎن اﺳﻼمآوردن اھﻞ ﯾﻤﻦ ﺑﺎ ﺧﻠﻮص دل و ﻃﯿﺐ ﺧﺎﻃﺮ و ﺑﺪون‬
‫ھﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﺗﮫﺪﯾﺪ و ﺗﺸﻮﯾﻘﯽ‪ ،‬اﻣﺮی ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ رﺣﻤﺖ ﺧﺎص اﻟﮫﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ‬
‫ﺧﺒﺮ ﺣﺮﮐﺖ اﺷﻌﺮیھﺎ ﺑﻪﺳﻮی ﻣﺪﯾﻨﻪ رﺳﯿﺪ‪ ،‬آن ﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺸﺎرت دادﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ »ﺗﻤﺎﻣﯽ اھﺎﻟﯽ ﯾﻤﻦ ﺧﻮاھﻨﺪ آﻣﺪ و آنھﺎ رﻗﯿﻖ اﻟﻘﻠﺐ و ﻧﺮمدل ھﺴﺘﻨﺪ«) ‪.(٢‬‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﯿﻠﮥ ھﻤﺪان ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺳﺠﺪۀ ﺷﮑﺮ ﺑﻪ ﺟﺎ آوردﻧﺪ و ﺑﺮای‬
‫آﻧﺎن دﻋﺎی ﻋﺎﻓﯿﺖ و ﺳﻼﻣﺘﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن »ﺣﻤﯿﺮ« و »ﺗﻤﯿﻢ« ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ اﯾﺸﺎن ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺗﻤﯿﻢ ﺷﺪﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ای ﺗﻤﯿﻢ!‬
‫ﺑﺸﺎرت را ﻗﺒﻮل ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬آنھﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﻣﺎ ﺑﺸﺎرت را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪاﯾﻢ‪ ،‬ﺣﺎﻻ ﻋﻄﺎﯾﺎ و‬
‫ھﺪاﯾﺎﯾﯽ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت روی ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﭼﯿﺰی ﺑﮫﺘﺮ و ﺑﺎﻻﺗﺮ از‬
‫ﺑﺸﺎرت اﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪﺳﻮی اھﻞ ﯾﻤﻦ روی ﮐﺮده و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ای ﺳﺎﮐﻨﺎن ﯾﻤﻦ! ﺗﻤﯿﻢ‬
‫ﺑﺸﺎرت را ﻗﺒﻮل ﻧﮑﺮد ﺷﻤﺎ آن را ﻗﺒﻮل ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اھﺎﻟﯽ ﯾﻤﻦ ﺑﻼدرﻧﮓ ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ای‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا! ﻣﺎ آن را ﻗﺒﻮل ﮐﺮدﯾﻢ) ‪ .(٣‬ﺳﭙﺲ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اﯾﻤﺎن‪ ،‬اﯾﻤﺎن اھﻞ ﯾﻤﻦ‬
‫داﻧﺶ اھﻞ ﯾﻤﻦ اﺳﺖ«‪.‬‬‫اﺳﺖ و ﻓﺮاﺳﺖ و داﻧﺶ‪ ،‬ﻓﺮاﺳﺖ و ِ‬
‫از داﻋﯿﺎن و ﻣﺒﻠﻐﺎن ﯾﻤﻦ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ و ﺣﻀﺮت اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ اﺷﻌﺮی در ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع از‬
‫ﯾﻤﻦ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺑﺎ آنﺣﻀﺮت ﺣﺞ ﺑﻪ ﺟﺎ آوردﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎری از ﻧﻮ ﻣﺴﻠﻤﺎنھﺎی ﯾﻤﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ‬
‫آﻧﺎن ھﻤﺮاه ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺣﺞ و زﯾﺎرت ﺧﺎﻧﮥ ﺧﺪا آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺳﻼم در ﺑﺤﺮﯾﻦ‪) ،‬ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮی(‬

‫ﺑﺤﺮﯾﻦ ﺟﺰو ﻗﻠﻤﺮو ﺣﮑﻮﻣﺖ اﯾﺮان ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻋﺮب در آن ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻧﻔﻮذﺗﺮﯾﻦ و ﻣﻌﺮوفﺗﺮﯾﻦ ﻗﺒﺎﯾﻞ‪» ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻘﯿﺲ«‪» ،‬ﺑﮑﺮ ﺑﻦ واﺋﻞ« و »ﺗﻤﯿﻢ« ﺑﻮدﻧﺪ‪» .‬ﻣﻨﻘﺬ‬
‫ﺑﻦ ﺣﺒﺎن« از ﻗﺒﯿﻠﮥ ﻋﺒﺪاﻟﻘﯿﺲ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﺠﺎرت رﺧﺖ ﺳﻔﺮ ﺑﺴﺖ‪ .‬در ﻣﺴﯿﺮ راه در ﻣﺪﯾﻨﻪ‬
‫ﺗﻮﻗﻒ ﮐﺮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج اﻃﻼع ﺣﺎﺻﻞ ﮐﺮد‪ ،‬ﻧﺰد وی رﻓﺖ و او را ﺑﻪ اﺳﻼم‬
‫دﻋﻮت ﻧﻤﻮد‪ .‬او ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ و ﺳﻮره »ﻓﺎﺗﺤﻪ« و »ﻋﻠﻖ« را آﻣﻮﺧﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ وی‬

‫‪ -١‬زرﻗﺎﻧﯽ ‪.۱۱۹ / ۳‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ذﮐﺮ ﻗﺪوم اﻷﺷﻌﺮﯾﯿﻦ أھﻞ اﻟﯿﻤﻦ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب ﺑﺪء اﻟﺨﻠﻖ وﻗﺪوم اﻷﺷﻌﺮﯾﯿﻦ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٢‬‬
‫ﻧﺎﻣﻪای داد ﺗﺎ ﺑﻪ اھﺎﻟﯽ ﺑﺤﺮﯾﻦ آن را اﺑﻼغ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﺳﻔﺮ ﺗﺎ ﭼﻨﺪ روز‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ‬
‫را ﺑﻪ ﮐﺴﯽ اراﺋﻪ ﻧﮑﺮد‪ .‬ھﻤﺴﺮش ﮐﻪ او را در ﺣﺎل ﻧﻤﺎز دﯾﺪ‪ ،‬ﻧﺰد ﭘﺪر ﺧﻮد »ﻣﻨﺬر ﺑﻦ‬
‫ﻋﺎﺋﺬ« از وی ﺷﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮد‪ .‬وی از ﻣﻨﻔﺬ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورد‪ .‬ﭘﺲ از ﺑﺤﺚ و ﺗﺒﺎدل ﻧﻈﺮ‪،‬‬
‫»ﻣﻨﺬر« ﻧﯿﺰ ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﺪ و ﻧﺎﻣﮥ رﺳﻮل اﮐﺮم ج را ﺑﺮای ﻣﺮدم ﻗﺮاﺋﺖ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ھﻤﮥ آﻧﺎن اﺳﻼم را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ) ‪ .(١‬در ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺠﻤﻌﻪ رواﯾﺖ اﺳﺖ‪،‬‬
‫اوﻟﯿﻦ ﻣﺴﺠﺪ ﭘﺲ از ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی ﮐﻪ در آن ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ اﻗﺎﻣﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺠﺪ » ُﺟﻮاﺛﯽ« در‬
‫ﺑﺤﺮﯾﻦ ﺑﻮد‪ .‬از اﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﺳﻼم در روزھﺎی آﻏﺎزﯾﻦ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ راه ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از اﯾﻦ ﮐﻪ آﻧﺎن اﺳﻼم را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ھﯿﺄت ﭼﮫﺎرده ﻧﻔﺮه را ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ‬
‫»ﻣﻨﺬر ﺑﻦ ﺣﺎرث« ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﻧﺒﻮت رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬از‬
‫ﻓﺮط ﻣﺤﺒﺖ و ﺷﻌﻒ ﺑﯽﺗﺎب ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬از ﺑﺎﻻی ﻣﺮﮐﺐھﺎی ﺷﺎن ﭘﺎﯾﯿﻦ ﭘﺮﯾﺪﻧﺪ و دﺳﺖ ﻣﺒﺎرک‬
‫آنﺣﻀﺮت را ﺑﻮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ آنھﺎ »ﻣﻨﺬر« ﯾﮏ ﻓﺮد ﻣﺆدب و ﺑﺎوﻗﺎر ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺤﻞ اﻗﺎﻣﺖ ﺧﻮد رﻓﺖ و ﻟﺒﺎسھﺎی ﺧﻮد را ﻋﻮض ﮐﺮد آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺣﻀﻮر رﺳﯿﺪ) ‪.(٢‬‬
‫در ﺳﺎل ھﺸﺘﻢ ھـ آنﺣﻀﺮت ج »ﻋﻼء ﺣﻀﺮﻣﯽ« را ﺑﺮای دﻋﻮت و ﺗﺒﻠﯿﻎ اﺳﻼم ﺑﻪ‬
‫ﺑﺤﺮﯾﻦ اﻋﺰام ﮐﺮد‪ .‬در آن زﻣﺎن »ﻣﻨﺬر ﺑﻦ ﺳﺎوی« از ﺟﺎﻧﺐ اﯾﺮان‪ ،‬واﻟﯽ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪ .‬او‬
‫اﺳﻼم آورد‪ ،‬ﭘﺲ از وی ﺗﻤﺎم ﻋﺮبھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﻌﺪادی از ﻋﺠﻤﯿﺎن ﻧﯿﺰ‬
‫اﺳﻼم آوردﻧﺪ) ‪ .(٣‬در ﻣﻨﻄﻘﻪ »ھﺠﺮ« از ﺑﺤﺮﯾﻦ‪ ،‬ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺳﯿﺎهﺑﺨﺖ« از ﺟﺎﻧﺐ‬
‫اﯾﺮان ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻧﺎﻣﻪای ﺑﺮاﯾﺶ ﻧﻮﺷﺖ و او ﻧﯿﺰ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ) ‪.(٤‬‬

‫‪ -١‬زرﻗﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﮐﺮﻣﺎﻧﯽ‪ .‬داﺳﺘﺎن دﯾﮕﺮی از ھﯿﺄت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﻋﺒﺪاﻟﻘﯿﺲ در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﻣﺬﮐﻮر‬
‫اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻣﺎﻧﯽ دﯾﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬از رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری اﯾﻨﻘﺪر ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻘﯿﺲ ﭘﯿﺶ‬
‫از ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬در اﺻﺎﺑﻪ از اﺑﻦ ﺷﺎھﯿﻦ رواﯾﺖ ﺷﺪه و ﺑﺎ رواﯾﺖ زرﻗﺎﻧﯽ‬
‫ﺗﻔﺎوت دارد و اﺧﺘﻼف در ﻧﺎم رﺋﯿﺲ ھﯿﺄت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ اﺳﺖ وﻟﯽ از رواﯾﺎت اﯾﻨﻘﺪر ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫اﻋﺰام اوﻟﯿﻦ ھﯿﺄت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﭘﯿﺶ از ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ھﺠﺮی ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٢‬زرﻗﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺑﯿﮫﻘﯽ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ّ‬
‫ﺟﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﻓﺘﻮح اﻟﺒﻠﺪان‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﻓﺘﻮح اﻟﺒﻠﺪان‪.‬‬
 ‫‪٣٣‬‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮاری اﻣﻨﯿﺖ‪ ،‬ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺧﻼف‪ ،‬ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬

‫اﺳﻼم در ﻋﻤﺎن )ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮی(‬

‫َ‬
‫اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﺗﺼﺮف ﻗﺒﯿﻠﮥ »ا ُزد« ﺑﻮد و دو ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻧﺎمھﺎی ﻋﺒﯿﺪ و ﺟﻌﻔﺮ‪ ،‬از ﺳﺮان و‬
‫رؤﺳﺎی ﺑﺰرگ آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ھﺸﺘﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ ج اﺑﻮزﯾﺪ اﻧﺼﺎری را ﮐﻪ‬
‫ﺣﺎﻓﻆ ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ ﺑﻮد و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ اﻟﻌﺎص را ﺑﺮای دﻋﻮت و ﺗﺒﻠﯿﻎ ﺑﻪ آن ﺳﺮزﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﻧﺎﻣﻪای ﺑﺮای ﺳﺮان آﻧﺠﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ آﻧﺎن اﺳﻼم‬
‫آوردﻧﺪ و ﺗﻤﺎم ﻋﺮبھﺎی آن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎ دﻋﻮت و ﺗﺸﻮﯾﻖ آﻧﺎن ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﺪﻧﺪ) ‪.(١‬‬

‫اﺳﻼم در ﻣﺮزﻫﺎی ﺷﺎم )ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮی(‬

‫ﻋﺮبھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در اﻃﺮاف و ﻣﺮزھﺎی ﺷﺎم زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻨﻄﻘﻪ »ﻣﻌﺎن« و ﺣﻮاﻟﯽ آن »ﻓﺮوة ﺑﻦ ﻋﻤﺮو« ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬وﻟﯽ ﺧﻮد‬
‫»ﻓﺮوه« از ﺟﺎﻧﺐ ﺣﮑﻮﻣﺖ روم ﻣﻨﺼﻮب ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬وی ﭘﺲ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﻼم آﺷﻨﺎﯾﯽ‬
‫ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ و ﯾﮏ ﻗﺎﻃﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ھﺪﯾﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ج ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن روم‪ ،‬از ﻣﺴﻠﻤﺎنﺷﺪن او آ ﮔﺎه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬وی را دﺳﺘﮕﯿﺮ و اﻋﺪام‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﺮ ﭼﻮﺑﻪدار رﻓﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺷﻌﺮ ورد زﺑﺎﻧﺶ ﺑﻮد‪:‬‬
‫ﻣﺴـــــﻠﻢ ﻟـــــﺮﰊ أﻋﻈﻤـــــﻲ وﻣﻘـــــﺎﻣﻲ‬ ‫ﺑﻠــــــــــﻎ ﴎاة اﳌﺴــــــــــﻠﻤﲔ ﺑــــــــــﺄﻧﻨﻲ‬
‫»ﺑﻪ ﺳﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﯾﻦ ﭘﯿﺎم ﻣﺮا ﺑﺮﺳﺎﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺟﺴﻢ و آﺑﺮوی ﻣﻦ ﺑﺮای ﭘﺮوردﮔﺎرم ﻓﺪا‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫در ﺣﺪ ﻓﺎﺻﻞ ﺷﺎم و ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻗﺒﺎﯾﻞ »ﻋﺬره«‪» ،‬ﺑﻠﯽ«‪» ،‬ﺟﺬام« و ﻏﯿﺮه‬
‫ّ‬
‫اﻗﺎﻣﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ اﻟﻌﺎص از ﻗﺒﯿﻠﮥ »ﺑﻠﯽ« ﺑﻮد‪ ،‬از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ وی ﺑﺎ ﺟﻤﻌﯽ ﺑﻪﺳﻮی‬
‫آنھﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ آبﮔﺎه ﺟﺬام رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﺧﻄﺮ ﺣﻤﻠﻪ از ﻃﺮف آﻧﺎن را‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج را اﻃﻼع دادﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﮔﺮوھﯽ را ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ اﺑﻮﻋﺒﯿﺪه ﺑﺮای‬
‫ﺣﻔﺎﻇﺖ آﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺳﯿﺮهﻧﻮﯾﺴﺎن اﯾﻦ را ﺑﺎ ﻏﺰوۀ »ذات اﻟﺴﻼﺳﻞ« ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫****‬

‫‪ -١‬ﻓﺘﻮح اﻟﺒﻠﺪان‪.‬‬
‫ﻫﯿﺄتﻫﺎی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻋﺮب‬
‫در‬
‫ﻣﺤﻀﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج‬
 ‫ﻫﯿﺄتﻫﺎی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻋﺮب‬

‫ﺳﯿﺮهﻧﮕﺎران از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻗﺒﻮل دﻋﻮت ﻣﺒﻠﻐﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻧﺪ و اﺳﻼم آوردﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »وﻓﻮد« ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد اﯾﻦ ھﯿﺄتھﺎ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺗﺬﮐﺮه ﭘﺎﻧﺰده ھﯿﺄت را ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬در »اﺑﻦ ﺳﻌﺪ«‪ ،‬ھﻔﺘﺎد‬
‫ھﯿﺄت‪» ،‬دﻣﯿﺎﻃﯽ«‪» ،‬ﻣﻐﻠﻄﺎﺋﯽ« و »زﯾﻦ ﻋﺮاﻗﯽ« ﻧﯿﺰ ھﻤﯿﻦ ﺗﻌﺪاد را ﺑﯿﺎن ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ‬
‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪۀ »ﺳﯿﺮه ﺷﺎﻣﯽ« ﺑﺎ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ ،‬ﯾﮑﺼﺪ و ﭼﮫﺎر ھﯿﺄت را ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ در ﺑﻌﻀﯽ ﺟﺎھﺎ ﺑﻪ رواﯾﺎت ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺘﻨﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ و اﺳﺎﻣﯽ اﮐﺜﺮ ھﯿﺄتھﺎ ﻣﺒﮫﻢ‬
‫ّ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد واﻗﻌﯽ آنھﺎ از آﻧﭽﻪ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﺑﯿﺎن ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﻗﯿﻢ و ﻗﺴﻄﻼﻧﯽ ﺑﺎ ﻧﮫﺎﯾﺖ اﺣﺘﯿﺎط و ﺗﺤﻘﯿﻖ از ﻣﺠﻤﻮع‬
‫آنھﺎ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺣﺎﻻت ﺳﯽ و ﭼﮫﺎر ھﯿﺄت را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ ﺑﯿﺎن ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫واﻗﻌﯿﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻋﺮب ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﮑﻪ ﻣﮑﺮﻣﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﻣﮑﻪ ﻓﺘﺢ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﻧﺘﻈﺎر از ﺑﯿﻦ رﻓﺖ‪ .‬ﺣﺎﻻ ھﺮ ﻗﺒﯿﻠﻪای ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮدش ﺑﻪ داراﻻﺳﻼم‬
‫ﺑﺮود و ﺗﺼﻤﯿﻤﯽ ﺑﺮای ﺧﻮد ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬ﻋﺮبھﺎ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺰ ﺗﺴﻠﯿﻢﺷﺪن در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫اﺳﻼم ﭼﺎرهای دﯾﮕﺮ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ از ﺟﻨﮓ ﺧﯿﺒﺮ و وﻗﺎﯾﻊ ﭘﯿﺶ آﻣﺪه دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮای ﻣﺴﻠﻤﺎنﺷﺪن ﻣﺠﺒﻮر ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ و اﺳﻼم ﺑﺮ آنھﺎ ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ از ﻃﺮﯾﻖ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﺟﺰﯾﻪ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺻﻠﺢ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺮ ﻣﺬھﺐ ﺳﺎﺑﻖ ﺧﻮد ﺑﺎﻗﯽ‬
‫ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ‪ ،‬ھﯿﺄتھﺎی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ از ﺟﺎھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه آنﺣﻀﺮت‬
‫ﺳﺮازﯾﺮ ﺷﺪﻧﺪ و از ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﭼﻨﺎن ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ھﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ از آﻧﺠﺎ ﻗﻠﺐﺷﺎن از‬
‫ﻧﻌﻤﺖ اﯾﻤﺎن ﻣﺎﻻﻣﺎل ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﮫﻢ و ﺑﺎ ﻧﻔﻮذ ﻋﺮب ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪» :‬ﺑﻨﻮﺗﻤﯿﻢ«‪» ،‬ﺑﻨﻮﺳﻌﺪ«‪» ،‬ﺑﻨﻮﺣﻨﯿﻔﻪ«‪،‬‬
‫»ﺑﻨﻮاﺳﺪ«‪» ،‬ﮐﻨﺪه«‪» ،‬ﺳﻼﻃﯿﻦ ﺣﻤﯿﺮ«‪» ،‬ھﻤﺪان«‪» ،‬ازد« و »ﻃﯽ«‪ .‬ھﯿﺄتھﺎی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ‬
‫ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﻧﺒﻮت ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از آنھﺎ ھﺪفﺷﺎن اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺎﺗﺢ‪ ،‬ﭘﯿﻤﺎن ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮﺷﺎن ﺑﺎ ھﺪف آﺷﻨﺎﯾﯽ از‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﻼم و ورود ﺑﻪ داﯾﺮۀ آن آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﯿﺸﺘﺮ اﯾﻦ ھﯿﺄتھﺎ ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ در‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٨‬‬
‫ﺳﺎلھﺎی ھﺸﺘﻢ‪ ،‬ﻧﮫﻢ و دھﻢ ھﺠﺮی آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺮای ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‬
‫ھﯿﺄتھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺷﺮﻓﯿﺎب ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ را ذﮐﺮ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺰﯾﻨﻪ‬
‫»ﻣﺰﯾﻨﻪ« ﯾﮑﯽ از ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺑﺰرگ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﺎ ﻣﺼﺮ اﻣﺘﺪاد داﺷﺖ و واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻗﺒﯿﻠﮥ ﻗﺮﯾﺶ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﯽ ﻣﺸﮫﻮر »ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﻘﺮن« ﻋﻠﻢﺑﺮدار ﻗﺒﯿﻠﮥ ﻣﺰﯾﻨﻪ‪ ،‬در ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ از ھﻤﯿﻦ‬
‫ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﺻﻔﮫﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ وی ﻓﺘﺢ ﮔﺮدﯾﺪ) ‪ .(١‬در ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ھﺠﺮی ﭼﮫﺎرﺻﺪ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ھﯿﺄت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ از ﺟﺎﻧﺐ اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻠﻪ‪ ،‬در ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ج ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼﻣﻪ ﻋﺮاﻗﯽ‪ ،‬در ﺳﯿﺮۀ ﻣﻨﻈﻮم ﺧﻮد ﻣﺮﻗﻮم داﺷﺘﻪ‪:‬‬
‫ﺳــــــــﻨﺔ ﲬــــــــﺲ وﻓــــــــﺪوا ﻣﺰﻳﻨــــــــﻪ‬ ‫أول وﻓـــــــــﺪ وﻓـــــــــﺪ اﻟــــــــــﻤﺪﻳﻨﺔ‬
‫»اوﻟﯿﻦ ھﯿﺄﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪ از ﻗﺒﯿﻠﮥ ﻣﺰﯾﻨﻪ در ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ھﺠﺮی ﺑﻮد«‪.‬‬

‫ﺑﻨﻮﺗﻤﯿﻢ‬
‫ھﯿﺄتھﺎی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﺑﻨﻮﺗﻤﯿﻢ ﺑﺎ ﺷﻮﮐﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﺳﺮان ﺑﺰرگ‬
‫ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ »اﻗﺮع ﺑﻦ ﺣﺎﺑﺲ«‪» ،‬زﺑﺮﻗﺎن«‪» ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ اﻻھﺘﻢ« و »ﻧﻌﯿﻢ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ« ھﻤﺮاه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪» .‬ﻋﯿﻨﯿﻪ ﺑﻦ ﺣﺼﻦ ﻓﺰاری« ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮزھﺎی ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﯿﺰ ھﻤﺮاه ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦھﺎ ﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻗﺒﻮل اﺳﻼم آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻏﺮور و ﻓﺨﺮ ﻋﺮﺑﯽ ھﻨﻮز در ﻣﻐﺰ آﻧﺎن‬
‫ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ج در ﺧﺎﻧﻪ ﺗﺸﺮﯾﻒ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫آنھﺎ ﺑﻪ آﺳﺘﺎن ﻣﻘﺪس آنﺣﻀﺮت ج ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪه و اﻋﻼم داﺷﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ آﻣﺪهاﯾﻢ ﺗﺎ در ﮐﻼم‬
‫و ﺷﻌﺮ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﺑﭙﺮدازﯾﻢ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج اﺟﺎزه دادﻧﺪ‪» .‬ﻋﻄﺎرد ﺑﻦ ﺣﺎﺟﺐ« ﮐﻪ‬
‫از ﺧﻄﺒﺎ و ﺳﺨﻨﻮران ﻣﻌﺮوف ﺑﻮد و از درﺑﺎر اﻧﻮﺷﯿﺮوان ﺑﺮ اﺛﺮ ﺣﺴﻦ ﮐﻼم و ﺧﻄﺎﺑﮥ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﺧﻠﻌﺖ ﮔﺮان ﺑﮫﺎﯾﯽ درﯾﺎﻓﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ و در ﻣﻔﺎﺧﺮ ﻗﻮم ﺧﻮد ﺧﻄﺒﻪای‬
‫اﯾﺮاد ﮐﺮد ﮐﻪ ﺧﻼﺻﻪاش ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﺳﭙﺎس ﺧﺪای راﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻟﻄﻒ و ﻋﻨﺎﯾﺖ او ﻣﺎ ﺻﺎﺣﺐ ﺗﺎج و ﺗﺨﺖ و ﻣﺎﻟﮏ‬
‫ﺧﺰاﻧﻪھﺎی ﮔﺮانﺑﮫﺎ ﺷﺪهاﯾﻢ و در ﻣﺸﺮق از ﺗﻤﺎم اﻗﻮام ﮔﺮاﻣﯽﺗﺮ و ﻣﻌﺰزﺗﺮ ھﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﭼﻪ‬

‫‪ -١‬اﻹﺻﺎﺑﺔ ﻓﻲ أﺣﻮال اﻟﺼﺤﺎﺑﺔ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﻘﺮن و اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺟﺰء وﻓﻮد ‪.۳۸ /‬‬
 ‫‪٣٩‬‬ ‫ﻫﯿﺄتﻫﺎی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻋﺮب در ﻣﺤﻀﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج‬

‫ﮐﺴﯽ اﻣﺮوز ﺑﺎ ﻣﺎ ادﻋﺎی ﺑﺮاﺑﺮی ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ھﺮﮐﺲ ادﻋﺎی ﺑﺮاﺑﺮی و ھﻤﺮﺗﺒﻪای ﺑﺎ ﻣﺎ دارد‪،‬‬
‫اﯾﻦ ﺧﺼﺎﯾﺺ و اوﺻﺎف را ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﯿﺎن ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﻋﻄﺎرد‪ ،‬ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽاش را ﺗﻤﺎم ﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج »ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ« را اﺷﺎره ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫ﭘﺎﺳﺦ دھﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﮥ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ وی ﺑﻪ ﺷﺮح ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫آن ذاﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎن را ﺧﻠﻖ ﮐﺮده اﺳﺖ و ﻣﺎ را‬ ‫»ﺳﭙﺎس و ﺳﺘﺎﯾﺶ از ِ‬
‫ُﻣﻠﮏ و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪه و از ﻣﯿﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ و ﮔﺰﯾﺪهﺗﺮﯾﻦ آنھﺎ را‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺶ از ھﻤﻪ ﺷﺮﯾﻒﺗﺮ و از ھﻤﻪ راﺳﺘﮕﻮﺗﺮ و اﺧﻼﻗﺶ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪهﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬او ﺑﺮای ﺗﻤﺎم ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ وی ﮐﺘﺎب ﺧﻮد‬
‫را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪ ،‬او ﻣﺮدم را ﺑﻪﺳﻮی اﺳﻼم دﻋﻮت داد‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﻣﮫﺎﺟﺮﯾﻦ و ﺳﭙﺲ ﻣﺎ اﻧﺼﺎر ﺑﻪ‬
‫دﻋﻮت اﺳﻼم ﻟﺒﯿﮏ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺎ اﻧﺼﺎر اﻟﮫﯽ و وزرای ﺑﺎرﮔﺎه رﺳﺎﻟﺖ ھﺴﺘﯿﻢ«‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽھﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ اﺷﻌﺎر رﺳﯿﺪ‪ .‬از ﺟﺎﻧﺐ ھﯿﺄت اﻋﺰاﻣﯽ‪،‬‬
‫ﺷﺎﻋﺮ ﻣﻌﺮوف ﺗﻤﯿﻢ‪» ،‬زﺑﺮﻗﺎن اﺑﻦ ﺑﺪر« ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن ﻗﺼﯿﺪهای ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﻄﻠﻌﺶ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻣﻨــــﺎ اﻟـــــﻤﻠﻮك وﻓﻴﻨــــﺎ ﺗﻨﺼــــﺐ اﻟﺒﻴــــﻊ‬ ‫ﻧﺤـــﻦ اﻟﻜـــﺮام ﻓـــﻼ ﺣـــﻲ ﻳﻌـــﺎد ﻟﻨـــﺎ‬
‫در رواﯾﺎت ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪ و ﭼﻨﺎن ﺧﻄﺒﻪای اﯾﺮاد ﮐﺮد ﮐﻪ‬
‫ﺗﻤﺎم ﺣﺎﺿﺮان را ﻣﺒﮫﻮت و ﻓﺮﯾﻔﺘﻪ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬در آن ﻣﻮﻗﻊ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬إن‬
‫ﻣﻦ اﺒﻟﻴﺎن لﺴﺤﺮا�ً«‪» .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻌﻀﯽ از ﮐﻼم آدﻣﯿﺎن ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺟﺎدوﯾﯽ دارﻧﺪ«‪ ،‬از »اﻹﺻﺎﺑﺔ ﻓﻲ‬
‫أﺣﻮال اﻟﺼﺤﺎﺑﺔ« ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ج اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ را درﺑﺎره ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ‬
‫»زﺑﺮﻗﺎن« اﺑﺮاز ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ زﺑﺮﻗﺎن ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﯿﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ج‬
‫ﺑﻪﺳﻮی ﺷﺎﻋﺮ درﺑﺎر رﺳﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺣﺴﺎن ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ اﺷﺎره ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬وی از ﺟﺎﯾﺶ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ و ﺑﺎ‬
‫ﻏﺮور و اﻓﺘﺨﺎر ﭼﻨﯿﻦ ﺳﺮاﺋﯿﺪ‪:‬‬
‫ﻗـــــﺪ ﺑﻴﻨـــــﻮا ﺳـــــﻨﺔ ﻟﻠﻨـــــﺎس ﻳﺘﺒﻌـــــﻮا‬ ‫إن اﻟــــﺬواﺋﺐ ﻣــــﻦ ﻓﻬــــﺮ وإﺧــــﻮاﳖﻢ‬
‫»اﻓﺮاد ﺷﺮﯾﻒ ﻓﮫﺮ و ﺑﺮادران ﻓﮫﺮ ﻣﺮدم را ﺑﻪ راھﯽ راھﻨﻤﺎﯾﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ از آن ﭘﯿﺮوی‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫اﻗﺮع ﺑﻦ ﺣﺎﺑﺲ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از اﻓﺮاد ھﯿﺄت‪ ،‬از ﺣﮑﺎم ﻣﻌﺮوف ﻋﺮب ﺑﻮد و ﻣﺮدم ﺑﺮای رﻓﻊ‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺧﻮد ﺑﻪ وی ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻗﻀﺎوتھﺎ و ﻓﯿﺼﻠﻪھﺎی او را ﺑﺎ ﺟﺎن و دل‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٤٠‬‬
‫ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬او ﻗﺒﻞ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺠﻮﺳﯽ ﺑﻮد‪ .‬او ﻣﺪﻋﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬
‫ﺟﺰو ھﯿﺄت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﮐﻼﻣﺶ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫»إن ﲪﺪي ﻟﺰﻳﻦ وإن ذﻣﻲ ﻟﺸﲔ« )ﻣﻦ از ھﺮﮐﺴﯽ ﺳﺘﺎﯾﺶ ﮐﻨﻢ ﻣﻮرد آراﯾﺶ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد و ھﺮﮐﺲ را ﻧﮑﻮھﺶ ﮐﻨﻢ داﻏﺪار ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ( وﻗﺘﯽ ﻣﺴﺎﺑﻘﺎت ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ و‬
‫ﻣﺸﺎﻋﺮه ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﯿﺪ‪ ،‬ھﯿﺄت اﻋﺘﺮاف ﮐﺮد ﮐﻪ ﺧﻄﯿﺐ و ﺷﺎﻋﺮ درﺑﺎر رﺳﺎﻟﺖ‪ ،‬از ھﺮ دو‬
‫ﺧﻄﯿﺐ و ﺷﺎﻋﺮ ﻣﺎ اﻓﻀﻞ اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ھﻤﮕﯽ ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻨﻮﺳﻌﺪ‬
‫ﺑﻨﻮﺳﻌﺪ‪» ،‬ﺿﻤﺎم ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ« را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ج ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺤﻮۀ رﻓﺘﺎر و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ وی ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ آداب اﺻﺎﻟﺖ ﻋﺮﺑﯽ و آزادﻣﻨﺸﯽ آنھﺎ اﺳﺖ‪،‬‬
‫در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬در ﺟﺎھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺬﮐﺮۀ آن ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در »ﮐﺘﺎب اﻟﻌﻠﻢ« ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮح ذﯾﻞ رواﯾﺖ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺎ در ﻣﺤﻀﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﯾﻢ‪ .‬ﺷﺨﺼﯽ در ﺣﺎﻟﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﺘﺮی ﺳﻮار ﺑﻮد وارد ﺷﺪ و در ﺻﺤﻦ ﻣﺴﺠﺪ از ﺷﺘﺮ ﭘﯿﺎده ﺷﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه از ﺣﺎﺿﺮﯾﻦ‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺪامﯾﮏ از ﺷﻤﺎ اﺳﺖ؟ آنھﺎ ﺑﻪﺳﻮی آنﺣﻀﺮت اﺷﺎره ﮐﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫»اﯾﻦ ﺷﺨﺺ ﮐﻪ ﮔﻨﺪمﮔﻮن و ﺗﮑﯿﻪ زده‪ ،‬ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ« او ﻧﺰدﯾﮏ آﻣﺪ و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪:‬‬
‫»ای ﻓﺮزﻧﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ!« آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آﻧﭽﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﯽ ﺳﺆال ﮐﻦ‪ ،‬وی اﻇﮫﺎر‬
‫داﺷﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﭘﺮﺳﺶھﺎﯾﯽ از ﺷﻤﺎ دارم وﻟﯽ ﺑﺎ ﺗﻨﺪی از ﺷﻤﺎ ﺳﺆال ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﺎراﺣﺖ‬
‫ﻧﺸﻮﯾﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ھﺮﭼﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﯽ ﺳﺆال ﮐﻦ‪ .‬وی ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﯽدھﻢ آﯾﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﺮای ﺗﻤﺎم ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه و ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ؟‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آری! ﺳﭙﺲ ﺳﻮﮔﻨﺪ داد ﮐﻪ آﯾﺎ ﺗﻮ را ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ادای ﭘﻨﺞ ﺑﺎر ﻧﻤﺎز‬
‫ﻓﺮﻣﺎن داده اﺳﺖ؟ ھﻤﭽﻨﯿﻦ در ﻣﻮرد زﮐﺎت‪ ،‬روزه و ﺣﺞ ﺳﺆاﻻﺗﯽ ﮐﺮد و آنﺣﻀﺮت‬
‫ﺟﻮاب ﻣﯽداد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﭘﺎﺳﺦ ﺗﻤﺎم ﺳﺆاﻻت ﺧﻮد را ﺷﻨﯿﺪ‪ ،‬اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﻧﺎم ﻣﻦ »ﺿﻤﺎم ﺑﻦ‬
‫ﺛﻌﻠﺒﻪ« اﺳﺖ و ﻣﺮا ﻗﺒﯿﻠﮥ ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻧﺰد آنھﺎ ﻣﯽروم و آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪاﯾﺪ‬
‫ﻧﻪ ذرهای از آن ﮐﻢ و ﻧﻪ ذرهای در آن اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬وﻗﺘﯽ از آﻧﺠﺎ رﻓﺖ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﺷﺨﺺ راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﺘﮕﺎر ﻣﯽﺷﻮد«) ‪.(١‬‬

‫‪ -١‬اﯾﻦ رواﯾﺖ در اﺑﻮاب ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ‪.‬‬

 ‫‪٤١‬‬ ‫ﻫﯿﺄتﻫﺎی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻋﺮب در ﻣﺤﻀﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج‬

‫ﺿﻤﺎم ﻧﺰد ﻗﺒﯿﻠﮥ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺑﻪ آنھﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻻت و ﻋﺰی ھﯿﭻ ﻣﻘﺎم و ارزﺷﯽ‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺷﮕﻔﺘﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ؟ ﻣﮕﺮ ﺗﻮ را ﺑﯿﻤﺎری ﺟﺬام و ﯾﺎ ﺟﻨﻮن ﻋﺎرض‬
‫ﺷﺪه؟ وی اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ! ﻧﻪ آنھﺎ ﻧﻔﻌﯽ ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ و ﻧﻪ ﺿﺮری‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺮ‬
‫ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﻣﺤﻤﺪ ج اﯾﻤﺎن ﻣﯽآورم«‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﻼم ﻣﺨﺘﺼﺮ وی‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﺗﺄﺛﯿﺮی ﺑﺮ ﻗﻠﺐ‬
‫ﻗﺒﯿﻠﻪاش ﺑﺮ ﺟﺎی ﮔﺬاﺷﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺷﺎﻣﮕﺎه‪ ،‬ھﻤﮕﯽ آﻧﺎن ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﺪﻧﺪ) ‪.(١‬‬

‫اﺷﻌﺮﯾﯿﻦ )ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺠﺮی(‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﮫﻢ و ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام ﯾﻤﻦ‪ ،‬ﻗﺒﯿﻠﮥ »اﺷﻌﺮﯾﯿﻦ« ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ اﺷﻌﺮی از‬
‫ھﻤﯿﻦ ﻗﺒﯿﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ آﻧﺎن ﺧﺒﺮ ﺑﻌﺜﺖ رﺳﻮل اﮐﺮم ج را ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻨﺠﺎه و ﺳﻪ ﻧﻔﺮ از‬
‫آﻧﺎن ﻗﺼﺪ ھﺠﺮت ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ را ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ھﻤﯿﻦ ﮐﺎروان‪ ،‬اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ اﺷﻌﺮی ﻧﯿﺰ ھﻤﺮاه ﺑﻮد‪.‬‬
‫آنھﺎ ﺳﻮار ﺑﺮ ﮐﺸﺘﯽ ﺷﺪﻧﺪ و ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎدھﺎی ﻣﺨﺎﻟﻒ‪ ،‬ﮐﺸﺘﯽ را ﺑﻪ ﺳﻮی‬
‫ﺣﺒﺸﻪ ﺑﺮد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺟﻌﻔﺮ ﻃﯿﺎر در آﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪ .‬آﻧﺎن را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آورد‪ .‬در آن ﻣﻮﻗﻊ‬
‫ﺧﯿﺒﺮ ﻓﺘﺢ ﺷﺪه ﺑﻮد و رﺳﻮل اﮐﺮم ج در ﺧﯿﺒﺮ ﺗﺸﺮﯾﻒ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ھﯿﺄت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ‬
‫اﺷﻌﺮﯾﯿﻦ در ﺧﯿﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺷﺮﻓﯿﺎب ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ رواﯾﺖ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫)ﻓﻀﺎﺋﻞ اﺷﻌﺮﯾﯿﻦ( اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ھﯿﺄت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ »اﺷﻌﺮﯾﯿﻦ« وارد ﺷﺪ‪ ،‬رﺳﻮل‬
‫اﮐﺮم ج ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﯾﻤﻦ ﮐﻪ رﻗﺖ ﻗﻠﺒﯽ زﯾﺎدی دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ .‬در‬
‫ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‪ ،‬از اﻧﺲ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ھﯿﺄت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ اﺷﻌﺮﯾﯿﻦ آﻣﺪ‪ ،‬از‬
‫ﻓﺮط ﻣﺴﺮت و ﺷﺎدی اﯾﻦ ﺳﺮود را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪:‬‬
‫ﳏﻤــــــــــــــﺪا وﺣﺰﺑــــــــــــــﻪ‬ ‫ﻏـــــــﺪا ﻧﻠﻘـــــــﻲ اﻷﺣﺒـــــــﺔ‬
‫»ﻓﺮدا دوﺳﺘﺎن را ﻣﻼﻗﺎت ﺧﻮاھﯿﻢ ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ و ﮔﺮوھﺶ را«‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه رﺳﺎﻟﺖ ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﻣﺎ ﺑﺮای اﯾﻦ‬
‫آﻣﺪهاﯾﻢ ﮐﻪ اﺣﮑﺎﻣﯽ از ﻣﺬھﺐ ﺧﻮد ﺑﯿﺎﻣﻮزﯾﻢ و از آﻏﺎز ﺧﻠﻘﺖ ﮐﺎﺋﻨﺎت آ ﮔﺎھﯽ ﯾﺎﺑﯿﻢ‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻧﺨﺴﺖ ﻓﻘﻂ ﺧﺪا وﺟﻮد داﺷﺖ دﯾﮕﺮ ﭼﯿﺰی ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﻮد و ﺗﺨﺖ او‬
‫ﺑﺮ آب ﺑﻮد«) ‪.(٢‬‬

‫‪ -١‬اﺑﻦ ھﺸﺎم‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب ﺑﺪء اﻟﺨﻠﻖ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٤٢‬‬

‫دوس )ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺠﺮی(‬

‫»دوس« ﯾﮑﯽ از ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻋﺮب اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از ھﻤﯿﻦ ﻗﺒﯿﻠﻪ اﺳﺖ‪ ،‬رﺋﯿﺲ‬
‫و ﺷﺎﻋﺮ ﻣﻌﺮوف آن ﻗﺒﯿﻠﻪ »ﻃﻔﯿﻞ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو« ﺑﻮد‪ .‬وی ﻗﺒﻞ از ھﺠﺮت ﺑﻪ ﻣﮑﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻗﺮﯾﺶ او را از ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ آن ﺣﻀﺮتج ﻣﻨﻊ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ او ﺑﻪ ﻃﻮر اﺗﻔﺎﻗﯽ ﺑﻪ ﺣﺮم‬
‫رﻓﺖ و دﯾﺪ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت دارﻧﺪ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﺻﺪای ﻗﺮآن در وی ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻋﻤﯿﻘﯽ ﮔﺬارد‬
‫و ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﻣﺮا از ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﻼم آ ﮔﺎه ﮐﻦ‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت اﺳﻼم را ﺑﺮاﯾﺶ ﺗﻮﺿﯿﺢ داد و آﯾﺎﺗﯽ از ﻗﺮآن‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺶ ﺗﻼوت ﮐﺮد‪ .‬وی ﺑﺎ ﺧﻠﻮص‬
‫و ﻃﯿﺐ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﻼم را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ وﻃﻨﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻣﺮدم را ﺑﻪﺳﻮی اﺳﻼم دﻋﻮت‬
‫ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻗﺒﯿﻠﻪاش ﺳﺨﺖ دﭼﺎر ﻓﻌﻞ ﺷﻨﯿﻊ زﻧﺎ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻓﮑﺮ ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ آزادی ﻣﺤﺮوم ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ اﻧﺪﮐﯽ ﺗﺄﻣﻞ و ﺗﺄﻧﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻃﻔﯿﻞ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ج ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ و ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﺮا اﯾﺸﺎن ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﭼﻨﯿﻦ دﻋﺎ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﺎر اﻟﮫﺎ! دوس را ھﺪاﯾﺖ ﮐﻦ« ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻃﻔﯿﻞ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﺮو و ﻣﺮدم را ﺑﺎ ﻧﺮﻣﯽ‬
‫و ﻣﻼﻃﻔﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﮐﻦ«‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ! ﺑﻪ ﺑﺮﮐﺖ و ﻣﯿﻤﻨﺖ دﻋﺎی ﻧﺒﻮی و ﺗﺸﻮﯾﻖ و دﻋﻮت ﻃﻔﯿﻞ‪ ،‬آنھﺎ ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ھﺸﺘﺎد ﺧﺎﻧﻮار ﮐﻪ اﺑﻮھﺮﯾﺮه ﻧﯿﺰ در ﻣﯿﺎن آنھﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ھﺠﺮت ﮐﺮده ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ) ‪.(١‬‬

‫ﺑﻨﻮﺣﺎرث ﺑﻦ ﮐﻌﺐ )ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮی(‬

‫»ﺑﻨﻮﺣﺎرث«‪ ،‬ﻗﺒﯿﻠﻪای ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻌﺰز و ﮔﺮاﻣﯽ از »ﻧﺠﺮان« ﺑﻮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ‬
‫وﻟﯿﺪ را ﺑﻪﺳﻮی آنھﺎ ﺑﺮای دﻋﻮت اﺳﻼم ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬آنھﺎ ﺑﺎ ﺧﻠﻮص ﺗﻤﺎم‪ ،‬اﺳﻼم آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ج آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ اﺣﻀﺎر ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ »ﻗﯿﺲ ﺑﻦ اﻟﺤﺼﯿﻦ« و »ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﺪان« ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ج ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﮐﻪ در اﻏﻠﺐ ﺟﻨﮓھﺎ آﻧﺎن ﺑﺮ‬
‫ﻗﺒﺎﯾﻞ اﻋﺮاب ﻏﻠﺒﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ آنﺣﻀﺮت از آﻧﺎن ﭘﺮﺳﯿﺪ ﮐﻪ اﺳﺒﺎب‬
‫ﻏﻠﺒﻪ و ﺗﺴﻠﻂ ﺷﻤﺎ در ﺟﻨﮓھﺎ ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؟ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ھﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎھﻢ ﻣﺘﻔﻖ ﺑﻮده‬
‫ﺟﻨﮕﯿﺪهاﯾﻢ و ﺑﺮ ﮐﺴﯽ ﻇﻠﻢ روا ﻧﺪاﺷﺘﻪاﯾﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه آنﺣﻀﺮت »ﻗﯿﺲ« را رﺋﯿﺲ آﻧﺎن ﻣﻘﺮر‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ) ‪.(٢‬‬

‫‪ -١‬اﺻﺎﺑﻪ‪ ،‬زاد اﻟﻤﻌﺎد و اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺟﺰء وﻓﻮد‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺻﺎﺑﻪ و زاداﻟﻤﻌﺎد‪.‬‬
 ‫‪٤٣‬‬ ‫ﻫﯿﺄتﻫﺎی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻋﺮب در ﻣﺤﻀﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج‬

‫ﻗﺒﯿﻠﺔ ﻃﯽ )ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮی(‬

‫»ﻃﯽ« ﯾﮑﯽ از ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻧﺎﻣﻮر و ﻣﻌﺮوف ﯾﻤﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺮان اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻠﻪ »زﯾﺪ اﻟﺨﯿﻞ« و‬
‫»ﻋﺪی اﺑﻦ ﺣﺎﺗﻢ ﻃﺎﺋﯽ« ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﺪودۀ اﻣﺎرت ھﺮﯾﮏ از آنھﺎ ﺟﺪا ﺑﻮد‪ .‬زﯾﺪ ﺷﺎﻋﺮ‬
‫ﻣﻌﺮوف دوران ﺟﺎھﻠﯿﺖ و ﺷﺨﺼﯽ ﻓﯿﺎض‪ ،‬ﺷﺠﺎع‪ ،‬ﺳﺨﻨﻮر و زﯾﺒﺎ ﺑﻮد‪ .‬در ﺳﺎل ﻧﮫﻢ‬
‫ھﺠﺮی‪ ،‬اﯾﻦھﺎ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﻮم ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ج آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﮐﺮد‪ .‬آﻧﺎن ﺑﺎ ﺧﻠﻮص ﺗﻤﺎم ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن زﯾﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺠﺎع و ﺷﮫﺴﻮار ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﻘﺐ »زﯾﺪ اﻟﺨﯿﻞ« ﻣﻌﺮوف ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫اﮐﺮم ج آن را ﺑﻪ ﻟﻘﺐ »زﯾﺪ اﻟﺨﯿﺮ« ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬

‫ﻋﺪی ﺑﻦ ﺣﺎﺗﻢ )ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮی(‬

‫ﻋﺪی ﻓﺮزﻧﺪ ﺣﺎﺗﻢ ﻃﺎﺋﯽ‪ ،‬رﺋﯿﺲ ﻗﺒﯿﻠﮥ ﻃﯽ و دارای ﻣﺬھﺐ ﻣﺴﯿﺤﯽ ﺑﻮد‪ .‬او ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺳﻼﻃﯿﻦ ﻋﺮب‪ ،‬ﯾﮏ ﭼﮫﺎرم از ﻣﺤﺼﻮل ﻣﺮدم را درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺳﭙﺎه اﺳﻼم‬
‫ﺑﻪ ﯾﻤﻦ رﻓﺖ‪ ،‬او از آﻧﺠﺎ ﻓﺮار ﮐﺮد و ﺑﻪ ﺷﺎم رﻓﺖ‪ .‬ﺧﻮاھﺮش اﺳﯿﺮ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آورده‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج او را ﺑﺎ اﮐﺮام و اﺣﺘﺮام زﯾﺎدی ﺑﻪﺳﻮی ﺧﺎﻧﻮادهاش رواﻧﻪ ﮐﺮد‪ .‬او ﻧﺰد‬
‫ﺑﺮادرش رﻓﺖ و ﺑﻪ وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ھﺮﭼﻪ زودﺗﺮ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺮﻓﯿﺎب ﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﭼﻪ‬
‫اﯾﺸﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭼﻪ ﺣﺎﮐﻢ و ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬در ھﺮ ﺻﻮرت ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ﺳﻮدﻣﻨﺪ‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪» .‬ﻋﺪی« ﻋﺎزم ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ج رﺳﯿﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت در‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺪی ھﻨﮕﺎم ورود ﺳﻼم ﮔﻔﺖ‪ :‬آنﺣﻀﺮت ج ﭘﺲ از ﺟﻮاب ﺳﻼم‪ ،‬ﻧﺎﻣﺶ را‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ او را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮد‪ .‬در ھﻤﯿﻦ اﺛﻨﺎء ﭘﯿﺮزﻧﯽ از راه رﺳﯿﺪ و ﺑﺎ‬
‫آنﺣﻀﺮت ج ﺗﺎ دﯾﺮ وﻗﺖ در ﻣﻮرد ﻣﺴﺌﻠﻪای ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﭘﺮداﺧﺖ‪» .‬ﻋﺪی« ﮐﻪ ﺧﻮد از‬
‫اﻣﯿﺮان و ﺣﺎﮐﻤﺎن ﺑﻮد و درﺑﺎر روﻣﯽھﺎ را در ﺷﺎم دﯾﺪه ﺑﻮد‪ ،‬از اﯾﻦ ﮐﻪ رھﺒﺮ ﺑﺰرگ ﻋﺮب ﺑﺎ‬
‫ﭘﯿﺮزﻧﯽ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﺣﻮال او را ﻣﯽﭘﺮﺳﺪ‪ ،‬در ﺷﮕﻔﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در ھﻤﺎن‬
‫ﻟﺤﻈﻪ در اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻓﺮو رﻓﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﺨﺺ ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت وارد ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و زﯾﺮاﻧﺪازی ﮐﻪ از ﭼﺮم ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮای »ﻋﺪی« ﮔﺴﺘﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ او ﺗﻌﺎرف ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از‬
‫اﺻﺮار ﺑﺴﯿﺎر »ﻋﺪی« ﺑﺮ آن ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻋﺪی! ﺷﻤﺎ از ﻗﻮم ﺧﻮد‬

‫‪ -١‬اﺻﺎﺑﻪ و زاداﻟﻤﻌﺎد‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٤٤‬‬
‫ﭼﮫﺎر ﯾﮏ ﻣﯽﮔﯿﺮی! ﺣﺎل آن ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر در ﻣﺬھﺐ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ) ‪ .(١‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﻏﯿﺮ از ﺧﺪا دﯾﮕﺮ ﺧﺪاﯾﯽ ھﺴﺖ؟ وی اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﺧﯿﺮ! ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ‬
‫ﮐﺴﯽ از ﺧﺪا ﺑﺰرگﺗﺮ ھﺴﺖ؟ وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﯿﺮ! آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮ ﯾﮫﻮد ﺧﺸﻢ اﻟﮫﯽ‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪه و ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﮔﻤﺮاه ﺷﺪهاﻧﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﻋﺪی ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﺪ و ﭼﻨﺎن ﺑﺮ اﺳﻼم اﺳﺘﻮار و ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺎﺟﺮای ارﺗﺪاد‪ ،‬ھﯿﭻ ﺗﺄﺛﯿﺮی ﺑﺮ وی ﻧﮕﺬاﺷﺖ‪ .‬از ﮐﺮم و ﺳﺨﺎوت ﭘﺪر ﻧﯿﺰ ﺑﮫﺮهور ﺑﻮد‪ .‬ﯾﮏ‬
‫ﺑﺎر ﺷﺨﺼﯽ از وی ﯾﮑﺼﺪ درھﻢ ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬وی اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﺗﻮ از ﻓﺮزﻧﺪ ﺣﺎﺗﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺒﻠﻎ‬
‫ﻧﺎﭼﯿﺰ و ﺑﯽارزﺷﯽ را ﻣﯽﻃﻠﺒﯽ! ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﮐﻪ آن را ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺨﻮاھﻢ داد) ‪.(٣‬‬

‫ﻫﯿﺄت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﺛﻘﯿﻒ‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج ﻣﺤﺎﺻﺮۀ ﻃﺎﺋﻒ را ﺗﺮک ﮐﺮد و از آﻧﺠﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﻋﻠﯿﻪ اﯾﻦھﺎ دﻋﺎی ﺑﺪ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت دﻋﺎ ﮐﺮدﻧﺪ‪» :‬ا�‬
‫ً‬
‫اﻫﺪ ﺛﻘﻴﻔﺎ واﺋﺖ ﺑﻬﻢ« )ﺑﺎر اﻟﮫﺎ! »ﺛﻘﯿﻒ« را ھﺪاﯾﺖ ﮐﻦ و آﻧﺎن را ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﯿﺎور( اﯾﻦ دﻋﺎ‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻣﻌﺠﺰهھﺎی ﻧﺒﻮت ﺑﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﻗﺒﯿﻠﻪای ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﮫﺎن ﺟﻼل و‬
‫ﻋﻈﻤﺖ ﻧﺒﻮت‪ ،‬ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺮ آﺳﺘﺎن اﺳﻼم ﻗﺮار داد و ﺗﻤﺎم ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ .‬ﻃﺎﯾﻒ‬
‫ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ و ﺳﯿﻄﺮۀ دو ﺣﺎﮐﻢ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از آنھﺎ ﻋﺮوه ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺛﻘﻔﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫ﮐﻔﺎر ﻣﮑﻪ درﺑﺎرۀ وی ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻗﺮآن در ﻣﮑﻪ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﺮ وی ﻧﺎزل ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﻋﺮوه‪،‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﺗﺎ آن ﻣﻮﻗﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺸﺪه ﺑﻮد وﻟﯽ ﻟﯿﺎﻗﺖ و ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎنﺷﺪن در او ھﻮﯾﺪا‬
‫و ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﺻﻠﺢ ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ﺑﺎ وﺳﺎﻃﺖ وی اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج از‬
‫ﻃﺎﯾﻒ ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺮوه ﻣﺸﺮف و ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﺪ‪ .‬ھﻨﻮز آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻧﺮﺳﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ وی ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻃﺎﯾﻒ‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻃﺎﯾﻒ رﺳﯿﺪ‪ ،‬اﺳﻼم ﺧﻮد را اﻋﻼن ﻧﻤﻮد و ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت‬
‫ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺮدم او را ﺑﺪ ﮔﻔﺘﻪ و ﻧﮑﻮھﺶ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻣﺪادان ﺑﺮ ﺑﺎﻻی ﺧﺎﻧﮥ ﺧﻮد رﻓﺖ و اذان‬
‫ﮔﻔﺖ‪ .‬ﻣﺮدم از ھﺮ ﺳﻮ ﺑﺎ ﺗﯿﺮ ﺑﺮ وی ﺣﻤﻠﻪ ﮐﺮدﻧﺪ و او را ﺑﻪ ﺷﮫﺎدت رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎم‬

‫‪ -١‬اﺑﻦ ھﺸﺎم‪ ،‬اﺳﻼم ﻋﺪی ﺑﻦ ﺣﺎﺗﻢ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻨﺪ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺪی‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬی ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻓﺎﺗﺤﻪ‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﻹﺻﺎﺑﺔ ﻓﻲ أﺣﻮال اﻟﺼﺤﺎﺑﺔ‪ ،‬ذﮐﺮ ﻋﺪی‪.‬‬
 ‫‪٤٥‬‬ ‫ﻫﯿﺄتﻫﺎی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻋﺮب در ﻣﺤﻀﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج‬

‫ﺷﮫﺎدت‪ ،‬وﺻﯿﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺟﺴﺪش در ﮐﻨﺎر آن دﺳﺘﻪ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﻪ در ﻣﺤﺎﺻﺮۀ ﻃﺎﯾﻒ‬

‫ﺑﻪ ﺷﮫﺎدت رﺳﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دﻓﻦ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺧﻮن ﻋﺮوه ﺑﻪ ھﺪر ﻧﻤﯽرﻓﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ »اﺻﺨﺮ ﺑﻦ ﻋﯿﻠﻪ« رﺋﯿﺲ »اﺣﻤﺲ« ﺷﻨﯿﺪه ﺑﻮد‬
‫ﮐﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻃﺎﺋﻒ را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻌﺪادی از ﺳﻮاران ﺑﻪ آن ﺳﻮ ﺷﺘﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ً‬
‫اﺗﻔﺎﻗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج ﻣﺤﺎﺻﺮه را ﺗﺮک ﮐﺮده ﺑﻪﺳﻮی ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪» .‬اﺻﺨﺮ« ﻋﮫﺪ ﮐﺮد و ﺗﺼﻤﯿﻢ اﮐﯿﺪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ وﻗﺘﯽ اھﻞ ﻃﺎﺋﻒ اﻃﺎﻋﺖ‬
‫آنﺣﻀﺮت را ﻧﮑﻨﻨﺪ و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺻﺮۀ آن را ﺗﺮک ﻧﺨﻮاھﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬اھﺎﻟﯽ‬
‫ﻃﺎﺋﻒ ﻣﻄﯿﻊ ﺷﺪﻧﺪ‪» .‬اﺻﺨﺮ« ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ج ﺟﺮﯾﺎن را ﮔﺰارش داد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج‬
‫ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم را در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی ﮔﺮد آورد و ﺑﺮای ﻗﺒﯿﻠﮥ »اﺣﻤﺲ« ده ﺑﺎر دﻋﺎ ﮐﺮد) ‪.(١‬‬
‫ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ روز‪ ،‬ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن ﻃﺎﺋﻒ ﺑﺎھﻢ ﻣﺸﻮرت ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺎﻻ ﺗﻤﺎم اﻋﺮاب ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﺷﺪه و ﻣﺎ ھﻢ ﺑﺎﯾﺪ در اﯾﻦ ﺻﻒ ﺑﭙﯿﻮﻧﺪﯾﻢ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﻔﯿﺮ و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه‬
‫ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ج اﻋﺰام ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ اﯾﻦ ھﯿﺄت ﻋﺎزم ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ‬
‫ﻗﺪری ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ھﻤﻪ ﻣﻐﯿﺮه ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫آنﺣﻀﺮت ج ﻧﻮﯾﺪ و ﻣﮋده دھﺪ‪ .‬در ﻣﺴﯿﺮ راه ﺑﺎ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ س ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺮد‪ .‬اﺑﻮﺑﮑﺮ از‬
‫وی ﺧﻮاھﺶ ﮐﺮد و او را ﺳﻮﮔﻨﺪ داد ﺗﺎ اﺟﺎزه دھﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﮋده و ﻧﻮﯾﺪ را او ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت‬
‫اﻃﻼع دھﺪ‪ .‬ﻣﻐﯿﺮه ﺑﻪ ھﯿﺄت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ‪ ،‬آداب ﺣﻀﻮر ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه رﺳﺎﻟﺖ را ﺗﻌﻠﯿﻢ داد و ﺑﻪ‬
‫آﻧﺎن ﺗﻔﮫﯿﻢ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻃﺒﻖ آداب اﺳﻼﻣﯽ ﺳﻼم ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ آﻧﺎن ﻃﺒﻖ ﻋﺮف و آداب ﻗﺪﯾﻤﯽ‬
‫ﺧﻮد ادای اﺣﺘﺮام ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ھﯿﺄت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ »ﻋﺒﺪﯾﺎﻟﯿﻞ« ﯾﮑﯽ از ﺳﺮان ﺑﺰرگ ﻃﺎﺋﻒ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ ج‬
‫ﻧﺨﺴﺖ آﻧﺎن را در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی ﺑﺮد ﺗﺎ از ﻣﺸﺎھﺪه ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻋﻈﻤﺖ و اﺑﮫﺖ‬
‫آﻧﺎن ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺷﻮﻧﺪ) ‪ .(٢‬آنھﺎ در ﺻﺤﻦ ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی ﺧﯿﻤﻪ زدﻧﺪ و ﭼﻮن ھﻨﻮز ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ھﻨﮕﺎم اﻗﺎﻣﮥ ﻧﻤﺎز و اﯾﺮاد ﺧﻄﺒﻪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺧﻮدﺷﺎن‬
‫در ﻣﺮاﺳﻢ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬روش ﻣﻌﻤﻮل آنﺣﻀﺮت ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺧﻄﺒﻪ ﻧﺎم‬
‫ﻣﺒﺎرک ﺧﻮد را ذﮐﺮ ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ .‬آنھﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ در اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود ﺑﺎب اﻗﻄﺎع اﻷرﺿﯿﻦ‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻮداود ﺑﺎب ﻣﺎ ﺟﺎء ﻓﻲ ﺧﺒﺮ اﻟﻄﺎﺋﻒ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٤٦‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺎ را وادار ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺒ ّﻮت وی اﻋﺘﺮاف ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬وﻟﯽ در ﺧﻄﺒﻪ ﺑﻪ ﻧﺒﻮت ﺧﻮد‬
‫اﻋﺘﺮاف و آن را اﻇﮫﺎر ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺷﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻦ ﻗﺒﻞ‬
‫از ھﻤﻪ ﮔﻮاھﯽ ﻣﯽدھﻢ و اﻋﺘﺮاف ﻣﯽﮐﻨﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﻓﺮﺳﺘﺎدۀ اﻟﮫﯽ ھﺴﺘﻢ«‪.‬‬
‫در ﺟﻤﻊ ھﯿﺄت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﯽ اﻟﻌﺎص از ھﻤﻪ ﺧﺮدﺳﺎلﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺷﺮﻓﯿﺎب ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬او را در اﻗﺎﻣﺘﮕﺎه ﺗﻨﮫﺎ ﻣﯽﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﻋﺜﻤﺎن از ھﻤﻪ ﺧﺮدﺳﺎلﺗﺮ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺮک و ﺗﯿﺰھﻮش ﺑﻮد‪ .‬او ﻋﺎدت داﺷﺖ‬
‫ﮐﻪ ھﻨﮕﺎم ﻇﮫﺮ وﻗﺘﯽ ﯾﺎران او اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻗﯿﻠﻮﻟﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬او ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺨﻔﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺣﻀﻮر ﻣﯽﯾﺎﻓﺖ و ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ و ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺳﻼم را ﻣﯽآﻣﻮﺧﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ‬
‫اﮐﺜﺮ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺿﺮوری را آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ ج ھﻤﻮاره آﻧﺎن را ﻣﻮﻋﻈﻪ و ﺗﺒﻠﯿﻎ ﻣﯽﮐﺮد و ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻣﯽداد‪،‬‬
‫)ﭘﺲ از ادای ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎء ﻧﺰد آنھﺎ ﻣﯽرﻓﺖ و ﺑﻪ ﻃﻮر اﯾﺴﺘﺎده ﺑﺎ آنھﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬
‫ّ‬
‫اﻏﻠﺐ ﻣﺸﮑﻼت و ﻣﺸﻘﺎﺗﯽ را ﮐﻪ در دوران زﻧﺪﮔﯽ ﻣﮑﯽ از دﺳﺖ ﻗﺮﯾﺶ ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮای آﻧﺎن ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯽداد و ﺟﻨﮓھﺎﯾﯽ را ﮐﻪ در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﯿﺰ‬
‫ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﺮد() ‪.(١‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬آنھﺎ ﺑﺮای ﭘﺬﯾﺮش اﺳﻼم اﻇﮫﺎر آﻣﺎدﮔﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺷﺮاﯾﻂ ذﯾﻞ را ﻧﯿﺰ ﻋﺮﺿﻪ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -۱‬زﻧﺎ ﺑﺮای ﻣﺎ ﺟﺎﯾﺰ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ اﻏﻠﺐ ﻣﺎ ﻣﺠﺮد ھﺴﺘﯿﻢ و از اﯾﻦ ﭼﺎرهای‬
‫ﻧﺪارﯾﻢ؛‬
‫‪ -۲‬ﺗﻤﺎم درآﻣﺪ و اﺳﺒﺎب ﻣﻌﺎش ﻗﺒﯿﻠﮥ ﻣﺎ در رﺑﺎ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻟﺬا ﺧﻮردن رﺑﺎ ﻧﯿﺰ‬
‫ﺟﺎﯾﺰ ﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫‪ -۳‬از ﻧﻮﺷﯿﺪن ﺷﺮاب ﻣﻨﻊ ﻧﺸﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﺤﺼﻮل ﺷﮫﺮ ﻣﺎ اﻧﮕﻮر اﺳﺖ و‬
‫ﺑﺰﮔﺘﺮﯾﻦ ﺗﺠﺎرت ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ھﻤﯿﻦ اﺳﺖ؛‬
‫آن ﺣﻀﺮت ج اﯾﻦ ھﺮﺳﻪ ﺷﺮط را رد ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه آنھﺎ اﻇﮫﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ اﯾﻦ‬
‫ﺷﺮطھﺎ را ﭘﺲ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬وﻟﯽ ﺳﺆاﻟﯽ دﯾﮕﺮ دارﯾﻢ و آن اﯾﻦ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﺒﻮد ﻣﺎ )ﻣﻨﺎت‬
‫ﺑﺰﮔﺘﺮﯾﻦ ﺑﺖ ﻃﺎﺋﻒ( ﭼﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﯿﺪ؟ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ .‬آنھﺎ از‬
‫ﺷﻨﯿﺪن اﯾﻦ ﺟﻮاب ﺳﺨﺖ ﻣﺘﺤﯿﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﮕﺮ ﮐﺴﯽ ﺗﻮان اﯾﻦ را دارد ﮐﻪ ﺧﺪای ﺑﺰرگ‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود ﺑﺎب ﺗﺤﺰﯾﺐ اﻟﻘﺮآن‪.‬‬

 ‫‪٤٧‬‬ ‫ﻫﯿﺄتﻫﺎی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻋﺮب در ﻣﺤﻀﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج‬

‫آﻧﺎن را ﻣﻮرد ﺗﻌﺪی ﻗﺮار دھﺪ؟ اﻇﮫﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﻌﺒﻮد ﻣﺎ اﻃﻼع ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻗﺼﺪی دارﯾﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺷﮫﺮ را وﯾﺮان ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ س ﺗﺎب ﻧﯿﺎورد و‬
‫اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﭼﻘﺪر اﻓﺮادی ﺟﺎھﻞ و ﻧﺎدان ھﺴﺘﯿﺪ‪» .‬ﻣﻨﺎت« ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﺳﻨﮓ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آنھﺎ در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ! ﻣﺎ ﻧﺰد ﺗﻮ ﻧﯿﺎﻣﺪهاﯾﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت ج ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﺎ‬
‫ﺑﺎ ﻣﻨﺎت ﮐﺎری ﻧﺪارﯾﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ھﺮﭼﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﯿﺪ ﺑﺎ وی ﺑﮑﻨﯿﺪ وﻟﯽ ﻣﺎ را از اﻗﺪام در اﯾﻦ‬
‫ﻣﻮرد ﻣﻌﺬور ﻗﺮار دھﯿﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ج اﯾﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ آﻧﺎن را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ) ‪.(١‬‬
‫آﻧﺎن درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ از ﻧﻤﺎز‪ ،‬زﮐﺎت و ﺟﮫﺎد ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺎف ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻋﻔﻮ از ﻧﻤﺎز ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ھﯿﭻ وﺟﻪ اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ ﻧﺒﻮد‪ ،‬زﯾﺮا در ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﭘﻨﺞ ﺑﺎر ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪ وﻟﯽ زﮐﺎت در‬
‫ﺳﺎل ﯾﮏ ﺑﺎر ﻓﺮض اﺳﺖ و ﺟﮫﺎد ھﻢ ﻓﺮض ﮐﻔﺎﯾﻪ اﺳﺖ و ﺑﺮ ھﺮ ﺷﺨﺺ واﺟﺐ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬در آن ﻣﻮﻗﻊ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ دو اﻣﺮ ﻣﺠﺒﻮر ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮد ﮐﻪ ھﺮﮔﺎه آﻧﺎن‬
‫اﺳﻼم را ﻗﺒﻮل ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬رﻓﺘﻪ‪ ،‬رﻓﺘﻪ در آنھﺎ ﺻﻼﺣﯿﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪﺳﻮی اﻧﺠﺎم ﻓﺮاﯾﺾ‬
‫و اﺣﮑﺎم آن ﮔﺎم ﺑﺮﺧﻮاھﻨﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺟﺎﺑﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ واﻗﻌﻪ از رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬
‫ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ھﺮﮔﺎه اﯾﻦھﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬زﮐﺎت ﻧﯿﺰ ﺧﻮاھﻨﺪ داد و در ﺟﮫﺎد ﻧﯿﺰ‬
‫ﺷﺮﮐﺖ ﺧﻮاھﻨﺪ ﮐﺮد) ‪) .(٢‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﭘﺲ از دو ﺳﺎل در ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع ھﯿﭻ ﻓﺮدی از ﺛﻘﯿﻔﯿﺎن‬
‫ﻧﺒﻮد ﮐﻪ اﺳﻼم را ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ() ‪.(٣‬‬
‫وﻗﺘﯽ ھﯿﺄت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﺛﻘﯿﻒ از ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻃﺎﺋﻒ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬
‫اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن و ﻣﻐﯿﺮه ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﻃﺒﻖ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺑﺖ ﺑﺰرگ ﻃﺎﺋﻒ‪» ،‬ﻣﻨﺎت« را‬
‫درھﻢ ﺷﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻐﯿﺮه ﺑﻪ ﻃﺎﺋﻒ رﻓﺖ و ﭼﻮن ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺘﮑﺪه را وﯾﺮان ﺳﺎزد‪ ،‬زﻧﺎن ﻃﺎﺋﻒ‬
‫در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺳﺮ ﺑﺮھﻨﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﻮﺣﻪ و ﺷﯿﻮن ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬از ﺧﺎﻧﻪھﺎ ﺑﯿﺮون آﻣﺪﻧﺪ و ﺷﺮوع‬
‫) ‪(٤‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن اﯾﻦ ﺳﺮودھﺎ ﮐﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫أﺳـــﻠﻤﻬﺎ اﻟﺮﺿـــﺎع‬ ‫أﻻ أﺑﻜــﲔ دﻓــﺎع‬

‫ﻟـــــــــــــــــﻢ ﳛﻨــــــــــــــــﻮا اﻟـــــــــــــــــﻤﺼﺎع‬

‫‪ -١‬زاداﻟﻤﻌﺎد ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻣﻐﺎزی ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺨﺮاج واﻹﻣﺎرة‪ ،‬ﺑﺎب ﻣﺎ ﺟﺎء ﻓﯽ ﺧﺒﺮ اﻟﻄﺎﺋﻒ‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﻹﺻﺎﺑﺔ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺟﺒﯿﺮ ﺑﻦ ﺣﯿﻪ ﺛﻘﻔﯽ‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮی‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٤٨‬‬
‫»ﺑﺮ ﻣﺮدم ﻃﺎﺋﻒ ﮔﺮﯾﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ دون ھﻤﺘﺎن‪ ،‬ﻣﻌﺒﻮدان ﺧﻮد را ﺑﻪ دﺳﺖ دﺷﻤﻨﺎن‬
‫ﺳﭙﺮدﻧﺪ و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﺎن ﺻﻒآراﯾﯽ ﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫داﺷﺘﻦ زﻧﺎن ﺑﺴﯿﺎر در ﻣﯿﺎن اﻋﺮاب ﺧﯿﻠﯽ ﻣﺮﺳﻮم ﺑﻮد‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﺳﺮداران ﺛﻘﯿﻒ ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫»ﻏﯿﻼن ﺑﻦ ﺳﻠﻤﻪ«‪ ،‬ده زن داﺷﺖ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ ﻃﺒﻖ اﺣﮑﺎم اﺳﻼم اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ ﭼﮫﺎر‬
‫زن را رھﺎ ﮐﺮد و از آنھﺎ ﺟﺪا ﺷﺪ) ‪.(١‬‬

‫ﻫﯿﺄت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﻧﺠﺮان )ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮی(‬

‫»ﻧﺠﺮان« ﻧﺎم ﻣﻨﻄﻘﻪ وﺳﯿﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻣﮑﻪ ﻣﻌﻈﻤﻪ ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﮥ ھﻔﺖ ﻣﻨﺰل ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﯾﻤﻦ ﻗﺮار دارد و در آﻧﺠﺎ اﻋﺮاب ﻣﺴﯿﺤﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﮐﻠﯿﺴﺎی ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﻮد‬
‫ﮐﻪ آن را ﮐﻌﺒﻪ ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﺪﻧﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﺮم ﺧﺎﻧﮥ ﮐﻌﺒﻪ ﺑﺮاﯾﺶ ﺣﺮﻣﯽ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن و رھﺒﺮان ﺑﺰرگ ﻣﺬھﺒﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻟﻘﺐ »ﺳﯿﺪ« و »ﻋﺎﻗﺐ« ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬در‬
‫آﻧﺠﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﯿﺎن اﻋﺮاب ھﯿﭻ ﻣﺮﮐﺰی ﺑﺮای ﻣﺴﺤﯿﺖ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ آن‪ ،‬ﻋﻈﻤﺖ و‬
‫اﺣﺘﺮام ﻧﺪاﺷﺖ‪» ،‬اﻋﺸﯽ« در ﺷﺄن وی ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﺣﺘـــــــــــﻰ ﺗﻨـــــــــــﺎﺧﻲ ﺑﺄﺑﻮاﺑــــــــــــﻬﺎ‬ ‫وﻛﻌﺒــــــﺔ ﻧﺠــــــﺮان ﺣــــــﺘﻢ ﻋﻠﻴــــــﻚ‬

‫وﻗﻴﺴــــــــــﺎﻫﻢ ﺧــــــــــﲑا وﺑﺎﺑـــــــــــﻬﺎ‬ ‫ﺗــــــﺰور ﻳﺰﻳــــــﺪا وﻋﺒــــــﺪ اﻟـــــــﻤﺴﻴﺢ‬

‫اﯾﻦ ﮐﻌﺒﻪ از ﺳﯿﺼﺪ ﺗﺨﺘﻪ ﭘﻮﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﮔﻨﺒﺪ ﺗﮫﯿﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ھﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﺣﺪود آن‬
‫وارد ﻣﯽﺷﺪ در اﻣﺎن ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ .‬درآﻣﺪ ﺳﺎﻻﻧﻪ آن از ﻣﺤﻞ اوﻗﺎف‪ ،‬دوﯾﺴﺖ ھﺰار دﯾﻨﺎر‬
‫ﺑﻮد) ‪ .(٢‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻧﺎﻣﻪای ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﺮﻗﻮم داﺷﺖ و آنھﺎ را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﮐﺮد‪ .‬ﯾﮏ‬
‫ھﯿﺄت ﺷﺼﺖ ﻧﻔﺮه از ﻣﺤﺎﻓﻈﺎن آن ﮐﻌﺒﻪ و ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن ﻣﺬھﺒﯽ ﻋﺎزم ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت آنھﺎ را در ﻣﺴﺠﺪ اﺳﮑﺎن داد‪ .‬ﭘﺲ از ﻟﺤﻈﺎﺗﯽ وﻗﺖ‬
‫ﻧﻤﺎز ﻓﺮا رﺳﯿﺪ و آنھﺎ ﻧﯿﺰ ﻗﺼﺪ ادای ﻧﻤﺎز ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺪ آﻧﺎن را ﻣﻨﻊ ﮐﻨﻨﺪ وﻟﯽ‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﮕﺬارﯾﺪ ﺗﺎ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ رو ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﺸﺮق ﮐﺮده و ﻧﻤﺎز‬
‫ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺣﺎرﺛﻪ ﺑﺰرگ ﮐﻠﯿﺴﺎ و ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺤﺘﺮم و ﻓﺎﺿﻞ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﯿﺼﺮ روم ﺑﻪ او‬
‫اﯾﻦ ﻣﻘﺎم را داده و ﺑﺮاﯾﺶ ﮐﻠﯿﺴﺎ و ﻣﻌﺒﺪی ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد) ‪ .(٣‬آﻧﺎن از رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻣﺴﺎﺋﻞ‬

‫‪ -١‬ﺟﺎﻣﻊ ﺗﺮﻣﺬی و اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﻨﮑﺎح‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﻌﺠﻢ اﻟﺒﻠﺪان‪ ،‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎری ذﮐﺮ وﻓﺪ ﻧﺠﺮان‪.‬‬
‫‪ -٣‬زاداﻟﻤﻌﺎد‪.‬‬
 ‫‪٤٩‬‬ ‫ﻫﯿﺄتﻫﺎی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻋﺮب در ﻣﺤﻀﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج‬

‫ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ و آنﺣﻀﺮت ﻃﺒﻖ وﺣﯽ‪ ،‬ﺑﻪ آنھﺎ ﭘﺎﺳﺦ داد‪ .‬در دوران اﻗﺎﻣﺖ آنھﺎ در‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ‪ ،‬ھﺸﺘﺎد آﯾﮥ اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﺳﻮرۀ آل ﻋﻤﺮان ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ آﯾﺎت ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت آنھﺎ ﭘﺎﺳﺦ‬
‫داده ﺷﺪ‪ .‬و در آﯾﮥ ذﯾﻞ ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﺷﺪﻧﺪ‪:‬‬
‫َ‬
‫َ َ َ ۡ ْ َ ٰ َ َ َ َ ٓ َ ۡ َ َ َ َ ۡ َ ُ ۡ َّ َ ۡ ُ َ َّ َّ َ َ َ‬ ‫ُ ۡ َ ٰٓ َ ۡ َ ۡ َ‬
‫ب �عالوا إِ� � ِمةٖ سواء ِۢ بيننا و�ين�م �� �عبد إِ� ٱ� و�‬ ‫ٰ‬
‫﴿قل �أهل ٱلكِ� ِ‬
‫َّ َ َ َ َّ ۡ ْ َ ُ ُ ْ‬ ‫َ‬
‫َۡ ُ َ َۡ ً َۡ ٗ ّ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ ٗ َ َّ‬ ‫�ُ ۡ َ‬
‫ون ٱ�ِۚ فإِن تولوا �قولوا‬ ‫خذ �عضنا �عضا أر�ا�ا مِن د ِ‬ ‫�ك بِهِۦ ش�ٔا َو� َ�ت ِ‬ ‫ِ‬
‫ۡ َ ُ ْ َ َّ ُ ۡ ُ َ‬
‫ٱشهدوا ب ِ�نا مسل ِمون ‪] ﴾٦٤‬آل ﻋﻤﺮان‪.[۶۴ :‬‬
‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ای اھﻞ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ ﺑﻪﺳﻮی ﮐﻠﻤﻪای ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ و آن اﯾﻦ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺰ ﺧﺪا ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ را ﻧﭙﺮﺳﺘﯿﻢ و ﺑﺎ او ﺷﺮک ﻧﻮرزﯾﻢ و ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺎ ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ را ﻏﯿﺮ‬
‫از ﺧﺪا رب ﻗﺮار ﻧﺪھﯿﻢ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ ﮔﻮاه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺎ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯿﻢ«‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت داد‪ ،‬اﻇﮫﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﮐﻪ از اول‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدهاﯾﻢ! آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﺷﻤﺎ ﺻﻠﯿﺐ را ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪ‪ ،‬ﻋﯿﺴﯽ ﻣﺴﯿﺢ را‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﺪا ﻣﯽداﻧﯿﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﺷﯿﺪ؟ وﻗﺘﯽ آنھﺎ ﻗﺎﻧﻊ ﻧﺸﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺑﺮاﺳﺎس وﺣﯽ ﺑﻪ آنھﺎ ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد ﻣﺒﺎھﻠﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ ﺧﺎﻧﻮادهھﺎی‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﯽآورﯾﻢ و دﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ھﺮﮐﺲ دروﻏﮕﻮ اﺳﺖ ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ وی ﺑﺎد‪:‬‬
‫ۡ ۡ َُۡ َ َ ْ َ ُ َ ٓ َ‬ ‫ٓ‬ ‫ٓ َ‬ ‫َ‬
‫﴿� َم ۡن َحا َّجك �ِيهِ مِ ۢن َ� ۡع ِد َما َجا َء َك م َِن ٱلعِل ِم �قل � َعال ۡوا ن ۡدع � ۡ� َنا َءنا‬
‫ََََۡٓ ُ ۡ َ َ ََٓ َ َ َٓ ُ ۡ ََ ُ َ َ ََ ُ َ ُ‬
‫� ۡم ُ� َّم نَ ۡب َته ۡل َ� َن ۡج َعل َّل ۡع َن َ‬
‫ت‬ ‫ِ‬ ‫و��ناء�م و� ِساءنا و� ِساء�م وأنفسنا وأنفس‬
‫َّ َ َ ۡ َ‬
‫� ٰ ِذ� َ‬
‫� ‪] ﴾٦١‬آل ﻋﻤﺮان‪.[۶۱ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ٱ�ِ � ٱل‬
‫»ﭘﺲ ھﺮﮐﺲ ﺑﻌﺪ از آﻣﺪن ﻋﻠﻢ ﻧﺰد ﺗﻮ ﺟﺪال ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ ﺗﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺎ و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺷﻤﺎ‪ ،‬زﻧﺎن ﻣﺎ و زﻧﺎن ﺷﻤﺎ و ﺧﻮد ﻣﺎ و ﺧﻮد ﺷﻤﺎ ﮔﺮد آﯾﯿﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﺒﺎھﻠﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪،‬‬
‫ﭘﺲ ﻧﻔﺮﯾﻦ اﻟﻠﻪ را ﺑﺮ دروﻏﮕﻮﯾﺎن ﻗﺮار دھﯿﻢ«‪.‬‬
‫وﻟﯽ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ و ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﯿﻦ ش را ﺑﺎ ﺧﻮد آورد و ﺑﻪ ﻗﺼﺪ‬
‫ً‬
‫ﻣﺒﺎھﻠﻪ ﺑﯿﺮون ﺷﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از آنھﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺒﺎھﻠﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﺷﺨﺺ واﻗﻌﺎ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺮای ھﻤﯿﺸﻪ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬آنھﺎ راﺿﯽ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺧﺮاج‬
‫ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﻣﺮ ﭘﯿﻤﺎن ﺻﻠﺢ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٥٠‬‬

‫ﻫﯿﺄت ﺑﻨﻮاﺳﺪ‪ ،‬ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮی‬

‫اﯾﻦ ھﻤﺎن ﻗﺒﯿﻠﻪای اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺟﻨﮓھﺎ ﯾﺎر و ﯾﺎور ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻮد‪» .‬ﻃﻠﯿﺤﻪ ﺑﻦ ﺧﻮﻟﯿﺪ«‬
‫ﮐﻪ در زﻣﺎن ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ س ادﻋﺎی ﻧﺒﻮت ﮐﺮد‪ ،‬از ھﻤﯿﻦ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﻮد‪ .‬در ﺳﺎل ﻧﮫﻢ‬
‫ھﺠﺮی آنھﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ و ھﯿﺄﺗﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ج ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺗﺎ آن ﻣﻮﻗﻊ‬
‫ھﻨﻮز ﻣﻐﺰ آنھﺎ ﺳﺮﺷﺎر از ﻏﺮور و ﺧﻮدﺑﯿﻨﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن آنھﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬
‫ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﻟﮫﺠﮥ اﺣﺴﺎن و ﻣﻨﺖﮔﺬاری اﻇﮫﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﻧﺰد ﻣﺎ‬
‫ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﯾﺪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ آﻣﺪهاﯾﻢ و اﺳﻼم را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﯿﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه آﯾﮥ ذﯾﻞ ﻧﺎزل ﺷﺪ و‬
‫ﺑﻪ آﻧﺎن ﺗﺬﮐﺮ داد‪:‬‬
‫َ ُ ُّ َ َ َ ۡ َ َ ۡ َ ۡ َ ُ ْ ُ َّ َ ُ ُّ ْ َ َ ۡ َ َ ُ َ َّ ُ َ ُ ُّ َ َ ۡ ُ ۡ َۡ‬
‫� إِس�ٰم�م� ب ِل ٱ� �من علي�م أن‬ ‫﴿�منون عليك أن أسلم ۖوا قل � �منوا َّ‬
‫َ َ ُ ۡ ۡ َ‬
‫ي�ٰن إن ُك ُ‬
‫نت ۡم َ� ٰ ِد� َ‬
‫ِ� ‪] ﴾١٧‬اﻟﺤﺠﺮات‪.[۱۷ :‬‬ ‫هدٮٰ�م ل ِِ� ِ ِ‬
‫»ﺑﺎ اﺳﻼم ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻣﻨﺖ ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮ ﻣﺴﻠﻤﺎنﺷﺪن ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺮ ﻣﻦ ﻣﻨﺖ‬
‫ﻧﮕﺬارﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻨﺖ ﻣﯽﻧﮫﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪﺳﻮی اﯾﻤﺎن راھﻨﻤﺎﯾﯽ ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ راﺳﺘﮕﻮ ھﺴﺘﯿﺪ«‪.‬‬

‫ﻫﯿﺄت ﺑﻨﻮﻓﺰاره‪ ،‬ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮی‬

‫اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻠﻪ از ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﻘﺘﺪر و ﻣﻐﺮور ﺑﻮد‪» .‬ﻋﯿﯿﻨﻪ ﺑﻦ ﺣﺼﻦ« از ھﻤﯿﻦ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫ﻗﺒﯿﻠﻪ در رﻣﻀﺎن ﺳﺎل ﻧﮫﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج از ﻏﺰوۀ ﺗﺒﻮک ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و اﺳﻼم را ﻗﺒﻮل ﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬

‫ﻫﯿﺄت ﮐﻨﺪه‪ ،‬ﺳﺎل دﻫﻢ ﻫﺠﺮی‬

‫»ﺣﻀﺮﻣﻮت« ﺷﮫﺮی در اﻃﺮاف ﯾﻤﻦ ﺑﻮد‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﺧﺎﻧﺪان »ﮐﻨﺪی« ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در آن ﻣﻮﻗﻊ ﺣﺎﮐﻢ اﯾﻦ ﺧﺎﻧﺪان »اﺷﻌﺚ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ« ﺑﻮد‪ .‬او در ﺳﺎل دھﻢ‬
‫ھﺠﺮی ﺑﺎ ھﺸﺘﺎد ﺳﻮار ﺑﺎ ﺷﻮﮐﺖ و دﺑﺪﺑﮥ ﺧﺎﺻﯽ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺷﺎلھﺎی اﺑﺮﯾﺸﻤﯿﻦ ﺳﺎﺧﺖ‬
‫ً‬
‫ﺣﯿﺮه‪ ،‬ﺑﺮ روی ﺷﺎﻧﻪھﺎی ﺧﻮد اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه رﺳﺎﻟﺖ ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﻗﺒﻼ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت ج آﻧﺎن را ﺑﺎ آن وﺿﻊ ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮد‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﮕﺮ‬

‫‪ -١‬زرﻗﺎﻧﯽ‪.‬‬
 ‫‪٥١‬‬ ‫ﻫﯿﺄتﻫﺎی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻋﺮب در ﻣﺤﻀﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج‬
‫ً‬
‫ﺷﻤﺎ ﻗﺒﻼ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺸﺪهاﯾﺪ؟ آﻧﺎن اﻇﮫﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪ :‬آری! آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭘﺲ اﯾﻦ‬
‫ً‬
‫ﺷﺎلھﺎی اﺑﺮﯾﺸﻤﯿﻦ ﭼﯿﺴﺘﻨﺪ؟ آﻧﺎن ﻓﻮرا ﺷﺎلھﺎ را ﭘﺎره ﮐﺮده ﺑﺮ زﻣﯿﻦ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ س در دوران ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻮد »ام ﻓﺮوه« ﺧﻮاھﺮ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ازدواج او‬
‫درآورد‪ .‬وی ھﻨﮕﺎم ﺟﺸﻦ ازدواج ﺑﻪ ﺑﺎزار ﺷﺘﺮان رﻓﺖ و ھﺮ ﺷﺘﺮی را ﮐﻪ ﻣﯽدﯾﺪ ﺑﺎ‬
‫ﺷﻤﺸﯿﺮ از دم ﺗﯿﻎ ﻣﯽﮔﺬراﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﻟﺤﻈﺎﺗﯽ دهھﺎ ﺷﺘﺮ را ذﺑﺢ ﮐﺮد و ﺑﺮ زﻣﯿﻦ اﻧﺪاﺧﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺮدم از اﯾﻦ ﻋﻤﻞ وی ﻣﺘﺤﯿﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬او اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﻦ در ﺷﮫﺮی ﮐﻪ در آﻧﺠﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدم‪ ،‬ﻣﯽﺑﻮدم در اﯾﻦ ﻣﺮاﺳﻢ ﻃﻮری دﯾﮕﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﺮدم‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﮫﺎی ﺷﺘﺮان را ﭘﺮداﺧﺖ‬
‫ﮐﺮد و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺷﺘﺮان دﻋﻮت وﻟﯿﻤﻪ ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻨﺪ) ‪ .(٢‬وی در ﺟﻨﮓ ﻗﺎدﺳﯿﻪ و‬
‫ﯾﺮﻣﻮک ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺖ و در ﺟﻨﮓ ﺻﻔﯿﻦ ﺑﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ س ھﻤﺮاه ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻫﯿﺄت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﻋﺒﺪاﻟﻘﯿﺲ‬

‫ً‬
‫ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﻗﺒﻼ ذﮐﺮ ﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺳﺎﮐﻦ ﺑﺤﺮﯾﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ اﺳﻼم از ﻣﺪتھﺎ‬
‫ﭘﯿﺶ ﻧﻔﻮذ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﺳﯿﺰده ﻧﻔﺮ از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻠﻪ در ﺣﺪود ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ج در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﻨﻮره ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﭼﻪ‬
‫ﮐﺎره ھﺴﺘﯿﺪ؟ آنھﺎ اﻇﮫﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﻣﺎ از ﺧﺎﻧﺪان »رﺑﯿﻌﻪ« ھﺴﺘﯿﻢ‪،‬‬
‫ً‬
‫آنﺣﻀﺮت ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬مﺮﺣﺒﺎ ﻻ ﺧﺰاﻳﺎ وﻻ ﻧﺪا�«‪ .‬ﺳﭙﺲ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ!‬
‫ﺑﺤﺮﯾﻦ‪ ،‬ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺎ ﺑﺴﯿﺎر دور اﺳﺖ و در ﻣﺴﯿﺮ راه‪ ،‬ﮐﻔﺎر ﻗﺒﯿﻠﻪ »ﻣﻀﺮ« اﻗﺎﻣﺖ داردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎ‪ ،‬ﺟﺰ در ﻣﺎهھﺎی ﺣﺮام در دﯾﮕﺮ ﻣﺎهھﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﯿﺎﯾﯿﻢ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﻠﻘﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫و ﺑﯿﺎﻣﻮزﯾﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ آنھﺎ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﯿﻢ و ﺑﻪ ھﻤﻮﻃﻨﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﻧﯿﺰ آنھﺎ را ﺗﻌﻠﯿﻢ دھﯿﻢ‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﭼﮫﺎر ﭼﯿﺰ ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻣﯽدھﻢ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﺧﺪا را ﺑﻪ ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮐﻨﯿﺪ؛‬
‫‪ -۲‬ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ؛‬
‫‪ -۳‬روزه ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ؛‬
‫‪ -۴‬ﺧﻤﺲ ﺑﺪھﯿﺪ؛‬

‫‪ -١‬اﺑﻦ ھﺸﺎم وﻓﺪ ﮐﻨﺪه‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺻﺎﺑﻪ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٥٢‬‬
‫و از ﭼﮫﺎر ﭼﯿﺰ ﻣﻨﻊ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪:‬‬
‫‪ -۱‬از ّدﺑﺎ؛‬
‫‪ -۲‬از ﺣﻨﺘﻢ؛‬
‫‪ -۳‬از ﻧﻘﯿﺮ؛‬
‫‪ -۴‬از ﻣﺰﻓﺖ؛‬
‫َُﱠ‬ ‫ُ‬
‫» ُد ّﺑﺎ«‪» ،‬ﺣﻨﺘﻢ«‪» ،‬ﻧﻘﯿﺮ« و »ﻣﺰﻓﺖ« اﯾﻦھﺎ‪ ،‬اﻧﻮاع ﻇﺮوﻓﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺮبھﺎ در آنھﺎ‬
‫ﺷﺮاب ﺗﮫﯿﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺎدت ﻣﺒﺎرک رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ در ھﺮ ﻗﺒﯿﻠﻪای ھﺮ‬
‫ﻧﻮع ﻋﯿﻮﺑﯽ اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﻮﻋﻈﻪ و اﻧﺪرزھﺎی ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ آن ﻗﺒﯿﻠﻪ‪ ،‬آن ﻣﻌﺎﯾﺐ را‬
‫ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺗﻌﺠﺐ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج ﭼﺮا اﯾﻦ ﻇﺮوف را ﺗﺨﺼﯿﺺ ﮐﺮدﻧﺪ؟‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ از اﯾﺸﺎن ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﺷﻤﺎ در ﻣﻮرد »ﻧﻘﯿﺮ« ﭼﻪ ﻣﯽداﻧﯿﺪ؟ اﯾﺸﺎن‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻇﺮﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﭼﻮب درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ ﺗﮫﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ و در آن آب ﻣﯽرﯾﺰﯾﺪ‬
‫وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻏﻠﯿﺎن ﻣﯽآﯾﺪ آن را ﻣﯽﻧﻮﺷﯿﺪ و ﺑﺮ ﺑﺮادران ﺧﻮد ﺷﻤﺸﯿﺮ ﻣﯽﮐﺸﯿﺪ«‪.‬‬
‫ً‬
‫اﺗﻔﺎﻗﺎ در آن ﻣﯿﺎن ﻣﺮدی ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺑﺮ ﭘﯿﺸﺎﻧﯽاش ﻧﺸﺎن‬
‫زﺧﻢ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﻮد ﮐﻪ از ﺷﺮﻣﻨﺪﮔﯽ آن را ﻣﺨﻔﯽ ﻧﮕﻪ ﻣﯽداﺷﺖ) ‪.(١‬‬
‫در ﺑﻌﻀﯽ رواﯾﺎت ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد »ﻋﺒﺪاﻟﻘﯿﺲ« از آنﺣﻀﺮت ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﭼﻪ‬
‫ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﺑﻨﻮﺷﯿﻢ؟ در ﺟﻮاب ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺆال‪ ،‬آنﺣﻀﺮت اﯾﻦ ﭼﮫﺎر ﭼﯿﺰ را ﺑﯿﺎن ﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(٢‬‬

‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﺑﻨﻮﻋﺎﻣﺮ‪ ،‬ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮی‬

‫ﻗﺒﯿﻠﮥ »ﺑﻨﻮﻋﺎﻣﺮ« ﺷﺎﺧﻪای از ﻗﺒﯿﻠﮥ ﻣﻌﺮوف ﻋﺮب‪» ،‬ﻗﯿﺲ ﺑﻦ ﻋﯿﻼن« ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﻮﻋﺎﻣﺮ‬
‫دارای ﺳﻪ رﺋﯿﺲ ﺑﻮد‪» .‬ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﻃﻔﯿﻞ«‪» ،‬ارﺑﺪ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ« و »ﺟﺒﺎر ﺑﻦ ﺳﻠﻤﯽ«‪» .‬ﻋﺎﻣﺮ«‬
‫ً‬
‫و »ارﺑﺪ« ﻓﻘﻂ ﺧﻮاھﺎن ُﭘﺴﺖ و ﻣﻘﺎم ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ھﻤﺎن ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ﺑﺎﻋﺚ ﻓﺘﻨﻪھﺎی‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب اﻹﯾﻤﺎن‪.‬‬

‫‪ -٢‬در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ و دﯾﮕﺮ ﮐﺘﺐ ﺻﺤﺎح‪ ،‬ﻧﺎم اﯾﻦ وﻓﺪ »ﻋﺒﺪاﻟﻘﯿﺲ« ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪» .‬اﺑﻦ ﻣﻨﺪه«‪،‬‬
‫»دوﻻﺑﯽ« و ﻏﯿﺮه ھﯿﺄﺗﯽ دﯾﮕﺮ از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻠﻪ را ذﮐﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ در آن ﭼﮫﻞ ﻧﻔﺮ ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫روی ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ ﻗﺴﻄﻼﻧﯽ ﺑﺮای اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻠﻪ دو ھﯿﺄت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ذﮐﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اوﻟﯽ در‬
‫ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ھﺠﺮی و دوﻣﯽ در ﺳﺎل دھﻢ ھﺠﺮی ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آن ﺣﻀﺮت ﺷﺮﻓﯿﺎب ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در‬
‫ً‬
‫ﮐﺘﺎب اﻟﻤﻐﺎزی ﻋﯿﻨﺎ ھﻤﯿﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ را اﻧﺠﺎم داده‪ ،‬وﻟﯽ در ﺷﺮح ﮐﺘﺎب اﻹﯾﻤﺎن ﺳﻌﯽ ﮐﺮده ھﺮدو‬
‫رواﯾﺖ را ﯾﮑﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪٥٣‬‬ ‫ﻫﯿﺄتﻫﺎی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻋﺮب در ﻣﺤﻀﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج‬

‫ﻣﺘﻌﺪدی ﺷﺪه ﺑﻮد و در اﯾﻦ وﻗﺖ ھﻢ ﺑﺎ ﺳﻮء ﻧﯿﺖ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺟﺒﺎر و ﺳﺎﯾﺮ اﻓﺮاد ﻗﺒﯿﻠﻪ‬
‫دارای ُﺣﺴﻦ ﻧﯿﺖ و ﻃﺎﻟﺐ ﺻﺪاﻗﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﯿﮫﻤﺎن ﯾﮑﯽ از زﻧﺎن‬
‫ﺧﺎﻧﺪان »ﺳﻠﻮل« ﺷﺪ‪ .‬ﺟﺒﺎر و ﺻﺤﺎﺑﯽ ﻣﻌﺮوف‪ ،‬ﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ از ﻣﺪتھﺎ ﺑﺎھﻢ دوﺳﺖ و‬
‫آﺷﻨﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ وی ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﯿﺰده ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ وارد ﺷﺪ و‬
‫ﮐﻌﺐ آنھﺎ را ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﻮﻋﺎﻣﺮ در ﻃﯽ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ آنﺣﻀﺮت ج ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻄﺎب ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ » :‬ﹶأﻧ ﹶ‬
‫ﹾﺖ ﹶﺳﻴﱢﺪﻧﹶﺎ« ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺷﻤﺎ آﻗﺎی ﻣﺎ ھﺴﺘﯿﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آﻗﺎ ﺧﺪا اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺎن دوﺑﺎره اﻇﮫﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺟﻨﺎﺑﻌﺎﻟﯽ از ھﻤﮥ ﻣﺎ اﻓﻀﻞ و ﺳﺮور ﻣﺎ ھﺴﺘﯿﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ھﻨﮕﺎم ﺗﮑﻠﻢ ﻣﻮاﻇﺐ‬
‫ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮔﺮﻓﺘﺎر دام ﺷﯿﻄﺎن ﻧﺸﻮﯾﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻦ ﺗﮑﻠﻒ و ﺗﻤﻠﻖ ھﻢ ﯾﮏ ﻧﻮع دروغ اﺳﺖ) ‪.(١‬‬
‫ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﻃﻔﯿﻞ اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﯾﺎ ﻣﺤﻤﺪ! از ﺳﻪ ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد ﯾﮑﯽ را ﺑﺎﯾﺪ ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﺪ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦھﺎ و ﺻﺤﺮاﻧﺸﯿﻨﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﻨﯿﺪ و ﻣﻦ ﺑﺮ اھﻞ ﺷﮫﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻢ؛‬
‫‪ -۲‬اﮔﺮ اﯾﻦ را ﻗﺒﻮل ﻧﻤﯽﮐﻨﯽ ﭘﺲ ﻣﺮا ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﺑﻌﺪ از ﺧﻮد ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ؛‬
‫‪ -۳‬اﮔﺮ اﯾﻦ را ھﻢ ﻗﺒﻮل ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻦ ﻣﺮدان ﻗﺒﯿﻠﮥ ﻏﻄﻔﺎن را آورده و ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﺧﻮاھﻢ ﮐﺮد؛‬
‫ً‬
‫ﻋﺎﻣﺮ ﻗﺒﻼ ﺑﻪ »ارﺑﺪ« ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﺸﻐﻮل ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﯽﺷﻮم و ﺷﻤﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺤﻮی ﺑﺮ وی ﺣﻤﻠﻪ ﮐﻨﯿﺪ و او را از ﭘﺎ درآورﯾﺪ‪ .‬ﻋﺎﻣﺮ دﯾﺪ ﮐﻪ »ارﺑﺪ« ﻣﺒﮫﻮت و ﺑﯽﺗﺤﺮک‬
‫ﺷﺪه و ﺟﻼل و ﻋﻈﻤﺖ ﻧﺒﻮت دﯾﺪﮔﺎﻧﺶ را ﺧﯿﺮه ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ھﺮدو از آﻧﺠﺎ‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺧﺪاﯾﺎ! از ﺷﺮ اﯾﻦھﺎ ﻣﺮا ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﮐﻦ‪ .‬ﻋﺎﻣﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎری ﻃﺎﻋﻮن ﻣﺒﺘﻼ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮگ ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮ در ﻣﯿﺎن ﻋﺮبھﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﻨﮓ و ﺳﺮاﻓﮑﻨﺪﮔﯽ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻋﺎﻣﺮ دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ او را ﺑﺮ اﺳﺒﯽ ﺳﻮار ﮐﻨﻨﺪ و در ھﻤﺎن ﺣﺎل ھﻼک ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺒﺎر و ھﻤﺮاھﺎن وی ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﺪه و ﺑﻪ وﻃﻦ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ) ‪.(٢‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺸﮑﻮة ﺑﺎب اﻟﻤﻔﺎﺧﺮة ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از اﺑﻮداود‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﮔﻔﺘﮕﻮی ﻋﺎﻣﺮ و داﺳﺘﺎن ﻣﺮگ وی از ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﻧﻘﻞ ﮔﺮدﯾﺪه و ﺑﻘﯿﻪ وﻗﺎﯾﻊ از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق و‬
‫زرﻗﺎﻧﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٥٤‬‬
‫ﻫﯿﺄت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ »ﺣ َ‬
‫ﻤﯿﺮ« و ﻏﯿﺮه‬ ‫ِ‬
‫ﺣﻤﯿﺮیھﺎ دارای ﺣﮑﻮﻣﺖھﺎی ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮزﻧﺪان ﺳﻼﻃﯿﻦ » ِﺣﻤﯿﺮ«‬
‫ً‬
‫اﻣﯿﺮﻧﺸﯿﻦھﺎی ﮐﻮﭼﮑﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ داده و رﺳﻤﺎ ﻧﺎم ﺳﻠﻄﺎن را ﺑﺮ ﺧﻮد ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻟﻘﺐ‬
‫آﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﺮﺑﯽ »ﻗﯿﻞ« ﺑﻮد‪ .‬آﻧﺎن ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه رﺳﺎﻟﺖ ﻧﯿﺎﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮتج اﻋﺰام داﺷﺘﻨﺪ و اﻋﻼن ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ اﺳﻼم را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪاﯾﻢ‪ .‬در ھﻤﯿﻦ‬
‫دوران ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن »ﺑﮫﺮا«‪» ،‬ﺑﻨﻮﺑﮑﺎء« و ﻏﯿﺮه ھﻢ ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه رﺳﺎﻟﺖ ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫****‬
 ‫ۡ َ‬ ‫ُ ۡ َ َ ُ ْ َّ ٰ َ ٰ َ‬ ‫َ َ َ َّ ُ َّ َ َ ُ ْ‬
‫ت ليَ ۡس َتخل ِف َّن ُه ۡم ِ�‬
‫ِين َءامنوا مِن�م وع ِملوا ٱل�ل ِ� ِ‬ ‫﴿وعد ٱ� ٱ�‬
‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ۡ َ ۡ َ َ َّ‬ ‫َۡ‬
‫َ‬ ‫ٱ� ِ‬
‫هم﴾ ]اﻟﻨﻮر‪.[۵۵ :‬‬ ‫�ض كما ٱستخلف ٱ�ِين مِن �بل ِ ِ‬

‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻟﻬﯽ‬

‫ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ در زﻣﯿﻦ‬
 ‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻟﻬﯽ‬

‫ﺳﭙﯿﺪۀ ﺻﺒﺢ ﭘﺲ از ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﺷﺐ ﻧﻤﻮدار ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﺑﺮ ﺳﯿﺎه و ﺗﺎرﯾﮏ ﮐﻨﺎر‬
‫ﻣﯽرود‪ ،‬ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺗﺎﺑﺎن ﺑﻪ ھﻤﻪ ﺟﺎ ﻧﻮراﻓﺸﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺟﮫﺎن آ ﮐﻨﺪه از ﻇﻠﻤﺖھﺎ و‬
‫ﺗﺎرﯾﮑﯽھﺎی ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﺎﮔﮫﺎن ﺻﺒﺢ ﺳﻌﺎدت ﻃﻠﻮع ﮐﺮد و آﻓﺘﺎب ﺣﻖ و ﺻﺪاﻗﺖ‬
‫ﭘﺮﺗﻮ اﻓﮑﻨﯽ را آﻏﺎز ﻧﻤﻮد و ﻋﺮب ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪای ﯾﮕﺎﻧﻪ را ﺷﺮوع ﮐﺮده ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺗﺤﺖ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﯾﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ھﻢ وﻋﺪه ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮد ﮐﻪ‪:‬‬
‫َۡ‬ ‫ۡ َ‬ ‫ُ ۡ َ َ ُ ْ َّ ٰ َ ٰ َ‬ ‫َ َ َ َّ ُ َّ َ َ ُ ْ‬
‫�ض‬ ‫ت ليَ ۡس َتخل ِف َّن ُه ۡم ِ� ٱ� ِ‬ ‫ِين َءامنوا مِن�م وع ِملوا ٱل�ل ِ� ِ‬ ‫﴿وعد ٱ� ٱ�‬
‫َۡ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫ِن ل َ ُه ۡم د َ‬ ‫َۡ ۡ َ َُ َ ّ‬
‫ك َ َّ‬ ‫ٱس َت ۡخلَ َف َّٱ� َ‬
‫َك َما ۡ‬
‫� ل ُه ۡم‬ ‫ِين ُه ُم ٱ�ِي ٱرت ٰ‬ ‫ِين مِن �بل ِ ِهم و�م‬
‫� َف َر َ� ۡعدَ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡٗ‬ ‫َ َ ُ َ ّ َ َّ ُ ّ ۢ َ ۡ َ ۡ ۡ َ ۡ ٗ َ ۡ ُ ُ َ َ ُ ۡ ُ َ‬
‫�ا ۚ ومن‬ ‫��ون ِ� ش ٔ‬ ‫و�بدِ�هم ِمن �ع ِد خوف ِ ِهم أمنا ۚ �عبدون ِ� � � ِ‬
‫َ َ َُ َ َ ُ َۡ ُ َ‬
‫�ٰل ِك فأ ْو ٰٓ��ِك ه ُم ٱل�ٰسِقون ‪] ﴾٥٥‬اﻟﻨﻮر‪.[۵۵ :‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران از ﺷﻤﺎ وﻋﺪه داده اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﺎن را ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﺳﺎزد در‬
‫زﻣﯿﻦ ھﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﻗﺮار داد آﻧﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از آنھﺎ ﺑﻮدﻧﺪ و دﯾﻨﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮای‬
‫آﻧﺎن ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺳﯿﻄﺮه دھﺪ و ﺗﺮس آﻧﺎن را ﺑﻪ اﻣﻨﯿﺖ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﻓﻘﻂ ﻣﺮا‬
‫ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﻨﺪ و ﭼﯿﺰی را ﺑﺎ ﻣﻦ ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار ﻧﻤﯽدھﻨﺪ و ھﺮﮐﺲ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﯽ ﮐﻨﺪ‬
‫ﭘﺲ آﻧﺎن از ﮔﺮوه ﻓﺎﺳﻘﺎناﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻟﮫﯽ و ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ او در زﻣﯿﻦ از ﻟﻮازم ﻧﺒﻮت ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ دﻋﻮت‬
‫اﻟﮫﯽ ﺑﺎ دﯾﻮارھﺎی ﺳﯿﺎﺳﺖ ﮐﺸﻮری اﺻﻄﮑﺎک ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﯾﺎ وﻗﺘﯽ ﺻﻼح و اﻣﻨﯿﺖ‬
‫ﮐﺸﻮر در ﻣﺤﺎﺻﺮۀ ﻓﺴﺎد و ﻧﺎاﻣﻨﯽ و اﺿﻄﺮاب ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﻟﮫﯽ در ﻗﯿﺎﻓﮥ اﺑﺮاھﯿﻢ‬
‫و ﻣﻮﺳﯽ ﻧﻤﻮدار ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﻠﺖ و ﻣﻤﻠﮑﺖ را از ﺑﺮدﮔﯽ و ﻏﻼﻣﯽ ﻧﻤﺮودھﺎ و ﻓﺮﻋﻮنھﺎ‬
‫رھﺎﯾﯽ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ) ‪.(١‬‬

‫ُ‬
‫‪ -١‬اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﺰرگ ﻗﺒﯿﻠﮥ ﺧﻮد ﺑﻮد و ھﻤﯿﺸﻪ ﯾﮏ ﮔﺮدان ﭼﮫﺎر ﺻﺪ ﻧﻔﺮی از ﻏﻼﻣﺎن ﺑﺎ وی ھﻤﺮاه ﺑﻮد ﺑﺎ‬
‫ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺣﮑﻤﺮان از ﺣﺎﮐﻤﺎن ﺷﺎم و ﺑﺎﺑﻞ ﺟﻨﮕﯿﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او وﻋﺪه داده ﺑﻮد ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪان او را‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ارض ﻣﻘﺪس ﻋﻄﺎء ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد‪) .‬ﺗﻮرات‪ ،‬ﺳﻔﺮ ﺗﮑﻮﯾﻦ(‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٥٨‬‬
‫در ﻣﯿﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﻋﯿﺴﯽ و ﯾﺤﯿﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ھﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﺳﮫﻤﯽ از ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﺳﯽ‪ ،‬داود و ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﻠﺖھﺎ و ﻣﻤﻠﮑﺖھﺎ در اﺧﺘﯿﺎر‬
‫آﻧﺎن ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ اﺳﻼم ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ج ﺑﺎ اﯾﻦ ھﺮدو ﮔﺮوه ﻣﺸﺎﺑﮫﺖ‬
‫ﮐﺎﻣﻞ داﺷﺖ‪ .‬ﺧﺰاﻧﻪھﺎی ﻋﺮب در اﺧﺘﯿﺎر و ﺗﺼﺮف اﯾﺸﺎن ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ در ﮐﺎﺷﺎﻧﮥ ﻧﺒﻮت ﻧﻪ‬
‫ﺑﺴﺘﺮ ﻧﺮﻣﯽ و ﻧﻪ ﻏﺬای ﭼﺮﺑﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ و ﻧﻪ ﺑﺮ ﺑﺪن ﻣﺒﺎرک اﯾﺸﺎن ﺧﻠﻌﺖ ﺷﺎھﺎﻧﻪای و‬
‫ﻧﻪ در ﺟﯿﺐ و ﺻﻨﺪوقھﺎی اﯾﺸﺎن درھﻢ و دﯾﻨﺎری ﺑﻮد‪.‬‬
‫ُ‬
‫در ﻋﯿﻦ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻋﻈﻤﺖ و اﺑﮫﺖ »ﻗﯿﺼﺮ« و »ﮐﺴﺮا« در ﺑﺎرﮔﺎھﺶ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺑﻮد‪ ،‬وی‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﺘﯿﻢ ﻣﮑﻪ‪ ،‬ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﺳﺎده ﭘﻮش و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﺷﺘﮥ ﻣﻌﺼﻮم آﺳﻤﺎن ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ھﺪف و ﻣﻘﺼﻮد اﺻﻠﯽ از ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ را در ﻗﺮآﻧﮑﺮﯾﻢ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬
‫ِين أ ُ ۡخر ُجوا مِن د َِ�ٰرهِم ب َغ ۡ� َح ّق إ� أن َ� ُقولوا َر ُّ� َنا َّ ُ‬
‫َّ‬
‫َّ‬
‫ٱ�ۗ َول ۡو� د� ُع ٱ� ِ‬
‫َۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ٓ‬ ‫ْ‬ ‫﴿ َّٱ� َ‬
‫ِ ِ ِ ٍ ِ‬ ‫ِ‬
‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫‪ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫اس َ� ۡع َضهم بِبع ٖض لهدِمت ص�ٰمِع و�ِيع وصل�ٰت وم ٰ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫‪ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ٱ�َّ َ‬
‫جد يذك ُر �ِيها ٱس ُم‬ ‫� ِ‬
‫َّ َّ‬
‫ِين إِن َّمك�ٰ ُه ۡم‬ ‫�ز ‪َّ ٤٠‬ٱ� َ‬ ‫ٱ� لَ َقو ٌّي َعز ٌ‬ ‫ن�هُ ۚ ٓۥ إ َّن َّ َ‬ ‫َّ َ ٗ َ َ ُ َ َّ َّ ُ َ َ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٱ�ِ كثِ��ۗ و�َن�ن ٱ� من ي ُ ِ‬
‫َّ‬ ‫َ ْ َ ۡ َ‬ ‫ٱلصلَ ٰوةَ َو َءاتَ ُوا ْ َّ َ َ َ ْ ۡ ۡ‬ ‫اموا ْ َّ‬‫�ض أَقَ ُ‬ ‫َۡ‬
‫وف َو� َه ۡوا ع ِن ٱل ُمنكرِ� َو ِ� ِ‬ ‫ٱلزك ٰوة َوأ َم ُروا ب ِٱل َمع ُر ِ‬ ‫ِ� ٱ� ِ‬
‫َ ُ ُۡ‬
‫� ٰ ِق َبة ٱ� ُمورِ ‪] ﴾٤١‬اﻟﺤﺞ‪.[۴۱-۴۰ :‬‬
‫»ﻓﺮﻣﺎن ﺟﮫﺎد داده ﺷﺪ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﻔﺎر ﺑﺎ آﻧﺎن وارد ﺟﻨﮓ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﻮرد ﻇﻠﻢ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ھﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﯾﺎری آﻧﺎن ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن داده ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ً‬
‫ﻧﺎﺣﻖ از ﺧﺎﻧﻪھﺎﯾﺸﺎن ﺑﯿﺮون راﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ ﺻﺮﻓﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺟﺮم ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ‬
‫اﻟﻠﻪ اﺳﺖ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺮ ﺑﻌﻀﯽ از اﻧﺴﺎنھﺎ را ﺗﻮﺳﻂ ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ دﻓﻊ ﻧﻤﯽﮐﺮد‪،‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻌﺎﺑﺪ‪ ،‬ﮐﻠﯿﺴﺎھﺎ‪ ،‬ﮐﻨﯿﺴﻪھﺎ و ﻣﺴﺎﺟﺪ زﯾﺎدی ﮐﻪ ﻧﺎم اﻟﻠﻪ در آنھﺎ ﺑﺮده ﻣﯽﺷﺪ‬
‫ً‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ اﮐﯿﺪا ﯾﺎری ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ دﯾﻦ او را ﯾﺎری ﮐﻨﺪ‬
‫ھﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮاﻧﺎ و ﻏﺎﻟﺐ اﺳﺖ‪) .‬ھﻤﺎن( ﮐﺴﺎﻧﯽﮐﻪ اﮔﺮ در زﻣﯿﻦ ﺑﻪ آنھﺎ ﻗﺪرت )و‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ( ﺑﺨﺸﯿﻢ‪ ،‬ﻧﻤﺎز را ﺑﺮ ﭘﺎ ﻣﯽدارﻧﺪ‪ ،‬و زﮐﺎت را ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬و اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﮫﯽ از‬
‫ﻣﻨﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﮐﺎرھﺎ از آن اﻟﻠﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫در اﯾﻦ آﯾﺎت ﺑﻪ ﻃﻮر اﺟﻤﺎل ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻏﺰوهھﺎ در اﺳﻼم ﭼﮕﻮﻧﻪ و ﺑﺮای ﭼﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮری آﻏﺎز ﺷﺪﻧﺪ؟ اھﺪاف و ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﭼﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و وﻇﺎﯾﻒ اﺳﺘﺨﻼف ﻓﯽ‬
‫اﻷرض ﭼﯿﺴﺖ؟ و ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖھﺎی دﻧﯿﻮی در ﭼﻪ اﻣﻮری ﻓﺮق و اﻣﺘﯿﺎز دارﻧﺪ؟ ﻣﺒﺎﺣﺚ‬
 ‫‪٥٩‬‬ ‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻟﻬﯽ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ در زﻣﯿﻦ‬

‫اﺻﻮﻟﯽ و ﻣﻔﺼﻞ در اﯾﻦ ﺑﺎره در ﺳﺎﯾﺮ ﻗﺴﻤﺖھﺎی ﮐﺘﺎب ﺑﯿﺎن ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻨﻈﻮر‪،‬‬
‫ﺑﯿﺎن ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺟﺰﺋﯽ درﺑﺎرۀ ﻧﻈﻢ اﻋﺮاب اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺻﻔﺤﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﮐﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬اﻣﻨﯿﺖ و آراﻣﺶ در ﺗﻤﺎم ﺳﺮزﻣﯿﻦ‬
‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺣﺎﮐﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﻀﻼت ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﯽھﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در‬
‫اﮐﻨﺎف و اﻃﺮاف ﻣﻤﮑﻠﺖ‪ ،‬داﻋﯿﺎن و ﻣﺒﻠﻐﺎن اﺳﻼم ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ھﯿﺄتھﺎی‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﻗﺒﺎﯾﻞ از ﻣﻨﺎﻃﻖ و ﺳﺮزﻣﯿﻦھﺎی دور ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﻧﺒﻮت ﺣﻀﻮر ﻣﯽﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺘﺢ‬
‫ﻣﮑﻪ روز ﻋﻈﻤﺖ و اﻗﺘﺪار اﺳﻼم ﺑﻮد ﮐﻪ در رﻣﻀﺎن ﺳﺎل ھﺸﺘﻢ ھﺠﺮی ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج در ﻣﯿﺎن ﻗﺒﺎﯾﻞ‪ ،‬اﻓﺮادی را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﺗﺎ اﻣﻮال زﮐﺎت و‬
‫ﺻﺪﻗﺎت را ﮔﺮدآوری ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ ارﮐﺎن و ﭘﺎﯾﻪھﺎی ﺧﻼﻓﺖ اﻟﮫﯽ در اواﺧﺮ ﺳﺎل دھﻢ‬
‫ھﺠﺮی‪ ،‬ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ زﻣﺎن ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع‪ ،‬ﺗﮑﻤﯿﻞ و ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ از دﯾﺪ ﻧﺎﻗﺺ‪ ،‬ﺿﻌﯿﻒ و ﻧﺎآﺷﻨﺎی اروﭘﺎ‪ ،‬اﯾﻦ دوران از زﻧﺪﮔﯽ رﺳﻮل ﺧﺪا ج‬
‫دوران ﺟﺪﯾﺪ رﯾﺎﺳﺖ و ﺳﻠﻄﻨﺖ اﯾﺸﺎن و ﻣﻈﮫﺮ ﯾﮏ زﻧﺪﮔﯽ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪،‬‬
‫ﻟﯿﮑﻦ ﺑﺮای آﺷﻨﺎﯾﺎن و واﻗﻊﺑﯿﻨﺎن‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺖ واﺿﺢ و روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻗﺎی دو ﺟﮫﺎن‪،‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ در ﻟﺒﺎسھﺎی ﮐﮫﻨﻪ و ﭘﺎره‪ ،‬در ﮐﻮﭼﻪھﺎی ﻣﺪﯾﻨﻪ در ﺻﻒ ﻓﻘﺮا و ﻣﺴﺎﮐﯿﻦ و‬
‫ﻏﻼﻣﺎن ﻧﻤﻮدار ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬وی در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﯽﻧﯿﺎز از ﺗﺎج و ﺗﺨﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻐﻨﯽ از ﻗﺼﺮ و اﯾﻮان‪،‬‬
‫ﺑﯽﭘﺮوا از ﺣﺎﺟﺐ و درﺑﺎن‪ ،‬دور از ﺧﺪم و ﺣﺸﻢ و ﻣﺎل و ﻣﻨﺎل ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ دلھﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺣﮑﻮﻣﺖ وی ﻧﻪ ﺗﺸﮑﯿﻼت داﺷﺖ و ﻧﻪ ﻣﺮاﮐﺰ و ﻧﯿﺮوھﺎی اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ‪ .‬ﻧﻪ ﺻﺎﺣﺐ‬
‫ﻣﻨﺼﺒﺎن و ﻧﻪ ھﯿﺄت وزﯾﺮان و ﻧﻪ اﻣﺮاء و ﻗﻀﺎت ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ‪ .‬وی ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ واﺣﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺗﻤﺎم ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎ را ﺧﻮد اﯾﺸﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﯽداد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬وی ﻣﯿﺎن ﺧﻮد و ﻋﺎﻣﮥ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﯾﮏ ﻣﻮ ﻓﺮق و اﻣﺘﯿﺎز ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻤﯽﺷﺪ‪ .‬در دادﮔﺎه ﻋﺪاﻟﺖ وی‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﮥ زھﺮا‬
‫ﺟﮕﺮﮔﻮﺷﮥ ﻧﺒﻮت و ﯾﮏ ﻣﺠﺮم ﻋﺎدی‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻮدﻧﺪ) ‪ .(١‬ﻣﻘﺼﻮد اﺻﻠﯽ از ﺑﻌﺜﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ ج‬
‫دﻋﻮت ﺑﻪ ﻣﺬھﺐ‪ ،‬اﺻﻼح اﺧﻼق و ﺗﺰﮐﯿﮥ ﻧﻔﻮس ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎ ﺿﻤﻨﯽ و ﺟﻨﺒﯽ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬روی اﯾﻦ اﺳﺎس! آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺒﺎت و ﻣﺴﺎﯾﻞ اﻣﻨﯿﺘﯽ ﺗﺎ ﺣﺪی ﮐﻪ ﺑﺮای‬
‫دﻋﻮت ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻣﻮاﻧﻊ و ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ ﭘﯿﺶ ﻧﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺒﺬول ﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫اﻣﺮ ﭼﻨﺪان ﻣﮫﻢ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﯽرﺳﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻟﺤﺪود‪.‬‬

 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٦٠‬‬

‫ﻧﻈﻢ و اﻧﻀﺒﺎط ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﺑﻪ ﺳﻦ ﺷﺼﺖ ﺳﺎﻟﮕﯽ رﺳﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﻣﻮر ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫را در آن ﺳﻦ ﺑﺎﻻ ﺧﻮدﺷﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ و ﺑﺮ آنھﺎ ﻧﻈﺎرت داﺷﺘﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺗﻌﯿﯿﻦ واﻟﯿﺎن‬
‫و ﻋﺎﻣﻼن‪ ،‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺆذﻧﺎن و اﺋﻤﻪ ﺟﻤﻌﻪ و ﺟﻤﺎﻋﺎت‪ ،‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮای ﺟﻤﻊآوری‬
‫اﻣﻮال زﮐﺎت و ﻣﺎﻟﯿﺎت‪ ،‬اﻧﻌﻘﺎد ﭘﯿﻤﺎن ﺻﻠﺢ ﺑﺎ اﺟﺎﻧﺐ‪ ،‬ﺗﻘﺴﯿﻢ اﻣﻮال ﻣﯿﺎن ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎن‪،‬‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ و ﻧﻈﻢ ﺳﭙﺎھﯿﺎن اﺳﻼم‪ ،‬رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ دﻋﺎوی‪ ،‬رﻓﻊ اﺧﺘﻼﻓﺎت و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از‬
‫ﺟﻨﮓھﺎی داﺧﻠﯽ‪ ،‬ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ از ھﯿﺄتھﺎی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ و ﻣﺬاﮐﺮه ﺑﺎ آﻧﺎن‪ ،‬ﺻﺪور ﻓﺮاﻣﯿﻦ ﻻزم‪،‬‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ و اﻧﺘﻈﺎم اﻣﻮر اﻓﺮاد ﻧﻮﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬اﻓﺘﺎء در ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺷﺮﻋﯽ‪ ،‬اﺟﺮای ﺗﻌﺰﯾﺮات در ﺟﺮاﺋﻢ‪،‬‬
‫ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺻﺐ و ﻋﮫﺪهداران ﺑﺰرگ ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ و ﮐﺴﺐ اﻃﻼع و ﺣﺴﺎبرﺳﯽ از آﻧﺎن‪.‬‬
‫اﻓﺮاد ﻣﺘﻌﺪدی از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﻟﯽ ﺑﻪ وﻻﯾﺎت دور دﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻌﯿﯿﻦ و اﻋﺰام ﺷﺪه‬
‫ً‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ وﻇﺎﯾﻒ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﻣﺪﯾﻨﻪ و اﻃﺮاف آن را ﺷﺨﺼﺎ ﺑﺮ ﻋﮫﺪه داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎر‬
‫ﺑﺰرگ وﻇﺎﯾﻒ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﺧﻼﻓﺖ اﻟﮫﯽ ﺑﺮ دوش آنﺣﻀﺮت ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﻣﯽﮐﺮد و‬
‫اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺟﺴﻤﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺿﻌﯿﻒ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در رواﯾﺎت ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﺸﺎن در‬
‫اواﺧﺮ زﻧﺪﮔﯽ ﻧﻤﺎز ﺗﮫﺠﺪ را در ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و اﯾﻦ از ﻋﻮارض ﺿﻌﻒ ﺟﺴﻤﯽ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﺿﻌﻒ ﺟﺴﻤﯽ ﻧﺘﯿﺠﮥ ﭼﻪ اﻣﺮی ﺑﻮد؟ ﭘﺎﺳﺦ اﯾﻦ ﺳﺆال را از زﺑﺎن ﻣﺒﺎرک‬
‫َ َ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﺑﺸﻨﻮﯾﻢ‪ ،‬زﯾﺮا وی ﺑﺰﮔﺘﺮﯾﻦ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﺸﻨﺪۀ اﻋﻤﺎل و زﻧﺪﮔﯽ‬
‫آنﺣﻀﺮت ج اﺳﺖ‪:‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺖ َﺎﻋ� َﺸ َﺔ‪ ،‬أﻓَ َﺎﻜ َن ﻳُ َﺼ ِّ� ﻗَﺎﻋ ًﺪا؟ ﻗَﺎﻟ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫أن َ�ﺒْ َﺪ اﷲ ﺑْﻦ َﺷﻘﻴﻖ‪ ،‬ﻗَﺎل‪َ :‬ﺳﺄﻟ ُ‬
‫َّ‬
‫� َﺣ َﻄ َﻤﻪ‬
‫ﺖ‪ :‬ﺣ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ٍ‬ ‫»‬
‫ﺎس«) ‪» .(١‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﺷﻔﯿﻖ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﭘﺮﺳﯿﺪم‪ :‬آﯾﺎ آنﺣﻀﺮت ج در‬ ‫اﻨﻟَّ ُ‬
‫ﺣﺎل ﻧﺸﺴﺘﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ؟ وی اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬آری! وﻟﯽ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدم اﯾﺸﺎن را‬
‫ﺧﺴﺘﻪ و ﻧﺤﯿﻒ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ در ﺟﻬﺎد‬
‫اﻣﯿﺮ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺳﭙﺎھﯿﺎن اﺳﻼم در ﻏﺰوهھﺎ و ﺳﺮاﯾﺎی ﮐﻮﭼﮏ از ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫ً‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺟﻨﮓھﺎی ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻗﯿﺎدت و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﯽ ﺳﭙﺎه را آنﺣﻀﺮت ﺷﺨﺼﺎ ﺑﺮ ﻋﮫﺪه‬
‫ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﻏﺰوۀ ﺑﺪر‪ ،‬اﺣﺪ‪ ،‬ﺧﯿﺒﺮ‪ ،‬ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ و ﺗﺒﻮک ﺧﻮد اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﯽ را‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻠﻮة‪ ،‬ﺑﺎب ﺻﻠﻮة اﻟﻘﺎﻋﺪ‪.‬‬

 ‫‪٦١‬‬ ‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻟﻬﯽ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ در زﻣﯿﻦ‬

‫ﺑﺮ ﻋﮫﺪه داﺷﺖ‪ .‬دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬ﺟﻨﮓ و ﻓﺘﺢ و ﭘﯿﺮوزی ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻧﻈﻢ و‬
‫اﻧﻀﺒﺎط و ﻣﺴﺎﯾﻞ اﺧﻼﻗﯽ ﺳﭙﺎھﯿﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺰﺋﯽ ﺑﻪ ﺳﺮﺑﺎزان‬
‫ً‬
‫اﺳﻼم ﺗﺬﮐﺮ ﻣﯽدادﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻮارد ﺗﺬﮐﺮات ﺻﺮﯾﺤﺎ در ﮐﺘﺐ اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ و ﻗﻮاﻧﯿﻦ‬
‫ﭘﺮﺗﻮ ھﻤﯿﻦ ﻣﻮارد‪ ،‬ﺗﺪوﯾﻦ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻨﮕﯽ اﺳﻼم در ِ‬
‫ِاﻓﺘﺎء‬
‫ﮔﺮﭼﻪ اﻓﺮاد ﻣﺘﻌﺪدی از اﺻﺤﺎب ﮐﺮام در ﻋﺼﺮ ﻧﺒﻮت وﻇﯿﻔﮥ ِاﻓﺘﺎء را ﺑﺮ ﻋﮫﺪه داﺷﺘﻨﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﻣﺮدم در ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺷﺮﻋﯽ ﻓﺘﻮا ﻣﯽدادﻧﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﺧﻮد آنﺣﻀﺮت اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪ را‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻓﺘﻮادادن وﻗﺖ ﺧﺎﺻﯽ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻔﺮﻣﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ھﺮﺣﺎل‪،‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﻧﯿﺎز ﻣﺮدم ﻓﺘﻮا ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ھﺮﮔﺎه ﻣﺮدم از اﯾﺸﺎن ﺳﺆال ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﯾﺸﺎن‬
‫ﺟﻮاب ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﻣﺎم ﺑﺨﺎری ‪ /‬در ﮐﺘﺎب اﻟﻌﻠﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻓﺘﺎوای اﯾﺸﺎن را در‬
‫اﺑﻮاب ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﺮد آورده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ھﻤﺎن ﺷﻌﺒﻪ ﻣﮫﻢ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮس در‬
‫دوران ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ آن ﺗﻮﺟﻪ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﻣﺒﺬول داﺷﺖ‪ ،‬و ﺷﻌﺒﻪای ﻣﺴﺘﻘﻞ در اﯾﻦ‬
‫ﺑﺎب ﺗﺸﮑﯿﻞ داد‪.‬‬

‫داوری و ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻗﻀﺎﯾﺎ‬

‫ﮔﺮﭼﻪ در ﻋﮫﺪ ﻣﺒﺎرک آنﺣﻀﺮت ج »ﻣﺤﮑﻤﮥ ﻗﻀﺎوت« ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫اﮐﺮم‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ و ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ ب را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺎﺿﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﻤﻦ اﻋﺰام داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻪ دﻋﺎوی ﻣﺪﯾﻨﻪ و اﻃﺮاف آن‪ ،‬ﺧﻮد آنﺣﻀﺮت ج رﺳﯿﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ھﯿﭻ‬
‫ﻣﺤﺪودﯾﺘﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎره وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫اب« ﻣﻨﻌﻘﺪ‬ ‫ْ َ ُ‬
‫� ْﻦ ُﻪﻟ ﺑَ َّﻮ ٌ‬ ‫ﺎب َﻣﺎ ذ ِﻛ َﺮ أ َّن اﻨﻟَّ َّ‬
‫ﻲﺒ ج لﻢ ﻳ‬ ‫اﻣﺎم ﺑﺨﺎری؛ ﺑﺎﺑﯽ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان‪» :‬ﺑَ ُ‬
‫ِ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬روی اﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬آنﺣﻀﺮت در ﺧﺎﻧﻪ ھﻢ اﺳﺘﺮاﺣﺖ و آراﻣﺶ آن ﭼﻨﺎﻧﯽ‬
‫ً‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﺎﯾﻞ و ﻣﺸﮑﻼت زﻧﺎن‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﺎ ﺑﺮ اھﻞ ﺑﯿﺖ آنﺣﻀﺮت ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬در ﮐﺘﺐ‬
‫اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺰرﮔﯽ از رﺳﯿﺪﮔﯽ آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ دﻋﺎوی و ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت‪ ،‬ﻣﺬﮐﻮر‬
‫ً‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮔﺮدآوری ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺘﺎب ﺿﺨﯿﻤﯽ از آن ﺗﮫﯿﻪ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ در ﮐﺘﺎب‬
‫اﻟﺒﯿﻮع اﺣﺎدﯾﺚ دﻋﺎوی ﻋﻤﻮﻣﯽ و در ﮐﺘﺎب اﻟﻘﺼﺎص و اﻟﺪﯾﺎت دﻋﺎوی ﻧﻈﺎﻣﯽ ذﮐﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٦٢‬‬

‫دﺑﯿﺮی و ﻣﻨﺸﯽﮔﺮی‬
‫اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻗﺪری ﻣﮫﻢ ﺑﻮد ﮐﻪ ﮔﺮﭼﻪ در ﻋﺼﺮ ﻧﺒﻮت ﺑﺮای ﺳﺎﯾﺮ اﻣﻮر‪ ،‬ﺷﻌﺒﻪھﺎ و‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺒﺎت ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﯾﮏ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﺑﺮای اﯾﻦ اﻣﺮ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد و‬
‫ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ و ﺳﭙﺲ ﺣﻀﺮت ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﻣﺴﺌﻮل آن ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦھﺎ‪،‬‬
‫از ﺳﺎﯾﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﯿﺰ ﮔﺎھﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬دﻋﻮتﻧﺎﻣﻪھﺎﯾﯽ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺣﮑﺎم و‬
‫ﺳﻼﻃﯿﻦ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎھﺪهھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﻌﻀﯽ از ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻮر اﻟﻌﻤﻞھﺎﯾﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮای ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺻﺎدر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﺣﮑﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ُﻋ ّﻤﺎل و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺻﺪﻗﺎت را اﺧﺬ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮﻗﻮم ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﮫﺮﺳﺖھﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﺳﺮﺑﺎزان و ﻣﺠﺎھﺪﯾﻦ‬
‫اﺳﻼم ﺗﮫﯿﻪ ﻣﯽﺷﺪ و اﺣﺎدﯾﺜﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﻌﻀﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر آنﺣﻀﺮت ﯾﺎدداﺷﺖ‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ھﻤﻪ در ھﻤﯿﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ داﺧﻞ اﻧﺪ‪ .‬زرﻗﺎﻧﯽ و ﻣﺆﻟﻔﺎن دﯾﮕﺮی‪ ،‬ﺑﺎب ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ در‬
‫اﺣﮑﺎم و دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ آنﺣﻀﺮت ﺻﺎدر ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ رﺷﺘﮥ ﺗﺤﺮﯾﺮ درآوردهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﯿﺰﺑﺎﻧﯽ و ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ از ﻣﯿﻬﻤﺎﻧﺎن‬

‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﯿﮫﻤﺎن ﺣﻀﻮر ﻣﯽﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﻣﯿﮫﻤﺎن‬
‫ﻧﺒﻮت و ﺧﻼﻓﺖ اﻟﮫﯽ ﺑﻮدﻧﺪ و آنﺣﻀﺮت از ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ از آنھﺎ ﻣﯿﺰﺑﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯿﮫﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﭘﺬﯾﺮش اﺳﻼم ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬در آﻏﺎز ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ج ﺑﺮای اﯾﻦ‬
‫ھﺪف‪ ،‬ﺑﻼل را ﻣﺄﻣﻮر ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﯾﮑﯽ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻔﻠﺲ و ﺗﮫﯿﺪﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺑﺎرﯾﺎب ﻣﯽﺷﺪ و ﮔﺮﺳﻨﻪ و ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﻟﺒﺎس و ﯾﺎ ﻏﺬا ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻼل دﺳﺘﻮر‬
‫ﻣﯽدادﻧﺪ ﺗﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﮔﺮﻓﺘﻦ وام‪ ،‬ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻏﺬا و ﻟﺒﺎس آن ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﺑﺪھﺪ‪ .‬ھﺮﮔﺎه ﻣﺎﻟﯽ از‬
‫ﺟﺎﯾﯽ ﻧﺰد آنﺣﻀﺮت ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪ ،‬وام را از ﻃﺮﯾﻖ آن ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و اﮔﺮ ﮐﺴﯽ‬
‫ھﺪﯾﻪای ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻣﯽﮐﺮد آن را در ھﻤﯿﻦ راه ﺻﺮف ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﮔﺎھﯽ ﺑﺮای اﯾﻦ ھﺪف‪ ،‬اﺻﺤﺎب ﮐﺮام را ﺑﻪ ﺻﺪﻗﻪ و ﺟﻤﻊآوری ﮐﻤﮏ ﺗﺸﻮﯾﻖ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و آﻧﭽﻪ ﺟﻤﻊآوری ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯿﺎن ﻣﮫﺎﺟﺮﯾﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻘﺴﯿﻢ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر‪ ،‬ﮔﺮوھﯽ از ﻣﮫﺎﺟﺮان ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ج‬
‫ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ھﺮﯾﮏ از آنھﺎ دارای ﯾﮏ ﺷﺎل ﺑﺮ ﮔﺮدن و ﯾﮏ ﻗﺒﻀﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺮ ﮐﻤﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج آن وﺿﻊ ﺑﯽﺳﺮوﺳﺎﻣﺎﻧﯽ آنھﺎ را ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬رﻧﮓ ﭼﮫﺮۀ‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺨﺮاج واﻹﻣﺎرة ﺑﺎب ﻓﻲ اﻹﻣﺎم ﯾﻘﺒﻞ ھﺪاﯾﺎ اﻟﻤﺸﺮﮐﯿﻦ‪.‬‬

 ‫‪٦٣‬‬ ‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻟﻬﯽ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ در زﻣﯿﻦ‬
‫ً‬
‫ﻣﺒﺎرک ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻮرا ﺑﻪ ﺑﻼل دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺗﺎ اذان ﮔﻮﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ادای ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪای‬
‫اﯾﺮاد ﮐﺮدﻧﺪ و اﺻﺤﺎب را ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺑﺎ آنھﺎ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از اﻧﺼﺎر ﮐﯿﺴﻪای از‬
‫ﺧﻮاروﺑﺎر ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ج آورد‪ ،‬ﮐﯿﺴﻪ ﺑﻪ ﺣﺪی ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ آن‬
‫ﺑﻪ ﻣﺸﮑﻞ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ .‬دﯾﮕﺮان ھﻢ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺷﺪﻧﺪ و ﭘﺲ از ﻟﺤﻈﺎﺗﯽ ﻣﻘﺪار زﯾﺎدی‬
‫آذوﻗﻪ و ﻟﺒﺎس ﺑﺮای آﻧﺎن ﺟﻤﻊآوری ﺷﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ‪ ،‬ورود ھﯿﺄتھﺎی زﯾﺎدی از اﻃﺮاف و اﮐﻨﺎف ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ج‬
‫ً‬
‫آﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺷﺨﺼﺎ از آﻧﺎن ﻣﯿﺰﺑﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﺸﮑﻼت آنھﺎ را رﻓﻊ و ھﺰﯾﻨﻪھﺎی‬
‫ﺳﻔﺮ آنھﺎ را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺮﺧﻮرد و ﻣﺪارای آنﺣﻀﺮت ج ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻄﻠﻮﺑﯽ ﺑﺮ‬
‫ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﯽﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ ﻗﺪری ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺒﺬول ﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ در آﺧﺮﯾﻦ‬
‫ﻟﺤﻈﺎت زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از وﺻﺎﯾﺎی اﯾﺸﺎن وﺻﯿﺖ ذﯾﻞ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺖ أُﺟ ُ‬
‫� ُﻫ ْﻢ«) ‪» .(٢‬ﺑﺎ ھﯿﺄتھﺎی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﻦ‬ ‫ﺤﻮ َﻣﺎ ُﻛﻨْ ُ‬
‫ََْ َ ْ‬
‫ﻨ‬‫ﺑ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻓ‬‫الﻮ‬ ‫وا‬‫�‬‫»أَﺟ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫رﻓﺘﺎر ﻣﯽﮐﺮدم ﺷﻤﺎ ھﻢ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬

‫ﻋﯿﺎدت از ﺑﯿﻤﺎران‬
‫ﻋﯿﺎدت از ﺑﯿﻤﺎران و ﺷﺮﮐﺖ در ﻣﺮاﺳﻢ ﺗﺸﯿﯿﻊ ﺟﻨﺎزهھﺎ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﯾﮑﯽ از وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺬھﺒﯽ‬
‫ﺑﻮد و از ھﻤﯿﻦ ﺣﯿﺚ ھﻢ آﻏﺎز ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺗﺸﺮﯾﻒ‬
‫آوردﻧﺪ‪ ،‬رﺳﻢ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ ھﻨﮕﺎم ﺳﮑﺮات ﻣﺮگ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮادۀ ﻣﯿﺖ ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت ج اﻃﻼع‬
‫ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻧﺰد او ﻣﯽرﻓﺖ و ﺑﺮاﯾﺶ دﻋﺎی ﻣﻐﻔﺮت ﻣﯽﮐﺮد) ‪ .(٣‬وﻟﯽ از ﺑﻌﻀﯽ ﺟﮫﺎت‬
‫اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺎ وﻇﯿﻔﮥ ﺧﻼﻓﺖ اﻟﮫﯽ ھﻢ ارﺗﺒﺎط داﺷﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ در ھﻤﺎن ﺣﺎل‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﺧﻮد را در راه ﺧﺪا ﺻﺪﻗﻪ ﮐﻨﻨﺪ و آنﺣﻀﺮت ج آنھﺎ را در اﯾﻦ‬
‫اﻣﺮ ﺑﻪﻃﻮر ﺻﺤﯿﺢ راھﻨﻤﺎﯾﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻘﺮوض ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت در ﺗﺸﯿﯿﻊ‬
‫ﺟﻨﺎزۀ آﻧﺎن ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا وارﺛﺎن آﻧﺎن و ﯾﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ دﯾﮕﺮ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﺠﺒﻮر‬
‫ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﻗﺮض آنھﺎ را ادا ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺴﺎﯾﻞ و دﻋﺎوی ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ در اﺣﺎدﯾﺚ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪھﺎی ﻣﺘﻌﺪدی از اﯾﻦ اﻣﻮر ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪.۳۵۸ / ۴‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪ / ۱‬ﺑﺎب إﺧﺮاج اﻟﯿﮫﻮد ﻣﻦ ﺟﺰﯾﺮة اﻟﻌﺮب‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻨﺪ ‪.۶۶ / ۳‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٦٤‬‬

‫ﺑﺎزرﺳﯽ و ﺗﻨﺒﯿﻪ ﻣﺘﺨﻠﻔﺎن‬

‫در ﻋﺼﺮ ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ ﺗﻤﺪن اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﮥ ﺑﺎزرﺳﯽ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﺤﮑﻤﻪ و دﯾﻮان ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ ﺑﻮد‬
‫ﮐﻪ در ﺳﻄﺢ ﺑﺴﯿﺎر وﺳﯿﻌﯽ ﺗﻤﺎم اﻣﻮر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ داﺷﺖ و ﻣﺮاﻗﺐ اﺧﻼق و‬
‫رﻓﺘﺎر آﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬وﻟﯽ در زﻣﺎن ﭘﺮﺑﺮﮐﺖ رﺳﻮل اﮐﺮم ج اﯾﻦ ﻣﺤﮑﻤﻪ و دﯾﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ً‬
‫رﺳﻤﯽ داﯾﺮ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ آنﺣﻀﺮت ج ﺷﺨﺼﺎ اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪ را ﺑﺮ ﻋﮫﺪه داﺷﺘﻨﺪ و از ﻣﺴﺎﯾﻞ‬
‫اﺧﻼﻗﯽ و وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺬھﺒﯽ ھﺮﯾﮏ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎزرﺳﯽ و ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽآوردﻧﺪ و ﺑﺮ‬
‫ً‬
‫اﻣﻮر ﺗﺠﺎری آﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﻧﻈﺎرت داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﺎﯾﻞ و اﻣﻮر ﺗﺠﺎری و ﺷﻌﺒﮥ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻋﺮب ﺷﺪﯾﺪا‬
‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ اﺻﻼﺣﺎت ﺑﻮد و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺗﺸﺮﯾﻒ آوردﻧﺪ‪ ،‬آن‬
‫اﺻﻼﺣﺎت را آﻏﺎز ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺻﻼﺣﺎت ﺑﺪون ﻧﻈﺎرت و ﺑﺎزرﺳﯽ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺷﺪت و دﻗﺖ ﺗﻤﺎم‪ ،‬ﺑﺮ آنھﺎ ﻧﻈﺎرت و ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم را وادار ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﺮ آن ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺗﺨﻠﻒ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﻨﺒﯿﻪ و ﻣﺠﺎزات ﻗﺮار ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪،‬‬
‫ﮐﺘﺎب اﻟﺒﯿﻮع ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪:‬‬
‫َّ َ َ ُ ْ َ ُ َ َْ‬ ‫ً َْ‬ ‫ََْ ُ َ‬ ‫ﺎس ﻲﻓ َ� ْﻬﺪ َر ُ‬ ‫ﺖ اﻨﻟَّ َ‬‫»ﻟَ َﻘ ْﺪ َرأَﻳ ْ ُ‬
‫ﺎﻋﻮن ِﺟ َﺰاﻓﺎ �ﻌ ِ� اﻟﻄﻌﺎم‪ ،‬ﻳﺮﻀ�ﻮن أن‬ ‫ﻮل اﷲ ج‪ ،‬ﻳبﺘ‬
‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﻮه ﻲﻓ َﻣ َﺎﻜﻧﻬ ْﻢ‪َ ،‬ﺣ َّﻰﺘ ﻳُﺆ ُو ُ‬
‫ْ‬ ‫َ ُ ُ‬
‫وه إِﻰﻟ ِرﺣﺎل ِ ِﻬ ْﻢ«‪» .‬ھﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ در ﻋﺼﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻣﺸﺎھﺪه‬ ‫ِِ‬ ‫ﻳ ِبﻴﻌ ِ‬
‫ﮐﺮدم ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ آذوﻗﻪ و ﺧﻮراﮐﯽھﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺨﻤﯿﻦ ﺧﺮﯾﺪاری ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻗﺒﻞ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺧﻮد ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬آنھﺎ را ﺑﻔﺮوﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﻨﺒﯿﻪ و‬
‫ﻣﺠﺎزات ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﮔﺎھﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺑﺮرﺳﯽ‪ ،‬ﺧﻮد اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﺑﺎزار ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر از ﺑﺎزار ﮔﺬر‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﮫﺎن ﻧﮕﺎهﺷﺎن ﺑﺮ ﻣﻘﺪاری ﮔﻨﺪم ﮐﻪ اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﻓﺘﺎد‪ .‬دﺳﺖ ﺧﻮد را‬
‫در آنھﺎ ﻓﺮو ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﮔﻨﺪمھﺎ ﻣﺮﻃﻮب و ﻧﻢدار اﺳﺖ‪ .‬از ﻓﺮوﺷﻨﺪه ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﭼﺮا اﯾﻦ ﮔﻨﺪمھﺎ ﺧﯿﺲ و ﻣﺮﻃﻮب اﻧﺪ؟ وی در ﭘﺎﺳﺦ اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﺑﺮ اﺛﺮ ﺑﺎران ﺧﯿﺲ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﭼﺮا ﮔﻨﺪمھﺎی ﺧﯿﺲ ﺷﺪه و ﻣﺮﻃﻮب را در ﻇﺎھﺮ ﻗﺮار ﻧﺪادی ﺗﺎ ﻗﺎﺑﻞ رؤﯾﺖ و در‬
‫ﻣﻌﺮض دﯾﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدم را ﻓﺮﯾﺐ ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬از ﻣﺎ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ«؟‪.‬‬
‫در ﺑﺎب ﺑﺎزرﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ وﻇﯿﻔﮥ آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﺑﺎزرﺳﯽ و ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻋﺎﻣﻼن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ وﻗﺘﯽ ﻋﺎﻣﻼن و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬زﮐﺎت و ﺻﺪﻗﺎت را از ﻣﺮدم درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ج ﻣﯽآوردﻧﺪ‪ ،‬اﯾﺸﺎن ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ آﯾﺎ آنھﺎ در اﯾﻦ‬
 ‫‪٦٥‬‬ ‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻟﻬﯽ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ در زﻣﯿﻦ‬

‫اﻣﺮ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺧﻄﺎ و اﻣﺮ ﻧﺎﺟﺎﯾﺰی ﺷﺪهاﻧﺪ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر »اﺑﻦ اﻟﻠﺘﯿﻪ« را ﻣﺄﻣﻮر وﺻﻮل‬
‫زﮐﺎت ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬او اﻣﻮال زﮐﺎت را وﺻﻮل ﮐﺮد و ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ج آورد و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪:‬‬
‫اﯾﻦ اﻣﻮال ﻣﺎل زﮐﺎت اﻧﺪ و اﯾﻦھﺎ ﻣﺎل ﻣﻦ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ھﺪﯾﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﭼﺮا وﻗﺘﯽ در ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدی اﯾﻦ ھﺪاﯾﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺮﺳﯿﺪ«؟ ﺳﭙﺲ در ﺟﻤﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺧﻄﺒﻪای اﯾﺮاد ﮐﺮدﻧﺪ و از اﯾﻦ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ اﻣﻮاﻟﯽ را ِﻣﻠﮏ ﺧﻮد ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﻨﻊ ﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬

‫ﺻﻠﺢ و آﺷﺘﯽ ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم‬

‫ﯾﮑﯽ از اھﺪاف ﻋﺎﻟﯿﻪ اﺳﻼم‪ ،‬از ﻣﯿﺎنﺑﺮداﺷﺘﻦ ﺗﻔﺮﻗﻪھﺎ و اﺧﺘﻼفھﺎ از ﺟﮫﺎن‪،‬‬
‫ً‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ از ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻮد‪ .‬روی ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس‪ ،‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج اﯾﻦ اﻣﺮ را ﯾﮑﯽ از‬
‫وﻇﺎﯾﻒ ﻣﮫﻢ و ﺿﺮوری ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار داده ﺑﻮدﻧﺪ و ھﺮﮔﺎه از ﺑﺮوز اﺧﺘﻼﻓﺎت و درﮔﯿﺮیھﺎﯾﯽ‬
‫آ ﮔﺎه ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬رﻓﻊ آنھﺎ و ﺑﺮﻗﺮاری ﺻﻠﺢ و آﺷﺘﯽ را ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮ ﻓﺮاﯾﺾ ﻣﮫﻢ دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﻣﻘﺪم‬
‫ﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر ﻣﯿﺎن ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از ﻗﺒﯿﻠﮥ »ﺑﻨﯽ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﻮف« اﺧﺘﻼﻓﯽ روی‬
‫داد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ آﺷﺘﯽ و ﺻﻠﺢ ﻧﺰد آﻧﺎن رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﻓﺮا رﺳﯿﺪ و ﺑﻼل اذان ﮔﻔﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﺗﺄﺧﯿﺮ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﺮدم ھﻤﭽﻨﺎن ﻣﻨﺘﻈﺮ‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ اﯾﺸﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﻣﺪﺗﯽ از ﮔﻔﺘﻦ اذان ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺮدم ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮﺻﺪﯾﻖس‬
‫را ﺑﺮای اﻣﺎﻣﺖ ﺟﻠﻮ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در ھﻤﯿﻦ ﺣﺎل آنﺣﻀﺮت ﺗﺸﺮﯾﻒ آوردﻧﺪ و از ﻣﯿﺎن ﺻﻒھﺎ ﺧﻮد‬
‫را ﺑﻪ ﺻﻒ اول رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ س از ﺗﺸﺮﯾﻒآوری اﯾﺸﺎن ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم‬
‫ﺷﺮوع ﺑﻪ ﮐﻒزدن ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻮﺑﮑﺮ س را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ را ﻧﮕﺎه‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬دﯾﺪ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت در ﺻﻒ اﯾﺴﺘﺎدهاﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺎ دﺳﺖ اﺷﺎره ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز‬
‫اداﻣﻪ دھﺪ وﻟﯽ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ اﻣﺎﻣﺖ را ﺑﺎ ﺣﻀﻮر آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﺳﻮء ادب ﺗﻠﻘﯽ ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻘﺐ‬
‫آﻣﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ ﺟﺎﯾﺶ اﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ و ﻧﻤﺎز را اداﻣﻪ دادﻧﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر اھﺎﻟﯽ »ﻗﺒﺎء« ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ درﮔﯿﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺳﻨﮓ ﭘﺮاﮐﻨﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﮔﺮاﻣﯽ ج ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از ﯾﺎران ﺑﺮای ﺻﻠﺢ و آﺷﺘﯽ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ رﻓﺘﻨﺪ) ‪) .(٣‬اﻣﺎم‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪ ،۱۶۸ / ۲‬ﮐﺘﺎب اﻷﺣﮑﺎم‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ‪ ۳۷ / ۱‬ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻠﺢ‪ .‬در آن زﻣﺎن اﻋﻤﺎﻟﯽ ﮐﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪﻧﺪ از ﻗﺒﯿﻞ ﮐﻒزدن و ﻧﮕﺎهﮐﺮدن ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ ﺳﻮ و آن ﺳﻮ ﺟﺎﯾﺰ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻠﺢ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٦٦‬‬
‫ﺑﺨﺎری اﯾﻦ ھﺮدو واﻗﻌﻪ را ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ذﮐﺮ ﮐﺮده‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﺷﺎرﺣﺎن ﺣﺪﯾﺚ ﻧﻈﺮ ﺑﺮ اﯾﻦ دارﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ ھﺮدو ﺑﺨﺶ از ﯾﮏ واﻗﻌﻪ ھﺴﺘﻨﺪ( در دﯾﮕﺮ رواﯾﺎت ﺑﺨﺎری ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫آنﺣﻀﺮت ج ﭘﯿﺎده ﺑﻪ آﻧﺠﺎ رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫»اﺑﻦ اﺑﯽ ﺣﺪرد« ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ﺑﺪھﮑﺎر ﺑﻮد‪ .‬ﮐﻌﺐ در ﻣﺴﺠﺪ از وی‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﻗﺮﺿﺶ را ادا ﮐﻨﺪ‪» .‬اﺑﻦ اﺑﯽ ﺣﺪرد« ُﻣ ِﺼﺮ ﺑﻮد ﺗﺎ ﻣﻘﺪاری از آن را ﻋﻔﻮ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫وﻟﯽ ﮐﻌﺐ اﯾﻦ را ﻗﺒﻮل ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ .‬ﺷﻮر و ﻏﻮﻏﺎ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺷﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﯿﺮون آﻣﺪﻧﺪ‬
‫ﮐﻌﺐ را ﺻﺪا زدﻧﺪ‪ .‬ﮐﻌﺐ ﺟﻮاب داد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻧﺼﻒ ﻗﺮض را ﺑﻪ او ﻣﻌﺎف‬
‫ﮐﻦ«‪ .‬ﮐﻌﺐ راﺿﯽ ﺷﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﻄﺎب ﺑﻪ »ﺣﺪرد« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺮو و ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪۀ ﻗﺮض را ﺑﯿﺎر‬
‫ادا ﮐﻦ«‪ .‬دهھﺎ واﻗﻌﻪ از اﯾﻦ وﻗﺎﯾﻊ ﺟﺰﺋﯽ ھﺮ روز روی ﻣﯽداد‪.‬‬
‫ﺑﺮای اﻧﺠﺎم اﻣﻮر ﻣﮫﻢ در ﻣﺪﯾﻨﻪ و ﺧﺎرج از آن‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ را ﺑﺮ ﻣﻨﺼﺐھﺎی‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻨﺼﻮب ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﺑﯿﺶ از ھﺮﭼﯿﺰ ﺑﺮای ﻧﻮﺷﺘﻦ وﺣﯽ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪھﺎ و ﭘﯿﺎمھﺎ‪،‬‬
‫اﺟﺮای اﺣﮑﺎم و دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞھﺎ ﻣﮫﻢ ﺑﻮد‪ ،‬آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ اﻣﻼء و ﺳﻮاد آن روز ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺒﻞ از‬
‫ً‬
‫اﺳﻼم ﻋﻤﻮﻣﺎ ﻣﯿﺎن ﻋﺮبھﺎ رﺳﻢ ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷﺘﻦ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬و ﯾﮑﯽ از دﺳﺘﺎوردھﺎی‬
‫اﺳﻼم ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻠﺖ ھﻤﯿﻦ اﻣﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻓﺪﯾﮥ ﺑﺴﯿﺎری از اﺳﯿﺮان ﺑﺪر‪ ،‬ﻓﻘﻂ اﯾﻦ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺳﻮاد ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷﺘﻦ را ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت زﯾﺪ ﺑﻦ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﮐﺎﺗﺒﺎن و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن وﺣﯽ ﺑﻮد‪ ،‬از ھﻤﯿﻦ ﻃﺮﯾﻖ آﻣﻮزش دﯾﺪه ﺑﻮد‪ .‬از‬
‫ّ‬
‫ﯾﮏ رواﯾﺖ اﺑﻮداود ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻮاردی ﮐﻪ ﺑﻪ اﺻﺤﺎب ﺻﻔﻪ ﺗﻌﻠﯿﻢ داده‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻮاد ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮐﺎﺗﺒﺎن و دﺑﯿﺮان‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اﻣﺮ ﻗﻀﺎ از ﯾﮏ ﺣﯿﺚ‪ ،‬ﻧﯿﺎﺑﺖ از رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﻣﺪ‪ .‬از اﯾﻦ‬
‫ﺟﮫﺖ ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ در اوﻗﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﻨﺼﻮب ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از آﻧﺎن‬
‫»ﺷﺮﺣﺒﯿﻞ ﺑﻦ ﺣﺴﻨﮥ ﮐﻨﺪی« ﺑﻮد ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ھﻤﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﮫﻢ ﻣﻨﺼﻮب ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬وی از‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ اواﯾﻞ اﺳﻼم‪ ،‬آﯾﯿﻦ اﺳﻼم را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬و در ﻣﮑﻪ ﻣﮑﺮﻣﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺴﯽ‬
‫ﺑﻮد ﮐﻪ وﻇﯿﻔﮥ ﻧﻮﺷﺘﻦ وﺣﯽ را ﺑﺮ ﻋﮫﺪه داﺷﺖ‪» .‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ اﺑﯽ ﺳﺮح« اوﻟﯿﻦ ﻓﺮد‬
‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه و دﺑﯿﺮ از ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﺪﯾﻨﻪ اﯾﻦ اﻣﺘﯿﺎز ﻗﺒﻞ از ھﻤﻪ ﻧﺼﯿﺐ اﺑﯽ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﻓﮫﯿﺮه‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ اﻟﻌﺎص‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ‬
‫ارﻗﻢ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﺑﻦ ﺷﻤﺎس‪ ،‬ﺣﻨﻈﻠﻪ‪ ،‬اﺑﻦ اﻟﺮﺑﯿﻊ اﻻﺳﺪی‪ ،‬ﻣﻐﯿﺮه ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ‬
 ‫‪٦٧‬‬ ‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻟﻬﯽ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ در زﻣﯿﻦ‬

‫ﺑﻦ رواﺣﻪ‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﯿﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ اﻟﻌﺎص‪ ،‬ﻋﻼء ﺣﻀﺮﻣﯽ‪ ،‬ﺣﺬﯾﻔﻪ ﺑﻦ اﻟﯿﻤﺎن‪،‬‬
‫ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﺑﻦ اﺑﯽ ﺳﻔﯿﺎن و زﯾﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ ش در اوﻗﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﮫﺪهدار اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ھﻤﮥ اﯾﻦ ﺑﺰرﮔﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﺮف ﻧﺎﯾﻞ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺻﻠﺢﻧﺎﻣﻪ ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺎﻣﻪھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﮑﺎم و ﺳﻼﻃﯿﻦ ارﺳﺎل ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪۀ‬
‫آنھﺎ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ و ﻧﺎﻣﻪای ﮐﻪ ﺑﻪ »ﻗﻄﻦ ﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ« ارﺳﺎل ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ‬
‫ً‬
‫ﻗﯿﺲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻋﻤﻮﻣﺎ ﺑﯿﺶ از ھﻤﻪ ﻋﮫﺪهدار اﯾﻦ اﻣﺮ زﯾﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮد و در ﺟﻤﻊ‬
‫اﺻﺤﺎب ﮐﺮام ﻧﺎم ﻧﺎﻣﯽ وی از اﯾﻦ ﺣﯿﺚ ﺑﯿﺶ از دﯾﮕﺮان ﻣﯽدرﺧﺸﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﯾﮑﯽ از اﻣﺘﯿﺎزاﺗﯽ ﮐﻪ زﯾﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ دﺳﺘﻪ از اﺻﺤﺎب داﺷﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ وی‬
‫ﺑﻨﺎﺑﻪ دﺳﺘﻮر آنﺣﻀﺮت ج زﺑﺎن ﻋﺒﺮاﻧﯽ را آﻣﻮﺧﺖ و ﻋﻠﺖ آن اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت در‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﻨﻮره ﺑﺎ ﯾﮫﻮد ارﺗﺒﺎﻃﺎت زﯾﺎدی داﺷﺘﻨﺪ و زﺑﺎن ﻣﺬھﺒﯽ آنھﺎ زﺑﺎن ﻋﺒﺮاﻧﯽ ﺑﻮد‪.‬‬
‫روی ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ زﯾﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ زﺑﺎن را ﻓﺮا ﮔﯿﺮد و‬
‫او در ﻣﺪت ﭘﺎﻧﺰده روز آن را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﮫﺎرت ﺧﺎﺻﯽ در آن ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪.‬‬

‫واﻟﯿﺎن و اﻣﯿﺮان‬
‫ﺑﺮای ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ دﻋﺎوی‪ ،‬اﺟﺮای ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬اﯾﺠﺎد اﻣﻨﯿﺖ و رﻓﻊ اﺧﺘﻼﻓﺎت‪ ،‬ﻧﯿﺎز ﺑﻪ‬
‫واﻟﯿﺎن و اﻣﯿﺮان ﻣﺘﻌﺪدی ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈﻮر آنﺣﻀﺮت ج اﻓﺮاد ﻣﺘﻌﺪدی از اﺻﺤﺎب‬
‫ﮐﺮام را در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ واﻟﯽ و ﺣﺎﮐﻢ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﺳﺎﻣﯽ آنھﺎ ﺑﻪ ﺷﺮح‬
‫ذﯾﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﺎذان ﺑﻦ ﺳﺎﻣﺎن« از ﺧﺎﻧﺪان ﺑﮫﺮامﮔﻮر ﺑﻮد و ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺴﯽ از ﺳﻼﻃﯿﻦ ﻋﺠﻢ ﺑﻮد‬
‫ﮐﻪ ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺒﯽ اﮐﺮم ج او را واﻟﯽ ﯾﻤﻦ ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫»ﺷﮫﺮ ﺑﻦ ﺑﺎذان« ﭘﺲ از ﺑﺎذان ﺑﻦ ﺳﺎﻣﺎن‪ ،‬آنﺣﻀﺮت او را واﻟﯽ ﺻﻨﻌﺎء ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫»ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ اﻟﻌﺎص« وﻗﺘﯽ ﺷﮫﺮ ﺑﻦ ﺑﺎذان ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت او را ﻋﺎﻣﻞ‬
‫ﺻﻨﻌﺎء ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫»ﻣﮫﺎﺟﺮ ﺑﻦ اﻣﯿﺔ اﻟﻤﺨﺰوﻣﯽ« آنﺣﻀﺮت ج او را واﻟﯽ »ﮐﻨﺪه و ﺻﺪف« ﻣﻘﺮر ﮐﺮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ او ھﻨﻮز اﻋﺰام ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت وﻓﺎت ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬اﺳﺎﻣﯽ و ﺣﺎﻻت ﻣﻔﺼﻞ اﯾﻦ ﮔﺮوه از ﺻﺤﺎﺑﻪ در زرﻗﺎﻧﯽ ‪ ۳۷۳ / ۳‬ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٦٨‬‬
‫واﻟﯽ ﺣﻀﺮﻣﻮت‬ ‫زﯾﺎد ﺑﻦ ﻟﺒﯿﺪ اﻷﻧﺼﺎری‬
‫واﻟﯽ زﺑﯿﺪ‪ ،‬ﻋﺪن‪ ،‬زﻣﻌﻪ و ﻏﯿﺮه‬ ‫اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ اﺷﻌﺮی‬
‫واﻟﯽ ﺟﻨﺪ‬ ‫ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ‬
‫واﻟﯽ ﻧﺠﺮان‬ ‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺰم‬
‫واﻟﯽ ﺗﯿﻤﺎء‬ ‫ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ اﺑﯽ ﺳﻔﯿﺎن‬
‫واﻟﯽ ﻣﮑﻪ‬ ‫ﻋﺘﺎب ﺑﻦ اﺳﯿﺪ‬
‫ﻣﺘﻮﻟﯽ اﺧﻤﺎس ﯾﻤﻦ‬ ‫ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ‬
‫واﻟﯽ ﻋﻤﺎن‬ ‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ اﻟﻌﺎص‬
‫واﻟﯽ ﺑﺤﺮﯾﻦ‬ ‫ﻋﻼء ﺑﻦ ﺣﻀﺮﻣﯽ‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ اﯾﻦ واﻟﯿﺎن ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ وﺳﻌﺖ و ﺿﺮورﯾﺎت ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣﯿﺪ‪ .‬ﻣﻨﻄﻘﮥ‬
‫ﯾﻤﻦ ﺑﯿﺶ از دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﮐﻪ در ﻋﺼﺮ ﻣﺒﺎرک رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺗﺤﺖ‬
‫ﺗﺼﺮف ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼم ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬وﺳﯿﻊﺗﺮ و ﻣﺘﻤﺪنﺗﺮ و ﻣﺪتھﺎ ﻣﺮﮐﺰ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﺎ‬
‫ﺷﮑﻮھﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ‪ ،‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج آن را ﺑﻪ ﭘﻨﺞ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺮای ھﺮ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬واﻟﯽ و اﻣﯿﺮی ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ را واﻟﯽ »ﺻﻨﻌﺎء«‪ ،‬ﻣﮫﺎﺟﺮ ﺑﻦ اﺑﯽ اﻣﯿﻪ‬
‫را واﻟﯽ »ﮐﻨﺪه«‪ ،‬زﯾﺎد ﺑﻦ ﻟﺒﯿﺪ را واﻟﯽ »ﺣﻀﺮﻣﻮت«‪ ،‬ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ را واﻟﯽ »ﺟﻨﺪ«‪ ،‬اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ‬
‫اﺷﻌﺮی را واﻟﯽ »زﺑﯿﺪ« و زﻣﻌﻪ را واﻟﯽ »ﻋﺪن« و ﺳﻮاﺣﻞ آن ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫ً‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ھﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از ﻣﮫﺎﺟﺮان را در ﺟﺎﯾﯽ ﻋﺎﻣﻞ و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﻔﺮ‬
‫از اﻧﺼﺎر را ﻧﯿﺰ ھﻤﺮاه ﺑﺎ وی ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪ .(٢‬اوﻟﯿﻦ و ﺑﺰﮔﺘﺮﯾﻦ وﻇﯿﻔﮥ اﯾﻦ ﻋﺎﻣﻼن و‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ وﺻﻮل ﺻﺪﻗﺎت و ﻣﺎﻟﯿﺎت و ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت و ﻧﻈﻢ و ﻧﺴﻖ اداری‪،‬‬
‫ﻧﺸﺮ و اﺷﺎﻋﺖ اﺳﻼم و ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻓﺮاﺋﺾ و ﺳﻨﻦ ﺑﻮد‪ .‬آنھﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ ﮐﻪ اﻣﯿﺮ و واﻟﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺒﻠﻎ و ﻣﻌﻠﻢ اﺧﻼق ﻧﯿﺰ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در اﺳﺘﯿﻌﺎب‪ ،‬ﺗﺬﮐﺮۀ ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪:‬‬
‫ّ‬
‫»و�ﻌﺜﻪ رﺳﻮل اﷲ ج ﻗﺎﺿﻴﺎ إﻰﻟ اﺠﻟﻨﺪ ﻣﻦ اﻴﻟﻤﻦ ﻳﻌﻠﻢ اﻨﻟﺎس اﻟﻘﺮآن وﺮﺷاﺋﻊ اﻹﺳﻼم‬
‫و�ﻘﻲﻀ ﺑيﻨﻬﻢ وﺟﻌﻞ إﻴﻟﻪ ﻗﺒﺾ الﺼﺪﻗﺎت ﻣﻦ اﻟﻌﻤﺎل اﺬﻟي ﺑﺎﻴﻟﻤﻦ«‪» .‬آن ﺣﻀﺮت ج او را‬

‫‪ -١‬اﺳﺘﯿﻌﺎب ﺗﺬﮐﺮة ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪.۱۸۶ / ۵‬‬
 ‫‪٦٩‬‬ ‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻟﻬﯽ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ در زﻣﯿﻦ‬

‫ﻗﺎﺿﯽ ﺟﻨﺪ ﯾﮑﯽ از ﺑﺨﺶھﺎی ﯾﻤﻦ ﺗﻌﯿﯿﻦ و ﺑﻪ آﻧﺠﺎ اﻋﺰام ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺮدم‪ ،‬اﺣﮑﺎم اﺳﻼم و‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ دﯾﻦ را ﺑﯿﺎﻣﻮزد و اﻣﻮال ﺻﺪﻗﺎت را از ﻋﺎﻣﻼن در ﯾﻤﻦ ﻧﯿﺰ ﺗﺤﻮﯾﻞ ﮔﯿﺮد«‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﻋﺎﻣﻼن و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن را ﺑﻪ اﻃﺮاف اﻋﺰام ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻇﺎﯾﻒ‬
‫آﻧﺎن را ﻧﯿﺰ ﺑﺮای آنھﺎ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ ھﻨﮕﺎم اﻋﺰام ﺗﻮﺻﯿﻪ ذﯾﻞ را ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»إﻧﻚ ﺗﺄﰐ ﻗﻮ ﹰﻣﺎ ﻣﻦ أﻫﻞ اﻟﻜﺘﺎب ﻓﺎدﻋﻬﻢ إﱃ ﺷﻬﺎدة أن ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﷲ وأﲏ رﺳﻮل اﷲ ﻓﺈن‬
‫ﻫﻢ أﻃﺎﻋﻮا ﻟﺬﻟﻚ ﻓﺄﻋﻠﻤﻬﻢ أن اﷲ اﻓﱰض ﻋﻠﻴﻬﻢ ﲬﺲ ﺻﻠﻮات ﰲ ﻛﻞ ﻳﻮم وﻟﻴﻠﺔ ﻓﺈن ﻫﻢ‬
‫أﻃﺎﻋﻮا ﻟﺬﻟﻚ ﻓﺄﻋﻠﻤﻬﻢ أن اﷲ اﻓﱰض ﻋﻠﻴﻬﻢ ﺻﺪﻗﺔ ﺗﺆﺧﺬ ﻣﻦ أﻏﻨﻴﺎﺋﻬﻢ وﺗﺮد إﱃ ﻓﻘﺮاﺋﻬﻢ ﻓﺈن‬
‫ﻫﻢ أﻃﺎﻋﻮا ﻟﺬﻟﻚ ﻓﺈﻳﺎك وﻛﺮاﺋﻢ أﻣﻮاﳍﻢ واﺗﻖ دﻋﻮة اﳌﻈﻠﻮم ﻓﺈﻧﻪ ﻟﻴﺲ ﺑﻴﻨﻬﺎ وﺑﲔ اﷲ ﺣﺠﺎب«‪.‬‬
‫»ﺗﻮ ﻧﺰد اھﻞ ﮐﺘﺎب ﻣﯽروی ﻧﺨﺴﺖ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﮐﻠﻤﮥ ﺗﻮﺣﯿﺪ دﻋﻮت ﮐﻦ‪ ،‬اﮔﺮ آن را‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﻪ آنھﺎ ﺑﮕﻮ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﭘﻨﺞ ﺑﺎر ﻧﻤﺎز ﻓﺮض ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ آن را‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﻪ آنھﺎ ﺑﮕﻮ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺻﺪﻗﻪ را ﻓﺮض ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺮ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان ﺧﺮج ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﮔﺮ اﯾﻦ را ھﻢ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ از ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺎل‬
‫ﺧﻮب و ﮔﺰﯾﺪۀ آنھﺎ در ﺻﺪﻗﺎت اﺟﺘﻨﺎب ﮐﻦ و از دﻋﺎی ﻣﻈﻠﻮم ﻧﯿﺰ دوری ﮐﻦ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﯿﺎن‬
‫او و ﺧﺪاﯾﺶ ھﯿﭻ ﺣﺎﺋﻠﯽ ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﺮای ادای ﺻﺤﯿﺢ اﯾﻦ ﻓﺮاﯾﺾ و ﻋﻤﻞ ﺑﺮ وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺤﻮﻟﻪ‪ ،‬ﺑﯿﺶ از ھﺮﭼﯿﺰی ﻧﯿﺎز ﺑﻪ‬
‫ﺗﺒﺤﺮ ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬وﺳﻌﺖ ﻧﻈﺮ و اﺟﺘﮫﺎد ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ج ﻃﺮز ﻋﻤﻞ و ﺗﺒﺤﺮ ﻋﻠﻤﯽ‬
‫اﻋﺰامﺷﺪﮔﺎن را ﻣﻮرد ارزﯾﺎﺑﯽ ﻗﺮار ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ وﻗﺘﯽ ﻣﻌﺎذ را اﻋﺰام ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ‬
‫اﺳﺘﻌﺪاد و ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﺟﺘﮫﺎدی وی را ﻣﻮرد آزﻣﺎﯾﺶ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬در ﺟﺎﻣﻊ ﺗﺮﻣﺬی ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺎب‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل اﷲ ج ل ِ ُﻤ َﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ ﺣ� وﺟﻬﻪ ِإ َﻰﻟ اﻴﻟَ َﻤﻦ‪» :‬ﺑ َﻢ َ� ْﻘ ِ ْ‬
‫ﻲﻀ؟« ﻗَ َﺎل‪ :‬ﺑ َﻤﺎ ﻲﻓ ﻛﺘَ‬ ‫َ َ َُ َ‬
‫»ﻗﺎل رﺳ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ َ َ ْ َْ‬ ‫ُ َّ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ‬ ‫� ْﻦ ﻲﻓ ﻛﺘَ‬ ‫َ َ َ ْ ْ َ ُ‬
‫َ‬
‫ﻮل اﷲ‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬ﻓﺈِن لﻢ ﺠﺗﺪ ِﻲﻓ‬ ‫ا�؟« ﻗﺎل‪ :‬ﺑﻤﺎ ﻲﻓ ﺳﻨ ِﺔ رﺳ ِ‬ ‫ﺎب ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اﷲ‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬ﻓ ِﺈن لﻢ ﻳ‬
‫َ َّ َ َ ُ َ‬ ‫َ ْ ُ َّ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َْ ُ َْ ََ َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ َ ُ‬
‫اﺬﻟي و�ﻖ رﺳﻮل‬ ‫� ِ‬ ‫ا�؟« ﻗﺎل‪ :‬أﺟﺘ ِﻬﺪ ﺑﺮأ ِي‪� ،‬ﻘﺎل رﺳﻮل اﷲ ج‪» :‬اﺤﻟﻤﺪ ِ ِ‬ ‫ﻮل ِ‬ ‫ﺳﻨ ِﺔ رﺳ ِ‬
‫ُ‬ ‫ا� ﻤﻟﺎ ُ� ُّ‬ ‫َّ‬ ‫َُ‬
‫ﺐ َر ُﺳﻮل اﷲ«‪» .‬وﻗﺘﯽ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ را ﺑﻪﺳﻮی ﯾﻤﻦ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل ِ‬ ‫رﺳ ِ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﭼﻪ ﭼﯿﺰی دﻋﺎوی را ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﯽﮐﻨﯽ؟ وی اﻇﮫﺎر‬
‫داﺷﺖ‪ :‬ﺑﺎ ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪ در ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ ﻧﺒﺎﺷﺪ؟ وی‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎ اﺣﺎدﯾﺚ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ راه ﺣﻞ آن در اﺣﺎدﯾﺚ ﻧﯿﺰ ﯾﺎﻓﺖ ﻧﺸﻮد؟ وی‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٧٠‬‬
‫اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﺑﺎ رأی ﺧﻮد اﺟﺘﮫﺎد ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺳﭙﺎس ﺧﺪاﯾﯽ راﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪۀ رﺳﻮﻟﺶ را ﺑﻪﺳﻮی ﭼﯿﺰی رھﻨﻤﻮن ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻣﺤﺒﺖ رﺳﻮل اﺳﺖ«‪.‬‬
‫وﻟﯽ آﻧﭽﻪ ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﺑﺮای ﺗﺴﺨﯿﺮ ﻗﻠﻮب ﻋﺮب‪ ،‬ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻼﯾﻢ‪ ،‬ﺧﻮی‬
‫ً‬
‫ﻧﯿﮑﻮ‪ ،‬ﻧﺮﻣﯽ و ﻣﻼﻃﻔﺖ ﺑﻮود‪ .‬اﻣﺮی ﮐﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﻧﺎﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در وﺟﻮد ﯾﮏ ﺣﺎﮐﻢ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ ﺳﯿﺎﺳﺖ و اﻗﺘﺪار ﯾﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ ھﻢ ﺳﺎزﮔﺎری ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫اﮐﺮم ج واﻟﯿﺎن و اﻣﯿﺮان را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﮑﺮر ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ وﻗﺘﯽ‬
‫ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ را ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از اﺻﺤﺎب ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﺎﮐﻢ ﯾﻤﻦ اﻋﺰام داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬آنھﺎ را ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫َ َْ َ‬ ‫ﺮﺸا َو َﻻ ُ�ﻨَ ِّﻔ َﺮا‪َ ،‬و َ� َﻄ َ‬ ‫ﺮﺴا َو َﻻ ُ� َﻌ ِّ َ‬
‫ﺮﺴا‪َ ،‬و� َ ِّ َ‬ ‫»� َ ِّ َ‬
‫ﺎو َﺎﻋ َوﻻ ﺨﺗﺘَ ِﻠﻔﺎ«) ‪» .(١‬ﺑﺎ ﻣﺮدم آﺳﺎﻧﯽ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﺳﺨﺘﯽ ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﻪ آنھﺎ ﺑﺸﺎرت دھﯿﺪ ﺑﻪ وﺣﺸﺖ ﻧﯿﻨﺪازﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ھﻢ رأی و ﻣﺘﻔﻖ‬
‫ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﻧﮑﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﯾﻦ ھﻢ ﺑﺴﻨﺪه ﻧﮑﺮدﻧﺪ و وﻗﺘﯽ ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ ﭘﺎی در رﮐﺎب اﺳﺐ ﻗﺮار داد‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر‬
‫ﺧﺎص وی را ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﮐﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫َ ْ ْ ُ ُ َ َ َّ‬
‫ﺎس«‪» .‬ﺧﻠﻖ و ﺧﻮﯾﺖ را ﺑﺮای ﻣﺮدم ﻧﯿﮑﻮ ﮔﺮدان«‪.‬‬ ‫»أﺣ ِﺴﻦ ﺧﻠﻘﻚ لِﻠﻨ ِ‬
‫اﮔﺮ اﯾﻦ اﺻﻞ و ﺿﺎﺑﻄﻪ ﺻﺤﯿﺢ و درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ »ھﺮﭼﻨﺪ ﯾﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﮫﺮﺑﺎن ﺑﺎﺷﺪ‬
‫و ﺑﺨﻮاھﺪ ﺑﺎ ﻣﺪارا رﻓﺘﺎر ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ در اواﯾﻞ وﻗﺘﯽ ﺑﺮ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺗﺴﻠﻂ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮای‬
‫وادارﮐﺮدن ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن و ﻣﺘﻤﺮدان ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ از ﻧﻈﻢ و ﻗﺎﻧﻮن واﻗﺘﺪار آن‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر‬
‫ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﻪ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮد«‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻠﺖ ﻋﺮب از ھﺮ ﻣﻠﺘﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺎﯾﺴﺘﮥ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫اﻣﺮی ﺑﻮد‪ .‬ﻟﯿﮑﻦ در ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت ﻣﻘﺪس آنﺣﻀﺮت ج ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ از ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺮب‬
‫ھﻢ ﺗﺤﺖ ﺳﯿﻄﺮۀ اﻣﯿﺮان و ﺣﺎﮐﻤﺎن ﻇﺎﻟﻢ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺖ‪ .‬ﺣﺘﯽ در اواﺧﺮ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺻﺤﺎﺑﮥ‬
‫ﮐﺮام ﻣﻈﺎﻟﻢ ﺣﮑﺎم را ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﻣﺘﻌﺠﺐ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ ﺗﻠﻘﯿﻨﺎت و‬
‫ارﺷﺎدات آن ﺣﻀﺮت ج آنھﺎ را از ﻇﻠﻢ و ﺑﯽﻋﺪاﻟﺘﯽ ﻣﻨﻊ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر‬
‫»ھﺸﺎم ﺑﻦ ﺣﮑﯿﻢ ﺑﻦ ﺣﺰام« دﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺪادی از ﻧﺒﻄﯽھﺎی ﺷﺎم در ﻣﻌﺮض آﻓﺘﺎب‬
‫اﯾﺴﺘﺎدهاﻧﺪ‪ .‬وی ﻋﻠﺖ اﯾﻦ اﻣﺮ را از ﻣﺮدم ﺟﻮﯾﺎ ﺷﺪ‪ .‬آنھﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮای وﺻﻮل ﺟﺰﯾﻪ ﺑﺎ‬
‫آنھﺎ اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ رﻓﺘﺎر ﻣﯽﺷﻮد او اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،۶۳ / ۲‬ﮐﺘﺎب اﻹﯾﻤﺎن‪.‬‬

 ‫‪٧١‬‬ ‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻟﻬﯽ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ در زﻣﯿﻦ‬
‫َ ُ َ ِّ ُ َّ َ ُ َ ِّ ُ َ‬
‫ﻮن اﻨﻟَّ َ‬ ‫َّ‬ ‫َُ ُ‬ ‫َْ َ ُ ََ ْ ُ َُ َ‬
‫ﺎس ِﻲﻓ‬ ‫اﺬﻟﻳﻦ �ﻌﺬﺑ‬‫ﷲ ج‪� ،‬ﻘﻮل‪» :‬إِن اﷲ �ﻌﺬب ِ‬
‫»أﺷﻬﺪ‪ ،‬لﺴ ِﻤﻌﺖ رﺳﻮل ا ِ‬
‫ُّ ْ‬
‫اﺪﻟ�ﻴَﺎ«) ‪» .(١‬ﻣﻦ ﮔﻮاھﯽ ﻣﯽدھﻢ ﮐﻪ از رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻋﺬاب ﻣﯽدھﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﻣﺮدم را در اﯾﻦ دﻧﯿﺎ ﺷﮑﻨﺠﻪ و آزار ﺑﺪھﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﻣﺄﻣﻮران وﺻﻮل زﮐﺎت و ﺟﺰﯾﻪ‬

‫اﺧﻼص و ﺷﻮر اﯾﻤﺎن‪ ،‬ﻋﺮبھﺎ را ﺑﺮای ﭘﺮداﺧﺖ زﮐﺎت و ﺻﺪﻗﺎت آﻣﺎده ﮐﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ھﺮ ﻗﻮم و ﻗﺒﯿﻠﻪای ھﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎنﺷﺪن‪ ،‬ﺻﺪﻗﺎت ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آن‬
‫ﺣﻀﺮت ج ﻣﯽآورد و ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻣﯽﮐﺮد و از دﻋﺎھﺎی آنﺣﻀﺮت ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺮای‬
‫ﯾﮏ ﻣﻤﻠﮑﺖ و ﺣﮑﻮﻣﺖ وﺳﯿﻊ اﯾﻦ روش ﻧﺎﮐﺎﻓﯽ ﺑﻮد‪ .‬از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ج در ﯾﮏ‬
‫ﻣﺎه ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ﻧﮫﻢ ھﺠﺮی ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر وﺻﻮل زﮐﺎت و ﺻﺪﻗﺎت‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ واﻟﯿﺎن و ﺣﮑﺎم‪،‬‬
‫اﻓﺮاد ﺧﺎﺻﯽ را ﻣﺄﻣﻮر ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪﺳﻮی ھﺮ ﻗﺒﯿﻠﻪای ﻣﺄﻣﻮری اﻋﺰام ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن‬
‫ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﺮود و اﻣﻮال زﮐﺎت و ﻣﺎﻟﯿﺎت را ﺟﻤﻊآوری ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ آﻧﺎن ﻧﺰد ﻗﺒﺎﯾﻞ رﻓﺘﻪ زﮐﺎت‬
‫ً‬
‫و ﻣﺎﻟﯿﺎت را وﺻﻮل ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺳﺮان‬
‫ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻮدﻧﺪ و از اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ‬
‫آنھﺎ ﻣﻘﻄﻌﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ھﺮﺣﺎل‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺮای اﻧﺠﺎم اﯾﻦ وﻇﯿﻔﮥ ﻣﮫﻢ اﻓﺮاد ذﯾﻞ را ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫و ﺑﻪﺳﻮی ﻗﺒﺎﯾﻞ و ﺷﮫﺮھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻋﺰام ﻧﻤﻮدﻧﺪ) ‪:(٢‬‬
‫ﻣﺤﻞ ﺧﺪﻣﺖ‬ ‫ﻧﺎم‬
‫ﻃﯽ و ﺑﻨﯽ اﺳﺪ‬ ‫ﻋﺪی ﺑﻦ ﺣﺎﺗﻢ‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ‬ ‫ﻋﻤﺮ ﻓﺎروق‬
‫ﺑﻨﯽ ﻋﻤﺮو‬ ‫ﺻﻔﻮان ﺑﻦ ﺻﻔﻮان‬
‫ﺑﻨﻮﻟﯿﺚ‬ ‫اﺑﻮﺟﮫﻢ ﺑﻦ ﺣﺬﯾﻔﻪ‬
‫ﺑﻨﻮﺣﻨﻈﻠﻪ‬ ‫ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ ﻧﻮﯾﺮه‬
‫ﺑﻨﻮھﺬﯾﻢ‬ ‫ﯾﮑﯽ از ھﺬﯾﻤﯽھﺎ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﻮﻋﺪ اﻟﺸﺪﯾﺪ ﻟﻤﻦ ﻋﺬاب اﻟﻨﺎس ﺑﻐﯿﺮ ﺣﻖ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺑﯿﺸﺘﺮ اﻓﺮاد اﯾﻦ ﻓﮫﺮﺳﺖ در اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺟﺰء ﻣﻐﺎزی ‪ ۱۱۵ /‬ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺬﮐﺮۀ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﻓﺎروق و‬
‫ﻋﺒﯿﺪۀ ﺟﺮاح در ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻟﺼﺪﻗﺎت و ﺑﻌﻀﯽ در اﺑﻮداود و ﮐﺘﺎب اﻟﺨﺮاج ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻘﯿﻪ را در‬
‫زاداﻟﻤﻌﺎد ذﮐﺮ ﻣﺼﺪﻗﯿﻦ و اﻣﺮای ﻧﺒﻮی و در ﻓﺘﻮح اﻟﺒﻠﺪان ﺑﻼذری ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٧٢‬‬
‫ﻏﻔﺎر و اﺳﻠﻢ‬ ‫ﺑﺮﯾﺪه ﺑﻦ ﺣﺼﯿﺐ اﻻﺳﻠﻤﯽ‬
‫ﺷﮫﺮ ﻧﺠﺮان‬ ‫اﺑﻮﻋﺒﯿﺪه ﺑﻦ ﺟﺮاح‬
‫ﺳﻠﯿﻢ و ﺣﺬﯾﻔﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎد ﺑﻦ ﺑﺸﺮ اﻻﺷﮫﻠﯽ‬
‫ﺧﯿﺒﺮ‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ رواﺣﻪ‬
‫ﺟﮫﯿﻨﻪ‬ ‫راﻓﻊ ﺑﻦ ﻣﮑﯿﺚ ﺟﮫﻨﯽ‬
‫ﺣﻀﺮﻣﻮت‬ ‫زﯾﺎد ﺑﻦ ﻟﺒﯿﺪ‬
‫ﺑﻨﻮﺳﻌﺪ‬ ‫زﺑﺮﻗﺎن ﺑﻦ ﺑﺪر‬
‫ﯾﻤﻦ‬ ‫اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ اﺷﻌﺮی‬
‫ﺑﻨﻮﺳﻌﺪ‬ ‫ﻗﯿﺲ ﺑﻦ ﻋﺎﺻﻢ‬
‫ﯾﻤﻦ‬ ‫ﺧﺎﻟﺪ‬
‫ﺑﻨﻮﻓﺰاره‬ ‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص‬
‫ﺑﺤﺮﯾﻦ‬ ‫اﺑﺎن ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ‬
‫ﺑﻨﻮﮐﻼب‬ ‫ﺿﺤﺎک ﺑﻦ ﺳﻔﯿﺎن ﮐﻼﺑﯽ‬
‫ﺗﯿﻤﺎء‬ ‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص‬
‫ﺑﻨﻮﮐﻌﺐ‬ ‫ﺑﺴﺮ ﺑﻦ ﺳﻔﯿﺎن ﮐﻼﺑﯽ‬
‫ﺑﻨﻮﺗﻤﯿﻢ‬ ‫ﻋﯿﯿﻨﻪ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﻓﺰاری‬
‫ﺑﻨﻮذﺑﯿﺎن‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ اﻟﻠﺘﯿﻪ‬
‫ﺑﺮای وﺻﻮل ﺧﻤﺲ ﻏﻨﺎﯾﻢ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺟﺰء اﻻﺳﺪی‬
‫آنﺣﻀﺮت ج در ﺗﻌﯿﯿﻦ اﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻣﻮارد ذﯾﻞ را ﻣﺪﻧﻈﺮ داﺷﺖ‪:‬‬
‫‪ -۱‬دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻠﯽ ﺑﻪ آنھﺎ ﻣﯽدادﻧﺪ ﮐﻪ در آن‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﻧﺼﺎب زﮐﺎت اﻣﻮال ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﯿﺰ در آن دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه ﺑﻮد ﺗﺎ ﮔﺰﯾﺪهھﺎی اﻣﻮال و ﯾﺎ ﺑﯿﺶ‬
‫از ﻣﻘﺪار واﺟﺐ را وﺻﻮل ﻧﮑﻨﻨﺪ و اﯾﻦ دﺳﺘﻮر ﮐﻪ »إﻳﺎك وﻛﺮاﺋﻢ أﻣﻮاﻟـﻬﻢ«‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯿﺖ داﺷﺖ‪ .‬آن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و‬
‫ﺗﻌﺪی از آن را ﺟﺎﯾﺰ ﻧﻤﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻃﯿﺐ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﯿﺶ از ﻣﻘﺪار واﺟﺐ‪ ،‬ﺑﻪ آنھﺎ ﺑﺪھﻨﺪ‪ .‬ﺳﻮﯾﺪ ﺑﻦ ﻏﻔﻠﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﺰد‬
‫ﻣﺎ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪۀ ﻧﺒﯽ اﮐﺮم ج آﻣﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﭘﯿﺶ او رﻓﺘﻢ و ﻧﺸﺴﺘﻢ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ وی آن ﻧﻮع از‬
 ‫‪٧٣‬‬ ‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻟﻬﯽ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ در زﻣﯿﻦ‬

‫اﻣﻮال را ﮐﻪ از ﮔﺮﻓﺘﻦ آنھﺎ ﻣﻨﻊ ﺷﺪه ﺑﺮاﯾﻢ ﺗﻮﺿﯿﺢ داد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ھﻤﺎن وﻗﺖ‬
‫ﺷﺨﺼﯽ ﯾﮏ ﻣﺎده ﺷﺘﺮ ﻓﺮﺑﻪ و ﻣﻤﺘﺎز را آورد و ﺑﻪ او ﺗﻘﺪﯾﻢ ﮐﺮد‪ .‬اﻣﺎ وی از ﺗﺤﻮﯾﻞ‬
‫آن ﺧﻮدداری ﻧﻤﻮد) ‪.(١‬‬
‫ﻧﯿﺰ وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن درﯾﺎﻓﺖ زﮐﺎت‪ ،‬ﯾﮏ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺣﺎﻣﻠﻪ داده ﺷﺪ‪ ،‬او اﻇﮫﺎر‬
‫داﺷﺖ‪ :‬ﻣﺎ از ﮔﺮﻓﺘﻦ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ اﻣﻮال ﻣﻨﻊ ﺷﺪهاﯾﻢ) ‪.(٢‬‬
‫‪ -۲‬ﺗﻤﺎم داراﯾﯽ و ﺛﺮوت ﻋﺮب‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از ﮔﻠﻪھﺎی ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان و ﯾﺎ ﺷﺘﺮان ﺑﻮد ﮐﻪ در‬
‫ﺑﯿﺎﺑﺎنھﺎ‪ ،‬ﺟﻨﮕﻞھﺎ و داﻣﻨﻪھﺎی ﮐﻮهھﺎ ﻣﯽﭼﺮﯾﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎی اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ً‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖھﺎی ﺟﺎﺑﺮ دﻧﯿﻮی ﻣﺮدم را وادار ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ اﺟﺒﺎرا ﺧﻮدﺷﺎن زﮐﺎتھﺎی‬
‫اﻣﻮال ﺧﻮد را ﺑﯿﺎورﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺗﺤﻮﯾﻞ دھﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺑﻪ درهھﺎ و ﺑﯿﺎﺑﺎنھﺎ ﺑﺮوﻧﺪ و زﮐﺎت را ﮔﺮدآوری ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از اﺻﺤﺎب ﮐﺮام‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬روزی در درهای ﻣﺸﻐﻮل ﭼﺮاﻧﯿﺪن ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﺧﻮد ﺑﻮدم ﮐﻪ ﻧﺎﮔﮫﺎن‬
‫دو ﺷﺨﺺ ﮐﻪ ﺳﻮار ﺑﺮ ﺷﺘﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺰد ﻣﻦ آﻣﺪﻧﺪ و اﻇﮫﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪۀ‬
‫رﺳﻮل اﮐﺮم ج ھﺴﺘﯿﻢ و آﻣﺪهاﯾﻢ ﺗﺎ زﮐﺎت ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﺷﻤﺎ را وﺻﻮل ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﻦ‬
‫ﯾﮏ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺷﯿﺮی را ﺑﺎ ﺑﺰﻏﺎﻟﻪاش ﺗﻘﺪﯾﻢ ﮐﺮدم وﻟﯽ آنھﺎ از ﮔﺮﻓﺘﻦ آن‬
‫ﺧﻮدداری ﮐﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺎ دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه ﺗﺎ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪھﺎ را‬
‫ﺗﺤﻮﯾﻞ ﻧﮕﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﯾﮏ ﺑﺰﻏﺎﻟﻪ دادم آن را ﺑﺮ ﺷﺘﺮ ﺧﻮد ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و رﻓﺘﻨﺪ) ‪.(٣‬‬
‫‪ -۳‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮐﺮام ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻘﺪس و ﺗﻘﻮای ﺧﻮد‪ ،‬از وﺻﻮل ھﺮ ﻣﺎل ﺣﺮام و ﻧﺎﻣﺸﺮوع‬
‫دوری ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ وﻗﺘﯽ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ رواﺣﻪ را ﻧﺰد ﯾﮫﻮد‬
‫ﺧﯿﺒﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ ﻃﺒﻖ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﻧﺼﻒ ﻣﺤﺼﻮل زراﻋﺖ آنھﺎ را ﺗﺤﻮﯾﻞ ﮔﯿﺮد‪،‬‬
‫آنھﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻪ وی رﺷﻮه دھﻨﺪ وﻟﯽ او آن را ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺖ و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ای‬
‫دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا! آﯾﺎ ﻣﯽﺧﻮاھﯿﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﺎل ﺣﺮام ﺑﺪھﯿﺪ؟) ‪ (٤‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ ھﻤﻪ زھﺪ‬
‫و ﺗﻘﻮا‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه آنﺣﻀﺮت ج از ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ ﺧﻮد ﺑﺎزﻣﯽﮔﺸﺖ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ج‬
‫او را ﻣﻮرد ﺑﺎزﺟﻮﯾﯽ ﻗﺮار ﻣﯽدادﻧﺪ و از او ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر‬

‫‪ -١‬ﻧﺴﺎﺋﯽ ‪.۳۹۰ /‬‬

‫‪ -٢‬ﻧﺴﺎﺋﯽ ‪.۳۹۳ /‬‬
‫‪ -٣‬ﻧﺴﺎﺋﯽ ‪.۳۹۳ /‬‬
‫‪ -٤‬ﻓﺘﻮح اﻟﺒﻠﺪان ‪.۳۱ /‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٧٤‬‬
‫»اﺑﻦ اﻟﻠﺘﯿﻪ« را ﺑﺮای وﺻﻮل زﮐﺎت ﻣﺄﻣﻮر ﮐﺮدﻧﺪ وﻗﺘﯽ از ﻣﺄﻣﻮرﯾﺘﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و‬
‫آنﺣﻀﺮت از وی ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬او اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬اﯾﻦ اﻣﻮال ﻣﺎل ﺷﻤﺎ و اﯾﻦ‬
‫ﻣﺎل ﻣﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ھﺪﯾﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭼﺮا‬
‫اﯾﻦ ھﺪﯾﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺮﺳﯿﺪه اﺳﺖ؟ آﻧﮕﺎه ﺧﻄﺒﻪای اﯾﺮاد ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و ﻣﺮدم را‬
‫از درﯾﺎﻓﺖ ﭼﻨﯿﻦ اﻣﻮاﻟﯽ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﯽ ﻣﻨﻊ ﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫‪ -۴‬ﭼﻮن ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج ﺑﺮای ﺧﺎﻧﺪان ﺧﻮد ﺻﺪﻗﺎت واﺟﺒﻪ را ﺣﺮام ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻟﺬا ھﯿﭻﯾﮏ از اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﺪان ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎﯾﻨﺪۀ وﺻﻮل زﮐﺎت ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺑﻦ زﻣﻌﻪ ﺑﻦ ﺣﺎرث و ﻓﻀﻞ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮐﻪ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮ‬
‫و ﺑﺮادرزادۀ اﯾﺸﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺘﻪ و درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ رﺳﯿﺪهاﯾﻢ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ اﻓﺮاد ﻣﺎ را ﻧﯿﺰ ﻣﺄﻣﻮر وﺻﻮل زﮐﺎت ﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﺗﺎ از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﻣﺨﺎرج ازدواج ﺧﻮد را ﺗﮫﯿﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬وﻟﯽ آنﺣﻀﺮت‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺻﺪﻗﻪ ﺑﺮای ﺧﺎﻧﺪان ﻣﺤﻤﺪ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا آن ﭼﺮک و ﺗﻔﺎﻟﮥ اﻣﻮال‬
‫ﻣﺮدم اﺳﺖ) ‪.(٢‬‬
‫‪ -۵‬ﻋﺎﻣﻼن و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن وﺻﻮل زﮐﺎت را ﺧﻮد آنﺣﻀﺮت ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ھﺮﮐﺲ‬
‫ﺑﺮای اﯾﻦ اﻣﺮ داوﻃﻠﺐ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﯽﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ اﺷﻌﺮی ﺑﺎ‬
‫دو ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آن دو ﻧﻔﺮ داوﻃﻠﺐ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﻣﯽﮔﻮﺋﯿﺪ؟ وی اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪:‬‬
‫ﻣﻦ ﻧﻤﯽداﻧﺴﺘﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ دو ﻧﻔﺮ ﺑﺮای اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ آﻧﺎن را ﻣﺴﺘﺮد ﮐﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ھﺮﮐﺲ داوﻃﻠﺐ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎ او‬
‫را ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﻧﺨﻮاھﯿﻢ داد‪ .‬وﻟﯽ در ھﻤﺎن ﻣﻮﻗﻊ اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ اﺷﻌﺮی را ﻋﺎﻣﻞ و‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪۀ ﺧﻮﯾﺶ در ﯾﻤﻦ ﻣﻨﺼﻮب و ﺑﻪ آﻧﺠﺎ اﻋﺰام ﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(٣‬‬
‫‪ -۶‬ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻼن ﻓﻘﻂ در ﺣﺪ ﻧﯿﺎز و ﮐﻔﺎﯾﺖ اﺟﺮت داده ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت اﻋﻼم ﮐﺮده‬
‫ﺑﻮد ﮐﻪ ھﺮﮐﺲ از آﻧﭽﻪ ﻣﺎ ﺑﺮاﯾﺶ ﺗﻌﯿﯿﻦ و ﻣﻘﺮر ﮐﺮدهاﯾﻢ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﺧﯿﺎﻧﺖ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ‪.۱۱۳ / ۲‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﺎح‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺼﺪﻗﺎت‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ‪.۱۰۹ / ۲‬‬
 ‫‪٧٥‬‬ ‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻟﻬﯽ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ در زﻣﯿﻦ‬

‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﻘﺪار ﺿﺮورت و ﮐﻔﺎﯾﺖ را ﺧﻮد آنﺣﻀﺮت ﭼﻨﯿﻦ ﺑﯿﺎن‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ) ‪:(١‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫»ﻣﻦ ﺎﻛن ﺎﻋمﻼ ﻓﻠﻴﻜتﺴﺐ زوﺟﺔ ﻓﺈن لﻢ ﻳ�ﻦ ﻪﻟ ﺧﺎدم ﻓﻠﻴﻜتﺴﺐ ﺧﺎدﻣﺎ و�ن لﻢ‬
‫ً‬
‫ﻳ�ﻦ ﻪﻟ مﺴ�ﻦ ﻓﻠﻴﻜتﺴﺐ مﺴﻜﻨﺎ وﻣﻦ اﺨﺗﺬ ﻏ� ذلﻚ ﻓﻬﻮ ﺎﻏل«‪» .‬ھﺮﮐﺲ ﻋﺎﻣﻞ و‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪۀ ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﺮج و ﻧﻔﻘﮥ ھﻤﺴﺮش را ﺑﺮدارد و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻧﻮﮐﺮ و ﭘﯿﺶﺧﺪﻣﺘﯽ ﻧﺪارد‬
‫ﺑﺮای ﺧﻮد ﻧﻮﮐﺮی ﺑﮕﯿﺮد و اﮔﺮ ﻣﺴﮑﻦ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﺮای ﺧﻮد ﻣﺴﮑﻦ ﺗﮫﯿﻪ ﮐﻨﺪ و ھﺮﮐﺲ ﺑﯿﺶ‬
‫از اﯾﻦ ﺑﺮدارد ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫در زﻣﺎن رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﻓﺎروق ﻧﯿﺰ ھﻤﯿﻦ ﻣﻘﺪار اﺟﺮت ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در دوران ﺧﻼﻓﺖ وی‪ ،‬وﻗﺘﯽ اﺻﺤﺎب ﮐﺮام )رﺿﻮان اﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﮫﻢ أﺟﻤﻌﯿﻦ( ﺑﺮ اﺛﺮ‬
‫زھﺪ و ﺗﻘﻮا ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ اﯾﻦ ﺣﻖ اﻟﺰﺣﻤﻪ را ﻧﮕﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﻃﺮز ﻋﻤﻞ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻀﺎت‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎ و ﻣﻨﺼﺐھﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻗﻀﺎوت و داوری ﮐﻪ اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﺧﻮد آنﺣﻀﺮت ج اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﮔﺎھﯽ‬
‫ﺑﻪ دﺳﺘﻮر وی اﻓﺮاد ذﯾﻞ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮐﺮام ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﻋﮫﺪهدار اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف‪ ،‬اﺑﯽ اﺑﻦ ﮐﻌﺐ و ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ در زﻣﺎن ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ‬
‫ﻧﯿﺰ ﻧﯿﺮوی ﭘﻠﯿﺲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﻈﻢ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در دوران ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﻨﻮاﻣﯿﻪ‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪ) ‪ .(٢‬وﻟﯽ در ﻋﺼﺮ ﻣﺒﺎرک آنﺣﻀﺮت ج ﻃﺮح ﺳﺎدۀ آن ﺑﻨﯿﺎن ﻧﮫﺎده ﺷﺪه ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻗﯿﺲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ھﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺤﺎﻓﻆ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺎ آنﺣﻀﺮت ھﻤﺮاه ﺑﻮد و اﯾﻦ‬
‫وﻇﯿﻔﮥ ﻣﻘﺪس را اﻧﺠﺎم ﻣﯽداد) ‪.(٣‬‬

‫‪ -١‬در اﺑﻮداود ‪ /‬ﺑﺎب ارزاق اﻟﻌﻤﺎل ھﺮدو ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺬﮐﻮر اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎری ‪.۶۱۰ / ۱۳‬‬
‫‪ -٣‬ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻷﺣﮑﺎم‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٧٦‬‬

‫ﺟﻼد‬
‫ﺑﺮای ﮔﺮدنزدن ﻣﺠﺮﻣﺎن و اﺟﺮای اﺣﮑﺎم ﺻﺎدره‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﺣﻀﺮت زﺑﯿﺮ‪ ،‬ﺣﻀﺮت‬
‫ﻣﻘﺪاد ﺑﻦ اﺳﻮد‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ‪ ،‬ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ و ﺿﺤﺎک ﺑﻦ ﺳﻔﯿﺎن ﮐﻼﺑﯽ ش ﻣﻘﺮر‬
‫و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬

‫ﺑﺴﺘﻦ ﻣﻌﺎﻫﺪات و ﭘﯿﻤﺎن ﺑﺎ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن‬

‫ﮐﻔﺮ و ﺷﺮک از ﺗﻤﺎم ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺟﺰﯾﺮة اﻟﻌﺮب رﺧﺖ ﺑﺮﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﺟﺎھﺎﯾﯽ‬
‫اﻓﺮادی از ﻣﺠﻮس‪ ،‬ﯾﮫﻮد و ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﮔﺮﭼﻪ اﻓﺮاد ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪای از‬
‫اﯾﻦ ﻣﻠﺖھﺎ ھﻢ‪ ،‬آﯾﯿﻦ اﺳﻼم را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ در ﻣﺠﻤﻮع ھﻨﻮز آﻧﺎن در ﻇﻠﻤﺖ‬
‫ﺷﺮک و ﮐﻔﺮ ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ از ﺳﯿﻄﺮه و اﻗﺘﺪار ﺧﻼﻓﺖ و‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻟﮫﯽ ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﯾﮫﻮد ﺣﺠﺎز‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﻗﻮام ﻋﺮب ﺑﺎ ﻃﯿﺐ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫اﺳﻼم را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﺳﻼم ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﺟﺎن و ﻣﺎل‪ ،‬ﻧﺎﻣﻮس و آﯾﯿﻦ ﻏﯿﺮ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎنھﺎ را ﺑﻪ ﻋﮫﺪه ﮔﺮﻓﺖ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن‪ ،‬ﻣﺒﻠﻎ ﻧﺎﭼﯿﺰی ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺰﯾﻪ )ﻣﺎﻟﯿﺎت( ﺑﺮ‬
‫ﻋﮫﺪه آنھﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ )ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻪ ﺑﺮ ھﺮ ﻣﺮد ﻣﺴﺘﻄﯿﻊ‪ ،‬ﻋﺎﻗﻞ و ﺑﺎﻟﻎ ﯾﮏ دﯾﻨﺎر(‪ ،‬آن‬
‫ھﻢ ﭘﺮداﺧﺖ آن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﻘﺪی ﻻزم ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ھﺮﭼﻪ در ﺗﻮان داﺷﺘﻨﺪ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻣﻌﺎدل آن را ﭼﯿﺰی دﯾﮕﺮ ﭘﺮداﺧﺖ ﮐﻨﻨﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺑﺮای اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر در ﺳﺎل ھﻔﺘﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬ﺑﺎ ﯾﮫﻮدﯾﺎن »ﺧﯿﺒﺮ«‪» ،‬ﻓﺪک«‪،‬‬
‫»وادی اﻟﻘﺮی« و »ﺗﯿﻤﺎء« ﭘﯿﻤﺎن ﺻﻠﺢ ﺑﺴﺖ‪ .‬ﺗﺎ آن ﻣﻮﻗﻊ ھﻨﻮز آﯾﻪ ﺟﺰﯾﻪ ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه ﺑﻮد و‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮاﻓﻖ و رﺿﺎﯾﺖ ﻃﺮﻓﯿﻦ‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ ﭘﺲ از ﻧﺰول آﯾﮥ ﺟﺰﯾﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ آن‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﯽﺷﺪ) ‪ .(٣‬ﺷﺮط اﺻﻠﯽ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ آنھﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﻋﯿﺖ ﮐﺎر ﮐﻨﻨﺪ و ﻧﺼﻒ‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت را ﺑﺮای ﺧﻮد ﺑﺮداﺷﺘﻪ و ﻧﺼﻒ دﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﻣﺎﻟﮑﺎن زﻣﯿﻦ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ) ‪.(٤‬‬
‫در ﺳﺎل ﻧﮫﻢ ھﺠﺮی ﻗﺎﻧﻮن ﭘﺮداﺧﺖ ﺟﺰﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﺲ از آن ﺗﻤﺎم ﻗﺮاردادھﺎ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺒﻨﺎی آن ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﻧﺠﺮان ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ و درﺧﻮاﺳﺖ ﺻﻠﺢ و آﺷﺘﯽ‬

‫‪ -١‬زاداﻟﻤﻌﺎد اﺑﻦ ﻗﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ -٢‬زاداﻟﻤﻌﺎد ‪ / ۱‬ﻓﺼﻞ ﺟﺰﯾﻪ‪.‬‬
‫‪ -٣‬زاداﻟﻤﻌﺎد ‪./ ۱‬‬
‫‪ -٤‬ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ و اﺑﻮداود‪ ،‬ذﮐﺮ ﺧﯿﺒﺮ و ﻓﺘﻮح اﻟﺒﻠﺪان ذﮐﺮ ﻓﺪک و ﺗﯿﻤﺎء وادی اﻟﻘﺮی‪.‬‬
 ‫‪٧٧‬‬ ‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻟﻬﯽ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ در زﻣﯿﻦ‬

‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﺮاﯾﻂ ﺻﻠﺢ از اﯾﻦ ﻗﺮار ﺑﻮد‪:‬‬

‫‪ -۱‬ھﺮ ﺳﺎل دو ھﺰار دﺳﺖ ﻟﺒﺎس در دو ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎنھﺎ ﺗﺤﻮﯾﻞ دھﻨﺪ‪ .‬ﻧﺼﻒ آن‬
‫را در ﻣﺎه ﺻﻔﺮ و ﻧﺼﻒ دﯾﮕﺮ را در ﻣﺎه رﺟﺐ؛‬
‫‪ -۲‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﯾﻤﻦ ﻗﯿﺎم و ﺷﻮرﺷﯽ ﻋﻠﯿﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎنھﺎ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد‪،‬‬
‫آنھﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺎرﯾﺖ ﺳﯽ رأس اﺳﺐ‪ ،‬ﺳﯽ ﻋﺪد زره و از دﯾﮕﺮ اﺳﻠﺤﻪھﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ از ھﺮﮐﺪام ﺳﯽ ﻗﺒﻀﻪ ﺗﺤﻮﯾﻞ دھﻨﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎنھﺎ ﺿﺎﻣﻦ ﻋﻮدت آنھﺎ ﭘﺲ‬
‫از رﻓﻊ ﻧﯿﺎز ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد؛‬
‫‪ -۳‬ﺗﺎ ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ آنھﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﻮرش ﻧﺰﻧﻨﺪ و ﻣﻌﺎﻣﻼت رﺑﻮی را ﺗﺮک ﮐﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻌﺎﺑﺪ و اﻣﺎﮐﻦ ﻣﻘﺪﺳﮥ آنھﺎ ﻣﺼﻮن ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻋﻠﻤﺎ و روﺣﺎﻧﯿﺖ آنھﺎ‬
‫ﺗﻌﺮﺿﯽ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ و ﺑﺮای ﺗﺮک آﯾﯿﻦ ﺧﻮد ﻣﺠﺒﻮر ﻧﺨﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ) ‪(١‬؛‬
‫در ﻣﺮزھﺎی ﺷﺎم ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﯾﮫﻮدیھﺎ و ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن زﯾﺎدی زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در رﺟﺐ ﺳﺎل‬
‫ﻧﮫﻢ ھﺠﺮی ھﻨﮕﺎم ﻏﺰوۀ ﺗﺒﻮک ﺑﺴﯿﺎری از زﻣﯿﻦداران و ﻣﺎﻟﮑﺎن ﺑﺰرگ ﯾﮫﻮدﯾﺎن و‬
‫ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﮐﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ »دوﻣﺔ اﻟﺠﻨﺪل«‪» ،‬دﯾﻠﻪ«‪» ،‬ﻣﻘﻨﺎء«‪» ،‬ﺟﺮﺑﺎء«‪» ،‬اذرح«‪» ،‬ﺗﺒﺎﻟﻪ«‬
‫و »ﺟﺮش« زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬از ﭘﺬﯾﺮش اﺳﻼم ﺧﻮدداری ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺟﺰﯾﻪ‬
‫راﺿﯽ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ھﺮ ﻣﺮد ﺑﺎﻟﻎ آنھﺎ ﻣﺒﻠﻎ ﯾﮏ دﯾﻨﺎر ﺟﺰﯾﻪ در ﺳﺎل ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪ و ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﻮﻇﻒ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ھﻨﮕﺎم ﮔﺬر و ﺳﻔﺮ از آﻧﺠﺎ‪ ،‬ﻣﯿﺰﺑﺎﻧﯽ و ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ ﮐﻨﻨﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ در ﻣﻮرد ﭘﺮداﺧﺖ ﺟﺰﯾﻪ از اﯾﻦ ارﻓﺎق ھﻢ ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ آن‬
‫را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻘﺪ ادا ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎدل آن را ﭘﺎرﭼﮥ »ﻣﻌﺎﻓﺮی« ﺗﺤﻮﯾﻞ دھﻨﺪ) ‪ .(٣‬ﺑﺎ ﻣﺠﻮﺳﯿﺎن‬
‫ﺑﺤﺮﯾﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ ﻣﻘﺪار ﺟﺰﯾﻪ‪ ،‬ﭘﯿﻤﺎن ﺻﻠﺢ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ) ‪.(٤‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ درآﻣﺪ و ﻣﺼﺎرف آن‬

‫در اﺳﻼم ﺑﻨﺎﺑﺮ اھﺪاف و ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﻣﻨﺒﻊ درآﻣﺪ ﻣﻘﺮر ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﻏﻨﯿﻤﺖ؛‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺨﺮاج ﺑﺎب اﺧﺬ اﻟﺠﺰﯾﻪ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﻠﺪان‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﺑﻮداود ﺑﺎب أﺧﺬ اﻟﺠﺰﯾﺔ‪.‬‬
‫‪ -٤‬اﺑﻮداود ﺑﺎب أﺧﺬ اﻟﺠﺰﯾﺔ ﻣﻦ اﻟﻤﺠﻮس و ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﻼذری ذﮐﺮ ﺑﺤﺮﯾﻦ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٧٨‬‬
‫‪ -۲‬ﻓﯿﺌﯽ؛‬
‫‪ -۳‬زﮐﺎت؛‬
‫‪ -۴‬ﺟﺰﯾﻪ؛‬
‫‪ -۵‬ﺧﺮاج؛‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ دو ﻣﻮرد اول و دوم‪ ،‬ﺳﻪ ﻣﻮرد دﯾﮕﺮ ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻪ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎل ﻏﻨﯿﻤﺖ ﻓﻘﻂ‬
‫ھﻨﮕﺎم ﻓﺘﻮﺣﺎت ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﻣﺪ‪ .‬ﻣﯿﺎن اﻋﺮاب رﺳﻢ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﯾﮏ ﭼﮫﺎرم ﻣﺎل‬
‫ﻏﻨﯿﻤﺖ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺳﭙﺎه ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ آن »ﻣﺮﺑﺎع« ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ و ﺑﺮ ﺑﺎﻗﯽ‪ ،‬ھﺮﮐﺲ‬
‫ﻣﺴﻠﻂ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎل او ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﻧﻈﻢ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮای ﺗﻘﺴﯿﻢ آن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از‬
‫ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎل ﻏﻨﯿﻤﺖ را ِﻣﻠﮏ ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار داد و اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﻪ ﯾﮏ ﭘﻨﺠﻢ آن‬
‫ُ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ »ﺧﻤﺲ« ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺑﺮای اھﺪاف و ﻣﺼﻠﺤﺖھﺎی ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻟﮫﯽ اﺳﺖ‪:‬‬
‫َۡ َُ َ َ َ َۡ َ ُ َۡ َ‬
‫نف ُال ِ َّ�ِ َو َّ‬
‫ٱلر ُسو ِل﴾ ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﺧﺪا و رﺳﻮل‬ ‫﴿��ٔلونك ع ِن ٱ�نفالِ� ق ِل ٱ�‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آن ِﻣﻠﮏ ﺷﺨﺼﯽ ﺳﭙﺎھﯿﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺼﺎﻟﺢ‪ ،‬ھﺮ ﻃﻮری ﮐﻪ‬
‫ﺧﻠﯿﻔﻪ اﻟﮫﯽ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬آن را ﻣﺼﺮف ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻤﺲ اﻋﻼم ﺷﺪ‪:‬‬
‫ُۡ ۡ َ ۡ‬ ‫�ء فَأَ َّن ِ َّ�ِ ُ ُ‬ ‫ۡ َ ْ َ َّ َ ُ ّ َ‬
‫� َوٱ�َ َ�ٰ َ ٰ‬
‫�‬ ‫� َس ُهۥ َول َّ‬
‫ِلر ُسو ِل َو ِ�ِي ٱلقر ٰ‬ ‫﴿ َوٱعل ُم ٓوا �� َما غن ِۡمتم مِن ۡ ٖ‬
‫ۡ‬
‫يل﴾ ]اﻷﻧﻔﺎل‪.[۴۱ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫�كِ� َوٱبۡن َّ‬
‫ٱلس‬ ‫ِ‬ ‫َوٱل َم َ ٰ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫»و ﺑﺪاﻧﯿﺪ ھﺮآﻧﭽﻪ ﻣﺎل ﻏﻨﯿﻤﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردﯾﺪ ﯾﮏ ﭘﻨﺠﻢ آن ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ و‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان او و ﯾﺘﯿﻤﺎن و ﻣﺴﺎﮐﯿﻦ و ﻣﺴﺎﻓﺮان اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺟﺰ ﯾﮑﯽ دو ﻣﻮرد اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج ﻣﺎل ﻏﻨﯿﻤﺖ را ﺑﻪ ﻣﮫﺎﺟﺮﯾﻦ و ﯾﺎ اﻓﺮاد‬
‫ﺗﺎزهﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﮑﻪ داد‪ ،‬ھﻤﯿﺸﻪ ﻃﺮز ﻋﻤﻞ آنﺣﻀﺮت ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از اﺧﺮاج ﺧﻤﺲ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه را ﻣﯿﺎن ﺳﭙﺎھﯿﺎن اﺳﻼم ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺎوی ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﻮاران ﺳﻪ‬
‫ﻗﺴﻤﺖ و ﺑﻪ ﭘﯿﺎدهھﺎ ﯾﮏ ﻗﺴﻤﺖ و در ﺑﻌﻀﯽ از رواﯾﺎت آﻣﺪه ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮاران دو ﻗﺴﻤﺖ‬
‫داده ﻣﯽﺷﺪ) ‪.(١‬‬
‫از ﺧﻤﺲ ﻧﯿﺰ ﻣﻘﺪار ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺎﭼﯿﺰی ﺻﺮف ﻧﯿﺎزھﺎی ﺷﺨﺼﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و اﻏﻠﺐ آن را ﺑﺮ‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻘﯿﻨﯽ ﮐﻪ در آﯾﮥ ﺑﺎﻻ ذﮐﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺮج ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬زﮐﺎت ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮض‬
‫ﺑﻮد و از ﭼﮫﺎر ﭼﯿﺰ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﺣﮑﻢ ارض ﺧﯿﺒﺮ‪.‬‬

 ‫‪٧٩‬‬ ‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻟﻬﯽ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ در زﻣﯿﻦ‬

‫‪ -۱‬وﺟﻪ ﻧﻘﺪ؛‬
‫‪ -۲‬ﻣﯿﻮه و ﻣﺤﺼﻮﻻت؛‬
‫‪ -۳‬دام )ﻏﯿﺮ از اﺳﺐ(؛‬
‫‪ -۴‬اﺳﺒﺎب و وﺳﺎﯾﻞ ﺗﺠﺎرت) ‪(١‬؛‬
‫در ﮐﻤﺘﺮ از دوﯾﺴﺖ درھﻢ ﻧﻘﺮه‪ ،‬ﺑﯿﺴﺖ ﻣﺜﻘﺎل ﻃﻼ و ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮ ﺷﺘﺮ‪ ،‬زﮐﺎت واﺟﺐ ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫در ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻧﯿﺰ زﻣﺎﻧﯽ ﻋﺸﺮ و زﮐﺎت واﺟﺐ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻘﺪار آنھﺎ ﭘﻨﺞ وﺳﻖ )ﺳﯿﺼﺪ ﺻﺎع‬
‫ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ اﻣﺎم ﺗﺮﻣﺬی( و ﯾﺎ ﺑﯿﺶ از آن ﻣﯽﺑﻮد‪ .‬از ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ﯾﮏ ﭼﮫﻠﻢ آنھﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار ﻻزم در زﮐﺎت دامھﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺮﺣﺴﺐ اﺧﺘﻼف ﺟﻨﺲ آنھﺎ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺗﻔﺼﯿﻞ آن در ﮐﺘﺐ ﺣﺪﯾﺚ و ﻓﻘﻪ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ .‬اراﺿﯽ و زﻣﯿﻦھﺎ دو ﻧﻮع ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﻧﻮع‬
‫زﻣﯿﻦھﺎﯾﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ آب ﺑﺎران و ﯾﺎ رودﺧﺎﻧﻪ و ﻧﮫﺮ آﺑﯿﺎری ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ) ‪ (٢‬ﮐﻪ در‬
‫آنھﺎ ﯾﮏ دھﻢ از ﻣﺤﺼﻮل ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه )ﻋﺸﺮ( واﺟﺐ ﺑﻮد‪ .‬زﻣﯿﻦھﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﻃﺮق دﯾﮕﺮ‬
‫ﺑﺎ زﺣﻤﺖ آﺑﯿﺎری ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ در آنھﺎ ﯾﮏ ﺑﯿﺴﺘﻢ )ﻧﺼﻒ ﻋﺸﺮ( زﮐﺎت ﻻزم ﺑﻮد) ‪ .(٣‬در‬
‫ﺳﺒﺰﯾﺠﺎت زﮐﺎت ﻻزم ﻧﺒﻮد) ‪.(٤‬‬
‫ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ ﺑﺮای زﮐﺎت ھﺸﺖ ﻣﺼﺮف را اﻋﻼم داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﻓﻘﺮاء؛‬
‫‪ -۲‬ﻣﺴﺎﮐﯿﻦ؛‬
‫‪ -۳‬ﻧﻮﻣﺴﻠﻤﺎن؛‬
‫‪ -۴‬ﻏﻼم و ﺑﺮده ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ آزادﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﺮﯾﺪاری ﺷﻮد؛‬
‫‪ -۵‬ﻣﻘﺮوض؛‬
‫‪ -۶‬ﻋﺎﻣﻼن و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ زﮐﺎت درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؛‬
‫‪ -۷‬دﯾﮕﺮ ﮐﺎرھﺎی ﺧﯿﺮ؛‬
‫ً‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ از ھﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪای ﮐﻪ زﮐﺎت وﺻﻮل ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺴﺘﺤﻘﯿﻦ ھﻤﺎن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺮج‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﮥ ﮐﺮام ﺑﻪ ﻗﺪری ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ اھﻤﯿﺖ ﻣﯽدادﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای آنھﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮥ ﯾﮏ‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺰﮐﻮة ﺑﺎب اﻟﻌﺮوض إذا ﮐﺎﻧﺖ ﻟﻠﺘﺠﺎرة‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪.۲۰۱ / ۱‬‬
‫‪ -٣‬ﺗﺮﻣﺬی‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺰﮐﻮة‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺗﺮﻣﺬی‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺰﮐﻮة‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٨٠‬‬
‫ﻋﺎدت ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ را »زﯾﺎد« ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻞ و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﻣﻨﻄﻘﻪای ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ او ﺑﺎزآﻣﺪ زﯾﺎد از وی درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮد ﺗﺎ ﻣﺒﺎﻟﻐﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر زﮐﺎت درﯾﺎﻓﺖ داﺷﺘﻪ‪،‬‬
‫ﺗﺤﻮﯾﻞ دھﺪ‪ .‬او در ﺟﻮاب اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ ھﻤﺎن ﺷﯿﻮهای ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ در زﻣﺎن‬
‫رﺳﻮل اﮐﺮمج ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ) ‪ .(١‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ‪ ،‬از ﺳﻮی آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﯾﻤﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ وی دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫ُّ َ ُ َ‬ ‫َ ْ‬ ‫ْ َ ْ َ ُ‬
‫» َوال َﺼ َﺪﻗﺔ ﺗُﺆﺧﺬ ِﻣ ْﻦ أﻏ ِﻨﻴَﺎﺋِ ِﻬ ْﻢ َوﺗُ َﺮد َﻰﻠﻋ �ﻘ َﺮاﺋِ ِﻬ ْﻢ«‪» .‬زﮐﺎت از ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد و‬
‫ﺑﻪ ﻣﺴﺘﺤﻘﯿﻦ ھﻤﺎن ﻣﻨﻄﻘﻪ داده ﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﺟﺰﯾﻪ از ﻏﯿﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﻗﺒﺎل ﺣﻔﺎﻇﺖ و ﺣﻤﺎﯾﺖ از آنھﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ و ﻣﻘﺪار آن‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج در ﻋﮫﺪ ﺧﻮﯾﺶ ﻓﺮﻣﺎن ﺻﺎدر ﮐﺮده ﺑﻮد ﺗﺎ از ھﺮ ﻣﺮد ﺑﺎﻟﻎ‬
‫و ﻣﺴﺘﻄﯿﻊ ﻣﺒﻠﻎ ﯾﮏ دﯾﻨﺎر در ﺳﺎل ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬از ﮐﻮدﮐﺎن و زﻧﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﺪ‪ .‬ﻣﺒﻠﻎ‬
‫ﺟﺰﯾﻪای ﮐﻪ اھﺎﻟﯽ اﯾﻠﻪ ﻣﯽﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﺳﯿﺼﺪ دﯾﻨﺎر ﺑﻮد‪ .‬ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﺒﻠﻎ ﺟﺰﯾﻪ در ﻋﺼﺮ‬
‫آنﺣﻀﺮت از اھﺎﻟﯽ ﺑﺤﺮﯾﻦ وﺻﻮل ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺧﺮاج ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از آن ﺳﮫﻤﯽ ﮐﻪ از‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت زﻣﯿﻦ از ﮐﺸﺎورزان ﻏﯿﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﻗﺒﺎل ﺣﻖ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ آنھﺎ ﺑﺎ ﺗﻮاﻓﻖ ﻃﺮﻓﯿﻦ‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ و ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬از زﻣﯿﻦھﺎی ﺧﯿﺒﺮ‪ ،‬ﻓﺪک‪ ،‬وادی اﻟﻘﺮی‪ ،‬ﺗﯿﻤﺎء و ﻏﯿﺮه ﺧﺮاج‬
‫وﺻﻮل ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻓﺼﻞ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﯿﻮه و ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻓﺮا ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج‬
‫ﯾﮑﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ را ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬او ﺑﻪ ﺑﺎغھﺎ و ﻣﺰرﻋﻪھﺎ ﻣﯽرﻓﺖ و ﻣﻘﺪار ﺧﺮاج را ﺣﺪس و‬
‫ﺗﺨﻤﯿﻦ ﻣﯽزد و ﺑﺮای رﻓﻊ اﺷﺘﺒﺎه و رﻋﺎﯾﺖ اﺣﺘﯿﺎط از آﻧﭽﻪ ﺗﺨﻤﯿﻦ زده ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﯾﮏ‬
‫ﺳﻮم آن ﮐﺴﺮ) ‪ (٢‬و از ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه ﻃﺒﻖ ﻗﺮارداد ﺧﺮاج درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬
‫در زﻣﯿﻦھﺎی ﺧﯿﺒﺮ و اﻃﺮاف آن‪ ،‬ﻗﺮارداد ﺻﻠﺢ ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﺼﻒ‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺤﻮﯾﻞ دھﻨﺪ‪ .‬درآﻣﺪی ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﺟﺰﯾﻪ و ﺧﺮاج‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﻣﺪ‪ ،‬ﺻﺮف ﺣﻘﻮق ﺳﺮﺑﺎزان اﺳﻼم و ھﺰﯾﻨﻪھﺎی ﺟﻨﮕﯽ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬از ﺗﻤﺎم‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮐﺮام در ﺻﻮرت ﻧﯿﺎز‪ ،‬در ﺟﻨﮓ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺟﺰﯾﻪ و ﯾﺎ‬
‫ﺧﺮاﺟﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪ ،‬آن را ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ‬
‫ً‬
‫ﻣﯽدادﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ﻏﻼم و ﺑﺮده ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺎﻣﯽ اﻓﺮاد در دﻓﺘﺮی ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﺳﺎﻣﯽ‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺰﮐﻮة ﺑﺎب اﻟﺼﺪﻗﺔ ﺗﺤﻤﻞ ﻓﻲ اﻟﺒﻠﺪ إﻟﯽ ﺑﻠﺪ‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺰﮐﻮة‪.‬‬
 ‫‪٨١‬‬ ‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻟﻬﯽ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ در زﻣﯿﻦ‬

‫ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﺪ و اﻓﺮاد ﺣﺎﺿﺮ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻣﺘﺄھﻞ دو ﺑﺮاﺑﺮ اﻓﺮاد ﻏﯿﺮ‬
‫ﻣﺘﺄھﻞ داده ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬

‫آﺑﺎدﮐﺮدن زﻣﯿﻦﻫﺎی ﻣﻮات‬

‫اﮐﺜﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﻨﺎﻃﻖ رﯾﮕﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺷﻮرهزار و ﺑﺎﯾﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻘﺎط ﺳﺮﺳﺒﺰ‬
‫ﺗﺤﺖ ﺗﺴﻠﻂ اﻗﻮام ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬در ﻣﺪﯾﻨﻪ و ﻃﺎﯾﻒ زراﻋﺖ و ﮐﺸﺎورزی رواج داﺷﺖ‪.‬‬
‫دﯾﮕﺮ اﻋﺮاب از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺠﺎرت و ﯾﺎ راھﺰﻧﯽ و ﻏﺎرﺗﮕﺮی اﻣﺮار ﻣﻌﺎش ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬رﻣﺰ زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﻣﺘﺰﻟﺰل و ﻧﺎﻣﻄﻤﺌﻦ ﻋﺮبھﺎ ھﻤﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ آنھﺎ ﭘﯿﺸﻪ و ﺷﻐﻞھﺎی ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺄﻣﯿﻦ اﻣﻨﯿﺖ ﺷﻐﻠﯽ‪ ،‬ﻻزم ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮی ﮐﺸﺎورزی و‬
‫آﺑﺎداﻧﯽ زﻣﯿﻦھﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺒﺬول ﺷﻮد‪ .‬در ﺣﺠﺎز ﯾﻤﻦ‪ ،‬ﺑﺮ اﺛﺮ ﻧﺨﻠﯿﻪ و ﮐﻮچ اﻗﻮام ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﻘﺪار ﺑﺴﯿﺎری از زﻣﯿﻦھﺎ ﺧﺎﻟﯽ و ﺑﺎﯾﺮ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ اﺣﯿﺎء و آﺑﺎدﮐﺮدن آنھﺎ ﻻزم ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮐﺮام را ﺑﻪﺳﻮی اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﺘﻮﺟﻪ و ﺗﺸﻮﯾﻖ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫َ ْ َ ْ َ َ ْ ً َ ًَْ َ َ َُ َ ْ َ َ َ َ ً ََ َ ْ َ َ َ‬
‫� ُﻪﻟ«‪» .‬ھﺮﮐﺲ زﻣﯿﻦ ﺑﺎﯾﺮ و‬ ‫»ﻣﻦ أﺣﻴﺎ أرﺿﺎ ﻣﻴﺘﺔ ﻓ ِ� ﻪﻟ‪ ،‬ﻣﻦ أﺣﺎط ﺣﺎﺋِﻄﺎ ﻰﻠﻋ أر ٍض ﻓ ِ‬
‫ﻣﻮاﺗﯽ را آﺑﺎد ﮐﻨﺪ ﻣﺎل اوﺳﺖ و ھﺮﮐﺲ ﺑﺎ ﮐﺸﯿﺪن دﯾﻮار زﻣﯿﻨﯽ را ﺗﺼﺮف ﮐﻨﺪ ﻣﺎل اوﺳﺖ«‪.‬‬
‫در ﺿﻤﻦ اﯾﻦ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﺎت و ﺗﺴﮫﯿﻼﺗﯽ ھﻢ ﺑﺮای اﯾﻦ اﻣﺮ ﻓﺮاھﻢ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ِ‬
‫ﻣﺰارع و ﻧﺨﻠﺴﺘﺎنھﺎی ﺑﻨﻮﻧﻀﯿﺮ و ﺑﻨﻮﻗﺮﯾﻈﻪ در ِﻣﻠﮏ آنﺣﻀﺮت ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و اﯾﺸﺎن‬
‫آنھﺎ را از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد ﻣﯿﺎن ﻣﮫﺎﺟﺮﯾﻦ و ﺑﻌﻀﯽ از أﻧﺼﺎر ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺴﻤﺘﯽ از‬
‫زﻣﯿﻦھﺎی ﺧﯿﺒﺮ را در ﻣﻠﮏ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎﻗﯽ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﻣﺎﺑﻘﯽ را ﻣﯿﺎن آن دﺳﺘﻪ از‬
‫ً‬
‫ﻣﮫﺎﺟﺮﯾﻦ و اﻧﺼﺎر ﮐﻪ در ﺻﻠﺢ ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻟﯿﮑﻦ ﻋﻤﻼ اﯾﻦ‬
‫زﻣﯿﻦھﺎ در دﺳﺖ و ﺗﺼﺮف ﯾﮫﻮد ﺑﻮدﻧﺪ و آﻧﺎن ﻧﺼﻒ ﻣﺤﺼﻮل را ﺑﺮﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ و ﻧﺼﻒ‬
‫دﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﻣﺎﻟﮑﺎن آنھﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬زﻣﯿﻦھﺎﯾﯽ ﮐﻪ آﺑﺎد و ﮐﺸﺖ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬در‬
‫اﺧﺘﯿﺎر ﻣﺎﻟﮑﺎن اﺻﻠﯽ ﺑﺎﻗﯽ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در »ﻋﮏ«‪» ،‬ذوﺧﯿﻮان«‪» ،‬اﯾﻠﻪ«‪،‬‬
‫»اذرح«‪» ،‬ﻧﺠﺮان« و ﻏﯿﺮه اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ ﻋﻤﻞ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬زﻣﯿﻦھﺎی ﺑﺎﯾﺮ و ﻣﻮات را ﻧﯿﺰ در ﻣﻠﮏ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت واﺋﻞ را در »ﺣﻀﺮﻣﻮت« ﯾﮏ ﻗﻄﻌﻪ زﻣﯿﻦ دادﻧﺪ و ﺑﻼل ﺑﻦ‬
‫ﺣﺎرث ﻣﺰﻧﯽ را زﻣﯿﻦ ﺑﺰرﮔﯽ ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻞ زراﻋﺖ ﺑﻮد ﺑﺎ ﯾﮏ رﺷﺘﻪ ﻗﻨﺎت دادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻀﺮت‬
‫زﺑﯿﺮ در ﻣﺪﯾﻨﻪ و ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ در ﺧﯿﺒﺮ‪ ،‬زﻣﯿﻦھﺎﯾﯽ دادﻧﺪ ﺑﻪ »ﺑﻨﻮرﻓﺎﻋﻪ« در ﺣﻮاﻟﯽ‬
‫دوﻣﺔ اﻟﺠﻨﺪل زﻣﯿﻦ دادﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٨٢‬‬
‫اﯾﻦ زﻣﯿﻦھﺎ ﺑﺎ ﭼﻨﺎن آزادیای ﺑﻪ اﻓﺮاد داده ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ھﺮﯾﮏ از آنھﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ‬
‫دﻟﺨﻮاه ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ زﻣﯿﻦ ﺧﻮد را اﻧﺘﺨﺎب و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺣﺪود ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت زﺑﯿﺮ دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﺳﺐﺷﺎن ﺑﺘﺎزد‪ ،‬زﻣﯿﻦ آن ﻣﻨﻄﻘﻪ را در ﻣﻠﮏ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار دھﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ وی اﺳﺐ ﺧﻮد را ﺗﺎﺧﺖ‪ .‬اﺳﺐ ﭘﺲ از ﻃﯽ ﻣﺴﺎﻓﺘﯽ ﺗﻮﻗﻒ ﮐﺮد‪.‬‬
‫وی ﻧﯿﺰۀ ﺧﻮد را ﭘﺮﺗﺎب ﮐﺮد‪ ،‬ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﯿﺰهاش اﺻﺎﺑﺖ ﮐﺮد‪ ،‬آﺧﺮﯾﻦ ﺣﺪ زﻣﯿﻦ وی ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺧﺸﮏ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻧﯿﺎز ﺷﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﭼﺸﻤﻪھﺎ و ﭼﺎهھﺎی آب داﺷﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر آنﺣﻀﺮت اﻋﻼم ﮐﺮد‪:‬‬
‫َ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫» َﻣ ْﻦ َﺳﺒَ َﻖ ِإﻰﻟ َﻣﺎ ٍء ل ْﻢ � َ ْﺴ ِﺒﻘ ُﻪ إِﻴﻟْ ِﻪ ُم ْﺴ ِﻠ ٌﻢ � ُﻬ َﻮ ُﻪﻟ«‪» .‬ﯾﻌﻨﯽ ھﺮﮐﺲ ﭼﺸﻤﻪای را ﺗﺼﺮف‬
‫ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در ﻣﻠﮏ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎل او اﺳﺖ«‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺣﺮﯾﻢ و ﺣﺪود ﭼﺸﻤﻪھﺎ و ﭼﺎهھﺎی ﺧﻮد را ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻋﻄﺎ و ﺑﺨﺸﺶ ﺑﻪ ﻗﺪری ﺷﮫﺮت ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم از اﻃﺮاف و اﮐﻨﺎف ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺘﻪ و از اﯾﺸﺎن درﺧﻮاﺳﺖ زﻣﯿﻦ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪» .‬اﺑﯿﺾ ﺑﻦ ﺣﻤﺎل« از‬
‫ﯾﻤﻦ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ و درﺧﻮاﺳﺖ ﯾﮏ ﻣﻌﺪن ﻧﻤﮏ ﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺎ‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ وی ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﯾﮑﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ وی ﻋﻄﺎ‬
‫ﮐﺮدﯾﺪ ﻣﻌﺪن ﻧﻤﮏ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﯾﮏ ﭼﺸﻤﮥ ﺑﺰرگ آب اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن آن ﭼﺸﻤﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺑﯿﺖ‬
‫اﻟﻤﺎل ﺑﻮد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت آن را از آن ﺷﺨﺺ ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ھﺪاﯾﺎ و ﻋﻄﺎﯾﺎ از ﻣﻨﺎﺑﻌﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮای ﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎل و رﻓﺎه ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻻزم و ﺿﺮوری ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ آﻧﭽﻪ ﺑﺮای آﺳﺎﯾﺶ و رﻓﺎه‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻻزم ﺑﻮد آن را ﺑﻪ ھﻤﺎن ﺻﻮرت ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﺮبھﺎ از ﻗﺪﯾﻢ رﺳﻢ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮای ﭼﺎرﭘﺎﯾﺎن ﺧﻮد ﻣﺮاﺗﻊ و ﭼﺮاﮔﺎهھﺎﯾﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آن » ِﺣﻤﯽ« ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬در‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺮب درﺧﺖ اراک )درﺧﺖ ﻣﺴﻮاک( ﻏﺬای ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺷﺘﺮان ﺑﻮد و اﺳﺘﻔﺎده از آن‬
‫ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ و ﻣﺤﺪودﯾﺘﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬اﻣﺎ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ »اﺑﯿﺾ ﺑﻦ ﺣﻤﺎل« ﺧﻮاﺳﺖ آن را ﺟﺰو‬
‫َ‬
‫ﻣﺮﺗﻊ ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار دھﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻣﻨﻊ ﻧﻤﻮده ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻻ ﺣ� ﻲﻓ اﻷراك«‪.‬‬
‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ در ﻣﯿﺎن اﻋﺮاب رﺳﻢ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﺮان و ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﻮم ﻣﺮﺗﻊھﺎ و ﭼﺮاﮔﺎهھﺎی‬
‫ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮای ﺧﻮد داﺷﺘﻨﺪ و در آن ﻣﺤﺪوده‪ ،‬دﯾﮕﺮان اﺟﺎزۀ ورود ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﭼﻮن ﻋﺎﻣﮥ‬
‫ﻣﺮدم از اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﺘﻀﺮر ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و در ﺗﻨﮕﻨﺎ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ آنﺣﻀﺮت اﯾﻦ‬
 ‫‪٨٣‬‬ ‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻟﻬﯽ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ در زﻣﯿﻦ‬

‫را ھﻢ ﻣﻨﻊ ﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬

‫»دھﻨﺎ« ﯾﮑﯽ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﯾﮏ ﺳﻮی آن‪ ،‬ﻗﺒﯿﻠﮥ »ﺑﮑﺮ ﺑﻦ واﺋﻞ« و‬
‫در ﺳﻮی دﯾﮕﺮ »ﺑﻨﻮﺗﻤﯿﻢ« زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪» .‬ﺣﺮﯾﺚ ﺑﻦ ﺣﺴﺎن« ﺑﺮای ﺑﮑﺮ ﺑﻦ واﺋﻞ‬
‫ً‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ زﻣﯿﻦ ﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﻨﺪ آن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬اﺗﻔﺎﻗﺎ ﯾﮑﯽ از‬
‫زﻧﺎن ﻗﺒﯿﻠﮥ ﺑﻨﻮﺗﻤﯿﻢ در آﻧﺠﺎ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺳﻮی او ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ‪ .‬وی ﻋﺮض‬
‫ﮐﺮد‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! آن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺮﺗﻊ و ﭼﺮاﮔﺎه ﺷﺘﺮان و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان اﺳﺖ و در ھﻤﺎن‬
‫ﺣﻮاﻟﯽ زﻧﺎن و ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻨﻮﺗﻤﯿﻢ ھﻢ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»اﯾﻦ ﺑﯿﭽﺎره راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺳﻨﺪ ﺧﻮدداری ﮐﻦ‪ ،‬ھﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮادر‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﭼﺸﻤﻪ و ﯾﮏ ﭼﺮاﮔﺎه ھﻤﮕﺎن را ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﺗﺸﮑﯿﻼت و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰیﻫﺎی ﻣﺬﻫﺒﯽ‬

‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮﻗﺮاری اﻣﻨﯿﺖ‪ ،‬اﻗﺪامھﺎی ﻻزم ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﯽ ﻣﮫﻢﺗﺮ از آن‪،‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺳﺎﻣﺎﻧﺪھﯽ اﻣﻮر ﻣﺬھﺒﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﯿﺎن ﯾﮫﻮدﯾﺎن ﺑﺮای اﻧﺠﺎم اﯾﻦ وﻇﺎﯾﻒ‬
‫ﺧﺎﻧﺪان ﻣﺨﺼﻮﺻﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻏﯿﺮ از آنھﺎ دﯾﮕﺮان ﺣﻖ دﺧﺎﻟﺖ در اﯾﻦ اﻣﻮر را‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﯿﺎن ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﮔﺮﭼﻪ ﺧﺎﻧﺪان ﺧﺎﺻﯽ ﻣﻘﺮر ﻧﺒﻮد وﻟﯽ ﯾﮏ ﮔﺮوه و ﻗﺸﺮ‬
‫ﺧﺎﺻﯽ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اﯾﻦ اﻣﺮ را ﺑﺮ ﻋﮫﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﯿﺎن ھﻨﺪوھﺎ ﻏﯿﺮ از »ﺑﺮھﻤﻨﮫﺎ«‬
‫دﯾﮕﺮ ﮐﺴﯽ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ و ﻣﺴﺘﺤﻖ اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﺪ‪ .‬ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻠﺖھﺎی ﺟﮫﺎن ﻧﯿﺰ‬
‫اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ آﯾﯿﻦ و ﺷﺮﯾﻌﺘﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ ج در اﯾﻦ ﺟﮫﺎن ﭘﯽرﯾﺰی ﮐﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﺪان و ﻃﺒﻘﻪ ﺧﺎﺻﯽ در آن ﺑﺮای اﯾﻦ اﻣﺮ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ھﺮ ﻓﺮد‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﺴﺘﺤﻖ و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﻣﺪ‪.‬‬

‫دﻋﻮﺗﮕﺮان و ﻣﺒﻠﻐﺎن اﺳﻼم‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﻣﻌﺮوف اروﭘﺎﯾﯽ اﻇﮫﺎر ﻣﯽدارد‪ :‬ﭘﺲ از راھﯿﺎﺑﯽ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ‪،‬‬
‫ﻣﻨﺼﺐ ﻧﺒﻮت رھﺎ ﺷﺪه ﺷﮑﻞ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺟﺎی اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﻔﮫﻮم اﺳﻼم‬
‫ﻋﺒﺎرت از اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و ﺗﺴﻠﯿﻢ در ﻣﻘﺎﺑﻞ او ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺴﻠﯿﻢ و ﻣﻨﻘﺎدﺷﺪن در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ و ﺳﻠﻄﻪ ﻣﺤﻤﺪ ) ج( ﻣﻔﮫﻮم آن ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﺪ) ‪.(٢‬‬

‫‪ -١‬ﺗﻤﺎم اﯾﻦ وﻗﺎﯾﻊ در اﺑﻮداود‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺨﺮاج ﻣﺬﮐﻮر اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﻘﺎﻟﻪ واﻟﺴﻦ در ﻣﻮرد اﺳﻼم‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٨٤‬‬
‫ﻏﺮض و ﻣﻘﺼﻮد اﺳﻼم آن ﭼﯿﺰی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ ﺑﯿﺎن داﺷﺘﻪ‪:‬‬
‫اموا ْ ٱ َّ َ َ َ ْ َ َ َ ْ ۡ ۡ‬ ‫�ض أَقَ ُ‬ ‫َۡ‬ ‫َّ َّ‬ ‫﴿ٱ َّ� َ‬
‫ِين إِن َّمك�ٰ ُه ۡم ِ� ٱ� ِ‬
‫لصل ٰوة َو َءات ُوا ٱ َّلزك ٰوة َوأ َم ُروا ب ِٱل َمع ُر ِ‬
‫وف‬
‫َ ْ َ ۡ َ‬
‫َو� َه ۡوا ع ِن ٱل ُمنكرِ﴾ ]اﻟﺤﺞ‪.[۴۱ :‬‬
‫»اﮔﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ را در زﻣﯿﻦ ﻗﺪرت ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ و ﺳﯿﻄﺮه دھﯿﻢ آﻧﺎن ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ ﻣﯽدارﻧﺪ و‬
‫زﮐﺎت ﻣﯽدھﻨﺪ و اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﮫﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ھﺮ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ھﻢ داﻋﯽ ﻣﺬھﺐ ﺑﻮد و ھﻢ ﻣﺤﺘﺴﺐ‪ .‬ھﻢ واﻋﻆ ﺑﻮد و ھﻢ‬
‫آﺷﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﯾﻞ و اﻣﻮر ﻣﺬھﺒﯽ‪ .‬ﻋﺮبھﺎ ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم آﻧﻘﺪر ﺟﺎھﻞ و ﺑﯽﺳﻮاد ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ در‬
‫ﺧﺎﻧﺪانھﺎی ﺷﺮﯾﻒ ھﻢ ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻋﯿﺐ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﻣﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم ھﺮ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﻋﻠﻢ ﻓﻘﻪ‪ ،‬ﺣﺪﯾﺚ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻮن وﻗﺖ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮای ﻓﺮاﮔﯿﺮی اﯾﻦ‬
‫ﻋﻠﻮم و ﺗﺪرﯾﺲ آنھﺎ ﺑﺮای ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ ﻻزم داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ در‬
‫ھﺮ ﻗﺒﯿﻠﻪای اﻓﺮادی ھﻤﯿﺸﻪ ﻣﺸﻐﻮل ﺗﻌﻠﯿﻢ اﯾﻦ ﻓﺮﯾﻀﮥ ﻣﮫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬در ﻗﺮآن‬
‫ﻣﺠﯿﺪ ﭼﻨﯿﻦ دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه‪:‬‬
‫ُ ّ ۡ َ ّ ۡ ُ ۡ َ ٓ َ ‪ْ ُ َّ َ َ َ ّ ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫آف ٗة ۚ فَل ۡو� َ� َف َ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ون ِ�َنفِ ُ‬ ‫ََ َ َ ُۡ ۡ ُ َ‬
‫� ف ِرقةٖ مِنهم طا�ِفة ِ�تفقهوا‬ ‫ِ‬ ‫ِن‬
‫م‬ ‫ر‬ ‫ك‬ ‫وا‬ ‫ر‬ ‫﴿وما �ن ٱلمؤمِن‬
‫َۡ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ِين َو ِ�ُنذ ُِروا ق ۡو َم ُه ۡم إِذا َر َج ُع ٓوا إ ِ ۡ� ِه ۡم ل َعل ُه ۡم �ذ ُرون ‪] ﴾١٢٢‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[۱۲۲ :‬‬ ‫ّ‬
‫ِ� ٱ� ِ‬
‫»و ﺑﺮای ﺗﻤﺎم ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻋﻠﻢ ﺑﯿﺮون روﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﺮا از ھﺮ‬
‫ﮔﺮوه آﻧﺎن اﻓﺮادی ﺑﯿﺮون ﻧﻤﯽروﻧﺪ ﺗﺎ اھﻞ داﻧﺶ در دﯾﻦ ﺷﻮﻧﺪ و ﺗﺎ ﺑﯿﻢ دھﻨﺪ ﻗﻮم‬
‫ﺧﻮﯾﺶ را ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪﺳﻮی آﻧﺎن ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ ﺷﺎﯾﺪ آﻧﺎن ﺑﯿﻤﻨﺎک ﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬

‫آﻣﻮزش و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﻌﻠﻤﺎن‬

‫ﺑﺮای ﻣﺮﺑﯿﺎن و دﻋﻮﺗﮕﺮان اﺳﻼﻣﯽ ﻻزم ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ از اواﻣﺮ و ﻧﻮاھﯽ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬
‫آ ﮔﺎھﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ﺗﺎ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز در ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬
‫ُ‬
‫ﺑﻮده ﺑﺎ ﺧﻠﻖ و ﺧﻮی اﺳﻼﻣﯽ اﻧﺲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﮔﻔﺘﺎر‪ ،‬ﮐﺮدار‪ ،‬ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺧﻼﺻﻪ ھﺮ‬
‫ﻋﻤﻞ و ھﺮ ﺣﺮﮐﺖ آﻧﺎن از ﭘﺮﺗﻮ ﻧﻮر ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت ﻧﺒﻮی ﻣﻨﻮر ﮔﺮدد ﺗﺎ در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﺳﻮۀ‬
‫ﺣﺴﻨﻪ و اﻟﮕﻮی ﻋﻤﻠﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﮔﺮوھﯽ از ھﺮ ﻗﺒﯿﻠﮥ اﻋﺮاب‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﻣﺸﺮف ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و از ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت اﯾﺸﺎن ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
 ‫‪٨٥‬‬ ‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻟﻬﯽ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ در زﻣﯿﻦ‬

‫»ﺎﻛن ﻣﻦ ﻞﻛ ﻲﺣ ﻣﻦ اﻟﻌﺮب ﻋﺼﺎﺑﺔ ﻓﻴﺄﺗﻮن اﻨﻟﻲﺒ ج ﻓيﺴﺄلﻮﻧﻪ ﻋﻤﺎ ﻳﺮ�ﺪون ﻣﻦ أمﺮ‬

‫دﻳﻨﻬﻢ و�ﺘﻔﻘﻮا ﻲﻓ دﻳﻨﻬﻢ«) ‪» .(١‬از ھﺮ ﻗﺒﯿﻠﮥ ﻋﺮب ﮔﺮوھﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ و‬
‫از ﻣﺴﺎﯾﻞ دﯾﻨﯽ و ﻣﺬھﺒﯽ ﺧﻮد اﻃﻼع ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و در دﯾﻦ آ ﮔﺎھﯽ ﭘﯿﺪا‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫دﻋﻮﺗﮕﺮان اﺳﻼم ﮐﻪ ﺑﻪ اﻃﺮاف اﻋﺰام ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺮدم را ﺗﺸﻮﯾﻖ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ھﺠﺮت ﮐﻨﻨﺪ و در آﻧﺠﺎ ﺳﮑﻮﻧﺖ ﮔﺰﯾﻨﻨﺪ و اﯾﻦ ھﻢ ﯾﮏ ﻧﻮع ھﺠﺮت ﺑﻪ‬
‫ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﻣﺪ‪ .‬از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ ﺑﯿﻌﺖ ﺑﺮ دو ﻧﻮع ﺑﻮد‪ .‬ﯾﮑﯽ »ﺑﯿﻌﺖ اﻋﺮاﺑﯽ« و دﯾﮕﺮی‬
‫»ﺑﯿﻌﺖ ھﺠﺮت«‪ .‬ﺑﯿﻌﺖ اﻋﺮاﺑﯽ ﻓﻘﻂ ﺑﺮای ﺻﺤﺮاﻧﺸﯿﻨﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭼﻨﺪ روزی در ﻣﺪﯾﻨﻪ‬
‫ﻣﯽﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و اﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺎﯾﻞ دﯾﻨﯽ را ﯾﺎد ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در ﮐﺘﺎب »ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻣﺸﮑﻞ اﻵﺛﺎر«‬
‫رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ وﻗﺘﯽ »ﻋﻘﺒﻪ ﺟﮫﻨﯽ« اﺳﻼم آورد‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ج از وی ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ‬
‫ﺑﯿﻌﺖ اﻋﺮاﺑﯽ ﻣﯽﮐﻨﯽ و ﯾﺎ ﺑﯿﻌﺖ ھﺠﺮت؟ ﺳﭙﺲ ﻣﺆﻟﻒ ﻣﺮﻗﻮم ﻣﯽدارد‪:‬‬
‫»إن اﻟﺒﻴﻌﺔ ﻣﻦ اﳌﻬﺎﺟﺮ ﺗﻮﺟﺐ اﻹﻗﺎﻣﺔ ﻋﻨﺪه ج ﻟﻴﴫف ﻓﻴﻤـﺎ ﻳﴫﻓﻪ ﻓﻴﻪ ﻣﻦ أﻣﻮر اﻹﺳﻼم‬
‫وﺑﺨﻼف اﻟﺒﻴﻌﺔ اﻷﻋﺮاﺑﻴﺔ«‪.‬‬
‫»ﺑﯿﻌﺖ ھﺠﺮت ﻣﺴﺘﻠﺰمﻣﺎﻧﺪن در ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻮد ﺗﺎ اﯾﺸﺎن آنھﺎ را ﻣﺸﻐﻮل‬
‫ﺑﻪ اﻣﻮر دﯾﻦ ﮐﻨﺪ و در ﺑﯿﻌﺖ اﻋﺮاﺑﯽ اﯾﻦ ﻻزم ﻧﺒﻮد«‪.‬‬
‫ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺴﯿﺎری از ﺧﺎﻧﻮادهھﺎی ﻋﺮب ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ھﺠﺮت ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ‬
‫اﺷﻌﺮی‪ ،‬ﺑﺎ ھﺸﺘﺎد ﺧﺎﻧﻮار ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪ و در آﻧﺠﺎ ﺳﮑﻮﻧﺖ ﮔﺰﯾﺪ‪ .‬از ﮐﺘﺎب »ﺧﻼﺻﺔ اﻟﻮﻓﺎ«‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺟﮫﯿﻨﻪ و ﻏﯿﺮه در ﻣﺤﻠﻪھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦھﺎ ﻗﺒﺎﯾﻠﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ھﺠﺮت ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی ﺑﺮای‬
‫ھﻤﻪ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺖ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻣﺘﻌﺪد ﻧﯿﺎز ﭘﯿﺶ آﻣﺪ‪ .‬آﻣﻮزش و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺑﺎ روشھﺎی‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﯾﮏ روش اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ اﻓﺮادی ده ﺑﯿﺴﺖ روز و ﯾﺎ ﯾﮑﯽ دو ﻣﺎه‬
‫در آﻧﺠﺎ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺿﺮوری ﻓﻘﮫﯽ و ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ را ﻣﯽآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻧﺰد ﻗﺒﺎﯾﻞ‬
‫ﺧﻮد رﻓﺘﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن آﻣﻮزش ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ اﻟﺤﻮﯾﺮث«‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺑﺎ ھﯿﺄﺗﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺴﺖ روز در آﻧﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪ و ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺿﺮوری را ﯾﺎد ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺖ‬
‫از آﻧﺠﺎ ﺑﺮود‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫ْ َ َّ ٗ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ۡ ۡ‬
‫‪ -١‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺧﺎزن ﺗﺤﺖ آﯾﮥ‪َ ﴿ :‬و َما �ن ٱل ُمؤم ُِنون ِ�َنف ُِروا كآفة ۚ﴾‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٨٦‬‬
‫ُ ِّ‬
‫ﻮ� أ َﺻ�«‪» .‬ﻧﺰد ﺧﺎﻧﺪان‬ ‫وﻫ ْﻢ ‪َ ،‬و َﺻﻠُّﻮا َﻛ َﻤﺎ َرأَ ْ�ﺘُ ُ‬
‫ﻤ‬
‫ُ ْ َ َ ِّ ُ ُ ْ َ ُ ُ ُ‬
‫ﺮ‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫ﻢ‬ ‫ﻮﻫ‬‫ﻤ‬ ‫ﻠ‬‫ﻌ‬ ‫�‬ ‫‪،‬‬‫ﻢ‬ ‫ﻴ�‬ ‫ﻠ‬
‫ْ ُ َ َْ‬
‫ﻫ‬ ‫»ار ِﺟﻌﻮا ِإﻰﻟ أ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺧﻮد ﺑﺮوﯾﺪ و آﻧﭽﻪ آﻣﻮﺧﺘﻪاﯾﺪ ﺑﻪ آنھﺎ ﯾﺎد ﺑﺪھﯿﺪ و ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﺮا ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮدﯾﺪ‪،‬‬
‫ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ«‪.‬‬
‫ً‬
‫روش دﯾﮕﺮ‪ ،‬روش ﻣﺴﺘﻘﻞ درﺳﯽ و آﻣﻮزﺷﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﻓﺮادی ﻣﺴﺘﻘﻼ در ﻣﺪﯾﻨﻪ‬
‫ﻣﯽﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﻋﻘﺎﯾﺪ و اﺧﻼق اﺳﻼﻣﯽ را ﯾﺎد ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﻞ درس آنھﺎ ﻣﮑﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫ّ‬
‫»ﺻﻔﻪ« ﺑﻮد ﮐﻪ در آﻧﺠﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ ،‬اﻓﺮادی ﺳﮑﻮﻧﺖ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ از ﻣﺸﻐﻮﻟﯿﺖھﺎی دﻧﯿﻮی‬
‫ﺧﻮد را ﯾﮏ ﺳﻮ ﮐﺮده‪ ،‬ﺷﺐ و روز ﺑﻪ زھﺪ و ﻋﺒﺎدت و ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﻌﻠﻢ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﮐﺘﺎب‬
‫»ﻣﺸﮑﻮة‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻌﻠﻢ« رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی ﺗﺸﺮﯾﻒ ﺑﺮدﻧﺪ‬
‫دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ دو ﻣﺠﻠﺲ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ در آن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺠﻠﺲ ذﮐﺮ و ﻣﺠﻠﺲ درس‪،‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ درس رﻓﺘﻨﺪ و ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در آن زﻣﺎن ﺑﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻋﻠﻢ »ﻗﺮاء« ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و ﻏﯿﺮه اﯾﻦ اﺻﻄﻼح در ﺑﺴﯿﺎری از ﺟﺎھﺎ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮوھﯽ از‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﻌﻠﯿﻢ اﺣﮑﺎم اﺳﻼم ﻧﺰد ﻗﺒﯿﻠﮥ »ﻋﺮﯾﻨﻪ« رﻓﺘﻨﺪ و ﮐﺎﻓﺮان آنھﺎ را ﺑﺎ ﻧﯿﺮﻧﮓ‬
‫و ﻓﺮﯾﺐ ﺑﻪ ﺷﮫﺎدت رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺑﯿﺖﯾﺎﻓﺘﮥ ھﻤﺎن ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و در ﮐﺘﺐ ﺣﺪﯾﺚ از آﻧﺎن ﺑﻪ‬
‫ّ‬
‫ﻋﻨﻮان »ﻗﺮاء« ﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪ .(١‬ﺳﯿﺮهﻧﮕﺎران ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ھﺮﮔﺎه ﻓﺮدی از اﺻﺤﺎب ُﺻﻔﻪ‬
‫ازدواج ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬از ﻟﯿﺴﺖ آنھﺎ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎی او ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ّ‬
‫»اﺻﺤﺎب ُﺻﻔﻪ« ﺑﻪ ﻗﺪری ﻣﻔﻠﺲ و ﺗﮫﯿﺪﺳﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﺰد ھﯿﭻﯾﮏ از آنھﺎ دو ﻟﺒﺎس‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﯾﮏ ﻟﺒﺎس را ﺑﺮ ﮔﺮدن ﺑﺴﺘﻪ ﺗﺎ زاﻧﻮهھﺎ آوﯾﺰان ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ھﻢ ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎی ﭘﯿﺮاھﻦ و ھﻢ ﺑﻪ ﺟﺎی ﺷﻠﻮار )ازار‪ ،‬و رداء( ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬آنھﺎ ﺑﯽﺗﻔﺎوت‬
‫ﻧﻤﯽﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺻﺤﺮا و ﺑﯿﺎﺑﺎن ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ و ھﯿﺰم ﮔﺮدآوری ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و‬
‫ﻣﯽﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺼﻒ ﺑﮫﺎی آن را ﺻﺪﻗﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻧﺼﻒ دﯾﮕﺮ را ﻣﯿﺎن ھﻢ ﺳﻨﮕﺮان ﺧﻮد‬
‫در ﺻﻔﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ‪ ،‬وﻗﺖ درس و ﺗﻌﻠﯿﻢ‪ ،‬در ﺷﺐ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد‬
‫از ﺑﻌﻀﯽ رواﯾﺎت ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ »ﻋﺒﺎده ﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ« از ﻋﻠﻤﺎی ﺑﺰرگ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬از‬
‫ﻣﺪرﺳﺎن ﺻﻔﻪ ﺑﻮد و در دوران ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻠﯿﻔﻪ دوم از ﺳﻮی اﯾﺸﺎن ﺑﺮای ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻓﻘﻪ و‬
‫ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ اﻋﺰام ﺷﺪ‪ ،‬در اﺑﻮداود از ﻋﺒﺎده ﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﻏﺰوۀ ﺑﺌﺮ ﻣﻌﻮﻧﻪ‪.‬‬

 ‫‪٨٧‬‬ ‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻟﻬﯽ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ در زﻣﯿﻦ‬

‫»ﻋ ﹼﻠﻤﺖ ﻧﺎﺳ ﹰﺎ ﻣﻦ أﻫﻞ اﻟﺼﻔﺔ اﻟﻘﺮآن واﻟﻜﺘﺎب ﻓﺄﻫﺪ￯ إﱄ رﺟﻞ ﻣﻨﻬﻢ ﹰ‬
‫ﻗﻮﺳﺎ«) ‪» .(١‬ﺟﻤﻌﯽ‬
‫از اﺻﺤﺎب ﺻﻔﻪ را ﻗﺮآن و ﺳﻮاد آﻣﻮﺧﺘﻢ و ﯾﮑﯽ از آنھﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮐﻤﺎﻧﯽ ھﺪﯾﻪ ﮐﺮد«‪.‬‬
‫در ﯾﮑﯽ از رواﯾﺎت ھﻢ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﻋﺒﺎده را از ﭘﺬﯾﺮش آن ھﺪﯾﻪ‬
‫ﻣﻨﻊ ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬از ﺑﻌﻀﯽ رواﯾﺎت ﻧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺻﻔﻪ ﺟﺎھﺎی دﯾﮕﺮی ھﻢ‬
‫اﺧﺘﺼﺎص داده ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ اﺻﺤﺎب ﺻﻔﻪ ﺷﺐ در آﻧﺠﺎ آﻣﻮزش ﻣﯽدﯾﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺴﻨﺪ اﻣﺎم‬
‫اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪:‬‬
‫» ﹶﻋﻦ ﹶأﻧﺲ ﻛﹶﺎﻧﹸﻮا ﹶﺳ ﹾﺒ ﹺﻌﲔﹶ ﹶﻓﻜﹶﺎﻧﹸﻮا إﹺ ﹶذا ﹶﺟﻨﱠ ﹸﻬ ﹾﻢ اﻟ ﱠﻠ ﹾﻴ ﹸﻞ ا ﹾﻧ ﹶﻄ ﹶﻠ ﹸﻘﻮا إﹺ ﹶﱃ ﹸﻣ ﹶﻌ ﱢﻠ ﹴﻢ ﹶﳍ ﹸ ﹾﻢ ﺑﹺﺎ ﹾﻟـ ﹶﻤ ﹺﺪﻳﻨ ﹺﹶﺔ ﹶﻓ ﹶﻴﺪﹾ ﹸر ﹸﺳﻮ ﹶن‬
‫اﻟ ﱠﻠ ﹾﻴ ﹶﻞ ﹶﺣﺘﱠﻰ ﹸﻳ ﹾﺼﺒﹺ ﹸﺤﻮا «) ‪» .(٢‬ﺣﻀﺮت اﻧﺲ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﻔﺘﺎد ﻧﻔﺮ از اﺻﺤﺎب ﺻﻔﻪ ﺷﺐ‪ ،‬ﻧﺰد‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻣﺪرﺳﺎن ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ و ﺗﺎ ﺻﺒﺢ ﻣﺸﻐﻮل ﻓﺮاﮔﯿﺮی ﻋﻠﻢ ﻣﯽﺑﻮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﯿﺎن ﻋﺮبھﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻢ رواج داﺷﺖ‪ ،‬وﻟﯽ اﺳﻼم ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮاﻧﺪن و‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻦ را ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آورد‪ .‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻧﯿﺎز در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﺪوﯾﻦ و‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ ﺑﻮد‪ .‬روی ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ج از ھﻤﺎن آﻏﺎز ﺑﻪ ﺗﺮوﯾﺞ‬
‫ِ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺒﺬول داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺑﯿﺎن ﻏﺰوۀ ﺑﺪر ذﮐﺮ ﺷﺪ ﮐﻪ از ﻣﯿﺎن اﺳﯿﺮان‬
‫ﺟﻨﮕﯽ آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﻮان ﭘﺮداﺧﺖ ﻓﺪﯾﻪ ﺧﻮد را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﯾﻦ اﻣﺮ رھﺎ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷﺘﻦ را ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪ .‬از ﺣﺪﯾﺚ ﻓﻮق اﺑﻮداود ﻣﻌﻠﻮم‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻮادی ﮐﻪ ﺑﻪ اﺻﺤﺎب ﺻﻔﻪ ﺗﻌﻠﯿﻢ داده ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺎده ھﻤﺮاه ﺑﺎ آﻣﻮزش ﻗﺮآن اﯾﻦ اﻣﺮ را ھﻢ آﻣﻮزش ﻣﯽدادﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺴﺎﺟﺪ‬
‫ﮔﺮﭼﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ج از ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﺳﺎزی ﻧﻔﺮت داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ ﺻﺮف ﻣﺎل‬
‫و ﭘﻮل را در ﺧﺎک و ِﮔﻞ ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﭼﻮن ھﺪف اﺻﻠﯽ از ﻧﮫﻀﺖ و ﻗﯿﺎم اﺳﻼم‪،‬‬
‫ﺗﺴﺒﯿﺢ و ﺗﻘﺪﯾﺲ اﻟﻠﻪ و اﻋﺘﻼی ﻧﺎم او ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﯾﻦ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﻧﯿﺎزھﺎی اوﻟﯿﻪ آن‪ ،‬ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻠﺖ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻓﻘﻂ ﻣﺤﻞ ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ ﻧﻤﺎزھﺎی ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در واﻗﻊ ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺠﻤﻊ اﻓﺮاد ﯾﮏ‬

‫‪) -١‬اﺑﻮداود ‪.(۱۲۹ / ۲‬‬

‫‪) -٢‬اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪.(۳۷۷ / ۳‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٨٨‬‬
‫روﺳﺘﺎ و ﯾﺎ ﯾﮏ ﻣﺤﻠﻪ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﺑﺎر در ﺷﺒﺎﻧﻪ روز و ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻦ وﺣﺪت و ﻗﺪرت‬
‫اﺳﻼﻣﯽ و ﺗﻮﺳﻌﮥ روزاﻓﺰون اﯾﻦ وﺣﺪت و ﻗﺪرت ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺗﻤﺎم ﺑﺮ اﻗﺎﻣﮥ ﻧﻤﺎز ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﻨﻮره ﻗﺒﺎﯾﻞ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ در ﻣﺤﻠﻪھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و در ھﺮ ﻣﺤﻠﻪای ﯾﮏ ﻣﺴﺠﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻮداود در ﮐﺘﺎب اﻟﻤﺮاﺳﯿﻞ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ذﮐﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ در ﻣﺪﯾﻨﻪ در زﻣﺎن‬
‫ُ‬
‫آنﺣﻀﺮت ج ﻧﻪ ﻣﺴﺠﺪ وﺟﻮد داﺷﺖ ﮐﻪ در آنھﺎ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ اﻗﺎﻣﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬اﺳﺎﻣﯽ آنھﺎ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻨﯽ ﻋﻤﯿﺮ؛‬
‫‪ -۲‬ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻨﯽ ﺳﺎﻋﺪه؛‬
‫‪ -۳‬ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻨﯽ ﻋﺒﯿﺪ؛‬
‫‪ -۴‬ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻨﯽ ﺳﻠﻤﻪ؛‬
‫‪ -۵‬ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻨﯽ راﯾﺢ؛‬
‫‪ -۶‬ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻨﯽ زرﯾﻖ؛‬
‫‪ -۷‬ﻣﺴﺠﺪ ﻏﻔﺎر؛‬
‫‪ -۸‬ﻣﺴﺠﺪ اﺳﻠﻢ؛‬
‫‪ -۹‬ﻣﺴﺠﺪ ﺟﮫﯿﻨﻪ؛‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦھﺎ از دﯾﮕﺮ رواﯾﺎت ﻣﺘﻔﺮق اﯾﻦ ﻣﺴﺎﺟﺪ ھﻢ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻨﯽ ﺧﺪاره؛‬
‫‪ -۲‬ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻨﯽ اﻣﯿﻪ )ﻗﺒﯿﻠﻪای از اﻧﺼﺎر(؛‬
‫‪ -۳‬ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻨﯽ ﺑﯿﺎﺿﻪ؛‬
‫‪ -۴‬ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻨﯽ اﻟﺤﺒﻠﯽ؛‬
‫‪ -۵‬ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻨﯽ ﻋﺼﯿﻪ؛‬
‫‪ -۶‬ﻣﺴﺠﺪ اﺑﯽ ﻓﯿﺼﻠﯽ؛‬
‫‪ -۷‬ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻨﯽ دﯾﻨﺎر؛‬
‫‪ -۸‬ﻣﺴﺠﺪ اﺑﯽ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ؛‬
‫‪ -۹‬ﻣﺴﺠﺪ اﻟﻨﺎﺑﻐﺔ؛‬
‫‪ -۱۰‬ﻣﺴﺠﺪ اﺑﻦ ﻋﺪی؛‬
 ‫‪٨٩‬‬ ‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻟﻬﯽ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ در زﻣﯿﻦ‬

‫‪ -۱۱‬ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻠﺤﺎرث ﺑﻦ ﺧﺰرج؛‬

‫‪ -۱۲‬ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻨﯽ ﺣﻄﻤﻪ؛‬
‫‪ -۱۳‬ﻣﺴﺠﺪ اﻟﻔﻀﯿﺢ؛‬
‫‪ -۱۴‬ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻨﯽ ﺣﺎرﺛﻪ؛‬
‫‪ -۱۵‬ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻨﯽ ﻇﻔﺮ؛‬
‫‪ -۱۶‬ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻨﯽ ﻋﺒﺪاﻻﺷﮫﻞ؛‬
‫‪ -۱۷‬ﻣﺴﺠﺪ واﻗﻢ؛‬
‫‪ -۱۸‬ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻨﯽ ﻣﻌﺎوﯾﻪ؛‬
‫‪ -۱۹‬ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻨﯽ ﻗﺮﯾﻈﻪ؛‬
‫‪ -۲۰‬ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻨﯽ واﯾﻞ؛‬
‫‪ -۲۱‬ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺸﺠﺮة) ‪(١‬؛‬
‫اﯾﻦ ھﻢ از رواﯾﺎت ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ھﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم‪ ،‬در اﻃﺮاف‬
‫و ﺧﺎرج ﻣﺪﯾﻨﻪ‪ ،‬در ﺟﺎھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻣﺴﺎﺟﺪی ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﺎزھﺎی ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ‬
‫در آﻧﺠﺎ اﻗﺎﻣﻪ ﻣﯽﺷﺪ و از ھﺮ ﻣﺤﻠﻪای ﮐﻪ ﺑﺎﻣﺪادان ﺻﺪای اذان ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪ ،‬آن‬
‫ﻣﺤﻠﻪ ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﺳﭙﺎه اﺳﻼم واﻗﻊ ﻧﻤﯽﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر در ﯾﮑﯽ از ﺳﻔﺮھﺎی ﺟﮫﺎد‪،‬‬
‫ﺻﺪای اﻟﻠﻪ اﮐﺒﺮ ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﺒﺎرک آنﺣﻀﺮت رﺳﯿﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺷﮫﺎدت ﺑﺮ‬
‫ﻓﻄﺮت اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﺻﺪای أﺷﻬﺪ أن ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﷲ ﺑﻪ ﮔﻮش رﺳﯿﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬از آﺗﺶ رھﺎﯾﯽ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮐﺮام ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﻮ و آن ﺳﻮ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ ﺻﺪای ﭼﻮﭘﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻮش رﺳﯿﺪه) ‪.(٢‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﻣﺠﺎھﺪان اﺳﻼم ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﻮﺻﯿﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر وﻗﺘﯽ ﯾﮏ ﺳﺮﯾﻪ را‬
‫رواﻧﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ َْ‬
‫» ِإذا َرأ�ﺘُ ْﻢ َم ْﺴ ِﺠ ًﺪا أ ْو َﺳ ِﻤ ْﻌﺘُ ْﻢ ﺻﻮﺗﺎ ﻓﻼ �ﻘﺘُﻠﻮا أ َﺣ ًﺪا«) ‪» .(٣‬ھﺮﮔﺎه ﻣﺴﺠﺪی دﯾﺪﯾﺪ و ﯾﺎ‬
‫اﯾﻦ ﮐﻪ ﺻﺪای اذان ﺑﻪ ﮔﻮشﺗﺎن رﺳﯿﺪ‪ ،‬از ﺟﻨﮓ در آﻧﺠﺎ ﺧﻮدداری ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﺗﻔﺼﯿﻼت از ﻋﯿﻨﯽ ﺷﺮح ﺑﺨﺎری ‪ ۴۲ / ۲‬اﺧﺬ ﮔﺮدﯾﺪه‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ‪ / ۱‬ﮐﺘﺎب اﻷذان‪ ،‬ﺑﺎب اﻹﻣﺴﺎك ﻋﻦ اﻹﻏﺎرة ﻋﻠﯽ ﻗﻮم ﻓﻲ داراﻟﮑﻔﺮ إذا ﺳﻤﻊ ﻣﻨﮫﻢ‬
‫اﻷذان‪.‬‬
‫‪ -٣‬أﺑﻮداود‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺠﮫﺎد ﻓﻲ دﻋﺎء اﻟﻤﺸﺮﮐﯿﻦ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٩٠‬‬
‫از اﯾﻦ رواﯾﺎت از ﯾﮏ ﺳﻮ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در ﻋﺼﺮ ﻧﺒﻮت‪ ،‬اﺳﻼم ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪی ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫و ﮔﺴﺘﺮش داﺷﺘﻪ و از ﺳﻮﯾﯽ دﯾﮕﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﻗﺒﺎﯾﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮای‬
‫ﺧﻮد ﻣﺴﺎﺟﺪ اﺣﺪاث ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﻨﺞ ﺑﺎر در ﺷﺒﺎﻧﻪ روز در آنھﺎ اذان ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ و‬
‫ﻧﻤﺎز ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻗﺎﻣﻪ ﻣﯽﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﺛﺮ ﻧﺒﻮد اﻣﮑﺎﻧﺎت ﮐﺎﻓﯽ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺟﺪی ﮐﻪ در آن زﻣﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺪت ﻣﺪﯾﺪی‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﯿﺎوردﻧﺪ و ﺑﺮ ﺟﺎی ﻧﻤﺎﻧﺪﻧﺪ و ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ آنھﺎ از ﺑﯿﻦ رﻓﺖ ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ از‬
‫اﺳﺎﻣﯽ و ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﻨﺎی آنھﺎ ﻧﯿﺰ اﻃﻼﻋﺎت ﮐﺎﻓﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻌﺪادی از آنھﺎ ﺗﺎ‬
‫ادوار ﺑﻌﺪی ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ﮐﻪ از ﺗﺎرﯾﺦ آنھﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﻣﺎﮐﻦ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺮزﻣﯿﻦ‬
‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﺎ اﯾﻦ ﺷﻌﺎﺋﺮ دﯾﻨﯽ و ﯾﺎدﮔﺎرھﺎی ﻣﺬھﺒﯽ ﺗﺎ ﻣﺪتھﺎ آﺑﺎد ﺑﻮد) ‪.(١‬‬
‫ﻗﺒﯿﻠﮥ ﻋﺒﺪاﻟﻘﯿﺲ از ﻋﺮبھﺎی ﺑﺤﺮﯾﻦ اﺳﻼم آورده ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻣﺴﺠﺪی ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم ﭘﺲ از ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی اوﻟﯿﻦ ﻣﺴﺠﺪی ﮐﻪ در آن ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ اﻗﺎﻣﻪ ﺷﺪه‬
‫ھﻤﯿﻦ ﻣﺴﺠﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻘﯿﺲ در ﺑﺤﺮﯾﻦ ﺑﻮد‪ .‬در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻟﺠﻤﻌﺔ‪ ،‬ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻮل اﷲ ج‪ِ ،‬ﻲﻓ‬ ‫ﻤﺟ َﻌﺔ ﻲﻓ َم ْﺴﺠﺪ َر ُ‬
‫ﺳ‬ ‫ﺖ َ� ْﻌ َﺪ ُ ُ‬
‫ﻤﺟ َﻌ ْ‬ ‫» َﻋﻦ اﺑْﻦ َ�ﺒَّﺎس‪�َ :‬ﻧَّ ُﻪ ﻗَ َﺎل‪ :‬إ َّن أَ َّو َل ُ ُ‬
‫ﻤﺟ َﻌﺔ ُ ِّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َم ْﺴ ِﺠ ِﺪ َ�ﺒْ ِﺪ اﻟﻘي ِﺲ ِﺠﺑ َﻮاﻰﺛ ِﻣﻦ اﺒﻟﺤﺮ� ِﻦ«‪» .‬از ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از‬
‫ْ‬ ‫َ َ َْ‬ ‫ُ‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی‪ ،‬اوﻟﯿﻦ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ در ﻣﺴﺠﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻘﯿﺲ در روﺳﺘﺎی ﺟﻮاﺛﯽ در ﺑﺤﺮﯾﻦ‬
‫اﻗﺎﻣﻪ ﺷﺪ«‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اھﻞ ﻃﺎﺋﻒ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ آﻧﺎن ﺗﻮﺻﯿﻪ ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ در‬
‫ﻣﺤﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﺖ آنھﺎ ﻧﺼﺐ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺠﺪی ﺑﻨﺎ ﮐﻨﻨﺪ) ‪ .(٢‬از »ﻃﻠﻖ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ« رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫وﻗﺘﯽ ﻗﻮم ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ج ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻇﮫﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪ :‬در ﺷﮫﺮ ﻣﺎ ﺑﺘﮑﺪهای‬
‫اﺳﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت آب وﺿﻮی ﺧﻮد را ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﺮده ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺖ را ﺑﺸﮑﻨﯿﺪ و ﺑﺘﮑﺪه را‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺐ ﮐﻨﯿﺪ و اﯾﻦ آبھﺎ را در آﻧﺠﺎ ﺑﭙﺎﺷﯿﺪ و ﻣﺴﺠﺪی در آﻧﺠﺎ ﺑﻨﺎ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ وﻗﺘﯽ‬
‫آنھﺎ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻖ دﺳﺘﻮر ﻋﻤﻞ ﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(٣‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﺴﺎﺟﺪ ﮔﺮﭼﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ از ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن اﺣﺪاث ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫وﻟﯽ در ﮐﺘﺐ اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﻌﻤﻮﻻ از ﻣﺴﺎﺟﺪی ذﮐﺮی ﺑﻪ ﻣﯿﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺪﯾﻨﻪ و‬

‫‪ -١‬ﻧﺴﺎﺋﯽ ﮐﺘﺎب اﻟﻤﺴﺎﺟﺪ‪.‬‬

‫‪ -٢‬زاداﻟﻤﻌﺎد ‪ ۴۸۵ / ۱‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از اﺑﻮداود ﻃﯿﺎﻟﺴﯽ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺳﻨﻦ ﻧﺴﺎﺋﯽ ﮐﺘﺎب اﻟﻤﺴﺎﺟﺪ ‪.۱۱۸ /‬‬
 ‫‪٩١‬‬ ‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻟﻬﯽ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ در زﻣﯿﻦ‬

‫ﺣﻮاﻟﯽ آن ﺑﻨﺎ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ در روز ﻋﺎﺷﻮرا از ﺳﻮی‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ج در ﻣﺤﻠﻪھﺎﯾﯽ از اﻧﺼﺎر ﮐﻪ در اﻃﺮاف ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻋﻼم ﺷﺪ‪ :‬ھﺮﮐﺲ روزه‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬روزهاش را ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻧﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ روزه ﻧﮕﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﺑﺎﻗﯽ روز را روزه‬
‫ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از اﯾﻦ اﻋﻼم‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮐﺮام ﭼﻨﺎن اھﻤﯿﺘﯽ ﺑﻪ روزۀ روز ﻋﺎﺷﻮرا ﻣﯽدادﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺿﻤﻦ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺧﻮدﺷﺎن روزه ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻮدﮐﺎن ﺧﻮد را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ روزه وادار‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮐﻮدﮐﺎن را از ﺧﺎﻧﻪھﺎ ﺑﯿﺮون ﮐﺮده ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻣﯽآوردﻧﺪ و ھﺮﮔﺎه آب و‬
‫ﻏﺬاﯾﯽ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ و ﮔﺮﯾﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺒﺎب ﺑﺎزیھﺎﯾﺸﺎن آﻧﺎن را ﺳﺮﮔﺮم و ﻣﺸﻐﻮل‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫اﻣﺎم ﺑﺨﺎری ‪ /‬در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﺑﺤﺚ ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »آﯾﺎ ﻣﺴﺎﺟﺪ را‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻧﺎم اﻓﺮاد ﻣﻨﺴﻮب ﮐﺮد«؟ ﻃﺮح ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺗﺤﺖ اﯾﻦ ﺑﺤﺚ آورده‬
‫ﮐﻪ در آن ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ از ﻣﺴﺠﺪی ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻨﯽ زرﯾﻖ« ﻧﺎم ﺑﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ را ﺑﺎ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﻠﮥ ﺧﻮد ﻣﯽآﻣﺪ‪ .‬در‬
‫آﻧﺠﺎ ﻣﺮدم در ﻣﺴﺠﺪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬او ﻣﯽآﻣﺪ و اﻋﻼم ﻣﯽﮐﺮد‪ :‬در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی ﻧﻤﺎز‬
‫ً‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﺮدم در آﻧﺠﺎ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ) ‪ .(٢‬از اﯾﻦ رواﯾﺎت ﺻﺮﯾﺤﺎ ﻣﻌﻠﻮم‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ھﺮ ﻗﺒﯿﻠﻪای ﺑﺮای ﺧﻮد ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻨﺎ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬از ﺑﻌﻀﯽ رواﯾﺎت ﺻﺤﺎح‪ ،‬اﯾﻦ ھﻢ‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از اﺻﺤﺎب ﺑﺎ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﻣﺤﻠﮥ ﺧﻮد رﻓﺘﻪ و در آﻧﺠﺎ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻗﺎﻣﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ‪ ،‬اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﻋﻼوه از ﻗﺒﺎﯾﻠﯽ ﮐﻪ در ﻣﺪﯾﻨﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺒﺎﯾﻞ دﯾﮕﺮی ھﻢ ﮐﻪ‬
‫ھﺠﺮت ﮐﺮده ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮای ﺧﻮد ﻣﺴﺎﺟﺪی ﺑﻨﺎ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﻃﺒﻘﺎت‬
‫اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪» :‬وﳉﻬﻴﻨﺔ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺎﳌﺪﻳﻨﺔ« »ﺟﮫﯿﻨﻪ ھﻢ در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﺴﺠﺪی داﺷﺖ«‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻧﯿﺎز ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺑﻪ اﺣﺪاث ﻣﺴﺎﺟﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺴﺎﺟﺪ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫در ﻣﺴﯿﺮ راه در ھﺮﮐﺠﺎ ﮐﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺗﻮﻗﻒ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻧﻤﺎز ﻣﯽﮔﺰاردﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﮥ‬
‫ﮐﺮام در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺒﺮک ﻣﺴﺠﺪی اﺣﺪاث ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﻣﺎم ﺑﺨﺎری در ﮐﺘﺎب‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﮐﺘﺎب اﻟﺼﯿﺎم‪ ،‬ﺑﺎب ﻣﻦ أﮐﻞ ﻓﻲ ﻋﺎﺷﻮرا ﻓﻠﯿﮑﻒ ﺑﻘﯿﺔ ﯾﻮﻣﻪ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪.۲۳۲ / ۳‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٩٢‬‬

‫ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﺑﺎﺑﯽ‪ ،‬ﺗﺤﺖ اﯾﻦ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪» :‬ﺑﺎب اﳌﺴﺎﺟﺪ اﻟﺘﻲ ﻋﲆ ﻃﺮﻳﻖ‬
‫اﳌﺪﻳﻨﺔ واﳌﻮاﺿﻊ اﻟﺘﻲ ﺻﲆ ﻓﻴﻬﺎ اﻟﻨﺒﻲ ج«‪.‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺴﺎﺟﺪی ﮐﻪ در ﻣﺴﯿﺮ راهھﺎی ﻣﻨﺘﮫﯽ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ و در ﺟﺎھﺎﯾﯽ واﻗﻊ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و در ﺗﺤﺖ اﯾﻦ ﺑﺎب‪ ،‬ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻣﺘﻌﺪدی از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ را ﻧﺎم‬
‫ﺑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ اﺳﺎﻣﯽ ذﯾﻞ را ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺒﺎ؛‬
‫‪ -۲‬ﻣﺴﺠﺪ اﻟﻔﺼﯿﺢ؛‬
‫‪ -۳‬ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻨﯽ ﻗﺮﯾﻈﻪ؛‬
‫‪ -۴‬ﻣﺸﺮﺑﻪام اﺑﺮاھﯿﻢ؛‬
‫‪ -۵‬ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻨﯽ ﻇﻔﺮ ﯾﺎ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻐﻠﻪ؛‬
‫‪ -۶‬ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻨﯽ ﻣﻌﺎوﯾﻪ؛‬
‫‪ -۷‬ﻣﺴﺠﺪ ﻓﺘﺢ؛‬
‫‪ -۸‬ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺒﻠﺘﯿﻦ؛‬
‫ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ اﯾﻦ را ھﻢ ﻣﺮﻗﻮم ﻧﻤﻮده ﮐﻪ در ﻣﺪﯾﻨﻪ و اﻃﺮاف آن‪ ،‬ﻣﺴﺎﺟﺪی ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺳﻨﮓھﺎی ﺗﺮاﺷﮑﺎری ﺷﺪه ﺑﻨﺎ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬در ھﻤﮥ آنھﺎ آنﺣﻀﺮت ج ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ وﻗﺘﯽ آن ﻣﺴﺎﺟﺪ را ﺑﺎزﺳﺎزی ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬از اھﻞ ﻣﺪﯾﻨﻪ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﮐﺎﻣﻠﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورده ﺑﻮد) ‪.(١‬‬

‫ﺗﻌﯿﯿﻦ اﺋﻤﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ‬

‫ھﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺖ ﻣﺴﺎﺟﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﻣﺮ ھﻢ ﻻزﻣﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮای ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻣﺎمھﺎی‬
‫ً‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ ﻣﻘﺮر ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻋﺎدت آنﺣﻀﺮت در اﯾﻦ ﺑﺎره ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد‪ :‬ھﺮ ﻗﺒﯿﻠﻪای ﮐﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ھﺮ ﺷﺨﺺ از آن ﻗﺒﯿﻠﻪ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از دﯾﮕﺮان ﻗﺮآن را ﺣﻔﻆ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺮای‬
‫اﻣﺎﻣﺖ آن ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﺷﺪ و در اﯾﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﺑﺰرگ و ﮐﻮﭼﮏ‪ ،‬آﻗﺎ و ﻏﻼم ھﻤﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺒﻞ از ﺗﺸﺮﯾﻒآوری آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ‪» ،‬ﺳﺎﻟﻢ« ﻏﻼم آزاد ﺷﺪه »اﺑﻮﺣﺬﯾﻔﻪ« اﻣﺎم و ﭘﯿﺶ‬
‫ﻧﻤﺎز ﻣﮫﺎﺟﺮﯾﻦ در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﻗﺒﯿﻠﮥ »ﺟﺮم« ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻠﻤﻪ‬
‫ﺟﺮﻣﯽ را ﮐﻪ ﺧﺮدﺳﺎل و در ﺳﻦ ھﻔﺖ و ﯾﺎ ھﺸﺖ ﺳﺎﻟﮕﯽ ﻗﺮار داﺷﺖ و در ﻗﺒﯿﻠﮥ ﺧﻮد ﺑﯿﺶ از‬

‫‪ -١‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎری ‪.۴۷۱ / ۱‬‬

 ‫‪٩٣‬‬ ‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻟﻬﯽ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ در زﻣﯿﻦ‬

‫دﯾﮕﺮان ﻗﺮآن را ﺣﻔﻆ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت اﺻﻮل و ﺿﻮاﺑﻄﯽ را ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﷲ‪،‬‬ ‫اﷲ ج‪» :‬ﻳَ ُﺆ ُّم اﻟ ْ َﻘ ْﻮ َم أَﻗْ َﺮ ُؤ ُﻫ ْﻢ ﻟﻜﺘَ‬
‫ﹺ‬
‫َ ْ َ َ ْ ُ ْ َ ْ َ ِّ َ َ َ َ َ ُ ُ‬
‫ﺎب ا ِ‬‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺎري‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل رﺳ‬ ‫»�ﻦ أ ِﻲﺑ مﺴﻌﻮ ٍد اﻷﻧﺼ ِ‬
‫ْ ً َ ْ‬ ‫َ‬
‫ُّ َّ َ َ ً َ ْ َ‬ ‫ْ َ َ َ َ ً َ َ ْ َ ُ ُ ْ ُّ َّ َ ْ َ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ‬
‫اء‪ ،‬ﻓﺄﻗﺪ ُم ُﻬ ْﻢ ِﻫﺠ َﺮة‪ ،‬ﻓ ِﺈن‬ ‫ﺎلﺴﻨ ِﺔ‪ ،‬ﻓﺈِن ﺎﻛﻧﻮا ِﻲﻓ الﺴﻨ ِﺔ ﺳﻮ‬ ‫ﻓ ِﺈن ﺎﻛﻧﻮا ِﻲﻓ اﻟ ِﻘﺮاء ِة ﺳﻮاء‪ ،‬ﻓﺄﻋﻠﻤﻬﻢ ِﺑ‬
‫ْ ْ َ َ َ ً ََْ‬ ‫َ ُ‬
‫اء‪ ،‬ﻓﺄﻗ َﺪ ُم ُﻬ ْﻢ ِﺳﻨًّﺎ«‪) .‬ﻣﺴﻠﻢ(‪» .‬از اﺑﻮﻣﺴﻌﻮد اﻧﺼﺎری رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺎﻛﻧﻮا ِﻲﻓ ال ِﻬﺠﺮ ِة ﺳﻮ‬
‫رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از دﯾﮕﺮان ﻗﺎری ﻗﺮآن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺷﻮد‪،‬‬
‫و اﮔﺮ در ﻗﺮاﺋﺖ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از دﯾﮕﺮان ﺑﻪ ﺳﻨﺖ و ﺷﺮﯾﻌﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻢ و آ ﮔﺎھﯽ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎم ﺷﻮد و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ھﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از دﯾﮕﺮان ھﺠﺮت‬
‫ﮐﺮده اﻣﺎم ﺷﻮد‪ ،‬اﮔﺮ در اﯾﻦ ھﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از ھﻤﻪ ﻣﺴﻦﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﻣﺸﺮف ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ از ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻗﺮآن را ﻣﯽداﻧﺪ؟ اﮔﺮ ﻧﺎم ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺮده‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت او را ﺑﺮای اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺮﻣﯽﮔﺰﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﯽ اﻟﻌﺎص اﻣﺎم‬
‫اھﻞ ﻃﺎﯾﻒ‪ ،‬از ھﻤﯿﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪ و اﮔﺮ ھﻤﻪ آﻧﺎن از اﯾﻦ ﺣﯿﺚ در ﯾﮏ ردﯾﻒ ﻗﺮار‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ھﺮﮐﺲ از ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﺰرگﺗﺮ و ﻣﺴﻦﺗﺮ اﺳﺖ اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺷﻮد‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ ﺣﻮﯾﺮث ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺣﻀﻮر‬
‫ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت او را اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ راھﻨﻤﺎﯾﯽ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺧﺎرج از ﻣﺪﯾﻨﻪ در ھﺮ ﮔﻮﺷﻪای از ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﮐﻪ ﻣﺴﺠﺪی ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎم ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ ﺑﺮای آن ﺟﺎ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻓﺮادی ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻞ و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪۀ‬
‫درﯾﺎﻓﺖ ﺻﺪﻗﺎت در ﻣﯿﺎن ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﻘﺮر ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻇﯿﻔﻪ اﻣﺎﻣﺖ را ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﻋﮫﺪه داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﮫﻢ‪ ،‬اﯾﻦ دو ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻋﻤﺪه‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در‬
‫»ﻋﻤﺎن« ﻋﻤﺮو ﺑﻦ اﻟﻌﺎص و اﺑﻮزﯾﺪ اﻧﺼﺎری اﻣﺎم ﻣﻘﺮر ﺷﺪه ﺑﻮد) ‪ .(١‬وﻟﯽ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ در ﮐﺘﺐ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ و ﺳﯿﺮه اﺳﺎﻣﯽ اﯾﻦ ﺑﺰرﮔﻮاران ﺑﻪﻃﻮر ﯾﮑﺠﺎ ذﮐﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﻃﯽ وﻗﺎﯾﻊ‪ ،‬ھﺮﮐﺠﺎ‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﺿﻤﻨﯽ از آنھﺎ ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﯿﻢ ﺑﻪ آنھﺎ دﺳﺘﺮﺳﯽ‬
‫ً‬
‫ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ذﯾﻼ اﺳﺎﻣﯽ آنھﺎ ﺑﺎ ﻣﺤﻞ اﻣﺎﻣﺖﺷﺎن ذﮐﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ -١‬ﻓﺘﻮح اﻟﺒﻠﺪان ﺑﻼذری‪.‬‬

 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٩٤‬‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺢ‬ ‫ﻣﺤﻞ اﻣﺎﻣﺖ‬ ‫ﻧﺎم‬
‫ﻗﺒﻞ از ھﺠﺮت اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻧﺼﺎر ﺑﻮد‬ ‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﻨﻮره‬ ‫ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ ﻋﻤﯿﺮ‬
‫)اﺑﻦ ھﺸﺎم ذﮐﺮ ﺑﯿﻌﺖ ﻋﻘﺒﻪ(‬
‫ﭘﯿﺶ از ھﺠﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ‬ ‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﻨﻮره‬ ‫ﺳﺎﻟﻢ ﻣﻮﻟﯽ اﺑﻦ ﺣﺬﯾﻔﻪ‬
‫ﻣﮫﺎﺟﺮﯾﻦ ﺑﻮد )ﺑﺨﺎری و اﺑﻮداود(‬
‫اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻮد )اﺑﻮداود(‬ ‫ﺑﻨﻮﺳﺎﻟﻢ‬ ‫ﻋﺘﺒﺎن ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ‬
‫اﻣﺎم ﺟﺎﻋﺖ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻮد )ﺻﺤﯿﺢ‬ ‫ﺑﻨﻮﺳﻠﻤﻪ‬ ‫ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ‬
‫ﺑﺨﺎری(‬
‫اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻮد )اﺑﻮداود(‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺒﺎء‬ ‫ﯾﮑﯽ از اﻧﺼﺎر‬
‫اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻮد )اﺑﻮداود(‬ ‫ﺑﻨﻮﺟﺮم‬ ‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﻠﻤﻪ‬
‫اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻮد )اﺑﻮداود(‬ ‫ﺑﻨﻮﺟﺮم‬ ‫اﺳﯿﺪ ﺑﻦ ﺣﻀﯿﺮ‬
‫ﻧﺎم اﻣﺎم ﻣﺸﮑﻮک اﺳﺖ ‪ /‬ﻣﺴﻨﺪ ‪۲۳۲ / ۳‬‬ ‫ﺑﻨﻮﻧﺠﺎر‬ ‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ‬
‫اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻮد )اﺑﻮداود(‬ ‫ﺑﻨﻮﻧﺠﺎر‬ ‫ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ ﺣﻮﯾﺮث‬
‫اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻮد )ﻧﺴﺎﯾﯽ ‪/‬‬ ‫ﻣﮑﻪ ﻣﻌﻈﻤﻪ‬ ‫ﻋﺘﺎب ﺑﻦ اﺳﯿﺪ‬
‫‪(۱‬‬
‫اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻮد )ذﮐﺮ وﻓﺪ‬ ‫ﻃﺎﯾﻒ‬ ‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﯽ‬
‫ﻃﺎﯾﻒ اﺑﻮزﯾﺪ اﻧﺼﺎری ﻋﻤﺎن )ﺑﻼذری ذﮐﺮ‬ ‫اﻟﻌﺎص‬
‫ﻋﺜﻤﺎن(‬
‫وﻗﺘﯽ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت »ﺗﺸﺮﯾﻒ‬ ‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﻨﻮره‬ ‫اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ‬
‫ﻧﻤﯽآوردﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی اﻣﺎﻣﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﺮد )ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری(‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻏﺰوهھﺎ در‬ ‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﻨﻮره‬ ‫اﺑﻦ ﻣﮑﺘﻮم‬
‫ﺧﺎرج از ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﯽرﻓﺖ‪ ،‬اﮐﺜﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺎ‬
‫اﯾﺸﺎن ھﻤﺮاه ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ام‬
‫ﻣﮑﺘﻮم ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ ﺑﻮد و در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﻨﻮره‬
‫ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ آنﺣﻀﺮت وی را ﺑﻪ‬
‫اﻣﺎﻣﺖ ﻣﻨﺼﻮب ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ )اﺑﻮداود(‬
 ‫‪٩٥‬‬ ‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻟﻬﯽ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ در زﻣﯿﻦ‬

‫اذانﮔﻮﯾﻨﺪﮔﺎن‬
‫ً‬
‫ﺑﺮای اذان‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﺎ ﻓﺮد ﺧﺎﺻﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﯽﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺷﻮاھﺪی ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﮐﻪ در‬
‫ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﺰرگ‪ ،‬اﻓﺮاد ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ را ﻋﮫﺪهدار اﯾﻦ اﻣﺮ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﻣﮑﻪ ﻣﻌﻈﻤﻪ و‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻃﯿﺒﻪ‪ ،‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج اﻓﺮاد ذﯾﻞ را ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮدﻧﺪ) ‪:(١‬‬
‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﺷﮫﺮ‬ ‫ﻣﺆذن‬
‫ﻣﺆذن ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی‬ ‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﻨﻮره‬ ‫ﺑﻼل ﺑﻦ رﺑﺎح‬
‫ﻣﺆذن ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی‬ ‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﻨﻮره‬ ‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ام ﻣﮑﺘﻮم‬
‫ﻣﺆذن ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺒﺎ‬ ‫ﻋﻮاﻟﯽ ﻣﺪﯾﻨﻪ‬ ‫ﺳﻌﺪ اﻟﻘﺮط‬
‫ﻣﺆذن ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام‬ ‫ﻣﮑﻪ ﻣﮑﺮﻣﻪ‬ ‫اﺑﻮ ﻣﺤﺬوره ﻗﺮﯾﺸﯽ‬

‫****‬

‫‪ -١‬ﻧﺴﺎﺋﯽ ‪.۱۸۰ /‬‬

 ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َۡۡ َ َ ۡ َ ۡ ُ َ ُ ۡ َ ُ ۡ ََۡ َ ۡ ُ َ َۡ ُ‬
‫﴿ٱ�وم أ�ملت ل�م دِين�م و��ممت علي�م ن ِعم ِ�‬
‫ٗ‬ ‫ُ َ ُ ُ ۡ ۡ َ‬
‫َ‬ ‫ٰ‬
‫ٱ�س�م دِينا﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪[۳ :‬‬ ‫ضيت ل�م ِ‬ ‫َو َر ِ‬

‫ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬
 ‫ﺗﮑﻤﯿﻞ دﯾﻦ اﻟﻬﯽ‬

‫اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺒﺎت و ﻧﻈﻢ و اﻧﺘﻈﺎمھﺎ ﻧﺼﺐ اﻟﻌﯿﻦ واﻗﻌﯽ اﺳﻼم ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ‬
‫ً‬
‫ﻗﺒﻼ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ ذﮐﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﯾﻦ اﻣﻮر ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺄﻣﯿﻦ و ﺑﺮﻗﺮاری اﻣﻨﯿﺖ در ﮐﺸﻮر‪،‬‬
‫اﯾﺠﺎد ﯾﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻨﻈﻢ و ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮاﯾﺾ ﻣﺬھﺒﯽ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺪون‬
‫ﻣﺰاﺣﻤﺖ و ﻣﺸﮑﻞ اﻧﺠﺎم دھﻨﺪ‪ .‬در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺨﺼﯽ از ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ‬
‫ﻋﻤﺮ ﻣﻌﻨﯽ و ﻣﻔﮫﻮم اﯾﻦ آﯾﻪ را ﭘﺮﺳﯿﺪ‪:‬‬
‫َ َ ٰ ُ ُ ۡ َ َّ ٰ َ َ ُ َ ۡ َ ‪َّ ُّ ُ ُ ّ َ ُ َ َ ٞ‬‬
‫ِين � ُهۥ ِ� ِ﴾ ]اﻷﻧﻔﺎل‪ .[۳۹ :‬وی در‬
‫﴿و�تِلوهم ح� � ت�ون ف ِتنة و��ون ٱ�‬
‫ﭘﺎﺳﺦ اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﺼﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم ج اﺳﺖ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ‬
‫اﻧﺪک ﺑﻮد و آنھﺎ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ دﯾﻦ و آﯾﯿﻦ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎ ﻓﺘﻨﻪ و ﻣﺸﮑﻞ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻮرد‬
‫ﻗﺘﻞ و آزار ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎﻻ ﮐﻪ اﺳﻼم ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده و ﻣﻘﺘﺪر ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺘﻨﻪ ﻧﯿﺰ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ) ‪.(١‬‬
‫دوران ھﺸﺖ ﺳﺎل اول ھﺠﺮت‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﮐﺸﻤﮑﺶ ﻓﺘﻨﻪھﺎ‪ ،‬ﺷﻮرشھﺎ و ﻗﯿﺎمھﺎ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫اﺳﻼم و دﻓﺎع در ﻣﻘﺎﺑﻞ آنھﺎ و ﺑﺮﻗﺮاری اﻣﻨﯿﺖ و آﺳﺎﯾﺶ در ﮐﺸﻮر ﺳﭙﺮی ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ‬
‫ﺟﮫﺖ در اﯾﻦ ﻣﺪت ﻣﺪﯾﺪ از ﻓﺮاﯾﺾ و ﺷﻌﺎﯾﺮ اﺳﻼم‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺑﯿﺶ از ھﺮﭼﯿﺰ و در ھﻤﻪ ﺟﺎ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﻓﺮﯾﻀﮥ ﻣﻘﺪس ﺟﮫﺎد اﺳﺖ و روی ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺷﺮح و ﺗﻔﺼﯿﻞ‬
‫ھﺮﯾﮏ از ﻏﺰوات در اوراق زﯾﺎدی‪ ،‬در ﺗﺎرﯾﺦ ﺛﺒﺖ و ﺿﺒﻂ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ درﺑﺎرۀ ﻧﻤﺎز‪،‬‬
‫روزه و زﮐﺎت ﺑﯿﺶ از ﭼﻨﺪ ﺳﻄﺮ وﻗﺎﯾﻌﯽ ﺛﺒﺖ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آن ھﻢ ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻪ ﭘﺲ از‬
‫ً‬
‫ﺑﯿﺎن وﻗﺎﯾﻊ ﺳﺎل‪ ،‬در ﭘﺎﯾﺎن آن اﯾﻨﻘﺪر ﻣﺮﻗﻮم ﮔﺮدﯾﺪه ﮐﻪ در ھﻤﺎن ﺳﺎل ﻣﺜﻼ ﻧﻤﺎز ﻓﺮض از‬
‫دو رﮐﻌﺖ ﺑﻪ ﭼﮫﺎر رﮐﻌﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻠﺖ اﯾﻦ اﻣﺮ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺳﯿﺮهﻧﮕﺎران از اھﻤﯿﺖ و ﻋﻈﻤﺖ دﯾﮕﺮ ﻓﺮاﯾﺾ ﻏﻔﻠﺖ‬
‫ورزﯾﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ واﻗﻌﯿﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻣﺼﺮوﻓﯿﺖ در ﻏﺰوات و ﻧﺎاﻣﻨﯽ در ﺳﺮزﻣﯿﻦ‬
‫ً‬
‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻓﺮاﯾﺾ دﯾﻨﯽ ﺗﺪرﯾﺠﺎ و ﺑﺎ ﺗﺄﺧﯿﺮ ﻧﺎزل ﺷﺪﻧﺪ و اﺣﮑﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﺑﺘﺪا ﻓﺮض‬
‫ً‬
‫ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ ﺗﺪرﯾﺠﺎ در ھﻤﺎن ﻣﺪﺗﯽ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﺎھﺪﯾﻦ اﺳﻼم ﺗﻤﺎم وﻗﺖ ﺧﻮﯾﺶ را‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪ ۶۷۰ / ۱‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮرۀ اﻧﻔﺎل‪.‬‬

 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٠٠‬‬
‫ﺻﺮف دﻓﺎع از ﮐﯿﺎن اﺳﻼم ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺣﮑﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ و اﻣﻮر ﮐﺸﻮرداری‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آن ﻣﻮﻗﻊ ﻧﺎزل ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ھﻨﻮز ﯾﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻘﺘﺪر و ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮد ﻧﯿﺎﻣﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺣﮑﻤﺖ ﻧﺰول ﺗﺪرﯾﺠﯽ اﺣﮑﺎم اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ‪ ،‬ھﺪف از آنھﺎ ﻋﺮﺿﻪ و ﺑﯿﺎن ﺑﺮ‬
‫ً‬
‫اﻋﺮاب ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻋﻤﻼ ﻗﺮاردادن زﻧﺪﮔﯽ آنھﺎ در ﻗﺎﻟﺐ آن اﺣﮑﺎم و ﺧﻮﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺮ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ‬
‫آنھﺎ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ را ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺻﺪﯾﻘﻪ ل ﺑﺎ وﺿﺎﺣﺖ ﺗﻤﺎم ﺑﯿﺎن ﮐﺮده ﮐﻪ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ آﯾﺎت ﮐﯿﻔﺮ و ﭘﺎداش ﻧﺎزل ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ در دلھﺎ آﻣﺎدﮔﯽ و رﻗﺖ ﭘﯿﺪا ﺷﺪ‪ ،‬اﺣﮑﺎم‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪﻧﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از ھﻤﺎن روز اول اﯾﻦ ﺣﮑﻢ ﻧﺎزل ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ ﺷﺮاب ﻧﻨﻮﺷﯿﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ آن ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺸﮑﻞ ﺑﻮد) ‪.(١‬‬
‫ﺑﻪ ھﺮﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﻪ دﻻﻟﯿﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬اﮐﺜﺮ اﺣﮑﺎم و ﻓﺮاﯾﺾ اﺳﻼم زﻣﺎﻧﯽ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫در ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻣﻨﯿﺖ و آﺳﺎﯾﺶ ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬در دوران زﻧﺪﮔﯽ ﻣﮑﯽ‪ ،‬روزه ﻓﺮض‬
‫ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﻨﻮره روزه ﻓﺮض ﮔﺮدﯾﺪ و ﻓﺮﺿﯿﺖ زﮐﺎت ﭘﺲ از ھﻔﺖ‪ ،‬ھﺸﺖ ﺳﺎل‬
‫ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﻗﺒﻞ از ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ آن ﺷﮫﺮ ﻣﻘﺪس وارد ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬از‬
‫اﯾﻦ ﺟﮫﺖ ﺣﺞ ﻧﯿﺰ ﺗﺎ آن ﻣﻮﻗﻊ ﻓﺮض ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻧﻤﺎز از ﻓﺮاﯾﺾ روزاﻧﻪ اﺳﺖ و از اﺑﺘﺪای اﺳﻼم‬
‫ً‬
‫ﻓﺮض ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﺲ از ﺷﺶ‪ ،‬ھﻔﺖ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ھﺠﺮت ﺗﺪرﯾﺠﺎ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺳﺎل‬
‫ﭘﻨﺠﻢ ھﺠﺮی ﺳﺨﻦﮔﻔﺘﻦ در ﻧﻤﺎز ﺟﺎﯾﺰ ﺑﻮد و اﮔﺮ ﮐﺴﯽ از ﺑﯿﺮون وارد ﻣﯽﺷﺪ و ﺳﻼم‬
‫ﻣﯽﮐﺮد ﺷﺨﺺ ﻧﻤﺎزﮔﺰار ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺟﻮاب اﺳﻼم او را ﺑﺪھﺪ‪ .‬ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ در اﺑﻮداود و‬
‫ﻏﯿﺮه‪ ،‬رواﯾﺎت ﻣﺘﻌﺪدی در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ) ‪.(٢‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﻗﺘﺪار و ﺷﻮﮐﺖ ﮐﻔﺮ در ھﻢ ﺷﮑﺴﺖ و در ﺗﻤﺎم‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﺳﻼﻣﯽ اﻣﻨﯿﺖ ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪ‪ ،‬وﻗﺖ آن ﻓﺮا رﺳﯿﺪ ﮐﻪ اﺣﮑﺎم اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺸﺮﯾﺢ و ﻧﻈﺎم‬
‫و ﻗﺎﻧﻮن ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺴﯿﺎری از اﺣﮑﺎم ﺗﺎ آن ﻣﻮﻗﻊ ﻓﺮض ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫ﭘﺎﯾﻪھﺎی اﺳﺎﺳﯽ اﺣﮑﺎم ﻣﺎﻧﻨﺪ زﮐﺎت‪ ،‬ﺣﺞ‪ ،‬ﺣﺮﻣﺖ رﺑﺎ و ﻏﯿﺮه ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺰاری ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﻧﺪ) ‪.(٣‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﺑﺎب ﺗﺄﻟﯿﻒ اﻟﻘﺮآن‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻮداود ﺑﺎب رد اﻟﺴﻼم ﻓﯽ اﻟﺼﻼة‪.‬‬
‫ً‬
‫‪ -٣‬ﻧﺰول ﺑﻌﻀﯽ از اﺣﮑﺎم اﺳﻼم و ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺗﺪرﯾﺠﯽ آنھﺎ در وﻗﺎﯾﻊ ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺿﻤﻨﺎ ذﮐﺮ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﮔﺮاﻣﯽ در ﯾﮑﯽ دو ﺟﺎ در اﯾﻦ ﺑﺎره اﺣﺴﺎس اﺧﺘﻼف و ﺗﻀﺎد ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در اﯾﻦ‬
 ‫‪١٠١‬‬ ‫ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬

‫اوﻟﯿﻦ ﻓﺮاﯾﺾ اﺳﻼم ﻋﻘﺎﯾﺪ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻤﺎن ﺑﺮ ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬رﺳﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬ﻗﯿﺎﻣﺖ‪،‬‬
‫َ‬
‫ٱس ِم َر ّ�ِك‬‫ٱق َرأۡ ب ۡ‬‫ۡ‬
‫ﺣﺸﺮ و ﻧﺸﺮ و ﻏﯿﺮه‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ وﺣﯿﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ آنﺣﻀﺮت ﻧﺎزل ﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﴿‬
‫ِ‬
‫َ َ‬ ‫َّ‬
‫ٱ�ِي خل َق‪] ﴾١‬اﻟﻌﻠﻖ‪ .[۱ :‬در آن ﻓﻘﻂ ﻋﻈﻤﺖ و ﺑﺰرﮔﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه و اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻢ داده ﺷﺪ‪ .‬ﭼﯿﺰی دﯾﮕﺮ در آن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺎر دوم اﯾﻦ وﺣﯽ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ) ‪:(١‬‬
‫ُ ۡ ََ ۡ‬ ‫َ‬
‫ك َ� َط ّه ۡر ‪َ ٤‬و ُّ‬
‫ٱلر ۡج َز‬
‫َ َ َ َ‬ ‫َ َ َّ َ َ َ‬
‫كّۡ‬
‫� ‪ ٣‬و�ِياب‬ ‫﴿ َ ٰٓ ُّ َ ۡ ُ َّ ّ ُ‬
‫ِ‬ ‫���ها ٱلمدث ِر ‪� ١‬م فأنذِر ‪ ٢‬ور�ك ف ِ‬
‫ٱه ُ‬‫َ ۡ‬
‫ج ۡر ‪] ﴾٥‬اﻟﻤﺪﺛﺮ‪.[۵-۱ :‬‬ ‫ف‬
‫»ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد ﭘﯿﭽﯿﺪهای ﺑﺮﺧﯿﺰ ﭘﺲ ﺑﺘﺮﺳﺎن و ﻋﻈﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد را‬
‫ﺑﯿﺎن ﮐﻦ و ﻟﺒﺎسھﺎﯾﺖ را ﭘﺎک ﺳﺎز و ﭘﻠﯿﺪی را دور ﮐﻦ«‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺗﻤﺎم آﯾﺎﺗﯽ ﮐﻪ در ﻣﮑﻪ ﻣﮑﺮﻣﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﮐﺜﺮﺷﺎن در ﺑﺎب ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﻧﮑﻮھﺶ ﺷﺮک و ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﯽ‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﻋﻈﻤﺖ و ﺟﻼل ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﻣﻨﺎﻇﺮ ھﻮﻟﻨﺎک ﻗﯿﺎﻣﺖ و‬
‫ﺑﯿﺎن ﮔﯿﺮا و ﻣﺆﺛﺮ درﺑﺎرۀ دوزخ و ﺑﮫﺸﺖ و ﺧﺼﻮﺻﯿﺖھﺎی ﺑﻌﺜﺖ و دﻻﯾﻞ ﻟﺰوم آن‪ .‬در‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺳﯿﺰده ﺳﺎﻟﻪ ﻣﮑﻪ‪ ،‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬ھﻤﯿﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻋﻘﺎﯾﺪ در اﺑﺘﺪای اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﺮدم اﺑﻼغ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ از ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫آﯾﺎت ﻣﮑﯽ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ھﺮﯾﮑﯽ از آنھﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺑﯿﺎن ﻣﺴﻠﺴﻞ و‬
‫ﻣﺮﺗﺐ ﻋﻘﺎﯾﺪ در ﺳﻮره ﺑﻘﺮه و ﺳﻮره ﻧﺴﺎء ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ و اﯾﻦ ھﺮدو ﺳﻮره در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﺳﻮرهھﺎی ﻣﮑﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎد و رﺳﺎﻟﺖ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﭘﺲ از آﻣﺪن‬
‫ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ‪ ،‬آﻣﻮزش ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻋﻘﺎﯾﺪ اﺳﻼم و اﺻﻮل اوﻟﯿﻦ آن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ آﻏﺎز ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫درﺑﺎره اﯾﻤﺎن و اوﻟﯿﻦ اﺻﻮل اﺳﻼم‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ آﯾﻪ ﺳﻮرۀ ﺑﻘﺮه اﯾﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ َّ َ ۡ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ َ ُ ۡ ُ َ ۡ َ ۡ َ ُ ُ َ َّ َ َ‬
‫ِين يُؤم ُِنون‬‫ٱلصل ٰوة َوم َِّما َر َزق َ�ٰ ُه ۡم يُنفِقون ‪ ٣‬وٱ�‬ ‫ب و�قِيمون‬
‫﴿ٱ�ِين يؤمِنون ب ِٱلغي ِ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ٓ ُ َ َۡ َ َ َ ٓ ُ َ‬
‫نزل مِن � ۡبلِك َو� ِٱ�خ َِرة ِ ه ۡم يُوق ُِنون ‪] ﴾٤‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[۴-۳ :‬‬
‫نزل إِ�ك وما أ ِ‬‫بِما أ ِ‬

‫ﺑﺎره ﯾﺎدآوری ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬از ﻣﻮرﺧﺎن و ﺳﯿﺮهﻧﮕﺎران ﭘﯿﺮوی ﺷﺪه و در اﯾﻨﺠﺎ از ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫اﺣﺎدﯾﺚ و ﮐﺘﺎبھﺎﯾﺸﺎن ﻧﺰول آﻧﭽﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ رﺳﯿﺪه ﻣﺮﻗﻮم ﮔﺮدﯾﺪه‪ .‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺸﺮﯾﻊ اﺣﮑﺎم در‬
‫ً‬
‫ﮐﺘﺐ اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺮﯾﺤﺎ ﻣﺬﮐﻮر ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﻧﻈﺮ و ﺣﺪس ﻣﺤﺪﺛﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﺳﻌﯽ ﮐﺮدﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﺎ دﻻﯾﻞ‬
‫ﺻﺤﯿﺢ و ﻣﻌﺘﺒﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آﯾﺪ ﻣﺮﻗﻮم دارﯾﻢ‪) .‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻧﺪوی(‬
‫‪ -١‬از اﯾﻦ ﺟﺎ ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﺑﺤﺚ ﺗﯿﻤﻢ از ﺟﺎﻧﺐ ﺑﻨﺪه اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻧﺪوی(‬
‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺑﺎب ﺗﺄﻟﯿﻒ اﻟﻘﺮآن‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٠٢‬‬

‫»آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ اﻣﻮر ﭘﻮﺷﯿﺪه اﯾﻤﺎن ﻣﯽآورﻧﺪ و ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ ﻣﯽدارﻧﺪ و از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن‬
‫دادهاﯾﻢ ﺧﺮج ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﻣﯽآورﻧﺪ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺷﺪه و ﺑﺮ آﻧﭽﻪ‬
‫ﭘﯿﺶ از ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺷﺪه و ﺑﻪ روز آﺧﺮت ﺑﺎور دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫در ﻣﯿﺎن ﺳﻮره‪ ،‬اﯾﻦ ﻋﻘﺎﯾﺪ دوﺑﺎره ﭼﻨﯿﻦ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ّ‬ ‫َ ۡ َ َ ٰٓ َ َ ۡ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ‬ ‫� َّن ٱلۡ َّ‬
‫� َم ۡن َء َ‬ ‫َ‬
‫ب َوٱ�َّب ِ ِ ۧ‬
‫� َن﴾‬ ‫��ِكةِ وٱلكِ�ٰ ِ‬ ‫ام َن ب ِٱ�ِ َوٱ�َ ۡو ِم ٱ�خ ِِر وٱلم‬ ‫ِ‬ ‫﴿ َو� ٰ ِ‬
‫]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۱۷۷:‬‬
‫»ﻟﮑﻦ ﻧﯿﮑﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﻟﻠﻪ‪ ،‬روز آﺧﺮت‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬ﮐﺘﺎبھﺎی آﺳﻤﺎﻧﯽ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬
‫اﯾﻤﺎن آورد«‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﻧﻤﺎز‪ ،‬روزه‪ ،‬زﮐﺎت و ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺧﻼﻗﯽ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ آﯾﺎت‬
‫ھﻤﺮاه ﺑﺎ آﯾﻪ ﺗﺤﻮﯾﻞ ﻗﺒﻠﻪ در ﺳﺎل ﯾﮑﻢ ھﺠﺮی ﻧﺎزل ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﻔﺼﯿﻞ اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ در آﺧﺮ‬
‫ً‬
‫ﺳﻮره ﺑﯿﺎن ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ آﯾﺎت ﻏﺎﻟﺒﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ھﺠﺮت ﻧﺎزل ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ از‬
‫رواﯾﺎت ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪل و اﺑﻦ ﻋﺒﺎسب ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫َّ َ َ َ ٰٓ َ‬ ‫� َء َ‬ ‫َّ ّ َ ۡ ُ ۡ ُ َ ُ ٌّ‬ ‫َ َ َ َّ ُ ُ َ ٓ ُ َ َ‬
‫��ِكتِهِۦ‬ ‫ام َن ب ِٱ�ِ وم‬ ‫نزل إ ِ ۡ�هِ مِن ر�ِهِۦ وٱلمؤمِن ۚ‬
‫ون‬ ‫﴿ءامن ٱلرسول بِما أ ِ‬
‫ُ‬
‫َو� ُتبِهِۦ َو ُر ُسلِهِۦ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۸۵ :‬‬
‫در ﺳﻮره ﻧﺴﺎء ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﺪه ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﯾﺪ دارای ﭼﻪ ﻋﻘﺎﯾﺪی ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫ب َّٱ�ِي نَ َّز َل َ َ ٰ‬ ‫َ ۡ َ‬ ‫َ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ َ ُ ْ َّ‬
‫ٱ� ِ َو َر ُ‬
‫� َر ُس ِ‬
‫و�ِۦ‬ ‫ِ‬ ‫ٰ‬ ‫ِ�‬‫ك‬ ‫ٱل‬‫و‬ ‫ۦ‬‫ِ‬ ‫ِ‬
‫و�‬‫س‬ ‫﴿يٰ�ٓ��ها ٱ�ِين ءامنوا ءامِنوا ب ِ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َُ‬ ‫َ ۡ ُ َ َ َ ۡ ُ ۡ َّ َ َ َ ٰٓ َ‬ ‫َّ ٓ َ َ َ‬ ‫َ ۡ َ‬
‫ب ٱ�ِي أنزل مِن �بل ۚ ومن ي�فر ب ِٱ� ِ وم��ِكتِهِۦ و�تبِهِۦ ورسلِهِۦ‬ ‫وٱلكِ�ٰ ِ‬
‫يدا ‪] ﴾١٣٦‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱۳۶ :‬‬ ‫َو ۡٱ�َ ۡو ِم ٱ�خِر َ� َق ۡد َض َّل َض َ� ٰ َ ۢ� بَع ً‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫»ای ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﺑﺮ اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ و ﺑﺮ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ رﺳﻮﻟﺶ ﻧﺎزل ﮐﺮده و ﺑﺮ ﮐﺘﺎبھﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ً‬
‫ﻗﺒﻼ ﻧﺎزل ﮐﺮده اﯾﻤﺎن آورﯾﺪ و ھﺮﮐﺲ اﻟﻠﻪ و ﮐﺘﺎبھﺎﯾﺶ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ و روز‬
‫آﺧﺮت را ﻣﻨﮑﺮ ﺷﻮد ﭘﺲ در ﮔﻤﺮاھﯽ دوری واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫در ﮐﺘﺎب اﻻﯾﻤﺎن ﮐﺘﺐ اﺣﺎدﯾﺚ‪ ،‬وﻗﺎﯾﻊ ﺑﺴﯿﺎری ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم از آنﺣﻀﺮت ج‬
‫ﻣﻔﮫﻮم اﺳﻼم و اﯾﻤﺎن را ﻣﯽﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ و اﯾﺸﺎن ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﻣﻘﺘﻀﺎی ﺣﺎل ﺳﺎﺋﻞ و ﯾﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ وﻗﺖ‪ ،‬ﺟﻮابھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻣﯽدادﻧﺪ ﯾﮏ ﺑﺎر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﻮر داده‬
‫ﺷﺪه ﮐﻪ ھﻤﻮاره ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﺠﻨﮕﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺣﺪاﻧﯿﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻧﺒﻮت ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻮاھﯽ‬
‫دھﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ و زﮐﺎت ﺑﺪھﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﯾﮏ ﻓﺮد روﺳﺘﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ج‬
 ‫‪١٠٣‬‬ ‫ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬

‫ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ و از اﯾﺸﺎن ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﻼم ﭼﯿﺴﺖ؟ آنﺣﻀﺮت ج ﺳﻪ ﭼﯿﺰ ﺑﯿﺎن‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﭘﻨﺞ وﻗﺖ ﻧﻤﺎز در ﺷﺒﺎﻧﻪ روز؛‬
‫‪ -۲‬روزه رﻣﻀﺎن؛‬
‫‪ -۳‬زﮐﺎت؛‬
‫وﻓﺪ و ھﯿﺄت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﻋﺒﺪاﻟﻘﯿﺲ‪ ،‬در ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ھﺠﺮی ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت رﺳﯿﺪ‬
‫و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﻣﺎ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻣﺰاﺣﻤﺖ دﺷﻤﻨﺎن ھﻤﯿﺸﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﻀﻮر ﭘﯿﺪا‬
‫ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻟﺬا اﺣﮑﺎﻣﯽ ﺑﯿﺎن ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﻀﻮر ﯾﺎﺑﻨﺪ‪،‬‬
‫اﺑﻼغ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫الﺰ َﺎﻛة‪َ ،‬وﺻﻴَ ُ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ ُ َ ْ َ َ َ َّ َّ ُ َ َ َّ ُ َ َّ ً َ ُ ُ َّ َ َ ُ َّ َ‬
‫ﻼة‪َ ،‬و�ﻳﺘَ‬
‫ﺎم‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﺎء‬ ‫ا�‪ ،‬و ِ�ﻗﺎم الﺼ ِ ِ‬‫»ﺷﻬﺎدة أن ﻻ إِﻪﻟ ِإﻻ ا� وأن �ﻤﺪا رﺳﻮل ِ‬
‫َ َْ‬ ‫َ َ َْ ُْ‬
‫الﻤﻐﻨَ ِﻢ اﺨﻟ ُ ُﻤ َﺲ«‪» .‬ﺷﮫﺎدت ﺑﻪ وﺣﺪاﻧﯿﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ‬ ‫َر َمﻀﺎن‪َ ،‬وأن �ﻌ ُﻄﻮا ِﻣﻦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‪ .‬ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز‪ ،‬دادن زﮐﺎت‪ ،‬روزه رﻣﻀﺎن و ﺗﺤﻮﯾﻞ ﯾﮏ ﭘﻨﺠﻢ از ﻣﺎل ﻏﻨﯿﻤﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ«‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر اﺻﺤﺎب ﮐﺮام در ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﺨﺼﯽ وارد ﺷﺪ و‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬اﯾﻤﺎن ﭼﯿﺴﺖ؟ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻤﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪،‬‬
‫ﻣﻼﻗﺎت ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﻟﮫﯽ و ﺑﺮ ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﯾﻘﯿﻦ و ﺑﺎور داﺷﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬اﺳﻼم‬
‫ﭼﯿﺴﺖ؟ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﺳﻼم اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺧﺪا را ﺑﭙﺮﺳﺘﯿﺪ‪ ،‬اﺣﺪی را ﺑﺎ وی‬
‫ﺷﺮﯾﮏ ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪ ،‬زﮐﺎت ﺑﺪھﯿﺪ‪ ،‬و روزۀ رﻣﻀﺎن را ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬اﺣﺴﺎن ﭼﯿﺴﺖ؟ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﺣﺴﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪا را‬
‫ﻃﻮری ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ او را ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﺷﻤﺎ او را ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﯿﺪ او ﺷﻤﺎ را‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺻﻮل و ﻣﻮارد‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﻧﻘﺸﮥ ﮐﺎﻣﻠﯽ از اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬ﻏﺎﻟﺒﺎ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺑﻪ ﭘﯿﺶ از ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا در آن‪ ،‬ﺑﺤﺜﯽ از ﺣﺞ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﻗﺪر‬
‫اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﺮای ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻋﺒﺎدت‪ ،‬ﻗﯿﺪ ﺧﺸﻮع و ﺧﻀﻮع اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد‪ .‬آﺧﺮﯾﻦ‬
‫اﻋﻼﻣﯿﻪ اﺳﻼم در ﺑﺎب ﻋﻘﺎﯾﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫َّ َ‬ ‫َ َ َ َ ْ َ َ َ َّ َّ ُ َ َ َّ ُ َ َّ ً َ ُ ُ َّ َ َ‬ ‫� ْ َُ ََ َْ‬ ‫ُ‬
‫ا�‪ ،‬و ِ�ﻗﺎمِ الﺼﻼ ِة‪،‬‬‫اﻹﺳﻼم ﻰﻠﻋ ﻤﺧ ٍﺲ‪ :‬ﺷﻬﺎد ِة أن ﻻ إِﻪﻟ إِﻻ ا� وأن �ﻤﺪا رﺳﻮل ِ‬ ‫»ﺑ ِ َ ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ َ َّ َ‬
‫الﺰﺎﻛ ِة‪َ ،‬واﺤﻟ َ ِّﺞ‪َ ،‬و َﺻ ْﻮمِ َر َمﻀﺎن«‪» .‬اﺳﺎس اﺳﻼم ﺑﺮ ﭘﻨﺞ ﭼ� ﺑنﻴﺎن ﻧﻬﺎده ﺷﺪه؛ ﺷﻬﺎدت ﺑﻪ‬ ‫و ِ�ﻳﺘﺎ ِء‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٠٤‬‬

‫وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺳﺎﻟﺖ �ﻤﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز‪ ،‬دادن ز�ت‪ ،‬ادای ﺣﺞ و روزۀ رمﻀﺎن«‪.‬‬
‫رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ وﻗﺘﯽ اﺻﻮل اﺳﺎﺳﯽ اﯾﻤﺎن و اﺳﻼم ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺰﺋﯿﺎت و ﺳﺎﯾﺮ ﻟﻮازم‬
‫آن‪ ،‬ﺑﯿﺎن و آﻣﻮزش داده ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺶ از ﺷﺼﺖ ﺷﻌﺒﻪ دارد ﮐﻪ‬
‫ﯾﮑﯽ از ﺷﻌﺒﻪھﺎ و ﺷﺎﺧﻪھﺎ آن »ﺣﯿﺎ« اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﯾﮑﺒﺎر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ اﺳﻼم ﺷﺨﺺ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از دﺳﺖ و زﺑﺎن وی‬
‫آﺳﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﯾﮑﺒﺎر در ﺟﻮاب ﺳﺆال ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ‬
‫اﺳﻼم اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪان ﻃﻌﺎم ﺑﺪھﯿﺪ و ﭼﻪ ﮐﺴﯽ را ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﺪ و ﻧﺸﻨﺎﺳﯿﺪ ﺑﺮ وی‬
‫ﺳﻼم ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اﯾﻦ را ھﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ھﯿﭻﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﻣﺆﻣﻦ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻣﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ را‬
‫ﺑﺮای ﺑﺮادرت ﺑﭙﺴﻨﺪی ﮐﻪ ﺑﺮای ﺧﻮد ﻣﯽﭘﺴﻨﺪی) ‪.(١‬‬
‫ﺑﻪ ھﺮﺣﺎل‪ ،‬آﻣﻮزش ﺗﻤﺎم اﺻﻮل و ﻓﺮوع اﺳﻼم ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺪرﯾﺠﯽ ﺑﻪ ﺗﮑﻤﯿﻞ رﺳﯿﺪ و‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬در ﻧﮫﻢ ذی اﻟﺤﺠﻪ ﺳﺎل دھﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﯾﻦ آﯾﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ُ َ ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َۡۡ َ َ ۡ َ ۡ ُ َ ُ ۡ َ ُ ۡ ََۡ َ ۡ ُ َ َ ُ‬
‫يت ل� ُم‬ ‫ت عل ۡي� ۡم ن ِع َم ِ� َو َر ِ‬
‫ض‬ ‫﴿ٱ�وم أ�ملت ل�م دِين�م و��مم‬
‫ۡ َ‬
‫ٱ� ۡس� ٰ َم د ِٗينا ۚ﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.(٢ )[۳ :‬‬
‫ِ‬
‫»اﻣﺮوز ﻣﻦ دﯾﻦ و ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﮐﺎﻣﻞ ﮐﺮدم و دﯾﻦ اﺳﻼم را ﺑﺮای ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﺮﮔﺰﯾﺪم«‪.‬‬

‫****‬

‫‪ -١‬ﺗﻤﺎم اﯾﻦ اﺣﺎدﯾﺚ در ﮐﺘﺎب اﻹﯾﻤﺎن ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﻣﺬﮐﻮر اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪ ﻣﺬﮐﻮر‪.‬‬
 ‫ﻋﺒﺎدات‬
‫ً‬
‫ﻗﺒﻼ ﺣﺪﯾﺜﯽ ذﮐﺮ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻨﯿﺎن اﺳﻼم ﺑﺮ ﭘﻨﺞ ﭼﯿﺰ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﻮﺣﯿﺪ و‬
‫رﺳﺎﻟﺖ‪ ،‬ﭼﮫﺎر ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻤﺎز‪ ،‬روزه‪ ،‬ﺣﺞ و زﮐﺎت در ﻋﺒﺎدات داﺧﻞ اﻧﺪ‪ .‬اوﻟﯿﻦ آنھﺎ‬
‫ﻧﻤﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﺻﺤﺖ ﻧﻤﺎز ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺘﻌﺪدی وﺟﻮد دارد‪ .‬اوﻟﯿﻦ و ﺿﺮوریﺗﺮﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ‪،‬‬
‫ﺷﺮط »ﻃﮫﺎرت« ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻃﻬﺎرت‬
‫ﻣﻔﮫﻮم ﻃﮫﺎرت اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪن و ﻟﺒﺎس از ھﺮﻧﻮع ﻧﺠﺎﺳﺖ ﻇﺎھﺮی و ﺑﺎﻃﻨﯽ ﭘﺎک‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﮫﺎرت در اﺳﻼم ﺑﻪ ﻗﺪری ﻣﮫﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎر دوم وﻗﺘﯽ وﺣﯽ اﺣﮑﺎم و ﻓﺮاﯾﺾ آﻏﺎز‬
‫ِ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬ﺣﮑﻢ دوم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻃﮫﺎرت اﺳﺖ‪:‬‬
‫ج ۡر‬
‫َ ُّ ۡ َ َ ۡ‬
‫ٱه ُ‬ ‫َ َ‬ ‫كّۡ‬
‫� ‪َ ٣‬و� َِيابَك � َط ّ ِه ۡر ‪ ٤‬وٱلرجز ف‬
‫َ َ َّ َ َ َ‬
‫ف‬ ‫ك‬‫�‬ ‫ر‬ ‫و‬ ‫‪٢‬‬ ‫� َ� ُّ� َها ٱل ۡ ُم َّدثّ ُِر ‪ۡ �ُ ١‬م فَأَنذ ۡ‬
‫ِر‬ ‫﴿ َ ٰٓ‬
‫ِ‬
‫‪] ﴾٥‬اﻟﻤﺪﺛﺮ‪.[۵-۱ :‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﻣﻔﺴﺮان از ﻃﮫﺎرت ﻟﺒﺎس‪ ،‬ﻃﮫﺎرت ﻗﻠﺐ‪ ،‬و از ﻃﮫﺎرت از ﻧﺎﭘﺎﮐﯽ‪ ،‬ﻃﮫﺎرت از‬
‫ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﯽ ﻣﺮاد ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬اھﻤﯿﺖ ﻃﮫﺎرت و ﭘﺎﮐﯿﺰﮔﯽ ﻇﺎھﺮی ﻧﯿﺰ از اﯾﻦ آﯾﻪ‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬وﺿﻮ ﻗﺒﻞ از ﻧﻤﺎز ﻓﺮض اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮﺿﯿﺖ آن از اﺑﺘﺪای اﺳﻼم ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﮐﺘﺐ ﺗﺎرﯾﺦ و ﺳﯿﺮه و در ﺑﻌﻀﯽ از رواﯾﺎت ﮐﺘﺐ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ در‬
‫آﻏﺎز وﺣﯽ روش وﺿﻮ را ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت ﺗﻌﻠﯿﻢ داده ﺑﻮد) ‪ .(١‬ﺣﺎﮐﻢ در ﻣﺴﺘﺪرک از اﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده از آن ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ﭘﯿﺶ از ھﺠﺮت ﻧﯿﺰ وﺿﻮ‬
‫ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ) ‪ (٢‬وﻟﯽ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﺤﺪﺛﯿﻦ ﺣﮑﻢ وﺿﻮ در ﻗﺮآن‪ ،‬در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪:‬‬
‫َ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ َ ُ ۡ ُ ۡ َ َّ َ ٰ َ ۡ ُ ْ ُ ُ َ ُ ۡ َ َ ۡ َ ُ ۡ َ‬
‫���ها ٱ�ِين ءامنوا إِذا �متم إِ� ٱلصلوة ِ فٱغسِلوا وجوه�م و�يدِي�م إِ�‬ ‫﴿ ٰٓ‬
‫ُ ۡ ََۡ ُ َ ُ ۡ َ ۡ َ َۡۡ‬ ‫َ ۡ َ ُ ْ ُُ‬ ‫َۡ َ‬
‫��﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[۶ :‬‬
‫ٱلمراف ِِق وٱمسحوا بِرءوسِ�م وأرجل�م إِ� ٱلكعب ِ‬

‫‪ -١‬اﺑﻦ ھﺸﺎم و ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎری ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻣﻐﺎزی اﺑﻦ اﻟﻤﻌﯿﻪ و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ‪ ۱۶۲ / ۴‬و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎری ‪ ۲۰۵ / ۱‬و ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﻓﯽ اﻷوﺳﻂ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٠٦‬‬

‫»ای ﻣﺆﻣﻨﺎن! ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻧﻤﺎز ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺻﻮرتھﺎی ﺧﻮﯾﺶ و دﺳﺖھﺎ‬
‫را ﺗﺎ آرﻧﺞھﺎ ﺑﺸﻮﯾﯿﺪ و ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺴﺢ ﮐﻨﯿﺪ و ﭘﺎھﺎ را ﺗﺎ ﻗﻮزک ﭘﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺸﻮﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ آﯾﻪ از ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه اﺳﺖ و اﮐﺜﺮ آﯾﺎت اﯾﻦ ﺳﻮره‪ ،‬ﭼﮫﺎر ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ھﺠﺮت‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺎری در ﻣﻮرد اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ ھﻤﺮاه ﺑﺎ آﯾﮥ ﺗﯿﻤﻢ ﻧﺎزل ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻧﻈﺮ اﮐﺜﺮ ﻋﻠﻤﺎ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در آﻏﺎز اﺳﻼم وﺿﻮ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﻓﺮﺿﯿﺖ آن در ﻗﺮآن‪ ،‬ﭼﮫﺎر ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ھﺠﺮت ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫در اواﯾﻞ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﻪ وﺿﻮ اھﻤﯿﺖ ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﻧﻤﯽدادﻧﺪ و ﺑﺎ ﻋﺠﻠﻪ و ﺷﺘﺎب اﻋﻀﺎی وﺿﻮ را‬
‫ﺧﯿﺲ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ ﻗﺴﻤﺖھﺎﯾﯽ ھﻢ ﺧﺸﮏ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ھﺠﺮی و‬
‫ﯾﺎ ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬آنﺣﻀﺮت از ﺳﻔﺮی از ﻣﮑﻪ ﺑﺎزﻣﯽﮔﺸﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪادی از ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻋﺠﻠﻪ ﺧﻮد را‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮدال آﺑﯽ رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ و وﺿﻮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ ﻗﺴﻤﺘﯽ از اﻋﻀﺎی وﺿﻮیﺷﺎن‬
‫ﺧﺸﮏ ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻮء«‪» .‬وﺿﻮ را ﺎﻛمﻞ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ز�ﺮا آ�ﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﺑﻪ‬ ‫» َو�ْ ٌﻞ ل ِ ْﻸ ْ� َﻘﺎب ِﻣ َﻦ اﻨﻟَّﺎر‪ ،‬أ ْﺳﺒ ُﻐﻮا ال ْ ُﻮ ُﺿ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ً‬
‫ﭘﺎﻫﺎی ﻛﻪ ﺎﻛمﻼ ﺷﺴﺘﻪ �ﺸﺪهاﻧﺪ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ«‪.‬‬
‫از آن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ »اﺳﺒﺎغ وﺿﻮ« )ﮐﺎﻣﻞﮐﺮدن وﺿﻮ( ﻻزم ﻗﺮار داده ﺷﺪ و ﻓﻀﺎﯾﻠﯽ ﺑﺮای آن‬
‫ﺑﯿﺎن ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬در آﻏﺎز در وﻗﺖ ھﺮ ﻧﻤﺎز‪ ،‬وﺿﻮ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﭼﻪ وﺿﻮ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻮد و ﭼﻪ ﺷﮑﺴﺘﻪ‬
‫ً‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬وﻟﯽ در آﺧﺮ ﺑﺮای ﺳﮫﻮﻟﺖ ﻋﻤﻮم ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ در ھﺮ وﻗﺖ ﻻزم ﻧﺸﺪ) ‪ (١‬و ﻋﻤﻼ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ را آنﺣﻀﺮت در ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ اﻋﻼم ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ) ‪.(٢‬‬

‫ﺗﯿﻤﻢ‬
‫ﺑﺮای وﺿﻮ‪ ،‬آب ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ در ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻔﺮ ﻣﯿﺴﺮﺷﺪن آن در ﺗﻤﺎم اوﻗﺎت ﻣﺸﮑﻞ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﯿﺰ ﮔﺎھﯽ در ﺣﺎل ﺑﯿﻤﺎری اﺳﺘﻔﺎده از آب ﻣﻀﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ در ﺳﺎل‬
‫ﭘﻨﺠﻢ ھﺠﺮی آﯾﻪ ﺗﯿﻤﻢ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪:‬‬
‫َ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ َ ُ ۡ ُ ۡ َ َّ َ ٰ َ ۡ ُ ْ ُ ُ َ ُ ۡ َ َ ۡ َ ُ ۡ َ‬
‫���ها ٱ�ِين ءامنوا إِذا �متم إِ� ٱلصلوة ِ فٱغسِلوا وجوه�م و�يدِي�م إِ�‬ ‫﴿ ٰٓ‬
‫ُ ُ ۡ ُ ُ ٗ َ َّ َّ ُ ْ‬ ‫ُ ۡ ََۡ ُ َ ُ ۡ َ ۡ َ َۡۡ‬ ‫حوا ْ ب ُر ُ‬ ‫ٱل ۡ َم َراف ِق َو ۡ‬
‫ٱم َس ُ‬
‫�� �ن كنتم جنبا فٱطهر ۚوا‬ ‫ِ‬ ‫ب‬‫ع‬ ‫ك‬ ‫ٱل‬ ‫�‬‫ِ‬ ‫إ‬ ‫م‬ ‫�‬ ‫ل‬‫ج‬‫ر‬‫أ‬‫و‬ ‫م‬‫ِ�‬
‫س‬ ‫و‬‫ء‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫‪ -١‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎری ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از اﺑﻮداود و اﺣﻤﺪ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
 ‫‪١٠٧‬‬ ‫ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬
‫ّ ٓ‬ ‫َۡٓ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ َّ ۡ َ ٰٓ َ ۡ َ َ ٰ َ َ َ ۡ َ ٓ َ َ َ ‪ٞ‬‬
‫حد ّمِن�م ّم َِن ٱلغا� ِ ِط أ ۡو � ٰ َم ۡس ُت ُم ٱلن ِ َسا َء‬ ‫�ن كنتم مر� أو � سف ٍر أو جاء أ‬
‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ۡ َ ُ ْ َ ٓ ٗ َ َ َ َّ ُ ْ َ ٗ َ ّ ٗ َ ۡ َ ُ ْ‬
‫حوا ب ِ ُو ُجوهِ� ۡم َو�يۡدِي�م ّمِن ُ ۚه َما‬ ‫�دوا ماء �تيمموا ص ِعيدا طيِبا فٱمس‬ ‫فلم ِ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫�د َّ ُ ۡ َ َ َ َ ُ ّ‬
‫�د ِ�ُ َط ّ ِه َر� ۡم َو ِ�ُت ِ َّم ن ِۡع َم َت ُهۥ‬
‫�ن يُر ُ‬
‫ِ‬
‫َ‬
‫ٱ� ِ�َجعل عل ۡي�م م ِۡن ح َر ٖج َو� ٰ ِ‬ ‫يُر ُ‬
‫ِ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ُ ۡ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫عل ۡي� ۡم ل َعل� ۡم �شك ُرون ‪] ﴾٦‬اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[۶ :‬‬
‫»و اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﯿﻤﺎر و ﯾﺎ ﻣﺴﺎﻓﺮ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ دﺳﺘﺸﻮﯾﯽ رﻓﺘﯿﺪ و ﯾﺎ ﺑﺎ زﻧﺎن ھﻤﺒﺴﺘﺮ ﺷﺪﯾﺪ و‬
‫آﺑﯽ ﺑﺮای ﻃﮫﺎرت ﻧﯿﺎﻓﺘﯿﺪ ﭘﺲ ﺑﺎ ﺧﺎک ﭘﺎک ﺗﯿﻤﻢ ﮐﻨﯿﺪ ﭘﺲ ﺑﺮ ﭼﮫﺮهھﺎی ﺧﻮﯾﺶ و‬
‫دﺳﺖھﺎی ﺧﻮﯾﺶ از آن ﺧﺎک ﺑﻤﺎﻟﯿﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﯽﺧﻮاھﺪ ﺷﻤﺎ را در ﺣﺮج ﻗﺮار دھﺪ و‬
‫ﻟﮑﻦ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﭘﺎک ﮐﻨﺪ و ﺗﺎ ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮐﻨﺪ ﺷﺎﯾﺪ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار ﺑﺎﺷﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﺷﺄن ﻧﺰول اﯾﻦ اﯾﻪ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج از ﻏﺰوۀ ﺑﻨﯽ ﻣﺼﻄﻠﻖ )در ﺳﺎل‬
‫ﭘﻨﺠﻢ ھﺠﺮی( ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬ام اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺻﺪﯾﻘﻪ ل ﻧﯿﺰ ھﻤﺮاه ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ‬
‫ً‬
‫ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺪﯾﻨﻪ رﺳﯿﺪ‪ ،‬اﺗﻔﺎﻗﺎ ﮔﺮدﻧﺒﻨﺪ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﮔﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در آﻧﺠﺎ رﺣﻞ اﻗﺎﻣﺖ اﻓﮑﻨﺪﻧﺪ‪ .‬وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﻓﺮا رﺳﯿﺪ‪ .‬آب ﺑﺮای وﺿﻮ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺗﻤﺎم ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﻀﻄﺮب و ﭘﺮﯾﺸﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج از ﻧﮕﺮاﻧﯽ و اﺿﻄﺮاب‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪ‪ .‬در ھﻤﯿﻦ اﺛﻨﺎ آﯾﻪ ﻓﻮق ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از اﯾﻦ دﺳﺘﻮر و اﺟﺎزۀ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﺧﺎک ﺑﻪ ﺟﺎی آب‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺷﺪﻧﺪ‪» .‬اﺳﯿﺪ ﺑﻦ ﺣﻀﯿﺮ« اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪:‬‬
‫ای ﺧﺎﻧﺪان اﺑﻮﺑﮑﺮ! ﺷﻤﺎ ﺑﺮای ﻣﺮدم ﻣﺎﯾﻪ ﺑﺮﮐﺖ ھﺴﺘﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﺎز‬
‫ﻧﻤﺎز ھﻨﮕﺎم ﺑﻌﺜﺖ آنﺣﻀﺮت ج ﻓﺮض ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم وﺣﯽ‪ ،‬دﺳﺘﻮر‬
‫َ َ َّ َ َ َ‬
‫كّۡ‬
‫� ‪ (١ )﴾٣‬ﻣﻨﻈﻮر از اﯾﻦ ﺗﮑﺒﯿﺮ ﺟﺰ ﻧﻤﺎز ﭼﯿﺰی دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬وﻟﯽ‬‫داده ﺷﺪ‪﴿ :‬ور�ك ف ِ‬

‫‪ -١‬در ﻣﻮرد ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﺮﺿﯿﺖ ﻧﻤﺎز اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻋﻼﻣﻪ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎری ‪ ۳۹۳ / ۱‬ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺑﺤﺚ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺮﻗﻮم داﺷﺘﻪ‪» :‬ﮔﺮوھﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﻣﻌﺮاج ﻧﻤﺎز ﺷﺐ ﻓﺮض‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺮﺑﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ و ﻧﻤﺎز ﺷﺎم دو رﮐﻌﺖ ﻓﺮض ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﯽ از ﺑﻌﻀﯽ ﻋﻠﻤﺎء رواﯾﺖ‬
‫ُۡ‬ ‫ﮐﺮده ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﻧﻤﺎز ﺷﺐ ﻓﺮض ﺑﻮد و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ آﯾﻪ ﴿فَٱ ۡق َر ُءوا ْ َما تَيَ َّ َ‬
‫� م َِن ٱلق ۡر َء ِ �‬
‫ان﴾ ﻣﻨﺴﻮخ ﮔﺮدﯾﺪ‬
‫و در ﭘﺎس اول ﺷﺐ ﻓﺮﺿﯿﺖ آن ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ آن ھﻢ ﺑﺎ ﻓﺮﺿﯿﺖ ﻧﻤﺎزھﺎی ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ ﻣﻨﺴﻮخ‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٠٨‬‬
‫ﭼﻮن ﺗﺎ ﺳﻪ ﺳﺎل‪ ،‬دﻋﻮت اﺳﻼم ﻏﯿﺮ ﻋﻠﻨﯽ ﺑﻮد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﺗﺮس ﮐﻔﺎر ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ‬
‫ً‬
‫ﻋﻠﻨﺎ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﺎ ﭘﺎﺳﯽ از ﺷﺐ ﻧﻤﺎز ﺗﺪاوم داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫اﮐﺜﺮ ﺷﺐ‪ ،‬در ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز ﺳﭙﺮی ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺎ آن ﻣﻮﻗﻊ در روز ﻧﻤﺎز ﻓﺮض ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در آﯾﺎت اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﺳﻮره ﻣﺰﻣﻞ اﯾﻦ‬
‫ً‬
‫دﺳﺘﻮر ﺻﺮﯾﺤﺎ ﻣﺬﮐﻮر ﺷﺪ‪:‬‬
‫َ ۡ‬ ‫ۡ َ ً‬ ‫ّ َ َ ُ‬ ‫ُ َّ ۡ َ َّ َ ٗ‬ ‫ۡ ُ‬ ‫َ َ‬
‫ٱ�ل إِ� قل ِي� ‪ ٢‬ن ِۡصف ُه ٓۥ أوِ ٱنق ۡص مِن ُه قل ِي� ‪ ٣‬أ ۡو زِد‬ ‫�� ُّ� َها ٱل ُم َّز ّمِل ‪ ١‬ق ِم‬
‫﴿ ٰٓ‬
‫ي� ‪ ٥‬إ ِ َّن نَاش َِئ َة َّ ۡ‬‫َ َۡ َ َۡٗ َ ً‬ ‫َّ ُ ۡ‬ ‫ّ ُۡ َ َ ً‬ ‫ََ‬
‫ٱ� ِل‬ ‫عل ۡيهِ َو َرت ِِل ٱلق ۡر َءان ت ۡر�ِي� ‪ ٤‬إِنا َسنل ِ� عليك قو� ثقِ‬
‫َ‬ ‫ٱذ ُكر ۡ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َّ َ َ ۡ ٗ َ ٗ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫َ َ َ ُّ َ ۡ ٗ َ َ ۡ َ ُ ً‬
‫ٱس َم َر ّ�ِك‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫‪٧‬‬ ‫��‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫ط‬ ‫ا‬‫ح‬ ‫ب‬‫س‬ ‫ِ‬ ‫ار‬‫ه‬‫ٱ�‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ك‬ ‫ل‬ ‫ن‬‫ِ‬ ‫إ‬ ‫‪٦‬‬ ‫ِي�‬ ‫�ا وأقوم �‬ ‫ِ� أشد و ٔ‬
‫َ ۡ َ َ ٗ‬
‫َوتبَ َّتل إ ِ ۡ�هِ ت ۡبتِي� ‪] ﴾٨‬اﻟﻤﺰﻣﻞ‪.[۸-۱ :‬‬
‫»ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ﮐﻪ ﺷﺎل ﺑﺮ ﺧﻮد ﭘﯿﭽﯿﺪهای در ﺷﺐ ﻗﯿﺎم ﻟﯿﻞ ﮐﻦ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻧﺪﮐﯽ ﺑﻪ اﻧﺪازه‬
‫ﻧﺼﻒ آن و ﯾﺎ ﻣﻘﺪاری از آن ﮐﻤﺘﺮ و ﯾﺎ اﻧﺪﮐﯽ ﺑﺮ ﻧﺼﻒ ﺑﯿﻔﺰا و ﻗﺮآن را ﺑﺎ ﺗﺮﺗﯿﻞ ﺗﻼوت‬
‫ﮐﻦ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﺎ ﻣﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﯽ دﺷﻮار ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺧﻮاھﯿﻢ ﮐﺮد‪ .‬ھﻤﺎﻧﺎ ﻗﯿﺎم ﺷﺐ ﺑﺮای ﺛﺒﺎت در‬
‫ﻋﺒﺎدت ﻗﻮیﺗﺮ و ﺑﺮای ﺗﻼوت ﻗﺮآن ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن در روز ﻣﺸﻐﻮﻟﯿﺖھﺎی ﻓﺮاوان‬
‫دﯾﮕﺮی ﺑﺮای ﺗﻮ وﺟﻮد دارد و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﯾﺶ را ﯾﺎد ﮐﻦ و ﺑﺎ ﯾﮏ ﺳﻮﯾﯽ ﺗﻤﺎم ﺑﻪﺳﻮی او‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑﺎش«‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ دو رﮐﻌﺖ در ﺻﺒﺢ و دو رﮐﻌﺖ در ﺷﺎﻣﮕﺎه ﻓﺮض ﮔﺮدﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َ َّ ۡ َ ۡ ُ ۡ َ ُ َ َ ّ ۡ ُ َ ۡ ٗ َ ً‬ ‫َ ۡ ُ ۡ َ َّ َ ُ ۡ َٗ ََ ٗ‬
‫صي� ‪ ٢٥‬ومِن ٱ� ِل فٱسجد �ۥ وسبِحه �� طوِ�� ‪﴾٢٦‬‬ ‫﴿وٱذك ِر ٱسم ر�ِك ب�رة وأ ِ‬
‫]اﻹﻧﺴﺎن‪.[۲۶-۲۵ :‬‬
‫ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز در ﺷﺐ ﺗﺎ ﯾﮏ ﺳﺎل ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ج و اﮐﺜﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺗﺎ ﯾﮏ ﺳﺎل ﺑﺮ آن ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﺪری ﻧﻤﺎز‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﺎھﺎیﺷﺎن ورم ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ از ﯾﮏ ﺳﺎل‪ ،‬ﻓﺮﺿﯿﺖ ﻧﻤﺎز ﺷﺐ ﻣﻨﺴﻮخ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ و دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪ‪:‬‬

‫ﺷﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻣﺎ در ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﺮﺿﯿﺖ ﻧﻤﺎزھﺎ ﺑﯿﺎن داﺷﺘﯿﻢ اﻧﻄﺒﺎﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﯽ‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻮﺿﯿﺢ اﯾﻦ اﺑﮫﺎم ھﻢ ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا در ﻗﺮآنﮐﺮﯾﻢ اوﻗﺎت ﻧﻤﺎزھﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪» .‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻧﺪوی«‬
 ‫‪١٠٩‬‬ ‫ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬

‫ٱ�ل َون ِۡص َف ُهۥ َوثُلُ َث ُهۥ َو َطآ� َفة‪ّ ٞ‬م َِن َّٱ� َ‬ ‫� مِن ثُلُ َ� َّ ۡ‬‫ٰ‬ ‫َّ َ َّ َ َ ۡ َ ُ َ َّ َ َ ُ ُ َ ۡ َ‬
‫ِين‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫﴿إِن ر�ك �علم �نك �قوم أد‬
‫َّ ُ ۡ ُ ُ َ َ َ َ َ ُ َ ۡ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َّ ُ ُ َ ّ ُ َّ ۡ َ َ َّ َ َ َ‬
‫اب عل ۡي� ۡمۖ فٱق َر ُءوا َما‬ ‫ار ۚ عل َِم أن لن �صوه �ت‬ ‫معك ۚ وٱ� �قدِر ٱ�ل وٱ�ه‬
‫َۡ‬ ‫َ‬ ‫ُ َّ ۡ َ ٰ َ َ َ ُ َ َ ۡ‬ ‫َ َ َّ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ َ َ َ ُ ُ‬
‫�ض‬ ‫� ُ�ون ِ� ٱ� ِ‬ ‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ون‬ ‫ر‬ ‫اخ‬ ‫ء‬‫و‬ ‫�‬ ‫ر‬ ‫م‬ ‫م‬ ‫ِن�‬ ‫م‬ ‫ون‬ ‫ان عل ِم أن سيك‬ ‫تي� مِن ٱلقرء ِ �‬
‫َّ َ ۡ َ ُ ْ َ َ َ َّ َ ۡ‬ ‫َّ َ َ َ ُ َ ُ َ ٰ ُ َ‬ ‫َ ۡ‬ ‫ُ َ‬
‫� مِن ُ ۚه﴾‬ ‫يل ٱ�ِۖ فٱقرءوا ما تي‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ون � َ‬
‫س‬ ‫ِ‬ ‫يَ ۡب َتغون مِن فض ِل ٱ�ِ وءاخرون ي�تِل‬
‫]اﻟﻤﺰﻣﻞ‪.[۲۰ :‬‬
‫»ھﻤﺎﻧﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ دو ﺛﻠﺚ از ﺷﺐ ﺑﺮﻣﯽﺧﯿﺰی و ﻧﺼﻒ آن و ﺛﻠﺚ‬
‫آن و ﮔﺮوھﯽ از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ھﺴﺘﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺐ و روز را اﻧﺪازه ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬او‬
‫ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﻗﯿﺎم ﻟﯿﻞ را اﺣﺎﻃﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺲ رﺟﻮع ﮐﺮد ﺑﺎ رﺣﻤﺖ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﺑﻪﺳﻮی ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ ھﺮ اﻧﺪازه ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ از ﻗﺮآن‪ .‬او ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﯿﻤﺎر و ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﺴﺎﻓﺮ ھﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻌﻀﯽ در راه او ﺟﮫﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ھﺮ ﻣﻘﺪار ﮐﻪ‬
‫آﺳﺎن ﺷﺪ ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﻧﺎم اﯾﻦ ﻧﻤﺎز ﺷﺐ‪ ،‬ﺗﮫﺠﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از اﯾﻦ ﻧﻤﺎز ﻧﻔﻞ‪ ،‬ﺳﻪ ﻧﻤﺎز‪ :‬ﻓﺠﺮ‪ ،‬ﻣﻐﺮب و ﻋﺸﺎء‬
‫ٱ� ِل﴾ ]ھﻮد‪.[۱۱۴ :‬‬ ‫ﻓﺮض ﺷﺪﻧﺪ‪َ ﴿ :‬وأَقِم َّ‬
‫ٱلصلَ ٰوةَ َط َر َ� ٱ�َّ َهار َو ُزلَ ٗفا ّم َِن َّ ۡ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫) ‪(٢‬‬ ‫) ‪(١‬‬
‫در ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ از ﺑﻌﺜﺖ در ﻣﻌﺮاج ﭘﻨﺞ وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﻓﺮض ﮔﺮدﯾﺪ ‪.‬‬
‫و در ﺳﻮره اﺳﺮا ﮐﻪ ﻣﻌﺮاج ذﮐﺮ ﺷﺪه اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ٰ َ َ َّ ۡ َ ُ ۡ َ َ َ ۡ َّ ُ َ َ‬
‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ َ ُ‬ ‫َ‬
‫ج ِر� إِن ق ۡر َءان ٱلف ۡجرِ �ن‬ ‫ٱلصل ٰوة ِ ُ�لوكِ ٱلش ۡم ِس إِ� غس ِق ٱ� ِل وقرءان ٱلف‬ ‫﴿أق ِ ِم‬
‫َ َ ٗ َّ َ‬ ‫َ َ َّ ۡ َ‬ ‫ۡ ٗ‬
‫ٱ� ِل � َت َه َّج ۡد بِهِۦ ناف ِلة لك﴾ ]اﻹﺳﺮاء‪.[۷۹-۷۸ :‬‬ ‫َمش ُهودا ‪ ٧٨‬ومِن‬
‫وﻟﯽ ﺗﻌﺪاد رﮐﻌﺎت ھﻤﺎن دو ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ از ھﺠﺮت ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ دو رﮐﻌﺖ ﺑﻪ ﭼﮫﺎر رﮐﻌﺖ‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺖ و ﭼﮫﺎر رﮐﻌﺖ ﻓﺮض ﮔﺮدﯾﺪ) ‪ .(٣‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬ﺧﺸﻮع و ﺧﻀﻮع و آراﻣﺶ در‬
‫ﻧﻤﺎز ﮐﻪ از ﻟﻮازﻣﺎت ﻧﻤﺎز ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺪﺗﯽ رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻤﯽﺷﺪﻧﺪ و اﻟﺰاﻣﯽ ھﻢ ﻧﺒﻮد‪ .‬از اﯾﻦ‬
‫ً‬
‫ﺟﮫﺖ اﯾﻦ ارﮐﺎن و آداب ﻓﻮرا ﻻزم ﻗﺮار داده ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﺗﺪرﯾﺠﯽ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫در اواﯾﻞ‪ ،‬ﻣﺮدم در ﻧﻤﺎز ﻧﮕﺎهھﺎیﺷﺎن را ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮی آﺳﻤﺎن ﻧﮕﺎه ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﻃﺒﻖ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺎ ﻣﻌﺮاج در ﺳﺎل ﻧﮫﻢ ﺑﻌﺜﺖ روی داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎری ‪.۵۵ /‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب اﻟﮫﺠﺮة‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١١٠‬‬
‫َ‬ ‫َ َ ُ ََْ َْ َ ُ َ‬
‫ﻮن اﺒﻟﺮﺼ إ َﻰﻟ َّ‬
‫الﺴ َﻤﺎ ِء ِﻲﻓ َﺻﻼﺗِ ِﻬ ْﻢ«) ‪».(١‬ﭼﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ اﯾﺸﺎن‬ ‫ِ‬ ‫»ﻣﺎ ﺑﺎل أﻗﻮامٍ ﻳﺮ�ﻌ‬
‫ﻧﮕﺎهھﺎﯾﺸﺎن را ﺑﻪﺳﻮی آﺳﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﻧﯿﺰ ﺗﺎ ﻣﺪتھﺎ ﮐﻼم و ﺟﻮاب ﺳﻼم در ﻧﻤﺎز ﺟﺎﯾﺰ ﺑﻮد و در ﻧﻤﺎز ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺻﺤﺒﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﻣﮫﺎﺟﺮﯾﻦ ﺣﺒﺸﻪ در ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ھﺠﺮی ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪه و ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻣﺸﻐﻮل ﻧﻤﺎز ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آنھﺎ ﻃﺒﻖ ﻣﻌﻤﻮل ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫وﻟﯽ اﯾﺸﺎن ﺟﻮاب ﺳﻼم را ﻧﺪادﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز آنﺣﻀﺮت ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺣﺎﻻ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫دﺳﺘﻮر داده ﮐﻪ در ﻧﻤﺎز ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻮﺋﯿﺪ‪ .‬از آن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﮐﻼم و ﺟﻮاب ﺳﻼم در ﻧﻤﺎز ﻣﻨﻊ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﺑﻦ ﺣﮑﻢ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﺎ آنﺣﻀﺮت ج ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪم‪ ،‬ﺷﺨﺼﯽ‬
‫ﻋﻄﺴﻪ زد‪ ،‬ﻣﻦ در ﺟﻮاب ﯾﺮﺣﻤﮏ اﻟﻠﻪ ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻧﮕﺎهھﺎی ﺗﻨﺪﺷﺎن ﺑﻪﺳﻮی ﻣﻦ‬
‫ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﭼﺮا ﺑﻪﺳﻮی ﻣﻦ ﻧﮕﺎه ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ؟ آنھﺎ ﺑﺮ زاﻧﻮھﺎی ﺧﻮد دﺳﺖ‬
‫زدﻧﺪ‪ .‬آن وﻗﺖ ﺑﻨﺪه ﻓﮫﻤﯿﺪم ﮐﻪ آنھﺎ ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ ﻣﺮا از ﺻﺤﺒﺖﮐﺮدن ﺑﺎزدارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ‬
‫ﺳﺎﮐﺖ ﺷﺪم‪ .‬وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت از ﻧﻤﺎز ﻓﺎرغ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺮا ﺗﮫﺪﯾﺪ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻧﻪ ﻣﻮرد‬
‫ﺳﺮزﻧﺶ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻧﻤﺎز ﻋﺒﺎرت از ﺗﺴﺒﯿﺢ‪ ،‬ﺗﮑﺒﯿﺮ و ﻗﺮاﺋﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺻﺤﺖﮐﺮدن در آن ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ) ‪.(٢‬‬
‫روش ﻓﻌﻠﯽ ﺗﺸﮫﺪ در اواﯾﻞ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ھﻨﮕﺎم ﺳﻼم‪ ،‬اﺳﺎﻣﯽ اﻓﺮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ را‬
‫ً‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻟﺴﻼم ﻋﻠﯽ ﻓﻼن وﻓﻼن ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﮐﻠﻤﺎت ﺧﺎص ﺗﺸﮫﺪ ﮐﻪ ﻓﻌﻼ در ﻧﻤﺎز‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ) ‪ .(٣‬در اﺣﺎدﯾﺚ وارد ﺷﺪه ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج ﮐﻮدﮐﺎن را‬
‫در ﻧﻤﺎز ﺑﺮ دوش ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯽدادﻧﺪ و ھﻨﮕﺎم رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﺠﺪه از دوش ﺧﻮﯾﺶ ﭘﺎﯾﯿﻦ‬
‫ﻣﯽآوردﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﺮای رﮐﻌﺖ دوم ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬دوﺑﺎره ﺑﺮ دوش ﺧﻮﯾﺶ ﻣﯽﻧﮫﺎدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪل از ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ و در ﻣﯽزدﻧﺪ آنﺣﻀﺮت در ﺣﺎل ﻧﻤﺎز ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ و در را ﺑﺎز ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(٤‬‬
‫ﻃﺒﻖ اﯾﻦ اﺣﺎدﯾﺚ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﺑﺴﯿﺎری از ﻓﻘﮫﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ اﻓﻌﺎل و ﺣﺮﮐﺎت در‬
‫ﻧﻤﺎزھﺎی ﻧﻔﻠﯽ ﺟﺎﯾﺰ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻧﻤﺎزھﺎﯾﯽ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ج اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺎت را در آنھﺎ‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻠﻮة ﺑﺎب رﻓﻊ اﻟﺒﺼﺮ إﻟﯽ اﻟﺴﻤﺎء ﻓﯽ اﻟﺼﻠﻮة‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻠﻮة‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻠﻮة ﺑﺎب اﻟﺘﺸﮫﺪ‪.‬‬
‫‪ -٤‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻠﻮة ﺑﺎب اﻟﻌﻤﻞ ﻓﯽ اﻟﺼﻠﻮة‪.‬‬
 ‫‪١١١‬‬ ‫ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬

‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎزھﺎی ﻧﻔﻞ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ از ﻧﻈﺮ ﻣﺎ اﯾﻦ ﺗﻮﺟﯿﻪ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در ﯾﮑﯽ از‬
‫ً‬
‫رواﯾﺎت‪ ،‬ﺻﺮﯾﺤﺎ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮتج »اﻣﺎﻣﺔ« ﺑﻨﺖ اﺑﻮاﻟﻌﺎص را ﺑﺮ دوش ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ آﻣﺪﻧﺪ و ﻧﻤﺎز ﮔﺰاردﻧﺪ) ‪ .(١‬از ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ رواﯾﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دوراﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﮐﻼم و اﻧﺠﺎم اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺣﺮﮐﺎت در ﻧﻤﺎز ﺟﺎﯾﺰ ﺑﻮد‪ .‬رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﺣﺪی از ﮐﻤﺎل‬
‫آراﻣﺶ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ِ‬ ‫رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺸﻮع و ﺧﻀﻮع از ارﮐﺎن آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﻧﻤﺎز ﺑﺎ ﺳﮑﻮت و‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﻗﺮآن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ُ‬ ‫َ ََۡ ۡ ۡ َ‬
‫﴿ق ۡد أفل َح ٱل ُمؤم ُِنون ‪ ١‬ٱ�‬
‫ِين ه ۡم ِ� َص�ت ِ ِه ۡم �ٰشِ ُعون ‪] ﴾٢‬اﻟﻤﺆﻣﻨﻮن‪.[۲-۱ :‬‬
‫»رﺳﺘﮕﺎر ﺷﺪﻧﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﺎزھﺎی ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺧﺸﻮع ادا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس در ﻧﻤﺎز ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﻮ و آن ﺳﻮ ﻧﮕﺎهﮐﺮدن و ﯾﺎ اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻓﯽ ﺑﺎ‬
‫ﺧﻀﻮع و ﺧﺸﻮع ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻊ ﮔﺮدﯾﺪ و ادای ﺗﻤﺎم ارﮐﺎن ﻧﻤﺎز ﺑﺎ ﺧﺸﻮع و آراﻣﺶ ﮐﺎﻣﻞ ﻻزم‬
‫ﻗﺮار داده ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺷﺨﺼﯽ در ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻧﻤﺎز ﮔﺰارد و ﭼﻮن ارﮐﺎن ﻧﻤﺎز را ﺑﺎ‬
‫آراﻣﺶ و ﺧﺸﻮع ﺑﻪ ﺟﺎی ﻧﯿﺎورد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬دوﺑﺎره ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮان‪ ،‬ﭼﻮ ﺗﻮ ﻧﻤﺎز‬
‫ﻧﺨﻮاﻧﺪی‪ .‬وی دوﺑﺎره ﺑﻪ ھﻤﺎن روش ﻧﻤﺎز ﮔﺰارد‪ .‬آنﺣﻀﺮت دوﺑﺎره ﺑﻪ وی ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮو ﻧﻤﺎز‬
‫ﺑﺨﻮان‪ ،‬ﭼﻮن ﺗﻮ ﻧﻤﺎز ﻧﺨﻮاﻧﺪی‪ .‬ﺑﺎر ﺳﻮم او ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻢ؟ آنﺣﻀﺮت در ﻣﻮرد‬
‫رﮐﻮع و ﺳﺠﺪه و دﯾﮕﺮ ارﮐﺎن ﻧﻤﺎز راھﻨﻤﺎﯾﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪﺟﺎی آورده ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و ﻏﯿﺮه اﯾﻦ رواﯾﺖ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ) ‪.(٢‬‬
‫داﺳﺘﺎن دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ ﻣﺆﯾﺪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﯾﮑﺒﺎر آنﺣﻀﺮت ج در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی‬
‫ﻧﻤﺎز ﻣﯽﮔﺰاردﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﯿﺎن ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﮐﺎرواﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﺎﻻی ﺗﺠﺎرت ھﻤﺮاه داﺷﺖ از ﺷﺎم رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻼھﻮ ﺑﺮ دوازده ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﺳﺎﯾﺮ اﻓﺮادی ﮐﻪ در ﻧﻤﺎز ﺑﺎ آنﺣﻀﺮت ھﻤﺮاه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز را ﺗﺮک‬
‫ﮐﺮده ﺑﻪﺳﻮی ﮐﺎروان ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺷﺎن آﻧﺎن ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َّ َ‬ ‫َ َ َ ۡ ْ َ ٰ َ ً َ ۡ َ ۡ ً َ ُّ ٓ ْ َ ۡ َ َ َ َ ُ َ َ ٓ ُ ۡ‬
‫ِند ٱ� ِ خ ۡ�‪ّ ٞ‬م َِن‬
‫وك قا� ِ ٗما ۚ قل َما ع‬‫﴿�ذا رأوا ت ِ�رة أو لهوا ٱنفضوا إِ�ها وتر�‬
‫َّ‬
‫ٱ� َِ�ٰ َرة ِ﴾ ]اﻟﺠﻤﻌﺔ‪.[۱۱ :‬‬
‫ٱلل ۡهو َوم َِن ّ‬
‫ِ‬

‫ً‬
‫‪ -١‬اﯾﻀﺎ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب أﻣﺮ اﻟﻨﺒﻲ ج ﻣﻦ ﻻ ﯾﺘﻢ اﻟﺼﻠﻮة‪ ،‬ﺑﺎب اﻹﻋﺎدة‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١١٢‬‬

‫»و ھﺮﮔﺎه ﻣﺎل ﺗﺠﺎرت و ﯾﺎ اﻣﺮ ﺑﯿﮫﻮدهای را ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ ﺑﻪﺳﻮی آن ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺗﻮ را‬
‫ﺗﻨﮫﺎ اﯾﺴﺘﺎده رھﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮ آﻧﭽﻪ در ﻧﺰد اﻟﻠﻪ اﺳﺖ از اﻣﺮ ﺑﯿﮫﻮده و از ﻣﺎل ﺗﺠﺎرت ﺑﮫﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﯾﮑﯽ از اﻧﺼﺎر در ﺣﺎل ﻧﻤﺎز ﺳﻪ ﺗﯿﺮ ﺑﻪ وی اﺻﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬او ﻧﻤﺎز را‬
‫ﻧﻤﯽﺷﮑﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺳﻮرهای را ﮐﻪ آﻏﺎز ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﺬت آن ﺑﯿﺶ از درد زﺧﻢ آن ﺗﯿﺮھﺎ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ً‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮ از اﯾﻦ آﻧﮑﻪ ﻋﻤﺮ ﻓﺎروق س در ﺣﺎل ﻧﻤﺎز ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺷﺪﯾﺪا ﻣﺠﺮوح‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺎدﺛﮥ ھﻮﻟﻨﺎک در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﯾﺪ ﺻﺤﺎﺑﻪ روی ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ھﯿﭻﯾﮏ از آنھﺎ‬
‫ﻧﻤﺎز را ﺗﺮک ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺣﺘﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﻮ و آن ﺳﻮ ھﻢ ﻧﮕﺎه ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺧﺸﯿﺖ اﻟﮫﯽ‬
‫ﭼﻨﺎن ﺑﺮ دلھﺎی آنھﺎ ﻃﺎری اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ از ﺗﻮﺟﻪ آﻧﺎن ﺑﻪﺳﻮی ﻏﯿﺮ ﺧﺪا ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ و ﻋﯿﺪﯾﻦ‬

‫ادای ﻧﻤﺎز ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ در ﻣﮑﻪ ﻣﮑﺮﻣﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻠﻨﯽ ﻏﯿﺮ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮد‪ .‬از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ‬
‫ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ در آﻧﺠﺎ واﺟﺐ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﭼﻮن اوﻟﯿﻦ ﺷﺮط ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ‪ ،‬ﺟﻤﺎﻋﺖ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ در‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﻨﻮره ﺟﻤﻊ ﮐﺜﯿﺮی از اﻧﺼﺎر ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ در‬
‫آﻧﺠﺎ اﯾﺠﺎد ﻣﺰاﺣﻤﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ ﻗﺒﻞ از ھﺠﺮت آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ‪،‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﺗﺤﺮﯾﮏ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﺳﻌﺪ اﺑﻦ زراره در ﻣﺤﻠﻪ ﺑﻨﯽ ﺑﯿﺎﺿﻪ‪ ،‬اوﻟﯿﻦ ﻧﻤﺎز‬
‫ﺟﻤﻌﻪ را اﻗﺎﻣﻪ ﮐﺮدﻧﺪ) ‪ .(١‬ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ ﻋﻤﯿﺮ‪ ،‬اﻣﺎم ﺟﻤﻌﻪ و ﺗﻌﺪاد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﮫﻞ ﻧﻔﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ وﻗﺘﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ ج ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺗﺸﺮﯾﻒ آوردﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ در ﻣﺤﻠﮥ ﻗﺒﺎ اﻗﺎﻣﺖ‬
‫ﮔﺰﯾﺪﻧﺪ‪ .‬روز ﺟﻤﻌﻪ از ﻗﺒﺎ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻪ ﺑﻨﯽ ﺳﺎﻟﻢ رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﻓﺮا‬
‫رﺳﯿﺪ و اوﻟﯿﻦ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ را آنﺣﻀﺮت در آﻧﺠﺎ اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ در اواﺧﺮ ﻣﺎه رﺑﯿﻊ‬
‫اﻻول ﺳﺎل اول ھﺠﺮی ﺑﻮد) ‪.(٢‬‬
‫در ﺧﺎرج از ﻣﺪﯾﻨﻪ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در »ﺟﻮاﺛﯽ« در ﺑﺤﺮﯾﻦ ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی‪ ،‬اوﻟﯿﻦ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ در آﻧﺠﺎ اﻗﺎﻣﻪ ﺷﺪ) ‪.(٣‬‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ و دارﻗﻄﻨﯽ ﮐﺘﺎب اﻟﺠﻤﻌﺔ‪ ،‬ﻧﯿﺰ ﻣﺼﻨﻒ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق و ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ و ﺻﺤﯿﺢ اﺑﻦ‬
‫ﺧﺰﯾﻤﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎری‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﻃﺒﺮی ‪.۱۳۵۶ /‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب اﻟﺠﻤﻌﺔ‪.‬‬
 ‫‪١١٣‬‬ ‫ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬
‫ً‬
‫وﻟﯽ ﻇﺎھﺮا در آن ﻣﻮﻗﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧﻘﺪر اھﻤﯿﺖ ﮐﻪ در ﺷﺄن ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮای آن‬
‫ً‬
‫ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻤﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻗﺒﻼ ذﮐﺮ ﺷﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر رﺳﻮل اﮐﺮمج در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی ﻣﺸﻐﻮل اﻗﺎﻣﻪ‬
‫ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و در ﺑﻌﻀﯽ از رواﯾﺎت‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪ ﺟﻤﻌﻪ را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﺎﮔﮫﺎن ﯾﮏ‬
‫ﮐﺎروان ﺗﺠﺎرﺗﯽ از ﺷﺎم وارد ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺷﺪ‪ .‬ھﻤﮥ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺴﺠﺪ را ﺗﺮک ﮐﺮده ﺑﻪ آﻧﺠﺎ‬
‫رﻓﺘﻨﺪ )ﻓﻘﻂ دوازده ﻧﻔﺮ(‪ ،‬و ﻃﺒﻖ ﯾﮏ رواﯾﺖ ﭼﮫﻞ ﻧﻔﺮ ﺑﺎ آنﺣﻀﺮت ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ) ‪ .(١‬آﻧﮕﺎه‬
‫اﯾﻦ آﯾﺎت ﻧﺎزل ﺷﺪﻧﺪ‪:‬‬
‫َ ۡ ِ ۡ ُ ُ َ َ ۡ ْ َ ۡ َّ‬ ‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ َ ُ َ َّ َ‬
‫ٱس َع ۡوا إ ِ ٰ� ذِك ِر ٱ� ِ‬ ‫ِلصل ٰوة ِ مِن يوم ٱ�معةِ ف‬ ‫﴿���ها ٱ�ِين ءامنوا إِذا نودِي ل‬
‫ٱلصلَ ٰوةُ‬
‫ون ‪ ٩‬فَإ َذا قُض َيت َّ‬ ‫ُ ُۡ ََُۡ َ‬ ‫َ ُ َ َّ ُ‬ ‫َ ْ ۡ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫َوذ ُروا ٱ�َ ۡي َ ۚع �ٰل ِ� ۡم خ ۡ�‪ ٞ‬ل� ۡم إِن كنتم �علم‬
‫َّ َ ۡ ُ ُ ْ َّ َ َ ٗ َّ َ َّ ُ ۡ ُ ۡ ُ َ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َ َُۡ ْ‬ ‫ْ َۡ‬
‫�ض وٱ�تغوا مِن فض ِل ٱ�ِ وٱذكروا ٱ� كثِ�� لعل�م �فل ِحون‬ ‫�وا ِ� ٱ� ِ‬ ‫فَٱنتَ ِ ُ‬
‫َ َّ َ‬ ‫َ َ َ ۡ ْ َ ٰ َ ً َ ۡ َ ۡ ً َ ُّ ٓ ْ َ ۡ َ َ َ َ ُ َ َ ٓ ُ ۡ‬
‫ِند ٱ� ِ خ ۡ�‪ّ ٞ‬م َِن‬ ‫وك قا� ِ ٗما ۚ قل َما ع‬‫‪� ١٠‬ذا رأوا ت ِ�رة أو لهوا ٱنفضوا إِ�ها وتر�‬
‫� َّ‬
‫ٱل�ٰز� َ‬ ‫خُۡ‬‫َّ ۡ َ َ ّ َ ٰ َ ِ َ َّ ُ َ‬
‫ِ� ‪] ﴾١١‬اﻟﺠﻤﻌﺔ‪.[۱۱-۹ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ٱللهوِ ومِن ٱ� ِ�رة � وٱ�‬
‫»ای ﻣﺆﻣﻨﺎن! ھﺮﮔﺎه ﺑﺮای ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ اذان ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﭘﺲ ﺑﻪﺳﻮی ﯾﺎد ﺧﺪا ﺑﺸﺘﺎﺑﯿﺪ و‬
‫ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش را ﺗﺮک ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﯽداﻧﯿﺪ‪ .‬ﭘﺲ ھﺮﮔﺎه‬
‫ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﯿﺪ ﭘﺲ در زﻣﯿﻦ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﻮﯾﺪ و از ﻓﻀﻞ و ﻧﻌﻤﺖ اﻟﻠﻪ ﻃﻠﺐ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ و اﻟﻠﻪ را ﺑﺴﯿﺎر ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ ﺷﺎﯾﺪ ﺷﻤﺎ رﺳﺘﮕﺎر ﺷﻮﯾﺪ و ھﺮﮔﺎه ﮐﺎﻻی ﺗﺠﺎرت و ﯾﺎ اﻣﺮ‬
‫ﺑﯿﮫﻮدهای را ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ ﺑﻪﺳﻮی آن ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺗﻮ را ﺗﻨﮫﺎ اﯾﺴﺘﺎده رھﺎ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮ‬
‫آﻧﭽﻪ ﻧﺰد اﻟﻠﻪ اﺳﺖ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ از اﻣﺮ ﺑﯿﮫﻮده و از ﺗﺠﺎرت و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ رزقدھﻨﺪﮔﺎن‬
‫ِ‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﻨﺎن اھﻤﯿﺘﯽ ﺑﺮای ﻧﻤﺎز ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺛﺮوت دﻧﯿﺎ را در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ اﯾﻦ ﻓﺮﯾﻀﻪ‪ ،‬ھﯿﭻ و ﭘﻮچ ﻣﯽﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ در ﻣﺪح و وﺻﻒ آنھﺎ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ۡ َّ‬ ‫َ‬ ‫‪َ ٞ‬‬ ‫‪ۡ ُ َّ ٞ‬‬
‫﴿رِ َجال � تل ِهي ِه ۡم ت َِ�ٰ َرة َو� َ� ۡي ٌع عن ذِكرِ ٱ� ِ﴾ ]اﻟﻨﻮر‪.[۳۷ :‬‬

‫‪ -١‬دارﻗﻄﻨﯽ ﮐﺘﺎب اﻟﺠﻤﻌﺔ‪.‬‬

 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١١٤‬‬

‫ﻧﻤﺎز ﻋﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از اﯾﻦ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬واﺟﺐ ﺷﺪ) ‪ ،(١‬ﯾﻌﻨﯽ در ﺳﺎل‬
‫دوم ھﺠﺮی‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﻧﻤﺎز ﻋﯿﺪ ﺗﺎﺑﻊ روزۀ رﻣﻀﺎن اﺳﺖ و روزه رﻣﻀﺎن در ﺳﺎل دوم‬
‫ھﺠﺮی ﻓﺮض ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﺎز ﺧﻮف‬
‫ً‬
‫ﻧﻤﺎز را در ھﯿﭻ ﺻﻮرﺗﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻗﻀﺎ ﮐﺮد‪ .‬در ﺣﺎل ﺧﻮف‪ ،‬ﻣﺜﻼ در ﺣﺎل ﺟﻨﮓ‪،‬‬
‫ﭼﻨﯿﻦ دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه ﮐﻪ ﺳﭙﺎه اﺳﻼم را ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد‪ .‬ﯾﮏ دﺳﺘﻪ ﻣﺴﻠﺢ‬
‫ﺷﺪه ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻣﺎم ﺑﺎﯾﺴﺘﻨﺪ و دو رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ و دﺳﺘﮥ دوم ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﺷﻤﻦ‬
‫ﻗﺮار دارد ﻋﻘﺐ ﻧﺸﯿﻨﺪ و دو رﮐﻌﺖ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻣﺎم ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎم در ﺟﺎی ﺧﻮد ﻣﯽاﯾﺴﺘﺪ‪،‬‬
‫در رواﯾﺎت ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ھﺮ دﺳﺘﻪای دو رﮐﻌﺖ ﺑﺎ اﻣﺎم ﯾﺎ ﯾﮏ رﮐﻌﺖ ﺑﺨﻮاﻧﺪ و دو رﮐﻌﺖ‬
‫و ﯾﺎ ﯾﮏ رﮐﻌﺖ دﯾﮕﺮ را ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻪ ﺟﺎ آورد‪ .‬اﺑﻮداود ﺗﻤﺎم ﻃﺮق ﻧﻤﺎز ﺧﻮف را ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ذﮐﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ھﯿﭻ اﺧﺘﻼﻓﯽ ﻣﯿﺎن آن رواﯾﺎت وﺟﻮد ﻧﺪارد و اﯾﻦ‬
‫ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺟﻨﮕﯽ دارد‪ .‬ھﺮ ﻃﻮری ﮐﻪ اﻣﺎم ﺻﻼح ﺑﺪاﻧﺪ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺟﻨﮓ‬
‫ﺷﺪت داﺷﺖ ھﺮﯾﮏ از ﻣﺠﺎھﺪﯾﻦ در ﺟﺎی ﺧﻮد ﺑﺎﯾﺴﺘﺪ و ﺑﺎ اﺷﺎره ﻧﻤﺎز ﮔﺰارد‪ .‬در ﺳﻮرۀ‬
‫ﻧﺴﺎء روش ادای ﻧﻤﺎز ﺧﻮف ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎز ﺧﻮف در ﻏﺰوۀ‬
‫ذات اﻟﺮﻗﺎع در ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ھﺠﺮی ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﻧﺎم اﯾﻦ ﻏﺰوه را ﺑﻌﻀﯽ از راوﯾﺎن‪ ،‬ﻏﺰوۀ‬
‫ﻧﺠﺪ ذﮐﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در اﺑﻮداود ﯾﮏ رواﯾﺖ از اﺑﻮﻋﺒﺎس زرﻗﯽ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ از آن ﻣﻌﻠﻮم‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎز ﺧﻮف در ﺻﻠﺢ ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ در ﻣﺤﻞ »ﻋﺴﻔﺎن« ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ در ﺳﺎل‬
‫ﺷﺸﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ راوﯾﺎن ﺣﺪﯾﺚ و ﺳﯿﺮهﻧﮕﺎران ﻧﻈﺮ ﺑﺮ اﯾﻦ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﮑﻢ آن در‬
‫ﻏﺰوه ذات اﻟﺮﻗﺎع در ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ھﺠﺮی ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(٢‬‬

‫روزه‬
‫ﻗﺮﯾﺶ ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم در روز ﻋﺎﺷﻮرا روزه ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و در ھﻤﯿﻦ روز ﻏﻼف ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﮐﻌﺒﻪ ﻋﻮض ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ روز روزه ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮐﺮام ﻧﯿﺰ ﺑﻪ‬
‫ﭘﯿﺮوی از اﯾﺸﺎن روزه ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ھﺸﺖ ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از‬
‫ھﺠﺮت‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮ ﻃﯿﺎر ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽای ﮐﻪ در ﻣﺤﻀﺮ ﻧﺠﺎﺷﯽ درﺑﺎره اﺳﻼم اﯾﺮاد ﮐﺮد‪ ،‬روزه ﻧﯿﺰ‬

‫‪ -١‬ﻃﺒﺮی ‪.۱۲۸۸‬‬
‫‪ -٢‬ﮐﺘﺐ اﺣﺎدﯾﺚ‪ ،‬ﺻﻠﻮة اﻟﺨﻮف و ﻃﺒﺮی ‪ ،۴۵ / ۳‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ‪.۴۳ / ۲‬‬
 ‫‪١١٥‬‬ ‫ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬
‫ً‬
‫در آن ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ و آن روزه ﻏﺎﻟﺒﺎ ھﻤﯿﻦ روزه روز ﻋﺎﺷﻮرا ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬وﻗﺘﯽ رﺳﻮل‬
‫اﮐﺮم ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺗﺸﺮﯾﻒ آوردﻧﺪ‪ ،‬دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﮫﻮد ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ روز روزه ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻠﺖ اﯾﻦ روزه را از ﻣﺮدم ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬آنھﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﯽ در ھﻤﯿﻦ روز از دﺳﺖ‬
‫ﻓﺮﻋﻮن ﻧﺠﺎت ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﺴﺘﺤﻖﺗﺮﯾﻢ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﻣﺪﯾﻨﻪ‬
‫آنﺣﻀﺮت ج روز ﻋﺎﺷﻮرا روزه ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و اﺻﺤﺎب ﮐﺮام را دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺗﺎ روزه‬
‫ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ در ﺳﺎل دوم ھﺠﺮی ﮐﻪ روزه رﻣﻀﺎن ﻓﺮض ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬روزۀ ﻋﺎﺷﻮرا ﻣﺴﺘﺤﺐ‬
‫ﺷﺪ و ھﺮﮐﺲ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ روزه ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ و ھﺮﮐﺲ ﻧﻤﯽﺧﻮاﺳﺖ روزه ﻧﻤﯽﮔﺮﻓﺖ) ‪ .(١‬وﻟﯽ‬
‫ﺧﻮد آنﺣﻀﺮت ھﻤﻮاره در اﯾﻦ روز روزه ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ﯾﺎزدھﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﯾﮫﻮد اﯾﻦ روز را ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺮاﻣﯽ ﻣﯽدارد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫در ﺳﺎل آﯾﻨﺪه ﺑﻪ ﺟﺎی دھﻢ ﻋﺎﺷﻮرا روز ﺗﺎﺳﻮﻋﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﮫﻢ را روزه ﺧﻮاھﻢ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬در‬
‫ھﻤﺎن ﺳﺎل وﻓﺎت ﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﯾﮫﻮدﯾﺎن اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ روزه ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎء ﭼﯿﺰی ﻧﻤﯽﺧﻮردﻧﺪ و اﯾﻦ را‬
‫ﺣﺮام ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ زن ھﻤﺒﺴﺘﺮ ﻧﻤﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در اﺑﺘﺪای اﺳﻼم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﺮ‬
‫ھﻤﯿﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺗﻤﺎم اﺣﮑﺎم اﺳﻼم ھﻤﯿﺸﻪ اﯾﻦ اﺻﻮل ﻣﻠﺤﻮظ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ُ ُ َّ ُ ُ ُ ۡ ُ ۡ َ َ َ ُ ُ ُ‬
‫� ُم ۡٱل ُع ۡ َ‬
‫�﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۱۸۵ :‬‬ ‫﴿يرِ�د ٱ� بِ�م ٱلي� و� ي ِر�د ب ِ‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﻗﺼﺪ آﺳﺎﻧﯽ دارد ﻧﻪ ﻗﺼﺪ ﻣﺸﻘﺖ و ﺳﺨﺘﯽ«‪.‬‬
‫َ َ ُ ََ ْ َ‬
‫اﻹ ْﺳﻼمِ «‪) .‬اﺑﻮداود‪ ،‬اﺣﻤﺪ(‬
‫»ﻻ ﺮﺻورة ِﻲﻓ ِ‬
‫)در اﺳﻼم ﺗﺠﺮد و ازدواجﻧﮑﺮدن ﻧﯿﺴﺖ( آﻧﮕﺎه اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪:‬‬
‫� يَتَ َب َّ�َ‬ ‫َ ُُ ْ َ ۡ َ ْ‬
‫ٱ��ُوا َح َّ ٰ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ َّ َ ُ ۡ َ ۡ َ َ ّ َ ِ َّ َ ُ َ ٰ َ ٓ ُ‬
‫ٱلصيام ٱلرفث إِ� � ِسا�ِ�مۚ ‪ ...‬و�وا و‬ ‫﴿أحِل ل�م �لة ِ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َۡ ُ‬ ‫� ُم ۡ َ‬
‫َ ُ‬
‫ٱ� ۡي ُط ٱ� ۡ� َيض م َِن ٱ�َ ۡي ِط ٱ� ۡس َودِ م َِن ٱلف ۡجرِ�﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.(٣ )[۱۸۷ :‬‬ ‫ل‬
‫»ھﻤﺒﺴﺘﺮﺷﺪن ﺑﺎ زﻧﺎن ﺑﺮای ﺷﻤﺎ در ﺷﺒﯽ ﮐﻪ روزه دارﯾﺪ ﺣﻼل اﺳﺖ و ﺑﺨﻮرﯾﺪ و‬
‫ﺑﻨﻮﺷﯿﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺧﻂ ﺳﻔﯿﺪ از ﺧﻂ ﺳﯿﺎه ھﻨﮕﺎم ﺻﺒﺢ ﺻﺎدق ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﺷﻮد‪.‬‬
‫)ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺎ ﻃﻠﻮع ﻓﺠﺮ(«‪.‬‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻮم‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ و اﺑﻮداود‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻠﻮة‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻮم ﺑﺎب ﺑﺪأ ﻓﺮض اﻟﺼﯿﺎم‪ ،‬و أﺳﺒﺎب اﻟﻨﺰول ﻟﻠﺴﯿﻮﻃﯽ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١١٦‬‬
‫ﻋﺮبھﺎ ﺑﻪ روزهﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﻮ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در اواﯾﻞ‪ ،‬روزه ﺑﺮ آنھﺎ دﺷﻮار ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ ﺑﺎ ﻧﮫﺎﯾﺖ ﺗﺪرﯾﺞ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ‬
‫ﺗﺸﺮﯾﻒ آوردﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﻪ روز در ﺳﺎل‪ ،‬روزه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﺿﯿﺖ روزه‬
‫ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ و اﺧﺘﯿﺎر داده ﺷﺪ ﮐﻪ ھﺮﮐﺲ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ روزه ﺑﮕﯿﺮد و ھﺮﮐﺲ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ در‬
‫ﻋﻮض آن ﺑﻪ ﯾﮏ ﻓﻘﯿﺮ ﻃﻌﺎم ﺑﺪھﺪ‪ .‬رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ وﻗﺘﯽ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ روزه ﻋﺎدی ﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪:‬‬
‫َّ َ ۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫﴿� َمن ش ِه َد مِن� ُم ٱلش ۡه َر فل َي ُص ۡم ُه﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.(١ )[۱۸۵ :‬‬
‫»ﭘﺲ ھﺮﮐﺲ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن را درک ﮐﺮد ﺑﺎﯾﺪ روزه ﮔﯿﺮد«‪.‬‬
‫ً‬
‫ﭘﺲ از أن‪ ،‬روزه ﻗﻄﻌﺎ ﻓﺮض ﮔﺮدﯾﺪ و اﺟﺎزۀ ﻓﺪﯾﻪدادن از ﻣﯿﺎن رﻓﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮای‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎر و ﯾﺎ در ﺳﻔﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪ ﮐﻪ در آن ﻣﻮﻗﻊ روزه ﻧﮕﯿﺮﻧﺪ‪،‬‬
‫ً‬
‫ﺑﻌﺪا آن را ﻗﻀﺎ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫رھﺒﺎﻧﯿﺖ‪ ،‬در ﻣﯿﺎن ﺗﻤﺎم ﻣﻠﺖھﺎ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ در ﻣﯿﺎن ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ارزش و ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺑﺰرﮔﯽ‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺖ و ﺑﺎﺗﻘﻮا ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ روزه ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺳﺨﺘﯽھﺎ را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻟﯿﮑﻦ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ھﻤﻮاره از اﯾﻦ وﺿﻊ‬
‫ﻣﻨﻊ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر آنﺣﻀﺮت در ﺳﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺨﺼﯽ را دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺮدم در اﻃﺮاف‬
‫او ﺗﺠﻤﻊ ﮐﺮده و او را در ﺳﺎﯾﻪ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﺖ را ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﮐﻪ در ﮔﺮﻣﺎی‬
‫ﺷﺪﯾﺪ آن روز روزه ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬روزهﮔﺮﻓﺘﻦ در ﺳﻔﺮ ﺛﻮاﺑﯽ ﻧﺪارد) ‪.(٢‬‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺮدم ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﮐﻪ روزۀ وﺻﺎل ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺷﺐ و روز روزه ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ و اﻓﻄﺎر‬
‫ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت از اﯾﻦ ھﻢ ﻣﻨﻊ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫ھﺪف از روزه ﻣﻌﻤﻮﻻ اﯾﻦ ﻓﮫﻤﯿﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﻮد را در ﻣﺸﻘﺖ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺛﻮاب‬
‫دارد‪ .‬از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ آنﺣﻀﺮت ج اﺣﮑﺎﻣﯽ اﺳﺎﺳﯽ ﺻﺎدر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺳﻔﺮ و در ﺣﺎل‬
‫ﺑﯿﻤﺎری روزه ﻓﺮض ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺷﺐ ﺗﺎ ﻃﻠﻮع ﻓﺠﺮ ﺑﻪ ﺧﻮردن و ﻧﻮﺷﯿﺪن اﺟﺎزه داده ﺷﺪ و‬
‫ﺑﺮای ﺧﻮردن ﺳﺤﺮی‪ ،‬ﻓﻀﺎﯾﻠﯽ ﺑﯿﺎن ﮐﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﺳﺤﺮی ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﺻﺒﺢ ﺧﻮرده‬
‫ﺷﻮد ﺗﺎ اﺛﺮ آن در ﺗﻤﺎم روز ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ھﺪف از روزه‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﺎزداﺷﺘﻦ ﻧﻔﺲ از ﻣﻌﺎﺻﯽ و‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻠﻮة ﺑﺎب ﮐﯿﻒ اﻷذان‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻮم‪.‬‬
 ‫‪١١٧‬‬ ‫ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬

‫ﮔﻨﺎھﺎن ﺑﻮد و روزه‪ ،‬وﺳﯿﻠﮥ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮای اﯾﻦ ھﺪف ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرﮔﻮار‬
‫اﺳﻼم ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ در ﺣﺎل روزه دروغﮔﻮﯾﯽ را رھﺎ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ھﯿﭻ ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ﺗﺸﻨﻪ و‬
‫ﮔﺮﺳﻨﻪﻣﺎﻧﺪن وی در روزه ﻧﺪارد«) ‪.(١‬‬

‫زﮐﺎت‬
‫ﺗﺮﻏﯿﺐ و ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺑﻪ زﮐﺎت و ﺻﺪﻗﺎت از ھﻤﺎن اﺑﺘﺪای اﺳﻼم ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ً‬
‫ﺳﻮرهھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻣﮑﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬زﮐﺎت در آنھﺎ ﺻﺮﯾﺤﺎ ذﮐﺮ ﺷﺪه و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺻﺪﻗﻪ‬
‫ﻧﻤﯽدھﻨﺪ ﻣﻮرد ﺳﺮزﻧﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫يم ‪َ ٢‬و َ� َ�ُ ُّض َ َ ٰ‬‫ع ۡٱ�َت ِ َ‬ ‫َ ُ ُّ‬ ‫َ َ َ َّ‬ ‫� ّذ ُ‬
‫ُ َ‬ ‫َ َ َ ۡ َ َّ‬
‫� َط َع ِ‬
‫ام‬ ‫ِين ‪ ١‬ف�ٰل ِك ٱ�ِي يد‬
‫ِ ِ‬
‫ِب ب ّ‬
‫ٱ�‬ ‫ي‬ ‫ِي‬
‫ٱ�‬ ‫﴿أرءيت‬
‫ِ� ‪] ﴾٣‬اﻟﻤﺎﻋﻮن‪.[۳-۱ :‬‬ ‫ۡ ۡ‬
‫ٱل ِمسك ِ‬
‫در ﻣﺪﯾﻨﮥ ﻣﻨﻮره‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ آﯾﺎت ﺗﺄﮐﯿﺪی ﻧﺎزل ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺎل دوم ھﺠﺮی‪ ،‬دادن‬
‫ﺻﺪﻗﮥ ﻓﻄﺮ در روز ﻋﯿﺪ ﻓﻄﺮ ﻻزم ﻗﺮار داده ﺷﺪ‪ .‬در دوران آﻏﺎزﯾﻦ ھﺠﺮت‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ً‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻣﮫﺎﺟﺮﯾﻦ در ﻓﻘﺮ ﺷﺪﯾﺪی ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ در اﺣﺎدﯾﺚ در ﻣﻮرد ﻓﻘﺮ و ﻓﺎﻗﮥ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ھﻤﺎن دوران اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪ ﮐﻪ ھﺮﮐﺲ‬
‫ﺑﯿﺶ از ﻣﺼﺮف ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺧﻮد ھﺮﭼﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺻﺪﻗﻪ ﮐﻨﺪ و ﮔﺮﻧﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻋﺬاب‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪:(٢‬‬
‫يل ٱ�ِ﴾ ]اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[۳۴ :‬‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ َ ۡ ُ َ َّ َ َ َ ۡ َّ َ َ َ ُ ُ َ َ‬
‫﴿وٱ�ِين ي� ِ�ون ٱ�هب وٱلفِضة و� ينفِقو�ها ِ� سب ِ ِ‬
‫»آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ﮔﺮد ﻣﯽآورﻧﺪ و آنھﺎ را در راه ﺧﺪا ﺧﺮج ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ اﯾﻦ آﯾﻪ ھﻤﯿﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ُ َ ُ ۡ ۡ‬ ‫ََۡ َُ َ َ َ‬
‫�ٔلونك َماذا يُنفِقونۖ ق ِل ٱل َعف َو﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۱۹ :‬‬‫﴿و�‬
‫»از ﺗﻮ ﻣﯽﭘﺮﺳﻨﺪ ﭼﻪ ﭼﯿﺰی ﺧﺮج ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬آﻧﭽﻪ اﺿﺎﻓﻪ ھﺴﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺮدم اﻣﻮال ﺑﻨﺠﻞ و ﺑﯽارزش ﺧﻮد را ﺻﺪﻗﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و اﻣﻮال ﺧﻮب و‬
‫ﮔﺮانﺑﮫﺎ را ﺑﺮای ﺧﻮد ﻧﮕﻪ ﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ در اﯾﻦ ﻣﻮرد اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻮم‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١١٨‬‬
‫َ ُ‬ ‫ٓ َ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُّ َ َّ َ َ ُ ْ َ ُ ْ‬
‫ت َما ك َس ۡب ُت ۡم َوم َِّما أخ َر ۡج َنا ل�م ّم َِن‬ ‫َ‬
‫ِين َءامن ٓوا أنفِقوا مِن َط ّيِ�ٰ ِ‬
‫���ها ٱ�‬‫﴿ ٰٓ‬
‫َۡ‬
‫�ض﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۶۷ :‬‬‫ِ‬
‫ٱ� �‬
‫»ای ﻣﺆﻣﻨﺎن! از رزق ﭘﺎﮐﯿﺰهای ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآورﯾﺪ و از آﻧﭽﻪ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ از زﻣﯿﻦ‬
‫ﺑﯿﺮون آوردهاﯾﻢ ﺧﺮج ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﺰﯾﺪ ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ ھﺮﮐﺲ از اﻣﻮال ﺧﻮب و ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﮥ ﺧﻮد ﺻﺪﻗﻪ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ُ َ‬ ‫َ َ َ ُ ْ ۡ َّ َ َّ ُ ُ ْ‬
‫� تنفِقوا م َِّما � ُِّب ۚ‬
‫ون﴾ ]آل ﻋﻤﺮان‪.[۹۲ :‬‬ ‫او ﺛﻮاﺑﯽ ﻧﺨﻮاھﺪ رﺳﯿﺪ‪﴿ :‬لن �نالوا ٱل ِ� ح ٰ‬
‫از آن ﭘﺲ ﺑﻪ ﻗﺪری ﻣﺮدم ﺑﻪﺳﻮی ﺻﺪﻗﻪ رﻏﺒﺖ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﯽ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺻﺪﻗﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎزار ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ و ﮐﺎرﮔﺮی و ﺣﻤﺎﻟﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﭼﯿﺰی ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ آورﻧﺪ و آن را ﺻﺪﻗﻪ ﮐﻨﻨﺪ) ‪ (١‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬ﺗﺎ ﺳﺎل ھﺸﺘﻢ ھﺠﺮی زﮐﺎت ﻓﺮض ﻧﺸﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ ﻓﺮض ﮔﺮدﯾﺪ و ﻣﺼﺎرف آن ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺑﺮای‬
‫وﺻﻮل زﮐﺎت در ﻣﺎه ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ﻧﮫﻢ ھﺠﺮی در ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻋﺎﻣﻼن و‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎﻧﯽ را ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺼﺎرف زﮐﺎت ﺑﻪ ﻗﺮار ذﯾﻞ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬
‫ِ� َعلَ ۡي َها َوٱل ۡ ُم َؤ َّل َفةِ قُلُ ُ‬
‫و� ُه ۡم َو ِ�‬ ‫�كِ� َو ۡٱل َ�ٰمل َ‬ ‫َّ َ َ ُ ۡ ُ َ َ ٓ َ ۡ َ َ‬ ‫َّ َ‬
‫ِ‬ ‫﴿إِ�ما ٱلصد�ٰت ل ِلفقراءِ وٱلم ٰ ِ‬
‫ٱ� َعل ٌ‬ ‫َ َ ٗ ّ َ َّ‬
‫ٱ�ِۗ َو َّ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ ۡ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ َۡ‬ ‫َّ‬
‫ِيم‬ ‫يل� فرِ�ضة مِن‬ ‫يل ٱ�ِ وٱب ِن ٱلسب ِ ِ‬ ‫اب وٱل� ٰ ِرمِ� و ِ� سب ِ ِ‬
‫ٱلرق ِ‬ ‫ِ‬
‫َحك ‪ٞ‬‬
‫ِيم ‪] ﴾٦٠‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[۶۰ :‬‬
‫»ھﻤﺎﻧﺎ ﻣﺼﺎرف زﮐﺎت‪ ،‬ﻓﻘﯿﺮان‪ ،‬ﻣﺴﮑﯿﻨﺎن‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن درﯾﺎﻓﺖ زﮐﺎت‪ ،‬ﻣﻮﻟﻔﺔ اﻟﻘﻠﻮب‪،‬‬
‫ﺑﺮدﮔﺎن‪ ،‬زﯾﺎندﯾﺪﮔﺎن و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در راه اﻟﻠﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪای اﺳﺖ از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ اﻟﮫﯽ و ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧﺎ و ﺑﺎ ﺣﮑﻤﺖ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺷﺮح و ﺗﻔﺴﯿﺮ زﮐﺎت در اﺣﺎدﯾﺚ ﻧﺒﻮی ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه و ﮐﺘﺎب اﻟﺰﮐﺎت در‬
‫ﻓﻘﻪ ﻣﺄﺧﻮذ از ھﻤﯿﻦ اﺣﺎدﯾﺚ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﺞ‬
‫‪ ‬ﺑﺮای ﻋﺒﺎدت و ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫در ﺟﮫﺎن ﻗﺒﻞ از ھﻤﻪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﺑﺮاھﯿﻢ‬
‫ﯾﮏ ﻣﻌﺒﺪ ﻋﻤﻮﻣﯽ را ﺑﻨﯿﺎن ﻧﮫﺎد و در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن اﻋﻼم ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ و ﺧﺪای‬
‫ﯾﮕﺎﻧﻪ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻟﺰﮐﻮة‪.‬‬

 ‫‪١١٩‬‬ ‫ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬

‫ِلطآ�ف َ‬ ‫َ ۡٗ‬
‫�ٔا َو َط ّ ِه ۡر بَ ۡي ِ َ‬ ‫ۡ َ َّ ۡ َ ِ ۡ َ ٰ َ َ َ َ ۡ َ ۡ َ َّ ُ ۡ ۡ‬
‫�‬ ‫� ل َّ ِ ِ‬ ‫�ك ِ� ش‬‫ت أن � � ِ‬ ‫﴿�ذ بو�نا ِ�ب�هِيم م�ن ٱ�ي ِ‬
‫َۡ ّ َ ُ َ َ ٗ َ َ َٰ ُ ّ‬ ‫ۡ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ٱلس ُ‬‫ٱلر َّكعِ ُّ‬ ‫َو ۡٱل َقآ�م َ‬
‫�‬‫� ِ‬ ‫اس ب ِٱ� ِج ي�توك رِجا� و‬ ‫جودِ ‪َ ٢٦‬وأذِن ِ� ٱ�َّ ِ‬ ‫� َو ُّ‬ ‫ِِ‬
‫ۡ َ َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ۡ‬ ‫ّ‬ ‫ّ َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬
‫ٱ� ِ ِ�ٓ‬ ‫يق ‪ ٢٧‬ل ِيَش َه ُدوا َم َ�ٰفِ َع ل ُه ۡم َو َ�ذك ُروا ٱسم‬ ‫� ف ٍج ع ِم ٖ‬
‫َ َ‬
‫ضام ِٖر يأ� ِ� مِن ِ‬
‫ٰ‬ ‫َ َّ َّ ۡ ُ َ‬
‫ت﴾ ]اﻟﺤﺞ‪.[۲۸-۲۶ :‬‬ ‫�يا ٖ� معلو� ٍ‬
‫»و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﯿﻦ ﮐﺮدﯾﻢ ﻣﺤﻞ ﺳﺎﺧﺖ ﺧﺎﻧﻪ ﮐﻌﺒﻪ را ﺑﺮای اﺑﺮاھﯿﻢ و ﺑﻪ او دﺳﺘﻮر‬
‫دادﯾﻢ ﮐﻪ ﭼﯿﺰی را ﺑﺎ ﻣﻦ ﺷﺮﯾﮏ ﻣﮕﺮدان و ﺑﯿﺖ ﻣﺮا ﺑﺮای ﻃﻮافﮐﻨﻨﺪﮔﺎن و اﯾﺴﺘﺎدﮔﺎن‬
‫و رﮐﻮع و ﺳﺠﺪهﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﭘﺎﮐﯿﺰه ﮔﺮدان و در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم اﻋﻼم ﮐﻦ ﺗﺎ ﺑﺮای ﺣﺞ ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ‪،‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻧﺰد ﺗﻮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﯿﺎده و ﺳﻮار ﺑﺮ ﺷﺘﺮ ﻻﻏﺮ از راهھﺎی دور ﺧﻮاھﻨﺪ آﻣﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻓﺎﯾﺪهھﺎ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮﺳﻨﺪ و اﻟﻠﻪ را در روزھﺎی ﺧﺎص و ﻣﻌﯿﻦ ﯾﺎد ﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ ‬ﻟﺒﯿﮏ ﮔﻔﺘﻪ و ﻣﺮدم ھﺮ ﺳﺎل از اﻃﺮاف‬ ‫ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺪای ﺗﻮﺣﯿﺪی اﺑﺮاھﯿﻢ‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺮای اﻧﺠﺎم ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ آن ﺧﺎﻧﻪای‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺘﮑﺪهای ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﯿﺼﺪ و ﺷﺼﺖ ﺑﺖ در‬
‫آﻧﺠﺎ ﻗﺮار داده ﺷﺪ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﮥ واﻗﻌﯽ ﺗﻮﻟﯿﺖ آن ﺑﻮد‪ ،‬از آﻧﺠﺎ اﺧﺮاج ﮔﺮدﯾﺪ و‬
‫ھﺸﺖ ﺳﺎل ﮐﺎﻣﻞ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ آن ﺟﺎ ﺑﺎزﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬وﻗﺖ ﻏﻠﺒﮥ ﺣﻖ ﺑﺮ ﺑﺎﻃﻞ ﻓﺮا رﺳﯿﺪ و ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ اﺑﺮاھﯿﻢ و ﭘﯿﺮواﻧﺶ را ﻓﺮﺻﺖ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ ﺗﺎ دوﺑﺎره اﯾﻦ ﺷﻌﺎر اﺑﺮاھﯿﻤﯽ زﻧﺪه ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس در ﺳﺎل ﻧﮫﻢ‬
‫ھﺠﺮی ﺣﺞ ﻓﺮض ﮔﺮدﯾﺪ) ‪ .(١‬اﻣﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ ج در آن ﺳﺎل ھﻢ‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ اﯾﻦ ﻓﺮﯾﻀﮥ‬
‫ﻋﻈﯿﻢ را ﺑﻪ ﺟﺎ آورد‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﻋﺮبھﺎ رﺳﻢ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﮥ ﮐﻌﺒﻪ را ﻋﺮﯾﺎن ﻃﻮاف ﮐﻨﻨﺪ و‬
‫آن ﺣﻀﺮت ج ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻨﻈﺮۀ ﮐﺮﯾﮫﯽ را ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺗﺤﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ‪،‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ب را ﺑﻪ ﻣﮑﻪ اﻋﺰام ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ در ﺧﺎﻧﮥ ﮐﻌﺒﻪ ﺑﺮوﻧﺪ و‬
‫اﻋﻼم ﮐﻨﻨﺪ‪ :‬در آﯾﻨﺪه ھﯿﭻﮐﺲ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺧﺎﻧﮥ ﮐﻌﺒﻪ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺮﯾﺎن ﻃﻮاف ﮐﻨﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﻋﻠﺖ دﯾﮕﺮی ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج در اﯾﻦ ﺳﺎل ﺣﺞ ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻃﺒﻖ ﺿﺎﺑﻄﻪ‬
‫»ﻧﺴﻲء« ﮐﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن وﺿﻊ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺎهھﺎ را ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎه ﺣﺞ در آن ﺳﺎل‬
‫در ذواﻟﻘﻌﺪه ﻗﺮار داده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺣﺞ ﺳﺎل ﻧﮫﻢ ھﺠﺮی در ھﻤﯿﻦ ﻣﺎه اﻧﺠﺎم‬

‫‪ -١‬زاداﻟﻤﻌﺎد ‪.۱۸۰ /‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺤﺞ ﺑﺎب ﻻ ﯾﺤﺞ اﻟﺒﯿﺖ ﻣﺸﺮك وﻻ ﯾﻄﻮف ﺑﺎﻟﺒﯿﺖ ﻋﺮﯾﺎن‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٢٠‬‬

‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ آنﺣﻀﺮت ج ﯾﮏ ﺳﺎل ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺣﺞ در ﻣﺎه‬
‫اﺻﻠﯽ ﺧﻮد ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺣﺞ ادا ﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬

‫اﺻﻼﺣﺎت ﺣﺞ‬
‫ً‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﺣﺞ در ﻣﯿﺎن ﮐﻔﺎر رواج داﺷﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺻﻮرت و روش آن را ﮐﺎﻣﻼ ﺗﻐﯿﯿﺮ داده‬
‫ﺧﺮاﻓﺎت و ﺑﺪﻋﺎت زﯾﺎدی در آن اﻓﺰوده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ھﻤﻪ ﻣﮫﻢﺗﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ھﺪف از ﺣﺞ و ﺗﻤﺎم‬
‫ﻋﺒﺎدات‪ ،‬ﯾﺎد ﺧﺪا و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪﺳﻮی اوﺳﺖ‪ .‬ﻟﯿﮑﻦ ﻋﺮبھﺎ در دوران ﺣﺞ ﮔﺮد ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎی ذﮐﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻔﺎﺧﺮ و ﺷﺎھﮑﺎرھﺎی ﭘﺪران و ﻧﯿﺎﮐﺎن ﺧﻮد را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آﯾﮥ ذﯾﻞ ﺑﻪ‬
‫ھﻤﯿﻦ اﻣﺮ اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ٓ ُ ۡ َ َّ ۡ ٗ‬ ‫َ َ َ َ ۡ ُ َّ َ َ ُ َ ۡ ُ ْ َّ َ َ ۡ ُ‬
‫﴿فإِذا قضيتم م�ٰسِك� ۡم فٱذك ُروا ٱ� كذِ� ِر� ۡم َءابا َء� ۡم أو أشد ذِكر�﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪:‬‬
‫‪.(٢ )[۲۰۰‬‬
‫»ﭘﺲ ھﺮﮔﺎه ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ را ﺑﻪﺟﺎ آوردﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﻟﻠﻪ را ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﭘﺪران‬
‫ﺧﻮﯾﺶ را ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از آن«‪.‬‬
‫ً‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ اھﻞ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺖ ﻣﻨﺎت را ﻃﻮاف ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و‬
‫ھﻨﮕﺎم ﻃﻮاف ﺧﺎﻧﮥ ﮐﻌﺒﻪ‪ ،‬ﻣﯿﺎن ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه‪ ،‬ﺳﻌﯽ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎل آن ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻘﺎﺻﺪ‬
‫ً‬
‫ﻣﮫﻢ ﺣﺞ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﺎدﮔﺎرھﺎ و ﻣﻨﺎﺳﮏ اﺑﺮاھﯿﻤﯽ ﻋﯿﻨﺎ ﺑﻪﺟﺎی آورده ﺷﻮﻧﺪ و ﺳﻌﯽ‬
‫‪ ‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل‬ ‫ﻣﯿﺎن ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه از ﯾﺎدﮔﺎرھﺎی ﻋﺼﺮ اﺑﺮاھﯿﻢ‬
‫ﺷﺪ‪:‬‬
‫َ َ ٓ َّ َ َ ۡ َ َّ ۡ ۡ َ َ ۡ َ َ َ َ ُ َ َ َ َ ۡ َ‬ ‫َّ َّ َ ۡ َ‬
‫ٱلصفا َوٱل َم ۡر َوة مِن شعا� ِ ِر ٱ�ِۖ �من حج ٱ�َيت أوِ ٱ�تم َر ف� جناح عليهِ أن‬ ‫﴿۞إِن‬
‫َ‬
‫َ� َّط َّوف ب ِ ِه َما ۚ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۱۵۸ :‬‬
‫»ھﻤﺎﻧﺎ ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه از ﺷﻌﺎﯾﺮ دﯾﻦ اﻟﮫﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ھﺮﮐﺲ ﺣﺞ و ﯾﺎ ﻋﻤﺮه اﻧﺠﺎم داد‬
‫و ﺑﯿﻦ ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه ﺳﻌﯽ ﻧﻤﻮد ﮔﻨﺎھﯽ ﺑﺮ وی ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬

‫َّ َ ُ َ ْ َ َ َ َ‬
‫ار ﻛ َﻬﻴْﺌَ ِﺔ ﻳَ ْﻮ َم‬ ‫‪ -١‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ اﺳﻼم ج در ﺧﻄﺒﻪ ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬الﺰﻣﺎن ﻗ ِﺪ اﺳﺘﺪ‬
‫ُ َ ْ َ َُ‬ ‫َ َ‬ ‫ْ َ ٌ‬ ‫َّ َ ُ ْ َ َ َ َ َ ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ َ َّ َ َ‬
‫ﺮﺸ ﺷﻬ ًﺮا ِﻣﻨ َﻬﺎ أ ْر َ� َﻌﺔ ُﺣ ُﺮ ٌم‪ :‬ﺛﻼث ُﻣﺘَ َﻮ ِاﻴﻟَﺎت‪ :‬ذو اﻟﻘﻌﺪةِ‪ ،‬وذو‬ ‫ات َواﻷ ْرض‪ ،‬الﺴﻨﺔ ا�ﻨﺎ ﻋ‬ ‫ﺧﻠﻖ الﺴﻤﻮ ِ‬
‫َ ْ َ‬ ‫ََْ َُ َ‬ ‫َّ َ ُ َ َّ ُ َ َ َ ُ ُ َ َ َّ‬
‫ﻤﺟﺎدى َوﺷﻌﺒَﺎن« و اﯾﻦ اﺷﺎره ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﺬﻟﻳﻦ ��‬‫ﺮﻀ ِ‬ ‫ﺤﻟﺠ ِﺔ‪ ،‬والﻤﺤﺮم‪ ،‬ورﺟﺐ م‬ ‫ا ِ‬
‫‪ -٢‬اﺳﺒﺎب اﻟﻨﺰول واﺣﺪی‪.‬‬
 ‫‪١٢١‬‬ ‫ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬

‫ﯾﮏ روش راﯾﺞ اﯾﻦ ﺑﻮد‪ ،‬اﮐﺜﺮ ﻣﺮدم ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺗﻮﺷﮥ ﺳﻔﺮ را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﺑﻪﺳﻮی ﺧﺎﻧﻪ ﮐﻌﺒﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻣﺘﻮﮐﻞ ھﺴﺘﯿﻢ‪ .‬آنھﺎ در ﻣﺴﯿﺮ راه‬
‫ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎ ﻓﻘﺮ و ﮔﺪاﮔﺮی ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪:‬‬
‫ٱلزادِ ٱ�َّ ۡق َو ٰ‬
‫� َّ‬ ‫خَۡ‬‫َ َ َ َّ ُ ْ َ َّ َ‬
‫ىۖ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.(١ )[۱۹۷ :‬‬ ‫﴿وتزودوا فإِن‬
‫در ﺣﺎل اﺣﺮام‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﯾﺎ ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﻣﻮھﺎی ﺳﺮ ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺟﺎھﻞ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر اﻓﺮاط ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻮھﺎی ﺑﻌﻀﯽ آﻧﻘﺪر آﻟﻮده ﺷﺪه ﺷﭙﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺧﻄﺮ از دﺳﺖدادن ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬ﻣﻮھﺎ را ﻧﻤﯽﺗﺮاﺷﯿﺪﻧﺪ و ﭼﻮن در‬
‫اﺳﻼم ھﻤﻮاره اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎدت و اﺣﮑﺎم آن‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻣﺎﻻﯾﻄﺎق‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ اﯾﻦ دﺳﺘﻮر ﻧﺎزل ﺷﺪ‪:‬‬
‫َ َ ۡ َ َ َ َۡ‬ ‫َ ۡ ‪ّ ٞ‬‬ ‫ۡ‬ ‫َٗ ّ‬ ‫ُ َّ ً َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫صيا ٍ� أو صدق ٍة أو‬‫﴿� َمن �ن مِن�م م ِر�ضا أ ۡو بِهِۦٓ أذى مِن َّرأ ِسهِۦ ففِديَة مِن ِ‬
‫ك﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۱۹۶ :‬‬ ‫ُُ‬
‫�س ٖ �‬
‫ھﻨﮕﺎم ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ رﺳﻢ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﻮن ﺣﯿﻮان را ﺑﺮ در و دﯾﻮار ﺧﺎﻧﮥ ﮐﻌﺒﻪ ﻣﯽﻣﺎﻟﯿﺪﻧﺪ و اﯾﻦ‬
‫ﻋﻤﻞ را ﺛﻮاب ﻣﯽﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﻮرد آﯾﮥ ذﯾﻞ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪:(٢‬‬
‫ُ‬
‫ى مِن� ۡم﴾ ]اﻟﺤﺞ‪.[۳۷ :‬‬ ‫ٱ� ۡق َو ٰ‬ ‫�ن َ� َن ُ ُ‬
‫ا� َّ‬ ‫َ َ ُٓ َ َ‬
‫وم َها َو� دِماؤها َو� ٰ ِ‬ ‫� ُ‬‫ٱ� ُ ُ‬
‫﴿لَن َ� َن َال َّ َ‬
‫»ھﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻮﺷﺖ و ﺧﻮن ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻘﻮای ﺷﻤﺎ ﺗﺎ ﺑﻪ او‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ«‪.‬‬
‫در اﯾﻦ آﯾﻪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ از اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﻨﻊ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﻋﻼم ﺷﺪ ﮐﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺧﻮدش ﻣﻘﺼﻮد ﺑﻪ‬
‫ذات و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﮫﻢ اﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺒﻮل ﻣﯽﮐﻨﺪ‬
‫و ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ اوﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻘﻮا و ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎری اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از رﺳﻮم ﺣﺞ ﮐﻪ ﻗﺮﯾﺶ ﺑﺮﺧﻼف اﺻﻮل اﺳﻼم وﺿﻊ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﻮد‬
‫ﮐﻪ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻋﺮﻓﺎت را ﮐﻪ از ارﮐﺎن ﺣﺞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻮد ﻻزم ﻧﻤﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ‬
‫ﺳﺎﮐﻨﺎن ﺣﺮم ھﺴﺘﯿﻢ و از ﺣﺪود ﺣﺮم ﺑﯿﺮون ﻧﻤﯽروﯾﻢ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ اھﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺪان ﻣﺎ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ ﻓﻘﻂ ﺗﺎ ﻣﺰدﻟﻔﻪ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ و در آﻧﺠﺎ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﯾﺮ ﻋﺮبھﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻋﺮﻓﺎت ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﺰدﻟﻔﻪ و ﻣﻨﯽ ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﯾﮑﯽ از اﺻﻮل اﺻﻠﯽ‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻟﺤﺞ ﺑﺎب ﴿ َوتَ َز َّو ُدوا ْ فَإ َّن َخ ۡ َ‬

‫� ٱ َّلزادِ ٱ َّ� ۡق َو ٰ‬
‫ى﴾‪.‬‬ ‫ِ‬
‫‪ -٢‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﯿﻀﺎوی‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٢٢‬‬
‫اﺳﻼم ﻣﺴﺎوات اﺳﺖ و در ﻋﺒﺎدات‪ ،‬ھﻤﮕﯽ ﺑﻪﻃﻮر ﯾﮑﺴﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر اﯾﻦ ﺣﮑﻢ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ) ‪:(١‬‬
‫َ‬ ‫ۡ ُ‬ ‫ِند ٱل ۡ َم ۡش َعر ۡ َ‬
‫ٱ� ع َ‬ ‫َ َ ٓ َ َ ۡ ُ ّ ۡ َ َ َٰ َ ۡ‬
‫ٱذ ُك ُروا ْ َّ َ‬
‫ٱ� َر ِام� َوٱذك ُروهُ ك َما‬ ‫ِ‬ ‫ت ف‬ ‫﴿فإِذا أفضتم مِن عر� ٖ‬
‫َ‬
‫ُ َ َ‬ ‫ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ٱلضآلّ َ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫� ۡم �ن ُك ُ‬ ‫َ َ ٰ ُ‬
‫ِ� ‪َّ � ١٩٨‬م أ�ِيضوا م ِۡن َح ۡيث أفاض‬ ‫نتم ّمِن � ۡبلِهِۦ ل ِمن‬ ‫هدٮ‬
‫ٱ� � ُفور‪َّ ٞ‬رح ‪ٞ‬‬‫َ‬ ‫ٱ� إ َّن َّ َ‬
‫َّ َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ُ َ ۡ َ ۡ‬
‫ِيم ‪] ﴾١٩٩‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[۱۹۹-۱۹۸ :‬‬ ‫ٱ�اس وٱستغفِ ُروا ۚ ِ‬
‫»ﭘﺲ ھﺮﮔﺎه از ﻋﺮﻓﺎت ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﻟﻠﻪ را در ﻧﺰد ﻣﺸﻌﺮ اﻟﺤﺮام ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ و او را‬
‫ً‬
‫ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﺷﻤﺎ را ھﺪاﯾﺖ ﻧﻤﻮد و ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ﺷﻤﺎ از ﮔﻤﺮاھﺎن ﺑﻮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﯿﺪ از ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ و از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش ﮐﻨﯿﺪ‪،‬‬
‫ھﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸﺎﯾﻨﺪه و ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ در ﻣﻮرد ﺟﺎﻧﻮر ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﯿﻮان ﺑﺮای ﺧﺪا ﻧﺬر ﺷﺪه‪،‬‬
‫از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ ﺑﺮ آن ﺳﻮار ﻧﻤﯽﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺸﻘﺖ و ﭘﯿﺎدهروی را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ رﺳﻢ ﺗﺎ‬
‫اﺑﺘﺪای اﺳﻼم وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﯾﮏ ﺑﺎر رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺷﺨﺼﯽ را دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ در ﺳﻔﺮ ﺣﺞ ﺷﺘﺮ‬
‫ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﺎ وی ھﻤﺮاه اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺮ آن ﺳﻮار ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﭘﯿﺎده ﻣﯽرود‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺳﻮار ﺷﻮ! وی اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺷﺘﺮ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت دوﺑﺎره ﺑﻪ وی ﺗﺬﮐﺮ دادﻧﺪ و او‬
‫دوﺑﺎره ھﻤﯿﻦ ﭘﺎﺳﺦ را داد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻨﺒﯿﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﻨﺸﯿﻦ) ‪!(٢‬‬
‫ﻧﻮﻋﯽ ﺣﺞ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﺣﺞ »ﻣﺼﻤﺖ« ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺞ ﻣﯽرﻓﺖ از‬
‫آﻏﺎز ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن آن ﺑﺎ زﺑﺎن ﭼﯿﺰی ﻧﻤﯽﮔﻔﺖ‪ .‬اﺳﻼم از اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﺤﻤﻞ ﻣﺸﻘﺖھﺎ ﻣﻨﻊ ﮐﺮد‪ .‬در‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ س ﯾﮑﯽ از زﻧﺎن »اﺣﻤﺲ« را دﯾﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﺴﯽ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﯽﮔﻔﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﯿﺖ ﺣﺞ »ﻣﺼﻤﺖ« ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ س اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﻋﻤﻞ از رﺳﻢھﺎی‬
‫دوران ﺟﺎھﻠﯿﺖ اﺳﺖ) ‪ .(٣‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻨﺎﻓﯽ ﺑﺎ ﻋﻔﺖ و ﺣﯿﺎء اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻏﯿﺮ از‬
‫ﻗﺮﯾﺶ‪ ،‬دﯾﮕﺮ اﻋﺮاب‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﺮد و ﭼﻪ زن‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ ﮐﻌﺒﻪ را ﻋﺮﯾﺎن ﻃﻮاف ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬زﻧﺎن ﻧﯿﺰ‬
‫ﺑﺮھﻨﻪ ﻃﻮاف ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و اﯾﻦ ﺳﺮود را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪ / ۱‬ﮐﺘﺎب اﻟﺤﺞ ص ‪.۲۴۶‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺤﺞ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺑﺨﺎری ‪.۵۴۱ / ۱‬‬
 ‫‪١٢٣‬‬ ‫ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬

‫وﻣـــــــﺎ ﺑـــــــﺪا ﻣﻨـــــــﻪ ﻓـــــــﻼ أﺣﻠـــــــﻪ‬ ‫اﻟﻴــــــﻮم ﻳﺒــــــﺪو ﺑﻌﻀــــــﻪ أو ﻛﻠــــــﻪ‬

‫»اﻣﺮوز ﻗﺴﻤﺘﯽ از آن و ﯾﺎ ﺗﻤﺎم آن ﻇﺎھﺮ ﻣﯽﺷﻮد و آﻧﭽﻪ ﻇﺎھﺮ ﺷﻮد آن را ﺣﻼل‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ«‪.‬‬
‫ِند ُ ّ َ ۡ‬ ‫ََٰ ٓ َ َ َ ُ ُ ْ َ َ ُ‬
‫� ۡم ع َ‬
‫ج ٖد﴾‬‫� مس ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪�﴿ :‬ب ِ� ءادم خذوا زِ�نت‬
‫]اﻷﻋﺮاف‪ .[۳۱:‬ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس‪ ،‬در ﺳﺎل ﻧﮫﻢ ھﺠﺮی آنﺣﻀﺮت ج اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ س را‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ در ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ اﻋﻼن ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در آﯾﻨﺪه ھﯿﭻﮐﺲ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﺑﺮھﻨﻪ ﺣﺞ ﮐﻨﺪ) ‪.(١‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ و ﺗﻤﺎم ﮐﺘﺐ اﺣﺎدﯾﺚ‪ ،‬ﺑﺎب ﻻ ﯾﻄﻮف ﺑﺎﻟﺒﯿﺖ ﻋﺮﯾﺎﻧﺎ‪.‬‬
 ‫ﻣﻌﺎﻣﻼت‬

‫ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی روش ﺗﺪرﯾﺠﯽای ﮐﻪ در ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻣﻠﺤﻮظ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﺣﮑﺎم و‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ ارث‪ ،‬ﻧﮑﺎح‪ ،‬ﻃﻼق‪ ،‬ﻗﺼﺎص‪ ،‬ﺗﻌﺰﯾﺮات و ﻏﯿﺮه‪ ،‬ﻣﺪتھﺎ ﺑﻌﺪ از ﺑﻌﺜﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻋﻠﺖ ﺗﺄﺧﯿﺮ ﻧﺰول آنھﺎ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮای اﺟﺮای اﯾﻦ اﺣﮑﺎم‪ ،‬ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﯾﮏ ﻗﻮۀ ﻣﺠﺮﯾﮥ ﻗﻮی‬
‫ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﺎ آن ﻣﻮﻗﻊ‪ ،‬اﺳﻼم ﭼﻨﯿﻦ ﻗﻮهای را در اﺧﺘﯿﺎر ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺷﮑﻞﮔﯿﺮی ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ‬
‫اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻏﺰوۀ ﺑﺪر آﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬اﺣﮑﺎﻣﯽ ﮐﻪ در ﺳﺎل اول و دوم ھﺠﺮت ﻧﺎزل ﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺤﻮﯾﻞ ﻗﺒﻠﻪ‪ ،‬ﻓﺮﺿﯿﺖ روزه‪ ،‬زﮐﺎت ﻓﻄﺮ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﻋﯿﺪ و ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ در ﺳﺎل ﺳﻮم‬
‫ھﺠﺮی‪ ،‬ﻧﻔﻮذ و ﻗﺪرت اﺳﻼم ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﻗﺎﻧﻮن و اﺣﮑﺎم ارث ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫ارث‬
‫وﻗﺘﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬وﺿﻌﯿﺖ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭘﺪر ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬و ﻓﺮزﻧﺪ ﮐﺎﻓﺮ‪،‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﯾﺎ ﯾﮏ ﺑﺮادر ﮐﺎﻓﺮ ﺑﻮد‪ .‬در آن ﻣﻮﻗﻊ‪ ،‬اﺟﺮای ﻗﺎﻧﻮن ارث ﻏﯿﺮ ﻣﻤﮑﻦ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯿﺎن ﻣﮫﺎﺟﺮﯾﻦ و اﻧﺼﺎر ﻣﺆاﺧﺎت‬
‫)ﺑﺮادری( ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس آن‪ ،‬اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از اﻧﺼﺎر ﻣﯽﻣﺮد‪ ،‬ارث او ﺑﻪ ﺑﺮادر ﻣﮫﺎﺟﺮ‬
‫وی ﻣﯽرﺳﯿﺪ) ‪.(١‬‬
‫از دوران ﻗﺪﯾﻢ ﻧﯿﺰ ﻣﯿﺎن اﻋﺮاب رﺳﻢ ﺑﻮد ﮐﻪ دو ﻧﻔﺮ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭘﯿﻤﺎن ﻣﯽﺑﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ‬
‫وارث ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ھﺴﺘﯿﻢ و ﭼﻮن ﯾﮑﯽ از آن دو ﻣﯽﻣﺮد‪ ،‬آن دﯾﮕﺮ وارث او ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﻣﺪ‪.‬‬
‫وﻟﯽ در ﺳﺎل ﺳﻮم ھﺠﺮی اﯾﻦ ﺣﮑﻢ ﺑﺎ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻗﺮآن ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪ‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َُُْ ْ ۡ َۡ َ َۡ ُ ُ ۡ َۡ َ‬
‫ٰ‬
‫ام �عضهم أو� بِبع ٖض﴾ ]اﻷﻧﻔﺎل‪.[۷۵ :‬‬ ‫﴿وأولوا ٱ�رح ِ‬
‫ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی اﯾﻦ آﯾﮥ ﺗﻮارث‪ ،‬ﻣﺆاﺧﺎت از ﺑﯿﻦ رﻓﺖ و ﺗﻮارث ﻓﻘﻂ در ﻣﯿﺎن ذوی اﻻرﺣﺎم‬
‫ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻗﺒﻞ از ﻧﺎزلﺷﺪن ﺣﮑﻢ ارث‪ ،‬ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ ﺣﮑﻢ و ﺿﺎﺑﻄﮥ وﺻﯿﺖ را ﻧﺎزل ﮐﺮده‬

‫‪ -١‬اﯾﻦ اﻇﮫﺎر ﻧﻈﺮ ﻣﻔﺴﺮان اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و ﻏﯿﺮه از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﮑﻢ‬
‫َ ۡ َ ۡ َ ُ َ َ َّ َ َ َ ۡ‬ ‫ِ� َج َع ۡل َنا َم َ� ٰ َ َّ َ َ َ ۡ َ َ‬
‫َ ُّ‬
‫ِين �ق َدت‬
‫ون وٱ�‬
‫ان وٱ�قر� ۚ‬ ‫� مِما ترك ٱل� ٰ ِ� ِ‬
‫ِ‬ ‫در آﯾﻪ ذﯾﻞ ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪه‪﴿ :‬ول ٖ‬
‫َۡ َُٰ ُ ۡ َ َ ُ ُ‬
‫وه ۡم نَ ِص َ‬
‫يب ُه ۡم�ۚ﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪ [۳۳ :‬ر‪.‬ک‪) :‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﮥ ﻓﻮق(‪.‬‬ ‫�ي�ن�م �ٔات‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٢٦‬‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺷﺨﺼﯽ درﺑﺎرۀ ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﺧﻮد وﺻﯿﺖ ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻪ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار از اﻣﻮال وی ﺑﻪ‬
‫ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ داده ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ از ﻣﺮگ وی‪ ،‬ﻃﺒﻖ وﺻﯿﺖ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﭘﯿﺶ از ﻣﺮگ‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫وﺻﯿﺖ ﺑﺮ ھﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻓﺮض ﺑﻮد‪:‬‬
‫ص َّي ُة ل ِۡل َ� ٰ ِ َ‬ ‫ََ َ َ ًۡ ۡ‬ ‫� ُم ٱل ۡ َم ۡو ُ‬ ‫َ‬
‫ُ َ َ َۡ ُ ۡ َ َ َ َ َ َ ُ‬
‫�يۡ ِن‬ ‫�ا ٱل َو ِ‬ ‫ت إِن ترك خ‬ ‫﴿كتِب علي�م إِذا ح� أحد‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ ًّ َ َ ۡ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َۡ َ َ ۡ‬
‫وف حقا � ٱلمتقِ� ‪] ﴾١٨٠‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[۱۸۰ :‬‬ ‫وٱ�قر�ِ� ب ِٱلمعر ِ �‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻔﺮ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺮآن ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺘﺸﮫﺎد را ﺑﺮای آنھﺎ اﻋﻼم داﺷﺖ و‬
‫ﭘﻨﮫﺎنﮐﺮدن ﺷﮫﺎدت و ﮔﻮاھﯽ را ﮔﻨﺎه ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﺳﻮره ﺑﻘﺮه و ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻌﺪ از ﻏﺰوۀ ﺑﺪر‪ ،‬روز ﺑﻪ روز رو ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ و ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻮد و ﻗﺒﺎﯾﻞ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ اﺳﻼم روی ﻣﯽآوردﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﻟﺤﺎظ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺧﺎص ﺗﻮارث وﺟﻮد‬
‫ﻗﺎﻧﻮن وﺻﯿﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ ھﻢ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ ﮐﻪ در ﻣﻮاﻗﻊ ﻣﺮگھﺎی ﻧﺎﮔﮫﺎﻧﯽ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫داﺷﺖ و در‬
‫ً‬
‫اﺟﺮای ﺿﺎﺑﻄﻪ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮای ﺗﻘﺴﯿﻢ ارث ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻣﺜﻼ ﺻﺪھﺎ ﻧﻔﺮ در ﺟﮫﺎد ﺷﺮﮐﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﻌﻠﻮم ھﻢ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺷﮫﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ وﺻﯿﺘﯽ‬
‫از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﯿﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ھﺮﮐﺲ از ّوراث ﮐﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآورد‪ ،‬اﻣﻮال و‬
‫ﺗﺮﮐﮥ ﻣﯿﺖ را ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﻏﺰوۀ اﺣﺪ‪ ،‬ھﻤﯿﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ‪ .‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ‬
‫رﺑﯿﻊ ﮐﻪ از ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداران و ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﮫﯿﺪ ﺷﺪ‪ .‬ھﻤﺴﺮش ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل‬
‫اﮐﺮم ج ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﺳﻌﺪ ﺷﮫﯿﺪ ﺷﺪه و دو دﺧﺘﺮ از وی ﺑﺎﻗﯽ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫ﺑﺮادرش ﺗﻤﺎم اﻣﻮال و داراﯾﯽھﺎی وی را ﺗﺼﺎﺣﺐ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ً‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﯿﺼﻠﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ )آﻧﮕﺎه ﻏﺎﻟﺒﺎ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ( و ﺗﻤﺎم اﺣﮑﺎم ارث را ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪:‬‬
‫ُ ُ َّ ُ ٓ َ ۡ َ ٰ ُ ۡ َّ َ ۡ ُ َ ّ ۡ ُ َ َ ۡ‬
‫��﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪ .[۱۱ :‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬‫وصي�م ٱ� ِ� أو�دِ�مۖ ل ِ�ك ِر مِثل ح ِظ ٱ�نثي ِ‬ ‫﴿ي ُ ِ‬
‫ﺑﺮادر ﺳﻌﺪ را ﺧﻮاﺳﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬دو ﺳﻮم از ﻣﺎل ﻣﺘﺮوﮐﻪ ﺳﻌﺪ را ﺑﻪ دﺧﺘﺮاﻧﺶ و ﯾﮏ‬
‫ھﺸﺘﻢ ﺑﻪ ھﻤﺴﺮش ﺑﺪھﯿﺪ و آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﻣﺎل ﺗﻮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺮبھﺎ زﻧﺎن را از ﺣﻖ ارث ﻣﺤﺮوم ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ارث ﻣﺎل ﮐﺴﺎﻧﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﻣﯽزﻧﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎل ﻣﺮدان‪ .‬ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻠﺖھﺎی ﺟﮫﺎن ﻧﯿﺰ ھﻤﯿﻦ رﺳﻮم را‬
‫رﺳﻢ ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻂ ﺑﻄﻼن ﮐﺸﯿﺪ و از اﯾﻦ ﻗﺸﺮ‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﺳﻼم ﺑﺮای اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر ﺑﺮ اﯾﻦ ِ‬
‫ﺿﻌﯿﻒ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻧﻤﻮد و ﺑﺮای آﻧﺎن ﺳﮫﻢ ﺧﺎﺻﯽ در ارث در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
 ‫‪١٢٧‬‬ ‫ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬

‫وﺻﯿﺖ‬
‫ﺣﮑﻢ وﺻﯿﺖ ﺑﻌﺪ از اﺣﮑﺎم ارث ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﭼﻮن ﺧﻄﺮ از ﺑﯿﻦرﻓﺘﻦ ﺣﻖ وارﺛﺎن‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻖ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﻻزم ﺑﻮد ﮐﻪ وﺻﯿﺖ ﻣﺤﺪود ﺷﻮد‪ .‬در ﺳﺎل دھﻢ ھﺠﺮی ﺳﻌﺪ‬
‫ﺑﯿﻤﺎر ﺷﺪ‪ ،‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺑﻪ ﻋﯿﺎدﺗﺶ رﻓﺖ‪ ،‬او اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﻣﻦ در ﻟﺒﮥ ﻣﺮگ ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪام و ﻓﻘﻂ ﯾﮏ دﺧﺘﺮ دارم‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﯽﺧﻮاھﻢ دو ﺳﻮم داراﯾﯽھﺎی ﺧﻮد را ﺻﺪﻗﻪ ﮐﻨﻢ‪،‬‬
‫آنﺣﻀﺮت اﺟﺎزه ﻧﺪادﻧﺪ‪ .‬وی درﺧﻮاﺳﺖ ﺻﺪﻗﻪ ﻧﺼﻒ را ﮐﺮد آنﺣﻀﺮت اﯾﻦ را ھﻢ ﻗﺒﻮل‬
‫ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در آﺧﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﮏ ﺳﻮم را ﺻﺪﻗﻪ ﻣﯽﮐﻨﻢ؟ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﯾﮏ‬
‫ﺳﻮم ﻧﯿﺰ ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ وارﺛﺎن ﺑﻌﺪ از ﻣﯿﺖ‪ ،‬ﻏﻨﯽ و ﺑﯽﻧﯿﺎز ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮ از اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻓﻘﯿﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﮔﺪاﮔﺮی ﮐﻨﻨﺪ«) ‪.(١‬‬
‫وﻟﯽ ﺻﺪﻗﮥ ﯾﮏ ﺳﻮم را ﺟﺎﯾﺰ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬از آن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬وﺻﯿﺖ ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﺳﻮم ﻣﻨﻊ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫وﻗﻒ‬
‫وﻗﻒ در اﺳﻼم‪ ،‬از اھﻤﯿﺖ ﺑﺴﯿﺎری ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و آنﻗﺪر ﮐﻪ اﺳﻼم ﺑﺮای اﯾﻦ اﻣﺮ‬
‫اھﻤﯿﺖ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺬاھﺐ دﯾﮕﺮ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ﻣﺬاھﺐ دﯾﮕﺮ اﺳﻤﯽ از وﻗﻒ ھﻢ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺷﺎه وﻟﯽ اﻟﻠﻪ ﻣﺤﺪث دھﻠﻮی در ﺣﺠﺔ اﻟﻠﻪ اﻟﺒﺎﻟﻐﺔ‪ ،‬ادﻋﺎ‬
‫ﮐﺮده ﮐﻪ اﺳﻼم ﺑﺎﻧﯽ ﻗﺎﻧﻮن وﻗﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﺑﻘﮥ وﻗﻒ در اﺳﻼم ﻃﻮﻻﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬
‫در ﺳﺎل اول ھﺠﺮت‪ ،‬در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی را ﺑﻨﺎ ﻧﮫﻨﺪ‪ .‬زﻣﯿﻦ آن ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ‬
‫دو ﯾﺘﯿﻢ ﺑﻮد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﮫﺎی آن را ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ آنھﺎ از ﻓﺮوش آن اﻣﺘﻨﺎع‬
‫ﺐ ﹶﺛ ﹶﻤﻨﹶ ﹸﻪ إﹺ ﱠﻻ إﹺ ﹶﱃ اﷲ«‪» .‬ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا! ﻣﺎ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ و اﻇﮫﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪» :‬ﻻﹶ ﹶواﷲ ﻻﹶ ﹶﻧ ﹾﻄ ﹸﻠ ﹸ‬
‫ﺑﮫﺎی آن را ﻧﻤﯽﺧﻮاھﯿﻢ‪ .‬ﺑﮫﺎی آن را از ﺧﺪاوﻧﺪ درﯾﺎﻓﺖ ﺧﻮاھﯿﻢ ﮐﺮد«‪.‬‬
‫اﯾﻦ اوﻟﯿﻦ وﻗﻒ در اﺳﻼم‪ ،‬و وﻗﻒ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺎدهای ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﻣﺎم ﺑﺨﺎری ‪ /‬اﯾﻦ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ را در ﺑﺤﺚ اﺛﺒﺎت وﻗﻒ ﻣﺸﺎع‪ ،‬ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از آن در ﺳﺎل ﭼﮫﺎرم ﯾﺎ ﭘﻨﺠﻢ‬
‫ُ ُّ َ‬ ‫َ َ َ ُ ْ ۡ َّ َ َّ ُ ُ ْ‬
‫� تنفِقوا م َِّما �ِبون﴾ ]آل ﻋﻤﺮان‪:‬‬
‫ھﺠﺮی وﻗﺘﯽ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪﴿ .‬لن �نالوا ٱل ِ� ح ٰ‬
‫‪ .[۹۲‬اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ اﻧﺼﺎری ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ!‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻟﻮﺻﺎﯾﺎ‪.‬‬

 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٢٨‬‬
‫»ﺑﯿﺮﺣﺎ« )ﭼﺎه ﺣﺎ( از ﺗﻤﺎم داراﺋﯽھﺎی ﻣﻦ ﻣﺮا دوﺳﺖﺗﺮ اﺳﺖ و ﻣﯽﺧﻮاھﻢ آن را در راه‬
‫ﺧﺪا ﺻﺪﻗﻪ ﮐﻨﻢ و اﺟﺮ و ﭘﺎداش آن را از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮاھﻢ‪ .‬ﺷﻤﺎ در ھﺮ راھﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاھﯿﺪ آن را ﺻﺮف ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺮ و ﻣﺸﻮرت آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ و درآﻣﺪ آن را‬
‫ﺑﺮ ﻋﺰﯾﺰان و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺧﻮد وﻗﻒ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺻﻮرت وﻗﻒ ﺗﺎ آن ﻣﻮﻗﻊ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ آن را از ﻣﻠﮏ ﺧﻮﯾﺶ درآورده در ﻣﻠﮏ ﺧﺪا‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ در ﺳﺎل ھﻔﺘﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻏﺰوۀ ﺧﯿﺒﺮ‪ ،‬وﺿﻌﯿﺖ آن روﺷﻦ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫در ﻏﺰو ﺧﯿﺒﺮ ﻗﻄﻌﻪ زﻣﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ رﺳﯿﺪه ﺑﻮد‪ ،‬وی ﺧﻮاﺳﺖ آن را وﻗﻒ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻀﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫َ َ‬ ‫ْ ْ َ ََ ْ َ َ َ‬
‫ﺖ أ ْﺻﻠ َﻬﺎ‪َ ،‬وﺗ َﺼ َّﺪق ِﺑ َﻬﺎ«‪» .‬اﮔﺮ ﻣﯽﺧﻮاھﯽ اﺻﻞ آن را ﻧﮕﻪ دار و ﻣﻨﺎﻓﻊ‬‫» ِإن ِﺷﺌﺖ ﺣبﺴ‬
‫آن را ﺻﺪﻗﻪ ﮐﻦ«‪.‬‬
‫َ‬
‫َّ ُ َ ُ َ ُ ْ ُ َ َ َ ُ َ ُ َ َ ُ َ ُ‬ ‫َ‬
‫ﻮرث«‪».‬اﺻﻞ آن‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ وﻗﻒ ﺷﺪ‪�» :‬ﻧﻪ ﻻ �ﺒﺎع أﺻﻠﻬﺎ وﻻ ﻳﻮﻫﺐ وﻻ ﻳ‬
‫ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﻧﻪ ھﺒﻪ و ﻧﻪ ﺑﻪ ارث ﺑﺮده ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫ﻧﮑﺎح و ﻃﻼق‬
‫اﺻﻼﺣﺎﺗﯽ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﻧﮑﺎح اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ‪ ،‬ﺗﻔﺼﯿﻞ آنھﺎ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »اﺻﻼﺣﺎت« ﺑﯿﺎن‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺟﺎ ﻓﻘﻂ اﯾﻦﻗﺪر ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﯿﺎن ﻋﺮبھﺎ‬
‫ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻧﻮع ﻧﮑﺎح رواج داﺷﺖ ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﯾﮏ ﻧﻮع‪ ،‬ﺳﺎﯾﺮ اﻧﻮاع آن ھﻤﮕﯽ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ زﻧﺎ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻼم ﺗﻤﺎم آنھﺎ را ﻏﯿﺮ ﺟﺎﯾﺰ ﻗﺮار داد‪ .‬ازدواج ﻣﻮﻗﺖ ﮐﻪ از دوران ﺟﺎھﻠﯿﺖ رواج‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﮔﺎھﯽ ﺣﻼل و ﮔﺎھﯽ ﺣﺮام ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ در ﺳﺎل ھﻔﺘﻢ‬
‫ً‬
‫ھﺠﺮی در ﻏﺰوۀ ﺧﯿﺒﺮ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﺣﺮام ﮔﺮدﯾﺪ و در زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ ﻓﺎروق اﻋﻈﻢ ﺑﺮای ﺗﺄﮐﯿﺪ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﻓﺎروق ﺑﺮ ﺑﺎﻻی ﻣﻨﺒﺮ ﺣﺮﻣﺖ آن را ﯾﺎدآور ﺷﺪ‪.‬‬
‫زن ﻓﺮزﻧﺪﺧﻮاﻧﺪه‪،‬‬
‫دﯾﮕﺮ اﺣﮑﺎم ﻧﮑﺎح و ﻃﻼق ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺤﺎرم ﺷﺮﻋﯽ‪ ،‬ﺣﺮامﻧﺒﻮدن ِ‬
‫ﻣﺤﺪوﯾﺖ ازدواج‪ ،‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻋﺪد ﻃﻼق‪ ،‬ﺗﻌﯿﯿﻦ زﻣﺎن ﻋﺪت‪ ،‬ﻟﺰوم ﻣﮫﺮ‪ ،‬ﻇﮫﺎر )ﻧﻮﻋﯽ از ﻃﻼق‬
‫ﮐﻪ ھﻤﺴﺮ را ﺑﻪ ﻣﺤﺮﻣﺎت ﺗﺸﺒﯿﻪ ﻣﯽدھﺪ( و ﻟﻌﺎن‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﻣﻮارد ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان اﺻﻼﺣﺎت‬
‫ﺑﯿﺎن ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ اﺣﮑﺎم در ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ ذﮐﺮ ﺷﺪه‪ ،‬آﯾﺎت آنھﺎ در ﺳﺎلھﺎی‬
‫ﭼﮫﺎرم و ﭘﻨﺠﻢ ھﺠﺮی ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫****‬
‫ﺣﺪود و ﺗﻌﺰﯾﺮات‬
 ‫ﺣﺪود و ﺗﻌﺰﯾﺮات‬

‫در اﯾﻦ ﺟﮫﺎن ﻣﺎدی ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی ﺑﻪ ﻗﺪر ﺟﺎن آدﻣﯽ ارزش و اﻋﺘﺒﺎر ﻧﺪارد‪ .‬اﮐﺜﺮ‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺣﺪود و ﺗﻌﺰﯾﺮات ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﭘﺲ از ھﺠﺮت ﻧﺎزل ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺣﮑﻢ ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ در‬
‫ﻣﮑﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﻮد‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫َّ ََ ُ َ َۡ ُ ٗ ََ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ‬ ‫﴿ َو َ� َ� ۡق ُتلُوا ْ ٱ�َّ ۡف َس َّٱل� َ‬
‫ح َّر َم َّ ُ‬
‫وما �ق ۡد َج َعل َنا‬ ‫ٱ� إِ� ب ِٱ� ِق� ومن قتِل مظل‬ ‫ِ‬
‫نص ٗ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ل َِو ِ ّ�هِۦ ُس ۡل َ�ٰ ٗنا فَ َ� � ُ ۡ�ف � ٱلقتل إن ُهۥ �ن َم ُ‬
‫ّ‬
‫ور� ‪] ﴾٣٣‬اﻹﺳﺮاء‪.[۳۳ :‬‬ ‫ِ� ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫»و ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻧﺮﺳﺎﻧﯿﺪ ﻧﻔﺴﯽ را ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺸﺘﻨﺶ را ﺣﺮام ﻗﺮار داده‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﺣﻖ و‬
‫ھﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪه وارث او را ﺣﻖ ﻗﺼﺎص دادهاﯾﻢ‪ ،‬ﭘﺲ در ﮐﺸﺘﻦ زﯾﺎدهروی‬
‫ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ او ﻣﻮرد ﻧﺼﺮت ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد«‪.‬‬
‫ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﻣﯿﺎن اﻋﺮاب ﻗﻮاﻧﯿﻨﯽ ﺑﺮای ﻗﺘﻞ و ﻗﺼﺎص وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ‬
‫ﺣﺪود و ﺗﻌﺰﯾﺮات ﺗﻮرات ﻧﺰد ﻗﻮم ﯾﮫﻮد ﮐﻪ از ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد‬
‫وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﭼﻮن ﻋﺮبھﺎ دارای ﻗﺪرت و ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺟﺮاﯾﯽ و روﺣﯿﮥ اﺧﻼﻗﯽ‬
‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﺟﺮای اﯾﻦ اﺣﮑﺎم دﺷﻮار ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ ،‬ﭘﺲ از اﯾﻦ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺗﺸﺮﯾﻒ‬
‫آوردﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮫﻮد ﻧﯿﺰ ﺑﺮای ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن رﺟﻮع ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫اﯾﺸﺎن ﺑﺮاﺳﺎس اﺣﮑﺎم ﺗﻮرات ﻣﯿﺎن آنھﺎ داوری ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﻗﺘﻞ در ﻣﯿﺎن ﻋﺮبھﺎ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﮐﺸﺘﺎرھﺎ و ﺟﻨﮓھﺎی ﻗﺒﯿﻠﻪای ﺷﺪﯾﺪی ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‪ ،‬وﻗﺘﯽ اﺳﻼم‬
‫ً‬
‫ﻗﻮت ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺣﮑﻢ ﻗﺼﺎص ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﻗﺒﻼ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ ﮐﻪ در اﻃﺮاف ﻣﺪﯾﻨﻪ دو ﻗﺒﯿﻠﮥ‬
‫ﺑﻨﻮﻗﺮﯾﻈﻪ و ﺑﻨﻮﻧﻀﯿﺮ از ﻗﺒﺎﯾﻞ ﯾﮫﻮد زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﻨﻮﻧﻀﯿﺮ از اﻋﺘﺒﺎر و رﺗﺒﮥ‬
‫واﻻﯾﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻓﺮدی از ﺑﻨﻮﻧﻀﯿﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻗﺒﯿﻠﮥ‬
‫ﺑﻨﻮﻗﺮﯾﻈﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻨﻮﻧﻀﯿﺮ از ﻗﺎﺗﻞ ﻗﺼﺎص ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از ﺑﻨﻮﻗﺮﯾﻈﻪ‬
‫ﻓﺮدی ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﻨﻮﻧﻀﯿﺮ ﮐﺸﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬دﯾﮥ وی ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﯾﮑﺼﺪ »وﺳﻖ« ﺧﺮﻣﺎ از‬
‫ﺑﻨﻮﻧﻀﯿﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ھﺠﺮت آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻗﺘﻠﯽ رخ داد‪ .‬آنھﺎ‬
‫ﺑﺮای ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻗﻀﯿﻪ ﻧﺰد آنﺣﻀﺮت ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ در ھﻤﯿﻦ راﺑﻄﻪ ﭼﻨﺪ آﯾﻪ از‬
‫ﺳﻮرۀ ﻣﺎﺋﺪه ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﯾﮑﯽ از آﯾﺎت اﯾﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٣٢‬‬
‫ُُۡ َ‬ ‫َۡ‬ ‫َ ََۡۡ َۡۡ َۡ َ‬ ‫َّ ۡ‬ ‫ِيها ٓ أَ َّن ٱ�َّ ۡف َ‬
‫﴿ َو َ� َت ۡب َنا َعلَ ۡيه ۡم � َ‬
‫نف َوٱ�ذن‬
‫� َوٱ�نف ب ِٱ� ِ‬
‫ِ ِ‬‫ع‬‫ٱل‬‫ب‬ ‫�‬ ‫ع‬ ‫ٱل‬‫و‬ ‫س‬ ‫ِ‬ ‫ف‬ ‫ٱ�‬‫ِ‬ ‫ب‬ ‫س‬ ‫ِ‬
‫اص﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[۴۵ :‬‬ ‫وح ق َِص ‪ٞ‬‬ ‫ٱ� ُر َ‬ ‫ۡ‬
‫ٱلس ِّن َو ُ‬ ‫ب ۡٱ�ُ ُذن َو ّ‬
‫ٱلس َِّن ب ّ‬
‫ۚ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫»و ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻘﺮر داﺷﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﻔﺲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻔﺲ‪ ،‬ﭼﺸﻢ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭼﺸﻢ‪ ،‬ﺑﯿﻨﯽ در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬ﮔﻮش در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮔﻮش ﻗﺼﺎص ﻣﯽﺷﻮد و از زﺧﻢھﺎ ﻧﯿﺰ ﻗﺼﺎص ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺣﮑﻢ ﮔﺮﭼﻪ در ﻣﻮرد ﯾﮫﻮد ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ آﯾﻪای دﯾﮕﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻗﺼﺎص را‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻮﺿﯿﺢ داده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ََۡ‬ ‫ۡ‬ ‫� ُم ٱلق َص ُ‬‫ۡ‬ ‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ۡ ُ‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫اص ِ� ٱلقت� �﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۱۷۸ :‬‬ ‫ِ‬ ‫﴿���ها ٱ�ِين ءامنوا كتِب علي‬
‫اﯾﻦ ﻓﺮﻣﺎن‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ و ﻣﺴﺎوات را در ﺟﮫﺎن ﺑﺮای ھﻤﯿﺸﻪ در اﯾﻦ ﻣﻮرد اﻋﻼم ﻣﯽدارد‪.‬‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ دﯾﻪ ﻣﯿﺎن ﯾﮫﻮد رواج ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﯿﺎن اﻋﺮاب وﺟﻮد داﺷﺖ و اﺳﻼم ﺑﺎ ﺑﯿﺎن‬
‫اﺻﻼﺣﺎﺗﯽ آن را ﺑﺎﻗﯽ ﮔﺰارد‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ َ ۡ ُ َُ ۡ َ‬
‫ن﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۱۷۸ :‬‬ ‫ٰ‬
‫�‬
‫ۡ َ‬
‫ح‬ ‫إ‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ه‬‫وف َوأ َدا ٓ ٌء إ ِ َ ۡ‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫اع ۢ بٱل ۡ َم ۡع ُ‬
‫ر‬
‫َ ۡ ‪ُ َّ َ ٞ‬‬
‫ِب‬ ‫ٱ�‬‫ف‬ ‫ء‬‫�‬ ‫ِ‬ ‫ه‬ ‫ِي‬
‫خ‬ ‫﴿�من ع ِ َ‬
‫� �ۥ مِن أ‬
‫ٖ�‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬
‫ﺗﺎ آن ﻣﻮﻗﻊ ھﻨﻮز ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻣﯿﺎن ﻗﺘﻞ ﻋﻤﺪ و ﺧﻄﺎ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬در ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ھﺠﺮی‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻄﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﯾﮑﯽ از ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ ﯾﮑﯽ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻧﺼﺎر ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺑﺎ ﭘﺮداﺧﺖ دﯾﻪ ﺑﻪ ﺑﺮادر ﻣﻘﺘﻮل‬
‫رﺿﺎی وی را ﺟﻠﺐ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ وی ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻧﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ و ﺑﺎ ﻓﺮﯾﺐ‪ ،‬ﺷﺨﺺ‬
‫اﻧﺼﺎری را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪ و ﻧﺰد ﻗﺮﯾﺶ ﭘﻨﺎھﻨﺪه ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ وﻗﺎﯾﻊ در ﻣﻮرد ﻗﺘﻞ‬
‫ﺧﻄﺎ اﺣﮑﺎﻣﯽ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪:‬‬
‫َ َ ٗ ََ َََ ُۡ ً َ َ ٗ ََ ۡ ُ َ‬ ‫َّ‬ ‫ۡ َ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ۡ‬
‫�ر َر� َب ٖة‬ ‫�ا �تح ِر‬ ‫﴿ َو َما �ن ل ُِمؤم ٍِن أن َ�ق ُتل ُمؤم ًِنا إِ� خ�ٔا ۚ ومن �تل مؤمِنا خ ٔ‬
‫َ َ َّ ُ ُ‬ ‫ُ ْ َ َ َ‬ ‫َّ ٓ َ‬ ‫ُّ ۡ َ َ َ ‪ۡ َ ٰٓ َ ٌ َ َّ َ ُّ ٞ‬‬
‫� أهلِهِ ٓۦ إِ� أن يَ َّص َّدق ۚوا فإِن �ن مِن ق ۡو ٍ� ع ُد ّوٖ ل� ۡم َوه َو‬ ‫مؤمِنةٖ ودِية مسلمة إ ِ‬
‫َّ ٌ‬ ‫َ َ ‪ٞ‬‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُۡ ‪َ ُ ۡ ََ ٞ‬‬
‫�ر َر� َبةٖ ُّمؤم َِنةٖ� �ن �ن مِن ق ۡو� بَ ۡي َن� ۡم َو َ� ۡي َن ُهم ّمِي�ٰ ‪ٞ‬ق فدِيَة ُّم َسل َمة‬ ‫مؤمِن �تح ِر‬
‫َّ‬ ‫ام َش ۡه َر ۡ�ن ُم َت َتاب َع ۡ َ َ ٗ ّ‬ ‫�ر َر َ� َبة ُّم ۡؤم َِنة� َ� َمن َّل ۡم َ� ۡد فَص َي ُ‬ ‫َ َۡ‬ ‫َ ٰٓ َ ۡ‬
‫� ت ۡو�ة م َِن ٱ�ِۗ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ٖ‬ ‫�ر ُ‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫ۦ‬ ‫ه‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ل‬‫ه‬ ‫إِ� أ‬
‫ج َزا ٓ ُؤهُۥ َج َه َّن ُم َ� ٰ ِ ٗ�ا � َ‬
‫ِيها‬ ‫ِيما ‪َ ٩٢‬و َمن َ� ۡق ُت ۡل ُم ۡؤم ِٗنا ُّم َت َع ّم ٗدا فَ َ‬
‫ِ‬
‫ِيما َحك ٗ‬ ‫ٱ� َعل ً‬ ‫َو َ� َن َّ ُ‬
‫ٱ� َع َل ۡيهِ َو َل َع َن ُهۥ َوأَ َع َّد َ ُ�ۥ َع َذابًا َع ِظ ٗ‬ ‫ب َّ ُ‬ ‫ض َ‬ ‫َ‬
‫يما ‪] ﴾٩٣‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[۹۳-۹۲ :‬‬ ‫َوغ ِ‬
 ‫‪١٣٣‬‬ ‫ﺣﺪود و ﺗﻌﺰﯾﺮات‬

‫»و ﺑﺮای ﻓﺮد ﻣﺆﻣﻦ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺆﻣﻨﯽ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻗﺘﻠﯽ ﮐﻪ اﺷﺘﺒﺎھﯽ‬
‫روی دھﺪ و ھﺮﮐﺲ ﻣﺆﻣﻨﯽ را اﺷﺘﺒﺎھﯽ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﯾﮏ ﺑﺮدۀ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻪﻃﻮر ﮐﻔﺎره‬
‫آزاد ﮐﻨﺪ و ﺧﻮنﺑﮫﺎﯾﺶ را ﺑﻪ وارﺛﺎن ﺑﭙﺮدازد ﻣﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻋﻔﻮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﻣﻘﺘﻮل از‬
‫دﺷﻤﻨﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ آزادﮐﺮدن ﯾﮏ ﺑﺮدۀ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ و‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻘﺘﻮل از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ و آﻧﺎن ﭘﯿﻤﺎن ﺻﻠﺢ ﻣﻨﻌﻘﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻻزم‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮنﺑﮫﺎی او ﺑﻪ وارﺛﺎﻧﺶ ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﻮد و ﯾﮏ ﺑﺮدۀ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﯿﺰ آزاد ﮔﺮدد و‬
‫ھﺮﮐﺲ ﺑﺮدهای را ﻧﯿﺎﻓﺖ ﭘﺲ دو ﻣﺎه ﭘﯿﺎﭘﯽ روزه ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﻮرد ﺗﻮﺑﻪ و ﻣﻐﻔﺮت اﻟﮫﯽ ﻗﺮار‬
‫ً‬
‫ﮔﯿﺮد و ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧﺎ و ﺣﮑﯿﻢ اﺳﺖ و ھﺮﮐﺲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ را ﻋﻤﺪا ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪ ﭘﺲ ﮐﯿﻔﺮ‬
‫او آﺗﺶ دوزخ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ھﻤﯿﺸﻪ در آن ﺑﺎﻗﯽ ﺧﻮاھﺪ ﻣﺎﻧﺪ و ﺧﺸﻢ و ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ‬
‫وی ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮای او ﻋﺬاﺑﯽ ﺑﺰرگ آﻣﺎده ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ آﺧﺮﯾﻦ ﺣﮑﻢ درﺑﺎره ﻗﺘﻞ و ﻗﺼﺎص اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺮﻣﺖ و ارزش ﺟﺎن آدﻣﯽ در روز ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ اﻋﻼم ﮔﺮدﯾﺪ و آنﺣﻀﺮت ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺗﻤﺎم‬
‫ﺧﻮنھﺎی دوره ﺟﺎھﻠﯿﺖ در زﯾﺮ ﻗﺪمھﺎی ﻣﻦ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آن دﯾﮥ ﻗﺘﻞ ﺧﻄﺎ ﺑﯿﺎن‬
‫ﺷﺪ) ‪ .(١‬و ﻣﺒﻠﻎ ﭼﮫﺎرﺻﺪ دﯾﻨﺎر ﺧﻮنﺑﮫﺎی آن ﺑﺮ اھﻞ ﻗﺮﯾﻪ و ﻗﺒﯿﻠﮥ ﻗﺎﺗﻞ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﺗﺎ ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬ﺗﻌﺪادی از اﻓﺮاد ﻗﺒﯿﻠﮥ »ﻋﮑﻞ« و »ﻋﺮﯾﻨﻪ« ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪه‪ ،‬اﺳﻼم را‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آب و ھﻮای ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺎ آنھﺎ ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﺸﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج آنھﺎ را ﺑﻪ ﭼﺮاﮔﺎهھﺎی ﺧﺎرج‬
‫از ﻣﺪﯾﻨﻪ ھﺪاﯾﺖ ﮐﺮد ﺗﺎ در آﺟﺎ اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺰﯾﻨﻨﺪ‪ .‬آنھﺎ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ رﻓﺘﻨﺪ و در آﻧﺠﺎ در ﻓﺮﺻﺖ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮ ﺷﺒﺎنھﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﮐﺮدﻧﺪ و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻃﺮز ﻓﺠﯿﻌﯽ ﺷﮑﻨﺠﻪ داده ﺑﻪ ﻗﺘﻞ‬
‫رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ و دامھﺎ را ﻏﺎرت ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧﺎن را ﺗﻌﻘﯿﺐ و دﺳﺘﮕﯿﺮ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ‬
‫آوردﻧﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻖ دﺳﺘﻮر آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ھﻤﺎن ﺻﻮرت ﻣﻮرد ﺷﮑﻨﺠﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮای راھﺰﻧﺎن اﺣﮑﺎم ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪای ﻧﺎزل ﮐﺮد و اﻋﻼم ﻧﻤﻮد) ‪:(٣‬‬
‫َ َ ً َ ُ َ َّ ُ ٓ ْ‬ ‫َۡ‬ ‫َ‬ ‫ٱ� َو َر ُس َ ُ‬‫ون َّ َ‬‫َّ َ َ َ ٰٓ ُ ْ َّ َ ُ َ ُ َ‬
‫�ض فسادا أن �قتلوا‬ ‫و�ۥ َو� َ ۡس َع ۡون ِ� ٱ� ِ‬ ‫﴿إِ�ما ج�ؤا ٱ�ِين �ارِ�‬
‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ْ‬ ‫ۡ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ ُ َ َّ ْ َ ۡ ُ َ َّ َ ۡ‬
‫�ض �ٰل ِك ل ُه ۡم‬
‫أو يصل ُب ٓوا أو �قط َع �يدِي ِه ۡم َوأرجل ُهم م ِۡن خِ� ٰ ٍف أو ينف ۡوا م َِن ٱ� ِ �‬
‫اب َع ِظ ٌ‬ ‫ٱ� ۡ� َياۖ َول َ ُه ۡم � ٱ�خ َِرة ِ َع َذ ٌ‬
‫ي � ُّ‬ ‫ۡ‬
‫يم ‪] ﴾٣٣‬اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[۳۳ :‬‬ ‫ِ‬ ‫خِز ‪ِ ٞ‬‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺪﯾﺎت‪ ،‬ﺑﺎب ﻓﯽ دﯾﺔ اﻟﺨﻄﺄ ﺷﺒﻪ اﻟﻌﻤﺪ‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻮداود دﯾﺎت اﻷﻋﻀﺎء‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺤﺪود ﺑﺎب اﻟﻤﺤﺎرﺑﺔ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٣٤‬‬

‫»ھﻤﺎﻧﺎ ﮐﯿﻔﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ ﺟﻨﮓ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و در زﻣﯿﻦ از ﻃﺮﯾﻖ راھﺰﻧﯽ‬
‫ﻓﺴﺎد ﺑﺮﭘﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ و ﯾﺎ ﺑﻪ دار آوﯾﺨﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ و ﯾﺎ دﺳﺖھﺎ و‬
‫ﭘﺎھﺎﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭼﭗ در راﺳﺖ ﺑﺮﯾﺪه ﺷﻮﻧﺪ و ﯾﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺗﺒﻌﯿﺪ ﮔﺮدﻧﺪ اﯾﻦ رﺳﻮاﯾﯽ‬
‫دﻧﯿﻮی اﺳﺖ و ﺑﺮای آﻧﺎن در ﺟﮫﺎن آﺧﺮت ﻋﺬاب ﺑﺰرﮔﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺣﻔﻆ ﺟﺎن‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﻣﺎل اھﻤﯿﺖ دارد‪ .‬ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم ﻣﯿﺎن ﻋﺮبھﺎ ﻗﻄﻊ دﺳﺖ‬
‫دزدھﺎ ﻧﯿﺰ رواج داﺷﺖ‪ ،‬اﺳﻼم آن را ﺑﺎﻗﯽ ﮔﺬاﺷﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫َْ‬ ‫َ َّ ُ َ َّ َ ُ َ ۡ‬
‫ٱلسارِقة فٱ� َط ُع ٓوا �يۡد َِ� ُه َما﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[۳۸ :‬‬‫﴿وٱلسارِق و‬
‫زﻧﯽ از ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﻨﯽ ﻣﺨﺰوم‪ ،‬در ﺳﺎل ھﺸﺘﻢ ھﺠﺮی )ھﻨﮕﺎم ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ( ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺳﺮﻗﺖ‬
‫ﺷﺪ و ﭼﻮن وی از ﯾﮏ ﺧﺎﻧﺪان وﺟﯿﻪ و ﺷﺮﯾﻒ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﯿﻠﯽ ﻣﻀﻄﺮب ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﯾﺪ از دوﺳﺘﺎن و ﯾﺎران ﺧﺎص آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ او ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻧﺰد‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮمج در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺳﻔﺎرش ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ دﺳﺖ آن زن ﻗﻄﻊ ﻧﺸﻮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺮآﺷﻔﺘﻪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺮدم را ﮔﺮد آوردﻧﺪ و ﺧﻄﺒﻪای اﯾﺮاد ﮐﺮده ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺳﺒﺐ ﻧﺎﺑﻮدی اﻣﺖھﺎی ﭘﯿﺶ از ﺷﻤﺎ ھﻤﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ اﺣﮑﺎم و ﻗﻮاﻧﯿﻦ را ﺑﺮ اﻓﺮاد ﻃﺒﻘﮥ‬
‫ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺟﺎری ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن اﻓﺮاد ﻃﺒﻘﺎت ﺑﺎﻻ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﺮم ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬از اﺟﺮای اﺣﮑﺎم‬
‫و ﻣﻘﺮرات ﺑﺮ آﻧﺎن ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا! اﮔﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ دزدی‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺘﺶ را ﻗﻄﻊ ﺧﻮاھﻢ ﮐﺮد«‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺧﻄﺒﮥ آنﺣﻀﺮت ﭼﻨﺎن ﺗﺄﺛﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺬارد ﮐﻪ ﺑﻼدرﻧﮓ اﻗﺪام ﺑﻪ اﺟﺮای‬
‫ﺣﮑﻢ ﺳﺮﻗﺖ ﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﻣﯿﺎن ﻋﺮبھﺎ ﺑﺮای زﻧﺎ ﮐﯿﻔﺮ ﺧﺎﺻﯽ ﻣﻘﺮر ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮای ﯾﮫﻮد ﻃﺒﻖ دﺳﺘﻮر ﺗﻮرات‬
‫ﺳﺰای زﻧﺎ ﺳﻨﮕﺴﺎر ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺿﻌﻒ ﻋﻤﻠﯽ و اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬آن را اﺟﺮا ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮫﻮدﯾﺎﻧﯽ ﮐﻪ در اﻃﺮاف ﻣﺪﯾﻨﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺑﺮای زﻧﺎﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﺟﺎی رﺟﻢ اﯾﻦ ﺳﺰا را‬
‫ﻣﻘﺮ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺻﻮرت ﻣﺠﺮم را ﺳﯿﺎه ﮐﺮده در ﮐﻮﭼﻪ و ﺑﺎزار ﺗﺸﮫﯿﺮ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻀﯿﮥ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ زﻧﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد‬
‫ً‬
‫ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪ‪) .‬ﻏﺎﻟﺒﺎ اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺳﺎل ﺳﻮم ھﺠﺮی اﺳﺖ(‪ .‬آنﺣﻀﺮت از‬
‫آﻧﺎن ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪» :‬در ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺷﻤﺎ ﺳﺰای ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺠﺮﻣﯽ ﭼﯿﺴﺖ«؟ آﻧﺎن رﺳﻢ ﺧﻮد را ﺑﯿﺎن‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﻏﺰوۀ ﻓﺘﺢ‪.‬‬

 ‫‪١٣٥‬‬ ‫ﺣﺪود و ﺗﻌﺰﯾﺮات‬

‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت از آنھﺎ ﺗﻮرات ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﮑﻢ اﯾﻦ ﺟﺮم را در آن ﺑﺮاﯾﻢ‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﺮ آﯾﮥ رﺟﻢ اﻧﮕﺸﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و آن را ﭘﻨﮫﺎن ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﯾﮑﯽ از ﯾﮫﻮد ﮐﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬آن را ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت ﻧﺸﺎن داد و ﺑﺮاﯾﺶ ﻗﺮاﺋﺖ ﮐﺮد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺎر اﻟﮫﺎ! ﻣﻦ اوﻟﯿﻦ ﮐﺴﯽ ھﺴﺘﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﺎن ﺗﻮ را ﮐﻪ آﻧﺎن ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪،‬‬
‫اﺣﯿﺎ و اﺟﺮا ﻣﯽﮐﻨﻢ) ‪ .(١‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﻪ رﺟﻢ آن ﺷﺨﺺ دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ و وی ﺳﻨﮕﺴﺎر ﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬ﺳﻮرۀ ﻧﻮر ﻧﺎزل ﺷﺪ ﮐﻪ در آن ﺳﺰای زﻧﺎ ﯾﮑﺼﺪ ﺿﺮﺑﻪ ﺷﻼق‬
‫ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﻓﺎروق س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﮑﻢ رﺟﻢ را ﻧﯿﺰ ﻗﺮآن ﺑﺎﻗﯽ ﮔﺰارد‪،‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻼوﺗﺶ ﻣﻨﺴﻮخ ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﺑﻪ ھﺮﺣﺎل‪ ،‬از اﺣﺎدﯾﺚ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺣﮑﻢ زﻧﺎ ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ازدواج ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ‬
‫ﯾﮑﺼﺪ ﺿﺮﺑﻪ ﺷﻼق و ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ازدواج ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬رﺟﻢ ﻣﻘﺮر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در‬
‫ﺳﺎل ھﻔﺘﻢ ھﺠﺮی ﯾﮑﯽ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺮﺗﮑﺐ اﯾﻦ ﺟﺮم ﺷﺪ و ﮔﺮﭼﻪ ﻣﺮدم از اﯾﻦ اﻣﺮ‬
‫اﻃﻼﻋﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ وی ﺳﺰای دﻧﯿﺎ را ﺑﺮ ﺳﺰای آﺧﺮت ﺗﺮﺟﯿﺢ داد و ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎه ﺷﺪهام ﻣﺮا ﭘﺎک‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺣﮑﻢ رﺟﻢ وی را ﺻﺎدر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ) ‪.(٣‬‬
‫ﺷﺮاب در ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ھﺠﺮی ﺣﺮام ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬در زﻣﺎن رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺳﺰای ﺧﺎﺻﯽ‬
‫ﺑﺮای ﻧﻮﺷﯿﺪن آن ﻣﻘﺮر ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﺮاب ﻣﯽﻧﻮﺷﯿﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﭼﮫﻞ ﺿﺮﺑﻪ ﺷﻼق‬
‫زده ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﻓﺎروقس در دوران ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ھﺸﺘﺎد ﺿﺮﺑﻪ ﺷﻼق ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫ﮐﺮد) ‪.(٤‬‬
‫ﺣﺪ ﻗﺬف‪) ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﮫﻤﺖزدن زﻧﺎن ﭘﺎﮐﺪاﻣﻦ( در ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ھﺠﺮی ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪:(٥‬‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود ﺑﺎب ﻓﯽ رﺟﻢ اﻟﯿﮫﻮدﯾﯿﻦ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬رﺟﻢ اﻟﻤﺤﺼﻦ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﻦ واﻗﻌﻪ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﺎل را ﺷﺎرﺣﺎن ﺣﺪﯾﺚ از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ّ‬
‫در آن ﻣﻮﻗﻊ اﺑﻮھﺮﯾﺮه در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻮد و ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ او در ﺳﺎل ھﻔﺘﻢ ھﻨﮕﺎم ﻓﺘﺢ ﺧﯿﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ‬
‫آﻣﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ -٤‬اﺑﻮداود ﺑﺎب إذا ﺗﺘﺎﺑﻊ ﻓﯽ اﻟﺨﻤﺮ‪.‬‬
‫‪ -٥‬واﻗﻌﻪ اﻓﮏ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺳﺎل اﺳﺖ و اﯾﻦ آﯾﻪ در ھﻤﯿﻦ راﺑﻄﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺳﺎل ﻧﺰول آن ﺳﺎل‬
‫ﭘﻨﺠﻢ ھﺠﺮی اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٣٦‬‬
‫َ َّ َ َ ۡ ُ َ ۡ ُ ۡ َ َ ٰ ُ َّ َ ۡ َ ۡ ُ ْ َ ۡ َ َ ُ َ َ ٓ َ َ ۡ ُ ُ ۡ َ َ ٰ َ َ ۡ َ ٗ‬
‫�ة‬ ‫ت �م لم ي�توا بِأر�عةِ شهداء فٱج ِ�وهم ث�ن ِ� ج‬ ‫﴿وٱ�ِين يرمون ٱلمحص� ِ‬
‫َ َ ُ َۡ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َۡ ُ ْ َ َ ً َ ٗ‬
‫َو� �ق َبلوا ل ُه ۡم ش َ� ٰ َدة �بَد�ۚ َوأ ْو ٰٓ��ِك ه ُم ٱل�ٰسِقون ‪] ﴾٤‬اﻟﻨﻮر‪.[۴ :‬‬
‫»و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ زﻧﺎن ﭘﺎﮐﺪاﻣﻦ را ﺗﮫﻤﺖ ﻣﯽزﻧﻨﺪ و اﯾﻦ ﺗﮫﻤﺖ را ﺑﺎ ﭼﮫﺎر ﮔﻮاه ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ آﻧﺎن ھﺸﺘﺎد ﺿﺮﺑﻪ ﺷﻼق ﺑﺰﻧﯿﺪ و ﺑﺮای ھﻤﯿﺸﻪ ﮔﻮاھﯽ آﻧﺎن را ﻗﺒﻮل ﻧﮑﻨﯿﺪ‪،‬‬
‫زﯾﺮا آنھﺎ ﻓﺎﺳﻖ و ﮔﻨﺎھﮑﺎر ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺟﮫﺎن ﺳﻪ ﭼﯿﺰ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﮫﻢ و ﺑﺎارزش ھﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﺟﺎن‪ ،‬ﻣﺎل و آﺑﺮو‪ .‬ﺣﺪود و‬
‫ﺗﻌﺰﯾﺮاﺗﯽ ﮐﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮای ﺣﻔﻆ ھﻤﯿﻦ ﭼﯿﺰ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻧﺎزلﺷﺪن اﯾﻦ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﻘﺮرات‪ ،‬در ﺳﺎل دھﻢ ھﺠﺮی در ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع در ﺣﺮم‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»ای ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن! ﺟﺎن‪ ،‬ﻣﺎل و آﺑﺮوی ھﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺮﻣﺖ اﯾﻦ‬
‫روزھﺎی ﻣﻘﺪس در اﯾﻦ ﺷﮫﺮ و در ﻣﺤﺪودۀ اﯾﻦ ﺣﺮم«‪.‬‬

‫ﺣﻼل و ﺣﺮام‬
‫در ﻣﯿﺎن ﻋﺮبھﺎ ﺧﻮردن و ﻧﻮﺷﯿﺪن ھﯿﭻ ﻣﺤﺪودﯾﺘﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ و ﻧﻪ ﭼﯿﺰی ﺣﻼل‬
‫و ﯾﺎ ﺣﺮام ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮدار و ﺣﺸﺮات را ھﻢ ﻣﯽﺧﻮردﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﺟﺎﻧﻮراﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﺖھﺎ ﻧﺬر و رھﺎ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ذﺑﺢ آنھﺎ را ﮔﻨﺎه ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ ﺟﺎﻧﻮران را‬
‫اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻧﺬر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﺮدان ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ از آن ﺑﺨﻮرﻧﺪ‪ ،‬زﻧﺎن ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺨﻮرﻧﺪ و‬
‫ﯾﺎ اﮔﺮ ﺟﺎﻧﻮر ﻣﺮده ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺨﻮرﻧﺪ و اﮔﺮ زﻧﺪه ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ‬
‫ﻣﺮدان ﺑﺨﻮرﻧﺪ و از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ‪ ،‬رﺳﻢھﺎی ﺧﺮاﻓﯽ دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﺳﻮرۀ اﻧﻌﺎم ﮐﻪ‬
‫در ﻣﮑﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ رﺳﻢھﺎ را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﮐﺜﺮ اﺣﮑﺎم اﺳﻼم ﮔﺮﭼﻪ در ﻣﺪﯾﻨﻪ‬
‫ّ‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﺰول ﺣﻠﺖ و ﺣﺮﻣﺖ ﺧﻮردﻧﯽھﺎ از ﻣﮑﻪ ﺷﺮع ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﺳﻮره‬
‫اﻧﻌﺎم اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ رﺳﻢھﺎی ﺧﺮاﻓﯽ ﻣﺸﺮﮐﺎن رد و ﺑﺎﻃﻞ اﻋﻼم ﺷﺪ‪:‬‬
‫َ ۡ َ ُ ُ ٓ َّ ٓ َ َ ُ َ َ ۡ َ ً َۡ‬ ‫َ‬ ‫َ ٓ ُ َ َ َّ ُ َ َّ ً َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َّ ٓ َ‬
‫جد ِ� ما أو� إِ� �رما � طاع ِٖ� �طعمهۥ إِ� أن ي�ون ميتة أو‬‫ٰ‬ ‫ِ‬ ‫﴿قل � أ ِ‬
‫َ‬ ‫ً َّ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ۡ‬ ‫َّ‬
‫�ر فإِن ُهۥ رِ ۡج ٌس أ ۡو ف ِۡسقا أهِل ل ِغ ۡ�ِ ٱ�ِ بِهِۚۦ � َم ِن ٱض ُط َّر‬ ‫َ ٗ َّ ۡ ُ ً ۡ ۡ َ‬
‫دما مسفوحا أو �م خِ�ِ ٖ‬
‫ك َ� ُفور‪َّ ٞ‬رح ‪ٞ‬‬ ‫َ ۡ َ َاغٖ َ َ َ َ َّ َ َّ َ‬
‫ِيم ‪] ﴾١٤٥‬اﻷﻧﻌﺎم‪.[۱۴۵ :‬‬ ‫�� ب و� �دٖ فإِن ر�‬
‫»ﺑﮕﻮ ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ! در آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﻣﻦ وﺣﯽ ﮔﺮدﯾﺪه ﭼﯿﺰ ﺣﺮاﻣﯽ ﺑﺮای ﺧﻮرﻧﺪه ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﻢ ﻣﮕﺮ‬
‫ﻣﺮدار و ﯾﺎ ﺧﻮن رﯾﺨﺘﻪ ﺷﺪه و ﯾﺎ ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮک ﮐﻪ ﺣﺮام و ﭘﻠﯿﺪ اﺳﺖ و ﯾﺎ آﻧﭽﻪ ﺑﺮای ﻏﯿﺮ‬
 ‫‪١٣٧‬‬ ‫ﺣﺪود و ﺗﻌﺰﯾﺮات‬

‫ﺧﺪا ذﺑﺢ و داده ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ھﺮﮐﺲ ﻣﻀﻄﺮ و ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪون اﯾﻦ ﮐﻪ از ﺣﺪ ﻧﯿﺎز ﺗﺠﺎوز‬
‫ﮐﻨﺪ ﭘﺲ ھﻤﺎﻧﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﺨﺸﺎﯾﻨﺪه و ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻣﺸﺮﮐﺎن از اﯾﻦ اﻣﺮ ﺷﮕﻔﺖزده ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ آﻧﭽﻪ ﺧﻮدش ﺑﻤﯿﺮد‪ ،‬ﺣﺮام و‬
‫آﻧﭽﻪ را ذﺑﺢ ﮐﻨﯿﻢ ﺣﻼل اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎل آن ﮐﻪ ﻓﺮق و ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻣﯿﺎن اﯾﻦ دو ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬در ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﺒﮫﻪ آﻧﺎن آﯾﻪ ذﯾﻞ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ ُ ۡ َّ َ ُ ُ ْ‬ ‫َ ُ ُ ْ َّ ُ َ ۡ ُ َّ‬
‫ٱ�ِ َعلَ ۡيهِ إن ُك ُ‬
‫نتم � َ�ٰتهِۦ ُم ۡؤ ِمن َ‬
‫ِ� ‪ ١١٨‬وما ل�م �� تأ�لوا‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿ف�وا مِما ذكِر ٱسم‬
‫ََ ُ‬ ‫َّ ُ َ ۡ َّ َ َ َ َ َ َ ُ‬
‫ٱس ُم ٱ�ِ عل ۡيهِ َوق ۡد ف َّصل ل�م َّما َح َّر َم عل ۡي� ۡم﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪.[۱۱۹-۱۱۸ :‬‬ ‫مِما ذكِر‬
‫»ﭘﺲ ﺑﺨﻮرﯾﺪ از آﻧﭽﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا ﺑﺮ آن ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ آﯾﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﻤﺎن‬
‫دارﯾﺪ و ﭼﺮا از آﻧﭽﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا ﺑﺮ آن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﻧﻤﯽﺧﻮرﯾﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﭽﻪ را‬
‫ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ ُ ُ ْ َّ َ َ َ ُ‬
‫� ُم َّ ُ‬
‫ٱ�﴾‬ ‫ﺳﭙﺲ در ﻣﮑﻪ ﻣﻌﻈﻤﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ ﺳﻮره ﻧﺤﻞ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪﴿ :‬ف�وا مِما رزق‬
‫]اﻟﻨﺤﻞ‪ .[۱۱۴ :‬ﮐﻪ در آن ھﻤﺎن ﺣﮑﻢ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻋﺎده ﺷﺪ و ﭼﮫﺎر ﭼﯿﺰ‪ :‬ﻣﺮدار‪ ،‬ﺧﻮن‪ ،‬ﺧﻮک‬
‫و آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺑﺖھﺎ ﻧﺬر ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺮام اﻋﻼم ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ورود ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ اﯾﻦ آﯾﮥ ﺳﻮره ﺑﻘﺮه‪:‬‬
‫ََ ُ ۡ َ‬ ‫َّ‬
‫﴿إِ� َما َح َّر َم عل ۡي� ُم ٱل َم ۡي َتة﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪ [۱۷۳ :‬ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﺑﺮای ﺳﻮﻣﯿﻦ ﺑﺎر ﻣﺤﺮﻣﺎت‬
‫ﭼﮫﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺑﯿﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﺮبھﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺣﺮام و ﺣﻼل ﺗﻮﺟﻪ اﻧﺪﮐﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻠﺖ اﯾﻦ اﻣﺮ‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺟﮫﺎﻟﺖ و وﺣﺸﯽﮔﺮی‪ ،‬اﻓﻼس و ﺗﮫﯿﺪﺳﺘﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ وﻗﺘﯽ وﺿﻌﯿﺖ‬
‫ﻣﺎﻟﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن روز ﺑﻪ روز ﺑﮫﺘﺮ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺣﻼل و ﺣﺮام و ﻣﺮاﻋﺎت آن ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫ً‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﻋﻤﻮﻣﺎ ﺟﺎﻧﻮری را ﻣﺮدار ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺑﯿﻤﺎری ﻣﯽ ُﻣﺮد و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻣﺮد آن را ﺣﺮام ﻧﻤﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﮫﺎر‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ھﺠﺮت‪ ،‬ﺗﻔﺼﯿﻞ‬
‫ۡ ۡ َ َُ‬
‫ﻣﺮدار در ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه ﭼﻨﯿﻦ ﺑﯿﺎن ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ھﺮ ﺟﺎﻧﻮری ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺧﻔﮕﯽ ﴿ٱل ُمنخن ِقة﴾ و‬
‫ۡ ُ َ َ ّ َ ُ َ َّ َ ُ‬ ‫ۡ ُ َ‬
‫يحة﴾ و ﯾﺎ اﯾﻦ‬ ‫اﻓﺘﺎدن از ﺑﺎﻻ ﴿ٱل َم ۡوقوذةُ﴾ و ﯾﺎ از ﺷﺎخزدن ﺟﺎﻧﻮر دﯾﮕﺮی ﴿ٱلم�دِية وٱ� ِط‬
‫ََٓ َ َ‬
‫� َل َّ‬
‫ٱلس ُب ُع﴾ ﻓﻘﻂ ھﻤﺎن ﺟﺎﻧﻮر ﺣﻼل اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﮐﻪ درﻧﺪهای آن را ﮐﺸﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﴿وما أ‬
‫َ َّ‬ ‫َّ‬
‫آن را ذﺑﺢ ﮐﺮدهاﯾﺪ‪﴿ .‬إِ� َما ذك ۡي ُت ۡم﴾‪.‬‬
‫در ﺳﺎل ھﻔﺘﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬وﻗﺘﯽ اﻣﻮال و زﻣﯿﻦھﺎی ﺧﯿﺒﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن درآﻣﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮای ﺣﺮﻣﺖ ﺑﻌﻀﯽ از ﺟﺎﻧﻮران اﺣﮑﺎﻣﯽ ﺻﺎدر ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﻋﻼم ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬از اﻣﺮوز ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‬
‫اﻻغ‪ ،‬ﺟﺎﻧﻮران درﻧﺪه و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﮐﻪ دارای ﭼﻨﮓ و ﭘﻨﺠﻪ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺮام اﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺎل‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٣٨‬‬
‫ھﺸﺘﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ‪ ،‬ﻗﺒﯿﻠﮥ »ﻃﯽ« ﮐﻪ ﻣﺴﯿﺤﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ و ﺑﻌﻀﯽ از‬
‫ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﺷﺎم ﻧﯿﺰ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آنھﺎ ﺳﮓھﺎی ﺷﮑﺎری داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ آنھﺎ ﺷﮑﺎر‬
‫ﻣﯽﮐﺮﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺮای آنھﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﻮران »ﺧﻮد ﻣﺮده« ﺣﺮام‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬درﺑﺎره وﺿﻊ ﺧﻮدﺷﺎن و اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ ﺳﮓھﺎ ﺷﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬از آنﺣﻀﺮت‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﺆال آنھﺎ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪:‬‬
‫ٱلط ّي َ�ٰ ُ‬ ‫َ ۡ َ ُ َ َ َ َ ٓ ُ َّ َ ُ ۡ ُ ۡ ُ َّ َ ُ‬
‫� ُم َّ‬
‫ت﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[۴ :‬‬ ‫ِ‬ ‫﴿��ٔلونك ماذا أحِل لهمۖ قل أحِل ل‬
‫»از ﺗﻮ ﻣﯽﭘﺮﺳﻨﺪ ﭼﻪ ﭼﯿﺰی ﺑﺮای آﻧﺎن ﺣﻼل اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﮕﻮ ھﺮ ﺷﯽء ﭘﺎﮐﯿﺰه ﺣﻼل اﺳﺖ«‪.‬‬
‫در ﺑﺎره ﺟﺎﻧﻮراﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آنھﺎ ﺷﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﻮﺿﯿﺢ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ اﮔﺮ‬
‫آنھﺎ آﻣﻮزش دﯾﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ و ھﻨﮕﺎم رھﺎﮐﺮدن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺷﮑﺎر‪ ،‬ﻧﺎم ﺧﺪا ﺑﺮده ﺷﻮد آن ﺷﮑﺎر‬
‫ﺣﻼل اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﺮﻣﺖ ﺷﺮاب‬
‫دﺷﻤﻨﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن اﺳﻼم ﻣﯽﭘﻨﺪارﻧﺪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻋﻠﺖ ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم اﯾﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺣﮑﺎم آن )ﻣﺎﻧﻨﺪ ازدواجھﺎی ﻣﺘﻌﺪد و ﻏﯿﺮه( در ﺟﮫﺖ ھﻮاھﺎی ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮده‪،‬‬
‫ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ اﻋﺮاب در ﭘﺬﯾﺮش آن اﯾﺜﺎر و ﯾﺎ ﺷﮫﺎﻣﺘﯽ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻧﺪادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﺳﻼم‬
‫آنھﺎ را ﺑﻪ ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ دﻋﻮت ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺧﻮاﺳﺖ و ﻣﯿﻞ ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ آﻧﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﺑﺤﺚ و ﺗﺤﻘﯿﻖ در ﺣﻮل اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻌﺪا ﺑﯿﺎن ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻨﺠﺎ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ‬
‫ﺣﺮﻣﺖ ﺷﺮاب را ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽدھﯿﻢ‪.‬‬
‫ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺷﺮاب ﻣﻮرد ﻣﺤﺒﺖ و ﻋﻼﻗﻪ اﻋﺮاب ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﺳﺮزﻣﯿﻦ‬
‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﺎ اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎری ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﻮد و ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﺳﺎﯾﺮ اﺣﮑﺎم اﺳﻼم ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺼﻠﺤﺘﯽ‬
‫ً‬
‫ﺗﺪرﯾﺠﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺮاب ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﺣﺮام ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﻣﺪﯾﻨﻪ‪ ،‬ﻧﻮﺷﯿﺪن ﺷﺮاب‬
‫ﺧﯿﻠﯽ رواج داﺷﺖ‪ .‬اﻓﺮاد ﺑﺰرگ و ﺷﺮﯾﻒ ھﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻠﻨﯽ ﺷﺮاب ﻣﯽﻧﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪ .‬اﻓﺮاد‬
‫ﺻﺎﻟﺤﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻮﺷﯿﺪن ﺷﺮاب را اﻣﺮی ﺧﻼف و ﻧﺎدرﺳﺖ داﻧﺴﺘﻪ و آن را ﺗﺮک‬
‫ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ھﻨﻮز اﺳﻼم در اﯾﻦ ﺑﺎره اﻇﮫﺎر ﻧﻈﺮی ﻧﮑﺮده ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺷﺮو ع ﺑﻪ ﭘﺮﺳﯿﺪن‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ و ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺑﯿﺎن ﺣﮑﻢ ﺷﺮﻋﯽ ﺷﺮاب ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ س اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪» :‬اﻟﻠﻬﻢ‬
‫ﹼﺑﲔ ﻟﻨﺎ ﰲ اﳋﻤﺮ ﺑﻴﺎﻧﺎ ﺷﺎﻓﻴﺎ« )ﺑﺎر اﻟﮫﺎ! ﺣﮑﻢ ﺷﺮاب را ﺑﺮای ﻣﺎ ﺑﯿﺎن ﺑﻔﺮﻣﺎ(‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﯾﻦ آﯾﻪ‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ‪:‬‬
 ‫‪١٣٩‬‬ ‫ﺣﺪود و ﺗﻌﺰﯾﺮات‬
‫َُُۡٓ‬ ‫ٓ ۡ َ‬ ‫ُۡ‬
‫�� قل �ِي ِه َما إِث ‪ٞ‬م كبِ�‪َ ٞ‬و َم َ�ٰ ِف ُع ل َِّلن ِ‬ ‫ۡ ۡ‬ ‫َۡ‬ ‫َۡ َُ َ َ َ‬
‫اس ��مهما‬ ‫�ٔلونك ع ِن ٱ� ۡمرِ َوٱل َمي ِِ‬ ‫﴿�‬
‫َّ ۡ‬ ‫َ ۡ‬
‫�َُ‬
‫� مِن �فعِ ِه َماۗ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۱۹ :‬‬ ‫أ‬
‫»از ﺗﻮ درﺑﺎرۀ ﺷﺮاب و ﻗﻤﺎر ﺳﺆال ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﮕﻮ در آنھﺎ ﻣﻨﺎﻓﻌﯽ ﺑﺮای ﻣﺮدم وﺟﻮد دارد‬
‫وﻟﯽ ﺿﺮر و ﮔﻨﺎه آنھﺎ از ﻧﻔﻊ آنھﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻧﺰول اﯾﻦ آﯾﻪ‪ ،‬ھﻨﻮز ﻣﺮدم ﺷﺮاب ﻣﯽﻧﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﯾﮑﯽ از اﻧﺼﺎر‪ ،‬ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻠﯽ و ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف را دﻋﻮت ﮐﺮد و ﺷﺮاب آورد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻏﺬا وﻗﺖ ﻧﻤﺎز‬
‫ﻣﻐﺮب ﻓﺮا رﺳﯿﺪ و ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ س ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﭼﻮن اﯾﺸﺎن ﺑﺮ اﺛﺮ‬
‫ﻧﻮﺷﯿﺪن ﺷﺮاب ﻧﺸﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در ﻧﻤﺎز ﻣﺮﺗﮑﺐ اﺷﺘﺒﺎه ﺷﺪ‪ .‬دوﺑﺎره ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ دﻋﺎ ﮐﺮد‪:‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺣﮑﻢ ﺻﺮﯾﺢ ﺷﺮاب را ﺑﺮای ﻣﺎ ﺑﯿﺎن ﮐﻦ! آﻧﮕﺎه اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪:‬‬
‫َ َ ۡ َ ُ ْ َّ َ ٰ َ َ َ ُ ۡ ُ َ ٰ َ ٰ َ َّ ٰ َ َ ْ َ ُ ُ َ‬
‫� � ۡعل ُموا َما �قولون﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۴۳ :‬‬‫﴿� �قر�وا ٱلصلوة وأنتم س�رى ح‬
‫»در ﺣﺎﻟﯽ ﻧﺸﮕﯽ ﻧﻤﺎز ﻧﺨﻮاﻧﯿﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ را ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﺪ ﺑﻔﮫﻤﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻧﺎزلﺷﺪن اﯾﻦ آﯾﻪ‪ ،‬ﭼﻮن وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﻓﺮا ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﻧﺒﯽ اﮐﺮم ج اﻋﻼم‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ :‬ھﺮﮐﺲ ﺷﺮاب ﻧﻮﺷﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻖ ﺷﺮﮐﺖ در ﻧﻤﺎز را ﻧﺪارد) ‪ (١‬وﻟﯽ ﭼﻮن ﺣﮑﻢ‬
‫ﺣﺮﻣﺖ ﻗﻄﻌﯽ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﺟﺰ در ﻣﻮاﻗﻊ ﻧﻤﺎز در دﯾﮕﺮ اوﻗﺎت ﻣﺮدم ھﻨﻮز ﺷﺮاب‬
‫ﻣﯽﻧﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ س ﺑﺎر ﺳﻮم ھﻤﺎن دﻋﺎ را ﮐﺮد‪ .‬در ھﻤﺎن ﻣﻮﻗﻊ ﺑﻌﻀﯽھﺎ ﺷﺮاب‬
‫ﻧﻮﺷﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻨﺎن ﻣﺴﺖ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ درﮔﯿﺮ ﺷﺪه و ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﻣﻮرد‬
‫ﺿﺮب و ﺷﺘﻢ ﻗﺮار داده ﺑﻮدﻧﺪ) ‪ .(٢‬آﻧﮕﺎه اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪:‬‬
‫اب َو ۡٱ�َ ۡز َ� ٰ ُم ر ۡج ‪ٞ‬‬ ‫� َو ۡٱ�َ َ‬ ‫ام ُن ٓوا ْ إ َّ� َما ۡ َ‬ ‫َ َ‬
‫َ‬
‫س ّم ِۡن � َم ِل‬ ‫نص ُ‬ ‫ٱ� ۡم ُر َوٱل ۡ َم ۡي ِ ُ‬ ‫�� ُّ� َها َّٱ� َ‬
‫ِين َء َ‬ ‫﴿ ٰٓ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ ُ ُ ۡ‬ ‫ٱلش ۡي َ�ٰن فَ ۡ‬ ‫َّ‬
‫�د ٱلش ۡي َ�ٰ ُن أن يُوق َِع بَ ۡي َن� ُم‬ ‫ٱجتَن ِ ُبوهُ ل َعل� ۡم �فل ُِحون ‪ ٩٠‬إِ�ما ي ِر‬ ‫ِ‬
‫َّ َ َ ۡ‬ ‫ۡ َّ َ‬ ‫ُ َ‬
‫� َو َ� ُص َّد� ۡم عن ذِك ِر ٱ�ِ َوع ِن‬ ‫ۡ ۡ‬ ‫َۡ‬ ‫ََۡ َ ۡ ۡ َ ٓ‬
‫ٱلصل ٰوةِ� � َهل‬ ‫ٱلع� ٰ َوة َوٱ�َغضا َء ِ� ٱ� ۡم ِر َوٱل َمي ِِ‬
‫َ ُ ُّ َ َ‬
‫نت ُهون ‪] ﴾٩١‬اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[۹۱-۹۰ :‬‬ ‫أنتم م‬
‫»ای ﻣﺆﻣﻨﺎن! ھﻤﺎﻧﺎ ﺷﺮاب‪ ،‬ﻗﻤﺎر‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ و ﺗﯿﺮھﺎی ﻓﺎل از ﻋﻤﻞ ﭘﻠﯿﺪ‬
‫ﺷﯿﻄﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از آن دوری ﺟﻮﯾﯿﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ رﺳﺘﮕﺎر ﺷﻮﯾﺪ‪ .‬ھﻤﺎﻧﺎ ﺷﯿﻄﺎن ﻣﯽﺧﻮاھﺪ از‬

‫‪ -١‬ﺗﻤﺎم داﺳﺘﺎن در اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻷﺷﺮﺑﺔ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ‪ ۳۲۸ / ۲‬ذﮐﺮ ﺳﻌﺪ وﻗﺎص‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٤٠‬‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ﺷﺮاب و ﻗﻤﺎر ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ دﺷﻤﻨﯽ و ﮐﯿﻨﻪ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ و ﺷﻤﺎ را از ﯾﺎد اﻟﮫﯽ و از ﻧﻤﺎز‬
‫ﺑﺎزدارد‪ ،‬ﭘﺲ آﯾﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺎزﻣﯽآﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫ً‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻧﺎزلﺷﺪن اﯾﻦ آﯾﺎت‪ ،‬ﺷﺮاب ﻗﻄﻌﺎ ﺣﺮام ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬در ھﻤﺎن ﻣﻮﻗﻊ رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬
‫دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺗﺎ در ﮐﻮﭼﻪھﺎی ﻣﺪﯾﻨﻪ اﻋﻼم ﮐﻨﻨﺪ‪ :‬از اﻣﺮوز ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺷﺮاب ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ﺷﺮاب ھﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ در ﺳﺎل ھﺸﺘﻢ‬
‫ھﺠﺮی‪ ،‬اﯾﻦ ھﻢ ﺣﺮام ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﻣﺮدم را در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی ﺟﻤﻊ ﮐﺮدﻧﺪ و اﯾﻦ‬
‫ً‬
‫ﺣﮑﻢ را اﺑﻼغ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ) ‪ :(١‬ﺳﭙﺲ در ھﻤﺎن ﺳﺎل در زﻣﺎن ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ج ﻋﻠﻨﺎ‬
‫ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﺣﺮام ھﺴﺘﻨﺪ اﻋﻼم ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َّ َّ َ َ َ ُ َ ُ َ َّ َ َ ْ َ َ ْ َ َ ْ َ َ ْ‬
‫�ـﺮ َواﻷ ْﺻـﻨَﺎمِ «) ‪» .(٢‬اﻟﻠـﻪ و رﺳـﻮﻟﺶ‬
‫ﺨﻟ ِ ِ‬
‫�‬ ‫» ِإن ا� ورﺳﻮﻪﻟ ﺣﺮم �ﻴﻊ اﺨﻟﻤ ِﺮ‪ ،‬والﻤﻴﺘـ ِﺔ وا ِ‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺷﺮاب‪ ،‬ﺧﻮد ﻣﺮده‪ ،‬ﺧﻮک و ﺑﺖھﺎ را ﺣﺮام ﮐﺮدهاﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺣﺮﻣﺖ ﺷﺮاب ﺑﺎ اﯾﻦ وﺿﻊ اﻋﻼم ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ ھﻨﻮز ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ در‬
‫ً‬
‫ﭼﻪ ﺳﺎﻟﯽ دﻗﯿﻘﺎ اﯾﻦ اﻋﻼم ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ؟ ﻣﺤﺪﺛﯿﻦ و ﺳﯿﺮهﻧﮕﺎران ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ را در‬
‫اﯾﻦ ﺑﺎره اﻇﮫﺎر داﺷﺘﻪاﻧﺪ) ‪.(٣‬‬
‫َۡ َ ََ‬
‫� ٱ َّ� َ‬
‫ِين‬ ‫ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ‪ ،‬در ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎری ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه »ﺑﺎب ﴿ليس‬
‫َ َ ْ‬
‫ام ُنوا﴾« ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬ ‫ء‬
‫َ‬ ‫َُْ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ُ َّ َ ْ َ َ َ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َ َ‬‫َ‬ ‫َّ‬
‫�ﻖ �ﺒْ ِﺪ‬ ‫ََ‬
‫ﺎن ﻛﻤﺎ روى أﻤﺣﺪ ِﻣﻦ ﻃ ِﺮ ِ‬ ‫اﺬﻟي �ﻈﻬﺮ أن ﺤﺗ ِﺮ�ﻤﻬﺎ ﺎﻛن ﺎﻋم اﻟﻔﺘ ِﺢ ﺳﻨﺔ �ﻤ ٍ‬ ‫» َو ِ‬
‫ﻳﻖ ِﻣ ْﻦ‬
‫َ ْ َْ ْ‬
‫اﺨﻟ َ ْﻤﺮ َ� َﻘ َﺎل َﺎﻛ َن ل َﺮ ُﺳﻮل اﷲ ج َﺻﺪ ٌ‬ ‫ﻊ‬ ‫ﻴ‬‫�‬ ‫ﻦ‬ ‫�‬ ‫ﺎس‬ ‫ﻤﺣﻦ ﺑْﻦ َو ْﻋﻠَ َﺔ ﻗَ َﺎل َﺳﺄَﻟﺖ ﺑﻦ َ�ﺒَّ‬ ‫الﺮ ْ َ‬
‫َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ْ َ ْ َ َ َ ُ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ ُ ْ َ َ ْ َ َ َ َ ُ َ ُ َ َ َ ْ َ َ َّ‬ ‫َ‬
‫ﺖ أن اﷲ‬ ‫او� ِﺔ ﻤﺧ ٍﺮ �ﻬ ِﺪﻳﻬﺎ إِﻴﻟ ِﻪ �ﻘﺎل ﻳﺎ ﻓﻼن أﻣﺎ ﻋ ِﻠﻤ‬
‫ﻴﻒ أو دو ٍس ﻓﻠ ِﻘﻴﻪ ﻳﻮم اﻟﻔﺘ ِﺢ ِﺑﺮ ِ‬ ‫ﺛ ِﻘ ٍ‬
‫ً‬
‫َﺣ َّﺮ َم َﻬﺎ«؟‪» .‬ﻇﺎھﺮا ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺷﺮاب در ﺳﺎل ھﺸﺘﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬در زﻣﺎن ﻓﺘﺢ‬
‫ﻣﮑﻪ ﺣﺮام ﮔﺮدﯾﺪ و دﻟﯿﻞ آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ وﻋﻠﻪ روواﯾﺖ‬
‫ﮐﺮد‪ :‬ﻣﻦ از ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﭘﺮﺳﯿﺪم ﮐﻪ ﻓﺮوش ﺷﺮاب ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟ وی اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪:‬‬
‫رﺳﻮل اﮐﺮم ج دوﺳﺘﯽ از ﻗﺒﯿﻠﮥ »ﺛﻘﯿﻒ« ﯾﺎ از »دوس« داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬او ﻧﺰد آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬در‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪ رﺑﻮا و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺑﯿﻊ اﻟﺨﻤﺮ واﻟﻤﯿﺘﺔ واﻷﺻﻨﺎم‪.‬‬
‫‪ -٣‬در ﺳﯿﺮت اﻟﻨﺒﯽ ﺟﻠﺪ اول ﺑﺮای اﻋﻼم ﺣﺮﻣﺖ ﺷﺮاب دو ﺗﺎرﯾﺦ ذﮐﺮ ﺷﺪه ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﺨﺴﺖ از ﻋﻤﻮم‬
‫ﺳﯿﺮهﻧﮕﺎران در اﯾﻦ ﺟﺎ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪١٤١‬‬ ‫ﺣﺪود و ﺗﻌﺰﯾﺮات‬

‫زﻣﺎن ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ آﻣﺪ و ﻣﺸﮑﯿﺰهای از ﺷﺮاب ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت اھﺪاء ﮐﺮد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫آﯾﺎ ﺗﻮ را ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺮاب را ﺣﺮام ﮐﺮده اﺳﺖ«؟‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ و اﺳﺘﺪﻻل وی ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬از اﯾﻦ رواﯾﺖ ﻓﻘﻂ‬
‫اﯾﻦ ﻗﺪر ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﺷﺨﺺ از ﺣﺮﻣﺖ ﺷﺮاب ﺗﺎ زﻣﺎن ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ اﻃﻼﻋﯽ ﻧﺪاﺷﺖ) ‪.(١‬‬
‫اﯾﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ آن ﻣﻮﻗﻊ ﺣﺮﻣﺖ آن ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺴﯿﺎری از اﺣﮑﺎم ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺧﺒﺮ ﻧﺰول آنھﺎ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ دور ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﯿﻠﯽ دﯾﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬از ﺧﻮد رواﯾﺎت ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺣﺮﻣﺖ ﺷﺮاب‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﻪ ھﯿﭻ وﺟﻪ ﻣﻌﻘﻮل ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﭼﯿﺰ ﻧﺎﭘﺎﮐﯽ ھﻤﭽﻮن ﺷﺮاب ﺗﺎ ﺳﺎل ھﺸﺘﻢ‬

‫ً‬
‫‪ -١‬اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﻣﺆﻟﻒ ﮐﺎﻣﻼ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﻣﺬﮐﻮر از ﻗﺒﯿﻠﻪ »ﺛﻘﯿﻒ« و ﯾﺎ از ﻗﺒﯿﻠﻪ »دوس« ﺑﻮد‪.‬‬
‫ً‬
‫ﻗﺒﯿﻠﻪ »ﺛﻘﯿﻒ« در ﺳﺎل ھﺸﺘﻢ ھﺠﺮی ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ .‬و ﻗﺒﯿﻠﻪ »دوس« ﮔﺮﭼﻪ ﻗﺒﻼ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد‬
‫وﻟﯽ از ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﻨﻮره ﺧﯿﻠﯽ دور ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﻧﮑﺘﻪ دﯾﮕﺮی ﮐﻪ ﻣﺤﺪﺛﯿﻦ ﮔﺮاﻣﯽ ﺑﻪﺳﻮی آن‬
‫ً‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻨﺴﺖ‪ ،‬ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﻗﺒﻼ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ ﺣﺮﻣﺖ ﻧﻮﺷﯿﺪن ﺷﺮاب در ﺳﺎل ﭼﮫﺎرم ھﺠﺮی‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ﺷﺮاب ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﺣﺮﻣﺖ رﺑﺎ ﯾﮑﺠﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪ و رﺑﺎ در اواﺧﺮ ﺣﺮام ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ در ﺳﺎل ھﺸﺘﻢ ھﺠﺮی و ﻧﻮﺷﯿﺪن ﺷﺮاب در اواﯾﻞ‪ ،‬در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﻨﻮره ﻣﻨﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ اﻋﻼم‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ آن در زﻣﺎن ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ در اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷﺪه‪ ،‬رﺟﻮع‬
‫ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪ رﺑﺎ ﺑﺎب ﺑﯿﻊ اﻟﻤﯿﺘﺔ واﻻﺻﻨﺎم و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺑﯿﻊ‬
‫اﻟﺨﻤﺮ‪.‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﮐﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺮاب در ﺳﺎل ھﺸﺘﻢ ھﺠﺮی ﺣﺮام ﮔﺮدﯾﺪه در ﺟﻠﺪ اول ﻓﺘﺢ ‪/‬‬
‫‪ ،۱۶۱‬در ﺟﻮاب ﻗﺎﺿﯽ ﻋﯿﺎض ﻣﺮﻗﻮم ﻣﯽدارد‪:‬‬
‫ﹺ ﹺ‬
‫ﻴﻬﺎ ﺗ ﹶﹶﺄ ﱠﺧ ﹶﺮ ﹶﻋ ﹾﻦ ﹶوﻗﺖ ﹶﲢ ﹺﹾﺮﻳﻢ ﹶ‬
‫ﻋﻴﻨﻬﺎ ﹶواﷲ أﻋﻠﻢ«‪.‬‬ ‫ﹸﻮن ﹶﲢ ﹺﹾﺮ ﹸ‬
‫ﻳﻢ اﻟﺘ ﹶﱢﺠ ﹶﺎرة ﻓ ﹶ‬ ‫ﳛﺘ ﹶﹶﻤ ﹸﻞ ﹶأ ﹾن ﹶﻳﻜ ﹶ‬
‫» ﹸﻗ ﹾﻠ ﹸﺖ ﹶو ﹸ ﹾ‬
‫در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ از آن ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻮﺷﯿﺪن ﺷﺮاب و ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ‬
‫آن ھﻤﺰﻣﺎن ﻣﻨﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬از رواﯾﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ و ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪب ﻣﻌﻠﻮم‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در رواﯾﺖ ﻗﺒﻠﯽ از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری و ﯾﺎ ﯾﮑﯽ از راوﯾﺎن ﺑﻌﺪ از وی‪ ،‬ﺗﺴﺎﻣﺤﯽ ﺻﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﮐﻪ از ﺣﺪﯾﺚ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺑﺮ ﻧﺰول ﺣﺮﻣﺖ ﺣﮑﻢ ﺷﺮاب در‬
‫ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﮐﺮده‪ ،‬آن ﺣﺪﯾﺚ در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب »ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺑﯿﻊ اﻟﺨﻤﺮ« ﻧﯿﺰ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‬
‫وﻟﯽ در آن‪ ،‬ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ ﻣﺬﮐﻮر ﻧﯿﺴﺖ‪» .‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻧﺪوی«‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٤٢‬‬

‫ھﺠﺮی ﺣﻼل ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﻓﻘﻂ دو ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از وﻓﺎت آنﺣﻀﺮت ج ﺣﺮﻣﺖ آن اﻋﻼم‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬در واﻗﻊ ﺷﺮاب در ﺳﺎل ﺳﻮم ﯾﺎ ﭼﮫﺎرم ھﺠﺮی ﺣﺮام ﺷﺪه ﺑﻮد) ‪.(١‬‬

‫ﺣﺮﻣﺖ رﺑﺎ‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻋﺎدات و اﺧﻼق ذﻣﯿﻤﻪای ﮐﻪ اﻋﺮاب ﮔﺮﻓﺘﺎر آن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮدﺧﻮاری ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ً‬
‫ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ اﺣﮑﺎم ﺣﺮﻣﺖ آن ﺑﺎ ﺗﺪرﯾﺞ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﻗﺮﯾﺶ ﻋﻤﻮﻣﺎ ﭘﯿﺸﻪ ﺗﺠﺎرت داﺷﺘﻨﺪ و‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ و ﻏﻨﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻓﻘﺮا و ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان وام ﻣﯽدادﻧﺪ و رﺑﺎ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ھﺮ‬
‫ﻣﻘﺪار ﮐﻪ در ﭘﺮداﺧﺖ وام ﺗﺄﺧﯿﺮ ﻣﯽﺷﺪ ﺳﻮد آن را اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺎس‬
‫ﻋﻤﻮی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﮐﺎرھﺎی ﺳﻮدی و رﺑﻮی‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽداد) ‪ .(٢‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ ﺑﺮ اﺛﺮ وﺟﻮد ﺗﺎﺟﺮان ﯾﮫﻮدی‬
‫رﺑﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺧﯿﻠﯽ رواج داﺷﺖ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ آنﺣﻀﺮت ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ﻃﻼ را ﺑﻪ‬
‫) ‪(٣‬‬
‫ﺳﻮد دو ﺑﺮاﺑﺮ و ﭼﮫﺎر ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻃﻮر وام‪ ،‬رﺑﺎ و ﻣﻤﻨﻮع ﻗﺮار دادﻧﺪ ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺣﺮﻣﺖ ِ‬

‫‪ -١‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ دﻟﯿﻞ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﺣﺮﻣﺖ ﺷﺮاب ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺣﺎل ﺑﺮادران ﻣﺎ‬
‫ﮐﻪ در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮده و ﺷﮫﯿﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ آﻧﺎن ﺷﺮاب ﻧﻮﺷﯿﺪه‬
‫ْ‬ ‫َۡ َ ََ‬
‫� ٱ َّ� َ‬
‫ِين َء َام ُنوا﴾ از اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺮﻣﺖ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ؟ در ﺟﻮاب اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪﴿ :‬ليس‬
‫ﺷﺮاب ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺟﻨﮓ اﺣﺪ در ھﻤﯿﻦ ﺳﺎل روی داده اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﺤﯿﺢ‬
‫ﹶﺎس ﻏﹶ ﺪﹶ ا ﹶة ﹸأ ﹸﺣ ﹴﺪ اﳋﹶ ﹾﻤ ﹶﺮ‪،‬‬
‫ﺑﺨﺎری ﺗﺤﺖ ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﮥ ﻣﺬﮐﻮر اﯾﻦ رواﯾﺖ از ﺣﻀﺮت ﺟﺎﺑﺮ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه‪ » :‬ﹶﺻ ﱠﺒ ﹶﺢ ﹸأﻧ ﹲ‬
‫ﻳﻤ ﹶﻬﺎ« )ﺻﺒﺢ ﻏﺰوه اﺣﺪ ﺗﻌﺪادی از ﻣﺮدم ﺷﺮاب‬ ‫ﹶﻓ ﹸﻘﺘﹺ ﹸﻠﻮا ﹺﻣﻦ ﻳﻮ ﹺﻣ ﹺﻬﻢ ﹶﲨﹺﻴﻌﺎ ﹸﺷﻬﺪﹶ اء و ﹶذﻟ ﹺ ﹶﻚ ﹶﻗﺒ ﹶﻞ ﹶﲢ ﹺﹾﺮ ﹺ‬
‫ﹾ‬ ‫ﹰ ﹶ ﹶ ﹶ‬ ‫ﹾ ﹶﹾ ﹾ‬
‫ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﺪ و ھﻤﻪ آنھﺎ در ھﻤﺎن روز ﺷﮫﯿﺪ ﺷﺪﻧﺪ و اﯾﻦ ﭘﯿﺶ از ﻧﺰول ﺣﺮﻣﺖ ﺷﺮاب ﺑﻮد(‪ .‬در ﮐﻨﺎر‬
‫رواﯾﺖ ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ رواﯾﺖ اﻧﺲ ھﻢ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‪:‬‬
‫ﻋﹶﲆ ا ﱠﻟ ﹺﺬﻳ ﹶﻦ آ ﹶﻣﻨﹸﻮا« )ﭘﺲ از اﯾﻦ‬ ‫» ﹶﻓ ﹶﻘ ﹶﺎل ﹶﺑ ﹾﻌ ﹸﺾ اﻟ ﹶﻘ ﹾﻮمﹺ‪ :‬ﹸﻗﺘﹺ ﹶﻞ ﹶﻗ ﹾﻮ ﹲم وﻫﻲ ﹺﰲ ﹸﺑ ﹸﻄ ﹺ ﹺ‬
‫ﻮﳖ ﹾﻢ‪ ،‬ﹶﻗ ﹶﺎل‪ :‬ﹶﻓ ﹶﺄﻧﹾﺰﹶ ﹶل اﷲ‪ :‬ﹶﻟ ﹾﻴ ﹶﺲ ﹶ‬
‫ﮐﻪ أﯾﻪ ﺣﺮﻣﺖ ﺷﺮاب ﻧﺎزل ﺷﺪ ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻌﻀﯽھﺎ در ﺣﺎﻟﯽ ﺷﮫﯿﺪ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺮاب در‬
‫ﺷﮑﻢ آﻧﺎن ﺑﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ آن ﻣﺆﻣﻨﺎن در اﯾﻦ ﺑﺎره ﮔﻨﺎھﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪) .‬ﺳﯿﺪ ﺳﻠﯿﻤﺎن‬
‫ﻧﺪوی(‬
‫‪ -٢‬ﻣﻮﻃﺎ اﻣﺎم ﻣﺎﻟﮏ ﺑﺎب اﻟﺮﺑﺎ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب اﻟﺼﺮف‪.‬‬
 ‫‪١٤٣‬‬ ‫ﺣﺪود و ﺗﻌﺰﯾﺮات‬

‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ۡ ُ ُ ْ ّ َ ٰٓ ْ َ ۡ َ ٰ ٗ ُّ َ ٰ َ َ ٗ ۖ َ َّ ُ ْ َّ َ َ َّ ُ‬
‫ٱ� ل َعل� ۡم‬ ‫ٱلر�وا أض�فا م�عفة وٱ�قوا‬ ‫﴿���ها ٱ�ِين ءامنوا � تأ�لوا ِ‬
‫َ‬ ‫ُۡ‬
‫�فل ُِحون ‪] ﴾١٣٠‬آل ﻋﻤﺮان‪.[۱۳۰ :‬‬
‫»ای ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﺳﻮد ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺨﻮرﯾﺪ و از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ ﺗﺎ رﺳﺘﮕﺎر ﺷﻮﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﻣﺒﺎدﻟﮥ اﺷﯿﺎﯾﯽ را ﮐﻪ از ﯾﮏ ﺟﻨﺲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر ﮐﻢ ﯾﺎ زﯾﺎد ﻣﻨﻊ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫در ﺳﺎل ھﻔﺘﻢ ھﺠﺮی ھﻨﮕﺎم ﻏﺰوه ﺧﯿﺒﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻣﻼت رﺑﻮی ﺑﺎ ﺗﺠﺎر‬
‫ﯾﮫﻮد ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در آن ﻣﻮﻗﻊ آنﺣﻀﺮت اﻋﻼم ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻃﻼ را ﺑﺎ اﺷﺮﻓﯽ ﻓﺮوﺧﺘﻦ ﺑﻪﻃﻮر‬
‫ﮐﻢ و زﯾﺎد رﺑﺎ اﺳﺖ) ‪ .(٢‬اﺣﮑﺎم ﻣﻔﺼﻞ درﺑﺎره ﺣﺮﻣﺖ ﺳﻮد‪ ،‬در ﺳﺎل ھﺸﺖ ھﺠﺮی ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬اوﻟﯿﻦ آﯾﮥ ﺳﻮره ﺑﻘﺮه در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻧﺎزل ﺷﺪ‪:‬‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ ۡ ُ ُ َ ّ َ ٰ ْ َ َ ُ ُ َ َّ َ َ َ ُ ُ َّ‬
‫وم ٱ�ِي َ� َتخ َّب ُط ُه ٱلش ۡي َ�ٰ ُن م َِن‬ ‫﴿ٱ�ِين يأ�لون ٱلرِ�وا � �قومون إِ� كما �ق‬
‫َ‬ ‫ۡ َ ّ َ ٰ َ َ َّ ُ ۡ َ ُ ٓ ْ َّ َ ۡ َ ۡ ُ ۡ ُ ّ َ ٰ ْ َ َ َ َّ َّ ُ ۡ َ ۡ َ َ َ َّ َ ّ َ ٰ ْ َ‬
‫ٱلر� ۗوا وأحل ٱ� ٱ�يع وحرم ٱلرِ� ۚوا �من‬ ‫س �ل ِك بِ��هم قالوا إِ�ما ٱ�يع مِثل ِ‬ ‫ٱلم ِ ۚ‬
‫َ ٓ َ ُ َ ۡ َ ‪ََ َ َ ُ َ َ ٰ َ َ َ ّ َّ ّ ٞ‬‬
‫جاءهۥ موعِظة مِن ر� ِهِۦ فٱنت� فلهۥ ما سلف﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۷۵ :‬‬
‫»آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺳﻮد ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ از ﻗﺒﺮھﺎﯾﺸﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺷﯿﻄﺎن او را دﯾﻮاﻧﻪ ﮐﺮده‬
‫ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ ﺳﻮداﮔﺮی ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻮد اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺳﻮداﮔﺮی را ﺣﻼل ﮐﺮده و ﺳﻮد را ﺣﺮام ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ھﺮﮐﺲ ﭘﻨﺪی از ﺟﺎﻧﺐ اﻟﻠﻪ‬
‫ﻧﺰد او آﻣﺪ و او از اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﺎﺟﺎﯾﺰ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎزآﻣﺪ ﭘﺲ ﺑﺮای اوﺳﺖ آﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﻣﺮدم اﯾﻦ ﺳﺆال ﻧﯿﺰ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ ﮐﻪ ﺳﻮد ﻧﯿﺰ ﻧﻮﻋﯽ ﺗﺠﺎرت اﺳﺖ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺗﺠﺎرت ﺟﺎﯾﺰ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻮد ﭼﺮا ﺣﺮام ﺑﺎﺷﺪ؟ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺆال در ﺟﻠﺪھﺎی ﺑﻌﺪی ﺑﯿﺎن ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻨﺠﺎ‬
‫ﻓﻘﻂ از ﺗﺎرﯾﺦ ﺣﺮﻣﺖ ﺳﻮد و رﺑﺎ ﺑﺤﺚ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ھﺮﺣﺎل‪ ،‬در اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﯿﺰ ﺣﺮﻣﺖ ﻗﻄﻌﯽ رﺑﺎ‬
‫ً‬
‫ﺻﺎدر ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﺑﻌﺪ از ﺳﺎل ھﺸﺘﻢ ھﺠﺮی اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪:‬‬
‫َ َ‬
‫ِ� ‪٢٧٨‬‬ ‫ٱلر َ� ٰٓوا ْ إن ُك ُ‬
‫نتم ُّم ۡؤ ِمن َ‬ ‫ّ‬ ‫�مَ‬
‫ِن‬ ‫َ‬ ‫ٱ� َو َذ ُروا ْ َما بَ‬
‫ام ُنوا ْ ٱ َّ� ُقوا ْ َّ َ‬
‫ِين َء َ‬ ‫�� ُّ� َها َّٱ� َ‬ ‫﴿ ٰٓ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ُُۡ ۡ ََ ُ ۡ ُ ُ َ‬ ‫ۡ‬
‫ُ‬
‫وس أ ۡم َ�ٰل ِ� ۡم‬ ‫و�ِۖۦ �ن تبتم فل�م ر ُء‬
‫َّ‬
‫ب ّم َِن ٱ�ِ َو َر ُس ِ‬ ‫فَإن َّل ۡم َ� ۡف َعلُوا ْ فَأ َذنُوا ْ ِ�َ ۡ‬
‫ر‬
‫ٖ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ‬
‫� �ظل ُِمون َو� �ظل ُمون ‪] ﴾٢٧٩‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۷۸-۲۷۹ :‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﺎح ﮐﺘﺎب اﻟﺒﯿﻮع‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب ﺑﯿﻊ اﻟﻘﻼدة ﻓﯿﮫﺎ ﺧﺮز‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٤٤‬‬

‫»ای ﻣﺆﻣﻨﺎن! از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ و ﺳﻮد را رھﺎ ﮐﻨﯿﺪ اﮔﺮ اﯾﻤﺎن دارﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺳﻮد را رھﺎ‬
‫ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺮای ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﻟﻠﻪ و رﺳﻮل او آﻣﺎده ﺷﻮﯾﺪ و اﮔﺮ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﭘﺲ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ‬
‫اﺻﻞ ﻣﺎل ﺷﻤﺎ ﺣﻼل اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﺮ دﯾﮕﺮان ﻇﻠﻢ ﮐﻨﯿﺪ و ﻧﻪ ﻣﻮرد ﻇﻠﻢ دﯾﮕﺮان واﻗﻊ ﺷﻮﯾﺪ«‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺗﻤﺎم ﺻﺤﺎﺑﻪ را در ﻣﺴﺠﺪ ﮔﺮد آورد و اﯾﻦ ﺣﮑﻢ را‬
‫اﻋﻼم ﻧﻤﻮد) ‪ .(١‬در ﺳﺎل ﻧﮫﻢ ھﺠﺮی ﭘﯿﻤﺎن ﺻﻠﺤﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ اھﻞ ﻧﺠﺮان ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از‬
‫ﻣﻮاد آن اﯾﻦ ﺑﻮد‪ :‬رﺑﺎ ﻧﮕﯿﺮﻧﺪ) ‪ (٢‬در ذی اﻟﺤﺠﻪ ﺳﺎل دھﻢ ھﺠﺮی در ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع‪ ،‬ﻗﺒﻞ از‬
‫ﻧﺰول اﯾﻦ آﯾﻪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻣﻌﺎﻣﻼت رﺑﻮی ﮐﻪ در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ھﻤﮕﯽ را‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺑﺎﻃﻞ اﻋﻼم ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺣﮑﻢ ﺣﺮﻣﺖ رﺑﺎ آﺧﺮﯾﻦ‬
‫ﺣﻠﻘﻪ از زﻧﺠﯿﺮۀ اﺣﮑﺎم اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫****‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺑﯿﻊ اﻟﺨﻤﺮ‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻮداود ﺑﺎب أﺧﺬ اﻟﺠﺰﯾﺔ‪.‬‬
 ‫َ‬ ‫ٱ� ِ أَ ۡف َو ٗ‬
‫َّ‬ ‫َ َ ٓ َ َ ۡ ُ َّ َ ۡ َ ۡ ُ َ َ َ ۡ َ َّ َ َ ۡ ُ ُ َ‬
‫اجا‪ ٢‬ف َس ّب ِ ۡح‬ ‫ِين‬
‫ِ‬ ‫د‬ ‫�‬‫ِ‬ ‫ون‬ ‫﴿إِذا جاء ن� ٱ� ِ وٱلفتح‪ ١‬ور�يت ٱ�اس يدخل‬
‫َ‬ ‫َۡ َّ َ َ ۡ ۡ‬
‫ٱس َتغفِ ۡرهُۚ إِنَّ ُهۥ � َن تَ َّوابَۢ�‪] ﴾٣‬اﻟﻨﺼﺮ‪[۳-۱ :‬‬‫ِ�م ِد ر�ِك و‬

‫ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع‬
‫ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻟﺖ آنﺣﻀﺮت ج‬
‫)ذی اﻟﺤﺠﻪ ﺳﺎل دھﻢ ھﺠﺮی ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻓﻮرﯾﻪ ‪ ۶۲۳‬ﻣﯿﻼدی(‬
 ‫ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻟﺖ‬
‫ً‬
‫ﻇﺎھﺮا ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﺘﺢ و ﻧﺼﺮت اﻟﮫﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺻﯿﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﺗﺴﺒﯿﺢ و اﺳﺘﻐﻔﺎر ﺑﺎ ﻓﺘﺢ ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬روی ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ س ﺗﻔﺴﯿﺮ‬
‫اﯾﻦ آﯾﻪ را از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ .‬آنھﺎ ﺟﻮابھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﯿﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‬
‫ﺑﻪﺳﻮی ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ او ﻓﺮدی ﮐﻢ ﺳﻦ و ﻧﻮﺟﻮان ﺑﻮد و در ﺟﻮاب ﺗﺄﻧﯽ‬
‫ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﺸﺠﯿﻊ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺰدﯾﮑﯽ وﻓﺎت آنﺣﻀﺮت ج‬
‫را ﺑﻪ اﯾﺸﺎن اﻋﻼم ﻣﯽﮐﻨﺪ) ‪ .(١‬زﯾﺮا اﺳﺘﻐﻔﺎر ھﻢ ﻣﺨﺼﻮص ﻣﺮگ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﻧﺎزلﺷﺪن‬
‫اﯾﻦ ﺳﻮره‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ وﻓﺎتﺷﺎن ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ) ‪.(٢‬‬
‫از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ ﺿﺮورت داﺷﺖ ﮐﻪ اﺻﻮل اﺳﺎﺳﯽ اﺧﻼق اﺳﻼﻣﯽ و آﯾﯿﻦ ﺷﺮﯾﻌﺖ در ﯾﮏ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺮای ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن اﻋﻼم ﮔﺮدد‪ .‬آنﺣﻀﺮت از زﻣﺎن ھﺠﺮت ﺗﺎ ﺣﺎﻻ ﺣﺞ ﻧﮑﺮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ) ‪ .(٣‬ﺗﺎ ﻣﺪﺗﯽ ﻗﺮﯾﺶ ﺳﺪ راه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺻﻠﺢ ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﺞ در آﺧﺮ اﻧﺠﺎم ﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﻪ ھﺮﺣﺎل‪ ،‬در ﻣﺎه ذی اﻟﻘﻌﺪه اﻋﻼم‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره إذا ﺟﺎء‪.‬‬

‫‪ -٢‬واﺣﺪی‪ ،‬در اﺳﺒﺎب اﻟﻨﺰول ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﻮره دو ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از وﻓﺎت رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﺑﻦ ﻗﯿﻢ‪ ،‬در زاداﻟﻤﻌﺎد ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﺎل دھﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬در روزھﺎی اﯾﺎم ﺗﺸﺮﯾﻖ ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪ )اﯾﻦ رواﯾﺖ در اﺻﻞ از ﺑﯿﮫﻘﯽ اﺳﺖ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ و زرﻗﺎﻧﯽ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﻨﺪش ﺿﻌﯿﻒ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا رواﯾﺖ واﺣﺪی ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﯿﻮﻃﯽ در اﺳﺒﺎب ﻧﺰول ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻣﺼﻨﻒ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ھﻤﯿﻦ‬
‫رواﯾﺖ را ﺑﯿﺎن ﮐﺮده ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﻮره ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ ﻣﺘﺼﻞ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺼﺮﯾﺤﺎت اﺋﻤﻪ و‬
‫اﺷﺎرۀ ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬ﻃﺮز ﺑﯿﺎن‪ ،‬ﮔﻮﯾﺎی اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﻮره ﺑﻌﺪ از ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺣﺪود دو‬
‫ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع‪ ،‬رواﯾﺎﺗﯽ ﮐﻪ در آنھﺎ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﯾﻦ ﺳﻮره ﭼﻨﺪ روز ﻗﺒﻞ از وﻓﺎت‪ ،‬ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪه ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ رواﯾﺖ و دراﯾﺖ ھﺮدو ﺿﻌﯿﻒ اﻧﺪ‪) .‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻧﺪوی(‬
‫‪ -٣‬در ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﺣﻀﺮت ﭘﯿﺶ از ھﺠﺮت دو ﺑﺎر ﺣﺞ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﻌﻀﯽ از‬
‫اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﺸﺎن ﯾﮏ ﺑﺎر ﺣﺞ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﻨﻈﻮر از اﯾﻦ ﺑﻌﺪ از ھﺠﺮت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﻣﺬی ﺑﺎب »ﻛﻢ ﺣﺞ اﻟﻨﺒﻲ ج« و اﺑﻮداود ﺑﺎب »وﻗﺖ اﻹﺣﺮام«‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٤٨‬‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ادای ﺣﺞ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﻣﮑﺮﻣﻪ ﺳﻔﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ) ‪ .(١‬اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﻧﺎﮔﮫﺎن‬
‫ﭘﺨﺶ ﺷﺪ و ﺗﻤﺎم اﻋﺮاب ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﯿﻞ اﻓﺘﺨﺎر ھﻢ رﮐﺎﺑﯽ آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ درآﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫در روز ‪ ۲۶‬ذی اﻟﻘﻌﺪه‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻏﺴﻞ ﮐﺮده ﻟﺒﺎس ﭘﻮﺷﯿﺪﻧﺪ) ‪ .(٢‬و ﭘﺲ از ﻧﻤﺎز ﻇﮫﺮ از‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ازواج ﻣﻄﮫﺮات دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ھﻤﺮاه ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ذو‬
‫اﻟﺤﻠﯿﻔﻪ ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺷﺶ ﻣﺎﯾﻞ از ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻗﺮار دارد و ﻣﯿﻘﺎت اھﻞ ﻣﺪﯾﻨﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺐ در آن‬
‫ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ روز ﺑﻌﺪ دوﺑﺎره ﻏﺴﻞ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮد ﺑﺪن ﻣﺒﺎرک‬
‫آنﺣﻀﺮت را ﻋﻄﺮ زد) ‪ .(٣‬ﺳﭙﺲ دو رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﺮ ﻧﺎﻗﮥ )ﺷﺘﺮ( ﺧﻮد »ﻗﺼﻮا« ﺳﻮار‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﺻﺪای ﺑﻠﻨﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﴍﻳ ﹶﻚ‬ ‫ﻳﻚ ﹶﻟ ﹶﻚ ﹶﻟ ﱠﺒ ﹾﻴ ﹶﻚ‪ ،‬إﹺ ﱠن ا ﹶ‬
‫ﳊ ﹾﻤﺪﹶ ﹶواﻟﻨﱢ ﹾﻌ ﹶﻤ ﹶﺔ ﹶﻟ ﹶﻚ ﹶواﳌﹸ ﹾﻠ ﹶﻚ‪ ،‬ﻻﹶ ﹶ ﹺ‬ ‫ﴍ ﹶ‬‫» ﹶﻟ ﱠﺒ ﹾﻴ ﹶﻚ اﻟ ﱠﻠ ﹸﻬ ﱠﻢ ﹶﻟ ﱠﺒ ﹾﻴ ﹶﻚ‪ ،‬ﹶﻟ ﱠﺒ ﹾﻴ ﹶﻚ ﻻﹶ ﹶ ﹺ‬

‫ﹶﻟ ﹶﻚ«‪» .‬ﺑﺎر اﻟﮫﺎ! ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮت ﺣﺎﺿﺮ ھﺴﺘﯿﻢ ﺑﺎر اﻟﮫﺎ! ﺑﺮاﯾﺖ ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﺣﺎﺿﺮ‬
‫ھﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﺧﻮﺑﯽھﺎ و ﻧﻌﻤﺖھﺎ ﻣﺎل ﺗﻮ اﻧﺪ و در ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺗﻮ اﺣﺪی ﺑﺎ ﺗﻮ ﺷﺮﯾﮏ ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﺟﺎﺑﺮ ﮐﻪ راوی اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ اﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﮕﺎھﻢ را ﺑﺎﻻ ﺑﺮدم و ﺑﻪ اﻃﺮاف ﻧﮕﺎه‬
‫ﮐﺮدم ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﮕﺎھﻢ ﻣﯽرﺳﯿﺪ ﺗﻤﺎم آن ﻣﺤﯿﻂ ﻣﻤﻠﻮ از ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺑﻮد) ‪ .(٤‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ‬
‫آنﺣﻀﺮت ج ﻟﺒﯿﮏ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬از ھﺮ ﻃﺮف ﺻﺪای وﻟﻮﻟﻪاﻧﮕﯿﺰ ﻟﺒﯿﮏﮔﻮﯾﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮش‬
‫ﻣﯽرﺳﯿﺪ و ﺗﻤﺎم دﺷﺖ و ﮐﻮه از ﺻﺪای ﻟﺒﯿﮏ ﺑﻪ ﺗﮑﺎن درآﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬در ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ‪ ،‬در‬
‫ﺟﺎھﺎﯾﯽ ﮐﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻧﻤﺎز ﮔﺰارده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﺒﺮک ﻣﺴﺎﺟﺪی در آﻧﺠﺎ ﺑﻨﺎ‬
‫ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت در آن ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ »ﺳﺮف« رﺳﯿﺪﻧﺪ‬

‫‪ -١‬در اﺑﻮداود و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬داﺳﺘﺎن ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه‪ .‬داﺳﺘﺎن از اﯾﻦ ﻗﺮار‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ از ﺣﻀﺮت ﺟﺎﺑﺮ وﻗﺘﯽ او ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ ﺑﻮد‪ ،‬داﺳﺘﺎن ﺣﺞ آن ﺣﻀﺮت را ﭘﺮﺳﯿﺪ‪،‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﺟﺎﺑﺮ ﺑﺎ اﺣﺘﺮام و ﻣﺤﺒﺖ ﺑﻪ آ ل رﺳﻮل دﮐﻤﻪھﺎی ﮔﺮﯾﺒﺎن اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ را ﺑﺎز ﮐﺮد و دﺳﺖ ﻣﺤﺒﺖ‬
‫را ﺑﺮ ﺳﯿﻨﻪاش ﮔﺬاﺷﺖ و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﻋﻤﻮ ﺟﺎن! ﺑﭙﺮس آﻧﭽﻪ ﻣﯽﭘﺮﺳﯽ؟ ﺳﭙﺲ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ‬
‫واﻗﻌﻪ ﺣﺞ ﻧﺒﻮی را ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪ .‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺣﺮﮐﺖ آن ﺣﻀﺮت از ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻧﯿﺰ در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و ﺻﺤﯿﺢ‬
‫ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ ،‬اﻧﺲ‪ ،‬و ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ رواﯾﺖ ﺷﺪه و اﻣﺎم ﻧﺴﺎﺋﯽ در ﮐﺘﺎب اﻟﻤﻨﺎﺳﮏ ﺑﺎب‬
‫ﺧﺎﺻﯽ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﺑﺎب اﻟﻮﻗﺖ اﻟﺬي ﺧﺮج ﻓﻴﻪ اﻟﻨﺒﻲ ج« ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ذﮐﺮ ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع ‪.۱۲۴ /‬‬
‫‪ -٤‬ﺣﺪود ﯾﮑﺼﺪ ھﺰار ﻧﻔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن در اﯾﻦ ﺣﺞ ﺷﺮﯾﮏ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٤٩‬‬ ‫ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻟﺖ آن ﺣﻀﺮت ج‬

‫ﻏﺴﻞ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬روز ﺑﻌﺪ ﮐﻪ روز ﯾﮑﺸﻨﺒﻪ‪ ،‬ﭼﮫﺎرم ذی اﻟﺤﺠﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻣﺪادان وارد ﻣﮑﻪ‬
‫ﻣﻌﻈﻤﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﻔﺮ از ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺗﺎ ﻣﮑﻪ ﻣﺪت ﻧﻪ روز ﺑﻪ ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ‪ .‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن و‬
‫ﮐﻮدﮐﺎن ﺧﺎﻧﺪان ﺑﻨﯽ ھﺎﺷﻢ وﻗﺘﯽ ﺧﺒﺮ ورود آنﺣﻀﺮت را ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ از ﺷﺎدی و ﺳﺮور از‬
‫ﺧﺎﻧﻪھﺎ ﺑﯿﺮون آﻣﺪﻧﺪ و ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت از ﻓﺮط ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽھﺎ را ﺑﺮ ﺷﺘﺮ‬
‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻮد و ﺑﻌﻀﯽھﺎ را ﺟﻠﻮ ﺧﻮد ﺳﻮار ﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻧﮕﺎه آنﺣﻀﺮت ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻪ ﮐﻌﺒﻪ اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺎر اﻟﮫﺎ! ﺑﺮ ﻋﺰت و ﺷﺮف اﯾﻦ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﺑﯿﻔﺰا‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺧﺎﻧﻪ ﮐﻌﺒﻪ را ﻃﻮاف ﮐﺮدﻧﺪ از ﻃﻮاف ﻓﺎرغ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻣﻘﺎم اﺑﺮاھﯿﻢ رﻓﺘﻨﺪ‬
‫و دو رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و اﯾﻦ آﯾﻪ را ﺗﻼوت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ّٗ‬ ‫َّ ُ ْ‬
‫﴿ َوٱ�ِذوا مِن َّم َق ِ‬
‫ام إِبۡ َ� ٰ ِ�ۧ َم ُم َص�﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۱۲۵ :‬‬
‫ﺑﻪ ﺻﻔﺎ رﻓﺘﻨﺪ و در آﻧﺠﺎ اﯾﻦ آﯾﻪ را ﺗﻼوت ﮐﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫َ ٓ َّ‬ ‫َّ َّ َ ۡ َ‬
‫ٱلصفا َوٱل َم ۡر َوة مِن ش َعا� ِ ِر ٱ�ِۖ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۱۵۸ :‬‬ ‫﴿۞إِن‬
‫در آﻧﺠﺎ رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ اﯾﺴﺘﺎده ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫َ َ َ َّ َّ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َ ُ َ ُ ْ ُ ْ ُ َ َ ُ ْ َ ْ ُ ُ ْ َ ُ ُ َ ُ َ َ َ ُ ِّ‬
‫ﻞﻛ َ ْ‬
‫ﻲﺷ ٍء‬ ‫ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ‪ ،‬ﻪﻟ الﻤﻠﻚ وﻪﻟ اﺤﻟﻤﺪ‪ِ � ،‬ي و� ِﻤﻴﺖ وﻫﻮ ﻰﻠﻋ‬ ‫»ﻻ إِﻪﻟ ِإﻻ ا�‪ ،‬وﺣﺪه ﻻ ِ‬
‫َ ٌ َ َ َ َّ َّ ُ َ ْ َ ُ َ ْ َ َ َ ْ َ ُ َ َ َ َ َ ْ َ ُ َ َ َ َ ْ ْ َ َ ْ‬
‫َ‬
‫اب َوﺣ َﺪ ُه«‪.‬‬‫ﻗ ِﺪﻳﺮ‪ ،‬ﻻ ِإﻪﻟ إِﻻ ا� وﺣﺪه أ�ﺰ وﻋﺪه‪ ،‬وﻧﺮﺼ �ﺒﺪه‪ ،‬وﻫﺰم اﻷﺣﺰ‬
‫از ﺻﻔﺎ ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪه ﺑﻪ ﻣﺮوه رﻓﺘﻨﺪ و در آﻧﺠﺎ ﻧﯿﺰ ھﻤﯿﻦ دﻋﺎ و ﺗﮫﻠﯿﻞ را ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اﻋﺮاب‬
‫در اﯾﺎم ﺣﺞ‪ ،‬ﻋﻤﺮه را ﻧﺎﺟﺎﯾﺰ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮه را ﺑﻪﺟﺎی آوردﻧﺪ‪ .‬از ﻃﻮاف و‬
‫ﺳﻌﯽ ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه ﻓﺎرغ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﻮر ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ھﻤﺮاه ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ‬
‫ﺗﺎ ﻋﻤﺮه را ﺗﻤﺎم ﮐﻨﻨﺪ و از اﺣﺮام ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻋﺮف دوران‬
‫ﺟﺎھﻠﯿﺖ اﯾﻦ دﺳﺘﻮر را اﺟﺮا ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺷﺘﺮ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ‬
‫ً‬
‫ھﻤﺮاه ﻧﺒﻮد ﻣﻦ ﻧﯿﺰ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﺮدم‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ س ﻗﺒﻼ ﺑﻪ ﯾﻤﻦ اﻋﺰام ﺷﺪه ﺑﻮد‪،‬‬
‫در ھﻤﺎن ﻣﻮﻗﻊ ﺑﺎ ﮐﺎروان ﺣﺠﺎج ﯾﻤﻦ وارد ﻣﮑﻪ ﻣﮑﺮﻣﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﮐﻪ ﺑﺎ وی ﺟﺎﻧﻮر ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ‬
‫ھﻤﺮاه ﺑﻮد از اﺣﺮام ﺧﺎرج ﻧﺸﺪ‪ ،‬روز ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ھﺸﺘﻢ ذی اﻟﺤﺠﻪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﺗﻤﺎم‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﻨﯽ ﻧﺰول ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻧﮫﻢ ذی اﻟﺤﺠﻪ روز ﺟﻤﻌﻪ ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ را‬
‫ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و از ﻣﻨﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮﯾﺶ رﺳﻢ ﺑﺮ اﯾﻦ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ھﺮﮔﺎه از ﻣﮑﻪ ﺑﺮای ﺣﺞ‬
‫ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺟﺎی ﻋﺮﻓﺎت در ﻣﺰدﻟﻔﻪ ﮐﻪ در ﺣﺪود ﺣﺮم ﺑﻮد ﻧﺰول ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آنھﺎ‬

‫‪ -١‬ﻧﺴﺎﺋﯽ ﺑﺎب اﺳﺘﻘﺒﺎل اﻟﺤﺞ‪.‬‬

 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٥٠‬‬
‫ﻣﯽﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻗﺮﯾﺶ در ﺧﺎرج از ﺣﺮم ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ را ﺑﻪﺟﺎی آورﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺘﯿﺎزی ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎ دﯾﮕﺮان دارﻧﺪ از دﺳﺖ ﻣﯽدھﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﺳﻼم ﮐﻪ ﻣﺠﺮی ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ‪ ،‬اﺟﺎزه ﭼﻨﯿﻦ‬
‫اﻣﺘﯿﺎزی را ﻧﻤﯽداد‪ ،‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ دﺳﺘﻮر داد‪:‬‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ َ ُ ْ ۡ َ ۡ ُ َ َ َ‬
‫﴿�م أ�ِيضوا مِن حيث أفاض ٱ�اس﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۱۹۹ :‬‬
‫آن ﺣﻀﺮت ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻋﻤﻮم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﺮﻓﺎت آﻣﺪﻧﺪ و اﻋﻼم ﮐﺮدﻧﺪ) ‪:(١‬‬
‫ْ‬ ‫ْ ْ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ َ َّ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ‬
‫� ْﻢ َﻰﻠﻋ إِ ْر ٍث ِﻣﻦ إِر ِث أ�ِﻴ�ﻢ إِﺑﺮا ِﻫﻴﻢ«‪» .‬ﺑﺮ ﻣﮑﺎنھﺎی‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫»ﻗِﻔﻮا َﻰﻠﻋ َمﺸﺎ ِﻋ ِﺮ�ﻢ‪ ،‬ﻓﺈِﻧ‬
‫ﻣﻘﺪس ﺧﻮد ﺑﺎﯾﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺷﻤﺎ وارث ﺟﺪ ﺧﻮد اﺑﺮاھﯿﻢ ھﺴﺘﯿﺪ«‪.‬‬
‫‪ ‬اﺳﺖ‪ .‬اﯾﺸﺎن اﯾﻦ ﻣﺤﻞ را ﺑﺮای اﯾﻦ‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ ﻗﯿﺎم در ﻋﺮﻓﻪ‪ ،‬ﯾﺎدﮔﺎر ﺣﻀﺮت اﺑﺮاھﯿﻢ‬
‫ھﺪف ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻄﺒﮥ ﻋﺮﻓﺎت‬
‫»ﻧﻤﺮه«‪ ،‬ﻣﺤﻠﯽ در ﻋﺮﻓﺎت اﺳﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت در ﺧﯿﻤﻪای در آﻧﺠﺎ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻇﮫﺮ ﺑﺮ ﻧﺎﻗﺔ )ﺷﺘﺮ( ﺧﻮد »ﻗﺼﻮاء« ﺳﻮار ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﯿﺪان آﻣﺪﻧﺪ و در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺳﻮار ﺑﺮ ﻧﺎﻗﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪای اﯾﺮاد ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اوﻟﯿﻦ روزی ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷﮑﻮه و ﻋﻈﻤﺖ‬
‫ﻣﺮاﺳﻢ ﺑﯿﺠﺎی دوران ﺟﺎھﻠﯿﺖ ﻣﺤﻮ و ﻧﺎﺑﻮد‬
‫ِ‬ ‫اﺳﻼم ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺗﻤﺎم‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ٌ‬ ‫ﺖ ﻗَ َﺪ َ َّ‬ ‫ْ َْ ْ‬
‫اﺠﻟَﺎﻫﻠﻴَّﺔ َﺤﺗْ َ‬ ‫َ َ ُ ُّ‬
‫ﻞﻛ َ ْ‬
‫� َم ْﻮ ُﺿﻮع«) ‪» .(٢‬ﺗﻤﺎم اﻣﻮر و ﻣﺮاﺳﻢ ﺟﺎھﻠﯿﺖ‬ ‫ِِ ِ‬ ‫ﻲﺷ ٍء ِﻣﻦ أم ِﺮ‬ ‫»أﻻ‬
‫در زﯾﺮ ﭘﺎھﺎی ﻣﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و اﺑﻮداود ﺑﺎب اﻟﻮﻗﻮف ﺑﻌﺮﻓﺔ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ و اﺑﻮداود‪ .‬اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ و ﺟﻤﻠﻪھﺎی ﺑﻌﺪی ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬ھﻤﻪ ﻓﺮازھﺎﯾﯽ از ﺧﻄﺒﮥ آن ﺣﻀﺮت ج‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﯾﮏ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻪ ﻃﻮر ﯾﮑﺠﺎ ﺟﻤﻊ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺧﺬ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﺻﺤﯿﺢ‬
‫ﺑﺨﺎری و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ »ﺣﺠﺔ اﻟﻨﺒﯽ« و ﻏﯿﺮه‪ ،‬اﯾﻦ ﺧﻄﺒﻪ از ﺣﻀﺮت اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪ ،‬اﺑﻮاﻣﺎﻣﻪ‬
‫ﺑﺎھﻠﯽ‪ ،‬ﺟﺎﺑﺮ‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﭼﻨﺪ ﺻﺤﺎﺑﻪ دﯾﮕﺮ ﻧﻘﻞ ﮔﺮدﯾﺪه‪ .‬در اﯾﻦ رواﯾﺎت ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬
‫ﻣﺸﺘﺮکاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬إن أﻣﻮاﻟﮑﻢ ﺣﺮام ﻋﻠﯿﮑﻢ ﮐﺤﺮﻣﺔ‪ ..‬إﻟﺦ و ﺑﻌﻀﯽ ﺟﺪا از ھﻢ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﮐﺘﺐ ﺳﯿﺮه‬
‫و ﻣﻐﺎزی ﻣﻮارد دﯾﮕﺮ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻞ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﯾﮏ ﺧﻄﺒﺔ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ھﺮ ﺷﺨﺺ آن‬
‫ﻣﻘﺪاری ﮐﻪ ﺣﻔﻆ داﺷﺖ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬از ﻣﺄﺧﺬ ﻣﺨﺘﻠﻒ آن‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖھﺎﯾﯽ ﮔﺮد آورده‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از اﻟﻔﺎظ ﺿﻤﻨﯽ ﺧﻄﺒﻪ را ﻣﺆﻟﻒ ﺗﺮک ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬در رواﯾﺎت اﺧﺘﻼف دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ‬
‫وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﺟﺎﺑﺮ در رواﯾﺖ ﺧﻮد و در ﯾﮏ رواﯾﺖ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮاد ﺧﻄﺒﻪ روز ﻧﮫﻢ ذی‬
 ‫‪١٥١‬‬ ‫ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻟﺖ آن ﺣﻀﺮت ج‬

‫در راهرﺳﺎﻧﺪن ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺑﻪ ﻗﻠﮥ ﮐﻤﺎل ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻣﺎﻧﻊ‪ ،‬ﻓﺮق ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻮد ﮐﻪ اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ‪،‬‬
‫ﻣﺬاھﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﮐﺸﻮرھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﺻﻮرتھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﻨﯿﺎن ﻧﮫﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻼﻃﯿﻦ‪ ،‬ﺳﺎﯾﻪ ﯾﺰدان ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺣﺪی ﺟﺮأت ﻧﺪاﺷﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﺎن ﭼﻮن و‬
‫ﭼﺮا ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ رھﺒﺮان و ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن ﻣﺬھﺒﯽ ھﻢ در ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻣﺬھﺒﯽ ﻣﺬاﮐﺮه و ﮔﻔﺘﮕﻮ‬
‫اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻃﺒﻘﺎت ﺑﺎﻻی ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮد را از ﻃﺒﻘﺎت ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﮫﺘﺮ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ً‬
‫ﻏﻼم و آﻗﺎ در ﯾﮏ ﺳﻄﺢ ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ﺟﺎﻣﻌﮥ آن روز ﮐﺎﻣﻼ ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ ﺑﻮد‪ .‬در اﯾﻦ روز ﺗﻤﺎم اﯾﻦ‬
‫ﻃﺒﻘﺎت‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﻣﺘﯿﺎزات و ﺗﻤﺎم ﻣﺮزﺑﻨﺪیھﺎ ﻧﺎﮔﮫﺎن از ﻣﯿﺎن رﻓﺖ و ﻧﺎﺑﻮدی آنھﺎ از زﺑﺎن‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ اﺳﻼم ج اﻋﻼم ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺸﻮر ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫»أﻳﻬﺎ اﻨﻟﺎس! أﻻ إن ر��ﻢ واﺣﺪ و�ن أﺑﺎ�ﻢ واﺣﺪ‪ .‬أﻻ ﻻ ﻓﻀﻞ ﻟﻌﺮ� ﻰﻠﻋ ﻋﺠ�‬
‫وﻻ ﻟﻌﺠ� ﻰﻠﻋ ﻋﺮ� وﻻ ﻷﻤﺣﺮ ﻰﻠﻋ أﺳﻮد وﻻ ﻷﺳﻮد ﻰﻠﻋ أﻤﺣﺮ إﻻ ﺑﺎﺘﻟﻘﻮى«‪] .‬ﻣﺴﻨﺪ‬
‫اﺣﻤﺪ[ »إن ﻞﻛ مﺴﻠﻢ أﺧﻮ اﻟـﻤﺴﻠﻢ و�ن اﻟـﻤﺴﻠﻤ� إﺧﻮة«‪] .‬ﻣﺴﺘﺪرك ﺣﺎﮐﻢ ‪ ۹۳ / ۱‬و‬
‫ﻃﺒﺮي و اﺑﻦ إﺳﺤﺎق[ – »أرﻗﺎء�ﻢ أرﻗﺎء�ﻢ أﻃﻌﻤﻮﻫﻢ مﺎ ﺗﺄ�ﻠﻮن وأ�ﺴﻮﻫﻢ مﺎ‬
‫ﺗﻠبﺴﻮن« – ]اﺑﻦ ﺳﻌﺪ[‪.‬‬
‫»ای ﻣﺮدم! ھﻤﺎﻧﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ ﯾﮑﯽ اﺳﺖ و ھﻤﺎﻧﺎ ﭘﺪر ﺷﻤﺎ ﯾﮑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ھﯿﭻ ﻓﺮد‬
‫ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺮ ﻋﺠﻤﯽ و ﯾﺎ ﻋﺠﻤﯽ ﺑﺮ ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬ﺳﺮخﭘﻮﺳﺖ ﺑﺮ ﺳﯿﺎهﭘﻮﺳﺖ و ﺳﯿﺎهﭘﻮﺳﺖ ﺑﺮ‬
‫ﺳﺮخﭘﻮﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﺑﺮﺗﺮی ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﮕﺮ از ﺟﮫﺖ ﺗﻘﻮا‪ .‬ھﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن دﯾﮕﺮ‬

‫اﻟﺤﺠﻪ‪ ،‬و در رواﯾﺖ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ و اﺑﻦ ﻋﺒﺎس و دﯾﮕﺮ رواﯾﺎت روز ﻋﯿﺪ دھﻢ ذی اﻟﺤﺠﻪ ﺑﯿﺎن ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﻌﻀﯽ رواﯾﺎت اﯾﺎم ﺗﺸﺮﯾﻖ ذﮐﺮ ﺷﺪه‪ ،‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق اﯾﻦ ﺧﻄﺒﻪ را ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﻠﺴﻞ ﻧﻘﻞ ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬در اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬی و ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻗﺴﻤﺖ از ﺧﻄﺒﮥ ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ و اﯾﻦ‬
‫ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻧﺸﺪه ﮐﻪ در ﭼﻪ روزی اﯾﺮاد ﺷﺪه‪ .‬ﺑﻪ ھﺮﺣﺎل‪ ،‬از ﺑﺮرﺳﯽ رواﯾﺖ ﺻﺤﺎح ﺳﺘﻪ و ﻣﺴﺎﻧﯿﺪ و‬
‫ﮔﺮدآوری آنھﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ آن ﺣﻀﺮت در ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع ﺳﻪ ﺧﻄﺒﻪ در ﺳﻪ ﺑﺎر اﯾﺮاد ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﮫﻢ ذی اﻟﺤﺠﻪ‪ ،‬دھﻢ ذی اﻟﺤﺠﻪ و ﺳﻮم در اﯾﺎم ﺗﺸﺮﯾﻖ ﯾﺎزدھﻢ و ﯾﺎ دوازدھﻢ ذی اﻟﺤﺠﻪ‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫ً‬
‫ﺧﻄﺒﻪھﺎ اﺻﻮﻻ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺸﺘﺮک ھﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻌﻀﯽ ﺑﺎھﻢ ﻓﺮق دارﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ھﻢ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫آنﻃﻮری ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺤﺪﺛﯿﻦ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن ﻣﺠﻤﻊ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺰرگ ﺑﻮد و ﭘﯿﺎﻣﯽ ﮐﻪ آن‬
‫ﺣﻀﺮت ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻪ اﻣﺖ اﺑﻼغ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﮫﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﺬا ﻗﺴﻤﺖھﺎﯾﯽ از ﺧﻄﺒﻪ ﺧﻮد را ﺗﮑﺮار‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» .‬ﺳﯿﺪ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻧﺪوی«‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٥٢‬‬
‫اﺳﺖ و ھﻤﮥ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺮادرﻧﺪ‪ .‬ﻏﻼﻣﺎن ﺷﻤﺎ ﻏﻼﻣﺎن ﺷﻤﺎ اﻧﺪ ھﺮﭼﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﺨﻮرﯾﺪ ﺑﻪ آنھﺎ ﺑﺨﻮراﻧﯿﺪ و ھﺮﭼﻪ ﺧﻮد ﺑﭙﻮﺷﯿﺪ ﺑﻪ آنھﺎ ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﯿﺪ«‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻓﺮدی از ﯾﮏ ﺧﺎﻧﺪان در ﻣﯿﺎن ﻋﺮبھﺎ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮن وی‬
‫ﯾﮏ وﻇﯿﻔﻪ و ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺑﺮای آن ﺧﺎﻧﺪان ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮری ﮐﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﮔﺬﺷﺖ ﺳﺎﻟﯿﺎن ﻣﺘﻤﺎدی‬
‫در ذھﻦھﺎ و ﺧﺎﻃﺮهھﺎ وﺟﻮد داﺷﺖ و آن ﺗﮑﻠﯿﻒ را ﺑﺮ دوش ﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫روی ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ھﻤﻮراه ﺟﻨﮓ و ﺧﻮﻧﺮﯾﺰی وﺟﻮد داﺷﺖ و ھﯿﭻﮔﺎه ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‬
‫از آن ﺧﺎﻟﯽ ﻧﺒﻮد‪ .‬در اﯾﻦ روز ﺑﻮد ﮐﻪ رﺳﻢ دﯾﺮﯾﻨﮥ ﻋﺮبھﺎ و اوﻟﯿﻦ و ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﺪاﻧﯽ آنھﺎ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ اﻋﻼم ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﺮای اﯾﻦ ھﺪف ﻣﻨﺎدی ﻧﺒﻮت‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ‬
‫از ﺧﺎﻧﺪان ﺧﻮد ﺷﺮوع ﮐﺮده اﻋﻼم ﻣﯽدارد‪:‬‬
‫ﺎر ِث«‬
‫َْ‬
‫اﺤﻟ‬ ‫اﺑﻦ‬
‫َ َ َُ ُْ َ ََ‬
‫ﺔ‬ ‫ﻴﻌ‬ ‫�‬‫ر‬ ‫ﻦ‬ ‫ا�‬ ‫م‬‫د‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻧ‬ ‫ﺎؤ‬ ‫ﻣ‬‫د‬ ‫ﻦ‬‫ﻣ‬ ‫ﻮﻋ ٌﺔ ‪َ ،‬وأَ َّو ُل َدمٍ أَ َﺿ ُ‬
‫ﻊ‬
‫َ َ ُ ْ‬
‫اﺠﻟَﺎﻫﻠﻴَّﺔ َم ْﻮ ُﺿ َ‬ ‫»و ِدﻣﺎء‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫) ‪(١‬‬
‫)ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬اﺑﻮداود ﺑﻪ رواﯾﺖ ﺟﺎﺑﺮ( ‪» .‬ﻣﻦ ﺑﻄﻼنﮔﺮﻓﺘﻦ اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮن ﻓﺮزﻧﺪ رﺑﯿﻌﻪ‬
‫ﺑﻦ ﺣﺎرث از ﺧﺎﻧﺪان ﺧﻮد را اﻋﻼم ﻣﯽدارم«‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﻋﺮبھﺎ ﮔﺮﻓﺘﺎر دام ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻧﺰوﻟﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮری ﮐﻪ ﻓﻘﺮا و ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان‬
‫ھﻤﻮاره ﻏﻼم ﺣﻠﻘﻪ ﺑﻪ ﮔﻮش ﻃﻠﺒﮑﺎران ﺧﻮد ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﻣﺮوز اﯾﻦ دام‬
‫ﮔﺴﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و داﻋﯽ ﺣﻖ‪ ،‬در ﻣﯿﺎن ﻋﺮبھﺎ ﻧﺨﺴﺖ ﮐﺎر را از ﺧﺎﻧﺪان ﺧﻮد آﻏﺎز ﮐﺮده‬
‫اﻋﻼم ﻣﯽدارد‪:‬‬
‫ْ‬
‫ْ َ ْ ُ َّ‬ ‫ً َ ُ َ َ َ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ ْ َّ َ ْ ُ‬
‫ﺐ«‪) .‬ﺻﺤﯿﺢ‬ ‫ﺎس ﺑ ِﻦ �ﺒ ِﺪ الﻤﻄ ِﻠ ِ‬ ‫» َو ِر�ﺎ اﺠﻟَﺎ ِﻫ ِﻠﻴ ِﺔ مﻮﺿﻮع‪َ ،‬وأ َّول ِر�ﺎ أﺿﻊ ِر�ﺎﻧﺎ ِر�ﺎ �ﺒ ِ‬
‫ﻣﺴﻠﻢ و اﺑﻮداود(‪» .‬ﺗﻤﺎم ﻧﺰولھﺎی دوران ﺟﺎھﻠﯿﺖ ﺑﺎﻃﻞ اﻋﻼم ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻧﺨﺴﺖ‬
‫ﻧﺰولھﺎی ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ‪ ،‬از ﺧﺎﻧﺪان ﺧﻮد را ﺑﺎﻃﻞ اﻋﻼم ﻣﯽﮐﻨﻢ«) ‪.(٢‬‬

‫‪ -١‬رﺑﯿﻌﻪ از ﺧﺎﻧﺪان ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻮد و ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮن وی‪ ،‬ﯾﮏ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺧﺎﻧﺪاﻧﯽ ﺑﻮد‪ ،‬رﺑﯿﻌﻪ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮی آن ﺣﻀﺮت ج ﺑﻮد و در ﺑﻌﻀﯽ از رواﯾﺎت ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد وی ﺑﻪ ﻗﺘﻞ‬
‫رﺳﯿﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ اﯾﻦ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬رﺑﯿﻌﻪ ﺗﺎ دوران ﺧﻼﻓﺖ ﻓﺎروﻗﯽ زﻧﺪه ﺑﻮد و در ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺖ و‬
‫ﺳﻪ ھﺠﺮی وﻓﺎت ﮐﺮد‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺑﯿﻌﻪ ﻓﺮزﻧﺪی ﺑﻪ ﻧﺎم اﯾﺎس داﺷﺖ ﮐﻪ در ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﻨﻮﺳﻌﺪ‬
‫ﺑﺰرگ ﺷﺪه و ﻗﺒﯿﻠﻪ ھﺬﯾﻞ او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪه ﺑﻮ‪ .‬ر‪.‬ک اﺑﻮداود و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺑﺎب ﺣﺠﺔ اﻟﻨﺒﯽ و‬
‫زرﻗﺎﻧﯽ ‪.۲۰۱/۸‬‬
‫‪ -٢‬ﻋﺒﺎس ﻋﻤﻮی آن ﺣﻀﺮت ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم ﻣﻌﺎﻣﻼت رﺑﻮی اﻧﺠﺎم ﻣﯽداد و ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺮدم ﺑﻪ وی‬
‫ﻧﺰول ﺑﺪھﮑﺎر ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٥٣‬‬ ‫ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻟﺖ آن ﺣﻀﺮت ج‬

‫ﺗﺎ آن زﻣﺎن زﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺘﺎع و ﮐﺎﻻﯾﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ در ﻗﻤﺎر ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺑﺮد و‬
‫ﺑﺎﺧﺖ ﻗﺮار داده ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ اوﻟﯿﻦ روزی اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻗﺸﺮ ﻣﻈﻠﻮم ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺧﺎﺻﯽ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآورد‪:‬‬
‫ِّ‬ ‫ﺎ� ُﻘﻮا َ‬ ‫َ َّ‬
‫اﷲ ِﻲﻓ اﻟن َﺴﺎ ِء« )ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ و اﺑﻮداود() ‪.(١‬‬ ‫»ﻓ‬
‫ًّ‬ ‫ُ ْ َ ًّ َ َ َ َ ْ ُ‬ ‫َّ َ ُ َ‬
‫� ْﻢ َﺣﻘﺎ« )ﻃﺒﺮی‪ ،‬اﺑﻦ ھﺸﺎم و ﻏﯿﺮه(‬ ‫» ِإن ﻟ� ْﻢ َﻰﻠﻋ � ِ َﺴﺎﺋِ�ﻢ ﺣﻘﺎ‪ ،‬وﻬﻟﻦ ﻋﻠﻴ‬
‫»در ﺑﺎره زﻧﺎن از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﺮ زﻧﺎن ﺣﻖ دارﯾﺪ و آنھﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﻖ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺟﺎن و ﻣﺎل آدﻣﯽ ھﯿﭻ ارزش و اﺣﺘﺮاﻣﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ھﺮﮐﺲ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ راﺣﺘﯽ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﯾﮑﯽ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و ﯾﺎ اﻣﻮاﻟﺶ ﺗﺎراج ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻣﺮوز رﺣﻤﺖ ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن ﭘﯿﺎم‬
‫اﻣﻨﯿﺖ و ﺻﻠﺢ و آﺷﺘﯽ را ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن آﻋﻼم ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫َ ْ ُ ْ َ َ‬ ‫َّ َ َ ُ ْ َ َ ْ َ َ ُ ْ َ َ ْ ُ ْ َ َ ٌ َ ُ ْ َ َ ْ ُ ْ َ َ‬
‫» ِإن ِدﻣﺎء�ﻢ وأمﻮاﻟ�ﻢ ﻋﻠﻴ�ﻢ ﺣﺮام ﻛﺤﺮﻣ ِﺔ ﻳﻮ ِﻣ�ﻢ ﻫﺬا ِﻲﻓ ﺷﻬ ِﺮ�ﻢ ﻫﺬا ِﻲﻓ‬
‫َ َ ُ ْ َ َ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ َّ ُ‬
‫� ْﻢ«) ‪» .(٢‬ﺧﻮن و ﻣﺎل ﺷﻤﺎ ﺗﺎ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام‬ ‫��ﻢ ﻫﺬا‪ِ ،‬إﻰﻟ ﻳﻮمِ ﺗﻠﻘﻮن ر�‬ ‫ﺑ ِ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ اﯾﻦ روز در اﯾﻦ ﻣﺎه و در اﯾﻦ ﺷﮫﺮ ﺣﺮام اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻣﺬاھﺐ ﺑﺰرﮔﯽ ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم‪ ،‬در دﻧﯿﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﺳﺎس آنھﺎ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺒﻨﺎی اﺻﻮل و ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺪوﻧﮥ ﺻﺎﺣﺐ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻧﺒﻮد و آنھﺎ ھﺪاﯾﺖ اﻟﮫﯽ را ﻃﺒﻖ ھﻮا و‬
‫ھﻮسھﺎی ﺧﻮد ﺗﻐﯿﯿﺮ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﺗﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ھﺪاﯾﺎت اﻟﮫﯽ ﺑﺮای ﺑﻌﺪ از‬
‫وﻓﺎت ﺧﻮد ﺑﻮد‪ .‬آنھﺎ را ﺑﻪ اﻣﺖ ﺳﭙﺮد و ﺗﺎﮐﯿﺪ ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫ا�«‪) .‬ﺻﺤﺎح(‬ ‫َ َ َّ‬ ‫َْ َ ُْْ‬ ‫ُ ْ َ َ ْ َ ُّ َ ْ َ ُ‬ ‫َ ِّ َ ْ َ َ ْ ُ‬
‫»و ِ�� ﻗﺪ ﺗﺮ�ﺖ ِ�ﻴ�ﻢ ﻣﺎ ﻟﻦ ﺗ ِﻀﻠﻮا �ﻌﺪه إِ ِن ا�ﺘﺼﻤﺘﻢ ِﺑ ِﻪ‪ِ :‬ﻛﺘﺎب ِ‬
‫»ﻣﻦ در ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ ﭼﯿﺰی را ﮔﺬاﺷﺘﻪام ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ آن ﻣﺤﮑﻢ ﭼﻨﮓ زﻧﯿﺪ ھﺮﮔﺰ ﮔﻤﺮاه‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮﯾﺪ و آن ﮐﺘﺎب اﻟﻠﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﭼﻨﺪ اﺻﻮل و ﺿﻮاﺑﻂ ﺑﻪ ﺷﺮح ذﯾﻞ اﻋﻼم ﮐﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻞﻛ ِذي َﺣ ٍّﻖ َﺣ َّﻘ ُﻪ‪ ،‬ﻓَ َﻼ َوﺻﻴَّ َﺔ ل ِ َ‬ ‫َّ َّ َ َ َّ َ َ َّ َ ْ َ ْ َ ُ َّ‬
‫ار ٍث«؛‬
‫ِ‬ ‫ﻮ‬ ‫ِ‬ ‫‪ِ » -۱‬إن ا� ﻋﺰ وﺟﻞ ﻗﺪ أ�ﻄﻰ‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻖ ھﺮ وارث را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎﻻ دﯾﮕﺮ وﺻﯿﺖ ﺑﺮای وارث ﺟﺎﯾﺰ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫َ‬
‫َ َ َ ُ ُ ْ َ َّ‬ ‫ْ‬
‫َ َ‬ ‫ََ ْ‬
‫اش‪ ،‬ولِﻠﻌﺎ ِﻫ ِﺮ اﺤﻟَﺠ ُﺮ‪ ،‬و ِﺣﺴﺎ�ﻬﻢ ﻰﻠﻋ ِ‬
‫ا�«؛‬ ‫الﻮ ُﺪﻟ لِﻠ ِﻔ َﺮ ِ‬ ‫‪» -۲‬‬

‫‪ -١‬ﺳﭙﺲ وﻇﺎﯾﻒ زن و ﺷﻮھﺮ را ﺑﯿﺎن ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬اﺑﻮداود و ﻏﯿﺮه‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٥٤‬‬
‫»ﻓﺮزﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎل ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮ و ﺧﺎﻧﻪاش ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه و زاﻧﯽ ﺳﻨﮕﺴﺎر‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و ﺣﺴﺎب آنھﺎ ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ َ َ ْ َ ْ َ ُ َّ‬ ‫َ ْ َّ َ َ َ ْ َ َ ْ ْ‬
‫ا�ﺘَ َ� إ َﻰﻟ َ� ْ َ َ‬
‫ا�«؛‬
‫� مﻮ ِاﻴﻟ ِﻪ �ﻌﻠﻴ ِﻪ ﻟﻌﻨﺔ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪» -۳‬ﻣﻦ ادﻰﻋ ِإﻰﻟ � ِ‬
‫� أ ِ�ﻴ ِﻪ أو‬
‫»ھﺮ ﻓﺮزﻧﺪی ﮐﻪ ﺧﻮدش را ﺑﻪﺳﻮی ﻏﯿﺮ ﭘﺪرش ﻧﺴﺒﺖ دھﺪ و ھﺮ ﻏﻼﻣﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺧﻮدش را ﺳﻮی ﻏﯿﺮ آﻗﺎﯾﺶ ﻧﺴﺒﺖ دھﺪ‪ ،‬ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ وی ﺑﺎد«‪.‬‬
‫َ ْ َّ ْ‬ ‫َ َ َ َ ُّ ْ َ َ َ َّ ُ ْ‬
‫ﺎل َز ْو ِﺟ َﻬﺎ ﺷيﺌًﺎ إِﻻ ِﺑ ِﺈذﻧِ ِﻪ«؛‬ ‫ْ َ‬
‫�ﻞ ِﻻمﺮأ ٍة أن �ﻌ ِﻄ َﻲ ِﻣﻦ ﻣ ِ‬ ‫‪» -۴‬أﻻ ﻻ ِ‬
‫»ﺑﺮای زن ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ از ﻣﺎل ﺷﻮھﺮش ﺑﺪون اﺟﺎزه ﭼﯿﺰی ﺑﺪھﺪ«‪.‬‬
‫َّ ْ ُ َ ْ ٌّ َ ْ َ َّ ُ ُ َ َّ ٌ َ ْ ْ َ ُ َ ْ ُ َ ٌ َ َّ ُ َ‬
‫ﻴﻢ ﺎﻏ ِر ٌم«؛‬‫ﺎر�ﺔ مﺆداة‪ ،‬وال ِﻤﻨﺤﺔ مﺮدودة ‪ ،‬والﺰ ِ�‬‫‪» -۵‬اﺪﻟ�ﻦ ﻣﻘ ِﻲﻀ واﻟﻌ ِ‬
‫»وام ﺑﺎﯾﺪ ادا ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﺎرﯾﺖ و ﻋﻄﯿﻪ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ آن ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﮐﻔﯿﻞ‪ ،‬ﺿﺎﻣﻦ‬
‫آﻧﭽﻪ ﺿﻤﺎﻧﺖ ﮐﺮده ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻊ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫َ َْ َ ُ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َْ‬
‫»أ�ﺘُ ْﻢ َم ْﺴﺌُﻮلﻮن َ� ِّ�‪َ � ،‬ﻤﺎ أ�ﺘُ ْﻢ ﻗﺎﺋِﻠﻮن؟« )ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ و اﺑﻮداود(‬
‫ﺷﻤﺎ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ درﺑﺎره ﻣﻦ ﭘﺮﺳﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﻪ ﺟﻮاﺑﯽ ﻣﯽدھﯿﺪ؟ ﺻﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻣﯽﮔﻮﺋﯿﻢ ﺷﻤﺎ ﭘﯿﺎم اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ را اﺑﻼغ ﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬وﻇﯿﻔﻪ ﺧﻮﯾﺶ را اﻧﺠﺎم‬
‫َّ‬
‫دادﯾﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت اﻧﮕﺸﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪﺳﻮی آﺳﻤﺎن ﺑﺎﻻ ﺑﺮد و ﺳﻪ ﺑﺎر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬الﻠ ُﻬ َّﻢ‬
‫ْ ْ‬
‫اﺷ َﻬﺪ« ﺑﺎر اﻟﮫﺎ! ﺗﻮ ﮔﻮاه ﺑﺎش‪ ،‬در ھﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪای ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮد اﻧﺠﺎم‬
‫وﻇﯿﻔﻪ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪:(١‬‬
‫ُ َ ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َۡۡ َ َ ۡ َ ۡ ُ َ ُ ۡ َ ُ ۡ ََۡ َ ۡ ُ َ َ ُ‬
‫يت ل� ُم‬ ‫ض‬‫ت عل ۡي� ۡم ن ِع َم ِ� َو َر ِ‬‫﴿ٱ�وم أ�ملت ل�م دِين�م و��مم‬
‫ۡ َ‬
‫ٱ� ۡس� ٰ َم د ِٗينا ۚ﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[۳ :‬‬
‫ِ‬
‫»اﻣﺮوز دﯾﻦ را ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﮐﺎﻣﻞ ﮐﺮدم و ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻧﻤﻮدم و دﯾﻦ‬
‫اﺳﻼم را ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪم«‪.‬‬
‫ﺟﺎی ﺷﮕﻔﺖ و ﺗﻌﺠﺐ زﯾﺎد اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻮد ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﺧﻮاﺟﻪ دو ﺟﮫﺎن در ﻣﺠﻤﻊ دهھﺎ‬
‫ھﺰار اﻧﺴﺎن اﯾﻦ ﻓﺮﻣﺎن رﺑﺎﻧﯽ را اﻋﻼم ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺑﮫﺎ و ارزش ﮐﺠﺎوهای ﮐﻪ ﺑﺮ آن ﻗﺮار‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‪ .‬اﺑﻮداود‪.‬‬

 ‫‪١٥٥‬‬ ‫ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻟﺖ آن ﺣﻀﺮت ج‬

‫داﺷﺖ ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ روﭘﯿﻪ ﻧﺒﻮد) ‪ .(١‬وﻗﺘﯽ از ﺧﻄﺒﻪ ﻓﺎرغ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻼل دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ اذان‬
‫ﮔﻮﯾﺪ آﻧﮕﺎه ﻧﻤﺎز ﻇﮫﺮ و ﻋﺼﺮ را ﯾﮑﺠﺎ ﺑﺎھﻢ ادا ﮐﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮ ﻧﺎﻗﻪ ﺳﻮار ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻒ‬
‫آﻣﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ اﯾﺴﺘﺎد و ﺗﺎ دﯾﺮ ﺑﻪ دﻋﺎ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ آﻓﺘﺎب ﻧﺰدﯾﮏ ﻏﺮوب‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬آﻣﺎده ﺣﺮﮐﺖ از آﻧﺠﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﯾﺪ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻮد ﺑﺮ ﺷﺘﺮ ﺳﻮار‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻣﮫﺎر ﺷﺘﺮ را ﺑﻪ ﻗﺪری ﮐﺸﯿﺪ ﮐﻪ ﮔﺮدن ﺷﺘﺮ ﺑﻪ ﮐﺠﺎوه ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ اﺛﺮ ھﺠﻮم ﻣﺴﻠﻤﺎنھﺎ اﺿﻄﺮاب ﺧﺎﺻﯽ ﭘﯿﺪا ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻣﺮدم را ﺑﺎ دﺳﺖ‬
‫راﺳﺖ‪ ،‬و در ﺑﺨﺎری ﻣﺮﻗﻮم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﺎزﯾﺎﻧﻪ اﺷﺎره ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ آھﺴﺘﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﯿﺪ و‬
‫ﺑﺎ زﺑﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»الﺴﻜﻴﻨﺔ ﻳﺎ أﻳﻬﺎ اﻨﻟﺎس! الﺴﻜﻴﻨﺔ ﻳﺎ أﻳﻬﺎ اﻨﻟﺎس«‪» .‬ای ﻣﺮدم! آھﺴﺘﻪ ﺑﺮوﯾﺪ‪ ،‬ای ﻣﺮدم!‬
‫آھﺴﺘﻪ ﺑﺮوﯾﺪ«‪.‬‬
‫در ﻣﯿﺎه راه‪ ،‬ﭘﯿﺎده ﺷﺪﻧﺪ و ﻃﮫﺎرت ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺎﻣﻪ اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! وﻗﺖ‬
‫ﻧﻤﺎز ﺗﻨﮓ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫آن ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﺟﻠﻮﺗﺮ ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ از اﻧﺪﮐﯽ راھﭙﯿﻤﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم‬
‫ﮐﺎروان ﺑﻪ ﻣﺰدﻟﻔﻪ رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﻧﻤﺎز ﻣﻐﺮب را ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﺮدم‬
‫ﻣﺮﮐﺐھﺎی ﺧﻮد را در ﺟﺎھﺎی ﺧﻮد ﺧﻮاﺑﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ھﻨﻮز وﺳﺎﯾﻞ و ﮐﺎﻻھﺎ را ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻧﯿﺎورده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎء ﺗﮑﺒﯿﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎء را ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و آنﺣﻀﺮت اﺳﺘﺮاﺣﺖ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ و ﺗﺎ ﺻﺒﺢ ﺧﻮاﺑﯿﺪﻧﺪ‪ .‬در آن ﺷﺐ ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻌﻤﻮل و ﻋﺎدت داﺋﻤﯽ‪ ،‬ﺑﺮای ﻧﻤﺎز ﺗﮫﺠﺪ‬
‫ﺑﯿﺪار ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﺪﺛﯿﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ھﻤﯿﻦ ﯾﮏ ﺷﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ﻧﻤﺎز ﺗﮫﺠﺪ‬
‫ﻧﺨﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺻﺒﺢ زود در اول وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﻓﺠﺮ را ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻗﺎﻣﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻗﺮﯾﺶ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ از ﻣﺰدﻟﻔﻪ ﮐﻮچ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ آﻓﺘﺎب ﻃﻠﻮع ﻣﯽﮐﺮد و ﺑﺮ ﮐﻮهھﺎ و ﺗﭙﻪھﺎی اﻃﺮاف‬
‫آﻓﺘﺎب ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺑﻮد‪ .‬در آن ﻣﻮﻗﻊ ﺑﺎ ﺻﺪای ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﮐﻮه ﺛﺒﯿﺮا! ﺑﺎ ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﯿﺪ‬
‫درﺧﺸﺎن ﺑﺎش« آنﺣﻀﺮت ج ﺑﺮای اﺑﻄﺎل اﯾﻦ رﺳﻢ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﻃﻠﻮع آﻓﺘﺎب از ﻣﺰدﻟﻔﻪ ﮐﻮچ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ روز دھﻢ ذی اﻟﺤﺠﻪ و روز دوﺷﻨﺒﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻓﻀﻞ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮی آنﺣﻀﺮت ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﯾﺸﺎن ﺑﺮ ﺷﺘﺮ ﺳﻮار ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫از ھﺮ ﺳﻮ ﺑﺮای ﭘﺮﺳﯿﺪن ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺣﺞ ﻧﺰد آنﺣﻀﺮت ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ و اﯾﺸﺎن ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽدادﻧﺪ و‬

‫‪ -١‬ﮐﺘﺎب اﻟﺸﻤﺎﺋﻞ ﻟﻠﺘﺮﻣﺬی و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬

 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٥٦‬‬
‫ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ را ﺑﻪ آنھﺎ ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻣﯽدادﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫از ﻃﺮﯾﻖ »وادی ﻣﺤﺴﺮ« ﺑﻪ ﺟﻤﺮه آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮐﻪ در آن ﻣﻮﻗﻊ ﺧﺮدﺳﺎل ﺑﻮد‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮای ﻣﻦ ﺳﻨﮕﺮﯾﺰهھﺎﯾﯽ ﺑﯿﺎر‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺳﻨﮕﺮﯾﺰه آورد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت رﻣﯽ ﮐﺮد و‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ِّ‬ ‫َ‬
‫اﺪﻟ َ َّ َ ْ َ َ َ ْ َ ُ ُ ْ ُ ُ ُّ‬ ‫ِّ‬ ‫َّ ُ ْ َ ْ ُ ُ َّ‬
‫ﻳﻦ« )اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ و ﻧﺴﺎﺋﯽ(‪» .‬از‬ ‫ﻳﻦ‪ ،‬ﻓ ِﺈ�ﻤﺎ أﻫﻠﻚ �ﺒﻠ�ﻢ اﻟﻐﻠﻮ ِﻲﻓ اﺪﻟ ِ‬ ‫» ِإﻳﺎ�ﻢ واﻟﻐﻠﻮ ِﻲﻓ ِ‬
‫اﻓﺮاط در دﯾﻦ دوری ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﻣﻠﺖھﺎی ﻗﺒﻞ از ﺷﻤﺎ ﺑﺮ اﺛﺮ ھﻤﯿﻦ اﻣﺮ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪﻧﺪ«‪.‬‬
‫در ھﻤﯿﻦ اﺛﻨﺎ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫َْ ُ ُ ََ َ ُ‬
‫� ْﻢ ‪ ،‬ﻓﺈِ� ﻻ أد ِري ﻟ َﻌ� ﻻ أ ُﺣ ُّﺞ َ� ْﻌ َﺪ َﺣ َّﺠ ِﻲﺘ َﻫ ِﺬهِ«‪) .‬ﻣﺴﻠﻢ و‬ ‫ﺎﺳﻜ‬
‫» ِﺘﻟﺄﺧﺬوا ﻣﻨ ِ‬
‫اﺑﻮداود(‪».‬ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ را ﺑﯿﺎﻣﻮزﯾﺪ ﻣﻦ ﻧﻤﯽداﻧﻢ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﺣﺞ‪ ،‬ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ‬
‫ادای دﯾﮕﺮ ﺣﺠﯽ ﻧﺸﻮم«‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه از آﻧﺠﺎ ﻓﺎرغ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ِﻣﻨﯽ ﺗﺸﺮﯾﻒ آوردﻧﺪ‪ .‬ﺣﺪود ﯾﮑﺼﺪ ھﺰار ﻧﻔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﮫﺎﺟﺮﯾﻦ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻗﺒﻠﻪ و اﻧﺼﺎر ﺳﻤﺖ ﭼﭗ و در وﺳﻂ ﻋﺎﻣﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺻﻒ ﮐﺸﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺳﻮار ﺑﺮ ﺷﺘﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﺑﻼل ﻣﮫﺎر‬
‫ﺷﺘﺮ را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺳﺎﻣﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺸﺖ ﭘﺎرﭼﻪای را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺎﯾﺒﺎن در‬
‫دﺳﺖ داﺷﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﻧﮕﺎه آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ ﺳﯿﻞ ﻋﻈﯿﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻧﺘﺎﯾﺞ زﺣﻤﺎت و‬
‫وﻇﺎﯾﻒ ﺑﯿﺴﺖ و ﺳﻪ ﺳﺎﻟﻪ ﻧﺒﻮت در ﻣﻌﺮض دﯾﺪﺷﺎن ﻣﺸﮫﻮد ﺑﻮد و از ﺑﺎﻻی ﺳﺮ اﯾﻦ‬
‫ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻋﻈﯿﻢ‪ ،‬اﻧﻮار ﭘﺬﯾﺮش و اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﺣﻖ ﻣﯽدرﺧﺸﯿﺪ‪ .‬در دﯾﻮان ﻗﻀﺎ ﺑﺮ ﮐﺎرﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻓﺮاﯾﺾ ﺗﺒﻠﯿﻎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﮫﺮ ﺧﺘﻢ رﺳﺎﻟﺖ ﺗﺜﺒﯿﺖ ﮔﺸﺖ و ﺟﮫﺎن ﺑﻌﺪ از ھﺰاران ﺳﺎل‬
‫از آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﮋده ﺗﮑﻤﯿﻞ دﯾﻦ ﻓﻄﺮت را از زﺑﺎن ﺗﮏ ﺗﮏ ﻣﻮﺟﻮدات ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﮔﻮش ﺧﻮد‬
‫ﻣﯽﺷﻨﯿﺪ و ﮐﺎﺋﻨﺎت ﻋﺎﻟﻢ ﺷﺎھﺪ ﺷﺮﯾﻌﺘﯽ ﻧﻮ‪ ،‬ﻧﻈﻤﯽ ﻧﻮﯾﻦ و ﻋﺼﺮی ﺟﺪﯾﺪ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬در ﺑﺤﺒﻮﺣﮥ‬
‫اﯾﻦ ﺗﺤﻮﻻت‪ ،‬ﻧﺎﮔﮫﺎن از زﺑﺎن ﺻﺎدق ﺧﺎﺗﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﻣﻨﺠﯽ ﺟﮫﺎن ﺑﺸﺮﯾﺖ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ج‬
‫َْ َ‬ ‫َّ َّ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َ َ َّ ُ َّ َ َ‬
‫ات َواﻷ ْرض« )ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺟﺎری ﺷﺪ‪ِ » :‬إن الﺰﻣﺎن ﻗ ِﺪ اﺳﺘﺪار ﻛﻬﻴئ ِﺘ ِﻪ ﻳﻮم ﺧﻠﻖ ا� الﺴﻤﻮ ِ‬
‫رواﯾﺖ اﺑﻮﺑﮑﺮه(‪» .‬اﻣﺮوز زﻣﺎن ﺑﺮ ﻧﻘﻄﮥ آﻏﺎزﯾﻦ ﺧﻠﻘﺖ ﺧﻮد رﺳﯿﺪ«‪.‬‬
‫راه و رﺳﻢ ﺣﺞ اﺑﺮاھﯿﻤﯽ ﺑﻪ اﻧﺤﺮاف ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻋﻠﺖ آن اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ در اﯾﻦ‬
‫ﻣﻮﺳﻢ ﺟﻨﮓ و ﺧﻮﻧﺮﯾﺰی ﺟﺎﯾﺰ ﻧﺒﻮد) ‪ .(١‬وﻟﯽ اﻧﮕﯿﺰهھﺎی ﺟﻨﮕﺠﻮﯾﺎﻧﻪ و ﺧﻮنآﺷﺎم ﻋﺮبھﺎ‬

‫‪ -١‬ﺳﻨﻦ اﺑﻮداود‪.‬‬
 ‫‪١٥٧‬‬ ‫ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻟﺖ آن ﺣﻀﺮت ج‬

‫ﺑﺎ ﻧﯿﺮﻧﮓ ﺟﻨﮕﯽ‪ ،‬ﮔﺎھﯽ آن را ﺟﻠﻮ و ﮔﺎھﯽ ﻋﻘﺐ ﻣﯽﮐﺸﯿﺪﻧﺪ و اﻣﺮوز ﻓﺮﺻﺘﯽ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ اﺟﺘﻤﺎع ﻋﻈﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺎهھﺎی ﺣﺮام ﺗﻌﯿﯿﻦ و اﻋﻼم ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ‬
‫ﺟﮫﺖ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫َ‬
‫َّ َ ُ ْ َ َ َ َ َ ْ ً ْ َ ْ َ َ ٌ ُ ُ ٌ َ َ َ ٌ ُ َ َ َ ٌ ُ َ‬
‫اﻟﻘ ْﻌ َﺪة َو ُذو اﺤﻟ َّﺠﺔ َو ُ‬
‫الﻤ َﺤ َّﺮ ُم‪،‬‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫»الﺴﻨﺔ ا�ﻨﺎ ﻋﺮﺸ ﺷﻬﺮا‪ِ ،‬ﻣﻨﻬﺎ أر�ﻌﺔ ﺣﺮم‪ ،‬ﺛﻼﺛﺔ ﻣﺘﻮ ِاﻴﻟﺎت‪ :‬ذو‬
‫َ َ‬ ‫ُ َ َ َّ َ ْ َ ُ َ َ‬
‫ﺎدى َوﺷ ْﻌﺒَﺎن«‪) .‬ﺑﻪ رواﯾﺖ اﺑﻮﺑﮑﺮه( ‪».‬ﺳﺎل دارای دوازده ﻣﺎه‬ ‫َورﺟﺐ ﺷﻬﺮ مﺮﻀ‪ِ ،‬‬
‫اﺬﻟي �� ﻤﺟ‬ ‫َ َ ُ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﮫﺎر ﻣﺎه از آن ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺧﺎﺻﯽ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻪ ﻣﺎه ﭘﯿﺎﭘﯽ ذی اﻟﻘﻌﺪه‪ ،‬ذی اﻟﺤﺠﻪ و‬
‫ﻣﺤﺮم و ﭼﮫﺎرم ﻣﺎه رﺟﺐ ﻣﻀﺮ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺟﻤﺎدی اﻟﺜﺎﻧﯽ و ﺷﻌﺒﺎن اﻗﻊ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻣﺤﻮر ﻋﺪل و اﻧﺼﺎف و ﯾﺎ ﺟﻮر و ﺳﺘﻢ در ﺟﮫﺎن ﺳﻪ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎن‪ ،‬ﻣﺎل‪ ،‬و آﺑﺮو‪،‬‬
‫رﺳﻮل اﮐﺮم ج در ﺧﻄﺒﮥ ﻗﺒﻠﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺗﯽ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر زدودن‬
‫زﻧﮓھﺎی دﯾﺮﯾﻨﻪ از دلھﺎی اﻋﺮاب‪ ،‬ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﺎﮐﯿﺪ ﻣﺠﺪد وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ روز‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻃﺮز ﺧﺎص و ﻋﺠﯿﺒﯽ ﺑﺮای اﻋﻼم ﻣﺠﺪد اﺧﺘﯿﺎر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺮدم‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯿﺪ اﻣﺮوز ﭼﻪ روزی اﺳﺖ؟ آنھﺎ ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﺑﮫﺘﺮ‬
‫ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻣﺪﺗﯽ ﻣﮑﺚ و ﺳﮑﻮت ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﻓﮑﺮ ﮐﺮدﻧﺪ ﺷﺎﯾﺪ ﻧﺎم ﺟﺪﯾﺪی‬
‫ﺑﺮای آن روز در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ اﻣﺮوز روز ﻋﯿﺪ ﻗﺮﺑﺎن ﻧﯿﺴﺖ؟ ﻣﺮدم‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آری‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯿﺪ اﯾﻦ ﭼﻪ ﻣﺎھﯽ اﺳﺖ؟ ﻣﺮدم ھﻤﭽﻮن ﺟﻮاب‬
‫ﻓﻮق ﺟﻮاب دادﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻣﺪﺗﯽ ﻣﮑﺚ و ﺳﮑﻮت ﮐﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ اﯾﻦ ﻣﺎه ذی‬
‫اﻟﺤﺠﻪ ﻧﯿﺴﺖ؟ آنھﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﯽﺷﮏ ھﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎز ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯿﺪ اﯾﻦ ﭼﻪ ﺷﮫﺮی‬
‫اﺳﺖ؟ آنھﺎ ﮐﻤﺎ ﻓﯽ اﻟﺴﺎﺑﻖ ﭘﺎﺳﺦ دادﻧﺪ و آنﺣﻀﺮت ﻧﯿﺰ ﻣﺪﺗﯽ ﺳﮑﻮت ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ اﯾﻦ ﺷﮫﺮ ﺑﻠﺪة اﻟﺤﺮام ﻧﯿﺴﺖ؟ آنھﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آری‪ ،‬ﺑﯽﺷﮏ ھﺴﺖ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬

‫‪ -١‬اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻣﺎهھﺎی ﺣﺞ از زﻣﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﻗﺪﯾﻢ ﻣﯿﺎن اﻋﺮاب وﺟﻮد داﺷﺖ و ﺗﻤﺎم ﻓﺮﻗﻪھﺎی ﻋﺮب ﭼﻪ‬
‫ﯾﮫﻮدی و ﭼﻪ ﻣﺴﯿﺤﯽ و ﯾﺎ ﭘﯿﺮو دﯾﮕﺮ آﯾﯿﻦ‪ ،‬ھﻤﮕﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺎهھﺎ اﺣﺘﺮام ﻣﯽﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﺟﻨﮓ و‬
‫ﺟﺪال را در آنھﺎ ﺣﺮام ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﯿﺎن اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ در اﺷﻌﺎر ﺟﺎھﻠﯿﺖ ﻋﺮب ﺑﻪ ﮐﺜﺮت ﻣﻮﺟﻮد‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﺎرﯾﺦ روﻣﯿﺎن ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه ﻋﺮبھﺎ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ۵۴۱‬ﻣﯿﻼدی‪ ،‬روﻣﯿﺎن ﻗﺼﺪ‬
‫ﻋﻤﻠﯿﺎت در ﺷﺎم و ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ را داﺷﺘﻨﺪ و ﺿﻤﻨﺎ از ﺣﻤﻠﻪ اﻋﺮاب ﺑﯿﻤﻨﺎک ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﻪ ﺳﺎﻻر روم ﮐﻪ از‬
‫ﻋﺮف و ﻣﺮام ﻋﺮبھﺎ آ ﮔﺎه ﺑﻮد اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬در اﯾﻦ اﯾﺎم ﺧﻄﺮ ﺣﻤﻠﻪ از ﺳﻮی اﻋﺮاب وﺟﻮد ﻧﺪارد‪،‬‬
‫زﯾﺮا ﮐﻪ دو ﻣﺎه ﺣﺞ در ﭘﯿﺶاﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺮبھﺎ در آن دو ﻣﺎه ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و در آن ﻣﺎهھﺎ ھﯿﭽﮕﻮﻧﻪ‬
‫اﺳﻠﺤﻪای ﺣﻤﻞ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪) .‬ﻧﺘﺎﯾﺞ اﻹﻓﮫﺎم‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد ﭘﺎﺷﺎ ﻓﻠﮑﯽ ص ‪(۳۵‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٥٨‬‬
‫ً‬
‫در دل و ﻣﻐﺰ ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎن اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﺎﻣﻼ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ آن روز و آن ﻣﺎه و آن ﺷﮫﺮ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ اﺣﺘﺮام و دارای ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺧﺎﺻﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و در آن روز‪ ،‬در آن ﻣﺎه و در آن ﺷﮫﺮ‪،‬‬
‫ﺟﻨﮓ و ﺧﻮﻧﺮﯾﺰی ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﻋﻼم ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫َ ْ ُ‬ ‫ُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ُ‬ ‫َْ َ ُ‬ ‫َ َّ َ َ ُ‬
‫ﺎء� ْﻢ‪َ ،‬وأم َﻮاﻟ� ْﻢ‪َ ،‬وأﻋ َﺮاﺿ� ْﻢ‪َ ،‬ﺣ َﺮا ٌم‪ ،‬ﻛ ُﺤ ْﺮ َﻣ ِﺔ ﻳَ ْﻮ ِﻣ� ْﻢ ﻫﺬا‪ِ ،‬ﻲﻓ ﺷﻬ ِﺮ� ْﻢ‬ ‫»ﻓﺈِن ِدﻣ‬
‫َ‬ ‫ََ ُ‬ ‫َ َ‬
‫� ْﻢ َﻫﺬا« )ﺑﻪ رواﯾﺖ اﺑﻮﺑﮑﺮه( ‪».‬ﺧﻮنھﺎی ﺷﻤﺎ‪ ،‬اﻣﻮال ﺷﻤﺎ و آﺑﺮوی ﺷﻤﺎ ﺑﺮ‬ ‫�‬
‫ﻫﺬا‪ِ ،‬ﻲﻓ ﺑ ِ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺮﻣﺖ اﯾﻦ روز در اﯾﻦ ﻣﺎه و در اﯾﻦ ﺷﮫﺮ«‪.‬‬
‫ﻇﻠﻢ و ﺑﯽﻋﺪاﻟﺘﯽ ﺑﻪ ﺣﺪی رﺳﯿﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ ﻓﺮدی از ﯾﮏ ﺧﺎﻧﺪان ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﺮﻣﯽ‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد آن ﺧﺎﻧﺪان ﻣﺠﺮم ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﻣﺠﺮم اﺻﻠﯽ ﻓﺮار‬
‫ﻣﯽﮐﺮد و ﯾﺎ ﻣﺘﻮاری ﻣﯽﺷﺪ در ﻋﻮض وی‪ ،‬ﻓﺮد دﯾﮕﺮی از آن ﺧﺎﻧﺪان در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﺟﺮم‬
‫ﻣﺠﺎزات ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺮم ﭘﺪر و ﭘﺪر ﺑﻪ ﺟﺮم ﻓﺮزﻧﺪ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن و‬
‫‪ٞ‬‬ ‫َ َ‬
‫ﻋﺮف ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ از ﻣﺪتھﺎ رواج داﺷﺖ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ ﺑﺎ اﻋﻼم‪َ ﴿ :‬و� ت ِز ُر َوازِ َرة وِ ۡز َر‬
‫ُ ۡ‬
‫ى﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪ .[۱۶۴ :‬ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺪاﻟﺖ را ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ آن ھﻤﻪ ﻇﻠﻢ و ﺑﯽﻋﺪاﻟﺘﯽ ﮐﺮد و رﯾﺸﻪ‬ ‫أخ َر ٰ ۚ‬
‫ﻇﻠﻢ را از ﺑﯿﺦ ﺑﺮﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ آﺧﺮﯾﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻧﻈﻢ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻧﻮﯾﻨﯽ را ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺰاری‬
‫ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ اﺻﻞ ھﻢ ﻻزم ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ اﻋﻼم ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ََ َ َ ْ َ ََ َ َ َ ُْ ٌ ََ‬ ‫َّ َ َ َ ْ‬ ‫»أَ َﻻ َﻻ َ�ْ� َ‬
‫اﺪﻟهِ«‪) .‬اﺑﻦ‬ ‫ﺎن ﻰﻠﻋ َو ِﺪﻟهِ َوﻻ مﻮلﻮد ﻰﻠﻋ َو ِ ِ‬
‫ٍ‬ ‫ﺟ‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫ﻻ‬ ‫ﻻ‬‫أ‬ ‫‪،‬‬‫ﻪ‬‫ِ‬ ‫ﺴ‬
‫ِ‬ ‫ﻔ‬ ‫�‬ ‫ﻰﻠﻋ‬ ‫ﻻ‬ ‫إ‬ ‫ﺎن‬
‫ٍ ِ‬ ‫ﺟ‬ ‫ِ‬
‫ﻣﺎﺟﻪ و ﺗﺮﻣﺬی(‪» .‬آری‪ ،‬ھﺮ ﻣﺠﺮﻣﯽ ﻣﺴﺌﻮل ﺟﺮم ﺧﻮدش اﺳﺖ‪ .‬آری‪ ،‬ﭘﺪر در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﺮم‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ و ﻓﺮزﻧﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﺮم ﭘﺪر ﻣﺴﺌﻮل ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻋﻠﻞ ﺑﺰرگ ﺑﯽﻧﻈﻤﯽ و ﻧﺎاﻣﻨﯽ در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ھﺮﮐﺲ ﺧﻮد‬
‫را ﺣﺎﮐﻢ و ﺳﺮدار و اﻃﺎﻋﺖ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮی از دﯾﮕﺮان را ﺑﺮای ﺧﻮد ﻧﻨﮓ و ﻋﺎر ﻣﯽداﻧﺴﺖ در‬
‫اﯾﻦ ﻣﻮرد اﻋﻼم ﮔﺮدﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺎﺳ َﻤ ُﻌﻮا ُﻪﻟ َوأﻃ ُ‬ ‫� ْﻢ ﺑ�ﺘَﺎب اﷲ ﻓَ ْ‬ ‫َ‬
‫ْ ُ ِّ َ َ َ ْ ُ ْ َ ْ ٌ ُ َ َّ ٌ ْ َ ُ َ ُ ُ ُ‬
‫ﻴﻌﻮا«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫»إِن أﻣﺮ ﻋﻠﻴ�ﻢ �ﺒﺪ �ﺪع أﺳﻮد‪� ،‬ﻘﻮد‬
‫)ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ(‪».‬اﮔﺮ ﻏﻼم ﺣﺒﺸﯽ اﻣﯿﺮ و ﺣﺎﮐﻢ ﺷﻤﺎ ﺷﺪ و ﺷﻤﺎ را ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺮآن‬
‫رھﺒﺮی ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬اﻃﺎﻋﺖ وی ﺑﺮ ﺷﻤﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﻧﻮر ﺗﺎﺑﻨﺎک اﺳﻼم ﻣﻨﻮر ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺧﺎﻧﻪ ﮐﻌﺒﻪ ﺑﺮای‬
‫ھﻤﯿﺸﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﻣﻠﺖ اﺑﺮاھﯿﻤﯽ ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬ﻗﺪرتھﺎی ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ و ﻏﻮلھﺎی ﮐﻔﺮ و ﺷﺮک ﻧﺎﺑﻮد‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ آنﺣﻀﺮت ج ﺑﺎ ﻗﺪرت ﺗﻤﺎم اﻋﻼم ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
 ‫‪١٥٩‬‬ ‫ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻟﺖ آن ﺣﻀﺮت ج‬
‫َ َ َّ َّ ْ َ َ َ ْ َ َ َ ْ ُ ْ َ َ َ َ ُ ْ َ َ َ َ ً َ َ ْ َ َ ُ ُ َ ُ َ َ ٌ‬
‫ﺎﻋﺔ ِ�ﻴْ َﻤﺎ‬ ‫�ﻦ ﺳﺘﻜﻮن ﻪﻟ ﻃ‬ ‫��ﻢ ﻫﺬا أﺑﺪا‪ ،‬وﻟ ِ‬ ‫»أﻻ ِإن الﺸﻴﻄﺎن ﻗﺪ أ�ِﺲ أن �ﻌﺒﺪ ِﻲﻓ ﺑ ِ‬
‫ْ َ َْ ُ‬
‫� ْﻢ ﻓﺴ�ض ﺑﻪ«‪) .‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ و ﺗﺮﻣﺬی(‪» .‬ای ﻣﺮدم! ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺮای‬ ‫ﺤﺗﻘﺮون ِﻣﻦ أ�ﻤﺎ ِﻟ‬
‫ھﻤﯿﺸﻪ از اﯾﻦ ﮐﻪ در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺷﻤﺎ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ واﻗﻊ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺄﯾﻮس و ﻧﺎاﻣﯿﺪ ﮔﺸﺘﻪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‬
‫در اﻣﻮر ﮐﻮﭼﮏ و ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ از وی اﻃﺎﻋﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ و او از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫در ﭘﺎﯾﺎن‪ ،‬اﻣﺖ را ﺑﻪﺳﻮی اوﻟﯿﻦ و ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ ﻓﺮﯾﻀﻪ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»اﻋﺒﺪوا ر��ﻢ ﻓﺼﻠﻮا ﻤﺧﺴ�ﻢ وﺻﻮمﻮا ﺷﻬﺮ�ﻢ وأﻃﻴﻌﻮا ذا أمﺮ�ﻢ ﺗﺪﺧﻠﻮا ﺟﻨﺔ‬
‫ر��ﻢ«) ‪» .(١‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد را ﺑﭙﺮﺳﺘﯿﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎزھﺎی ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ را ﺑﻪﺟﺎ آورﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎه رﻣﻀﺎن را‬
‫روزه ﮔﯿﺮﯾﺪ‪ .‬و از دﺳﺘﻮرات ﻣﻦ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ وارد ﺑﮫﺸﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﺷﻮﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﺖ؟« »آﯾﺎ ﻣﻦ ﭘﯿﺎم اﻟﮫﯽ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻊ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬أَ َﻻ َﻫ ْﻞ ﺑَﻠَّ ْﻐ ُ‬
‫اﺑﻼغ ﮐﺮدم؟« ھﻤﮕﯽ اﻇﮫﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪ :‬آری‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ْ ْ‬ ‫َّ‬
‫»الﻠ ُﻬ َّﻢ اﺷ َﻬﺪ« »ﺑﺎر اﻟﮫﺎ! ﺗﻮ ﺑﺮ اﯾﻦ ﮔﻮاه ﺑﺎش« ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫َْ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ ِّ‬
‫»ﻓﻠﻴُﺒَﻠ ِﻎ الﺸﺎ ِﻫ ُﺪ اﻟﻐﺎﺋِ َﺐ«‪» .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﺣﺎﺿﺮ ھﺴﺘﻨﺪ آﻧﭽﻪ را ﺷﻨﯿﺪهاﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫) ‪(٢‬‬
‫در ﭘﺎﯾﺎن ﺧﻄﺒﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﯽ ﮐﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ رﻓﺘﻨﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮای ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺟﺎی ﺧﺎﺻﯽ از ﻣﻨﯽ اﺧﺘﺼﺎص ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در‬
‫ﺗﻤﺎم ﺟﺎھﺎی ﻣﻨﯽ و ﻣﮑﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮑﺼﺪ ﺷﺘﺮ ﺑﺮای ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﺎ آنﺣﻀﺮت‬
‫ھﻤﺮاه ﺑﻮد ﺗﻌﺪادی را ﺧﻮدﺷﺎن و ﻣﺎﺑﻘﯽ را ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ذﺑﺢ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺗﺎ ﮔﻮﺷﺖ‬
‫و ﭘﻮﺳﺖ آنھﺎ ﺻﺪﻗﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﺟﺮت ﻗﺼﺎب از آن داده ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ داده‬
‫ﺷﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ از ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﻓﺎرغ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ را اﺣﻀﺎر ﮐﺮدﻧﺪ و او ﺳﺮ ﻣﺒﺎرک‬
‫اﯾﺸﺎن را ﺗﺮاﺷﯿﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت از ﻓﺮط ﻣﺤﺒﺖ ﻣﻘﺪاری از ﻣﻮھﺎی ﻣﺒﺎرک ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ اﻧﺼﺎری و ھﻤﺴﺮ وی ام ﺳﻠﯿﻢ دادﻧﺪ و ﻣﻘﺪاری ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در آﻧﺠﺎ ﻧﺸﺴﺘﻪ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ‪ ،۲۵۱ / ۵‬ﻣﺴﺘﺪرک ﺣﺎﮐﻢ ‪.۳۹۸ / ۱‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺧﻄﺒﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﻮد‪ .‬در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬
‫زﯾﺎدی آن ﺣﻀﺮت ﮔﻔﺘﻨﺪ – در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ از دﺟﺎل ﻧﯿﺰ ﺗﺬﮐﺮه‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ در ﺧﻄﺒﻪ ﮐﺪام روز )ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب اﻟﺨﻄﺒﺔ ﺑﻤﻨﯽ(‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٦٠‬‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺎﻗﯽﻣﺎﻧﺪه را اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد و ﺑﻪ ھﺮﯾﮏ از‬
‫آنھﺎ ﯾﮏ ﯾﺎ دو ﺗﺎر ﻣﻮ داد‪ .‬ﺑﻌﺪ از آن ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﻣﻌﻈﻤﻪ ﺗﺸﺮﯾﻒ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺧﺎﻧﻪ ﮐﻌﺒﻪ را ﻃﻮاف‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮ ﮐﻨﺎر ﭼﺎه زﻣﺰم آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻇﯿﻔﻪ آبدادن ﺣﺠﺎج از ﭼﺎه زﻣﺰم ﺑﺮ ﻋﮫﺪۀ ﺧﺎﻧﺪان ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﻓﺮاد‬
‫ﺧﺎﻧﺪان از ﭼﺎه آب ﻣﯽﮐﺸﯿﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»ای ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ! اﮔﺮ ﺑﯿﻢ آن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ ﮐﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺮدم ھﺠﻮم ﻣﯽآورﻧﺪ و‬
‫دﻟﻮ را از دﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺧﻮدم ﺑﺎ دﺳﺘﺎن ﺧﻮدم آب ﻣﯽﮐﺸﯿﺪم و ﻣﯽﻧﻮﺷﯿﺪم«‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺎس آب ﮐﺸﯿﺪ و ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت ﺗﻘﺪﯾﻢ ﮐﺮد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ اﯾﺴﺘﺎده‬
‫آب ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﯽ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﻧﻤﺎز ﻇﮫﺮ را در آﻧﺠﺎ ادا ﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫در ﺑﻘﯿﻪ اﯾﺎم ﺗﺸﺮﯾﻖ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺎ دوازدھﻢ ذی اﻟﺤﺠﻪ در ﻣﻨﯽ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ھﺮ روز ﺑﻌﺪ از‬
‫زوال آﻓﺘﺎب ﺑﺮای رﻣﯽ ﺟﻤﺮات ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ و رﻣﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﺑﻮداود )ﺑﺎب اﻟﺨﻄﺒﺔ‬
‫ﺑﻤﻨﯽ( ﺣﺪﯾﺜﯽ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ ،‬از آن ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت در روز دوازدھﻢ ذی‬
‫اﻟﺤﺠﻪ ﻧﯿﺰ‪ ،‬در ﻣﻨﯽ ﺧﻄﺒﻪای اﯾﺮاد ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ آن ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺨﺘﺼﺮ ھﻤﺎن ﻣﻄﺎﻟﺐ‬
‫ﺧﻄﺒﮥ ﻗﺒﻠﯽ اﺳﺖ‪ .‬روز ﺳﻪ ﺷﻨﺒﻪ ﺳﯿﺰدھﻢ ذی اﻟﺤﺠﻪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از زوال آﻓﺘﺎب از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ‬
‫»وادی ﻣﺤﺼﺐ« ﺗﺸﺮﯾﻒ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺷﺐ را در آﻧﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ) ‪ .(٢‬روز ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﻣﻌﻈﻤﻪ‬
‫رﻓﺘﻨﺪ و آﺧﺮﯾﻦ ﻃﻮاف ﺧﺎﻧﻪ ﮐﻌﺒﻪ را اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ و ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ را در آن ﺑﻪ ﺟﺎ آوردﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﮐﺎروانھﺎی ﺣﺠﺎج ﺑﻪ ﺳﻮی ﺷﮫﺮھﺎی ﺧﻮد ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ و آنﺣﻀﺮت ھﻤﺮاه ﺑﺎ‬
‫ُ‬
‫ﻣﮫﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر ﺑﻪﺳﻮی ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺴﯿﺮ راه ﻣﺤﻠﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺧﻢ« ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﻪ ﻣﺎﯾﻞ از »ﺟﺤﻔﻪ« ﻗﺮار دارد‪ ،‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ »ﻏﺪﯾﺮ ﺧﻢ« اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -١‬در ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ در ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﺣﻀﺮت ﻧﻤﺎز ﻇﮫﺮ را آن روز در ﻣﻨﯽ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ در رواﯾﺖ ﺣﻀﺮت ﺟﺎﺑﺮ ﮐﻪ داﺳﺘﺎن ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ در آن ﺑﯿﺎن ﺷﺪه‬
‫ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﺎز ﻇﮫﺮ را در ﻣﮑﻪ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬از ﯾﮏ رواﯾﺖ از ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﻧﯿﺰ ھﻤﯿﻦ ﻣﻌﻠﻮم‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬روی ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس ﻣﯿﺎن ﻣﺤﺪﺛﯿﻦ در ﺗﺮﺟﯿﺢ و وﺟﻮه ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﯿﺎن اﯾﻦ دو رواﯾﺖ‪ ،‬اﺧﺘﻼف‬
‫ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ اﺑﻦ ﺣﺰم رواﯾﺖ دوم را ﺗﺮﺟﯿﺢ داده و ﻋﻼﻣﻪ اﺑﻦ ﻗﯿﻢ در زاداﻟﻤﻌﺎد رواﯾﺖ‬
‫اول را ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺮﺟﯿﺢ داﻧﺴﺘﻪ ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﯽ و ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ دﻻﻟﯿﻞ ﻓﺮﯾﻘﯿﻦ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻈﺮ اﺑﻦ ﻗﯿﻢ را ﻗﺒﻮل‬
‫ﮐﺮدهاﯾﻢ‪) .‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻧﺪوی(‬
‫‪ -٢‬ﻧﺎم دﯾﮕﺮ وادی ﻣﺤﺼﺐ‪» ،‬اﺑﻄﺢ و ﺧﯿﻒ ﺑﻦ ﮐﻨﺎﻧﻪ« اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪١٦١‬‬ ‫ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻟﺖ آن ﺣﻀﺮت ج‬

‫»ﻏﺪﯾﺮ« ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻪ »ﺑﺮﮐﻪ« ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در آﻧﺠﺎ آنﺣﻀﺮت ﺗﻤﺎم ﺻﺤﺎﺑﻪ را‬
‫ﺟﻤﻊ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺧﻄﺒﻪای اﯾﺮاد ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫َ‬
‫َ َ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫َ َّ َ ْ ُ َ ُّ َ َّ ُ َ َّ َ َ َ َ َ ٌ ُ ُ ْ َ َ َ ُ ُ َ ِّ َ‬
‫َ‬
‫ﺎر ٌك‬
‫ِ‬ ‫ﺗ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻧ‬ ‫أ‬‫و‬‫‪،‬‬ ‫ﻴﺐ‬ ‫ﺟ‬
‫ﻮﺷﻚ أن ﻳﺄ ِﻲﺗ رﺳﻮل ر� ﻓ ِ‬
‫ﺄ‬ ‫»أﻣﺎ �ﻌﺪ! ��ﻬﺎ اﻨﻟﺎس! ﻓ ِﺈ�ﻤﺎ أﻧﺎ �ﺮﺸ ﻳ ِ‬
‫ُ‬ ‫ﺨ ُﺬوا ﺑ�ﺘَﺎب اﷲ‪َ ،‬و ْ‬
‫اﺳﺘَ ْﻤ ِﺴﻜﻮا ِﺑ ِﻪ‪،‬‬
‫ْ ُ َ َ ُّ ُ َ ُ‬
‫ﻓ‬ ‫ﻮر‬ ‫اﻨﻟ‬‫و‬ ‫ى‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻬ‬ ‫ال‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻴ‬‫�‬ ‫ﷲ‬ ‫ا‬ ‫ﻴ� ْﻢ َ� َﻘﻠَ ْ�‪ :‬أَ َّول ُ ُﻬ َﻤﺎ ﻛﺘَ ُ‬
‫ﺎب‬
‫ُ‬
‫ِ�‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ُ‬ ‫ِّ‬ ‫ُ‬ ‫ُْ ْ‬ ‫َ‬
‫اﷲ ِﻲﻓ أﻫ ِﻞ ﺑَي ِﻲﺘ«‪» .‬ﺑﻌﺪ از ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎی ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﺸﺮ‬ ‫� ُﻢ َ‬ ‫َوأﻫﻞ ﺑَي ِﻲﺘ أذﻛﺮ‬
‫ھﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﭘﯿﮏ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮا رﺳﺪ و ﻣﻦ ﺑﻪ آن ﻟﺒﯿﮏ ﮔﻮﯾﻢ‪ ،‬ﻣﻦ در ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ دو‬
‫ﭼﯿﺰ ﮔﺮانﺑﮫﺎ ﻣﯽﮔﺰارم‪ ،‬ﯾﮑﯽ ﮐﺘﺎب ﺧﺪا ﮐﻪ در آن ھﺪاﯾﺖ و روﺷﻨﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ آن را‬
‫ﻣﺤﮑﻢ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ ،‬و دﯾﮕﺮی اھﻞ ﺑﯿﺖ ﻣﻦ‪ .‬درﺑﺎره اھﻞ ﺑﯿﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﺧﺪا را واﺳﻄﻪ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽدھﻢ‪ ،‬ﺟﻤﻠﻪ آﺧﺮ را ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﮑﺮار ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ رواﯾﺖ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ )ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ( اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺴﺎﺋﯽ‪ ،‬ﻣﺴﻨﺪ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺮﻣﺬی‪ ،‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﻃﺒﺮی‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ و ﻏﯿﺮه ﺟﻤﻼت دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ در آنھﺎ‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﻣﻘﺎم ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﻤﺎم اﯾﻦ رواﯾﺎت ﯾﮏ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪﻃﻮر‬
‫ﻣﺸﺘﺮک وﺟﻮد دارد و آن اﯾﻦ ﮐﻪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ﺖ َم ْﻮ َﻻ ُه َ� َﻌ ٌّ َ ْ َ ُ‬ ‫» َﻣ ْﻦ ُﻛﻨْ ُ‬
‫ال َﻣ ْﻦ َواﻻ ُه َو َﺎﻋ ِد َﻣ ْﻦ َﺎﻋ َد ُاه«‪» .‬ﻣﻦ دوﺳﺖ‬ ‫ُ َّ َ‬
‫� مﻮﻻه‪ ،‬الﻠﻬﻢ و ِ‬ ‫ِ‬
‫ھﺮﮐﺲ ھﺴﺘﻢ ﻋﻠﯽ ﻧﯿﺰ دوﺳﺖ اوﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ھﺮﮐﺲ ﺑﺎ او ﻣﺤﺒﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮ ﺑﺎ وی ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﺤﺒﺖ ﮐﻦ و ھﺮﮐﺲ ﺑﺎ وی دﺷﻤﻨﯽ ﮐﻨﺪ ﺗﻮ ﺑﺎ وی دﺷﻤﻨﯽ ﮐﻦ«‪.‬‬
‫در اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﻪﻃﻮر ﺻﺮﯾﺢ ﻋﻠﺖ و اﻧﮕﯿﺰه اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﯿﺎن ﻧﺸﺪه‪ ،‬در ﺑﺨﺎری ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ در ھﻤﺎن زﻣﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ س ﺑﻪ ﯾﻤﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه ﺑﻮد و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ‬
‫در ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﺞ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻤﻮد‪ ،‬در ﯾﻤﻦ ﺑﺎ ﻧﻈﺮ و ﺗﺪﺑﯿﺮ ﺧﻮﯾﺶ اﻣﺮی را ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از ﯾﺎران وی آن را ﻧﭙﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ و ﯾﮑﯽ از آنھﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺷﮑﺎﯾﺖ‬
‫ﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻋﻠﯽ ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ ﺣﻖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ اﺳﺖ) ‪.(١‬‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮای رﻓﻊ ﺷﮑﻮک و اوھﺎم اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ اﻓﺮاد اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ذواﻟﺤﻠﯿﻔﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺪﯾﻨﻪ رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺐ را در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺒﺢ‪،‬‬
‫ھﻨﮕﺎم ﻃﻠﻮع آﻓﺘﺎب ﮐﻮﮐﺒﮥ ﻧﺒﻮی وارد ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﻨﻮره ﺷﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﻧﮕﺎه آنﺣﻀﺮت ﺑﺮ ﻣﺪﯾﻨﻪ‬
‫اﻓﺘﺎد‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﺒﺎرکﺷﺎن ﺟﺎری ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪.‬‬‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﺑﻌﺚ ﻋﻠﯽ إﻟﯽ اﻟﯿﻤﻦ واﻟﺘﺮﻣﺬی ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٦٢‬‬
‫ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َ ُ َ ُ ْ ُ ْ ُ َ َ ُ ْ َ ْ ُ َ ُ َ َ َ ُ ِّ‬
‫ﻞﻛ َ ْ‬ ‫ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َّ‬
‫ﻲﺷ ٍء‬ ‫ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ‪ ،‬ﻪﻟ الﻤﻠﻚ وﻪﻟ اﺤﻟﻤﺪ‪ ،‬وﻫﻮ ﻰﻠﻋ‬ ‫ِ‬ ‫ﻻ‬ ‫‪،‬‬‫ه‬ ‫ﺪ‬‫ﺣ‬ ‫و‬ ‫اﷲ‬ ‫ﻻ‬ ‫»اﷲ أ�ﺮﺒ‪ ،‬ﻻ إِﻪﻟ إِ‬
‫َ‬ ‫ُ َ َُْ َ َ َ َ َ‬
‫ﺮﺼ �ﺒْﺪ ُه‪َ ،‬وﻫ َﺰ َم‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺎﺟ ُﺪون ل ِ َﺮ ِّ�ﻨﺎ َﺣﺎ ِﻣ ُﺪون‪َ ،‬ﺻﺪق اﷲ وﻋﺪه‪ ،‬ﻧ‬ ‫ﻳﺮ ‪َ َ ُ َ َ ُ ،‬‬ ‫ﻗَ ِﺪ ٌ‬
‫آﻳﺒﻮن ﺗﺎﺋِﺒﻮن ‪ ،‬ﺳ ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َْ ْ‬
‫اب‪َ ،‬وﺣ َﺪ ُه«‪» .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ و ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺰ او دﯾﮕﺮ ﻣﻌﺒﻮدی ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺷﺮﯾﮏ و‬ ‫ﺣ َﺰ َ‬ ‫اﻷ‬
‫ھﻤﺘﺎﯾﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﻠﮏ و ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎ از آن اوﺳﺖ‪ ،‬او ﺑﺮ ھﺮﭼﯿﺰی ﻗﺎدر و‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﺗﻮﺑﻪﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬اﻃﺎﻋﺖﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺳﺠﺪهﮐﻨﻨﺪه و‬
‫ﺳﺘﺎﯾﺶﮐﻨﻨﺪه ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ھﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ وﻋﺪه ﺧﻮد را وﻓﺎ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻨﺪۀ ﺧﻮد را ﻧﺼﺮت‬
‫و ﯾﺎری ﮐﺮد و ﺗﻤﺎم اﺣﺰاب و ﮔﺮوهھﺎ را ﺑﻪ ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ ﺷﮑﺴﺖ داد«) ‪.(١‬‬

‫****‬

‫‪ -١‬ﺑﯿﺸﺘﺮ وﻗﺎﯾﻊ ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع از ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺳﻨﻦ اﺑﯽ داود و ﻧﺴﺎﺋﯽ اﺧﺬ ﮔﺮدﯾﺪه‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺰﯾﺪ ﺑﻪ اﺑﻮاب ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮐﺘﺎب اﻟﺤﺞ ﮐﺘﺐ ﻓﻮق ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ در ﺷﺐ ﭼﮫﺎرﺷﻨﺒﻪ ‪ ۷۴ / ۱۲ / ۹‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ‪ ۹‬ﺷﻮال ‪ ۱۴۱۶‬در زﻧﺪان وﮐﯿﻞ آﺑﺎد ﺑﻨﺪ وﯾﮋه‬
‫روﺣﺎﻧﯿﺖ ﺑﻪ اﺧﺘﺘﺎم رﺳﯿﺪ‪ .‬ﻓﻠﻠﻪ اﻟﺤﻤﺪ واﻟﻤﻨﺔ وﻧﺴﺄل ﻣﻨﻪ اﻟﺘﻮﻓﯿﻖ ﻹﺧﺘﺘﺎم ﮐﻞ اﻟﮑﺘﺎب‪.‬‬
‫)اﺑﻮاﻟﺤﺴﯿﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﺠﯿﺪ ﻣﺮادزھﯽ(‬
 ‫َّ ّ ُ َ‬ ‫َّ ُ‬ ‫َّ َ َ ّ ‪ٞ‬‬
‫﴿إِنك ميِت ��هم ميِتون‪] ﴾٣٠‬اﻟﺰﻣﺮ‪[۳۰ :‬‬

‫وﻓﺎت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫)رﺑﯿﻊ اﻻول ﺳﺎل ﯾﺎزدھﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻣﺎه ﻣﻪ ‪۶۳۲‬‬
‫ﻣﯿﻼدی(‬
 ‫ﺑﻪﺳﻮی رﻓﯿﻖ اﻋﻠﯽ‬

‫ﺑﻘﺎی روح ﻣﻘﺪس ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ج ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ در ﮐﺎﻟﺒﺪ ﺟﺴﻢ ﺿﺮورت داﺷﺖ ﮐﻪ وﻇﯿﻔﮥ‬
‫ﻣﮫﻢ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ و ﺗﺰﮐﯿﮥ ﻧﻔﻮس ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﮥ ﮐﻤﺎل ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﮫﻢ در ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع‬
‫ﺑﻪ ﭘﺎﯾﮥ ﺗﮑﻤﯿﻞ رﺳﯿﺪ‪ .‬اﺻﻮل ﺗﻮﺣﯿﺪ ﮐﺎﻣﻞ ﮔﺸﺖ و ﻣﮑﺎرم اﺧﻼق ﺑﻪﻃﻮر ﻋﻤﻠﯽ‬
‫ﺑﻨﯿﺎنﮔﺰاری ﺷﺪ و در ﻣﯿﺪان ﻋﺮﻓﺎت‪ ،‬در ﻣﺠﻤﻊ ﻋﻈﯿﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻋﻼم ﮔﺮدﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َۡۡ َ َ ۡ َ ۡ ُ َ ُ ۡ َ ُ ۡ ََۡ َ ۡ ُ َ َۡ ُ‬
‫﴿ٱ�وم أ�ملت ل�م دِين�م و��ممت علي�م ن ِعم ِ�﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[۳ :‬‬
‫»ﯾﻌﻨﯽ اﻣﺮوز دﯾﻦ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﮐﺎﻣﻞ ﮐﺮدم و ﻧﻌﻤﺘﻢ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎم ﻧﻤﻮدم«‪.‬‬
‫ﻧﺰول ﺳﻮرۀ ﻓﺘﺢ ﻧﺰدﯾﮑﯽ وﻓﺎت آنﺣﻀﺮت ج را ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺧﺒﺮ داده ﺑﻮد) ‪،(١‬‬
‫و اﯾﺸﺎن ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ ﻓﺮﻣﺎن اﻟﮫﯽ‪:‬‬
‫َ َ ّۡ َۡ َّ َ َ ۡ ۡ‬
‫ٱس َتغفِ ۡرهُ ۚ﴾ ]اﻟﻨﺼﺮ‪ [۳ :‬اﮐﺜﺮ اوﻗﺎت را در ﺗﺴﺒﯿﺢ و ذﮐﺮ اﻟﮫﯽ ﺑﻪ‬‫﴿فسبِح ِ�م ِد ر�ِك و‬
‫ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ) ‪.(٢‬‬
‫اﯾﺸﺎن ﻣﻌﻤﻮﻻ ھﺮ ﺳﺎل در ﻣﺎه ﻣﺒﺎرک رﻣﻀﺎن ده روز اﻋﺘﮑﺎف ﻣﯽﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻟﮑﻦ در‬
‫رﻣﻀﺎن ﺳﺎل دھﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬ﺑﯿﺴﺖ روز اﻋﺘﮑﺎف ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﯿﺰ ھﺮ ﺳﺎل در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﯾﮏ‬
‫‪ ‬ﮔﻮش ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ در ﺳﺎل وﻓﺎت‪ ،‬دو ﺑﺎر اﯾﻦ‬ ‫ﺑﺎر ﻗﺮآﻧﮑﺮﯾﻢ را از زﺑﺎن ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ‬
‫اﻓﺘﺨﺎر ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ) ‪ .(٣‬در ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع ھﻨﮕﺎم ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ اﯾﻦ اﻣﺮ را ھﻢ اﻋﻼم‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﮐﻪ »ﺷﺎﯾﺪ ﺳﺎل آﯾﻨﺪه ﺷﻤﺎ را ﻣﻼﻗﺎت ﻧﮑﻨﻢ«‪ .‬در ﺑﻌﻀﯽ از رواﯾﺎت ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺬﮐﻮر‬
‫اﺳﺖ‪» :‬ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﻮم ﺣﺠﯽ ﺑﻪ ﺟﺎ آورم«) ‪.(٤‬‬
‫در ﺧﻄﺒﻪھﺎی »ﻏﺪﯾﺮ ﺧﻢ« ﻧﯿﺰ ﺟﻤﻼﺗﯽ از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺗﻔﺴﯿﺮ اذا ﺟﺎء‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ رواﯾﺎت در ﻃﺒﺮی‪ ،‬اﺑﻦ ﺧﺰﯾﻤﻪ و اﺑﻦ ﻣﺮدوﯾﻤﻪ ﻣﺬﮐﻮرﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮا در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ اذا ﺟﺎء ﻧﯿﺰ ذﮐﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﺑﺎب اﻻﻋﺘﮑﺎف وﺑﺎب ﺗﺄﻟﯿﻒ اﻟﻘﺮآن‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬اﺑﻮداود و ﻧﺴﺎﺋﯽ‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺤﺞ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٦٦‬‬
‫در ﺑﯿﺎن ﻏﺰوه اﺣﺪ ذﮐﺮ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﮫﺪای اﺣﺪ ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﺧﻮاﻧﺪه ﻧﺸﺪ و در ﺗﻤﺎم ﻏﺰوهھﺎ‬
‫اﯾﻦ ﺗﻨﮫﺎ ﻏﺰوهای ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻧﮫﺎﯾﺖ ﻣﻈﻠﻮﻣﯿﺖ ﺑﻪ ﺷﮫﺎدت رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ‬
‫ﯾﺎد و ﺧﺎﻃﺮۀ آﻧﺎن ھﻤﻮاره در دل آنﺣﻀﺮت زﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬در ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع ﺗﻤﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از‬
‫دﯾﺪار آنﺣﻀﺮت ﻣﺴﺘﻔﯿﺾ ﺷﺪﻧﺪ و آنﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﺣﺴﺮت ﺑﺎ آﻧﺎن ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ از‬
‫ھﺸﺖ ﺳﺎل‪ ،‬ﻻزم داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﮫﺪای اﺣﺪ ﻧﯿﺰ دﯾﺪاری داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺰار‬
‫آنھﺎ رﻓﺖ و ﺑﺮای آﻧﺎن دﻋﺎ ﮐﺮد و ﺑﺎ ﺣﺎل رﻗﺖ ﺑﺎری ﺑﺎ آﻧﺎن ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺨﺼﯽ‬
‫ُ‬
‫ﮐﻪ در ﺷ ُﺮف ﻣﺮگ ﻗﺮار دارد و ﺑﺎ ﻋﺰﯾﺰان زﻧﺪۀ ﺧﻮد ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺧﻄﺒﻪای اﯾﺮاد ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و در آن ﺑﯿﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻗﺒﻞ از ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺣﻮض ﮐﻮﺛﺮ‬
‫ﻣﯽروم‪ .‬وﺳﻌﺖ آن ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻣﺴﺎﻓﺖ ﺑﯿﻦ »اﯾﻠﻪ« و »ﺟﺤﻔﻪ« اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﮐﻠﯿﺪ ﺗﻤﺎم‬
‫ﮔﻨﺞھﺎی ﺟﮫﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ از اﯾﻦ ﺑﯿﻤﯽ ﻧﺪارم ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺮک‬
‫ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬وﻟﯽ از اﯾﻦ ﺑﯿﻢ و ھﺮاس دارم ﮐﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﺎدﯾﺎت دﻧﯿﺎ ﺷﻮﯾﺪ و ﺑﺮای ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖآوردن آن در ﻣﯿﺎن ﺧﻮد ﮐﺸﺘﺎر راه اﻧﺪازﯾﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ھﻼک و ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ‬
‫ﻣﻠﺖھﺎی ﭘﯿﺶ از ﺷﻤﺎ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪﻧﺪ‪) .‬راوی ﺣﺪﯾﺚ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ آﺧﺮﯾﻦ ﺧﻄﺒﻪای ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫از رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺷﻨﯿﺪم(‪.‬‬
‫در ﺑﺤﺚ ﻏﺰوهھﺎ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﺮبھﺎی ﻣﺮزﻧﺸﯿﻦ ﺷﺎم ﺣﻀﺮت زﯾﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ را‬
‫ﺷﮫﯿﺪ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و آنﺣﻀﺮت ج ﻗﺼﺪﮔﺮﻓﺘﻦ اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮن وی را داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ روز ﭘﯿﺶ‬
‫از ﺷﺮوع ﺑﯿﻤﺎری‪ ،‬اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﯾﺪ را ﺑﺮای اﯾﻦ ﻣﮫﻢ ﻣﺄﻣﻮر ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ وی ﻓﺮﻣﺎن دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ‬
‫ارﺗﺶ اﺳﻼم ﺑﻪ آﻧﺠﺎ رود و از آن ﺷﺮورھﺎ اﻧﺘﻘﺎم ﭘﺪر ﺧﻮد را ﺑﮕﯿﺮد) ‪.(٢‬‬
‫آن ﺣﻀﺮت در ھﺠﺪھﻢ ﯾﺎ ﻧﻮزدھﻢ ﺻﻔﺮ ﺳﺎل ﯾﺎزده ھﺠﺮی‪ ،‬ﻧﯿﻤﮥ ﺷﺐ ﺑﻪ ﺟﻨﺖ اﻟﺒﻘﯿﻊ‬
‫ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺗﺸﺮﯾﻒ ﺑﺮدﻧﺪ وﻗﺘﯽ از آﻧﺠﺎ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻟﺖ و ﺑﯿﻤﺎریﺷﺎن آﻏﺎز‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻟﺠﻨﺎﺋﺰ و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب ﺛﺒﺎت اﻟﺤﻮض‪.‬‬

‫‪ -٢‬واﻗﺪی و اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬آن ﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﻋﻤﺮ ﻧﯿﺰ دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺗﺎ در اﯾﻦ ﻏﺰوه‬
‫ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﯾﻦ رواﯾﺎت ﺑﯽاﺳﺎس ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ ﻋﻼﻣﻪ اﺑﻦ ﺗﯿﻤﯿﻪ ﺑﺎ ﺷﺪت اﯾﻦ‬
‫رواﯾﺎت را اﻧﮑﺎر ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ را در دوران ﺑﯿﻤﺎری‪ ،‬اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﻧﺒﻮی ﻣﻘﺮر ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و اﯾﻦ ﺑﺎ رواﯾﺎت ﺻﺤﯿﺢ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﻗﺒﻮل ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ اﺑﺘﺪا وی را‬
‫ً‬
‫ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺮﮐﺖ در آن ﻏﺰوه ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻌﺪا او را ﻣﺴﺘﺜﻨﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ وی‬
‫دادﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٦٧‬‬ ‫وﻓﺎت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫ﮔﺮدﯾﺪ) ‪ .(١‬در اﯾﻦ روز آنﺣﻀﺮت در ﺧﺎﻧﮥ ﺣﻀﺮت ﻣﯿﻤﻮﻧﻪ ﺑﻮدﻧﺪ) ‪ ،(١‬و روز ھﻢ روز‬
‫ﭼﮫﺎرﺷﻨﺒﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺎ ﭘﻨﺞ روز در آن ﺣﺎﻟﺖ ﺑﯿﻤﺎری ﻧﯿﺰ ﻧﻮﺑﺖ ازواج ﻣﻄﮫﺮات را رﻋﺎﯾﺖ‬

‫‪ -١‬روز آﻏﺎز ﺑﯿﻤﺎری آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﻣﺪت ﺑﯿﻤﺎری و ﺗﺎرﯾﺦ وﻓﺎت‪ ،‬ﻣﻮاردی ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﺗﻌﯿﯿﻦ آنھﺎ‬
‫رواﯾﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﺑﯿﺎن اﻣﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﯿﻪ‪ ،‬اﻣﻮری ﺑﯿﺎن ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم رواﯾﺎت ﺑﺮ آنھﺎ‬
‫ﻣﺘﻔﻖاﻧﺪ و ﻣﺤﺪﺛﯿﻦ و ﺳﯿﺮهﻧﮕﺎران ﺑﺮ آن اﺟﻤﺎع ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ و آنھﺎ ﺑﻪ ﺷﺮح ذﯾﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﺳﺎل وﻓﺎت آن ﺣﻀﺮت ﺳﺎل ﯾﺎزدھﻢ ھﺠﺮی ﻗﻤﺮی اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -۲‬در ﻣﺎه رﺑﯿﻊ اﻻول وﻓﺎت ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -۳‬ﺗﺎرﯾﺦ وﻓﺎت در ﯾﮑﯽ از روزھﺎی ﯾﮑﻢ ﺗﺎ دوازدھﻢ رﺑﯿﻊ اﻻول اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -۴‬از ھﻔﺘﻪ ھﻢ روز دوﺷﻨﺒﻪ ﺑﻮد‪) .‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ذﮐﺮ وﻓﺎت‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺠﻨﺎﺋﺰ(‬
‫از ﺑﯿﺸﺘﺮ رواﯾﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺪت ﺑﯿﻤﺎری آن ﺣﻀﺮت ﺳﯿﺰده روز ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫دﻗﯿﻖ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﮐﻪ در ﭼﻪ روزی وﻓﺎت ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ آﻏﺎز ﺑﯿﻤﺎری ھﻢ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ .‬در‬
‫دوران ﺑﯿﻤﺎری ﻃﺒﻖ رواﯾﺖ ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬ھﺸﺖ روز )از دوﺷﻨﺒﻪ ﺗﺎ دوﺷﻨﺒﻪ ﺑﻌﺪی( در ﺧﺎﻧﮥ ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﺑﻮدﻧﺪ و در ھﻤﺎﻧﺠﺎ ﻧﯿﺰ وﻓﺎت ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ھﺸﺖ روز ﻃﻮل ﻣﺪت ﺑﯿﻤﺎری‬
‫ﻗﻄﻌﯽ اﺳﺖ و ﻃﺒﻖ ﻋﻤﻮم رواﯾﺎت ﭘﻨﺞ روز دﯾﮕﺮ ھﻢ ﺑﯿﻤﺎر ﺑﻮدهاﻧﺪ و از اﯾﻦ ﻗﺮاﯾﻦ ھﻢ اﯾﻦ ﺗﺄﯾﯿﺪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻃﻮل ﻣﺪت ﺑﯿﻤﺎری ﺳﯿﺰده روز ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻨﺞ روز دﯾﮕﺮ را در ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺳﺎﯾﺮ‬
‫ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﺳﭙﺮی ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺴﺎب آﻏﺎز روز ﺑﯿﻤﺎری روز ﭼﮫﺎرﺷﻨﺒﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺗﺎرﯾﺦ وﻓﺎت ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﻣﯿﺎن راوﯾﺎن اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد‪ .‬از ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﻤﺎم ﮐﺘﺐ ﺣﺪﯾﺚ ﻧﯿﺰ‬
‫رواﯾﺘﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮم ﻧﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺳﯿﺮهﻧﮕﺎران ﺳﻪ رواﯾﺖ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﯾﮑﻢ رﺑﯿﻊ اﻻول‪ ،‬دوم رﺑﯿﻊ اﻻول‪،‬‬
‫دوازدھﻢ رﺑﯿﻊ اﻻول‪ ،‬ﺑﺮای ﺗﺮﺟﯿﺢ اﯾﻦ ھﺮﺳﻪ رواﯾﺖ از اﺻﻮل رواﯾﺖ و دراﯾﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫رواﯾﺖ دوم رﺑﯿﻊ اﻻول‪ ،‬از ﻃﺮﯾﻖ ھﺸﺎم ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﺎﺋﺐ ﮐﻠﺒﯽ و اﺑﻮﻣﺨﻨﻒ رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫)ﻃﺒﺮی ‪.(۱۸ ،۱۵‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ اﮐﺜﺮ ﻣﻮرﺧﺎن ﻗﺪﯾﻤﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﻌﻘﻮﺑﯽ‪ ،‬ﻣﺴﻌﻮد و ﻏﯿﺮه اﯾﻦ رواﯾﺖ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﻧﺰد‬
‫ﻣﺤﺪﺛﯿﻦ اﯾﻦ ھﺮدو ﻧﻔﺮ از دروﻏﮕﻮﯾﺎن ﻣﻌﺮوف و ﻏﯿﺮ ﻣﻌﺘﻤﺪ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ رواﯾﺖ را اﺑﻦ ﺳﻌﺪ و ﻃﺒﺮی‬
‫ﻧﯿﺰ از واﻗﺪی ﻧﻘﻞ ﮐﺮدهاﻧﺪ )ﺟﺰء وﻓﺎت( وﻟﯽ ﻣﻌﺮوفﺗﺮﯾﻦ رواﯾﺖ واﻗﺪی ﮐﻪ آن را از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺘﻌﺪد‬
‫ﻧﻘﻞ ﮐﺮده دوازدھﻢ رﺑﯿﻊ اﻻول اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﯿﮫﻘﯽ در »دﻻﯾﻞ اﻟﻨﺒﻮة« از ﻣﺴﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ ﺳﻠﯿﻤﺎن‬
‫اﻟﺘﯿﻤﯽ‪ ،‬رواﯾﺖ دوم رﺑﯿﻊ اﻻول را ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ )ﻧﻮر اﻟﻨﺒﺮاس اﺑﻦ ﺳﯿﺪ اﻟﻨﺎس(‬
‫اﻣﺎ رواﯾﺖ ﯾﮑﻢ رﺑﯿﻊ اﻻول از ﻣﻮﺛﻖﺗﺮﯾﻦ ﺳﯿﺮهﻧﮕﺎران‪ ،‬ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ و ﻣﺤﺪث ﻣﺸﮫﻮر اﻣﺎم ﻟﯿﺚ‬
‫ﻣﺼﺮی رواﯾﺖ اﺳﺖ )ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎری‪ ،‬وﻓﺎت( اﻣﺎم ﺳﮫﯿﻠﯽ در »روض اﻷﻧﻒ« ھﻤﯿﻦ رواﯾﺖ را اﻗﺮب اﻟﯽ‬
‫اﻟﺤﻖ ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﻗﺒﻞ از ھﻤﻪ وی از ﻃﺮﯾﻖ دراﯾﺖ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ را درک ﮐﺮد ﮐﻪ رواﯾﺖ دوازدھﻢ رﺑﯿﻊ‬
‫ً‬
‫اﻻول ﻗﻄﻌﺎ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﮐﻪ دو اﻣﺮ ﯾﻘﯿﻨﯽ و ﻣﺴﺘﻨﺪ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ اﯾﻦ ﮐﻪ روز وﻓﺎت‬
‫روز دوﺷﻨﺒﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪) .‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ذﮐﺮ وﻓﺎت و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻠﻮة( دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٦٨‬‬

‫ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﺳﻪ ﻣﺎه ﻗﺒﻞ‪ ،‬ﻧﮫﻢ ذی اﻟﺤﺠﻪ ﺳﺎل دھﻢ ھﺠﺮی ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ روز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻮد‪) .‬ﺻﺤﺎح ﻗﺼﻪ ﺣﺠﺔ‬
‫اﻟﻮداع‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﯿﻮم أﮐﻤﻠﺖ ﻟﮑﻢ دﯾﻨﮑﻢ(‪.‬‬
‫از روز ﺟﻤﻌﻪ ﺳﺎل دھﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬ﻧﮫﻢ ذی اﻟﺤﺠﻪ ﺗﺎ دوازدھﻢ رﺑﯿﻊ اﻻول ﺳﺎل ﯾﺎزدھﻢ ھﺠﺮی‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﻣﺎلھﺎی ذی اﻟﺤﺠﻪ‪ ،‬ﻣﺤﺮم و ﺻﻔﺮ را ﭼﻪ ﺑﯿﺴﺖ و ﻧﻪ روزی و ﭼﻪ ﺳﯽ روزی و‬
‫ﭼﻪ ﺑﻌﻀﯽ را ﺑﯿﺴﺖ و ﻧﻪ روزی و ﺑﻌﻀﯽ را ﺳﯽ روزی ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬در ھﯿﭻ ﺻﻮرﺗﯽ دوازدھﻢ رﺑﯿﻊ‬
‫ً‬
‫اﻻول ﺑﺎ روز دوﺷﻨﺒﻪ ﻣﺼﺎدف ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ دراﯾﺖ ﻧﯿﺰ‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﺎرﯾﺦ ﻗﻄﻌﺎ ﻏﻠﻂ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬دوم رﺑﯿﻊ اﻻول در ﺻﻮرﺗﯽ ﺑﺎ روز دوﺷﻨﺒﻪ ﻣﺼﺎدف ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ھﺮﺳﻪ ﻣﺎه را ﺑﯿﺴﺖ و ﻧﻪ‬
‫روزی ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬وﻗﺘﯽ دو ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﻮق اﻧﻄﺒﺎق ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﻮم ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺜﯿﺮ‬
‫اﻟﻮﻗﻮع ﻧﯿﺰ ھﺴﺖ و ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ واﻗﻌﯿﺖ اﺳﺖ و آن اﯾﻦ ﮐﻪ دو ﻣﺎه ﺑﯿﺴﺖ و ﻧﻪ روزی و ﯾﮏ ﻣﺎه ﺳﯽ‬
‫روزی ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﯾﮑﻢ رﺑﯿﻊ اﻻول ﻣﺼﺎدف ﺑﺎ روز دوﺷﻨﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮد و اﯾﻦ ھﻢ از اﻓﺮاد ﻣﻮﺛﻖ‬
‫و ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎدی رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﺪول ذﯾﻞ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ ﻧﮫﻢ ذی اﻟﺤﺠﻪ روز ﺟﻤﻌﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اواﯾﻞ رﺑﯿﻊ اﻻول در ﭼﻪ ﺻﻮرتھﺎﯾﯽ روز دوﺷﻨﺒﻪ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫دوﺷﻨﺒﻪ دوﺷﻨﺒﻪ دوﺷﻨﺒﻪ‬
‫‪۱۳‬‬ ‫‪ -۱‬ذی اﻟﺤﺠﻪ‪ ،‬ﻣﺤﺮم و ﺳﻔﺮ ھﺮﺳﻪ ﻣﺎه ﺳﯽ روزه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪۶ :‬‬
‫‪۱۶‬‬ ‫‪۱۹‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪ -۲‬ذی اﻟﺤﺠﻪ‪ ،‬ﻣﺤﺮم و ﺳﻔﺮ ھﺮﺳﻪ ﺳﯽ روزه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫‪۱۵‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪ -۳‬ذی اﻟﺤﺠﻪ و ﻣﺤﺮم ‪ ۲۹‬و ﺻﻔﺮ ‪ ۳۰‬روزه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫‪۱۵‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪ -۴‬ذی اﻟﺤﺠﻪ ‪ ۳۰‬و ﻣﺤﺮم و ﺻﻔﺮ ‪ ۲۹‬روزه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫‪۱۵‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪ -۵‬ذی اﻟﺤﺠﻪ ‪ ۲۹‬ﻣﺤﺮم ‪ ۳۰‬و ﺻﻔﺮ ‪ ۲۹‬روزه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫‪۱۴‬‬ ‫‪۷‬‬ ‫‪ -۶‬ذی اﻟﺤﺠﻪ ‪ ۳۰‬ﻣﺤﺮم ‪ ۲۹‬و ﺻﻔﺮ ‪ ۳۰‬روزه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫‪۱۴‬‬ ‫‪۷‬‬ ‫‪ -۷‬ذی اﻟﺤﺠﻪ و ﻣﺤﺮم ‪ ۳۰‬و ﺻﻔﺮ ‪ ۲۹‬روزه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫‪۱۴‬‬ ‫‪۷‬‬ ‫‪ -۸‬ذی اﻟﺤﺠﻪ ‪ ۲۹‬و ﻣﺤﺮم و ﺻﻔﺮ ‪ ۳۰‬روزه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫از اﯾﻦ ﺗﺎرﯾﺦھﺎی ﻓﺮضﺷﺪه ‪ ۱۴ ،۱۹ ،۱۳ ،۸ ،۷ ،۶‬و ‪ ۱۵‬ﺧﺎرج از ﺑﺤﺚ اﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا در ﺗﺄﯾﯿﺪ اﯾﻦھﺎ ھﯿﭻ‬
‫رواﯾﺘﯽ وارد ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ ﯾﮑﻢ و دوم‪ .‬دوم ﻓﻘﻂ در ﯾﮏ ﺻﻮرت اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ آن‬
‫ھﻢ ﺑﺮﺧﻼف اﺻﻮل و ﺿﻮاﺑﻂ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮑﻢ در ﺳﻪ ﺻﻮرت واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد و ھﺮﺳﻪ ﺻﻮرت ﮐﺜﯿﺮاﻟﻮﻗﻮع‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ و رواﯾﺎت ﻣﺴﺘﻨﺪ در ﺗﺄﯾﯿﺪ آنھﺎ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬روی اﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺻﺤﯿﺢ وﻓﺎت آن‬
‫ﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ‪ ،‬ﯾﮑﻢ رﺑﯿﻊ اﻷول ﺳﺎل ﯾﺎزدھﻢ ھﺠﺮی اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ رواﯾﺖ ﻓﻘﻂ رؤﯾﺖ ھﻼل ﮐﻪ ﻣﺒﻨﺎی ﺗﺎرﯾﺦ ﻗﻤﺮی ھﺠﺮی اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺣﺴﺎب ﺷﻤﺴﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﯾﺮادھﺎﯾﯽ ﺑﺮ آن وارد ﺷﻮد‪ .‬در ﮐﺘﺐ ﺗﻔﺴﯿﺮ‪،‬‬
‫ََۡۡ َ ۡ َ ۡ ُ َ ُ ۡ َ ُ‬
‫ِين� ۡم﴾ از ﺣﻀﺮت اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ در‬ ‫در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﴿ٱ�وم أ�ملت ل�م د‬
‫ﻧﮫﻢ ذی اﻟﺤﺠﻪ ﺳﺎل دھﻢ ھﺠﺮی ﻧﺎزل ﺷﺪ و از اﯾﻦ ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺎ روز وﻓﺎت آن ﺣﻀﺮت ھﺸﺘﺎد و ﯾﮏ روز‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ھﺸﺘﺎد و ﯾﮏ روز ﺑﻌﺪ از ﻧﮫﻢ ذی اﻟﺤﺠﻪ‪ ،‬آن ﺣﻀﺮت وﻓﺎت ﮐﺮدﻧﺪ )اﺑﻦ‬
 ‫‪١٦٩‬‬ ‫وﻓﺎت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬در روز دوﺷﻨﺒﻪ ﺑﯿﻤﺎری ﺷﺪت ﮔﺮﻓﺖ و اﯾﺸﺎن از ازواج ﻣﻄﮫﺮات اﺟﺎزه‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ روزھﺎی ﺑﯿﻤﺎری را در ﺧﺎﻧﻪ ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺳﭙﺮی ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺧﻼق‬
‫ﺣﺴﻨﻪای ﮐﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﺟﺎزه ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻓﺮدا در ﺧﺎﻧﻪ ﭼﻪ‬
‫ﮐﺴﯽ ﺑﺎﺷﻢ« )روز ﺑﻌﺪ )دوﺷﻨﺒﻪ( ﻧﻮﺑﺖ ﺧﺎﻧﮥ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺑﻮد(‪ .‬ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﻋﺮض‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ھﺮﮐﺠﺎ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺨﻮاھﯿﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﮐﻨﯿﺪ) ‪.(٢‬‬
‫آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻗﺪری ﺿﻌﯿﻒ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺧﻮدﺷﺎن راه ﺑﺮوﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ و ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺎس ھﺮدو ﺑﺎزوی آنﺣﻀﺮت را ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﺣﺠﺮۀ ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪل ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺎﻣﺖ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ س‬

‫ﺗﺎ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺗﻮان رﻓﺖ و آﻣﺪ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ را در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی‬
‫اﻗﺎﻣﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و آﺧﺮﯾﻦ ﻧﻤﺎزی ﮐﻪ در آن اﻣﺎﻣﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﻣﻐﺮب ﺑﻮد) ‪ .(٣‬و در آن‬

‫ﺟﺮﯾﺮ‪ ،‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ‪ ،‬ﺑﻐﻮی و ﻏﯿﺮه( و ﻃﺒﻖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪای ﮐﻪ ﮐﺮدﯾﻢ از ﻧﮫﻢ ذی اﻟﺤﺠﻪ ﺳﺎل دھﻢ ھﺠﺮی‬
‫ﺗﺎ ﯾﮑﻢ رﺑﯿﻊ اﻻول اﮔﺮ دو ﻣﺎه را ‪ ۲۹‬روزه و ﯾﮏ ﻣﺎه را ‪ ۳۰‬روزه ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﻣﻔﺮوﺿﻪ ﮐﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ھﺸﺘﺎد و ﯾﮏ روز ﮐﺎﻣﻞ ﻓﺎﺻﻠﻪ وﺟﻮد ﺧﻮاھﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮﻧﻌﯿﻢ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﺪل ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎرﯾﺦ وﻓﺎت آن ﺣﻀﺮت ﯾﮑﻢ رﺑﯿﻊ اﻻول اﺳﺖ‪.‬‬
‫)اﺑﻮﻧﻌﯿﻢ‪) (۱۴۶/‬ﺳﯿﺪ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻧﺪوی(‪.‬‬
‫‪ -١‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ و ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب اﻹﻣﺎﻣﺔ‪.‬‬
‫‪ -٢‬در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ رواﯾﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل اﯾﻦ ﺗﺨﺼﯿﺺ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬رﺟﻮع ﺷﻮد‬
‫ﺑﻪ ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻠﻮة و ﮐﺘﺎب اﻟﻮﻓﺎت‪ .‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﺎ رواﯾﺎت ﺻﺤﯿﺤﻪ ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ آن‬
‫ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﮥ زھﺮا ﮐﺴﺐ اﺟﺎزه ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬی و ﻧﺴﺎﺋﯽ ﺑﺎب اﻟﻘﺮاءة ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪا‬
‫ﺣﺪﯾﺜﯽ از ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﻧﻘﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در آن ﺑﯿﺎن ﺷﺪه ﮐﻪ آﺧﺮﯾﻦ ﻧﻤﺎز آن ﺣﻀﺮت در ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﻧﺒﻮی ﻧﻤﺎز ﻇﮫﺮ ﺑﻮد ﮐﻪ اﻗﺎﻣﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎری ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو رواﯾﺖ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪه ﮐﻪ رواﯾﺖ ﻧﻤﺎز ﻣﻐﺮب ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ داﺧﻞ ﺣﺠﺮۀ ﻧﺒﻮی اﺳﺖ‪ ،‬ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ در ﻧﺴﺎﺋﯽ ‪۲‬‬
‫ً‬
‫‪ ۱۴۵ /‬ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻌﺪا وﻗﺘﯽ رواﯾﺖ ﺗﺮﻣﺬی را رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ آن ﺣﻀﺮت ﺑﯿﺮون آﻣﺪﻧﺪ و‬
‫ﻧﻤﺎز اﻗﺎﻣﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آن را ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ از ﻣﺤﻞ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﺑﯿﺮون آﻣﺪﻧﺪ )‪ (۲۰۴ – ۲‬وﻟﯽ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ اﯾﻦ ﺗﻮﺟﯿﻪ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا در ﺣﺠﺮۀ ﻧﺒﻮی اﯾﻨﻘﺪر ﺟﺎی ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺰرﮔﯽ در‬
‫آن اﻗﺎﻣﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺛﺎﻧﯿﺎ در ﺣﺠﺮۀ ﻧﺒﻮی ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﺤﻞ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﺟﺎی دﯾﮕﺮی وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٧٠‬‬
‫ﺳﻮره واﻟﻤﺮﺳﻼت را ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎم ورود ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺳﺮدرد‪ ،‬دﺳﺘﻤﺎﻟﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ‬
‫ﻣﺒﺎرﮐﺶ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن وﻗﺖ ﻋﺸﺎء ﻓﺮا رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﻧﻤﺎز اﻗﺎﻣﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؟‬
‫ﻣﺮدم ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ھﻤﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻃﺸﺘﯽ آب ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ و ﻏﺴﻞ ﮐﺮدﻧﺪ و‬
‫ﭼﻮن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ از ﺟﺎﯾﺶ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻏﺶ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ھﻮش آﻣﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﻧﻤﺎز ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪه اﺳﺖ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟ ﻣﺮدم ھﻤﺎن ﺟﻮاب ﻗﺒﻠﯽ را ﯾﺎدآور ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬دوﺑﺎره‬
‫ﻏﺴﻞ ﮐﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ از ﺟﺎﯾﺶ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻏﺶ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ھﻮش آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﻧﻤﺎز ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪه اﺳﺖ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟ و ﻣﺮدم ھﻤﺎن ﺟﻮاب را ﺗﮑﺮار‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎر ﺳﻮم ﺑﺮ ﺑﺪن ﻣﺒﺎرک آب رﯾﺨﺘﻪ ﺷﺪ و ﭼﻮن ﻗﺼﺪ ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻏﺶ‬
‫ﻃﺎری ﺷﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ ھﻮش آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﻪ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺑﮕﻮﺋﯿﺪ ﻧﻤﺎز را اﻗﺎﻣﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪل ﻋﺬر ﭘﺪر را ﺑﯿﺎن ﮐﺮد و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺑﯽﻧﮫﺎﯾﺖ رﻗﺖ‬
‫ﻗﻠﺐ دارد و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﺟﺎی ﺷﻤﺎ ﺑﺎﯾﺴﺘﺪ آنﺣﻀﺮت دوﺑﺎره ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﻪ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺑﮕﻮﺋﯿﺪ‬
‫ﺗﺎ ﻧﻤﺎز را اﻗﺎﻣﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺗﺎ ﭼﻨﺪﯾﻦ روز ﻧﻤﺎز ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ‬
‫ﺑﺮﮔﺰار ﻣﯽﺷﺪ) ‪.(١‬‬

‫اﯾﻦ‪ ،‬ﻣﻔﮫﻮم »ﺻﻠﯽ ﺑﻨﺎ« در ﺗﻤﺎم اﺣﺎدﯾﺚ ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﯾﺸﺎن ﻧﻤﺎز‬
‫اﻗﺎﻣﻪ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ ﻧﻤﺎزی ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺻﺎدق ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺻﺤﯿﺢ اﯾﻦ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻧﻤﺎز در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی اﻗﺎﻣﻪ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ در ﻋﻤﻮم رواﯾﺎت ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﺧﺮﯾﻦ ﻧﻤﺎز‪،‬‬
‫ﻧﻤﺎز ﻣﻐﺮب و ﯾﺎ ﻧﻤﺎز ﻇﮫﺮ ﺑﻮد؟ ﺗﻄﺒﯿﻖ آن ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺎﻣﺖ آن ﺣﻀﺮت ﺗﺎ ﻧﻤﺎز ﻣﻐﺮب اداﻣﻪ‬
‫ً‬
‫داﺷﺖ و در اﯾﻨﺠﺎ ﻗﻄﻊ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﻌﺪا در ذﮐﺮ ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎء ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﻇﮫﺮ را ﮐﻪ آن ﺣﻀﺮت‬
‫‪ ‬ﺑﻮد و آن ﺣﻀﺮت ج آﻣﺪﻧﺪ و‬ ‫در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ اﺗﻔﺎﻗﯽ ﺑﻮد و اﻣﺎم از ﻗﺒﻞ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ‬
‫در ﻧﻤﺎز ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ و اﯾﻦ ﻧﻤﺎز آﺧﺮﯾﻦ ﻧﻤﺎز اﯾﺸﺎن در ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻮد‪ .‬از ﺑﻌﻀﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ رواﯾﺖ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ آﺧﺮﯾﻦ ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ در واﻗﻊ ﺑﯿﺎن ﺣﺎل ﺧﻮد آن ﺻﺤﺎﺑﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ آﺧﺮﯾﻦ‬
‫ﻧﻤﺎزی ﮐﻪ ﺑﺎ آن ﺣﻀﺮت ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ﺑﻮد‪) .‬ﺳﯿﺪ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻧﺪوی(‬
‫‪ -١‬در ﺑﺨﺎری ﺑﺎب اﻹﻣﺎﻣﻪ ‪ ۹۴ / ۱‬از ﺣﻀﺮت اﻧﺲ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺳﻪ روز آن ﺣﻀﺮت ج ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ‬
‫اﻣﺎﻣﺖ ﮐﻨﻨﺪ و از ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎی ﺷﺐ ﺟﻤﻌﻪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺷﺪﻧﺪ )ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ ﮐﺘﺎب‬
‫اﻟﺼﻠﻮة( و آﺧﺮﯾﻦ ﻧﻤﺎزی ﮐﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ اﻣﺎم آن ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ روز دوﺷﻨﺒﻪ ﺑﻮد‪) .‬ﺑﺨﺎری ﺑﺎب‬
‫رﺟﻊ اﻟﻘﮫﻘﺮی ﻓﯽ اﻟﺼﻠﻮة ‪.(۶۰‬‬
‫و در ﻣﺪت ﺳﻪ روز ھﻔﺪه ﻧﻤﺎز ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺑﺮﮔﺰار ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ از واﻗﺪی ﻧﯿﺰ ھﻤﯿﻦ‬
‫رواﯾﺖ را ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ و در ﯾﮏ رواﯾﺖ اﻣﺎﻣﺖ ﺳﻪ روز و در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮی اﻣﺎﻣﺖ ھﻔﺪه ﻧﻤﺎز ﻧﻘﻞ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﺳﯿﺪ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻧﺪوی(‬
 ‫‪١٧١‬‬ ‫وﻓﺎت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫ﭼﮫﺎر روز ﻗﺒﻞ از وﻓﺎت )روز ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ( ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬دوات و ﮐﺎﻏﺬ ﺑﯿﺎورﯾﺪ ﺗﺎ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ‬
‫ﻣﻄﻠﺒﯽ ﺑﻨﻮﯾﺴﻢ ﮐﻪ ﮔﻤﺮاه ﻧﺸﻮﯾﺪ) ‪ .(١‬ﺑﻌﻀﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺣﺎﺿﺮان ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬رﺳﻮل‬

‫‪ -١‬اﯾﻦ رواﯾﺖ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ذﮐﺮ وﻓﺎت اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ در اﺑﻮاب ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﻣﺬﮐﻮر‬
‫اﺳﺖ و اﻟﻔﺎظ آن ﻧﯿﺰ ﺑﺎھﻢ ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ‪ .‬در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﮐﺘﺎب اﻟﻮﺻﯿﺔ اﯾﻦ رواﯾﺎت در ﯾﮑﺠﺎ ﺟﻤﻊ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﻧﺎم آن ﺻﺤﺎﺑﯽ ﮐﻪ در ﺑﺎره آوردن ﻗﻠﻢ و دوات ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺬﮐﻮر‬
‫‪ ‬ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ اﻟﻔﺎظ‬ ‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬وﻟﯽ در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ ﻧﺎم ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‬
‫َ ْ َ ََُ َ َْ َ َ ُ َ ْ َ ُ ُ ُ ْ ُ‬
‫آن‪َ ،‬ﺣ ْﺴبُ َﻨﺎ ﻛﺘَ ُ‬
‫ﺎب اﷲ« )ﺑﯿﻤﺎری ﺑﺮ اﯾﺸﺎن ﻏﻠﺒﻪ‬ ‫ِ‬ ‫آن ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪» :‬ﻗﺪ ﻏﻠﺒﻪ ﻋﻠﻴ ِﻪ الﻮﺟﻊ‪ ،‬و ِﻋﻨﺪ�ﻢ اﻟﻘﺮ‬
‫ً‬
‫ﮐﺮده و ﺷﺪﯾﺪا ﺑﯿﻤﺎر ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺰد ﻣﺎ ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ ﮐﺘﺎب ﺧﺪا ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ و ﺑﺮای ﻣﺎ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ(‪.‬‬
‫در رواﯾﺎت دﯾﮕﺮ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ اﯾﻦ اﻟﻔﺎظ ذﮐﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪:‬‬
‫اﷲ َﻋﻠَﻴْﻪ َو َﺳﻠَّ َﻢ َ� ْﻬ ُ‬
‫ﺠ ُﺮ«‪.‬‬ ‫ﻮل اﷲ َﺻ َّ� ُ‬ ‫َّ َ ُ َ‬ ‫ََ ُ‬
‫‪�» -١‬ﻘﺎلﻮا‪ِ :‬إن رﺳ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻮه«‪.‬‬‫اﺳﺘَ ْﻔﻬ ُﻤ ُ‬
‫ﺠ َﺮ ْ‬‫‪َ �َ » -۲‬ﻘﺎلُﻮا‪ :‬أَ َﻫ َ‬
‫ِ‬
‫ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آن ﺣﻀﺮت ﺑﺮ اﺛﺮ ﺷﺪت ﺑﯿﻤﺎری ﺳﺨﻦھﺎی ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ – در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ –‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﺳﺨﻦھﺎی ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ از اﯾﺸﺎن ﺳﺆال ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ رواﯾﺖ ﻣﯿﺎن اھﻞ ﺳﻨﺖ و ﺷﯿﻌﻪ ﺟﻨﺠﺎل و ﻏﻮﻏﺎی ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﺮﭘﺎ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﯿﻌﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آن‬
‫ﺣﻀﺮت ﻗﺼﺪ داﺷﺘﻨﺪ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ را ﺑﻨﻮﯾﺴﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﻣﺎﻧﻊ ﺷﺪ‪ .‬اھﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬آن ﺣﻀﺮت دﭼﺎر ﺑﯿﻤﺎری ﺷﺪﯾﺪی ﺑﻮدﻧﺪ و اﯾﻦ ھﻢ ﺑﺮای ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮد ﮐﻪ از‬
‫اﺣﮑﺎم ﺷﺮﯾﻌﺖ ھﯿﭻ ﺣﮑﻤﯽ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ و در ﻗﺮآﻧﮑﺮﯾﻢ ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ اﻋﻼم ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ََۡۡ َ ۡ َ ۡ ُ َ ُ ۡ َ ُ‬
‫ِين� ۡم﴾ از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﺪﯾﺪ ﮐﻪ در آن ﺷﺮاﯾﻂ ﺳﺨﺘﯽ‬ ‫﴿ٱ�وم أ�ملت ل�م د‬
‫ﮐﻪ اﯾﺸﺎن ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬زﺣﻤﺘﯽ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻓﺮاھﻢ ﺷﻮد و اﮔﺮ ﻗﺼﺪ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺣﮑﻢ و دﺳﺘﻮری را داﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫اﺣﺪی ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ از اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﺎﻧﻊ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎزھﻢ ﭼﮫﺎر روز ﺑﻌﺪ از آن در ﻗﯿﺪ ﺣﯿﺎت ﺑﻮدﻧﺪ و اﮔﺮ اﻣﺮ‬
‫ً‬
‫ﻣﮫﻤﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻌﺪا ﻣﯽﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و اﯾﻦ ھﻢ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﭼﻪ ﻣﻄﻠﺒﯽ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻨﻮﯾﺴﻨﺪ‪ .‬در‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﺣﻀﺮت ﻗﺼﺪ داﺷﺘﻨﺪ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ را‬
‫ﺑﻨﻮﯾﺴﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ اﺑﯽ ﺑﮑﺮ را ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ و ﻗﺼﺪ ﺧﻮد را ﺑﯿﺎن ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﯾﻦ اﻣﺮ را‬
‫ﻻزم ﻧﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻏﯿﺮ از اﺑﻮﺑﮑﺮ دﯾﮕﺮ ﮐﺴﯽ را ﺑﺮای ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﻣﻦ‬
‫ﻗﺒﻮل ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﺑﻌﺪا آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﻪ وﺻﯿﺖ ﺷﻔﺎھﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ آﻧﭽﻪ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺮ ﮐﺎﻏﺬ‬
‫ﺑﻨﻮﯾﺴﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﯿﻦ اﻣﻮر ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﮔﺮ ﭼﯿﺰی دﯾﮕﺮ ﺑﻮد در وﺻﺎﯾﺎی ﺷﻔﺎھﯽ ﺧﻮد ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ در ﺧﻄﺒﻪای ﮐﻪ در ﺟﻤﻊ ﺻﺤﺎﺑﻪ اﯾﺮاد ﮐﺮدﻧﺪ آن را ﺑﯿﺎن ﮐﻨﻨﺪ‪) .‬ﺳﯿﺪ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻧﺪوی(‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٧٢‬‬
‫اﮐﺮم در ﺑﯿﻤﺎری ﺷﺪﯾﺪی ﻗﺮار دارد اﯾﺸﺎن را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد ﺑﮕﺬارﯾﺪ‪ ،‬ﻗﺮآن در ﻧﺰد ﻣﺎ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ و ﻣﺎ را ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻣﯿﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪای ﮐﻪ در آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر اﯾﺸﺎن ﻋﻤﻞ ﮐﻨﯿﻢ و ﮐﺎﻏﺬ و دوات‬
‫ﺑﯿﺎورﯾﻢ و ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ﭼﻮن ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ اﻣﺮ ﻣﮫﻤﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫آنﺣﻀﺮت را زﺣﻤﺖ ﺑﺪھﻨﺪ‪ .‬ﻟﺤﻈﺎﺗﯽ ﺳﺮ و ﺻﺪا و ھﯿﺎھﻮ روی داد‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬أھﺠﺮ‬
‫اﺳﺘﻔﮫﻤﻮه )ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ در ﺣﺎل ﺑﯿﮫﻮﺷﯽ ھﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺮفھﺎی ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ درﺳﺖ از او‬
‫ﺑﭙﺮﺳﯿﺪ( از ﺧﻮد آنﺣﻀﺮت ﺑﭙﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ از اﯾﺸﺎن ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﺮا ﺑﻪ ﺣﺎل‬
‫ﺧﻮدم واﮔﺬارﯾﺪ ﻣﻦ در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ و ﻣﻘﺎﻣﯽ ﺑﮫﺘﺮ از آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺳﻮی آن ﻣﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﺪ‬
‫ﻗﺮار دارم«) ‪.(١‬‬

‫ﺑﺎﯾﺪ اﺣﺘﯿﺎط ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﮐﺘﺎب از ﺣﯿﺚ و ﺷﮑﻞ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺧﻮد ﺧﺎرج ﻧﺸﻮد و رﻧﮓ ﻋﻠﻢ ﮐﻼم را ﺑﻪ ﺧﻮد‬
‫ﻧﮕﯿﺮد‪ .‬و آﻧﭽﻪ ﺑﻨﺪه در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮدهام ﻧﺘﯿﺠﮥ آن را در ﮐﺘﺎب ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫»اﻟﻔﺎروق« اﻇﮫﺎر داﺷﺘﻪام‪.‬‬
‫‪ -١‬ﺑﺮرﺳﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﻗﺮﻃﺎس‬
‫ً‬
‫ھﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ذﮐﺮ ﺷﺪ »ﺣﺪﯾﺚ ﻗﺮﻃﺎس« واﻗﻌﻪای اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﻮرد ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت و‬
‫ﻣﺠﺎدﻻت ﺷﺪﯾﺪ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﯿﺎن ﻋﻠﻤﺎی اھﻞ ﺳﻨﺖ و ﻋﻠﻤﺎی ﺷﯿﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از دﯾﺪﮔﺎه ﺷﯿﻌﻪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج در اﯾﻦ واﻗﻌﻪ ﻗﻠﻢ و ﮐﺎﻏﺬ ﻃﻠﺒﯿﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﺣﻀﺮت‬
‫‪ ‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﮑﺘﻮب ﺑﻨﻮﯾﺴﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺧﻠﯿﻔﻪ دوم ﮐﻪ در آﻧﺠﺎ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ ﻣﺎﻧﻊ از ﻧﻮﺷﺘﻦ اﯾﻦ‬ ‫ﻋﻠﯽ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ اﺻﻞ ﻣﻮﺿﻮع ﻻزم ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﻣﻄﻠﺒﯽ را ﺑﻪ ﻋﺮض ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن‪،‬‬
‫ﻣﺤﻘﻘﺎن و ﺻﺎﺣﺒﻨﻈﺮان ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺑﺮﺳﺎﻧﯿﻢ و آن اﯾﻦ ﮐﻪ ﻋﻘﻞ و ﻧﻘﻞ ﺣﮑﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ھﻨﮕﺎم ﻃﺮح ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺜﯽ از ھﺮﮔﻮﻧﻪ اھﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺪﺳﺎت ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺟﺘﻨﺎب ﺷﻮد و ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻠﻤﯽ و اﺳﺘﺪﻻﻟﯽ‬
‫ﺑﯿﺎن ﺷﻮد ﺗﺎ دﺷﻤﻨﺎن وﺣﺪت اﻣﺖ اﺳﻼم در ﺷﺮاﯾﻂ ﻓﻌﻠﯽ ﺟﮫﺎﻧﯽ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﮫﺮهﺑﺮداری ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس ﻣﻮﺿﻮع »ﺣﺪﯾﺚ ﻗﺮﻃﺎس« ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و‬
‫ﻣﺎ در اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻠﻤﯽ و اﺳﺘﺪﻻﻟﯽ وارد ﺷﺪهاﯾﻢ و ﻗﻀﺎوت را ﺑﺮ ﻋﮫﺪه ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪاﯾﻢ‪ .‬اﻣﯿﺪ اﺳﺖ آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻧﻮﺷﺘﻪھﺎیﺷﺎن ﻣﻘﺪﺳﺎت ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽدھﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﻮد آﯾﻨﺪ و واﻗﻊﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﻨﺪ و ﺑﺎ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺧﻮﯾﺶ آب در آﺳﯿﺎب دﺷﻤﻦ ﻧﺮﯾﺰﻧﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻣﻮارد اﺳﺘﻨﺎدی ﺷﯿﻌﻪ ﭘﯿﺮاﻣﻮن اﺛﺒﺎت ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻌﺪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ج ﺑﺮای ﺣﻀﺮت‬
‫‪ ‬واﻗﻌﻪ ﻗﺮﻃﺎس اﺳﺖ‪ .‬آنھﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮاﺳﺎس رواﯾﺘﯽ ﮐﻪ در ﮐﺘﺎبھﺎی اھﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﻨﻘﻮل‬ ‫ﻋﻠﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺳﻪ روز ﻗﺒﻞ از وﻓﺎت‪ ،‬ﻗﻠﻢ و دوات ﻃﻠﺒﯿﺪﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻗﻠﻢ و دوات ﺑﯿﺎورﯾﺪ‬
‫ﺗﺎ ﻣﻄﻠﺒﯽ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﺑﻨﻮﯾﺴﻢ ﮐﻪ ﮔﻤﺮاه ﻧﺸﻮﯾﺪ« در آن ﺟﻠﺴﻪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﻧﯿﺰ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ او‬
 ‫‪١٧٣‬‬ ‫وﻓﺎت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اھﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬آن ﺣﻀﺮت در ﻋﺎﻟﻢ ﺑﯿﻤﺎری ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ ﮐﺘﺎب اﻟﻠﻪ ﺑﺮای ﻣﺎ ﮐﺎﻓﯽ‬
‫اﺳﺖ و ﺑﻌﻀﯽ از ﺣﺎﺿﺮان ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ھﺬﯾﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ و ﭼﻮن ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﻣﯽداﻧﺴﺖ‬
‫ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ را ﺑﻨﻮﯾﺴﻨﺪ از اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﺎﻧﻊ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺧﻼﺻﮥ اﺳﺘﺪﻻل اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻧﯿﺎز اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻌﻤﻖ و ﺑﺪون‬
‫ﺗﻌﺼﺐ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﮔﺮاﻣﯽ در ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ و ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دھﯿﻢ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﺗﻤﺎم ﻓﺮﻗﻪھﺎی اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻠﮑﻪ ﻏﯿﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﺮ اﯾﻦ اﻣﺮ اذﻋﺎن دارﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﺎران ﺑﺎوﻓﺎی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫‪ ‬در ﻃﻮل ﻣﺪت ﺑﯿﺴﺖ و ﺳﻪ ﺳﺎل ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬ﺟﺎن‪ ،‬ﻣﺎل‪ ،‬آﺑﺮو و‬ ‫اﮐﺮم ج از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‬
‫َ‬
‫ﻧﺎﻣﻮس ﺧﻮﯾﺶ را در ﺟﮫﺖ اﻃﺎﻋﺖ از ﻓﺮاﻣﯿﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج در ﻃ َﺒﻖ اﺧﻼص ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﯾﮏ‬
‫ﻣﻮرد ھﻢ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﮐﻪ آن ﺣﻀﺮت دﺳﺘﻮری داده ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺻﺤﺎﺑﻪ از اﺟﺮا و اﻃﺎﻋﺖ آن‪،‬‬
‫ﺧﻮدداری ورزﻧﺪ‪ .‬ﮐﺘﺐ ﺗﺎرﯾﺦ و ﺳﯿﺮه از ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪھﺎﯾﯽ ﻣﻤﻠﻮ اﺳﺖ و ﻣﺎ در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ذﮐﺮ‬
‫آنھﺎ اﺣﺴﺎس ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫‪ -۲‬آﻧﭽﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﻗﺼﺪ ﻧﻮﺷﺘﻦ آن را داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺮی از وﻇﺎﯾﻒ ﻧﺒﻮت ﺑﻮده اﺳﺖ ﭼﻮن‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺷﻤﺎ ﮔﻤﺮاه ﻧﻤﯽﺷﻮﯾﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل ﺳﮫﻮ و اﺷﺘﺒﺎه ھﻢ در آن وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺟﺮأت ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ از ﻧﻮﺷﺘﻦ ﭼﻨﺎن اﻣﺮ ﻣﮫﻤﯽ‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﮐﻨﺪ و ﻣﮫﻢﺗﺮ از آن‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﻨﻊ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و‬
‫از اﻋﻼم و اﺟﺮای ﯾﮑﯽ از وﻇﺎﯾﻒ ﻣﮫﻢ ﻧﺒﻮت ﺧﻮدداری ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ﮐﻪ ﻗﺪرتھﺎی ﺟﮫﺎن آن‬
‫روز و ﻣﺰاﺣﻤﺖھﺎی ﺑﺰرگ ﺳﺮان ﮐﻔﺮ ﻗﺮﯾﺶ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ او را از اﻧﺠﺎم وﻇﺎﯾﻔﺶ ﺑﺎزدارﻧﺪ آن ھﻢ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻧﮕﺸﺖ ﺷﻤﺎر ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر دهھﺎ ھﺰار ﻣﺠﺎھﺪ ﺟﺎن ﺑﺮﮐﻒ‪ ،‬ﯾﮏ‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﻣﺎﻧﻊ از اﺟﺮای ﭼﻨﺎن وﻇﯿﻔﮥ ﻣﮫﻤﯽ ﺷﺪ!‬
‫‪ -۳‬ﺟﺎی ﺷﮕﻔﺘﯽ اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﻌﻀﯽ از رواﯾﺎت‪ ،‬اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﮐﻪ »ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم دارد ھﺬﯾﺎن‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ« ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه اﺳﺖ! ﻋﻤﺮی ﮐﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن او را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ‬
‫ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻨﺪ ﮐﺪام ﻋﻘﻞ و ﻣﻨﻄﻖ ﺑﺎور ﻣﯽﮐﻨﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻠﻤﺎت اھﺎﻧﺖآﻣﯿﺰی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬
‫را ﺑﺮ زﺑﺎن آورد و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮاﺳﺘﮥ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺟﺴﺎرت ﮐﻨﺪ و ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻄﻠﺒﯽ‬
‫ﻧﺪارﯾﻢ ﻣﺎ را ﻗﺮآن ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ!«‬
‫‪ ‬از اﯾﻦ‬ ‫‪ -۴‬آﻧﭽﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﺛﺒﺎت آن ھﺴﺘﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ اﺛﺒﺎت ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻼﻓﺼﻞ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ‬
‫واﻗﻌﻪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ﮐﻪ آﯾﺎ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﯽﺗﻮان از اﯾﻦ واﻗﻌﻪ اﺛﺒﺎت ﻧﻤﻮد‬
‫ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟ ﺑﺮای ﺑﺮرﺳﯽ دﻗﯿﻖ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻮارد ذﯾﻞ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪:‬‬
‫أ‪ -‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺣﺪود ﺳﯿﺰده روز ﻗﺒﻞ از وﻓﺎت ﺑﯿﻤﺎر ﺑﻮدﻧﺪ‪) .‬ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان‪ ،‬ذﯾﻞ ﺑﺤﺚ وﻓﺎت‬
‫رﺳﻮل اﮐﺮم ج(‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٧٤‬‬

‫ب‪ -‬ﻗﻠﻢ و دوات را در روز ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ﻃﻠﺒﯿﺪﻧﺪ ﯾﻌﻨﯽ واﻗﻌﻪ ﻗﺮﻃﺎس در روز ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ روی داد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪) .‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ‪۱۶۳۷‬‬
‫و ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب ﺟﻮاﺋﺰ اﻟﻮﻓﺪ و ﺑﺎب اﻟﻮﺻﯿﺔ(‬
‫و ﭼﻮن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج در روز دوﺷﻨﺒﻪ وﻓﺎت ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﻌﺪ از واﻗﻌﻪ ﻗﺮﻃﺎس ﭼﮫﺎر روز در ﻗﯿﺪ‬
‫ﺣﯿﺎت ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ت‪ -‬در ﻃﻮل ﻣﺪت ﺑﯿﻤﺎری ھﯿﭻ واﻗﻌﻪ و ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﮐﻪ اﺧﺘﻼل ﺣﻮاس آن ﺣﻀﺮت از آن ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد‪،‬‬
‫در ھﯿﭻ رواﯾﺖ و ﮐﺘﺎﺑﯽ ﻣﺬﮐﻮر ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ج‪ -‬ھﻨﮕﺎم واﻗﻌﻪ ﻗﺮﻃﺎس ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدی از اﺻﺤﺎب در آن ﻣﺠﻠﺲ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺟﺰ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮐﻪ در آن ﻣﻮﻗﻊ ﺣﺪود ‪ ۱۰‬ﺳﺎل ﺳﻦ داﺷﺖ‪ ،‬از ھﯿﭻﮐﺪام از ﺻﺤﺎﺑﻪ در اﯾﻦ‬
‫ﻣﻮرد ﯾﮏ ﮐﻠﻤﻪ ھﻢ ﻧﻘﻞ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ!‬
‫د‪ -‬ﻣﮫﻤﺘﺮ از ھﻤﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس در آن ﻣﺠﻠﺲ ﺣﻀﻮر ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻋﻼﻣﻪ اﺑﻦ‬
‫ﺣﺠﺮ ﻋﺴﻘﻼﻧﯽ در ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎری اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را واﺿﺢ و ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ه‪ -‬در ﺗﻤﺎم رواﯾﺎت ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ آن ﺣﻀﺮت ج ﻗﻠﻢ و ﮐﺎﻏﺬ ﻃﻠﺒﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺪهای از اھﻞ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آن ﺣﻀﺮت ھﺬﯾﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪﻣﺎت ذﮐﺮﺷﺪه ﺑﻪ اﺻﻞ ﻣﻄﻠﺐ و ﭘﺎﺳﺦ آن ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ و آن اﯾﻦ ﮐﻪ اوﻻ وﻗﺘﯽ در ھﯿﭻ‬
‫رواﯾﺘﯽ ﻣﻄﻠﺒﯽ ﮐﻪ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ اﺧﺘﻼل ﺣﻮاس ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺮاﺳﺎس ﭼﻪ ﻗﺮاﺋﻦ و‬
‫ﺷﻮاھﺪی ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﯾﻦ ﮐﻪ آن ﺣﻀﺮت ﻗﻠﻢ و دوات ﻃﻠﺐ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎ ﻃﺮح ھﺬﯾﺎنﮔﻮﯾﯽ از ﺳﻮی اھﻞ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮﻧﺪ؟‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮض اﯾﻨﮑﻪ رواﯾﺖ ﻗﺮﻃﺎس را ﮐﺎﻣﻼ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻗﻄﻌﺎ اﯾﻨﻘﺪر ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢ ﮐﻪ راوی ﻣﻮارد و‬
‫وﻗﺎﯾﻌﯽ را از اﺻﻞ واﻗﻌﻪ رھﺎ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮاردی ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﺮدم ﺗﺼﻮر ﺑﯿﮫﻮﺷﯽ آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫ﺑﯿﺎﯾﺪ و آﻧﺎن ﻓﮑﺮ ﮐﻨﻨﺪ اﯾﺸﺎن دارﻧﺪ ﭘﺮاﮐﻨﺪهﮔﻮﯾﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ در ﭼﻨﺎن واﻗﻌﻪ‬
‫ﻣﮫﻤﯽ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدی از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس آن را رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮدی ﮐﻪ ﺧﻮدش ھﻢ در آن واﻗﻌﻪ ﺣﻀﻮر ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ اوﺻﺎف‪ ،‬ﺣﯿﺜﯿﺖ رواﯾﺘﯽ اﯾﻦ واﻗﻌﻪ اﺳﺘﻨﺎد ﻣﺬﮐﻮر را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﯾﻦ ﺷﺒﮫﻪ ﺑﺮای‬
‫ﮐﺴﯽ ﭘﯿﺶ آﯾﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ رواﯾﺖ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻮرد ﻧﻘﺪ دراﯾﺘﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‬
‫ﺑﺎﯾﺪ در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻘﺪ دراﯾﺘﯽ ﯾﮏ رواﯾﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻔﮫﻮم ﮐﻪ راوی ﺗﻤﺎم ﻓﺮازھﺎ و ﻣﻮارد آن رواﯾﺖ را‬
‫ذﮐﺮ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ )ﻟﺬا رواﯾﺖ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻨﺎد ﻧﯿﺴﺖ( ﺳﮫﻞﺗﺮ از اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺨﻠﻒ ﺻﺤﺎﺑﻪ از‬
‫اﺟﺮای دﺳﺘﻮر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﻣﻄﺮح ﺷﻮد و ﺟﻤﻠﻪ اھﺎﻧﺖآﻣﯿﺰ »ھﺬﯾﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ« ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا و‬
‫ﻃﺮح آن ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﻮد‪.‬‬
‫ً‬
‫‪ ‬ﺷﺪه‬ ‫‪ ‬ﻣﺎﻧﻊ از ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺧﻼﻓﺖﻧﺎﻣﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ‬ ‫ﺛﺎﻧﯿﺎ‪ :‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ در آن ﺟﻠﺴﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‬
‫ً‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ﭼﮫﺎر روز در ﻗﯿﺪ ﺣﯿﺎت ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ در روز وﻓﺎت ﺑﻪ ﻗﺪری‬
 ‫‪١٧٥‬‬ ‫وﻓﺎت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫ﺷﺎداب و ﺳﺮﺣﺎل ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻓﮑﺮ ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﯿﻤﺎری آن ﺣﻀﺮت ﻣﺮﺗﻔﻊ ﺷﺪه و ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس‪،‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ ﻋﺎزم ﻣﺤﻞ ﺧﻮد در ﺧﺎرج از ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ آن وﺻﯿﺖﻧﺎﻣﻪ را ﺑﻪ‬
‫ً‬
‫ﮔﻮﻧﻪای ﺑﻨﻮﯾﺴﻨﺪ و ﯾﺎ ﺑﻪ اﻃﻼع اﻓﺮادی ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ اﺻﻼ از ﻗﻀﯿﻪ ﻣﻄﻠﻊ ﻧﺸﻮد‪ .‬در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ادﻋﺎ را ﺷﯿﻌﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﻄﺮح ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫‪ ‬ﻣﯽﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺛﺎﻟﺜﺎ‪ :‬اﮔﺮ ﻗﺼﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج واﻗﻌﺎ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻧﺎﻣﻪ و ﺳﻨﺪ ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ‬
‫ﻗﺮاﯾﻦ و دﻻﯾﻞ‪ ،‬ﺧﻮد ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ﮐﻪ در آن ﺟﻤﻊ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ و ﯾﺎ اﻓﺮاد دﯾﮕﺮ از اھﻞ ﺑﯿﺖ و ﺑﻨﯽ‬
‫ھﺎﺷﻢ ﺑﺮاﺳﺎس آن‪ ،‬ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﺣﻖ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ آن اﺳﺘﻨﺎد ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و آن ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻪ ﯾﺎد‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﯽآوردﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ھﯿﭻ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﭼﻨﯿﻦ ادﻋﺎﯾﯽ ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺬﮐﻮر ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ً‬
‫راﺑﻌﺎ‪ :‬ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﻗﺼﺪ ﻧﻮﺷﺘﻦ وﺻﯿﺘﯽ را داﺷﺘﻨﺪ ﺣﺎﻻ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ وﺻﯿﺖ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؟ و آﯾﺎ در ﺳﻪ روز ﺑﺎﻗﯽﻣﺎﻧﺪه وﺻﯿﺘﯽ‬
‫‪ ‬ﺑﺸﻨﻮﯾﻢ ﮐﻪ در‬ ‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺧﻮب اﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع را از زﺑﺎن ﺧﻮد ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ‬
‫ﺟﻠﺴﻪای ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﻗﻠﻢ و دوات ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ‪ .‬ﻋﻼﻣﻪ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ دﻣﺸﻘﯽ در ﮐﺘﺎب‬
‫ﮔﺮاﻧﺴﻨﮓ ﺧﻮﯾﺶ »اﻟﺒﺪاﯾﺔ واﻟﻨﮫﺎﯾﺔ« ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻣﺴﻨﺪ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُّ‬ ‫َ َ‬ ‫َُ َ َ َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ‬ ‫» َ� ْﻦ َ ِّ ْ َ َ‬
‫ﺐ ِ�ﻴ ِﻪ َﻣﺎ ﻻ ﺗ ِﻀﻞ أ َّﻣﺘُﻪ ِﻣ ْﻦ‬ ‫�ﺘُ ُ‬ ‫ﺐ ﻗﺎل‪ :‬أ َم َﺮ ِ� َر ُﺳﻮل اﷲ ج أن آ ِ�ﻴﻪ ﺑِﻄﺒ ٍﻖ ﻳ‬ ‫ﻲﻠﻋ ﺑ ِﻦ أ ِﻲﺑ ﻃﺎ ِﻟ ٍ‬‫ِ‬
‫الﺰ َﺎﻛة َوﻣﺎَ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ‬
‫وﻲﺻ ﺑِﺎلﺼﻼ ِة َو َّ ِ‬ ‫َ�ﻌ ِﺪهِ ﻗﺎل‪ :‬ﻓﺨ ِﺸﻴﺖ أن �ﻔﻮﺗ ِ� �ﻔﺴﻪ‪ .‬ﻗﺎل‪ :‬ﻗﻠﺖ‪ :‬إِ� أﺣﻔﻆ َوأ ِﻲﻋ‪ .‬ﻗﺎل‪ :‬أ ِ‬
‫ُ‬
‫َ َ َ ْ َْ ُ ُ‬
‫ﺖ أ� َﻤﺎﻧ� ْﻢ« )اﻟﺒﺪاﯾﺔ واﻟﻨﮫﺎﯾﺔ ‪.(۲۵۰ / ۵‬‬ ‫مﻠﻜ‬
‫از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﻗﻠﻢ و ﮐﺎﻏﺬی ﺑﯿﺎورم ﺗﺎ‬
‫ﭼﯿﺰی ﺑﺮ آن ﺑﻨﻮﯾﺴﻨﺪ ﮐﻪ اﻣﺘﺶ ﺑﻌﺪ از وی ﮔﻤﺮاه ﻧﺸﻮد ﻣﻦ از اﯾﻦ ﺑﯿﻤﻨﺎک ﺷﺪم ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل‬
‫ﻗﻠﻢ و ﮐﺎﻏﺬ ﺑﺮوم‪ ،‬آن ﺣﻀﺮت ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ وﻓﺎت ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﻦ در آن ﻟﺤﻈﻪ ﻧﺒﺎﺷﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه اﻇﮫﺎر‬
‫داﺷﺘﻢ‪ :‬ﻣﻦ وﺻﯿﺖ ﺷﻤﺎ را ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﻢ و ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﻣﯽرﺳﺎﻧﻢ اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﺑﺮ ﻧﻤﺎز‪ ،‬ادای زﮐﺎت و رﻓﺘﺎر ﻧﯿﮑﻮ ﺑﺎ ﺑﺮدﮔﺎن‪ ،‬وﺻﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪.‬‬
‫وﺻﯿﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ اﻣﻮر را ﺳﻨﻦ ﻧﺴﺎﯾﯽ و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻧﯿﺰ رواﯾﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب راوی واﻗﻌﻪ ﻗﺮﻃﺎس ﭘﺲ از ﺑﯿﺎن واﻗﻌﻪ ﻗﺮﻃﺎس ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ از‬
‫اﯾﻦ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﻗﻠﻢ و ﮐﺎﻏﺬ ﻃﻠﺒﯿﺪﻧﺪ و اھﻞ ﻣﺠﻠﺲ اﺣﺴﺎس ﻧﯿﺎز ﺑﻪ آوردن ﮐﺎﻏﺬ ﻧﮑﺮدﻧﺪ و‬
‫ﻗﻠﻢ و ﮐﺎﻏﺬ آورده ﻧﺸﺪ‪ ،‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬در ﻣﺤﻀﺮ ﻣﻦ ﺳﺮ و ﺻﺪا ﻧﮑﻨﯿﺪ ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺳﻪ ﭼﯿﺰ‬
‫وﺻﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪:‬‬
‫ُُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ ْ‬
‫ﺤﻮ َﻣﺎ ﻛﻨ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﻴ� ْﻢ ﺑﺜَ َﻼث‪ :‬أﺧﺮ ُﺟﻮا ال ُﻤﺮﺸ� َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫�ﻫ ْﻢ‪،‬‬ ‫ﺖ أ ِﺟ‬ ‫ﻨ‬ ‫ﺑ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻓ‬ ‫ﻮ‬ ‫ال‬ ‫وا‬‫�‬ ‫ِ‬ ‫� ِﻣ ْﻦ َﺟﺰ َ‬
‫�ﺮة اﻟ َﻌ َﺮب‪َ ،‬وأﺟ ُ‬ ‫ِ‬ ‫وﺻ‬ ‫»أ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻗَﺎل‪َ :‬و َﺳﻜ َ‬
‫ﺖ‪َ ،‬ﻋ ِﻦ اﺜﻟَّ ِﺎﺜﻟَ ِﺔ‪ ،‬أ ْو ﻗﺎل َﻬﺎ ﻓﺄ� ِﺴيﺘُ َﻬﺎ« )ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺣﺪﯾﺚ‪ ۱۶۳۷ :‬ﮐﺘﺎب اﻟﻮﺻﯿﺔ(‪.‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺳﻪ ﭼﯿﺰ وﺻﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪:‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٧٦‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺳﻪ اﻣﺮ وﺻﯿﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫اول‪ :‬ھﯿﭻ ﻣﺸﺮﮐﯽ ﻧﺒﺎﯾﺪ در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺟﺰﯾﺮة اﻟﻌﺮب ﺑﺎﻗﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫دوم‪ :‬ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ در دوران ﺣﯿﺎت آنﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﺳﻔﯿﺮان و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ و‬
‫اﺣﺘﺮام رﻓﺘﺎر ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از اﯾﺸﺎن ﻧﯿﺰ آﻧﮕﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﺷﻮد‪.‬‬
‫وﺻﯿﺖ ﺳﻮم را راوی ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(١‬‬
‫در ﻇﮫﺮ ھﻤﺎن روز وﺿﻊ ﻣﺰاﺟﯽ آنﺣﻀﺮت ج اﻧﺪﮐﯽ ﺑﮫﺘﺮ ﺷﺪ) ‪ .(١‬و دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫ھﻔﺖ ﻣﺸﮏ آب روی ﺑﺪن ﻣﺒﺎرک رﯾﺨﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻏﺴﻞ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﮐﻤﮏ ﺣﻀﺮت‬

‫‪ -١‬ﻣﺸﺮﮐﺎن را از ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن اﺧﺮاج ﮐﻨﯿﺪ؛‬

‫‪ -٢‬از ﺳﻔﯿﺮان و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﭘﺬﯾﺮاﯾﯿﯽ و ﻣﯿﺰﺑﺎﻧﯽ ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﺎ آﻧﺎن رﻓﺘﺎر ﺧﻮب داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﻦ ﺑﺎ آﻧﺎن رﻓﺘﺎر ﺧﻮب داﺷﺘﻢ؛‬
‫‪ -٣‬راوی ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﺳﻮﻣﯽ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺧﺎﻣﻮش ﺷﺪ و ﯾﺎ ﻣﻦ آن را ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮدم‪ .‬در‬
‫رواﯾﺎت دﯾﮕﺮ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺮ ﺳﻮم اﻋﺰام ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﯽ اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﯾﺪ ﺑﻮد؛‬
‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺮ اﯾﻦ وﺻﯿﺖھﺎ در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ج ‪ ،۱‬ص ‪ ۲۲۹‬ﺑﺎب ﺟﻮاﺋﺰ اﻟﻮﻓﺪ‬
‫ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬وﺻﯿﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ج ھﻤﯿﻦ ﻣﻮارد ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﺷﺎن رﺳﯿﺪ ﺗﺎ‬
‫آنھﺎ را ﺑﻨﻮﯾﺴﻨﺪ و ﭘﺲ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﺟﻤﻊ ﺣﺎﺿﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ را اﺣﺴﺎس ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬آن‬
‫ﺣﻀﺮت آنھﺎ را ﺷﻔﺎھﯽ ﺑﯿﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﺧﺎﻣﺴﺎ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﺷﯿﻌﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ را در ﻣﺤﻞ ﻏﺪﯾﺮ ﺧﻢ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ در ﺟﻤﻊ ﺑﯿﺶ از ﯾﮑﺼﺪ ھﺰار ﻧﻔﺮ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪﻧﺪ و ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﮫﻮﻣﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ‬
‫دوﺑﺎره ﻗﻠﻢ و ﮐﺎﻏﺬ ﺑﺨﻮاھﻨﺪ و ﻗﺼﺪ ﻧﻮﺷﺘﻦ اﯾﻦ اﻣﺮ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﺳﺎدﺳﺎ‪ :‬ﺳﺆال ﻣﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ‪ :‬آﯾﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﻗﻠﻢ و ﮐﺎﻏﺬ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ﺑﺮاﺳﺎس وﺣﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬
‫ً‬
‫آﻧﺎن ﻗﻄﻌﺎ ﺧﻮاھﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮاﺳﺎس وﺣﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ ﺣﺎﻻ اﯾﻦ ﺳﺆال ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﭼﺮا رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا ج اﻣﺮی را ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس وﺣﯽ ﺑﻮده اﺟﺮا ﻧﮑﺮدﻧﺪ و از ﻧﻮﺷﺘﻦ آن ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬آﯾﺎ )اﻟﻌﯿﺎذ‬
‫ﺑﺎﻟﻠﻪ( اﯾﻦ ﺗﺨﻠﻒ از اﻧﺠﺎم وﻇﯿﻔﮥ ﻧﺒﻮت ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﯽآﯾﺪ؟‬
‫از ﺳﻮﯾﯽ دﯾﮕﺮ از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم اﻗﺪامھﺎی ﺗﺸﺮﯾﻌﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺑﺮاﺳﺎس وﺣﯽ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮﮐﺮدن آن ﺣﻀﺮت از ﻧﻮﺷﺘﻦ ﭼﻨﯿﻦ اﻣﺮی ﻧﯿﺰ ﺑﺮاﺳﺎس وﺣﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺧﻠﯿﻔﻪ و ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﻮدﺷﺎن‬
‫در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺧﻮاھﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫واﷲ أﻋﻠﻢ وﻫﻮ ﻋﲆ ﻣﺎ ﻧﻘﻮل وﻛﻴﻞ )ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ذﮐﺮ وﻓﺎت و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﮐﺘﺎب اﻟﻮﺻﯿﺔ‪.‬‬
 ‫‪١٧٧‬‬ ‫وﻓﺎت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫ﻋﻠﯽ و ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺎس ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ اﺑﻮﺑﮑﺮ‬
‫ﺻﺪﯾﻖ در ﺣﺎل ﺑﺮﮔﺰاری اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻘﺐ رﻓﺖ وﻟﯽ‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺑﺎ اﺷﺎره او را در ﻣﺤﻞ وی ﻧﮕﮫﺪاﺷﺘﻨﺪ و در ﮐﻨﺎر وی ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻤﺎز ﺑﺎ اﻣﺎﻣﺖ‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ اﺧﺘﺘﺎم رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺑﺎ ﻣﺸﺎھﺪۀ آنﺣﻀﺮت و ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻣﺸﺎھﺪۀ اﺑﻮﺑﮑﺮ ارﮐﺎن ﻧﻤﺎز را ﺑﻪ ﺟﺎ آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺧﻄﺒﻪای ﺑﻪ ﺷﺮح ذﯾﻞ اﯾﺮاد ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﮐﻪ آﺧﺮﯾﻦ ﺧﻄﺒﻪ در زﻧﺪﮔﯽ‬
‫آنﺣﻀﺮت اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد اﺧﺘﯿﺎر داده ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاھﺪ ﻧﻌﻤﺖھﺎ و ﻟﺬتھﺎی‬
‫دﻧﯿﺎ را اﺧﺘﯿﺎر ﮐﻨﺪ و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاھﺪ آﻧﭽﻪ در ﻧﺰد اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ در آﺧﺮت ھﺴﺖ ﻗﺒﻮل ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻟﯿﮑﻦ آن ﺑﻨﺪه‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﻣﻮﺟﻮد در ﻧﺰد اﻟﻠﻪ را در آﺧﺮت ﻗﺒﻮل ﮐﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ س ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن اﯾﻦ ﺑﯿﺎن‪ ،‬ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺗﻌﺠﺐ ﺑﻪ وی ﻧﮕﺎه‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ج داﺳﺘﺎن ﺷﺨﺼﯽ را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﮔﺮﯾﮥ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﭼﻪ ارﺗﺒﺎﻃﯽ‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ اﻣﺮ دارد‪ .‬اﻣﺎ رازدار ﻧﺒﻮت درک ﮐﺮده ﺑﻮد ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت داﺳﺘﺎن ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﯿﺎن‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و آن ﺷﺨﺺ ﺧﻮد رﺳﻮل اﮐﺮم ج ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت در اداﻣﮥ ﺧﻄﺒﮥ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺪﻣﺖ ﮐﺮده و ﻣﻦ ﻣﻤﻨﻮن ﺧﺪﻣﺎت وی ھﺴﺘﻢ‪ ،‬اﺑﻮﺑﮑﺮ‬
‫اﺳﺖ) ‪ .(٢‬اﮔﺮ در دﻧﯿﺎ از ﻣﯿﺎن اﻣﺖ ﺧﻮد دوﺳﺘﯽ ﺑﺮای ﺧﻮد اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﺮدم‪ ،‬او اﺑﻮﺑﮑﺮ‬
‫ﻣﯽﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ راﺑﻄﮥ اﺳﻼم ﺑﺮ راﺑﻄﮥ دوﺳﺘﯽ ﺑﺮﺗﺮی دارد و ھﻤﯿﻦ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ .‬ھﯿﭻ‬
‫دروازهای در ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺰ دروازۀ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ اﻣﺖھﺎی ﭘﯿﺶ از‬

‫‪ -١‬در رواﯾﺎت ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻧﺸﺪه ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻤﺎز ﻇﮫﺮ ﮐﺪام روز اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب اﻟﻨﮫﯽ ﻋﻦ ﺑﻨﺎء‬
‫ً‬
‫اﻟﻤﺴﺎﺟﺪ ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺒﻮر از ﻃﺮﯾﻖ ﺟﻨﺪب رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ آﻧﭽﻪ در ﺗﻮﺻﯿﻒ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ )ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﻌﺪا‬
‫ذﮐﺮ ﻣﯽﺷﻮد( ﭘﻨﺞ روز ﻗﺒﻞ از اﯾﻦ روز ﺑﻮده اﺳﺖ و ﭼﻮن ﮐﻪ ﺧﻄﺒﮥ ﻣﺰﺑﻮر ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﻇﮫﺮ ھﻤﺎن‬
‫روز اﯾﺮاد ﺷﺪه )ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ از ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﺷﺪه(‪،‬‬
‫از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ اﯾﻦ روز ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ و ﭘﻨﺞ روز ﻗﺒﻞ از وﻓﺎت ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎری‬
‫ﻧﯿﺰ ھﻤﯿﻦ ﻧﻈﺮ را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪) .‬ﺳﯿﺪ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻧﺪوی(‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب ﻣﻨﺎﻗﺐ اﺑﯽ ﺑﮑﺮ‪ .‬ﻗﺴﻤﺖ آﺧﺮ در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب اﻟﻨﮫﯽ ﻋﻦ ﺑﻨﺎء‬
‫اﻟﻤﺴﺎﺟﺪ ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺒﻮر ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٧٨‬‬
‫ﺷﻤﺎ ﻗﺒﻮر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﺑﺰرﮔﺎن ﺧﻮد را ﻋﺒﺎدﺗﮕﺎه ﻗﺮار ﻣﯽدادﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮاﻇﺐ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﺷﻤﺎ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را از اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﻨﻊ ﻣﯽﮐﻨﻢ«‪.‬‬
‫اﻧﺼﺎر در دوران ﻋﻼﻟﺖ و ﺑﯿﻤﺎری‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﻋﻨﺎﯾﺎت و ﺧﺪﻣﺎت اﯾﺸﺎن را ﺗﺬﮐﺮه‬
‫ﮐﺮده ﮔﺮﯾﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر در ھﻤﯿﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺎس از ﮐﻨﺎر‬
‫اﻧﺼﺎر ﮔﺬر ﮐﺮدﻧﺪ و دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ آنھﺎ ﮔﺮﯾﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﺖ ﮔﺮﯾﻪ را ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ .‬آنھﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺧﺎﻃﺮاﺗﯽ از آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﯾﺎد ﻣﯽآﯾﺪ ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ ﮔﺮﯾﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﯾﮑﯽ از آنھﺎ رﻓﺖ و‬
‫ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺮای رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪ .‬آن روز روزی ﺑﻮد ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺼﺎر ﺗﻮﺻﯿﻪھﺎﯾﯽ ﺑﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»ای ﻣﺮدم! ﻣﻦ درﺑﺎرۀ اﻧﺼﺎر ﺑﻪ ﺷﻤﺎ وﺻﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن روز ﺑﻪ روز‬
‫ﺟﻤﻌﯿﺖﺷﺎن اﻓﺰاﯾﺶ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﻧﺼﺎر ﺗﻌﺪادﺷﺎن رو ﺑﻪ ﮐﺎھﺶ ﻣﯽرود و ﺑﻪ ﺣﺪی‬
‫اﻧﺪک ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻧﻤﮏ ﺑﺎ ﻃﻌﺎم را ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﻪ وﻇﺎﯾﻒ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ و ﺣﺎﻻ زﻣﺎن آن رﺳﯿﺪه ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ وﻇﺎﯾﻒ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬آﻧﺎن در ﺟﺴﻢ ﻣﻦ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﺰﻟﺔ ﻣﻌﺪه ھﺴﺘﻨﺪ و ھﺮﮐﺲ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ و رھﺒﺮ ﺷﻤﺎ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﺎ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران آنھﺎ‬
‫ﻣﺤﺒﺖ ﮐﻨﺪ و اﮔﺮ از ﮐﺴﯽ از آنھﺎ ﺧﻄﺎﯾﯽ ﺳﺮ زد‪ ،‬ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ ﻗﺮار دھﺪ«) ‪.(١‬‬
‫ً‬
‫ﻗﺒﻼ ذﮐﺮ ﺷﺪ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج ﺳﭙﺎھﯽ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﯽ اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﯾﺪ‬
‫دﺳﺘﻮر داده ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻪﺳﻮی روم ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ رواﯾﺖ اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﺑﺮ اﯾﻦ اﻣﺮ‬
‫اﻋﺘﺮاض ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻓﺮاد ﺑﺎ ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﺑﺎﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺟﻮاﻧﯽ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﯽ‬
‫ﺳﭙﺎه اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﮫﻢ اﺷﺎره ﻧﻤﻮده و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﯽ اﺳﺎﻣﻪ اﻋﺘﺮاض دارﯾﺪ ﺑﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﯽ زﯾﺪ ﭘﺪر او ﻧﯿﺰ اﻋﺘﺮاض‬
‫داﺷﺘﯿﺪ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا! او ﺷﺎﯾﺴﺘﮥ اﯾﻦ ﻣﻘﺎم ﺑﻮد و ﻣﻦ او را ﺑﺴﯿﺎر دوﺳﺖ ﻣﯽداﺷﺘﻢ و‬
‫ﺣﺎﻻ ﺑﻌﺪ از وی اﯾﺸﺎن را ﻧﯿﺰ ﺑﺴﯿﺎر دوﺳﺖ دارم«‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﺗﻔﺎوتھﺎی ﻣﯿﺎن اﺳﻼم و ﻣﺬاھﺐ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰار ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﺣﮑﺎم‬
‫ﺷﺮﯾﻌﺖ در اﺳﻼم‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓﻘﻂ وﻇﯿﻔﮥ رﺳﺎﻧﺪن آنھﺎ را ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﺑﺮﻋﮫﺪه دارد و اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪ را از ﻃﺮﯾﻖ ﻗﻮل و ﻋﻤﻞ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ‪ .‬و ﭼﻮن در ﺳﺎﯾﺮ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﻣﻨﺎﻗﺐ اﻧﺼﺎر‪.‬‬

 ‫‪١٧٩‬‬ ‫وﻓﺎت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫ﻣﺬاھﺐ‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﻮء ﺗﻔﺎھﻢ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺷﺮک و ﮐﻔﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻧﺘﺎﯾﺞ آن ھﻢ آﺷﮑﺎر ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﺬا‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺗﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﺮح ﺑﯿﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﺣﻼل و ﺣﺮام را ﺑﻪﺳﻮی ﻣﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﻧﺪھﯿﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﺧﺪاوﻧﺪ در ﮐﺘﺎﺑﺶ ﺣﻼل ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺣﻼل ﮐﺮدم و آﻧﭽﻪ را ﺧﺪاوﻧﺪ در ﮐﺘﺎﺑﺶ ﺣﺮام ﮐﺮده اﺳﺖ ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺣﺮام‬
‫ﮐﺮدم«‪.‬‬
‫ﻣﺒﻨﺎی ﮐﯿﻔﺮ و ﺛﻮاب ھﺮ آدﻣﯽ اﻋﻤﺎل اوﺳﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»ای ﻓﺎﻃﻤﻪ! دﺧﺘﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا! و ای ﺻﻔﯿﻪ! ﺧﺎﻟﮥ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا! ﺑﺮای ﺣﻀﻮر ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه‬
‫اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺮای ﺧﻮد اﻋﻤﺎﻟﯽ اﻧﺠﺎم دھﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺷﻤﺎ را از ﻋﺬاب اﻟﮫﯽ‬
‫ﺑﺮھﺎﻧﻢ«) ‪.(١‬‬

‫آﺧﺮﯾﻦ وداع ﺑﺎ دﺧﺖ ﮔﺮاﻣﯽ‬

‫وﻗﺘﯽ از ﺧﻄﺒﻪ ﻓﺎرغ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺠﺮۀ ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺻﺪﯾﻘﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﺑﺎ‬
‫دﺧﺘﺮ ﺧﻮد ﻓﺎﻃﻤﮥ زھﺮا ﺑﯽﻧﮫﺎﯾﺖ ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در اﺛﻨﺎی ﺑﯿﻤﺎری‪ ،‬او را ﻧﺰد ﺧﻮد‬
‫درﮔﻮﺷﯽ ﺑﺎ وی ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬او از آن ﺻﺒﺤﺖھﺎ ﺑﻪ ﮔﺮﯾﻪ درآﻣﺪ دوﺑﺎره‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ و ِ‬
‫درﮔﻮﺷﯽ ﺑﺎ وی ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدﻧﺪ اﯾﻦ ﺑﺎر ﺧﻨﺪﯾﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪل ﻋﻠﺖ ﮔﺮﯾﻪ و ﺧﻨﺪه را‬ ‫ِ‬
‫از وی ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬او اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﺑﺎر اول آﻗﺎﯾﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻦ در ھﻤﯿﻦ ﺑﯿﻤﺎری ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت‬
‫ﭘﺮرودﮔﺎر ﻣﯽروم و وﻓﺎت ﻣﯽﮐﻨﻢ«‪ ،‬از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮدم و ﺑﺎر دوم ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اوﻟﯿﻦ‬
‫ﻓﺮدی از ﺧﺎﻧﺪاﻧﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﻠﺤﻖ ﻣﯽﺷﻮد ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﯿﺪ« از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ ﺧﻨﺪﯾﺪم) ‪.(٢‬‬
‫ﯾﮫﻮد و ﻧﺼﺎرا در ﺗﻌﻈﯿﻢ ﻣﺰارھﺎی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﯾﺎدﮔﺎرھﺎی آﻧﺎن راه اﻓﺮاط را ﭘﯿﻤﻮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬راھﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﯽ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اوﻟﯿﻦ ﻓﺮﯾﻀﻪ و ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ اﺳﻼم‪ ،‬اﺳﺘﯿﺼﺎل و‬

‫‪ -١‬اﯾﻦ رواﯾﺖ ﻗﺒﻞ از آن در ﻣﺴﻨﺪ اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﯽ ﺑﺎب اﺳﺘﻘﺒﺎل اﻟﻘﺒﻠﺔ و ﮐﺘﺎب اﻷم اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﯽ و اﺑﻦ‬
‫ﺳﻌﺪ ﺟﺰء اﻟﻮﻓﺎة ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺣﺴﻦ رواﯾﺖ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ در آن رواﯾﺎت ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ‬
‫اﯾﻦ را ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺑﺨﺎری ﺑﯿﺎن ﺷﺪ ﮐﻪ آن ﺣﻀﺮت در ﻧﻤﺎز ﻇﮫﺮ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮده و ﺳﭙﺲ‬
‫ﺧﻄﺒﻪ اﯾﺮاد ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺷﺘﺒﺎه دوم رواﯾﺎت ﻣﺴﻨﺪ و اﺑﻦ ﺳﻌﺪ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬در ﻧﻤﺎز‬
‫ﺻﺒﺢ روز دوﺷﻨﺒﻪ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ رواﯾﺎت ﺻﺤﯿﺢ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﺒﺢ دوﺷﻨﺒﻪ ﻓﻘﻂ‬
‫ﭘﺮدۀ ﺣﺠﺮه را ﺑﺎﻻ ﮐﺸﯿﺪﻧﺪ و ﻧﮕﺎه ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﯿﺮون ﻧﯿﺎﻣﺪﻧﺪ و در ﻧﻤﺎز ھﻢ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪) .‬ﺳﯿﺪ‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻧﺪوی(‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ذﮐﺮ وﻓﺎت‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٨٠‬‬
‫ﻧﺎﺑﻮدی ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ آﻧﭽﻪ در ﺣﺎل ﺑﯿﻤﺎری ﺑﯿﺶ از ھﺮﭼﯿﺰ ﻓﮑﺮ اﯾﺸﺎن‬
‫ً‬
‫را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل ﮐﺮده و ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺣﻀﺮت ﻗﺮار داﺷﺖ‪ ،‬ھﻤﯿﻦ اﻣﺮ ﺑﻮد‪ .‬اﺗﻔﺎﻗﺎ ﺑﻌﻀﯽ‬
‫از ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﮐﻪ از ﺣﺒﺸﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﻣﻌﺎﺑﺪ ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن‪ ،‬ﻣﺠﺴﻤﻪھﺎ و‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺮھﺎی آﻧﺠﺎ ﺗﺬﮐﺮهای ﺑﻪ ﻣﯿﺎن آوردﻧﺪ) ‪ .(١‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﻓﺮاد ﻧﯿﮏ و ﺻﺎﻟﺢ از ﻣﯿﺎن آﻧﺎن وﻓﺎت ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺒﺮھﺎی آﻧﺎن را‬
‫ﻋﺒﺎدﺗﮕﺎه درﺳﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺘﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ آن ﺗﺮاﺷﯿﺪه در آﻧﺠﺎ ﻧﺼﺐ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در روز‬
‫ﻗﯿﺎﻣﺖ اﯾﻦھﺎ ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﻣﺨﻠﻮق ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد«) ‪.(٢‬‬
‫در ﻋﯿﻦ ﺷﺪت ﺑﯿﻤﺎری ﮐﻪ ﮔﺎھﯽ ﺷﺎﻟﯽ ﺑﺮ ﭼﮫﺮۀ آنﺣﻀﺮت اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ و ﮔﺎھﯽ از‬
‫ﺧﻄﺮ ازدﯾﺎد ﮔﺮﻣﺎ آن را دور ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل از زﺑﺎن ﻣﺒﺎرک آنﺣﻀﺮت‬
‫ﺷﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ُ َ ْ َ ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫»ﻟَ ْﻌﻨَ ُﺔ َّ َ َ َ ُ َ َّ َ َ‬
‫ﺎﺟ َﺪ«) ‪» .(٣‬ﻟﻌﻨﺖ و ﻧﻔﺮﯾﻦ‬
‫ا� ﻰﻠﻋ اﻴﻟﻬﻮ ِد واﻨﻟﺼﺎرى‪ ،‬اﺨﺗﺬوا �ﺒﻮر أﻧ ِبﻴﺎﺋِ ِﻬﻢ مﺴ ِ‬
‫ِ‬
‫ﺧﺪا ﺑﺮ ﯾﮫﻮد و ﻧﺼﺎرا ﺑﺎد ﮐﻪ ﻗﺒﺮھﺎی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮد را ﻋﺒﺎدﺗﮕﺎه ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫در ھﻤﯿﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﺿﻄﺮاب و ﺑﯿﻤﺎری‪ ،‬ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ آورد ﮐﻪ ﺗﻌﺪادی اﺷﺮﻓﯽ ﻧﺰد ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪» :‬ﻋﺎﯾﺸﻪ! آن اﺷﺮﻓﯽھﺎ ﮐﺠﺎﯾﻨﺪ؟ ﻣﺤﻤﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﺪا را‬
‫ﻣﻼﻗﺎت ﻣﯽﮐﻨﺪ؟ ﺑﺮو آنھﺎ را در راه اﻟﻠﻪ ﺻﺪﻗﻪ ﮐﻦ«) ‪.(٤‬‬
‫ﯾﮏ روز ﻗﺒﻞ از وﻓﺎت‪) ،‬ﯾﻌﻨﯽ روز ﯾﮑﺸﻨﺒﻪ( ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت دارو‬
‫ﺑﻨﻮﺷﺎﻧﻨﺪ) ‪ .(٥‬آنﺣﻀﺮت ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻧﻮﺷﯿﺪن دارو ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ .‬در ھﻤﺎن ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﯿﮫﻮش ﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻌﻀﯽھﺎ در ﺣﺎﻟﺖ ﺑﯿﮫﻮﺷﯽ ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت دارو ﻧﻮﺷﺎﻧﺪﻧﺪ وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ھﻮش آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺣﺴﺎس‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ و دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در دارودادن اﯾﺸﺎن ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬دارو‬

‫‪ -١‬ﮐﻠﯿﺴﺎی ﮐﺎﺗﻮﻟﯿﮏھﺎی ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن روم ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺠﺴﻤﻪھﺎ و ﺗﺼﻮﯾﺮھﺎی ﺣﻀﺮت ﻋﯿﺴﯽ‪ ،‬ﺣﻀﺮت‬
‫ﻣﺮﯾﻢ‪ ،‬اوﻟﯿﺎء و ﺷﮫﯿﺪان در آﻧﺠﺎ وﺟﻮد داﺷﺖ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب اﻟﻨﮫﯽ ﻋﻦ ﺑﻨﺎء اﻟﻤﺴﺎﺟﺪ ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺒﻮر‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ذﮐﺮ وﻓﺎت و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺑﺎب ذﮐﺮ اﻟﻮﻓﺎت‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪ ۴۹ / ۶‬و اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺟﺰء اﻟﻮﻓﺎت‪.‬‬
‫‪ -٥‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ذﮐﺮ وﻓﺎت‪.‬‬
 ‫‪١٨١‬‬ ‫وﻓﺎت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫ﻧﻮﺷﺎﻧﺪه ﺷﻮد‪ .‬در آن ﻣﯿﺎن‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺎس ﻧﯿﺰ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ او را از اﯾﻦ ﺣﮑﻢ‬
‫ﻣﺴﺘﺜﻨﯽ ﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﻣﺤﺪﺛﯿﻦ ﺑﻌﺪ از ﺑﯿﺎن اﯾﻦ واﻗﻌﻪ ﻣﺮﻗﻮم داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ از ﻣﻘﺘﻀﯿﺎت ﺑﺸﺮﯾﺖ‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺑﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﺎھﯽ در ﻣﺰاج ﺑﯿﻤﺎران ﻇﺮاﻓﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﺪ‪،‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎﻟﯽ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪه اﯾﻦ دﺳﺘﻮر را داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻟﯿﮑﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ اﯾﻦ‬
‫ﻇﺮاﻓﺖ ﻣﺰاج ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻟﻄﺎﻓﺖ ﻃﺒﻊ و ﻧﻮﻋﯽ ﻧﺎز ﺑﻮد‪.‬‬
‫ً‬
‫ﮔﺎھﯽ ﺑﯿﻤﺎری ﺷﺪﯾﺪ و ﮔﺎھﯽ ﺧﻔﯿﻒ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬در روز وﻓﺎت ﯾﻌﻨﯽ روز دوﺷﻨﺒﻪ ﻇﺎھﺮا ﻣﺰاج‬
‫ﻣﺒﺎرک آرام ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺠﺮۀ اﯾﺸﺎن ﺑﺎ ﻣﺴﺠﺪ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻮد‪ .‬ھﻨﮕﺎم ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ﭘﺮده را ﮐﻨﺎر زدﻧﺪ‬
‫دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﺸﻐﻮل ﻧﻤﺎز اﻧﺪ از ﺷﺎدی و ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﯽ ﺧﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻓﮑﺮ ﮐﺮدﻧﺪ اﯾﺸﺎن‬
‫وارد ﻣﺴﺠﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ از ﻓﺮط ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﯽ ﺑﯽاﺧﺘﯿﺎر ﺷﺪﻧﺪ و ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﻤﺎز را ﺑﺸﮑﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ س ﮐﻪ اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﻋﻘﺐ رود آنﺣﻀﺮت اﺷﺎره ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ در‬
‫ﺟﺎی ﺧﻮد ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه وارد ﺣﺠﺮۀ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﭘﺮده را ﭘﺎﯾﯿﻦ ﮐﺸﯿﺪﻧﺪ) ‪.(٢‬‬
‫در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻗﺪری ﺿﻌﻒ ﺑﺮ آنﺣﻀﺮت ﻋﺎرض ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮﺑﯽ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﭘﺮده را ﭘﺎﯾﯿﻦ ﮐﺸﻨﺪ) ‪ .(٣‬اﯾﻦ آﺧﺮﯾﻦ ﻟﺤﻈﻪای ﺑﻮد ﮐﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺟﻤﺎل‬
‫ﺟﮫﺎنآرای آنﺣﻀﺮت ج را زﯾﺎرت و دﯾﺪار ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭼﮫﺮۀ‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻗﺪری ﺳﻔﯿﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﮔﻮﯾﯽ ﺑﺮﮔﯽ از ﻣﺼﺤﻒ ﺑﻮد) ‪.(٤‬‬
‫ﺑﺎ آﻏﺎز روز دوﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺑﺮ اﯾﺸﺎن ﺑﯿﮫﻮﺷﯽ ﻋﺎرض و اﻓﺎﻗﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﮥ زھﺮا ﺣﺎل آنﺣﻀﺮت ج را وﺧﯿﻢ ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮد‪ ،‬اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪» :‬وا ﻛﺮب أﺑﺎه«‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ اﻟﺘﺪاوی ﺑﺎﻟﻠﺪود و ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ذﮐﺮ وﻓﺎت‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ذﮐﺮ وﻓﺎت و ﮐﺘﺎب ﺻﺤﺎح ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻠﻮة‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻠﻮة ‪.۱۶۷ /‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب اﻟﺼﻠﻮة‪ .‬در رواﯾﺖ اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻪ روز ﺑﻌﺪ از آن ﺑﺮای ﻧﻤﺎز‬
‫ﺻﺒﺢ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ در ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﯽ در ﮐﺘﺎب اﻻم و‬
‫اﺑﻦ ﺳﻌﺪ در ﺟﺰء اﻟﻮﻓﺎت از اﺑﻦ اﺑﯽ ﺳﺒﺮه رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ آن ﺣﻀﺮت در ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫وﻟﯽ در ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻦ ﺳﮫﻮ راوی اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ و ﻏﯿﺮه ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﺣﻀﺮت‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ در ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬راوی آن را ﺑﺎ ﻧﻤﺎز ﻇﮫﺮ روز ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺮاد از ﺳﻪ روز‪ ،‬ﺳﻪ روز ﺑﻌﺪ از ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ﮐﻪ ﺧﻄﺒﻪ اﯾﺮاد ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ روز‬
‫ﺟﻤﻌﻪ‪ ،‬ﺷﻨﺒﻪ و ﯾﮑﺸﻨﺒﻪ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٨٢‬‬
‫)وای ﺑﺮ ﻣﺸﻘﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﺪرم وارد ﺷﺪه اﺳﺖ( آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬از اﻣﺮوز ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﺮ‬
‫ﭘﺪرت ھﯿﭽﮕﻮﻧﻪ اﺿﻄﺮاب و ﺑﯽﻗﺮاریای ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻗﺒﻼ در زﻣﺎن ﺻﺤﺖ و ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ از اﯾﺸﺎن ﺷﻨﯿﺪه‬
‫ﺑﻮدم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﺧﺘﯿﺎر داده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺮگ را ﻗﺒﻮل ﮐﻨﻨﺪ و ﯾﺎ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ را ﺑﺮ آن ﺗﺮﺟﯿﺢ دھﻨﺪ«‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎل اﻏﻠﺐ‪ ،‬اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﺒﺎرک ﺟﺎری‬
‫َ َ‬ ‫ﻳﻦ أَ�ْ َﻌ َﻢ َّ ُ‬
‫ا� َﻋﻠَﻴْﻬ ْﻢ« و ﮔﺎھﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬الﻠَّ ُﻬ َّﻢ ﻲﻓ َّ‬ ‫َ َ َّ‬
‫ﻴﻖ اﻷ ْﻰﻠﻋ« ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ِ‬ ‫�‬‫ِ‬ ‫الﺮ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اﺬﻟ َ‬
‫ِ‬ ‫ﺑﻮد‪» :‬ﻣﻊ‬
‫ﯾﺎر و ﻣﻮﻧﺲ ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ داﻧﺴﺖ و ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺣﺎﻻ ﻓﻘﻂ رﻓﺎﻗﺖ اﻟﮫﯽ ﻣﻄﻠﻮب اﯾﺸﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻟﺤﻈﺎﺗﯽ ﭘﯿﺶ از وﻓﺎت‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ج‬
‫ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺳﺮ ﻣﺒﺎرک آنﺣﻀﺮت در آﻏﻮش ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬در دﺳﺖ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻣﺴﻮاﮐﯽ ﺑﻮد و آنﺣﻀﺮت ﺑﻪﺳﻮی آن ﺑﺎ دﻗﺖ ﻧﮕﺎه ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﺸﺎن ﻗﺼﺪ ﻣﺴﻮاکزدن را دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻮاک را از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎ‬
‫دﻧﺪانھﺎﯾﺶ ﺳﺮ آن را ﺟﻮﯾﺪ و ﻧﺮم ﮐﺮد و ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﺮاد‬
‫ﺗﻨﺪرﺳﺖ ﻣﺴﻮاک زدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻇﮫﺮ روز دوﺷﻨﺒﻪ ﺑﻮد‪ ،‬وﻗﺖ وﻓﺎت ﻓﺮا رﺳﯿﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺻﺪای ﺗﻨﻔﺲ از ﺳﯿﻨﮥ‬
‫ﻣﺒﺎرک ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﻣﺪ) ‪ .(١‬در ھﻤﯿﻦ ﺣﺎل ﻟﺐھﺎی ﻣﺒﺎرک ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ درآﻣﺪ و اﻃﺮاﻓﯿﺎن اﯾﻦ‬
‫َّ َ َ َ َ َ َ َ ْ َ ْ َ ُ ُ‬
‫� ْﻢ« )ﺷﻤﺎ را درﺑﺎرۀ ﻧﻤﺎز‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ را از زﺑﺎن ﻣﺒﺎرک ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ) ‪» :(٢‬الﺼﻼة‪ ،‬وﻣﺎ مﻠﻜﺖ أ�ﻤﺎﻧ‬
‫و رﻓﺘﺎر ﺑﺎ ﻏﻼﻣﺎن ﺳﻔﺎرش ﻣﯽﮐﻨﻢ( در ﮐﻨﺎر اﯾﺸﺎن ﻃﺸﺘﯽ ﭘﺮ از آب ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺎر‪،‬‬
‫دﺳﺖ ﺧﻮﯾﺶ را در آن ﻓﺮو ﺑﺮده ﺑﺮ ﭼﮫﺮۀ ﻣﺒﺎرک ﻣﯽﻣﺎﻟﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﺎھﯽ ﺷﺎﻟﯽ از روی ﭼﮫﺮه‬
‫ﻣﯽاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﮔﺎھﯽ آن را دور ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در ھﻤﯿﻦ ﺣﺎل دﺳﺖ را ﺑﺎﻻ ﺑﺮده‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﮕﺸﺖ‬
‫اﺷﺎره ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺳﻪ ﺑﺎر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﻞ اﻟﺮﻓﻴﻖ اﻷﻋﲆ« )ﺣﺎﻻ ﻓﻘﻂ ﺑﻪﺳﻮی رﻓﯿﻖ ﺑﺰرگ‬

‫‪ -١‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق در ﺳﯿﺮۀ ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﺣﻀﺮت ھﻨﮕﺎم ﻇﮫﺮ وﻓﺎت ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻟﯿﮑﻦ اﻧﺲ ﺑﻦ‬
‫ﻣﺎﻟﮏ در ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ در آﺧﺮ روز دوﺷﻨﺒﻪ وﻓﺎت ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو‬
‫رواﯾﺖ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻗﺎﯾﻞ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻇﮫﺮ ﺳﭙﺮی ﺷﺪه وﻗﺖ ﺑﻌﺪ از ﻇﮫﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ -٢‬ادب اﻟﻤﻔﺮد اﻣﺎم ﺑﺨﺎری ‪ ،۳۴ /‬ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﮐﺘﺎب اﻟﻮﺻﺎﯾﺎ و اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺟﺰء اﻟﻮﻓﺎت ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ‪.‬‬
 ‫‪١٨٣‬‬ ‫وﻓﺎت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫ﻣﯽروم( ﻧﺎﮔﮫﺎن دﺳﺖ ﻣﺒﺎرک ﭘﺎﯾﯿﻦ اﻓﺘﺎد و ﭼﺸﻢھﺎ ﺑﻪ ﺳﻘﻒ ﺧﯿﺮه ﺷﺪ و روح ﭘﺎک ﺑﻪ‬
‫ﻣﻠﮑﻮت اﻋﻠﯽ ﭘﯿﻮﺳﺖ‪.‬‬
‫»اﻟﻠﻬﻢ ﺻﻞ ﻋﻠﻴﻪ وﻋﲆ آﻟﻪ وأﺻﺤﺎﺑﻪ ﺻﻠﻮة ﻛﺜﲑا ﻛﺜﲑا«‬

‫ﻣﺮاﺳﻢ ﻏﺴﻞ و دﻓﻦ‬

‫ﻣﺮاﺳﻢ ﻏﺴﻞ و دﻓﻦ از روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ روز ﺳﻪ ﺷﻨﺒﻪ آﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬ﺗﺄﺧﯿﺮ در اﯾﻦ اﻣﺮ‬
‫ﻋﻠﺖھﺎی ﻣﺘﻌﺪدی داﺷﺖ از ﻗﺒﯿﻞ‪:‬‬
‫‪ -۱‬اﺻﺤﺎب و ارادﺗﻤﻨﺪان آنﺣﻀﺮت ﺑﺎور ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت دﻧﯿﺎ را اﻟﻮداع‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ س ﺷﻤﺸﯿﺮ از ﻧﯿﺎم ﺑﯿﺮون ﮐﺸﯿﺪ و اﻋﻼم داﺷﺖ‪:‬‬
‫ھﺮﮐﺲ ﺑﮕﻮﯾﺪ آنﺣﻀﺮت ج وﻓﺎت ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺮ او را از ﺗﻨﺶ ﺟﺪا ﺧﻮاھﻢ‬
‫ﮐﺮد؛‬
‫در ھﻤﯿﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ س ﻓﺮا رﺳﯿﺪ و در ﻣﺤﻀﺮ ﺗﻤﺎم ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺧﻄﺒﻪای اﯾﺮاد‬
‫ﮐﺮد و اﻋﻼم داﺷﺖ‪ :‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺎﯾﺪ از اﯾﻦ ﺟﮫﺎن ﻣﯽرﻓﺖ و آﯾﺎت ﻗﺮآنﮐﺮﯾﻢ را در اﯾﻦ‬
‫ﺑﺎره ﻗﺮاﺋﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﻧﺎﮔﮫﺎن ﻣﺮدم ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﯾﻘﯿﻦ و ﺑﺎور ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -۲‬در روز وﻓﺎت ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت وﻗﺖ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﻣﺮاﺳﻢ ﻏﺴﻞ و دﻓﻦ در روز اﻧﺠﺎم‬
‫ﮔﯿﺮد؛‬
‫‪ -۳‬ﮐﺎر ﺣﻔﺮ ﻗﺒﺮ ﻣﺒﺎرک ﺑﻌﺪ از ﻏﺴﻞ و ﺗﮑﻔﯿﻦ آﻏﺎز ﺷﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ ﺗﺎ دﯾﺮ ﻣﻨﺘﻈﺮ‬
‫ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ؛‬
‫‪ -۴‬در ﺣﺠﺮهای ﮐﻪ وﻓﺎت ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم در ھﻤﺎن ھﺠﺮه ﺑﺎ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺮ‬
‫آنﺣﻀﺮت ﮔﺮوه ﮔﺮوه ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ .‬روز ﺳﻪ ﺷﻨﺒﻪ در‬
‫ھﻤﯿﻦ اﻣﻮر ﺳﭙﺮی ﺷﺪ و ﺷﺐ از آن ﻓﺎرغ ﺷﺪﻧﺪ) ‪(١‬؛‬
‫ﻣﺮاﺳﻢ ﻏﺴﻞ و دﻓﻦ را ﻋﺰﯾﺰان و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻧﺰدﯾﮏ آنﺣﻀﺮت اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪ .‬ﻓﻀﻞ‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس و اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﯾﺪ ﭘﺮدهای را ﺣﺎﯾﻞ ﻧﻤﻮده و ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ﻏﺴﻞ داد‪ .‬ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﺒﺎس ﻧﯿﺰ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ‪ .‬در ﺑﻌﻀﯽ از رواﯾﺎت ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ وی در ﻧﮕﻪداﺷﺘﻦ ﭘﺮده‬

‫‪ -١‬در اﺑﻦ ﺳﻌﺪ و ﻏﯿﺮه ﻃﺒﻖ ﺑﻌﻀﯽ از رواﯾﺎت ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ روز ﭼﮫﺎر ﺷﻨﺒﻪ دﻓﻦ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﯾﻦ‬
‫رواﯾﺎت ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺧﻮد اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ روز ﺳﻪ ﺷﻨﺒﻪ دﻓﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ در ﭘﺎﯾﺎن‬
‫َ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ َ َّ َ َ ُ‬
‫ﺎزهِ ﻳَ ْﻮ َم اﺜﻟُّﻼﺛﺎ ِء«‪.‬‬
‫روز‪ .‬در اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪» :‬ﻓﻠﻤﺎ ﻓﺮﻏﻮا ِﻣﻦ ِﺟﻬ ِ‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٨٤‬‬
‫ﻧﯿﺰ ﺷﺮﯾﮏ ﺑﻮد‪ .‬زﯾﺮا ھﺮ ﻓﺮدی ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ از اﯾﻦ ﺷﺮف ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ ﺷﻮد و در ﻏﺴﻞ‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺷﺮﯾﮏ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﺰاﺣﻤﺖ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻠﯽ دروازه را از داﺧﻞ ﺑﺴﺖ و اﺟﺎزۀ ورود ﻧﺪاد‪ .‬اﻧﺼﺎر از ﭘﺸﺖ در ﺻﺪا ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﺧﺪا در ﻓﮑﺮ ﺣﻘﻮق ﻣﺎ ھﻢ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬زﯾﺮا در ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت ج ﻣﺎ ھﻢ ﺳﮫﻤﯽ‬
‫دارﯾﻢ‪ .‬ﻃﺒﻖ رواﯾﺖ واﻗﺪی‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬درﺑﺎرۀ رﺳﻮل ﺧﺪا ج اﺣﺪی‬
‫ﺣﻘﯽ ﻧﺪارد و اﮔﺮ ﺑﻪ ھﻤﻪ اﺟﺎزۀ ورود داده ﺷﻮد‪ ،‬در ﺑﺮﮔﺰاری ﻣﺮاﺳﻢ‪ ،‬ﺗﺄﺧﯿﺮ ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫وﻟﯽ ﺑﺮ اﺛﺮ اﺻﺮار اﻧﺼﺎر‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ س ﺑﻪ أوس ﺑﻦ ﺧﻮﻟﯽ ﮐﻪ از اﺻﺤﺎب ﺑﺪر ﺑﻮد‪ ،‬اﺟﺎزۀ‬
‫ورود داد‪ .‬او آب ﻣﯽآورد و ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ س ﺟﺴﻢ ﻣﺒﺎرک را ﺑﺮ ﺳﯿﻨﮥ ﺧﻮد ﺗﮑﯿﻪ داده‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺎس و دو ﻓﺮزﻧﺪ وی »ﻗﺜﻢ« و »ﻓﻀﻞ« ﺑﺪن ﻣﺒﺎرک را از اﯾﻦ ﭘﮫﻠﻮ ﺑﺮ آن‬
‫ﭘﮫﻠﻮ ﻗﺮار ﻣﯽدادﻧﺪ و اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﯾﺪ ﺑﺮ ﺑﺪن ﻣﺒﺎرک آن ﻣﯽرﯾﺨﺖ) ‪.(١‬‬
‫ﭘﺎرﭼﻪای ﮐﻪ ﺑﺮای ﮐﻔﻦ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺎﻟﯽ ﯾﻤﻨﯽ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ اﺑﻮﺑﮑﺮ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬از آن ﭘﺎرﭼﻪ ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ ﺷﺪ و ﺳﻪ ﺗﮑﻪ ﻟﺒﺎس ﺳﻔﯿﺪ ﺳﺎﺧﺖ »ﺳﺤﻮل«‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ و آنﺣﻀﺮت در آنھﺎ ﮐﻔﻦ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬در ﻣﯿﺎن آنھﺎ ﻗﻤﯿﺺ و ﻋﻤﺎﻣﻪ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ‬
‫از ﻏﺴﻞ و ﺗﮑﻔﯿﻦ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت را در ﮐﺠﺎ دﻓﻦ ﮐﻨﻨﺪ؟ ﺣﻀﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﮑﺮ س اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ھﺮﮐﺠﺎ ﮐﻪ وﻓﺎت ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬در ھﻤﺎﻧﺠﺎ دﻓﻦ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺟﻨﺎزۀ ﻣﺒﺎرک را ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮد و در ﺣﺠﺮۀ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ در ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ وﻓﺎت ﮐﺮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺒﺮ ﻣﺒﺎرک ﺣﻔﺮ ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮑﯽ از ﻋﻠﺖھﺎﯾﯽ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت را در ﻓﻀﺎی ﺑﺎز و در‬
‫ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن دﻓﻦ ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﻟﺤﻈﺎت آﺧﺮ‪ ،‬اﯾﺸﺎن از اﯾﻦ ﺑﯿﻢ و ھﺮاس داﺷﺘﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ارادﺗﻤﻨﺪان و دوﺳﺘﺪاران‪ ،‬از ﻓﺮط ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬ﻗﺒﺮ ﻣﺮا ﻋﺒﺎدﺗﮕﺎه ﻗﺮار ﻧﺪھﻨﺪ و ﮐﻨﺘﺮل اﯾﻦ‬
‫اﻣﺮ در ﭼﻨﯿﻦ ﺟﺎﯾﯽ ھﻢ ﻣﺸﮑﻞ ﺑﻮد) ‪ .(٣‬وﻟﯽ در ﺣﺠﺮه اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ داﺧﻞ ﺣﺠﺮه دﻓﻦ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺪﯾﻨﮥ ﻣﻨﻮره دو ﻧﻔﺮ در ﮐﻨﺪن ﻗﺒﺮ ﻣﮫﺎرت‬

‫‪ -١‬ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ‪ – ۶۲ ،۶۳ /‬در اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺠﻨﺎﺋﺰ ﻧﯿﺰ اﺳﺎﻣﯽ اﯾﻦ اﻓﺮاد ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ و در اﺑﻦ‬
‫ﻣﺎﺟﻪ ﮐﺘﺎب اﻟﺠﻨﺎﺋﺰ ﻧﯿﺰ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ -۲ .‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ‪ ۲۰ /‬ﮐﺘﺎب اﻟﺠﻨﺎﺋﺰ ‪ -۳‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و‬
‫ﻣﺴﻠﻢ و اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺠﻨﺎﺋﺰ‪.‬‬
‫‪ -٢‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺟﺰء اﻟﻮﻓﺎت ﺑﻪ رواﯾﺖ ﺻﺤﯿﺤﻪ و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﮐﺘﺎب اﻟﺠﻨﺎﺋﺰ ذﮐﺮ وﻓﺎت ﻧﺒﻮی‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﮐﺘﺎب اﻟﺠﻨﺎﺋﺰ‪.‬‬
 ‫‪١٨٥‬‬ ‫وﻓﺎت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﻋﺒﯿﺪه ﺟﺮاح و اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ‪ .‬اﺑﻮﻋﺒﯿﺪه ﻃﺒﻖ ﻋﺮف اھﻞ ﻣﮑﻪ ﻗﺒﺮ ﺑﺪون‬
‫َ‬
‫ﻟﺤﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ ﻃﺒﻖ رواج اھﻞ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻗﺒﺮ ﺑﺎ ﻟﺤﺪ ﺣﻔﺮ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺎھﻢ‬
‫اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﺒﺮ ﺑﺎ ﻟﺤﺪ و ﯾﺎ ﺑﺪون ﻟﺤﺪ ﮐﻨﺪه ﺷﻮد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ س‬
‫ﮔﻔﺖ) ‪ :(١‬اﺧﺘﻼف ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﯿﺴﺖ ﻧﺰد ھﺮدو ﻧﻔﺮ ﻗﺎﺻﺪ ﺑﻔﺮﺳﺘﯿﻢ‪ ،‬ھﺮﮐﺪام زودﺗﺮ آﻣﺪ ﻃﺒﻖ‬
‫ﻋﺮف ﺧﻮد ﻗﺒﺮ را ﺣﻔﺮ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدم اﯾﻦ ﻧﻈﺮ را ﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ و ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺎس ﻧﺰد ھﺮدو ﻗﺎﺻﺪ‬
‫ً‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬اﺗﻔﺎﻗﺎ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﻋﺒﯿﺪه در ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺒﻮد اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ آﻣﺪ و ﻃﺒﻖ ﻋﺮف ﻣﺮدم ﻣﺪﯾﻨﻪ‬
‫ﻗﺒﺮ را ﺑﺎ ﻟﺤﺪ ﺣﻔﺮ ﮐﺮد‪ .‬ﭼﻮن زﻣﯿﻦ ﻣﺮﻃﻮب ﺑﻮد از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ ﺑﺴﺘﺮی ﮐﻪ ﺑﺮ آن وﻓﺎت‬
‫ﮐﺮده ﺑﻮد در ﻗﺒﺮ ﮔﺴﺘﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﻨﺎزه آﻣﺎده ﺷﺪ و ﻣﺮدم ﺑﺮای ادای ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ھﺠﻮم‬
‫آوردﻧﺪ‪ .‬ﺟﻨﺎزه داﺧﻞ ﺣﺠﺮه ﺑﻮد و ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺖ ﮐﻢﮐﻢ ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ و ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اول ﻣﺮدان ﺳﭙﺲ زﻧﺎن و در آﺧﺮ ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﺮ آنﺣﻀﺮت ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ھﯿﭻﮐﺲ‬
‫در ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه اﻣﺎم ﻧﺒﻮد) ‪ .(٢‬ﭘﺲ از اﻗﺎﻣﮥ ﻧﻤﺎز ﭘﯿﮑﺮ ﻣﻄﮫﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ج را ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ‪،‬‬
‫ﻓﻀﻞ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ ،‬اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﯾﺪ و ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف در ﻗﺒﺮ ﻗﺮار دادﻧﺪ) ‪.(٣‬‬

‫ﺗﺮﮐﻪ و ﺛﺮوت آن ﺣﻀﺮت‬

‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج وﻓﺎت ﮐﺮدﻧﺪ از ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﭼﻪ ﭼﯿﺰی ﺑﺮای وارﺛﺎن ﺧﻮد‬
‫ﺑﺎﻗﯽ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد؟ ﻗﺒﻞ از ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ و ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ اﯾﺸﺎن در دوران‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد ﭼﻪ ﻣﺎل و ﺛﺮوﺗﯽ داﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت ﺑﺮای وارﺛﺎن ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ؟ ﻣﻌﻠﻮم‬
‫َ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﻮال ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﮫﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و آﻧﭽﻪ داﺷﺘﻨﺪ درﺑﺎرۀ آن اﻋﻼم ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻻ‬
‫ٌَ‬ ‫َ ْ‬ ‫ُ َ ُ‬
‫ﻮرث َﻣﺎ ﺗ َﺮ�ﻨَﺎ َﺻ َﺪﻗﺔ«) ‪) (٤‬اﺣﺪی وارث ﻣﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬آﻧﭽﻪ از ﺧﻮد ﺑﺮ ﺟﺎی‬ ‫ﻧ‬
‫ﮔﺬارﯾﻢ ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ( ﺣﻀﺮت اﺑﻮھﺮﯾﺮه رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻟﺠﻨﺎﺋﺰ ﺑﺎب اﻟﻮﻓﺎت‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻪ رواﯾﺖ ﺻﺤﯿﺢ ﺟﺰء اﻟﻮﻓﺎت‪.‬‬
‫‪ -٣‬در اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺠﻨﺎﺋﺰ‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ و اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﺟﺎی اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﯾﺪ و ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ﻧﺎم‬
‫ﻗﺜﻢ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس و ﺷﻘﺮان ﻏﻼم ﺧﺎص آن ﺣﻀﺮت ﻣﺮﻗﻮم اﺳﺖ و ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﯽدھﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﮐﺪامﯾﮏ از اﯾﻦ دو رواﯾﺖ ﺗﺮﺟﯿﺢ دارد‪.‬‬
‫‪ -٤‬اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ در ﺗﻤﺎم ﮐﺘﺐ اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬در ﺑﺨﺎری در ﮐﺘﺎب اﻟﻮﺻﺎﯾﺎ‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻔﺮاﯾﺾ و ﺑﺎب‬
‫ﻓﺮض اﻟﺨﻤﺲ ﻧﯿﺰ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٨٦‬‬
‫»وارﺛﺎن ﻣﻦ ﻣﯿﺎن ﺧﻮد اﺷﺮﻓﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻧﺨﻮاھﻨﺪ ﮐﺮد«‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﺷﺮﻓﯽ وﺟﻮد ﻧﺨﻮاھﺪ‬
‫ً‬
‫داﺷﺖ ﮐﻪ آنھﺎ ﻣﯿﺎن ﺧﻮد ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻗﺒﻼ ذﮐﺮ ﺷﺪ ﮐﻪ ھﻨﮕﺎم وﻓﺎت ﭼﻨﺪ‬
‫دﯾﻨﺎر ﻧﺰد ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ وﺟﻮد داﺷﺖ آنﺣﻀﺮت آنھﺎ را ﻧﯿﺰ ﺻﺪﻗﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﻮﯾﺮث ﺑﺮادر أم اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﺟﻮﯾﺮﯾﻪ در ﺑﺨﺎری رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ َ ً َ َ ْ َّ‬ ‫َْ ً َ َ َ ً َ َ ً‬ ‫َْ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ‬
‫ﺎرا َوﻻ �ﺒْﺪا َوﻻ أ َﻣﺔ َوﻻ ﺷيﺌًﺎ ‪،‬إِﻻ‬ ‫ا� ج ِﻋﻨﺪ َم ْﻮﺗِ ِﻪ ِدرﻫﻤﺎ وﻻ ِدﻳﻨ‬
‫»ﻣﺎ ﺗﺮك رﺳﻮل ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ًَ‬
‫ﺎء‪َ ،‬و ِﺳﻼ َﺣ ُﻪ َوأ ْر ًﺿﺎ َﺟ َﻌﻠ َﻬﺎ َﺻ َﺪﻗﺔ«) ‪» .(١‬آن ﺣﻀﺮت ج ھﻨﮕﺎم وﻓﺎت ھﯿﭻ‬ ‫َ� ْﻐﻠَﺘَ ُﻪ َ‬
‫اﺒﻟﻴْ َﻀ َ‬
‫ﭼﯿﺰی از ﺧﻮد ﺑﺮﺟﺎی ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ درھﻤﯽ‪ ،‬ﻧﻪ دﯾﻨﺎری ﻧﻪ ﻏﻼم و ﮐﻨﯿﺰی ﻣﮕﺮ اﺳﺘﺮ‬
‫ﺳﻔﯿﺪرﻧﮓ‪ ،‬ﺳﻼح و زﻣﯿﻨﯽ ﮐﻪ آن را ﺻﺪﻗﻪ ﮐﺮده ﺑﻮد«‪.‬‬
‫در اﺑﻮداود از ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ رواﯾﺖ ﺷﺪه‪:‬‬
‫ﳘﺎ ﹶو ﹶﻻ ﹶﺑ ﹺﻌ ﹰﲑا ﹶو ﹶﻻ ﹶﺷﺎ ﹰة«‪» .‬آن ﺣﻀﺮت ج ﻧﻪ درھﻤﯽ‬ ‫ﹺ‬ ‫ﹺ‬ ‫» ﹶﻣﺎ ﺗ ﹶﹶﺮ ﹶك ﹶر ﹸﺳ ﹸ‬
‫ﻮل اﷲ ج دﻳﻨ ﹰﹶﺎرا ﹶو ﹶﻻ د ﹾر ﹶ ﹰ‬
‫از ﺧﻮد ﺑﺮﺟﺎی ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﻧﻪ دﯾﻨﺎری‪ ،‬ﻧﻪ ﺷﺘﺮی و ﻧﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی«‪.‬‬
‫ﺑﻪ ھﺮﺣﺎل‪ ،‬آﻧﭽﻪ از اﯾﺸﺎن ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﺳﻪ ﭼﯿﺰ ﺑﻮد‪ :‬زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﻣﺮﮐﺐ و ﺳﻼح ﺟﻨﮕﯽ‬
‫اﯾﺸﺎن‪.‬‬

‫زﻣﯿﻦ‬
‫زﻣﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﻮﯾﺮث آن را ذﮐﺮ ﮐﺮده‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺑﺎغ در ﻣﺪﯾﻨﻪ‪ ،‬ﺧﯿﺒﺮ و ﻓﺪک‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺑﺎغ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺎﻏﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺑﻨﻮﻧﻀﯿﺮ و ﯾﺎ ﺑﺎﻏﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﯾﮏ‬
‫ﻧﻔﺮ ﯾﮫﻮدی ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻣﺨﯿﺮق« ﺑﻮد و در ﺳﺎل ﺳﻮم ھﺠﺮی ھﻨﮕﺎم ﻏﺰوۀ اﺣﺪ ﺑﻪﻃﻮر وﺻﯿﺖ‬
‫ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت ھﺒﻪ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬وﻟﯽ از رواﯾﺎت ﺻﺤﯿﺤﻪ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺎغ را آنﺣﻀﺮت‬
‫در ھﻤﺎن ﻣﻮﻗﻊ ﻣﯿﺎن ﻣﺴﺘﺤﻘﯿﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮده ﺑﻮد) ‪.(٢‬‬
‫در ﺑﺎرۀ »ﻓﺪک« و ﺧﯿﺒﺮ ﻣﯿﺎن ﺷﯿﻌﻪ و اھﻞ ﺳﻨﺖ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺷﯿﻌﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ در ﻣﻠﮏ آنﺣﻀﺮت ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻃﻮر ارث ﻣﯿﺎن اھﻞ ﺑﯿﺖ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬اھﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﻓﺪک« و ﺧﯿﺒﺮ ﻣﻠﮏ ﺷﺨﺼﯽ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺎل ﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎل ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﻟﯿﺖ آنھﺎ در دﺳﺖ اﯾﺸﺎن ﺑﻮد و اﮔﺮ ﻣﻠﮏ ﺷﺨﺼﯽ‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺑﺎﺷﻨﺪ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺧﻮد اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدهآﻧﺪ‪ :‬آﻧﭽﻪ از ﻣﺎ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻟﻮﺻﺎﯾﺎ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﺑﺎب ﻓﺮض اﻟﺨﻤﺲ‪.‬‬
 ‫‪١٨٧‬‬ ‫وﻓﺎت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ اﺧﺘﻼف در زﻣﺎن ﺻﺤﺎﺑﮥ ﮐﺮام رﺿﯽ اﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﮫﻢ أﺟﻤﻌﯿﻦ ﻧﯿﺰ‬
‫وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺎس ﻋﻤﻮی آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ و اﮐﺜﺮ ازواج ﻣﻄﮫﺮات‬
‫ﻣﺪﻋﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ زﻣﯿﻦھﺎی ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ارث ﻣﯿﺎن ورﺛﺎء ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ و دﯾﮕﺮ ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ آنھﺎ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺑﯿﺖ‬
‫اﻟﻤﺎل ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ھﺴﺘﻨﺪ و در ھﻤﺎن ﻣﺼﺎرﻓﯽ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت در زﻣﺎن ﺣﯿﺎت ﺧﻮد درآﻣﺪ‬
‫آنھﺎ را ﺻﺮف ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺻﺮف ﺷﻮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت در زﻣﺎن ﺣﯿﺎت ﺧﻮﯾﺶ درآﻣﺪ اﯾﻦ‬
‫ﺳﻪ زﻣﯿﻦ را در ﻣﺼﺎرف ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺧﺮج ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬درآﻣﺪ ﻓﺪک وﻗﻒ ﻣﺴﺎﻓﺮان ﺑﻮد و درآﻣﺪ‬
‫ﺧﯿﺒﺮ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﺪ دو ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻋﻤﻮم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﯾﮏ ﻗﺴﻤﺖ‬
‫ﺑﺮای ﻣﺨﺎرج ﯾﮏ ﺳﺎﻟﮥ ازواج ﻣﻄﮫﺮات اﺧﺘﺼﺎص داده ﺷﺪه ﺑﻮد و آﻧﭽﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽﺷﺪ‬
‫ﻣﯿﺎن ﻣﮫﺎﺟﺮﯾﻦ ﻓﻘﯿﺮ و ﻣﺴﮑﯿﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﺪ) ‪.(١‬‬
‫در آﺧﺮ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ س در زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻮد ﺑﺮ اﺛﺮ اﺻﺮار ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺎس و ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻠﯽ‪ ،‬زﻣﯿﻦ ﻣﺪﯾﻨﻪ را در ﺗﻮﻟﯿﺖ آنھﺎ ﻗﺮار داد‪ ،‬وﻟﯽ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ س آن را ﺑﻪ ﺗﺼﺮف ﺧﻮد‬
‫درآورد‪ .‬ﺧﯿﺒﺮ و ﻓﺪک ﺗﺎ زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ در اﺧﺘﯿﺎر ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬
‫ﻗﺮار داﺷﺖ) ‪.(٢‬‬

‫ﺟﺎﻧﻮران‬
‫ﺳﯿﺮهﻧﮕﺎران در ﺑﯿﺎن اﯾﻦ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ﭼﻘﺪر دام و ﭼﮫﺎرﭘﺎ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬راه اﻏﺮق را‬
‫ﭘﯿﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﺮی ﻧﺎم و ﺣﺎﻻت آنھﺎ را ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻧﻮﺷﺘﮥ ﻃﺒﺮی‬
‫ﻣﻌﺘﻤﺪ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺎﻟﺐ ﺑﻮد‪ .‬ﻟﯿﮑﻦ ﺗﻤﺎم رواﯾﺎت ﻃﺒﺮی در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺑﺪون‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎء از واﻗﺪی اﺧﺬ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬از ﻣﯿﺎن ﻣﺆﻟﻔﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﮐﻪ در ﺑﯿﻦ آﻧﺎن ﻣﺤﺪﺛﯿﻦ ﺑﺰرگ‬
‫ھﻢ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻼﻣﻪ ﯾﻌﻤﺮی‪ ،‬ﻣﻐﻠﻄﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻆ ﻋﺮاﻗﯽ و ﻏﯿﺮه ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫را ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﭼﻮن آنھﺎ اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﺳﻠﺴﻠﮥ ﺳﻨﺪ ﺧﻮد را ذﮐﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﮐﺜﺮ‬
‫ﻋﻠﻤﺎ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﺮ آنھﺎ آﻧﭽﻪ را ذﮐﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﭘﺲ از ﺗﺤﻘﯿﻖ و‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻨﺒﻊ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ رواﯾﺎت واﻗﺪی اﺳﺖ و دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﺴﺘﻨﺪی‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺳﻨﻦ اﺑﻦ داود‪ ،‬ﺑﺎب ﺻﻔﺎﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ ﻓﺪک را ﺑﻪ ﺳﺎدات ﺗﺤﻮﯾﻞ داد‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٨٨‬‬
‫ً‬
‫رواﯾﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﻗﺒﻼ ذﮐﺮ ﺷﺪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫ﳘﺎ ﹶو ﹶﻻ ﹶﺑ ﹺﻌ ﹰﲑا ﹶو ﹶﻻ ﹶﺷﺎ ﹰة«‪» .‬از آنﺣﻀﺮت ج ﻧﻪ‬ ‫ﹺ‬ ‫ﹺ‬ ‫» ﹶﻣﺎ ﺗ ﹶﹶﺮ ﹶك ﹶر ﹸﺳ ﹸ‬
‫ﻮل اﷲ ج دﻳﻨ ﹰﹶﺎرا ﹶو ﹶﻻ د ﹾر ﹶ ﹰ‬
‫دﯾﻨﺎری ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ و ﻧﻪ درھﻤﯽ‪ ،‬ﻧﻪ ﺷﺘﺮی و ﻧﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی«‪.‬‬
‫در ﮐﺘﺎب اﻟﺠﮫﺎد ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﻮﯾﺮث ﺑﺮادر أم اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﺟﻮﯾﺮﯾﻪ‬
‫رواﯾﺖ ﺷﺪه‪:‬‬
‫ﻮل اﷲ ج إﹺ ﱠﻻ ﹶﺑ ﹾﻐ ﹶﻠ ﹶﺘ ﹸﻪ ا ﹾﻟ ﹶﺒ ﹾﻴ ﹶﻀﺎ ﹶء ﹶو ﹺﺳ ﹶﻼ ﹶﺣ ﹸﻪ ﹶو ﹶأ ﹾر ﹰﺿﺎ ﺗ ﹶﹶﺮﻛ ﹶﹶﻬﺎ ﹶﺻﺪﹶ ﹶﻗ ﹰﺔ«‪».‬از آنﺣﻀﺮت ج‬‫» ﹶﻣﺎ ﺗ ﹶﹶﺮ ﹶك ﹶر ﹸﺳ ﹸ‬
‫ﺟﺰ اﺳﺘﺮ ﺳﻔﯿﺪرﻧﮓ‪ ،‬ﺳﻼح و زﻣﯿﻨﯽ ﮐﻪ آن را وﻗﻒ ﮐﺮده ﺑﻮد ﭼﯿﺰی ﺗﺮﮐﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد«‪.‬‬
‫از اﯾﻦ رواﯾﺎت ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﻣﺮﮐﺐ از آنﺣﻀﺮت ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد اﯾﻦ رواﯾﺎت ﺻﺤﯿﺢ و ﻣﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻃﺒﺮی و دﯾﮕﺮان در ﻣﻮرد ﮐﺎﻻھﺎ و ﭼﮫﺎرﭘﺎﯾﺎن‬
‫آنﺣﻀﺮت ذﮐﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ در واﻗﻊ ﺑﺎ ﺷﺄن رﺳﺎﻟﺖ آنﺣﻀﺮت ﻧﯿﺰ ﺳﺎزﮔﺎری ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ھﯿﭻ وﺟﻪ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬از ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺑﺮرﺳﯽ اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ اﯾﻨﻘﺪر ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻓﮫﺮﺳﺖ ﻣﺨﺘﺼﺮی ﮐﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﻮﯾﺮث از اﻣﻮال آنﺣﻀﺮت ذﮐﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﻣﻮال دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ آنﺣﻀﺮت داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻀﺎدی ﻣﯿﺎن اﯾﻦ دو وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ‬
‫ﻋﻤﺮو ﻣﺪﻋﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﻨﮕﺎم وﻓﺎت دارای اﯾﻦ اﻣﻮال ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻗﺒﻞ از‬
‫وﻓﺎت‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻃﺒﻖ ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻌﻀﯽ از داراﯾﯽھﺎی ﺧﻮد راھﺒﻪ و ﯾﺎ ﺻﺪﻗﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ھﺮﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس رواﯾﺎت ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬در اوﻗﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ آنﺣﻀﺮت دارای ﭼﮫﺎرﭘﺎﯾﺎن‬
‫ذﯾﻞ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻟﺨﯿﻒ‪ -‬اﺳﺒﯽ ﮐﻪ در ﺑﺎغ اﺑﯽ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺑﺨﺎری در ﮐﺘﺎب اﻟﺠﮫﺎد اﯾﻦ را‬
‫ذﮐﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻔﯿﺮه‪ -‬ﯾﮏ رأس اﻻغ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻣﻌﺎذ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آنﺣﻀﺮت ج ﻣﺮا ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮ آن اﻻغ‬
‫ﺳﻮار ﮐﺮده ﺑﻮد )ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺠﮫﺎد(‪.‬‬
‫ﻏﻀﺒﺎء و ﻗﺼﻮاء‪ -‬ﯾﮏ ﻣﺎده ﺷﺘﺮ راھﻮار‪ .‬در ﻃﺒﺮی ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺎده ﺷﺘﺮ را‬
‫ھﻨﮕﺎم ھﺠﺮت از اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ ﺧﺮﯾﺪه ﺑﻮد و در ﺳﻔﺮ ھﺠﺮت ﻣﺮﮐﺐ آنﺣﻀﺮت ﺑﻮد و‬
‫ھﻨﮕﺎم ورود ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ در ﺧﺎﻧﻪ اﺑﻮاﯾﻮب اﻧﺼﺎری ﻧﺰول ﮐﺮده ﺑﻮد) ‪ .(١‬ﺧﻄﺒﮥ ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع را‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ذﮐﺮ ھﺠﺮت‪.‬‬

 ‫‪١٨٩‬‬ ‫وﻓﺎت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ آن ﺳﻮار ﺑﻮدﻧﺪ اﯾﺮاد ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ) ‪ .(١‬او در ﺗﻤﺎم ﻣﺴﺎﺑﻘﺎت ﺑﺮﻧﺪه ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﯾﮏ ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪ‪ ،‬ﺷﺘﺮی داﺷﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﺪان ﻗﻮی و ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ﻧﺒﻮد‪،‬‬
‫ﺑﯿﻦ »ﻋﻀﺒﺎء« و آن ﺷﺘﺮ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﺑﺮﮔﺰار ﮔﺮدﯾﺪ و ﺷﺘﺮ ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦ ﺑﺮﻧﺪه ﺷﺪ‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﮥ ﮐﺮام‬
‫از اﯾﻦ اﻣﺮ ﻧﮕﺮان ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺳﻨﺖ اﻟﮫﯽ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ھﺮﭼﯿﺰی از دﻧﯿﺎ‬
‫َ‬
‫ﮐﻪ ﻗﺪ َﻋﻠﻢ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﭘﺴﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪) .‬ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﺠﮫﺎد(‪.‬‬
‫ﺗﯿﻪ‪ُ -‬د ُﻟﺪل ﮐﻪ در اﮐﺜﺮ رواﯾﺎت از آن ذﮐﺮ ﺷﺪه ﻧﺎم اﺳﺘﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ در رواﯾﺖ ﻋﻤﺮو‬
‫ﺑﻦ ﺣﻮﯾﺮث ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺷﺎرﺣﺎن ﺑﺨﺎری ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺳﺘﺮ را ﻣﻘﻮﻗﺲ‬
‫ﻣﺼﺮ ﺑﺮای آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ھﺒﻪ ارﺳﺎل ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫اﺑﻦ اﻟﻌﻠﻤﺎء )رﺋﯿﺲ اﯾﻠﻪ( ﻧﯿﺰ ھﻨﮕﺎم ﻏﺰوۀ ﺗﺒﻮک ﺑﺮای آنﺣﻀﺮت ﯾﮏ اﺳﺘﺮ ﺳﻔﯿﺪ رﻧﮓ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد) ‪.(٢‬‬
‫در ﻏﺰوۀ ﺣﻨﯿﻦ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺳﻮار ﺑﺮ اﺳﺘﺮ ﺳﻔﯿﺪرﻧﮕﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ آن را »ﻓﺮوه ﺑﻦ ﻧﻔﺎﺛﻪ‬
‫ﺟﺬاﻣﯽ« ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ھﺪﯾﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد و ﺳﯿﺮهﻧﮕﺎران ھﻤﯿﻦ اﺳﺘﺮ را »دﻟﺪل« داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪،‬‬
‫وﻟﯽ اﯾﻦ اﺷﺘﺒﺎه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(٣‬‬

‫ﺳﻼحﻫﺎی ﺟﻨﮕﯽ‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد زھﺪ و ﻗﻨﺎﻋﺘﯽ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ج داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺳﻼحھﺎی ذﯾﻞ ﺑﺮای ﺟﮫﺎد‬
‫ﻧﺰد اﯾﺸﺎن وﺟﻮد داﺷﺖ‪:‬‬
‫ُ‬
‫ﻧﻪ ﻗﺒﻀﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﻪ ﻧﺎمھﺎی‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﻣﺎﺛﻮر؛‬
‫‪ -۲‬ﻋﺼﺐ؛‬
‫‪ -۳‬ذواﻟﻔﻘﺎر؛‬
‫‪ -۴‬ﻗﻠﻌﯽ؛‬
‫‪ -۵‬ﺗﺒﺎر؛‬
‫‪ -۶‬ﺣﺘﻒ؛‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ و اﺑﻮداود‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﮐﺘﺎب اﻟﺠﮫﺎد ﺑﻐﻠﺔ اﻟﻨﺒﻲ ج‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎری ذﮐﺮ ﻏﺰوه ﺣﻨﯿﻦ و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب ﻏﺰوه ﺣﻨﯿﻦ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٩٠‬‬
‫‪ -۷‬ﻣﺨﺬم؛‬
‫‪ -۸‬ﻗﻀﯿﺖ؛‬
‫»ﻣﺎﺛﻮر« را از واﻟﺪ ﻣﺎﺟﺪ ﺧﻮد ﺑﻪ ارث ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و »ذواﻟﻔﻘﺎر« در ﻏﺰوۀ ﺑﺪر ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫آﻣﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ دﺳﺘﮥ آن از ﻧﻘﺮه ﺑﻮد‪ .‬ﺷﻤﺸﯿﺮی ﮐﻪ در ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ در دﺳﺖ آنﺣﻀﺮت ﺑﻮد‬
‫دﺳﺘﮥ آن ﻧﯿﺰ از ﻧﻘﺮه ﺑﻮد‪.‬‬

‫ھﻔﺖ زره ﺑﻪ ﻧﺎمھﺎی‪:‬‬

‫‪ -۱‬ذات اﻟﻔﻀﻮل؛‬
‫‪ -۲‬ذات اﻟﻮﺷﺎح؛‬
‫‪ -۳‬ذات اﻟﺤﻮاﺷﯽ؛‬
‫‪ -۴‬ﺳﻌﺪﯾﻪ؛‬
‫‪ -۵‬ﻓﻀﻪ؛‬
‫‪ -۶‬ﺗﺒﺮا؛‬
‫‪ -۷‬ﺧﺰﻧﻖ؛‬
‫»ذات اﻟﻔﻀﻮل« ھﻤﺎن زرھﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﯽ ﺻﺎع ﻧﺰد ﯾﮏ ﯾﮫﻮدی ﺑﻪ ﻣﺪت‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎل آن را رھﻦ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﺗﻤﺎم اﯾﻦ زرهھﺎ از آھﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﻋﺮبھﺎ از ﭼﺮم ﻧﯿﺰ زره‬
‫ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺶ ﻗﺒﻀﻪ ﺗﯿﺮ و ﮐﻤﺎن ﺑﻪ ﻧﺎمھﺎی‪:‬‬

‫‪ -۱‬زوراء؛‬
‫‪ -۲‬روﺣﺎء؛‬
‫‪ -۳‬ﺻﻔﺮا؛‬
‫‪ -۴‬ﺑﯿﻀﺎء؛‬
‫‪ -۵‬ﮐﺘﻮم؛‬
‫‪ -۶‬ﺷﺪاد؛‬
‫»ﮐﺘﻮم« ھﻤﺎن ﮐﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻏﺰوۀ اﺣﺪ ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺑﻮد و آنﺣﻀﺮت آن را ﺑﻪ ﻗﺘﺎده‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺒﯿﻮع‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺮھﻦ‪.‬‬

 ‫‪١٩١‬‬ ‫وﻓﺎت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺗﯿﺮدان ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﮐﺎﻓﻮر ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﮐﻤﺮﺑﻨﺪ از ﭘﻮﺳﺖ ﺑﻮد ﮐﻪ در‬
‫آن ﺳﻪ ﺣﻠﻘﻪ ﻧﻘﺮهای ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ اﺑﻦ ﺗﯿﻤﯿﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬در ھﯿﭻ ﺣﺪﯾﺜﯽ‬
‫ﻧﺪﯾﺪهام ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﮐﻤﺮﺑﻨﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺳﭙﺮی داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آن »ﻣﻮﺷﺢ«‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﯾﮏ » ُﺧﻮد« دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آن »ﺳﺒﻮغ« ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﻪ ّ‬
‫ﺟﺒﻪ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﺟﻨﮓھﺎ ﻣﯽﭘﻮﺷﯿﺪﻧﺪ و ﯾﮑﯽ از آنھﺎ دﯾﺒﺎی ﺳﺒﺰرﻧﮓ ﺑﻮد‪ .‬ﯾﮏ ﻋﻠﻢ ﺳﯿﺎه‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻋﻘﺎب« ﻋﻠﻢھﺎی دﯾﮕﺮ زردرﻧﮓ و ﺳﻔﯿﺪرﻧﮓ ﻧﯿﺰ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺷﯿﺎء و ﯾﺎدﮔﺎرﻫﺎی ﻣﺘﺒﺮک آن ﺣﻀﺮت‬

‫ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ از آنﺣﻀﺮت ج ﻧﯿﺰ ﻧﺰد ﻣﺮدم وﺟﻮد داﺷﺖ ﮐﻪ آنھﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﺎدﮔﺎری و‬
‫ﺗﺒﺮک ﻧﮕﮫﺪاری ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع ﻣﻮھﺎی ﻣﺒﺎرک ﺧﻮد را ﻣﯿﺎن ارادﺗﻤﻨﺪان‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ اﻧﺼﺎری ﺑﯿﺶ از ھﻤﻪ ﻣﻮی ﻣﺒﺎرک ﺣﻀﺮت را در‬
‫اﺧﺘﯿﺎر داﺷﺖ) ‪ .(١‬ﻧﺰد ﺣﻀﺮت اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ﻧﯿﺰ ﻣﻮی ﻣﺒﺎرک ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻌﻠﯿﻦ ﻣﺒﺎرک‬
‫و ﯾﮏ ﮐﺎﺳﮥ ﭼﻮﺑﯽ ﮐﻪ ﺷﮑﺴﺘﻪ و ﺑﺎ ﺗﺎرھﺎی ﻧﻘﺮه ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻧﯿﺰ در دﺳﺖ اﻧﺲ ﺑﻦ‬
‫ﻣﺎﻟﮏ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬ﺷﻤﺸﯿﺮ ذواﻟﻔﻘﺎر ﻧﺰد ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ و ﭘﺲ از وی ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺪان وی ﻣﻨﺘﻘﻞ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺷﮫﺎدت اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓﺮزﻧﺪ وی ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﺣﺴﯿﻦ رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﺰد وی آﻣﺪه اﻇﮫﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺧﻄﺮ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ اﯾﻦ ﯾﺎدﮔﺎری ﻣﺘﺒﺮک از ﺷﻤﺎ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺪھﯿﺪ از آن ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺧﻮاھﯿﻢ ﮐﺮد‪ ،‬وﻟﯽ وی اﯾﻦ اﯾﺜﺎر را ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻟﺒﺎﺳﯽ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ھﻨﮕﺎم وﻓﺎت ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷﺖ‪ ،‬در دﺳﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺑﻮد) ‪ .(٢‬ﻣﮫﺮ و‬
‫ﻋﺼﺎی ﻣﺒﺎرک ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ در دﺳﺖ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ‪ ،‬ﺳﭙﺲ در دﺳﺖ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ و ﭘﺲ از آن‪ ،‬در دﺳﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ در زﻣﺎن وی اﯾﻦ ھﺮدو از‬
‫ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﻧﮕﺸﺘﺮی ﮐﻪ ﻣﮫﺮ روی آن ﺣﮏ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬از دﺳﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن در ﭼﺎھﯽ‬
‫اﻓﺘﺎد و ﻋﺼﺎی ﻣﺒﺎرک را ﺟﮫﺠﺎه ﻏﻔﺎری) ‪ (٣‬ﺷﮑﺴﺖ )اﻣﺎم ﺑﺨﺎری ‪ /‬ﺑﺮای اﯾﻦ اﺷﯿﺎء‬
‫ﻣﺘﺒﺮک آنﺣﻀﺮت ﯾﮏ ﺑﺎب ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ(‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﮐﺘﺎب اﻟﻄﮫﺎرة‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺗﻤﺎم اﯾﻦ اﺷﯿﺎء در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻟﺨﻤﺲ ﻣﺬﮐﻮر اﻧﺪ‪ .‬ﻣﮫﺮ در ﮐﺘﺎب اﻟﻠﺒﺎس ﻧﯿﺰ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‬
‫و ﺷﺮح ﻋﺼﺎی ﻣﺒﺎرک در ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎری ‪ ۱۴۸ / ۶‬ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٩٢‬‬

‫ﻣﺴﮑﻦ ﻣﺒﺎرک‬
‫آن ﺣﻀﺮت ج در ﺧﺮدﺳﺎﻟﯽ ﭘﺪر و ﻣﺎدر را از دﺳﺖ دادﻧﺪ و ﻧﺰد ﭘﺪرﺑﺰرگ و ﻋﻤﻮھﺎی ﺧﻮد‬
‫ﭘﺮورش ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺳﻦ ﺑﯿﺴﺖ و ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﮕﯽ ﺑﺎ ﺧﺪﯾﺠﻪ ازدواج ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ‬
‫از ازدواج در ﺧﺎﻧﻪای ﮐﻪ از ﭘﺪر ﺑﺮای اﯾﺸﺎن ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﮑﻮﻧﺖ ﮔﺰﯾﺪﻧﺪ و ﯾﺎ در ﺧﺎﻧﮥ ﺣﻀﺮت‬
‫ﺧﺪﯾﺠﻪ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت در ﻣﮑﻪ ﻣﮑﺮﻣﻪ ﺧﺎﻧﻪای داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ از ﭘﺪر ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬وﻟﯽ‬
‫ﻋﻘﯿﻞ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮی آنﺣﻀﺮت و ﺑﺮادر ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ﮐﻪ ﺗﺎ آن ﻣﻮﻗﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬آن را‬
‫ﺗﺼﺎﺣﺐ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ھﻨﮕﺎم ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﺗﺸﺮﯾﻒ آوردﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬در ﮐﺠﺎ اﻗﺎﻣﺖ ﻣﯽﮔﺰﯾﻨﯿﺪ؟ آﯾﺎ در ﺧﺎﻧﮥ ﺧﻮدﺗﺎن ﻣﻘﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ؟ آنﺣﻀﺮت‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﻋﻘﯿﻞ ﺑﺮای ﻣﺎ ﺧﺎﻧﻪای ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟) ‪.(١‬‬
‫ﭘﺲ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﻨﻮره آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺶ ﻣﺎه در ﺧﺎﻧﻪ اﺑﻮاﯾﻮب اﻧﺼﺎری ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫از اھﻞ ﺑﯿﺖ ﮐﺴﯽ ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ھﻤﺮاه ﻧﺒﻮد‪ .‬اھﻞ و ﻋﯿﺎل در ﻣﮑﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﻧﺒﻮی را ﺑﻨﺎ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻃﺮاف آن‪ ،‬ﺣﺠﺮهھﺎی ﮐﻮﭼﮑﯽ ﺑﻨﺎ ﮐﺮدﻧﺪ و اھﻞ و ﻋﯿﺎل از ﻣﮑﻪ‬
‫آﻣﺪﻧﺪ و در ھﻤﺎن ﺣﺠﺮهھﺎ ﺳﮑﻮﻧﺖ اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(٢‬‬
‫در آﺧﺮﯾﻦ ﺳﺎلھﺎی زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻧﻪ ھﻤﺴﺮ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﺣﺠﺮهھﺎی‬
‫ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪای ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬آن ﺣﺠﺮهھﺎ ﻧﻪ ﺻﺤﻦ داﺷﺘﻨﺪ و ﻧﻪ ﺳﺎﻟﻦ و راھﺮو‪ .‬ﺣﺠﺮهھﺎ‬
‫ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﻧﯿﺎز ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬دﯾﻮارھﺎی آﻧﺎن از ﮔﻞ و ﺧﺎک ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮری‬
‫ﮐﻪ ﺷﮑﺎف ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و از آن ﺷﮑﺎفھﺎ ﻧﻮر آﻓﺘﺎب ﺑﻪ داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽاﻓﺘﺎد‪ .‬ﺳﻘﻒ‬
‫آنھﺎ ﺑﺎ ﭼﻮب ﻧﺨﻞ ﺧﺮﻣﺎ ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺑﻮد و ھﻨﮕﺎم ﺑﺎران ﮔﻠﯿﻢھﺎﯾﯽ از ﻣﻮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﺑﺎمھﺎ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ ﺗﺎ آب ﺑﻪ داﺧﻞ ﻧﻔﻮذ ﻧﮑﻨﺪ‪ .‬ارﺗﻔﺎع آنھﺎ ﺑﻪ ﻗﺪری ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫دﺳﺖ آدﻣﯽ در ﺣﺎﻟﺖ اﯾﺴﺘﺎدن ﺑﻪ ﺳﻘﻒ آنھﺎ ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪ .‬ﺑﺮ دروازهھﺎی آنھﺎ ﭘﺮدهای‬
‫آوﯾﺰان ﺑﻮد و ﯾﺎ ﺗﺨﺘﻪ ﭼﻮﺑﯽ ﻗﺮار داﺷﺖ) ‪.(٣‬‬
‫آن ﺣﻀﺮت ج ھﺮ ﺷﺐ ﻧﺰد ﯾﮑﯽ از ازواج ﻣﻄﮫﺮات و روزھﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻ در ﻣﺠﻠﺲ اﺻﺤﺎب‬
‫در ﺻﺤﻦ آن ﺣﺠﺮهھﺎ و ﯾﺎ در ﺧﺎﻧﻪای ﮐﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺮدان ﺑﻮد ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﺣﺠﺮهھﺎ‪ ،‬ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻪ دو ﻃﺒﻘﻪای ھﻢ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آن‪ ،‬در اﺣﺎدﯾﺚ )ﻣﺸﺮﺑﻪ(‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺑﺮای ﺷﺮح و ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮ رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ادب اﻟﻤﻔﺮد ﺑﺨﺎری ﺑﺎب اﻟﺘﻄﺎول ﻓﻲ اﻟﺒﻨﯿﺎن واﻟﺒﻨﺎء‪.‬‬
 ‫‪١٩٣‬‬ ‫وﻓﺎت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﺎل ﻧﮫﻢ ھﺠﺮی ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ »اﯾﻼء« ﮐﺮدﻧﺪ) ‪ (١‬و ﻧﯿﺰ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ از‬
‫ﺑﺎﻻی اﺳﺐ اﻓﺘﺎده زﺧﻤﯽ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺪت ﯾﮏ ﻣﺎه در آن ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬در آن ﺧﺎﻧﻪ‬
‫اﺳﺒﺎب و ﮐﺎﻻھﺎﯾﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ﯾﮏ ﺑﻮرﯾﺎ‪ ،‬ﯾﮏ ﺑﺎﻟﺸﺖ ﭼﺮﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻟﯿﻒ‬
‫ﻧﺨﻞ ﺧﺮﻣﺎ ﭘﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﭼﻨﺪ ﻋﺪد ﭘﻮﺳﺖ ﮐﻪ در آن آوﯾﺰان ﺑﻮدﻧﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ ﮐﻪ ﮐﺎﺷﺎﻧﮥ ﻧﺒﻮت ﻣﻈﮫﺮ اﻧﻮار اﻟﮫﯽ ﺑﻮد وﻟﯽ ﺷﺐھﺎ در آن ﭼﺮاﻏﯽ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ) ‪ .(٣‬از اﺳﺒﺎب و ﮐﺎﻻھﺎی ﺧﺎﻧﮕﯽ ﻧﯿﺰ در آن ﺧﺒﺮی ﻧﺒﻮد و آنﺣﻀﺮت اﯾﻦ ﻧﻮع‬
‫ﭼﯿﺰھﺎ را ھﻢ ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﭘﺮدهای روی دﯾﻮار اﻃﺎق‬
‫آوﯾﺰان ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﺎل ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺮای اﯾﻦ داده ﻧﺸﺪه‬
‫ﮐﻪ ﺧﺸﺖ و ﺳﻨﮓ را ﻟﺒﺎس ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﯿﻢ«) ‪.(٤‬‬
‫ﭘﺲ از وﻓﺎت آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺠﺮهھﺎ در ﻣﻠﮏ ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﯾﮑﯽ از‬
‫آنھﺎ وﻓﺎت ﻣﯽﮐﺮد ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و وارﺛﺎن او ﻣﺎﻟﮏ آن ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﮐﺜﺮ آنھﺎ را ﺣﻀﺮت‬
‫ﻣﻌﺎوﯾﻪ در زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻮد ﺧﺮﯾﺪاری ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺎ زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﻓﺎروقس‬
‫ﺗﻤﺎم ﺣﺠﺮهھﺎ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن س ﺑﻌﻀﯽ از آنھﺎ ﺗﺨﺮﯾﺐ و‬
‫ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ۸۸‬ھﺠﺮی‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ واﻟﯽ‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺣﺠﺮهھﺎ‪ ،‬ﺟﺰ ﺣﺠﺮۀ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﮐﻪ ﻣﺮﻗﺪ ﻣﻄﮫﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم ج در‬
‫آن ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺨﺮﯾﺐ و ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در آن روز ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﺠﺮهھﺎ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی ﺗﺨﺮﯾﺐ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﻨﻮره ﻣﺎﺗﻢ و ﻋﺰاﯾﯽ ﺑﺮﭘﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن‬
‫ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﯾﺎدﮔﺎرھﺎی آنﺣﻀﺮت ج از ﺑﯿﻦ ﻣﯽرﻓﺖ) ‪.(٥‬‬

‫‪ -١‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ ﻣﺪﺗﯽ از ھﻤﺴﺮان ﺟﺪا ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻮداود ﺑﺎب إﻣﺎﻣﺔ اﻟﻘﺎﻋﺪ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب ﻣﺎ ﮐﺎن رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﯾﺘﺠﻮز ﻣﻦ اﻟﺒﺄس واﻟﺒﺴﻂ‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪ ۷۳ / ۱‬ﺑﺎب اﻟﺘﻄﻮع ﺧﻠﻒ اﻟﻤﺮأة‪.‬‬
‫‪ -٥‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺟﺰء أزواج اﻟﻨﺒﯽ ج‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪١٩٤‬‬

‫داﯾﻪ‬
‫از آﻧﭽﻪ ﺑﺮای رﺳﻮل اﮐﺮم ج از ﭘﺪر ارث ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﯾﮏ ﮐﻨﯿﺰ ﺣﺒﺸﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم »ام‬
‫اﯾﻤﻦ« ﻧﯿﺰ ﺑﻮد و او داﯾﮥ رﺳﻮل اﮐﺮم ﺑﻮد) ‪ (١‬و ﺗﺎ وﻓﺎت اﯾﺸﺎن در ﻗﯿﺪ ﺣﯿﺎت ﺑﻮد‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ھﻤﯿﺸﻪ او را ﺑﺎ ﮐﻠﻤﮥ ﻣﺎدر ﺻﺪا ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ھﺮﮔﺎه او را ﻣﯽدﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺣﺎﻻ از ﺧﺎﻧﻮادۀ ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ھﻤﯿﻦ ﯾﮏ ﯾﺎدﮔﺎر ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﺧﺪﯾﺠﻪ‬
‫ازدواج ﮐﺮدﻧﺪ او را آزاد ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﮑﺎح ﺣﻀﺮت زﯾﺪ ﮐﻪ ﭘﺴﺮﺧﻮاﻧﺪۀ آنﺣﻀﺮت و دوﺳﺖ‬
‫ﺻﻤﯿﻤﯽ و ﻏﻼم ﺧﺪﯾﺠﻪ ﺑﻮد‪ ،‬درآوردﻧﺪ‪ .‬اﺳﺎﻣﻪ از وی ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫داﺳﺘﺎن ﻣﺰاح آنﺣﻀﺮت ﮐﻪ زﻧﯽ از اﯾﺸﺎن ﺷﺘﺮی ﺧﻮاﺳﺖ و آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻦ‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﭽﻪ ﺷﺘﺮی ﻣﯽدھﻢ‪ .‬او اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﺑﭽﻪ ﺷﺘﺮ را ﭼﮑﺎر ﮐﻨﻢ؟ آنﺣﻀﺮت‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺗﻤﺎم ﺷﺘﺮھﺎ ﺑﭽﻪھﺎی دﯾﮕﺮ ﺷﺘﺮھﺎ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ام اﯾﻤﻦ اﺳﺖ‪ .‬او در اﮐﺜﺮ‬
‫ﻏﺰوهھﺎ ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺖ‪ .‬در ﻏﺰوۀ اﺣﺪ ﺑﻪ ﻣﺠﺎھﺪﯾﻦ اﺳﻼم اب ﻣﯽداد و ﻣﺠﺮوﺣﺎن را ﻣﺪاوا‬
‫ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬در ﺟﻨﮓ ﺧﯿﺒﺮ ﻧﯿﺰ ھﻤﺮاه ﺑﻮد) ‪.(٢‬‬

‫ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاران ﺧﺎص‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ اﻓﺮادی ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺸﺎﻏﻞ دﻧﯿﻮی را ﺗﺮک ﮐﺮده ھﻤﯿﺸﻪ در‬
‫ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ و ﮐﺎرھﺎی ﺧﺎﺻﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺎﻣﯽ آنھﺎ ﺑﻪ ﺷﺮح ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ ،‬از ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ و اوﻟﯿﻦ ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺰار ﻓﻘﻪ ﺣﻨﻔﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﻓﻘﻪ اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ ‪ /‬از رواﯾﺎت و اﺳﺘﻨﺒﺎﻃﺎت وی اﺧﺬ ﮔﺮدﯾﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺮ و ﺑﯿﺎن ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ در اواﯾﻞ اﺳﻼم در ﻣﮑﻪ ﻣﻌﻈﻤﻪ ﺗﻮﺳﻂ وی اﻧﺠﺎم‬
‫ً‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ھﻔﺘﺎد ﺳﻮره از زﺑﺎن ﻣﺒﺎرک رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺷﺨﺼﺎ ﺷﻨﯿﺪه و ﺣﻔﻆ ﮐﺮده‬
‫ﺑﻮد‪ .‬او رازدار و ﻣﺤﺮم اﺳﺮار آنﺣﻀﺮت ﺑﻮد و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺳﻔﺮ‬
‫ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ ﺗﮫﯿﻪ ﻣﺎﯾﺤﺘﺎج ﺳﻔﺮ از ﻗﺒﯿﻞ رﺧﺘﺨﻮاب‪ ،‬آب وﺿﻮء‪ ،‬ﻣﺴﻮاک و ﻏﯿﺮه در‬
‫ﺳﻔﺮ ﺑﺮ ﻋﮫﺪۀ وی ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت ﻣﯽﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﯾﺎ از ﺟﺎﯾﺶ ﺑﻠﻨﺪ‬
‫ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻌﻠﯿﻦ ﻣﺒﺎرک را او در دﺳﺖ ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ و ﺟﻠﻮ آنﺣﻀﺮت ﻣﯽآورد و ﯾﺎ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب رد اﻟﻤﮫﺎﺟﺮﯾﻦ إﻟﯽ اﻷﻧﺼﺎر ﻣﻨﺎﺋﺤﮫﻢ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ‪ / ۸‬ﺗﺬﮐﺮة أم أﯾﻤﻦ‪.‬‬
 ‫‪١٩٥‬‬ ‫وﻓﺎت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫ﻧﺰد ﺧﻮد ﻧﮕﻪ ﻣﯽداﺷﺖ‪ .‬ھﻨﮕﺎم راهرﻓﺘﻦ‪ ،‬ﻋﺼﺎی ﻣﺒﺎرک را ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ و ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺑﻮد و در ﺗﻤﺎم اوﻗﺎت ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ھﻤﺮاه ﺑﻮد‪ .‬او ﻧﻤﻮﻧﮥ ﮐﺎﻣﻠﯽ از اﺧﻼق و‬
‫ﻋﺎدات رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﺑﻮد) ‪.(١‬‬
‫‪ -۲‬ﺣﻀﺮت ﺑﻼل ﺣﺒﺸﯽ‪ .‬دﻧﯿﺎ او را ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻣﺆذن رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﺪ‪ .‬او‬
‫ﻏﻼﻣﯽ از ﻧﮋاد ﺣﺒﺸﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﻣﮑﻪ ﻣﮑﺮﻣﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ و داﺳﺘﺎن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎنﺷﺪن او ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺨﺘﺼﺮ در اول ﮐﺘﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ س او را‬
‫ﺧﺮﯾﺪاری و آزاد ﮐﺮد‪ ،‬از آن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ھﻤﻮاره در ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺑﻮد‪.‬‬
‫اھﺘﻤﺎم ﮐﺎرھﺎی ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﻋﮫﺪۀ وی ﺑﻮد‪ .‬وﺳﺎﯾﻞ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز را از ﺑﺎزار ﺧﺮﯾﺪاری‬
‫ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬وام ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬وامھﺎ را ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﯽﮐﺮد و ﻣﺴﺌﻮل ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ از ﻣﯿﮫﻤﺎﻧﺎن‬
‫ھﻢ ﺑﻮد) ‪.(٢‬‬
‫‪ -۳‬ﺣﻀﺮت اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ﻧﯿﺰ از ﺧﺎدﻣﺎن ﺧﺎص ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ او ﺑﺴﯿﺎر ﺧﺮدﺳﺎل ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎدرش او را ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ‬
‫آنﺣﻀﺮت آورد و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! اﯾﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﻪ‬
‫ﺧﺎدم ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ آوردهام) ‪.(٣‬‬
‫ﺗﺎ ﻣﺪت ده ﺳﺎل در ﺧﺪﻣﺖ آنﺣﻀﺮت ﺑﻮد‪ .‬اﻧﺠﺎم ﮐﺎرھﺎی ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﺑﻪ وی ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‬
‫و ﭼﻮن ھﻨﻮز ﮐﻢﺳﻦ ﺑﻮد ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﮐﺎرھﺎ را اﻧﺠﺎم دھﺪ‪ ،‬وﻟﯽ در اﯾﻦ ﻣﺪت‬
‫ھﯿﭽﮕﺎه آنﺣﻀﺮت ﺑﺮ وی ﭘﺮﺧﺎش ﻧﮑﺮد و از او ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﺨﻮاﺳﺖ) ‪.(٤‬‬
‫****‬

‫‪ -١‬ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ و ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﺑﺎب ﻣﻨﺎﻗﺐ ﻋﺒﺪ اﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻪ ﻃﻮر اﺟﻤﺎل‪.‬‬
‫‪ -٢‬اﺑﻮداود ‪ ۲۷ / ۲‬ﺑﺎب ﻗﺒﻮل ھﺪاﯾﺎ اﻟﻤﺸﺮﮐﯿﻦ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﻓﻀﺎﯾﻞ أﻧﺲ‪.‬‬
‫‪ -٤‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻷدب‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬
 ‫ُﺣﻠﯿﮥ ﮔﺮاﻣﯽ )ﺑﯿﺎن ﺻﻔﺎت ﻇﺎﻫﺮی(‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﻗﺎﻣﺘﯽ ﻣﺘﻮﺳﻂ و اﻧﺪامھﺎﯾﯽ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ داﺷﺖ‪ .‬رﻧﮓ اﯾﺸﺎن ﺳﻔﯿﺪ‬
‫ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻗﺮﻣﺰ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ ﮐﺸﺎده و اﺑﺮوھﺎی ﺑﻪ ھﻢ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﯿﻨﯽ ﻣﺒﺎرﮐﺶ‬
‫ﺑﺎرﯾﮏ و دراز‪ ،‬ﺻﻮرﺗﺶ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﯾﻌﻨﯽ )ﭼﮫﺮهای ﭘﺮﮔﻮﺷﺖ ﻧﺪاﺷﺖ(‪ ،‬دھﺎن ﻣﺒﺎرﮐﺶ‬
‫ﮐﺸﺎده و دﻧﺪانھﺎ ﺧﯿﻠﯽ ﺑﻪ ھﻢ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻘﺪاری ﻣﯿﺎن آنھﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ وﺟﻮد‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﮔﺮدﻧﯽ ﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺮی ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺳﯿﻨﻪای ﻓﺮاخ‪ ،‬ﭼﺸﻢھﺎﯾﯽ ﺳﯿﺎه و ﻣﮋهھﺎﯾﯽ ﺑﻠﻨﺪ‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﺷﺎﻧﻪھﺎ ﭘﺮﮔﻮﺷﺖ و اﺳﺘﺨﻮان ﺷﺎﻧﻪھﺎ ﻗﻮی و ﭘﮫﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از ﻧﺎف ﺗﺎ ﺳﯿﻨﮥ ﻣﺒﺎرک‬
‫ﺧﻄﯽ از ﻣﻮ و روی ﺷﺎﻧﻪھﺎ ﻣﻮی ﻗﺮار داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺻﺤﺎﺑﮥ ﮐﺮام از ﺣﺴﻦ و زﯾﺒﺎﯾﯽ رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ‬
‫ﺳﻼم ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﯾﮫﻮدی ﺑﻮد‪ ،‬وﻗﺘﯽ اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر ﻧﮕﺎھﺶ ﺑﺮ ﭼﮫﺮۀ ﻣﺒﺎرک رﺳﻮل ﺧﺪا ج‬
‫اﻓﺘﺎد‪ ،‬اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ! اﯾﻦ ﭼﮫﺮۀ دروﻏﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ) ‪.(١‬‬
‫ﺷﺨﺼﯽ از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﺳﻤﺮه ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از اﺻﺤﺎب اﺳﺖ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﭼﮫﺮۀ رﺳﻮل ﺧﺪا ج‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﻣﯽدرﺧﺸﯿﺪ؟ او اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪» :‬ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎه و ﺧﻮرﺷﯿﺪ درﺧﺸﺶ‬
‫داﺷﺖ« در ﺟﺎﯾﯽ دﯾﮕﺮ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﺷﺒﯽ ﻣﮫﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ ھﯿﭻ اﺑﺮی در آﺳﻤﺎن وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ در ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬ﮔﺎھﯽ ﻗﺮص ﻣﺎه را ﻧﮕﺎه ﻣﯽﮐﺮدم و ﮔﺎھﯽ‬
‫ﭼﮫﺮۀ ﻣﺒﺎرک آنﺣﻀﺮت را ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻣﯽﮐﺮدم‪ ،‬در ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ ﺑﯿﻦ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻣﺎه و ﭼﮫﺮۀ اﯾﺸﺎن‪،‬‬
‫ﭼﮫﺮۀ اﯾﺸﺎن را زﯾﺒﺎﺗﺮ ﯾﺎﻓﺘﻢ) ‪.(٢‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﺑﺮاء س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺣﺪی را ﻧﺪﯾﺪم ﮐﻪ در ﻟﺒﺎس ﻗﺮﻣﺰرﻧﮓ از رﺳﻮل ﺧﺪا ج‬
‫زﯾﺒﺎﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ) ‪ .(٣‬ﻋﺮق ﻣﺒﺎرک اﯾﺸﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻄﺮ ﺧﻮﺷﺒﺨﻮ ﺑﻮد) ‪ .(٤‬و ﻗﻄﺮهھﺎی ﻋﺮق ﺑﺮ‬

‫‪ -١‬ﺗﺮﻣﺬی أﺑﻮاب اﻟﺰھﺪ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺸﮑﻮة ﺑﺎب ﺻﻔﺔ اﻟﻨﺒﻲ ج‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب ﺻﻔﺔ اﻟﻨﺒﻲ ج‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﺮﺟﻊ ﺳﺎﺑﻖ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٠٠‬‬
‫ﮔﻮﻧﻪھﺎﯾﺸﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ داﻧﻪھﺎی ﻣﺮوارﯾﺪ ﻣﯽﻏﻠﺘﯿﺪ) ‪ .(١‬ﭘﻮﺳﺖ ﺑﺪن ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺮم و ﻣﻼﯾﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﻧﺲ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﻧﮓ ﻣﺒﺎرک ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺒﺎ و ﻋﺮق اﯾﺸﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ داﻧﻪھﺎی ﻣﺮوارﯾﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﯿﺪ و ﻣﻦ ھﯿﭻ اﺑﺮﯾﺸﻢ و دﯾﺒﺎﯾﯽ را ﻧﺮﻣﺘﺮ از ﺑﺪن ﻣﺒﺎرک رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﻧﺪﯾﺪم و‬
‫ﺑﻮی ﺑﺪن اﯾﺸﺎن از ﺑﻮی ﻣﺸﮏ و ﻋﻨﺒﺮ ﺧﻮﺷﺒﻮﺗﺮ ﺑﻮد) ‪.(٢‬‬
‫ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج ﺳﺎﯾﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﺳﻨﺪﯾﺖ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ُ‬
‫ﻣﻬﺮ ﻧﺒﻮت‬
‫ﻣﯿﺎن ھﺮدو ﺷﺎﻧﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺗﺨﻢ ﮐﺒﻮﺗﺮ ﻣﮫﺮ ﻧﺒﻮت ﻗﺮار داﺷﺖ اﯾﻦ ﻣﮫﺮ ﻏﺪۀ ﮔﻮﺷﺘﯽ‬
‫ﺳﺮخرﻧﮓ ﺑﻮد‪ .‬در ﺷﻤﺎﯾﻞ ﺗﺮﻣﺬی از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﺳﻤﺮه رواﯾﺖ اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﮫﺮ ﻧﺒﻮت را ﻣﯿﺎن ﺷﺎﻧﻪھﺎی رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻏﺪۀ ﺳﺮخرﻧﮓ و ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗﺨﻢ‬
‫ﮐﺒﻮﺗﺮ ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮدم«‪.‬‬
‫وﻟﯽ از رواﯾﺘﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﮫﺮ ﻧﺒﻮت از ﮔﺮد ھﻢ آﻣﺪن ﭼﻨﺪ ﻏﺪۀ ﮐﻮﭼﮏ‬
‫ﺑﺮ روی دوش ﭼﭗ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ داﯾﺮهای ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد) ‪ .(٣‬از ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ رواﯾﺎت در اﯾﻦ ﺑﺎره‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ھﺮدو ﺷﺎﻧﻪھﺎی آنﺣﻀﺮت ﻏﺪهای وﺟﻮد داﺷﺖ ﮐﻪ روی آن ﻣﻮی‬
‫روﯾﯿﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻮﻫﺎی ﻣﺒﺎرک‬
‫اﻏﻠﺐ اوﻗﺎت ﻣﻮی ﺳﺮﺷﺎن ﺗﺎ روی ﺷﺎﻧﻪھﺎ آوﯾﺰان ﺑﻮد‪ .‬در ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ ﻣﺮدم دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﭼﮫﺎر ﮔﯿﺴﻮی آنﺣﻀﺮت ﺑﺮ روی ﺷﺎﻧﻪھﺎ آوﯾﺰان اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻋﺮب ﻣﻮھﺎی ﺳﺮ ﺧﻮﯾﺶ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری واﻗﻌﻪ اﻓﮏ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺸﮑﻮة‪ ،‬ﺑﺎب ﺻﻔﺔ اﻟﻨﺒﻲ ج‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب اﺛﺒﺎت اﻟﻨﺒﻮة‪ ،‬ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ آن ﮐﻠﻤﻪ ﻃﯿﺒﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺛﺒﻮت و ﺳﻨﺪﯾﺖ ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺤﺪﺛﯿﻦ اﻇﮫﺎر داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ رواﯾﺎت‬
‫ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ﺿﻌﯿﻒ ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﱂ ﻳﺜﺒﺖ ﻣﻨﻬﺎ ﳾء« )زرﻗﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﻣﻮاھﺐ ﺟﻠﺪ اول ‪ (۱۸۴ /‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﮫﺮی ﮐﻪ‬
‫از ﻧﻘﺮه درﺳﺖ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮ روی آن ﮐﻠﻤﻪ ﻃﯿﺒﻪ ﺣﮏ ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﮫﺮ ﻧﺒﻮت در‬
‫اﻧﮕﺸﺖﺷﺎن ﻗﺮار داﺷﺖ و ﺑﺮ روی ﻧﺎﻣﻪھﺎ ﺑﺎ آن ﻣﮫﺮ ﻣﯽزد‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻃﻮر اﺷﺘﺒﺎھﯽ ﮐﻠﻤﻪ ﻃﯿﺒﻪ را ﺑﺮ‬
‫ﻣﮫﺮی ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ھﺮدو ﺷﺎﻧﻪ ﺑﻮد ﻧﺴﺒﺖ دادﻧﺪ‪ .‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻧﺪوی‬
 ‫‪٢٠١‬‬ ‫ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺮق ﺑﺎز ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ج در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺸﺮﮐﺎن‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﺎ اھﻞ ﮐﺘﺎب‬
‫را ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ اﯾﺸﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ اھﻞ ﮐﺘﺎب ﻣﻮھﺎی ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﺻﻮرت آوﯾﺰان‬
‫رھﺎ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﻓﺮق را ﺑﺎز ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ اﯾﻦ رواﯾﺖ ﺷﻤﺎﯾﻞ ﺗﺮﻣﺬی اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﻣﺸﺮﮐﺎن از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل ﻣﺸﺎﺑﮫﺖ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻧﯿﺰ از ﺑﯿﻦ رﻓﺖ‬
‫و اﯾﺸﺎن در اواﺧﺮ ﻋﻤﺮ ﻣﻮھﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺮق ﺑﺎز ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻮھﺎ روﻏﻦ ﺳﺮ‬
‫ﻣﯽﻣﺎﻟﯿﺪﻧﺪ و ﯾﮏ روز در ﻣﯿﺎن‪ ،‬آنھﺎ را ﺷﺎﻧﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﻮی ﻣﺤﺎﺳﻦ اﯾﺸﺎن ﺗﻌﺪاد‬
‫اﻧﺪﮐﯽ ﺗﺎر ﻣﻮی ﺳﻔﯿﺪ وﺟﻮد داﺷﺖ‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎم راهرﻓﺘﻦ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﮔﺎم ﺑﺮﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ ﮔﻮﯾﯽ از ﺳﺮاﺷﯿﺒﯽ ﻓﺮود‬
‫ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ .‬در رواﯾﺎت ﺿﻌﯿﻒ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺎﯾﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺎﯾﻪ اﯾﺸﺎن ﺑﺮ زﻣﯿﻦ‬
‫ﻧﻤﯽاﻓﺘﺎد وﻟﯽ از ﻧﻈﺮ ﻣﺤﺪﺛﯿﻦ اﯾﻦ رواﯾﺎت ﺿﻌﯿﻒ و ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﺒﺎر اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻔﺘﮕﻮ‪ ،‬ﺧﻨﺪه و ﺗﺒﺴﻢ‬

‫ّ‬
‫در ﺳﺨﻦﮔﻔﺘﻦ ﻟﺤﻨﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺷﯿﺮﯾﻦ و ﺟﺬاب داﺷﺘﻨﺪ و ﺟﻤﻼت را ﺷﻤﺮده ﺷﻤﺮده‬
‫ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮای ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﻓﮫﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺴﺎ اوﻗﺎت ﺑﻌﻀﯽ از ﺟﻤﻼت را ﺳﻪ ﺑﺎر‬
‫ﺗﮑﺮار ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺮ اﻣﺮی ﺗﺄﮐﯿﺪ داﺷﺘﻨﺪ آن را ﺑﺎرھﺎ ﺗﮑﺮار ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﯿﺸﺘﺮ اوﻗﺎت‬
‫ھﻨﮕﺎم ﺳﺨﻦﮔﻔﺘﻦ ﻧﮕﺎهﺷﺎن ﺑﻪﺳﻮی آﺳﻤﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﺻﺪای رﺳﺎﯾﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ام‬
‫ھﺎﻧﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ج در ﺧﺎﻧﮥ ﮐﻌﺒﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﻣﺎ در ﺧﺎﻧﻪھﺎ در ﺣﺎﻟﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮھﺎ دراز ﮐﺸﯿﺪه ﺑﻮدﯾﻢ ﺻﺪای ﻗﺮآن اﯾﺸﺎن را ﻣﯽﺷﻨﯿﺪﯾﻢ) ‪.(١‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﺧﺪﯾﺠﻪ ل از ھﻤﺴﺮ ﻗﺒﻠﯽ ﺧﻮد ﻓﺮزﻧﺪی ﺑﻪ ﻧﺎم ھﻨﺪ داﺷﺖ‪ .‬او ﺧﯿﻠﯽ‬
‫ﻓﺼﯿﺢ ﺑﻮد و ھﺮﭼﯿﺰی را ﮐﻪ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﺎﻣﻞ آن را ﺑﺮای ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن اراﺋﻪ‬
‫ﻣﯽداد‪ .‬اﻣﺎم ﺣﺴﻦ س از او ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﮑﻠﻢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ؟ او اﻇﮫﺎر‬
‫داﺷﺖ‪ :‬اﯾﺸﺎن ھﻤﯿﺸﻪ در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻔﮑﺮ و اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻏﻠﺐ اوﻗﺎت ﺧﺎﻣﻮش‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺪون ﺿﺮورت ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﯽﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ھﺮ ﺟﻤﻠﻪ اﯾﺸﺎن ﺑﺮای ﺷﻨﻮﻧﺪه ﺟﺪا و‬
‫واﺿﺢ ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﺎ دﺳﺖ اﺷﺎره ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم دﺳﺖ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺮای اﺷﺎره ﺑﺎﻻ‬
‫ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺮ اﻣﺮی ﺗﻌﺠﺐ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻒ دﺳﺖ را ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎم‬
‫ﺳﺨﻦﮔﻔﺘﻦ ﮔﺎھﯽ ﯾﮏ دﺳﺖ را ﺑﺮ دﺳﺖ دﯾﮕﺮ ﻣﯽزدﻧﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در دوران ﺗﮑﻠﻢ ﺣﺎﻟﺖ‬

‫‪ -١‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺑﺎب ﻣﺎ ﺟﺎء ﻓﻲ اﻟﻘﺮاءة‪ ،‬ﻓﻲ ﺻﻠﻮة اﻟﻠﯿﻞ‪.‬‬

 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٠٢‬‬
‫ﺷﺎدی دﺳﺖ ﻣﯽداد‪ ،‬ﻧﮕﺎهﺷﺎن را ﺑﻪ زﯾﺮ ﻣﯽاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻢ ﻣﯽﺧﻨﺪﯾﺪﻧﺪ و ھﻨﮕﺎم‬
‫ﺧﻨﺪه ﺗﺒﺴﻢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺧﻨﺪۀ اﯾﺸﺎن ﺗﺒﺴﻢ ﺑﻮد) ‪.(١‬‬
‫ﺟﺮﯾﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﺮﮔﺎه رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻣﺮا ﻣﯽدﯾﺪﻧﺪ ﺗﺒﺴﻢ ﺑﺮ ﻟﺐ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در رواﯾﺎت ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ھﺮﮔﺎه ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻨﺪۀ زﯾﺎدی ﻋﺎرض ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺪ اﮐﺜﺮ دﻧﺪانھﺎی‬
‫آﺳﯿﺎﺑﯽ اﯾﺸﺎن ﻧﻤﻮدار ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻋﻼﻣﻪ اﺑﻦ اﻟﻘﯿﻢ و ﺑﻌﻀﯽ از ﻋﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ‬
‫در ﺑﯿﺎن ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺧﻨﺪۀ اﯾﺸﺎن اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﯾﺸﺎن ھﯿﭽﮕﺎه ﭼﻨﺎن ﻧﺨﻨﺪﯾﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫دﻧﺪانھﺎی آﺳﯿﺎﺑﯽ ﻇﺎھﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻟﺒﺎس ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج‬

‫در ﻣﻮرد ﻟﺒﺎس‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻟﺒﺎس ﺧﺎﺻﯽ ﻣﻘﯿﺪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻟﺒﺎس ﻣﻌﻤﻮل اﯾﺸﺎن ازار‪،‬‬
‫رداء و ﭘﯿﺮاھﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﺷﻠﻮار ﻧﻤﯽﭘﻮﺷﯿﺪﻧﺪ وﻟﯽ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ و اﺻﺤﺎب ﺳﻨﻦ ارﺑﻌﻪ رواﯾﺖ‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﺸﺎن از ﺑﺎزار ِﻣﻨﯽ ﺷﻠﻮار ﺧﺮﯾﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﻗﯿﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ از اﯾﻦ‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﺸﺎن ﺷﻠﻮار ﻧﯿﺰ ﭘﻮﺷﯿﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻣﻮزه ﻋﺎدت ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫ﯾﮏ ﺟﻔﺖ ﻣﻮزۀ ﺳﯿﺎهرﻧﮓ ﭼﺮﻣﯽ ﮐﻪ ﻧﺠﺎﺷﯽ ھﺪﯾﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد اﯾﺸﺎن آنھﺎ را ﭘﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻤﻠﮥ ﻋﻤﺎﻣﻪ ﮔﺎھﯽ ﺑﺮ روی دوشھﺎ و ﮔﺎھﯽ ﻣﯿﺎن ﺷﺎﻧﻪھﺎ آوﯾﺰان ﺑﻮد و ﮔﺎھﯽ »ﺗﺤﺖ‬
‫اﻟﺤﻨﮏ« )زﯾﺮ ﮔﺮدن ﻗﺮاردادن( ﺑﻮد‪ .‬ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺎﻣﻪ ﺳﯿﺎهرﻧﮓ و در زﯾﺮ ﻋﻤﺎﻣﻪ ﮐﻼه‬
‫ﻣﯽﭘﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪ .‬از ﮐﻼهھﺎی ﺑﻠﻨﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﭘﻮﺷﯿﺪن ﮐﻼه در زﯾﺮ ﻋﻤﺎﻣﻪ اﻟﺘﺰام‬
‫داﺷﺘﻨﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻓﺮق ﻣﺎ و ﻣﺸﺮﮐﺎن در اﯾﻦ ﺑﺎره اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﺎن ﻋﻤﺎﻣﻪ ﺑﺪون‬
‫ﮐﻼه ﻣﯽﭘﻮﺷﻨﺪ و ﻣﺎ در زﯾﺮ ﮐﻼه ﻋﻤﺎﻣﻪ ﻗﺮار ﻣﯽدھﯿﻢ) ‪.(٢‬‬

‫رداء )ﺷﺎل(‬
‫ﺷﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎی ﭘﯿﺮاھﻦ ﻣﯽﭘﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺎلھﺎی ﺣﺎﺷﯿﻪدار ﻋﺮﺑﯽ را‬
‫ﻣﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻪ آن »ﺣﺒﺮه« ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺒﺎء‬
‫ﮔﺎھﯽ ﻋﺒﺎی ﺷﺎﻣﯽ ﻣﯽﭘﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪ .‬آﺳﺘﯿﻦھﺎی اﯾﻦ ﻋﺒﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﺗﻨﮓ ﺑﻮد ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ‬

‫‪ -١‬ﺷﻤﺎﯾﻞ ﺗﺮﻣﺬی‪.‬‬
‫‪ -٢‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﻠﺒﺎس‪.‬‬
 ‫‪٢٠٣‬‬ ‫ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫ھﻨﮕﺎم وﺿﻮ دﺳﺖھﺎ را از آﺳﺘﯿﻦھﺎ ﺑﯿﺮون ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و آنھﺎ را ﻣﯽﺷﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗﺒﺎ ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﯽﭘﻮﺷﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﮐﻨﺎره ﺟﯿﺐ و آﺳﺘﯿﻦھﺎی آن ﺣﺎﺷﯿﻪھﺎی اﺑﺮﯾﺸﻤﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ‪.‬‬

‫رﺧﺘﺨﻮاب‬
‫ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻟﺤﺎﻓﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﭘﯿﻮﻧﺪ زده ﺑﻮد و ﯾﮏ‬
‫ﺷﺎل ﮐﻠﻔﺖ را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﺸﺎن داد و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ج در اﯾﻦھﺎ وﻓﺎت ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ُ ﱠ‬
‫ﺣﻠﮥ ﺣﻤﺮاء )ﻟﺒﺎس ﺳﺮخرﻧﮓ(‬
‫ّ‬
‫در رواﯾﺎت ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﺸﺎن » ُﺣﻠﮥ ﺣﻤﺮاء« ﻧﯿﺰ ﻣﯽﭘﻮﺷﯿﺪﻧﺪ »ﺣﻤﺮاء« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی‬
‫ﺳﺮخرﻧﮓ اﺳﺖ ﻟﺬا اﻏﻠﺐ ﻣﺤﺪﺛﯿﻦ ھﻤﯿﻦ ﻣﻔﮫﻮم را ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ وﻟﯽ ﻋﻼﻣﻪ اﺑﻦ اﻟﻘﯿﻢ‬
‫ﺑﺎ اﺻﺮار ادﻋﺎ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ھﯿﭽﮕﺎه رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﻟﺒﺎس ﺳﺮخرﻧﮓ ﻧﭙﻮﺷﯿﺪﻧﺪ و ﺑﺮای‬
‫ّ‬
‫ﻣﺮدان ﻧﯿﺰ ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻟﺒﺎس ﺳﺮخرﻧﮓ را ﺗﺠﻮﯾﺰ ﻧﮑﺮدﻧﺪ و »ﺣﻠﮥ ﺣﻤﺮاء« ﯾﮏ ﻧﻮع ﺷﺎل‬
‫ﯾﻤﻨﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﻂھﺎی ﺳﺮخرﻧﮓ داﺷﺖ و ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ ﺑﻪ آن »ﺣﻤﺮاء« )ﺳﺮخرﻧﮓ(‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ و ﮔﺎھﯽ رﺳﻮل اﮐﺮم ج آن را ﻣﯽﭘﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﻏﻠﺐ ﻣﺤﺪﺛﯿﻦ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﺨﺼﯿﺺ و ﺗﻮﺟﯿﻪ در ھﯿﭻ ﺟﺎﯾﯽ ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺬﮐﻮر ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در زرﻗﺎﻧﯽ اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫از رواﯾﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ج ﻟﺒﺎسھﺎی ﺳﯿﺎه‪ ،‬ﺳﺮخ‪ ،‬ﺳﺒﺰ و‬
‫زﻋﻔﺮاﻧﯽ ﻣﯽﭘﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻟﺒﺎس ﺳﻔﯿﺪ را ﺑﯿﺸﺘﺮ دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﮔﺎھﯽ ﺷﺎل ﺳﻔﯿﺪرﻧﮓ‬
‫ﮐﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﺠﺎوه روی آن ﻧﻘﺶ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻣﯽﭘﻮﺷﯿﺪﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﻧﻌﻠﯿﻦ ﻣﺒﺎرک ﺑﻪ ﺷﮑﻞ دﻣﭙﺎﯾﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﺦ و ﺗﺴﻤﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﺗﺸﮏ‬
‫ﭼﺮﻣﯽ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻟﯿﻒ ﺧﺮﻣﺎ ُﭘﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﯾﮏ ﺗﺨﺖ ﺧﻮاب داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ از رﯾﺴﻤﺎن ﻟﯿﻒ‬
‫ﺧﺮﻣﺎ درﺳﺖ ﺷﺪه ﺑﻮد و اﺛﺮ آن ﺑﺮ ﺑﺪن ﻣﺒﺎرکﺷﺎن ﻧﻘﺶ ﻣﯽﺑﺴﺖ‪.‬‬

‫اﻧﮕﺸﺘﺮ‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺠﺎﺷﯽ و ﻗﯿﺼﺮ روم ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻨﻮﯾﺴﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽھﺎ اﻇﮫﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺳﻼﻃﯿﻦ و ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﻧﺎﻣﻪھﺎی ﺑﺪون ﻣﮫﺮ را ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا اﻧﮕﺸﺘﺮی از ﻧﻘﺮه درﺳﺖ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ روی آن در ﺳﻪ ﺳﻄﺮ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬از ﺑﻌﻀﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود ‪ / ۲‬ﮐﺘﺎب اﻟﻠﺒﺎس‪.‬‬

 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٠٤‬‬
‫رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﺸﺎن اﻧﮕﺸﺘﺮ را ﻓﻘﻂ ھﻨﮕﺎم ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻧﺎﻣﻪ و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﮫﺮزدن در دﺳﺖ‬
‫راﺳﺖ ﻣﯽﭘﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻮد و زره‬
‫در ﺟﻨﮓھﺎ زره و ﮐﻼه ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﻣﯽﭘﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪ .‬در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ دو زره ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺒﻀﮥ ﺷﻤﺸﯿﺮ را ﮔﺎھﯽ از ﻧﻘﺮه درﺳﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻏﺬاﻫﺎی ﻣﺮﻏﻮب‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ اﯾﺜﺎر و ﻗﻨﺎﻋﺖ ﻓﺮﺻﺘﯽ ﺑﺮای اﺳﺘﻔﺎده از ﻏﺬاھﺎی ﻟﺬﯾﺬ و ﭘﺮﺗﮑﻠﻒ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﻧﻤﯽﺷﺪ و ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﻤﺎم ﻋﺼﺮ ﺣﺘﯽ ﯾﮏ ﺑﺎر ﻧﺎن‬
‫ﻟﻮاش ﻧﺨﻮردﻧﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻏﺬاھﺎ رﻏﺒﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ :‬ﺳﺮﮐﻪ‪ ،‬ﻋﺴﻞ‪ ،‬روﻏﻦ زﯾﺘﻮن‪،‬‬
‫ﮐﺪو‪ .‬ﻏﺬای ﮐﺪو را ﺑﺴﯿﺎر دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﻏﺬای ﮐﺪو درﺳﺖ ﻣﯽﺷﺪ در ﻣﯿﺎن‬
‫ﮐﺎﺳﻪ ﺗﮑﻪھﺎی ﮐﺪو را ﺟﺴﺘﺠﻮ و ﻧﻮش ﺟﺎن ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﻪ ﺧﺎﻧﮥ ام ھﺎﻧﯽ رﻓﺘﻨﺪ و‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮای ﺧﻮردن ﭼﯿﺰی ھﺴﺖ؟ ام ھﺎﻧﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬آری‪ ،‬ﺳﺮﮐﻪ ھﺴﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ھﺮ ﺧﺎﻧﻪای ﮐﻪ در آن ﺳﺮﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻓﻘﯿﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮﻋﯽ ﻏﺬا ﻣﯿﺎن اﻋﺮاب ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺣﯿﺲ« ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻌﺮف ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻏﺬا ﺑﺎ ﭘﻨﯿﺮ‪ ،‬ﺧﺮﻣﺎ و‬
‫روﻏﻦ ﺗﮫﯿﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ج اﯾﻦ ﻏﺬا را ﺑﺴﯿﺎر ﻣﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺣﺴﻦ و ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ش ﺑﻪ ﺧﺎﻧﮥ ﺳﻠﻤﯽ رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ او‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻣﺮوز آن ﻏﺬاﯾﯽ را ﺑﺮای ﻣﺎ ﺗﮫﯿﻪ ﮐﻦ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ج آن را ﻣﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪ .‬وی‬
‫اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ آن را ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪ‪ ،‬آنھﺎ اﺻﺮار ورزﯾﺪﻧﺪ آﻧﮕﺎه او ﻣﻘﺪاری آرد ﺟﻮ را در‬
‫دﯾﮕﯽ ﻗﺮار داد و ﻣﻘﺪاری روﻏﻦ زﯾﺘﻮن‪ ،‬زﯾﺮه و ﻓﻠﻔﻞ ﺳﯿﺎه ﺑﻪ آن اﻓﺰود و وﻗﺘﯽ ﻏﺬا آﻣﺎده‬
‫ﺷﺪ ﻧﺰد آﻧﺎن آورد و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﻣﺮﻏﻮبﺗﺮﯾﻦ ﻏﺬای رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﺑﻮد‪.‬‬
‫از اﻧﻮاع ﮔﻮﺷﺖ‪ ،‬دﻧﺒﻪ‪ ،‬ﻣﺮغ‪ ،‬ﭼﺮز‪ ،‬ﮔﻮﺷﺖ ﺷﺘﺮ‪ ،‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯿﺶ‪ ،‬ﮔﻮرﺧﺮ‪ ،‬ﺧﺮﮔﻮش و‬
‫ﻣﺎھﯽ را ﺗﻨﺎول ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪ .‬دﺳﺖ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ را ﺑﺴﯿﺎر ﻣﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪ .‬در ﺷﻤﺎﯾﻞ ﺗﺮﻣﺬی از‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﻋﻼﻗﮥ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﮔﻮﺷﺖ دﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﻋﻠﺖ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﺎ ﭼﻨﺪﯾﻦ روز ﮔﻮﺷﺖ در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﯿﺴﺮ ﻧﻤﯽﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا وﻗﺘﯽ ﮔﻮﺷﺘﯽ‬
‫ﻣﯿﺴﺮ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ھﺮﭼﻪ زودﺗﺮ ﭘﺨﺘﻪ و آﻣﺎده ﺷﻮد و ﭼﻮن ﮔﻮﺷﺖ ﻗﺴﻤﺖ دﺳﺖ‬
‫زودﺗﺮ ﭘﺨﺘﻪ و آﻣﺎده ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ آن را ﻣﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ وﻟﯽ از رواﯾﺎت ﻣﺘﻌﺪد ﺛﺎﺑﺖ‬
 ‫‪٢٠٥‬‬ ‫ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﺸﺎن ﮔﻮﺷﺖ دﺳﺖ را ﻣﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺮاﺳﻢ ﻧﮑﺎح ﺣﻀﺮت ﺻﻔﯿﻪ در دﻋﻮت‬
‫وﻟﯿﻤﻪ ﻓﻘﻂ ﺧﺮﻣﺎ و ﺳﻮﯾﻖ )آرد ﻧﺮم ﺑﯿﺨﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﺎ روﻏﻦ ﻣﯽﭘﺰﻧﺪ( وﺟﻮد داﺷﺖ‪.‬‬
‫ھﻨﺪواﻧﻪ را ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﺧﺮﻣﺎ ﻣﯽﺧﻮردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﯿﺎر را ﻧﯿﺰ ﻣﯽﭘﺴﻨﺪﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر دﺧﺘﺮ ﻣﻌﻮذ ﺑﻦ ﻋﻔﺮاء ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺧﺮﻣﺎ و‬
‫ﺧﯿﺎر آورد‪ .‬ﮔﺎھﯽ ﻧﺎن و ﺧﺮﻣﺎ را ﺑﺎھﻢ ﺗﻨﺎول ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﯽﻫﺎ‬
‫از ﻣﯿﺎن ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﯽھﺎ آب ﺳﺮد را ﻣﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﺎھﯽ ﺷﯿﺮ ﺧﺎﻟﺺ ﻣﯽﻧﻮﺷﯿﺪﻧﺪ و ﮔﺎھﯽ‬
‫ﺑﺎ آن آب ﻣﺨﻠﻮط ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﯽﻧﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﮐﺸﻤﺶ‪ ،‬ﺧﺮﻣﺎ و اﻧﮕﻮر را در آب ﺧﯿﺲ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﭘﺲ از ﻟﺤﻈﺎﺗﯽ آبھﺎ را ﻣﯽﻧﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﮐﺎﺳﻪ ﭼﻮﺑﯽ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﺎرھﺎی‬
‫ﻓﻠﺰی ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬در رواﯾﺎت ھﻤﯿﻦ ﻗﺪر ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ وﻟﯽ از ﻗﺮاﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺎ ﺗﺎرھﺎی ﻓﻠﺰی ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫روش آنﺣﻀﺮت در ﻏﺬاﺧﻮردن‬

‫ھﺮ ﻏﺬاﯾﯽ ﮐﻪ ﺳﺮ ﺳﻔﺮه ﺣﺎﺿﺮ ﻣﯽﺷﺪ اﮔﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﯿﻞ ﻧﺒﻮد آن را ﺗﻨﺎول ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ و‬
‫ﺑﺮ آن ﻋﯿﺐ ھﻢ ﻧﻤﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ھﻤﯿﺸﻪ از ﺟﻠﻮی ﺧﻮد ﻏﺬا ﻣﯽﺧﻮردﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺖ را در ﮐﺎﺳﻪ‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﻮ و آن ﺳﻮ ﻧﻤﯽﺑﺮدﻧﺪ و از اﯾﻦ ﻋﻤﻞ دﯾﮕﺮان را ﻧﯿﺰ ﻣﻨﻊ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ھﯿﭽﮕﺎه در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﮑﯿﻪ زده ﻏﺬا ﻧﻤﯽﺧﻮردﻧﺪ و اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ روی‬
‫ﻣﯿﺰ‪ ،‬ﻏﺬا ﻧﺨﻮردﻧﺪ و ﭼﻮن در آن زﻣﺎن ﻓﻘﻂ اﻣﺮا و ﻣﺴﺘﮑﺒﺮان ﺑﺮ روی ﻣﯿﺰھﺎ ﻏﺬا‬
‫ﻣﯽﺧﻮردﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺧﻮردن ﻏﺬا را روی ﻣﯿﺰ ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﻏﺬا را ﺑﺎ اﻧﮕﺸﺘﺎن دﺳﺖ ﻣﯽﺧﻮردﻧﺪ‪ .‬در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺎھﯽ‬
‫ﮔﻮﺷﺖ را ﺑﺎ ﮐﺎرد ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﮐﺮده ﻣﯽﺧﻮردﻧﺪ) ‪.(٢‬‬
‫در اﺑﻮداود ﺣﺪﯾﺜﯽ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﮔﻮﺷﺖ ﭘﺨﺘﻪ را ﺑﺎ ﮐﺎرد‬
‫ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ اﯾﻦ روش اھﻞ ﻋﺠﻢ اﺳﺖ وﻟﯽ اﻣﺎم اﺑﻮداود اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را‬

‫‪ -١‬اﻣﺮوز ﮐﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﯿﺰ ﻏﺬاﺧﻮری ﻋﺎم ﺷﺪه ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ آداب ﻏﺬاﺧﻮردن و ﺑﺪون ﻧﯿﺖ ﮐﺒﺮ و‬
‫ﻏﺮور ﺑﺎﺷﺪ اﺷﮑﺎﻟﯽ ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻷﻃﻌﻤﺔ ﺑﺎب اﻟﻘﻄﻊ ﺑﺎﻟﺴﮑﯿﻦ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٠٦‬‬
‫ﺿﻌﯿﻒ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ ،‬راوی ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮﻣﻌﺸﺮ ﻧﺠﯿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺎم ﺑﺨﺎری ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وی‬
‫اﻇﮫﺎر داﺷﺘﻪ‪ :‬او ﻣﻨﮑﺮ اﻟﺤﺪﯾﺚ اﺳﺖ و ﯾﮑﯽ از ﻣﻨﮑﺮات وی ھﻤﯿﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ) ‪.(١‬‬

‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻟﺒﺎسﻫﺎی ﻋﺎﻟﯽ‬

‫ﮔﺮﭼﻪ از ﺗﮑﻠﻒ و ﺧﻮدﭘﺴﻨﺪی ﺗﻨﻔﺮ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﮔﺎھﯽ از ﻟﺒﺎسھﺎی ﺧﻮب و ﮔﺮانﺑﮫﺎ‬
‫ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس از ﺟﺎﻧﺐ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﻧﺰد »ﺣﺮورﯾﻪ« رﻓﺖ‪ ،‬ﻟﺒﺎسھﺎی ﯾﻤﻨﯽ ﮔﺮانﺑﮫﺎ ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷﺖ‪ .‬آﻧﺎن‬
‫اﻋﺘﺮاض ﮐﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس! اﯾﻦ ﭼﻪ ﻟﺒﺎﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﻮﺷﯿﺪهای؟ او اﻇﮫﺎر‬
‫داﺷﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻟﺒﺎس اﻋﺘﺮاض دارﯾﺪ؟ ﻣﻦ رﺳﻮل ﺧﺪا ج را دﯾﺪم ﮐﻪ ﻟﺒﺎسھﺎﯾﯽ ﺑﮫﺘﺮ‬
‫از اﯾﻦ ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷﺘﻨﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب ﺑﺴﯿﺎر زاھﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺷﺎل ﯾﻤﻨﯽ از ﺑﺎزار ﺧﺮﯾﺪاری‬
‫ﮐﺮد وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ آﻣﺪ‪ ،‬دﯾﺪ ﮐﻪ ﺧﻂھﺎی ﺳﺮخرﻧﮕﯽ در آن ﻧﻘﺶ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬آﻧﮕﺎه دوﺑﺎره ﺑﻪ‬
‫ﺑﺎزار رﻓﺖ و آن را ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺶ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺷﺨﺼﯽ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺮای ﺣﻀﺮت اﺳﻤﺎء‬
‫ﺧﻮاھﺮ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪ .‬او ﻗﺒﺎی رﺳﻮل اﮐﺮم ج را آورد و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮ ﮐﻨﺎرهھﺎی ﺟﯿﺐھﺎ و آﺳﺘﯿﻦھﺎی آن‪ ،‬ﻧﻮارھﺎﯾﯽ از اﺑﺮﯾﺸﻢ دوﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از‬
‫اﻣﺮا و ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﺑﺮای رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻟﺒﺎسھﺎی ﮔﺮاﻧﺒﮫﺎﯾﯽ ھﺪﯾﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و اﯾﺸﺎن از‬
‫آنھﺎ ا ﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫رﻧﮓﻫﺎی ﻣﺮﻏﻮب‬
‫از ﻣﯿﺎن رﻧﮓھﺎ ﺑﻪ رﻧﮓ زرد ﺑﺴﯿﺎر ﻋﻼﻗﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺎھﯽ‬
‫ﺗﻤﺎم ﻟﺒﺎسھﺎ را ﺣﺘﯽ ﻋﻤﺎﻣﻪ را ﺑﺎ رﻧﮓ زرد رﻧﮕﯿﻦ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﯽﭘﻮﺷﯿﺪﻧﺪ) ‪ .(٣‬رﻧﮓ‬
‫ﺳﻔﯿﺪ را ﻧﯿﺰ ﻣﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ رﻧﮓھﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻗﺴﻄﻼﻧﯽ ﺷﺮح ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪.۲۵۲ / ۸‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻠﺒﺎس‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﺑﻮداود ﺑﺎب ﻓﯽ اﻟﻤﺼﺒﻮغ‪.‬‬
 ‫‪٢٠٧‬‬ ‫ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫رﻧﮓﻫﺎی ﻧﺎﻣﺮﻏﻮب‬
‫رﻧﮓ ﻗﺮﻣﺰ را ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو س ﻟﺒﺎس ﻗﺮﻣﺰرﻧﮓ ﭘﻮﺷﯿﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮمج ﺑﻪ ﻃﻮر اﻋﺘﺮاض ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﭼﻪ ﻟﺒﺎﺳﯽ اﺳﺖ؟‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ رﻓﺖ و آن ﻟﺒﺎس را در آﺗﺶ ﺳﻮزاﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت ﺧﺒﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ﺳﻮﺧﺘﻦ ﻧﺒﻮد ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از زﻧﺎن ﻣﯽداد ﺗﺎ آن را ﻣﯽﭘﻮﺷﯿﺪ) ‪.(١‬‬
‫در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺧﺎک ﻗﺮﻣﺰرﻧﮕﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آن »ﻣﻐﺮه« ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ و‬
‫ﻟﺒﺎسھﺎ را ﺑﺎ آن رﻧﮕﯿﻦ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج از اﯾﻦ رﻧﮓ ﺑﺴﯿﺎر ﺗﻨﻔﺮ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر‬
‫ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﺑﺎ آن ﻟﺒﺎﺳﯽ رﻧﮓ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ آﻣﺪﻧﺪ و آن را دﯾﺪﻧﺪ‬
‫ﺑﻼدرﻧﮓ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ و از ﻃﺮﯾﻖ ﺷﺴﺘﻦ‪ ،‬رﻧﮓ ﻟﺒﺎس‬
‫را از ﺑﯿﻦ ﺑﺮد‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ج دوﺑﺎره آﻣﺪﻧﺪ و دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ از آن رﻧﮓ اﺛﺮی ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬
‫وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪﻧﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺷﺨﺼﯽ وارد ﺷﺪ ﮐﻪ ﻟﺒﺎس ﺳﺮخرﻧﮓ ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷﺖ و ﺳﻼم ﮔﻔﺖ‪ :‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ﺑﻪ ﺳﻼم وی ﺟﻮاب ﻧﺪادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﻣﺮﮐﺐھﺎی ﺧﻮﯾﺶ ﺷﺎلھﺎی ﺳﺮخرﻧﮓ ﻗﺮار داده ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻧﻤﯽﺧﻮاھﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ رﻧﮓ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻏﻠﺒﻪ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﮐﻨﺪ آﻧﮕﺎه آنھﺎ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻪﺳﻮی ﻣﺮﮐﺐھﺎ رﻓﺘﻨﺪ و آن ﺷﺎلھﺎ را دور اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ) ‪.(٣‬‬

‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮاد ﺧﻮﺷﺒﻮ‬

‫ﻣﻮاد ﺧﻮﺷﺒﻮ را ﺑﺴﯿﺎر ﻣﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ و ھﺮﮔﺎه ﮐﺴﯽ آن را ھﺪﯾﻪ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺎد رد‬
‫ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻮﻋﯽ ﻋﻄﺮ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ آن »ﺳﮑﻪ« ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻄﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﻋﻼﻗﻪ داﺷﺘﻨﺪ‬
‫و ھﻤﻮاره از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ از ھﺮ ﮐﻮﭼﻪ و ﺧﯿﺎﺑﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫آنﺣﻀﺮت ﮔﺬر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬آن ﮐﻮﭼﻪ و ﺧﯿﺎﺑﺎن ﺑﺎ ﺑﻮی ﺧﻮش اﯾﺸﺎن ﺧﻮﺷﺒﻮ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬اﻏﻠﺐ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺧﻮﺷﺒﻮﯾﯽ ﻣﺮد ﺑﺎﯾﺪ ﺑﯽرﻧﮓ و دارای ﺑﻮﯾﯽ ﺗﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮﺷﺒﻮی زﻧﺎن رﻧﮓ‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود ﺑﺎب ﻓﯽ اﻟﺤﻤﺮة‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻠﺒﺎس‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻠﺒﺎس‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٠٨‬‬
‫دار و ﺑﻮی ﮐﻢ و ﻣﻼﯾﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ) ‪.(١‬‬

‫رﻋﺎﯾﺖ ﺑﻬﺪاﺷﺖ‬
‫ﻧﻈﺎﻓﺖ را ﺑﺴﯿﺎر دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺷﺨﺼﯽ را در ﻟﺒﺎسھﺎی ﭼﺮﮐﯿﻦ ﻣﺸﺎھﺪه‬
‫) ‪(٢‬‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ آﻗﺎ ﺗﻮان ﺷﺴﺘﻦ ﻟﺒﺎسھﺎی ﺧﻮﯾﺶ را ھﻢ ﻧﺪارد!‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻟﺒﺎس ﻏﯿﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷﺖ‪ .‬اﯾﺸﺎن‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ وﺿﻊ ﻣﺎﻟﯽات ﺧﻮب اﺳﺖ؟ وی ﮔﻔﺖ‪ :‬آری‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬وﻟﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺮ ﺗﻮ ارزاﻧﯽ داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ اﺛﺮ آن ﻧﻌﻤﺖ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺑﺎﺷﺪ) ‪ .(٣‬ﻋﺮبھﺎ ﺑﺎ ﻓﺮھﻨﮓ و‬
‫ﺗﻤﺪن آﺷﻨﺎﯾﯽ زﯾﺎدی ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ در اﺛﻨﺎی ﻧﻤﺎز ﺑﺮ زﻣﯿﻦ و ﯾﺎ ﺑﺮ‬
‫دﯾﻮارھﺎی ﻣﺴﺠﺪ آب دھﺎن ﻣﯽاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج اﯾﻦ ﻋﻤﻞ را ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺪ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ و‬
‫اﺛﺮ آب دھﺎن را از روی دﯾﻮار ﻣﯽﺧﺮاﺷﯿﺪﻧﺪ و دور ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﻟﮑﮥ آب دھﺎن را ﺑﺮ‬
‫دﯾﻮار ﻣﺴﺠﺪ ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻗﺪری ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ رﻧﮓ ﭼﮫﺮۀ ﻣﺒﺎرک ﻗﺮﻣﺰ ﺷﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ‬
‫از زﻧﺎن اﻧﺼﺎر آن رادور ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﻘﺪاری ﺧﻮﺷﺒﻮﯾﯽ آورد و آﻧﺠﺎ ﻣﺎﻟﯿﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺷﺪ و آن زن را آﻓﺮﯾﻦ ﮔﻔﺖ) ‪.(٤‬‬
‫ﮔﺎھﯽ در ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺒﺎرک اﯾﺸﺎن ﻋﻮد و ﮐﺎﻓﻮر ﺳﻮزاﻧﺪه ﻣﯽﺷﺪ) ‪ .(٥‬ﯾﮏ ﺑﺎر زﻧﯽ از‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ در ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻨﺎ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬وی ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺷﮑﺎﻟﯽ ﻧﺪارد وﻟﯽ ﻣﻦ از آن‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ‪ ،‬زﯾﺮا ﺣﺒﯿﺐ ﻣﻦ رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﺑﻮی آن را ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ) ‪ .(٦‬ﺑﯿﺸﺘﺮ از‬
‫ﻣﺸﮏ و ﻋﻨﺒﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺷﺨﺼﯽ را ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻮی ﺳﺮش ژوﻟﯿﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ آﻗﺎ ﺣﺎل‬
‫اﯾﻦ را ﻧﺪارد ﮐﻪ ﻣﻮھﺎی ﺳﺮش را درﺳﺖ ﮐﻨﺪ) ‪ .(٧‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺷﺎﻟﯽ از ﺟﻨﺲ ﭘﺸﻢ ﭘﻮﺷﯿﺪﻧﺪ ﺑﺮ‬

‫‪ -١‬ﺷﻤﺎﯾﻞ ﺗﺮﻣﺬی‪.‬‬
‫‪ -٢‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﻠﺒﺎس ﺑﺎب ﻣﺎ ﺟﺎء ﻓﯽ ﻏﺴﻞ اﻟﺜﻮب‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﻠﺒﺎس‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﻧﺴﺎﺋﯽ ﮐﺘﺎب اﻟﻤﺴﺎﺟﺪ‪.‬‬
‫‪ -٥‬ﻧﺴﺎﺋﯽ ﺑﺎب اﻟﺒﺨﻮر‪.‬‬
‫‪ -٦‬ﻧﺴﺎﯾﯽ ﺑﺎب ﮐﺮاھﯿﺔ رﯾﺢ اﻟﺤﻨﺎ‪.‬‬
‫‪ -٧‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻠﺒﺎس‬
 ‫‪٢٠٩‬‬ ‫ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫اﺛﺮ ﮔﺮﻣﯽ آن ﻋﺮق ﮐﺮدﻧﺪ آﻧﮕﺎه آن را دور ﻧﻤﻮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬

‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺠﺪ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻮد و ﺑﺴﯿﺎری از آنھﺎ اھﻞ ﮐﺎر‬
‫و ﻣﺸﻐﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻟﺒﺎس ﭼﺮﮐﯿﻦ ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻮی ﻧﺎﻣﻄﺒﻮﻋﯽ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻋﺮق آﻧﺎن در ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻏﺴﻞ ﻣﯽﮐﺮدﯾﺪ و ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻣﯽآﻣﺪﯾﺪ ﺑﮫﺘﺮ ﺑﻮد) ‪.(٢‬‬
‫از ھﻤﺎن روز ﻏﺴﻞ روز ﺟﻤﻌﻪ ﯾﮏ وﻇﯿﻔﻪ ﺷﺮﻋﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی ھﻤﯿﺸﻪ‬
‫ﺟﺎرو و ﻧﻈﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬زﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم »ام ﻣﺤﺠﻦ« آن را ﺟﺎرو ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬در اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻣﺬﮐﻮر‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج دﺳﺘﻮر داده ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﭽﻪھﺎی ﺧﺮدﺳﺎل و دﯾﻮاﻧﻪھﺎ را ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ‬
‫ﻧﯿﺎورﻧﺪ و در ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ﺻﻮرت ﻧﮕﯿﺮد و روز ﺟﻤﻌﻪ در آنھﺎ ﻣﺸﮏ و ﻋﻮد‬
‫ﺳﻮزاﻧﺪه ﺷﻮد‪ .‬اﻋﺮاب ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺪوی ﺑﻮدﻧﺪ و در ﺑﯿﺎﺑﺎنھﺎ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا‬
‫ﺑﮫﺪاﺷﺖ و ﻧﻈﺎﻓﺖ را رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈﻮر رﺳﻮل ﺧﺪا ج در ﻣﻮرد رﻋﺎﯾﺖ‬
‫ﺑﮫﺪاﺷﺖ ﺗﺄﮐﯿﺪ و اھﺘﻤﺎم ﺧﺎﺻﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻋﺎدات اﻋﺮاب )ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺑﺪوﯾﮫﺎ( اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﻣﺴﯿﺮ راهھﺎ ادرار و ﻣﺪﻓﻮع‬
‫ً‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﺷﺪﯾﺪا از اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﻨﻊ ﻧﻤﻮده و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ آنھﺎﯾﯽ‬
‫ﺑﺎد ﮐﻪ در ﻣﺴﯿﺮ راهھﺎ و ﯾﺎ در زﯾﺮ ﺳﺎﯾﻪ درﺧﺘﺎن ادرار و ﻣﺪﻓﻮع ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از ﺳﺮان و‬
‫اﻣﯿﺮان ﻋﺎدت داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺳﺴﺘﯽ و ﮐﺎھﻠﯽ در ﻇﺮﻓﯽ ادرار ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج از‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎر ھﻢ ﻣﻨﻊ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ) ‪.(٣‬‬
‫ﻋﺮبھﺎ ﻋﺎدت ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ادرار اﺳﺘﻨﺠﺎ ﮐﻨﻨﺪ و ﯾﺎ ﻟﺒﺎسھﺎی ﺧﻮد را از رﯾﺨﺘﻦ‬
‫ﻗﻄﺮات ادرار ﺣﻔﻆ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر رﺳﻮل ﺧﺪا ج از راھﯽ ﮔﺬر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﻧﮕﺎهﺷﺎن ﺑﺮ دو ﻗﺒﺮ‬
‫اﻓﺘﺎد آﻧﮕﺎه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ دو ﻗﺒﺮ ﻋﺬاب داده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﻟﺒﺎسھﺎی‬
‫ﺧﻮد را از ادرار دور ﻧﮕﻪ ﻧﻤﯽداﺷﺖ) ‪.(٤‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ آﻣﺪﻧﺪ دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ روی دﯾﻮارھﺎ در ﺟﺎھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻟﮑﻪھﺎﯾﯽ وﺟﻮد‬
‫دارد‪ .‬در دﺳﺖ اﯾﺸﺎن ﺷﺎﺧﻪای از درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ آن ﻟﮑﻪھﺎی‬
‫روی دﯾﻮار را ﺧﺮاﺷﯿﺪه ﭘﺎک ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻟﮫﺠﻪ ﺧﺸﻤﻨﺎﮐﯽ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻠﺒﺎس‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﺑﺎب ﻏﺴﻞ اﻟﺠﻤﻌﺔ‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﻟﺘﺮﻏﯿﺐ واﻟﺘﺮھﯿﺐ‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻄﮫﺎرة‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب ﻋﺬاب اﻟﻘﺒﺮ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢١٠‬‬
‫ﺷﻤﺎ دوﺳﺖ دارﯾﺪ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻤﺎ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و ﺑﺮ ﺻﻮرت ﺷﻤﺎ آب دھﺎن ﺑﯿﻨﺪازد؟‬
‫وﻗﺘﯽ ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ روﺑﺮوی او و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺳﻤﺖ راﺳﺖ او ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ آدﻣﯽ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ و ﯾﺎ روﺑﺮوی ﺧﻮد آب دھﺎن ﺑﯿﻨﺪازد‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﻧﻤﺎز اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻮد‪ ،‬آب دھﺎن اﻧﺪاﺧﺖ رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬
‫ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬از اﯾﻦ ﭘﺲ اﯾﻦ ﺣﻖ ﻧﺪارد اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﭘﺎﯾﺎن‬
‫ﻧﻤﺎز آن ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﺷﻤﺎ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدهاﯾﺪ؟ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آری‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﻪ ﺗﻮ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ را اذﯾﺖ ﻧﻤﻮدی) ‪.(١‬‬
‫از ﭼﯿﺰھﺎی ﺑﺪﺑﻮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﯿﺎز‪ ،‬ﺳﯿﺮ‪ ،‬ﺗﺮه و‪ ...‬ﻧﻔﺮت داﺷﺘﻨﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬وﻗﺘﯽ اﯾﻦ ﻧﻮع‬
‫ﭼﯿﺰھﺎ را ﻣﯽﺧﻮرﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻧﯿﺎﯾﯿﺪ‪ .‬در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ :‬ھﺮﮐﺲ ﭘﯿﺎز و ﺳﯿﺮ‬
‫ﺑﺨﻮرد ﻧﺰد ﻣﺎ ﻧﯿﺎﯾﺪ و ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﺎ ﻧﻤﺎز ﻧﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ س در دوران ﺧﻼﻓﺖ‬
‫ﺧﻮد در ﺧﻄﺒﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺳﯿﺮ و ﭘﯿﺎز ﻣﯽﺧﻮرﯾﺪ و ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻣﯽآﯾﯿﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬
‫رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻋﺎدت داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﺳﯿﺮ و ﯾﺎ ﭘﯿﺎز ﻣﯽﺧﻮرد و ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﻣﯽآﻣﺪ دﺳﺘﻮر ﻣﯽدادﻧﺪ ﺗﺎ او را از ﻣﺴﺠﺪ اﺧﺮاج و ﺗﺎ ﻣﺤﻞ ﺑﻘﯿﻊ ﺑﺒﺮﻧﺪ) ‪.(٢‬‬

‫ﻣﺮﮐﺐﻫﺎی اﯾﺸﺎن‬
‫اﺳﺐ ﺳﻮاری را ﺑﺴﯿﺎر دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اﺨﻟﻴﻞ ﻣﻌﻘﻮد ﻲﻓ ﻧﻮاﺻﻴﻬﺎ اﺨﻟ�«‬
‫ُ‬
‫)در ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ اﺳﺐ ﺧﯿﺮ و ﺻﻼح وﺟﻮد دارد( ﻋﻼوه ﺑﺮ اﺳﺐ از اﻻغ‪ ،‬ﻗﺎﻃﺮ و ﺷﺘﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﺮای‬
‫ُ‬
‫ﺳﻮاری اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎم اﺳﺐ ﻣﺨﺼﻮص ﺳﻮاری اﯾﺸﺎن »ﻟﺤﯿﻒ« ﻧﺎم اﻻغ »ﻋﻔﯿﺮ«‪،‬‬
‫ﻧﺎم ﻗﺎﻃﺮ »دﻟﺪل« و »ﺗﯿﻪ« و ﻧﺎم ﺷﺘﺮ »ﻗﺼﻮاء« و »ﻏﻀﺒﺎء« ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ اﺳﺐﺳﻮاری‬
‫در ﺧﺎرج از ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﯿﺪاﻧﯽ از ﻣﺤﻞ »ﺣﺼﺒﺎء« ﺗﺎ »ﺛﻨﯿﺔ اﻟﻮداع« ﺑﻪ وﺳﻌﺖ ‪ ۶‬ﻣﺎﯾﻞ‬
‫وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﯿﺪان ﻣﺨﺼﻮص اﺳﺐدواﻧﯽ ﺑﻮد‪ .‬روش ﺗﺮﺑﯿﺖ اﺳﺐھﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫اﺳﺐھﺎ را ﺗﺎ ﻣﺪﺗﯽ ﻋﻠﻒ و داﻧﻪ ﻣﯽدادﻧﺪ ﺗﺎ ﺧﻮب ﭼﺎق و ﭼﺎﺑﮏ ﺷﻮﻧﺪ وﻗﺘﯽ ﺧﻮب ﭼﺎق‬
‫ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬از ﻏﺬای آنھﺎ ﻣﯽﮐﺎﺳﺘﻨﺪ و در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽﺑﺴﺘﻨﺪ و ﭼﻨﺪ رواﻧﺪاز ﺑﺮ آنھﺎ‬

‫‪ -١‬اﻟﺘﺮﻏﯿﺐ واﻟﺘﺮھﯿﺐ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ و ﺳﻨﻦ ﻧﺴﺎﯾﯽ‪.‬‬
 ‫‪٢١١‬‬ ‫ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫ﻣﯽاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻋﺮق ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺮق ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻋﺮقﺷﺎن ﺧﺸﮏ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ھﺮ روز اﯾﻦ اﻣﺮ‬
‫ﺟﺮﯾﺎن داﺷﺖ ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪاری ﮐﻪ ﭼﺎق ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻻﻏﺮ و ﭼﺴﺖ و ﭼﺎﺑﮏ‬
‫ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺗﺎ ﭼﮫﻞ روز اداﻣﻪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج اﺳﺒﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺳﻨﺠﻪ« داﺷﺘﻨﺪ ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﺎ آن در ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ اﺳﺐدواﻧﯽ‬
‫ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻤﻮده و ﺑﺮﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺎدی زﯾﺎد اﯾﺸﺎن ﺷﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺴﺎﺑﻘﺎت و ﺗﻤﺮﯾﻦھﺎی اﺳﺐدواﻧﯽ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ﺳﭙﺮده ﺷﺪه ﺑﻮد و او از‬
‫ﻃﺮف ﺧﻮد اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ را ﺑﻪ ﺳﺮاﻗﻪ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ واﮔﺬار ﻧﻤﻮد و دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞھﺎی زﯾﺮ را‬
‫ﺑﺮاﯾﺶ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﺻﻒھﺎی اﺳﺐھﺎ ﻣﻨﻈﻢ و ﺳﻪ ﺑﺎر اﻋﻼم ﺷﻮد ﺗﺎ اﺳﺐﺳﻮاران ﺧﻮد را آﻣﺎده ﮐﻨﻨﺪ؛‬
‫‪ -۲‬ﺳﭙﺲ ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﮑﺒﯿﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد و ﺑﺎ ﺗﮑﺒﯿﺮ ﺳﻮم ﺣﺮﮐﺖ آﻏﺎز ﺷﻮد؛‬
‫‪ -۳‬اﮔﺮ ﮔﻮش اﺳﺒﯽ از ﺳﺎﯾﺮ اﺳﺐھﺎ ﺟﻠﻮﺗﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ آن اﺳﺐ ﺑﺮﻧﺪه ﺑﻪ ﺣﺴﺎب‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ؛‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ در اﻧﺖھﺎی ﻣﯿﺪان ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ و در آﻧﺠﺎ ﺧﻄﯽ رﺳﻢ ﻣﯽﮐﺮد و دو ﻧﻔﺮ را‬
‫در دو ﻃﺮف آن ﺧﻂ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ و اﺳﺐ از ﻣﯿﺎن آن ﻧﻔﺮ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﺮد؛‬
‫ﮔﺎھﯽ ﻣﯿﺎن ﺷﺘﺮان ﻧﯿﺰ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﺑﺮﮔﺰار ﻣﯽﺷﺪ‪» ،‬ﻋﻀﺒﺎء« ﺷﺘﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ھﻤﯿﺸﻪ‬
‫در ﻣﺴﺎﺑﻘﺎت ﺑﺮﻧﺪه ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﯾﮏ ﺷﺘﺮ ﺳﻮار ﺑﺪوی در ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﺑﺎ »ﻋﻀﺒﺎء« از آن‬
‫ﭘﯿﺸﯽ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از اﯾﻦ اﻣﺮ ﺳﺨﺖ ﻣﺘﺄﺛﺮ و ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫وﻋﺪه ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﺮﮐﺲ در دﻧﯿﺎ ﮔﺮدن اﻓﺮازد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺮدﻧﺶ را ﭘﺎﯾﯿﻦ اﻧﺪازد) ‪.(٢‬‬
‫اﺳﺐھﺎی ﺑﺎ رﻧﮓ ﻣﺸﮑﯽ‪ ،‬ﮐﻤﯿﺖ و ﺻﻨﺪل را ﻣﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪ .‬از ﺑﺮﯾﺪن دم اﺳﺐھﺎ ﻣﻨﻊ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ وﺳﯿﻠﮥ دﻓﻊ ﻣﮕﺲھﺎ اﺳﺖ) ‪.(٣‬‬
‫****‬

‫‪ -١‬دار ﻗﻄﻨﯽ ‪ ۵۵۲ / ۲‬ﮐﺘﺎب اﻟﺴﺒﻖ ﺑﯿﻦ اﻟﺨﯿﻞ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﺮھﺎن واﻟﺴﺒﻖ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺳﻨﻦ اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻷدب‪.‬‬
 ‫ﻣﻌﻤﻮﻻت رﺳﻮل ﺧﺪا ج‬

‫ﺗﺮﻣﺬی در »ﺷﻤﺎﺋﻞ« از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ س رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج اوﻗﺎت ﺧﻮد را‬
‫ﺑﻪ ﺳﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺮای ﻋﺒﺎدت‪ ،‬ﯾﮏ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺮای ﻣﺮدم و‬
‫ﯾﮏ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺮای ﺧﻮد‪.‬‬

‫اﻋﻤﺎل ﺻﺒﺢ ﺗﺎ ﺷﺎم‬

‫ﻋﺎدت آنﺣﻀﺮت ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ﺑﺮ ﺟﺎی ﻧﻤﺎز ﺧﻮد ﻣﯽﻧﺸﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫آﻓﺘﺎب ﻃﻠﻮع ﻣﯽﮐﺮد) ‪ .(١‬آﻧﮕﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و آنﺣﻀﺮت‬
‫آنھﺎ را ﻣﻮﻋﻈﻪ و ﻧﺼﯿﺤﺖ ﻣﯽﮐﺮد) ‪ .(٢‬اﻏﻠﺐ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﯽﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﮐﺴﯽ از ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﺑﯽ‬
‫دﯾﺪه اﺳﺖ؟ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺧﻮاﺑﯽ دﯾﺪه ﺑﻮد ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﺮد و آنﺣﻀﺮت آن را ﺗﻌﺒﯿﺮ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪ .(٣‬ﮔﺎھﯽ آنﺣﻀﺮت ﺧﻮاب ﺧﻮد را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪ .(٤‬ﺳﭙﺲ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ‬
‫ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬داﺳﺘﺎنھﺎی دوران ﺟﺎھﻠﯿﺖ را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻌﺮ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺰاح ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﯽﺧﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﻓﻘﻂ ﺗﺒﺴﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ) ‪.(٥‬‬
‫اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﻣﺎل ﻏﻨﯿﻤﺖ‪ ،‬ﺧﺮاج و ﻏﯿﺮه را در ھﻤﯿﻦ وﻗﺖ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(٦‬‬
‫در ﺑﻌﻀﯽ از رواﯾﺎت ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ ،‬وﻗﺘﯽ آﻓﺘﺎب ﺑﺎﻻ ﻣﯽآﻣﺪ ﮔﺎھﯽ ﭼﮫﺎر رﮐﻌﺖ و ﮔﺎھﯽ‬
‫ھﺸﺖ رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﭼﺎﺷﺖ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ و ﮐﺎرھﺎی آﻧﺠﺎ را ﻧﯿﺰ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬ﻟﺒﺎسھﺎی ﺧﻮد را ﮐﻪ ﭘﺎره ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﯽدوﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﮐﻔﺶ ﭘﺎره‬
‫ﻣﯽﺷﺪ آن را درﺳﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﯿﺮ ﻣﯽدوﺷﯿﺪﻧﺪ) ‪.(٧‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب ﺗﺒﺴﻤﻪ و اﺑﻮداود ‪.۳۱۸ /‬‬

‫‪ -٢‬ﺟﺎﻣﻊ ﺗﺮﻣﺬی‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻌﺒﯿﺮ‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻌﺒﯿﺮ‪.‬‬
‫‪ -٥‬ﻧﺴﺎﺋﯽ ﺑﺎب ﻗﻌﻮد اﻹﻣﺎم ﻓﯽ ﻣﺼﻼه‪.‬‬
‫‪ -٦‬در ﺑﺨﺎری و ﮐﺘﺐ ﺣﺪﯾﺚ وﻗﺎﯾﻊ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٧‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب ﻣﺎ ﯾﮑﻮن ﻓﯽ ﻣﺤﺼﻨﺘﻪ و ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ و ﻣﺴﻨﺪ ﻋﺎﯾﺸﻪ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢١٤‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ادای ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺗﮏ ﺗﮏ ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ و در ﺧﺎﻧﮥ‬
‫ھﺮﯾﮏ از آنھﺎ ﻟﺤﻈﻪای ﻣﯽﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻧﻮﺑﺖ ھﺮﮐﺪام ﻣﯽﺑﻮد ﺷﺐ را در آﻧﺠﺎ ﺳﭙﺮی‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎء در آﻧﺠﺎ ﺟﻤﻊ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و در ﻣﺤﻀﺮ‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﯽﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ) ‪ .(١‬ﺳﭙﺲ آنﺣﻀﺮت ﺑﺮای ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ و ﭘﺲ‬
‫از اﻗﺎﻣﮥ ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ و ﻣﯽﺧﻮاﺑﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺧﻮد‬
‫ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺻﺤﺒﺖ و ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎ را ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ) ‪ (٢‬و ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز‬
‫ً‬
‫اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎم ﺧﻮاب ﺣﺘﻤﺎ ﯾﮑﯽ از ﺳﻮرهھﺎی »ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ«‪» ،‬زﻣﺮ«‪،‬‬
‫»ﺣﺪﯾﺪ«‪» ،‬ﺣﺸﺮ«‪» ،‬ﺻﻒ«‪» ،‬ﺗﻐﺎﺑﻦ« و »ﺟﻤﻌﻪ« را ﺗﻼوت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺷﻤﺎﯾﻞ ﺗﺮﻣﺬی ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ھﻨﮕﺎم ﺧﻮاﺑﯿﺪن اﯾﻦ دﻋﺎ را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺎﺳ ﹺﻤ ﹶﻚ ﹶأ ﹸﻣ ﹸ‬
‫ﻮت ﹶو ﹶأ ﹾﺣ ﹶﻴﺎ«‪».‬ﺧﺪاﯾﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﻮ ﻣﯽﻣﯿﺮم و زﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮم«‪.‬‬ ‫»اﻟ ﱠﻠ ﹸﻬ ﱠﻢ ﺑﹺ ﹾ‬
‫و ھﻨﮕﺎم ﺑﯿﺪارﺷﺪن اﯾﻦ دﻋﺎ را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪:‬‬
‫ﹺ‬ ‫ﹺ‬
‫ﻮر«‪».‬ﺳﭙﺎس آن ﺧﺪای را ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از‬ ‫ﳊ ﹾﻤﺪﹸ ﷲﹺ ا ﱠﻟﺬي ﹶأ ﹾﺣ ﹶﻴﺎﻧﹶﺎ ﹶﺑ ﹾﻌﺪﹶ ﹶﻣﺎ ﹶأ ﹶﻣﺎ ﹶﺗﻨﹶﺎ ﹶوإﹺ ﹶﻟ ﹾﻴﻪ اﻟﻨ ﹸﱡﺸ ﹸ‬
‫»ا ﹶ‬
‫ﻣﺮگ ﻣﺮا زﻧﺪه ﮐﺮد و ﺑﻪﺳﻮی او ﺑﺎزﮔﺸﺖ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻧﺼﻒ ﺷﺐ ﯾﺎ آﺧﺮ ﺷﺐ ﺑﯿﺪار ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻮاک ھﻤﯿﺸﻪ ﺑﺮ ﺑﺎﻟﯿﻦ اﯾﺸﺎن ﻗﺮار داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺴﻮاک ﻣﯽزدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ وﺿﻮ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﺸﻐﻮل ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ھﻤﯿﺸﻪ ﺑﺮ‬
‫ﭘﮫﻠﻮی راﺳﺖ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ دﺳﺖ راﺳﺖ را زﯾﺮ رﺧﺴﺎر ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯽدادﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺧﻮاﺑﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻟﯽ در ﺳﻔﺮ ﻋﺎدت داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ دﺳﺖ راﺳﺖ را راﺳﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺳﺮ را ﺑﺮ آن ﺗﮑﯿﻪ‬
‫ﻣﯽدادﻧﺪ و ﻣﯽﺧﻮاﺑﯿﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺧﻮاب راﺣﺘﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎم ﺧﻮاب‪ ،‬اﻧﺪﮐﯽ ﺧﺮﻧﺎس‬
‫ﻣﯽﮐﺸﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺒﺎدات ﺷﺐ‬
‫از اﻋﻤﺎل ﺧﺎﻧﻪ و اوراد آنﺣﻀﺮت ھﯿﭻﮐﺲ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل اﻃﻼع و‬
‫آ ﮔﺎھﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬از وی رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ وﻗﺘﯽ آﯾﺎت اواﯾﻞ ﺳﻮرۀ »ﻣﺰﻣﻞ« ﻧﺎزل ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﯾﺸﺎن‬
‫ﺑﻪ ﻗﺪری ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﺎھﺎی ﻣﺒﺎرکﺷﺎن ورم ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺎ ﯾﮏ ﺳﺎل ﺑﻘﯿﻪ ﺳﻮرۀ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﻘﺴﻢ ﺑﯿﻦ اﻟﺰوﺟﺎن‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﺻﻠﻮة اﻟﻌﺸﺎء‪.‬‬
 ‫‪٢١٥‬‬ ‫ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫ﻣﺰﻣﻞ ﻧﺎزل ﻧﺸﺪ و ﺑﻌﺪ از ﯾﮏ ﺳﺎل وﻗﺘﯽ ﺑﻘﯿﻪ آﯾﺎت ﻧﺎزل ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻗﯿﺎم ﻟﯿﻞ ﮐﻪ ﺗﺎ آن ﻣﻮﻗﻊ‬
‫ﻓﺮض ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻔﻞ اﻋﻼم ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺐ‪ ،‬ھﺸﺖ رﮐﻌﺖ ﭘﯿﺎﭘﯽ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﻓﻘﻂ ﺑﻌﺪ از رﮐﻌﺖ ھﺸﺘﻢ ﻗﻌﺪه ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﯾﮏ رﮐﻌﺖ دﯾﮕﺮ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﭘﺲ از آن ﻣﯽﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎز دو رﮐﻌﺖ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻨﻄﺮﯾﻖ ﯾﺎزده رﮐﻌﺖ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ در اواﺧﺮ ﻋﻤﺮ ﻧﺨﺴﺖ ھﻔﺖ رﮐﻌﺖ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و‬
‫ﺳﭙﺲ دو رﮐﻌﺖ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﺎھﯽ ﺧﻮاب ﻏﺎﻟﺐ ﻣﯽآﻣﺪ و در ﺷﺐ ﺑﯿﺪار ﻧﻤﯽﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪن دوازده رﮐﻌﺖ در روز آن را ﺟﺒﺮان ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫در اﺑﻮداود از ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﺣﺪﯾﺜﯽ دﯾﮕﺮ رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ اﻟﻔﺎظ آن ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎ را ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ و ﭼﮫﺎر رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﺑﯿﺪﻧﺪ‪ .‬آب وﺿﻮ و ﻣﺴﻮاک ﺑﺮ ﺑﺎﻟﯿﻦﺷﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ از ﺧﻮاب ﺑﯿﺪار‬
‫ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺴﻮاک ﻣﯽزدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ وﺿﻮ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎی ﻧﻤﺎز آﻣﺪه‪ ،‬ھﺸﺖ‬
‫رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬روزی در ﺧﺎﻧﮥ ﺧﺎﻟﮥ ﺧﻮد ﻣﯿﻤﻮﻧﻪ ﻓﻘﻂ‬
‫ﺑﺮای اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺎﻧﺪم ﺗﺎ ﺑﺒﯿﻨﻢ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ً‬
‫روی ﮔﻠﯿﻤﯽ ﮐﻪ ﭘﮫﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺧﻮاﺑﯿﺪﻧﺪ ﻣﻦ ھﻢ در ھﻤﺎﻧﺠﺎ ﺧﻮاﺑﯿﺪم‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﭘﺎﺳﯽ از‬
‫ﺷﺐ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد آنﺣﻀﺮت ﺑﯿﺪار ﺷﺪﻧﺪ و ده آﯾﻪ آﺧﺮ آل ﻋﻤﺮان را ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺑﺎ آب‬
‫ﻣﺸﮑﯽ ﮐﻪ در آﻧﺠﺎ آوﯾﺰان ﺑﻮد وﺿﻮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻧﻤﺎز را ﺷﺮوع ﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﻦ ھﻢ وﺿﻮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻢ و ﺳﻤﺖ ﭼﭗ اﯾﺸﺎن اﯾﺴﺘﺎدم‪ ،‬اﯾﺸﺎن دﺳﺖ ﻣﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار‬
‫دادﻧﺪ‪ .‬ﺳﯿﺰده رﮐﻌﺖ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺧﻮاﺑﯿﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ ﺻﺪای ﺗﻨﻔﺲ اﯾﺸﺎن را ﺷﻨﯿﺪم‪.‬‬
‫ﻓﺠﺮ ﻃﻠﻮع ﮐﺮد و ﺣﻀﺮت ﺑﻼل اذان ﮔﻔﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت از ﺧﻮاب ﺑﯿﺪار ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﻨﺖھﺎی‬
‫ﻓﺠﺮ را ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫روش آنﺣﻀﺮت در ﻧﻤﺎز‬

‫در اواﯾﻞ ﺑﺮای ھﺮ ﻧﻤﺎز وﺿﻮ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ وﻗﺘﯽ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ دﺷﻮار ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﭘﻨﺞ ﺑﺎر‬
‫ﻣﺴﻮاک در ﭘﻨﺞ ﻧﻤﺎز ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬در ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ ﺑﺮای اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر ﺑﺎ ﯾﮏ وﺿﻮ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻧﻤﺎز‬
‫ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬اﻏﻠﺐ ھﺮ ﻧﻤﺎز را ﺑﺎ وﺿﻮی ﺗﺎزه ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬در وﺿﻮ روش‬

‫‪ -١‬ﺳﻨﻦ اﺑﯽ داود ﺑﺎب ﺻﻠﻮة اﻟﻠﯿﻞ‪.‬‬

 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢١٦‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺳﻪ ﺑﺎر دﺳﺖھﺎ را ﻣﯽﺷﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻣﻀﻤﻀﻪ و‬
‫اﺳﺘﻨﺸﺎق ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ دﺳﺖھﺎ و ﺻﻮرت ھﺮﮐﺪام را ﺳﻪ ﺑﺎر ﻣﯽﺷﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮ را ﻣﺴﺢ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺳﻪ ﺑﺎر ﭘﺎھﺎ را ﻣﯽﺷﺴﺘﻨﺪ) ‪ .(١‬ﮔﺎھﯽ ﯾﮏ ﻋﻀﻮ را دو ﺑﺎر و دﯾﮕﺮ ﻋﻀﻮھﺎ را ﯾﮏ‬
‫ﺑﺎر ﻣﯽﺷﺴﺘﻨﺪ) ‪ .(٢‬ﻧﻤﺎزھﺎی ﺳﻨﺖ و ﻧﻔﻞ را ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اذان ﺻﺒﺢ از‬
‫ﺧﻮاب ﺑﯿﺪار ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و دو رﮐﻌﺖ ﺳﻨﺖ ﻓﺠﺮ را ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﺑﻪﻃﻮری ﮐﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮔﺎھﯽ اﯾﻦ وھﻢ ﺑﺮاﯾﻢ ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﻣﺪ ﮐﻪ ﻣﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ اﯾﺸﺎن ﺳﻮره‬
‫ﻓﺎﺗﺤﻪ را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟) ‪ (٣‬وﻟﯽ در دو رﮐﻌﺖ ﻓﺮض ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺳﻮرهھﺎی‬
‫ﻃﻮﻻﻧﯽ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬از ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﺳﺎﺋﺐ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر آنﺣﻀﺮت در ﻣﮑﻪ‬
‫َ َ‬ ‫َّ‬
‫ﻣﻌﻈﻤﻪ در ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ »ﺳﻮرۀ ﻣﺆﻣﻨﻮن« را ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻧﯿﺰ ﮔﺎھﯽ ﺳﻮره ﴿ َوٱ�ۡ ِل إِذا ع ۡس َع َس﴾‬
‫و ﮔﺎھﯽ »ﺳﻮرۀ ق« را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮐﺮام آنﺣﻀﺮت در ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ از‬
‫»ﺷﺼﺖ ﺗﺎ ﯾﮑﺼﺪ آﯾﻪ« ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﺎز ﻇﮫﺮ و ﻋﺼﺮ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ﻣﺨﺘﺼﺮﺗﺮ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ‪ ،‬در دو‬
‫رﮐﻌﺖ اول ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﻮرۀ ﻓﺎﺗﺤﻪ ﺳﻮرۀ ﻃﻮﯾﻠﯽ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ آدﻣﯽ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ »ﺑﻘﯿﻊ« ﺑﺮود و ﮐﺎر ﺧﻮد اﻧﺠﺎم دھﺪ و ﺑﺎزﮔﺮدد‪ ،‬وﺿﻮ ﮔﯿﺮد و در رﮐﻌﺖ اول‬
‫ً‬
‫ﺷﺮﯾﮏ ﺷﻮد‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮐﺮام در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ در دو رﮐﻌﺖ اول ﻧﻤﺎظ ﻇﮫﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻗﺪری ﻗﯿﺎم را ﻃﻮﻻﻧﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ در آن ﻣﺪت ﺳﻮرهای ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺳﻮرۀ »أﻟﻢ ﺗﻨﺰﯾﯿﻞ‬
‫اﻟﺴﺠﺪة« ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬در دو رﮐﻌﺖ آﺧﺮ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺪت ﺑﻪ ﻧﺼﻒ ﺗﻘﻠﯿﻞ ﻣﯽﯾﺎﻓﺖ‪ .‬در دو‬
‫رﮐﻌﺖ اول ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازه دو رﮐﻌﺖ آﺧﺮ ﻧﻤﺎز ﻇﮫﺮ ﻗﯿﺎم را ﻃﻮﻻﻧﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و در دو‬
‫رﮐﻌﺖ آﺧﺮ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻧﺼﻒ ﻣﺪت دو رﮐﻌﺖ اول ﻗﯿﺎم ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ج در رﮐﻌﺖ اول ﻇﮫﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺳﯽ‬
‫آﯾﻪ و در رﮐﻌﺖ دوم ﺑﻪ اﻧﺪازه ﭘﺎﻧﺰده آﯾﻪ و ﯾﺎ ﻧﺼﻒ آن و در ﻋﺼﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﭘﺎﻧﺰده آﯾﻪ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﺳﻤﺮه ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در ﻧﻤﺎز ﻇﮫﺮ »ﺳﺒﺢ اﺳﻢ رﺑﮏ اﻷﻋﻠﯽ« را‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻧﻤﺎز ﻣﻐﺮب »ﺳﻮره واﻟﻤﺮﺳﻠﺖ و ﺳﻮره ﻃﻮر« را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ) ‪ .(٤‬در ﻧﻤﺎز‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ‪ ۲۰۸ / ۱‬ﺑﺎب ﺻﻔﺔ اﻟﻮﺿﻮء وإﮐﻤﺎﻟﻪ‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﯾﻀﺎ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ۲۷۰ / ۱‬ﺑﺎب رﮐﻌﺘﯽ ﺳﻨﺔ اﻟﻔﺠﺮ واﻟﺤﺚ ﻋﻠﯿﮫﺎ‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﺴﻠﻢ ‪ ۱۷۷ / ۱‬ﺑﺎب اﻟﻘﺮاءة ﻓﯽ اﻟﻈﮫﺮ و اﻟﻌﺼﺮ وﻏﯿﺮھﻤﺎ‪.‬‬
 ‫‪٢١٧‬‬ ‫ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫ﻋﺸﺎ »ﺳﻮرۀ واﻟﺘﯿﻦ« و ﯾﺎ ﺳﻮرهای دﯾﮕﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ آن را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻧﻤﺎز ﺗﮫﺠﺪ‬
‫ﺳﻮرهھﺎی ﺑﺰرگ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﺳﻮرۀ ﺑﻘﺮه«‪» ،‬آل ﻋﻤﺮان«‪» ،‬ﺳﻮرۀ ﻧﺴﺎء«‪ ،‬در‬
‫رﮐﻌﺖ اول ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ »ﺳﻮرۀ ﺟﻤﻌﻪ« و در رﮐﻌﺖ دوم »ﺳﻮرۀ ﻣﻨﺎﻓﻘﻮن« و ﮔﺎھﯽ »ﺳﺒﺢ‬
‫اﺳﻢ رﺑﮏ اﻷﻋﻠﯽ« و »واﻟﻐﺎﺷﯿﺔ« را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻋﯿﺪﯾﻦ‪ ،‬ﺳﻮرۀ »ﺳﺒﺢ اﺳﻢ رﺑﮏ‬
‫اﻷﻋﻠﯽ« و »ھﻞ أﺗﺎک ﺣﺪﯾﺚ اﻟﻐﺎﺷﯿﺔ« ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﻤﺎز ﻋﯿﺪ و ﺟﻤﻌﻪ در ﯾﮏ روز‬
‫واﻗﻊ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ در ھﺮدو ﻧﻤﺎز ھﻤﯿﻦ دو ﺳﻮره را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ روز ﺟﻤﻌﻪ‪،‬‬
‫ً‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ »اﻟﻢ ﺗﻨﺰﯾﻞ اﻟﺴﺠﺪه« و »ھﻞ أﺗﯽ ﻋﻠﯽ اﻹﻧﺴﺎن ﺣﯿﻦ ﻣﻦ اﻟﺪھﺮ« را‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ) ‪.(١‬‬

‫روش ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج در ﺧﻄﺒﻪ‬

‫ً‬
‫آن ﺣﻀﺮت ﺑﺮای ﻣﻮﻋﻈﻪ و ارﺷﺎد ﻣﺮدم ﺧﻄﺒﻪھﺎﯾﯽ اﯾﺮاد ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺧﻄﺒﻪ‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ﮐﻪ ﻟﺰوﻣﺎ اﯾﺮاد ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬در ﺧﻄﺒﻪھﺎی روز ﺟﻤﻌﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدم‬
‫ﺟﻤﻊ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﺑﺎ ﻧﮫﺎﯾﺖ ﺳﺎدﮔﯽ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﯿﺮون آﻣﺪه وارد ﻣﺴﺠﺪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮدم‬
‫ﺳﻼم ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎﻻی ﻣﻨﺒﺮ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ و رو ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﺮدم ﮐﺮده و دوﺑﺎره ﺑﻪ آنھﺎ‬
‫ﺳﻼم ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﭘﺲ از اذان‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪ را ﺷﺮوع ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در اواﯾﻞ‪ ،‬ﻋﺼﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ وﻗﺘﯽ ﻣﻨﺒﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻧﺼﺐ ﺷﺪ ﺑﻪ دﺳﺖﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﺼﺎ را ﺗﺮک ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻄﺒﻪ ھﻤﯿﺸﻪ ﻣﺨﺘﺼﺮ و ﺟﺎﻣﻊ اﯾﺮاد ﻣﯽﺷﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻧﻤﺎز ﻃﻮﯾﻞ و ﺧﻄﺒﮥ ﻣﺨﺘﺼﺮ‬
‫ً‬ ‫ّ‬
‫دﻟﯿﻞ ﺑﺮ ﺗﻔﻘﻪ و داﻧﺶ آدﻣﯽ اﺳﺖ‪ .‬در ﺧﻄﺒﮥ روز ﺟﻤﻌﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ »ﺳﻮرۀ ق« را‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ) ‪ .(٢‬در اﯾﻦ ﺳﻮره‪ ،‬از ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﺣﺸﺮ و ﻧﺸﺮ ﺑﻪ ﻃﻮل ﻣﻔﺼﻞ ﺑﺤﺚ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ھﻤﯿﺸﻪ ﺧﻄﺒﻪ را ﺑﺎ ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎی اﻟﮫﯽ آﻏﺎز ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ در ﻣﯿﺎن ﺧﻄﺒﻪ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﻧﺠﺎم‬
‫ﮐﺎری ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﻣﺪ از ﻣﻨﺒﺮ ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪه آن را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ و دوﺑﺎره ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺘﻪ‬
‫ﺧﻄﺒﻪ را ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﻣﺸﻐﻮل اﯾﺮاد ﺧﻄﺒﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯽ از ﺑﯿﺮون وارد ﺷﺪ و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﯾﺎ‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ ﯾﮏ ﻣﺴﺎﻓﺮ ھﺴﺘﻢ و از ﺣﻘﯿﻘﺖ دﯾﻦ ﺧﻮد آ ﮔﺎه ﻧﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬آﻣﺪهام ﺗﺎ در اﯾﻦ‬
‫ﺑﺎره ﮐﺴﺐ اﻃﻼع ﮐﻨﻢ‪ .‬آنﺣﻀﺮت از ﻣﻨﺒﺮ ﭘﺎﯾﯿﯿﻦ آﻣﺪه ﺑﺮ ﺻﻨﺪﻟﯽ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ آن‬

‫‪ -١‬ﺗﻤﺎم اﯾﻦ رواﯾﺎت در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻠﻮة‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺠﻤﻌﺔ واﻟﻌﯿﺪﯾﻦ ﻣﺬﮐﻮرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢١٨‬‬
‫ﺷﺨﺺ آﻧﭽﻪ ﻻزم ﺑﻮد ﺗﻌﻠﯿﻢ دادﻧﺪ‪ ،‬دوﺑﺎره ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺘﻨﺪ ﺧﻄﺒﻪ را ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮐﺮدﻧﺪ) ‪ .(١‬ﯾﮏ‬
‫ﺑﺎر ﻣﺸﻐﻮل ﺧﻄﺒﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﺣﺴﯿﻦ س در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻟﺒﺎس ﺳﺮخرﻧﮓ ﺑﺮ ﺗﻦ‬
‫داﺷﺖ وارد ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺪ و ﭼﻮن ﺑﺮ اﺛﺮ ﺧﺮدﺳﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ راه ﺑﺮود‬
‫آنﺣﻀﺮت ج او را ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮدﻧﺪ و ﺗﺎب ﻧﯿﺎوردﻧﺪ از ﻣﻨﺒﺮ ﻓﺮود آﻣﺪه او را در آﻏﻮش‬
‫) ‪ٞ َ ۡ ۡ ُ ُ ٰ َ ۡ َ َ ۡ ُ ُ ٰ َ ۡ َ ٓ َ َّ (٢‬‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و اﯾﻦ آﯾﻪ را ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ‪﴿ :‬إِ�ما أم�ل�م وأو�د�م ف ِتنة﴾ ]اﻟﺘﻐﺎﺑﻦ‪.[۱۵ :‬‬
‫در دوران ﺧﻄﺒﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم دﺳﺘﻮر ﻧﺸﺴﺘﻦ و ﯾﺎ ﻧﻤﺎزﺧﻮاﻧﺪن ھﻢ ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در‬
‫ﻣﯿﺎن ﺧﻄﺒﻪ ﺷﺨﺼﯽ وارد ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪهای؟ وی اﻇﮫﺎر‬
‫داﺷﺖ‪ :‬ﺧﯿﺮ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮ و ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮان) ‪ .(٣‬در ﻣﯿﺪان ﺟﮫﺎد ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺧﻄﺒﻪای اﯾﺮاد ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻤﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽاﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽھﺎ اﻇﮫﺎر ﻣﯽدارﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫آنﺣﻀﺮت در ﺣﺎل ﺧﻄﺒﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻋﻼﻣﻪ اﺑﻦ ﻗﯿﻢ ﻣﺮﻗﻮم داﺷﺘﻪ‬
‫ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ھﯿﭽﮕﺎه در ﺣﺎل ﺧﻄﺒﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ و ﺧﻄﺒﻪ ﻧﺨﻮاﻧﺪﻧﺪ) ‪ .(٤‬ﺑﺮای‬
‫وﻋﻆ و ارﺷﺎد ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺧﻄﺒﻪ اﯾﺮاد ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم ﺧﺴﺘﻪ ﻧﺸﻮﻧﺪ) ‪.(٥‬‬

‫روش آنﺣﻀﺮت ج در ﺳﻔﺮ‬

‫آن ﺣﻀﺮت ﺑﺮای ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه و اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺟﮫﺎد ﺳﻔﺮ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎم ﺳﻔﺮ‪،‬‬
‫ﻋﺎدت داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﻗﺮﻋﻪﮐﺸﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺮﻋﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ھﺮﮐﺲ ﺑﯿﺮون‬
‫ﻣﯽآﻣﺪ او را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻔﺮ ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ) ‪ .(٦‬روز ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺮای ﺳﻔﺮ را ﻣﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‬
‫و ﺻﺒﺢ زود ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﺠﺎھﺪان اﺳﻼم را ﻧﯿﺰ در ھﻤﯿﻦ وﻗﺖ اﻋﺰام‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪ .(٧‬وﻗﺘﯽ ﻣﺮﮐﺐ آنﺣﻀﺮت آﻣﺎده و ﻧﺰد اﯾﺸﺎن آورده ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬در رﮐﺎب آن ﻗﺪم‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ )ﺑﺴﻢ اﻟﻠﻪ( ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ و ﭼﻮن ﺑﺮ آن ﺳﻮار ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﮑﺒﯿﺮ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ اﯾﻦ آﯾﻪ را ﺗﻼوت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ -١‬ادب اﻟﻤﻔﺮد ‪ ۲۱۸ /‬ﺑﺎب اﻟﺠﻠﻮس ﻋﻠﯽ اﻟﺴﺮﯾﺮ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺟﺎﻣﻊ ﺗﺮﻣﺬی ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺣﺴﻨﯿﻦ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪ ۱۲۷ /‬ﺑﺎب اذا رأی اﻹﻣﺎم رﺟﻼ ﺟﺎء وھﻮ ﯾﺨﻄﺐ أﻣﺮه أن ﯾﺼﻠﯽ رﮐﻌﺘﯿﻦ‪.‬‬
‫‪ -٤‬زاداﻟﻤﻌﺎد ‪.۱۲۱ / ۱‬‬
‫‪ -٥‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﺑﺎب ﻣﺎ ﮐﺎن اﻟﻨﺒﯽ ج ﯾﺘﺨﻮﻟﮫﻢ ﺑﺎﻟﻤﻮﻋﻈﺔ‪.‬‬
‫‪ -٦‬ﺑﺨﺎری ﺑﺎب ﺣﺪﯾﺚ اﻹﻓﻚ ﮐﺘﺎب اﻟﻤﻐﺎزی‪.‬‬
‫‪ -٧‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺠﮫﺎد ﺑﺎب ﻓﻲ أي ﯾﻮم ﯾﺴﺘﺤﺐ اﻟﺴﻔﺮ وﺑﺎب ﻓﻲ اﻹﺑﮑﺎر ﻓﻲ اﻟﺴﻔﺮ‪.‬‬
 ‫‪٢١٩‬‬ ‫ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫َ َ َ‬ ‫َّ ٓ َ‬
‫ِ� ‪�� ١٣‬ا إ ِ ٰ� َر ّ� ِ َنا ل ُمنقل ُِبون ‪﴾١٤‬‬ ‫�ٰ َن َّٱ�ِي َس َّخ َر َ�َا َ�ٰ َذا َو َما ُك َّنا َ ُ�ۥ ُم ۡقر� َ‬ ‫﴿ ُس ۡب َ‬
‫ِ‬
‫]اﻟﺰﺧﺮف‪.(١ )[۱۴-۱۳ :‬‬
‫آﻧﮕﺎه اﯾﻦ دﻋﺎ را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪:‬‬
‫َّ َ ْ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ َ َ ْ َّ َ َّ ْ‬ ‫َّ َ َ ُ َ‬ ‫َّ‬
‫اﺘﻟﻘ َﻮى َو ِﻣ َﻦ اﻟ َﻌ َﻤ ِﻞ َﻣﺎ ﺗ ْﺮﻰﺿ‪ ،‬الﻠ ُﻬ َّﻢ ﻫ ِّﻮن َﻋﻠﻴْﻨﺎ‬ ‫»الﻠ ُﻬ َّﻢ ِإﻧﺎ � ْﺴﺄلﻚ ِﻲﻓ ﺳﻔ ِﺮﻧﺎ ﻫﺬا اﻟ ِﺮﺒ و‬
‫ِّ َ ُ َ‬ ‫َّ‬ ‫َْْ‬ ‫ْ َُ‬ ‫َّ َ‬ ‫ﺖ َّ‬ ‫اﻃﻮﻣﻨﺎ ُ� ْﻌ َﺪ ُه‪ ،‬الﻠَّ ُﻬ َّﻢ أَﻧْ َ‬ ‫َﺳ َﻔ َﺮﻧَﺎ َو ْ‬
‫الﺴﻔ ِﺮ‪َ ،‬واﺨﻟ َ ِﻠﻴﻔﺔ ِﻲﻓ اﻷﻫ ِﻞ‪ .‬الﻠ ُﻬ َّﻢ ِإ� أ ُﻋﻮذ ِﺑﻚ‬ ‫ﺐ ِﻲﻓ‬ ‫الﺼﺎﺣ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َْْ‬ ‫ْ ْ‬ ‫ْ ُ َْ َ‬ ‫َّ َ‬ ‫ْ َ َْ‬
‫ﺐ َو ُﺳﻮ ِء اﻟـ َﻤﻨ َﻈ ِﺮ ِﻲﻓ اﻷﻫ ِﻞ َواﻟـ َﻤﺎل«‪» .‬ﺑﺎر اﻟﮫﺎ! ﻣﺎ در اﯾﻦ ﺳﻔﺮ‬ ‫ِﻣﻦ و�ﺜﺎ ِء الﺴﻔ ِﺮ‪ ،‬و�ﺑﺔ اﻟـﻤﻨﻘ ِ‬
‫ﻠ‬
‫از ﺗﻮ ﻧﯿﮑﯽ‪ ،‬ﺗﻘﻮا و ﻋﻤﻞ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﻣﯽﻃﻠﺒﯿﻢ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪا! اﯾﻦ ﺳﻔﺮ را ﺑﺮ ﻣﺎ آﺳﺎن و ﻃﯽ ﻣﺴﺎﻓﺖ‬
‫آن را ﺳﮫﻞ ﺑﮕﺮدان‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺗﻮ رﻓﯿﻖ ﺳﻔﺮ ھﺴﺘﯽ و ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﻣﺎ در ﺧﺎﻧﻪ ھﺴﺘﯽ‪ .‬ﺑﺎر اﻟﮫﺎ!‬
‫از آﻻم و ﻣﺼﺎﺋﺐ ﺳﻔﺮ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﺳﻔﺮ و از ﻣﻨﺎﻇﺮ زﺷﺖ ﺧﺎﻧﻪ و ﻣﺎل ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽآورﯾﻢ«‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ از ﺳﻔﺮ ﺑﺎزﻣﯽﮔﺸﺘﻨﺪ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت را در دﻋﺎی ﻓﻮق اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»آﺋﺒﻮن«‪» ،‬ﺗﺎﺋﺒﻮن«‪» ،‬ﻋﺎﺑﺪون ﻟﺮﺑﻨﺎ ﺣﺎﻣﺪون« در ﻣﯿﺎن راه ھﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﯾﮏ ﺗﭙﻪ و ﺑﻠﻨﺪی‬
‫ﺑﺎﻻ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﮑﺒﯿﺮ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ و ﭼﻮن از آن ﻓﺮود ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺴﺒﯿﺢ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ ﺻﺤﺎﺑﮥ‬
‫ﮐﺮام ﻧﯿﺰ ھﻤﺎھﻨﮓ ﺑﺎ آنﺣﻀﺮت ﺗﮑﺒﯿﺮ و ﺗﺴﺒﯿﺢ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ وﻗﺘﯽ در ﯾﮏ ﻣﺤﻞ ﻓﺮود‬
‫ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ اﯾﻦ دﻋﺎ را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ) ‪:(٢‬‬
‫َ ِّ َ ُ َ‬ ‫َ ِّ َ‬ ‫ْ َ ِّ‬ ‫َ ُ ُ‬ ‫َ َ ْ ُ َ ِّ َ ُّ‬
‫ﻴﻚ‪َ ،‬و ِﻣ ْﻦ‬ ‫ﻴﻚ‪َ ،‬وﺮﺷ ﻣﺎ ﺧ ِﻠﻖ ِ� ِ‬ ‫»ﻳﺎ أرض! ر� َور� ِﻚ اﷲ‪ ،‬أﻋﻮذ ﺑِﺎﷲ ِﻣﻦ ﺮﺷ ِك َوﺮﺷ ﻣﺎ ِ� ِ‬
‫َْ َ‬ ‫ْ‬
‫اﺤﻟَﻴَّﺔ َواﻟ ْ َﻌ ْﻘ َﺮب‪َ ،‬وﻣ ْﻦ َ‬ ‫ْ َ َ ََ ْ ََ‬ ‫ََ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ِّ‬
‫�‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫اﺒﻟ‬ ‫�‬‫ِِ‬‫ﻛ‬ ‫ﺎ‬‫ﺳ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻦ‬ ‫ِِ‬‫ﻣ‬‫و‬‫َ‬ ‫‪،‬‬ ‫د‬‫ﻮ‬ ‫ﺳ‬ ‫أ‬‫و‬ ‫ﺪ‬‫ٍ‬ ‫ﺳ‬ ‫أ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬‫ِ‬ ‫ﺑﻚ‬ ‫ﻮذ‬ ‫ﺮﺷ َﻣﺎ ﻳَ ِﺪ ُّب َﻋﻠﻴْ ِﻚ ‪،‬وأﻋ‬
‫َ‬
‫اﺪﻟ َو َﻣﺎ َو َﺪﻟ«) ‪» .(٣‬ای زﻣﯿﻦ! رب ﻣﻦ و رب ﺗﻮ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ از ﺑﺪی و ﺷﺮ ﺗﻮ و ﺑﺪی‬ ‫ْ‬
‫َو ِﻣﻦ َو ِ ٍ‬
‫آﻧﭽﻪ اﻧﺪر ﺗﺴﺖ و از ﺑﺪی آﻧﭽﻪ اﻧﺪر ﺗﻮ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه و از ﺑﺪی آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ راه ﻣﯽرود ﺑﻪ‬
‫اﻟﻠﻪ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم‪ .‬ﺑﺎر اﻟﮫﺎ! از ﺷﯿﺮ‪ ،‬ﻣﺎر‪ ،‬ﻋﻘﺮب و از ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن اﯾﻦ ﻣﺤﻞ و از ﺷﺮ ﺑﻨﯽ آدم ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽآورم«‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ وارد ﺷﮫﺮ و ﯾﺎ ﻣﺤﻠﻪای ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ دﻋﺎ را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ -١‬در ﯾﮏ رواﯾﺖ از اﺑﻮداود ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﺳﻮارﺷﺪن ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﮑﺒﯿﺮ و ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﺤﻤﯿﺪ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﹸﻮب إﹺ ﱠﻻ ﹶأﻧ ﹶ‬
‫ﹾﺖ«‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه اﯾﻦ دﻋﺎ را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ » :‬ﹸﺳﺒﹾ ﹶﺤﺎﻧ ﹶﹶﻚ إﹺ ﱢﲏ ﹶﻇ ﹶﻠ ﹾﻤ ﹸﺖ ﹶﻧ ﹾﻔ ﹺﴘ ﹶﻓﺎﻏ ﹺﹾﻔ ﹾﺮ ﹺﱄ‪ ،‬إﹺ ﱠﻧ ﹸﻪ ﹶﻻ ﹶﻳﻐ ﹺﹾﻔ ﹸﺮ ﱡ‬
‫اﻟﺬﻧ ﹶ‬
‫اﺑﻮداود‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺠﮫﺎد‪ ،‬ﺑﺎب ﻣﺎ ﯾﻘﻮل اﻟﺮﺟﻞ إذا رﮐﺐ‪.‬‬
‫‪ -٢‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺠﮫﺎد ﺑﺎب ﻣﺎ ﯾﻘﻮل اﻟﺮﺟﻞ إذا ﺳﺎﻓﺮ‪.‬‬
‫‪ -٣‬زاداﻟﻤﻌﺎد ﻓﺼﻞ ﻓﯽ ھﺪﯾﻪ ﻓﯽ اﻟﺴﻔﺮ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٢٠‬‬
‫َ َ َّ َّ‬ ‫َ َ َ َ َّ‬ ‫َ َّ ْ َ‬ ‫َ‬
‫ات َو َﻣﺎ أ َﻇﻠَّﻠﻦ ‪َ ،‬‬ ‫»الﻠَّ ُﻬ َّﻢ َر َّب َّ‬
‫� َو َﻣﺎ‬‫ِ‬ ‫ﺎﻃ‬
‫ِ‬
‫الﺸﻴَ‬ ‫ب‬ ‫ر‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫ﻠﻦ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻗ‬ ‫أ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻣ‬‫و‬ ‫�‬‫ﺿ‬‫ِ‬
‫اﻷ ْ‬
‫ر‬ ‫ب‬ ‫ر‬ ‫و‬ ‫الﺴ َﻤ َ‬
‫ﺎو ِ‬
‫َ ْ َ َ ْ َ َ َ ُ ُ َ ْ َ ِّ َ‬ ‫ﻚ َﺧ ْ َ‬ ‫َ ْ َُ َ‬ ‫َ‬ ‫أَ َﺿﻠَّﻠﻦ ‪َ ،‬و َر َّب ِّ‬
‫ﺮﺷﻫﺎ‬ ‫� ﻫﺬه اﻟﻘﺮ�ﺔ وﺧ� أﻫ ِﻠﻬﺎ وأﻋﻮذ ِﺑﻚ ِﻣﻦ‬ ‫ﺎح َو َﻣﺎ ذ َّر�ﻦ‪ ،‬أﺳﺄل‬ ‫الﺮ َ� ِ‬
‫ﺮﺷ َﻣﺎ � َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ َ ِّ َ ْ َ َ َ‬
‫ﻴﻬﺎ«) ‪» .(١‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ای ﭘﺮوردﮔﺎر ھﻔﺖ آﺳﻤﺎن و ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ در زﯾﺮ‬ ‫ِ‬ ‫وﺮﺷ أﻫ ِﻠﻬﺎ و‬
‫آن اﺳﺖ‪ ،‬ای ﭘﺮوردﮔﺎر ھﻔﺖ زﻣﯿﻦ و ﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﯽ ﮐﻪ روی آن ھﺴﺘﻨﺪ! ای ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ و ﺗﻤﺎم ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ آنھﺎ را ﮔﻤﺮاه ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ! ای ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺎدھﺎ و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ آنھﺎ‬
‫ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﯽآورﻧﺪ! از ﺗﻮ ﻣﯽﺧﻮاھﻢ ﺧﻮﺑﯽ اﯾﻦ ﺷﮫﺮ و ﺧﻮﺑﯽ اھﻞ آن را و از ﺑﺪی آن و ﺑﺪی‬
‫اھﻞ آن ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽآورم«‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ وارد ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ رﻓﺘﻪ دو رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ) ‪ .(٢‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﯾﻦ ﮐﻪ از ﺳﻔﺮ‬
‫ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺮوﻧﺪ ﺗﺎ زﻧﺎن ﺑﺎ اﻃﻤﯿﻨﺎن و آﺳﺎﯾﺶ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺧﺎﻧﻪ را ﻣﺮﺗﺐ ﮐﻨﻨﺪ) ‪.(٣‬‬

‫روش آنﺣﻀﺮت ج در ﺟﻬﺎد‬

‫روش آنﺣﻀﺮت ج در ﺟﮫﺎد‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ھﺮﮔﺎه ﺳﭙﺎه اﺳﻼم را ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪای اﻋﺰام‬
‫ً‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺳﭙﺎه ﺑﻪ ﺗﻘﻮا و ﻣﺪارا ﺑﺎ ﯾﺎران ﺧﻮد اﮐﯿﺪا ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»اﻏﺰوا ﺑﺎﺳﻢ اﷲ ﻲﻓ ﺳبﻴﻞ اﷲ ﻗﺎﺗﻠﻮا ﻣﻦ �ﻔﺮ ﺑﺎﷲ اﻏﺰوا وﻻ ﺗﻐﺪروا وﻻ ﺗﻤﺜﻠﻮا وﻻ‬
‫ً‬
‫ﺗﻘﺘﻠﻮا وﻴﻟﺪا«‪» .‬ﺑﺎ ﯾﺎد ﺧﺪا و در راه او ﺑﺎ ﮐﻔﺎر ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ‪ .‬ﺧﯿﺎﻧﺖ و ﻋﮫﺪﺷﮑﻨﯽ ﻧﮑﻨﯿﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺮدﮔﺎن را ﻣﺜﻠﻪ ﻧﮑﻨﯿﺪ و ﮐﻮدﮐﺎن را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻧﺮﺳﺎﻧﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻣﺴﺎﯾﻞ و ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺟﮫﺎد را ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻣﯽدادﻧﺪ) ‪ (٤‬وﻗﺘﯽ ﺑﺎ ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﯽ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ُ ْ ) ‪(٥‬‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ْ ُ َّ َ َ ُ ْ َ َ َ َ َ ُ ْ َ َ َ َ ْ‬
‫َ‬
‫»أﺳﺘﻮ ِدع ا� ِدﻳﻨ�ﻢ وأﻣﺎ�ﺘ�ﻢ وﺧﻮا ِ�ﻴﻢ أ�ﻤﺎ ِﻟ�ﻢ« ‪» .‬ﻣﻦ وامھﺎی ﺷﻤﺎ‪ ،‬اﻣﺎﻧﺖ‬
‫ﺷﻤﺎ و ﻧﺘﺎﯾﺞ اﻋﻤﺎل ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﯽﺳﭙﺎرم«‪.‬‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺠﮫﺎد‪ ،‬ﺑﺎب ﻣﺎ ﯾﻘﻮل اﻟﺮﺟﻞ إذا ﻧﺰل اﻟﻤﻨﺰل‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺠﮫﺎد ﺑﺎب ﻓﻲ إﻋﻄﺎء اﻟﺒﺸﯿﺮ‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺠﮫﺎد ﺑﺎب ﻓﻲ اﻟﻄﺮوق‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﮐﺘﺎب اﻟﺠﮫﺎد‪ ،‬ﺑﺎب ﺗﺄﻣﯿﺮ اﻹﻣﺎم اﻷﻣﺮاء ﻋﻠﯽ اﻟﺒﻌﻮث ووﺻﯿﺔ إﯾﺎھﻢ ﺑﺂداب اﻟﻐﺰو وﻏﯿﺮھﺎ‪.‬‬
‫‪ -٥‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺠﮫﺎد ﺑﺎب ﻓﯽ اﻟﺪﻋﺎء ﻋﻨﺪ اﻟﻮداع‪.‬‬
 ‫‪٢٢١‬‬ ‫ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫وﻗﺘﯽ ﺧﻮدﺷﺎن در ﺟﮫﺎد ﺷﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻗﺼﺪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ را داﺷﺘﻨﺪ و ﺷﺐ ﺑﻪ‬
‫آﻧﺠﺎ ﻣﯽرﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺻﺒﺢ ﺷﻮد آﻧﮕﺎه ﺣﻤﻠﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪ .(١‬اﮔﺮ ﺣﻤﻠﻪ در‬
‫ﺻﺒﺢ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽﮔﺮﻓﺖ ﺑﻌﺪ از ﻇﮫﺮ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪ .(٢‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﻠﯽ را ﻓﺘﺢ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮﻗﺮاری ﻧﻈﻢ و ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﺎ ﺳﻪ روز در آﻧﺠﺎ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪﻧﺪ) ‪ .(٣‬وﻗﺘﯽ ﺧﺒﺮ‬
‫ﻓﺘﺢ و ﭘﯿﺮوری را درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺠﺪۀ ﺷﮑﺮ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﯽآوردﻧﺪ) ‪ (٤‬و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ در‬
‫ﻣﯿﺪان ﺟﮫﺎد وارد ﺟﻨﮓ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ اﯾﻦ دﻋﺎ را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪:‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ ُ ُ‬ ‫ََ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ َّ َ ْ‬
‫) ‪(٥‬‬ ‫َ‬
‫�ي‪ ،‬ﺑِﻚ أﺣﻮل‪ ،‬و�ِﻚ أﺻﻮل‪ ،‬و�ِﻚ أﻗﺎﺗِﻞ« ‪» .‬ﺑﺎر اﻟﮫﺎ! ﺗﻮ‬ ‫»الﻠﻬﻢ أﻧﺖ ﻋﻀ ِﺪي وﻧ ِﺼ ِ‬
‫ﯾﺎر و ﯾﺎور ﻣﻦ ھﺴﺘﯽ ﺑﺎ ﮐﻤﮏ ﺗﻮ دﻓﺎع ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ ،‬ﺣﻤﻠﻪ ﻣﯽﮐﻨﻢ و ﻣﯽﺟﻨﮕﻢ«‪.‬‬

‫روش آنﺣﻀﺮت ج در ﻋﯿﺎدت و ﺗﻌﺰﯾﺖ‬

‫آن ﺣﻀﺮت ج ھﻤﻮاره از ﺑﯿﻤﺎران ﻋﯿﺎدت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮐﺮام را ﺗﻔﮫﯿﻢ ﮐﺮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﯿﺎدت وﻇﯿﻔﻪ و ﺗﮑﻠﯿﻒ ﯾﮏ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ) ‪ .(٦‬در ﺑﺪو ھﺠﺮت روش و ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ‬
‫آنﺣﻀﺮت ج ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ھﺮﮔﺎه ﺷﺨﺼﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺮگ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻪ اﯾﺸﺎن را‬
‫اﻃﻼع ﻣﯽدادﻧﺪ و اﯾﺸﺎن ﻗﺒﻞ از وﻓﺎت ﺑﺮ ﺑﺎﻟﯿﻦ آن ﺷﺨﺺ ﻣﯽرﻓﺖ‪ ،‬و ﺑﺮاﯾﺶ دﻋﺎی‬
‫ﻣﻐﻔﺮت ﻣﯽﮐﺮد و ﺗﺎ ﻟﺤﻈﻪ آﺧﺮ در ﮐﻨﺎرش ﻣﯽﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ ﺗﺎ ﺣﯿﻦ وﻓﺎت‬
‫ﺳﺎﻋﺖھﺎ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و اﺣﺴﺎس ﺧﺴﺘﮕﯽ ھﻢ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺻﺤﺎﺑﮥ ﮐﺮام اﯾﻦ اﻣﺮ را‬
‫اﺣﺴﺎس ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت اﯾﺸﺎن را ﻣﻄﻠﻊ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ او رﻓﺘﻪ ﺑﺮاﯾﺶ‬
‫دﻋﺎی ﻣﻐﻔﺮت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ وی ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﮔﺮ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺣﯿﻦ ﺧﺎﮐﺴﭙﺎری ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﮔﺮﻧﻪ ﺑﺎزﻣﯽﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬در اواﺧﺮ‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮐﺮام اﯾﻦ‬
‫زﺣﻤﺖ را ھﻢ ﺑﺮای آنﺣﻀﺮت ﮔﻮارا ﻧﮑﺮدﻧﺪ و ھﺮﮐﺲ وﻓﺎت ﻣﯽﮐﺮد ﺟﻨﺎزهاش را ﻧﺰد‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻤﻐﺎزی ذﮐﺮ ﻏﺰوة ﺧﯿﺒﺮ‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺠﮫﺎد ﺑﺎب ﻓﻲ أي وﻗﺖ ﯾﺴﺘﺤﺐ اﻟﻠﻘﺎء‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺠﮫﺎد ﺑﺎب ﻓﯽ اﻹﻣﺎم ﯾﻘﯿﻢ ﻋﻨﺪ اﻟﻈﮫﻮر ﻋﻠﯽ اﻟﻌﺪو ﺑﺄرﺿﮫﻢ‪.‬‬
‫‪ -٤‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺠﮫﺎد ﺑﺎب ﻓﻲ ﺳﺠﻮد اﻟﺸﮑﺮ‪.‬‬
‫‪ -٥‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺠﮫﺎد ﺑﺎب ﻣﺎ ﯾﺪﻋﯽ ﻋﻨﺪ اﻟﻠﻘﺎء‪.‬‬
‫‪ -٦‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب وﺟﻮب ﻋﯿﺎدة اﻟﻤﺮﯾﺾ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٢٢‬‬
‫ً‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻣﯽآوردﻧﺪ و اﯾﺸﺎن ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﺑﺮ وی ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪا ھﻤﯿﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﺟﺮا‬
‫ﻣﯽﺷﺪ) ‪.(١‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻋﯿﺎدت ﺑﺮ ﺑﺎﻟﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬او را ﺗﺴﻠﯽ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﯽدادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ‬
‫) ‪(٣‬‬
‫ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ و ﻧﺒﺾ وی دﺳﺖ ﻣﯽﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ) ‪ (٢‬و ﺑﺮاﯾﺶ دﻋﺎی ﻋﺎﻓﯿﺖ و ﺳﻼﻣﺘﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‬
‫و ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬إن ﺷﺎء اﷲ ﻃﻬﻮر« )اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاھﺪ ﻋﺎﻓﯿﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد(‪ ،‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ‬
‫ﮐﻼم و ﯾﺎ ﺳﺨﻨﯽ ﮐﻪ از آن ﻓﺎل ﺑﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ ،‬آن را ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر‬
‫ﯾﮏ اﻋﺮاﺑﯽ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪ و ﺑﯿﻤﺎر ﺷﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺮای ﻋﯿﺎدت ﻧﺰد وی رﻓﺘﻨﺪ و او را‬
‫ﺗﺴﻠﯽ و ﺗﺴﮑﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ دادﻧﺪ‪ .‬او اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺗﺴﻠﯽ ﻣﯽدھﯿﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﺗﺐ ﺑﻪ‬
‫ﻗﺪری ﺷﺪﯾﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ در ﻗﺒﺮ ﻣﺮا رھﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ و از ﻣﻦ ﺟﺪا ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺣﺎﻻ ھﻤﯿﻨﻄﻮر ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ) ‪.(٤‬‬

‫روش آنﺣﻀﺮت در ﻣﻼﻗﺎت‬

‫ھﺮﮔﺎه ﺑﺎ ﮐﺴﯽ ﻣﻼﻗﺎت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﺧﻮد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺑﻪ وی ﺳﻼم و ﺑﺎ او‬
‫ﻣﺼﺎﻓﺤﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺳﺨﻨﯽ در ﮔﻮﺷﯽ ﺑﺎ آنﺣﻀﺮت ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ﺑﻪﺳﻮی او ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺗﺎ ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﻮدش ﮐﻨﺎر ﻧﻤﯽرﻓﺖ‪ ،‬از وی روی‬
‫ﺑﺎزﻧﻤﯽﺗﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﺼﺎﻓﺤﻪ ﻧﯿﺰ ﻋﺎدت آنﺣﻀﺮت ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﺗﺎ ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد آن ﺷﺨﺺ‬
‫دﺳﺖ اﯾﺸﺎن را رھﺎ ﻧﻤﯽﮐﺮد دﺳﺖ وی را رھﺎ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ در ﺟﻤﻊ ﻣﯽﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‬
‫ھﯿﭽﮕﺎه زاﻧﻮھﺎی ﻣﺒﺎرک ﺑﺮای ھﻢﻧﺸﯿﻨﺎﻧﺶ ﻣﺰاﺣﻢ ﻧﺒﻮد) ‪ .(٥‬ھﺮﮐﺲ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎ اﯾﺸﺎن‬
‫ﻣﻼﻗﺎت ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮﺷﺎن ﻣﺸﺮف ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮ ﮐﻨﺎر در ﺧﺎﻧﮥ آنﺣﻀﺮت ﻣﯽاﯾﺴﺘﺎد و‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬اﻟﺴﻼم ﻋﻠﯿﮑﻢ« ﺳﭙﺲ اﺟﺎزه ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ آﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻢ وارد ﺷﻮم؟ اﮔﺮ ﺧﻮد‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺴﯽ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﯿﻨﮕﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﺨﺼﯽ‬
‫ﺑﺮﺧﻼف اﯾﻦ روش ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﺮد ﺑﺎ وی ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ و او را ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪.۶۶ / ۳‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب وﺿﻊ اﻟﯿﺪ ﻋﻠﯽ اﻟﻤﺮﯾﺾ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺑﺎب دﻋﺎء اﻟﻌﺎﺋﺪ ﻟﻠﻤﺮﯾﺾ‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺑﺎب ﻋﯿﺎدت اﻟﻌﺮاب‪.‬‬
‫‪ -٥‬اﺑﻮداود و ﺗﺮﻣﺬی‪.‬‬
 ‫‪٢٢٣‬‬ ‫ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺷﺨﺼﯽ از ﺑﻨﯽ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﺮ در ﺧﺎﻧﮥ آنﺣﻀﺮت آﻣﺪ و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻢ‬
‫وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻮم؟ آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از اﺻﺤﺎب ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮو ﺑﻪ او روش ﮐﺴﺐ اﺟﺎزه را‬
‫ﺑﯿﺎﻣﻮز‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺳﻼم ﮐﻨﺪ ﺳﭙﺲ ﮐﺴﺐ اﺟﺎزه ﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر )ﺻﻔﻮان ﺑﻦ اﻣﯿﻪ(‬
‫ﮐﻪ ﺳﺮدار ﺑﺰرگ ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ »ﮐﻠﺪه« ﺑﺮادر ﺧﻮد ھﺪاﯾﺎﯾﯿﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﯾﮏ ﺑﭽﻪ آھﻮ‪،‬‬
‫ﻣﻘﺪاری ﺷﯿﺮ و ھﯿﺰم ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﮐﻠﺪه ﺑﺪون رﻋﺎﯾﺖ آداب ورود و ﻣﻼﻗﺎت‪ ،‬وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮﮔﺮد‪ ،‬ﺳﻼم ﮐﻦ آﻧﮕﺎه وارد ﺷﻮ) ‪.(١‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺣﻀﺮت ﺟﺎﺑﺮ ﺑﺮای زﯾﺎرت رﺳﻮل ﺧﺪا ج آﻣﺪ ﺗﺎ دﯾﺮ در ﮐﻨﺎر در ﺧﺎﻧﻪ اﯾﺴﺘﺎد و‬
‫آن را ﻣﯽزد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﮐﯿﺴﺖ؟ او در ﭘﺎﺳﺦ اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﻣﻦ‪ .‬اﯾﺸﺎن‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﻦ( ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻦ ﺟﻮاب ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻮد را ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﻨﯽ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺧﻮد آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﮐﺴﯽ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻤﺖ راﺳﺖ و ﯾﺎ ﭼﭗ در ﻣﯽاﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ‬
‫»اﻟﺴﻼم ﻋﻠﯿﮑﻢ« ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ و ﮐﺴﺐ اﺟﺎزه ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪) .‬راوی ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ روﺑﺮوی در‬
‫ﺑﺮای اﯾﻦ ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ آن ﻣﻮﻗﻊ رﺳﻢزدن ﭘﺮده ﭘﺸﺖ درھﺎ ﻧﺒﻮد( اﮔﺮ ﺻﺎﺣﺐ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ اﺟﺎزه ﻧﻤﯽداد ﺑﺮﻣﯽﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ ﺧﺎﻧﮥ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده‬
‫رﻓﺘﻨﺪ ﺑﺮ در ﺧﺎﻧﻪ اﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ و ﮐﺴﺐ اﺟﺎزه ﮐﺮدﻧﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺨﺴﺖ »اﻟﺴﻼم ﻋﻠﯿﮑﻢ ورﺣﻤﺔ‬
‫اﻟﻠﻪ« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﻌﺪ آھﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﻼم آنﺣﻀﺮت ﺟﻮاب داد ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ اﯾﺸﺎن ﺟﻮاب‬
‫ﺳﻼم را ﻧﺸﻨﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻗﯿﺲ ﻓﺮزﻧﺪ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﺮا ﺷﻤﺎ ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت ج اﺟﺎزۀ ورود‬
‫ﻧﻤﯽدھﯽ؟ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺎﻣﻮش ﺑﺎش‪ .‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺳﻼم ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و اﯾﻦ اﻣﺮ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﺧﯿﺮ و ﺑﺮﮐﺖ ﺑﺮای ﻣﺎ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت دوﺑﺎره اﻟﺴﻼم ﻋﻠﯿﮑﻢ ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺳﻌﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر آھﺴﺘﻪ آن را ﺟﻮاب دادﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎر ﺳﻮم آنﺣﻀﺮت ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﭼﻮن ﺟﻮاﺑﯽ ﻧﺸﯿﻨﺪﻧﺪ‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﻌﺪ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﯿﺮون ﺷﺪ و ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﺑﻪﺳﻮی آنﺣﻀﺮت رﻓﺖ و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﻣﻦ‬
‫ﺳﻼم ﺷﻤﺎ را ﻣﯽﺷﻨﯿﺪم‪ ،‬وﻟﯽ ﺟﻮاب آن را آھﺴﺘﻪ ﻣﯽﮔﻔﺘﻢ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺳﻼم‬
‫ﮐﻨﯿﺪ) ‪ .(٢‬ﭼﻮن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﮐﺴﯽ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ از ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺑﺮ ﺻﺪر ﻣﺠﻠﺲ ﺧﻮدداری ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﺮای اﯾﺸﺎن ﺗﺸﮏ ﭼﺮﻣﯽ‬
‫ﭘﮫﻦ ﮐﺮد وﻟﯽ اﯾﺸﺎن ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود ‪.۱۵۶ / ۲‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻷدب‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٢٤‬‬

‫ﻋﺎدات و روشﻫﺎی ﻋﻤﻮﻣﯽ آن ﺣﻀﺮت‬

‫ّ‬
‫ﺗﯿﻤﻦ‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ از ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ و ﺑﺎ دﺳﺖ راﺳﺖ اﻧﺠﺎم ﮐﺎر را دوﺳﺖ ﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ ﮐﻔﺶ راﺳﺖ را ﻣﯽﭘﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺨﺴﺖ ﭘﺎی راﺳﺖ را ﻣﯽﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫در ﻣﺠﻠﺲ ﭼﯿﺰی ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﻧﺨﺴﺖ از ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ ﺷﺮوع ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﯿﺰ‪ ،‬ھﺮ‬
‫ﮐﺎری را ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ »ﺑﺴﻢ اﻟﻠﻪ« آن را ﺷﺮوع ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫****‬
 ‫ﻣﺠﺎﻟﺲ ﭘﺮﻓﯿﺾ ﺑﺎرﮔﺎه ﻧﺒﻮت‬

‫درﺑﺎر ﻧﺒﻮت‬
‫درﺑﺎر ﭘﺎدﺷﺎه دو ﺟﮫﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ درﺑﺎر ﺳﺎﯾﺮ ﺷﺎھﺎن ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﺮ دروازۀ ﮐﺎﺷﺎﻧﮥ اﯾﺸﺎن درﺑﺎن‬
‫و ﺣﺎﺟﺒﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬از ﺟﻼل و ﻋﻈﻤﺖ ﻧﺒﻮت ھﺮﮐﺲ ﻣﺎت و ﻣﺒﮫﻮت‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬در اﺣﺎدﯾﺚ وارد ﺷﺪه ﮐﻪ ﻣﺮدم در ﻣﺠﻠﺲ آنﺣﻀﺮت ج ﭼﻨﺎن ﺳﺎﮐﺖ و آرام‬
‫ﻣﯽﻧﺸﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ ھﻤﮥ آﻧﺎن ﭘﺮﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﮐﻼم و ﺳﺨﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ را‬
‫رﻋﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﺎم و ﻧﺴﺐ و ﯾﺎ ﻣﺎل و ﻣﻘﺎم ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻓﻀﻞ و اﺳﺘﺤﻘﺎق ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺒﻞ از ھﺮﭼﯿﺰ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪﺳﻮی اھﻞ ﺣﺎﺟﺖ ﻣﺘﻮﺟﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﻋﺮاﯾﺾ آنھﺎ را ﻣﯽﺷﻨﯿﺪﻧﺪ و ﻧﯿﺎز آنھﺎ را ﺑﺮآورده ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺣﺎﺿﺮان‬
‫در ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ادب ﺳﺮﺷﺎن ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﺧﻮد آنﺣﻀﺮت ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺆدب‬
‫ﻣﯽﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﭼﻮن ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﮑﻮت ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮ ﻣﺠﻠﺲ ﻃﺎری ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﺷﺨﺼﯽ آﻏﺎز ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮐﺮد ﺗﺎ ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ ﺳﺨﻨﺶ ﺗﻤﺎم ﻧﻤﯽﺷﺪ‪ ،‬ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ ﻟﺐ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺨﻦ ﻧﻤﯽﮔﺸﻮد و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اھﻞ ﺣﺎﺟﺖ در ﺑﯿﺎن ﺣﺎﺟﺖ ﺧﻮد رﻋﺎﯾﺖ ادب را ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‬
‫اﯾﺸﺎن ﺑﺎ ﮐﻤﺎل ﺑﺮدﺑﺎری آن را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﮐﻼم ھﯿﭻﮐﺲ را ﻗﻄﻊ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﺨﻨﯽ را ﮐﻪ ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ و ﺑﺎ‬
‫ذوقﺷﺎن ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﺒﻮد از آن درﮔﺬر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ از اﯾﺸﺎن ﺗﺸﮑﺮ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬در‬
‫ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ﮐﺎری ﺑﺮاﯾﺶ اﻧﺠﺎم داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺸﮑﺮ وی را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در‬
‫ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ھﺮﮔﻮﻧﻪ ﺑﺤﺚ و ﺳﺨﻦ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﺪ و اﯾﺸﺎن ھﻢ در آن وارد ﺑﺤﺚ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻣﺰاﺣﯽ و ﻇﺮﯾﻒ ھﻢ ﺷﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺧﻮدﺷﺎن ھﻢ ﻣﺰاح ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﺷﺨﺼﯽ از ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺒﯿﻠﻪای وارد ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺘﺶ از او ﺗﻌﻈﯿﻢ و اﮐﺮام‬
‫ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورده ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬أ�ﺮمﻮا ﻛﺮ�ﻢ ﻞﻛ ﻗﻮم« )ﯾﻌﻨﯽ اﺣﺘﺮام ﺑﺰرﮔﺎن ھﺮ ﻗﻮم را ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎ آورﯾﺪ( در ﺿﻤﻦ اﺣﻮالﭘﺮﺳﯽ ﺳﺆال ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»آﯾﺎ ﻣﺸﮑﻞ و ﻧﯿﺎزی ﻧﺪارﯾﺪ؟ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺸﮑﻼت و ﻣﺴﺎﯾﻞﺷﺎن را ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮا از ﺣﺎل آﻧﺎن آ ﮔﺎه ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٢٦‬‬
‫در اﯾﺮان رﺳﻢ ﺑﻮد ھﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از ﺑﺰرﮔﺎن وارد ﻣﺠﻠﺲ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮان ﺑﻪ ﭘﺎس اﺣﺘﺮام‬
‫او ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و اﯾﻦ ھﻢ رﺳﻢ ﺑﻮد ﮐﻪ ھﺮﮔﺎه روﺳﺎء و اﻣﺮاء در درﺑﺎر ﺣﻀﻮر ﻣﯽﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻌﻈﯿﻢ و اﺣﺘﺮام آنھﺎ دﺳﺖھﺎی ﺧﻮد را روی ﺳﯿﻨﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‬
‫ﻣﯽاﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت از اﯾﻦ اﻋﻤﺎل ﻣﻨﻊ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ھﺮﮐﺲ اﯾﻦ را ﻣﯽﭘﺴﻨﺪد‬
‫ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﺮای ﺗﻌﻈﯿﻢ او ﺟﻠﻮﯾﺶ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎھﺶ را ﺑﺎﯾﺪ در دوزخ ﺗﻼش ﮐﻨﺪ«) ‪.(١‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ﺑﺎ ﮐﺴﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﻓﺮط ﻣﺤﺒﺖ ﺑﺮای اﺣﺘﺮام وی ﺑﻠﻨﺪ‬
‫ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ وﻗﺘﯽ ﻓﺎﻃﻤﻪ زھﺮا ل ﺑﺮ اﯾﺸﺎن وارد ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و‬
‫ﺑﺮ ﭘﯿﺸﺎﻧﯽاش ﺑﻮﺳﻪ ﻣﯽزدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﺣﻠﯿﻤﻪ ﺳﻌﺪﯾﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﺷﺎل ﺧﻮد را ﭘﮫﻦ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﺮادر رﺿﺎﻋﯽ اﯾﺸﺎن آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺮای وی ھﻢ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪﻧﺪ و او را روﺑﺮوی‬
‫ﺧﻮد ﻧﺸﺎﻧﺪﻧﺪ) ‪ .(٢‬ھﺮﮐﺲ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺧﻮد در ﻣﺠﻠﺲ ﺟﺎﯾﯽ داﺷﺖ و‬
‫ھﯿﭻﮐﺲ ﺗﺼﻮر ﻧﻤﯽﮐﺮد ﮐﻪ دﯾﮕﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﯿﺶ از وی ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام آنﺣﻀﺮت اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻼم ﺧﻮﺑﯽ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ ،‬او را ﺗﺤﺴﯿﻦ و آﻓﺮﯾﻦ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ و اﮔﺮ ﮐﻼم ﻏﯿﺮ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻪ وی ﺗﺬﮐﺮ ﻣﯽدادﻧﺪ) ‪.(٣‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر دو ﻧﻔﺮ در ﻣﺠﻠﺲ آنﺣﻀﺮت ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ دارای ﻣﻘﺎم واﻻ و از‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن و دﯾﮕﺮی ﺷﺨﺺ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﺑﻮد‪ .‬اوﻟﯽ ﻋﻄﺴﻪای زد وﻟﯽ ﻃﺒﻖ ﺷﻌﺎﺋﺮ اﺳﻼﻣﯽ‬
‫»اﻟﺤﻤﺪ ﻟﻠﻪ« ﻧﮕﻔﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﻟﺤﻈﺎﺗﯽ دوﻣﯽ ھﻢ ﻋﻄﺴﻪای زد و »اﻟﺤﻤﺪ ﻟﻠﻪ« ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻌﻤﻮل در ﺟﻮاب وی »ﯾﺮﺣﻤﮏ اﻟﻠﻪ« ﮔﻔﺖ‪ .‬آﻗﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﺑﺰرﮔﺎن و‬
‫دارای ﻣﻘﺎﻣﯽ ﺑﻮد ﮔﻼﯾﻪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺷﻤﺎ در ﺟﻮاب ﻋﻄﺴﮥ ﻣﻦ ﭼﯿﺰی ﻧﮕﻔﺘﯿﺪ‪ ،‬و در ﺟﻮاب‬
‫ﻋﻄﺴﮥ اﯾﻦ آﻗﺎ »ﯾﺮﺣﻤﮏ اﻟﻠﻪ« ﮔﻔﺘﯿﺪ؟ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬او ﺧﺪا را ﯾﺎد ﮐﺮد ﻣﻦ ھﻢ‬
‫ﺧﺪا را ﯾﺎد ﮐﺮدم‪ ..‬ﺗﻮ ﺧﺪا را ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮدی ﻣﻦ ھﻢ ﺗﻮ را ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮدم«) ‪.(٤‬‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻷدب ﺑﺎب ﻗﯿﺎم اﻟﺮﺟﻞ ﻟﻠﺮﺟﻞ‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻷدب و ﺑﺮ اﻟﻮاﻟﺪﯾﻦ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺗﻤﺎم اﯾﻦ رواﯾﺎت از ﺷﻤﺎﯾﻞ ﺗﺮﻣﺬی اﺧﺬ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -٤‬ادب اﻟﻤﻔﺮد اﻣﺎم ﺑﺨﺎری‪.‬‬
 ‫‪٢٢٧‬‬ ‫ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫ﻣﺠﺎﻟﺲ وﻋﻆ و ارﺷﺎد‬

‫ﮔﺮﭼﻪ ﻓﯿﺾ ﺗﻌﻠﯿﻢ و ارﺷﺎد آنﺣﻀﺮت ج در ﺳﻔﺮ‪ ،‬ﺣﻀﺮ‪ ،‬ﺧﻠﻮت و ﺟﻠﻮت‪ ،‬ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬در‬
‫ھﺮﺣﺎل‪ ،‬ﺟﺮﯾﺎن داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ از آن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ در‬
‫ﻣﺤﻀﺮﺷﺎن ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﯾﺸﺎن ﺑﺮای اﯾﻦ ھﺪف اوﻗﺎت ﺧﺎﺻﯽ ﻣﻘﺮر ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﺗﺎ ﻣﺮدم آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﻨﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ در اوﻗﺎت ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه‪ ،‬در آن‬
‫ً‬
‫ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﻠﺴﺎت ﻋﻤﻮﻣﺎ در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی‬
‫ﯾﮏ ﺻﺤﻦ ﮐﻮﭼﮑﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﮔﺎھﯽ آنﺣﻀﺮت در آﻧﺠﺎ ﻣﯽﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در آﻏﺎز ﺑﺮای‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻦ آنﺣﻀﺮت ﺟﺎی ﺧﺎﺻﯽ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدم از اﻃﺮاف و‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻘﺎط ﺑﺮای ﻣﻼﻗﺎت و زﯾﺎرت اﯾﺸﺎن ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻋﺪم ﺷﻨﺎﺧﺖ دﭼﺎر ﻣﺸﮑﻞ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫آﺧﺮ‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮐﺮام ﯾﮏ ﺳﮑﻮی ﮐﻮﭼﮑﯽ از ﮔﻞ درﺳﺖ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ﺑﺮ آن‬
‫ﻣﯽﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮐﺮام در دو ﻃﺮف آن ﺣﻠﻘﻪ ﻣﯽزدﻧﺪ و ﻣﯽﻧﺸﺴﺘﻨﺪ) ‪.(١‬‬

‫آداب ﻣﺠﺎﻟﺲ‬
‫ً‬
‫در اﯾﻦ ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺑﺮای ﺷﺮﮐﺖﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ھﯿﭻ ﻣﺤﺪودﯾﺘﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺪویھﺎ‬
‫در ھﻤﺎن ﺣﺎل وﺣﺸﯿﮕﺮی ﺧﻮد‪ ،‬ﺷﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺪون رﻋﺎﯾﺖ آداب ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺳﺨﻦ‬
‫ُ‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺧﻠﻖ و ﺧﻮی ﻧﺒﻮی در اﯾﻦ ﻣﺠﺎﻟﺲ اﻋﺠﺎب ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰ اﺳﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺎﺗﻢ ﺗﺸﺮﯾﻒ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮐﺮام ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻏﻼﻣﺎن ﺣﻠﻘﻪ ﺑﻪ ﮔﻮش و اراﺗﻤﻨﺪ در‬
‫ﻣﺤﻀﺮ ﻣﺒﺎرک ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ‪ .‬ﺷﺨﺼﯽ وارد ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺪون اﯾﻦ ﮐﻪ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺑﺪھﺪ‬
‫ﮐﺪامﯾﮏ از اھﻞ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺪامﯾﮏ از ﺷﻤﺎ اﺳﺖ؟ ﺻﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ھﻤﺎن ﺷﺨﺺ ﮔﻨﺪمﮔﻮن ﮐﻪ ﺗﮑﯿﻪ زده ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬او ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ای ﻓﺮزﻧﺪ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ! ﻣﻦ ﺑﺎ ﺧﺸﻮﻧﺖ از ﺷﻤﺎ ﺳﺆاﻻﺗﯽ ﻣﯽﮐﻨﻢ و ﺷﻤﺎ ﻧﺎراﺣﺖ ﻧﺒﺎﺷﯿﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت‬
‫اﺟﺎزۀ ﺳﻮال ﺑﻪ وی ﻣﯽدھﻨﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ ھﻤﻪ ﺳﺎدﮔﯽ و ﻓﺮووﺗﻨﯽ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺳﺮﺷﺎر از رﻋﺐ و وﻗﺎر و آداب ﻧﺒﻮت‬
‫ﺑﻮد‪ .‬داﯾﺮۀ ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت آنﺣﻀﺮت ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻣﺬھﺐ‪ ،‬اﺧﻼق و ﺗﺰﮐﯿﻪ ﻧﻔﻮس ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﺐ دﯾﮕﺮ‬
‫ﺧﺎرج از ﻣﻨﺼﺐ و ﺷﺄن ﻧﺒﻮت ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﻌﻀﯽھﺎ ﺳﺆاﻻت رﮐﯿﮏ و ﺑﯽﻣﻔﮫﻮﻣﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود ﺑﺎب اﻟﻘﺪر‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ‪ ۱۵ / ۱‬ﮐﺘﺎب اﻹﯾﻤﺎن‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٢٨‬‬
‫ً‬
‫ﻣﺜﻼ ﻣﯽﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﻧﺎم ﭘﺪر ﻣﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﺷﺘﺮ ﻣﻦ ﻓﺮار ﮐﺮده و ﺣﺎﻻ ﮐﺠﺎﺳﺖ؟‬
‫آنﺣﻀﺮت اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺳﺆاﻻت را ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺳﺆالھﺎی ﻟﻐﻮ و ﺑﯿﮫﻮدهای از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ‬
‫ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺮآﺷﻔﺘﻨﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ھﺮﭼﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﯿﺪ ﺳﺆال ﮐﻨﯿﺪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺟﻮاب ﺧﻮاھﻢ داد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ س دﯾﺪ ﮐﻪ رﻧﮓ ﭼﮫﺮۀ آنﺣﻀﺮت ﺑﺮ اﺛﺮ ﺧﺸﻢ و ﻧﺎراﺣﺘﯽ‬
‫ﻋﻮض ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﮫﺎﯾﺖ ﻓﺮوﺗﻨﯽ اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬رﺿﯿﺖ اﻟﺦ) ‪.(١‬‬
‫ھﯿﭻﮐﺲ ﺣﻖ ﻧﺪاﺷﺖ در ﺣﺎل اﯾﺴﺘﺎدن ﺳﺆال ﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺷﺨﺼﯽ در ﺣﺎﻟﺖ‬
‫اﯾﺴﺘﺎده ﺳﺆال ﮐﺮد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﺗﻌﺠﺐ ﺑﻪ وی ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ‪ .‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮد ﮐﻪ وﻗﺘﯽ‬
‫ﯾﮏ ﻣﻄﻠﺐ ﺗﻤﺎم ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﺒﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﯿﺎن ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ اوﻗﺎت آنﺣﻀﺮت ﻣﺸﻐﻮل ﮐﻼم‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﺎﮔﮫﺎن ﯾﮏ ﻓﺮد ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦ ﮐﻪ از آداب ﻣﺠﻠﺲ آ ﮔﺎه ﻧﺒﻮد‪ ،‬وارد ﻣﯽﺷﺪ و در‬
‫ﻣﯿﺎن ﺳﺨﻨﺎن اﯾﺸﺎن از اﯾﺸﺎن ﺳﺆاﻟﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ اداﻣﻪ ﻣﯽدادﻧﺪ‪،‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﻓﺎرغ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺳﻮی او ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺳﺆاﻟﺶ ﺟﻮاب ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻨﯽ وارد ﺷﺪ و ﺑﻼدرﻧﮓ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﻗﯿﺎﻣﺖ ﮐﯽ ﺑﺮﭘﺎ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد؟ آنﺣﻀﺮت ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وی ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ اداﻣﻪ دادﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از ﺣﺎﺿﺮان ﻓﮑﺮ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ﺳﺆال وی را ﻧﺸﯿﻨﺪﻧﺪ و ﺑﻌﻀﯽ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ وﻟﯽ در اﯾﻦ‬
‫ﻣﻮﻗﻊ اﯾﻦ ﺳﺆال ﺑﺮایﺷﺎن ﻧﺎﮔﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از اﯾﻦ ﮐﻪ از ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﻓﺎرغ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺳﺆالﮐﻨﻨﺪه ﮐﺠﺎ اﺳﺖ؟ ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺣﺎﺿﺮ ھﺴﺘﻢ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»ھﺮﮔﺎه ﻣﺮدم اﻣﺎﻧﺖ را ﺿﺎﯾﻊ و ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫او ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻣﺎﻧﺖ ﺿﺎﯾﻊ ﻣﯽﺷﻮد؟‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ھﺮﮔﺎه ﮐﺎرھﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﺎاھﻼن ﺳﭙﺮده ﺷﻮﻧﺪ«) ‪.(٢‬‬

‫اوﻗﺎت ﻣﺠﺎﻟﺲ‬
‫وﻗﺖ اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ آنﺣﻀﺮت ﻣﯽﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮐﺮام از اﯾﺸﺎن ﮐﺴﺐ ﻓﯿﺾ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬از ﺑﻌﻀﯽ رواﯾﺎت ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ﺑﻌﺪ از ھﺮ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ وﻗﺘﯽ از ﺟﺎﻧﺐ اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺮ ﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻏﯿﺒﺖ‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻟﻌﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻌﻠﻢ‪.‬‬
 ‫‪٢٢٩‬‬ ‫ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫وی از ﻏﺰوه ﺗﺒﻮک‪ ،‬ﺗﻮﺑﯿﺦ و ﻋﺘﺎب ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﺑﺎ او ﻗﻄﻊ راﺑﻄﻪ ﺷﺪ‪ ،‬او در ھﻤﯿﻦ ﻣﺠﺎﻟﺲ‬
‫ﻣﯽآﻣﺪ و ﺧﺸﻨﻮدی و رﺿﺎﯾﺖ آنﺣﻀﺮت را از ﺧﻮد ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﮐﻌﺐ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫َْ‬ ‫َْ‬ ‫َ ْ َ َّ َ َ َ ُ ُ‬ ‫َْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ِّ‬ ‫َ‬
‫الﺼﻼ ِة‪ ،‬ﻓﺄﻗﻮل ِﻲﻓ �ﻔ ِﻲﺴ‪ :‬ﻫﻞ‬ ‫» َو ِآﻲﺗ َر ُﺳﻮل اﷲ ج ﻓﺄ َﺳﻠ ُﻢ َﻋﻠﻴْ ِﻪ َوﻫ َﻮ ِﻲﻓ � ِﻠ ِﺴ ِﻪ �ﻌﺪ‬
‫َ َّ َ َ َ َ ْ َ ِّ َّ َ َ َ‬
‫الﺴﻼمِ أ ْم ﻻ«) ‪» .(١‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺣﺎﺿﺮ ﻣﯽﺷﺪم و ﺳﻼم‬ ‫ﺣﺮك ﺷﻔﺘﻴ ِﻪ ِﺑﺮد‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻢ و اﯾﺸﺎن در ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ در دﻟﻢ ﻣﯽﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﺒﯿﻨﻢ ﮐﻪ اﯾﺸﺎن در‬
‫ﺟﻮاب ﺳﻼم ﻣﻦ ﻟﺐھﺎی ﻣﺒﺎرک ﺧﻮد را ﺗﮑﺎن ﻣﯽدھﺪ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ«‪.‬‬
‫ﮔﺎھﯽ در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﻣﻮﻋﻈﻪ و ارﺷﺎد ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺗﺮﻣﺬی و اﺑﻮداود از ﻋﺮﺑﺎض‬
‫ﺑﻦ ﺳﺎرﯾﻪ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ‪:‬‬
‫ﻮن َو َوﺟﻠَ ْ‬‫َ َ َ ْ َ ً َ ًَ َََ ْ َْ ُُ ُ‬ ‫َْ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ‬
‫ﺖ‬ ‫ِ‬ ‫» َو�ﻈﻨﺎ َر ُﺳﻮل اﷲ ج ﻳَ ْﻮ ًﻣﺎ َ�ﻌﺪ َﺻﻼ ِة اﻟﻐﺪا ِة مﻮ ِﻋﻈﺔ ﺑ ِﻠﻴﻐﺔ ذرﻓﺖ ِﻣﻨﻬﺎ اﻟﻌﻴ‬
‫ﻮب«) ‪» .(٢‬ﯾﮏ روز ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﯾﮏ ﻣﻮﻋﻈﮥ رﻗﺖ ﺑﺎری‬ ‫اﻟﻘﻠُ ُ‬‫َْ ُ‬
‫ِﻣﻨﻬﺎ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﺸﻢھﺎ اﺷﮑﺒﺎر و دلھﺎ ﺑﻪ ﺗﮑﺎن درآﻣﺪﻧﺪ«‪.‬‬
‫در ﻣﺠﻠﺲھﺎی ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز‪ ،‬وﻋﻆ و ﻧﺼﯿﺤﺖ و ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺟﺰﺋﯽ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ‬
‫اﯾﻦ اوﻗﺎت‪ ،‬ﺑﺮای ﺑﯿﺎن ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﮫﻤﺘﺮ و ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺟﻠﺴﺎﺗﯽ در اوﻗﺎت ﺧﺎص ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﺷﺪ‬
‫) ‪(٣‬‬ ‫َ َ َ ْ ً َ ً َّ‬
‫ﺎس«‬ ‫ﺎرزا لِﻠﻨ ِ‬ ‫ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﻠﺴﺎت در اﺣﺎدﯾﺚ ﭼﻨﯿﻦ وارد ﺷﺪه‪» :‬ﺎﻛن ﻳﻮﻣﺎ ﺑ ِ‬
‫)ﯾﮏ روز آنﺣﻀﺮت ج در ﻣﻸ ﻋﺎم ﺑﺮای ﺑﯿﺎن ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ(‪.‬‬
‫ﭼﻮن ھﺪف از اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺟﻠﺴﺎت اﻓﺎﺿﮥ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﺬا آنﺣﻀﺮت ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ھﯿﭻﮐﺲ از آن ﻓﯿﻮﺿﺎت ﻣﺤﺮوم ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ و‬
‫ﺑﺎزﻣﯽﮔﺸﺘﻨﺪ و در ﺟﻠﺴﺎت ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺮ آنھﺎ ﺧﺸﻢ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ‬
‫ﺑﺎر اﯾﺸﺎن ﺑﺎ اﺻﺤﺎب ﮐﺮام در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از آنھﺎ‬
‫در ﮔﻮﺷﮥ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﻧﻔﺮ دوم ﺑﺮ اﺛﺮ ﻧﺒﻮدن ﺟﺎی در آﺧﺮ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺸﺴﺖ و ﻧﻔﺮ ﺳﻮم‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت ﻓﺎرغ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﯾﮑﯽ از آنھﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻨﺎھﻨﺪه ﺷﺪ و ﺧﺪا او را ﭘﻨﺎه داد و ﯾﮑﯽ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺣﯿﺎ در ﮔﻮﺷﻪای‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ‪.۲۳۵ / ۲‬‬

‫‪ -٢‬ﺗﺮﻣﺬی ‪.۴۴۰ /‬‬
‫‪ -٣‬ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ‪.۲۲ /‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٣٠‬‬
‫ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬ﺧﺪا ھﻢ از او ﺣﯿﺎ ﮐﺮد و ﯾﮑﯽ از ﺧﺪا اﻋﺮاض ﮐﺮد‪ ،‬ﺧﺪا ھﻢ از او اﻋﺮاض ﮐﺮد«) ‪.(١‬‬
‫ﻣﻮﻋﻈﻪ و ﻧﺼﺎﯾﺢ ھﺮﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﺮز ﻣﺆﺛﺮ و ﺟﺬاﺑﯽ ﺑﯿﺎن ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎزھﻢ از ﺷﻨﯿﺪن ﭘﯿﻮﺳﺘﮥ‬
‫آنھﺎ آدﻣﯽ ﺧﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﻧﺼﺎﯾﺢ اﺛﺮ ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﯽدھﻨﺪ‪ .‬روی ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس‬
‫آنﺣﻀﺮت ج ﻣﺠﺎﻟﺲ وﻋﻆ و ﻧﺼﯿﺤﺖ را ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﮥ زﻣﺎﻧﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬در ﺻﺤﯿﺢ‬
‫ﺑﺨﺎری از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫َّ َ َ َ َ َّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ‬
‫ﺂﻣ ِﺔ َﻋﻠﻴْﻨَﺎ«‪» .‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺑﺎ‬ ‫» َﺎﻛ َن اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ﻲﺒ ج ﻳﺘﺤﻮﻨﻟﺎ ِﺑﺎل َﻤ ْﻮ ِﻋﻈ ِﺔ ِﻲﻓ اﻷﻳﺎمِ ‪ ،‬ﻛﺮاﻫﺔ الﺴ‬ ‫ِ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﺟﻠﺴﺎت را ﺑﺮﮔﺰار ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺎ اﺣﺴﺎس ﺧﺴﺘﮕﯽ ﻧﮑﻨﯿﻢ«‪.‬‬

‫ﺟﻠﺴﺎت ﻣﺨﺼﻮص زﻧﺎن‬

‫از ﺟﻠﺴﺎت ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺮدان ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ زﻧﺎن ﻓﺮﺻﺖ اﻧﺪﮐﯽ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ زﻧﺎن درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای آنھﺎ وﻗﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﻮد و‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرﮔﻮار ج ھﻢ اﯾﻦ درﺧﻮاﺳﺖ آﻧﺎن را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و ﺑﺮای وﻋﻆ و ارﺷﺎد آﻧﺎن روز‬
‫ﺧﺎﺻﯽ ﻣﻘﺮر ﺷﺪ) ‪ .(٢‬ﮔﺮﭼﻪ در ﻣﻮرد ﺳﺆال از ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺷﺮﻋﯽ ھﯿﭻ ﻣﺤﺪودﯾﺘﯽ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ و ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻧﺎن را از اﯾﺸﺎن ﺳﺆال ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ھﺮﮔﺎه‬
‫در ﻣﺴﺌﻠﻪای از ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺧﺼﻮﺻﯽ زﻧﺎن‪ ،‬آﺷﮑﺎرا ﺳﺆال ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺮ اﺛﺮ ﻓﺮط ﺣﯿﺎء‬
‫آن را ﻧﺎﮔﻮار ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺧﺼﻮﺻﯽ و ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ را اﮔﺮ ﻣﺮدان ھﻢ در ﺟﻠﺴﺎت ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺳﺆال‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻣﮑﺪر ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﯾﮑﯽ از اﻧﺼﺎر ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺎﺻﻢ در ﺟﻠﺴﮥ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺎ ھﻤﺴﺮ ﺧﻮد ﻣﺮد ﺑﯿﮕﺎﻧﻪای را ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺣﮑﻤﺶ‬
‫ﭼﯿﺴﺖ؟ اﯾﻦ ﺳﺆال ﺑﺮای آنﺣﻀﺮت ﻧﺎﮔﻮار آﻣﺪ و ﺑﻪ آن ﺷﺨﺺ ﺗﺬﮐﺮ داد) ‪.(٣‬‬

‫روش دﻋﻮت و ارﺷﺎد‬

‫ﮔﺎھﯽ ﺧﻮد آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻃﻮر اﻣﺘﺤﺎن از ﺣﺎﺿﺮان ﺳﺆاﻟﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و از اﯾﻦ اﻣﺮ‬
‫ذﮐﺎوت و اﺻﺎﺑﺖ رأی آنھﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮏ‬
‫ﺑﺎر آنﺣﻀﺮت ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬آن ﮐﺪام درﺧﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮگھﺎی آن ﻧﻤﯽرﯾﺰﻧﺪ و ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎنھﺎ‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ‪ ۲۰ / ۱‬ﮐﺘﺎب اﻟﻌﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻟﻌﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻌﻠﻢ‪.‬‬
 ‫‪٢٣١‬‬ ‫ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫ﺷﺒﺎھﺖ دارد؟ ﻓﮑﺮ ﻣﺮدم ﺑﻪﺳﻮی درﺧﺘﺎن ﺟﻨﮕﻠﯽ رﻓﺖ‪ .‬در ذھﻨﻢ ﺧﻄﻮر ﮐﺮد ﮐﻪ درﺧﺖ‬
‫ﺧﺮﻣﺎ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ در آن ﻣﻮﻗﻊ ﮐﻢﺳﻦ ﺑﻮدم و ﺟﺮأت ﻧﮑﺮدم ﺑﮕﻮﯾﻢ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻋﺮض‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﺋﯿﺪ ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ در‬
‫ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮ ﺧﻮد ﺣﺴﺮت ﻣﯽﺑﺮد ﮐﻪ ﮐﺎش ﻣﻦ ﺟﺮأت ﻣﯽﮐﺮدم و ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را اﻋﻼم‬
‫ﻣﯽﮐﺮدم) ‪.(١‬‬
‫ﯾﮏ روز آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ دو ﺟﻠﺴﻪ از اﺻﺤﺎب ﮐﺮام در ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﻣﻨﻌﻘﺪ اﺳﺖ‪ .‬در ﯾﮏ ﺟﻠﺴﻪ ﻗﺮآنﺧﻮاﻧﯽ و ذﮐﺮ و دﻋﺎ اﺳﺖ و در ﺟﻠﺴﻪ دﯾﮕﺮ ﺑﺤﺚ و‬
‫ﻣﺬاﮐﺮه ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اھﻞ ھﺮدو ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺸﻐﻮل ﻋﻤﻞ ﺧﯿﺮ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮا ﻣﻌﻠﻢ ﻣﺒﻌﻮث ﮐﺮده اﺳﺖ«‪ ،‬آﻧﮕﺎه در ﺟﻠﺴﮥ ﻋﻠﻤﯽ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﻃﺮح ﻣﺒﺎﺣﺚ دﻗﯿﻖ و رﯾﺰ ﻋﻠﻤﯽ را ﮐﻪ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم از آن ﺳﺮ درﻧﯿﺎورﻧﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ‬
‫ﺟﻠﺴﺎت ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﯾﮏ روز در ﻣﺠﻠﺲ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮐﺮام‪ ،‬روی ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ‬
‫ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ و از ﺣﺠﺮه ﺑﯿﺮون آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ رﺧﺴﺎر‬
‫ﻣﺒﺎرک از ﺧﺸﻢ ﺑﻪ ﻗﺪری ﻗﺮﻣﺰ ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ داﻧﻪھﺎی اﻧﺎر ﺑﺮ رﺧﺴﺎرﺷﺎن ﻓﺸﺮده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»آﯾﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺮای اﯾﻦ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪهاﯾﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻗﺮآن ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﮐﻨﯿﺪ؟ اﻣﺖھﺎی ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺑﺮ اﺛﺮ‬
‫ﻃﺮح ھﻤﯿﻦ ﻣﺴﺎﯾﻞ ھﻼک و ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪﻧﺪ«) ‪.(٣‬‬
‫ﯾﮑﯽ از اھﺪاف اﯾﻦ ﻣﺠﺎﻟﺲ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ در آﻧﭽﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺎھﻢ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﭘﯿﺪا‬
‫ً‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ آنﺣﻀﺮتج ﻣﯿﺎن آنھﺎ ﻗﻀﺎوت و داوری ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﺷﮫﺮتﻃﻠﺒﯽ و‬
‫ﺟﺎهﻃﻠﺒﯽ ﺑﺎ اﺧﻼص ﻣﻨﺎﻓﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ دو ﻧﻔﺮ در ﻣﺠﻠﺲ رﺳﻮل اﮐﺮم ج در‬
‫اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﺎھﻢ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﻣﺒﺎرزه ﮐﻨﯿﻢ و ﺷﺨﺼﯽ‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﻓﺨﺮ اﻋﻼم ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺟﻮان ِﻏﻔﺎری ھﺴﺘﻢ و ﺑﺎ ﭘﺮﺗﺎب ﻧﯿﺰه ﻣﺒﺎرز ﺑﻄﻠﺒﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﺗﻮ در‬
‫اﯾﻦ ﺑﺎره ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺟﻮاب داد؟ ھﯿﭻ ﺛﻮاﺑﯽ ﺑﻪ او ﻧﺨﻮاھﺪ رﺳﯿﺪ‪ .‬ﻧﻔﺮ ﺳﻮم اﻇﮫﺎر‬
‫داﺷﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ھﯿﭻ اﺷﮑﺎﻟﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﻮرد ھﺮدو ﺑﺎھﻢ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ و اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ‬

‫‪ -١‬ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ‪.۲۱ /‬‬

‫‪ -٢‬ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ‪.۹ /‬‬
‫‪ -٣‬ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٣٢‬‬

‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﮔﻔﺘﮕﻮی آن دو را ﺷﻨﯿﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﯿﺎن ﺛﻮاب و ﺷﮫﺮت ھﯿﭻ‬

‫ﺗﻀﺎدی وﺟﻮد ﻧﺪارد) ‪.(١‬‬
‫ً‬
‫ﻋﻤﻮﻣﺎ ﻣﺮدم ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﻌﻄﻞﮐﺮدن ﻧﯿﺮوھﺎی ﻋﻤﻠﯽ و‬
‫آﻧﭽﻪ در ﺗﻘﺪﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ ھﯿﭻ وﺟﻪ ﻣﺤﻮ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﻟﯿﮑﻦ رﺳﻮل اﮐﺮم ج در ﻣﺠﻠﺴﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر اﺗﻔﺎﻗﯽ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ را رد ﮐﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺧﻮد اﻋﻤﺎل آدﻣﯽ‬
‫ﺗﻘﺪﯾﺮاﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ آدﻣﯽ را ﺑﻪ ھﺮ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬ھﻤﺎن ﺗﻘﺪﯾﺮ وی اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻟﺬا ﺗﻮﮐﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻣﻌﻄﻞﮐﺮدن ﻧﯿﺮوھﺎی ﻋﻤﻠﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮐﺮام در‬
‫ﺗﺸﯿﯿﻊ ﺟﻨﺎزهای ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻧﯿﺰ ﺗﺸﺮﯾﻒ آوردﻧﺪ‪ .‬اﺻﺤﺎب ﮔﺮداﮔﺮد‬
‫اﯾﺸﺎن ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در دﺳﺖ ﻣﺒﺎرک اﯾﺸﺎن ﺷﻤﺸﯿﺮ ﮐﻮﭼﮑﯽ ﻗﺮار داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ آن ﺷﺮوع‬
‫ﺑﻪ ﺣﻔﺮ زﻣﯿﻦ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»ھﺮﮐﺪام از ﺷﻤﺎ ﺟﺎﯾﮕﺎھﺶ در ﺑﮫﺸﺖ و ﯾﺎ در دوزخ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از آن ﻣﯿﺎن اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﭘﺲ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﺎ ﺑﺮ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺧﻮد ﺗﻮﮐﻞ ﮐﺮده اﻋﻤﺎل‬
‫را ﺗﺮک ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ھﺮﮐﺲ ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ از ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪان و ھﺮﮐﺲ از اھﻞ ﺷﻘﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺟﺰو ﺑﺪﺑﺨﺘﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺗﻮﻓﯿﻖ اﻋﻤﺎل اھﻞ ﺳﻌﺎدت داده ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫ﺑﺪﺑﺨﺖ ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای آنھﺎ اﺳﺒﺎب اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎل اھﻞ ﺷﻘﺎوت ﻓﺮاھﻢ ﺷﻮد«) ‪.(٢‬‬

‫ﻟﻄﻒ و ﺻﻔﺎ در ﻣﺠﺎﻟﺲ‬

‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻓﻘﻂ ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ھﺪاﯾﺖ‪ ،‬ارﺷﺎد‪ ،‬اﺧﻼق و‬
‫ﺗﺰﮐﯿﻪ ﻧﻔﻮس ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﺪ و ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮐﺮام در ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﭼﻨﺎن آرام و ﺳﺎﮐﺖ‬
‫ﻣﯽﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪» ،‬ﻛﺄن اﻟﻄﲑ ﻓﻮق رؤوﺳﻬﻢ« )ﮔﻮﯾﺎ ﺑﺎﻻی ﺳﺮﺷﺎن ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﻧﺸﺴﺘﻪاﻧﺪ( ﺑﺎزھﻢ‬
‫اﯾﻦ ﻣﺠﺎﻟﺲ از ﻣﺰاح و ﻟﻄﻒ ﺧﺎﻟﯽ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ روز آنﺣﻀﺮت در ﯾﮑﯽ از ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬در ﺑﮫﺸﺖ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ درﺧﻮاﺳﺖ زراﻋﺖ و ﮐﺸﺎورزی ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﯾﺎ ھﻨﻮز آرزوھﺎﯾﺖ ﺑﺮآورده ﻧﺸﺪهاﻧﺪ؟ او ﻣﯽﮔﻮﯾﺪک آری‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود ‪.۱۱۳ / ۲‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ‪.۳۸ / ۲‬‬
 ‫‪٢٣٣‬‬ ‫ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ﻣﻦ ﻣﯽﺧﻮاھﻢ ﻓﻮرا ﺑﺬر ﺑﮑﺎرم و ﺣﺎﻻ ھﻢ از آن ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺮداﺷﺖ ﮐﻨﻢ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻓﻮرا ﺑﺬر‬
‫ﻣﯽﮐﺎرد و در ھﻤﺎن ﺣﺎل داﻧﻪھﺎ ﺳﺒﺰ ﺷﺪه‪ ،‬رﺷﺪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و آﻣﺎده ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻨﯿﺎن ﮐﻪ در آﻧﺠﺎ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ‪ ،‬اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺳﻌﺎدت ﻓﻘﻂ‬
‫ﻧﺼﺐ ﻗﺮﯾﺸﯽھﺎ و ﯾﺎ اﻧﺼﺎر ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﮐﺸﺎورز و زراﻋﺖﭘﯿﺸﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﮐﻪ اھﻞ زراﻋﺖ‬
‫ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت از اﯾﻦ ﮔﻔﺘﮥ او ﺧﻨﺪﯾﺪﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﯾﮑﯽ از اﺻﺤﺎب ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﻣﻦ ھﻼک ﺷﺪم‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﻣﺎه ﻣﺒﺎرک رﻣﻀﺎن در روز ﺑﺎ ھﻤﺴﺮم‬
‫ھﻤﺒﺴﺘﺮ ﺷﺪم‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﯾﮏ ﻏﻼم آزاد ﮐﻦ‪ .‬او ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﻣﻦ ﯾﮏ ﻓﺮد ﺑﯿﭽﺎرهای‬
‫ھﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻏﻼم از ﮐﺠﺎ آورم‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬دو ﻣﺎه روزه ﺑﮕﯿﺮ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮان اﯾﻦ را‬
‫ً‬
‫ﻧﺪارم‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺷﺼﺖ ﻣﺴﮑﯿﻦ ﻃﻌﺎم ﺑﺪه‪ .‬اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬در ﺗﻮاﻧﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﺗﻔﺎﻗﺎ‬
‫ﺷﺨﺼﯽ در ھﻤﯿﻦ ﺣﺎل ﯾﮏ ﺳﺒﺪ ﺧﺮﻣﺎ آورد و ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت ﺗﻘﺪﯾﻢ ﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺧﺮﻣﺎ را ﺑﮕﯿﺮ و ﻣﯿﺎن ﻓﻘﺮا ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻦ‪ .‬وی اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ آن‬
‫ذاﺗﯽ ﮐﻪ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺒﻌﻮث ﮐﺮده ﮐﻪ در ﺗﻤﺎم ﻣﺪﯾﻨﻪ اﺣﺪی از ﻣﻦ ﻓﻘﯿﺮﺗﺮ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺪون اﺧﺘﯿﺎر ﺧﻨﺪﯾﺪﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺧﻮﺑﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﻮدت ﺑﺨﻮر) ‪.(٢‬‬

‫ﻓﯿﺾ ﺻﺤﺒﺖ‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺣﻀﺮت اﺑﻮھﺮﯾﺮه ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ھﺮﮔﺎه ﻣﺎ در ﻣﺤﻀﺮ ﻣﺒﺎرک ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬دﻧﯿﺎ را‬
‫ھﯿﭻ داﻧﺴﺘﻪ و ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬وﻟﯽ ھﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽروﯾﻢ و در ﮐﻨﺎر زن و ﻓﺮزﻧﺪ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬آن ﺣﺎل ﻣﺎ ﻋﻮض ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ ھﻤﯿﺸﻪ در آن ﺣﺎل ﺑﻮدﯾﺪ‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ زﯾﺎرت ﺷﻤﺎ ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ) ‪ .(٣‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺣﻀﺮت ﺣﻨﻈﻠﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﯾﺎ‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺷﺪهام‪ .‬زﯾﺮا ھﺮﮔﺎه در ﻣﺤﻀﺮ ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻢ و ﺷﻤﺎ از دوزخ و ﺑﮫﺸﺖ‬
‫ﺗﺬﮐﺮه ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬آنھﺎ را در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﯾﺪﮔﺎن ﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﻟﯿﮑﻦ وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﯽآﯾﻢ آنھﺎ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ در ھﻤﻪ ﺟﺎ ﺣﺎل ﺷﻤﺎ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺑﻮد ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﺼﺎﻓﺤﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(٤‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ‪.۱۲۱ / ۲‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ‪ ۸۰۸ /‬ﺑﺎب ﻧﻔﻘﺔ اﻟﻤﻌﺴﺮ ﻋﻠﯽ أھﻠﻪ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺗﺮﻣﺬی ﺑﺎب ﻣﺎ ﺟﺎء ﻓﯽ ﺻﻔﺔ اﻟﺠﻨﺔ و ﻧﻌﯿﻤﮫﺎ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ از ﻧﻈﺮ ﺗﺮﻣﺬی ﻗﻮی ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺗﺮﻣﺬی أﺑﻮاب اﻟﺰھﺪ و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٣٤‬‬

‫ﺧﻄﺎﺑﮥ ﻧﺒﻮی‬
‫ﺧﻄﺎﺑﻪ و ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﯾﮑﯽ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﮫﻢ و ﻻزم ﻣﻨﺼﺐ ﻧﺒﻮت اﺳﺖ‪ .‬روی ھﻤﯿﻦ‬
‫‪ ‬را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮد و ﻧﺰد‬ ‫اﺳﺎس‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻮﺳﯽ‬
‫ﻓﺮﻋﻮن ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﻣﻮﺳﯽ اﯾﻦ دﻋﺎ را ﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫َۡ ْ َ‬ ‫َ ۡ ُۡ ُ ۡ َٗ ّ ّ َ‬
‫ا� ‪�َ ٢٧‬فق ُهوا ق ۡو ِ� ‪] ﴾٢٨‬ﻃﻪ‪.[۲۸-۲۷ :‬‬
‫﴿وٱحلل �قدة مِن ل ِس ِ‬
‫»ﺑﺎر اﻟﮫﺎ! ﮔﺮه از زﺑﺎﻧﻢ ﺑﮕﺸﺎ ﺗﺎ ﮐﻼم ﻣﺮا درک ﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫وﻟﯽ ﺑﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ج اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖ از ﺑﺎرﮔﺎه اﻟﮫﯽ ﺑﻪﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ داده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ‬
‫اﯾﺸﺎن ﺑﻪﻃﻮر ﺗﺤﺪﯾﺚ و اﻇﮫﺎر ﻧﻌﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»أﻧﺎ أﻓﺼﺢ اﻟﻌﺮب«‪» .‬ﻣﻦ ﻓﺼﯿﺢﺗﺮﯾﻦ ﻋﺮب ھﺴﺘﻢ«‪.‬‬
‫»ﺑﻌﺜﺖ ﺠﺑﻮاﻣﻊ الﻠﻜﻢ«‪» .‬ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎن ﺟﺎﻣﻊ و ﮐﺎﻣﻞ ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪهام«‪.‬‬
‫ھﺮ ﻗﺒﯿﻠﻪای از اﻋﺮاب ﻣﺪﻋﯽ ﻓﺼﺎﺣﺖ و ﺑﻼﻏﺖ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ از ﻣﯿﺎن ﺗﻤﺎم اﻋﺮاب دو ﻗﺒﯿﻠﮥ‬
‫»ﻗﺮﯾﺶ« و »ﺑﻨﻮھﻮازن« در اﯾﻦ وﺻﻒ ﻣﻤﺘﺎز ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮﯾﺶ‪ ،‬ﻗﺒﯿﻠﮥ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺑﻮد و‬
‫در ﺑﻨﻮھﻮازن در ﺧﺮدﺳﺎﻟﯽ ﭘﺮورش ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬أﻧﺎ أﻋﺮ��ﻢ‪،‬‬
‫أﻧﺎ ﻣﻦ ﻗﺮ�ﺶ ولﺴﺎ� لﺴﺎن ﺑ� ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﺑ�ﺮ«‪ .‬ﻣﻦ از ﺷﻤﺎ ﻓﺼﯿﺢﺗﺮم‪ ،‬از ﻗﺮﯾﺶ ھﺴﺘﻢ و‬
‫زﺑﺎﻧﻢ زﺑﺎن ﺑﻨﻮﺳﻌﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻃﺮز ﺑﯿﺎن و اﯾﺮاد ﺧﻄﺒﻪ‬

‫آن ﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ ﻃﺮز ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺎدهای ﺧﻄﺒﻪ اﯾﺮد ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ از ﺣﺠﺮۀ‬
‫ﺧﻮد ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﻧﻪ وﺿﻊ و ﺣﺎل ﺣﮑﺎم و ﺳﻼﻃﯿﻦ را داﺷﺘﻨﺪ و ﻧﻪ ﻟﺒﺎس ﺧﻄﯿﺒﺎن را‬
‫ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﻋﺼﺎ در دﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ و ﮔﺎھﯽ ﮐﻤﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺧﻄﺒﻪ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫در اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی ﺧﻄﺒﻪ اﯾﺮاد ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺼﺎ‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ در ﻣﯿﺪان ﺟﮫﺎد ﺧﻄﺒﻪ اﯾﺮاد ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻤﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺖ ﺧﻄﺒﮥ ﺟﻤﻌﻪ و ﻋﯿﺪﯾﻦ ﻣﻌﯿﻦ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺮای دﯾﮕﺮ ﺧﻄﺒﻪھﺎ وﻗﺖ ﺧﺎﺻﯽ‬
‫ﻣﻘﺮر ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬ھﺮﮔﺎه ﻧﯿﺎز ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﺪ ﺑﺮای ﺑﯿﺎن ﺧﻄﺒﻪ ﺳﺮﯾﻊ آﻣﺎده ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود از ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻠﻮة أﺑﻮاب اﻟﺠﻤﻌﺔ واﻟﺨﻄﺒﺔ ﻋﻠﯽ ﻗﻮس‪.‬‬

 ‫‪٢٣٥‬‬ ‫ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫ﺟﮫﺖ ھﺮﮔﺎه ﻓﺮﺻﺖ و ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﯽ ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﻣﺪ ﭼﻪ ﺑﺮ زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﻣﻨﺒﺮ‪ ،‬ﺷﺘﺮ و ﯾﺎ ھﺮ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ً‬
‫ﻣﯿﺴﺮ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﺮاد ﺧﻄﺒﻪ ﻣﯽﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺧﻄﺒﻪھﺎی اﯾﺸﺎن ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫در ﻣﻮاﻗﻊ ﻧﯿﺎز‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪھﺎی ﻃﻮﻻﻧﯽ ھﻢ اﯾﺮاد ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺼﺎﯾﺢ و ﺳﺨﻨﺎن ﭘﻨﺪآﻣﯿﺰ را در ﺟﻤﻠﻪھﺎی ﺧﺒﺮی ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ھﺮﮔﺎه‬
‫ً‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﮐﻼم را ﺑﻪ ﻃﺮز ﺧﺎﺻﯽ ﺑﯿﺎن و ﻣﺆﺛﺮ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺧﻄﺒﻪ را ﺑﺎ ﺟﻤﻠﻪھﺎی ﺳﺆاﻟﯽ‬
‫ﺷﺮوع ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﻄﺒﻪای ﮐﻪ در ﻏﺰوۀ ﺣﻨﯿﻦ در ﺟﻤﻊ اﻧﺼﺎر ﺑﯿﺎن ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬از آﻏﺎز ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﺑﻪ‬
‫ً‬
‫ﺻﻮرت ﭘﺮﺳﺶ و ﭘﺎﺳﺦ اﺳﺖ‪ .‬در ﺧﻄﺒﻪ ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع و دﯾﮕﺮ ﺧﻄﺒﻪھﺎ ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﻌﺪا ذﮐﺮ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ ﻧﻤﺎﯾﺎن و ﻣﺸﮫﻮد اﺳﺖ‪ .‬در اﺛﻨﺎی ﺧﻄﺒﻪ وﻗﺘﯽ ﺑﺎ ﺟﻮش و ﺧﺮوش‬
‫داد ﺳﺨﻦ ﻣﯽدادﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺸﻢھﺎ ﻗﺮﻣﺰ و آواز ﺑﯽﻧﮫﺎﯾﺖ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﺷﺪ و آﺛﺎر ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺐ ھﻮﯾﺪا‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎرھﺎ ﺑﺎ اﻧﮕﺸﺘﺎن اﺷﺎره ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﭼﻨﺎن ﺣﺎﻟﯽ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ ﺳﭙﺎھﯽ را ﺑﺮای ﺟﻨﮓ‬
‫ﺗﺤﺮﯾﮏ و ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬در اﺛﻨﺎی ﺧﻄﺒﻪ ﮔﺎھﯽ ﺑﺪن ﻣﺒﺎرک ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ درﻣﯽآﻣﺪ‪ .‬ﮔﺎھﯽ‬
‫ﻣﺸﺖ دﺳﺖ را ﻣﯽﺑﺴﺘﻨﺪ و ﮔﺎھﯽ آن را ﺑﺎزﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮب ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺻﺤﯿﺢ ﺣﺎﻟﺖ آنﺣﻀﺮت را در ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮاﻗﻌﯽ‬
‫اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﺑﺮ ﺑﺎﻻی ﻣﻨﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺒﺎر آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ‬
‫را در دﺳﺖ ﺧﻮد ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬در اﯾﻦ ھﻨﮕﺎم آنﺣﻀﺮت ﻣﺸﺖ دﺳﺖ ﺧﻮد را ﻣﯽﺑﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎز‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﺴﻢ ﻣﺒﺎرک ﮔﺎھﯽ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ و ﮔﺎھﯽ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﻣﯽﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪﻃﻮری ﮐﻪ ﻣﻨﺒﺮ را دﯾﺪم ﮐﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ آن ﺳﺨﺖ ﺗﮑﺎن ﻣﯽﺧﻮرد و ﻣﻦ ﮔﻤﺎن‬
‫ﻣﯽﮐﺮدم ﮐﻪ ﻣﻨﺒﺮ ﺑﺎ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﺑﯿﻔﺘﺪ«‪.‬‬

‫ﻧﻮﻋﯿﺖ ﺧﻄﺒﻪﻫﺎی آن ﺣﻀﺮت‬

‫ﺧﻄﺒﻪھﺎی آنﺣﻀﺮت ج و ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺘﻔﺮق اﯾﺸﺎن در ﮐﺘﺐ اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﺪون ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫ﺧﺎﺻﯽ ﮔﺮدآوری ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ ج دارای ﺧﺼﻮﺻﯿﺖھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫ھﺮ ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ در ﻃﺮز ﺑﯿﺎن اﯾﺸﺎن اﺛﺮ ﺧﺎﺻﯽ داﺷﺖ‪ .‬اﯾﺸﺎن داﻋﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺎﺗﺢ ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺧﻄﯿﺐ و ﺳﺨﻨﺮان ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻟﺸﮑﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺿﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ھﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﺟﻮد‬
‫اﯾﻦ ﺟﻨﺒﻪھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬در ﻃﺮز ﺑﯿﺎن و ﺧﻄﺒﻪھﺎی اﯾﺸﺎن اﺧﺘﻼف و ﺗﻔﺎوت ﺳﺨﺘﯽ ﺑﻪ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ‪.۳۱۹ / ۱‬‬

 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٣٦‬‬
‫وﺟﻮد آورده اﺳﺖ و ﻣﻘﺘﻀﺎی ﻓﺼﺎﺣﺖ و ﺑﻼﻏﺖ ﻧﯿﺰ ھﻤﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﯾﻦ‬
‫ﮐﻪ داﻋﯽ ﻣﺬھﺐ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪای ﮐﻪ اﯾﺮاد ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ در آن‪ ،‬ﻧﮫﺎﯾﺖ ﺟﻮش و ﺧﺮوش ﭘﯿﺪا‬
‫ﻣﯽﺷﺪ و در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻟﺸﮑﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ وﻗﺘﯽ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ ۡ َ َ َ َ ۡ َۡ‬
‫﴿وأنذِر عشِ�تك ٱ�قر�ِ� ‪» .﴾٢١٤‬ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻧﺰدﯾﮏ ﺧﻮد را اﻧﺬار ﮐﻦ« ﺗﻤﺎم ﻗﺮﯾﺶ‬
‫را ﮔﺮد آوردﻧﺪ و ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺧﻄﺒﻪای اﯾﺮاد ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﺷﻘﺎوت »اﺑﻮﻟﮫﺐ« و ﻣﺰاﺣﻤﺖھﺎی‬
‫وی ﻧﮕﺬاﺷﺖ ﮐﻪ ﺧﻄﺒﻪای ﮐﺎﻣﻞ ﺑﯿﺎن ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎزھﻢ ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪای ﮐﻪ در آن واﻗﻌﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ‬
‫زﺑﺎن ﻣﺒﺎرک ﺟﺎری ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺎﻧﮕﺮ ﻧﯿﺮوی ﺑﯿﺎن و ﺧﻄﺎﺑﮥ اﯾﺸﺎن اﺳﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺮ ﮐﻮه‬
‫ﺻﻔﺎ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻪ ﻧﺪا ﺳﺮ دادﻧﺪ‪» :‬ﯾﺎ ﺻﺒﺎﺣﺎه«! اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪای اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻋﺮف ﻋﺮبھﺎ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ زﺑﺎن آورده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎﻣﺪادان ﺳﭙﺎه ﯾﺎ ﻟﺸﮑﺮی ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻏﺎرﺗﮕﺮی ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ‬
‫ﯾﻮرش آورد‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺗﮑﺎن ﺧﻮردﻧﺪ و ﻧﺰد آنﺣﻀﺮت ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ََُْ ْ ْ َ ْ َُْ ُ‬
‫� ْﻢ أ َّن َﺧﻴْ ًﻼ َﺨﺗْ ُﺮ ُج ِﻣ ْﻦ َﺳ ْﻔ ِﺢ َﻫ َﺬا اﺠﻟَﺒَﻞ ‪،‬أ ُ�ﻨْﺘُ ْﻢ ُم َﺼ ِّﺪ ِ َّ‬
‫ﻲﻗ«‪» .‬ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‬ ‫»أرأ�ﺘﻢ ِإن أﺧﺮﺒﺗ‬
‫ِ‬
‫اﮔﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﺒﺮ دھﻢ ﮐﻪ از داﻣﻨﻪ اﯾﻦ ﮐﻮه ﺳﭙﺎھﯽ ﻗﺼﺪ ﺧﺮوج دارد‪ ،‬آﯾﺎ ﻣﺮا در اﯾﻦ‬
‫ﺳﺨﻨﻢ ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ«؟‬
‫ھﻤﮕﯽ در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﺎ ﺣﺎﻻ ھﯿﭻ ﺳﺨﻦ دروﻏﯽ از ﺷﻤﺎ ﻧﺸﻨﯿﺪهاﯾﻢ و ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫ﻧﮑﺮدﯾﻢ‪ .‬وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت از آنھﺎ اﯾﻦ اﻋﺘﺮاف را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ِّ َ ٌ َ ُ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ َ‬
‫ﻳﺪ«‪» .‬ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را از ﻋﺬاب ﺳﺨﺘﯽ ﮐﻪ در ﭘﯿﺶ‬ ‫اب ﺷ ِﺪ ٍ‬ ‫»إِ� ﻧ ِﺬﻳﺮ ﻟ�ﻢ �� ﻳﺪي ﻋﺬ ٍ‬
‫دارﯾﺪ ﺑﯿﻢ ﻣﯽدھﻢ«‪.‬‬
‫اﺑﻮﻟﮫﺐ ﺑﺎ ﮐﻤﺎل وﻗﺎﺣﺖ و ﺑﯽﺷﺮﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ھﻤﻪ ﻣﺎ را ﺑﺮای ھﻤﯿﻦ اﻣﺮ ﺟﻤﻊ‬
‫ﮐﺮدهای؟ اﯾﻦ را ﺑﮕﻔﺖ و از آﻧﺠﺎ ﺑﺮﻓﺖ) ‪.(١‬‬
‫در ﻏﺰوۀ ﺣﻨﯿﻦ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺗﻤﺎم ﻣﺎل ﻏﻨﯿﻤﺖ را ﺑﻪ ﻣﺆﻟﻔﺔ اﻟﻘﻠﻮب دادﻧﺪ و ﺑﻪ اﻧﺼﺎر‬
‫ﭼﯿﺰی داده ﻧﺸﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن اﻧﺼﺎر از اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﻧﺎﺧﺮﺳﻨﺪ ﺷﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را ﻣﻐﻔﺮت ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺮﯾﺶ ﻣﺎل ﻏﻨﯿﻤﺖ ﻣﯽدھﺪ و ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﯽدھﺪ در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ از ﺷﻤﺸﯿﺮھﺎی ﻣﺎ ﺧﻮن ﻣﯽﭼﮑﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﻧﺼﺎر را در‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ‪ ۴۳ / ۲‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﺗﺒﺖ‪.‬‬

 ‫‪٢٣٧‬‬ ‫ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫ﺧﯿﻤﻪای ﮔﺮد آوردﻧﺪ و ﺣﻘﯿﻘﺖ اﻣﺮ را ﺑﺮای آنھﺎ ﺗﻮﺿﯿﺢ دادﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ‬
‫ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﻣﺎ اﺳﺖ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐ رأی و از ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﺎ ھﺴﺘﻨﺪ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺳﺨﻨﯽ ﻧﮕﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه آنﺣﻀﺮت ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺧﻄﺒﻪای ﺑﯿﺎن ﮐﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫َ‬
‫َ ُ ْ ُ ْ ُ َ َ ِّ َ َ َّ َ ُ‬ ‫َ َ ْ َ ْ ُ ْ ُ َّ ً َ َ َ ُ‬
‫ا� ُﻢ َّ ُ‬ ‫َ َ ْ َ َ َ‬
‫اﻷﻧ ْ َ‬
‫� ﻓ�ﻟﻔ� ُﻢ‬ ‫ا� ِﻲﺑ‪ ،‬و�ﻨﺘﻢ ﻣﺘﻔﺮ ِ�‬ ‫ﺎر‪ ،‬ألﻢ أ ِﺟﺪ�ﻢ ﺿﻼﻻ �ﻬﺪ‬ ‫ِ‬ ‫ﺼ‬ ‫»ﻳﺎ ﻣﻌﺮﺸ‬
‫ﺎ� ُﻢ َّ ُ‬ ‫َ‬
‫َ َ ًَ َ َْ ُ‬ ‫َّ ُ‬
‫ا� ِﻲﺑ«‪» .‬ای ﮔﺮوه اﻧﺼﺎر! آﯾﺎ ﺷﻤﺎ ﮔﻤﺮاه ﻧﺒﻮدﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ‬ ‫ا� ِﻲﺑ‪ ،‬وﺎﻋﻟﺔ ﻓﺄ�ﻨ‬
‫وﺳﯿﻠﻪ ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را ھﺪاﯾﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺘﻔﺮق ﺑﻮدﯾﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را ﻣﺘﺤﺪ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﻮدﯾﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را ﻣﺴﺘﻐﻨﯽ ﮐﺮد«‪.‬‬
‫اﻧﺼﺎر در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ھﺮ ﺟﻤﻠﻪای ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪا و رﺳﻮل او اﻣﯿﻦ ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫آن ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﭼﺮا ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﯿﺪ‪ :‬ای ﻣﺤﻤﺪ! ﺗﻮ در ﺣﺎﻟﯽ ﻧﺰد ﻣﺎ آﻣﺪی ﮐﻪ‬
‫ﻣﺮدم ﺗﻮ را ﺗﮑﺬﯾﺐ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺗﻮ را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬ھﯿﭻﮐﺲ ﯾﺎر و ﯾﺎور ﺗﻮ ﻧﺒﻮد ﻣﺎ ﺗﻮ را‬
‫ﯾﺎری ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬ﺗﻮ را از ﺧﺎﻧﻪ و ﺷﮫﺮ ﺑﯿﺮون ﮐﺮدﻧﺪ ﻣﺎ ﺗﻮ را ﺟﺎی و ﭘﻨﺎه دادﯾﻢ ﺗﻮ ﻣﺤﺘﺎج‬
‫ﺑﻮدی ﻣﺎ ﺗﻮ را ﮐﻤﮏ ﮐﺮدﯾﻢ«‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﻪ اﺻﻞ اﻋﺘﺮاض ﭘﺎﺳﺦ دادﻧﺪ‪:‬‬
‫َ ُ ْ َ َ َّ َ‬
‫ا� ل َﻤﺎ‬
‫َ‬ ‫ﻮن ﺑﺎﻨﻟَّ ِّ‬ ‫ََْ َُ َ‬ ‫َّ‬
‫ﺎلﺸﺎ ِة َو َ‬ ‫ﺐ اﻨﻟَّ ُ‬ ‫»أَﺗَ ْﺮ َﺿ ْﻮ َن أَ ْن ﻳَ ْﺬ َﻫ َ‬
‫ﻲﺒ ِإﻰﻟ ِرﺣﺎ ِﻟ�ﻢ‪ ،‬ﻓﻮ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﺒ‬ ‫ﻫ‬‫ﺬ‬‫ﺗ‬‫و‬ ‫‪،‬‬‫�‬‫ِ‬ ‫ﻌ‬
‫ِ‬ ‫اﺒﻟ‬ ‫ﺑ‬
‫ِ‬ ‫ﺎس‬
‫ََْ َ‬ ‫ﻮن ﺑﻪ َﺧ ْ ٌ‬ ‫ََْ ُ َ‬
‫� ِم َّﻤﺎ �ﻨﻘ ِﻠﺒُﻮن«‪» .‬آﯾﺎ ﺷﻤﺎ اﯾﻦ را ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﺷﺘﺮ ﺑﻪ‬ ‫�ﻨﻘ ِﻠﺒ ِ ِ‬
‫ﺧﺎﻧﻪھﺎﯾﺸﺎن ﺑﺮوﻧﺪ و ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺧﻮد ﺑﺮوﯾﺪ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا! آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪھﺎیﺗﺎن ﻣﯽﺑﺮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮ از آن ﭼﯿﺰی اﺳﺖ ﮐﻪ دﯾﮕﺮان ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺗﻤﺎم اﻧﺼﺎر ﻓﺮﯾﺎد ﺑﺮآوردﻧﺪ »رﺿﯿﻨﺎ« ﯾﻌﻨﯽ ھﻤﮕﯽ ﻣﺎ را ﺿﯽ ھﺴﺘﯿﻢ) ‪ .(١‬اﮔﺮ ﺑﺮ‬
‫وﺟﻮه ﺑﻼﻏﺖ اﯾﻦ ﺧﻄﺒﻪ ﺗﺪﺑﺮ ﮐﻨﯿﻢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ رﺳﺎﻟﻪای در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪۀ ﻓﺎﺗﺢ‪ ،‬ﻓﻘﻂ در ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ ﺧﻄﺒﻪای اﯾﺮاد ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺟﻤﻠﻪھﺎی ﻣﺘﻔﺮﻗﯽ از آن در ﮐﺘﺐ اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﺷﮫﺮ ﻣﮑﻪ ﻧﺰد ﻋﺮبھﺎ ﻓﻮق‬
‫اﻟﻌﺎده ﺷﮫﺮ ﻣﻘﺪﺳﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺮم‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ اﻣﻨﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ در آن ﺑﻪ ھﯿﭻ وﺟﻪ ﺟﻨﮓ و ﺧﻮﻧﺮﯾﺰی‬
‫روی ﻧﻤﯽداد‪ .‬در ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ ﺑﺮای اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر داﻣﻦ ﺗﻘﺪس و ﻋﻈﻤﺖ ﺣﺮم ﺑﺎ ﺧﻮن رﻧﮕﯿﻦ‬
‫ﺷﺪ و ﭼﻮن اﯾﻦ اﻣﺮ ﺟﻨﺒﮥ ﻣﺬھﺒﯽ داﺷﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺧﻄﺮ ﻣﺤﺘﻤﻞ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮای‬
‫ھﻤﯿﺸﻪ اﺣﺘﺮام و ﻗﺪاﺳﺖ آن از ﺑﯿﻦ ﺑﺮود‪ .‬ﻟﺬا آنﺣﻀﺮت ج در ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﺧﻮد ﺑﺮ اﯾﻦ دو‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﻏﺰوۀ ﺣﻨﯿﻦ‪.‬‬

 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٣٨‬‬
‫ﺟﻨﺒﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ زﯾﺎدی ﮐﺮدﻧﺪ و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﺻﺤﺎب ﮐﺮام ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫َ‬
‫ا� إﻰﻟ ﻳَ ْﻮمِ اﻟﻘﻴَ َ‬ ‫َّ‬ ‫ام ِﺤﺑَ َ‬
‫� َﺣ َﺮ ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ َْ َ َ‬ ‫َّ َّ َ َ َّ َ َ َّ َ َ ْ َ َ َ َ َّ َ َ‬
‫ﺎﻣ ِﺔ ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫امِ‬‫ﺮ‬ ‫ِ‬ ‫ات واﻷرض‪ ،‬ﻓ‬
‫» ِإن ا� ﺣﺮم ﻣﻜﺔ ﻳﻮم ﺧﻠﻖ الﺴﻤﻮ ِ‬
‫َ ُ َ َّ‬ ‫َ ُّ َّ َ َ ً َ َّ ْ‬ ‫َ َْ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ُّ َ‬ ‫ل َ ْﻢ َ َّ َ َ َ ْ‬
‫اﺪﻟﻫ ِﺮ‪ ،‬ﻻ �ﻨﻔ ُﺮ‬ ‫ﺤﺗﻞ ِﻷ َﺣ ٍﺪ َ�ﻌ ِﺪي‪َ ،‬ول ْﻢ ﺤﺗ ِﻠﻞ ِﻲﻟ �ﻂ إِﻻ ﺳﺎﻋﺔ ِﻣﻦ‬ ‫ﺤﺗﻞ ِﻷﺣ ٍﺪ �ﺒ ِ� َوﻻ ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َُْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫ُْ َ ُ َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُْ َ‬
‫ﺤﺗﻞ ﻟﻘ َﻄﺘُ َﻬﺎ إِﻻ ل ِ ُﻤن ِﺸ ٍﺪ«‪» .‬ﯾﻌﻨﯽ‬ ‫ﺻﻴﺪﻫﺎ‪َ ،‬وﻻ �ﻌﻀﺪ ﺷﻮﻛﻬﺎ‪َ ،‬وﻻ �ﺘ� ﺧﻼﻫﺎ‪َ ،‬وﻻ ِ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در روزی ﮐﻪ زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎن را آﻓﺮﯾﺪ‪ ،‬در ھﻤﺎن روز ﺷﮫﺮ ﻣﮑﻪ را ﺣﺮام ﮐﺮد‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫آن ﺑﺎ ﺣﺮﻣﺖ ﺧﺪا ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬آن ﭘﯿﺶ از ﻣﻦ ﺑﺮ ھﯿﭻﮐﺲ ﺣﻼل ﻧﺒﻮده و ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ھﻢ‬
‫ﺑﺮای ھﯿﭻﮐﺲ ﺣﻼل ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد و ﺑﺮای ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺟﺰ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺘﯽ ھﺮﮔﺰ ﺣﻼل ﻧﺸﺪه‪.‬‬
‫ﺻﯿﺪ و ﺷﮑﺎر آن ﺗﺤﺖ ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮد و ﺧﺎرھﺎ و ﻋﻠﻒھﺎی آن ﻗﻄﻊ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ .‬ﮔﻢ ﺷﺪۀ‬
‫آن ھﻢ ﺑﺮای اﺣﺪی ﺣﻼل ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻗﺼﺪ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن آن را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ و ﻣﮫﻤﺘﺮﯾﻦ ﺧﻄﺒﮥ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ج ﺧﻄﺒﻪای اﺳﺖ ﮐﻪ آن را در ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع‬
‫اﯾﺮاد ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺧﻄﺒﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از اﺣﮑﺎم اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺳﻼﺳﺖ و‬
‫رواﻧﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎه واﻻﯾﯽ دارد‪ ،‬اﯾﺸﺎن ﺑﻌﺪ از ﺣﻤﺪ و ﻧﻌﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬اھﻤﯿﺖ اﯾﻦ ﺧﻄﺒﻪ را ﺑﺎ‬
‫اﯾﻦ اﻟﻔﺎظ ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»أﻳﻬﺎ اﻨﻟﺎس! اﺳﻤﻌﻮا ﻓﺈ� ﻻ أدري ﻟﻌ� ﻻ أﻟﻘﺎ�ﻢ ﺑﻌﺪ ﺎﻋ� ﻫﺬا ﻲﻓ مﻮﻗﻲﻔ ﻫﺬا ﻲﻓ‬
‫ﺷﻬﺮ�ﻢ ﻫﺬا ﻲﻓ ﺑ��ﻢ ﻫﺬا«‪» .‬ای ﻣﺮدم! ﺑﺸﻨﻮﯾﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﺳﺎل در‬
‫اﯾﻦ ﺟﺎی در اﯾﻦ ﻣﺎه و در اﯾﻦ ﺷﮫﺮ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﻼﻗﺎﺗﯽ ﻣﯿﺴﺮ ﻧﺸﻮد‪ .‬ﻋﺒﺎرت ﺳﺎدﻷ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ‬
‫ً‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ اﯾﻦ آﺧﺮﯾﻦ ﺳﺎل ﻋﻤﺮ ﻣﻦ اﺳﺖ ﻟﯿﮑﻦ اﯾﻦ ﺷﺮح و اﯾﻦ ﻃﺮز ﺗﻌﺒﯿﺮ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ را ﻣﺆﮐﺪﺗﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫آن ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻋﺰت و آﺑﺮوی ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺟﺎن و ﻣﺎل آنھﺎ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺣﺮام اﺳﺖ«‪ .‬و اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﺎ اﯾﻦ روش ﺑﻠﯿﻎ ﺑﯿﺎن ﮐﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫َّ ُ َ ُ ُ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َ َّ َ َ َ ْ ٌ َ ٌ َ َ َ ْ ُ َ َُّ‬ ‫َ َ َ ُ‬ ‫ََ ْ َ َ‬
‫»أﺗﺪ ُرون أ ُّي ﻳَ ْﻮمٍ ﻫﺬا؟ ﻗﺎلﻮا‪ :‬ا� َورﺳﻮﻪﻟ أﻋﻠﻢ ‪�،‬ﻘﺎل‪ :‬ﻓﺈِن ﻫﺬا ﻳﻮم ﺣ َﺮام‪ ،‬أ�ﺘﺪرون أي‬
‫ون أَ ُّي َﺷ ْﻬﺮ َﻫ َﺬا؟ ﻗَﺎلُﻮا‪ُ َّ :‬‬
‫ا�‬
‫َ َ َ َ َ ُ َّ ُ َ َ ُ ُ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َ ٌ َ َ ٌ َ َ َ َ ْ ُ َ‬
‫� ﻫﺬا؟ ﻗﺎلﻮا ا� ورﺳﻮﻪﻟ أﻋﻠﻢ ‪،‬ﻗﺎل‪ :‬ﺑ� ﺣﺮام‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬أﺗﺪر‬
‫ٍ‬ ‫ﺑ ٍ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫ﻮﻪﻟ أ ْﻋﻠ ُﻢ ‪،‬ﻗَﺎل‪َ :‬ﺷ ْﻬ ٌﺮ َﺣ َﺮ ٌ‬
‫َو َر ُﺳ ُ‬
‫ام«‪» .‬آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯿﺪ اﯾﻦ ﭼﻪ روزی اﺳﺖ؟ ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪا و‬
‫رﺳﻮﻟﺶ ﺑﮫﺘﺮ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﯾﻮم اﻟﺤﺮام اﺳﺖ‪ .‬آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯿﺪ اﯾﻦ ﭼﻪ ﺷﮫﺮی‬
‫اﺳﺖ؟ ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﺑﮫﺘﺮ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺑﻠﺪاﻟﺤﺮام اﺳﺖ‪ .‬آﯾﺎ‬
 ‫‪٢٣٩‬‬ ‫ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫ﻣﯽداﻧﯿﺪ اﯾﻦ ﭼﻪ ﻣﺎھﯽ اﺳﺖ؟ ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﺑﮫﺘﺮ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ‬
‫ﻣﺎه ﺣﺮام اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ وﻗﺘﯽ در دلھﺎی ﻣﺮدم ﻋﻈﻤﺖ و اﺣﺘﺮام آن روز‪ ،‬آن ﻣﺎه و آن ﺷﮫﺮ‬
‫ﺧﻮب ﺟﺎی ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺼﻮد اﺻﻠﯽ را ﭼﻨﯿﻦ ﺑﯿﺎن ﮐﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ُ َ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َّ َّ َ َ َّ َ َ َ ْ ُ ْ َ َ ُ َ ْ َ ُ َ ْ َ‬
‫ﺎء� ْﻢ َوأم َﻮاﻟ� ْﻢ َوأﻋ َﺮاﺿ� ْﻢ‪ ،‬ﻛ ُﺤ ْﺮ َﻣ ِﺔ ﻳَ ْﻮ ِﻣ� ْﻢ ﻫﺬا‪ِ ،‬ﻲﻓ‬ ‫» ِإن ا� ﺣﺮم ﻋﻠﻴ�ﻢ ِدﻣ‬
‫� ْﻢ رﻗَ َ‬ ‫ُ َّ ً َ ْ ُ َ ْ ُ ُ‬ ‫َ ْ ُ ْ َ َ َ َْ ُ َْ‬ ‫ََ ُ ْ َ َ‬
‫ﺎب َ� ْﻌ ٍﺾ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺮﻀب �ﻌﻀ‬‫��ﻢ ﻫﺬا‪ِ ،‬ﻲﻓ ﺷﻬ ِﺮ�ﻢ ﻫﺬا‪ ،‬ﻻ ﺗﺮ ِﺟﻌﻮا �ﻌ ِﺪي ﻛﻔﺎرا‪ ،‬ﻳ ِ‬ ‫ﺑ ِ‬
‫»ھﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮن ﺷﻤﺎ را‪ ،‬ﻣﺎل ﺷﻤﺎ را‪ ،‬اﺑﺮوی ﺷﻤﺎ را در اﯾﻦ ﻣﺎه‪ ،‬در اﯾﻦ ﺷﮫﺮ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺮﻣﺖ اﯾﻦ روز ﺣﺮام ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﮐﺎﻓﺮ ﻧﺸﻮﯾﺪ ﮐﻪ ھﺮﯾﮏ از ﺷﻤﺎ‬
‫ﮔﺮدنھﺎی ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﺰﻧﯿﺪ«‪.‬‬
‫آن ﺣﻀﺮت ﺑﺎ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﻣﺴﺎوات و ﺑﺮاﺑﺮی را اﻋﻼم ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»إن ر��ﻢ واﺣﺪ و�ن أﺑﺎ�ﻢ واﺣﺪ‪ ،‬ﻠﻛ�ﻢ ﻣﻦ آدم وآدم ﻣﻦ ﺗﺮاب‪ ،‬إن أ�ﺮﻣ�ﻢ‬
‫ﻋﻨﺪ اﷲ أﺗﻘﺎ�ﻢ«‪.‬‬
‫»ﺧﺪای ﺷﻤﺎ ﯾﮑﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺪر ﺷﻤﺎ ﯾﮑﯽ اﺳﺖ‪ .‬ھﻤﮥ ﺷﻤﺎ ﻓﺮزﻧﺪان آدم ھﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬و آدم از‬
‫ﺧﺎک اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎرﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫درآﻣﺪ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻋﺮبھﺎ و وﺳﯿﻠﮥ ﻣﻌﺎش آﻧﺎن‪ ،‬ﭼﭙﺎول و ﻏﺎرﺗﮕﺮی ﺑﻮد‪ .‬ﻟﯿﮑﻦ در ﻣﺪت‬
‫ﭼﮫﺎر ﻣﺎه ﺣﺮام ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﯽﮐﺎر ﺑﻨﺸﯿﻨﻨﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ اﯾﻦ ﻣﺎهھﺎ را ﺑﺎ ﻣﺎهھﺎی دﯾﮕﺮ‬
‫ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ آن »ﻧﴘء« ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮآﻧﮑﺮﯾﻢ از اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﻨﻊ ﮐﺮد و اﻋﻼم‬
‫َ‪ُۡ ۡ ٞ‬‬ ‫ﻧﻤﻮد‪﴿ :‬إ ِ َّ� َما ٱلنَّ ِ ٓ‬
‫� ُء زِ َ�ادة ِ� ٱل�فرِ﴾ ﻧﺴﺌﯽ در ﮐﻔﺮ اﺿﺎﻓﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را آنﺣﻀﺮت ﺑﺎ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت در ﺧﻄﺒﮥ ﺧﻮد اﻋﻼم ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫َ َ‬ ‫َّ َّ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َ َ َّ ُ َّ َ َ‬
‫ات َواﻷ ْرض«‪.‬‬
‫» ِإن الﺰﻣﺎن ﻗ ِﺪ اﺳﺘﺪار ﻛﻬﻴئ ِﺘ ِﻪ ﻳﻮم ﺧﻠﻖ ا� الﺴﻤﻮ ِ‬
‫»زﻣﺎن ﺑﻌﺪ از ﮔﺬر ﺑﺮ ھﻤﺎن ﻣﺮﮐﺰ ﺧﻮد آﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را آﻓﺮﯾﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺖ«‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﺧﺼﻮﺻﯿﺖھﺎ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﯾﮏ ﻣﻌﻠﻢ و واﻋﻆ ھﻢ ﺑﻮدﻧﺪ و از اﯾﻦ ﺣﯿﺚ‬
‫ﺧﻄﺒﻪھﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﯾﺮاد ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺎده ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﺳﻠﻮب ﺑﻼﻏﺖ و ﻓﺼﺎﺣﺖ‬
‫در آنھﺎ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای وﻋﻈﯽ ﮐﻪ ﺟﻨﺒﮥ اﺧﻼﻗﯽ دارد‪ ،‬آوردن ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺸﮑﻞ‪،‬‬
‫ﺟﻤﻼت زﯾﺒﺎ و ﺗﺸﺒﯿﻪ و اﺳﺘﻌﺎره در آن ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٤٠‬‬

‫اﻟﻔﺎﻇﯽ ﺳﺎده‪ ،‬ﺟﻤﻠﻪھﺎی واﺿﺢ و ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪ .‬ﺧﻄﺒﻪھﺎی آنﺣﻀﺮت ج ﮐﻪ از اﯾﻦ‬
‫ﻗﺒﯿﻞ ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻏﻠﺐ ھﻤﯿﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﯿﺎن ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬اوﻟﯿﻦ‬
‫ﺟﻤﻠﻪای ﮐﻪ ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﺒﺎرکﺷﺎن ﺟﺎری ﺷﺪ اﯾﻦ ﺑﻮد‪:‬‬
‫َّ َ َ َ َ ُّ َ َّ ُ َ ٌ َ ْ ُ ُ َ َ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ َ ُّ َ َّ ُ َ ْ ُ‬
‫الﺴﻼ َم‪َ ،‬وأ ْﻃ ِﻌ ُﻤﻮا اﻟﻄﻌﺎم‪ ،‬وﺻﻠﻮا واﻨﻟﺎس ِ�ﻴﺎم ﺗﺪﺧﻠﻮن اﺠﻟﻨﺔ‬ ‫ﺎس‪ ،‬أﻓﺸﻮا‬ ‫»ﻳﺎ ��ﻬﺎ اﻨﻟ‬
‫َ‬
‫� ِ َﺴﻼمٍ «‪» .‬ای ﻣﺮدم! ﺳﻼم زﯾﺎد ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪ ،‬اﻃﻌﺎم ﻃﻌﺎم ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدم‬
‫ﺧﻮاﺑﯿﺪهاﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﺳﻼﻣﺘﯽ وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ«‪.‬‬
‫اوﻟﯿﻦ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪای ﮐﻪ در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﻨﻮره ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻖ رواﯾﺖ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق‪ ،‬ﺑﻌﺪ از‬
‫ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎی اﻟﮫﯽ اﯾﻦ ﺧﻄﺒﻪ را اﯾﺮاد ﮐﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»أﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬أﻳﻬﺎ اﻨﻟﺎس! ﻓﻘﺪمﻮا ﻷﻧﻔﺴ�ﻢ ﺗﻌﻠﻤﻮن واﷲ ﻴﻟﺼﻌﻘﻦ أﺣﺪ�ﻢ ﺛﻢ ﻴﻟﺪﻋﻦ‬
‫ﻏﻨﻤﻪ ﻟيﺲ ﻬﻟﺎ راع ﺛﻢ ﻴﻟﻘﻮﻟﻦ ﻪﻟ ر�ﻪ ﻟيﺲ ﻪﻟ ﺗﺮﻤﺟﺎن وﻻ ﺣﺎﺟﺐ �ﺠﺒﻪ دوﻧﻪ ألﻢ ﻳﺄﺗﻚ‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫رﺳﻮ� ﻓﺒﻠﻐﻚ وأﺗيﺘﻚ ﻣﺎ ﻻ ﻓﺄﻓﻀﻠﺖ ﻋﻠﻴﻚ ﻓﻤﺎ ﻗﺪﻣﺖ ﻨﻟﻔﺴﻚ ﻓﻠﻴﻨﻈﺮن ﻳﻤﻴﻨﺎ وﺷﻤﺎﻻ‬
‫ً‬
‫ﻓﻼ ﻳﺮى ﺷيﺌﺎ ﺛﻢ ﻴﻟﻨﻈﺮن ﻗﺪاﻣﻪ ﻓﻼ ﻳﺮى ﻏ� ﺟﻬﻨﻢ ﻓﻤﻦ اﺳﺘﻄﺎع أن ﻳﺘﻲﻘ ﺑﻮﺟﻬﻪ ﻣﻦ اﻨﻟﺎر‬
‫ولﻮ �ﺸﻖ ﻣﻦ ﺗﻤﺮة ﻓﻠﻴﻔﻌﻞ وﻣﻦ لﻢ �ﺪ ﻓﺒﻠﻜﻤﺔ ﻃﻴﺒﺔ ﻓﺈﻧﻬﺎ ﺠﺗﺰي اﺤﻟﺴﻨﺔ ﺑﻌﺮﺸ أﻣﺜﺎﻬﻟﺎ إﻰﻟ‬
‫ﺳﺒﻌﻤﺎﺋﺔ ﺿﻌﻒ‪ .‬والﺴﻼم ﻋﻠﻴ�ﻢ ورﻤﺣﺔ اﷲ و�ﺮ�ﺗﻪ«‪» .‬ﺑﻌﺪ از ﺣﻤﺪ و ﺳﭙﺎس ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ای ﻣﺮدم! ﺑﺮای ﺧﻮد اﻋﻤﺎﻟﯽ ﭘﯿﺶ ﻓﺮﺳﺘﯿﺪ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا! ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﻣﻌﻠﻮم‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ ھﻮش و ﺣﻮاس ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﯽدھﺪ و ﻣﺎل و‬
‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﺛﺮوت ﺧﻮد را رھﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای آنھﺎ ﻧﮕﮫﺒﺎﻧﯽ ھﻢ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ او و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ھﯿﭻ ﻣﺘﺮﺟﻢ و درﺑﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ او را ﻣﺎﻧﻊ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﻧﺰد ﺗﻮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ ﻧﯿﺎﻣﺪ و ﭘﯿﺎم ﻣﺮا ﺑﻪ ﺗﻮ اﺑﻼغ ﻧﮑﺮد؟ آﯾﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﺎل‬
‫و ﺛﺮوت ﻧﺪادم و ﺑﯿﺶ از ﻧﯿﺎز ھﻢ ﻋﻄﺎ ﻧﮑﺮدم؟ ﭘﺲ ﺗﻮ ﺑﺮای ﺧﻮد ﭼﻪ اﻋﻤﺎﻟﯽ آﻣﺎده ﮐﺮدی‬
‫و ﭘﯿﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎدی؟ آﻧﮕﺎه آن ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ و ﭼﭗ ﺧﻮد ﻧﮕﺎه ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫ﭼﯿﺰی ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬روﺑﺮوی ﺧﻮد ﻧﮕﺎه ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺟﺰ دوزخ ﭼﯿﺰی ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﭘﺲ ھﺮﮐﺲ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮد را از آن آﺗﺶ ﻧﺠﺎت دھﺪ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎ ﻧﯿﻢ داﻧﻪ ﺧﺮﻣﺎ ھﻢ ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ اﯾﻦ را ھﻢ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ ﯾﮏ ﺳﺨﻦ ﺧﻮب و ﻧﯿﮑﻮ‪ .‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﭘﺎداش ﯾﮏ ﻧﯿﮑﯽ‪ ،‬ده ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺎ‬
‫ھﻔﺘﺼﺪ ﺑﺮاﺑﺮ داده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺳﻼﻣﺖ‪ ،‬رﺣﻤﺖ و ﺑﺮﮐﺎت اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎد«‪) .‬ﺻﺤﯿﺢ‬
‫ﻣﺴﻠﻢ(‪.‬‬
 ‫‪٢٤١‬‬ ‫ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫»اﺤﻟﻤﺪ ﷲ أﻤﺣﺪه وأﺳﺘﻌﻴﻨﻪ وﻧﻌﻮذ ﺑﺎﷲ ﻣﻦ ﺮﺷور أﻧﻔﺴﻨﺎ وﻣﻦ ﺳيﺌﺎت أﻋﻤﺎﻨﻟﺎ ﻣﻦ ﻳﻬﺪه‬
‫اﷲ ﻓﻼ مﻀﻞ ﻪﻟ وﻣﻦ ﻳﻀﻠﻞ ﻓﻼ ﻫﺎدي ﻪﻟ وأﺷﻬﺪ أن ﻻ � اﷲ وﺣﺪه ﻻ ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ‪ ،‬إن‬
‫أﺣﺴﻦ اﺤﻟﺪﻳﺚ ﻛﺘﺎب اﷲ ﻗﺪ أﻓﻠﺢ ﻣﻦ ز�ﻨﻪ اﷲ ﻲﻓ ﻗﻠﺒﻪ وأدﺧﻠﻪ ﻲﻓ اﻹﺳﻼم ﺑﻌﺪ اﻟ�ﻔﺮ‬
‫ﻓﺎﺧﺘﺎره ﻰﻠﻋ ﻣﺎ ﺳﻮاه ﻣﻦ أﺣﺎدﻳﺚ اﻨﻟﺎس‪ .‬إﻧﻪ أﺣﺴﻦ اﺤﻟﺪﻳﺚ وأﺑﻠﻐﻪ‪ ،‬أﺣﺒﻮا ﻣﺎ أﺣﺐ اﷲ‪،‬‬
‫أﺣﺒﻮا اﷲ ﻣﻦ ﻞﻛ ﻗﻠﻮ��ﻢ وﻻ ﺗﻤﻠﻮا ﺎﻠﻛم اﷲ وذﻛﺮه وﻻ ﺗﻘﺲ ﻋﻨﻪ ﻗﻠﻮ��ﻢ ﻓﺎﻋﺒﺪوا اﷲ‬
‫وﻻ �ﺮﺸ�ﻮا ﺑﻪ ﺷيﺌﺎ واﺗﻘﻮه ﺣﻖ ﺗﻘﺎﺗﻪ وﺻﺪﻗﻮا اﷲ ﺻﺎﻟﺢ ﻣﺎ ﺗﻘﻮلﻮن ﺑﺄﻓﻮاﻫ�ﻢ وﺤﺗﺎﺑﻮا‬
‫ﺑﺮوح اﷲ ﺑيﻨ�ﻢ إن اﷲ ﻳﻐﻀﺐ أن ﻳﻨﻜﺚ ﻋﻬﺪه‪ .‬والﺴﻼم ﻋﻠﻴ�ﻢ ورﻤﺣﺔ اﷲ و�ﺮ�ﺗﻪ«‪.‬‬
‫»ﺑﻌﺪ از ﺣﻤﺪ ﺧﺪا از ﺑﺪیھﺎی ﻧﻔﺲ ﺧﻮد و از زﺷﺘﯽھﺎی اﻋﻤﺎل ﺧﻮد ﺑﻪ او ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ‪.‬‬
‫ھﺮﮐﺲ را ﺧﺪاوﻧﺪ ھﺪاﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ھﯿﭻﮐﺲ او را ﮔﻤﺮاه ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و ھﺮﮐﺲ را او ﮔﻤﺮاه ﮐﻨﺪ‬
‫ھﯿﭻﮐﺲ او را راھﻨﻤﺎﯾﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﮔﻮاھﯽ ﻣﯽدھﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﻣﻌﺒﻮدی‬
‫ﻧﯿﺴﺖ او ﯾﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﯾﺶ ھﻤﺘﺎﯾﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﮐﻼم ﮐﺘﺎب ﺧﺪا اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺎﻣﯿﺎب‬
‫اﺳﺖ آن دﻟﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﺎ آن ﮐﻼم آراﺳﺘﻪ ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ و او را ﺑﻌﺪ از ﮐﻔﺮ ﺑﻪ اﺳﻼم‬
‫داﺧﻞ ﮐﻨﺪ‪ .‬آن ﺷﺨﺺ ﺳﺨﻨﺎن آدﻣﯿﺎن را رھﺎ ﮐﺮده ﮐﻼم اﻟﻠﻪ را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﮐﻪ‬
‫ﮐﻼم اﻟﻠﻪ از ﺗﻤﺎم ﮐﻼمھﺎ ﺑﮫﺘﺮ و ﻣﺆﺛﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ھﺮﮐﺲ را ﺧﺪا دوﺳﺖ دارد ﺷﻤﺎ ھﻢ او را‬
‫دوﺳﺖ ﺑﺪارﯾﺪ و ﺧﺪا را از دل دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ و از ﮐﻼم و ﯾﺎد او ھﺮﮔﺰ ﺧﺴﺘﻪ ﻧﺸﻮﯾﺪ‬
‫و دل ﺷﻤﺎ از ﯾﺎد او ﺳﺨﺖ و ﻏﺎﻓﻞ ﻧﺸﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﻓﻘﻂ ﺧﺪا را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮐﻨﯿﺪ و ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی را‬
‫ﺑﺮای او ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار ﻧﺪھﯿﺪ و از او ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ آن ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺣﻖ ﺗﺮﺳﯿﺪن از او اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺧﺪا‬
‫راﺳﺖ ﺑﮕﻮﺋﯿﺪ و ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺮای رﺿﺎی او ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ از ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻋﮫﺪ و‬
‫ﭘﯿﻤﺎﻧﺶ وﻓﺎ ﻧﮑﻨﺪ ﻧﺎﺧﻮﺷﻨﻮد ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺳﻼﻣﺖ‪ ،‬رﺣﻤﺖ و ﺑﺮﮐﺎت اﻟﻠﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺎزل ﺑﺎد«‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرﮔﻮار ج ﺧﻄﺒﻪای اﯾﺮاد و در آن ﭘﻨﺞ ﭼﯿﺰ را ﯾﺎدآوری ﮐﺮدﻧﺪ و‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫َ ُ َ َ َ ُ َّ‬ ‫َ‬
‫َّ َّ َ َ َ َ ُ َ َ َ ْ َ َ ُ ْ َ َ َ َ ْ ُ ْ‬
‫ﺎم ‪ِ �،‬ﻔﺾ اﻟ ِﻘ ْﺴ َﻂ َو َ� ْﺮ� ُﻌﻪ‪ ،‬ﻳُ ْﺮ� ُﻊ ِإﻴﻟْ ِﻪ � َﻤﻞ الﻠﻴْ ِﻞ‬ ‫» ِإن ا� ﻻ �ﻨﺎم‪ ،‬وﻻ ﻳنﺒ ِﻲﻐ ﻪﻟ أن �ﻨ‬
‫ﻮر«‪) .‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ( »آری‪،‬‬ ‫َ�ﺒْ َﻞ َ� َﻤﻞ اﻨﻟَّ َﻬﺎر‪َ ،‬و َ� َﻤ ُﻞ اﻨﻟَّ َﻬﺎر َ�ﺒْ َﻞ َ� َﻤﻞ الﻠَّﻴْﻞ ‪،‬ﺣ َﺠﺎﺑُ ُﻪ اﻨﻟُّ ُ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﯽﺧﻮاﺑﺪ و ﻧﻪ ﺧﻮاﺑﯿﺪن در ﺷﺄن او اﺳﺖ ﺑﺨﺖ و اﻗﺒﺎل را ﭘﺴﺖ و ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٤٢‬‬
‫اﻋﻤﺎل ﺷﺐ ﭘﯿﺶ از ﻓﺮارﺳﯿﺪن روز و اﻋﻤﺎل روز ﭘﯿﺶ از ﻓﺮارﺳﯿﺪن ﺷﺐ ﺑﺮ او ﻋﺮﺿﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺣﺠﺎب و ﭘﺮدۀ او ﻧﻮر اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ً‬
‫در ﺧﻄﺒﮥ روز ﺟﻤﻌﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ از زھﺪ‪ ،‬ﺣﺴﻦ اﺧﻼق‪ ،‬ﺧﻮف ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ‪ ،‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و‬
‫ﺻﻔﺎت اﻟﮫﯽ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ و اﮔﺮ در ﻃﻮل ھﻔﺘﻪ واﻗﻌﻪ و ﺣﺎدﺛﻪ ﻣﮫﻤﯽ روی داده ﺑﻮد‪،‬‬
‫راھﻨﻤﺎﯾﯽھﺎی ﻻزم را در ﻣﻮرد آن ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﺟﺎی ﺧﻄﺒﮥ ﺟﺪﯾﺪ ﺳﻮرهھﺎﯾﯽ از‬
‫ﻗﺮآﻧﮑﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻮرۀ »ق« و ﻏﯿﺮه ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﺳﻮره را ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﺧﻄﺒﻪھﺎی روز ﺟﻤﻌﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺧﻄﺒﮥ روز ﻋﯿﺪ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮعھﺎ ﺑﻪﺳﻮی ﺻﺪﻗﻪ ﻧﯿﺰ ﺗﺸﻮﯾﻖ و ﺗﻮﺻﯿﻪ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎم ﺿﺮورت و ﻧﯿﺎز ﻧﯿﺰ ﺧﻄﺒﻪھﺎﯾﯽ اﯾﺮاد ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻘﺘﻀﺎی‬
‫ً‬
‫وﻗﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﮐﺴﻮف ﺷﺪ‪ .‬اﺗﻔﺎﻗﺎ در ھﻤﺎن روز ﻓﺮزﻧﺪ‬
‫ﺧﺮدﺳﺎل ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺣﻀﺮت اﺑﺮاھﯿﻢ س وﻓﺎت ﮐﺮد‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻋﺮف و ﺑﺎور ﻋﺮب‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﺮ اﯾﻦ‬
‫ﺑﺎور ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺴﻮف آﻓﺘﺎب ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ اﺳﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج در آن ﻣﻮﻗﻊ اﯾﻦ‬
‫ﺧﻄﺒﻪ را اﯾﺮاد ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫َ َّ ُ َ َ َ ْ َ َ‬ ‫آ�ﺘَﺎن ﻣ ْﻦ آﻳَ‬ ‫َ َ ُّ َ َّ ُ َّ َ َّ ْ ُ َ ْ َ َ ُ َ‬ ‫َ‬
‫ﺎن‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﻔ‬ ‫ﺴ‬ ‫ﻜ‬ ‫ﻨ‬ ‫�‬ ‫ﻻ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻤ‬‫ﻬ‬ ‫�‬ ‫�‬‫و‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫‪،‬‬ ‫ﷲ‬ ‫ا‬ ‫ﺎت‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﻘ‬ ‫اﻟ‬‫و‬ ‫ﺲ‬ ‫ﻤ‬ ‫الﺸ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻤ‬‫�‬ ‫إ‬
‫ِ‬ ‫ﺎس‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻬ‬ ‫�‬‫�‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻳ‬ ‫ﺑﻌﺪ!‬ ‫ﻣﺎ‬ ‫»أ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺷ ٍء ل َ ْﻢ أ ُ� ْﻦ َرأ ْ�ﺘُ ُﻪ إ َّﻻ ﻗَ ْﺪ َرأﻳ ْ ُ‬ ‫َ‬
‫َّ َ‬
‫ﺖ ِﻣﻦ َﻣﻘ ِﺎ� ﻫﺬا‪َ ،‬ﺣ َّﻰﺘ اﺠﻟَﻨﺔ‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫ﺎس‪َ .‬ﻣﺎ ِﻣ ْﻦ َ ْ‬ ‫لِﻤﻮ ِت أﺣ ٍﺪ ِﻣ َﻦ اﻨﻟَّ ِ‬
‫َ‬ ‫َْ‬
‫ِ‬
‫َّ َّ َ ْ َ‬ ‫َْ َْ َْ‬ ‫ﻮن ﻲﻓ اﻟْ ُﻘﺒُ‬ ‫َ َّ َ َ َّ ُ َ ْ ُ َ َ َّ َ َّ ُ ْ ُ ْ َ ُ َ‬
‫ﺎل �ﻴُﺆ�‬ ‫ﻴﺢ اﺪﻟﺟ ِ‬ ‫ﻮر‪ِ ،‬ﻣﺜﻞ ﻓِﺘﻨ ِﺔ الﻤ ِﺴ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫وﻲﺣ إِﻲﻟ �ﻧ�ﻢ �ﻔﺘﻨ‬ ‫واﻨﻟﺎر‪ ،‬و ِ�ﻧﻪ ﻗﺪ أ ِ‬
‫َ َ ُ ُ ُ َ ُ َ َّ ٌ ُ َ َ ُ ُ‬ ‫َّ ُ ْ‬‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ ُ ْ ََُ ُ‬
‫ﷲ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ﻮ‬ ‫ﻫ‬ ‫�‬
‫أﺣﺪ�ﻢ‪� ،‬ﻴﻘﺎل‪ :‬ﻣﺎ ِﻋﻠﻤﻚ ﺑِﻬﺬا الﺮﺟ ِﻞ؟ ﻓﺄﻣﺎ الﻤﺆﻗﻦ‪� ،‬ﻴﻘﻮل‪ :‬ﻫﻮ ﻤﺪ‪،‬‬ ‫َّ‬
‫ﺖ اﻨﻟَّ َ‬ ‫ﻮل‪َ :‬ﻻ أَ ْدري‪َ ،‬ﺳﻤﻌ ُ‬
‫ْ‬ ‫ََ َ َْ َََ َْ َ ُْ ْ َ ُ َ َُ ُ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ َ ْ َ ِّ َ‬
‫ﺎس‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎت َوال ُﻬﺪى‪ ،‬ﻓﺄﺟﺒﻨﺎ وأﻃﻌﻨﺎ‪ ،‬أ ِو الﻤﺮﺗﺎب �ﻴﻘ‬ ‫ﺎﺒﻟيﻨ ِ‬ ‫ﺟﺎء ﺑ‬
‫َ‬ ‫َّ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َّ ُ ُّ َ‬ ‫ْ‬
‫َ ُ ُ َ َ ْ ً َ ُ ُ َّ ُ‬
‫ﻲﻠﻋ اﺠﻟَﻨﺔ ‪َ ،‬ﺣ َّﻰﺘ ل ْﻮ‬ ‫ﺖ َ َ َّ‬ ‫ﻲﺷء ﺗُﻮﺠﻟُﻮﻧَ ُﻪ‪ُ �َ ،‬ﻌﺮ َﺿ ْ‬
‫ﻲﻠﻋ ﻞﻛ ْ ٍ‬ ‫ﺖ‪ِ :‬إﻧﻪ ﻋﻮض‬ ‫�ﻘﻮلﻮن‪ :‬ﺷيﺌﺎ ‪� ،‬ﻘﻠ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬
‫ب‬
‫َّ‬
‫ام َﺮأ ًة ُ� َﻌﺬ ُ‬ ‫َ‬
‫َ ْ ُ َ ُ َ ْ َ َّ َّ ُ َ ْ ُ َ ْ‬ ‫َ‬
‫ﺮﺼ ﻳَ ِﺪي �ﻨﻪ‪ ،‬وﻋ ِﺮﺿﺖ ﻲﻠﻋ اﻨﻟﺎر ‪ ،‬ﻓﺮأﻳﺖ ِ�ﻴﻬﺎ‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﺖ ِﻣﻨْ َﻬﺎ ﻗِ ْﻄ ًﻔﺎ أ َﺧﺬﺗُ ُﻪ � َﻘ ُ َ‬ ‫ﺎوﻟْ ُ‬ ‫َ�ﻨَ َ‬
‫َ ََْ ُ ََ ُ َ َ َ‬ ‫َْ‬ ‫ََ ََ َ َْ َ َ ْ ُ ْ ْ َ َْ َ َ ْ َ َْ ُ ُ ْ َ َ‬
‫ﺎﻣﺔ‬ ‫ﺎش اﻷ ْر ِض‪ ،‬ورأﻳﺖ أﺑﺎ �ﻤ‬ ‫ِﻲﻓ ِﻫ َّﺮ ٍة لﻬﺎ‪ ،‬ر�ﻄﺘﻬﺎ ﻓﻠﻢ �ﻄ ِﻌﻤﻬﺎ‪َ ،‬ولﻢ ﺗﺪ�ﻬﺎ ﺗﺄ�ﻞ ِﻣﻦ ﺣﺸ ِ‬
‫َْ َ‬ ‫َّ َ ُ َ ُ ُ َ َّ َّ‬ ‫َ ُ ُّ ُ ْ َ ُ‬ ‫َ َْ َْ َ‬
‫ﺎر ‪َ ،‬و ِ�� ُﻬ ْﻢ ﺎﻛﻧﻮا �ﻘﻮلﻮن‪ :‬إِن الﺸ ْﻤ َﺲ َواﻟﻘ َﻤ َﺮ ﻻ ﻳﻨﺨﺴﻔﺎن‬ ‫َّ‬
‫�ﻤﺮو �ﻦ ﻣﺎل ِ ٍﻚ �ﺮ ﻗﺼﺒﻪ ِﻲﻓ اﻨﻟ ِ‬
‫َ َ َ َ َ ُّ‬
‫ﷲ ﻳُ ِﺮ�� ُﻤﻮﻫ َﻤﺎ‪ ،‬ﻓﺈِذا ﺧ َﺴﻔﺎ ﻓ َﺼﻠﻮا َﺣ َّﻰﺘ‬
‫ُ ُ‬ ‫ْ َ‬ ‫ََ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ْ‬
‫ﺎت ا ِ‬ ‫ﺎن ِﻣﻦ آﻳ ِ‬ ‫ﻴﻢ‪ ،‬و ِ�ﻧﻪ آ�ﺘ ِ‬ ‫ت ﻋ ِﻈ ٍ‬ ‫إِﻻ لِﻤﻮ ِ‬
‫�«) ‪.(١‬‬ ‫َ�ﻨْ َﺠ َ‬
‫ِ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ رواﯾﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ‪.‬‬

 ‫‪٢٤٣‬‬ ‫ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫»ﺑﻌﺪ از ﺣﻤﺪ و ﺳﭙﺎس اﻟﮫﯽ‪ ،‬ای ﻣﺮدم! آﻓﺘﺎب و ﻣﺎه دو ﻧﺸﺎﻧﯽ از ﻋﻈﻤﺖ اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬
‫اﻧﺪ و ﺑﺮای ﻣﺮگ اﺣﺪی ﺗﺎرﯾﮏ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭼﯿﺰی را ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ﻧﺪﯾﺪه ﺑﻮدم ﺣﺎﻻ در ھﻤﯿﻦ‬
‫ﺟﺎ دﯾﺪم ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﮫﺸﺖ و دوزخ را ﻧﯿﺰ دﯾﺪم و ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ در ﻗﺒﺮھﺎ ﻣﻮرد‬
‫آزﻣﺎﯾﺶ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻧﺰد ھﺮﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﻣﺄﻣﻮر اﻟﮫﯽ ﻣﯽآﯾﺪ و ﻣﯽﭘﺮﺳﺪ درﺑﺎرۀ اﯾﻦ‬
‫ﺷﺨﺺ )ﯾﻌﻨﯽ رﺳﻮل اﮐﺮم ج( ﭼﻪ ﻣﯽداﻧﯽ؟ اھﻞ ﺑﺎور و ﯾﻘﯿﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا اﺳﺖ‪ .‬آﯾﺎت و ﻧﺸﺎﻧﯽھﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎر آورد ﻣﺎ آنھﺎ را‬
‫ﻗﺒﻮل ﮐﺮدﯾﻢ و از آنھﺎ ﭘﯿﺮوی ﮐﺮدﯾﻢ‪.‬‬
‫و اھﻞ ﺷﮏ و ﺗﺮدﯾﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻧﻤﯽداﻧﻢ از ﻣﺮدم ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ‬
‫ﻣﻦ ﺗﻤﺎم آن ﺟﺎھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ وارد ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﮫﺸﺖ ھﻢ ﺑﺮ ﻣﻦ‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻢ از ﻣﯿﻮهھﺎی آن ﺑﭽﯿﻨﻢ ﻣﯽﭼﯿﺪم وﻟﯽ از آن ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪم‪.‬‬
‫دوزخ ﺑﺮ ﻣﻦ ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪ‪ ،‬زﻧﯽ را در آن دﯾﺪم ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺰای اﯾﻦ ﮐﻪ ﮔﺮﺑﻪای را ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد و‬
‫ﺑﻪ آن آب و ﻏﺬا ﻧﻤﯽداد و آن را رھﺎ ﻧﻤﯽﮐﺮد ﮐﻪ ﺧﻮدش ﭼﯿﺰی ﺑﺨﻮرد‪ ،‬ﺑﻪ دوزخ آورده‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻦ در دوزخ اﺑﻮﺛﻤﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ را دﯾﺪم ﻣﺮدم ﺑﺮ اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه و ﺑﺎور ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺧﻮرﺷﯿﺪ و ﻣﺎه ﺑﺮای ﻣﺮگ اﻓﺮاد ﺑﺰرگ ﺗﺎرﯾﮏ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﯾﻦھﺎ دو ﻧﺸﺎﻧﯽ‬
‫از ﻧﺸﺎﻧﯽھﺎی ﻋﻈﻤﺖ و ﻗﺪرت اﻟﮫﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ھﺮﮔﺎه ﺗﺎرﯾﮏ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﺸﻐﻮل‬
‫ﺷﻮﯾﺪ ﺗﺎ روﺷﻦ ﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫در رد ﺑﺪﻋﺖ و ﺧﺮاﻓﺎت و ﭼﻨﮓزدن ﺑﻪ ﺳﻨﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺧﻄﺒﮥ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﺎ اﻧﺪک ﺗﻔﺎوﺗﯽ در‬
‫اﻟﻔﺎظ آن در اﮐﺜﺮ ﮐﺘﺐ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ‪:‬‬
‫ْ ْ َ ْ‬ ‫َ‬
‫ْ َ َ ُ َ ْ َ ْ ُ َ َ ْ َ ُ ْ َ َ َ َ ُ َّ َ ْ‬ ‫َّ َ ُ َ ْ َ َ‬
‫ا�‪ ،‬ﻓﺄﺣ َﺴ ُﻦ ال َﻬﺪ ِي ﻫﺪ ُي‬ ‫ﺎن‪ :‬اﻟﺎﻠﻜم والﻬﺪي‪ ،‬ﻓﺄﺣﺴﻦ اﻟﺎﻠﻜمِ ﺎﻠﻛم ِ‬ ‫» ِإ�ﻤﺎ ﻫﻤﺎ اﺛنﺘ ِ‬
‫ُ ُّ ُ ْ َ َ ْ ٌ ُ ُّ ْ‬ ‫َ َّ َ َّ ْ ُ ُ ُ ْ َ َ ُ‬ ‫ُْ‬ ‫ُ َ َّ َ َ َ َّ ُ ْ ُ ْ َ‬
‫ﻮر �ﺪﺛﺎ� َﻬﺎ‪َ ،‬و� �ﺪﺛ ٍﺔ ِﺑﺪ َﻋﺔ‪َ ،‬و� ﺑِﺪ َﻋ ٍﺔ‬ ‫ِ‬ ‫م‬ ‫اﻷ‬ ‫ﺮﺷ‬ ‫ن‬ ‫ﺈ‬ ‫ﻓ‬
‫ِ ِ‬ ‫‪،‬‬ ‫ﻮر‬ ‫اﻷ ُ‬
‫م‬ ‫ﺎت‬ ‫�ﻤ ٍﺪ‪ ،‬أﻻ و�ِﻳﺎ�ﻢ � ِﺪﺛ ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫� ْﻢ ‪،‬أﻻ إ َّن َﻣﺎ ُﻫ َﻮ آت ﻗَﺮ ٌ‬ ‫ُُ ُ ُ‬ ‫َ َ َ ٌ َ َ َ َ ُ َ َّ َ َ ْ ُ ُ َ ُ َ‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫�ﺐ ‪َ ،‬و�ِن‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮ�‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻗ‬ ‫ﻴﻘﺴﻮا‬ ‫ﺿﻼﻟﺔ‪ ،‬أﻻ ﻻ �ﻄﻮﻟﻦ ﻋﻠﻴ�ﻢ اﻷﻣﺪ‪ ،‬ﻓ‬
‫َ ْ ُ ِّ َ َّ ُ َ ْ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ‬ ‫الﺸ ِ ُّ‬ ‫َ َ َّ َ َّ‬ ‫ﻴﺪ َﻣﺎ ﻟَي ْ َ‬
‫اﺒﻟﻌ ُ‬‫َْ‬
‫�هِ‪ ،‬أﻻ إِن ﻗِﺘﺎل‬ ‫ِ‬ ‫ﻐ‬‫ﺑ‬
‫ِ‬ ‫ﻆ‬ ‫ﻋ‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻴﺪ‬ ‫ﻌ‬
‫ِ‬ ‫الﺴ‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫ﻪ‬
‫ِ‬ ‫ﻣ‬ ‫أ‬ ‫ﻦ‬
‫ِ‬ ‫ﻄ‬ ‫�‬ ‫ﻲﻓ‬‫ِ‬ ‫ﻲﻘ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻤ‬‫�‬‫ِ‬ ‫إ‬ ‫ﻻ‬ ‫أ‬ ‫‪،‬‬‫ﺂت‬‫ٍ‬ ‫ﺑ‬
‫ِ‬ ‫ﺲ‬ ‫ِ‬
‫ﺎ�ﻢْ‬ ‫َ َ َ َّ ُ‬ ‫ُ ْ ٌ َ َ ُ ُ ُ ُ ٌ َ َ َ ُّ ُ ْ َ ْ َ ْ ُ َ َ َ ُ َ ْ َ َ َ‬ ‫ُْ ْ‬
‫�ﻞ لِﻤﺴ ِﻠ ٍﻢ أن �ﻬﺠﺮ أﺧﺎه ﻓﻮق ﺛﻼ ٍث‪ ،‬أﻻ و�ِﻳ‬ ‫الﻤﺆ ِﻣ ِﻦ �ﻔﺮ و ِﺳﺒﺎﺑﻪ ﻓﺴﻮق ‪،‬وﻻ ِ‬
‫ْ َ‬
‫َواﻟﻜ ِﺬ َب«) ‪» .(١‬ﻓﻘﻂ دو اﻣﺮﻧﺪ‪ :‬ﻗﻮل و روش ﻋﻤﻠﯽ‪ .‬ﻋﻤﺪهﺗﺮﯾﻦ ﮐﻼم‪ ،‬ﮐﻼم اﻟﮫﯽ اﺳﺖ‪ .‬و‬
‫ﻋﻤﺪهﺗﺮﯾﻦ روش‪ ،‬روش ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ‪ .‬آ ﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ از ﺑﺪﻋﺖھﺎ در دﯾﻦ دوری ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﺪﻋﺖ‬

‫‪ -١‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪ ،‬ﺑﺎب اﺟﺘﻨﺎب اﻟﺒﺪع‪.‬‬

 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٤٤‬‬
‫ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ .‬ھﺮ اﻣﺮ ﻧﻮ در دﯾﻦ ﺑﺪﻋﺖ اﺳﺖ و ھﺮ ﺑﺪﻋﺖ ﮔﻤﺮاھﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ درازی‬
‫ﻋﻤﺮ اﻣﯿﺪوار ﻧﺒﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ دلھﺎی ﺷﻤﺎ ﺳﺨﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ھﺮ آﻧﭽﻪ آﻣﺪﻧﯽ اﺳﺖ ﻧﺰدﯾﮏ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬دور آن ﭼﯿﺰی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻣﺪﻧﺶ اﻣﯿﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬آدم ﺑﺪﺑﺨﺖ در ﺷﮑﻢ ﻣﺎدرش‬
‫ﺑﺪﺑﺨﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮشﺷﺎﻧﺲ و ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از دﯾﮕﺮان ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬آ ﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ! ﺟﻨﮕﯿﺪن ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻔﺮآﻣﯿﺰ و ﻓﺤﺶ و ھﺘﮏ ﺣﺮﻣﺖ او‪ ،‬ﻋﻤﻠﯽ‬
‫ﻓﺴﻖآﻣﯿﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ﺳﻪ روز ﺑﺎ ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺧﻮد‬
‫ﻗﮫﺮ و ﻗﻄﻊ راﺑﻄﻪ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮاﻇﺐ ﺑﺎﺷﯿﺪ و از دروغ دوری ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬

‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺧﻄﺒﺎت آن ﺣﻀﺮت‬

‫ﺧﻄﺎﺑﮥ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﺄﺛﯿﺮ و رﻗﺖ‪ ،‬در واﻗﻊ ﻣﻌﺠﺰۀ اﻟﮫﯽ ﺑﻮد و دلھﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻨﮓ ﺳﺨﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن آن در ﭼﻨﺪ ﻟﺤﻈﻪ ﻣﻮم و ﻧﺮم ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر در‬
‫ﻣﮑﻪ ﻣﮑﺮﻣﻪ آﯾﺎﺗﯽ از ﺳﻮره واﻟﻨﺠﻢ را ﺗﻼوت ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻼوت ﭼﻨﺎن اﺛﺮی از ﺧﻮد ﺑﺮ‬
‫ﺟﺎی ﮔﺬاﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺟﺎی ﺧﻮد‪ ،‬ﮐﺎﻓﺮان ﺑﺰرگ ھﻢ ﺳﺮ ﺑﻪ ﺳﺠﺪه ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ) ‪.(١‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ج در دوران ﻗﺒﻞ از ﺑﻌﺜﺖ دوﺳﺘﯽ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ در رﻗﯿﻪ و ﺗﻌﻮﯾﺬ ﻣﮫﺎرت داﺷﺖ‪ .‬او‬
‫ﺷﻨﯿﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﻌﻮذ ﺑﺎﻟﻠﻪ آنﺣﻀﺮت دﭼﺎر ﺑﯿﻤﺎری ﺟﻨﻮن ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻋﻼج ﻧﺰد اﯾﺸﺎن‬
‫آﻣﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺨﺘﺼﺮی ﺑﺮای وی ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪ .‬او ﮔﻔﺖ‪ :‬ای ﻣﺤﻤﺪ! دوﺑﺎره ﺑﯿﺎن ﮐﻦ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﺗﺎ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺎر درﺧﻮاﺳﺖ ﺗﮑﺮار آن ﺳﺨﻨﺎن را ﮐﺮد و در ﭘﺎﯾﺎن اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﻣﻦ‬
‫ﻗﺼﯿﺪهھﺎی ﺷﺎﻋﺮان و ﮐﻼم ﮐﺎھﻨﺎن را ﺷﻨﯿﺪهام وﻟﯽ اﯾﻦ ﭼﯿﺰی دﯾﮕﺮ اﺳﺖ) ‪.(٢‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﻗﺒﯿﻠﻪای ﺗﺎزه ﻣﺴﻠﻤﺎن ھﺠﺮت ﮐﺮد و ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺗﺸﺨﯿﺺ دادﻧﺪ‪،‬‬
‫ﮐﻤﮑﯽ ﺑﺮای آﻧﺎن ﺟﻤﻊآوری ﺷﻮد‪ .‬ھﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ﺧﻄﺒﻪای ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و در آن اﯾﻦ آﯾﻪ را ﺗﻼوت ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم آدﻣﯿﺎن از ﯾﮏ ﻧﺴﻞ اﻧﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ُ ّ َّ ۡ‬ ‫َ َ ُّ َ َّ ُ َّ ُ ْ َ َّ ُ ُ َّ‬
‫ٰ‬
‫���ها ٱ�اس ٱ�قوا ر��م ٱ�ِي خلق�م مِن �ف ٖس �حِدة ٖ﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱ :‬‬ ‫﴿ ٰٓ‬
‫َ ۡ َ ُ ۡ َ ۡ ‪َ ۡ َ َّ َ َّ ٞ‬‬
‫ت ل ِغدٖ�﴾‬ ‫ﺳﭙﺲ اﯾﻦ آﯾﮥ ﺳﻮرۀ ﺣﺸﺮ را ﺗﻼوت ﮐﺮدﻧﺪ‪﴿ :‬و � نظر �فس ما قدم‬
‫]اﻟﺤﺸﺮ‪.[۱۸ :‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب ﺗﺨﻔﯿﻒ اﻟﺼﻠﻮة وﻗﺼﺮ اﻟﺨﻄﺒﺔ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب ﺗﺨﻔﯿﻒ اﻟﺼﻠﻮة وﻗﺼﺮ اﻟﺼﻠﻮة‪.‬‬
 ‫‪٢٤٥‬‬ ‫ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬درھﻢ‪ ،‬ﻟﺒﺎس‪ ،‬ﮔﻨﺪم‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﻧﯿﻢ داﻧﻪای از ﺧﺮﻣﺎی ﺧﺸﮏ دارﯾﺪ‬
‫در راه ﺧﺪا ﺑﺪھﯿﺪ«‪.‬‬
‫وﺿﯿﻌﺖ ﻣﺎﻟﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺧﻮب ﻧﺒﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺧﻄﺎﺑﮥ آنﺣﻀﺮت‬
‫ﺑﻪ ﻗﺪری اﺻﺤﺎب ﮐﺮام ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ ھﺮﭼﻪ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽھﺎ ﻟﺒﺎسھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷﺘﻨﺪ ﺻﺪﻗﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽھﺎ ﮔﻨﺪمھﺎی‬
‫ﺧﺎﻧﻪ را آوردﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از اﻧﺼﺎر ﮐﯿﺴﻪای ﭘﺮ از اﺷﺮﻓﯽ آورد‪ .‬ﮐﯿﺴﻪ ﭼﻨﺎن ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺸﮑﻞ ﻣﯽﺷﺪ آن را ﺣﻤﻞ ﮐﺮد‪ .‬راوی ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ از ﻟﺤﻈﺎﺗﯽ ﻣﻘﺪار زﯾﺎدی از ﻟﺒﺎس و‬
‫ﺧﻮار و ﺑﺎر در ﻣﻘﺎﺑﻞ آنﺣﻀﺮت ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و از ﻓﺮط ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﯽ ﭼﮫﺮۀ آن ﺣﻀﺮد‬
‫درﺧﺸﯿﺪ و ﺑﺸﺎش ﺷﺪ) ‪.(١‬‬
‫در ﻣﻮاﻗﻊ اﺧﺘﻼف و درﮔﯿﺮی ﺳﺨﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﮥ آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬آﺗﺶ ﺧﺸﻢ و درﮔﯿﺮی را‬
‫ﻓﺮو ﻣﯽﻧﺸﺎﻧﺪ و ﻓﻀﺎی ﻣﺤﺒﺖ و ﺑﺮادری ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد‪ .‬دﺷﻤﻨﯽھﺎ و اﺧﺘﻼفھﺎی‬
‫ﺳﺎﻟﯿﺎن دراز »أوس« و »ﺧﺰرج« ﺑﻪ ﺑﺮﮐﺖ ھﻤﯿﻦ ﻣﻌﺠﺰۀ آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻣﺤﺒﺖ و أﺧﻮت‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﭘﯿﺶ از ﻏﺰوۀ ﺑﺪر‪ ،‬ﯾﮏ ﺑﺎر آنﺣﻀﺮت ﺳﻮار ﺑﺮ ﻣﺮﮐﺐ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ‬
‫رﻓﺘﻨﺪ در ﻣﺴﯿﺮ راه ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺪادی از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺆدﺑﺎﻧﻪ ﺳﻼم ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺳﺨﻨﺎن اھﺎﻧﺖآﻣﯿﺰی ﺑﺮ زﺑﺎن آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻮد ﮐﻪ آﺗﺶ ﺟﻨﮓ و ﮐﺸﺘﺎر ﺷﻌﻠﻪور ﺷﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﮐﺮدﻧﺪ و‬
‫ﺗﺬﮐﺮاﺗﯽ دادﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ آن‪ ،‬از ﺟﻨﮓ و ﺟﺪال ﺧﻮدداری ﺷﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ھﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﻏﺰوه »ﺑﻨﯽ ﻣﺼﻄﻠﻖ« ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن روی ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ درﮔﯿﺮی و ﺟﺪال‬
‫اﯾﺠﺎد ﮐﺮدﻧﺪ و ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻮد ﻣﮫﺎﺟﺮﯾﻦ و اﻧﺼﺎر ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و ﺳﺘﯿﺰ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﻋﯿﻦ ھﻤﯿﻦ ﻣﻮﻗﻊ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ج آ ﮔﺎه ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﺸﺮﯾﻒ آوردﻧﺪ و ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ اﯾﺮاد ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫دوﺑﺎره ﻣﮫﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﯿﺮ و ﺷﮑﺮ ﺷﺪﻧﺪ) ‪.(٣‬‬
‫در واﻗﻌﻪ »إﻓﮏ« ﻣﯿﺎن »أوس« و »ﺧﺰرج« ﭼﻨﺎن اﺧﺘﻼﻓﯽ ﭘﯿﺪا ﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻮد‬
‫داﺧﻞ ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی ﻋﻠﯿﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺷﻤﺸﯿﺮ از ﻧﯿﺎم ﺧﺎرج ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺎﻻی ﻣﻨﺒﺮ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب اﻟﺼﺪﻗﺎت‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬اﻟﺴﻼم ﻋﻠﯽ ﺟﻤﺎﻋﺔ ﻓﯿﮫﺎ اﻟﻤﺴﻠﻢ واﻟﮑﺎﻓﺮ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ و اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻏﺰوة ﻣﺬﮐﻮر‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٤٦‬‬
‫رﻓﺘﻨﺪ و ﻧﺼﺎﯾﺢ و ﻣﻮاﻋﻈﯽ ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺧﺘﻼف رﻓﻊ ﺷﺪ و ﻣﺤﺒﺖ و اﺧﻮت دوﺑﺎره‬
‫ﺑﺮﻗﺮار ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(١‬‬
‫در ﻏﺰوۀ »ﺣﻨﯿﻦ« در ﻣﻮرد ﺗﻘﺴﯿﻢ اﻣﻮال ﻏﻨﯿﻤﺖ‪ ،‬اﻧﺼﺎر ﻣﻘﺪاری رﻧﺠﯿﺪه ﺧﺎﻃﺮ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در آن ﻣﻮﻗﻊ ﺑﻪ ﻃﺮز ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻠﯿﻎ و ﻣﺆﺛﺮی ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ اﯾﺮاد ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺨﺘﺼﺮ‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ﻗﺒﻼ ذﮐﺮ ﺷﺪ‪ .‬آن ﺳﺨﻨﺎن ﭼﻨﺎن ﺗﺄﺛﯿﺮی از ﺧﻮد ﺑﺮﺟﺎی ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﺼﺎر ﮐﻪ ﻗﺒﻼ رﻧﺠﯿﺪه‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻗﺪری ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻮی ﻣﺤﺎﺳﻦ آنھﺎ ﺧﯿﺲ ﺷﺪ و ﺗﻤﺎم ﻏﺒﺎر ﺧﺎﻃﺮ آﻧﺎن‬
‫ﺑﺎ ﻗﻄﺮهھﺎﯾﯽ از آب ﮐﻮﺛﺮ ﺑﻼﻏﺖ رﺣﻤﺖ ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن‪ ،‬در ﯾﮏ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﺮﻃﺮف ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(٢‬‬
‫در ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت ج ﺑﺮﺧﻼف ﺗﻮﻗﻊ و اﻧﺘﻈﺎر اﻧﺼﺎر‪ ،‬ﺳﺮان ﻗﺮﯾﺶ را ﻣﻮرد‬
‫ﻋﻔﻮ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ از آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﻠﻖ و ﺧﻮی ﻧﺒﻮی آﺷﻨﺎﯾﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺐ‬
‫ﺑﻪ اﻋﺘﺮاض ﮔﺸﻮدﻧﺪ و اﻇﮫﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪ :‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬اﯾﺸﺎن ﺑﺎ ﺧﺎﻧﺪان و وﻃﻦ ﺧﻮﯾﺶ از در‬
‫ﻣﺤﺒﺖ وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﻧﺼﺎر را ﮔﺮد آوردﻧﺪ و از آنھﺎ‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ اﯾﻦ راﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪاﯾﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬آری‪ ،‬ﯾﺎ رﺳﻮل‬
‫اﻟﻠﻪ! اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»ھﺪف ﻣﻦ ﺟﺎﻧﺒﺪاری و رﻋﺎﯾﺖ ﺧﺎﻧﺪان و وﻃﻦ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻨﺪه و رﺳﻮل ﺧﺪا‬
‫ھﺴﺘﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳﻮی اﻟﻠﻪ و ﺷﻤﺎ ھﺠﺮت ﮐﺮدم و ﺣﺎﻻ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻦ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ و ﻣﺮگ ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن اﯾﻦ ﻓﺮﻣﺎﯾﺶھﺎ اﻧﺼﺎر ﺑﻪ ﻗﺪری ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺎﮔﮫﺎن ﺷﺮوع ﺑﻪ‬
‫ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﻄﺒﻪھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻣﻮﺿﻮع ﻧﺼﺎﯾﺢ و ﭘﻨﺪ و ﻣﻮﻋﻈﻪ اﯾﺮاد ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﺑﻠﯿﻎ و‬
‫ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از اﺻﺤﺎب ﺧﻄﺒﻪای را در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ َ َ ْ َ ً َ ًَ َََ ْ َْ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ‬
‫اﻟﻌﻴُﻮن‬ ‫» َو�ﻈﻨﺎ َر ُﺳﻮل اﷲ ج ﻳَ ْﻮ ًﻣﺎ َ�ﻌﺪ َﺻﻼ ِة اﻟﻐﺪا ِة مﻮ ِﻋﻈﺔ ﺑ ِﻠﻴﻐﺔ ذرﻓﺖ ِﻣﻨﻬﺎ‬
‫ََ َ ْ َْ ُ‬
‫اﻟﻘﻠُ ُ‬
‫ﻮب« )ﺗﺮﻣﺬی و اﺑﻮداود( »ﯾﮏ روز رﺳﻮل ج ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ﯾﮏ‬ ‫وو ِﺟﻠﺖ ِﻣﻨﻬﺎ‬
‫وﻋﻆ ﻣﺆﺛﺮ و ﺑﻠﯿﻐﯽ ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﺸﻢھﺎ اﺷﮏ رﯾﺨﺘﻨﺪ و دلھﺎ ﺑﻪ ﺗﮑﺎن درآﻣﺪﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﺳﻤﺎء ﺑﻨﺖ اﺑﯽ ﺑﮑﺮ‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ و ﺣﺎل ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﻣﺠﺎﻟﺲ وﻋﻆ را ﭼﻨﯿﻦ ﺑﯿﺎن‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﻗﺼﻪ اﻓﮏ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ‪.‬‬
 ‫‪٢٤٧‬‬ ‫ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬
‫ً‬
‫»ﻗﺎم رﺳﻮل اﷲ ج ﺧﻄﻴﺒﺎ ﺗﺬﻛﺮ ﻓﺘﻨﺔ اﻟﻘﺮﺒ اﻟﻲﺘ ﻳﻔﻦﺘ ﺑﻬﺎ اﻤﻟﺮء ﻓﻠﻤﺎ ﺗﺬﻛﺮ ذلﻚ ﺿﺞ‬
‫اﻤﻟﺴﻠﻤﻮن ﺿﺠﺔ«) ‪» .(١‬آن ﺣﻀﺮت ج ﺑﺮای ﺑﯿﺎن ﺧﻄﺒﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬و در آن ﻓﺘﻨﻪ و‬
‫ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ را ﯾﺎدآوری ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ در آﻧﺠﺎ آدﻣﯽ ﻣﻮرد اﻣﺘﺤﺎن و آزﻣﺎﯾﺶ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪،‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺟﯿﻎ و ﻓﺮﯾﺎد ﻣﺴﻠﻤﺎنھﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮھﺮﯾﺮه و اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ب رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر ھﻨﮕﺎم اﯾﺮاد ﺧﻄﺒﻪ از‬
‫َْ‬ ‫َّ‬
‫اﺬﻟي �ﻔ ِﻲﺴ ِ�ﻴَ ِﺪهِ« ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ آن ذات‬‫زﺑﺎن ﻣﺒﺎرک آنﺣﻀﺮت اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪ‪َ » :‬و ِ‬
‫ﻣﻘﺪﺳﯽ ﮐﻪ ﺟﺎن ﻣﻦ در ﻗﺒﻀﮥ او اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻪ ﺑﺎر اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﺗﮑﺮار ﮐﺮدﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﺧﻢ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﺻﺤﺎب ﮐﺮام ﺑﻪ ﻗﺪری ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ ھﺮﯾﮏ از آنھﺎ در ﺟﺎی ﺧﻮد‬
‫ﺳﺮ ﺑﻪ ﮔﺮﯾﺒﺎن ﺑﺮدﻧﺪ و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬راوی ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﯾﺎد ﻣﺎ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﻧﺲ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮏ روز آنﺣﻀﺮت ﺧﻄﺒﻪای ﺑﯿﺎن ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺧﻄﺒﻪ ﺑﻪ ﻗﺪری‬
‫ﺟﺬاب و ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭼﻨﺎن ﺧﻄﺒﻪای ﻧﺸﻨﯿﺪه ﺑﻮدم‪ .‬در اﺛﻨﺎی ﺧﻄﺒﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ای‬
‫ﻣﺮدم! اﮔﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﻦ ﻣﯽداﻧﻢ ﺷﻤﺎ ﻣﯽداﻧﺴﺘﯿﺪ اﻧﺪک ﻣﯽﺧﻨﺪﯾﺪﯾﺪ و ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺮﯾﻪ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﯾﺪ«‪ .‬ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺣﺎل ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻨﻘﻠﺐ ﺷﺪ و ھﺮﮐﺪام ﭘﺎرﭼﻪای ﺑﺮ‬
‫ﺻﻮرت ﺧﻮد اﻧﺪاﺧﺖ و ﺑﯽاﺧﺘﯿﺎر ﺷﺮوع ﺑﻪ ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮد) ‪.(٣‬‬
‫****‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب ﻣﺎ ﺟﺎء ﻓﯽ ﻋﺬاب اﻟﻘﺒﺮ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺳﻨﻦ ﻧﺴﺎﺋﯽ ﮐﺘﺎب اﻟﺰﮐﺎت‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮرۀ ﻣﺎﺋﺪه‪.‬‬
 ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ََ ۡ َ َ‬
‫﴿فإِذا فرغت فٱنصب‪] ﴾٧‬اﻟﺸﺮح‪.[۷ :‬‬

‫ﻋﺒﺎدات ﻧﺒﻮی‬
 ‫اﻟﮕﻮی ﺑﻨﺪﮔﯽ‬

‫در دﻧﯿﺎ ھﯿﭻ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ﺟﺰ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻧﯿﺎﻣﺪه ﮐﻪ روش ﻋﺒﺎدت‪ ،‬اوﻗﺎت ﻋﺒﺎدت و‬
‫ﻧﻮﻋﯿﺖ ﻋﺒﺎدت وی ﺑﻪﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﻣﯿﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺣﻀﺮت آدم‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﯽ † ﮐﻪ ﺣﺎﻻتﺷﺎن در ﺗﻮرات ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺷﻌﺒﮥ زﻧﺪﮔﯽ‬
‫آنھﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﮐﻠﯽ در ﺻﺤﯿﻔﻪھﺎی ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در اﻧﺠﯿﻞ‪ ،‬درﺑﺎره ﺣﻀﺮت‬
‫‪ ‬ﻓﻘﻂ اﯾﻦ ﻗﺪر ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺎھﯽ دﻋﺎھﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﺮﺿﻪ‬ ‫ﻋﯿﺴﯽ‬
‫ﻣﯽداﺷﺖ‪ .‬ﭘﯿﺮوان ادﯾﺎن و ﻣﺬاھﺐ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮد در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﻪ ﻗﺪری‬
‫ﺑﯽاﻋﺘﻨﺎﯾﯽ و ﺑﯽﺗﻮﺟﮫﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﻮر واﺟﺐ و ﻻزم ﮐﻪ ﻣﺪار دﯾﻦ و ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺑﺮ آنھﺎ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻔﻮظ و ﯾﺎدداﺷﺖ ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺮای ﭘﯿﺮوان اﺳﻼم اﯾﻦ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ اﻓﺘﺨﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫از آﻏﺎز‪ ،‬اوﻗﺎت ﻋﺒﺎدات ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮد را‪ ،‬روش آن‪ ،‬اﻧﻮاع آن‪ ،‬ﮐﯿﻔﺖ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ آن و‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﺟﺰء ﺟﺰء آن را ﻣﺤﻔﻮظ و ﯾﺎدداﺷﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫دﻋﺎ و ﻧﻤﺎز‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﭘﯿﺶ از ﻧﺒﻮت ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﺸﻐﻮل ﻣﯽﺷﺪ و ﺑﻪ ﻏﺎر ﺣﺮا ﻣﯽرﻓﺖ و‬
‫ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﺎه در آﻧﺠﺎ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و ﻣﺸﻐﻮل ﻋﺒﺎدت و ﻣﺮاﻗﺒﻪ ﻣﯽﺷﺪ) ‪ .(١‬ھﻨﮕﺎم ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬روش ﻧﻤﺎز‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت ﺗﻌﻠﯿﻢ داده ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ از ﺗﺮس ﮐﻔﺎر ﻗﺮﯾﺶ‪ ،‬ﻣﺨﻔﯿﺎﻧﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن‬
‫وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﻓﺮا ﻣﯽرﺳﯿﺪ ﺑﻪ درهای از ﮐﻮه ﻣﯽرﻓﺖ و در آﻧﺠﺎ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر آنﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﻋﻠﯽ س در درهای ﻣﺸﻐﻮل ﻧﻤﺎز ﺑﻮد‪ ،‬اﺗﻔﺎﻗﺎ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ از راه رﺳﯿﺪ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺸﺎھﺪه آنھﺎ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﻋﻤﻮ! اﯾﻦ ﭼﻪ ﮐﺎری اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﯿﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت او را ﺑﻪ‬
‫اﺳﻼم دﻋﻮت داد) ‪ .(٢‬ﻧﻤﺎز ﭼﺎﺷﺖ را در ﻣﻸ ﻋﺎم در ﺣﺮم اداء ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻤﺎز در‬
‫ﻣﺬھﺐ ﻗﺮﯾﺶ ﻧﯿﺰ ﺟﺎﯾﺰ ﺑﻮد) ‪ .(٣‬در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ روزی آنﺣﻀﺮت در‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب ﺑﺪء اﻟﻮﺣﯽ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪.۹۵ / ۱‬‬
‫‪ -٣‬اﺑﻦ اﺛﯿﺮ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٥٢‬‬
‫ﺣﺮم ﻣﺸﻐﻮل ﻧﻤﺎز ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺮان ﻗﺮﯾﺶ در آﻧﺠﺎ ﻧﺸﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺨﺮه و اﺳﺘﮫﺰا ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺟﮫﻞ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﺎش! در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﯾﮑﯽ ﻣﯽرﻓﺖ و ﺷﮑﻤﺒﻪ ﺷﺘﺮ را ﺑﺎ ﻧﺠﺎﺳﺖ آن ﻣﯽآورد و ﭼﻮن‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﺳﺠﺪه ﻣﯽرﻓﺖ ﺑﺮ ﮔﺮدﻧﺶ ﻗﺮار ﻣﯽداد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻃﺒﻖ اﯾﻦ ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد‪ ،‬ﻋﻘﺒﻪ رﻓﺖ و‬
‫اﯾﻦ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ را اﻧﺠﺎم داد) ‪ .(١‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ در ﻧﻤﺎز ﺑﺎ ﺻﺪای ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻔﺎر ﺑﺪ‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ و اھﺎﻧﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪ .(٢‬ﯾﮏ ﺑﺎر اﯾﺸﺎن در ﺣﺮم ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از ﮐﻔﺎر‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ اھﺎﻧﺖ و ﺳﻮء ادب ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﻨﻨﺪ) ‪ .(٣‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﯾﮑﯽ از آن ﺷﻘﺎوﺗﻤﻨﺪان‪،‬‬
‫رﯾﺴﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﮔﺮدن ﻣﺒﺎرک اﻧﺪاﺧﺖ) ‪ .(٤‬اﻣﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد ھﻤﮥ اﯾﻦ اھﺎﻧﺖھﺎ و زﺣﻤﺖھﺎ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ھﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ وﻇﺎﯾﻒ ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﯽدادﻧﺪ و ﻋﻘﺐﻧﺸﯿﻨﯽ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺐھﺎ ﺑﯿﺪار ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬درﺑﺎرۀ ﻋﺒﺎدت ﺷﺐ رواﯾﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ از‬
‫اﺻﺤﺎب ﻣﺘﻌﺪد ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج ﺗﻤﺎم ﺷﺐ ﻧﻤﺎز‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ام ﺳﻠﻤﻪل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﺸﺎن ﻣﻘﺪاری ﻣﯽﺧﻮاﺑﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ از ﺧﻮاب ﺑﻠﻨﺪ‬
‫ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺸﻐﻮل ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﺑﺎز ﻣﯽﺧﻮاﺑﯿﺪﻧﺪ ﺑﺎز ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺻﺒﺢ در ھﻤﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎسب رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ‬
‫از ﻧﯿﻤﻪ ﺷﺐ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﺳﯿﺰده رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﻃﺒﻖ رواﯾﺖ ﺣﻀﺮت‬
‫ُ‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪل ﻧﻪ رﮐﻌﺖ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﺪﺛﯿﻦ ﻣﯿﺎن اﯾﻦ رواﯾﺎت‪ ،‬اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻗﺎﺋﻞ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮتج ﺑﺎ ھﻤﮥ اﯾﻦ روشھﺎ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ھﺮﯾﮏ از راوﯾﺎن‪،‬‬
‫ﻣﺸﺎھﺪات ﺧﻮد را ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪ .(٥‬در اواﺧﺮ ﻃﺮز ﻋﻤﻞ آنﺣﻀﺮتج ھﻤﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ و اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﯿﺎن ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻧﻤﺎزھﺎی ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬روزاﻧﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺳﯽ و ﻧﻪ رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻧﻔﻞ و ﺳﻨﺖ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬دو رﮐﻌﺖ در ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﭼﮫﺎر رﮐﻌﺖ در ﭼﺎﺷﺖ‪ ،‬ﺷﺶ رﮐﻌﺖ در ﻇﮫﺮ‪ ،‬ﺷﺶ‬
‫رﮐﻌﺖ در ﻋﺼﺮ‪ ،‬ﭼﮫﺎر رﮐﻌﺖ ﭘﯿﺶ از ﻋﺼﺮ و دو رﮐﻌﺖ ﺑﻌﺪ از آن )ﻃﺒﻖ رواﯾﺖ ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ(‪ ،‬دو رﮐﻌﺖ در ﻣﻐﺮب‪ ،‬ﺳﯿﺰده رﮐﻌﺖ ﺑﻌﺪ از ﻋﺸﺎء ﺑﺎ وﺗﺮ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦھﺎ‪ ،‬ﻧﻤﺎز‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب اﻟﻄﮫﺎرة واﻟﺼﻠﻮة‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮرۀ ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﺑﻦ ھﺸﺎم‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب ﻣﺎ ﻟﻘﻲ اﻟﻨﺒﻲ ج ﺑﻤﮑﺔ‪.‬‬
‫‪ -٥‬زرﻗﺎﻧﯽ در ﺷﺮح ﻣﻮاھﺐ ﻣﻔﺼﻼ اﯾﻦ ﺑﺤﺚ را ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٢٥٣‬‬ ‫ﻋﺒﺎدات ﻧﺒﻮی‬

‫ّاواﺑﯿﻦ‪ ،‬ﺗﺤﯿﺔ اﻟﻤﺴﺠﺪ و ﻏﯿﺮه ھﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از ﺗﻤﺎم ﺳﻨﺖھﺎ ﺑﻪ دو رﮐﻌﺖ ﺻﺒﺢ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫ً‬
‫اھﻤﯿﺖ ﻣﯽدادﻧﺪ) ‪ .(١‬اﮔﺮ ﮔﺎھﯽ ﻧﻤﺎز ﺳﻨﺖ ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻌﻤﻮل ﻓﻮت ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪا آن را ﻗﻀﺎ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺷﺮﯾﻌﺖ‪ ،‬ﻗﻀﺎی آن ﺑﺮ اﻣﺖ ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در ﺣﺎل اﻗﺎﻣﺖ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﺑﺎر ﻧﻤﺎز‬
‫ﺳﻨﺖ ﺗﺮک ﺷﺪ‪ .‬آن ھﻢ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﻇﮫﺮ و ﻋﺼﺮ ھﯿﺄﺗﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت‬
‫ﺑﺎرﯾﺎب ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ آن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ دو رﮐﻌﺖ ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﻇﮫﺮ ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺠﺮه ﯾﮑﯽ از ازواج ﻣﻄﮫﺮات رﻓﺘﻨﺪ و آن دو رﮐﻌﺖ را ﻗﻀﺎ آورﻧﺪ و ﭼﻮن اﯾﻦ ﻧﻤﺎز‬
‫ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮد‪ ،‬ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ و آنﺣﻀﺮت ﺗﻮﺿﯿﺢ دادﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮای اﻣﺖ‬
‫ﻗﻀﺎی ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ آﻧﭽﻪ را آنﺣﻀﺮت ﺷﺮوع ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺮک آن را‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﻤﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬روی اﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ و أم ﺳﻠﻤﻪ ب رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت در ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮ آن را ﻗﻀﺎ ﻣﯽآوردﻧﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﻣﺎه ﻣﺒﺎرک رﻣﻀﺎن ﺑﺮای ﻋﺒﺎدات آنﺣﻀﺮت ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺮﻟﻄﻒ و ﺷﯿﺮﯾﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس ب رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ھﻤﻮاره ﺳﺨﺎوت داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺎه‬
‫‪ ‬ﻗﺮآنﮐﺮﯾﻢ را ﻣﯽﺷﻨﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺨﺎوت‬ ‫ﻣﺒﺎرک رﻣﻀﺎن ﻓﺮا ﻣﯽرﺳﯿﺪ و از ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ‬
‫آنﺣﻀﺮت اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮری ﮐﻪ ﮐﺮم و ﺳﺨﺎوتﺷﺎن از ﺑﺎد ﭘﯿﺸﯽ ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در‬
‫دھﮥ آﺧﺮ ﻣﺎه ﻣﺒﺎرک رﻣﻀﺎن‪ ،‬ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﻣﻌﻤﻮل ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ دھﮥ آﺧﺮ ﻣﺎه ﻣﺒﺎرک رﻣﻀﺎن ﻓﺮا ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺷﺐھﺎ ﺑﯿﺪار‬
‫ﻣﯽﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و از ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و اھﻞ ﺑﯿﺖ را ﺑﺮای ﻧﻤﺎز و ﻋﺒﺎدت ﺑﯿﺪار‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪ .(٣‬در دھﮥ اﺧﯿﺮ اﻏﻠﺐ اﻋﺘﮑﺎف ﻣﯽﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻤﺎم وﻗﺖ در ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻪ ﻣﺸﻐﻮل ﯾﺎد اﻟﮫﯽ و ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ) ‪.(٤‬‬
‫ھﺮ روز ﻗﺮآنﮐﺮﯾﻢ را ﺗﻼوت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬از ﯾﮏ رواﯾﺖ اﺑﻮداود ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ وﻗﺖ‬
‫ﺗﻼوت ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎء ﺑﻮد) ‪ .(٥‬ھﺮ روز ﺗﻌﺪاد ﻣﻌﯿﻨﯽ از ﺳﻮرهھﺎ را ﺗﻼوت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و در‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری اﺑﻮاب ﻧﻮاﻓﻞ و ﺳﻨﻦ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ و اﺑﻮداود و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ اﻟﺮﮐﻌﺘﺎن ﺑﻌﺪ اﻟﻌﺼﺮ‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﺑﻮداود ﺑﺎب اﻟﺼﻮم‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب اﻻﻋﺘﮑﺎف‪.‬‬
‫‪ -٥‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب اﻻﻋﺘﮑﺎف‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٥٤‬‬
‫ﻣﺎه ﻣﺒﺎرک رﻣﻀﺎن‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻗﺮآن را ﻣﺮور ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪ .(١‬آﺧﺮ ﺷﺐ ﺑﯿﺪار ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﺳﻮره‬
‫ﻣﺆﺛﺮی و ﯾﺎ ﭼﻨﺪ آﯾﻪ را ﺗﻼوت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮏ‬
‫ﺷﺐ دﯾﺪم ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت در آﺧﺮ ﺷﺐ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﭼﺸﻢھﺎ را ﻣﯽﻣﺎﻟﯿﺪﻧﺪ از ﺧﻮاب ﺑﯿﺪار‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ﻧﻈﺮ ﺑﻪﺳﻮی آﺳﻤﺎن اﻓﮑﻨﺪﻧﺪ و اﯾﻦ آﯾﺎت را ﺗﻼوت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ) ‪:(٢‬‬
‫��ٰت ّ ِ�ُ ْو� ۡٱ�َ ۡل َ‬ ‫َ‬ ‫ٱ�ل َوٱ�َّ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ۡ َ‬ ‫َ َۡ‬ ‫﴿إ َّن � َخ ۡلق َّ َ َ‬
‫ب‬ ‫ٰ‬ ‫�‬ ‫ٖ‬ ‫ار‬ ‫ه‬ ‫ۡ‬ ‫ف‬ ‫ِ‬ ‫ٰ‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ت‬‫ٱخ‬ ‫و‬ ‫�ض‬ ‫ِ‬ ‫ت وٱ�‬ ‫ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ۡ‬ ‫َ َّ َ‬
‫� ُج ُنو� ِ ِه ۡم َو َ� َتفك ُرون ِ� خل ِق‬ ‫ودا َو َ َ ٰ‬ ‫َّ َ َ ۡ ُ ُ َ َّ َ َ ٰ ٗ َ ُ ُ ٗ‬
‫‪ ١٩٠‬ٱ�ِين يذكرون ٱ� ق ِ�ما و�ع‬
‫ك فَ ِق َنا َع َذ َ‬ ‫َ َّ َ َ َ َ ۡ َ َ ٰ َ َ ٰ ٗ ُ ۡ َ ٰ َ َ‬ ‫َۡ‬ ‫َّ َ َ‬
‫اب ٱ�َّارِ ‪١٩١‬‬ ‫�ض ر�نا ما خلقت �ذا � ِط� سب�ن‬ ‫ت َوٱ� ِ‬ ‫ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬
‫نصار ‪َّ ١٩٢‬ر َّ� َنا ٓ إ َّ�ناَ‬ ‫� م ِۡن أَ َ‬ ‫ِل�ٰلِم َ‬ ‫َّ َ َ َ ۡ َ ۡ َ ۡ َ ُ َ َ َّ‬
‫ل‬ ‫ا‬ ‫م‬‫و‬ ‫ۥ‬ ‫ۖ‬ ‫ه‬ ‫ت‬ ‫�‬ ‫ز‬ ‫خ‬ ‫أ‬ ‫د‬ ‫ق‬ ‫�‬ ‫ار‬‫ٱ�‬ ‫ِل‬ ‫خ‬ ‫د‬ ‫ك َمن تُ ۡ‬ ‫َ َّ َ ٓ َّ َ‬
‫ر�نا إِن‬
‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ام َّنا ۚ َر َّ� َنا فَٱغفِ ۡر �َا ُذنُ َ‬ ‫� ۡم َ َ‬ ‫َٰ ۡ َ ُ َ ّ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َۡ َُ ٗ َُ‬
‫و� َنا‬ ‫�ٔ َ‬
‫س ِمعنا منادِيا �نادِي ل ِِ�ي� ِن أن ءامِنوا بِر� ِ‬
‫َۡ‬
‫َ َ‬
‫� ُر ُسل ِك َو�‬ ‫د� َنا َ َ ٰ‬ ‫َ َّ َ َ َ َ َ َ َ َّ‬
‫�ات َِنا َوت َو� َنا َم َع ٱ�بۡ َرارِ ‪ ١٩٣‬ر�نا وءات ِنا ما وع‬
‫َ َّ‬ ‫ّ‬ ‫َّ َ‬
‫َو� ِف ۡر � َّنا َس ِ َ ٔ‬
‫ُّ َ ّ َ ٓ ُ‬ ‫َ ۡ َ َ َ َ‬ ‫ُ ۡ َ َ ۡ َ ۡ َ ٰ َ َّ َ َ ُ ۡ ُ ۡ َ َ‬
‫يع‬‫ض ُ‬ ‫اب ل ُه ۡم َر� ُه ۡم � ِ� � أ ِ‬ ‫يعاد ‪ ١٩٤‬فٱستج‬ ‫� ِزنا يوم ٱلقِ�مةِ� إِنك � �ل ِف ٱل ِم‬
‫َ َّ َ َ َ ُ ْ‬ ‫�م ّ ِم ۢن َ� ۡ‬ ‫ّ ُ ّ َ َ َۡ ُ َٰ َۡ ُ ُ‬ ‫َ َ َ‬
‫ض فٱ�ِين هاجروا‬ ‫ٖ�‬ ‫ع‬ ‫� َمل � ٰ ِم ٖل مِن�م مِن ذك ٍر أو أن�� �عض‬
‫� ّ ِف َر َّن َ� ۡن ُه ۡم َس ّ َ‬ ‫َ ََٰ ُ ْ َ ُ ُ ْ َ ُ َ‬ ‫وذوا ْ � َ‬ ‫َٰ ۡ َ ُ ُ‬ ‫َُ ۡ ُ ْ‬
‫�ٔات ِ ِه ۡم‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫وا‬ ‫ل‬‫ِ‬ ‫ت‬ ‫ق‬ ‫و‬ ‫وا‬ ‫ل‬ ‫ت‬‫�‬ ‫و‬ ‫ي�‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ب‬ ‫س‬ ‫أ‬ ‫و‬ ‫ِم‬ ‫ه‬ ‫ر‬
‫ِ‬ ‫ِ�‬ ‫د‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫وأخ ِرجوا‬
‫ٱ� ع َ‬ ‫ٱ� ِ َو َّ ُ‬ ‫َّ‬ ‫ۡ‬ ‫ّ‬ ‫ٗ‬ ‫َۡ َ ۡ ۡ َٰ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َۡ‬ ‫َ َ ُ ۡ َ َّ ُ ۡ َ َّ‬
‫ِندهُۥ‬ ‫ۚ‬ ‫د‬ ‫ِ‬ ‫ِن‬ ‫ع‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫اب‬ ‫َ‬
‫و‬ ‫ث‬ ‫ر‬ ‫�‬ ‫ن‬ ‫ٱ�‬ ‫ا‬ ‫ه‬‫ِ‬ ‫ت‬‫�‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫�‬ ‫ت‬ ‫ٰ‬
‫و�دخِلنهم ج ٖ‬
‫�‬
‫اب ‪] ﴾١٩٥‬آل ﻋﻤﺮان‪.[۱۹۵-۱۹۰ :‬‬ ‫ُ ۡ ُ َّ َ‬
‫حسن ٱ�و ِ‬
‫»ھﻤﺎﻧﺎ در آﻓﺮﯾﻨﺶ آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ و ﮔﺮدش ﺷﺐ و روز ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎﯾﯽ ﺑﺮای ﺻﺎﺣﺒﺎن‬
‫اﻧﺪﯾﺸﻪ وﺟﻮد دارد‪ .‬آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ را در ﺣﺎل اﯾﺴﺘﺎده‪ ،‬ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﺑﺮ ﭘﮫﻠﻮی ﺧﻮﯾﺶ ﯾﺎد‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و در آﻓﺮﯾﻨﺶ آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ ﺗﺪﺑﺮ و اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه اﻟﮫﯽ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫اﻇﮫﺎر ﻣﯽدارﻧﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺗﻮ اﯾﻦھﺎ را ﺑﯿﮫﻮده ﻧﯿﺎﻓﺮﯾﺪهای ﺗﻮ از ھﺮﮔﻮﻧﻪ آﻟﻮدﮔﯽ ﭘﺎک‬
‫ھﺴﺘﯽ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺎ را از ﻋﺬاب دوزخ رھﺎﯾﯽ ﺑﺪه‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ھﺮﮐﺲ را ﺗﻮ وارد دوزخ ﮐﻨﯽ‪ ،‬او‬
‫را رﺳﻮا ﻧﻤﻮدهای و ﺑﺮای ﺳﺘﻤﮑﺎران ھﯿﭻ ﯾﺎر و ﻣﺪدﮐﺎری ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ھﻤﺎﻧﺎ ﻣﺎ‬
‫ﻧﺪادھﻨﺪهای را ﺷﻨﯿﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪﺳﻮی اﯾﻤﺎن ﻓﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و اﻋﻼم ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آورﯾﺪ‬
‫ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن‪ ،‬ﭘﺲ اﯾﻤﺎن آوردﯾﻢ ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﮔﻨﺎھﺎن ﻣﺎ را ﺑﯿﺎﻣﺮز و ﺑﺪﯾﮫﺎی ﻣﺎ را دور‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود ﺷﮫﺮ رﻣﻀﺎن‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺪء اﻟﻮﺣﯽ‪.‬‬
 ‫‪٢٥٥‬‬ ‫ﻋﺒﺎدات ﻧﺒﻮی‬

‫ﮐﻦ و ﻣﺎ را ﺑﺎ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران ﺑﻤﯿﺮان‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! آﻧﭽﻪ ﺑﺮ زﺑﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮای ﻣﺎ وﻋﺪه‬
‫ﻓﺮﻣﻮدی آن را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻋﻄﺎ ﮐﻦ و ﻣﺎ را روز ﻗﯿﺎﻣﺖ رﺳﻮا ﻣﮕﺮدان‪ ،‬ﭼﻮن ﺗﻮ ﺧﻼف وﻋﺪه‬
‫ﻋﻤﻞ ﻧﻤﯽﮐﻨﯽ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ دﻋﺎی آﻧﺎن را اﺟﺎﺑﺖ ﮐﺮد و ﺑﻪ آنھﺎ اﻋﻼم ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻣﻦ‬
‫ﻋﻤﻞ ھﯿﭻ ﻋﻤﻞﮐﻨﻨﺪهای از ﺷﻤﺎ را ﺿﺎﯾﻊ ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ ﭼﻪ ﻣﺮد و ﭼﻪ زن‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ از ﺷﻤﺎ از‬
‫ﺟﻨﺲ ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ھﺠﺮت ﮐﺮدﻧﺪ و از ﺷﮫﺮھﺎﯾﺸﺎن ﺑﯿﺮون راﻧﺪه‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و در راه ﻣﻦ اذﯾﺖ و اﯾﺬا ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﺟﻨﮕﯿﺪﻧﺪ و ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ً‬
‫ﺣﺘﻤﺎ ﮔﻨﺎھﺎن آﻧﺎن را دور ﻣﯽﮐﻨﻢ و آﻧﺎن را وارد ﺑﺎغھﺎﯾﯽ ﺧﻮاھﻢ ﮐﺮد ﮐﻪ از زﯾﺮ درﺧﺘﺎن‬
‫آنھﺎ ﺟﻮیھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺟﺮﯾﺎن دارد‪ .‬اﯾﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎداﺷﯽ اﺳﺖ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل و ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﭘﺎداشھﺎ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ«‪.‬‬
‫در آن ﻣﻮﻗﻊ اﯾﻦ دﻋﺎ را ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ دﻋﺎ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اھﺘﻤﺎم آنﺣﻀﺮت در ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ‬
‫و روﺣﺎﻧﯿﺖ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺖ َ�ﻴَّ ُ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ ْ‬
‫اﺤﻟ َ ْﻤ ُﺪ‪َ ،‬وأﻧ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ﺖ ﻧُ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ َّ َ َ ْ‬
‫اﺤﻟ َ ْﻤ ُﺪ أﻧ ْ َ‬
‫ات‬ ‫ﺎو ِ‬ ‫الﺴ َﻤ َ‬
‫ﺎم َّ‬ ‫ات َواﻷ ْر ِض‪ ،‬ولﻚ‬ ‫الﺴ َﻤ َ‬
‫ﺎو ِ‬
‫ﻮر َّ‬ ‫»الﻠﻬﻢ لﻚ‬
‫َّ َ ْ َ ْ َ ُّ َ ْ ُ َ َ ُّْ‬ ‫َ‬
‫ﺎوات َو ْاﻷ ْرض َو َﻣ ْ‬ ‫الﺴ َﻤ َ‬‫ﺖ َر ُّب َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﻚ اﺤﻟ َ ْﻤ ُﺪ‪ ،‬أﻧ ْ َ‬ ‫ََ َ‬ ‫َْ‬
‫اﻷ ْ‬
‫ﻴﻬﻦ‪ ،‬أﻧﺖ اﺤﻟﻖ‪ ،‬وﻋﺪك اﺤﻟﻖ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫�‬‫ِ‬ ‫ﻦ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ل‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬‫ض‬‫ِ‬ ‫ر‬ ‫َو‬
‫َ‬
‫ﺖ ‪َ ،‬و�ِﻚ‬ ‫ﻚ أَ ْﺳﻠَ ْﻤ ُ‬‫ُ َّ َ َ‬
‫ﺎﻋﺔ َﺣ ٌّﻖ‪ ،‬الﻠﻬﻢ ل‬
‫َ َ ْ ُ َ ْ َ ُّ َ َ ُ َ َ ٌّ َ ْ َ َّ ُ َ ٌّ َ َّ ُ َ ٌّ َ َّ َ ُ‬
‫وﻗﻮلﻚ اﺤﻟﻖ‪ ،‬و ِﻟﻘﺎؤك ﺣﻖ‪ ،‬واﺠﻟﻨﺔ ﺣﻖ‪ ،‬واﻨﻟﺎر ﺣﻖ‪ ،‬والﺴ‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﺖ‪ ،‬ﻓﺎﻏﻔ ْﺮ ﻲﻟ َﻣﺎ ﻗ َّﺪ ْﻣ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻚ َﺣﺎﻛ ْﻤ ُ‬ ‫َ ْ ُ َ َ َ ْ َ َ َ َّ ْ ُ َ َ ْ َ َ َ ْ ُ َ َ َ َ ْ ُ َ ْ َ‬
‫َ‬
‫ﺖ‬ ‫ِ ِ‬ ‫آﻣﻨﺖ ‪ ،‬وﻋﻠﻴﻚ ﺗﻮ�ﺖ‪ ،‬و ِ�ﻴﻟﻚ أ�ﺒﺖ‪ ،‬و�ِﻚ ﺧﺎﺻﻤﺖ‪ ،‬و ِ�ﻴﻟ‬
‫ﺖ«) ‪» .(١‬ﺑﺎر اﻟﮫﺎ! ﺣﻤﺪ از آن ﺗﺴﺖ ﺗﻮ‬ ‫ﺖ إلَ� َﻻ إ َ َﻪﻟ إ َّﻻ أَﻧ ْ َ‬ ‫ﺖ ‪،‬أَﻧ ْ َ‬
‫ت َوأَ ْﻋﻠَﻨْ ُ‬ ‫َ َ َّ ْ ُ َ َ ْ َ ْ ُ‬
‫وأﺧﺮت‪ ،‬وأﺮﺳر‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ﻧﻮر زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎن ھﺴﺘﯽ‪ .‬ﺣﻤﺪ از آن ﺗﺴﺖ ﺗﻮ ﭘﺮوردﮔﺎر آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ و آﻧﭽﻪ در آنھﺎ‬
‫اﺳﺖ ھﺴﺘﯽ‪ .‬ﺗﻮ ﺣﻖ ھﺴﺘﯽ وﻋﺪه ﺗﻮ ﺣﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺨﻦ ﺗﻮ ﺣﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ ﺗﻮ ﺣﻖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻨﺖ ﺣﻖ اﺳﺖ‪ .‬دوزخ ﺣﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺣﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎر اﻟﮫﺎ! ﻣﻦ ﺑﺮ آﺳﺘﺎﻧﮥ ﺗﻮ ﺳﺮ‬
‫ﻓﺮود آوردهام‪ .‬ﺑﺮ ﺗﻮ اﯾﻤﺎن آوردهام ﺑﺮ ﺗﻮ اﻋﺘﻤﺎد و ﺗﻮﮐﻞ ﻧﻤﻮدهام ﺑﺎ ﻗﺪرت ﺗﻮ ﺟﺪال‬
‫ﺳﺮی و ﻋﻠﻨﯽ ﻣﺮا ﺑﯿﺎﻣﺮز‪ .‬ﺟﺰ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ ،‬از ﺗﻮ داوری ﻣﯽﺧﻮاھﻢ ﺗﻮ ﮔﻨﺎھﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬آﯾﻨﺪه‪ّ ،‬‬
‫ﺗﻮ دﯾﮕﺮ ﻣﻌﺒﻮد ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫ﮔﺎھﯽ ﮐﻪ اھﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮاﺑﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻣﺨﻔﯿﺎﻧﻪ از ﺑﺴﺘﺮ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ‬
‫دﻋﺎ و ﻣﻨﺎﺟﺎت اﻟﮫﯽ ﻣﺸﻐﻮل ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮏ ﺷﺐ ﺑﯿﺪار‬
‫ﺷﺪم‪ ،‬دﯾﺪم آنﺣﻀﺮت ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮ ﺧﻮاب ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﮑﺮ ﮐﺮدم ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﮥ ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از‬
‫ھﻤﺴﺮان ﺧﻮد رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در ﺗﺎرﯾﮑﯽ اﯾﻦ ﮔﻮﺷﻪ و آن ﮔﻮﺷﮥ ﺣﺠﺮه را ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮدم دﯾﺪم‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب اﻟﺪﻋﺎء ﻓﯽ اﻟﺼﻠﻮة اﻟﻠﯿﻞ‪.‬‬

 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٥٦‬‬
‫ﮐﻪ ﺟﺒﯿﻦ ﻣﺒﺎرک را ﺑﺮ ﺧﺎک ﮔﺬاﺷﺘﻪ و در ﺳﺠﺪه ﻣﺸﻐﻮل دﻋﺎ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﻓﮑﺮ و اﻧﺪﯾﺸﻪای ﮐﻪ در دﻟﻢ ﺧﻄﻮر ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺎدم و ﭘﯿﺸﻤﺎن ﺷﺪم و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺳﺒﺤﺎن اﻟﻠﻪ!‬
‫ﻣﺎ در ﭼﻪ ﺧﯿﺎل و اﯾﺸﺎن در ﭼﻪ ﻋﺎﻟﻤﯽ ھﺴﺘﻨﺪ) ‪.!(١‬‬
‫ﮔﺎھﯽ ﺷﺐھﺎ ﺑﯿﺪار ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻪ ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ و دﻋﺎ و زاری ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺷﺐ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ اﯾﺸﺎن را ﺗﻌﻘﯿﺐ ﮐﺮد دﯾﺪ ﮐﻪ وارد ﺟﻨﺖ اﻟﺒﻘﯿﻊ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ دﻋﺎ و‬
‫زاری ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ) ‪ .(٢‬ﺑﻌﺪ از دﻋﺎ و ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﺑﯿﺪﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺧﺮﻧﺎس ﻣﯽﮐﺸﯿﺪﻧﺪ و ﺑﺎ‬
‫ﻃﻠﻮع ﻓﺠﺮ ﺑﯿﺪار ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﻨﺖھﺎی ﺻﺒﺢ را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در آن‬
‫ﻣﻮﻗﻊ اﯾﻦ دﻋﺎ ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﺒﺎرک ﺟﺎری ﺑﻮد‪:‬‬
‫اﺟ ﹶﻌ ﹾﻞ ﹺﰲ ﹶﺑ ﹶ ﹺ‬ ‫ﹺ‬ ‫ﹺ ﹺ‬
‫ﴫي‬ ‫اﺟ ﹶﻌ ﹾﻞ ﹺﰲ ﹶﺳ ﹾﻤﻌﻲ ﻧ ﹰ‬
‫ﹸﻮرا‪ ،‬ﹶو ﹾ‬ ‫ﹸﻮرا‪ ،‬ﹶو ﹺﰲ ﻟ ﹶﺴﺎﲏ ﻧ ﹰ‬
‫ﹸﻮرا‪ ،‬ﹶو ﹾ‬ ‫اﺟ ﹶﻌ ﹾﻞ ﹺﰲ ﹶﻗ ﹾﻠﺒﹺﻲ ﻧ ﹰ‬
‫اﻟﻠﻬ ﱠﻢ ﹾ‬
‫» ﹸ‬
‫ﹺ‬ ‫ﹺ‬ ‫ﹺ‬ ‫ﹺ‬ ‫ﹺ‬ ‫ﹺ‬ ‫ﹺ‬ ‫ﹺ‬
‫ﹸﻮرا‪ ،‬ﹶوﻣ ﹾﻦ ﹶﲢﹾﺘﻲ ﻧ ﹰ‬
‫ﹸﻮرا‪،‬‬ ‫اﺟ ﹶﻌ ﹾﻞ ﻣ ﹾﻦ ﹶﻓ ﹾﻮﻗﻲ ﻧ ﹰ‬ ‫ﹸﻮرا‪ ،‬ﹶوﻣ ﹾﻦ ﹶأ ﹶﻣﺎﻣﻲ ﻧ ﹰ‬
‫ﹸﻮرا‪ ،‬ﹶو ﹾ‬ ‫اﺟ ﹶﻌ ﹾﻞ ﻣ ﹾﻦ ﹶﺧ ﹾﻠﻔﻲ ﻧ ﹰ‬
‫ﹸﻮرا‪ ،‬ﹶو ﹾ‬
‫ﻧ ﹰ‬
‫ﹺﹺ‬
‫ﹸﻮرا«) ‪».(٣‬ﺑﺎر اﻟﮫﺎ! در دﻟﻢ ﻧﻮر اﯾﺠﺎد ﮐﻦ و در زﺑﺎﻧﻢ‪ ،‬در ﺳﺎﻣﻌﻪام‪ ،‬در‬ ‫اﻟﻠﻬ ﱠﻢ ﹶأﻋﹾﻄﻨﻲ ﻧ ﹰ‬
‫ﹸ‬
‫ﭼﺸﻢھﺎﯾﻢ ﻧﻮر ﭘﯿﺪا ﮐﻦ‪ .‬در ﭘﺸﺖ ﻣﻦ‪ ،‬در ﺟﻠﻮ ﻣﻦ ﻧﻮر ﭘﯿﺪا ﮐﻦ‪ ،‬در ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎﻻی ﺳﺮ ﻣﻦ‬
‫و در ﻗﺴﻤﺖ ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﻧﻮر ﭘﯿﺪا ﮐﻦ و ﻣﺮا ﻧﻮر ﻋﻄﺎ ﮐﻦ«‪.‬‬
‫در ارﮐﺎن ﻧﻤﺎز ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﻣﮑﺚ و ﺗﻮﻗﻒ ﭘﺲ از رﮐﻮع اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آن »ﻗﻮﻣﻪ«‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺣﻀﺮت اﻧﺲ س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﺑﻌﺪ از رﮐﻮع ﺑﻪ ﻗﺪری‬
‫ﻣﮑﺚ و ﺗﻮﻗﻒ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ ﺷﺎﯾﺪ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﺠﺪه را ﻓﺮاﻣﻮش‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ) ‪ .(٤‬از ھﺮآﻧﭽﻪ ﻣﺨﻞ در ﺧﺸﻮع ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬اﺟﺘﻨﺎب و دوری ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر‬
‫ً‬
‫ﺷﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد ﭘﯿﭽﯿﺪه در آن ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬آن ﺷﺎل از ھﺮدو ﻃﺮف ﺣﺎﺷﯿﻪدار ﺑﻮد‪ .‬اﺗﻔﺎﻗﺎ‬
‫در ﻧﻤﺎز ﻧﮕﺎه اﯾﺸﺎن ﺑﺮ ﺣﺎﺷﯿﻪھﺎ اﻓﺘﺎد‪ .‬ﭘﺲ از اﯾﻦ ﮐﻪ از ﻧﻤﺎز ﻓﺎرغ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ را‬
‫ﺑﺒﺮ ﺑﻪ ﻓﻼن ﺷﺨﺺ )اﺑﻮﺟﮫﻢ( ﺑﺪه و از وی ﺷﺎل‪» ،‬اﺑﻨﺠﺎﻧﯽ« ﻏﯿﺮ ﺣﺎﺷﯿﻪدار ﺑﮕﯿﺮ‪.‬‬
‫ﺣﺎﺷﯿﻪھﺎی اﯾﻦ در ﺧﺸﻮع ﻧﻤﺎز ﺧﻠﻞ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ) ‪.(٥‬‬

‫‪ -١‬ﺳﻨﻦ ﻧﺴﺎﺋﯽ ﺑﺎب اﻟﻐﯿﺮة‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺎب اﻻﺳﺘﻐﻔﺎر ﻟﻠﻤﺆﻣﻨﯿﻦ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب اﻟﺪﻋﺎء ﻓﻲ اﻟﺼﻠﻮة‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪.۱۷۲ / ۳‬‬
‫‪ -٥‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪ ۵۴ / ۱‬ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻠﻮة‪.‬‬
 ‫‪٢٥٧‬‬ ‫ﻋﺒﺎدات ﻧﺒﻮی‬

‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﺮ دروازه ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭘﺮده ﻧﻘﺶداری آوﯾﺰان ﺑﻮد‪ .‬در ﻧﻤﺎز ﻧﮕﺎهﺷﺎن ﺑﺮ وی اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ را دور ﮐﻦ‪ ،‬زﯾﺮا ﻧﻘﺶ و ﻧﮕﺎر آن در ﺧﺸﻮع و ﺧﻀﻮع ﻧﻤﺎز‬
‫ﺧﻠﻞ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ) ‪.(١‬‬

‫روزه‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و دﻋﻮﺗﮕﺮان ﻣﺬاھﺐ‪ ،‬ﺑﺮای ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺟﻨﺒﮥ روﺣﺎﻧﯽ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺗﻘﻠﯿﻞ ﻏﺬا ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﺗﺮک آن )روزه( را از اﺳﺒﺎب ﻻزم داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮﺗﺎﺿﺎن ھﻨﺪ و ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن ﻣﺬھﺒﯽ در آن‬
‫ﮐﺸﻮر در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ اﻓﺮاط ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻃﺮز ﻋﻤﻞ دﻋﻮﺗﮕﺮ اﺳﻼم دور از اﻓﺮاط و‬
‫ﺗﻔﺮﯾﻂ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺮبھﺎ ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم‪ ،‬روز ﻋﺎﺷﻮرا را روزه ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﻣﮑﺮم اﺳﻼم ج‬
‫ً‬
‫ﻧﯿﺰ ﻣﻌﻤﻮﻻ در آن روز‪ ،‬روزه ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬از ﺑﻌﻀﯽ اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در دوران‬
‫اﻗﺎﻣﺖ در ﻣﮑﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﺎه ﭘﯿﺎﭘﯽ روزه ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﭘﺲ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ آن‬
‫روش را ﺗﻐﯿﯿﺮ دادﻧﺪ‪ .‬ﯾﮫﻮد ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻧﯿﺰ روز ﻋﺎﺷﻮرا را روزه ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت در‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ روز را روزه ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺗﺎ در اﯾﻦ روز‬
‫روزه ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﺲ از اﯾﻦ ﮐﻪ روزه رﻣﻀﺎن ﻓﺮض ﺷﺪ‪ ،‬روزۀ ﻋﺎﺷﻮرا ﻧﻔﻞ اﻋﻼم ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن‪ ،‬در ھﯿﭻ ﻣﺎھﯽ ﮐﺎﻣﻼ روزه ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺰ ﺷﻌﺒﺎن ﮐﻪ در آن ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺎه را روزه ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ‪ ،‬در ﺳﺎل‪ ،‬دو ﻣﺎه ﺷﻌﺒﺎن و رﻣﻀﺎن را‬
‫ﺑﺎ روزه ﺳﭙﺮی ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در دﯾﮕﺮ ﻣﺎهھﺎ ﮔﺎھﯽ روزه ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﮔﺎھﯽ روزه‬
‫ﻧﻤﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮری ﮐﻪ وﻗﺘﯽ روزه ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺼﻮر ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ ﺣﺎﻻ دﯾﮕﺮ روزه‬
‫ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬در اﯾﺎم »ﺑﯿﺾ«) ‪ (٢‬در ﻧﯿﻤﻪ اول ھﺮ ﻣﺎه اﻏﻠﺐ روزه ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﻪ روز در‬
‫ً‬
‫ﻣﺎه‪ ،‬دو روز در ھﻔﺘﻪ دوﺷﻨﺒﻪ و ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻ روزه ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺑﻌﻀﯽ رواﯾﺎت‬
‫ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ روزۀ روز ﺟﻤﻌﻪ ﻧﯿﺰ از ﻣﻌﻤﻮﻻت اﯾﺸﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦھﺎ روز ﻣﺤﺮم از‬
‫ﯾﮑﻢ ﺗﺎ دھﻢ و ﺷﺶ روز از ﺷﻮال‪ ،‬از دوم ﺗﺎ ھﻔﺘﻢ را ﻧﯿﺰ روزه ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ) ‪.(٣‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻟﻠﺒﺎس واﻟﺼﻠﻮة‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺳﯿﺰدھﻢ‪ ،‬ﭼﮫﺎردھﻢ و ﭘﺎﻧﺰدھﻢ ھﺮ ﻣﺎه – ﻣﺘﺮﺟﻢ‪.‬‬
‫ً‬
‫‪ -٣‬در ﻣﻮرد روزه ﺗﻤﺎم اﯾﻦ اﺣﺎدﯾﺚ در ﮐﺘﺐ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺬﮐﻮراﻧﺪ و در اﯾﻨﺠﺎ ﻓﻌﻼ ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻮم اﺑﻮداود و‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٥٨‬‬
‫روزهھﺎی اﺗﻔﺎﻗﯽ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦھﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﺎھﯽ وارد ﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﻣﯽﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ‬
‫ﭼﯿﺰی ﺑﺮای ﺧﻮردن ھﺴﺖ؟ ﺟﻮاب ﻣﯽدادﻧﺪ‪ :‬ﺧﯿﺮ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻣﻦ اﻣﺮوز‬
‫روزه ھﺴﺘﻢ) ‪ .(١‬ﮔﺎھﯽ روزۀ وﺻﺎل ھﻢ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺎ ﭼﻨﺪﯾﻦ روز ﭘﯿﺎﭘﯽ ﺑﺪون اﯾﻦ‬
‫ﮐﻪ در وﺳﻂ اﻓﻄﺎر ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬روزه ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻟﯿﮑﻦ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﺻﺤﺎب ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ در اﯾﻦ‬
‫ﺑﺎره از اﯾﺸﺎن ﭘﯿﺮوی ﮐﻨﻨﺪ و ﺻﻮم وﺻﺎل ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻣﻨﻊ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ از آنھﺎ‬
‫ﻓﮑﺮ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﻊ ﺟﻨﺒﮥ دﺳﺘﻮر ﺷﺮﻋﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺷﻔﻘﺖ ﻣﻨﻊ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ‪ ،‬ﺷﺮوع ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ روزه وﺻﺎل ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت‬
‫ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬دو روز ﭘﯿﺎﭘﯽ روزه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬روز ﺳﻮم اﺗﻔﺎﻗﺎ ھﻼل ﻣﺎه ﻧﻮ روﯾﺖ ﺷﺪ اﯾﺸﺎن‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺎه اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﻓﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﺮدم ﮐﻪ اﻓﺮاط ّ‬
‫ﻏﻠﻮ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن از‬
‫ﺑﯿﻦ ﻣﯽرﻓﺖ‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﭼﺮا ﺷﻤﺎ ﺗﺎ ﭼﻨﺪﯾﻦ روز اﻓﻄﺎر‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﮐﺪامﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﻣﺜﻞ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮا ﺧﻮراکدھﻨﺪه و آبدھﻨﺪهای‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮراﮐﻢ ﻣﯽدھﺪ و آﺑﻢ ﻣﯽﻧﻮﺷﺎﻧﺪ«‪.‬‬
‫در ﺑﻌﻀﯽ از رواﯾﺎت اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪» :‬ﮐﺪامﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﺷﺐ‬
‫را ﺳﭙﺮی ﻣﯽﮐﻨﻢ و ﺧﺪای ﻣﻦ ﻣﺮا ﺧﻮراک ﻣﯽدھﺪ و آب ﻣﯽﻧﻮﺷﺎﻧﺪ«) ‪.(٢‬‬
‫ﺑﺮای ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ اﻓﺮاط و ﺳﺨﺖﮔﯿﺮیھﺎی ﻣﺬھﺒﯽ را ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ و‬
‫ً‬
‫ﺧﻮد اﯾﺸﺎن ﻧﯿﺰ از اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﻮارد اﺟﺘﻨﺎب و دوری ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺎﯾﻊ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ ﺑﻌﺪا‬
‫ذﮐﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫زﮐﺎت‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﺧﯿﺮات و ﺻﺪﻗﻪ ﻣﯽدادﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ در آﻏﺎز‬
‫اﺳﻼم ﺣﻀﺮت ﺧﺪﯾﺠﻪ ل ﺷﮫﺎدت داده اﺳﺖ) ‪ .(٣‬ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم ﺣﺎل اﯾﺸﺎن ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد‬
‫ﮐﻪ وﺟﻪ ﻧﻘﺪ ﻧﺰد ﺧﻮد ﻧﮕﻪ ﻧﻤﯽداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ھﺮآﻧﭽﻪ داﺷﺘﻨﺪ ﻣﯿﺎن ﻣﺴﺘﺤﻘﯿﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت زﮐﺎت ادا ﮐﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از ﻓﻘﮫﺎ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫اﺳﺘﻨﺒﺎط ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان زﮐﺎت ﻓﺮض ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬وﻟﯽ اﺻﻞ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ زﮐﺎت‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود ﺑﺎب اﻟﻨﯿﺔ ﻓﯽ اﻟﺼﯿﺎم‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﺑﺎب ﺑﺪء اﻟﻮﺣﯽ‪.‬‬
 ‫‪٢٥٩‬‬ ‫ﻋﺒﺎدات ﻧﺒﻮی‬

‫دارای دو ﻣﻔﮫﻮم اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ ﻣﻄﻠﻖ ﺻﺪﻗﻪ و ﺧﯿﺮات و در اﯾﻦ ﺑﺎب ﻃﺮﯾﻖ و روش‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺑﺮای ھﻤﮕﺎن ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪ .‬دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ از ﻃﻼ‪ ،‬ﻧﻘﺮه و ﺣﯿﻮاﻧﺎﺗﯽ ﮐﻪ از‬
‫ﻧﯿﺎزھﺎی اﺻﻠﯽ اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻘﺪار و ﺗﻌﺪادی ﮐﻪ در ﮐﺘﺐ ﻓﻘﻪ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎل ﺗﻤﺎم در اﺧﺘﯿﺎر ﻣﺎﻟﮏ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺒﻠﻎ و ﺗﻌﺪاد ﺧﺎﺻﯽ از آنھﺎ ادا ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ زﮐﺎت‬
‫اﺻﻄﻼﺣﯽ ھﯿﭽﮕﺎه ﺑﺮ اﯾﺸﺎن ﻓﺮض ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﮐﺎﺷﺎﻧﮥ ﻧﺒﻮت‪ ،‬ﻣﺎﻧﺪن ﭼﯿﺰھﺎی ﻗﺎﺑﻞ زﮐﺎت ﺑﻪ ﻣﺪت ﯾﮏ ﺳﺎل ﺑﻪ ﺟﺎی ﺧﻮد‪،‬‬
‫آنﺣﻀﺮت اﯾﻦ را ھﻢ ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار اﻧﺪﮐﯽ از ﻣﺎل‪ ،‬ﯾﮏ ﺷﺐ در ﺧﺎﻧﮥ اﯾﺸﺎن‬
‫ﺑﺎﻗﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﭼﻨﯿﻦ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ﮐﻪ ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﻪ ﻗﺪری زﯾﺎد ﻧﺰد آنﺣﻀﺮت واﺻﻞ ﺷﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﺪ و ﺗﺎ ﺷﺎﻣﮕﺎه ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻧﺮﺳﯿﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺗﻤﺎم ﺷﺐ را در ﻣﺴﺠﺪ ﺳﭙﺮی‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﺑﻼل آﻣﺪ و اﻋﻼم داﺷﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ!‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺷﻤﺎ )در اﯾﻦ ﺑﺎب( رﻓﻊ ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖ ﮐﺮد) ‪.(١‬‬

‫ﺣﺞ‬
‫ﺗﻌﺪاد ﺣﺞھﺎی آنﺣﻀﺮت ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﺑﻦ اﻷﺛﯿﺮ ﻣﺮﻗﻮم داﺷﺘﻪ‪:‬‬
‫»ﭼﻮن ﻗﺮﯾﺶ اﻏﻠﺐ ھﺮ ﺳﺎل ﺣﺞ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻇﻦ و ﻗﺮﯾﻨﮥ ﻏﺎﻟﺐ ھﻤﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫آنﺣﻀﺮت ج ﻧﯿﺰ ھﺮ ﺳﺎل ﺣﺞ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫) ‪(٢‬‬
‫در ﺗﺮﻣﺬی ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ در دوران اﻗﺎﻣﺖ در ﻣﮑﻪ‪ ،‬اﯾﺸﺎن دو ﺑﺎر ﺣﺞ ﮐﺮدﻧﺪ ‪ .‬در‬
‫اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ و ﺣﺎﮐﻢ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻪ ﺣﺞ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ھﻤﻪ اﯾﻦ رواﯾﺖھﺎ‬
‫ﻣﺮﺳﻞاﻧﺪ) ‪ .(٣‬در دوران اﻗﺎﻣﺖ در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ ﺳﯿﺮهﻧﮕﺎران ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫آنﺣﻀﺮت ج ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﺣﺞ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪ ،‬آن ھﻢ در ﺳﺎل دھﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬و اﯾﻦ ھﻤﺎن ھﺠﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع« داﺳﺘﺎن آن ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺣﺞ‪،‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮه ﻧﯿﺰ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ھﺠﺮت‪ ،‬ﭼﮫﺎر ﻋﻤﺮه از اﯾﺸﺎن ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود ﺑﺎب ﻗﺒﻮل ھﺪاﯾﺎ اﻟﻤﺸﺮﮐﯿﻦ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺎب ﮐﻢ ﺣﺞ اﻟﻨﺒﯽ ج‪.‬‬
‫‪ -٣‬زرﻗﺎﻧﯽ ‪.۱۶۴ / ۸‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٦٠‬‬
‫ﻋﻤﺮه در ﻣﺎه ذی اﻟﻘﻌﺪه‪ ،‬ﯾﮏ ﻋﻤﺮه در ﺳﺎل ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ ﺑﻌﺪ از ﻏﺰوۀ ﺣﻨﯿﻦ و ﭼﮫﺎرم‬
‫ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع) ‪.(١‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﻧﺲ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻋﻤﺮۀ ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮهھﺎ را در ﻣﺎه‬
‫ذی اﻟﻘﻌﺪه ادا ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺷﺨﺼﯽ از ﺣﻀﺮت اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﭼﻨﺪ ﻋﻤﺮه اﻧﺠﺎم‬
‫دادهاﻧﺪ؟ او در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﮫﺎر ﻋﻤﺮه‪ .‬ﯾﮑﯽ از آنھﺎ در ﻣﺎه رﺟﺐ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺳﺨﻦ را ﺷﻨﯿﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ اﺑﻮﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ )ﮐﻨﯿﻪ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ( رﺣﻢ ﮐﻨﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ھﯿﭻ ﻋﻤﺮهای ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ھﻤﺮاه ﻧﺒﺎﺷﻢ اﻧﺠﺎم ﻧﺪادهاﻧﺪ‪ .‬و در ﻣﺎه رﺟﺐ ﻋﻤﺮهای‬
‫اﻧﺠﺎم ﻧﺪادﻧﺪ) ‪.(٢‬‬
‫در ﺳﺎل ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ‪ ،‬ﺑﺮای اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ادای ﻋﻤﺮه ﺑﻪﺳﻮی ﻣﮑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻔﺎر‬
‫ﻗﺮﯾﺶ ﺳﻌﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﻣﻮاﻧﻌﯽ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﺻﺤﺎب ﮐﺮام رﺿﻮان اﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﮫﻢ ﺑﺮای دﻓﺎع‬
‫آﻣﺎده ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ آنﺣﻀﺮت ﻃﻮری ﺑﻪ زﯾﺎرت ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺪا ﻣﺸﺘﺎق و ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺪون اﺣﺴﺎس ﺧﻄﺮ و ھﺮاﺳﯽ ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ اﺻﺤﺎب ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﺎران اﯾﺸﺎن اﺑﻮﻗﺘﺎده‬
‫اﻧﺼﺎری را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺳﻼم اﺑﻼغ ﮐﻨﯿﺪ و درﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺪاری ﺗﻮﻗﻒ ﻧﻤﺎﺋﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﺧﻄﺮ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ دﺷﻤﻦ ﻣﯿﺎن ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ‬
‫ﺣﺎﯾﻞ ﺷﻮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت اﯾﻦ درﺧﻮاﺳﺖ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ) ‪.(٣‬‬

‫اﻧﻬﻤﺎک و ﻣﺸﻐﻮﻟﯿﺖ در ذﮐﺮ اﻟﻬﯽ‬

‫ﻗﺮآنﮐﺮﯾﻢ ﺑﺮای اھﻞ اﯾﻤﺎن اﯾﻦ وﺻﻒ ﺧﺎص را ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ودا َو َ َ ٰ‬
‫� ُج ُنو� ِ ِه ۡم﴾ ]آل ﻋﻤﺮان‪.[۱۹۱ :‬‬
‫َّ َ َ ۡ ُ ُ َ َّ َ َ ٰ ٗ َ ُ ُ ٗ‬
‫﴿ٱ�ِين يذكرون ٱ� ق ِ�ما و�ع‬
‫»آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ را در ﺣﺎل اﯾﺴﺘﺎده‪ ،‬ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﺑﺮ ﭘﮫﻠﻮی ﺧﻮﯾﺶ ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫ۡ َّ‬ ‫َ‬ ‫‪َ ٞ‬‬ ‫‪ۡ ُ َّ ٞ‬‬
‫﴿رِ َجال � تل ِهي ِه ۡم ت َِ�ٰ َرة َو� َ� ۡي ٌع عن ذِكرِ ٱ� ِ﴾ ]اﻟﻨﻮر‪.[۳۷ :‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ﮐﻪ داﻋﯽ و ﻣﺒﻠﻎ ﻗﺮآن ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻣﻈﮫﺮ و ﻧﻤﻮﻧﮥ ﮐﺎﻣﻞ اﯾﻦ اوﺻﺎف‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ج در ھﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﻣﺸﻐﻮل ﯾﺎد‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬اﺑﻮداود ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع و ﺗﺮﻣﺬی ﺑﺎب ﮐﻢ ﺣﺞ اﻟﻨﺒﯽ ج‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺟﺎﻣﻊ ﺗﺮﻣﺬی ﺑﺎب ﻣﺬﮐﻮر ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ ﮐﺘﺎب اﻟﺤﺞ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪ ۲۴۵ /‬ﺑﺎب ﺟﺰاء اﻟﺼﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪٢٦١‬‬ ‫ﻋﺒﺎدات ﻧﺒﻮی‬

‫ﺧﺪا ﺑﻮدﻧﺪ) ‪ .(١‬رﺑﯿﻌﻪ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ اﺳﻠﻤﯽ ﺷﺐ ﺑﺮ آﺳﺘﺎن ﻣﻘﺪس آنﺣﻀﺮت ﻧﮕﮫﺒﺎن ﺑﻮد‪ .‬او‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن ﺻﺪای ﺗﺴﺒﯿﺢ و ﺗﮫﻠﯿﻞ آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﻣﻦ ﺧﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪم و ﺧﻮاب ﺑﺮ‬
‫ﻣﻦ ﻃﺎری ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺎل ﻧﺸﺴﺘﻦ‪ ،‬اﯾﺴﺘﺎدن‪ ،‬راهرﻓﺘﻦ‪ ،‬ﺧﻮردن و آﺷﺎﻣﯿﺪن‪ ،‬ﺧﻮاب و‬
‫ﺑﯿﺪاری‪ ،‬وﺿﻮﮔﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬ﻟﺒﺎسﭘﻮﺷﯿﺪن‪ ،‬ﺳﻮارﺷﺪن‪ ،‬ﺳﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﺳﻔﺮ‪ ،‬وارد ﺧﺎﻧﻪﺷﺪن‪،‬‬
‫وارد ﻣﺴﺠﺪﺷﺪن‪ ،‬ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬در ھﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺎ دل و ﺟﺎن ﻣﺸﻐﻮل ذﮐﺮ و ﯾﺎد اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس‪ ،‬دﻋﺎھﺎﯾﯽ در اﺣﺎدﯾﺚ در اوﻗﺎت و ﺣﺎﻻت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﮐﺜﺮت‬
‫ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اواﺧﺮ زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺳﻮره »إذا ﺟﺎء« ﻧﺎزل ﺷﺪ ﮐﻪ در آن ﺑﻪ‬
‫ﺑﯿﺎن ﺣﻤﺪ و ﺗﺴﺒﯿﺢ دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ازواج ﻣﻄﮫﺮات رﺿﻮان اﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﮫﻦ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ھﻤﻪ وﻗﺖ و در ھﺮﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺮ زﺑﺎنﺷﺎن ﺗﺴﺒﯿﺢ و ﺗﮫﻠﯿﻞ ﺟﺎری ﺑﻮد) ‪.(٢‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ ،‬اﯾﻦ دﻋﺎ ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﺒﺎرک ﺟﺎری ﺑﻮد‬
‫ﹶﲇ‪ ،‬إﹺﻧ ﹶﱠﻚ ﹶأﻧ ﹶ‬ ‫ﹺ‬
‫اب اﻟ ﹶﻐ ﹸﻔ ﹸ‬
‫ﻮر« ﮐﻪ آن را ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ و ﻣﮑﺚھﺎی ﮐﻮﺗﺎھﯽ‬ ‫ﹾﺖ اﻟﺘ ﱠﱠﻮ ﹸ‬ ‫» ﹶر ﱢب ا ﹾﻏﻔ ﹾﺮ ﹺﱄ ﹶوﺗ ﹾ‬
‫ﹸﺐ ﻋ ﹶ ﱠ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﺷﻤﺎرش ﮐﺮدﯾﻢ در ھﺮ ﺟﻠﺴﻪای ﺣﺪود ﯾﮑﺼﺪ ﺑﺎر آن را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ) ‪ .(٣‬در‬
‫ﺣﺎل ﺳﻔﺮ ﻧﯿﺰ از ﯾﺎد ﺧﺪا ﻏﺎﻓﻞ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺮﮐﺐ ﺳﻮار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻔﻞ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﻮﺟﮫﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ رخ ﺳﻮاری ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻗﺒﻠﻪ اﺳﺖ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ‪ .‬ﺑﻪ ھﺮ‬
‫ﺳﻮ ﮐﻪ ﺳﻮاری ﻣﯽرﻓﺖ رو ﺑﻪ ھﻤﺎن ﺳﻮ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ زﯾﺮا‪:‬‬
‫َ َ ۡ َ َ ُ َ ُّ ْ َ َ َّ َ ۡ ُ َّ‬
‫﴿ف��نما تولوا �ثم وجه ٱ�ِۚ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۱۱۵ :‬‬
‫»ﺑﻪ ھﺮ ﺳﻮ ﮐﻪ رو ﮐﻨﯿﺪ اﻟﻠﻪ ھﻤﺎن ﺟﺎ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﺷﻮق و ذوق در ﻧﻤﺎز‬

‫وﻗﺘﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج در ﻣﺤﻔﻞ ﯾﺎران و ﯾﺎ در ﺣﺠﺮهھﺎی اﻣﮫﺎت اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ‪ ،‬ﻣﺸﻐﻮل‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن ﺻﺪای اذان از ﺟﺎی ﺧﻮد ﺑﺮﻣﯽﺧﺎﺳﺘﻨﺪ) ‪ .(٤‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﯽ‬
‫از ﺷﺐ را ﺑﯿﺪار و ﻣﺸﻐﻮل ﻋﺒﺎدت ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺆذن ﺑﺮای ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ اﻟﻠﻪ‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﻄﮫﺎرة‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺟﺰء اﻟﻮﻓﺎت‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺗﺮﻣﺬی‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ و دارﻣﯽ ﺑﺎب دﻋﻮات‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬اﺑﻮداود و ﻏﯿﺮه‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٦٢‬‬
‫اﮐﺒﺮ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ ،‬از ﺑﺴﺘﺮ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ) ‪ .(١‬در ﺷﺐ ﺑﺎ ﻋﺸﻖ و ﻋﻼﻗﻪ وﺻﻒ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮی ﻧﻤﺎز‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﺗﺼﻮﯾﺮ اﺷﺘﯿﺎق و ذوق اﯾﺸﺎن را ﻧﻤﺎز ﺷﺐ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﯿﺎن‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﮔﺎھﯽ ﺗﻤﺎم ﺷﺐ را در ﻗﯿﺎم ﺳﭙﺮی ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺳﻮرۀ ﺑﻘﺮه‪ ،‬آل ﻋﻤﺮان و ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‬
‫)ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺳﻮرهھﺎی ﻗﺮآن( را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ھﺮﮔﺎه آﯾﻪ ﺧﻮف و ﺧﺸﯿﺖ را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬دﻋﺎ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ و اﮔﺮ آﯾﻪ رﺣﻤﺖ و ﺑﺸﺎرت را ﺗﻼوت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮای‬
‫ﺣﺼﻮل آن دﻋﺎ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪ .(٢‬ﺑﺎ ﺻﺪای ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮری ﮐﻪ آواز اﯾﺸﺎن ﺗﺎ‬
‫دور ﻣﯽرﻓﺖ و ﻣﺮدم ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮھﺎی ﺧﻮد آواز اﯾﺸﺎن را ﻣﯽﺷﻨﯿﺪﻧﺪ) ‪ .(٣‬ﮔﺎھﯽ از ﺷﺪت ﻋﺸﻖ‬
‫و ﻋﻼﻗﻪ در ﯾﮏ آﯾﻪ ﻣﺤﻮ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮذر س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮏ ﺑﺎر آنﺣﻀﺮت در ﻧﻤﺎز اﯾﻦ آﯾﻪ را ﺗﻼوت ﮐﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫�ز ۡ َ‬
‫ٱ�ك ُ‬
‫ِيم ‪﴾١١٨‬‬ ‫ك أَ َ‬
‫نت ٱلۡ َعز ُ‬ ‫َ ۡ ۡ َ ُ ۡ َ َّ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َّ‬ ‫ُ ّ‬
‫﴿إِن � َعذ ِۡ� ُه ۡم فإِ� ُه ۡم ع َِباد َك ۖ �ن �غفِر لهم فإِن‬
‫ِ‬
‫]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[۱۱۸ :‬‬
‫»اﮔﺮ ﺗﻮ آﻧﺎن را ﻋﺬاب دھﯽ آﻧﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺗﻮ ھﺴﺘﻨﺪ و اﮔﺮ ﻣﻮرد آﻣﺮزش ﻗﺮار دھﯽ‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫ھﻤﺎﻧﺎ ﺗﻮ ﻏﺎﻟﺐ و ﺑﺎ ﺣﮑﻤﺖ ھﺴﺘﯽ«‪.‬‬
‫) ‪(٤‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺻﺒﺢ ھﻤﯿﻦ آﯾﻪ را ﺗﮑﺮار و ﺗﻼوت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ‪.‬‬
‫زﯾﻦ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﻗﺼﺪ ﮐﺮدم ﮐﻪ ﺷﺒﯽ آنﺣﻀﺮت را در‬
‫ً‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺸﻐﻮل ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﻨﻢ )ﻏﺎﻟﺒﺎ اﯾﻦ واﻗﻌﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﻔﺮ اﺳﺖ(‬
‫وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﻓﺮا رﺳﯿﺪ و اﯾﺸﺎن ﺑﺮای ﻧﻤﺎز اﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬دو رﮐﻌﺖ ﺳﺒﮏ و ﻣﺨﺘﺼﺮ ادا‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ‪ ،‬دو رﮐﻌﺖ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ھﺸﺖ رﮐﻌﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت دو رﮐﻌﺖ‪ ،‬دو‬
‫رﮐﻌﺖ ﻣﺨﺘﺼﺮ و در ﭘﺎﯾﺎن‪ ،‬ﻧﻤﺎز وﺗﺮ را ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ) ‪.(٥‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯽ ﺑﺨﺎری ‪.۸۰۸ /‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﺑﺎب ﻣﻦ اﻧﺘﻈﺮ اﻹﻗﺎﻣﺔ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪.۹۶ / ۶‬‬
‫‪ -٤‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪ ،‬ﺑﺎب ﻣﺎ ﺟﺎء ﻓﯽ ﺻﻠﻮة اﻟﻠﯿﻞ‪.‬‬
‫‪ -٥‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﻣﻮﻃﺎء‪.‬‬
 ‫‪٢٦٣‬‬ ‫ﻋﺒﺎدات ﻧﺒﻮی‬

‫ﺣﻀﺮت ﺧﺒﺎب س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮏ ﺷﺐ آنﺣﻀﺮت ﺑﺮای ﻧﻤﺎز اﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ و ﺗﺎ ﺻﺒﺢ‬

‫ﻣﺸﻐﻮل ﻧﻤﺎز ﺑﻮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﺣﺬﯾﻔﻪ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮏ ﺷﺐ ﺑﻪﻃﻮر اﺗﻔﺎﻗﯽ ﺳﻌﺎدت ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﺎ‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺑﺮاﯾﻢ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﺧﻮاﻧﺪن ﺳﻮرۀ ﺑﻘﺮه را ﺷﺮوع ﮐﺮدﻧﺪ )اﯾﻦ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ‬
‫ﺳﻮره ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ اﺳﺖ(‪ ،‬ﻣﻦ ﻓﮑﺮ ﮐﺮدم‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ ﯾﮑﺼﺪ آﯾﻪ از آن را ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﺸﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺗﻼوت آن اداﻣﻪ دادﻧﺪ و ﻣﻦ ﻓﮑﺮ ﮐﺮدم ﺗﻤﺎم ﺳﻮره را در ﯾﮏ رﮐﻌﺖ ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ وﻗﺘﯽ ﺳﻮره ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻓﮑﺮ ﮐﺮدم ﺣﺎﻻ ﺑﻪ رﮐﻮع ﻣﯽروﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻓﻮرا اﯾﺸﺎن‬
‫ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان را ﺷﺮوع ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬آن را ﺧﺘﻢ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺳﻮره ﻧﺴﺎء را ﺷﺮوع ﮐﺮدﻧﺪ )اﯾﻦ‬
‫ھﺮﺳﻪ ﺳﻮره ﺷﺎﻣﻞ ﭘﻨﺞ ﺟﺰء و ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﺟﺰء ﺷﺸﻢ ھﺴﺘﻨﺪ(‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﮫﺎﯾﺖ آراﻣﺶ و ﺑﺎ‬
‫اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺗﻼوت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻀﻤﻮن ھﺮ آﯾﻪ‪ ،‬در آﻧﺠﺎ دﻋﺎ و ﯾﺎ ﺗﺴﺒﯿﺢ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ رﮐﻮع رﻓﺘﻨﺪ و در رﮐﻮع ھﻤﺎن ﻣﻘﺪار ﮐﻪ در ﻗﯿﺎم درﻧﮓ ﮐﺮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬درﻧﮓ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻌﺪ از رﮐﻮع ﺑﻪ ﻣﻘﺪار آن در ﻗﻮﻣﻪ اﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺳﺠﺪه‬
‫رﻓﺘﻨﺪ و ھﻤﺎن ﻣﻘﺪار ھﻢ در ﺳﺠﺪه درﻧﮓ ﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(٢‬‬

‫ﭘﺎﯾﻤﺮدی و ﯾﺎد اﻟﻬﯽ در ﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ‬

‫در ﻟﺤﻈﻪای ﮐﻪ ﺳﭙﺎھﯿﺎن اﺳﻼم و ﮐﻔﺮ از دو ﻃﺮف ﻗﺪم ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﻧﺒﺮد ﮔﺬاﺷﺘﻪ و‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﭘﯿﮑﺎر ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﭼﺸﻢھﺎ از ﻣﺸﺎھﺪۀ ﺗﺎﺑﺶ و درﺧﺸﺶ ﺷﻤﺸﯿﺮھﺎ و ﻧﯿﺰهھﺎ ﺧﯿﺮه‬
‫ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و از ھﺮ ﺳﻮ ﺷﻮر و ھﯿﺠﺎن ﺟﻨﮓ ﻧﻤﻮدار ﺑﻮد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﺧﺸﻮع و ﺧﻀﻮع‬
‫ﮐﺎﻣﻞ و ﺑﺎ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﻗﻠﺒﯽ ﻣﺸﻐﻮل دﻋﺎ و ﯾﺎد اﻟﮫﯽ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺎھﯿﺎن اﺳﻼم ﺑﺎ ﻓﺨﺮ و‬
‫ﻏﺮور‪ ،‬ﺷﻮر و وﻟﻮۀ زاﯾﺪ اﻟﻮﺻﻔﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﺷﻤﻨﺎن ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ ﺳﭙﻪﺳﺎﻻر‬
‫ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه اﻟﮫﯽ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬در ﻏﺰوهھﺎی ﺑﺪر‪ ،‬اﺣﺪ‪ ،‬ﺧﻨﺪق‪ ،‬ﺧﯿﺒﺮ‪ ،‬ﺗﺒﻮک و‬
‫ﺗﻤﺎم ﻏﺰوهھﺎی ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ و ﮐﯿﻔﯿﺖ آنﺣﻀﺮت ج ھﻤﯿﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﻣﯿﺪانھﺎی ﻧﺒﺮد‪ ،‬ﺳﭙﻪﺳﺎﻻرھﺎ ﺑﺮ ﺗﻮان و ﻧﯿﺮوی رزﻣﯽ ﺳﭙﺎھﯿﺎن ﺧﻮد ﻓﺨﺮ و ﻧﺎز‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻗﺎﺋﺪ اﻋﻈﻢ اﺳﻼم‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﻧﯿﺮو و ﻗﺪرت ﺧﺪای ذواﻟﺠﻼل‪ ،‬ﻧﺎز و ﻓﺨﺮ‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺒﺎب‪ ،‬ﻃﺒﻖ اﺻﻮل و ﻓﻨﻮن ﺟﻨﮓ‪ ،‬در ھﺮ ﻣﯿﺪان‪ ،‬ﺳﭙﺎھﯿﺎن‬

‫‪ -١‬ﻧﺴﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺑﺎب اﺣﯿﺎء اﻟﻠﯿﻞ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ و ﻧﺴﺎﺋﯽ ﺑﺎب ﺻﻠﻮة اﻟﻠﯿﻞ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٦٤‬‬
‫ﺧﻮد را ﺗﺠﮫﯿﺰ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬وﻟﯽ اﻋﺘﻤﺎد و ﺗﮑﯿﮥ اﺻﻠﯽاش ﺑﺮ ذات ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺎورای ﮐﺎﺋﻨﺎت‬
‫ﺑﻮد‪ .‬در ﻏﺰوۀ ﺑﺪر دو ﻧﻔﺮ از اﺻﺤﺎب ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻋﺮض ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ :‬ﯾﺎ‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﻣﺎ را ﮐﺎﻓﺮان ﺑﺮ اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ رھﺎ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ در ﺟﻨﮓ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﮑﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﻓﻘﻂ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﮐﻤﮏ و ﻣﺪد اﻟﻠﻪ ھﺴﺘﯿﻢ« ) ‪.(١‬‬
‫ﻣﯿﺪان ﺑﺪر از ﺧﻮن رﻧﮕﯿﻦ ﮔﺸﺘﻪ وﻟﯽ ﻓﺨﺮ ﮐﺎﺋﻨﺎت ھﺮدو دﺳﺖ ﻧﯿﺎز را ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﯽﻧﯿﺎز ﮔﺴﺘﺮده ﻋﺮض ﻣﯽدارد‪:‬‬
‫»ﺑﺎر اﻟﮫﺎ! وﻋﺪه ﻧﺼﺮت ﺧﻮد را اﯾﻔﺎ ﮐﻦ« در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﯾﺸﺎن ﻣﺤﻮ راز و ﻧﯿﺎز ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫و از ﺧﻮد ﺑﯽﺧﻮد ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎل ﻣﺒﺎرک از ﺳﺮ ﺑﺎزوھﺎی ﻣﺒﺎرک اﯾﺸﺎن ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﻣﯽاﻓﺘﺪ و‬
‫اﯾﺸﺎن ﺧﺒﺮی از آن ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﮔﺎھﯽ ﺳﺮ ﺑﻪ ﺳﺠﺪه ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ و ﻋﺮض ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪» :‬ﺑﺎر اﻟﮫﺎ!‬
‫اﮔﺮ اﻣﺮوز اﯾﻦ ﭼﻨﺪ ﺟﺎنھﺎ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮﻧﺪ ﺗﻮ ﺗﺎ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﭘﺮﺳﺘﯿﺪه ﻧﺨﻮاھﯽ ﺷﺪ«) ‪ (٢‬در ھﻤﯿﻦ اﺛﻨﺎء‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ س ﺳﻪ ﺑﺎر از ﻣﯿﺪان ﻧﺒﺮد ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﻗﺪس ﺣﺎﺿﺮ ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﻘﺪس اﯾﺸﺎن ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﻗﺮار دارد) ‪ .(٣‬در ﭘﺎﯾﺎن ﻏﺰوۀ اﺣﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن از ﺷﺪت‬
‫ُ‬
‫ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﯽ ﻏﺮﯾﻮ ﺷﺎدی »اﻋﻞ‪ ،‬ھﺒﻞ! زﻧﺪه ﺑﺎد ﺑﺖ ھﺒﻞ« را ﺳﺮ داد‪ .‬آنﺣﻀﺮت در ﻋﺎﻟﻢ ﮐﺪورت‬
‫ﺧﺎﻃﺮ و ﺷﮑﺴﺘﻪدﻟﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ س ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﭘﺎﺳﺦ دھﺪ‪:‬‬
‫»اﷲ ﻣﻮﻻﻧﺎ وﻻ ﻣﻮﱃ ﻟﻜﻢ اﷲ أﻋﲆ وأﺟﻞ«‪» .‬اﻟﻠﻪ آﻗﺎ و ﻣﻮﻻی ﻣﺎﺳﺖ و ﺑﺮای ﺷﻤﺎ‬
‫ﻣﻮﻻﯾﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻟﻠﻪ ﺑﺰرگ و ﺑﺎﻋﻈﻤﺖ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫در ﻏﺰوۀ اﺣﺰاب‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت در ﺣﻔﺮ ﺧﻨﺪق ﺷﺮﯾﮏ و ﺑﺎ دﺳﺖھﺎی ﻣﺒﺎرک‬
‫ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل ﺣﻔﺮ ﺧﻨﺪق ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﺒﺎرک اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت ﺟﺎری ﺑﻮد‪:‬‬
‫»اﻟﻠﻬﻢ ﻻ ﺧﲑ إﻻ ﺧﲑ اﻵﺧﺮة ﻓﺒﺎرك ﰲ اﻷﻧﺼﺎر واﳌﻬﺎﺟﺮة«‪» .‬ﺑﺎر اﻟﮫﺎ! ﺧﻮﺑﯽ ﻓﻘﻂ‬
‫ﺧﻮﺑﯽ آﺧﺮت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻧﺼﺎر و ﻣﮫﺎﺟﺮان ﺑﺮﮐﺖ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﻦ«‪.‬‬
‫دﺷﻤﻦ ﺑﺎ ﭼﻨﺎن ﺷﺪﺗﯽ ﭘﯿﺎﭘﯽ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺮای ھﯿﭻ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺒﻮد از‬
‫ﺟﺎﯾﺶ ﺗﮑﺎن ﺑﺨﻮرد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺑﻪ ﻣﺪت ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﺎ ﺑﯿﺴﺖ و دو روز اداﻣﻪ داﺷﺖ‪ ،‬ﻟﮑﻦ‬
‫در ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﻣﺪت ﻓﻘﻂ ﯾﮏ و ﯾﺎ ﺣﺪ اﮐﺜﺮ ﭼﮫﺎر ﻧﻤﺎز ﻗﻀﺎ ﺷﺪ‪ .‬ﯾﮏ روز ھﻨﮕﺎم ﻋﺼﺮ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب اﻟﻮﻓﺎء ﺑﺎﻟﻌﮫﺪ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﺑﺤﺚ ﻏﺰوۀ ﺑﺪر‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺳﯿﺮه ‪.۴۵۰ / ۱‬‬
 ‫‪٢٦٥‬‬ ‫ﻋﺒﺎدات ﻧﺒﻮی‬

‫دﺷﻤﻦ ﺑﺎ ﺷﺪت ﺣﻤﻠﻪ ﮐﺮد ﺑﻪﻃﻮری ﮐﻪ ﺑﺮای ﯾﮏ ﻟﺤﻈﻪ ھﻢ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮﺻﺖ داده‬
‫ﻧﺸﺪ ﺗﺎ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬وﻗﺖ ﻋﺼﺮ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﯿﺪ و ﻧﻤﺎز ﻗﻀﺎ ﺷﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ﺳﺨﺖ ﻣﻠﻮل و رﻧﺠﯿﺪهﺧﺎﻃﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺗﻮﻗﻒ ﺣﻤﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻼدرﻧﮓ آن ﻧﻤﺎز را ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ‬
‫ﻗﻀﺎ ﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫در ﻏﺰوۀ ﺧﯿﺒﺮ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ﻧﺰدﯾﮏ ﺧﯿﺒﺮ رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﺒﺎرک اﯾﻦ‬
‫ﮐﻠﻤﺎت ﺟﺎری ﺷﺪ‪» :‬اﻟﻠﻪ أ ﮐﺒﺮ‪ ،‬ﺧﺮﺑﺖ ﺧﯿﺒﺮ« اﻟﻠﻪ اﮐﺒﺮ ﺧﯿﺒﺮ وﯾﺮان ﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنھﺎی ﺷﮫﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺗﻮﻗﻒ ﮐﻨﯿﺪ آﻧﮕﺎه اﯾﻦ دﻋﺎ را‬
‫ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪:‬‬
‫ﹺ‬ ‫ﹺ‬ ‫ﹺ‬ ‫ﹺ‬ ‫ﹺ‬
‫ﴍ‬ ‫»اﻟ ﱠﻠ ﹸﻬ ﱠﻢ إ ﱠﻧﺎ ﹶﻧﺴ ﹶﺄ ﹸﻟ ﹶﻚ ﹶﺧ ﹶﲑ ﹶﻫﺬه اﻟ ﹶﻘﺮ ﹶﻳﺔ ﹶو ﹶﺧ ﹶﲑ ﹶأﻫﻠ ﹶﻬﺎ ﹶو ﹶﺧ ﹶﲑ ﹶﻣﺎ ﻓﻴ ﹶﻬﺎ ﹶو ﹶﻧ ﹸﻌﻮ ﹸذ ﺑﹺ ﹶﻚ ﻣﻦ ﹶ ﱢ‬
‫ﴍ ﹶﻫﺎ ﹶو ﹶ ﱢ‬
‫ﴍ ﹶﻣﺎ ﻓﹺﻴ ﹶﻬﺎ« )اﺑﻦ ھﺸﺎم(‪.‬‬ ‫ﹺ‬
‫ﹶأﻫﻠ ﹶﻬﺎ ﹶو ﹶ ﱢ‬
‫»ﺑﺎر اﻟﮫﺎ! از ﺗﻮ ﺧﯿﺮ اﯾﻦ ﺷﮫﺮ و ﺧﯿﺮ ﺳﺎﮐﻨﺎن آن و ﺧﯿﺮ آﻧﭽﻪ در آن اﺳﺖ را‬
‫ﻣﯽﺧﻮاھﯿﻢ و از ﺷﺮ آن و ﺷﺮ اھﻞ آن و ﺷﺮ آﻧﭽﻪ در آن ھﺴﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽآورﯾﻢ«‪.‬‬
‫در ﻏﺰوۀ ﺣﻨﯿﻦ‪ ،‬دوازده ھﺰار ﻧﻔﺮ ﺑﺎ آنﺣﻀﺮت ھﻤﺮاه ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ در ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺣﻤﻠﮥ‬
‫دﺷﻤﻦ ﻗﺪمھﺎی ﺷﺎن ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺷﺪ‪ .‬ﺳﭙﻪﺳﺎﻻر اﮔﺮ ﺑﺮ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﺮ اﻓﺮاد آن ﺳﭙﺎه وارد ﻣﯿﺪان‬
‫ﻧﺒﺮد ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ در اوﻟﯿﻦ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻔﻆ ﺟﺎن ﺧﻮد ﭘﺎ ﺑﻪ ﻓﺮار ﻣﯽﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫آنﺣﻀﺮت ج ﺑﺮ ﻧﯿﺮوﯾﯽ ﺗﮑﯿﻪ و اﻋﺘﻤﺎد داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ ﻧﯿﺰ آن را ﯾﺎر و ﻣﺪدﮐﺎر‬
‫ﺧﻮد ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ھﻨﮕﺎم ھﻤﺮاھﯽ ﺳﭙﺎه و ﻟﺸﮑﺮ ﺑﺮ آن ﺗﮑﯿﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻟﺸﮑﺮ ده ھﺰار ﻧﻔﺮی دﺷﻤﻦ ﺑﺎ ﺷﺪت ﺗﻤﺎم ﺗﯿﺮاﻧﺪازی و ﺑﻪﺳﻮی ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﯿﺶ‬
‫روی ﻣﯽﮐﺮد و ﺗﯿﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎران ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﯽﺑﺎرﯾﺪ و ﺟﺰ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از ﻓﺪاﺋﯿﺎن‪ ،‬در ﮐﻨﺎر‬
‫آنﺣﻀﺮت ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ ﻧﺒﻮد‪ ،‬اﯾﺸﺎن از ﻣﺮﮐﺐ ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ و اﻋﻼم ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﻨﺪه و‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ھﺴﺘﻢ« ﺳﭙﺲ دﺳﺖ ﻧﯿﺎز را ﺑﻪ ﺳﻮی ﺑﺎرﮔﺎه رب ﺑﯽﻧﯿﺎز ﺑﺎﻻ ﺑﺮده ﻣﺸﻐﻮل دﻋﺎ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﯾﺎری وﻋﺪه داده ﺷﺪه را درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎﮔﮫﺎن ﻧﺴﯿﻢ ﻓﺘﺢ و ﭘﯿﺮوزی‪ ،‬ﭘﺮﭼﻢ‬
‫اﺳﻼم را ﺑﻪ اھﺘﺰاز درآورد و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﯿﺮوز و ﻏﺎﻟﺐ ﺷﺪﻧﺪ) ‪ .(٢‬ﻣﺘﻮﻗﻒﮐﺮدن‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﺑﺤﺚ ﻏﺰوۀ اﺣﺪ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ و ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﻏﺰوۀ ﺣﻨﯿﻦ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٦٦‬‬
‫ّ‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﺳﭙﺎه ده ھﺰار ﻧﻔﺮی دﺷﻤﻦ ﺑﺎ ﺳﭙﺮ ﻣﻨﺎﺟﺎت و زاری ﺑﻪﻃﻮر ﯾﮑﻪ و ﺗﻨﮫﺎ‪ ،‬ﺟﺰ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﮐﺎر دﯾﮕﺮان ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻨﻈﺮۀ ﻋﺠﯿﺐ و ﺟﺎﻟﺒﯽ در ﻏﺰوه ﺑﻨﯽ اﻟﻤﺼﻄﻠﻖ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬دﺷﻤﻦ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﻣﻮﺿﻊ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﻨﺘﻈﺮ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻓﺮﺻﺘﯽ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻧﺎﮔﮫﺎن وﻗﺖ ﻧﻤﺎز‬
‫ﻓﺮا ﻣﯽرﺳﺪ و آنﺣﻀﺮت ج ﺑﺮای اﻗﺎﻣﮥ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ آﻣﺎده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﺎز ﺑﺎ اﻣﺎﻣﺖ‬
‫اﯾﺸﺎن اﻗﺎﻣﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﮔﺮوھﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﯾﺸﺎن اﯾﺴﺘﺎده ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ و‬
‫ﮔﺮوھﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺮای دﻓﺎع در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﺷﻤﻦ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ!‪.‬‬
‫در ﺻﻠﺢ ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﺘﺮی ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج در ﻣﺤﻞ »ﻋﺴﻔﺎن«‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﮑﻪ ﻣﮑﺮﻣﻪ ﺧﯿﻤﻪ زدهاﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﯿﺪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻣﻌﺮوف ﻗﺮﯾﺶ ﺑﺎ دﺳﺘﻪای از‬
‫ﺳﭙﺎه دﺷﻤﻦ در ﮐﻮهھﺎی اﻃﺮاف ﮐﻤﯿﻦ زده‪ ،‬ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻓﺮﺻﺘﯽ ﺑﺮای ﺣﻤﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬آﺧﺮ اﻻﻣﺮ‪،‬‬
‫ﻗﺮﯾﺶ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺸﻐﻮل ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎل ﺑﯽﺧﺒﺮی‬
‫ﺑﺮ آنھﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﺗﺎ ﻓﺮﻣﺎن و دﺳﺘﻮر اﻟﻌﻤﻞ ﻧﻤﺎز ﻗﺼﺮ )ﻧﻤﺎز ﺧﻮف(‬
‫از ﺑﺎرﮔﺎه اﻟﮫﯽ ﺻﺎدر ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ آﯾﺎت ﻗﺼﺮ ﻧﻤﺎز ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ ﻓﺮا رﺳﯿﺪ و‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺑﺮای اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ آﻣﺎده ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬دﺷﻤﻦ روﺑﺮوی ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻮﺿﻊ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﮔﺮوه ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺻﻒ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ و ﮔﺮوھﯽ دﯾﮕﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﺷﻤﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﮔﺮوه اول ﻧﻤﺎز را ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﺷﻤﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﮔﺮوه دوم ﻋﻘﺐ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و در‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﺟﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽھﺎ در ﺻﻒھﺎی ﻣﻘﺘﺪﯾﺎن ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣﯿﺪ‪ .‬وﻟﯽ‬
‫ﺧﻮد ﺳﭙﻪﺳﺎﻻر و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﮐﻞ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻤﺸﯿﺮھﺎی ﺧﻮنآﺷﺎم دﺷﻤﻦ ﺑﺎ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﮐﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﻋﺒﺎدت اﻟﮫﯽ ﺑﻮدﻧﺪ) ‪ .(١‬ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﯾﻦ وﻗﺎﯾﻊ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻓﺮﻣﺎن اﻟﮫﯽ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻣﻮرد ﻋﻤﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪:‬‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ َ َ ُ ۡ َ ٗ َ ۡ ُ ُ َ ۡ‬
‫ٱذك ُروا َّ َ‬ ‫ْ‬
‫�� ل َعل� ۡم‬
‫ٱ� كث ِ ٗ‬ ‫﴿���ها ٱ�ِين ءامنوا إِذا لقِيتم ف ِئة فٱثبتوا و‬
‫َ‬ ‫ُۡ‬
‫�فل ُِحون ‪] ﴾٤٥‬اﻷﻧﻔﺎل‪.[۴۵ :‬‬
‫»ای ﻣﺆﻣﻨﺎن! ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮔﺮوھﯽ از ﮐﺎﻓﺮان روﺑﺮو ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﺳﺘﻮارﺗﺮ ﺑﻤﺎﻧﯿﺪ و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺴﯿﺎر ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ رﺳﺘﮕﺎر ﺷﻮﯾﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود ‪ / ۱‬ﺑﺎب ﺻﻠﻮة اﻟﻤﺴﺎﻓﺮﯾﻦ‪.‬‬

 ‫‪٢٦٧‬‬ ‫ﻋﺒﺎدات ﻧﺒﻮی‬

‫در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ھﺮﮔﺎه رﺳﻮل اﮐﺮم ج در ﺳﻔﺮ ﺟﮫﺎد ﺑﺮ ﺗﭙﻪای ﺑﺎﻻ‬
‫ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻪ ﺑﺎر اﻟﻠﻪ اﮐﺒﺮ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ) ‪.(١‬‬

‫ﺧﻮف و ﺧﺸﯿﺖ اﻟﻬﯽ‬

‫آن ﺣﻀﺮت ج ﺧﺎﺗﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬اﻓﻀﻞ اﻟﺮﺳﻞ و ﻣﺤﺒﻮب ﺧﺎص ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد اﯾﻦ ﺧﻮف و ﺧﺸﯿﺖ اﻟﮫﯽ ﺑﻪ ﻗﺪری در ذات ﻣﻘﺪس اﯾﺸﺎن وﺟﻮد داﺷﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮا ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﻦ ﭼﻪ ﻣﯽﮔﺬرد‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﻈﻌﻮن س وﻓﺎت ﮐﺮد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺮای ﺗﻌﺰﯾﺖ ﺑﻪ‬
‫آﻧﺠﺎ ﺗﺸﺮﯾﻒ ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺴﺪ ھﻨﻮز ﺑﻪ ﺧﺎک ﺳﭙﺮده ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬زﻧﯽ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺟﺴﺪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺧﺪا ﮔﻮاه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﻣﻮرد ﻧﻮازش ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار داده‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺗﻮ از ﮐﺠﺎ ﻣﯽداﻧﯽ؟ اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﻣﻮرد اﮐﺮام و ﻧﻮازش ﺧﻮد ﻗﺮار ﻧﺪھﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻪ ﮐﺴﯽ را ﻣﻮرد ﻧﻮازش ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ؟ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺗﻮﻗﻊ ﺧﯿﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او دارم‪ .‬ﻟﯿﮑﻦ ﺑﺎ وﺟﻮدی ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ھﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻧﻤﯽداﻧﻢ ﺑﺎ‬
‫ﻣﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﻣﯽﺷﻮد«) ‪.(٢‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﺑﺎد ﺗﻨﺪ ﻣﯽوزﯾﺪ آنﺣﻀﺮت ﺑﯿﻤﻨﺎک ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و اﮔﺮ ﻣﺸﻐﻮل ﮐﺎر ﻣﮫﻤﯽ ھﻢ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آن را رھﺎ ﮐﺮده رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﻣﯽاﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ) ‪ (٣‬و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﺎر اﻟﮫﺎ! از ﺑﻼ و ﻣﺼﯿﺒﺖ ﺗﻮ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽآورم«‪ .‬وﻗﺘﯽ ھﻮا ﺻﺎف ﻣﯽﺷﺪ و ﯾﺎ ﺑﺎران ﻣﯽآﻣﺪ‪ ،‬ﺧﻮﺷﺤﺎل و ﺷﺎد ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و‬
‫ﺷﮑﺮ اﻟﻠﻪ را ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﯽآوردﻧﺪ‪ .‬روزی ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎﻟﯽ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﯾﺎ‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﭼﺮا ﺷﻤﺎ ﭘﺮﯾﺸﺎن ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻋﺎﯾﺸﻪ! ﺗﻮ را ﭼﻪ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﺑﺎ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‬
‫ﻗﻮم ھﻮد ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮﯾﻢ‪ .‬آنھﺎ اﺑﺮھﺎ را دﯾﺪﻧﺪ و ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺎران ﻣﺰرﻋﻪھﺎی ﻣﺎ را‬
‫ﺳﯿﺮاب ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺣﺎل آن ﮐﻪ آن ﻋﺬاب اﻟﮫﯽ ﺑﻮد) ‪.(٤‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺎب اﻟﺘﮑﺒﯿﺮ ﻋﻨﺪ اﻟﺤﺮب‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻟﺠﻨﺎﺋﺰ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺑﺎب ﯾﺪﻋﻮا ﺑﻪ اﻟﺮﺟﻞ اذا رأی اﻟﺴﺤﺎب‪.‬‬
‫‪ -٤‬اﯾﻦ داﺳﺘﺎن در ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ و دﯾﮕﺮ ﮐﺘﺎبھﺎی ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻤﻠﻪ آﺧﺮ ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﻪ ﻓﻮق‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٦٨‬‬

‫روزی ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ س ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﻣﻮھﺎی ﺷﻤﺎ ﺳﻔﯿﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﺮا ﺳﻮره ھﻮد‪ ،‬واﻗﻌﻪ واﻟﻤﺮﺳﻼت‪ ،‬و ﻋﻢ ﯾﺘﺴﺎءﻟﻮن ﭘﯿﺮ‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ«) ‪.(١‬‬
‫در اﯾﻦ ﺳﻮرهھﺎ وﻗﺎﯾﻌﯽ از ﻗﯿﺎﻣﺖ و ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫از اﺑﯽ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ س رواﯾﺖ اﺳﺖ‪ ،‬وﻗﺘﯽ دو ﺳﻮم از ﺷﺐ ﻣﯽﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺻﺪای ﺑﻠﻨﺪ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﺧﺪا را ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬زﻟﺰﻟﻪ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺑﻌﺪ از وی ﺧﻮاھﺪ آﻣﺪ ﻧﯿﺰ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺮگ ﺑﺎ ﺳﺎز و‬
‫ﺑﺮگ ﺧﻮد ﻓﺮا رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮگ ﺑﺎ ﺳﺎز و ﺑﺮگ ﺧﻮد ﻓﺮا رﺳﯿﺪه اﺳﺖ«) ‪.(٢‬‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ای ﻣﺮدم! »اﮔﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﻦ ﻣﯽداﻧﻢ ﺷﻤﺎ ﻣﯽداﻧﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬ﮐﻢ ﺧﻨﺪه ﻣﯽﮐﺮدﯾﺪ‬
‫و ﺑﺴﯿﺎر ﻣﯽﮔﺮﯾﺴﺘﯿﺪ«) ‪.(٣‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر در ﺣﯿﻦ اﯾﺮاد ﺧﻄﺒﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮز ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺆﺛﺮی ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»ای ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺮﯾﺶ! ﺑﻪ داد ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﺮﺳﯿﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺷﻤﺎ را از ﻋﺬاب اﻟﮫﯽ‬
‫ﻧﺠﺎت دھﻢ‪ .‬ای ﺻﻔﯿﻪ! ﻋﻤﯿﮥ رﺳﻮل ﺧﺪا! ﻣﻦ ﺗﻮ را از ﻋﺬاب اﻟﮫﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ﻧﺠﺎت ﺑﺪھﻢ‪.‬‬
‫ای ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ! ﻣﻦ ﺗﻮ را از ﻋﺬاب اﻟﮫﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ﻧﺠﺎت ﺑﺪھﻢ«‪) .‬ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ(‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر اﻋﺮاب ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ازدﺣﺎم ﺧﯿﻠﯽ ﺳﺨﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮری‬
‫ﮐﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻮد آنﺣﻀﺮت در زﯾﺮ دﺳﺖ و ﭘﺎھﺎ ﺑﯿﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﮫﺎﺟﺮﯾﻦ ﻣﺮدم را از اﻃﺮاف اﯾﺸﺎن‬
‫ﻣﺘﻔﺮق ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﺣﺠﺮۀ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺮ اﺛﺮ ﻓﻄﺮت ﺑﺸﺮی‪ ،‬ﺑﺪون‬
‫ً‬
‫اﺧﺘﯿﺎر دﻋﺎی ﺑﺪی ﺑﺮ زﺑﺎنﺷﺎن ﺟﺎری ﺷﺪ‪ .‬ﻓﻮرا رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ اﯾﺴﺘﺎده ھﺮدو دﺳﺖ را ﺑﻪ‬
‫ﺑﺎرﮔﺎه اﻟﮫﯽ ﺑﺎﻻ ﺑﺮده ﭼﻨﯿﻦ دﻋﺎ ﮐﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﺎر اﻟﮫﺎ! ﻣﻦ ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ھﺴﺘﻢ‪ .‬اﮔﺮ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻦ ﯾﮑﯽ از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺗﻮ زﺣﻤﺘﯽ رﺳﯿﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻣﺮا ﮐﯿﻔﺮ ﻧﺪھﯿﺪ«) ‪.(٤‬‬
‫ﺑﺮ اﺛﺮ ﮔﺮﯾﻪ و ﺧﺸﯿﺖ اﻟﮫﯽ‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﺑﺮ اﯾﺸﺎن رﻗﺖ ﻃﺎری ﻣﯽﺷﺪ و اﺷﮏ از ﭼﺸﻢھﺎ‬
‫ﺟﺎری ﻣﯽﮔﺸﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد در ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن اﯾﻦ آﯾﻪ را ﺗﻼوت‬

‫‪ -١‬ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺗﺮﻣﺬی‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﻣﺸﮑﻮة ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺗﺮﻣﺬی ﺑﺎب اﻟﺒﮑﺎء واﻟﺨﻮف‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ‪.۱۲۳ / ۱۰ / ۶‬‬
 ‫‪٢٦٩‬‬ ‫ﻋﺒﺎدات ﻧﺒﻮی‬

‫ٗ‬ ‫َ ََ َ َُٓ َ‬ ‫َۡ‬

‫جئنا بِك ٰ‬
‫� ٰٓ‬
‫�ؤ�ءِ ش ِهيدا ‪] ﴾٤١‬اﻟﻨﺴﺎء‪:‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ّ ُ َّ‬ ‫َۡ‬ ‫َ‬ ‫َ ََۡ‬
‫� أمة ِۢ �ِش ِهي ٖد و ِ‬ ‫ﮐﺮد‪﴿ :‬فكيف إِذا ِ‬
‫جئنا مِن ِ‬
‫‪ .[۴۱‬ﺑﯽاﺧﺘﯿﺎر اﺷﮏ از ﭼﺸﻤﺎن ﻣﺒﺎرک ﺳﺮازﯾﺮ ﺷﺪ) ‪ .(١‬اﻏﻠﺐ در ﻧﻤﺎز رﻗﺖ ﺑﺮ اﯾﺸﺎن‬
‫ﻃﺎری ﻣﯽﺷﺪ و اﺷﮏ از ﭼﺸﻢھﺎ ﺳﺮازﯾﺮ ﻣﯽﮔﺸﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﮐﺴﻮف ﺷﺪ و آنﺣﻀﺮت ﻧﻤﺎز‬
‫ﮐﺴﻮف )ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﮔﺮﻓﺘﮕﯽ( ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎل ادای ﻧﻤﺎز آهھﺎی ﺳﺮدی ﺑﺮآورده و‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﺎر اﻟﮫﺎ! ﺗﻮ وﻋﺪه ﮐﺮدهای ﺗﺎ ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ در ﻣﯿﺎن اﯾﺸﺎن ﺑﺎﺷﻢ ﻋﺬاب‬
‫ﻧﺎزل ﻧﻤﯽﮐﻨﯽ«) ‪.(٢‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﺷﺨﯿﺮ ـ ﯾﮑﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ـ اﻇﮫﺎر ﻣﯽدارد‪ :‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪم‪ .‬دﯾﺪم ﮐﻪ اﯾﺸﺎن ﻣﺸﻐﻮل ﻧﻤﺎز ھﺴﺘﻨﺪ و اﺷﮏ از ﭼﺸﻤﺎن ﻣﺒﺎرک ﺟﺎری اﺳﺖ‬
‫و ﺑﻪ ﻗﺪری ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ اﺣﺴﺎس ﻣﯽﺷﺪ ﺑﺮ اﺛﺮ آن ﺳﻨﮓ آﺳﯿﺎب در ﺣﺎل‬
‫ﭼﺮﺧﺶ اﺳﺖ و ﯾﺎ دﯾﮕﯽ روی آﺗﺶ دارد ﻏﻞ ﻏﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ) ‪.(٣‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر در ﺗﺸﯿﯿﻊ ﺟﻨﺎزهای ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﻣﺸﻐﻮل ﮐﻨﺪن ﻗﺒﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﺸﺎن آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺮ ﮐﻨﺎر ﻗﺒﺮ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺸﺎھﺪۀ اﯾﻦ ﻣﻨﻈﺮه ﭼﻨﺎن رﻗﺘﯽ ﺑﺮ اﯾﺸﺎن ﻃﺎری‬
‫ﺷﺪ ﮐﻪ از ﮐﺜﺮت رﯾﺨﺘﻦ اﺷﮏ ﺑﺮ زﻣﯿﻦ‪ ،‬زﻣﯿﻦ ﺧﯿﺲ ﺷﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮادران! ﺑﺮای‬
‫اﯾﻦ روز آﻣﺎدﮔﯽ ﮐﻨﯿﺪ) ‪.(٤‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر از ﻏﺰوهای ﺑﺮﻣﯽﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﯿﺎن راه ﮔﺮوھﯽ را دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎراﻧﺪازی ﮐﺮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از آنھﺎ ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ھﺴﺘﯿﺪ؟ آنھﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ھﺴﺘﯿﻢ‪ .‬زﻧﯽ در آﻧﺠﺎ‬
‫ﻣﺸﻐﻮل آﻣﺎدهﮐﺮدن ﻏﺬاﯾﯽ ﺑﻮد و در ﮐﻨﺎرش ﮐﻮدﮐﺶ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬آﺗﺶ ﺧﻮب روﺷﻦ و‬
‫ﺷﻌﻠﻪور ﺑﻮد‪ .‬آن زن ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﮐﻮدک ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ و ﻋﺮض‬
‫ﮐﺮد‪ :‬ﺷﻤﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ھﺴﺘﯿﺪ؟ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آری‪ ،‬ﺑﯽﺷﮏ‪ .‬او ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﺑﻪ ﻗﺪری‬
‫ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺎدر ﺑﺮ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮد ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯿﺶ از آن ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد ﻣﮫﺮﺑﺎن‬
‫ﻧﯿﺴﺖ؟ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آری‪ ،‬ﺑﯽﺷﮏ‪ .‬او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ ﻣﺎدر ﮐﻪ ھﯿﭽﮕﺎه ﻓﺮزﻧﺪ را ﺑﻪ‬
‫آﺗﺶ ﻧﻤﯽاﻧﺪازد‪ .‬ﺑﺮ آنﺣﻀﺮت ﮔﺮﯾﻪ ﻃﺎری ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺳﺮ را ﺑﺮآورده ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﺻﻠﻮة ﮐﺴﻮف‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺗﺮﻣﺬی و اﺑﻮداود ﺑﺎب اﻟﺒﮑﺎء ﻓﯽ ﺻﻠﻮة اﻟﻠﯿﻞ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﺤﺰن واﻟﺒﮑﺎء‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺑﺎب ﻣﺎ ﯾﺮﺟﯽ ﻣﻦ رﺣﻤﺔ اﻟﻠﻪ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٧٠‬‬
‫آن ﺑﻨﺪهاش را ﻋﺬاب و ﺷﮑﻨﺠﻪ ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ ﺳﺮﮐﺶ و ﻣﺘﻤﺮد ﺑﺎﺷﺪ و از او ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﮐﻨﺪ و‬
‫او را ﺑﻪ ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﻗﺒﻮل ﻧﮑﻨﺪ«) ‪.(١‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر اﯾﻦ دﻋﺎی ﺣﻀﺮت اﺑﺮاھﯿﻢ را ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪:‬‬
‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ َ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ٗ‬ ‫َ ّ َّ ُ َّ َ ۡ َ ۡ َ َ‬
‫﴾‬
‫ِ ]إﺑﺮاھﯿﻢ‪.[۳۶ :‬‬‫ِ�‬ ‫م‬ ‫ۥ‬ ‫ه‬ ‫ن‬ ‫إ‬‫ف‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫�‬‫ع‬ ‫ب‬‫ت‬ ‫ن‬ ‫م‬‫�‬ ‫اس‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫ٱ�‬ ‫ب إِ�هن أضللن ِ ِن‬
‫م‬ ‫�‬‫�‬ ‫ث‬‫ك‬ ‫﴿ر ِ‬
‫ﺳﭙﺲ اﯾﻦ دﻋﺎی ﺣﻀﺮت ﻋﯿﺴﯽ را ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ ۡ ُ ۡ َ َّ َ‬‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َّ‬ ‫ُ ّ‬
‫نت ٱل َعز ُ‬
‫�ز ٱ�َ ك ُ‬
‫ِيم ‪﴾١١٨‬‬ ‫ِ‬
‫ك أ َ‬ ‫﴿إ ِن � َعذ ِۡ� ُه ۡم ف إِ� ُه ۡم عِبَاد َك ۖ �ن � غفِر لهم فإ ِن‬
‫]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[۱۱۸ :‬‬
‫َُّ‬ ‫ُ َّ َُّ‬
‫آﻧﮕﺎه ھﺮدو دﺳﺖ را ﺑﺎﻻ ﺑﺮده ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬الﻠﻬﻢ‪ ،‬أﻣ ِﻲﺘ أﻣ ِﻲﺘ« )ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺑﺮ ﺣﺎل اﻣﺘﻢ‬
‫رﺣﻢ ﮐﻦ‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﺎل اﻣﺘﻢ رﺣﻢ ﮐﻦ( در ھﻤﯿﻦ ﺣﺎل اﺷﮏ از ﭼﺸﻤﺎن ﻣﺒﺎرک ﺳﺮازﯾﺮ‬
‫ﮔﺸﺖ) ‪.(٢‬‬

‫ﻣﺤﺒﺖ اﻟﻬﯽ‬
‫در دﻧﯿﺎ دو ﻧﻮع ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻣﻌﺮض دﯾﺪﺷﺎن ﺟﻼل و‬
‫ﻋﻈﻤﺖ ﺑﺎری ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺟﻠﻮهﮔﺮ ﺑﻮد و ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ آنھﺎ ﻓﻘﻂ ﺧﻮف و ﺧﺸﯿﺖ اﻟﮫﯽ را‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻀﺮت ﻧﻮح و ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﯽ ﻋﻠﯿﮫﻤﺎ اﻟﺴﻼم‪ .‬دوم آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺳﺮﺷﺎر از ﻣﺤﺒﺖ و ﻋﺸﻖ اﻟﮫﯽ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﻮی ھﻤﯿﻦ اﻣﺮ دﻋﻮت ﻣﯽدادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻀﺮت ﯾﺤﯿﯽ و ﺣﻀﺮت ﻋﯿﺴﯽ ﻋﻠﯿﮫﻤﺎ اﻟﺴﻼم ﻟﮑﻦ اﯾﻦ ھﺮدو راه‪ ،‬از اﻓﺮاط و‬
‫ﺗﻔﺮﯾﻂ ﺧﺎﻟﯽ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬راه اول ﺑﻪ ﺳﺮﻣﻨﺰل اﺧﻼص و ﻣﺤﺒﺖ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ و راه دوم از‬
‫ﺳﺮﻣﻨﺰل ﻋﺒﻮدﯾﺖ و آداب و اﺣﺘﺮام ﯾﮏ ﺳﻮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ از ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ و از‬
‫ﺳﯿﺮۀ ﺣﻀﺮت ﻣﺴﯿﺢ ﮐﻪ در اﻧﺠﯿﻞ ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ھﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﯽﻓﮫﻤﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﺳﻼم ﺟﺎﻣﻊ اﯾﻦ ھﺮدو ﻃﺮﯾﻖ اﺳﺖ و روی ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫ھﺮدو ﺟﻨﺒﻪ در ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﺒﺎرک ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﮐﻪ ﺣﺎﻣﻞ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‬
‫ھﻤﺰﻣﺎن وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮآنﮐﺮﯾﻢ وﺻﻒ ﮐﻤﺎل اﯾﻤﺎن را ﭼﻨﯿﻦ ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ َ َ ُّ ُ ّٗ ّ َّ‬
‫﴿وٱ�ِين ءامنوا أشد حبا ِ� ِ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۱۶۵ :‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب ﺑﮑﺎﺋﻪ ﺻﻠﯽ اﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻟﻸﻣﺔ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب ﺑﮑﺎﺋﻪ ﻟﻸﻣﺔ‪.‬‬
 ‫‪٢٧١‬‬ ‫ﻋﺒﺎدات ﻧﺒﻮی‬

‫»ﻣﺆﻣﻨﺎن اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ را ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد دوﺳﺖ دارﻧﺪ«‪.‬‬

‫در رواﯾﺎت ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﺷﺐھﺎ ﺑﻪ ﻗﺪری در ﻧﻤﺎز ﻣﯽاﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﭘﺎھﺎی ﻣﺒﺎرکﺷﺎن ورم ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺷﻤﺎ را ﻣﻮرد ﻣﻐﻔﺮت ﻗﺮار داده ﭘﺲ ﭼﺮا اﯾﻦ ﻗﺪر ﺧﻮد را در زﺣﻤﺖ ﻗﺮار ﻣﯽدھﯿﺪ‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﺑﻨﺪۀ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار ﻧﺒﺎﺷﻢ‪ .‬اھﻞ ﻋﺮﻓﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﻓﮑﺮ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎدت آنﺣﻀﺮت ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺧﻮف و ﺧﺸﯿﺖ اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ و ﭼﻮن اﯾﺸﺎن از‬
‫ﮔﻨﺎھﺎن ﭘﺎک و ﻣﻌﺼﻮم ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﻪ ﺗﺤﻤﻞ رﯾﺎﺿﺖ در ﻋﺒﺎدت ﻧﯿﺎزی ﻧﺒﻮد‪ .‬وﻟﯽ اﯾﺸﺎن در‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬اﯾﻦ ﺷﺒﮫﻪ را دﻓﻊ ﮐﺮده‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬رﯾﺎﺿﺖ و ﺗﺤﻤﻞ زﺣﻤﺖ در ﻋﺒﺎدت ﺑﺮ‬
‫اﺛﺮ اﻗﺘﻀﺎی ﻣﺤﺒﺖ و ﻋﺸﻖ اﻟﮫﯽ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺧﺸﯿﺖ اﻟﮫﯽ«‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫َّ َ‬ ‫ُ ُ َ‬ ‫ُ َ‬
‫الﺼﻼ ِة«‪» .‬ﺧﻨﮑﯽ ﭼﺸﻢ ﻣﻦ در ﻧﻤﺎز اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫وﺟ ِﻌﻠﺖ ﻲﻟ ﻗ َّﺮة �ﻴْ ِ� ِﻲﻓ‬ ‫»‬
‫در ﭘﺎسھﺎﯾﯽ از ﺷﺐ ﺑﯿﺪار ﺷﺪه‪ ،‬ﮔﺎھﯽ ﻣﺸﻐﻮل دﻋﺎ و زاری ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﮔﺎھﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬در ﺧﻠﻮت ﻧﯿﻤﻪ ﺷﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ آﺳﻤﺎن دﻧﯿﺎ‬
‫ﻓﺮود ﻣﯽآﯾﻨﺪ«) ‪.(١‬‬
‫ﻋﺒﺎدت ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺑﺎ دو رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺳﻨﺖ ﺻﺒﺢ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽرﺳﯿﺪ ﮐﻪ درﺑﺎرۀ آنھﺎ ﻓﺮﻣﻮده‬
‫ﺑﻮد‪» :‬ﺗﻤﺎم ﻧﻌﻤﺖھﺎی دﻧﯿﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﯾﻦ دو رﮐﻌﺖ ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﯽارزش و ھﯿﭻ اﺳﺖ«) ‪.(٢‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر زﻧﯽ در ﺟﮫﺎد اﺳﯿﺮ ﺷﺪ‪ ،‬او ﻓﺮزﻧﺪی داﺷﺖ ﮐﻪ آن را ﮔﻢ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬داغ ﺟﺪاﯾﯽ آن‬
‫ﮐﻮدک ﺑﻪ ﻗﺪری ﺑﺮ او ﺳﺨﺖ ﺑﻮد ﮐﻪ ھﺮ ﮐﻮدﮐﯽ را ﮐﻪ ﻣﯽدﯾﺪ در آﻏﻮش ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ او‬
‫ﺷﯿﺮ ﻣﯽداد‪ .‬وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت اﯾﻦ ﺣﺎل و وﺿﻊ او را ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺣﻀﺎر‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﯾﻦ زن‪ ،‬ﮐﻮدک ﺧﻮد را در آﺗﺶ اﻓﮑﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن اﻇﮫﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪ :‬ھﺮﮔﺰ‪،‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ ﻣﺤﺒﺖ دارد«) ‪.(٣‬‬
‫ً‬
‫داﺳﺘﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﻗﺒﻼ ذﮐﺮ ﺷﺪ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج از ﻏﺰوهای ﺑﺮﻣﯽﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻧﯽ در ﺣﺎﻟﯽ‬
‫ﮐﻪ ﮐﻮدﮐﺶ را در آﻏﻮش ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﯾﺎ‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! آﯾﺎ ﺑﻪ ﻗﺪری ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺎدر ﺑﺎ ﮐﻮدﮐﺶ ﻣﺤﺒﺖ دارد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ ﺑﺎ‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻣﺤﺒﺖ ﻧﺪارد؟ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آری‪ ،‬ﺑﯽﺷﮏ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻠﻮة‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ / ۸۰ ،‬ﺑﺎب رﺣﻤﺔ اﻟﻮﻟﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٧٢‬‬
‫او ﮔﻔﺖ‪ :‬ھﯿﭻ ﻣﺎدری ﮔﻮارا ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﭽﻪاش را در آﺗﺶ ﺑﯿﻨﺪازد‪ .‬ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن اﯾﻦ‬
‫ﺟﻤﻠﻪ آنﺣﻀﺮت ﺳﺨﺖ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﺮﯾﻪ ﺑﺮ اﯾﺸﺎن ﻃﺎری ﺷﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺳﺮ را‬
‫ﺑﺎﻻ آورده ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﻘﻂ آن ﺑﻨﺪه را ﻋﺬاب ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺳﺮﮐﺸﯽ و ﺗﻤﺮد ﯾﮏ را دو‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ«) ‪.(١‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر اﯾﺸﺎن در ﻣﺠﻠﺲ ﺻﺤﺎﺑﮥ ﮐﺮام ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از اﺻﺤﺎب ﭘﺮﻧﺪهای را ﺑﺎ‬
‫ﺟﻮﺟﻪھﺎی آن ﮐﻪ در داﺧﻞ ﯾﮏ ﺷﺎل ﻗﺮار داده ﺑﻮد‪ ،‬آورد و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ‬
‫اﯾﻦ ﺟﻮﺟﻪھﺎ را داﺧﻞ اﯾﻦ ﺷﺎل ﻗﺮار دادم وﻗﺘﯽ ﻣﺎدر آنھﺎ ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮد‪ ،‬ﺷﺮوع ﺑﻪ ﭘﺮواز‬
‫و ﭘﺮﭘﺮ ﺑﺮ ﺑﺎﻻی ﺳﺮم ﮐﺮد‪ .‬ﻣﻦ اﻧﺪﮐﯽ ﭘﺎرﭼﻪ را ﮐﻨﺎر زدم ﺑﻪﻃﻮری ﮐﻪ ﺟﻮﺟﻪھﺎ ﻧﻤﺎﯾﺎن‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﮫﺎن ﻣﺎدرﺷﺎن ﺧﻮد را روی آنھﺎ اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»آﯾﺎ از ﻣﺤﺒﺘﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﭘﺮﻧﺪه ﺑﺎ ﺟﻮﺟﻪھﺎی ﺧﻮد دارد در ﺗﻌﺠﺐ ھﺴﺘﯿﺪ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ آن‬
‫ذاﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺣﻖ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ ﻣﺤﺒﺘﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد دارد ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻣﺤﺒﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺎدر ﺑﺎ ﺟﻮﺟﻪھﺎی ﺧﻮد دارد«) ‪.(٢‬‬
‫آن ﺣﻀﺮت ج در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺤﺒﺖ اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻣﺤﺒﺖھﺎی دﻧﯿﺎ را ھﯿﭻ و ﭘﻮچ‬
‫ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﻨﺞ روز ﭘﯿﺶ از وﻓﺎت‪ ،‬در ﺟﻤﻊ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺧﻄﺒﻪای اﯾﺮاد ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و در آن‬
‫اﻋﻼم داﺷﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﻦ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل از اﯾﻦ اﻋﻼم ﺑﺮاﺋﺖ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ )اﻧﺴﺎنھﺎ(‬
‫را دوﺳﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار داده ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮا دوﺳﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﺮاھﯿﻢ را دوﺳﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار داده اﺳﺖ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از ﻣﯿﺎن اﻣﺖ ﺧﻮد‬
‫اﺣﺪی را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دوﺳﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﺮدم‪ ،‬اﺑﻮﺑﮑﺮ را ﺑﺮﻣﯽﮔﺰﯾﺪم«) ‪.(٣‬‬
‫ھﻨﮕﺎم وﻓﺎت ﺑﺎرھﺎ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﺒﺎرک ﺟﺎری ﺑﻮد‪» :‬اﻟﻠﻬﻢ اﻟﺮﻓﻴﻖ اﻷﻋﲆ«‪ .‬ﺑﺎر‬
‫اﻟﮫﺎ! رﻓﯿﻖ اﻋﻠﯽ ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪:‬‬
‫ﺣﺎﻻ ﺷﻤﺎ ﻣﺎ را رھﺎ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ) ‪.(٤‬‬

‫‪ -١‬ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺑﺎب ﻣﺎ ﯾﺮﺟﯽ ﻣﻦ اﻟﺮﺣﻤﺔ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺸﮑﻮة ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از اﺑﻮداود ﺑﺎب رﺣﻤﺔ اﻟﻠﻪ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﻨﮫﯽ ﻋﻦ ﺑﻨﺎء اﻟﻤﺴﺎﺟﺪ ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺒﻮر‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب اﻟﻮﻓﺎت‪.‬‬
 ‫‪٢٧٣‬‬ ‫ﻋﺒﺎدات ﻧﺒﻮی‬

‫آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ از رﻣﺰ و راز اﯾﻦ »رﻓﺎﻗﺖ ِﻋ ِﻠﻮی« آ ﮔﺎھﯽ دارﻧﺪ‪ ،‬در ﺗﺸﺮﯾﺢ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪:‬‬
‫»اﻧﺒﯿﺎء † ﭼﻮن از ﻣﻘﺎم دﻋﻮت ﻓﺎرغ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻘﺎ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺖ رﺟﻮع اﻟﯽ اﻟﺨﻠﻖ ﺗﻤﺎم ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ ﺷﻮق ﺗﻤﺎم ﻧﺪای »اﻟﺮﻓﯿﻖ اﻷﻋﻠﯽ« ﺑﺮآورده ﺑﻪ‬
‫ﮐﻠﯿﺖ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺣﻖ ﺟﻞ ﺷﺎﻧﻪ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و در ﻣﺮاﺗﺐ ﻗﺮب ﺳﯿﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ«) ‪.(١‬‬

‫ﺗﻮﮐﻞ و اﻋﺘﻤﺎد ﺑﺮ اﻟﻠﻪ‬

‫ﺗﻮﮐﻞ ﯾﻌﻨﯽ آدﻣﯽ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺳﻌﯽ ﺧﻮد و ﺗﺪﺑﯿﺮ اﻣﻮر وﻗﺎﯾﻊ ﻋﺎﻟﻢ را ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ً‬
‫ﺑﺴﭙﺎرد‪ .‬ﭘﺮدهھﺎ و ﺣﺠﺎبھﺎی اﺳﺒﺎب و ﻋﻠﻞ‪ ،‬از ﻣﻌﺮض دﯾﺪش دﻓﻊ ﺷﺪه و ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ ھﺮ اﻣﺮ‬
‫را در ﻗﺒﻀﮥ ﻗﺪرت اﻟﮫﯽ ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ در ﻇﺎھﺮ اﺳﺒﺎب و ﻋﻠﻞ‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﯿﻞ و‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﭼﻨﺎن ﯾﻘﯿﻦ و ﺑﺎور ﺗﺰﻟﺰل ﻧﺎﭘﺬﯾﺮی داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﺪ اﯾﻦ ﺣﺎﻻت ﻏﯿﺮ‬
‫ﻣﺴﺎﻋﺪ‪ ،‬در ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻼت و ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺑﻪ اﻧﺪازه ذرهای ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﮐﻠﯿﺪ اﺻﻠﯽ و ﻧﯿﺮوی‬
‫ﺣﻘﯿﻘﯽ در دﺳﺖ آن ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺖ و ﻣﻘﺘﺪر در ﻣﺎورای ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺒﺎب ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫ﻋﺰم راﺳﺦ و ﻣﺴﺘﻘﻞ آدﻣﯽ‪ ،‬ﺟﺮأت و ھﻤﺖ او‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﻣﻮارد‪ ،‬ﭘﺮﺗﻮی از ھﻤﺎن ﻧﻮر‬
‫ﻣﺎﻓﻮق ﻃﺒﯿﻌﺖ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﺮﮐﺖ و ﻣﯿﻤﻨﺖ ھﻤﯿﻦ اﻣﺮ در ﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﻧﯿﺰ زﻣﺎم‬
‫ﺻﺒﺮ از دﺳﺖ آدﻣﯽ رھﺎ ﻧﻤﯽﺷﻮد و در ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﺘﺮﯾﻦ راهھﺎ‪ ،‬ھﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﺑﺰدﻟﯽ و ﺗﺮس و‬
‫ﭘﺴﺖھﻤﺘﯽ در ﻗﻠﺐ او راه ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در ھﻮﻟﻨﺎکﺗﺮﯾﻦ ﻣﻮاﻗﻊ ﻧﯿﺰ ﯾﺄس و ﻧﺎاﻣﯿﺪی ﺑﺮ‬
‫دﻟﺶ ﺳﺎﯾﻪ ﻧﻤﯽاﻓﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ ﺳﯿﺮه و زﻧﺪﮔﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ روﺷﻦ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در زﯾﺮ‬
‫آﺳﻤﺎن و روی زﻣﯿﻦ ھﯿﭻ ﻣﺼﯿﺒﺖ و ﻣﺸﮑﻠﯽ ﻧﺒﻮده ﮐﻪ در ﻣﺴﯿﺮ راه اﯾﺸﺎن ﻗﺮار داده‬
‫ﻧﺸﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻗﻠﺐ آرام اﯾﺸﺎن ھﺮﮔﺰ‪ ،‬اﺿﻄﺮاب‪ ،‬ﯾﺄس و ﻧﺎاﻣﯿﺪی و ﺗﺮس و ﺑﯿﻢ را در ﺧﻮد ﺟﺎی‬
‫ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﻨﮫﺎﯾﯽھﺎی ﻣﮑﻪ ﻣﮑﺮﻣﻪ‪ ،‬در زﻣﺎن ﯾﻮرش اﻧﻮاع ﻣﺼﺎﺋﺐ و ﻣﺸﮑﻼت‪ ،‬در‬
‫ُ‬
‫ﻣﺤﺎﺻﺮه دﺷﻤﻨﺎن و در ﻣﻌﺮﮐﻪھﺎی ﺧﻮﻧﯿﻦ ﺣﻨﯿﻦ و اﺣﺪ در ھﻤﻪ ﺟﺎ‪ ،‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﺎﻣﻠﯽ از‬
‫ﺗﻮﮐﻞ و اﻋﺘﻤﺎد ﺑﺮ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﯾﺸﺎن از ﺑﺎب‬
‫دﻟﺴﻮزی ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﻓﺮزﻧﺪم! از اﯾﻦ ﮐﺎر دﺳﺖ ﺑﺮدار«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﮑﺘﻮﺑﺎت اﻣﺎم رﺑﺎﻧﯽ ‪ / ۱‬ﻣﮑﺘﻮب ‪.۲۷۲‬‬

 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٧٤‬‬
‫اﯾﺸﺎن در ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪ :‬ﻋﻤﻮ ﺟﺎن! »در اﻧﺪﯾﺸﮥ ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ ﻣﻦ ﻧﺒﺎﺷﯿﺪ‪ .‬ﺣﻖ ﺗﺎ دﯾﺮ‬
‫ﺗﻨﮫﺎ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬روزی ﻓﺮا ﺧﻮاھﺪ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻋﺮب و ﻋﺠﻢ ﺑﺎ آن ھﻤﺮاه ﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﺎری دﯾﮕﺮ‪ ،‬در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮا ﺗﻨﮫﺎ رھﺎ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ«) ‪.(١‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر در ﻣﮑﻪ ﻣﮑﺮﻣﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻞ و ﻣﺼﯿﺒﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪه‬
‫و ﻣﺄﯾﻮس ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا! ﺑﻪ زودی آن وﻗﺖ ﻓﺮا ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ دﯾﻦ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮐﻤﺎل ﺑﺮﺳﺪ و‬
‫ﺟﺰ اﻟﻠﻪ از دﯾﮕﺮ ﮐﺴﯽ ﺗﺮس و واھﻤﻪای وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ«) ‪.(٢‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﻣﺸﺮﮐﺎن در ﺣﺮم ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﺎھﻢ ﻣﺸﻮرت ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺣﺮم ﺑﮕﺬارد‪ ،‬او را از ﭘﺎی درآورﯾﻢ و ﻧﺎﺑﻮدش ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ ل اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن را‬
‫ﺷﻨﯿﺪ و ﺑﺎ ﮔﺮﯾﻪ و اﻧﺪوه ﻧﺰد آنﺣﻀﺮت آﻣﺪ و ﺟﺮﯾﺎن را ﻋﺮض ﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ وی‬
‫ﺗﺴﻠﯽ ﺧﺎﻃﺮ دادﻧﺪ و آب وﺿﻮ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ .‬وﺿﻮ ﮐﺮده ﺑﺎ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺑﻪﺳﻮی ﺣﺮم رواﻧﻪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ وارد ﺻﺤﻦ ﺣﺮم ﺷﺪﻧﺪ و ﻧﮕﺎهھﺎی ﮐﻔﺎر ﺑﺮ وﺟﻮد ﻣﻘﺪس اﯾﺸﺎن اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺧﻮد‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﮕﺎهھﺎﯾﺸﺎن ﺑﻪ زﯾﺮ ﺧﯿﺮه ﺷﺪ و ﻣﺒﮫﻮت ﺷﺪﻧﺪ) ‪.(٣‬‬
‫در ﺟﻠﺪ اول ﺑﯿﺎن ﺷﺪ ﮐﻪ در ﺷﺐ ھﺠﺮت‪ ،‬ﭘﮫﻠﻮاﻧﺎن ﻗﺮﯾﺶ ﺑﺎ ﻋﺰمھﺎی ﺧﻮنآﺷﺎم ﺧﻮد‪،‬‬
‫ﮐﺎﺷﺎﻧﮥ ﻧﺒﻮت را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ آنﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﻧﮫﺎﯾﺖ ﺳﮑﻮن و اﻃﻤﯿﻨﺎن‪ ،‬ﻋﺰﯾﺰ‬
‫ﺧﻮد ﻋﻠﯽ ﻣﺮﺗﻀﯽ س را ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮ ﺧﻮد ﺧﻮاﺑﺎﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎل آن ﮐﻪ واﺿﺢ ﺑﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺸﺘﺎرﮔﺎه‬
‫اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﺴﺘﺮ ﺧﻮاب‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ذات ﻣﻘﺘﺪر و‬
‫ﺑﯽﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﻣﺎورای ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺒﺎب ﻣﻮﺟﻮد و ﻧﺎﻇﺮ اﺳﺖ و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﯾﻦ‬
‫ﮐﺸﺘﺎرﮔﺎه را ﺑﻪ ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا او را ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮ ﺧﻮد ﻗﺮار داد و ﺑﺎ ﻧﮫﺎﯾﺖ اﻃﻤﯿﻨﺎن‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اﺣﺪی ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺿﺮر و زﯾﺎﻧﯽ وارد ﻧﺨﻮاھﺪ ﮐﺮد«) ‪.(٤‬‬
‫ﺧﺎﻧﻪ از ﭼﮫﺎر ﺳﻮ در ﻣﺤﺎﺻﺮه دﺷﻤﻨﺎن ﺑﻮد و ﺗﺼﻮر ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻣﺪادان ﺟﻮاﻧﺎن و‬
‫ﭘﯿﺮان ﻗﺮﯾﺶ ھﻤﮕﯽ اﯾﻦ ﭘﯿﺮوزی را در ﮐﻮﭼﻪھﺎی ﻣﮑﻪ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﺒﺮﯾﮏ ﺧﻮاھﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﯿﺪ ھﻢ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻗﺮﯾﺶ آن ﺷﺐ را در ﭼﻨﯿﻦ اﺷﺘﯿﺎق و ﺧﻮاب و ﺧﯿﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮده‬

‫‪ -١‬اﺑﻦ ھﺸﺎم‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪.۱‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻨﺪ ‪.۳۶۸ / ۱‬‬
‫‪ -٤‬اﺑﻦ ھﺸﺎم و ﻃﺒﺮی‪.‬‬
 ‫‪٢٧٥‬‬ ‫ﻋﺒﺎدات ﻧﺒﻮی‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﮑﻦ آنﺣﻀﺮت ﺑﺎ اﻋﺘﻤﺎد و ﺗﻮﮐﻞ ﺑﺮ اذن اﻟﮫﯽ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪﺑﻮدن ﺗﻤﺎم اﯾﻦ‬
‫ﺣﺎﻻت‪ ،‬از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﯿﺮون ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در آن ﻣﻮﻗﻊ آﯾﺎت ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺳﻮره »ﯾﺲ« ورد زﺑﺎن‬
‫ﻣﺒﺎرکﺷﺎن ﺑﻮد‪ .‬در اﯾﻦ آﯾﺎت‪ ،‬ﻧﺒﻮت و راه راﺳﺖ آنﺣﻀﺮت ﻣﻮرد ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ .‬آﯾﻪ‬
‫آﺧﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ ۡ َ ۢ َ ۡ ۡ ۡ َ ّٗ َ ۡ َ ۡ ۡ َ ّٗ َ ۡ َ ۡ َ ٰ ُ ۡ َ ُ ۡ َ ُ ۡ ُ َ‬
‫�ون ‪﴾٩‬‬ ‫� �يدِي ِهم سدا ومِن خلفِ ِهم سدا فأغشي�هم �هم � �ب ِ‬‫﴿وجعلنا ِمن � ِ‬
‫]ﯾﺲ‪.[۹:‬‬
‫از ﻣﮑﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ھﻤﺮاھﯽ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ س ﺑﻪ »ﻏﺎر ﺛﻮر« ﭘﻨﺎھﻨﺪه‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮﯾﺶ ﮐﻪ در ﺗﻮﻃﺌﻪ و ﻧﻘﺸﻪ ﺧﻮد ﻧﺎﮐﺎم ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪﻧﺪ و‬
‫آﺗﺶ اﻧﺘﻘﺎم در ﺳﯿﻨﻪھﺎﯾﺸﺎن ﺷﻌﻠﻪور ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت را دﻧﺒﺎل ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﻧﺰدﯾﮏ ﻏﺎر‬
‫رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﺎور ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ در ﭼﻨﯿﻦ ﻟﺤﻈﮥ ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﯽ در ﺣﻮاس آدﻣﯽ اﺧﺘﻼﻟﯽ‬
‫روی ﻧﺪھﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ ﺑﺎ ﺑﯿﻢ و اﻧﺪوه ﺑﺮای ﺟﺎن آنﺣﻀﺮت ﻋﺮض‬
‫ﮐﺮد‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! دﺷﻤﻦ ﺑﻪ ﻗﺪری ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪه ﮐﻪ اﮔﺮ اﻧﺪﮐﯽ ﺳﻤﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ و ﺳﻮی‬
‫ﭘﺎھﺎی ﺧﻮد ﻧﮕﺎه ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ را ﺧﻮاھﻨﺪ دﯾﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﻟﮫﺠﮥ آرامﺑﺨﺶ روﺣﺎﻧﯽ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬آن دو ﻧﻔﺮی ﮐﻪ ﺳﻮﻣﯿﻦ آنھﺎ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ ﻏﻤﯽ دارﻧﺪ«) ‪ .(١‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در‬
‫َ َۡ‬
‫� َز ۡن إ َّن َّ َ َ َ َ‬
‫ٱ� معنا﴾ ]اﻟﺘﻮﺑﺔ‪» .[۴۰ :‬اﻧﺪوھﮕﯿﻦ ﻣﺒﺎش‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺎ‬ ‫ِ‬ ‫ﻗﺮآنﮐﺮﯾﻢ وارد ﺷﺪه‪�﴿ :‬‬
‫اﺳﺖ«‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻨﻈﺮه آرامﺑﺨﺶ و ﺳﮑﻮن روﺣﺎﻧﯽ و ﻣﻌﻨﻮی‪ ،‬ﺟﺰ در ﺳﯿﻨﮥ ﻧﺒﻮی در ﺟﺎﯾﯽ‬
‫دﯾﮕﺮ ﮐﺠﺎ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻗﺮﯾﺶ اﻋﻼم ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ھﺮﮐﺲ ﻣﺤﻤﺪ را زﻧﺪه دﺳﺘﮕﯿﺮ ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ ﺳﺮش را ﺑﺮای آنھﺎ‬
‫ﺑﯿﺎورد‪ ،‬ﯾﮑﺼﺪ ﺷﺘﺮ ﺟﺎﯾﺰه ﺑﻪ او داده ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻗﻪ ﺑﻦ ﺟﻌﺸﻢ‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻦ ھﺪف‬
‫آنﺣﻀﺮت را ﺗﻌﻘﯿﺐ ﮐﺮد و ﭼﻨﺎن ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت در دﺳﺘﺮس وی ﻗﺮار داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ س ﻣﺮﺗﺐ ﺑﻪﺳﻮی او ﻧﮕﺎه ﻣﯽﮐﺮد و او را ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ داﺷﺖ‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫آنﺣﻀﺮت ج ﺑﺮای ﯾﮏ ﺑﺎر ھﻢ ﺑﻪﺳﻮی وی ﻧﻈﺮ ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺮ ﻗﻠﺐ ﻣﺒﺎرک ﺳﮑﯿﻨﻪ‬
‫ً‬
‫رﺑﺎﻧﯽ ﻃﺎری ﺑﻮد و ﻟﺐھﺎی ﻣﺒﺎرک ﻣﺸﻐﻮل ﺗﻼوت ﻗﺮآن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﻮﻣﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺼﻮر ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬از ھﺮ ﻧﻮع ﺧﻄﺮ و ﻣﺸﮑﻠﯽ در اﻣﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ھﺠﺮت‪.‬‬

 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٧٦‬‬
‫واﻗﻌﯿﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺮﭼﻪ در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺟﻤﻊ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﮫﯽ ﺣﺎﻣﯽ اﺳﻼم ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ از ﺳﻮی‬
‫دﯾﮕﺮ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎﻧﯽ روﺑﺮو ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ از دﺷﻤﻨﺎن ﻣﮑﻪ ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﺘﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﮑﻪ ﻣﮑﺮﻣﻪ ﻗﺮﯾﺸﯽھﺎ دﺷﻤﻦ اﯾﺸﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬ﻣﯿﺎن آنﺣﻀﺮت و‬
‫آنھﺎ ارﺗﺒﺎط ﻧﺴﺒﯽ و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی وﺟﻮد داﺷﺖ و اﯾﻦ اﻣﺮ ﺳﺒﺐ ﻣﯽﺷﺪ ﺗﺎ ﮔﺎھﯽ ﻗﻠﺐ‬
‫اﻓﺮادی ﺑﻪ ﻣﻮاﺳﺎت و ﻏﻤﺨﻮاری ﮔﺮاﯾﺶ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻟﮑﻦ در ﻣﺪﯾﻨﻪ ھﯿﭻ اﻧﮕﯿﺰهای ﺑﺮای‬
‫ﻣﻮاﺳﺎت و ھﻤﺪردی در ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ و ﯾﮫﻮد وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﻣﯿﺎن ﯾﮫﻮد و‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﻣﺪﯾﻨﻪ و ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﻣﮑﻪ ﺗﻮاﻓﻖھﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻗﺘﻞ و ﺟﻼی وﻃﻦ آنﺣﻀﺮت ج‬
‫اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد) ‪.(١‬‬
‫روی ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس اﺻﺤﺎب ﮐﺮام رﺿﻮان اﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﮫﻢ اﺟﻤﻌﯿﻦ ﺷﺐھﺎ در اﻃﺮاف ﺧﺎﻧﻪ‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻧﮕﮫﺒﺎﻧﯽ ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬در ھﻤﯿﻦ اﯾﺎم ﯾﮏ ﺷﺐ ﮔﺮوھﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ در اﻃﺮاف‬
‫ﺧﯿﻤﮥ آنﺣﻀﺮت ﻧﮕﮫﺒﺎن ﻣﻘﺮر ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮐﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫﴿ َو َّ ُ‬
‫ٱ� َ� ۡع ِص ُمك م َِن ٱ�َّ ِ‬
‫اس﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[۶۷ :‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را از ﺷﺮ ﻣﺮدم ﻧﺠﺎت ﻣﯽدھﺪ و ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫آن ﺣﻀﺮت در ھﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪ ﺳﺮ از ﺧﯿﻤﻪ ﺑﯿﺮون آورده ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻧﮕﮫﺒﺎﻧﺎن‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ) ‪:(٢‬‬
‫»ﻳَﺎ َ� ُّ� َﻬﺎ اﻨﻟَّ ُ‬
‫ﺎس‪ ،‬اﻧ ْ َﺮﺼﻓُﻮا َ� َﻘ ْﺪ َﻋ َﺼ َﻤ� َّ ُ‬
‫ا�«‪» .‬ای ﻣﺮدم! ﺑﺮﮔﺮدﯾﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﺮا‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺑﻪ ﻋﮫﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر آنﺣﻀﺮت از ﻏﺰوه ﻧﺠﺪ ﺑﺮﻣﯽﮔﺸﺘﻨﺪ در ﺣﯿﻦ ﺑﺎزﮔﺸﺖ در ﻣﺤﻠﯽ ﺧﻤﯿﻪ زدﻧﺪ‪.‬‬
‫در آﻧﺠﺎ درﺧﺘﺎن زﯾﺎدی وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬ھﻨﮕﺎم ﻇﮫﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺮﺑﺎزان اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫اﺳﺘﺮاﺣﺖ در زﯾﺮ ﺳﺎﯾﻪ درﺧﺘﺎن ﻣﺘﻔﺮق ﺷﺪﻧﺪ و اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻧﯿﺰ در زﯾﺮ‬
‫ﺳﺎﯾﻪ درﺧﺘﯽ ﺗﻨﮫﺎ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺷﺎﺧﻪ درﺧﺖ آواﯾﺰان ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎﮔﮫﺎن ﻣﺮدی ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦ از راه رﺳﯿﺪ و ﺷﻤﺸﯿﺮ آنﺣﻀﺮت را از ﻧﯿﺎم ﮐﺸﯿﺪ و ﺑﻪ‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻧﺎﮔﮫﺎن ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ و دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺮدی ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦ‬

‫‪ -١‬ﺳﯿﺮه اﺑﻦ ھﺸﺎم ‪ / ۱‬ﺑﺤﺚ ﻏﺰوهھﺎ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺟﺎﻣﻊ ﺗﺮﻣﺬی ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺎﺋﺪه‪.‬‬
 ‫‪٢٧٧‬‬ ‫ﻋﺒﺎدات ﻧﺒﻮی‬

‫ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ در ﮐﻨﺎر اﯾﺸﺎن اﯾﺴﺘﺎده اﺳﺖ آن ﻣﺮد ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ای ﻣﺤﻤﺪ! ﺣﺎﻻ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ‬
‫ﺗﻮ را از دﺳﺖ ﻣﻦ ﻧﺠﺎت ﻣﯽدھﺪ؟ آنﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﻣﻄﻤﺌﻦ و رﺳﺎ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﻟﻠﻪ) ‪.(١‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺷﺨﺼﯽ دﺳﺘﮕﯿﺮ و ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت آورده ﺷﺪ‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ‬
‫ﺷﺨﺺ ﻗﺼﺪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ را داﺷﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»او را رھﺎ ﮐﻨﯿﺪ زﯾﺮا اﮔﺮ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﺑﺎزھﻢ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ« اﺷﺎره ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﻦ ﺑﺮ ﻋﮫﺪه اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﯾﮏ زن ﯾﮫﻮدی در ﺧﯿﺒﺮ‪ ،‬ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت زھﺮ داده ﺑﻮد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت از وی ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﭼﺮا‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ اﻗﺪام ﮐﺮدی‪ .‬او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺼﺪ داﺷﺘﻢ ﺗﻮ را ﺑﺪﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﻧﻤﯽداد«) ‪.(٢‬‬
‫در ﻣﻌﺮﮐﻪھﺎی اﺣﺪ و ﺣﻨﯿﻦ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺑﺮای ﻟﺤﻈﺎﺗﯽ ﻣﯿﺪان ﻧﺒﺮد از ﺳﺮﺑﺎزان اﺳﻼم ﺧﺎﻟﯽ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻘﻼل و ﭘﺎﯾﻤﺮدی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم ج ﻧﻤﻮﻧﻪای از ﺗﻮﮐﻞ ﻋﻠﯽ اﻟﻠﻪ‪ ،‬اﻃﻤﯿﻨﺎن و‬
‫ﺳﮑﻨﯿﮥ روﺣﺎﻧﯽ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﯾﮏ رو از ﺗﻮﮐﻞ و اﻋﺘﻤﺎد ﻋﻠﯽ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬روی دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ‬
‫ﮐﻤﺘﺮ از اﯾﻦ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ .‬ادوار ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ از ﻓﻘﺮ و ﻏﻨﺎ ﺑﺮ آنﺣﻀﺮت ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﻮد ﮐﻪ ﺻﺤﻦ ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی ﻣﻤﻠﻮ از ﻣﺎل و زر ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ دﯾﮕﺮ ﭼﻨﺪﯾﻦ روز ﭘﯿﺎﭘﯽ را ﺑﺎ‬
‫ﻓﺎﻗﻪ و ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﺳﭙﺮی ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﮔﺎھﯽ دو ﺳﻨﮓ و ﯾﺎ ﺳﻪ ﺳﻨﮓ ﺑﺮ ﺷﮑﻢ ﻣﺒﺎرک‬
‫ﻣﯽﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل آن ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ از آن ھﻤﻪ ﻣﺎل و ﺛﺮوت وارد ﺷﺪه ﺑﺮای روزھﺎی‬
‫آﯾﻨﺪه ﭘﺲاﻧﺪاز ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻟﮑﻦ ﻃﺮز ﻋﻤﻞ اﯾﺸﺎن در ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮ ﺧﻼف اﯾﻦ ﺑﻮد‪ .‬ھﯿﭽﮕﺎه درآﻣﺪ‬
‫ﯾﮏ روز را ﺑﺮای روزھﺎی ﺑﻌﺪ ﭘﺲاﻧﺪاز ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ از ﻣﺨﺎرج و ھﺰﯾﻨﻪھﺎی ﻻزم‬
‫ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﻪ را ﺗﺎ ﺷﺎم ﺑﺮ ﻣﺴﺘﺤﻘﯿﻦ ﺧﺮج ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺗﺮﻣﺬی از ﺣﻀﺮت‬
‫ﻮل اﷲ ج ﹶﻛﺎ ﹶن ﹶﻻ ﹶﻳﺪﱠ ﹺﺧ ﹸﺮ ﻟ ﹺ ﹶﻐﺪ« )ﯾﻌﻨﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﭼﯿﺰی ﺑﺮای‬
‫اﻧﺲس رواﯾﺖ اﺳﺖ‪ » :‬ﹶأ ﱠن ﹶر ﹸﺳ ﹶ‬
‫ﻓﺮدا ذﺧﯿﺮه ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ( و در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ اﺗﻔﺎق و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ ﭼﯿﺰی در ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ از آن آﮔﺎه ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﻧﺎراﺣﺖ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ) ‪ (٣‬و ﺗﺎ ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺶ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺠﮫﺎد‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب اﻟﺴﻢ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﺑﺎب ﺻﻠﯽ ﺑﺎﻟﻨﺎس ﻓﺬﮐﺮ ﺣﺎﺟﺔ و ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ‪.۲۹۳ / ۶‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٧٨‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻻ ﺟﺰ ﻧﺎم ﺧﺪا دﯾﮕﺮ ﭼﯿﺰی در ﺧﺎﻧﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﻤﯽرﻓﺘﻨﺪ) ‪.(١‬‬
‫داﺳﺘﺎنھﺎی ﻣﺘﻌﺪدی از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ در ﺑﺤﺚ ﺟﻮد و ﺳﺨﺎوت اﯾﺸﺎن ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎم ﺳﮑﺮات ﮐﻪ آدﻣﯽ ھﺮﭼﯿﺰ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﯾﺎدش آﻣﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻘﺪاری اﺷﺮﻓﯽ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﺳﭙﺮده و آنھﺎ ھﻨﻮز در ﺧﺎﻧﻪاﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺴﺘﺤﻘﯿﻦ‬
‫داده ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ وﻗﺖ ﺣﺴﺎس‪ ،‬ﺗﺴﺎﻣﺢ درﺑﺎرۀ آنھﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﺷﺄن ﺗﻮﮐﻞ اﯾﺸﺎن‬
‫ﺑﺮ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺑﻼدرﻧﮓ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻋﺎﯾﺸﻪ! آﯾﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎ ﮔﻤﺎن ﺑﺪ ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺮود! ﺑﺮو‪ ،‬آنھﺎ را ﺧﯿﺮات ﮐﻦ) ‪.(٢‬‬

‫ﺻﺒﺮ و ﺷﮑﺮ‬
‫آدﻣﯽ در زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد ھﻤﻮاره ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎ رﻧﺞ و ﻏﻢ ﻣﯽﺷﻮد و ھﯿﭻﮐﺲ در اﯾﻦ ﺑﺎب‬
‫ﻣﺴﺘﺜﻨﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻟﮑﻦ ﮐﻤﺎل ﻣﻌﻨﻮی و روﺣﺎﻧﯽ آدﻣﯽ در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در راه ﺣﺼﻮل‬
‫ﻣﻘﺼﺪ و ھﺪف و در ﻧﺸﮥ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ در ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﻮد و از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﺗﻠﺨﯽ‬
‫ﻣﺼﺎﺋﺐ و آﻻم را ﺑﺎ روﯾﯽ ﺑﺎز و دﻟﯽ ﮔﺸﺎده و آرام ﺑﭙﺬﯾﺮد و ﺗﺤﻤﻞ ﮐﻨﺪ و ﯾﻘﯿﻦ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ وﻇﯿﻔﮥ اﻧﺴﺎن ﻓﻘﻂ اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ اﺳﺖ و ﺳﺮ رﺷﺘﮥ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ و ﻋﺪم ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ در‬
‫دﺳﺖ ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪ .‬در ﻗﺮآﻧﮑﺮﯾﻢ در آﯾﻪ ذﯾﻞ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ّ َۡ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ۡ َّ‬ ‫ََ ٓ َ ُ‬ ‫َۡ‬ ‫﴿ َما ٓ أَ َص َ‬
‫اب مِن ُّم ِص َ‬
‫ب مِن �ب ِل أن‬‫ٖ‬ ‫ٰ‬ ‫ِ�‬ ‫ك‬ ‫�‬‫ِ‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫إ‬ ‫م‬ ‫ِ�‬
‫س‬ ‫نف‬ ‫أ‬ ‫�‬
‫ِ‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫ِ‬
‫�ض‬ ‫ٱ�‬ ‫�‬‫ِ‬ ‫ة‬
‫ٖ‬ ‫يب‬
‫ّ َ ۡ َ َ ۡ َ ۡ ْ َ َٰ َ َ َ ُ ۡ َ َ َ ۡ َ ُ ْ َ ٓ‬ ‫َّ ۡ َ َ َ ٓ َّ َ َ َ َ َّ‬
‫�أها ۚ إِن �ٰل ِك � ٱ�ِ �َسِ�‪ ٢٢ ٞ‬ل ِكي� تأسوا � ما فات�م و� �فرحوا بِما‬ ‫�‬
‫َ َ ٰ ُ ۡ َ َّ ُ َ ُ ُّ ُ َّ ُ ۡ َ َ ُ‬
‫ور ‪] ﴾٢٣‬اﻟﺤﺪﯾﺪ‪.[۲۳-۲۲ :‬‬ ‫ءاتٮ�مۗ وٱ� � �ِب � �تا ٖل فخ ٍ‬
‫»ھﯿﭻ ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﺣﺪوث آن ﻣﺼﯿﺒﺖ‪ ،‬آن را در‬
‫ﮐﺘﺎﺑﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪاﯾﻢ ھﻤﺎﻧﺎ اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺮ اﻟﻠﻪ آﺳﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺮ‬
‫آﻧﭽﻪ از دﺳﺖ ﺷﻤﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ اﻧﺪوھﮕﯿﻦ ﻧﺒﺎﺷﯿﺪ و ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داده اﺳﺖ‬
‫ﺷﺎدﻣﺎن ﻧﺸﻮﯾﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ھﺮ اﻧﺴﺎن ﻣﻐﺮور و ﺧﻮدﺳﺘﺎﯾﻨﺪه را دوﺳﺖ ﻧﺪارد«‪.‬‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود ﺑﺎب ﻗﺒﻮل ھﺪاﯾﺎ اﻟﻤﺸﺮﮐﯿﻦ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ و اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﺟﺰء اﻟﻮﻓﺎة‪.‬‬
 ‫‪٢٧٩‬‬ ‫ﻋﺒﺎدات ﻧﺒﻮی‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖھﺎی ﺑﺰرﮔﯽ ﻧﺎﯾﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪،‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ‬
‫ھﯿﭽﮕﺎه ﻏﺒﺎر ﻓﺨﺮ و ﻏﺮور ﺑﺮ آﯾﻨﮥ دلﺷﺎن ﻧﻨﺸﺴﺖ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬أﻧﺎ َﺳﻴِّ ُﺪ ُو ِﺪﻟ آد َم ‪َ ،‬وﻻ‬
‫َ ْ‬
‫ﻓﺨ َﺮ« )ﻣﻦ ﺳﺮدار ﻓﺮزﻧﺪان آدم ھﺴﺘﻢ و ﻣﺮا ﺑﺮ اﯾﻦ ﻓﺨﺮی ﻧﯿﺴﺖ(‪.‬‬
‫ﻋﺪی ﺑﻦ ﺣﺎﺗﻢ ﻃﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﯿﺤﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﺧﺒﺎر و اﺣﻮال آنﺣﻀﺮت را‬
‫ﺷﻨﯿﺪه ﺑﻮد‪ ،‬در ﺷﮏ و ﺗﺮدﯾﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ اﯾﺸﺎن ﭘﺎدﺷﺎه و ﯾﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ھﯿﺄﺗﯽ از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﻗﺒﯿﻠﮥ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﻣﺸﺮف ﺷﺪ‪ .‬در ھﻤﯿﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﯾﮏ زن ﺑﯿﭽﺎره‬
‫درﺑﺎرۀ ﮐﺎری ﮐﻪ داﺷﺖ ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه آنﺣﻀﺮت ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ و درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮد ﺗﺎ ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ را‬
‫ﺑﻪ ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ و ﺟﺪا از اھﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت ﻋﺮض ﮐﻨﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻼدرﻧﮓ از ﺟﺎ‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﮐﻮﭼﻪای ﮐﻪ ھﻤﺎن ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻮد رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻋﺮاﯾﺾ ﮔﻮش دادﻧﺪ و ﺗﺎ ﻣﺎداﻣﯽ‬
‫ﮐﻪ آن زن ﺑﺎ ﻣﯿﻞ ﺧﻮد آﻧﺠﺎ را ﺗﺮک ﻧﮑﺮد‪ ،‬اﯾﺸﺎن در آﻧﺠﺎ اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺪی ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﺸﺎھﺪۀ اﯾﻦ ﻓﺮوﺗﻨﯽ و ﺗﻮاﺿﻊ اﯾﺸﺎن‪ ،‬ﯾﻘﯿﻦ ﮐﺮدم ﮐﻪ اﯾﺸﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ھﺴﺘﻨﺪ ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﻓﺎﺗﺤﺎن ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺎ ﻧﺎز و ﻏﺮور وارد ﺷﮫﺮھﺎی ﻓﺘﺢ ﺷﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻓﺎﺗﺢ ﻣﮑﻪ و ﺧﯿﺒﺮ ﺑﺎ‬
‫ﮔﺬاردن ﺟﺒﯿﻦ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه اﻟﻠﻪ‪ ،‬وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬
‫آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ ﻣﺤﻞ »ذی ﻃﻮی« رﺳﯿﺪ و اﺣﺴﺎس ﮐﺮد ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺮاﻣﺖ و ﻋﺰت‬
‫ﻓﺘﺢ را ﻧﺼﯿﺐﺷﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺮﮐﺐ ﺧﻮﯾﺶ ﺗﻮﻗﻒ ﮐﺮد‪:‬‬
‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ﻰﻠﻋ َراﺣ َﻠﺘﻪ ﻴﻟَ َﻀ َﻊ َرأ َﺳ ُﻪ ﺗَ َﻮ ُ‬
‫ُ ً َََ ََ‬ ‫َّ َ ْ َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َّ‬
‫اﺿ ًﻌﺎ �‬ ‫ِ ِِ ِ‬ ‫ا� ج َو َﺳﻠ َﻢ ل َّﻤﺎ ا� َﺘ� ِذي ﻃﻮى و�ﻒ‬‫»أن رﺳﻮل ِ‬
‫َ َّ َّ ُ ْ ُ َ ُ َ َ َ ُ َ َ ُّ َ َ َ َّ ْ‬ ‫ْ َْ ْ‬ ‫َ َ َ َ َ ْ َ ُ َّ ُ‬
‫الﺮﺣ ِﻞ«) ‪.(٢‬‬ ‫اﺳﻄﺔ‬ ‫ِﺣ� رأى ﻣﺎ أ� َﺮﻣﻪ ا� ِﺑ ِﻪ ِﻣﻦ اﻟﻔﺘ ِﺢ‪ ،‬ﺣﻰﺘ إن �ﺜﻨﻮﻧﻪ ﻴﻟﺎﻜد �ﻤﺲ و ِ‬
‫»ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ذی ﻃﻮی رﺳﯿﺪ دﯾﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﺸﺎن را ﻓﺎﺗﺢ و ﺑﺎ‬
‫ﻋﺰت ﻓﺘﺢ ﻣﻔﺘﺨﺮ ﮔﺮداﻧﯿﺪه‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺮﮐﺐ ﺧﻮد ﺗﻮﻗﻒ ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺮ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﺑﯽﻧﯿﺎز ﺧﻢ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺳﺮ ﺧﻢ ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ ﭼﺎﻧﮥ اﯾﺸﺎن ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻮد ﺑﻪ ﭼﻮب ﮐﺠﺎوه ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ ﮐﺜﺮت ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺗﺴﺒﯿﺢ و ﺗﮫﻠﯿﻞ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از ﯾﺎران‬
‫ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را ﻣﻌﺼﻮم ﮔﺮداﻧﺪه‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﺮا اﯾﻨﻘﺪر زﺣﻤﺖ‬
‫ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﺳﯿﺮة اﺑﻦ ھﺸﺎم ‪.۳۷۰ / ۲‬‬

‫‪ -٢‬ﺳﯿﺮة اﺑﻦ ھﺸﺎم ‪.۳۷۰ / ۲‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٨٠‬‬
‫ﻜ ً‬‫ًَْ َ ُ‬ ‫ََ َ َ ُ‬
‫ﻮرا«) ‪» .(١‬آﯾﺎ ﻣﻦ ﺑﻨﺪه ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار ﻧﺒﺎﺷﻢ«‪.‬‬ ‫»أﻓﻼ أ�ﻮن �ﺒﺪا ﺷ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ اﯾﻦ ﻋﺒﺎدت‪ ،‬ﺗﺴﺒﯿﺢ و ﺗﮫﻠﯿﻞ اول ﺑﺮای ﺑﻪ دﺳﺖآوردن اﯾﻦ ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎﻻ ﺑﺮای ﺷﮑﺮﮔﺰاری و اﻋﺘﺮاف ﺑﺮ ﻧﻌﻤﺖھﺎی اﻟﮫﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﻢ‪ .‬ﻣﺮدان‬
‫ﺑﺰرگ و رﺟﺎل ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺟﮫﺎن ﮐﻪ ﺑﮫﺮهای از ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ھﺮ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ و ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﺧﻮد‬
‫را ﻣﺮھﻮن ﻧﯿﺮوی ﺑﺎزو‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﺗﺪﺑﯿﺮ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ و ﮐﻤﺎل ﻋﻘﻠﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬ﻟﮑﻦ‬
‫ﻣﻘﺮﺑﺎن ﺑﺎرﮔﺎه اﻟﮫﯽ اﯾﻦ ﭘﻨﺪار را ھﻤﭙﺎﯾﮥ ﮐﻔﺮ و ﺷﺮک ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن در ھﺮ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ و‬
‫ﺷﺎدی‪ ،‬ﺗﺪﺑﯿﺮ و ﻟﻄﻒ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل را ﻋﺎﻣﻞ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺪﯾﺜﯽ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ) ‪:(٢‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ﺷﺎﻛﺮا ﷲ ﺗﻌﺎﻰﻟ«‪» .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬ ‫»أﻧﻪ ﺎﻛن إذا ﺟﺎءه أمﺮ ﺮﺳور أو �ﺮﺴ ﺑﻪ ﺧﺮ ﺳﺎﺟﺪا‬
‫ً‬
‫ﺧﺒﺮ ﺧﻮﺷﯽ ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت ج ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺷﮑﺮ و ﺳﭙﺎس اﻟﻠﻪ را ﺑﻪ ﺟﺎ آورده و ﻓﻮرا ﺳﺠﺪۀ‬
‫ﺷﮑﺮ ادا ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫) ‪(٣‬‬
‫وﻗﺘﯽ از اﺳﻼمآوردن ﻗﺒﯿﻠﮥ ھﻤﺪان آ ﮔﺎه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺠﺪه ﺷﮑﺮ ﺑﻪ ﺟﺎ آوردﻧﺪ ‪ .‬ﻧﯿﺰ ﯾﮏ‬
‫ً‬
‫ﺑﺎر دﯾﮕﺮ از ﭼﯿﺰی ﺧﺒﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﻓﻮرا ﺳﺠﺪه ﺑﻪ ﺟﺎ آوردﻧﺪ) ‪ .(٤‬وﻗﺘﯽ از ﻃﺮﯾﻖ وﺣﯽ آ ﮔﺎه‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ھﺮﮐﺲ ﺑﺮ ﻣﻦ درود ﻓﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ وی درود ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻘﺎم و‬
‫ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﺳﺠﺪه ﺑﻪ ﺟﺎ آوردﻧﺪ) ‪.(٥‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﺳﻌﺪ س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ آنﺣﻀﺮت ج از ﻣﮑﻪ ﻣﮑﺮﻣﻪ ﺑﻪﺳﻮی ﻣﺪﯾﻨﻪ‬
‫ﻃﯿﺒﻪ ﻋﺎزم ﺷﺪﯾﻢ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ »زوﻋﺮا« ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪﯾﻢ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت از ﻣﺮﮐﺐ ﻓﺮود آﻣﺪه‬
‫دﺳﺖھﺎ را ﺑﺎﻻ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺗﺎ دﯾﺮ ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه اﻟﮫﯽ ﻣﺸﻐﻮل دﻋﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺳﺠﺪه رﻓﺘﻨﺪ و‬
‫ﺗﺎ دﯾﺮ در ﺳﺠﺪه ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺳﺮ از ﺳﺠﺪه ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ دﺳﺖھﺎ را ﺑﺎﻻ ﺑﺮده ﻣﺸﻐﻮل دﻋﺎ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﺑﻪ ﺳﺠﺪه رﻓﺘﻨﺪ و ﺗﺎ دﯾﺮ ﻣﺸﻐﻮل ﺳﺠﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎز ﺳﺮ از ﺳﺠﺪه ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺎ‬
‫ﺧﺸﻮع و ﺗﻀﺮع ﻣﺸﻐﻮل دﻋﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎز ﺟﺒﯿﻦ را ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه رب اﻟﻌﺎﻟﻤﯿﻦ ﺑﺮ ﺧﺎک ﻧﮫﺎدﻧﺪ‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ از اﯾﻦ دﻋﺎ و ﺳﺠﺪهھﺎ ﻓﺎرغ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﺻﺤﺎب ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮای ﻣﻐﻔﺮت‬
‫ُ‬
‫اﻣﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ دﻋﺎ ﮐﺮدم ﻗﺴﻤﺘﯽ از آن دﻋﺎ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل واﻗﻊ ﺷﺪ و ﻣﻦ ﺑﻪ‬

‫‪ -١‬ﺳﯿﺮة اﺑﻦ ھﺸﺎم‪ ،‬ذﮐﺮ ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺠﮫﺎد ﺑﺎب ﻓﯽ ﺳﺠﻮد اﻟﺸﮑﺮ‪.‬‬
‫‪ -٣‬زاداﻟﻤﻌﺎد ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺑﯿﮫﻘﯽ‪.‬‬
‫ً‬
‫‪ -٤‬اﯾﻀﺎ‪.‬‬
‫‪ -٥‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﻋﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف‪.‬‬
 ‫‪٢٨١‬‬ ‫ﻋﺒﺎدات ﻧﺒﻮی‬

‫ﻃﻮر ﺷﮑﺮاﻧﻪ ﺳﺠﺪه ﮐﺮدم‪ ،‬ﺑﺎز درﺧﻮاﺳﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﮐﺮدم ﮐﻪ آن را ﻧﯿﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و‬
‫ﻣﻦ ﺳﺠﺪه ﺷﮑﺮ ﺑﻪ ﺟﺎ آوردم‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ دﻋﺎ و زاری ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪم‪ .‬اﯾﻦ را ھﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺑﺎرﮔﺎه ﺧﻮد ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و ﻣﻦ ﺑﺎزھﻢ ﺑﻪ ﺳﺠﺪه رﻓﺘﻢ) ‪.(١‬‬
‫در ﺳﻮره واﻟﻀﺤﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﯾﻦ وﺻﻒ آنﺣﻀﺮت را ﭼﻨﯿﻦ ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ َّ َ‬
‫� ‪َ ٣‬ول�خ َِرةُ خ ۡ�‪ ٞ‬لك‬
‫َ‬
‫ك َو َما قَ َ ٰ‬
‫َ َ َّ َ َ َ ُّ َ‬
‫� ‪ ٢‬ما ودعك ر�‬ ‫� ‪َ ١‬و َّ ۡ‬
‫ٱ� ِل إِذَا َس َ ٰ‬ ‫َ ُّ‬
‫ٱلض َ ٰ‬ ‫﴿و‬
‫َ‬
‫� ‪� ٥‬ل ۡم َ� ۡد َك يَت ِ ٗ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬
‫ى‪٦‬‬ ‫او ٰ‬ ‫يما َ َ‬
‫�ٔ َ‬
‫ِ‬ ‫� َ ٰٓ‬ ‫ك َ� َ ۡ‬‫َ َ ۡ ُ ۡ َ َ ُّ َ‬
‫و� ‪ ٤‬ولسوف �ع ِطيك ر�‬ ‫م َِن ٱ� ٰ‬
‫َ‬ ‫َ َ َّ ۡ َ َ َ َ َ ۡ‬ ‫ٓ ٗ َ ۡ‬ ‫َ َ َ َ َ َ ّٗ‬
‫يم ف� �ق َه ۡر ‪َ ٩‬وأ َّما‬ ‫� ‪ ٨‬فأما ٱ�ت ِ‬ ‫ج َد َك َ��ِ� فَأ� َ ٰ‬ ‫ى ‪َ ٧‬و َو َ‬ ‫آ� َ� َه َد ٰ‬ ‫ووجدك ض‬
‫َ َّ ۡ َ َ ّ َ َ َ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َّ ٓ َ َ َ َ ۡ‬
‫ح ّدِث ‪] ﴾١١‬ﺳﻮرة اﻟﻀﺤﯽ[‪.‬‬ ‫ٱلسا�ِل ف� �ن َه ۡر ‪ ١٠‬وأما بِن ِعمةِ ر�ِك ف‬
‫»ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ وﻗﺖ ﭼﺎﺷﺖ و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﺐ ﭼﻮن ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻪ ﺗﻮ را ﺗﻨﮫﺎ رھﺎ‬
‫ﮐﺮده و ﻧﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ دﺷﻤﻨﯽ ورزﯾﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﮐﻪ آﺧﺮت ﺑﺮاﯾﺖ از دﻧﯿﺎ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ و‬
‫ﺑﻪ زودی ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﺗﻮ ﺧﻮاھﺪ داد‪ ،‬ﭘﺲ ﺗﻮ ﺧﺸﻨﻮد ﺧﻮاھﯽ ﺷﺪ‪ .‬آﯾﺎ‬
‫ﺗﻮ ﯾﺘﯿﻢ ﻧﺒﻮدی ﭘﺲ او ﺗﻮ را ﺟﺎی داد و آﯾﺎ ﺗﻮ ﮔﻤﺮاه ﻧﺒﻮدی ﭘﺲ او ﺗﻮ را راھﻨﻤﺎﯾﯽ ﮐﺮد و‬
‫آﯾﺎ ﺗﻮ ﺗﻨﮕﺪﺳﺖ ﻧﺒﻮدی ﭘﺲ او ﺗﻮ را ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﺳﺎﺧﺖ ﭘﺲ ﺑﺮ ﯾﺘﯿﻢ ﺧﺸﻢ ﻣﮕﯿﺮ و ﺳﺎﺋﻞ را از‬
‫در ﻣﺮان و ﺑﺮ او ﻧﮫﯿﺐ ﻣﮑﻦ و ﻧﻌﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﯿﺎن ﮐﻦ«‪.‬‬
‫ھﺮ ﻟﺤﻈﮥ زﻧﺪﮔﯽ آنﺣﻀﺮت ج ﺷﺎھﺪ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﺸﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮده‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻋﻤﻞ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻔﮫﻮم ﺻﺒﺮ ﺑﺎ ﻟﺸﮑﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﮑﻦ در ذات ﮔﺮاﻣﯽ رﺳﻮل ج اﯾﻦ ھﺮدو وﺻﻒ‬
‫ً‬
‫ﻣﺘﻀﺎد‪ ،‬ﺑﺎھﻢ ﺟﻤﻊ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و اﯾﺸﺎن ﻋﻤﻼ آن ھﺮدو را دارا ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺪﯾﺜﯽ وارد‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬از آنﺣﻀﺮت ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﯿﺶ از ھﻤﻪ‬
‫ﻣﻮرد ﻣﺼﯿﺒﺖ و ﺷﮑﻨﺠﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان! ﺑﺎز ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ رﺗﺒﻪ‬
‫ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎز اﻓﺮاد ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ از آن ﮔﺮوه‪ ،‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺎ آﺧﺮ) ‪ .(٢‬وﻗﺎﯾﻊ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ‬
‫رواﯾﺖ را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺳﺮور اﻧﺒﯿﺎء ﺑﻮدﻧﺪ و روی ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺑﺎر ﻣﺼﺎﺋﺐ و‬
‫ﺷﺪاﺋﺪ ﺑﯿﺶ از ھﻤﻪ در اﯾﻦ ﮔﺮوه ﻣﻘﺪس‪ ،‬ﺑﺮ دوش ﻣﺒﺎرک اﯾﺸﺎن ﻧﮫﺎده ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺑﻪ‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺴﺠﻮد‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺑﺎب اﻟﺼﺒﺮ ﻋﻠﯽ اﻟﺒﻼء‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٨٢‬‬
‫ً‬
‫ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ ﻗﺮآﻧﮑﺮﯾﻢ ﮐﺮارا اﯾﺸﺎن را ﺑﻪ ﺻﺒﺮ ﺗﻠﻘﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در ﺳﻮرۀ اﺣﻘﺎف‬
‫َ ۡ ۡ َ َ َ ََ ُ‬
‫� أ ْولُوا ْ ۡٱل َع ۡز ِم م َِن ُّ‬
‫ٱلر ُس ِل﴾ ]اﻷﺣﻘﺎف‪.[۳۵ :‬‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪﴿ :‬فٱص ِ� كما ص‬
‫ھﻨﻮز آنﺣﻀﺮت ج ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﺪر ﺑﺰرﮔﻮار اﯾﺸﺎن وﻓﺎت ﮐﺮد‪ .‬در دوران‬
‫ﮐﻮدﮐﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﺎدر ﻋﺰﯾﺰﺷﺎن را از دﺳﺖ دادﻧﺪ‪ .‬دو ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﺟﺪ اﯾﺸﺎن ﮐﻪ ﻧﮕﺎه ﻟﻄﻒآﻣﯿﺰ‬
‫وی ﻣﺮھﻤﯽ ﺑﺮ زﺧﻢ ﯾﺘﯿﻤﯽ ﺑﻮد‪ ،‬وﻓﺎت ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻋﻤﻮی اﯾﺸﺎن ﮐﻪ‬
‫ﺳﭙﺮی در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﻮت ﮐﺮد‪ .‬أم اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﺣﻀﺮت ﺧﺪﯾﺠﻪ ﮐﺒﺮی ﮐﻪ‬
‫ﻣﺤﺮم اﺳﺮار و ﺗﻨﮫﺎ ﻣﻮﻧﺲ و ﻏﻤﺨﻮار اﯾﺸﺎن ھﻨﮕﺎم ھﺠﻮم ﻣﺼﺎﺋﺐ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﯿﺰ در ھﻤﯿﻦ‬
‫دوران ﺑﻪ رﺣﻤﺖ ﺣﻖ ﭘﯿﻮﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از واﻟﺪﯾﻦ و ھﻤﺴﺮ‪ ،‬آدﻣﯽ ﺑﯿﺶ از ھﺮ ﮐﺲ ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫ﻣﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬داغ ﺟﺪاﯾﯽ آنھﺎ در ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮ ﺑﮫﺒﻮد ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﻓﺮزﻧﺪان ذﮐﻮر اﯾﺸﺎن‬
‫ﺑﺮﺣﺴﺐ اﺧﺘﻼف رواﯾﺖ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ دو و ﺣﺪ اﮐﺜﺮ ھﺸﺖ و ﻓﺮزﻧﺪان اﻧﺎث ﭼﮫﺎر ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ‬
‫ﻏﯿﺮ از ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،‬دﯾﮕﺮان در ﺳﻨﯿﻦ ﮐﻮدﮐﯽ و ﯾﺎ ﺳﻨﯿﻦ ﻧﻮﺟﻮاﻧﯽ وﻓﺎت ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮاﻗﻌﯽ ﮔﺮﭼﻪ ﮔﺎھﯽ ﭼﺸﻢھﺎی ﻣﺒﺎرک اﺷﮏآﻟﻮد ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ دل و زﺑﺎن‬
‫ھﻤﻮاره ﺑﺎ ﻣﮫﺮ ﺳﮑﯿﻨﻪ و آراﻣﺶ ﻣﻤﮫﻮر ﺑﻮد و ھﯿﭽﮕﺎه ﭼﻨﺎن ﮐﻠﻤﻪای ﮐﻪ ﺻﻮرت ﺷﮑﻮه از‬
‫ﻗﻀﺎ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از زﺑﺎن ﻣﺒﺎرک ﺧﺎرج ﻧﺸﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ دﺧﺘﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج در ﺳﺎل ھﺸﺘﻢ ھﺠﺮی وﻓﺎت ﮐﺮد‪ ،‬و‬
‫اﯾﺸﺎن راھﻨﻤﺎﯾﯽھﺎی ﻻزم را در ﻣﻮرد ﻣﺮاﺳﻢ ﻏﺴﻞ و ﺗﺪﻓﯿﻦ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺟﻨﺎزه رو ﺑﻪ‬
‫روی ﻗﺒﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬اﺷﮏ از ﭼﺸﻤﺎن ﻣﺒﺎرک ﺟﺎری ﮔﺸﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﯾﮏ ﺣﺮف ھﻢ از زﺑﺎن‬
‫ﻣﺒﺎرک ﺧﺎرج ﻧﺸﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت زﯾﺪ )ﭘﺮوردۀ ﺧﺎص( و ﺣﻀﺮت ﺟﻌﻔﺮ را )ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮی اﯾﺸﺎن( ﺑﺴﯿﺎر دوﺳﺖ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺧﺒﺮ ﺷﮫﺎدت آنھﺎ در ﻏﺰوۀ ﻣﻮﺗﻪ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﭼﺸﻢھﺎی ﻣﺒﺎرک ﭘﺮ از اﺷﮏ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ در ھﻤﺎن اﺛﻨﺎ از ﺧﺎﻧﻪ ﺣﻀﺮت ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺪای ﻧﻮﺣﻪ و ﺷﯿﻮن ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت آنھﺎ را از اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﻨﻊ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﻧﻮهھﺎی آنﺣﻀﺮت ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻣﺤﺒﺖ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر اﯾﺸﺎن ھﻢ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺳﮑﺮات ﻣﺮگ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬دﺧﺘﺮ ﮔﺮاﻣﯽ اﯾﺸﺎن ﮐﺴﯽ را ﻓﺮﺳﺘﺎد‬
‫و از آنﺣﻀﺮت ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ آنﺣﻀﺮت در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ دﺧﺘﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻌﺪ از اﺑﻼغ‬
‫ﺳﻼم ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
 ‫‪٢٨٣‬‬ ‫ﻋﺒﺎدات ﻧﺒﻮی‬
‫َ َْ ْ ْ ْ ْ‬
‫ﺤتَﺴ ْ‬ ‫ُ ٌّ َ َ ُ َ‬ ‫»إ َّن َّ َ َ َ َ َ ُ َ َ ْ َ‬
‫ﺐ«‪» .‬آﻧﭽﻪ اﻟﻠﻪ‬ ‫� ﻣﺎ أﺧﺬ‪َ ،‬وﻪﻟ ﻣﺎ أ�ﻄﻰ‪َ ،‬و� ِﺑﺄﺟ ٍﻞ مﺴ ًّ�‪ ،‬ﻓﻠﺘﺼ ِﺮﺒ َو َﺘﻟ ِ‬
‫ِ ِ ِ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ از او ﺑﻮده و آﻧﭽﻪ داده اﺳﺖ ﻧﯿﺰ از او اﺳﺖ‪ .‬ھﺮ ﭼﯿﺰی ﻧﺰد او ﻣﻮﻋﺪ و زﻣﺎن‬
‫ﻣﻘﺮری دارد‪ .‬ﭘﺲ ﺻﺒﺮ ﭘﯿﺸﻪ ﮐﻦ و ﻃﻠﺐ اﺟﺮ ﮐﻦ«‪.‬‬
‫ً‬
‫دﺧﺘﺮﺷﺎن دوﺑﺎره ﻗﺎﺻﺪی ﻧﺰد آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺻﺮار ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺘﻤﺎ ﺑﯿﺎﺋﯿﺪ‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از ﯾﺎران آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﮐﻮدک در آﻏﻮش ﻣﺒﺎرک ﻗﺮار داده ﺷﺪ‪ ،‬آﺧﺮﯾﻦ‬
‫ﻟﺤﻈﺎت زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻮد و در آﻏﻮش اﯾﺸﺎن داﺷﺖ ﺟﺎن ﻣﯽداد‪ .‬اﺷﮏ از ﭼﺸﻤﺎن ﻣﺒﺎرک‬
‫ﺟﺎری ﺷﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از اﺻﺤﺎب ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! اﯾﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫ﻣﺤﺒﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ در دل ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد ﻗﺮار داده‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ آن دﺳﺘﻪ از ﺑﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﺧﻮد ﮐﻪ رﺋﻮف و ﻣﮫﺮﺑﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬رﺣﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻋﯿﺎدت ﺣﻀﺮت ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده س رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺣﺎل او را ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ وﻓﺎت ﮐﺮده اﺳﺖ؟ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! اﯾﺸﺎن ﮔﺮﯾﻪ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﮔﺮﯾﻪ اﯾﺸﺎن ﺷﺮوع ﺑﻪ ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ از‬
‫اﺷﮏ ﭼﺸﻢھﺎ و ﻏﻢ دلھﺎ ﻣﻨﻊ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﻮی زﺑﺎن اﺷﺎره ﮐﺮده ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬از اﯾﻦ‬
‫ﻋﺬاب ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎم وﻓﺎت ﺣﻀﺮت اﺑﺮاھﯿﻢ ﻓﺮزﻧﺪ اﯾﺸﺎن‪ ،‬اﺷﮏ از ﭼﺸﻤﺎن ﻣﺒﺎرک‬
‫ﺟﺎری ﺷﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! اﯾﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ رﺣﻤﺖ و ﺷﻔﻘﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ دوﺑﺎره ﮔﻔﺘﮥ ﺧﻮد را ﺗﮑﺮار ﮐﺮد‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫َ َ ْ َ َ ُّ َ َ َّ َ َ‬
‫ﻚ ﻳَﺎ إﺑ ْ َﺮا ِﻫ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ َُ ُ‬ ‫َ ْ ُ َْ ُ‬ ‫َّ َ ْ َ َ ْ َ ُ‬
‫ﻴﻢ‬ ‫ِ‬ ‫» ِإن اﻟﻌ� ﺗﺪﻣﻊ‪َ ،‬واﻟﻘﻠﺐ � ُﺰن‪َ ،‬وﻻ �ﻘﻮل ِإﻻ ﻣﺎ ﻳﺮﻰﺿ ر�ﻨﺎ‪ ،‬و ِ�ﻧﺎ ِﺑ ِﻔﺮاﻗِ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ل َﻤ ْﺤ ُﺰوﻧُﻮن«) ‪» .(١‬ﭼﺸﻢ اﺷﮏ ﻣﯽرﯾﺰد و دل اﻧﺪوھﮕﯿﻦ اﺳﺖ و ﻣﺎ ﺧﻼف رﺿﺎی ﺧﺪا‬
‫ﭼﯿﺰی ﻧﻤﯽﮔﻮﺋﯿﻢ و ﻣﺎ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺟﺪاﯾﯽ ﺗﻮ ای اﺑﺮاھﯿﻢ اﻟﺒﺘﻪ اﻧﺪوھﮕﯿﻦ ھﺴﺘﯿﻢ«‪.‬‬
‫ﺑﻪ ھﺮﺣﺎل‪ ،‬اﯾﻦ وﻗﺎﯾﻊ‪ ،‬آﻧﯽ و زودﮔﺬر ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﺛﺮ آنھﺎ ﺗﺎ ﻣﺪت ﻣﺤﺪودی ﺑﺮ‬
‫اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﻣﺤﻮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻟﮑﻦ ﺗﺤﻤﻞ ﻣﺼﺎﺋﺐ و ﺣﻮادث ﭘﯿﺎﭘﯽ ﺑﻪﻃﻮری‬
‫ﮐﻪ ھﯿﭽﮕﺎه ﮐﺎﺳﻪ ﺻﺒﺮ ﻟﺒﺮﯾﺰ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﯿﺰده ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ھﺠﺮت‪،‬‬
‫ﻣﻐﺮوران و ﺑﺪﺑﺨﺘﺎن ﻣﮑﻪ و ﻃﺎﺋﻒ ﺑﺎ داﻋﯽ ﺣﻖ ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﺮدﻧﺪ و از ھﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺤﻘﯿﺮ‪،‬‬

‫‪ -١‬درﺑﺎره ﺗﻤﺎم اﯾﻦ وﻗﺎﯾﻊ رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺠﻨﺎﺋﺰ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٨٤‬‬
‫ً‬
‫اﺳﺘﮫﺰاء‪ ،‬ﺳﺐ و ﺷﺘﻢ و ﺷﮑﻨﺠﻪ ﺧﻮدداری ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮارد ﻗﺒﻼ ذﮐﺮ ﺷﺪ ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ذﮐﺮ‬
‫دوﺑﺎرۀ آن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﺪت ھﺸﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺳﺎل در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﻨﻮره ﻣﻌﺮﮐﻪھﺎی ﺧﻮﻧﯿﻨﯽ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ و دﺷﻤﻨﺎن‬
‫ﻧﻘﺸﻪھﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪھﺎﯾﯽ ﺑﺮای ﻗﺘﻞ‪ ،‬ﺟﻼی وﻃﻦ و ﺷﮑﺴﺖ اﯾﺸﺎن ﺗﮫﯿﻪ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ً‬
‫ﻃﻮری ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ذﮐﺮ ﺷﺪ وﻟﯽ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﺗﯿﺮھﺎ را ﺑﺎ ﺳﭙﺮ ﺻﺒﺮ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ دﻓﻊ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺸﮑﻞﺗﺮ از اﯾﻦھﺎ ﺻﺒﺮ ﺑﺮ آن وﻗﺎﯾﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺧﺘﯿﺎری ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﮐﺜﺮت ﻓﺘﻮﺣﺎت ھﺮ ﺑﺎر ﺻﻨﺪوق ﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎل را ﭘﺮ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬وﻟﯽ دﺳﺖ ﮐﺮم اﯾﺸﺎن‬
‫زﻣﺎﻧﯽ آراﻣﺶ ﻣﯽﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺟﻮدی ﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎل را ﺑﯿﻦ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪان و ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺧﻮد آنﺣﻀﺮت و اھﻞ ﺑﯿﺖ اﯾﺸﺎن‪ ،‬اﻏﻠﺐ در‬
‫ﻓﻘﺮ و ﻓﺎﻗﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮری ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ دﺳﺖ ﻟﺒﺎس ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻟﺒﺎﺳﯽ دﯾﮕﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺤﻤﻞ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﺳﺨﺘﯽھﺎ ﮔﻮارا و ﺷﯿﺮﯾﻦ ﺑﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﻟﺬت و ﻃﻌﻢ ﺻﺒﺮ از ﻟﺬت اﻧﻮاع‬
‫ﻧﻌﻤﺖھﺎ و ﻣﺴﺮت ﻟﺒﺎسھﺎی ﮔﺮانﺑﮫﺎ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ھﻤﻪ اﯾﻦھﺎ‪ ،‬آن ﺗﯿﺮی ﮐﻪ از ﮐﻤﺎن دوﺳﺘﺎن رھﺎ ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﻮﺻﻠﻪ ﺷﮑﻦﺗﺮ و‬
‫ﻧﺎراﺣﺖﮐﻨﻨﺪهﺗﺮ ﺑﺮای آدﻣﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ .‬دو ﺑﺎر ﭼﻨﺪ ﺟﻮان ﺑﺮ ﯾﮏ ﻋﻤﻞ آنﺣﻀﺮت ﮐﻪ‬
‫ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﺼﻠﺤﺘﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﺐ ﺑﻪ اﻋﺘﺮاض ﮔﺸﻮدﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ ھﻢ ﻣﮫﺎر ﺻﺒﺮ از دﺳﺖ‬
‫اﯾﺸﺎن رھﺎ ﻧﺸﺪ‪ .‬در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ درﺑﺎره ﻏﻨﺎﯾﻢ ﻏﺰوه ﺣﻨﯿﻦ‪ ،‬ﯾﮑﯽ دو‬
‫ﻧﻔﺮ از اﻧﺼﺎر اﻋﺘﺮاض ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج ﭼﺮا آنھﺎ را ﺑﻪ دﯾﮕﺮان دادﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﻖ‬
‫ﻣﺨﺼﻮص ﻣﺎ ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻮﻰﺳ‪ ،‬ﻟَ َﻘ ْﺪ أُو ِذ َي أَ ْ� َ َ‬
‫ﺮﺜ ِﻣ ْﻦ ذلﻚ ﻓَ َﺼ َ َ‬
‫ﺮﺒ«‪» .‬رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﻣﻮﺳﯽ ﺑﺎد‪ .‬او‬ ‫َ ْ َ ُ َّ َ َ ُ َ‬
‫ا� ﻰﻠﻋ م‬
‫»رﻤﺣﺔ ِ‬
‫از ﺟﺎﻧﺐ دوﺳﺘﺎن ﺧﻮد ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ ﻣﻮرد اذﯾﺖ و آزار ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ وﻟﯽ ﺻﺒﺮ را ﭘﯿﺸﻪ ﮐﺮد«‬
‫)ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﺑﺎب ﻏﺰوۀ ﺣﻨﯿﻦ(‪.‬‬
‫****‬
 ‫َّ َ َ َ َ ٰ ُ ُ َ‬
‫ي�‪] ﴾٤‬اﻟﻘﻠﻢ‪.[۴ :‬‬
‫﴿�نك لع� خل ٍق ع ِظ ٖ‬

‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬
 ‫اﺧﻼق زﯾﺒﺎی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج‬

‫اﯾﻦ ھﻤﺎن ﺑﺨﺶ از زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺒﺎرک ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐﺮم ج اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن‪،‬‬
‫زﻧﺪﮔﯽ اﯾﺸﺎن از ﺳﺎﯾﺮ اﻧﺒﯿﺎی ﮐﺮام و ﻣﺼﻠﺤﺎن ﺟﮫﺎن ﺑﻪﻃﻮر آﺷﮑﺎرا ﻣﻤﺘﺎز ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺳﺆال ﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻋﻤﻠﯽ اﯾﻦ ﻣﺴﺎﯾﻞ اﺧﻼﻗﯽ ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؟ دﻧﯿﺎ از‬
‫ﭘﺎﺳﺦ آن ﻋﺎﺟﺰ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﻣﻘﺎم »ﺑﻮدا« و »ﻣﺴﯿﺢ« از ﻣﯿﺎن ﺗﻤﺎم ﻣﺼﻠﺤﺎن ﺟﮫﺎن‬
‫ً‬
‫واﻻﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﮑﻦ آﯾﺎ ﮐﺴﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺼﻠﺢ ﺑﺰرگ )ﺑﻮدا( ﻋﻤﻼ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬واﻋﻆ اﺧﻼق ﮐﺮﯾﻤﺎﻧﮥ ﮐﻮه زﯾﺘﻮن )ﺣﻀﺮت ﻣﺴﯿﺢ( ﺑﻪ ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ درس‬
‫اﺧﻼق را ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻣﯽداد‪ .‬ﻟﮑﻦ آﯾﺎ ﯾﮏ داﺳﺘﺎن ھﻢ از زﻧﺪﮔﯽاش در ﺗﺄﯾﯿﺪ ﮔﻔﺘﻪھﺎی زرﯾﻦ او‬
‫ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ؟ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻢ اﻣﯽ اﺧﻼق اﻋﻼم ﻣﯽدارد‪ » :‬ﹺﱂ ﹶ ﹶﺗ ﹸﻘﻮ ﹸﻟ ﹶ‬
‫ﻮن ﹶﻣﺎ ﻻﹶ‬
‫ﹶﺗ ﹾﻔ ﹶﻌ ﹸﻠ ﹶ‬
‫ﻮن« )ﭼﺮا آﻧﭽﻪ را اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽدھﯿﺪ ﻣﯽﮔﻮﺋﯿﺪ(‪.‬‬
‫ﺧﻮد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ج ﻧﻤﻮﻧﻪ و اﻟﮕﻮی ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ در ﻣﺠﺎﻣﻊ ﻋﻤﻮﻣﯽ‬
‫اﻧﺴﺎنھﺎ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺧﻠﻮﺗﮑﺪۀ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﯿﺰ ھﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﮑﺘﻪھﺎﯾﯽ را از‬
‫اﺧﻼق و ﻋﻤﻞ ﮐﻪ ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﻣﯽآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮدﺷﺎن ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻋﻤﻠﯽ آن ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ھﯿﭻﮐﺲ‬
‫ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ھﻤﺴﺮ آدﻣﯽ از ﻣﺴﺎﯾﻞ اﺧﻼﻗﯽ وی آﮔﺎهﺗﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﮐﻪ اﺧﻼق ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ را ﺑﺮای ﻣﺎ ﺑﯿﺎن ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬او اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬آﯾﺎ‬
‫َ َ ُْ‬ ‫ﻗﺮآنﮐﺮﯾﻢ را ﺗﻼوت ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﺪ؟ » ِإ َّن ُﺧﻠُ َﻖ ﻧَ ِّ‬
‫ﷲ ج ﺎﻛن اﻟﻘ ْﺮآن« )ﯾﻌﻨﯽ ﻗﺮآن ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫ﻲﺒ ا ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻋﻤﻠﯽ اﺧﻼق اﯾﺸﺎن اﺳﺖ() ‪.(١‬‬
‫ﺻﺤﯿﻔﻪھﺎی ﻣﻮﺟﻮد آﺳﻤﺎﻧﯽ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از اﻗﻮال داﻋﯿﺎن ﺧﻮد ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﯾﮏ‬
‫ﮐﻠﻤﻪ از آنھﺎ ھﻢ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﺒﻠﻐﺎن ﺧﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻗﺮآﻧﮑﺮﯾﻢ در ﻣﯿﺎن ھﺰاران ﻣﺨﺎﻟﻒ و‬
‫َّ َ َ َ َ ٰ ُ ُ َ‬
‫ي� ‪] ﴾٤‬اﻟﻘﻠﻢ‪:‬‬
‫� خل ٍق ع ِظ ٖ‬ ‫ﻣﻌﺎﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ داﻋﯽ ﺣﻖ ﭼﻨﯿﻦ اﻋﻼم ﻣﯽدارد‪�﴿ :‬نك لع‬
‫‪» .[۴‬ای ﻣﺤﻤﺪ! ﺗﻮ ﺑﺮ ﻣﻘﺎم واﻻﯾﯽ از اﺧﻼق ھﺴﺘﯽ« ﻣﻨﺘﻘﺪان ﮐﻮر و ﻣﺘﻌﺼﺐ از ﺳﯿﺰده ﻗﺮن‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﺼﻠﻮة ﻓﻲ اﻟﻠﯿﻞ‪.‬‬

 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٨٨‬‬
‫ﻗﺒﻞ‪ ،‬اﯾﺸﺎن را ﺳﻨﮕﺪل ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﻟﮑﻦ ﺑﻨﮕﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﻗﺮآﻧﮑﺮﯾﻢ در اﯾﻦ ﻣﻮرد در ﻣﯿﺎن‬
‫دﺷﻤﻨﺎن ﭼﻨﯿﻦ ﺷﮫﺎدت ﻣﯽدھﺪ‪:‬‬
‫َ َ ُ ۡ َ َ ۡ ُ َ َ ًّ َ َ ۡ َ ۡ َ َ ُّ ْ‬ ‫َ َ َ ۡ َ ّ َ َّ‬
‫ب �نفضوا م ِۡن‬ ‫﴿فبِما ر� ٖة مِن ٱ�ِ �ِ ت لهمۖ ولو كنت �ظا غل ِيظ ٱلقل ِ‬
‫َ‬
‫َح ۡول ِك ۖ﴾ ]آل ﻋﻤﺮان‪.[۱۵۹ :‬‬
‫»ﭘﺲ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ رﺣﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺮم ﺷﺪی ﺑﺮای آﻧﺎن و اﮔﺮ درﺷﺖﺧﻮ و ﺳﺨﺖدل ﺑﻮدی‬
‫ﺑﺮ آﻧﺎن اﻟﺒﺘﻪ از ﻧﺰد ﺗﻮ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ«‪.‬‬
‫در ﺟﺎﯾﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ُ ۡ َ ٌ َ َ ۡ َ َ ُّ ۡ َ ٌ َ َ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫‪ٞ‬‬ ‫ٓ ُ‬ ‫ََ‬
‫�ص عل ۡي�م‬ ‫﴿لق ۡد َجا َء� ۡم َر ُسول ّم ِۡن أنفسِ�م عزِ�ز عليهِ ما عن ِتم ح ِر‬
‫وف َّرح ‪ٞ‬‬‫ُۡ ۡ َ َُ ‪ٞ‬‬
‫ِيم ‪] ﴾١٢٨‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[۱۲۸ :‬‬ ‫ب ِٱلمؤ ِمن ِ� رء‬
‫»ھﻤﺎﻧﺎ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی از ﻣﯿﺎن ﺧﻮدﺗﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ رﻧﺞ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ او‬
‫دﺷﻮار اﺳﺖ و ﺑﺮ ھﺪاﯾﺖ ﺷﻤﺎ ﺣﺮﯾﺺ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺨﺸﺎﯾﻨﺪه و ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫در ﺑﺎره اﺧﻼق‪ ،‬اﺷﺘﺒﺎه ﺑﺰرﮔﯽ ﮐﻪ روی داده اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ رأﻓﺖ‪ ،‬ﻋﻄﻮﻓﺖ‪ ،‬ﺗﻮاﺿﻊ‬
‫و ﻓﺮوﺗﻨﯽ‪ ،‬ﻣﻈﮫﺮ اﺧﻼق ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻗﺮار داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﺧﻼق آن ﭼﯿﺰی‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ در ھﺮ ﺷﻌﺒﮥ زﻧﺪﮔﯽ و در ھﺮ ﺟﺎﻧﺒﯽ از وﻗﺎﯾﻊ ﺑﻪﻃﻮر ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻣﺸﮫﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫دوﺳﺖ و دﺷﻤﻦ‪ ،‬ﮐﻮﭼﮏ و ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻣﻔﻠﺲ و ﺗﻮاﻧﮕﺮ‪ ،‬ﺻﻠﺢ و ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺧﻠﻮت و ﺟﻠﻮت‪،‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬در ھﺮﺟﺎ داﯾﺮۀ اﺧﻼق وﺳﯿﻊ اﺳﺖ و ﻣﻮﺿﻮع اﺧﻼق آنﺣﻀﺮت ج از ھﻤﯿﻦ‬
‫ﺣﯿﺚ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫ﮔﻔﺘﺎری ﺟﺎﻣﻊ درﺑﺎرۀ اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﮐﻪ وﻗﺎﯾﻊ ﺟﺰﺋﯽ و ﺗﻔﺼﯿﻠﯽ درﺑﺎرۀ اﺧﻼق آنﺣﻀﺮت ج ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﮔﻔﺘﺎرھﺎ و اﻇﮫﺎرات اﻓﺮادی ﮐﻪ ﺳﺎﻟﯿﺎن دراز در ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و از ﺗﮏ ﺗﮏ ﺣﺮوف‬
‫دﻓﺘﺮ اﺧﻼق و ﻋﺎدات اﯾﺸﺎن آ ﮔﺎهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ھﯿﭻﮐﺲ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ھﻤﺴﺮ‪ ،‬از‬
‫ﻋﺎدات و اﺧﻼق آدﻣﯽ آ ﮔﺎه ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺧﺪﯾﺠﻪ ﮐﺒﺮیل ﮐﻪ ﻣﺪت ﺑﯿﺴﺖ و ﭘﻨﺞ‬
‫ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از ﺑﻌﺜﺖ و ﺑﻌﺪ از ﺑﻌﺜﺖ رﻓﯿﻘﮥ ﺣﯿﺎت اﯾﺸﺎن ﺑﻮد‪ ،‬در دوران آﻏﺎز وﺣﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫اﻟﻔﺎظ اﯾﺸﺎن را ﺗﺴﻠﯽ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﯽداد‪:‬‬
‫»ھﺮﮔﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا! ﺧﺪاوﻧﺪ ھﯿﭽﮕﺎه ﺷﻤﺎ را اﻧﺪوھﮕﯿﻦ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎ ﺻﻠﮥ رﺣﻢ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﺎر واﻣﺪاران را ﺑﺮ دوش ﻣﯽﮐﺸﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان ﮐﻤﮏ‬
 ‫‪٢٨٩‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬از ﻣﮫﯿﻤﺎﻧﺎن ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ و ﻣﯿﺰﺑﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬از ﺣﻖ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ و در‬
‫ﻣﺸﮑﻼت و ﻣﺼﯿﺒﺖھﺎ ﻣﺮدم را ﯾﺎری ﻣﯽرﺳﺎﻧﯿﺪ«) ‪.(١‬‬
‫از ﻣﯿﺎن ازواج ﻣﻄﮫﺮات‪ ،‬ھﯿﭻﮐﺲ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ أم اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل اوﺻﺎف‬
‫آنﺣﻀﺮت را ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ و ﻣﺸﺮوح ﺑﯿﺎن ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪ .‬وی اﻇﮫﺎر ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج از ھﯿﭻﮐﺲ ﺑﺪﮔﻮﯾﯽ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺪی‪ ،‬ﺑﺪی ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﮔﺬﺷﺖ و ﻋﻔﻮ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪ .(٢‬ھﺮﮔﺎه ﺑﯿﻦ دو اﻣﺮ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن اﺧﺘﯿﺎر داده ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺮ‬
‫آﺳﺎن را اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ ﮔﻨﺎھﯽ در آن ﻧﺒﻮد و ﮔﺮﻧﻪ از آن ﺑﺴﯿﺎر دور‬
‫ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬از اﺣﺪی ﺑﺮای ﺷﺨﺺ ﺧﻮد اﻧﺘﻘﺎم ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻟﮑﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻼف اﺣﮑﺎم‬
‫اﻟﮫﯽ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ از وی اﻧﺘﻘﺎم ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ) ‪.(٣‬‬
‫)ﯾﻌﻨﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﺣﮑﺎم اﻟﮫﯽ اﯾﺸﺎن ﺑﺮ وی ﺣﺪ ﺟﺎری ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ(‬
‫ھﯿﭽﮕﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ را ﺑﺎ ﻧﺎم وی ﻣﻮرد ﻟﻌﻨﺖ ﻗﺮار ﻧﺪادﻧﺪ و ھﯿﭽﮕﺎه ﻏﻼم‪ ،‬ﮐﻨﯿﺰ‪ ،‬زن و‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﯽ را ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮد ﻧﺰدﻧﺪ) ‪ .(٤‬درﺧﻮاﺳﺖ اﺣﺪی را رد ﻧﮑﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ آن‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻏﯿﺮ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﺒﻮد‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ وارد ﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﯽﻧﮫﺎﯾﺖ ﺧﻨﺪان و ﻣﺘﺒﺴﻢ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﻣﯿﺎن دوﺳﺘﺎن ﭘﺎھﺎی ﺧﻮد را دراز ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻧﻤﯽﻧﺸﺴﺘﻨﺪ) ‪ .(٥‬ﺷﻤﺮده‪،‬‬
‫ﺷﻤﺮده ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ ﺑﻪﻃﻮری ﮐﻪ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﯾﺎد ﺑﮕﯿﺮد ﯾﺎد ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ«) ‪.(٦‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ س از ﺗﺮﺑﯿﺖﯾﺎﻓﺘﮕﺎن آنﺣﻀﺮت ج اﺳﺖ و از آﻏﺎز ﺑﻌﺜﺖ ﺗﺎ آﺧﺮ ﺣﺪاﻗﻞ‬
‫ﺑﯿﺴﺖ و ﺳﻪ ﺳﺎل در ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺣﻀﺮت ﺣﺴﯿﻦ س از وی درﺑﺎرۀ اﺧﻼق‬
‫و ﻋﺎدات آنﺣﻀﺮت ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ س در ﭘﺎﺳﺦ وی ﭼﻨﯿﻦ اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪:‬‬
‫»اﯾﺸﺎن ھﻤﻮاره ﻣﺘﺒﺴﻢ‪ ،‬ﺧﻮشﺧﻮی و ﻣﮫﺮﺑﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﺧﻮی و ﺗﻨﮓدل ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ‬
‫ھﺮ ﺳﺨﻨﯽ ﭘﺮﺧﺎش ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﺨﻦ ﺑﺪی ﺑﺮ زﺑﺎن ﻧﻤﯽآوردﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﭼﯿﺰی ﺧﺮده‬
‫ﻧﻤﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻣﺮی را ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬درﺑﺎرۀ آن ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ اﻣﯿﺪ و‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب ﺑﺪء اﻟﻮﺣﯽ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺟﺎﻣﻊ ﺗﺮﻣﺬی‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬اﺑﻮداود و ﻏﯿﺮه ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪل‪.‬‬
‫‪ -٥‬ﻣﺴﺘﺪرک ﺣﺎﮐﻢ‪.‬‬
‫‪ -٦‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٩٠‬‬
‫آرزوﯾﯽ داﺷﺖ و ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ او را ﻣﺄﯾﻮس ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻧﻪ اﻇﮫﺎر‬
‫ً‬
‫اﺟﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺻﺮﯾﺤﺎ اﻧﮑﺎر و ﯾﺎ رد ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺳﮑﻮت اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺰاج و ﻃﺒﻊ اﯾﺸﺎن آﺷﻨﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﻇﺎھﺮ اﯾﺸﺎن ﻣﻨﻈﻮر و ﻣﻘﺼﻮد اﯾﺸﺎن را‬
‫درک ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻪ ﭼﯿﺰ را از ﺧﻮد دور ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺤﺚ و ﺟﺪال‪ ،‬ﺻﺤﺒﺖ ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ‬
‫ﻧﯿﺎز و ﻣﺸﻐﻮلﺷﺪن در ﮐﺎرھﺎی ﺑﯿﮫﻮده«‪.‬‬
‫در ﺑﺎرۀ دﯾﮕﺮان ﻧﯿﺰ از ﺳﻪ ﭼﯿﺰ دوری ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬از ھﯿﭻﮐﺲ ﺑﺪﮔﻮﯾﯽ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬از‬
‫اﺣﻮال ﺧﺼﻮﺻﯽ دﯾﮕﺮان ﺗﺠﺴﺲ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ دﯾﮕﺮان ﺧﺮده ﻧﻤﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﻮب و ﻣﻔﯿﺪی در آنھﺎ ﺑﻮد‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺗﮑﻠﻢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﮐﺮام ﭼﻨﺎن ﺧﺎﻣﻮش ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﺳﺮھﺎ را ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ ﺑﺮ ﺳﺮھﺎی آﻧﺎن‬
‫ﭘﺮﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ اﯾﺸﺎن ﺳﮑﻮت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺳﺨﻦ‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ در ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﯽ ﺳﺨﻨﺶ را ﺗﻤﺎم‬
‫ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺧﺎﻣﻮش ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺶ ﮔﻮش ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدم‬
‫در ﺣﯿﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ و ﺗﮑﻠﻢ ﻣﯽﺧﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬اﯾﺸﺎن ﻧﯿﺰ ﺗﺒﺴﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﺮدم اﻇﮫﺎر‬
‫ﺗﻌﺠﺐ و ﺷﮕﻔﺘﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﯾﺸﺎن ﻧﯿﺰ ﺗﻌﺠﺐ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﺎزه واردی آداب ﮐﻼم را‬
‫رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ ،‬اﯾﺸﺎن ﺗﺤﻤﻞ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﻨﯿﺪن ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﺗﻤﺠﯿﺪ ﺧﻮد را از زﺑﺎن‬
‫دﯾﮕﺮان ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ از اﺣﺴﺎن و اﻧﻌﺎم اﯾﺸﺎن ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاری و ﺗﺸﮑﺮ‬
‫ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪه ﺧﻮدش ﮐﻼم ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻧﻤﯽﺑﺮد‪ ،‬ﮐﻼم‬
‫وی را ﻗﻄﻊ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﺑﯽﻧﮫﺎﯾﺖ ﻓﯿﺎض‪ ،‬ﺑﯽﻧﮫﺎﯾﺖ راﺳﺘﮕﻮ‪ ،‬ﺑﯽﻧﮫﺎﯾﺖ ﺧﻮشﺧﻮی و ﺑﯽﻧﮫﺎﯾﺖ ﺧﻮشﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﻧﺎﮔﮫﺎن اﯾﺸﺎن را زﯾﺎرت ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺮﻋﻮب ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﮐﻪ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ آﺷﻨﺎ ﻣﯽﺷﺪ ﻣﺤﺒﺖ اﯾﺸﺎن در دﻟﺶ ﺟﺎی ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ«) ‪.(٢‬‬
‫ھﻨﺪ اﺑﻦ ھﺎﻟﻪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ در آﻏﻮش اﯾﺸﺎن ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺷﺪه ﺑﻮد) ‪ ،(٣‬اﻇﮫﺎر ﻣﯽدارد‪:‬‬
‫»آن ﺣﻀﺮت ﺧﻮشﺧﻮی ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪﺧﻮی ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬اھﺎﻧﺖ ﺑﻪ اﺣﺪی را روا ﻧﻤﯽداﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﮐﻮﭼﮏ و ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﺗﺸﮑﺮ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی ﺧﺮده ﻧﻤﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺷﻤﺎﯾﻞ ﺗﺮﻣﺬی‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺷﻤﺎﯾﻞ ﺗﺮﻣﺬی‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺷﻤﺎﯾﺮ ﺗﺮﻣﺬی‪.‬‬
 ‫‪٢٩١‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ھﺮ ﻧﻮع ﻃﻌﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮﺷﺎن ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻨﺎول ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺧﺮده ﻧﻤﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﮐﺴﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻣﺮ ﺣﻘﯽ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺧﺸﻢ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و از ﺣﻖ‪،‬‬
‫ً‬
‫ﮐﺎﻣﻼ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ھﯿﭽﮕﺎه ﺑﺮای ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺷﺨﺼﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﺧﺸﻢ ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ و از‬
‫ھﯿﭻﮐﺲ ﺑﺮای ﺧﻮد اﻧﺘﻘﺎم ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﻣﺪاوﻣﺖ ﺑﺮ ﻋﻤﻞ‬
‫ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ و ﻣﺆﮐﺪﺗﺮﯾﻦ ﺟﻨﺒﮥ اﺧﻼق اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آدﻣﯽ ھﺮ ﮐﺎری را اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﺑﺮ آن ﻣﺪاوﻣﺖ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ ﺟﺰو ﻓﻄﺮت و ﻃﺒﯿﻌﺖ وی ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺰ اﻧﺴﺎن ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺟﮫﺎن ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﻧﻮع ﻋﻤﻞ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﻨﺪ و آنھﺎ ﺑﻪﻃﻮر‬
‫ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﺠﺒﻮراﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﻓﻘﻂ ﻧﻮر ﻣﯽدھﺪ‪ .‬ﺻﺪور ﺗﺎرﯾﮑﯽ از وی ﻣﻤﮑﻦ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺷﺐ ﻓﻘﻂ ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﻣﯽآورد‪ .‬درﺧﺘﺎن در ﻓﺼﻞ ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﯿﻮه ﻣﯽدھﻨﺪ و ﮔﻞھﺎ در‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﮫﺎر ﺷﮑﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم اﻧﻮاع ﺣﯿﻮاﻧﺎت را اﻓﻌﺎل و اﺧﻼق ﻧﻮﻋﯽ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازه‬
‫ﺳﺮ ﻣﻮﯾﯽ ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻟﮑﻦ اﻧﺴﺎن از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺨﺘﺎر ﺧﻠﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬او‬
‫ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﻧﯿﺰ ھﺴﺖ و ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﻧﯿﺰ‪ .‬درﺧﺖ او در ھﺮ ﻣﻮﺳﻢ ﺷﮑﻮﻓﻪ ﻣﯽآورد و ﮔﻞھﺎی‬
‫اﺧﻼق او ﺑﺮای ﺷﮑﻔﺘﻦ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻓﺼﻞ ﺑﮫﺎر ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬او ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻓﻘﻂ ﺑﺮ اﻧﺠﺎم‬
‫ﯾﮏ ﻧﻮع ﻋﻤﻞ و اﺧﻼق ﻣﺠﺒﻮر ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ او اﺧﺘﯿﺎر داده ﺷﺪه و ھﻤﯿﻦ اﺧﺘﯿﺎر ﻧﺘﯿﺠﮥ‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﭘﺬﯾﺮی و ﺗﮑﻠﯿﻒ وی اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﯾﮑﯽ از ﻧﮑﺎت ﻋﻤﯿﻖ و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ آدﻣﯽ ﺑﺮای ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫اﺧﻼق ﻧﯿﮑﻮ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺪت ﭘﺎیﺑﻨﺪ آن ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮ آن ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﮐﻨﺪ و ﭼﻨﺎن ﺑﺮ‬
‫آن ﻣﺪاوﻣﺖ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ ﺑﺎ وﺟﻮدی ﮐﻪ در اﻧﺠﺎم ﮐﺎرھﺎ ﺧﻮد ﻣﺨﺘﺎر اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ در اﯾﻦ‬
‫ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺠﺒﻮر اﺳﺖ و ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻣﺸﺎھﺪه وی ﯾﻘﯿﻦ و ﺑﺎور ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ از اﯾﻦ ﺷﺨﺺ ﺟﺰ اﯾﻦ‬
‫ﮐﺎر‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﮐﺎری ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﯿﺴﺖ و اﯾﻦ ﮐﺎر از وی ﭼﻨﺎن ﺻﺎدر ﺷﻮد ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﻮر از آﻓﺘﺎب‪،‬‬
‫ﻣﯿﻮه از درﺧﺖ و ﺑﻮی ﺧﻮش از ﮔﻞ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت از اﯾﻦھﺎ در ھﯿﭻ ﺣﺎﻟﯽ ﺟﺪا‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎم اﯾﻦ اﻣﺮ‪» ،‬اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﺣﺎل« و ﻣﺪاوﻣﺖ ﺑﺮ ﻋﻤﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج در ﺗﻤﺎم ﮐﺎرھﺎی ﺧﻮد از ھﻤﯿﻦ اﺻﻮل ﭘﯿﺮوی ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ھﺮ ﻋﻤﻠﯽ را‬
‫ﺑﺎ ھﺮ روش و در ھﺮ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ آﻏﺎز ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﻮاره ﺑﺎ ﺷﺪت ﭘﺎیﺑﻨﺪ آن ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻨﺖ« در ﺷﺮﯾﻌﺖ از ھﻤﯿﻦ اﺻﻮل ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻨﺖ ﻋﺒﺎرت از آن‬ ‫واژۀ » ّ‬

‫ﻓﻌﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ھﻤﯿﺸﻪ آن را اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ و ﺑﺪون ﻣﺎﻧﻊ و ﻋﺎرض ﻗﻮی‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٩٢‬‬
‫ھﯿﭽﮕﺎه آن را ﺗﺮک ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ‪ .‬روی اﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺳﻨﺖھﺎ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﻈﮫﺮ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ‬
‫ً‬
‫و ﻣﺪاوﻣﺖ ﺑﺮ ﻋﻤﻞ آنﺣﻀﺮت ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻت اﯾﺸﺎن ﻗﺒﻼ ذﮐﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬از آنھﺎ ﻣﻌﻠﻮم‬
‫ﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم اﺧﻼق و اﻋﻤﺎل آنﺣﻀﺮت ﻣﻨﻈﻢ و ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮری ﮐﻪ در ﺗﻤﺎم‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻗﺪر ذرهای ﻓﺮق و ﺗﻔﺎوت در آنھﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﯿﺎﻣﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺷﺨﺼﯽ درﺑﺎرۀ اﻋﻤﺎل و ﻋﺒﺎدات آنﺣﻀﺮت ج از ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﺳﺆال ﮐﺮد ﮐﻪ‬
‫آﯾﺎ در روز ﺧﺎﺻﯽ آنھﺎ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬وی در ﭘﺎﺳﺦ اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪» :‬ﻻﹶ‪ ،‬ﻛ ﹶ‬
‫ﹶﺎن ﻋ ﹶﹶﻤ ﹸﻠ ﹸﻪ‬
‫ﻳﻤ ﹰﺔ« ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻋﻤﻞ اﯾﺸﺎن ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ و ﻣﺴﻠﺴﻞ ﺑﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﺎران در ﻓﺼﻞ‬ ‫ﹺ‬
‫د ﹶ‬
‫ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺎرد و از ﺑﺎرﯾﺪن ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺎل آنﺣﻀﺮت ﻧﯿﺰ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ھﺮ ﮐﺎری‬
‫را ﮐﻪ اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﯿﺸﻪ ﺑﺮ آن ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻲﺒ ج � َ ْﺴﺘَﻄ ُ‬‫ﻴﻊ َﻣﺎ َﺎﻛ َن اﻨﻟَّ ُّ‬
‫� ْﻢ � َ ْﺴﺘَﻄ ُ‬‫َ َ ُّ ُ‬
‫ﻴﻊ«‪» .‬ﮐﺪامﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ آﻧﭽﻪ را‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫»و�ﻳ‬
‫آنﺣﻀﺮت اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم دھﺪ«) ‪.(١‬‬
‫در رواﯾﺘﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪:‬‬
‫ً َْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬
‫» َو�ن إِذا َﻋ ِﻤﻞ َ� َﻤﻼ أﺛبَﺘَ ُﻪ«) ‪» .(٢‬ﯾﻌﻨﯽ ھﺮﮔﺎه ﻋﻤﻠﯽ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ ﺑﺮ آن ﻣﻮاﻇﺒﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫َْ‬ ‫َ َّ َ َ َّ ْ َ َ َ‬
‫ﷲ أد َو ُﻣ ُﻪ«) ‪» .(٣‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل آن‬ ‫»أن أﺣﺐ اﻟﻌﻤ ِﻞ ِإﻰﻟ ا ِ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ آدﻣﯽ ﺑﺮ آن ﻣﺪاوﻣﺖ و ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫آن ﺣﻀﺮت ﺷﺐھﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ھﯿﭽﮕﺎه ﻋﺒﺎدت ﺷﺐ را ﺗﺮک ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﮔﺎھﯽ ﺣﺎلﺷﺎن ﻣﺴﺎﻋﺪ ﻧﺒﻮد و ﯾﺎ‬
‫ﮐﺴﺎﻟﺘﯽ داﺷﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺴﺘﻪ ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(٤‬‬
‫ﺟﺮﯾﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ س ﯾﮑﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ اﺳﺖ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج وی را ﻣﯽدﯾﺪ‪،‬‬
‫از ﻣﺤﺒﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ وی داﺷﺖ ﺗﺒﺴﻢ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬وی ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﯿﭽﮕﺎه ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺸﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻟﺮﻗﺎق‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻠﻮة و ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻷدب‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﯾﻀﺎ‪.‬‬
‫‪ -٤‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﻗﯿﺎم اﻟﻠﯿﻞ‪.‬‬
 ‫‪٢٩٣‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮم و اﯾﺸﺎن ﻣﺘﺒﺴﻢ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ) ‪ .(١‬ﺑﺮای ھﺮ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﻣﻘﺮر‬
‫ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ھﯿﭽﮕﺎه از آن وﻗﺖ ﺗﺨﻠﻒ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اوﻗﺎت ﻧﻤﺎز و ﺗﺴﺒﯿﺤﺎت‪ ،‬ﺗﻌﺪاد‬
‫ﻧﻮاﻓﻞ‪ ،‬ﺳﺎﻋﺎت ﺧﻮاب و ﺑﯿﺪاری‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ اﻓﺮاد‪ ،‬ھﻤﻪ اﯾﻦھﺎ روی ﺣﺴﺎب و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ھﻤﯿﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺴﻦ ﺧﻠﻖ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﻧﺲ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ھﻨﺪ ﺑﻦ اﺑﯽ ھﺎﻟﻪ و ﻏﯿﺮه ش ﮐﻪ‬
‫ﻣﺪتھﺎ در ﻣﺤﻀﺮ و در ﺧﺪﻣﺖ آنﺣﻀﺮت ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫»اﯾﺸﺎن ﺑﯽﻧﮫﺎﯾﺖ ﺧﻮشاﺧﻼق و ﻧﯿﮑﻮﺳﯿﺮت ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﮫﺮۀ اﯾﺸﺎن ﺧﻨﺪان و ھﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎ‬
‫وﻗﺎر و ﻣﺘﺎﻧﺖ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬دل ھﯿﭻﮐﺲ را ﻧﻤﯽرﻧﺠﺎﻧﯿﺪﻧﺪ و ﻧﻤﯽﺷﮑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﺎدت‬
‫داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ھﻨﮕﺎم ﻣﻼﻗﺎت و ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﮐﺴﯽ در ﺳﻼم و ﻣﺼﺎﻓﺤﻪ ﭘﯿﺸﯽ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﮐﺴﯽ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ درﮔﻮﺷﯽ ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ﺳﺨﻦ ﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ ﺳﺨﻨﺶ را ﺗﻤﺎم ﻧﻤﯽﮐﺮد‪،‬‬
‫آنﺣﻀﺮت روی از ﺟﺎﻧﺐ وی ﺑﺮﻧﻤﯽﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺼﺎﻓﺤﻪ ﻧﯿﺰ ﻋﺎدت ﻣﺒﺎرک ھﻤﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺗﺎ وﻗﺘﯽ آن ﺷﺨﺺ ﺧﻮدش دﺳﺖ اﯾﺸﺎن را رھﺎ ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ ،‬اﯾﺸﺎن دﺳﺖ وی را رھﺎ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺘﯽ در ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ھﯿﭽﮕﺎه زاﻧﻮھﺎی ﻣﺒﺎرک از ھﻢ ﻧﺸﯿﻨﺎن وی‬
‫ﺟﻠﻮﺗﺮ ﻧﺒﻮد) ‪ .(٢‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺘﮑﺎران‪ ،‬ﻏﻼﻣﺎن و ﮐﻨﯿﺰان ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن آب ﻣﯽآوردﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫اﯾﺸﺎن دﺳﺖ ﻣﺒﺎرک را در آبھﺎ ﻗﺮار دھﻨﺪ و آبھﺎ ﻣﺘﺒﺮک ﺷﻮﻧﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻮﺳﻢ ﺳﺮدی و‬
‫ﯾﺎ زﻣﺎن ﻏﯿﺮ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﻮد‪ ،‬از اﯾﻦ اﻣﺮ ﺧﻮدداری ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ«) ‪.(٣‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت ﺣﻀﺮت ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﻓﺮزﻧﺪ‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬ﻗﯿﺲ را ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ھﻤﺮاه ﮐﺮد ﺗﺎ در رﮐﺎب اﯾﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻗﯿﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺮ ﺷﺘﺮ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺳﻮار ﺷﻮ! ﻗﯿﺲ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ادب‪ ،‬ﺧﻮدداری ﮐﺮد‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﯾﺎ ﺳﻮار ﺷﻮ‬
‫و ﯾﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮﮔﺮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ او ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ) ‪ .(٤‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺳﻔﯿﺮ و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﻧﺠﺎﺷﯽ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت وی را ﻧﺰد ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﯿﮫﻤﺎن ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺟﺮﯾﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻠﻪ‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻮداود و ﺗﺮﻣﺬی‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺑﺎب ﻓﯽ ﻗﺮب اﻟﻨﺒﯽ ج ﻣﻦ اﻟﻨﺎس‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺳﻨﻦ اﺑﯽ داود ﮐﺘﺎب اﻷدب‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٩٤‬‬
‫ً‬
‫ﺷﺨﺼﺎ از وی ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﯾﺎران ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﺎ اﯾﻦ ﺧﺪﻣﺎت را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﯿﻢ‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦھﺎ دوﺳﺘﺎن ﻣﺮا اﮐﺮام و ﺧﺪﻣﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺧﻮدم آنھﺎ را اﮐﺮام و‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﻣﯽﮐﻨﻢ) ‪.(١‬‬
‫ﻋﺘﺒﺎن ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ﮐﻪ از اﺻﺤﺎب ﺑﺪر ﺑﻮد ﺑﺎ ﻋﺎرﺿﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﻪﻃﻮری ﮐﻪ‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬روزی ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ و‬
‫ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﻣﻦ در ﻣﺴﺠﺪ ﻣﺤﻠﻪ ﺧﻮدم ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﻢ وﻟﯽ وﻗﺘﯽ ﺑﺎران ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬آﻣﺪن ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺮاﯾﻢ ﻣﺸﮑﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻟﺬا اﮔﺮ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺗﺸﺮﯾﻒ ﺑﯿﺎورﯾﺪ و در ﺟﺎﯾﯽ‬
‫ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ ﺗﺎ ﻣﻦ ھﻤﯿﺸﻪ آﻧﺠﺎ را ﺳﺠﺪهﮔﺎه ﺧﻮدم ﻗﺮار دھﻢ‪ .‬روز ﺑﻌﺪ ھﻨﮕﺎم ﺻﺒﺢ‪،‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ھﻤﺮاه ﺑﺎ اﺑﻮﺑﮑﺮ س ﺑﻪ ﺧﺎﻧﮥ وی رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺮ دروازه اﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ و ﻃﻠﺐ اﺟﺎزه‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬وی اﺟﺎزه داد‪ .‬وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﮐﺠﺎ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻢ؟ او ﺟﺎ را ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫ﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺗﮑﺒﯿﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ و دو رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﻣﺮدم اﺻﺮار ﮐﺮدﻧﺪ‬
‫ﺗﺎ آنﺣﻀﺮت ﻏﺬاﯾﯽ ﺗﻨﺎول ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪» ،‬ﺧﺰﯾﺮه« ﻧﻮﻋﯽ ﻏﺬا اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﻮرش ﻗﯿﻤﻪ ﻣﻘﺪاری‬
‫آرد ﻣﺨﻠﻮط ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ھﻤﯿﻦ ﻏﺬا ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت ﺗﻘﺪﯾﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﻣﺤﻠﻪ ﺳﺮ ﺳﻔﺮه‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﺣﺎﺿﺮﯾﻦ اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ دﺧﺸﻦ ﮐﺠﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪ .‬دﯾﮕﺮی ﮔﻔﺖ‪ :‬او ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ را ﻣﮕﻮ! او ﻻ إﻟﻪ إﻻ‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ .‬ﺑﻘﯿﻪ ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آری‪ ،‬او ﺑﻪﺳﻮی ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﺗﻤﺎﯾﻞ دارد‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ھﺮﮐﺲ ﺑﺮای رﺿﺎی ﺧﺪا ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ آﺗﺶ را ﺑﺮ وی ﺣﺮام ﻣﯽﮐﻨﺪ) ‪.(٢‬‬
‫در آﻏﺎز ھﺠﺮت‪ ،‬آنﺣﻀﺮت و ﺗﻤﺎم ﻣﮫﺎﺟﺮﯾﻦ ﻣﯿﮫﻤﺎن ﺑﺮادران اﻧﺼﺎر ﺧﻮد ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ھﺮﯾﮏ از اﻧﺼﺎر ده ﻧﻔﺮ از ﻣﮫﺎﺟﺮﯾﻦ را ﻣﯿﮫﻤﺎن ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻘﺪاد ﺑﻦ اﺳﻮد ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ‬
‫در آن ﮔﺮوھﯽ ﺑﻮدم ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج در آن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺧﺎﻧﻪ آن اﻧﺼﺎری ﻓﻘﻂ ﭼﻨﺪ‬
‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ از ﺷﯿﺮ آنھﺎ ﻣﯽﻧﻮﺷﯿﺪﯾﻢ‪ .‬ﮐﺎﺳﻪای ﺑﻮد ﮐﻪ در آن ﺷﯿﺮ دوﺷﯿﺪه ﻣﯽﺷﺪ‪،‬‬
‫ھﺮﯾﮏ از ﻣﺎ ﺳﮫﻢ ﺧﻮد را ﻣﯽﻧﻮﺷﯿﺪﯾﻢ و ﺑﺮای آنﺣﻀﺮت در ﮐﺎﺳﻪ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﮔﺬاﺷﺘﯿﻢ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺷﺐ آنﺣﻀﺮت دﯾﺮ آﻣﺪﻧﺪ و ﻣﺎ ﺷﯿﺮھﺎ را ﺧﻮردﯾﻢ و ﺧﻮاﺑﯿﺪﯾﻢ‪ .‬وﻗﺘﯽ اﯾﺸﺎن آﻣﺪﻧﺪ‬
‫دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺎﺳﻪ ﺧﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﯿﺰی ﻧﮕﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻟﺤﻈﻪای ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺎر اﻟﮫﺎ! ھﺮﮐﺲ‬
‫ﺣﺎﻻ ﻃﻌﺎﻣﯽ ﺑﺪھﺪ ﺗﻮ ﺑﻪ او ﻃﻌﺎم ﺑﺪه‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻣﻘﺪاد ﮐﺎرد را ﺑﺮداﺷﺖ ﺗﺎ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ را ذﺑﺢ‬

‫‪ -١‬ﺷﺮح ﺷﻔﺎی ﻗﺎﺿﯽ ﻋﯿﺎض ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از دﻻﯾﻞ ﺑﯿﮫﻘﯽ ‪ / ۱‬ﺑﺤﺚ اﺧﻼق‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری‪ ۶۱ / ۱ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻠﻮة‪.‬‬
 ‫‪٢٩٥‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﮐﻨﺪ و ﮔﻮﺷﺖ ﺑﭙﺰد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻣﻨﻊ ﮐﺮدﻧﺪ و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ را دوﺑﺎره دوﺷﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫آﻣﺪ ھﻤﺎن را ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﺪ و ﺧﻮاﺑﯿﺪﻧﺪ) ‪ (١‬و ھﯿﭻﯾﮏ را ﺑﺮ اﯾﻦ ﻓﻌﻞ ﮐﻪ ﭼﺮا ﺳﮫﻤﯿﻪ اﯾﺸﺎن را‬
‫ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻣﻼﻣﺖ ﻗﺮار ﻧﺪادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻏﻼم اﺑﻮﺷﻌﯿﺐ ﯾﮑﯽ از اﻧﺼﺎر در ﺑﺎزار ﻣﻐﺎزه ﻗﺼﺎﺑﯽ داﺷﺖ‪ .‬ﯾﮏ روز او ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ‬
‫رﺳﻮل اﮐﺮم آﻣﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از ﯾﺎران ﺧﻮد ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺷﻌﯿﺐ آﺛﺎر ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ‬
‫را ﺑﺮ ﭼﮫﺮۀ اﻧﻮر اﺣﺴﺎس ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ رﻓﺖ و ﺑﻪ ﻏﻼم ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮای ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮ ﻏﺬا آﻣﺎده‬
‫ﮐﻦ‪ .‬ﻏﺬا آﻣﺎده ﺷﺪ و او ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت آﻣﺪ و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﻒ ﺑﯿﺎورﯾﺪ و ﻏﺬا ﻣﯿﻞ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﺋﯿﺪ‪ .‬آنھﺎ ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﻣﯿﺎن راه ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﺑﺪون دﻋﻮت ﺑﺎ آنھﺎ ھﻤﺮاه ﺷﺪ‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ اﺑﻮﺷﻌﯿﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺷﺨﺺ ﺑﺪون دﻋﻮت ﺑﺎ ﻣﺎ ھﻤﺮاه ﺷﺪه‪ ،‬اﮔﺮ اﺟﺎزه‬
‫ﻣﯽدھﯽ ﺗﺎ ﺑﯿﺎﯾﺪ و ﮔﺮﻧﻪ ﺑﺮﮔﺮدد‪ .‬وی ﮔﻔﺖ‪ :‬او ھﻢ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﯿﺎﯾﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر آنﺣﻀﺮت ج در درهای از ﮐﻮه ﺳﻮار ﺑﺮ ﺷﺘﺮ ﺑﻮد و ﻣﯽرﻓﺖ‪ .‬ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ س‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ھﻤﺮاه ﺑﻮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﯿﺎ ﺳﻮار ﺷﻮ‪ .‬او اﯾﻦ اﻣﺮ را ﺟﺴﺎرت‬
‫داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﺘﺮ ﺳﻮار ﺷﻮد و آنﺣﻀﺮت از ﺷﺘﺮ ﭘﯿﺎده ﺷﻮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت دوﺑﺎره ﺑﻪ او‬
‫ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺣﺎﻻ ﺧﻮدداری از ﺳﻮارﺷﺪن ﺧﻼف اﻃﺎﻋﺖ اﻣﺮ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا آنﺣﻀﺮت از‬
‫ﺷﺘﺮ ﭘﯿﺎده و او ﺑﺮ ﺷﺘﺮ ﺳﻮار ﺷﺪ) ‪.(٣‬‬
‫ﺳﺨﻨﺎن و ﮔﻔﺘﻪھﺎی ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ اﻓﺮاد را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﯽﮐﺮد و آن را اﻇﮫﺎر ھﻢ ﻧﻤﯽﮐﺮد‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ازدواج ﻧﻤﻮد و ﻣﺮدم را ﺑﻪ وﻟﯿﻤﻪ دﻋﻮت ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ از آنھﺎ‬
‫ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﻏﺬا ﺧﻮردﻧﺪ ھﻤﺎن ﺟﺎ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ آن ﻣﻮﻗﻊ ھﻨﻮز ﺣﮑﻢ ﺣﺠﺎب ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﻧﯿﺰ ھﻤﺎﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻣﺮدم ﺧﺎﻧﻪ را ﺗﺮک ﮐﻨﻨﺪ و‬
‫ﺑﺮوﻧﺪ وﻟﯽ ﺑﺎ زﺑﺎن ﭼﯿﺰی ﻧﻔﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ھﻢ در اﯾﻦ ﻓﮑﺮ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪﻧﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﺣﺠﺮۀ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ھﻨﻮز آنھﺎ ﻧﺸﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬آﯾﮥ‬
‫ﺣﺠﺎب در ھﻤﯿﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(٤‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪.۴ / ۶‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪.۸۲۱ /‬‬
‫‪ -٣‬ﻧﺴﺎﺋﯽ ‪.۸۰۳ /‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﺑﺎب ﻧﺰول آﯾﺔ اﻟﺤﺠﺎب‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٩٦‬‬
‫از ﻏﺰوۀ ﺣﻨﯿﻦ ﺑﺮﻣﯽﮔﺸﺘﻨﺪ در ﻣﯿﺎن راه وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﻓﺮا رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻌﻤﻮل ﺗﻮﻗﻒ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﺆذن اذان ﮔﻔﺖ‪ .‬اﺑﻮﻣﺤﺬوره ﮐﻪ ﺗﺎ آن وﻗﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از‬
‫دوﺳﺘﺎن ﺧﻮد در ھﻤﺎن ﺣﻮل و ﺣﻮش ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺻﺪای ﻣﺆذن را ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺟﯿﻎ و داد‬
‫ﺑﺮآوردﻧﺪ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻤﺴﺨﺮ ادای ﻣﺆذن را درآوردﻧﺪ و ھﻤﺎن ﮐﻠﻤﺎت را ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬آن ﺣﻀﺮت ج‬
‫آنھﺎ را اﺣﻀﺎر ﮐﺮد و از آنھﺎ اذان را ﺷﻨﯿﺪ‪ .‬اﺑﻮﻣﺤﺬوره ﺧﻮش ﺻﺪا ﺑﻮد‪ .‬ﺻﺪای او را‬
‫ﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪ .‬روﺑﺮوی ﺧﻮد ﻧﺸﺎﻧﺪﻧﺪ و دﺳﺖ را ﺑﺮ ﺳﺮ وی ﮔﺬاﺷﺘﻪ دﻋﺎی ﺑﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ‬
‫اذان را ﺑﻪ وی ﺗﻌﻠﯿﻢ دادﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺣﺎﻻ ﺑﺮو و در ﺣﺮم ھﻤﯿﻨﻄﻮر اذان ﺑﮕﻮ) ‪.(١‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در دوران ﺧﺮدﺳﺎﻟﯽ در ﻧﺨﻠﺴﺘﺎنھﺎی اﻧﺼﺎر ﻣﯽرﻓﺖ و‬
‫ﻧﺨﻞھﺎ را ﺑﺎ ﺳﻨﮓ و ﮐﻠﻮخ ﻣﯽزد و ﺧﺮﻣﺎ ﻣﯽاﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬ﻣﺮدم او را دﺳﺘﮕﯿﺮ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ‬
‫آنﺣﻀﺮت آوردﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭼﺮا ﺑﻪ درﺧﺘﺎن ﺳﻨﮓ و ﮐﻠﻮخ ﻣﯽزﻧﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮای‬
‫اﯾﻦ ﮐﻪ ﺧﺮﻣﺎ ﺑﯿﻨﺪازم‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬از ھﻤﺎن ﺧﺮﻣﺎھﺎﯾﯽ ﮐﻪ روی زﻣﯿﻦ اﻓﺘﺎده ﺑﺨﻮر‪،‬‬
‫ﺳﻨﮓ ﻧﺰن‪ .‬آﻧﮕﺎه دﺳﺖ ﻣﺒﺎرک را ﺑﺮ ﺳﺮ وی ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و دﻋﺎی ﺧﯿﺮ ﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎل در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻗﺤﻂﺳﺎﻟﯽ روی داد‪ .‬ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺒﺎد اﺑﻦ ﺷﺮﺣﺒﯿﻞ وارد‬
‫ﺑﺎﻏﯽ ﺷﺪ و ﺧﻮﺷﮥ ﺧﺮﻣﺎ ﺷﮑﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺪاری از آن را ﺧﻮرد و ﺑﺎﻗﯽ را در داﻣﻦ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﮔﺬاﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮد‪ .‬ﺻﺎﺣﺐ ﺑﺎغ ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪ آﻣﺪ او را زد و ﻟﺒﺎسھﺎﯾﺶ را از ﺗﻨﺶ‬
‫درآورد‪ .‬آن ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم ج آﻣﺪ و ﺷﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﺻﺎﺣﺐ ﺑﺎغ ﻧﯿﺰ ھﻤﺮاه‬
‫ﺑﻮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺎﻟﮏ ﺑﺎغ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯾﻦ ﺷﺨﺺ ﻧﺎدان ﺑﻮد ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻌﻠﯿﻢ داده‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﮔﺮﺳﻨﻪ ﺑﻮد ﺑﺎﯾﺪ ﻃﻌﺎم ﺧﻮراﻧﺪه ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻟﺒﺎسھﺎﯾﺶ را از وی ﮔﺮﻓﺖ و‬
‫ﺷﺼﺖ ﺻﺎع ﮔﻨﺪم از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد ﺑﻪ او ﺗﺤﻮﯾﻞ داد) ‪.(٣‬‬
‫ﯾﮫﻮد رﺳﻢ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ زﻧﺎن ﺑﺎ اﯾﺎم ﻗﺎﻋﺪﮔﯽ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را از ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﯿﺮون ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و در ﺧﺎرج از ﻣﺤﯿﻂ ﺧﺎﻧﻪ در ﺟﺎﯾﯽ اﺳﮑﺎن ﻣﯽدادﻧﺪ و ﺧﻮردن و‬
‫ﻧﻮﺷﯿﺪن ﺑﺎ آﻧﺎن را ﺗﺮک ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺼﺎر در اﯾﻦ ﺑﺎره‬
‫از اﯾﺸﺎن ﺳﺆال ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﮐﻪ در آن ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ھﻤﺒﺴﺘﺮﺷﺪن ﺑﺎ زﻧﺎن ﺟﺎﯾﺰ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬روی اﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬اﯾﺸﺎن دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﮐﻪ ﻏﯿﺮ از ھﻤﺒﺴﺘﺮﺷﺪن ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﻣﻨﻊ‬

‫‪ -١‬دار ﻗﻄﻨﯽ ‪.۸۶ / ۱‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺠﮫﺎد‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺠﮫﺎد‪.‬‬
 ‫‪٢٩٧‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﺷﺮﻋﯽ ﻧﺪارد‪ .‬ﯾﮫﻮد ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ھﺪف اﯾﻦ ﺷﺨﺺ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻣﺎ در ﺗﻤﺎم ﮐﺎرھﺎ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬دو ﻧﻔﺮ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن آﻣﺪﻧﺪ و ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﯾﮫﻮد ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﻣﺎ ھﻤﺒﺴﺘﺮ ﻧﺸﻮﯾﻢ‪ .‬ﭼﮫﺮۀ ﻣﺒﺎرک آنﺣﻀﺮت ج از ﺷﺪت ﺧﺸﻢ ﻗﺮﻣﺰ‬
‫ﺷﺪ آن ھﺮدو رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻣﻘﺪاری ﺧﻮراﮐﯽ ﺑﺮای آﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد آﻧﮕﺎه ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﺪﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت از آﻧﺎن ﻧﺎﺧﺸﻨﻮد ﻧﺸﺪه اﺳﺖ) ‪.(١‬‬
‫اﮔﺮ ﻋﻤﻞ و ﯾﺎ ﺳﺨﻦ ﮐﺴﯽ را ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ در ﺣﻀﻮرش آن را ﺗﺬﮐﺮه ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺷﺨﺼﯽ ﻃﺒﻖ ﻋﺮف و رﺳﻢ ﻋﺮب‪ ،‬از رﻧﮓ زﻋﻔﺮان اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن‬
‫ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﭼﯿﺰی ﻧﮕﻔﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ آن ﺷﺨﺺ از آﻧﺠﺎ رﻓﺖ ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ آﻗﺎ ﺑﮕﻮﺋﯿﺪ اﯾﻦ رﻧﮓ را ﺑﺸﻮﯾﺪ و از ﺧﻮد دور ﮐﻨﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺷﺨﺼﯽ درﺧﻮاﺳﺖ اﺟﺎزه ﺷﺮﻓﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن را ﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت اﺟﺎزه‬
‫دادﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺷﺨﺺ در ﻣﯿﺎن ﻗﺒﯿﻠﮥ ﺧﻮد‪ ،‬آدم ﺧﻮﺑﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ‬
‫اﯾﺸﺎن وارد ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﮫﺎﯾﺖ ﻣﻼﯾﻤﺖ ﺑﺎ وی ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﺑﺮ اﯾﻦ‬
‫اﻣﺮ ﺗﻌﺠﺐ ﮐﺮد و از اﯾﺸﺎن ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﺨﺺ را آدم ﺧﻮﺑﯽ ﻧﻤﯽداﻧﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫ﭼﺮا اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ و ﺑﺎ ﻣﻼﯾﻤﺖ ﺑﺎ وی ﺑﺮﺧﻮردﯾﺪ ﮐﺮدﯾﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﺷﺨﺺ ﻧﺰد‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺧﻠﻖ و ﺧﻮی ﺑﺪ وی‪ ،‬ﻣﺮدم رﻓﺖ و آﻣﺪ و ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ وی را‬
‫ﺗﺮک ﮐﻨﻨﺪ) ‪.(٣‬‬
‫ﺷﻘﺎوت و دﺷﻤﻨﯽ ﯾﮫﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از وﻗﺎﯾﻊ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ روﺷﻦ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ج ﺑﺎ آن ﺳﻨﮕﺪﻻن ھﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎ ﻧﺮﻣﯽ و ﻣﻼﻃﻔﺖ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﯽﮐﺮد و ﺑﺎ‬
‫آﻧﺎن داد و ﺳﺘﺪ داﺷﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﯿﻠﯽ ﺧﺸﻢ ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ ﻓﻘﻂ اﯾﻨﻘﺪر ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﭘﯿﺸﺎﻧﯽاش ﺧﺎکآﻟﻮد ﺷﻮد) ‪.(٤‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ اﻧﺼﺎری س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﯾﮏ ﯾﮫﻮدی ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻦ از‬
‫وی وام ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻢ‪ .‬ﯾﮏ ﺳﺎل ﺑﺮﺣﺴﺐ اﺗﻔﺎق‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮل ﺧﺮﻣﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﯿﺎﻣﺪ و واﻣﺶ را‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺳﺮ ﻣﻮﻋﺪ ﺑﭙﺮدازم‪ .‬ﯾﮏ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺖ ﻣﻮﺳﻢ ﺑﮫﺎر ﻓﺮا رﺳﯿﺪ و ﯾﮫﻮدی ﺗﻘﺎﺿﺎی‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود‪.‬‬
‫‪ -٢‬اﺑﻮداود ‪ / ۲‬ﮐﺘﺎب اﻷدب‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و اﺑﻮداود ‪ / ۲‬ﮐﺘﺎب اﻷدب ﺑﺎب ﺣﺴﻦ اﻟﻤﻌﺎﺷﺮة‪.‬‬
‫‪ -٤‬ادب اﻟﻤﻔﺮد اﻣﺎم ﺑﺨﺎری‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٢٩٨‬‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ وام ﮐﺮد‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﻧﯿﺰ ﻣﺤﺼﻮل ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﯿﺎﻣﺪ و ﻣﻦ درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮدم ﺗﺎ‬
‫ﻓﺼﻞ آﯾﻨﺪه ﻣﮫﻠﺖ ﺑﺪھﺪ‪ ،‬وﻟﯽ او ﻗﺒﻮل ﻧﮑﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ج آﻣﺪم و ﺟﺮﯾﺎن را‬
‫ﺑﯿﺎن ﮐﺮدم‪ .‬اﯾﺸﺎن ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﮥ آن ﯾﮫﻮدی رﻓﺘﻨﺪ و او را ﺗﻔﮫﯿﻢ ﮐﺮدﻧﺪ و‬
‫از وی ﻣﮫﻠﺖ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ .‬او ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ! ﻣﻦ ھﺮﮔﺰ ﻣﮫﻠﺖ ﻧﻤﯽدھﻢ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ‬
‫ﻧﺨﻠﺴﺘﺎن رﻓﺘﻨﺪ و ﮔﺸﺘﯽ زدﻧﺪ و ﺑﺎز ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﯾﮫﻮدی آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎ وی ﮔﻔﺘﮕﻮ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ او‬
‫ﺑﻪ ھﯿﭻ وﺟﻪ راﺿﯽ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺎ آﻣﺪﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭘﺸﺖ ﺑﺎم ﭼﯿﺰی‬
‫ﻓﺮش ﮐﻦ‪ .‬آﻧﮕﺎه در آﻧﺠﺎ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺧﻮاﺑﯿﺪﻧﺪ‪ .‬از ﺧﻮاب ﺑﯿﺪار ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎز ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﯾﮫﻮدی رﻓﺘﻨﺪ اﻟﺘﻤﺎس ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﮫﻠﺖ ﺑﺪھﯿﺪ‪ ،‬وﻟﯽ آن ﺷﻘﯽ و ﺑﺪﺑﺨﺖ ﻗﺒﻮل ﻧﮑﺮد‪.‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺨﻠﺴﺘﺎن رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎﺑﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﻮﺷﻪھﺎی ﺧﺮﻣﺎھﺎ را ﺑﭽﯿﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﺮﮐﺖ و‬
‫ﻣﯿﻤﻨﺖ اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﻗﺪری ﺧﺮﻣﺎ ﺗﮫﯿﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ از ﻗﺮض آن ﯾﮫﻮدی ھﻢ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪ) ‪.(١‬‬
‫در ﻣﺤﻔﻞ آنﺣﻀﺮت ج ﮐﻤﺒﻮد ﺟﺎ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اول ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ ﺟﺎھﺎ را‬
‫ً‬
‫ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪا ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎی ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺑﺮای آﻧﺎن ﻧﺒﻮد‪ .‬در ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮاﻗﻌﯽ‬
‫اﮔﺮ ﺗﺎزه واردی وارد ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ج ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮای وی ردای ﻣﺒﺎرک را ﭘﮫﻦ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر در ﻣﺤﻞ »ﺟﻌﺮاﻧﻪ« ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ دﺳﺘﺎن ﻣﺒﺎرک ﺧﻮﯾﺶ ﮔﻮﺷﺖ ﺑﯿﻦ‬
‫ً‬
‫ﻣﺮدم ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ھﻤﯿﻦ ﻟﺤﻈﻪ زﻧﯽ از راه رﺳﯿﺪ و ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ ﻧﺰد اﯾﺸﺎن رﻓﺖ‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ج او را ﻣﻮرد اﮐﺮام و ﺗﻌﻈﯿﻢ ﻗﺮار داده ﺷﺎل ﻣﺒﺎرک ﺧﻮد را ﺑﺮای وی ﭘﮫﻦ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬راوی ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ زن ﻣﺎدر رﺿﺎﻋﯽ آنﺣﻀﺮت ﺑﻮد) ‪ .(٢‬ﯾﮏ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ واﻟﺪ رﺿﺎﻋﯽ‬
‫آنﺣﻀﺮت آﻣﺪ اﯾﺸﺎن ﮔﻮﺷﮥ ﺷﺎل ﺧﻮد را ﺑﺮای وی ﭘﮫﻦ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﺎدر رﺿﺎﻋﯽ آﻣﺪ‬
‫ﮔﻮﺷﮥ دﯾﮕﺮ ﺷﺎل را ﭘﮫﻦ ﮐﺮدﻧﺪ و در آﺧﺮ ﺑﺮادر رﺿﺎﻋﯽ ﻧﯿﺰ آﻣﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه اﯾﺸﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪﻧﺪ و‬
‫آﻧﺎن را روﺑﺮوی ﺧﻮد ﻧﺸﺎﻧﺪﻧﺪ) ‪.(٣‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮذر س از ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر او را ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ ﺧﻮد اﺣﻀﺎر ﮐﺮدﻧﺪ و‬
‫ﮐﺴﯽ را دﻧﺒﺎﻟﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬او در ﺧﺎﻧﻪاش ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻟﺤﻈﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت‬
‫ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت دراز ﮐﺸﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ دﯾﺪن او از ﺟﺎی ﺧﻮد ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪﻧﺪ و او را‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪ ۸۱۸ /‬ﺑﺎب اﻟﺮﻃﺐ واﻟﺘﻤﺮ‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻷدب‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﺑﺮ اﻟﻮاﻟﺪﯾﻦ‪.‬‬
 ‫‪٢٩٩‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫در آﻏﻮش ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ) ‪ .(١‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﺟﻌﻔﺮ س از ﺣﺒﺸﻪ آﻣﺪ او را ﺑﻪ آﻏﻮش ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‬
‫و ﺑﺮ ﭘﯿﺸﺎﻧﯽاش ﺑﻮﺳﻪ زدﻧﺪ‪.‬‬
‫آن ﺣﻀﺮت ھﻤﻮاره در ﺳﻼم ﭘﯿﺸﯽ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ راه ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ در ﻣﺴﯿﺮ راه ﺑﺎ‬
‫ﻣﺮدان‪ ،‬زﻧﺎن و ﮐﻮدﮐﺎن ﮐﻪ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻼم ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ) ‪ .(٢‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ‬
‫ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ در ﻣﺴﯿﺮ راه ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻖ و ﮐﺎﻓﺮ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ھﻤﮥ‬
‫آﻧﺎن ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻨﺪ) ‪.(٣‬‬
‫اﮔﺮ ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺳﺨﻦ و ﯾﺎ ﺧﺼﻠﺖ ﮐﺴﯽ را ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺎم او را ذﮐﺮ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﺟﻤﻼت ﻣﻄﻠﻖ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺮدم اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻋﺎدت دارﻧﺪ و‪ ...‬ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺒﮫﻢ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺎ ﺷﺨﺺ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺗﺤﻘﯿﺮ ﻧﺸﻮد و ﻣﻮرد اھﺎﻧﺖ ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮد‪.‬‬

‫درﺳﺘﮑﺎری در ﻣﻌﺎﻣﻼت‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺑﺨﺸﺶ و ﻓﯿﺎﺿﯽ ﺑﺴﯿﺎر‪ ،‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﻣﻘﺮوض و ﺑﺪھﮑﺎر ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ ھﻨﮕﺎم‬
‫وﻓﺎت‪ ،‬زره اﯾﺸﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﮏ ﻣﻦ ﮔﻨﺪم ﻧﺰد ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از ﯾﮫﻮد ﮔﺮو ﺑﻮد‪ .‬ﻟﮑﻦ در ھﺮﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫درﺳﺘﮑﺎری در ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺳﺨﺖ اھﺘﻤﺎم ﻣﯽورزﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان ﻣﺪﯾﻨﻪ‪ ،‬ﯾﮫﻮدی ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ً‬
‫و اﻏﻠﺐ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ج از آنھﺎ وام ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﮫﻮدﯾﺎن ﻣﻌﻤﻮﻻ اﻓﺮادی ﭘﺴﺖﻓﻄﺮت و‬
‫ﺧﺴﯿﺲ ﺑﻮدﻧﺪ و آنﺣﻀﺮت ج ھﺮ ﻧﻮع ﭘﺴﺖﻓﻄﺮﺗﯽ و ﺑﺪﺧﻠﻘﯽ آﻧﺎن را در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺗﺤﻤﻞ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺶ از ﺑﻌﺜﺖ ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ داد و ﺳﺘﺪ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ھﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ دﯾﺎﻧﺖ و‬
‫ً‬
‫درﺳﺘﮑﺎری اﯾﺸﺎن در ﻣﻌﺎﻣﻼت اﻋﺘﺮاف داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﻗﺮﯾﺶ ﻣﺘﻔﻘﺎ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﻟﻘﺐ‬
‫»اﻣﯿﻦ« داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺑﻌﺜﺖ ﮔﺮﭼﻪ ﻗﺮﯾﺶ ﺑﯽﻧﮫﺎﯾﺖ ﮐﯿﻨﻪﺗﻮز و ﺣﺴﻮد ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎزھﻢ‬
‫ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻣﮑﺎن و ﻣﺤﻞ اﻣﻦ ﻣﺎل و ﺛﺮوتﺷﺎن‪ ،‬ﮐﺎﺷﺎﻧﮥ ﻧﺒﻮت ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﻣﺪ‪.‬‬
‫ِ‬
‫ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﺎﺋﺐ از ﺗﺎﺟﺮان ﻋﺮب ﺑﻮد‪ .‬او ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه رﺳﻮل ﺧﺪا ج‬
‫ﻣﺸﺮف ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم او را ﺑﺎ اﻟﻔﺎظ ﻣﺪحآﻣﯿﺰ ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻷدب ﺑﺎب اﻟﻤﻌﺎﻧﻘﺔ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬اﺑﻮداود ﺑﺎب اﻟﺴﻼم‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب اﻟﺴﻼم ﻋﻠﯽ ﺟﻤﺎﻋﺔ ﻓﯿﮫﺎ اﻟﮑﺎﻓﺮ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٠٠‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﻦ او را از ﺷﻤﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻢ« ﺳﺎﺋﺐ اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﻓﺪای ﺗﻮ‬
‫ﺑﺎد‪ .‬ﺷﻤﺎ ﯾﺎر و رﻓﯿﻖ ﻣﻦ و ھﻤﯿﺸﻪ در ﻣﻌﺎﻣﻼت درﺳﺘﮑﺎر ﺑﻮدﯾﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﻣﻘﺪاری ﺧﺮﻣﺎ از ﮐﺴﯽ وام ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﺪ روز آن ﺷﺨﺺ ﺑﺮای درﯾﺎﻓﺖ‬
‫وام ﺧﻮد آﻣﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از اﻧﺼﺎر دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺗﺎ وام او را ﺑﭙﺮدازد‪ .‬اﻧﺼﺎری‬
‫واﻣﺶ را ﭘﺮداﺧﺖ ﮐﺮد‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﺧﺮﻣﺎھﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺮﻣﺎھﺎی آن ﺷﺨﺺ ﮐﻪ ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت‬
‫داده ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺧﻮﺑﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آن ﺷﺨﺺ از ﺗﺤﻮﯾﻞﮔﺮﻓﺘﻦ آنھﺎ ﺧﻮدداری ﮐﺮد‪.‬‬
‫اﻧﺼﺎری ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﺧﺮﻣﺎھﺎﯾﯽ را ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺗﻮ دادهاﻧﺪ ﺗﺤﻮﯾﻞ ﻧﻤﯽﮔﯿﺮی‪ .‬وی ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫آری‪ ،‬اﮔﺮ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬از ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺗﻮﻗﻊ ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﯽرود‪ .‬ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ً‬
‫ﭼﺸﻤﺎن آنﺣﻀﺮت ﭘﺮ از اﺷﮏ ﺷﺪﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﮐﺎﻣﻼ درﺳﺖ اﺳﺖ) ‪.(٢‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از اﻋﺮاب ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦ ﮐﻪ ﻃﻠﺒﯽ از آنﺣﻀﺮت داﺷﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن‬
‫وارد ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦھﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻ اﻓﺮادی وﺣﺸﯽ ھﺴﺘﻨﺪ و آداب ﮔﻔﺘﮕﻮ را رﻋﺎﯾﺖ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬او ﺑﻪﻃﻮر ﺑﯽادﺑﺎﻧﻪ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﮐﺮد‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ او را ﺗﻮﺑﯿﺦ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺧﻄﺎب‬
‫ﺑﻪ وی ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯽ ﺑﺎ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ؟ وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺣﻖ و وام ﺧﻮد را‬
‫ﻣﯽﻃﻠﺒﻢ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ از وی ﺟﺎﻧﺒﺪاری‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺣﻖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ او اﺳﺖ‪) ،‬و آدم ﻃﻠﺒﮑﺎر ﺣﻖ ﺳﺨﻦﮔﻔﺘﻦ دارد( آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬وام او را ﺑﺪھﯿﺪ و ﺑﯿﺶ از آﻧﭽﻪ ﻃﻠﺒﮑﺎر اﺳﺖ ﺑﻪ او ﺑﺪھﯿﺪ) ‪.(٣‬‬
‫در ﯾﮑﯽ از ﻏﺰوهھﺎ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ اﻧﺼﺎری س در رﮐﺎب اﯾﺸﺎن ﺑﻮد وﻟﯽ‬
‫ﺷﺘﺮی ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮﮐﺐ داﺷﺖ‪ ،‬ﺷﺘﺮی ﺿﻌﯿﻒ ﺑﻮد و ﺑﺮ اﺛﺮ ﻣﺴﺎﻓﺖ و ﺧﺴﺘﮕﯽ‪،‬‬
‫ﺿﻌﻔﺶ دوﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج آن ﺷﺘﺮ را از وی ﺧﺮﯾﺪ و ﺳﭙﺲ ﺷﺘﺮ را ﺑﺎ ﺑﮫﺎی‬
‫آن‪ ،‬ﺑﻪ وی ﺗﺤﻮﯾﻞ داد و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯾﻦ ھﺮدو ﻣﺎل ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻨﺪ) ‪ .(٤‬ھﻤﯿﻦ داﺳﺘﺎن در رواﯾﺘﯽ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﺗﻮ ﭼﻮﺑﯽ ھﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪه‪ .‬وی آن را ﺑﻪ‬
‫اﯾﺸﺎن داد و اﯾﺸﺎن ﺑﺎ آن‪ ،‬ﺷﺘﺮ را زد آﻧﮕﺎه ﺷﺘﺮ ﺑﻪ ﻗﺪری راھﺮو و ﻗﻮی ﺷﺪ ﮐﻪ از ﺗﻤﺎم‬
‫ﺳﻮاریھﺎ ﺟﻠﻮﺗﺮ ﻣﯽرﻓﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه آنﺣﻀﺮت ج آن را ﺑﻪ ﭼﮫﺎر دﯾﻨﺎر ﺧﺮﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود ‪.۳۱۷ / ۳‬‬

‫‪ -٢‬اﻟﺘﺮﻏﯿﺐ واﻟﺘﺮھﯿﺐ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ‪.۲۳ /‬‬
‫‪ -٣‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺑﺎب ﻟﺼﺎﺣﺐ اﻟﺤﻖ ﺳﻠﻄﺎن‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪ ۲۸۲ /‬ﺑﺎب ﺷﺮی اﻟﺪواب‪.‬‬
 ‫‪٣٠١‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫اﯾﻦ ﮐﻪ ﺗﺎ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﺮﮐﺐ او ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﮫﺎی آن را‬
‫ﻃﻠﺒﯿﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺑﻼل دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﮫﺎی آن را ﺑﭙﺮداز و اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ آن ﺑﻪ او ﺑﺪه‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﻼل ﯾﮏ ﻗﯿﺮاط ﻃﻼ اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ ﭼﮫﺎر دﯾﻨﺎر ﺑﻪ وی ﺗﺤﻮﯾﻞ داد) ‪.(١‬‬
‫روش ﻣﻌﻤﻮل آنﺣﻀﺮت ج ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ھﺮﮔﺎه ﻣﯿﺘﯽ ﺑﺮای ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه آورده‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﻣﯽﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﺑﺮ ﻣﯿﺖ واﻣﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﺖ ﺑﺪھﮑﺎر‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﺑﺮ وی ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ و ﺧﻮد آنﺣﻀﺮت در ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه‬
‫ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻤﯽﮐﺮد) ‪.(٢‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر رﺳﻮل اﮐﺮم ج از ﺷﺨﺼﯽ ﯾﮏ ﺷﺘﺮ وام ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﻋﻮض آن را داد ﯾﮏ‬
‫ﺷﺘﺮ ﺑﮫﺘﺮ ﺑﻪ او ﺗﺤﻮﯾﻞ داد و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ اﻓﺮاد ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ وام را ﺑﻪ درﺳﺘﯽ‬
‫ادا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ) ‪ .(٣‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﮐﺎﺳﻪای ﻋﺎرﯾﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮﺣﺴﺐ اﺗﻔﺎق آن ﮐﺎﺳﻪ ﮔﻢ ﺷﺪ‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺗﺎوان آن را ﭘﺮداﺧﺖ) ‪.(٤‬‬
‫ً‬
‫ﻋﻤﻮﻣﺎ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﯿﺶ از ﺳﻪ روز ﻧﮕﮫﺪاری ﯾﮏ دﯾﻨﺎر را ھﻢ ﻧﺰد ﺧﻮد‬
‫ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪم ﺟﺰ آن دﯾﻨﺎری ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ادای وام ﻧﺰد ﺧﻮد ﻧﮕﮫﺪارم) ‪.(٥‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﯾﮏ ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦ ﮔﻮﺷﺖ ﺷﺘﺮ ﻣﯽﻓﺮوﺧﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ زﻋﻢ اﯾﻦ ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﺧﺮﻣﺎ ھﺴﺖ ﻣﻘﺪاری ﮔﻮﺷﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﮏ وﺳﻖ ﺧﺮﻣﺎ ﺧﺮﯾﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ رﻓﺖ ﺗﺎ‬
‫ﺧﺮﻣﺎھﺎ را ﺗﺤﻮﯾﻞ دھﺪ‪ ،‬دﯾﺪ ﮐﻪ ﺧﺮﻣﺎﯾﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﯿﺮون آﻣﺪ و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻗﺼﺎب‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﺮﻣﺎ ﮔﻮﺷﺖ ﺧﺮﯾﺪم‪ ،‬وﻟﯽ ﻓﻌﻼ ﺧﺮﻣﺎﯾﯽ در دﺳﺘﺮس ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻗﺼﺎب‬
‫ھﯿﺎھﻮ ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ھﻢ ﺑﯽدﯾﺎﻧﺘﯽ‪ .‬ﻣﺮدم او را ﺗﻔﮫﯿﻢ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ‬
‫ﺑﯽدﯾﺎﻧﺘﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﮕﺬارﯾﺪ ﺗﺎ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ .‬او ﺣﻖ ﮔﻔﺘﻦ دارد‪ .‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻗﺼﺎب ھﻤﺎن ﺟﻤﻼت ﻓﻮق را ﮔﻔﺖ و ﻗﺼﺎب ﺑﺎز ھﻤﺎن ھﯿﺎھﻮ را ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺮدم ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ او را ﻣﻨﻊ ﮐﻨﻨﺪ وﻟﯽ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﮕﺬارﯾﺪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ .‬او ﺣﻖ ﮔﻔﺘﻦ‬
‫دارد‪ .‬اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺎر ﺗﮑﺮار ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ او را ﻧﺰد ﯾﮑﯽ از زﻧﺎن اﻧﺼﺎر‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻮﮐﺎﻟﺔ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪ ۸۰۹ /‬ﮐﺘﺎب اﻟﻨﻔﻘﺎت‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺗﺮﻣﺬی ﺑﺎب اﺳﺘﻘﺮاض اﻟﺒﻌﯿﺮ‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺗﺮﻣﺬی‪ ،‬أﺑﻮاب اﻟﮑﻼم‪.‬‬
‫‪ -٥‬ﺑﺨﺎری ‪ ،۳۲۱ / ۱‬ﮐﺘﺎب اﻻﺳﺘﻘﺮاض‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٠٢‬‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ ﺧﺮﻣﺎھﺎی ﺧﻮد را از او ﺗﺤﻮﯾﻞ ﮔﯿﺮد‪ .‬ﻗﺼﺎب رﻓﺖ و ﺧﺮﻣﺎھﺎ را ﺗﺤﻮﯾﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ از آﻧﺠﺎ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت در ﺟﻤﻊ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺗﺸﺮﯾﻒ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺼﺎب ﮐﻪ از ﺑﺮدﺑﺎری‬
‫و درﺳﺘﮑﺎری آنﺣﻀﺮت ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ! ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻮ‬
‫ﺟﺰای ﺧﯿﺮ دھﺪ‪ ،‬ﺗﻮ ﺑﮫﺎی ﮔﻮﺷﺖھﺎ را ﺧﻮب و ﮐﺎﻣﻞ ادا ﮐﺮدی) ‪.(١‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﮐﺎروان ﮐﻮﭼﮑﯽ در ﺑﯿﺮون ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪ و ﺑﺎر اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﺷﺘﺮ ﺳﺮخرﻧﮓ ﺑﺎ‬
‫ً‬
‫آنھﺎ ھﻤﺮاه ﺑﻮد‪ .‬اﺗﻔﺎﻗﺎ آنﺣﻀﺮت از آﻧﺠﺎ ﮔﺬر ﮐﺮدﻧﺪ ﻗﯿﻤﺖ ﺷﺘﺮ را ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ و آنھﺎ‬
‫ﻗﯿﻤﺘﺶ را ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻗﺒﻮل ﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﮫﺎر ﺷﺘﺮ را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪﺳﻮی ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ً‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪا اﻓﺮاد ﮐﺎروان ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺪون ﺷﻨﺎﺧﺖ اﯾﻦ ﺷﺘﺮ را ﻣﯽدادﯾﻢ‪.‬‬
‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ ھﻤﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ اﻗﺪام اﺑﻠﮫﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﭘﺸﯿﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬زﻧﯽ در ﻣﯿﺎن آﻧﺎن ﺑﻮد وی اﻇﮫﺎر‬
‫داﺷﺖ‪ :‬ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﻣﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﭼﮫﺮۀ ﺻﺎدﻗﯽ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻧﺪﯾﺪهاﯾﻢ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺨﺼﯽ‬
‫ﺑﺎ ﺣﯿﻠﻪ و ﻓﺮﯾﺐ ﻣﺎل را ﻧﻤﯽﺑﺮد‪ .‬ﺷﺐ ﮐﻪ ﻓﺮا رﺳﯿﺪ آنﺣﻀﺮت ﺑﺮای آنھﺎ ﻏﺬا ھﻤﺮاه ﺑﺎ‬
‫ﻣﻘﺪار ﺧﺮﻣﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﮫﺎی ﺷﺘﺮ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻓﺮﺳﺘﺎد) ‪.(٢‬‬
‫در ﻏﺰوه ﺣﻨﯿﻦ آنﺣﻀﺮت ج ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻣﻘﺪاری اﺳﻠﺤﻪ داﺷﺖ‪ .‬ﺻﻔﻮان ﺗﺎ آن ﻣﻮﻗﻊ ھﻨﻮز‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬او دارای زرهھﺎی زﯾﺎدی ﺑﻮد‪ .‬اﯾﺸﺎن از وی ﺗﻌﺪادی زره ﻃﻠﺒﯿﺪ‪ .‬وی‬
‫اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ! آﯾﺎ ﻗﺼﺪ ﻏﺼﺐ داری؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر ﻋﺎرﯾﺖ ﻣﯽﺧﻮاھﻢ و‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﯾﮑﯽ از آنھﺎ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮود‪ ،‬ﺗﺎوان آن را ﺧﻮاھﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ او ﭼﮫﻞ زره‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﻋﺎرﯾﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺤﻮﯾﻞ داد‪ .‬ھﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﺣﻨﯿﻦ وﻗﺘﯽ اﺳﻠﺤﻪھﺎ ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺪادی از زرهھﺎ ﮐﻢ ﺑﻮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺻﻔﻮان ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﻨﺪ زره از‬
‫زرهھﺎ ﮐﻢ اﺳﺖ و ﻣﺎ ﻋﻮض آنھﺎ را ﻣﯽدھﯿﻢ‪ .‬ﺻﻔﻮان ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ در‬
‫ﺣﺎﻟﺖ اوﻟﯽ ﻧﯿﺴﺘﻢ) ‪) (٣‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪهام( و ﺣﺎﻻ ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ﻋﻮض آنھﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻋﺪل و اﻧﺼﺎف‬
‫اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﮔﻮﺷﻪﻧﺸﯿﻨﯽ را اﺧﺘﯿﺎر ﮐﻨﺪ‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﻋﺎدﻻﻧﻪ و ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﺑﺮاﯾﺶ ﺧﯿﻠﯽ ﺳﮫﻞ‬
‫و آﺳﺎن ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﺑﺎ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻋﺮب ﺳﺮ و ﮐﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺑﺎ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪.۲۶۸ / ۱‬‬

‫‪ -٢‬دار ﻗﻄﻨﯽ ‪ ۳۰۸ / ۲‬ﮐﺘﺎب اﻟﺒﯿﻮع‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﺑﻮداود ﺑﺎب ﺗﻀﻤﯿﻦ اﻟﻌﺎرﯾﺔ‪.‬‬
 ‫‪٣٠٣‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ھﻤﺪﯾﮕﺮ اﺧﺘﻼﻓﺎت زﯾﺎدی داﺷﺘﻨﺪ و دﺷﻤﻦ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻃﺒﻖ ﻣﯿﻞ و رﺿﺎﯾﺖ ﯾﮑﯽ‬
‫از آنھﺎ رﻓﺘﺎر ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒ و دﺷﻤﻦ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ھﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫اﺷﺎﻋﻪ و ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم از ﻣﺪارا و ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻗﻠﻮب اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻤﺎم اﯾﻦ‬
‫ﻣﺸﮑﻼت‪ ،‬ھﯿﭽﮕﺎه ﮐﻔﮥ ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﻮ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﻧﻤﯽﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ‪ ،‬از ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻓﻘﻂ ﻃﺎﺋﻒ ﺗﻨﮫﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﺮ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺧﻢ‬
‫ﻧﮑﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج آن را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﮐﺮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻌﺪ از ﭘﺎﻧﺰده‪ ،‬ﺑﯿﺴﺖ روز ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﭘﺎﯾﺎن‬
‫داد‪» .‬ﺻﺨﺮ« ﯾﮑﯽ از ﺳﺮداران وﻗﺘﯽ از ﺟﺮﯾﺎن ﻃﺎﺋﻒ آ ﮔﺎه ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮدش ﺑﻪ آﻧﺠﺎ رﻓﺖ و‬
‫ﻃﺎﺋﻒ را در ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺧﻮد ﻗﺮار داد و ﺑﻪ ﻗﺪری اھﻞ ﻃﺎﺋﻒ را ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار داد ﮐﻪ‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ راﺿﯽ ﺷﺪﻧﺪ و ﺻﺨﺮ ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﻪ اﻃﻼع آنﺣﻀﺮت رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﻐﯿﺮه‬
‫ﺑﻦ ﺷﻌﺒﮥ ﺛﻘﻔﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ج آﻣﺪ و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﺻﺨﺮ ﻋﻤﮥ ﻣﺮا ﺑﻪ اﺳﺎرت‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺻﺨﺮ ﭘﯿﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻤﮥ ﻣﻐﯿﺮه را رھﺎ ﺳﺎزد و ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻮادهاش ﺗﺤﻮﯾﻞ دھﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻨﻮﺳﻠﯿﻢ آﻣﺪﻧﺪ و اﻇﮫﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪ :‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ ﮐﺎﻓﺮ ﺑﻮدﯾﻢ‬
‫»ﺻﺨﺮ« ﺑﺮ ﭼﺸﻤﮥ آب ﻣﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﮐﺮد و آن را ﺑﻪ ﺗﺼﺮف ﺧﻮد درآورد و ﺣﺎﻻ ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫آب ﻣﺎ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﻮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺮای »ﺻﺨﺮ« ﭘﯿﻐﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و‬ ‫ﺷﺪهاﯾﻢ‪ ،‬ﻟﺬا ﭼﺸﻤﮥ ِ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻃﺎﯾﻔﻪای اﺳﻼم ﻣﯽآورد ﻣﺎﻟﮏ ﺟﺎن و ﻣﺎل ﺧﻮد ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻟﺬا‬
‫ﭼﺸﻤﮥ آﻧﺎن را ﺑﺮﮔﺮدان‪ .‬ﺻﺨﺮ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و ﭼﺸﻤﻪ را ﺑﻪ آنھﺎ ﺗﺤﻮﯾﻞ داد‪ .‬راوی ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﺻﺨﺮ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر آنﺣﻀﺮت‪ ،‬ھﺮدو ﻓﺮﻣﺎن اﯾﺸﺎن را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪ ،‬دﯾﺪم ﮐﻪ ﭼﮫﺮۀ‬
‫آنﺣﻀﺮت از ﺷﺮم ﺳﺮخ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺻﺨﺮ در اﯾﻦ ھﺮدو ﻣﻮرد ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎ ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ ﺷﺪ و از ﻓﺘﺢ‬
‫ﻃﺎﯾﻒ‪ ،‬ﭼﯿﺰی ﻧﺼﯿﺒﺶ ﻧﺸﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر زﻧﯽ از ﺧﺎﻧﺪان ﺑﻨﯽ ﻣﺨﺰوم‪ ،‬ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺳﺮﻗﺖ ﺷﺪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻋﺰت و ﻏﯿﺮت‬
‫ﻗﺮﯾﺶ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ دﺳﺖ وی ﻗﻄﻊ ﻧﺸﻮد و از اﺟﺮای ﺣﺪ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﯾﺪ ﻣﺤﺒﻮب ﺧﺎص رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺮدم او را واﺳﻄﻪ ﻗﺮار دادﻧﺪ‬
‫ﺗﺎ ﻧﺰد آنﺣﻀﺮت ج ﺳﻔﺎرش ﮐﻨﺪ‪ .‬او ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت رﻓﺖ و درﺧﻮاﺳﺖ ﻋﻔﻮ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺷﺪت ﺧﺸﻢ ﮔﺮﻓﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس ھﻼک و ﻧﺎﺑﻮد‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود ‪.۸۰ / ۲‬‬

 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٠٤‬‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻓﻘﺮا و ﻃﺒﻘﺎت ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺣﺪ ﺟﺎری ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و اﻣﺮاء و ﻃﺒﻘﺎت ﺑﺎﻻی‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻋﻔﻮ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮫﻮد ﺧﯿﺒﺮ ﺻﻠﺢ ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪ‪ ،‬و زﻣﯿﻦھﺎی آﻧﺠﺎ ﻣﯿﺎن ﻣﺠﺎھﺪﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﺳﮫﻞ س ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﺮای ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺧﺮﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ رﻓﺖ‪» .‬ﻣﺤﯿﺼﻪ« ﻧﯿﺰ ﺑﺎ‬
‫وی ھﻤﺮاه ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ در ﮐﻮﭼﻪای راه ﻣﯽرﻓﺖ‪ ،‬ﻧﺎﮔﮫﺎن ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ‬
‫ﻗﺘﻞ رﺳﯿﺪ و ﺟﺴﺪش در ﯾﮏ ﮔﻮداﻟﯽ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪» .‬ﻣﺤﯿﺼﻪ« ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ج‬
‫رﻓﺖ و درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻤﮏ ﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ وی ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﯾﺎ ﺷﻤﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﯽ ﮐﻪ‬
‫او را ﯾﮫﻮد ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪ .‬وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺧﻮدم ﻧﺪﯾﺪهام‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﻪ ﯾﮫﻮد ﺳﻮﮔﻨﺪ داده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﮫﻮد ﭼﻪ اﻋﺘﺒﺎری‬
‫دارد‪ .‬اﯾﻦھﺎ ﺻﺪ ﺑﺎر ھﻢ ﻗﺴﻢ دروﻏﯿﻦ ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺧﯿﺒﺮ ﻏﯿﺮ از ﯾﮫﻮد ﻃﺎﯾﻔﮥ دﯾﮕﺮی‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻧﻤﯽﮐﺮد و اﯾﻦ ﻗﻄﻌﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ھﻤﺎنھﺎ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﺳﮫﻞ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫ﺑﺎ ﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬ﭼﻮن ﮔﻮاه ﺑﺮ اﯾﻦ اﻣﺮ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ آﻧﺎن ﺗﻌﺮض ﻧﮑﺮد و‬
‫ﯾﮑﺼﺪ ﺷﺘﺮ از ﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎل ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻮنﺑﮫﺎ و دﯾﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺗﺤﻮﯾﻞ داد) ‪.(٢‬‬
‫ﻃﺎرق ﻣﺤﺎرﺑﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﺳﻼم ﻣﯿﺎن اﻋﺮاب رواج ﭘﯿﺪا ﮐﺮد ﻣﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از‬
‫»رﺑﺬه« ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺪﯾﻨﻪ رﺳﯿﺪﯾﻢ‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ﻣﻨﺰل‬
‫ﮔﺮﻓﺘﯿﻢ‪ .‬زﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻣﺎ ھﻤﺮاه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎ ھﻤﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﻟﺒﺎس ﺳﻔﯿﺪ ﺑﺮ ﺗﻦ‬
‫داﺷﺖ ﺑﺮ ﻣﺎ وارد ﺷﺪ و ﺳﻼم ﮔﻔﺖ و اﺣﻮاﻟﭙﺮﺳﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺎ ﯾﮏ ﺷﺘﺮ ﺳﺮخرﻧﮓ ھﻤﺮاه‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﮫﺎی آن را از ﻣﺎ ﭘﺮﺳﯿﺪ و ﻣﺎ در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬ﺑﮫﺎی آن‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﺧﺮﻣﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫وی ﺑﻼدرﻧﮓ ﻗﯿﻤﺖ آن را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و ﺳﭙﺲ ﻣﮫﺎر ﺷﺘﺮ را ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪﺳﻮی ﺷﮫﺮ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﮐﺮد‪ .‬وﻗﺘﯽ از ﻧﻈﺮھﺎ ﻏﺎﯾﺐ ﺷﺪ‪ ،‬ھﻤﻪ ﻣﺎ در اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪ رﻓﺘﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﺘﺮ از دﺳﺖ ﻣﺎ‬
‫رﻓﺖ و ﺑﮫﺎی آن ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺨﻮاھﺪ رﺳﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺎ او را ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺳﯿﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺷﺮوع ﮐﺮدﯾﻢ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻼﻣﺖﮐﺮدن ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪ .‬زﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺎ ھﻤﺮاه ﺑﻮد‪ ،‬اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﻣﺎ‪ ،‬ھﯿﭻ‬
‫ﭼﮫﺮهای ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﮫﺮۀ اﯾﻦ ﺷﺨﺺ روﺷﻦ و ﺗﺎﺑﺎن ﻧﺪﯾﺪهاﯾﻢ )ﯾﻌﻨﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺨﺼﯽ‬
‫ﻓﺮﯾﺐﮐﺎری ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ(‪ ،‬ﭼﻮن ﺷﺐ ﻓﺮا رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺷﺨﺼﯽ آﻣﺪ و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺤﺪود‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری و ﻧﺴﺎﺋﯽ ﺑﺎب اﻟﻘﺴﺎﻣﺔ‪.‬‬
 ‫‪٣٠٥‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﻏﺬا و ﺧﺮﻣﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺒﺢ روز ﺑﻌﺪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪﯾﻢ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج‬
‫ﺧﻄﺒﻪای اﯾﺮاد ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از اﻧﺼﺎر ﻣﺎ را دﯾﺪ و ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ و اﻋﻼم داﺷﺖ‪ :‬ﯾﺎ‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! اﯾﻦھﺎ از ﻗﺒﯿﻠﮥ ﺑﻨﻮﺛﻌﻠﺒﻪ ھﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻮرث آنھﺎ ﻓﺮدی از ﺧﺎﻧﺪان ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ‬
‫رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﻮض او ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از اﯾﻦھﺎ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﯿﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎی ﭘﺪر ﻧﻤﯽﺗﻮان از ﭘﺴﺮ اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺖ) ‪.(١‬‬
‫ﻣﺴﺮوق ﯾﮑﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻮد‪ ،‬او از ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦ ﺷﺘﺮی ﺧﺮﯾﺪ وﻟﯽ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‬
‫ﻗﯿﻤﺘﺶ را ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦ او را ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت آورد و ﺟﺮﯾﺎن اﻣﺮ را ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﮫﺎی ﺷﺘﺮ را ﺑﭙﺮداز‪ .‬او ﻋﺬر آورد ﮐﻪ ﻧﺪارم‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ‬
‫ﺷﺘﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﺘﺮ را ﺑﺒﺮ در ﺑﺎزار ﺑﻔﺮوش‪ .‬ﺑﺪوی آن را ﺑﻪ ﺑﺎزار ﺑﺮد و ﻓﺮوﺧﺖ و واﻣﺶ را‬
‫درﯾﺎﻓﺖ ﮐﺮد و ﻣﺴﺮوق از دﺳﺖ وی آزاد ﺷﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﯾﮫﻮد ﺑﺮ اﺑﻮﺣﺪرد اﺳﻠﻤﯽ س واﻣﯽ داﺷﺖ و اﺑﻮﺣﺪرد ﺟﺰ ﻟﺒﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﻦ‬
‫داﺷﺖ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی ﻧﺪاﺷﺖ و اﯾﻦ ھﻤﺎن زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج ﻗﺼﺪ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪﺳﻮی‬
‫ﺧﯿﺒﺮ را داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﻮﺣﺪرد از ﯾﮫﻮدی درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﮫﻠﺖ ﮐﺮد‪ .‬وﻟﯽ او ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺖ و او را‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت آورد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬واﻣﺶ را ادا ﮐﻦ‪ .‬او ﻋﺬر آورد‪،‬‬
‫آنﺣﻀﺮت دوﺑﺎره ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و او دوﺑﺎره ﻋﺬر آورد و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﻏﺰوۀ‬
‫ﺧﯿﺒﺮ ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ ھﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ از آﻧﺠﺎ ﭼﯿﺰی ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد و ﺑﺘﻮاﻧﻢ ﻗﺮض او را‬
‫ً‬
‫ادا ﮐﻨﻢ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺎر ﺳﻮم ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻓﻮرا آن را ادا ﮐﻦ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪» ،‬ازار« ﺧﻮد را ﺑﻪ آن‬
‫ﯾﮫﻮدی داد و ﻋﻤﺎﻣﻪای ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ داﺷﺖ ﺑﺎز ﮐﺮد و ﺑﻪ ﺟﺎی ازار ﺑﺮ ﮐﻤﺮش ﭘﯿﭽﯿﺪ) ‪.(٣‬‬
‫اﺛﺮ و ﻧﺘﯿﺠﮥ اﯾﻦ ﻋﺪل و اﻧﺼﺎف اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﯾﮫﻮدﯾﺎن ﮐﻪ ﺳﺮﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻦ دﺷﻤﻦ‬
‫) ‪(٤‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮای ﺣﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺧﻮد ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﻋﺪاﻟﺖ اﯾﺸﺎن ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‬
‫و آنﺣﻀﺮت ﻃﺒﻖ ﺷﺮﯾﻌﺖ آﻧﺎن‪ ،‬ﻣﯿﺎن آنھﺎ داوری ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ در‬
‫ﻗﺮآنﮐﺮﯾﻢ ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -١‬دار ﻗﻄﻨﯽ ‪.۳۰۸ ،۳۰۷ / ۲‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ‪.۲۲۳ / ۳‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﻌﺠﻢ ﺻﻐﯿﺮ ﻃﺒﺮاﻧﯽ‪.‬‬
‫‪ -٤‬اﺑﻮداود ﺑﺎب ﺗﻀﻤﯿﻦ اﻟﻌﺎرﯾﺔ ج ‪.۲‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٠٦‬‬
‫ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم‪ ،‬در ﻣﯿﺎن ﯾﮫﻮد ﺑﻨﯽ ﻗﺮﯾﻈﻪ و ﺑﻨﯽ ﻧﻀﯿﺮ‪ ،‬رﺳﻢ و ﺿﺎﺑﻄﮥ ﻋﺠﯿﺒﯽ وﺟﻮد‬
‫داﺷﺖ و آن اﯾﻦ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻓﺮدی از ﻗﺒﯿﻠﮥ ﺑﻨﯽ ﻗﺮﯾﻈﻪ ﻓﺮدی از ﻗﺒﯿﻠﮥ ﺑﻨﻮﻧﻀﯿﺮ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ‬
‫ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺼﺎص از وی ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻓﺮدی از ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﻨﻮﻧﻀﯿﺮ ﻓﺮدی از ﻗﺒﯿﻠﮥ‬
‫ﺑﻨﯽ ﻗﺮﯾﻈﻪ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮنﺑﮫﺎی وی‪ ،‬ﺑﺎر ﯾﮑﺼﺪ ﺷﺘﺮ ﺧﺮﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ داده‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن در اﺳﻼم ﭘﯿﺶ آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻨﻮﻗﺮﯾﻈﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ج از‬
‫اﯾﻦ ﺑﯽﻋﺪاﻟﺘﯽ ﺷﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮدﻧﺪ و اﯾﺸﺎن ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ دﺳﺘﻮر ﺗﻮرات ﺣﮑﻢ ﻗﺼﺎص را ﺑﻪﻃﻮر‬
‫ﻣﺴﺎوی اﺟﺮا ﻓﺮﻣﻮد) ‪.(١‬‬
‫واﻻﺗﺮﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﻋﺪل و اﻧﺼﺎف اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ آدﻣﯽ وﺟﻮد ﺧﻮد را ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺣﻖ و ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر آنﺣﻀﺮت ﻣﺎل ﻏﻨﯿﻤﺖ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم در اﻃﺮاف اﯾﺸﺎن ھﺠﻮم‬
‫آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺨﺼﯽ آﻧﺠﺎ اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮد آنﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﭼﻮب ﻧﺎزﮐﯽ ﮐﻪ در دﺳﺖ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮی وی اﺷﺎره ﮐﺮد و ﺳﺮ ﭼﻮب ﺑﻪ او ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﺮد و اﻧﺪﮐﯽ ﺧﺮاش ﺑﺮداﺷﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬از ﻣﻦ اﻧﺘﻘﺎم ﺑﮕﯿﺮ‪ .‬آن ﺷﺨﺺ اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ ﻋﻔﻮ ﮐﺮدم) ‪.(٢‬‬
‫در ﻣﺮض اﻟﻤﻮت در ﻣﺠﻤﻊ ﻋﺎم اﻋﻼم ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺮ ﻣﻦ ﻗﺮﺿﯽ دارد‪ ،‬اﮔﺮ‬
‫ﻣﻦ ﺑﻪ ﺟﺎن‪ ،‬ﻣﺎل و آﺑﺮوی ﮐﺴﯽ ﺗﻌﺪی ﮐﺮدهام‪ ،‬ﺟﺎن‪ ،‬ﻣﺎل و آﺑﺮوی ﻣﻦ ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ‪ ،‬در‬
‫ھﻤﯿﻦ دﻧﯿﺎ ﺑﯿﺎﯾﺪ و اﻧﺘﻘﺎم ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬ﺑﺮ ﻣﺠﻠﺲ ﺳﮑﻮت ﻣﻄﻠﻖ ﺣﮑﻢﻓﺮﻣﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ‬
‫ادﻋﺎی ﭼﻨﺪ درھﻢ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ وی ﭘﺮداﺧﺖ ﮔﺮدﯾﺪ) ‪.(٣‬‬

‫ﺟﻮد و ﺳﺨﺎوت‬
‫ﺑﺬل و ﺑﺨﺸﺶ در ﻧﮫﺎد و ﻓﻄﺮت اﯾﺸﺎن ﻗﺮار داﺷﺖ‪) .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‬
‫ً‬
‫ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت از ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﺳﺨﺎوﺗﻤﻨﺪﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ در ﻣﺎه ﻣﺒﺎرک رﻣﻀﺎن ﺳﺨﺎوت‬
‫و ﺑﺨﺸﺶ اﯾﺸﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﺷﺪ) ‪ .((٤‬در ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮ در ﺟﻮاب ھﯿﭻ ﺳﺆالﮐﻨﻨﺪهای ﮐﻠﻤﮥ‬
‫»ﻧﻪ« ﻧﮕﻔﺖ) ‪.(٥‬‬
‫از ﻓﺮﻣﻮدهھﺎی اﯾﺸﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺪﯾﺎت‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﻘﻮد ﺑﻐﯿﺮ ﺣﺪ‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب ﺑﺪء اﻟﻮﺣﯽ‪.‬‬
‫‪ -٥‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻷدب ﺑﺎب ﺣﺴﻦ اﻟﺨﻠﻖ‪.‬‬
 ‫‪٣٠٧‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬
‫َّ َ َ َ َ ٌ َ َ ٌ َ َّ ُ ُ‬
‫ا� � ْﻌ ِﻄﻲ«) ‪».(١‬ھﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ﺗﻘﺴﯿﻢﮐﻨﻨﺪه و ﺻﻨﺪوقدار‬ ‫ﺎزن و‬
‫ﺎﺳﻢ وﺧ ِ‬
‫» ِإ�ﻤﺎ أﻧﺎ ﻗ ِ‬
‫ھﺴﺘﻢ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽدھﺪ«‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ و دﯾﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان زﯾﺎدی در آﻧﺠﺎ‬
‫ھﺴﺖ‪ ،‬او از آنﺣﻀﺮت درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ آنھﺎ را ﺑﻪ او ﺑﺪھﺪ و آنﺣﻀﺮت ھﻤﮥ آنھﺎ را‬
‫ﺑﻪ او داد‪ .‬او ﻧﺰد ﻗﺒﯿﻠﮥ ﺧﻮد رﻓﺖ و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﻗﺪری‬
‫ﺑﺬل و ﺑﺨﺸﺶ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ھﯿﭻ واھﻤﻪ و ﺗﺮﺳﯽ از ﻣﻔﻠﺲﺷﺪن ﻧﺪارد) ‪.(٢‬‬
‫ً‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺷﺨﺼﯽ از اﯾﺸﺎن ﭼﯿﺰی ﻃﻠﺐ ﮐﺮد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻓﻌﻼ ﻧﺰد ﻣﻦ ﭼﯿﺰی‬
‫ﻧﯿﺴﺖ و ﺗﻮ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﯿﺎ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﻧﯿﺰ ھﻤﺮاه ﺑﻮد‪ .‬او ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت ﻋﺮض ﮐﺮد‪:‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﭼﯿﺰی ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭼﯿﺰی ﺑﺮ ﻋﮫﺪۀ ﺷﻤﺎ ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺷﺨﺼﯽ دﯾﮕﺮ در آﻧﺠﺎ‬
‫ﺣﻀﻮر داﺷﺖ‪ .‬وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﺷﻤﺎ ھﻨﻮز ﺑﺨﺸﺶ ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﺪھﯿﺪ و از ﺻﺎﺣﺐ و‬
‫ﻣﺎﻟﮏ ﻋﺮش ﺑﯿﻢ و ھﺮاﺳﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬او ﺷﻤﺎ را ﻣﺤﺘﺎج و ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت از ﻓﺮط ﺑﺸﺎﺷﺖ ﺗﺒﺴﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ) ‪.(٣‬‬
‫ﻓﯿﺎﺿﯽ و ﺑﺨﺸﺶ آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺣﺪی ﺑﻮد ﮐﻪ ھﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﻣﯽﺷﺪ‪،‬‬
‫ً‬
‫اﮔﺮ ﭼﯿﺰی ﻧﺰد اﯾﺸﺎن ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎ ﻣﻘﺪاری از آن را ﻣﯽدادﻧﺪ و اﮔﺮ ﭼﯿﺰی در ﺑﺴﺎط‬
‫ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻪ او وﻋﺪه و ﻧﻮﯾﺪ ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬روی اﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻗﺪری ﺟﺴﻮر ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ‬
‫ﺑﺎر در وﻗﺖ اﻗﺎﻣﮥ ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻨﯽ آﻣﺪ و داﻣﻦ آنﺣﻀﺮت را ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﮏ ﻧﯿﺎز‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺮ و ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ دارم و از اﯾﻦ ﺑﯿﻢ دارم ﮐﻪ آن را ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﻟﺬا آن را ﺑﺮآورده ﺳﺎزﯾﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ آنﺣﻀﺮت ﺑﺎ وی رﻓﺖ و ﺣﺎﺟﺘﺶ را ﺑﺮآورد‪ ،‬آﻧﮕﺎه آﻣﺪ و ﻧﻤﺎز را اﻗﺎﻣﻪ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﯽ اوﻗﺎت ﭼﯿﺰی ﺧﺮﯾﺪاری ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ادای ﺑﮫﺎی آن‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﻃﻮر ھﺪﯾﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ آن اھﺪا ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر از ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ س ﺷﺘﺮی ﺧﺮﯾﺪﻧﺪ و ﺳﭙﺲ‬
‫در ھﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪ آن را ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ھﺪﯾﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﺎ ﺣﻀﺮت ﺟﺎﺑﺮ س‬
‫اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(٤‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب ﻓﺮض اﻟﺨﻤﺲ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ‪.۲۹۰ / ۲‬‬
‫‪ -٣‬ادب اﻟﻤﻔﺮد اﻣﺎم ﺑﺨﺎری‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺑﺨﺎری ‪.۴۸۴ / ۱‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٠٨‬‬
‫در ﺧﻮردﻧﯽھﺎ و ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﯽھﺎ ﯾﮏ ﭼﯿﺰ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ را ھﻢ ﺑﻪ ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ ﻧﻤﯽﺧﻮردﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺷﺮﯾﮏ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻏﺰوهای ﯾﮑﺼﺪ و ﺳﯽ ﻧﻔﺮ ھﻤﺮاه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی ﺧﺮﯾﺪاری ﮐﺮدﻧﺪ و آن را ذﺑﺢ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﮕﺮ آن را ﮐﺒﺎب ﮐﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫وﻗﺘﯽ آﻣﺎده ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯿﺎن ھﻤﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮدﻧﺪ و آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﺳﮫﻤﯿﻪ آنھﺎ را‬
‫ﺟﺪا ﮐﺮدﻧﺪ) ‪ .(١‬ھﺮ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﻧﺰد اﯾﺸﺎن آورده ﻣﯽﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ آن را ﺧﺮج‬
‫ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬آرام ﻧﻤﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬أم اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ام ﺳﻠﻤﻪ ل رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر‬
‫آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ آﻣﺪﻧﺪ ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮدم ﮐﻪ ﭼﮫﺮۀ اﯾﺸﺎن ﻣﺘﻐﯿﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺮض ﮐﺮدم‪ :‬ﯾﺎ‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﭼﻪ ﺧﺒﺮ اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬دﯾﺮوز ھﻔﺖ دﯾﻨﺎر ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﺠﺎ آورده ﺷﺪ ھﻨﻮز ﺑﺮ‬
‫ﺑﺴﺘﺮ ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﻣﺼﺮف ﻧﺸﺪهاﻧﺪ) ‪.(٢‬‬
‫از ﺣﻀﺮت اﺑﻮذر س رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺷﺐ ﺑﺎ آنﺣﻀﺮت ج از راھﯽ ﻣﯽرﻓﺖ‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﺑﻮذر! اﮔﺮ ﮐﻮه اﺣﺪ ﺑﺮای ﻣﻦ ﻃﻼ ﺷﻮد ﻣﻦ ھﺮﮔﺰ ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪم و‬
‫دوﺳﺖ ﻧﺪارم ﮐﻪ ﺳﻪ ﺷﺐ ﺑﮕﺬرد و ﻧﺰد ﻣﻦ ﯾﮏ دﯾﻨﺎر از آن ھﻢ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ آن‬
‫دﯾﻨﺎری ﮐﻪ ﺑﺮای ادای وام ﺑﮕﺬارم) ‪.(٣‬‬
‫اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ وﺟﻪ ﻧﻘﺪ در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮد ﻗﺮار و آراﻣﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ھﺮﭼﻪ زودﺗﺮ‬
‫آن را ﺻﺪﻗﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر رﺋﯿﺲ ﻓﺪک ﭼﮫﺎر ﺑﺎر ﺷﺘﺮ ﮔﻨﺪم ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺑﻼل آنھﺎ را ﺑﻪ ﺑﺎزار ﺑﺮد‪ ،‬ﻓﺮوﺧﺖ و وام ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﯾﮫﻮدی را ادا ﮐﺮد‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت آﻣﺪ و اﻃﻼع داد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭼﯿﺰی ھﻢ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬آری‪ ،‬ﻣﻘﺪاری ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺗﺎ ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ ﭼﯿﺰی از‬
‫آن ﺑﺎﻗﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﻤﯽروم‪ ،‬ﺑﻼل ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﭼﮑﺎر ﮐﻨﻢ ﺣﺎﻻ ﮐﻪ ﺳﺎﺋﻠﯽ ھﻢ در اﯾﻦ ﺟﺎ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت آن ﺷﺐ را در ﻣﺴﺠﺪ ﺳﭙﺮی ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬روز ﺑﻌﺪ ﺣﻀﺮت ﺑﻼل ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ‬
‫اﯾﺸﺎن آﻣﺪ و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﺳﺒﮏ ﺑﺎر ﮔﺮداﻧﺪه آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻮد آن را‬
‫ھﻢ ﺻﺪﻗﻪ ﮐﺮدم‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺳﭙﺎس ﺧﺪا را ﺑﻪ ﺟﺎ آورد و ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ رﻓﺖ) ‪.(٤‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪.۴۸۴ / ۱‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪.۲۸۲ /‬‬
‫‪ -٤‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﺑﺎب ھﺪاﯾﺎ اﻟﻤﺸﺮﮐﻮن‪.‬‬
 ‫‪٣٠٩‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬
‫ً‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ را ﺧﻮاﻧﺪ و ﻓﻮرا ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ رﻓﺖ‬
‫و ﺳﭙﺲ زود از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ .‬ﻣﺮدم از اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﻏﯿﺮ ﻣﻌﻤﻮل ﺗﻌﺠﺐ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬در ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﺧﯿﺎﻟﻢ آﻣﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺪاری ﻃﻼ در ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎﻗﯽ اﺳﺖ و ﺑﯿﻢ آن ﻣﯽرﻓﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺒﺎدا ﺷﺐ ﻓﺮا رﺳﺪ و آنھﺎ ھﻨﻮز در ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ رﻓﺘﻢ و دﺳﺘﻮر‬
‫دادم ﺗﺎ آنھﺎ را ﺻﺪﻗﻪ ﮐﻨﻨﺪ) ‪.(١‬‬
‫در ﻏﺰوه ﺣﻨﯿﻦ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻏﻨﯿﻤﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺻﺪﻗﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه از آﻧﺠﺎ‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﯿﺎن راه‪ ،‬ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦھﺎ ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج از آﻧﺠﺎ ﮔﺬر‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ھﻤﻪ ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ ھﺠﻮم آوردﻧﺪ و ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺎ ھﻢ ﭼﯿﺰی ﺑﺪھﯿﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن‬
‫از ﮐﺜﺮت ازدﺣﺎم ﺑﻪ درﺧﺘﯽ ﮐﻪ در آﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﭘﻨﺎه ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬آنھﺎ آﻣﺪﻧﺪ و ردای ﻣﺒﺎرک را‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه در ھﻤﯿﻦ ﮐﺸﺎﮐﺶ ردای آنﺣﻀﺮت از ﺟﺴﻢ ﻣﺒﺎرکﺷﺎن ﺟﺪا ﺷﺪ و ﺑﺮ‬
‫دﺳﺖ آنھﺎ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ردای ﻣﺮا ﺑﺪھﯿﺪ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازۀ اﯾﻦ درﺧﺖھﺎی ﺟﻨﮕﻞ ﻧﺰد ﻣﻦ ﺷﺘﺮ ﻣﯽﺑﻮد‪ ،‬ھﻤﻪ آنھﺎ را ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدم و ﺷﻤﺎ ﻣﺮا ﺑﺨﯿﻞ‪ ،‬دروﻏﮕﻮ و ﻧﺎﺟﻮاﻧﻤﺮد ﻧﻤﯽﯾﺎﻓﺘﯿﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﺮدم اﻋﻼم ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ھﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﺑﻤﯿﺮد و واﻣﯽ ﺑﺮ ﻋﮫﺪهاش ﺑﺎﻗﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫اﻃﻼع دھﯿﺪ ﺗﺎ آن را ادا ﮐﻨﻢ و ھﺮﭼﻪ ﻣﺎل ارث ﺑﺎﻗﯽ ﮔﺬاﺷﺖ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ وارﺛﺎن اﺳﺖ) ‪ (٣‬و ﺑﺎ آن‬
‫ﮐﺎری ﻧﺪارم‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر اﯾﺸﺎن در ﺟﻤﻊ اﺻﺤﺎب ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦ از راه رﺳﯿﺪ و ﮔﻮﺷﮥ‬
‫ﺷﺎل اﯾﺸﺎن را ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪﺳﻮی ﺧﻮد ﮐﺸﯿﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ! اﯾﻦ ﻣﺎل ﻧﻪ ﻣﺎل ﺗﻮ و ﻧﻪ ﻣﺎل ﭘﺪر‬
‫ﺗﻮ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺷﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪه‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺷﺘﺮ او را از ﺟﻮ و ﺧﺮﻣﺎ ﺑﺎر ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر از ﺑﺤﺮﯾﻦ ﻧﻘﻮد زﯾﺎدی ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﺮاج و ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪ و ﺑﻪ ﻗﺪری زﯾﺎد‬
‫ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﺎ آن ﻣﻮﻗﻊ ﭼﻨﺎن ﻣﺒﻐﻠﯽ ﺑﻪ داراﻻﺳﻼم ﻧﯿﺎﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫آنھﺎ را در ﺻﺤﻦ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﮕﺬارﯾﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ آﻣﺪﻧﺪ و ھﯿﭻ ﻧﮕﺎه و ﺗﻮﺟﮫﯽ ھﻢ‬
‫ﺑﻪﺳﻮی آنھﺎ ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺎس س ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻏﺰوۀ ﺑﺪر ﻣﺎل و ﺛﺮوﺗﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﯾﻔﮑﺮ اﻟﺮﺟﻞ اﻟﺸﻲء ﻓﻲ اﻟﺼﻠﻮة‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﺸﺠﺎﻋﺔ ﻓﻲ اﻟﺤﺮب‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣١٠‬‬
‫ﻗﺪری دادﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ آنھﺎ را ﺣﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻘﯿﻪ ﻧﯿﺰ دادﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺗﻤﺎم‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ﭘﺎرﭼﻪای ﮐﻪ روی آن‪ ،‬ﻧﻘﻮد ﻗﺮار داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﮑﺎﻧﯿﺪﻧﺪ و رﻓﺘﻨﺪ) ‪.(١‬‬
‫در اﺳﻼم‪ ،‬ﺿﺎﺑﻄﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻏﻼﻣﯽ ﮐﻪ آﻗﺎﯾﺶ او را آزاد ﮐﺮده ﺑﻤﯿﺮد ﺗﺮﮐﻪ و‬
‫ﻣﺎﻟﺶ ﺑﻪ آﻗﺎﯾﺶ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﻏﻼﻣﯽ از آنﺣﻀﺮت ﻣﺮد و ﻣﺮدم ﻣﺎل و وﺳﺎﯾﻠﺶ را ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ ھﯿﭻ ھﻤﺸﮫﺮی از او در اﯾﻨﺠﺎ ھﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آری‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ھﻤﮥ اﯾﻦھﺎ را ﺑﻪ او ﺑﺪھﯿﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از اﻧﺼﺎر از اﯾﺸﺎن ﭼﯿﺰی ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت دادﻧﺪ‪ .‬دوﺑﺎره‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬دوﺑﺎره دادﻧﺪ ھﻤﯿﻨﻄﻮر ﺳﺆالﺷﺎن را ﺗﮑﺮار ﮐﺮدﻧﺪ و آنﺣﻀﺮت ﻣﯽدادﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ‬
‫ﮐﻪ دﯾﮕﺮ ﭼﯿﺰی از آن ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ آنھﺎ ﺑﺎزھﻢ آﻣﺪﻧﺪ و درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ھﺮﭼﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ از ﺷﻤﺎ ﭘﻨﮫﺎن ﻧﺨﻮاھﻢ ﮐﺮد) ‪.(٣‬‬

‫اﯾﺜﺎر و از ﺧﻮدﮔﺬﺷﺘﮕﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺎنﺗﺮﯾﻦ وﺻﻒ و ﺧﻠﻖ از اﺧﻼق و ﻋﺎدات آنﺣﻀﺮت ج ﮐﻪ اﺛﺮ آن در ھﺮ ﻣﻮﻗﻊ‬
‫ﻣﺸﮫﻮد و ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﺜﺎر ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و از ﻣﯿﺎن‬
‫آﻧﺎن ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ زھﺮا ﺑﻪ ﻗﺪری ﻋﺰﯾﺰ ﺑﻮد ﮐﻪ ھﺮﮔﺎه ﺑﺮ اﯾﺸﺎن وارد ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬از ﻓﺮط‬
‫ﻣﺤﺒﺖ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﺷﺪ و ﭘﯿﺸﺎﻧﯽاش را ﻣﯽﺑﻮﺳﯿﺪ و در ﺟﺎی ﺧﻮد ﻣﯽﻧﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ‪،‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﮫﯿﺪﺳﺘﯽ و ﻋﺴﺮ و ھﺮج در ﺣﺎﻟﺘﯽ ﻗﺮار داﺷﺖ ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﮐﻨﯿﺰ‬
‫و ﻧﻮﮐﺮی ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺧﻮدش ﮔﻨﺪمھﺎ را ﺑﺎ آﺳﯿﺎب دﺳﺘﯽ آﺳﯿﺎب ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺸﮏ آب‬
‫ﻣﯽآورد‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﮐﺎر ﺑﺎ آﺳﯿﺎب دﺳﺘﯽ و ﺑﺮ اﺛﺮ ﺣﻤﻞ ﻣﺸﮏ آب‪ ،‬ﺳﯿﻨﻪ وی‬
‫زﺧﻤﯽ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﯾﮏ روز ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ و ﺧﻮدش ﺑﺮ اﺛﺮ ﺷﺮم و ﺣﯿﺎ‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺣﺎل ﺧﻮد را ﺑﺮای اﯾﺸﺎن ﺑﯿﺎن ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ س از ﺟﺎﻧﺐ وی ﺣﺎل او را‬
‫ﻋﺮض ﻧﻤﻮد و درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮد از ﮐﻨﯿﺰھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻓﻼن ﻏﺰوه ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ ﺑﻪ‬
‫آنھﺎ داده ﺷﻮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪ / ۲‬ﺑﺎب اﻟﻘﺴﻤﺔ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪.۱۷۵ / ۲‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪ ،۱۹۸ /‬ﮐﺘﺎب اﻟﺼﺪﻗﺎت‪.‬‬
 ‫‪٣١١‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫»ھﻨﻮز ﻣﺸﮑﻼت اﺻﺤﺎب ﺻﻔﻪ ﺣﻞ ﻧﺸﺪه و ﺗﺎ وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺸﮑﻼت آنھﺎ رﺳﯿﺪﮔﯽ ﻧﺸﻮد‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ دﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺗﻮﺟﻪ و رﺳﯿﺪﮔﯽ ﮐﻨﻢ«) ‪.(١‬‬
‫در رواﯾﺘﯽ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ ،‬روزی دﺧﺘﺮان ﺣﻀﺮت زﺑﯿﺮ و ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ زھﺮاء‬
‫رﺿﯽاﻟﻠﻪﻋﻨﮫﻦ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪه از اﻓﻼس و ﺗﻨﮕﯽ ﻣﻌﯿﺸﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﺷﮑﻮه‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ و درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ از ﮐﻨﯿﺰاﻧﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻏﺰوه ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ دو ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺎ ھﻢ داده ﺷﻮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﯾﺘﯿﻤﺎن ﺑﺪر ﭘﯿﺶ از ﺷﻤﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ) ‪ .(٢‬ﯾﮏ‬
‫ﺑﺎر ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ س از آنﺣﻀﺮت ﭼﯿﺰی درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮد‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﺪھﻢ و اھﻞ ﺻﻔﻪ را در ﺣﺎﻟﯽ رھﺎ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ از ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﺑﺮ ﺷﮑﻢھﺎی ﺧﻮد اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ) ‪.(٣‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﯾﮏ زن ﺷﺎﻟﯽ ﺑﺮای آنﺣﻀﺮت آورد و اﯾﺸﺎن ھﻢ ﺑﻪ آن ﻧﯿﺎز داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬آن را‬
‫ﻗﺒﻮل ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن وارد ﺷﺪ و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﭼﻪ ﺷﺎل ﺧﻮﺑﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت آن را از ﺗﻨﺶ ﺑﯿﺮون آورد و ﺑﻪ وی دادﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ از آﻧﺠﺎ رﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺮدم او را ﻣﻮرد‬
‫ﺳﺮزﻧﺶ ﻗﺮار دادﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﻣﯽداﻧﺴﺘﯽ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﺎل ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ و اﯾﻦ‬
‫را ھﻢ ﻣﯽداﻧﺴﺘﯽ ﮐﻪ اﯾﺸﺎن ﺳﺆال ھﯿﭻﮐﺲ را رد ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ )ﭘﺲ ﭼﺮا ﭼﻨﯿﻦ ﺳﺆاﻟﯽ‬
‫ﮐﺮدی( وی ﮔﻔﺖ‪ :‬آری‪ ،‬درﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﺒﺮک آن را ﻃﻠﺐ ﮐﺮدم ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻣﺮگ ﻣﺮا در آن ﮐﻔﻦ ﮐﻨﻨﺪ) ‪.(٤‬‬
‫داﺳﺘﺎنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ درﺑﺎرۀ زھﺪ و ﻗﻨﺎﻋﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬از آنھﺎ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻣﻌﻠﻮم‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت در ﻋﺴﺮ و ﺗﮫﯿﺪﺳﺘﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺳﺎل ﺳﻮم ھﺠﺮی‬
‫ﻓﺘﻮﺣﺎت اﺳﻼﻣﯽ وﺳﻌﺖ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد و ﻋﺮبھﺎ ﺑﺎغ و ﻣﺰرﻋﻪ را ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﺧﻮﺑﯽ‬
‫ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ﺳﻮم ھﺠﺮی‪ ،‬ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻣﺨﯿﺮﯾﻖ« از ﯾﮫﻮد »ﺑﻨﻮﻧﻀﯿﺮ« ھﻨﮕﺎم‬
‫وﻓﺎت‪ ،‬ھﻔﺖ ﺑﺎغ از ﺑﺎغھﺎی ﺧﻮد را ﺑﺮای آنﺣﻀﺮت وﺻﯿﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺎغھﺎ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪:‬‬
‫ﺑﺎغ »ﻣﺸﯿﺐ«‪» ،‬ﺻﺎﻧﻘﻪ«‪» ،‬دﻻل«‪» ،‬ﺣﺴﯿﻨﯽ«‪» ،‬ﺑﺮﻗﻪ«‪» ،‬اﻋﻮاف« و »ﻣﺸﺮﺑﻪام اﺑﺮاھﯿﻢ«‪.‬‬

‫‪ -١‬اﯾﻦ رواﯾﺖ در ﮐﺘﺎبھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﺪﯾﺚ از ﻃﺮق ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ وارد ﺷﺪه و در ﯾﮏ رواﯾﺖ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ آن ﺣﻀﺮت دﻋﺎﯾﯽ ﺑﻪ وی آﻣﻮﺧﺘﻨﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ از ﮐﻨﯿﺰ ﺑﺮاﯾﺖ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٢‬اﺑﻮداود ‪.۳۴۳ / ۲‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ‪.۷۹ / ۱‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب ﺣﺴﻦ اﻟﺨﻠﻖ واﻟﺴﻤﺎء‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣١٢‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ھﻤﻪ آنھﺎ را ﺻﺪﻗﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ در راه ﺧﺪا وﻗﻒ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ھﺮﭼﻪ از آنھﺎ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﺪ ﺑﻪ ﻓﻘﺮا و ﻣﺴﺎﮐﯿﻦ ﻣﯽدادﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﯾﮑﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ازدواج ﮐﺮد و ﺑﺮای دﻋﻮت وﻟﯿﻤﻪ ﭼﯿﺰی در ﺑﺴﺎط ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ وی ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻧﺰد ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺑﺮو و ھﻤﺎن آرد را ﺗﺤﻮﯾﻞ ﺑﮕﯿﺮ و ﺑﯿﺎر‪ .‬او رﻓﺖ‬
‫و آن را آورد‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﮐﺎﺷﺎﻧﮥ ﻧﺒﻮت ﺑﺮای ﺷﺎم ﺟﺰ ھﻤﺎن آرد دﯾﮕﺮ ﭼﯿﺰی ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﻧﺒﻮد) ‪.(٢‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر‪ ،‬ﻓﺮدی از ﻗﺒﯿﻠﮥ ﻏﻔﺎر ﻣﯿﮫﻤﺎن آنﺣﻀﺮت ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﺷﺎم ﻓﻘﻂ ﻣﻘﺪاری ﺷﯿﺮ در‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ آن را ﺑﻪ وی دادﻧﺪ و ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﻮد و آن ﺷﺐ ﺷﺎم‬
‫ﻧﺨﻮردﻧﺪ‪ .‬ﻗﺒﻞ از آن ﻧﯿﺰ ﺷﺐھﺎﯾﯽ ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﻣﺪ ﮐﻪ ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﺧﻮردﻧﯽ در ﺧﺎﻧﻪ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ) ‪.(٣‬‬

‫ﻣﯿﻬﻤﺎنﻧﻮازی‬
‫ﻣﺮدم ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن از اﻃﺮاف و اﮐﻨﺎف ﮔﺮوه‪ ،‬ﮔﺮوه ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﻧﺒﻮی ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫»رﻣﻠﻪ« ﯾﮑﯽ از زﻧﺎن ﺻﺤﺎﺑﯿﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ او »دار اﻟﻀﯿﻮف« )ﻣﯿﮫﻤﺎن ﺧﺎﻧﻪ( ﺑﻮد) ‪ (٤‬و ﻣﯿﮫﻤﺎنھﺎ‬
‫در آﻧﺠﺎ اﻗﺎﻣﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﻧﮥ ام ﺷﺮﯾﮏ ﮐﻪ از زﻧﺎن ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ اﻧﺼﺎر ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﯿﺰ از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻣﯿﮫﻤﺎن ﺧﺎﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﻣﯿﮫﻤﺎﻧﺎن ﺧﺎص در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی اﻗﺎﻣﺖ داده ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ھﯿﺄﺗﯽ ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﻗﺒﯿﻠﮥ ﺛﻘﯿﻒ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬در ﻣﺴﺠﺪ اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺰﯾﺪ) ‪.(٥‬‬
‫ً‬
‫آن ﺣﻀﺮت ج ﺷﺨﺼﺎ از ﻣﯿﮫﻤﺎﻧﺎن ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ ﻣﯽﮐﺮد و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ ﭼﯿﺰی ﻧﻤﯽﺧﻮردﻧﺪ و ﯾﺎ ﻧﻤﯽآﺷﺎﻣﯿﺪﻧﺪ از آﻧﺠﺎ ﻧﻤﯽرﻓﺘﻨﺪ) ‪ .(٦‬در اﯾﻦ ﺑﺎره ھﯿﭻ‬
‫ﻓﺮق و اﻣﺘﯿﺎزی ﺑﯿﻦ ﮐﺎﻓﺮ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻣﺸﺮک و ﮐﺎﻓﺮ ھﻢ ﻣﯿﮫﻤﺎن آنﺣﻀﺮت‬
‫ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و اﯾﺸﺎن ﺑﻪﻃﻮر ﺑﺮاﺑﺮ از آنھﺎ ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ھﯿﺄت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ از‬
‫ً‬
‫ﺟﺎﻧﺐ اھﻞ ﺣﺒﺸﻪ ﻧﺰد آنﺣﻀﺮت آﻣﺪ‪ ،‬اﯾﺸﺎن آنھﺎ را در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﺟﺎی داد و ﺷﺨﺼﺎ از‬

‫‪ -١‬اﺻﺎﺑﻪ ﺗﺬﮐﺮة ﻣﺨﯿﺮﯾﻖ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ‪.۵۸ / ۴‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ‪.۳۹۷ / ۶‬‬
‫‪ -٤‬زرﻗﺎﻧﯽ ذﮐﺮ وﻓﻮد‪.‬‬
‫‪ -٥‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ‪.۵۱۹ / ۲‬‬
‫‪ -٦‬ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺗﺮﻣﺬی‪.‬‬
 ‫‪٣١٣‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫آنھﺎ ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ ﮐﺮد) ‪ .(١‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﯾﮑﯽ از ﮐﻔﺎر ﻣﯿﮫﻤﺎن اﯾﺸﺎن ﺷﺪ و اﯾﺸﺎن ﺷﯿﺮ ﯾﮏ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‬
‫را ﺑﺮای وی آورد و او ھﻤﮥ آنھﺎ را ﻧﻮﺷﯿﺪ‪ .‬ﺷﯿﺮ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ دوم آورده ﺷﺪ آنھﺎ را ﻧﯿﺰ‬
‫دوﺷﯿﺪ‪ ،‬ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ھﻔﺖ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ دوﺷﯿﺪه ﺷﺪ و او ﺷﯿﺮ ھﻤﮥ آنھﺎ را ﻧﻮﺷﯿﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺳﯿﺮ‬
‫ﺷﺪ) ‪ .(٢‬ﮔﺎھﯽ ھﺮﭼﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯽﺑﻮد ﺑﻪ ﻣﯿﮫﻤﺎﻧﺎن ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻣﯽﺷﺪ و اھﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎ‬
‫ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ) ‪ .(٣‬آنﺣﻀﺮت ﺷﺐھﺎ از ﺧﻮاب ﺑﯿﺪار ﻣﯽﺷﺪ و از ﻣﮫﯿﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺧﻮد ﺳﺮﮐﺸﯽ ﻣﯽﮐﺮد) ‪ .(٤‬از ﻣﯿﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬اﺻﺤﺎب ﺻﻔﻪ ﻓﻘﯿﺮﺗﺮ و ﻣﻔﻠﺲﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آنھﺎ‬
‫ﻣﯿﮫﻤﺎﻧﺎن ﺗﻤﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻟﮑﻦ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺮف ﻣﯿﮫﻤﺎنﺷﺪن آنﺣﻀﺮت ج را‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر آنﺣﻀﺮت اﻋﻼم ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ھﺮﮐﺲ در ﺧﺎﻧﻪ ﻏﺬای دو ﻧﻔﺮ دارد ﺳﻪ ﻧﻔﺮ از‬
‫اﺻﺤﺎب ﺻﻔﻪ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺒﺮد و ھﺮﮐﺲ ﻏﺬای ﭼﮫﺎر ﻧﻔﺮ دارد‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮ از آﻧﺎن را ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ س ﺳﻪ ﻧﻔﺮ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮد‪ ،‬وﻟﯽ آنﺣﻀﺮت ج ده ﻧﻔﺮ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮد) ‪.(٥‬‬
‫ّ‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﮐﻪ از اﺻﺤﺎب ﺻﻔﻪ اﺳﺖ‪ ،‬داﺳﺘﺎن رﻗﺖﺑﺎر و دردآور ﻓﻘﺮ و ﻓﺎﻗﻪ ﺧﻮد را‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪» :‬ﯾﮏ ﺑﺎر از ﺷﺪت ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﻧﺸﺴﺘﻢ‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ س از‬
‫آﻧﺠﺎ ﮔﺬر ﮐﺮد و ﻣﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺣﺴﻦ ﻃﻠﺐ آﯾﻪای از ﻗﺮآنﮐﺮﯾﻢ از وی ﭘﺮﺳﯿﺪم‪ ،‬وﻟﯽ او ﺑﻪ‬
‫راھﺶ اداﻣﻪ داد و ﺑﻪﺳﻮی ﻣﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﮑﺮد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ س ﻧﯿﺰ از آﻧﺠﺎ ﮔﺬر ﮐﺮد و ﺑﺎ وی‬
‫ھﻢ ھﻤﯿﻦ ﺣﺎل ﭘﯿﺶ آﻣﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج از آﻧﺠﺎ ﮔﺬر ﮐﺮدﻧﺪ وﻗﺘﯽ ﻣﺮا دﯾﺪﻧﺪ‬
‫ﺗﺒﺴﻢ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﯿﺎ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ رﺳﯿﺪﯾﻢ ﮐﺎﺳﻪای از ﺷﯿﺮ در آﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪،‬‬
‫آنﺣﻀﺮت از آن ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ھﺪﯾﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻧﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮو ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﺻﺤﺎب ﺻﻔﻪ اﻋﻼم ﮐﻦ ﺗﺎ ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ رﻓﺘﻢ و آنھﺎ را آوردم‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﮐﺎﺳﮥ ﺷﯿﺮ را ﺑﻪ ﻣﻦ دادﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﯿﺎن آﻧﺎن ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻨﻢ) ‪.(٦‬‬
‫در ﺧﺎﻧﮥ آنﺣﻀﺮت ج ﯾﮏ ﮐﺎﺳﮥ ﺑﺰرگ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺪری ﺑﺰرگ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭼﮫﺎر‬
‫ﻧﻔﺮ آن را ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎم ﻧﮫﺎر اﺻﺤﺎب ﺻﻔﻪ ﮔﺮد آن ﺟﻤﻊ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و‬

‫‪ -١‬ﺷﻔﺎی ﻗﺎﺿﯽ ﻋﯿﺎض‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﻤﺆﻣﻦ ﯾﺄﮐﻞ ﻓﻲ ﻣﻌﻲ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪.۳۹۷ / ۶‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻷدب‪.‬‬
‫‪ -٥‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ج – ‪.۲‬‬
‫‪ -٦‬ﺗﺮﻣﺬی ‪.۲۹۹ /‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣١٤‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺟﻤﻌﯿﺖ زﯾﺎد ﻣﯽﺷﺪ آنﺣﻀﺮت ﻣﯽﻧﺸﺴﺖ ﺗﺎ ﺑﺮای ھﻤﻪ ﺟﺎی ﻧﺸﺴﺘﻦ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ) ‪ .(١‬ﻣﻘﺪاد س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ و دو رﻓﯿﻘﻢ ﺑﻪ ﻗﺪری ﻣﻔﻠﺲ و ﺗﮫﯿﺪﺳﺖ ﺑﻮدﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ‬
‫ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ ﺧﻮد را از دﺳﺖ دادﯾﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد دادﯾﻢ ﺗﺎ ﻣﺎ را ﺗﺤﺖ‬
‫ﺗﮑﻔﻞ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ھﯿﭻﮐﺲ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد ﻣﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ ﻧﺪاد‪.‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ج رﻓﺘﯿﻢ‪ ،‬اﯾﺸﺎن ﺳﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ و‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺷﯿﺮ اﯾﻦھﺎ را ﺑﺨﻮرﯾﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ھﺮﯾﮏ از ﻣﺎ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺧﻮد را ﻣﯽدوﺷﯿﺪ و‬
‫ﻣﯽﻧﻮﺷﯿﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﯾﮏ روز اﺻﺤﺎب ﺻﻔﻪ را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﺑﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭼﯿﺰی ﺑﺮای‬
‫ﺧﻮردن ھﺴﺖ ﺑﯿﺎورﯾﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻏﺬاﯾﯽ آورده ﺷﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی ھﻢ‬
‫اﮔﺮ ھﺴﺖ ﺑﯿﺎورﯾﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺣﻠﻮاﯾﯽ آوردﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﻘﺪاری ﺷﯿﺮ در ﮐﺎﺳﻪ ﺑﺰرﮔﯽ‬
‫آوردﻧﺪ و اﯾﻦ آﺧﺮﯾﻦ اﻣﮑﺎﻧﺎت ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ از ﻣﯿﮫﻤﺎن ﺑﻮد) ‪.(٣‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﺗﻨﻔﺮ از ﺗﮑﺪیﮔﺮی‬
‫َ‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ھﻤﻮاره از وﺟﻮدﺷﺎن اﺑﺮ ﮐ َﺮم ﻣﯽﺑﺎرﯾﺪ‪ ،‬وﻟﯽ از درﺧﻮاﺳﺖ‬
‫و ﺳﺆال ﺑﺪون ﺿﺮورت ﺳﺨﺖ ﻧﮕﺮان ﻣﯽﺷﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﻣﻘﺪاری ھﯿﺰم ﺑﺮ‬
‫ﭘﺸﺖ ﺧﻮد ﺣﻤﻞ ﮐﻨﺪ و ﺑﯿﺎورد ﺑﻔﺮوﺷﺪ و آﺑﺮوی ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮ از اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ از‬
‫ﻣﺮدم ﺳﺆال ﮐﻨﺪ و ﺑﻪﺳﻮی آنھﺎ دﺳﺖ دراز ﮐﻨﺪ) ‪.(٤‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺷﺨﺼﯽ از اﻧﺼﺎر آﻣﺪ و ﭼﯿﺰی از اﯾﺸﺎن درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫آﯾﺎ ﭼﯿﺰی ﻧﺰد ﺗﻮ ھﺴﺖ؟ وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﻘﻂ ﮔﻠﯿﻤﯽ دارم ﮐﻪ ﻗﺴﻤﺘﯽ از آن را زﯾﺮاﻧﺪاز و‬
‫ﻗﺴﻤﺘﯽ دﯾﮕﺮ را رواﻧﺪاز ﺧﻮد ﻣﯽﮐﻨﻢ و ﯾﮏ ﮐﺎﺳﻪ آبﺧﻮری ھﻢ دارم‪ .‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آن ھﺮدو را ﺑﯿﺎور‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ اﯾﻦھﺎ را ﺧﺮﯾﺪاری ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺨﺼﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﮑﯽ را ﺑﻪ دو درھﻢ ﻣﯽﺧﺮم‪ .‬آنﺣﻀﺮت آن را ﺑﻪ او ﻓﺮوﺧﺖ و ﯾﮏ درھﻢ‬
‫را ﺑﻪ اﻧﺼﺎری داد ﺗﺎ ﺑﺎ آن ﻏﺬاﯾﯽ ﺑﺨﺮد و ﺑﺎ ﯾﮏ درھﻢ دﯾﮕﺮ رﯾﺴﻤﺎﻧﯽ ﺑﺨﺮد و از ﺟﻨﮕﻞ و‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻷﻃﻌﻤﺔ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ‪.۱۹۸ / ۲‬‬
‫‪ -٣‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻷدب‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺼﺪﻗﺎت ‪.۱۹۸ /‬‬
 ‫‪٣١٥‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﺑﯿﺎﺑﺎن ھﯿﺰم ﺑﯿﺎورد و در ﺷﮫﺮ ﺑﻔﺮوﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﭘﺎﻧﺰده روز ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت آﻣﺪ در ﺣﺎﻟﯽ‬
‫ﮐﻪ ده درھﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ آورده ﺑﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎ آنھﺎ ﻣﻘﺪاری ﮔﻨﺪم ﺧﺮﯾﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ‬
‫ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ ﯾﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﭼﮫﺮۀ ﺷﻤﺎ داغ ﮔﺪاﯾﯽ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از اﻧﺼﺎر آﻣﺪﻧﺪ و از اﯾﺸﺎن درﺧﻮاﺳﺘﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ آنھﺎ‬
‫دادﻧﺪ دوﺑﺎره درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ ﭼﯿﺰی ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻮد آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ آنھﺎ ﻣﯽداد‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﭼﯿﺰی ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺗﺎ وﻗﺘﯽ ﻧﺰد ﻣﻦ ﭼﯿﺰی ﺑﺎﺷﺪ آن را از ﺷﻤﺎ درﯾﻎ‬
‫ﻧﻤﯽدارم‪ ،‬ﻟﮑﻦ ھﺮﮐﺲ از اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﯾﻦ دﻋﺎ را ﺑﺨﻮاھﺪ ﮐﻪ او را از ذﻟﺖ ﺳﺆال و ﮔﺪاﮔﺮی‬
‫ﻧﺠﺎت دھﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ دﻋﺎﯾﺶ را اﺟﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ھﺮﮐﺲ از ﺧﺪا ﺗﻮاﻧﮕﺮی ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬او را‬
‫ﺗﻮاﻧﮕﺮی ﻋﻄﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ھﺮﮐﺲ ﺻﺒﺮ ﭘﯿﺸﻪ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ او را ﺻﺎﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ و ھﯿﭻ‬
‫ﻧﻌﻤﺖ و دوﻟﺘﯽ ﺑﮫﺘﺮ از دوﻟﺖ ﺻﺒﺮ ﻧﺼﯿﺐ ﮐﺴﯽ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﮑﯿﻢ ﺑﻦ ﺣﺰام س در ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ اﺳﻼم آورده ﺑﻮد‪ ،‬ﯾﮏ ﺑﺎر از آنﺣﻀﺮت ﭼﯿﺰی ﻃﻠﺒﯿﺪ‬
‫و آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ وی دادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﺪ روز دوﺑﺎره آﻣﺪ و ﻃﻠﺒﯿﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت دوﺑﺎره دادﻧﺪ‬
‫ﺑﺎر ﺳﻮم آﻣﺪ و ﻃﻠﺒﯿﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت در اﯾﻦ ﺑﺎر ﻧﯿﺰ دادﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ای ﺣﮑﯿﻢ! اﯾﻦ‬
‫ﻣﺎل ﺳﺒﺰ و ﺷﯿﺮﯾﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ھﺮﮐﺲ آن را ﺑﺎ اﺳﺘﻐﻨﺎ ﻃﻠﺐ ﮐﻨﺪ‪ ،‬در آن ﺑﺮﮐﺖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و‬
‫ھﺮﮐﺲ ﺑﺎ ﺣﺮص و ﻃﻤﻊ ﻃﻠﺐ ﮐﻨﺪ‪ ،‬از آن ﻣﺤﺮوم ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و ﻣﺜﺎل او ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ھﻤﻮاره ﻣﯽﺧﻮرد و ﺳﯿﺮ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬دﺳﺖ ﺑﺎﻻ از دﺳﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺬﮐﺮ و‬
‫ﻧﺼﯿﺤﺖ آنﺣﻀﺮت ﭼﻨﺎن ﺗﺄﺛﯿﺮی ﺑﺮ ﺣﮑﯿﻢ ﮔﺬاﺷﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ وﻗﺘﯽ زﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ھﯿﭽﮕﺎه ﯾﮏ‬
‫ﭼﯿﺰ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ھﻢ از ﮐﺴﯽ ﻧﻄﻠﺒﯿﺪ) ‪.(١‬‬
‫در ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ج اﻣﻮال ﺻﺪﻗﺎت را ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬دو ﻧﻔﺮ وارد ﺷﺪﻧﺪ و‬
‫ﺧﻮد را در زﻣﺮه ﻣﺴﺘﺤﻘﯿﻦ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻪﺳﻮی آنھﺎ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻨﺪ و دﯾﺪﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ اﻓﺮادی ﺗﻨﻮﻣﻨﺪ و ﻗﻮیھﯿﮑﻞ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎﯾﻞ دارﯾﺪ ﻣﻦ از اﯾﻦ‬
‫ﻣﺎل ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﯽدھﻢ‪ ،‬وﻟﯽ اﻓﺮاد ﻏﻨﯽ و ﺳﺎﻟﻢ و ﺗﻨﻮﻣﻨﺪ اﺳﺘﺤﻘﺎﻗﯽ در اﯾﻦ ﻣﺎل ﻧﺪارﻧﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻗﺒﯿﺼﻪ« ﻣﻘﺮوض و ﺑﺪھﮑﺎر ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺰد آنﺣﻀﺮت آﻣﺪ و ﻧﯿﺎز و ﺣﺎﺟﺖ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪ .‬اﯾﺸﺎن وﻋﺪهای ﺑﻪ وی دادﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ای ﻗﺒﯿﺼﻪ!‬
‫ﺳﺆالﮐﺮدن و دﺳﺖدرازﮐﺮدن ﺑﻪﺳﻮی ﻣﺮدم ﻓﻘﻂ ﺑﺮای ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪ :‬اول ﺷﺨﺼﯽ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪ ،۱۹۹ /‬ﮐﺘﺎب اﻟﺼﺪﻗﺎت‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺰﮐﻮة‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣١٦‬‬
‫ﮐﻪ ﻣﻘﺮوض و ﺑﺪھﮑﺎر اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ وﻗﺘﯽ ﺣﺎﺟﺘﺶ ﺑﺮآورده ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ از ﺳﺆال ﺧﻮدداری‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬دوم ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺣﺎدﺛﻪای‪ ،‬ﻣﺎل و ﺛﺮوﺗﺶ را از دﺳﺖ داده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﺆال و ﻃﻠﺐ‬
‫از ﻣﺮدم ﺑﺮاﯾﺶ درﺳﺖ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ ﺣﺎل و وﺿﻌﺶ ﻣﻘﺪاری ﺧﻮب ﺷﻮد‪ .‬ﺳﻮم‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎ ﻓﻘﺮ و ﻓﺎﻗﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﻪ ﻧﻔﺮ از ﻣﺮدم ﮔﻮاھﯽ دھﻨﺪ ﮐﻪ او در ﻓﺎﻗﻪ ﻗﺮار‬
‫دارد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦھﺎ ھﺮﮐﺲ از ﻣﺮدم ﺳﺆال و ﮔﺪاﮔﺮی ﮐﻨﺪ‪ ،‬او ﻣﺎل ﺣﺮام ﻣﯽﺧﻮرد) ‪.(١‬‬

‫دوری از ﺧﻮردن ﺻﺪﻗﻪ‬

‫آن ﺣﻀﺮت ج ﺑﺮای ﺧﻮد و ﺧﺎﻧﺪان ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺻﺪﻗﻪ و زﮐﺎت را ﺳﺨﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻨﮓ‬
‫و ﻋﺎر ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ .‬و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ :‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽآﯾﻢ ﮔﺎھﯽ داﻧﻪھﺎی ﺧﺮﻣﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﺧﻮد‬
‫ﻣﯽﺑﯿﻨﻢ‪ ،‬دﻟﻢ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ ﮐﻪ آنھﺎ را ﺑﺨﻮرم‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﺷﺒﮫﻪ ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ از ﺧﺮﻣﺎھﺎی‬
‫ﺻﺪﻗﻪ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﻟﺬا آنھﺎ را ﻣﯽاﻧﺪازم) ‪.(٢‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر داﻧﻪ ﺧﺮﻣﺎﯾﯽ در ﺳﺮ راه دﯾﺪﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺷﺒﮫﻪ اﯾﻦ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ از ﻣﺎل ﺻﺪﻗﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬آن را ﻣﯽﺧﻮردم) ‪ .(٣‬ﯾﮏ ﺑﺎر اﻣﺎم ﺣﺴﻦ س ﯾﮏ داﻧﮥﺧﺮﻣﺎ از ﺧﺮﻣﺎھﺎی ﺻﺪﻗﻪ‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ و در دھﺎن ﺧﻮد ﻗﺮار داد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت او را ﺗﻮﺑﯿﺦ ﮐﺮده ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﻧﻤﯽداﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺧﺎﻧﺪان ﻣﺎ از ﻣﺎل ﺻﺪﻗﻪ ﻧﻤﯽﺧﻮرد) ‪ .(٤‬ﺳﭙﺲ از دھﺎﻧﺶ ﺑﯿﺮون آوردﻧﺪ‪ .‬ھﺮﮔﺎه ﮐﺴﯽ‬
‫ﭼﯿﺰی ﺑﺮای اﯾﺸﺎن ﻣﯽآورد‪ ،‬ﻣﯽﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ھﺪﯾﻪ اﺳﺖ و ﯾﺎ ﺻﺪﻗﻪ؟ اﮔﺮ ھﺪﯾﻪ ﺑﻮد ﻗﺒﻮل‬
‫ﻣﯽﮐﺮد و اﮔﺮ ﺻﺪﻗﻪ ﺑﻮد از ﻗﺒﻮل آن ﺧﻮدداری ﻣﯽﮐﺮد و آن را ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﻣﯽداد‪.‬‬

‫ﻗﺒﻮل ﻫﺪاﯾﺎ‬
‫ھﺪاﯾﺎی دوﺳﺘﺎن و ﻋﺰﯾﺰان را ﻗﺒﻮل ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و در اﯾﻦ ﺑﺎره ھﻢ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﲥﺎدوا ﲢﺎﺑﻮا« )ﺑﻪ ھﻤﺪﯾﮕﺮ ھﺪﯾﻪ دھﯿﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺤﺒﺖ ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ ﭘﯿﺪا ﺷﻮد(‪.‬‬
‫روی اﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬اﺻﺤﺎب ﮐﺮام ﺑﻌﻀﯽ از روزھﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﮥ اﯾﺸﺎن ﺑﻪﻃﻮر ھﺪﯾﻪ ﭼﯿﺰی‬
‫) ‪(٥‬‬
‫ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﻟﺨﺼﻮص روزی ﮐﻪ ﻧﻮﺑﺖ اﻗﺎﻣﺖ در ﺧﺎﻧﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﺑﻮد‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺰﮐﻮة‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ‪ ،۳۲۸ / ۱‬ﮐﺘﺎب اﻟﻠﻘﻄﺔ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺑﺨﺎری ‪ ،۳۳۸ / ۱‬ﮐﺘﺎب اﻟﻠﻘﻄﺔ‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺑﺨﺎری ‪ ۲۰۱ / ۱‬ﮐﺘﺎب اﻟﺼﺪﻗﺎت‪.‬‬
‫‪ -٥‬ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﻣﻨﺎﻗﺐ ﻋﺎﯾﺸﻪل‪.‬‬
 ‫‪٣١٧‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬
‫ً‬
‫ﻗﺒﻼ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ ھﺮﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻣﯽﺷﺪ ﻣﯽﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ و ﯾﺎ ھﺪﯾﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ھﺪﯾﻪ ﻣﯽﺑﻮد ﻗﺒﻮل ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﮔﺮﻧﻪ از ﻗﺒﻮل آن ﺧﻮدداری ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر‬
‫زﻧﯽ ﺷﺎﻟﯽ ﺑﺮای آنﺣﻀﺮت آورد و ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ھﺪﯾﻪ داد‪ .‬در ھﻤﺎن ﻣﻮﻗﻊ ﺷﺨﺼﯽ در آﻧﺠﺎ‬
‫ﺑﻮد و آن را از آنﺣﻀﺮت ﻃﻠﺒﯿﺪ‪ ،‬اﯾﺸﺎن آن را ﺑﻪ وی دادﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﭘﺎدﺷﺎھﺎن و ﺣﮑﻤﺮاﻧﺎن اﻃﺮاف و اﮐﻨﺎف ﻧﯿﺰ ﺑﺮای اﯾﺸﺎن ھﺪﯾﻪ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از‬
‫اﻣﺮای ﺷﺎم اﺳﺘﺮ ﺳﻔﯿﺪ رﻧﮕﯽ ﺑﺮای اﯾﺸﺎن ھﺪﯾﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﻋﺰﯾﺰ ﻣﺼﺮ اﺳﺘﺮی از ﻣﺼﺮ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از اﻣﺮا‪ ،‬ﯾﮏ ﺟﻔﺖ ﻣﻮزه ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﻗﯿﺼﺮ روم ﭘﻮﺳﺘﯿﻨﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺣﺎﺷﯿﻪھﺎی اﺑﺮﯾﺸﻤﯽ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻟﺤﻈﺎﺗﯽ آن را ﭘﻮﺷﯿﺪ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ‪ ،‬آن را ﺑﯿﺮون ﮐﺮد و ﺑﺮای ﺣﻀﺮت ﺟﻌﻔﺮ س )ﺑﺮادر ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽس( ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬او آن را‬
‫ﭘﻮﺷﯿﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت آﻣﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺮای اﯾﻦ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدم ﮐﻪ ﺗﻮ آن را‬
‫ﺑﭙﻮﺷﯽ‪ .‬وی ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﭘﺲ آن را ﭼﻪ ﮐﻨﻢ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮای ﺑﺮادر ﺧﻮد ﻧﺠﺎﺷﯽ ﺑﻔﺮﺳﺖ) ‪.(٢‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﺟﻌﻔﺮ ﺗﺎ زﻣﺎن ﻓﺘﺢ ﺧﯿﺒﺮ در ﺣﺒﺸﻪ ﺑﻮد و ﻧﺠﺎﺷﯽ از او اﺳﻼم را ﺗﻌﻠﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻫﺪﯾﻪدادن آنﺣﻀﺮت ج‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای اﯾﺸﺎن ھﺪﯾﻪ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻧﯿﺰ در ﻋﻮض ﺑﻪ آﻧﺎن ھﺪﯾﻪای‬
‫َ َ َ ْ َ ُ ْ َ َّ َ َ ُ ُ َ‬
‫ﻴﺐ َﻋﻠﻴْ َﻬﺎ« )آن ﺣﻀﺮت‬‫ﻣﯽداد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪» :‬ﺎﻛن �ﻘﺒﻞ الﻬ ِﺪﻳﺔ و�ثِ‬
‫ھﺪﯾﻪ را ﻗﺒﻮل ﻣﯽﮐﺮد و ﻋﻮض آن را ﻧﯿﺰ ﻣﯽداد( »ذازان« ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻌﺮوف ﯾﻤﻦ ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫ﺣﺒﺸﯽھﺎ را از ﻣﯿﺎن ﺑﺮد و ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ اﯾﺮان‪ ،‬ﯾﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻋﺮﺑﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ داده ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻠﻌﺘﯽ‬
‫ﺑﺮای آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﺳﺘﺎد ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﯽ و ﺳﻪ ﺷﺘﺮ ﺧﺮﯾﺪه ﺑﻮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و در‬
‫ﻋﻮض ﺧﻠﻌﺘﯽ ﺑﺮای او ھﺪﯾﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﯿﺶ از ﺑﯿﺴﺖ ﺷﺘﺮ ﺧﺮﯾﺪاری ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺷﺨﺼﯽ از ﻗﺒﯿﻠﮥ »ﺑﻨﯽ ﻗﺰاره« ﺷﺘﺮ ﻣﺎدهای ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت ھﺪﯾﻪ ﮐﺮد‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ھﻢ ھﺪﯾﻪای ﺑﻪ او داد‪ ،‬او ﺳﺨﺖ ﻧﺎراض ﺷﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ و‬
‫ﺧﻄﺒﻪای اﯾﺮاد ﮐﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ھﺪﯾﻪای ﻣﯽدھﯿﺪ و ﻣﻦ ھﻢ ﺑﻪ ﻗﺪر اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ‬
‫ﻋﻮض آن را ﻣﯽدھﻢ‪ ،‬وﻟﯽ ﺷﻤﺎ از اﯾﻦ ﻧﺎراض ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ‪ .‬در آﯾﻨﺪه ﺟﺰ از ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻗﺮﯾﺶ‪،‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺼﺪﻗﻪ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺠﻨﺎﺋﺰ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣١٨‬‬
‫اﻧﺼﺎر‪ ،‬ﺛﻘﯿﻒ و دوس از ھﯿﭻ ﻗﺒﯿﻠﻪای ھﺪﯾﻪای ﻗﺒﻮل ﻧﺨﻮاھﻢ ﮐﺮد) ‪.(١‬‬
‫ﺑﺮای اﺑﻮاﯾﻮب اﻧﺼﺎری ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ﺷﺶ ﻣﺎه در ﺧﺎﻧﮥ اﯾﺸﺎن ﺳﮑﻮﻧﺖ داﺷﺖ‪ ،‬اﻏﻠﺐ‬
‫ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪۀ ﻏﺬا را ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺎد) ‪ .(٢‬ﺑﺮای دﯾﮕﺮ ھﻤﺴﺎﯾﻪھﺎ ﻧﯿﺰ ھﺪاﯾﺎﯾﯽ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬اﺻﺤﺎب‬
‫ﺻﻔﻪ اﻏﻠﺐ اوﻗﺎت از ھﺪاﯾﺎی اﯾﺸﺎن ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺪم ﻗﺒﻮل اﺣﺴﺎن‬

‫آنﺣﻀﺮت ج ھﯿﭽﮕﺎه ﻣﻤﻨﻮن ﺑﻮدن و ﻣﻮرد اﺣﺴﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﻮد را ﮔﻮارا‬
‫ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ از ﺟﺎنﻧﺜﺎری ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ‪ ،‬اﺣﺴﺎن را ﻗﺒﻮل ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻗﺼﺪ ھﺠﺮت ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ ﺷﺘﺮ ﻣﺎدهای ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﺗﻘﺪﯾﻢ ﮐﺮد‪ .‬وﻟﯽ‬
‫اﯾﺸﺎن ﺑﮫﺎی آن را ﺑﻪ وی ﭘﺮداﺧﺖ ﮐﺮد) ‪ .(٣‬در ﻣﺪﯾﻨﮥ ﻣﻨﻮره‪ ،‬ﺑﺮای ﺳﺎﺧﺖ ﻣﺴﺠﺪ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ‬
‫زﻣﯿﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﺻﺎﺣﺒﺎن زﻣﯿﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ راﯾﮕﺎن زﻣﯿﻦھﺎی ﺧﻮد را در اﺧﺘﯿﺎر اﯾﺸﺎن ﻗﺮار‬
‫دھﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ آنﺣﻀﺮت ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﮫﺎی زﻣﯿﻦھﺎ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﺮداﺧﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ب ھﺮدو‪ ،‬ﺑﺎ آنﺣﻀﺮت ج ھﻢﺳﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺘﺮ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺳﺮﮐﺶ ﺑﻮد و از ﺷﺘﺮ آنﺣﻀﺮت ج ﺟﻠﻮ ﻣﯽرﻓﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ آن را ﮐﻨﺘﺮل ﮐﻨﺪ وﻟﯽ در ﮐﻨﺘﺮل ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺎر‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ را ﺗﻮﺑﯿﺦ ﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺷﺘﺮ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﻔﺮوﺷﯿﺪ‪ .‬وی‬
‫اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺷﺘﺮ ھﻤﯿﻨﻄﻮر ﻓﺪای ﺷﻤﺎ اﺳﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻃﻮر ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﻔﺮوﺷﯿﺪ‪ .‬وی دوﺑﺎره ھﻤﯿﻦ ﻣﻄﻠﺐ را اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ ،‬وﻟﯽ آنﺣﻀﺮت ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ و‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﻔﺮوﺷﯿﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻗﯿﻤﺖ آن ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ﺧﺮﯾﺪﻧﺪ و دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ دادﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺣﺎﻻ اﯾﻦ ﻣﺎل ﺷﻤﺎ اﺳﺖ) ‪.(٤‬‬
‫ّ‬
‫ﺗﺴﺎﻫﻞ و ﻋﺪم ﺗﺸﺪد‬
‫ﺣﻀﺮت ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ از ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬در ﯾﮑﯽ از ﻣﺤﻠﻪھﺎ اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻮد و در‬
‫ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ﺳﻮرهھﺎی ﺑﺰرگ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت آﻣﺪ و از وی ﺷﮑﺎﯾﺖ‬

‫‪ -١‬أدب اﻟﻤﻔﺮد‪ ،‬ﺑﺨﺎری ‪.۱۸ /‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻷﻃﻌﻤﺔ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪.۵۵۳ /‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪.۳۸۴ /‬‬
 ‫‪٣١٩‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬او در ﻧﻤﺎز ﭼﻨﺎن ﺳﻮرهھﺎی ﺑﺰرﮔﯽ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ از اﻗﺘﺪا ﭘﺸﺖ ﺳﺮ وی‬
‫ﻧﺎﺗﻮان ھﺴﺘﻢ‪ .‬اﺑﻮﻣﺴﻌﻮد اﻧﺼﺎری س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﯿﭽﮕﺎه ﻣﻦ آنﺣﻀﺮت را ﭼﻨﺎن‬
‫ﺧﺸﻤﻨﺎک ﻧﺪﯾﺪم ﮐﻪ در آن روز ﺧﺸﻤﻨﺎک دﯾﺪم‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ) ‪:(١‬‬
‫ﺑﻌﻀﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺮدم را از ﻧﻤﺎز ﻣﺘﻨﻔﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ھﺮﮐﺲ از ﺷﻤﺎ اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ ھﺴﺖ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﻧﻤﺎز را ﻣﺨﺘﺼﺮ ادا ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا در ﻣﯿﺎن ﺷﺮﮐﺖﮐﻨﻨﺪﮔﺎن در ﺟﻤﺎﻋﺖ‪ ،‬اﻓﺮاد ﺑﯿﻤﺎر‪،‬‬
‫ﺳﺎﻟﺨﻮرده و اھﻞ ﮐﺎر وﺟﻮد دارﻧﺪ) ‪.(٢‬‬
‫در ﺣﺪود و ﻗﺼﺎص‪ ،‬ﺑﯽﻧﮫﺎﯾﺖ ﺟﺎﻧﺐ اﺣﺘﯿﺎط را رﻋﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ‬
‫ﺑﻮد ﺳﻌﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ آن را دﻓﻊ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻣﺎﻋﺰ اﺳﻠﻤﯽ« ﻣﺮﺗﮑﺐ زﻧﺎ‬
‫ً‬
‫ﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻓﻮرا ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ آﻣﺪ و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻋﻤﻞ ﺧﻼﻓﯽ ﺷﺪهام‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت روی ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬او ﺑﻪ ﺳﻤﺖ دﯾﮕﺮ آﻣﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت از آن ﺳﻤﺖ ﻧﯿﺰ روی‬
‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺎر روی از وی ﺑﺮﻣﯽﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ و او ھﺮ ﺑﺎر ﺟﻠﻮ اﯾﺸﺎن ﻣﯽآﻣﺪ‬
‫و ﺑﻪ ارﺗﮑﺎب ﻋﻤﻞ زﻧﺎ اﻗﺮار ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬دﯾﻮاﻧﻪ ﻧﺸﺪهای؟‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬آﯾﺎ ازدواج ﮐﺮدهای؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬آری‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷﺎﯾﺪ ﻓﻘﻂ دﺳﺖ‬
‫زدهای و ﻟﻤﺲ ﮐﺮدهای؟ وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺟﻤﺎع ﮐﺮدهام‪ .‬در آﺧﺮ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺣﮑﻢ‬
‫رﺟﻢ را اﻋﻼم ﮐﺮدﻧﺪ و دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﻨﮕﺴﺎر ﺷﻮد) ‪.(٣‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﮔﻨﺎھﯽ از ﻣﻦ ﺳﺮ زده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺪ آن را ﺑﺮ ﻣﻦ ﺟﺎری ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﭼﯿﺰی ﻧﮕﻔﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ھﻢ ﻓﺮا رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز آن ﺷﺨﺺ دوﺑﺎره آﻣﺪ و ھﻤﺎن ﺳﺨﻨﺶ را ﺗﮑﺮار ﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻨﺎھﺎن ﺗﻮ را ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ ﻗﺮار داده اﺳﺖ) ‪.(٤‬‬
‫ﯾﮑﯽ ﺑﺎر زﻧﯽ از ﻗﺒﯿﻠﮥ ﻏﺎﻣﺪ آﻣﺪ و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻋﻤﻞ ﺑﺪی ﺷﺪهام‪ .‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮﮔﺮد و ﺑﺮو‪ .‬روز ﺑﻌﺪ آﻣﺪ و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﺗﻮ ﻣﺮا ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﻣﺎﻋﺰ« ﻃﺮد‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯽ؟ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﮐﻪ ﺣﺎﻣﻠﻪ ھﺴﺘﻢ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺮﮔﺮد و ﺑﺮو‪ .‬روز ﺳﻮم ﺑﺎز‬
‫آﻣﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد ﺗﺎ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ وﺿﻊ ﺣﻤﻞ ﮐﻨﯽ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﺎش‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ وﺿﻊ ﺣﻤﻞ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻠﻮة و ﺑﺎب ھﻞ ﯾﻘﻀﯽ اﻟﺤﺎﮐﻢ وھﻮ ﻏﻀﺒﺎن‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری اﺑﻮاب ﻣﺨﺘﻠﻒ آن‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری اﺑﻮاب ﻣﺨﺘﻠﻒ آن‪.‬‬
‫‪ -٤‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺤﺪود‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٢٠‬‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﭽﻪ را در آﻏﻮش ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت آﻣﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺗﺎ ﻣﺪﺗﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﭽﻪ ﺷﯿﺮ ﻣﯽﺧﻮرد‪ ،‬ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﺎش‪ .‬وﻗﺘﯽ دوران ﺷﯿﺮﺧﻮراﮔﯽ ﺳﭙﺮی ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺎ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ‬
‫ﮐﻪ دوران ﺷﯿﺮﺧﻮارﮔﯽ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه آنﺣﻀﺮت‬
‫ﺑﻨﺎﭼﺎر دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﻨﮕﺴﺎر ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺮدم ﺷﺮوع ﺑﻪ ﭘﺮﺗﺎب ﺳﻨﮓ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از آنھﺎ‬
‫ﺳﻨﮕﯽ زد ﮐﻪ ﺳﻨﮓ ﺑﻪ ﺻﻮرت وی اﺻﺎﺑﺖ ﮐﺮد و از ﺻﻮرﺗﺶ ﺧﻮن ﻓﻮران ﮐﺮد و ﺑﺮ ﺻﻮرت‬
‫آن ﺷﺨﺺ رﯾﺨﺖ؟ آن ﺷﺨﺺ ﺑﻪ وی دﺷﻨﺎم داد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬زﺑﺎن ﻧﮕﮫﺪار‪،‬‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا! او ﭼﻨﺎن ﺗﻮﺑﻪای ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ زور ﺧﺮاج ﻣﯽﮔﯿﺮد‪،‬‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻮﺑﻪای ﻣﯽﮐﺮد ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ) ‪.(١‬‬
‫ﯾﮏ روز ﺷﺨﺼﯽ اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﻣﺎ‪ ،‬در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﯾﮫﻮد و ﻧﺼﺎرا زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ آﯾﺎ در‬
‫ﻇﺮفھﺎی آﻧﺎن ﻏﺬا ﺑﺨﻮرﯾﻢ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻇﺮف دﯾﮕﺮی ﻣﯿﺴﺮ ﺷﻮد‪ ،‬از ﻇﺮفھﺎی آﻧﺎن‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﮑﻨﯿﺪ و اﮔﺮ ﻣﯿﺴﺮ ﻧﺸﻮد‪ ،‬آنھﺎ را ﺑﺸﻮﯾﯿﺪ و در آنھﺎ ﻏﺬا ﺑﺨﻮرﯾﺪ) ‪ .(٢‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﯾﮑﯽ‬
‫از اﺻﺤﺎب ﺗﺎ ﻓﺮارﺳﯿﺪن ﻣﺎه ﻣﺒﺎرک رﻣﻀﺎن ﺑﺎ ھﻤﺴﺮ ﺧﻮد ﻇﮫﺎر ﮐﺮد‪ ،‬وﻟﯽ ﻗﺒﻞ از اﯾﻦ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺪت ﻇﮫﺎر ﺳﭙﺮی ﺷﻮد ﺑﺎ وی ھﻤﺒﺴﺘﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﺮدم اﻃﻼع داد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮا ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺑﺒﺮﯾﺪ‪ .‬ھﯿﭽﮑﺲ ﻗﺒﻮل ﻧﮑﺮد ﮐﻪ او را ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺑﺒﺮد‪ .‬ﺧﻮد‬
‫وی ﻧﺰد آنﺣﻀﺮت رﻓﺖ و ﺟﺮﯾﺎن اﻣﺮ را ﺑﺮاﯾﺶ ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻧﺨﺴﺖ ﺗﻌﺠﺐ ﮐﺮد‬
‫وﻟﯽ ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﯾﮏ ﻏﻼم آزاد ﮐﻦ‪ .‬وی ﻋﺬر آورد ﮐﻪ ﻏﻼﻣﯽ ﻧﺪارد‪ .‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬دو ﻣﺎه ﭘﯿﺎﭘﯽ روزه ﺑﮕﯿﺮ‪ .‬او از اﯾﻦ اﻣﺮ ھﻢ اﻇﮫﺎر ﻋﺠﺰ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺷﺼﺖ ﻣﺴﮑﯿﻦ ﻃﻌﺎم ﺑﺪه‪ .‬وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻮد ﻣﺎ در ﻓﻘﺮ و ﻓﺎﻗﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻧﺰد ﻋﺎﻣﻞ ﺻﺪﻗﻪ ﺑﺮو او ﺑﻪ ﺗﻮ ﯾﮏ »وﺳﻖ« ﺧﺮﻣﺎ ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬از آن ﺑﻪ‬
‫ﺷﺼﺖ ﻣﺴﮑﯿﻦ ﻃﻌﺎم ﺑﺪه و ھﺮﭼﻪ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮای اھﻞ و ﻋﯿﺎل ﺧﻮد ﺑﺒﺮ‪ .‬او رﻓﺖ و ﺑﻪ‬
‫ﻣﺘﺸﺪد و ﺑﯽﺗﺪﺑﯿﺮ ﺑﻮدﯾﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آن ﺣﻀﺮت رﻓﺘﻢ و اﯾﺸﺎن ﺑﺎ‬ ‫ّ‬ ‫ﻣﺮدم ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ‬
‫) ‪(٣‬‬
‫ﻣﻦ ﺑﺎ ﺗﺴﺎھﻞ و آﺳﺎﻧﯽ ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﺮدﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت آﻣﺪ و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ‬
‫ھﻼک و ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪم‪ .‬در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن در ﺣﺎل روزه ﺑﺎ ھﻤﺴﺮم ھﻤﺒﺴﺘﺮ ﺷﺪم‪ .‬آنﺣﻀﺮت‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ‪.۸۲۳ / ۲‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ‪.۸۲۳ / ۲‬‬
‫‪ -٣‬اﺑﻮداود ‪.۲۲۰ / ۱‬‬
 ‫‪٣٢١‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯽ ﯾﮏ ﻏﻼم را آزاد ﮐﻨﯽ؟ وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯽ دو ﻣﺎه‬
‫ﭘﯿﺎﭘﯽ روزه ﺑﮕﯿﺮی؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﺼﺖ ﻣﺴﮑﯿﻦ ﻃﻌﺎم دھﯽ؟‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ را ھﻢ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻟﺤﻈﻪای ﺗﺄﻣﻞ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در ھﻤﯿﻦ ﺣﺎل ﺷﺨﺼﯽ‬
‫ﻣﻘﺪاری ﺧﺮﻣﺎ ﺑﺮای آنﺣﻀﺮت ھﺪﯾﻪ آورد‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺷﺨﺺ ﺳﺎﺋﻞ ﮐﺠﺎ رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺎﺋﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ ھﺴﺘﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺧﺮﻣﺎھﺎ را ﺑﺒﺮ و ﺑﻪ ﻓﻘﺮا و ﻣﺴﺎﮐﯿﻦ‬
‫ﺧﯿﺮات ﺑﺪه‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ از ﻣﻦ ﻓﻘﯿﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ﺗﺒﺴﻢ ﮐﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮو ﺑﻪ اھﻞ ﺧﺎﻧﻪات ﺑﺪه) ‪.(١‬‬
‫ّ‬
‫دوری از ﺗﻘﺸﻒ و رﻫﺒﺎﻧﯿﺖ‬
‫رھﺒﺎﻧﯿﺖ و زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺮﺗﺎضﮔﻮﻧﻪ را ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از اﺻﺤﺎب ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﻤﺎﯾﻞ‬
‫ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﯾﺎ ﻣﺘﺄﺛﺮﺷﺪن از راھﺒﺎن ﻣﺴﯿﺤﯽ‪ ،‬آﻣﺎده اﺧﺘﯿﺎر رھﺒﺎﻧﯿﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج آﻧﺎن‬
‫را ﺑﺎزداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻋﺪم ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻣﺎﻟﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ازدواج ﮐﻨﻨﺪ و ﺗﺤﻤﻞ اﯾﻦ‬
‫ﺣﺎل را ھﻢ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻗﻄﻊ ﻋﻀﻮ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺳﺨﺖ اﻇﮫﺎر‬
‫ﻧﺎﺧﻮﺷﻨﻮدی ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻗﺪاﻣﻪ ﺑﻦ ﻣﻈﻌﻮن« آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﮑﯽ از ﻣﺎ‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﮔﻮﺷﺖ ﺣﯿﻮان ﻧﺨﻮرد و دﯾﮕﺮی ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ازدواج ﻧﮑﻨﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﮐﻪ از اﯾﻦ ھﺮدو اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه آن ھﺮدو از ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺧﻮد ﺑﺎزآﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﯿﺎن ﻋﺮبھﺎ ﺻﻮم وﺻﺎل )ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺪتھﺎ روزه ﭘﯿﺎﭘﯽﮔﺮﻓﺘﻦ( رواج داﺷﺖ‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻢ را ھﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﻨﻊ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو‬
‫ﺑﯽﻧﮫﺎﯾﺖ زاھﺪ و ﻣﺮﺗﺎض ﺑﻮد‪ ،‬او ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺗﺎ ھﻤﯿﺸﻪ روزھﺎ را روزه ﺑﮕﯿﺮد و‬
‫ﺷﺐھﺎ را ﺑﺎ ﻋﺒﺎدت ﺳﭙﺮی ﮐﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت آ ﮔﺎه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬او را اﺣﻀﺎر ﮐﺮدﻧﺪ و‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ آﯾﺎ اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ .‬وی اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬آری‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺟﺴﻢ ﺗﻮ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺣﻘﯽ‬
‫دارد‪ .‬ﭼﺸﻢ ھﻢ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺣﻘﯽ دارد و ھﻤﺴﺮ ھﻢ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺣﻘﯽ دارد‪ .‬در ﻣﺎه ﺳﻪ روز‬
‫روزهﮔﺮﻓﺘﻦ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ دارم‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫دو روز درﻣﯿﺎن‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ دارم‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﯾﮏ روز در ﻣﯿﺎن و ھﻤﯿﻦ‬
‫روزه داودی و اﻓﻀﻞ اﻟﺼﯿﺎم اﺳﺖ‪ .‬وی ﮔﻔﺖ‪ :‬از اﯾﻦ ھﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ دارم‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ‪ ۲۶۰ /‬ﺑﺎب إذا ﺟﺎﻣﻊ ﻓﻲ رﻣﻀﺎن‪.‬‬

 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٢٢‬‬
‫ﺑﮫﺘﺮ از اﯾﻦ دﯾﮕﺮ روزهای ﻧﯿﺴﺖ) ‪.(١‬‬
‫در ﯾﮏ رواﯾﺖ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ روزهﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو زﺑﺎنزد ﻣﺮدم ﺷﺪ‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ او رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬او ﮔﻠﯿﻤﯽ از ﭼﺮم ﺑﺮای آنﺣﻀﺮت ﭘﮫﻦ ﮐﺮد‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﺸﺎن ﺑﺮ‬
‫زﻣﯿﻦ ﻧﺸﺴﺖ و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ وی ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﺗﻮ را روزۀ ﺳﻪ روز از ﻣﺎه ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭘﻨﺞ روز در ﻣﺎه‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ھﺮ ﺑﺎر اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و‬
‫او ﺑﺮ آن راﺿﯽ ﻧﻤﯽﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آﺧﺮﯾﻦ ﺣﺪ آن اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ روز‬
‫در ﻣﯿﺎن روزه ﮔﯿﺮی) ‪.(٢‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺣﻀﺮت اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ ﺟﻮان ھﺴﺘﻢ و اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ‬
‫ازدواج را ﻧﺪارم و اﻃﻤﯿﻨﺎن و آراﻣﺶ ھﻢ ﻧﺪارم‪ .‬اﯾﺸﺎن ﺳﮑﻮت ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮھﺮﯾﺮه دوﺑﺎره‬
‫ھﻤﯿﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﺗﮑﺮار ﮐﺮد‪ ،‬اﯾﺸﺎن اﯾﻦ ﺑﺎر ھﻢ ﺳﮑﻮت ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬ﺑﺎر ﺳﻮم اﺑﻮھﺮﯾﺮه ﺗﮑﺮار‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺣﮑﻢ و ﻗﺎﻧﻮن اﻟﮫﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﯿﺴﺖ) ‪.(٣‬‬
‫ﺷﺨﺼﯽ از ﻗﺒﯿﻠﮥ »ﺑﺎھﻠﻪ« ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت آﻣﺪ و ﺳﭙﺲ ﻣﺮﺧﺺ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﯾﮏ‬
‫ﺳﺎل دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻟﮑﻦ در اﯾﻦ ﻣﺪت ﺷﮑﻞ و ﺻﻮرﺗﺶ ﺑﻪ ﻗﺪری‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺮده ﺑﻮد ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت او را ﻧﺸﻨﺎﺧﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ او ﺧﻮد را ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺎ‬
‫ﺗﻌﺠﺐ از وی ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﺗﻮ آدم ﺧﻮشﻗﯿﺎﻓﻪای ﺑﻮدی‪ ،‬ﭼﺮا ﺷﮑﻞ و ﺻﻮرﺗﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﭘﯿﺪا‬
‫ﮐﺮده‪ .‬وی ﮔﻔﺖ‪ :‬از زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﻣﺤﻀﺮ ﺷﻤﺎ رﻓﺘﻢ ﻣﺴﻠﺴﻞ روزه ﮔﺮﻓﺘﻢ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﭼﺮا ﺟﺎن ﺧﻮد را در ﻋﺬاب اﻧﺪاﺧﺘﻪای ﻋﻼوه ﺑﺮ روزه رﻣﻀﺎن از ھﺮ ﻣﺎه ﯾﮏ روز‪،‬‬
‫روزهﮔﺮﻓﺘﻦ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ .‬وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ دارم‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﯾﮏ روز دﯾﮕﺮ‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬وی درﺧﻮاﺳﺖ ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ ﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬در ھﺮ ﻣﺎه ﺳﻪ روز‪.‬‬
‫از اﯾﻦ ھﻢ ﺗﺴﻠﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﺸﺪ آﻧﮕﺎه اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﺎهھﺎی ﺣﺮام را روزه ﺑﮕﯿﺮ) ‪.(٤‬‬
‫ً‬
‫ﯾﮏ روز ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از اﺻﺤﺎب ﺻﺮﻓﺎ ﺑﺮای ﻣﻌﻠﻮمﮐﺮدن ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻋﺒﺎدت آنﺣﻀﺮت ﻧﺰد‬
‫ازواج ﻣﻄﮫﺮات آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬آنھﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت در ﺷﺐ و روز ﺟﺰ ﻋﺒﺎدت دﯾﮕﺮ‬
‫ﮐﺎر و ﻣﺸﻐﻮﻟﯿﺘﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻋﺒﺎدت آنﺣﻀﺮت ﺑﺮای آنھﺎ ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﺪ‪ ،‬آن‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻮم‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻨﮑﺎح‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻨﮑﺎح‪.‬‬
‫‪ -٤‬اﺑﻮداود ‪.۲۲۴ /‬‬
 ‫‪٣٢٣‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻣﻌﯿﺎر ﺧﻮد ﻧﯿﺎﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﮐﺠﺎ و آنﺣﻀﺮت ﮐﺠﺎ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻨﺎھﺎن‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ و آﯾﻨﺪه اﯾﺸﺎن را ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﯾﮑﯽ از آنھﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺗﻤﺎم‬
‫ﺷﺐ را ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﻢ ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮ را روزه ﻣﯽﮔﯿﺮم‪ .‬ﺳﻮﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ‬
‫ھﺮﮔﺰ ازدواج ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﺳﺨﻨﺎن آنھﺎ را ﻣﯽﺷﻨﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪا! ﻣﻦ ﺑﯿﺶ از ﺷﻤﺎ از ﺧﺪا ﻣﯽﺗﺮﺳﻢ ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬روزه ﻣﯽﮔﯿﺮم و اﻓﻄﺎر ھﻢ ﻣﯽﮐﻨﻢ‬
‫)ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻌﻀﯽ روزھﺎ روزه ﻣﯽﮔﯿﺮم و ﺑﻌﻀﯽ روزھﺎ را روزه ﻧﻤﯽﮔﯿﺮم( ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﻢ و‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﺑﻢ‪ ،‬ازدواج ھﻢ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ھﺮﮐﺲ ﺑﺮ روش ﻣﻦ ﻋﻤﻞ ﻧﮑﻨﺪ از ﮔﺮوه ﻣﻦ ﺧﺎرج‬
‫اﺳﺖ) ‪.(١‬‬
‫ﯾﮑﯽ از اﺻﺤﺎب در ﯾﮑﯽ از ﻏﺰوهھﺎ ﺑﺮ ﻏﺎری ﮔﺬر ﮐﺮد ﮐﻪ آب داﺷﺖ و در اﻃﺮاف آن ھﻢ‬
‫ﮔﯿﺎھﺎﻧﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت آﻣﺪ و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ ﻏﺎری‬
‫دﯾﺪهام ﮐﻪ وﺳﺎﺋﻞ ﺿﺮوری زﻧﺪﮔﯽ در آﻧﺠﺎ ھﺴﺖ و دﻟﻢ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﺮوم ﺗﺮک دﻧﯿﺎ‬
‫ﮐﻨﻢ و ﻋﺰﻟﺖ و ﮔﻮﺷﻪﻧﺸﯿﻨﯽ را اﺧﺘﯿﺎر ﮐﻨﻢ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺎ آﯾﯿﻦ ﯾﮫﻮدﯾﺖ و ﯾﺎ‬
‫ﻧﺼﺮاﻧﯿﺖ ﺑﻪ ﺟﮫﺎن ﻣﺒﻌﻮث ﻧﺸﺪهام‪ .‬ﻣﻦ ﻣﺬھﺐ ﺳﮫﻞ و آﺳﺎن اﺑﺮاھﯿﻤﯽ را آوردهام) ‪.(٢‬‬

‫ﺗﻨﻔﺮ از ﻣﺪاﺣﯽ‬
‫ﻣﺪاﺣﯽ و ﺗﻌﺮﯾﻒ را ﮔﺮﭼﻪ از ﺗﻪ دل ھﻢ ﺑﻮد ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر در ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن‬
‫ﺗﺬﮐﺮۀ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن آﻣﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﺣﺎﺿﺮان از وی ﺑﺴﯿﺎر ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﺗﻤﺠﯿﺪ ﮐﺮد‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﮔﺮدن دوﺳﺖ ﺧﻮد را ﻗﻄﻊ ﻧﻤﻮدی‪ .‬اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺗﮑﺮار‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻋﻼﻗﻪ دارﯾﺪ ﮐﺴﯽ را ﻣﺪح و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﺑﮕﻮﺋﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ زﻋﻢ ﻣﺎ وی ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ) ‪.(٣‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺷﺨﺼﯽ از ﯾﮏ ﺣﺎﮐﻢ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻣﻘﺪاد ﻧﯿﺰ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻘﺪاری‬
‫ﺧﺎک از زﻣﯿﻦ ﺑﺮداﺷﺖ ﺑﺮ دھﺎﻧﺶ رﯾﺨﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج دﺳﺘﻮر داده اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫دھﺎن ﻣﺪاﺣﺎن را ﭘﺮ از ﺧﺎک ﮐﻨﯿﺪ) ‪ .(٤‬ﯾﮏ ﺑﺎر اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺷﺨﺼﯽ در آﻧﺠﺎ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻨﮑﺎح‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪.۲۶۶ / ۵‬‬
‫‪ -٣‬ادب اﻟﻤﻔﺮد ‪.۶۶ /‬‬
‫‪ -٤‬ادب اﻟﻤﻔﺮد ‪.۶۶ /‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٢٤‬‬
‫ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت از »ﻣﺤﺠﻦ ﺛﻘﻔﯽ« ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﯿﺴﺖ؟ »ﻣﺤﺠﻦ« او را‬
‫ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮد و از وی ﺑﺴﯿﺎر ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻮاﻇﺐ ﺑﺎش‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﺸﻨﻮد و‬
‫ﮔﺮﻧﻪ ھﻼک و ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﺣﺴﺎس ﮐﺒﺮ و ﻏﺮور ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﯾﻦ ﻣﺎﯾﮥ ھﻼﮐﺖ و‬
‫ﻧﺎﺑﻮدی اﺳﺖ) ‪ .(١‬ﯾﮏ ﺑﺎر »اﺳﻮد ﺑﻦ ﺳﺮﯾﻊ« ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت وارد ﺷﺪ و ﻋﺮض‬
‫ﮐﺮد‪ :‬در ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎی اﻟﻠﻪ و ﻣﺪح رﺳﻮل او اﺷﻌﺎری ﺳﺮودهام‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آری‪،‬‬
‫اﻟﻠﻪ ﺣﻤﺪ را ﻣﯽﭘﺴﻨﺪد‪ .‬اﺳﻮد ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن اﺷﻌﺎر ﮐﺮد‪ .‬در ھﻤﯿﻦ اﺛﻨﺎ ﺷﺨﺼﯽ وارد‬
‫ﺷﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ اﺳﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮﻗﻒ ﮐﻨﺪ‪ ،‬او ﺗﺎ دﯾﺮ وﻗﺖ ﺑﺎ آنﺣﻀﺮت ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ و‬
‫رﻓﺖ‪ .‬اﺳﻮد دوﺑﺎره ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن اﺷﻌﺎر ﮐﺮد‪ .‬آن ﺷﺨﺺ دوﺑﺎره آﻣﺪ و اﯾﺸﺎن دوﺑﺎره‬
‫اﺳﻮد را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬دو ﺳﻪ ﺑﺎر ھﻤﯿﻦ اﺗﻔﺎق روی داد‪ .‬آﺧﺮاﻻﻣﺮ‪ ،‬اﺳﻮد ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬اﯾﻦ‬
‫ﭼﻪ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ او ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﻣﺮا از ﺧﻮاﻧﺪن اﺷﻌﺎر ﻣﺘﻮﻗﻒ ﮐﺮدﯾﺪ؟‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺷﺨﺼﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﻟﻐﻮ و ﺑﯿﮫﻮده را ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪد) ‪.(٢‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ﺷﺒﮫﻪای اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﭘﺲ ﭼﺮا آنﺣﻀﺮت ج ﺣﺴﺎن ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ را دﺳﺘﻮر‬
‫ﻣﯽدادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ رود و اﺷﻌﺎر ﺧﻮد را در ﻣﺪح اﯾﺸﺎن ﺑﺨﻮاﻧﺪ و اﯾﺸﺎن ﮔﻮش ﻣﯽدادﻧﺪ و‬
‫ُ‬ ‫َّ َ ْ‬
‫وح اﻟﻘ ُﺪ ِس« ﺟﻮاب اﯾﻦ ﺷﺒﮫﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺷﻌﺎر ﺣﺴﺎن در‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬الﻠ ُﻬ َّﻢ �ﻳِّﺪ ُه ِﺑ ُﺮ ِ‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻋﻦ اﺷﻌﺎر ﮐﻔﺎر ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎﻋﺮان ﻋﺮب ﺑﺎ ﻗﺪرت ﮐﻼم و ﺷﻌﺮ ﺧﻮد ھﺮﮐﺲ را‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻋﺰﯾﺰ و ھﺮﮐﺲ را ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ذﻟﯿﻞ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦ اﻟﺰﺑﻌﺮی‪» ،‬ﮐﻌﺐ‬
‫اﺷﺮف« و ﻏﯿﺮه ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت اﯾﺬاء ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﺪاﺣﯽ ﺣﺴﺎن‬
‫در واﻗﻊ ﻧﻮﻋﯽ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ آنھﺎ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﺳﺎدﮔﯽ و ﺑﯽﺗﮑﻠﻔﯽ‬
‫وﻗﺘﯽ از ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮﻣﯽﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﮐﻔﺶھﺎ را ھﻤﺎﻧﺠﺎ‬
‫ﻣﯽﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﭘﺎﺑﺮھﻨﻪ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ .‬و اﯾﻦ دال ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ دوﺑﺎره ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ) ‪ .(٣‬ھﺮ روز‬
‫ﺷﺎﻧﻪزدن و ﻣﺮﺗﺐﮐﺮدن ﻣﻮھﺎ را ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﯾﮏ روز در ﻣﯿﺎن ﺷﺎﻧﻪ زده‬
‫ﺷﻮد‪ .‬در ﺧﻮردن‪ ،‬ﻧﻮﺷﯿﺪن‪ ،‬ﻟﺒﺎسﭘﻮﺷﯿﺪن‪ ،‬ﻧﺸﺴﺘﻦ و ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ ﺗﮑﻠﻒ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ھﺮﭼﻪ‬

‫‪ -١‬ادب اﻟﻤﻔﺮد ‪.۶ /‬‬

‫‪ -٢‬ادب اﻟﻤﻔﺮد ‪.۶ /‬‬
‫‪ -٣‬اﺑﻮداود ‪.۳۱۸ / ۲‬‬
 ‫‪٣٢٥‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﻣﯿﺴﺮ و ﺣﺎﺿﺮ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺧﻮردﻧﺪ‪ .‬ﻟﺒﺎس زﺑﺮ و ﺧﺸﻦ ﻣﯽﭘﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺣﺼﯿﺮ‪،‬‬
‫ﻓﺮش ھﺮﺟﺎ ﮐﻪ ﺟﺎﯾﯽ ﺑﻮد ﻣﯽﻧﺸﺴﺘﻨﺪ) ‪ .(١‬ﺑﺮای اﯾﺸﺎن آرد ﺑﯿﺨﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﺪ) ‪ .(٢‬دﮐﻤﮥ‬
‫ﭘﯿﺮاھﻦ را اﻏﻠﺐ ﺑﺎزﻣﯽﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﺎﯾﺶ در ﻟﺒﺎس را ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ و از اﺳﺒﺎب آراﯾﺶ‬
‫ً‬
‫ﻃﺒﻌﺎ ﻧﻔﺮت داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬در ھﺮﭼﯿﺰ ﺳﺎدﮔﯽ و ﺑﯽﺗﮑﻠﻔﯽ را دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ) ‪.(٣‬‬

‫دوری از ﺧﻮﺷﮕﺬراﻧﯽ‬
‫اﺳﻼم ﺑﺎ رھﺒﺎﻧﯿﺖ و رﯾﺎﺿﺖ‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ »ﻻ رﻫﺒﺎﻧﻴﺔ ﻲﻓ اﻹﺳﻼم« روی ھﻤﯿﻦ‬
‫اﺳﺎس‪ ،‬آنﺣﻀﺮت اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﮫﺮهھﺎی ﺟﺎﯾﺰ دﻧﯿﻮی را روا ﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ و ﺧﻮد ھﻢ ﮔﺎھﯽ‬
‫از آنھﺎ ﺑﮫﺮه ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ‪ ،‬ﻧﺎز و ﻧﻌﻤﺖ و رﻓﺎه ﺣﺎل را ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ و دﯾﮕﺮان‬
‫را ھﻢ از آن ﻣﻨﻊ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺷﺨﺼﯽ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ س را دﻋﻮت ﮐﺮد و ﻏﺬاﯾﯽ‬
‫ﺗﮫﯿﻪ ﮐﺮد و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪاش ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ زھﺮال ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬
‫ﻣﯽآﻣﺪ و ﺑﺎ ﻣﺎ ﺷﺮﯾﮏ ﻣﯽﺷﺪ و ﻏﺬا ﻣﯽﺧﻮرد ﺧﻮب ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ رﻓﺖ و ﺑﻪ اﯾﺸﺎن‬
‫ﮔﻔﺖ‪ .‬اﯾﺸﺎن آﻣﺪﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ در ﺧﺎﻧﻪ رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ دﯾﻮارھﺎی داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﭘﺮدهھﺎﯾﯽ زده ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ﻋﻠﺖ ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ را ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺧﻼف‬
‫ﺷﺄن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪای وارد ﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﺠﻤﻼﺗﯽ ﺑﺎﺷﺪ) ‪ .(٤‬ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬در ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﯾﮏ ﺑﺴﺘﺮ ﺑﺮای ﺧﻮد آدﻣﯽ و ﯾﮑﯽ ﺑﺮای ھﻤﺴﺮ و ﯾﮑﯽ ﺑﺮای ﻣﯿﮫﻤﺎن ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ و ﺑﺴﺘﺮ‬
‫ﭼﮫﺎرم ﺳﮫﻢ ﺷﯿﻄﺎن اﺳﺖ) ‪.(٥‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻏﺰوهای رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ھﻤﺮاه ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ از آﻧﺠﺎ‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻋﺎﯾﺸﻪ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ از داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﺳﻘﻒ ﭘﺎرﭼﻪای زده ﺷﺪه‪،‬‬
‫ھﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪ آن را ﭘﺎره ﮐﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻌﻤﺖھﺎﯾﺶ را ﺑﺮای اﯾﻦ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺪاده‬
‫ﮐﻪ ﺳﻨﮓ و آﺟﺮ را ﻟﺒﺎس ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﯿﻢ) ‪.(٦‬‬

‫‪ -١‬ﺷﻤﺎﯾﻞ ﺗﺮﻣﺬی‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻷﻃﻌﻤﺔ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﮐﺘﺎب اﻟﻠﺒﺎس ﺻﺤﺎح ﺳﺘﻪ‪.‬‬
‫‪ -٤‬اﺑﻮداود ‪.۲۱۷ / ۲‬‬
‫‪ -٥‬اﺑﻮداود ‪.۲۱۸ / ۲‬‬
‫‪ -٦‬اﺑﻮداود ‪.۲۰۹ / ۲‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٢٦‬‬
‫ﯾﮑﯽ از اﻧﺼﺎر ﺧﺎﻧﻪای ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ ﮔﻨﺒﺪ آن ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ً‬
‫ﻣﺎل ﮐﯿﺴﺖ؟ ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎل ﻓﻼﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﺳﺎﮐﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪا ﮐﻪ آن ﺷﺨﺺ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن آﻣﺪ و ﺳﻼم ﮐﺮد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت روی ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ او دوﺑﺎره ﺳﻼم ﮐﺮد و اﯾﺸﺎن‬
‫دوﺑﺎره روی ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬او ﻓﮫﻤﯿﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا آنﺣﻀﺮت ﻧﺎراﺣﺖ اﺳﺖ‪ .‬رﻓﺖ و آن را ﺧﺮاب‬
‫ﮐﺮد‪ .‬ﯾﮏ روز آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺑﺎزار ﻣﯽرﻓﺖ‪ ،‬دﯾﺪ ﮐﻪ آن ﮔﻨﺒﺪ دﯾﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ‬
‫ﮐﻪ آن اﻧﺼﺎری آن را ﺧﺮاب ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻪ و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫در ﺣﺪ ﻧﯿﺎز آدﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ھﺮ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ و ﺑﺎل آدﻣﯽ اﺳﺖ) ‪.(١‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺷﺨﺼﯽ ﻗﺒﺎﯾﯽ ﺑﺮای اﯾﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬اﯾﺸﺎن آن را ﭘﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ از ﺗﻦ‬
‫ﺑﯿﺮون آوردﻧﺪ و ﻧﺰد ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ س ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﮔﺮﯾﻪ ﻣﯽﮐﺮد‬
‫ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن آﻣﺪ و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬آﻧﭽﻪ را ﺷﻤﺎ ﺑﺮای ﺧﻮد ﻧﭙﺴﻨﺪﯾﺪی ﺑﺮای ﻣﻦ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدی‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ آن را ﺑﭙﻮﺷﯿﺪ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدم‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدم ﺗﺎ آن‬
‫را ﺑﻔﺮوﺷﯽ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻎ ھﺰار درھﻢ آن را ﻓﺮوﺧﺖ) ‪.(٢‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺷﺨﺼﯽ ﯾﮏ دﺳﺖ ﻟﺒﺎس ﺧﻂدار ﺑﺮای آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬اﯾﺸﺎن آن را ﺑﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ دادﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﯽ آن را ﭘﻮﺷﯿﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﭼﮫﺮۀ اﯾﺸﺎن‬
‫آﺛﺎر ﺧﺸﻢ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺷﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺮای اﯾﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدم ﺗﺎ ﻗﺴﻤﺖ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ﺷﻮد و ﺑﺮای‬
‫ﭘﻮﺷﺶ زﻧﺎن از آن اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد) ‪.(٣‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر اﻧﮕﺸﺘﺮی از ﻃﻼ ﺑﺮای ﻣﮫﺮ درﺳﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﭘﯿﺮوی از اﯾﺸﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﯿﺰ‬
‫اﻧﮕﺸﺘﺮ زرﯾﻦ ﺑﺮای ﺧﻮد درﺳﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺘﻨﺪ و اﻧﮕﺸﺘﺮ ﺧﻮد را از‬
‫دﺳﺖ ﺑﯿﺮون آورده‪ ،‬آن را اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺣﺎﻻ اﻧﮕﺸﺘﺮ ﻧﻤﯽﭘﻮﺷﻢ‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﯿﺰ‬
‫ھﻤﺎن وﻗﺖ اﻧﮕﺸﺘﺮھﺎی ﺧﻮد را ﺑﯿﺮون آورده و اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ) ‪.(٤‬‬
‫ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺳﺎدﮔﯽ را ﺑﺮای ﺧﻮد ﻣﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ اھﻞ و ﻋﯿﺎل‬
‫اﯾﺸﺎن ﻧﯿﺰ زﻧﺪﮔﯽ ﺳﺎده و دور از ﺗﮑﻠﻔﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﺳﺘﻌﻤﺎل زﯾﻮرآﻻت ﺑﺮای زﻧﺎن‬
‫ﻣﺒﺎح اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺮای اھﻞ ﺑﯿﺖ ﺧﻮد اﯾﻦ اﻣﺮ را ھﻢ ﺧﻼف اوﻟﯽ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻠﺒﺎس‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻠﺒﺎس‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﻠﺒﺎس‪.‬‬
‫‪ -٤‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻠﺒﺎس‪.‬‬
 ‫‪٣٢٧‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﮔﺮدﻧﺒﻨﺪ ﻃﻼﯾﯽ در ﮔﺮدن ﻓﺎﻃﻤﻪ دﯾﺪﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﺑﺮاﯾﺖ ﮔﻮارا ھﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺮ ﮔﺮدن دﺧﺘﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮدﻧﺒﻨﺪی از آﺗﺶ اﺳﺖ) ‪ .(١‬ﯾﮏ ﺑﺎر اﻟﻨﮕﻮھﺎی ﻃﻼﯾﯽ در دﺳﺖ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ دﯾﺪﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ اﯾﻦھﺎ را ﺑﯿﺮون آوری و اﻟﻨﮕﻮﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ زﻋﻔﺮان رﻧﮓ‬
‫ﺷﺪه ﺑﭙﻮﺷﯽ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ) ‪ .(٢‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﻧﺠﺎﺷﯽ ﻣﻘﺪاری زﯾﻮرآﻻت ﺑﻪ ﻃﻮر ھﺪﯾﻪ ﺑﺮای‬
‫آنﺣﻀﺮت ج ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬در آن ﻣﯿﺎن‪ ،‬اﻧﮕﺸﺘﺮی ﮐﻪ ﻧﮕﯿﻦ آن از ﺳﻨﮓ ﺣﺒﺸﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺮار‬
‫داﺷﺖ آﺛﺎر ﮐﺮاھﺖ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪﯾﺪﮔﯽ ﺑﺮ ﭼﮫﺮ اﯾﺸﺎن ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺷﺪ و ﺑﺎ ﭼﻮب آن را ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و‬
‫دﺳﺖ ﻧﺰدﻧﺪ) ‪.(٣‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺷﺨﺼﯽ ﻟﺒﺎس اﺑﺮﯾﺸﻤﯽ ﺑﺮای اﯾﺸﺎن ھﺪﯾﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬اﯾﺸﺎن آن را ﭘﻮﺷﯿﺪﻧﺪ و‬
‫ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ از ﻧﻤﺎز ﻓﺎرغ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺎ ﻧﮫﺎﯾﺖ ﮐﺮاھﺖ و ﺗﻨﻔﺮ آن را ﺑﯿﺮون‬
‫آوردﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اﯾﻦ ﻟﺒﺎس ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎران ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﻮاﺿﻊ و ﻓﺮوﺗﻨﯽ‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﻟﺒﺎس ﺳﺎده و ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﻣﯽﭘﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ س‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﺮ اﯾﻦ داﺷﺖ ﮐﻪ در روزھﺎی ﺟﻤﻌﻪ و ﻋﯿﺪﯾﻦ و ھﻨﮕﺎم ﺷﺮﻓﯿﺎﺑﯽ ﺳﻔﯿﺮان ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ‬
‫ً‬
‫آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬اﯾﺸﺎن ﻟﺒﺎس رﺳﻤﯽ و ﻋﺎﻟﯽ ﺑﭙﻮﺷﻨﺪ‪ .‬اﺗﻔﺎﻗﺎ ﯾﮏ ﺑﺎر ﻟﺒﺎس اﺑﺮﯾﺸﻤﯽ در ﻣﻌﺮض‬
‫ﻓﺮوش ﻗﺮار داده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! اﯾﻦ ﻟﺒﺎس را ﺑﺨﺮﯾﺪ‬
‫و در روزھﺎی ﺟﻤﻌﻪ و ھﻨﮕﺎم ورود ﺳﻔﯿﺮان و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﻤﺎﻟﮏ و ﻗﺒﺎﯾﻞ‪ ،‬آن را ﺑﭙﻮﺷﯿﺪ‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ را ﮐﺴﯽ ﺑﭙﻮﺷﺪ ﮐﻪ در آﺧﺮت ﺳﮫﻤﯽ ﻧﺪارد‪ .‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﻟﺒﺎس زﺑﺮ و‬
‫ﺧﺸﻦ ﮐﻪ از ﻣﻮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﯽﭘﻮﺷﯿﺪﻧﺪ و ھﻨﮕﺎم وﻓﺎت ﻧﯿﺰ از ھﻤﯿﻦ ﻟﺒﺎس ﺑﺮ ﺗﻦ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ) ‪.(٤‬‬
‫زﯾﺮاﻧﺪاز و ﺑﺴﺘﺮ آنﺣﻀﺮت ﻧﯿﺰ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺎده ﺑﻮد‪ .‬ﮔﺎھﯽ ﭼﺮﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﺮ از ﻟﯿﻒ ﺧﺮﻣﺎ ﺑﻮد‬
‫و ﮔﺎھﯽ ﭘﺎرﭼﻪ ﺳﺎده ﮐﻪ دو ﻻﯾﻪ دوﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﺴﺘﺮ اﯾﺸﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺣﻔﺼﻪ ل‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮏ ﺷﺐ ﺑﺴﺘﺮ اﯾﺸﺎن را ﭼﮫﺎر ﻻﯾﻪ ﮐﺮدم و ﭘﮫﻦ ﮐﺮدم ﺗﺎ اﻧﺪﮐﯽ ﻧﺮم و ﻣﻼﯾﻢ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺻﺒﺢ ﮐﻪ از ﺧﻮاب ﺑﯿﺪار ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ اﻣﺮ اﻇﮫﺎر ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽ ﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(٥‬‬

‫‪ -١‬ﻧﺴﺎﺋﯽ ‪.۱۴۳ / ۲‬‬

‫‪ -٢‬ﻧﺴﺎﺋﯽ ‪.۱۴۳ / ۲‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪.۱۱۹ / ۲‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻟﻠﺒﺎس‪.‬‬
‫‪ -٥‬ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺗﺮﻣﺬی‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٢٨‬‬
‫در ﺳﺎل ﻧﮫﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﯾﻤﻦ ﺗﺎ ﺷﺎم ﻓﻘﻂ اﺳﻼم ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽﮐﺮد و‬
‫آنﺣﻀﺮت در رأس ﭼﻨﯿﻦ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ وﺳﯿﻊ و ﮔﺴﺘﺮده ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺧﺎﻧﻪ اﯾﺸﺎن ﻓﻘﻂ‬
‫ﯾﮏ ﺗﺨﺖ و ﯾﮏ ﻣﺸﮏ ﭼﺮﻣﯽ ﺧﺸﮏ ﺷﺪه وﺟﻮد داﺷﺖ) ‪.(١‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت وﻓﺎت ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺰ ﻣﻘﺪاری ﺟﻮ دﯾﮕﺮ ﭼﯿﺰ‬
‫ﺧﻮردﻧﯽ در ﺧﺎﻧﻪ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬در دﻧﯿﺎ اﯾﻨﻘﺪر‬
‫ﺗﻮﺷﻪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﯾﮏ ﻣﺴﺎﻓﺮ در ﻃﯽ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﺑﺮای آدﻣﯽ ھﻢ ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﺮ ﺣﺼﯿﺮی دراز ﮐﺸﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ از روی آن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫آﺛﺎر آن ﺑﺮ ﺑﺪن اﯾﺸﺎن ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! آﯾﺎ اﺟﺎزه‬
‫ﻣﯽدھﯿﺪ ﺗﺸﮑﯽ ﺗﮫﯿﻪ ﮐﻨﯿﻢ و ﺑﯿﺎورﯾﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮا ﺑﺎ دﻧﯿﺎ ﭼﻪ راﺑﻄﻪای ھﺴﺖ؟ ﻣﻦ ﺑﺎ‬
‫دﻧﯿﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ آن ﻣﺴﺎﻓﺮ راﺑﻄﻪ دارم ﮐﻪ ﺑﺮای ﻟﺤﻈﺎﺗﯽ در زﯾﺮ ﺳﺎﯾﻪ درﺧﺘﯽ ﺗﻮﻗﻒ و‬
‫رﻓﻊ ﺧﺴﺘﮕﯽ ﮐﻨﺪ و ﺳﭙﺲ آﻧﺠﺎ را ﺗﺮک و ﺑﻪﺳﻮی ﻣﻘﺼﺪش ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ) ‪.(٣‬‬
‫در دوران اﯾﻼء‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ س ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن در »ﻣﺸﺮﺑﻪ« آﻣﺪ و‬
‫ﮐﺎﻻھﺎ و ﻣﺎ ﯾﻤﻠﮏ آنﺣﻀﺮت را در آﻧﺠﺎ ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮد و دﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ازار ﮐﻪ اﯾﺸﺎن‬
‫ﭘﻮﺷﯿﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﺗﺨﺖ و ﯾﮏ ﻣﺘﮑﺎ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻟﯿﻒ ﺧﺮﻣﺎ ﭘﺮ ﺷﺪه در آﻧﺠﺎ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﮔﻮﺷﻪای از ﺣﺠﺮه ﻣﻘﺪاری ﺟﻮ در ﮔﻮﺷﻪای دﯾﮕﺮ ﯾﮏ ﻋﺪد ﭘﻮﺳﺖ ھﻢ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺮ‬
‫دﯾﻮار اﺗﺎق ھﻢ ﭼﻨﺪ ﭘﻮﺳﺖ ﻣﺸﮏ آوﯾﺰان اﺳﺖ‪ ،‬اﺷﮏ از ﭼﺸﻤﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺳﺮازﯾﺮ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ج ﻋﻠﺖ ﮔﺮﯾﻪ را ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﭼﺮا ﮔﺮﯾﻪ ﻧﮑﻨﻢ؟‬
‫وﻗﺘﯽ ﻣﯽﺑﯿﻨﻢ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺑﺪن اﻃﮫﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺸﺎن و آﺛﺎر ﺗﺨﺖ ﺧﻮاب ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه و اﯾﻦ ھﻢ‬
‫داراﯾﯽ و ﻣﺎﯾﻤﻠﮏ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻇﺎھﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻗﯿﺼﺮ و ﮐﺴﺮی در ﻧﺎز و‬
‫ﻧﻌﻤﺖھﺎ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و ﺷﻤﺎ ھﻢ ﺑﻨﺪۀ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ھﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬آﯾﺎ ﺑﺎﯾﺪ در‬
‫ﭼﻨﯿﻦ وﺿﻌﯽ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺒﺮﯾﺪ! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ای ﭘﺴﺮ ﺧﻄﺎب! آﯾﺎ اﯾﻦ را ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪی ﮐﻪ آنھﺎ‬
‫ﻣﺎﻟﮏ دﻧﯿﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﺎ ﻣﺎﻟﮏ آﺧﺮت) ‪.(٤‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻟﻠﺒﺎس‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪ ،۱۰۸ / ۶‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﮐﺘﺎب اﻟﺰھﺪ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺗﺮﻣﺬی‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺰھﺪ‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻄﻼق‪ ،‬ﺑﺎب ﺗﺨﯿﯿﺮ اﻻزدواج‪.‬‬
 ‫‪٣٢٩‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﻣﺴﺎوات و ﺑﺮاﺑﺮی‬
‫ﻧﺰد اﯾﺸﺎن اﻣﯿﺮ و ﻏﺮﯾﺐ‪ ،‬ﮐﻮﭼﮏ و ﺑﺰرگ‪ ،‬آﻗﺎ و ﻏﻼم‪ ،‬ھﻤﮕﯽ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻠﻤﺎن‪،‬‬
‫ﺻﮫﯿﺐ و ﺑﻼل ﮐﻪ ﻏﻼم و ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﺎرﮔﺎه اﯾﺸﺎن از ﺳﺮان ﻗﺮﯾﺶ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ و رﺗﺒﮥ‬
‫ً‬
‫ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮی ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺣﻀﺮت ﺳﻠﻤﺎن و ﺑﻼل در ﺟﺎﯾﯽ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺗﻔﺎﻗﺎ‬
‫ً‬
‫اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن از آﻧﺠﺎ ﮔﺬر ﮐﺮد‪ .‬آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ھﻨﻮز ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺮ ﮔﺮدن اﯾﻦ دﺷﻤﻦ ﺧﺪا ﮐﺎﻣﻼ‬
‫ﻣﺴﻠﻂ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ س ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺮداران ﻗﺮﯾﺶ‬
‫اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ اﻟﻔﺎﻇﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﺑﺮﯾﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت آﻣﺪ و ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺗﻮ آنھﺎ را ﻧﺎراض ﻧﮑﺮدی؟ اﮔﺮ آنھﺎ را ﻧﺎراض ﮐﺮدی‪ ،‬ﺧﺪا را ﻧﺎراض‬
‫ﮐﺮدی‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺑﻼدرﻧﮓ ﻧﺰد آﻧﺎن رﻓﺖ و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﺑﺮادران! ﺷﻤﺎ ﮐﻪ از ﻣﻦ‬
‫ﻧﺎراض ﻧﺸﺪﯾﺪ؟ آنھﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﻋﻔﻮ ﮐﻨﺪ) ‪.(١‬‬
‫زﻧﯽ از ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﻨﯽ ﻣﺨﺰوم‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺮم ﺳﺮﻗﺖ دﺳﺘﮕﯿﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮدم اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﯾﺪ را ﮐﻪ‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﺑﺎ وی ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺮای ﺳﻔﺎرش ﻧﺰد اﯾﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﺸﺎن‬
‫را از ﻗﻄﻊ دﺳﺖ آن زن ﻣﻨﺼﺮف ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﺳﺎﻣﻪ! آﯾﺎ در ﺣﺪود اﻟﮫﯽ ﺳﻔﺎرش‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯽ؟ ﺳﭙﺲ ﻣﺮدم را ﺟﻤﻊ ﮐﺮده ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اﻣﺖھﺎی ﭘﯿﺶ از ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﺮای اﯾﻦ ھﻼک و ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ھﺮﮔﺎه ﺷﺨﺺ ﺑﺰرگ و ﻣﺤﺘﺮﻣﯽ از آنھﺎ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﺮﻣﯽ‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن‪ ،‬ﺗﺴﺎﻣﺢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و اﮔﺮ ﯾﮏ ﻓﺮد ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﮔﻨﺎھﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽداد‪ ،‬او‬
‫را ﺳﺰا و ﮐﯿﻔﺮ ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا! اﮔﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺳﺮﻗﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬دﺳﺖ‬
‫او ﻧﯿﺰ ﻗﻄﻊ ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ«) ‪.(٢‬‬
‫در ﻏﺰوه ﺑﺪر‪ ،‬ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ اﺳﯿﺮان‪ ،‬ﻋﻤﻮی اﯾﺸﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺎس س ﻧﯿﺰ اﺳﯿﺮ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ .‬اﺳﯿﺮان در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﺮداﺧﺖ ﻓﺪﯾﻪ آزاد ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از اﻓﺮاد ﺧﯿﺮاﻧﺪﯾﺶ اﻧﺼﺎر‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻟﺤﺎظ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻋﺒﺎس از ﻋﺰﯾﺰان و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻧﺰدﯾﮏ آنﺣﻀﺮت اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﯾﺎ‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! اﺟﺎزه دھﯿﺪ ﺗﺎ ﻣﺎ ﻓﺪﯾﻪ ﺑﺮادرزاده ﺧﻮد ﻋﺒﺎس را ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ ﻗﺮار دھﯿﻢ‪ .‬اﯾﺸﺎن‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﯾﮏ درھﻢ را ﻧﯿﺰ ﻋﻔﻮ ﻧﮑﻨﯿﺪ) ‪ .(٣‬آﻧﭽﻪ در ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻣﯽﺷﺪ‪،‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﻓﻀﺎﯾﻞ ﺳﻠﻤﺎن و ﺻﮫﯿﺐ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ و اﺑﻮداود‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺤﺪود‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﺑﺎب ﻓﺪاء اﻟﻤﺸﺮﮐﯿﻦ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٣٠‬‬
‫ھﻤﯿﺸﻪ از ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺗﻘﺴﯿﻢ آن را آﻏﺎز ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و در اﯾﻦ ﻣﻮرد اﻣﯿﺮ و ﻏﺮﯾﺐ ﮐﻮﭼﮏ‬
‫و ﺑﺰرگ ھﻤﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر در ﻣﺤﻀﺮ آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﺟﻤﻌﯽ از اﺻﺤﺎب ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺗﻔﺎﻗﺎ در ﺟﺎﻧﺐ‬
‫راﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺧﺮدﺳﺎل ﺑﻮد ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬در ﺟﺎﻧﺐ ﭼﭗ‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﺟﺎﯾﯽ ﻣﻘﺪاری ﺷﯿﺮ ﻧﺰد آنﺣﻀﺮت آوردﻧﺪ‪ ،‬اﯾﺸﺎن‬
‫ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ اﺟﺎزه دھﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﯾﻦھﺎ‬
‫ﺑﺪھﻢ‪ .‬وی اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬در اﯾﻦ ھﺪﯾﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ اﯾﺜﺎر ﮐﻨﻢ ﭼﻮن ﮐﻪ او در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺟﻠﺴﻪ ﻧﯿﺰ ﺣﻖ ﻣﺎل او ﺑﻮد‪ ،‬از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ آنﺣﻀﺮت او را‬
‫ﺗﺮﺟﯿﺢ دادﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﻧﺲ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻦ آﻣﺪﻧﺪ و آب ﺑﺮای‬
‫ﻧﻮﺷﯿﺪن ﻃﻠﺒﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺷﯿﺮ ﺑﺰ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﮐﺮدم‪ .‬ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺟﻠﺴﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ‬
‫در ﺟﺎﻧﺐ ﭼﭗ اﯾﺸﺎن‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ روﺑﺮوی اﯾﺸﺎن و ﯾﮏ ﻧﻔﺮ اﻋﺮاﺑﯽ در ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ‬
‫اﯾﺸﺎن ﺑﻮد‪ .‬اﯾﺸﺎن از آن ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ اﺷﺎره ﮐﺮدﻧﺪ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎﻗﯽﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ وی داده ﺷﻮد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ ﺣﻖ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در‬
‫ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ ﻗﺮار دارد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎﻗﯽﻣﺎﻧﺪه ﺷﯿﺮھﺎ را ﺑﻪ ھﻤﺎن اﻋﺮاﺑﯽ دادﻧﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻇﮫﺎر ﺑﺮﺗﺮی و ﻓﺨﺮ ﺧﻮد در ﻣﺰدﻟﻔﻪ اﻗﺎﻣﺖ ﻣﯽﮔﺰﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫اﮐﺮم ج اﯾﻦ اﻣﺘﯿﺎز و ﺗﻔﺎوت را ﻧﯿﺰ ﻧﭙﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﻗﺒﻞ از ﺑﻌﺜﺖ) ‪ (٣‬و ﺑﻌﺪ از ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬ﻧﯿﺰ‬
‫ھﻤﻮاره ﺑﺎ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم اﻗﺎﻣﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ را ھﻢ ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم‪ ،‬ﯾﮏ‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮای اﯾﺸﺎن ﺗﮫﯿﻪ ﺷﻮد و ﺳﺎﯾﺒﺎﻧﯽ درﺳﺖ ﺷﻮد‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ اﯾﻦ را ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ھﺮﮐﺲ ﺟﻠﻮﺗﺮ وارد ﺷﻮد‪ ،‬ﺟﺎی ﺧﻮد را ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻣﯽﮐﻨﺪ و‬
‫ﺣﻖ ﻣﺎل اوﺳﺖ) ‪ .(٤‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﺻﺤﺎب ﺑﻪ ﻃﻮر دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﯽ ﻣﺸﻐﻮل ﮐﺎری ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻧﯿﺰ ﺑﺎ آنھﺎ ﻣﺸﻐﻮل ﮐﺎر ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﮐﺎرﮔﺮ ﺳﺎده ﮐﺎر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎم ورود ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ‪ ،‬اوﻟﯿﻦ ﮐﺎر ﻣﮫﻢ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی ﺑﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬ﻧﯿﺰ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪.۸۸۰ /‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪.۳۵۰ /‬‬
‫‪ -٣‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻤﻨﺎﺳﮏ‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪.۱۸۶ / ۶‬‬
 ‫‪٣٣١‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬
‫ً‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺷﺨﺼﺎ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺎ دﺳﺘﺎن ﻣﺒﺎرک ﺧﻮد‪ ،‬ﺧﺸﺖ ﺣﻤﻞ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﺟﺎنھﺎی ﻣﺎ ﻓﺪای ﺗﻮ ﺑﺎد! ﺷﻤﺎ ﭼﺮا ﻣﺘﺤﻤﻞ زﺣﻤﺖ ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ‪ .‬وﻟﯽ‬
‫اﯾﺸﺎن از اﻧﺠﺎم ﮐﺎر ﺑﺎزﻧﯿﺎﻣﺪ) ‪ .(١‬در ﻏﺰوه اﺣﺰاب ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺻﺤﺎﺑﻪ در اﻃﺮاف‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﺸﻐﻮل ﮐﻨﺪن ﺧﻨﺪق ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﯾﺸﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﮐﺎرﮔﺮ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﮐﺎر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪﻃﻮری ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﮑﻢ ﻣﺒﺎرک‪ ،‬ﻣﻘﺪار زﯾﺎدی ﮔﺮد و ﺧﺎک ﺟﻤﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد) ‪.(٢‬‬
‫در ﯾﮑﯽ از ﺳﻔﺮھﺎ ﻏﺬا آﻣﺎده ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺗﻤﺎم ﯾﺎران ﻣﺸﻐﻮل ﺗﮫﯿﻪ ﻏﺬا ﺷﺪﻧﺪ و وﺳﺎﺋﻞ ﭘﺨﺖ و ﭘﺰ‬
‫را ﻓﺮاھﻢ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮐﺎرھﺎ ﻣﯿﺎن اﺻﺤﺎب ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﺪ و وﻇﯿﻔﮥ ﺗﮫﯿﻪ ھﯿﺰم را آنﺣﻀﺮت ﺑﺮ ﻋﮫﺪه‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ای رﺳﻮل ﺧﺪا! اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻧﯿﺰ ﺧﻮدﻣﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬درﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﻦ دوﺳﺖ ﻧﺪارم ﮐﻪ ﺧﻮد را از ﺷﻤﺎ ﻣﻤﺘﺎز و ﺟﺪا ﮐﻨﻢ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫آن آدﻣﯽ را دوﺳﺖ ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺧﻮد را از ﻣﯿﺎن ھﻤﺮاھﺎن ﺧﻮد ﻣﻤﺘﺎز ﻣﯽﮐﻨﺪ) ‪.(٣‬‬
‫در ﻏﺰوۀ ﺑﺪر‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﺳﻮاریھﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻢ ﺑﻮد ﺑﻪﻃﻮری ﮐﻪ ﺑﻪ ھﺮﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﯾﮏ ﺷﺘﺮ داده‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد و آنھﺎ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﺮ آن ﺳﻮار ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم دو ﻧﻔﺮ‬
‫دﯾﮕﺮ را ﺑﺮ ﺷﺘﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺳﻮار ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آنھﺎ اﯾﺜﺎر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﺷﻤﺎ ﺳﻮار ﺷﻮﯾﺪ ﻣﺎ ﭘﯿﺎده ﻣﯽروﯾﻢ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻧﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﯿﺶ از ﻣﻦ ﻃﺎﻗﺖ ﭘﯿﺎدهروی دارﯾﺪ و ﻧﻪ ﻣﻦ ﮐﻤﺘﺮ از ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺛﻮاب ھﺴﺘﻢ) ‪.(٤‬‬

‫ﺗﻮاﺿﻊ و ﻓﺮوﺗﻨﯽ‬
‫ﮐﺎرھﺎی ﺧﺎﻧﻪ را ﺧﻮدش اﻧﺠﺎم ﻣﯽداد‪ .‬ﺑﻪ ﻟﺒﺎسھﺎ ﭘﯿﻨﻪ و ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽزد‪ .‬ﺧﺎﻧﻪ را ﺟﺎرو‬
‫ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺷﯿﺮ ﻣﯽدوﺷﯿﺪ‪ .‬از ﺑﺎزار وﺳﺎﺋﻞ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﻣﯽﺧﺮﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﮐﻔﺶ ﭘﺎره ﻣﯽﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺧﻮدش آن را ﻣﯽدوﺧﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﻻغ ﺳﻮار ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬از ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺑﺎ ﻏﻼﻣﺎن و ﯾﺘﯿﻤﺎن و‬
‫ھﻢﺳﻔﺮهﺷﺪن ﺑﺎ آﻧﺎن ﻋﺎر ﻧﺪاﺷﺖ) ‪ .(٥‬ﯾﮏ ﺑﺎر از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﯿﺮون آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻌﻈﯿﻢ از‬
‫ﺟﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻋﺠﻢھﺎ ﺑﺮای ﺗﻌﻈﯿﻢ ﺑﻠﻨﺪ ﻧﺸﻮﯾﺪ) ‪.(٦‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب اﻟﮫﺠﺮة وﺑﻨﺎء اﻟﻤﺴﺠﺪ‪.‬‬
‫‪ -٣‬زرﻗﺎﻧﯽ ‪.۳۰۴ / ۴‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪.۴۴۲ / ۱‬‬
‫‪ -٥‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﺮﻣﺬی‪.‬‬
‫‪ -٦‬اﺑﻮداود و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٣٢‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪ و ﺑﯿﭽﺎرهای ﺑﯿﻤﺎر ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬از وی ﻋﯿﺎدت ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﻧﺰد ﻓﻘﺮا و ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان‬
‫ﻣﯽرﻓﺖ و ﻣﯽﻧﺸﺴﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ آنﺣﻀﺮت را‬
‫ﻣﯿﺎن آنھﺎ ﺗﺸﺨﯿﺺ دھﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ وارد ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ھﺮﺟﺎ ﮐﻪ ﺟﺎﯾﯽ ﻣﯿﺴﺮ ﻣﯽﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﯽﻧﺸﺴﺖ) ‪ .(١‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺮای ﻣﻼﻗﺎت آﻣﺪ‪ ،‬وﻟﯽ رﻋﺐ ﻧﺒﻮت ﭼﻨﺎن ﺑﺮ وی ﻃﺎری‬
‫ﺷﺪ ﮐﻪ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻟﺮزه ﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﯿﻤﻨﺎک ﻣﺒﺎش ﻣﻦ ﺣﺎﮐﻢ و ﭘﺎدﺷﺎھﯽ‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻣﻦ ﻓﺮزﻧﺪ زﻧﯽ از ﻗﺮﯾﺶ ھﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﮔﻮﺷﺖ ﺧﺸﮑﯿﺪه ﻣﯽﭘﺨﺖ و ﻣﯽﺧﻮرد) ‪.(٢‬‬
‫از راه ﺗﻮاﺿﻊ و ﻓﺮوﺗﻨﯽ دو زاﻧﻮ را ﻧﺼﺐ ﻣﯽﮐﺮد و ﻣﯽﻧﺸﺴﺖ و ﻏﺬا ﻣﯽﺧﻮرد و‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ ﺑﻨﺪه ھﺴﺘﻢ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﯽﻧﺸﯿﻨﻢ و ﻏﺬا ﻣﯽﺧﻮرم‪ .‬ﯾﮏ روز ﻣﻮﻗﻊ‬
‫ﻏﺬاﺧﻮردن ﺟﺎی ﮐﺎﻓﯽ ﻧﺒﻮد و ﻣﺮدم زﯾﺎدی ﺳﺮ ﺳﻔﺮه ﻃﻌﺎم ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎﭼﺎر زاﻧﻮھﺎ را ﺟﻤﻊ ﮐﺮده ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم از ﻧﻈﺮ ﺟﺎ در ﻣﻀﯿﻘﻪ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﻔﺮ‬
‫ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦ ﮐﻪ در آن ﻣﯿﺎن ﺑﻮد‪ ،‬اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ! اﯾﻦ ﭼﻪ ﻃﺮز ﻧﺸﺴﺘﻦ اﺳﺖ؟ اﯾﺸﺎن‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮا ﺑﻨﺪهای ﺧﺎﮐﺴﺎر ﺧﻠﻖ ﮐﺮده ﻣﺘﮑﺒﺮ و ﺳﺮﮐﺶ ﻧﯿﺎﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ) ‪.(٣‬‬
‫ﺗﻮاﺿﻊ و ﻓﺮوﺗﻨﯽ اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﺣﺪی ﺑﻮد ﮐﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎل اﻟﻔﺎظ و اﻟﻘﺎب ﺗﻌﻈﯿﻤﯽ را ﺑﺮای‬
‫ﺧﻮد ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ اﻟﻔﺎظ اﯾﺸﺎن را ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار داد‪ :‬ای‬
‫آﻗﺎی ﻣﺎ! ای ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻣﺎ! ای ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻣﺎ! اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ای ﻣﺮدم! ﺗﻘﻮا را ﭘﯿﺸﻪ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎن ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﻧﺰدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ھﺴﺘﻢ‪ .‬ﺑﻨﺪۀ ﺧﺪا و رﺳﻮل او‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻘﺎﻣﯽ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﺮده و ﻣﻦ اﯾﻦ را ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪم ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺮا از آن ﻣﻘﺎم ﺑﺎﻻﺗﺮ‬
‫ﻗﺮار دھﯿﺪ) ‪ .(٤‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺷﺨﺼﯽ اﯾﺸﺎن را ﺧﻄﺎب ﮐﺮد‪ :‬ﯾﺎ ﺧﯿﺮ اﻟﺒﺮﯾﺔ؟ )ای ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت( اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آن اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﻮد) ‪.(٥‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﺷﺨﯿﺮ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺎ ھﯿﺄﺗﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﺑﻨﯽ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت آﻣﺪﯾﻢ‬
‫و ﻋﺮض ﮐﺮدﯾﻢ‪ :‬ﺷﻤﺎ آﻗﺎ و ﺳﯿﺪ ﻣﺎ ھﺴﺘﯿﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬آﻗﺎ ﺧﺪا اﺳﺖ« ﺳﭙﺲ ﻋﺮض‬
‫ﮐﺮدﯾﻢ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ و ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ﻣﺎ ھﺴﺘﯿﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﺪ ﻣﻮاﻇﺐ‬

‫‪ -١‬ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺗﺮﻣﺬی‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﻣﺴﺘﺪرک ‪.۴۸ / ۳‬‬
‫‪ -٣‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻷﻃﻌﻤﺔ‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪.۱۵۳ / ۳‬‬
‫‪ -٥‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب ﻓﻀﺎﺋﻞ اﺑﺮاھﯿﻢ‪.‬‬
 ‫‪٣٣٣‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﯿﻄﺎن ﺷﻤﺎ را اﻏﻮاء ﻧﮑﻨﺪ) ‪.(١‬‬

‫در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﻨﻮره زﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ اﺧﺘﻼل ﺣﻮاس داﺷﺖ‪ .‬روزی ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت آﻣﺪ و‬
‫ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ! ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﮐﺎر دارم‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺣﺎﺿﺮم ھﺮﮐﺠﺎ ﻣﯽﺧﻮاھﯽ‬
‫ﺑﺮوم‪ .‬او آنﺣﻀﺮت را ﺑﻪ ﺳﺮ ﮐﻮﭼﻪ ﺑﺮد و ھﻤﺎﻧﺠﺎ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻧﯿﺰ در ﮐﻨﺎرش‬
‫ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ ﮔﻮش داد و ﺑﻪ ﮐﺎر او رﺳﯿﺪﮔﯽ ﮐﺮد) ‪.(٢‬‬
‫»ﻣﺨﺮﻣﻪ« ﯾﮑﯽ از اﺻﺤﺎب اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮد »ﻣﺴﻮر« ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺰد آن‬
‫ﺣﻀﺮت ج از ﺟﺎﯾﯽ ﻟﺒﺎسھﺎﯾﯽ رﺳﯿﺪه و اﯾﺸﺎن دارﻧﺪ آنھﺎ را ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﯿﺎ ﺗﺎ‬
‫ﺑﺎھﻢ ﺑﺮوﯾﻢ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺨﺮﻣﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪش ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﺸﺎن را ﺻﺪا ﮐﻦ‪ ،‬وی اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﻣﻦ در ﻣﻘﺎﻣﯽ ﻧﯿﺴﺘﻢ ﮐﻪ‬
‫آنﺣﻀﺮت را ﺻﺪا ﮐﻨﻢ‪ .‬ﻣﺨﺮﻣﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺴﺮم! ﻣﺤﻤﺪ ﺟﺒﺎر و ﺳﺮﮐﺶ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺤﺮﯾﮏ‬
‫ً‬
‫ﻣﺨﺮﻣﻪ‪ ،‬ﻣﺴﻮر اﯾﺸﺎن را ﺻﺪا ﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﻓﻮرا ﺑﯿﺮون آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﻪ آنھﺎ ﻗﺒﺎﯾﯽ از‬
‫دﯾﺒﺎ ﮐﻪ ﺣﺎﺷﯿﻪ آن زرﺑﺎﻓﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(٣‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﯾﮑﯽ از اﻧﺼﺎر از ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﯾﮫﻮدی ﺷﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ آن ذاﺗﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻮﺳﯽ را ﺑﺮ ﺗﻤﺎم اﻧﺴﺎنھﺎ ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﺑﺮﺗﺮی داده اﺳﺖ‪ .‬او ﺗﺼﻮر ﮐﺮد ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺪ ھﺪف او‬
‫ﺗﻌﺮﯾﺾ و اھﺎﻧﺖ ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺸﻢ آﻣﺪ و ﯾﮏ ﺳﯿﻠﯽ ﻣﺤﮑﻢ ﺑﺮ ﺻﻮرﺗﺶ زد‪.‬‬
‫ﯾﮫﻮدی ﻧﺰد آنﺣﻀﺮت آﻣﺪ و از اﻧﺼﺎری ﺷﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت او را اﺣﻀﺎر ﮐﺮد و ﭘﺲ‬
‫از ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺑﺮرﺳﯽ واﻗﻌﻪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺮا ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﺪھﯿﺪ) ‪.(٤‬‬
‫دوران اﺻﻠﯽ ﻏﺮور و اﻇﮫﺎر ﺑﺮﺗﺮی آدﻣﯽ زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ او در اﻃﺮاف ﺧﻮد ﺣﻀﻮر و‬
‫ﺗﺠﻤﻊ ھﺰاران اﻧﺴﺎن را اﺣﺴﺎس ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ھﺮﯾﮏ از آﻧﺎن ﺑﺎ اﺷﺎرۀ وی ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺒﺎزی و‬
‫ً‬
‫ﻓﺪاﮐﺎری ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ او ﻓﺎﺗﺤﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺳﭙﺎھﯽ ﻋﻈﯿﻢ و ﻓﺎﺗﺢ وارد ﺷﮫﺮ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬وﻟﯽ ﻣﻨﻈﺮۀ ﮐﺎﻣﻞ و ﻋﺠﯿﺒﯽ از ﺗﻮاﺿﻊ و ﻓﺮوﺗﻨﯽ رﺳﻮل اﮐﺮم ج در ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻣﻮاﻗﻌﯽ در ﻣﻌﺮض دﯾﺪ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ھﻨﮕﺎم ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ وارد ﺷﮫﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﺮ‬
‫ﻣﺒﺎرک اﯾﺸﺎن از ﺗﻮاﺿﻊ و ﻓﺮوﺗﻨﯽ رو ﺑﻪ زﯾﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺪری ﮐﻪ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﺎ ﮐﺠﺎوه ﻗﺮار‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻷدب‪.‬‬

‫ً‬
‫‪ -٢‬اﯾﻀﺎ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪.۸۷۱ /‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻷﻧﺒﯿﺎء‪ ،‬ذﮐﺮ ﻣﻮﺳﯽ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٣٤‬‬
‫داﺷﺖ) ‪ (١‬در ﻏﺰوۀ ﺧﯿﺒﺮ وﻗﺘﯽ وارد ﺧﯿﺒﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮار ﺑﺮ اﻻﻏﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻟﮕﺎم آن از ﻟﯿﻒ‬
‫ﺧﺮﻣﺎ ﺑﻮد) ‪ (٢‬در ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع ﺑﺮ ﮐﺠﺎوهای ﮐﻪ ﺳﻮار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ارزش و ﺑﮫﺎی ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻨﻊ از ﺗﻌﻈﯿﻢ و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﺑﯿﺠﺎ‬

‫‪ ‬را ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺎل ذﮐﺮ‬ ‫در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺗﻮﺟﻪ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده داﺷﺘﻨﺪ و ﺣﻀﺮت ﻋﯿﺴﯽ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬در ﻣﺪح و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻣﻦ اﻓﺮاط ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬ھﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن‬
‫درﺑﺎرۀ اﺑﻦ ﻣﺮﯾﻢ اﻓﺮاط ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻨﺪۀ ﺧﺪا و ﻓﺮﺳﺘﺎدۀ او ھﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻗﯿﺲ اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﻣﻦ ﺑﻪ »ﺣﯿﺮه« رﻓﺘﻢ‪ ،‬در آﻧﺠﺎ دﯾﺪم ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ درﺑﺎر ﺣﺎﮐﻢ ﺷﮫﺮ‬
‫ﻣﯽروﻧﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ او ﺳﺠﺪه ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﺮای آنﺣﻀﺮت ﺑﯿﺎن ﮐﺮدم و ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬
‫ﺷﻤﺎ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﯾﻦ ھﺴﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﺳﺠﺪه ﻗﺮار ﮔﯿﺮﯾﺪ‪ ،‬ﻟﺬا اﺟﺎزه دھﯿﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﺳﺠﺪه‬
‫ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻗﺒﺮ ﻣﻦ ﮔﺬر ﮐﻨﯽ ﻣﺮا ﺳﺠﺪه ﻣﯽﮐﻨﯽ؟ ﻋﺮض‬
‫ﮐﺮدم‪ :‬ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭘﺲ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ زﻧﺪه ھﺴﺘﻢ ﻧﯿﺰ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﻮرد ﺳﺠﺪه ﻗﺮار ﮔﯿﺮم) ‪.(٣‬‬
‫وﻗﺘﯽ رﺑﯿﻊ‪ ،‬دﺧﺘﺮ ﻣﻌﻮذ ﺑﻦ ﻋﻔﺮاء ازدواج ﮐﺮد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺧﺎﻧﮥ »ﻣﻌﻮذ« رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺮ‬
‫ﻓﺮﺷﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻋﺮوس ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دﺧﺘﺮکھﺎی ﺧﺎﻧﻪ و ﻣﺤﻠﻪ ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ و‬
‫ﺑﺎ زدن ﻃﺒﻞ ﺑﺮای ﺷﮫﯿﺪان ﺑﺪر ﻣﺮﺛﯿﻪﺧﻮاﻧﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﯿﺎن اﺷﻌﺎر و ﺳﺮودھﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﺳﺮودﻧﺪ اﯾﻦ ﻣﺼﺮع ﺑﻮد‪» :‬ﻓﻴﻨﺎ ﻧﺒﻲ ﻳﻌﻠﻢ ﻣﺎ ﰲ ﻏﺪ« در ﻣﯿﺎن ﻣﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ھﺴﺖ ﮐﻪ ﮐﺎرھﺎی‬
‫ﻓﺮدا را ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ را ﺗﺮک ﮐﻨﯿﺪ و ھﻤﺎن اﺷﻌﺎر ﻧﺨﺴﺖ را ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ) ‪.(٤‬‬
‫روزی ﮐﻪ اﺑﺮاھﯿﻢ ﻓﺮزﻧﺪ آنﺣﻀﺮت ج وﻓﺎت ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺮﺣﺴﺐ اﺗﻔﺎق ﺧﻮرﺷﯿﺪﮔﺮﻓﺘﮕﯽ‬
‫روی داد‪ ،‬در اذھﺎن ﻣﺮدم اﯾﻦ ﺗﺼﻮر ﭘﯿﺶ آﻣﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﯾﮏ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ اﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻏﻢ و اﻧﺪوه‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﺳﯿﺎرات آﺳﻤﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﺷﺮﯾﮏ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و در آنھﺎ‬
‫ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ روی ﺧﻮاھﺪ داد‪ .‬روی اﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﻣﺮدم اﯾﻦ روﯾﺪاد را ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﻣﺮ ﺣﻤﻞ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﯾﮏ ﻓﺮد ﺟﺎهﻃﻠﺐ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﺻﺖھﺎﯾﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎارزش اﺳﺖ و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ‬
‫ﻣﻄﻠﻮب از آن ﺑﮫﺮهﺑﺮداری ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺷﺄن و ﻣﻘﺎم ﻧﺒﻮت ﺑﺴﯿﺎر واﻻ و ﻣﻘﺪس اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺷﺮح ﺷﻔﺎ ﻗﺎﺿﯽ و اﺑﻦ ھﺸﺎم‪ ،‬ﻣﺴﺘﺪرک ﺣﺎﮐﻢ ‪.۳۱۷ / ۴‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺸﮑﻮة‪ :‬أﺧﻼق اﻟﻨﺒﻲ ج‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪ ۲۴ / ۱‬ﮐﺘﺎب اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب ﺿﺮب اﻟﺪف ﻓﯽ اﻟﻨﮑﺎح‪.‬‬
 ‫‪٣٣٥‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫آنﺣﻀﺮت ﺑﻼدرﻧﮓ‪ ،‬ﻣﺮدم را در ﻣﺴﺠﺪ ﮔﺮد آوردﻧﺪ و ﺧﻄﺒﻪای اﯾﺮاد ﮐﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺎهﮔﺮﻓﺘﮕﯽ و ﺧﻮرﺷﯿﺪﮔﺮﻓﺘﮕﯽ از ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی ﻗﺪرت اﻟﮫﯽ اﺳﺖ و ﺑﺮ اﺛﺮ زﻧﺪﮔﯽ و ﻣﺮگ‬
‫ھﯿﭻﮐﺲ در آنھﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ روی ﻧﻤﯽدھﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﯾﮏﺑﺎر آنﺣﻀﺮت ج ﻣﺸﻐﻮل وﺿﻮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آب وﺿﻮ ﮐﻪ از دﺳﺖھﺎی ﻣﺒﺎرک اﯾﺸﺎن ﺑﺮ‬
‫زﻣﯿﻦ ﻣﯽرﯾﺨﺖ‪ ،‬ﯾﺎران ﺟﺎنﻧﺜﺎر اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﺒﺮک ﺑﺎ ﮐﻒ دﺳﺖ ﺧﻮد ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺮ ﺑﺪن‬
‫ﺧﻮد ﻣﯽﻣﺎﻟﯿﺪﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﭼﺮا اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ؟ ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮای ﻣﺤﺒﺖ‬
‫ﺑﺎ اﻟﻠﻪ و رﺳﻮل او‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ ﺑﺎ اﻟﻠﻪ و رﺳﻮل او ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬راﺳﺖ ﺑﮕﻮﯾﺪ و ﭼﻮن اﻣﯿﻦ ﻗﺮار داده ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎﻧﺖ را ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ‬
‫آن ﺑﺴﭙﺎرد و ﺣﻘﻮق ھﻤﺴﺎﯾﻪ را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ) ‪ .(٢‬ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺣﻀﻮر‬
‫ﯾﺎﻓﺖ و در اﺛﻨﺎی ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ھﺮﭼﻪ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاھﺪ و ھﺮﭼﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺨﻮاھﯿﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﺑﺮای ﺧﺪا ﺷﺮﯾﮏ و ھﻤﺘﺎ ﻗﺮار دادی‪ ،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ھﺮﭼﻪ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاھﺪ) ‪.(٣‬‬

‫ﺷﺮم و ﺣﯿﺎء‬
‫در ﮐﺘﺐ ﺻﺤﺎح ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج از دﺧﺘﺮان دوﺷﯿﺰه ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺮم و‬
‫ﺣﯿﺎ داﺷﺘﻨﺪ و در ﺗﻤﺎم وﺟﻮدﺷﺎن ﺷﺮم و ﺣﯿﺎ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺑﻮد‪ .‬ھﯿﭽﮕﺎه ﺑﺎ ﮐﺴﯽ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺪ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﮐﺴﯽ را ھﻢ ﺑﺪ ﻧﻤﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﺑﺎزار ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﮑﻮن و ﺳﮑﻮت‬
‫ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺟﺰ ﺗﺒﺴﻢ‪ ،‬ﺧﻨﺪه و ﻗﮫﻘﮫﻪای ﺑﺮ ﻟﺐ ﻧﻤﯽآوردﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺠﻠﺲ اﮔﺮ ﺳﺨﻦ ﻧﺎﮔﻮاری‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮای رﻋﺎﯾﺖ ﺣﺎل ﮔﻮﯾﻨﺪه ﺑﺎ زﺑﺎن ﭼﯿﺰی ﻧﻤﯽﮔﻔﺘﻨﺪ و اﺛﺮ آن ﺑﺮ ﭼﮫﺮه‬
‫ﻣﺒﺎرک ﻇﺎھﺮ ﻣﯽﺷﺪ و ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﺘﻨﺒﻪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻤﺎﻟﮏ‪،‬‬
‫ﺷﺮم و ﺣﯿﺎ ﺑﯿﺴﺎر اﻧﺪک ﻣﻮرد ﻟﺤﺎظ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻏﺴﻞ در ﻣﻸ ﻋﺎم ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺮھﻨﻪ‬
‫ً‬
‫ﯾﮏ اﻣﺮ ﻋﺎدی ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺮدم‪ ،‬ﺧﺎﻧﮥ ﮐﻌﺒﻪ را ﻧﯿﺰ ﺑﺮھﻨﻪ ﻃﻮاف ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﻃﺒﻌﺎ‬
‫از اﯾﻦ ﮐﺎرھﺎ ﺗﻨﻔﺮ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﻤﺎمھﺎی ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺧﻮدداری‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬از ﻏﺴﻞ در ﺣﻤﺎم‪ ،‬ﺑﺪن ﭘﺎﮐﯿﺰه ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺮای ﺑﻌﻀﯽ از‬
‫ﺑﯿﻤﺎریھﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﻔﯿﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭘﺲ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺣﺠﺎب را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬در‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب ﺻﻠﻮة اﻟﺨﺴﻮف‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺸﮑﻮة ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺷﻌﺐ اﻹﯾﻤﺎن ﺑﯿﮫﻘﯽ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ادب اﻟﻔﺮد اﻣﺎم ﺑﺨﺎری ‪.۱۵۷ /‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٣٦‬‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺣﻤﺎمھﺎ ﻋﻤﻮﻣﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺷﮫﺮھﺎی ﻣﺮزی ﺷﺎم و ﻋﺮاق‬
‫دارای ﺣﻤﺎم ﺑﻮدﻧﺪ روی اﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻋﺠﻢ را‬
‫ﻓﺘﺢ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ در آﻧﺠﺎ ﺣﻤﺎمھﺎی زﯾﺎدی ﺧﻮاھﯿﺪ ﯾﺎﻓﺖ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺨﻮاھﯿﺪ ﺑﻪ آنھﺎ ﺑﺮوﯾﺪ‪،‬‬
‫ﺣﺠﺎب را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﯾﮏﺑﺎر ﭼﻨﺪ زن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺣﻀﺮت أم ﺳﻠﻤﻪ ل آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬وی ﻣﺤﻞ‬
‫ﺳﮑﻮﻧﺖ آﻧﺎن را ﺟﻮﯾﺎ ﺷﺪ‪ ،‬آنھﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﮫﺮ »ﺣﻤﺺ« در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺷﺎم ﻣﻮﻃﻦ ﻣﺎ اﺳﺖ‪ .‬ام‬
‫ﺳﻠﻤﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ ھﻤﺎن زنھﺎﯾﯽ ھﺴﺘﯿﺪ ﮐﻪ در ﺣﻤﺎمھﺎ ﻏﺴﻞ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ؟ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﮕﺮ‬
‫رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﻤﺎم ﮐﺎر ﺑﺪی اﺳﺖ؟ وی ﮔﻔﺖ‪ :‬از رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ھﺮ زﻧﯽ‬
‫ﻏﯿﺮ از ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد در ﺟﺎﯾﯽ دﯾﮕﺮ ﻟﺒﺎس از ﺗﻦ ﺑﯿﺮون آورد ﺧﺪاوﻧﺪ آﺑﺮوی او را ﻣﯽﺑﺮد) ‪.(١‬‬
‫ً‬
‫در اﺑﻮداود‪ ،‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﻤﺎم ﻣﻄﻠﻘﺎ ﻣﻨﻊ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ً‬
‫ﺑﻌﺪا ﺑﻪ ﻣﺮدھﺎ ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ ﺣﺠﺎب اﺟﺎزه دادﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺮای زﻧﺎن ھﻤﺎن ﺣﮑﻢ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ ﺑﺎﻗﯽ‬
‫ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬در ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن »ﺑﯿﺖ اﻟﺨﻼء« )ﺗﻮاﻟﺖ( ﻣﺮﺳﻮم ﻧﺒﻮد) ‪ (٢‬و ﻣﺮدم ﺑﺮای ﻗﻀﺎی ﺣﺎﺟﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺑﯿﺎﺑﺎن و ﻓﻀﺎی ﺑﺎز ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺣﺠﺎب را رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد ﮐﺸﻒ ﻋﻮرت ﺑﺮای ﻗﻀﺎی ﺣﺎﺟﺖ ﻣﯽﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﯽﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ج ﺳﺨﺖ از اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﻨﻊ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ از اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﺎﺧﺸﻨﻮد‬
‫ﻣﯽﺷﻮد) ‪ .(٣‬ﻋﺎدت ﻣﺒﺎرک آنﺣﻀﺮت ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮای ﻗﻀﺎی ﺣﺎﺟﺖ ﺑﻪ ﻗﺪری دور‬
‫ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮھﺎ ﻏﺎﯾﺐ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻣﮑﻪ ﻣﮑﺮﻣﻪ اﻗﺎﻣﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺑﯿﺮون از ﻣﺤﺪوده ﺣﺮم ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﺪاﻗﻞ از ﻣﮑﻪ ﻣﮑﺮﻣﻪ ﺳﻪ ﻣﺎﯾﻞ ﻓﺎﺻﻠﻪ داﺷﺖ) ‪.(٤‬‬

‫اﻧﺠﺎم اﻣﻮر ﺷﺨﺼﯽ‬

‫ﮔﺮﭼﻪ ﺗﻤﺎم ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺟﺰو ﺧﺪﻣﺘﮑﺎران ﺣﻀﺮت ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ آنﺣﻀﺮت دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﮐﺎرھﺎی ﺷﺨﺼﯽ ﺧﻮﯾﺶ را اﻧﺠﺎم دھﻨﺪ‪ .‬از ﻋﺎﺋﺸﻪ‪ ،‬اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری و‬
‫ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻦ ش رواﯾﺖ اﺳﺖ‪» :‬ﻛﺎن ﳜﺪم ﻧﻔﺴﻪ« ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺎرھﺎی ﺧﻮد را ﺧﻮدﺷﺎن اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬ﺷﺨﺼﯽ از ﻋﺎﺋﺸﻪ ل ﭘﺮﺳﯿﺪ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج در ﺧﺎﻧﻪ ﭼﻪ ﮐﺎرھﺎﯾﯽ اﻧﺠﺎم‬

‫‪ -١‬اﻟﺘﺮﻏﯿﺐ واﻟﺘﺮھﯿﺐ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﺣﺪﯾﺚ اﻓﮏ‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﺑﻮداود و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺷﺮح ﺷﻔﺎی ﻗﺎﺿﯽ ﻋﯿﺎض ‪.۱۱۶ / ۲‬‬
 ‫‪٣٣٧‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﻣﯽدادﻧﺪ؟ وی اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﮐﺎرھﺎی ﺧﺎﻧﻪ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬ﻟﺒﺎسھﺎ را ﺧﻮدﺷﺎن ﭘﯿﻨﻪ‬
‫ﻣﯽزدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ را ﺟﺎرو ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﯿﺮ ﻣﯽدوﺷﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬از ﺑﺎزار ﺧﺮﯾﺪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﺴﻤﮥ‬
‫ﮐﻔﺶ ﮐﻨﺪه ﻣﯽﺷﺪ آن را ﻣﯽﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬دﻟﻮ را ﻣﯽدوﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﺘﺮ را ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮد ﻗﯿﺪ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و آن را ﮐﺎه و ﻋﻠﻒ ﻣﯽدادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﻤﮏ ﻏﻼم آرد ﺧﻤﯿﺮ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪ .(١‬ﯾﮏ ﺑﺎر‬
‫ﺣﻀﺮت اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﻣﺸﺮف ﺷﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت داﺷﺖ ﺑﺪن ﺷﺘﺮی را ﺑﺎ‬
‫روﻏﻦ ﭼﺮب ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬در رواﯾﺘﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺘﺮان زﮐﺎت را داغ ﻃﺒﯽ ﻣﯽﮐﺮد‬
‫و در رواﯾﺖ ﺳﻮم ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان را داغ ﻣﯽﮐﺮد) ‪.(٢‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر وارد ﻣﺴﺠﺪ اﻟﻨﺒﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯽ در آن آب ﺑﯿﻨﯽ اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪،‬‬
‫ﺳﻨﮕﺮﯾﺰهھﺎﯾﯽ ﺑﺮداﺷﺘﻪ و ﺑﺎ دﺳﺖ ﻣﺒﺎرک ﺧﻮد آن را ﺧﺮاﺷﯿﺪﻧﺪ و ﻣﺮدم را از ﺗﮑﺮار اﯾﻦ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﻨﻊ ﮐﺮدﻧﺪ) ‪ .(٣‬در دوران ﺧﺮدﺳﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ ﮐﻌﺒﻪ ﺗﻌﻤﯿﺮ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬اﯾﺸﺎن ﺳﻨﮓ ﺣﻤﻞ‬
‫و در ﺗﻌﻤﯿﺮ آن ھﻤﮑﺎری ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪ .(٤‬در ﺑﻨﺎی ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی و ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺒﺎ و در ﺣﻔﺮ‬
‫ﺧﻨﺪق‪ ،‬اﯾﺸﺎن ھﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﮐﺎرﮔﺮ ﺳﺎده ﮐﺎر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ دﺳﺖ ﻣﺒﺎرک ﺳﻨﮓ ﺣﻤﻞ و‬
‫ﺧﻨﺪق را ﺣﻔﺮ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﺟﻠﺪ اول ﺑﯿﺎن ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬در ﯾﮑﯽ از ﺳﻔﺮھﺎ‪ ،‬اﺻﺤﺎب‬
‫ﮐﺮام ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی ذﺑﺢ ﮐﺮده ﺑﺮای ﭘﺨﺘﻦ آن‪ ،‬ﮐﺎرھﺎ را ﻣﯿﺎن ﺧﻮد ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آوردن ھﯿﺰم ﺑﺮ ﻋﮫﺪه ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﺻﺤﺎب راﺿﯽ ﺑﻪ زﺣﻤﺖ اﯾﺸﺎن ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﻣﺘﯿﺎز و ﻓﺮق ﺑﯿﻦ ﺧﻮد و ﺷﻤﺎ را ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪم) ‪ .(٥‬در ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از‬
‫ﺳﻔﺮھﺎ ﺗﺴﻤﻪ ﮐﻔﺶ اﯾﺸﺎن ﮐﻨﺪه ﺷﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﮐﻔﺶ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪھﯿﺪ ﺗﺎ‬
‫آن را درﺳﺖ ﮐﻨﻢ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﯾﮏ ﻧﻮع ﺧﻮدﭘﺴﻨﺪی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ آن را‬
‫دوﺳﺖ ﻧﺪارم‪ .‬ﺧﻮدم آن را درﺳﺖ ﻣﯽﮐﻨﻢ) ‪ .(٦‬دو ﻧﻔﺮ دﯾﮕﺮ از اﺻﺤﺎب رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﻣﺸﺮف ﺷﺪﯾﻢ‪ ،‬دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ اﯾﺸﺎن ﻣﺸﻐﻮل ﮐﺎر ﺑﻨﺎﯾﯽ در ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ ھﻢ ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ھﻤﮑﺎری ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬در ﭘﺎﯾﺎن ﮐﺎر ﺑﺮای ﻣﺎ دﻋﺎی ﺧﯿﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ) ‪.(٧‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻷدب و ﺑﺎب ﻣﺎ ﯾﮑﻮن اﻟﺮﺟﻞ ﻓﻲ ﻣﮫﻨﺔ أھﻠﻪ‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﯾﻦ ھﺮ ﺳﻪ رواﯾﺖ در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺳﻨﻦ ﻧﺴﺎﺋﯽ ﮐﺘﺎب اﻟﻤﺴﺠﺪ‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب اﻟﺠﺎھﻠﯿﺔ‪.‬‬
‫‪ -٥‬زرﻗﺎﻧﯽ ج – ‪ ۴‬ص ‪ ۳۰۴‬ﺑﺤﻮاﻟﻪ ﺳﯿﺮت ﻣﺤﺒﻮب ﻃﺒﺮی‪.‬‬
‫‪ -٦‬زرﻗﺎﻧﯽ ‪ ۴ /‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﮐﺘﺎب ﺗﻤﺜﺎل‪.‬‬
‫‪ -٧‬ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪.۴۶۹ / ۳‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٣٨‬‬

‫اﻧﺠﺎم ﮐﺎرﻫﺎی دﯾﮕﺮان‬

‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺧﺒﺎب ﺑﻦ ارت س را ﺑﻪ ﻏﺰوهای ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺒﺎب ﺟﺰ زﻧﺎن‪ ،‬دﯾﮕﺮ‬
‫ﮐﺴﯽ ﻧﺒﻮد‪ ،‬آنھﺎ ھﻢ دوﺷﯿﺪن ﺷﯿﺮ را ﺑﻠﺪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ آنﺣﻀﺮت ھﺮ روز ﺑﻪ‬
‫آﻧﺠﺎ ﻣﯽرﻓﺖ و ﺑﺮای آﻧﺎن ﺷﯿﺮ ﻣﯽدوﺷﯿﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ از ﺣﺒﺸﻪ ﺑﺮای آنﺣﻀﺮت ج‬
‫ﻣﯿﮫﻤﺎن آﻣﺪ‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ از آﻧﺎن ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ آنﺣﻀﺮت اﺟﺎزه ﻧﺪادﻧﺪ و‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦھﺎ دوﺳﺘﺎن ﻣﺮا در ﺣﺒﺸﻪ اﮐﺮام و ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﻦ ﺧﻮدم اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪ‬
‫را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﻢ‪ .‬در ﺳﺎل ﻧﮫﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬ھﯿﺄﺗﯽ از ﮐﻔﺎر »ﺛﻘﯿﻒ ﻃﺎﯾﻒ« ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺷﺮﻓﯿﺎب ﺷﺪ‪ .‬آنھﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ در ﺳﻔﺮ ﺑﻪ ﻃﺎﯾﻒ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت را ﻣﺠﺮوح‬
‫ً‬
‫ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت آﻧﺎن را در ﻣﺴﺠﺪ اﺳﮑﺎن دادﻧﺪ و ﺷﺨﺼﺎ از آﻧﺎن ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮐﻨﯿﺰان ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ و ﻋﺮض ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ای رﺳﻮل ﺧﺪا! ﻣﺎ اﯾﻦ ﮐﺎر و‬
‫اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ را دارﯾﻢ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﮐﺎر آنھﺎ رﺳﯿﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮐﻨﯿﺰ دﯾﻮاﻧﻪای در‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﯾﮏ روز ﻧﺰد آنﺣﻀﺮت آﻣﺪ و دﺳﺖ اﯾﺸﺎن را ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ای‬
‫زن! در ھﺮ ﮐﻮﭼﻪای از ﻣﺪﯾﻨﻪ ﮐﺎری داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯽ‪ ،‬ﻣﻦ ﮐﺎر ﺗﻮ را اﻧﺠﺎم ﺧﻮاھﻢ داد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ آن ﮐﻨﯿﺰ‪ ،‬اﯾﺸﺎن را ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﮐﻮﭼﻪھﺎی ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺮد و اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﺸﮑﻼت آن زن‬
‫رﺳﯿﺪﮔﯽ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ اوﻓﯽ ﯾﮑﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﹺ‬ ‫ﹺ ﹺ ﹺ‬ ‫ﹺ‬ ‫ﹺ‬ ‫» ﹶو ﹶﻻ ﹶﻳ ﹾﺄﻧ ﹸ‬
‫ﺎﺟ ﹶﺔ«‪» .‬ﺑﺎ ﺑﯿﻮهھﺎ و ﻣﺴﺎﮐﯿﻦ‬ ‫ﴚ ﹶﻣ ﹶﻊ ﹾاﻷﹶ ﹾر ﹶﻣ ﹶﻠﺔ‪ ،‬ﹶواﳌﹾ ﹾﺴﻜﲔ ﹶﻓ ﹶﻴ ﹾﻘ ﹶ‬
‫ﴤ ﹶﻟ ﹸﻪ ﹾ‬
‫اﳊﹶ ﹶ‬ ‫ﹶﻒ ﹶأ ﹾن ﹶﻳ ﹾﻤ ﹶ‬
‫ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ و از اﻧﺠﺎم ﮐﺎرھﺎی آﻧﺎن ﻋﺎری ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﺮای ﻧﻤﺎز آﻣﺎده ﺷﺪﻧﺪ و اﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬در ھﻤﯿﻦ اﺛﻨﺎ ﯾﮏ ﻋﺮب ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦ آﻣﺪ و‬
‫داﻣﻦ آنﺣﻀﺮت را ﮔﺮﻓﺖ و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﮐﺎری از ﻣﻦ ﻧﺎﺗﻤﺎم ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ و ﺷﺎﯾﺪ آن را‬
‫ً‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ و آن را اﻧﺠﺎم دھﯿﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ آنﺣﻀﺮت ﻓﻮرا ﺑﺎ او ﺑﻪ ﺑﯿﺮون‬
‫ﻣﺴﺠﺪ رﻓﺖ ﮐﺎرش را اﻧﺠﺎم داد آﻧﮕﺎه آﻣﺪ ﻧﻤﺎز را ادا ﮐﺮد) ‪.(١‬‬

‫ﻋﺰم و اﺳﺘﻘﻼل‬
‫ُ ُ ْ ۡ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﻗﺮآنﮐﺮﯾﻢ ﺑﺎ ﺑﯿﺎن ﴿أ ْولوا ٱل َع ۡز ِم م َِن ٱ ُّلر ُس ِل﴾ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﺰرگ ﻣﺪح‬
‫و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﭼﻮﻧﮑﻪ آﺧﺮﯾﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﯾﻦ‬
‫وﺻﻒ را ﺑﻪﻃﻮر ﺧﺎﺻﯽ در ﺟﻮد اﯾﺸﺎن ﻗﺮار داده ﺑﻮد‪ .‬از آﻏﺎز ﺑﻌﺜﺖ ﺗﺎ وﻓﺎت آن ﺣﻀﺮت‪،‬‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻷدب‪ ،‬ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻠﻮة‪.‬‬

 ‫‪٣٣٩‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﺗﮏ ﺗﮏ ﮐﺎرﻧﺎﻣﻪھﺎی اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﻈﮫﺮ ﮐﺎﻣﻠﯽ از ﻋﺰم و اﺳﺘﻘﻼل اﯾﺸﺎن ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﮐﻔﺮﺳﺘﺎن‬
‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ و ﺑﺪون ﯾﺎر و ﯾﺎور‪ ،‬ﺻﺪای دﻋﻮت ﺣﻖ را ﺳﺮ ﻣﯽدھﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻋﺮب ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ وی ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻮھﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ وی ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﻟﯿﮑﻦ ﺑﻼدرﻧﮓ ﺑﺎ ﻋﺰﻣﯽ‬
‫راﺳﺦ و وﻗﺎر و ﻣﺘﺎﻧﺖ ﺑﯽﻣﺎﻧﻨﺪی از ﺟﺎﻧﺐ او ﻣﻮاﺟﻪ ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬ﻋﻘﺐﻧﺸﯿﻨﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻗﺪرت و‬
‫ﻧﯿﺮوی ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺳﺘﻮاری و ﭘﺎﯾﻤﺮدی اﯾﺸﺎن‪ ،‬از ھﻢ ﭘﺎﺷﯿﺪه و ﻣﺘﻼﺷﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻋﺪم ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﻇﺎھﺮی در ﻃﯽ ﺳﯿﺰده ﺳﺎل‪ ،‬ﺑﺎزھﻢ ذات ﮔﺮاﻣﯽ اﯾﺸﺎن ﺑﺎ ﺟﺒﻦ و‬
‫ﻧﺎاﻣﯿﺪی آﺷﻨﺎ ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻮھﯽ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬روزی ﻓﺮا‬
‫اﻧﺴﺎن ﺗﻨﮫﺎ و ﺑﯽﮐﺲ‪ ،‬از ﻣﯿﺎن ﺣﺪود ﯾﮑﺼﺪ ھﺰار ﻧﻔﺮ اﺻﺤﺎب و ﺟﺎنﻧﺜﺎر‪،‬‬
‫ِ‬ ‫ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ آن‬
‫ﺑﻪﺳﻮی آﺧﺮت رﺧﺖ ﺳﻔﺮ ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬دار ﻓﺎﻧﯽ را وداع ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ .‬ﯾﮏ روز ﭘﯿﺶ از ھﺠﺮت‪،‬‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ از اذﯾﺖ و آزار ﻣﺸﺮﮐﺎن و ﮐﻔﺎر ﺗﻨﮓ آﻣﺪه ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻋﺮض‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺑﺮای ﭼﻪ‪ ،‬ﺑﺮای ﻣﺎ دﻋﺎ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﺪ )ﺗﺎ از اﯾﻦ ﺣﺎل و وﺿﻊ ﻧﺠﺎت ﯾﺎﺑﯿﻢ( ﭼﮫﺮۀ‬
‫آنﺣﻀﺮت از ﺧﺸﻢ و ﻧﺎراﺣﺘﯽ ﺳﺮخ ﺷﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﭘﯿﺶ از ﺷﻤﺎ در اﻣﺖھﺎی‬
‫ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن را ﺑﺎ ّاره از ﻣﯿﺎن دو ﻧﯿﻢ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺪنھﺎیﺷﺎن ﺑﺎ ﺷﺎﻧﻪھﺎی آھﻨﯿﻦ‬
‫ﺷﺎﻧﻪ زده ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ ﮔﻮﺷﺖ و ﭘﻮﺳﺖ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺟﺪا ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪،‬‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﺪﻧﺪ دﯾﻦ و آﯾﯿﻦ ﺧﻮد را رھﺎ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا! دﯾﻦ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮐﻤﺎل‬
‫ﺧﻮد ﺧﻮاھﺪ رﺳﯿﺪ ﺑﻪﻃﻮری ﮐﻪ ﯾﮏ ﺳﻮار از »ﺻﻨﻌﺎء« ﺗﺎ »ﺣﻀﺮﻣﻮت« ﭼﻨﺎن ﺑﯽﺧﻄﺮ‬
‫ﺳﻔﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻏﯿﺮ از ﺧﺪا از ﭼﯿﺰی دﯾﮕﺮ ﺗﺮس و واھﻤﻪای ﻧﺨﻮاھﺪ داﺷﺖ«) ‪.(١‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺳﺮان ﻗﺮﯾﺶ از ﺗﻮﻃﺌﻪھﺎی ﺧﻮد ﺧﺴﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﺣﯿﻠﻪای دﯾﮕﺮ‬
‫زدﻧﺪ و رﯾﺎﺳﺖ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻋﺮب را ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﺧﺰاﻧﻪ آن ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﮫﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮاﻗﻌﯽ ﭘﺎی ﻗﮫﺮﻣﺎﻧﺎن ﺑﺰرگ ھﻢ ﺧﻮاھﺪ ﻟﺮزﯾﺪ‪ ،‬ﻃﻤﻊ و ﺣﺐ ﻣﺎل و ﺟﺎه‬
‫آﻧﺎن را وادار ﺑﻪ ﻋﻘﺐﻧﺸﯿﻨﯽ ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﻟﯿﮑﻦ آنﺣﻀﺮت ج ﺑﺎ ﻧﮫﺎﯾﺖ ﺑﯽﻧﯿﺎزی و‬
‫اﺳﺘﻐﻨﺎ‪ ،‬اﯾﻦ ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد آﻧﺎن را رد ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ آﺧﺮﯾﻦ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎن و ﺣﺎﻣﯽ‬
‫اﯾﺸﺎن‪ ،‬اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺮک رﻓﺎﻗﺖ و ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺧﺎﺻﯽ از‬
‫آزﻣﺎﯾﺶ و اﺑﺘﻼء ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺟﻮاﺑﯽ ﮐﻪ در آن ﻣﻮﻗﻊ ﺑﻪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ دادﻧﺪ‪ ،‬واﻻﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ و اﻟﮕﻮی اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ و ﭘﺎﯾﺪاری در اﯾﻦ ﺟﮫﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻋﻤﻮ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪.۱۲۶ / ۱‬‬

 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٤٠‬‬
‫ﺟﺎﻧﻢ! اﮔﺮ ﻗﺮﯾﺶ‪ ،‬در دﺳﺖ راﺳﺖ ﻣﻦ ﺧﻮرﺷﯿﺪ و در دﺳﺖ ﭼﭗ ﻣﻦ ﻣﺎه را ﻗﺮار دھﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎزھﻢ ﻣﻦ از اﻋﻼن و دﻋﻮت ﺣﻖ ﺑﺎزﻧﺨﻮاھﻢ آﻣﺪ‪) .‬ﺳﯿﺮه اﺑﻦ ھﺸﺎم(‬
‫در ﻏﺰو ﺑﺪر‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺳﯿﺼﺪ ﻧﻔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﯽﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﭙﺎه از ﺳﺮ ﺗﺎ‬
‫ﭘﺎ ﻣﺴﻠﺢ ﻗﺮﯾﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﭙﺎه ﮐﻔﺮ ﺑﺎ ﻏﺮور و ﻧﺨﻮﺗﯽ ﮐﻪ داﺷﺖ ﺑﻪ ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﻣﺪ‪ ،‬در‬
‫آن ﻟﺤﻈﻪ ﺣﺴﺎس‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ھﺮﺳﻮ ﮔﺮد آنﺣﻀﺮت ج آﻣﺪه و ﺑﻪ آن ﮐﻮه اﺳﺘﻮار ﭘﻨﺎه‬
‫ﺑﺮدﻧﺪ و اﯾﺸﺎن ﺑﺎ ﻣﺘﺎﻧﺖ‪ ،‬وﻗﺎر و ﻋﺰم راﺳﺦ ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ ﺑﻮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫در ﻏﺰوۀ اﺣﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﺻﺤﺎﺑﻪ درﺑﺎره رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻏﺰوه ﻣﺸﻮرت ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﮕﯽ‬
‫ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد ﺣﻤﻠﻪ دادﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﮐﻪ اﯾﺸﺎن زره و ﻟﺒﺎس رزم ﭘﻮﺷﯿﺪه و آﻣﺎده ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﻗﻒ و ﻋﺪم ﺣﻤﻠﻪ رأی دادﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻟﺒﺎس رزم ﺑﭙﻮﺷﺪ و آن را از ﺗﻦ ﺑﯿﺮون آورد) ‪ .(٢‬در ﻏﺰوه ﺣﻨﯿﻦ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺗﯿﺮاﻧﺪازان ﻗﺒﯿﻠﻪ ھﻮازان ﺑﺎ ﺗﯿﺮاﻧﺪازی ﺧﻮد ﺑﻪﺳﻮی ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﯾﻮرش ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﮐﺜﺮ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺎب ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﯿﺎوردﻧﺪ‪ .‬ﻟﯿﮑﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ ﺑﺎ ﻧﮫﺎﯾﺖ اﻃﻤﯿﻨﺎن و آراﻣﺶ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻌﺪادی از ﺟﺎنﻧﺜﺎران ﺧﻮد در ﻣﯿﺪان ﻧﺒﺮد ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺣﻤﻼت ﮐﻔﺎر ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬در آن ﻣﻮﻗﻊ اﯾﻦ ﺳﺮود ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﺒﺎرک ﺟﺎری ﺑﻮد‪:‬‬
‫ﺐ«‪» .‬ﻣﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ راﺳﺘﮕﻮ ھﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻣﻦ ﻓﺮزﻧﺪ‬ ‫ب‪ ،‬أَﻧَﺎ ا�ْ ُﻦ َ�ﺒْﺪ ُ‬
‫الﻤ َّﻄﻠ ْ‬ ‫َ َ َّ ُّ َ َ ْ‬
‫»أﻧﺎ اﻨﻟ ِﻲﺒ ﻻ ﻛ ِﺬ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ھﺴﺘﻢ«) ‪.(٣‬‬
‫در ﯾﮑﯽ از ﻏﺰوهھﺎ آنﺣﻀﺮت در زﯾﺮ ﺳﺎﯾﻪ درﺧﺘﯽ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ھﻤﯿﻦ‬
‫ﺣﺎل ﯾﮑﯽ از ﮐﻔﺎر آﻣﺪ و در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت در ﺧﻮاب ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺸﯿﺮ از ﻧﯿﺎم ﮐﺸﯿﺪ و‬
‫اﻋﻼم ﮐﺮد‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ! ﺣﺎﻻ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺗﻮ را از دﺳﺖ ﻣﻦ ﻧﺠﺎت ﻣﯽدھﺪ؟ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻠﻪ! اﯾﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﻗﺎﻃﻊ و ﮐﻮﺑﻨﺪۀ آنﺣﻀﺮت ﭼﻨﺎن رﻋﺐ و ﺗﺮﺳﯽ در ﻗﻠﺐ آن ﮐﺎﻓﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫ً‬
‫آورد ﮐﻪ ﻓﻮرا ﻟﺮزه ﺑﺮ اﻧﺪاﻣﺶ اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺷﻤﺸﯿﺮ را در ﻧﯿﺎم ﮐﺮد و ﮐﻨﺎر آنﺣﻀﺮت ﻧﺸﺴﺖ) ‪.(٤‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ‪۱۰۹ / ۲‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪ /‬ذﮐﺮ ﻏﺰوه ﺣﻨﯿﻦ‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺑﺨﺎری ‪.۵۹۳ / ۲‬‬
 ‫‪٣٤١‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﺷﺠﺎﻋﺖ‬
‫اﯾﻦ ﺻﻔﺖ‪ ،‬اﺳﺎس و ﺑﻨﯿﺎد اﺧﻼق ﺑﺸﺮی اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺰم‪ ،‬اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬ﺣﻖﮔﻮﯾﯽ‪،‬‬
‫راﺳﺖﮔﻔﺘﺎری و راﺳﺖﮐﺮداری‪ ،‬ھﻤﮥ اﯾﻦھﺎ از ﺷﺠﺎﻋﺖ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج‬
‫ﺑﺎ ﯾﻮرش اﻧﻮاع ﻣﺼﺎﺋﺐ ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در دهھﺎ ﻏﺰوه ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ وﻟﯽ ھﯿﭽﮕﺎه‪،‬‬
‫ﭘﺎیﻣﺮدی‪ ،‬ﺛﺒﺎت و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ را از دﺳﺖ ﻧﺪادﻧﺪ‪ .‬در ﻏﺰوه ﺑﺪر‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺳﭙﺎه ﻣﺴﻠﺢ‬
‫ﯾﮏ ھﺰار ﻧﻔﺮی ﮐﻔﺎر در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﯿﺼﺪ ﻧﻔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﯽﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و آنھﺎ را‬
‫ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮار داد‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻌﺮﮐﻪ را ﺗﺮک ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت ج ﭘﻨﺎه آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ س ﮐﻪ در ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﯿﺪان ﻧﺒﺮد‪ ،‬از ﺧﻮد ﺷﮫﺎﻣﺖ و ﺷﺠﺎﻋﺖ ﻓﻮق اﻟﻌﺎدهای‬
‫ﻧﺸﺎن داده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در ﻏﺰوه ﺑﺪر ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺗﺎب ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﻤﻠﻪ ﺷﺪﯾﺪ‬
‫ﮐﻔﺎر را ﻧﯿﺎوردﯾﻢ ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ج ﭘﻨﺎه آوردﯾﻢ‪ .‬آنﺣﻀﺮت از ھﻤﻪ ﺷﺠﺎعﺗﺮ و ﺑﺎ ﺷﮫﺎﻣﺖﺗﺮ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در روز ﺑﺪر ھﯿﭻﮐﺲ از اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﺻﻒ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮ ﻧﺒﻮد) ‪ .(١‬در ﻏﺰوه ﺣﻨﯿﻦ‪،‬‬
‫ھﻨﮕﺎم ﺣﻤﻠﻪ ﺗﯿﺮاﻧﺪازان ھﻮازن‪ ،‬ﺟﻤﻊ ﮐﺜﯿﺮی از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺎب ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﯿﺎورده از‬
‫ﻣﯿﺪان ﻧﺒﺮد ﻋﻘﺐﻧﺸﯿﻨﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ آنﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از ﺟﺎنﻧﺜﺎران ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺤﮑﻢ و‬
‫اﺳﺘﻮار در ﻣﯿﺪان اﯾﺴﺘﺎدﮔﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در آن ﻣﻮﻗﻊ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺎر آنﺣﻀﺮت ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺎ‬
‫ﻗﺎﻃﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ ﭘﯿﺶ ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﯾﺎران ﻣﺎﻧﻊ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﺷﻤﻦ‬
‫ﻓﻘﻂ اﯾﺸﺎن و ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از ﯾﺎران ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ھﺮﮔﺰ ﻗﺼﺪ ﺗﺮک ﻣﯿﺪان و ﯾﺎ‬
‫ﻋﻘﺐﻧﺸﯿﻨﯽ را ﻧﻨﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺨﺼﯽ از ﺣﻀﺮت ﺑﺮاء س ﮐﻪ در آن ﻏﺰوه ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺖ‪،‬‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬آﯾﺎ در ﻏﺰوه ﺣﻨﯿﻦ ﺷﻤﺎ ھﻢ ﻓﺮار ﮐﺮدﯾﺪ! وی اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬آری‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﻦ ﮔﻮاھﯽ‬
‫ﻣﯽدھﻢ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ ﺑﻮدﻧﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﺷﻤﻦ اﯾﺴﺘﺎدﮔﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا!‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺟﻨﮓ ﺷﺪت ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺎ در ﮐﻨﺎر اﯾﺸﺎن ﭘﻨﺎه ﻣﯽآوردﯾﻢ و ﺷﺠﺎعﺗﺮ از ﻣﺎ‬
‫ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرﻓﺖ ﮐﻪ ھﻤﺮاه اﯾﺸﺎن و در ﮐﻨﺎر اﯾﺸﺎن ﻣﯽﺑﻮد) ‪.(٢‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آنﺣﻀﺮت ج از ھﻤﻪ ﺷﺠﺎعﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر در ﻣﺪﯾﻨﻪ‬
‫ﺷﺎﯾﻊ ﺷﺪ ﮐﻪ دﺷﻤﻦ در ﺣﺎل ورود ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﺮای دﻓﺎع آﻣﺎده ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺸﺘﺎز دﻓﺎع ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮد اﯾﺸﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﺘﻈﺮ زﯾﻦﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﺮ اﺳﺐ ھﻢ‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪.۱۴۶ / ۱‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ‪ /‬ذﮐﺮ ﻏﺰوه ﺣﻨﯿﻦ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٤٢‬‬
‫ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪون زﯾﻦ ﺑﺮ آن ﺳﻮار ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎھﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺣﻤﻠﻪ از آﻧﺠﺎ وﺟﻮد داﺷﺖ‪،‬‬
‫ﮔﺸﺖ زدﻧﺪ و ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺗﺴﻠﯽ دادﻧﺪ ﮐﻪ ھﯿﭻ ﺧﻄﺮی وﺟﻮد ﻧﺪارد) ‪.(١‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج اﺣﺪی را ﺑﺎ دﺳﺖ ﻣﺒﺎرک ﺧﻮد ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻧﺮﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪» ،‬اﺑﯽ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ« از‬
‫دﺷﻤﻨﺎن ﺳﺮﺳﺨﺖ اﯾﺸﺎن ﺑﻮد‪ .‬در ﻏﺰوه ﺑﺪر اﺳﯿﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎ دادن ﻓﺪﯾﻪ آزاد ﺷﺪ و‬
‫ﭼﻮن ﻋﺎزم ﻣﮑﻪ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻋﻼم داﺷﺖ‪ :‬اﺳﺒﯽ دارم ﮐﻪ ھﺮ روز ﺑﻪ آن ﻋﻠﻮﻓﻪ ﻣﯽدھﻢ‪ .‬ﺑﺮ آن‬
‫ُ‬
‫ﺳﻮار ﺷﺪه ﻣﺤﻤﺪ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺧﻮاھﻢ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬در ﻏﺰوه اﺣﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ھﻤﺎن اﺳﺐ‬
‫ﺳﻮار ﺑﻮد‪ ،‬ﺻﻒھﺎ را ﺷﮑﺎﻓﺖ و ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪ‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ از‬
‫ﻧﺰدﯾﮏﺷﺪن وی ﻣﺎﻧﻊ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﮕﺬارﯾﺪ ﺗﺎ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻧﯿﺰهای از‬
‫ﯾﮏ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻃﺮف او رﻓﺖ و ﺑﺎ آن ﺑﺮ ﮔﺮدﻧﺶ زد‪ .‬او ﻓﺮﯾﺎدی ﺑﺮآورد و ﭘﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮار ﮔﺬاﺷﺖ و ﻣﺮدم ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا اﯾﻦ ﻗﺪر ﻣﺮﻋﻮب ﺷﺪی و آه و ﻧﺎﻟﻪ ﺳﺮ ﻣﯽدھﯽ؟‬
‫وی ﮔﻔﺖ‪ :‬آری درﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ زﺧﻢ از دﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮ ﻣﻦ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ) ‪.(٢‬‬

‫ﺻﺪاﻗﺖ‬
‫ﮔﻔﺘﺎر راﺳﺖ از ﺻﻔﺎت ﻻزﻣﯽ ﯾﮏ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﺮﮔﺰ از وی ﻣﻨﻔﮏ و ﺟﺪا‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬در ﺑﺎب اﺧﻼق اﯾﺸﺎن ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ﺑﯿﺎن ﺗﻔﺼﯿﻠﯽ ﺟﺰﺋﯿﺎت اﯾﻦ اﻣﺮ‬
‫ﻧﺒﻮ‪ .‬وﻟﯽ ﻣﺎ‪ ،‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻓﻘﻂ ﺷﮫﺎدت و اﻋﺘﺮاﻓﺎﺗﯽ را ﮐﻪ از زﺑﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن و دﺷﻤﻨﺎن اﻇﮫﺎر‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج ادﻋﺎی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی و اﻋﻼم ﺑﻌﺜﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ از ﮐﻔﺎر ﮐﻪ‬
‫اﯾﺸﺎن ﻣﯽﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬اﯾﺸﺎن را ﻣﺘﮫﻢ ﺑﻪ دروغﮔﻮﯾﯽ ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ ﺗﮫﺎﻣﺎت را وارد‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﺸﺎن ﺣﻮاس و ﯾﺎ ﻋﻘﻞ ﺧﻮد را از دﺳﺖ دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﯾﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻃﺒﻊ ﺷﻌﺮ و‬
‫ﺷﺎﻋﺮی در او ﭘﯿﺪا ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ‪ ،‬ﻣﺠﻨﻮن‪ ،‬ﺳﺎﺣﺮ و ﺷﺎﻋﺮ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫ھﺮﮔﺰ ﮐﺎذب و دروﻏﮕﻮ ﻧﮕﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ روز در ﻣﺠﻠﺲ ﺳﺮان ﺑﺰرگ ﻗﺮﯾﺶ‪ ،‬ذﮐﺮ آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ‬
‫ﻣﯿﺎن آﻣﺪ‪ .‬ﻧﻀﺮ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از دﯾﮕﺮان ﺟﮫﺎن دﯾﺪه و ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪:‬‬
‫ای ﻗﺮﯾﺶ! ﻣﺼﯿﺒﺖ و ﺑﻼﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﭼﺎره و ﺗﺪﺑﯿﺮی ﺑﺮای آن‬
‫ﻧﯿﻨﺪﯾﺸﯿﺪهاﯾﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ از ﮐﻮدﮐﯽ ﺗﺎ دوران ﺟﻮاﻧﯽ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ و از ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ‪،‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺷﺮح ﺷﻔﺎ ﻗﺎﺿﯽ ﻋﯿﺎض ‪ ۶۴ / ۲‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺑﯿﮫﻘﯽ و ﻣﺼﻨﻒ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق‪.‬‬
 ‫‪٣٤٣‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ‪ ،‬راﺳﺘﮕﻮﺗﺮﯾﻦ‪ ،‬و اﻣﯿﻦﺗﺮﯾﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻻ ﮐﻪ آﺛﺎر ﺳﻔﯿﺪی در ﻣﻮھﺎﯾﺶ ﻧﻤﺎﯾﺎن‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬و ادﻋﺎھﺎﯾﯽ را ﻣﻄﺮح ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﺪ‪ :‬ﺳﺎﺣﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺎھﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ اﺳﺖ و‬
‫ﻣﺠﻨﻮن اﺳﺖ! ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ! ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن او ﮔﻮش دادهام‪ ،‬او از ﺗﮫﻤﺖھﺎ ﻣﺒﺮا اﺳﺖ و‬
‫ﻣﺼﯿﺒﺖ و ﺑﻼﯾﯽ ھﻢ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺎورده اﺳﺖ) ‪ .(١‬اﺑﻮﺟﮫﻞ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ! ﻣﻦ ﺗﻮ را‬
‫دروﻏﮕﻮ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﻢ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ‪ ،‬آن را ﺻﺤﯿﺢ ﻧﻤﯽداﻧﻢ‪ .‬در ھﻤﺎن ﻣﻮﻗﻊ اﯾﻦ آﯾﻪ‬
‫ﻗﺮآن ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪:(٢‬‬
‫َ ُ ُ َ َ َّ ُ ۡ َ ُ َ ّ ُ َ َ َ َ ٰ َّ َّ‬
‫ٱل�ٰلِم َ‬ ‫َ ۡ َ ۡ َ َّ َ ۡ ُ َ َّ‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫�ن‬‫﴿قد �عل ُم إِن ُهۥ �َح ُزنك ٱ�ِي �قولونۖ فإِ�هم � ي�ذِبونك و� ِ‬
‫َّ َ ۡ َ َ‬ ‫َ‬
‫ح ُدون ‪] ﴾٣٣‬اﻷﻧﻌﺎم‪.[۳۳ :‬‬‫ت ٱ�ِ �‬ ‫�� ٰ ِ‬
‫»ھﻤﺎﻧﺎ ﻣﺎ ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪھﺎ و ﺗﮑﺬﯾﺐھﺎی ﮐﻔﺎر ﺗﻮ را اﻧﺪوھﮕﯿﻦ ﻣﯽﺳﺎزد‪ ،‬آﻧﺎن در‬
‫واﻗﻊ ﺗﻮ را ﺗﮑﺬﯾﺐ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻟﯿﮑﻦ ﺳﺘﻤﮑﺎران آﯾﺎت اﻟﮫﯽ را اﻧﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت ج از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﺪان ﺧﻮد را‬
‫ﺑﻪﺳﻮی اﺳﻼم دﻋﻮت دھﻨﺪ‪ ،‬اﯾﺸﺎن ﺑﺮ ﺑﺎﻻی ﮐﻮھﯽ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻧﺪا ﺳﺮ دادﻧﺪ‪ :‬ای ﺟﻤﺎﻋﺖ‬
‫ﻗﺮﯾﺶ! ﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﺪا و ﻓﺮاﺧﻮان‪ ،‬ھﻤﮕﯽ در آﻧﺠﺎ ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﺳﭙﺎه دﺷﻤﻦ از ﭘﺸﺖ اﯾﻦ ﮐﻮه دارد ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎور و ﯾﻘﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ«؟ آﻧﺎن‬
‫ھﻤﮕﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آری! زﯾﺮا ﻣﺎ ھﯿﭽﮕﺎه از ﺗﻮ دروﻏﯽ ﻧﺸﻨﯿﺪهاﯾﻢ) ‪.(٣‬‬
‫ﻗﯿﺼﺮ روم از اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬آن ﻣﺮدی ﮐﻪ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ آﻣﺪه و ادﻋﺎی ﭘﯿﻐﻤﺒﺮی دارد‪،‬‬
‫ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ادﻋﺎ ھﯿﭽﮕﺎه از وی دروﻏﯽ ﺷﻨﯿﺪهاﯾﺪ؟ أﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﻗﯿﺼﺮ در ﻣﯿﺎن‬
‫ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﺧﻮد اﻋﻼم ﮐﺮد‪ :‬ﻣﻦ از ﺷﻤﺎ ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺑﻮدم ﮐﻪ ھﯿﭽﮕﺎه از آن ﻣﺮد دروﻏﯽ‬
‫ﺷﻨﯿﺪهاﯾﺪ و ﺷﻤﺎ در ﭘﺎﺳﺦ اﻇﮫﺎر داﺷﺘﯿﺪ‪ :‬ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﯾﻘﯿﻦ دارم ﮐﻪ اﮔﺮ او ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫﺘﺎن‬
‫ﻣﯽزد‪ ،‬از ﺑﮫﺘﺎنزدن ﺑﺮ آدﻣﯿﺎن ﺧﻮدداری ﻧﻤﯽﮐﺮد) ‪.(٤‬‬

‫‪ -١‬ﺟﺎﻣﻊ ﺗﺮﻣﺬی ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره اﻧﻌﺎم‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﺗﺒﺖ‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب ﺑﺪء اﻟﻮﺣﯽ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٤٤‬‬

‫وﻓﺎی ﺑﻪ ﻋﻬﺪ‬
‫وﻓﺎی ﺑﻪ ﻋﮫﺪ از ﺧﺼﻠﺖھﺎی ﺧﺎص ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ج ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮری ﮐﻪ دﺷﻤﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ آن‬
‫اﻋﺘﺮاف ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻗﯿﺼﺮ از اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﻣﺤﻤﺪ ھﯿﭽﮕﺎه ﻋﮫﺪﺷﮑﻨﯽ ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ؟ وی ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر در ﭘﺎﺳﺦ اﻇﮫﺎر داﺷﺖ) ‪ :(١‬ﺧﯿﺮ‪ .‬وﺣﺸﯽ ﻗﺎﺗﻞ ﺣﻀﺮت ﺣﻤﺰه س از‬
‫ﺗﺮس و وﺣﺸﺖ از اﯾﻦ ﺷﮫﺮ ﺑﻪ آن ﺷﮫﺮ ﻣﯽرﻓﺖ‪ .‬اھﻞ ﻃﺎﯾﻒ ھﯿﺄﺗﯽ را ﺑﺮای اﻋﺰام ﺑﻪ‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬در آن ھﯿﺄت او ﻧﯿﺰ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ‪ ،‬وﻟﯽ از اﯾﻦ ﺑﯿﻢ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﺒﺎدا‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر اﻧﺘﻘﺎم ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﻟﮑﻦ ﯾﺎران‪ ،‬او را ﺗﺴﻠﯽ ﺧﺎﻃﺮ دادﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﮕﺮان ﻣﺒﺎش‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺳﻔﯿﺮان را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻧﻤﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ او ﺑﺎ ھﻤﯿﻦ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه آنﺣﻀﺮت ج ﻣﺸﺮف‬
‫ﺷﺪ و اﺳﻼم آورد) ‪.(٢‬‬
‫ﺻﻔﻮان ﺑﻦ اﻣﯿﻪ )ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم( از ﺳﺮﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻦ دﺷﻤﻨﺎن ﺑﻮد‪ .‬ھﻨﮕﺎم ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ ﻓﺮار‬
‫ﮐﺮد و از ﻃﺮﯾﻖ ﺟﺪه ﻋﺎزم ﯾﻤﻦ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻤﯿﺮ ﺑﻦ وھﺐ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ و‬
‫ﺣﺎل ﺻﻔﻮان را ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﻋﻤﺎﻣﻪ ﻣﺒﺎرک ﺧﻮد را ﺑﻪ وی داد و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ‬
‫ﺻﻔﻮان ﺑﮕﻮ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﺸﺎن اﻣﺎن ﺷﻤﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﯿﺮ آن را ﻧﺰد ﺻﻔﻮان ﺑﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮار ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ اﻣﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺻﻔﻮان ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬آﯾﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﺮا اﻣﺎن دادهاﯾﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آری) ‪.(٣‬‬
‫اﺑﻮ راﻓﻊ ﯾﮑﯽ از ﻏﻼﻣﺎن ﺑﻮد‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮ ﺑﻮد‪ ،‬از ﺟﺎﻧﺐ ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻔﯿﺮ و‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﻨﻮره آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻧﻈﺮش ﺑﺮ ﭼﮫﺮه ﻣﺒﺎرک و درﺧﺸﺎن‬
‫آنﺣﻀﺮت اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺑﺪون اﺧﺘﯿﺎر ﺻﺪاﻗﺖ اﺳﻼم در ﻗﻠﺒﺶ ﺟﺎی ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﺣﺎﻻ ﻣﻦ ھﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻧﺰد ﮐﺎﻓﺮان ﺑﺎزﻧﺨﻮاھﻢ ﮔﺸﺖ‪ .‬اﯾﺸﺎن‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻦ ﭘﯿﻤﺎنﺷﮑﻨﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن و ﻗﺎﺻﺪان را ﻧﺰد ﺧﻮد‬
‫ً‬
‫ﻧﮕﮫﺪارم‪ .‬ﺗﻮ ﻓﻌﻼ ﺑﺮﮔﺮد و ﺑﺮو‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﭘﺲ از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ آﻧﺠﺎ اﯾﻦ اﺛﺮ و ﮐﯿﻔﯿﺖ در ﻗﻠﺒﺖ‬
‫ً‬
‫ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮﮔﺮد و ﺑﯿﺎ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در آن ﻣﻮﻗﻊ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺑﻌﺪا آﻣﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ) ‪.(٤‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب ﺑﺪء اﻟﻮﺣﯽ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﻏﺰوه اﺣﺪ‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﺑﻦ ھﺸﺎم‪.‬‬
‫‪ -٤‬اﺑﻮداود ﺑﺎب اﻟﻮﻓﺎء ﺑﺎﻟﻌﮫﺪ‪.‬‬
 ‫‪٣٤٥‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﯾﮑﯽ از ﺷﺮاﯾﻂ ﺻﻠﺢ ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ از ﻣﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ رﻓﺖ و ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻃﺒﻖ درﺧﻮاﺳﺖ اھﻞ ﻣﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ﺷﻮد‪ .‬در ھﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪ ﮐﻪ ﻣﻌﺎھﺪه‬
‫ﺑﯿﻦ ﻓﺮﯾﻘﯿﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺟﻨﺪل در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ زﻧﺠﯿﺮ ﺑﻪ ﭘﺎ داﺷﺖ از زﻧﺪان ﻣﮑﻪ ﻓﺮار‬
‫ﮐﺮد و از آنﺣﻀﺮت ج درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻤﮏ ﮐﺮد‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻣﺸﺎھﺪه آن ﻣﻨﻈﺮه‬
‫رﻗﺖﺑﺎر‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻟﯿﮑﻦ رﺳﻮل اﮐﺮم ﺑﺎ ﮐﻤﺎل اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺧﻄﺎب ﺑﻪ وی ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ای اﺑﻮﺟﻨﺪل! ﺻﺒﺮ ﮐﻦ‪ .‬ﻣﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﭘﯿﻤﺎنﺷﮑﻨﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ زودی راه ﻧﺠﺎﺗﯽ‬
‫ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﻓﺮاھﻢ ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد) ‪.(١‬‬
‫ﭘﯿﺶ از ﺑﻌﺜﺖ‪» ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ اﺑﯽ اﻟﻌﻤﺴﺎء« ﺑﺎ آنﺣﻀﺮت ﻣﻌﺎﻣﻠﻪای اﻧﺠﺎم داده ﺑﻪ‬
‫اﯾﺸﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬ﺷﻤﺎ ھﻤﯿﻨﺠﺎ ﺑﻨﺸﯿﻨﯿﺪ ﻣﻦ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدم و ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺗﺴﻮﯾﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽﮐﻨﻢ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ رﻓﺖ و ﺑﺮﺣﺴﺐ اﺗﻔﺎق ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺎزﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺳﻪ روز از آﻧﺠﺎ ﮔﺬر و‬
‫دﯾﺪ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ھﻨﻮز در ھﻤﺎن ﺟﺎ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت او را دﯾﺪﻧﺪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻦ از ﺳﻪ روز ﻗﺒﻞ در اﻧﺘﻈﺎر ﺷﻤﺎ اﯾﻨﺠﺎ ﻧﺸﺴﺘﻪام) ‪.(٢‬‬
‫در ﻏﺰوۀ ﺑﺪر‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﻔﺎر ﮐﻤﺘﺮ از ﯾﮏ ﺳﻮم ﺑﻮد‪ .‬در ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻣﻮاﻗﻌﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎی ﻃﺒﯿﻌﯽ آنﺣﻀﺮت ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﻣﯽﺑﻮد ﮐﻪ ھﺮﭼﻨﺪ ﺗﻌﺪاد اﻓﺮاد ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﮑﻦ اﯾﺸﺎن در اﯾﻦ وﻗﺖ ﻧﯿﺰ ﺳﺮاﭘﺎ وﻓﺎ ﺑﻮد‪» .‬ﺣﺬﯾﻔﻪ ﺑﻦ ﯾﻤﺎن« و »اﺑﻮﺣﺴﻞ«‬
‫دو ﻧﻔﺮ از ﺻﺤﺎﺑﻪ از ﻣﮑﻪ ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﯿﺎه راه‪ ،‬ﮐﻔﺎر آﻧﺎن را ﺑﺎزداﺷﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻧﺰد‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﯽروﯾﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﯿﺮ‪ ،‬آﺧﺮ آنھﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺷﺮط رھﺎ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ‬
‫آنﺣﻀﺮت ھﻤﺮاه ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ .‬آن ھﺮدو ﻧﺰد آنﺣﻀﺮت آﻣﺪﻧﺪ و واﻗﻌﻪ را ﺑﺮای اﯾﺸﺎن ﺑﯿﺎن‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ھﺮدو ﺑﺮﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﻣﺎ در ھﺮﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻪ وﻋﺪۀ ﺧﻮﯾﺶ وﻓﺎ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪،‬‬
‫ﻣﺎ را ﻣﺪد و ﻧﺼﺮت ﺧﺪا ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ) ‪.(٣‬‬

‫زﻫﺪ و ﻗﻨﺎﻋﺖ‬
‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن اروﭘﺎﯾﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﭘﻨﺪارﻧﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ج در ﻣﮑﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫اﻧﺠﺎم وﻇﯿﻔﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬وﺿﻌﯿﺖ ﯾﮏ ﭘﺎدﺷﺎه و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا را‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺸﺮوط‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻷدب‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﻮﻓﺎء ﺑﺎﻟﻌﮫﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٤٦‬‬
‫ﺑﺮﮔﺰﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ در واﻗﻊ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮدی ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺗﺤﺖ ﺳﯿﻄﺮه و ﺗﺴﻠﻂ‬
‫اﯾﺸﺎن ﺑﻮد‪ ،‬در ﻓﻘﺮ و ﻓﺎﻗﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب اﻟﺠﮫﺎد ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪:‬‬
‫ھﻨﮕﺎم وﻓﺎت‪ ،‬زره اﯾﺸﺎن ﻧﺰد ﯾﮏ ﯾﮫﻮدی در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﯿﺼﺪ ﺻﺎع ﺟﻮ ﮔﺮو ﺑﻮد‪ .‬ﻟﺒﺎسھﺎﯾﯽ‬
‫ﮐﻪ ھﻨﮕﺎم وﻓﺎت ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪﯾﻦ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﻪ آنھﺎ زده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺎل و وﺿﻊ‬
‫دوراﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن از ﻣﺮزھﺎی »ﺷﺎم« ﺗﺎ »ﻋﺪن« ﻓﺘﺢ ﺷﺪه ﺑﻮد و‬
‫اﻧﻮاع زر و ﺳﯿﻢ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﯿﻼﺑﯽ ﺳﺮازﯾﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮدﯾﺪی در اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از وﻇﺎﯾﻒ ﻣﮫﻢ آنﺣﻀﺮت ﻗﻠﻊ و ﻗﻤﻊ رھﺒﺎﻧﯿﺖ و‬
‫ۡ ً‬
‫رﯾﺎﺿﺖﮐﺸﯽ ﺑﻮد‪ .‬آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن‪ ،‬ﻧﺼﺎرا را ﻧﮑﻮھﺶ ﮐﺮده ﺑﻮد‪َ ﴿ .‬و َره َبا� َِّية‬
‫َ‬
‫ٱ ۡ�تَ َد ُعوها﴾ روی اﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﮔﺎھﯽ آنﺣﻀﺮت ﻏﺬای ﺧﻮب و ﻟﺬﯾﺬ ھﻢ ﻣﯽﺧﻮردﻧﺪ‪ .‬ﻟﺒﺎس‬
‫ﺧﻮب و ﮔﺮانﺑﮫﺎ ھﻢ ﻣﯽﭘﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ در ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﺸﺎن از زرق و ﺑﺮق دﻧﯿﺎ دوری‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻓﺮزﻧﺪ آدم ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﺳﻪ ﭼﯿﺰ ﺑﻪ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی ﻧﺒﺎﯾﺪ دل ﺑﻨﺪد‪:‬‬
‫ﺧﺎﻧﻪای ﺑﺮای ﺳﮑﻮﻧﺖ‪ ،‬ﻟﺒﺎﺳﯽ ﺑﺮای ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻋﻮرت و ﻧﺎن ﺧﺸﮑﯽ ﺑﺮای ﺳﯿﺮﮐﺮدن ﺷﮑﻢ و‬
‫آب) ‪.(١‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬وﻻ ﻳﻄﻮي ﺛﻮب« ھﯿﭽﮕﺎه ﻟﺒﺎس اﺿﺎﻓﯽ ﺑﺮای اﯾﺸﺎن‬
‫ﭘﯿﭽﯿﺪه و ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ دﺳﺖ ﻟﺒﺎس ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﺿﺎﻓﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ً‬
‫ﭘﯿﭽﺪه و ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ دﯾﻮار ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد را ﺗﻌﻤﯿﺮ ﻣﯽﮐﺮد اﺗﻔﺎﻗﺎ‬
‫آنﺣﻀﺮت از ﺟﺎﯾﯽ رﺳﯿﺪﻧﺪ و ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﻣﺸﻐﻮل ﭼﻪ ھﺴﺘﯽ؟ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬دارم‬
‫) ‪(٢‬‬
‫دﯾﻮار را ﺗﻌﻤﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻨﻘﺪر ﻓﺮﺻﺖ و ﻣﮫﻠﺖ از ﮐﺠﺎ؟!‬
‫اﻏﻠﺐ اوﻗﺎت در ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ و ﭼﯿﺰی ﺑﺮای ﺧﻮردن ﻧﺒﻮد و اھﻞ ﺧﺎﻧﻪ‬
‫و اﯾﺸﺎن ﮔﺮﺳﻨﻪ ﻣﯽﺧﻮاﺑﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﻋﺸﺎء«) ‪» .(٣‬ﯾﻌﻨﯽ‬ ‫»ﺎﻛن رﺳﻮل اﷲ ج ﻳبﻴﺖ الﻠﻴﺎﻲﻟ اﻤﻟﺘﺘﺎﺑﻌﺔ ﻃﺎو�ًﺎ ﻫﻮ وأﻫﻠﻪ ﻻ �ﺪون‬
‫آنﺣﻀﺮت ج و اھﻞ و ﻋﯿﺎلﺷﺎن ﭼﻨﺪ ﺷﺐ ﭘﯿﺎﭘﯽ را در ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﯽ و ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﺑﻪ ﺳﺮ‬
‫ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﻏﺬاﯾﯽ ﺑﺮای ﺧﻮردن ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺟﺎﻣﻊ ﺗﺮﻣﺬی أﺑﻮاب اﻟﺰھﺪ‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﮐﺘﺎب اﻟﻠﺒﺎس‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺟﺎﻣﻊ ﺗﺮﻣﺬی‪ ،‬ذﮐﺮ ﻣﻌﯿﺸﺔ اﻟﻨﺒﻲ ج‪.‬‬
 ‫‪٣٤٧‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﮔﺎھﯽ ﺗﺎ دو ﻣﺎه ﭘﯿﺎﭘﯽ در ﺧﺎﻧﻪ آﺗﺶ روﺷﻦ ﻧﻤﯽﺷﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ھﻤﯿﻦ‬
‫واﻗﻌﻪ را ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪ ،‬ﻋﺮوه ﻓﺮزﻧﺪ زﺑﯿﺮ س ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﯾﺪ؟ وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎ‬
‫ﺧﺮﻣﺎ و آب‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﮔﺎھﯽ ھﻤﺴﺎﯾﻪھﺎ ﻣﻘﺪاری ﺷﯿﺮ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﻧﻮﺷﯿﺪﯾﻢ) ‪.(١‬‬
‫آن ﺣﻀﺮت ج در ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﻧﺎن ﻟﻮاش ‪ ٢‬ﻧﺨﻮردﻧﺪ) ‪ .(٣‬ھﯿﭽﮕﺎه از ﻧﺎن آرد ﺳﻔﯿﺪ‬
‫ﺑﯿﺨﺘﻪ ﺷﺪه )آردی ﮐﻪ ﺳﺒﻮس آن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد( ﮐﻪ آن را ﺑﻪ ﻋﺮﺑﯽ »ﺣﻮاری« و »ﻧﻘﯽ«‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻨﺎول ﻧﻔﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم از ﺳﮫﻞ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮐﻪ راوی اﯾﻦ واﻗﻌﻪ اﺳﺖ ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻣﮕﺮ در زﻣﺎن آنﺣﻀﺮت ﻏﺮﺑﺎل ﻧﺒﻮد‪ :‬وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﯿﺮ‪ ،‬آنھﺎ ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﭘﺲ آردھﺎ ﺑﺎ ﭼﻪ‬
‫ﭼﯿﺰی ﺑﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎ دھﺎن ُﭘﻒ ﮐﺮده و ﻧﺨﺎﻟﻪ را ﺟﺪا ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ آرد‬
‫ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه ﻧﺎن ﻣﯽﭘﺨﺘﻨﺪ) ‪ .(٤‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آنﺣﻀﺮت ج ﭘﺲ از ھﺠﺮت‬
‫ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺗﺎ ھﻨﮕﺎم وﻓﺎت ھﯿﭽﮕﺎه دو وﻋﺪه ﻏﺬا در ﺣﺪ ﺳﯿﺮ ﻧﻤﯽﺧﻮردﻧﺪ) ‪.(٥‬‬
‫در ﺑﺤﺚ ﻓﺪک‪ ،‬ﺧﯿﺒﺮ و ﻏﯿﺮه ﻣﺤﺪﺛﯿﻦ و ﺳﯿﺮهﻧﮕﺎران ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ از درآﻣﺪ آنھﺎ ﻣﺨﺎرج‬
‫ً‬
‫ﯾﮏ ﺳﺎل ﺧﻮد را ﺑﺮﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻇﺎھﺮا ﺑﺎ رواﯾﺎت ﻓﻮق ﻣﺘﻀﺎد ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪،‬‬
‫وﻟﯽ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ھﺮدو ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﯾﺸﺎن از درآﻣﺪ آنھﺎ ﺑﻪ ﻗﺪر ﻧﻔﻘﻪ ﺧﻮد‬
‫ﺑﺮﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه را ﻣﯿﺎن ﻓﻘﺮا و ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪان ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و آﻧﭽﻪ را ﺑﺮای ﺧﻮد‬
‫ﻣﯽﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ھﻨﮕﺎم ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻓﻘﯿﺮان ﺑﻪ آنھﺎ ﻣﯽدادﻧﺪ‪ ،‬در اﺣﺎدﯾﺚ داﺳﺘﺎنھﺎی ﺗﺤﻤﻞ ﻓﻘﺮ و‬
‫ﻓﺎﻗﻪ و ﺗﮫﯿﺪﺳﺘﯽ اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﮐﺜﺮت ﻣﻮﺟﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﭼﻨﺪ رواﯾﺖ را در اﯾﻨﺠﺎ ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﺳﺨﺖ ﮔﺮﺳﻨﻪام‬
‫آنﺣﻀﺮت ﮐﺴﯽ را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﯾﮑﯽ از ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻘﺪاری ﻏﺬا‬
‫ﺑﻔﺮﺳﺘﯿﺪ‪ .‬از ﺧﺎﻧﻪ ﺟﻮاب آﻣﺪ ﺟﺰ آب دﯾﮕﺮ ﭼﯿﺰی در ﺧﺎﻧﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ازواج ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻧﯿﺰ ھﻤﯿﻦ ﺟﻮاب داده ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻼﺻﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻤﺎم‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻟﺮﻗﺎق‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻟﻮاش‪ :‬ﻧﺎن ﺗﻨﮏ و ﻧﺮم و ﻧﺎزک‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﯾﻀﺎ‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺷﻤﺎﯾﻞ ﺗﺮﻣﺬی‪.‬‬
‫‪ -٥‬ﺷﻤﺎﯾﻞ ﺗﺮﻣﺬی‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٤٨‬‬
‫ازواج ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و ھﻤﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﻮاب را دادﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﺰ آب ﭼﯿﺰی دﯾﮕﺮ در ﺧﺎﻧﻪ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد) ‪.(١‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﻧﺲ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮏ روز ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪم دﯾﺪم ﮐﻪ ﺷﮑﻢ ﻣﺒﺎرک را‬
‫ﺑﺎ ﭘﺎرﭼﻪای ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻠﺖ آن را ﭘﺮﺳﯿﺪم‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﺣﺎﺿﺮﯾﻦ ﺟﻠﺴﻪ اﻇﮫﺎر داﺷﺖ ﺑﺮ اﺛﺮ‬
‫ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮏ روز ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج را دﯾﺪم ﮐﻪ در ﻣﺴﺠﺪ دراز ﮐﺸﯿﺪهاﻧﺪ‬
‫و از ﺷﺪت ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﻣﮑﺮر ﭘﮫﻠﻮ ﻋﻮض ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ) ‪ .(٣‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺻﺤﺎﺑﻪ از ﻓﺮط ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺷﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮده ﺷﮑﻢھﺎی ﺧﻮد را ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ ﮐﻪ ھﺮﯾﮏ از آنھﺎ‬
‫ﺳﻨﮕﯽ ﺑﺮ ﺷﮑﻢ ﺧﻮد ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺷﮑﻢ ﻣﺒﺎرک ﺧﻮد را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎی ﯾﮏ ﺳﻨﮓ دوﺗﺎ ﺳﻨﮓ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ) ‪ .(٤‬اﻏﻠﺐ اوﻗﺎت ﺑﺮ اﺛﺮ ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﺻﺪای اﯾﺸﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫و ﺿﻌﯿﻒ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻋﻠﺖ آن ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد آﻣﺪ و ﺑﻪ ھﻤﺴﺮش ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﭼﯿﺰی ﺑﺮای ﺧﻮردن ھﺴﺖ؟ ھﻤﯿﻦ ﺣﺎﻻ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫اﮐﺮم ج را دﯾﺪم ﮐﻪ آواز ﻣﺒﺎرﮐﺸﺎن ﺗﻐﯿﯿﺮ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده ﺿﻌﯿﻒ ﺷﺪه ﺑﻮد) ‪.(٥‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ھﻨﮕﺎم ﻇﮫﺮ ﺑﺮ اﺛﺮ ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﯿﺮون آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﯿﺎن راه اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﻋﻤﺮ‬
‫را دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن ﻧﯿﺰ از ﺷﺪت ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﺑﯽﻗﺮار و ﻣﻀﻄﺮب ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت آﻧﺎن را ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﺎﻧﮥ اﺑﻮاﯾﻮب اﻧﺼﺎری ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮاﯾﻮب ھﻤﯿﺸﻪ ﺑﺮای آنﺣﻀﺮت ﺷﯿﺮ ﻧﮕﻪ‬
‫ﻣﯽداﺷﺖ‪ ،‬در آن روز آنﺣﻀﺮت دﯾﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ اﯾﺸﺎن رﻓﺘﻨﺪ و او ﺷﯿﺮھﺎ را ﺑﻪ ﺑﭽﻪھﺎ داده‬
‫ً‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪاش رﺳﯿﺪﻧﺪ او ﻗﺒﻼ ﺑﻪ ﺑﺎﻏﺶ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ھﻤﺴﺮ اﺑﻮاﯾﻮب از ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﺧﺎرج ﺷﺪ و ﺧﻮشآﻣﺪ ﮔﻔﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬اﺑﻮاﯾﻮب ﮐﺠﺎ اﺳﺖ؟ ﺑﺎ غ در ﮐﻨﺎر ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬اﺑﻮاﯾﻮب ﺻﺪای آنﺣﻀﺮت را ﺷﻨﯿﺪ و ﺑﺎ ﺷﺘﺎب آﻣﺪ و ﺧﻮشآﻣﺪ ﮔﻔﺖ و ﻋﺮض‬
‫ﮐﺮد‪ :‬در اﯾﻦ وﻗﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻟﯽ ﺗﺸﺮﯾﻒ ﻧﻤﯽآوردﯾﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻋﻠﺖ را ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪ ،‬او ﺑﻪ‬
‫ﺑﺎغ رﻓﺖ و ﺧﻮﺷﻪای از ﺧﺮﻣﺎ آورد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺎﻻ ﻣﻦ ﮔﻮﺷﺖ آﻣﺎده ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ ،‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ‪ ۱۹۸ / ۲‬و ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪.۵۳۵ /‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ‪.۱۹۳ /‬‬
‫‪ -٣‬اﯾﻀﺎ‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ‪.۱۹۳ /‬‬
‫‪ -٥‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ‪.۱۹۱ /‬‬
 ‫‪٣٤٩‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ذﺑﺢ ﮐﺮد و ﻣﻘﺪاری از ﮔﻮﺷﺖھﺎ را آﺑﮕﻮﺷﺖ و ﻣﻘﺪاری دﯾﮕﺮ را ﮐﺒﺎب درﺳﺖ ﮐﺮد و ﺳﺮ‬
‫ﺳﻔﺮه ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﻣﻘﺪاری ﮔﻮﺷﺖ در ﻧﺎﻧﯽ ﻗﺮار داد و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯾﻦھﺎ را ﺑﻪ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﺮﺳﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﭼﻨﺪ روز اﺳﺖ ﮐﻪ او را ﻏﺬاﯾﯽ ﻣﯿﺴﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺻﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﻏﺬا ﺗﻨﺎول ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻏﺬاھﺎی ﻣﺘﻨﻮع را ﺳﺮ ﺳﻔﺮه دﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺸﻤﺎن ﻣﺒﺎرک‬
‫اﺷﮏآﻟﻮد ﺷﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ از ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﻣﻦ‬
‫ﺳﺆال ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬ھﻤﯿﻦ ﭼﯿﺰھﺎ ھﺴﺘﻨﺪ) ‪ .(١‬ﺑﺴﺎ اوﻗﺎت‪ ،‬ھﻨﮕﺎم ﺻﺒﺢ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ازواج ﻣﻄﮫﺮات‬
‫آﻣﺪه ﻣﯽﭘﺮﺳﯿﻨﺪﻧﺪ‪ :‬ﭼﯿﺰی ﺑﺮای ﺧﻮردن ھﺴﺖ؟ آنھﺎ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﯿﺮ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﻦ اﻣﺮوز روزه ﺧﻮاھﻢ داﺷﺖ) ‪.(٢‬‬

‫ﻋﻔﻮ و ﺣﻠﻢ‬
‫ﺳﯿﺮهﻧﮕﺎران ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺷﮫﺎدت ﺗﻤﺎم وﻗﺎﯾﻊ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ج ھﯿﭽﮕﺎه از‬
‫ﮐﺴﯽ ﺑﺮای ﺧﻮد اﻧﺘﻘﺎم ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ از ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ھﯿﭽﮕﺎه رﺳﻮل اﮐﺮم ج از ﮐﺴﯽ ﺑﺮای ﺧﻮد اﻧﺘﻘﺎم ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺟﺰ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ اﺣﮑﺎم و‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﻟﮫﯽ ﻧﻘﺾ ﻣﯽﺷﺪ) ‪.(٣‬‬
‫ﭘﯿﺶ از ﺷﮑﺴﺖ ﺟﻨﮓ اﺣﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻃﺮۀ ﺑﺮﺧﻮرد ﺗﺤﻘﯿﺮآﻣﯿﺰ ﺳﺮان ﻃﺎﯾﻒ ھﻤﻮاره در‬
‫ﺧﺎﻃﺮ آنﺣﻀﺮت وﺟﻮد داﺷﺖ) ‪ .(٤‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد ﺑﻌﺪ از ده ﺳﺎل ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ در ﻏﺰوه‬
‫ﻃﺎﯾﻒ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻣﻨﺠﻨﯿﻖ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﻨﮓ ﭘﺮﺗﺎب ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬از ﺟﺎﻧﺐ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫رﺣﻤﺖ ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن ج اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ دﻋﺎ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﺎر اﻟﮫﺎ! ﺑﻪ آﻧﺎن ﻓﮫﻢ ﺻﺤﯿﺢ ﻋﻄﺎ ﮐﻦ و آﻧﺎن‬
‫را ﺗﺴﻠﯿﻢ آﺳﺘﺎن اﺳﻼم ﮐﻦ«‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﯾﻦ دﻋﺎ ﻣﺴﺘﺠﺎب ﺷﺪ و در ﺳﺎل ﻧﮫﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬وﻗﺘﯽ‬
‫ھﯿﺄت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﻃﺎﯾﻒ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت در ﺻﺤﻦ ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی آﻧﺎن را ﺟﺎی داد‬
‫و ﺑﺎ اﻋﺰاز و اﮐﺮام ﻓﻮق اﻟﻌﺎده از آﻧﺎن ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ ﮐﺮد) ‪.(٥‬‬

‫‪ -١‬ﺗﺮﻏﯿﺐ و ﺗﺮھﯿﺐ ‪.۷۵۲‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪.۴۹ / ۲‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪ ۹۴ / ۴‬ﮐﺘﺎب اﻷدب‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب ﺑﺪء اﻟﺨﻠﻖ‪.‬‬
‫‪ -٥‬اﺑﻮداود ذﮐﺮ ﻃﺎﯾﻒ و ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪.۲۱۸ / ۴‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٥٠‬‬
‫ﻗﺮﯾﺶ اﯾﺸﺎن را ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﮫﺪﯾﺪ ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﺮ ﺳﺮ راهﺷﺎن ﺧﺎر اﻓﮑﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺑﺪن‬
‫ﻣﺒﺎرک ﻧﺠﺎﺳﺖ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﮔﻠﻮی ﻣﺒﺎرک رﯾﺴﻤﺎن اﻧﺪاﺧﺘﻪ آن را ﻣﯽﮐﺸﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫اﯾﺸﺎن اھﺎﻧﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪) ،‬ﻧﻌﻮذ ﺑﺎﻟﻠﻪ( ﮔﺎھﯽ ﺟﺎدوﮔﺮ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺎھﯽ دﯾﻮاﻧﻪ و ﮔﺎھﯽ ﺷﺎﻋﺮ‪،‬‬
‫وﻟﯽ آنﺣﻀﺮت ﺑﺮ ھﯿﭻﯾﮏ از اﯾﻦ ﻣﻮارد‪ ،‬اﻇﮫﺎر ﺧﺸﻢ و ﻏﯿﻆ ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻓﺮد ﻏﺮﯾﺐ و ﺑﯿﭽﺎرهای در ﺟﻠﺴﻪای اھﺎﻧﺖ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﺧﺸﻢ‬
‫ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج را در ﺑﺎزار ذی اﻟﻤﺠﺎز در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﻼم‬
‫دﻋﻮت ﻣﯽدادﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮد‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آنﺣﻀﺮت ج ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ »ﻻ إﻟﻪ‬
‫إﻻ اﻟﻠﻪ« ﻧﺠﺎت ﻣﯽﯾﺎﺑﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﯾﺸﺎن اﺑﻮﺟﮫﻞ ﺑﻮد و او ﺑﺮ ﺳﺮ آنﺣﻀﺮت ﺧﺎک‬
‫ﻣﯽرﯾﺨﺖ و ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ای ﻣﺮدم! اﯾﻦ ﺷﺨﺺ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ ﺷﻤﺎ را از آﯾﯿﻦ و ﻣﺬھﺐ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻌﺒﻮدان ﺧﻮد‪ ،‬ﻻت و ﻋﺰی را رھﺎ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬راوی ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در آن‬
‫ﺣﺎل‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪﺳﻮی اﺑﻮﺟﮫﻞ ﻧﮕﺎھﯽ ھﻢ ﻧﯿﻔﮑﻨﺪﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫داﺳﺘﺎن اﻓﮏ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻋﻠﺘﯽ ﺑﺮای ﺧﺸﻢ آنﺣﻀﺮت ج ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﺑﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺻﺪﯾﻘﻪ )ﻧﻌﻮذ ﺑﺎﻟﻠﻪ( ﺗﮫﻤﺖ زده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺎﯾﺸﻪ از ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﯾﻦ ھﻤﺴﺮان‬
‫آنﺣﻀﺮت و دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ ﯾﺎر ﻏﺎر و اﻓﻀﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﻪ ﺷﺪت اﯾﻦ‬
‫ﺗﮫﻤﺖ را در ﺳﻄﺢ ﺷﮫﺮ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺷﺎﯾﻊ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻣﺪﯾﻨﻪ از اﯾﻦ ﺷﺎﯾﻌﻪ ﺗﮑﺎن ﺧﻮرد‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎﺗﺖ دﺷﻤﻨﺎن‪ ،‬ﺑﺪﻧﺎمﺷﺪن ﻧﺎﻣﻮس‪ ،‬ﻣﺘﮫﻢ ﻗﺮاردادن ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﯾﻦ ھﻤﺴﺮ‪ ،‬اﯾﻦھﺎ ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺎﺳﮥ ﺻﺒﺮ آدﻣﯽ را ﻟﺒﺮﯾﺰ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦھﺎ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻮارد ﭼﻪ ﺑﺮﺧﻮردی داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻧﯽ ﺗﮫﻤﺖ ﺑﯿﺶ از ھﻤﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ اﺑﯽ رﺋﯿﺲ‬
‫اﻟﻤﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﺑﻮد و آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ اﯾﻦ اﻣﺮ را ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺗﻨﮫﺎ ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻞ‬
‫آنﺣﻀﺮت اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺟﻤﻊ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻی ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ای ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن! ﭼﻪ‬
‫ﺷﺮ آن ﮐﻪ ﻣﺮا درﺑﺎره ﻧﺎﻣﻮﺳﻢ اذﯾﺖ و آزار ﻣﯽدھﺪ راﺣﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت‬ ‫ﮐﺴﯽ ﻣﺮا از ﱢ‬
‫ﺳﻌﺪ اﺑﻦ ﻣﻌﺎذ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ از ﺷﺪت ﺧﺸﻢ ﺑﯽﺗﺎب ﺑﻮد ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ و اﻋﻼم داﺷﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺮای‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎر ﺣﺎﺿﺮم‪ ،‬ﺷﻤﺎ او را ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﺳﺮش را از ﺗﻨﺶ ﺟﺪا ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده ﮐﻪ‬
‫ھﻢﭘﯿﻤﺎن ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ اﺑﯽ ﺑﻮد‪ ،‬اﻇﮫﺎر ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮد و از دو ﻃﺮف ﺣﻤﺎﯾﺖھﺎ اﻋﻼم ﺷﺪ و‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪.۶۳ / ۴‬‬

 ‫‪٣٥١‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮھﺎ از ﻧﯿﺎم ﺑﯿﺮون ﮐﺸﯿﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ آنﺣﻀﺮت آﻧﺎن را ﺑﻪ آراﻣﺶ‬
‫دﻋﻮت ﮐﺮد و آرام ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل آن واﻗﻌﻪ را ﺗﮑﺬﯾﺐ و رد ﮐﺮد و ﺗﮫﻤﺖزﻧﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻗﻮاﻧﯿﻦ‬
‫ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻣﺠﺎزات ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻣﺠﺎزات ﻧﺸﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﺟﺮﻣﺶ ﻧﻪ ﺑﺎ اﻗﺮار و ﻧﻪ‬
‫ﺑﺎ ﮔﻮاه ﺛﺎﺑﺖ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﺗﮫﻤﺖزﻧﻨﺪﮔﺎن ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻣﺠﺎزات ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪» ،‬ﻣﺴﻄﺢ ﺑﻦ‬
‫اﺛﺎﺛﻪ« ﺑﻮد‪ ،‬او ﺗﺤﺖ ﺗﮑﻔﻞ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ ﻧﻔﻘﻪاش را ﻗﻄﻊ‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪:‬‬
‫�ك َ‬ ‫ۡ‬
‫� َوٱل َم َ ٰ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ٱلس َعةِ أن يُ ۡؤتُ ٓوا أ ْو ِ� ٱل ُق ۡر َ ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َ َۡ ُ ُ ْ َۡ ۡ‬
‫ِ�‬ ‫ِن� ۡم َو َّ‬ ‫﴿ َو� يَ�ت ِل أ ْولوا ٱلفض ِل م‬
‫َّ َ ۡ َ ۡ ُ ْ َ ۡ َ ۡ َ ُ ٓۗ ْ َ َ ُ ُّ َ َ َ ۡ َ َّ ُ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َُۡ‬
‫ٱ� ل� ۡ ۚم‬ ‫يل ٱ�ِۖ و�عفوا و�صفحوا �� �ِبون أن �غفِر‬ ‫جرِ�ن ِ� سب ِ ِ‬
‫َ‬
‫وٱلم� ٰ ِ‬
‫ِيم ‪]﴾٢٢‬اﻟﻨﻮر‪.[۲۲:‬‬ ‫ٱ� َ� ُفور‪َّ ٞ‬رح ٌ‬ ‫َو َّ ُ‬
‫»و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﻧﮑﻨﻨﺪ ﺑﺰرﮔﺎن و ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان ﺷﻤﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان‪ ،‬ﻣﺴﺎﮐﯿﻦ و‬
‫ھﺠﺮتﮐﻨﻨﺪﮔﺎن در راه اﻟﻠﻪ ﭼﯿﺰی ﻧﺪھﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﻋﻔﻮ و ﮔﺬﺷﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ آﯾﺎ دوﺳﺖ‬
‫ﻧﺪارﯾﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﻣﻮرد آﻣﺮزش ﻗﺮار دھﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸﺎﯾﻨﺪه و ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﻧﺰول اﯾﻦ آﯾﻪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ س ﻧﻔﻘﻪاش را ﮐﻤﺎ ﻓﯽ اﻟﺴﺎﺑﻖ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻮد‪ .‬ﯾﮑﯽ‬
‫دﯾﮕﺮ از ﺗﮫﻤﺖزﻧﻨﺪﮔﺎن )ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ در ﺻﺤﯿﺢ ﺗﺮﻣﺬی ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻧﻮر ﺗﺼﺮﯾﺢ‬
‫ﺷﺪه( ﺣﺴﺎن ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ از وی ﻧﺎﺧﺸﻨﻮد ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ‬
‫ﻧﺘﯿﺠﮥ ﻓﯿﺾ ﺻﺒﺤﺖ رﺳﻮل اﮐﺮم ﺑﻮد ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﻋﺮوه ﺑﻦ زﺑﯿﺮ در ﻧﺰد ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ از او‬
‫ﺑﺪﮔﻮﯾﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ او را ﻣﻨﻊ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺷﺨﺺ )ﺣﺴﺎن( از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫اﺳﻼم ج ﺑﻪ ﮐﻔﺎر ﺟﻮاب ﻣﯽداد‪» .‬ﻟﺒﯿﺪ ﺑﻦ اﻋﺼﻢ« از ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﯾﮫﻮد ﻣﺪﯾﻨﻪ آنﺣﻀﺮت را‬
‫ﺟﺎدو ﮐﺮد‪ ،‬وﻟﯽ آنﺣﻀﺮت اﻗﺪاﻣﯽ ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد دادﻧﺪ‬
‫ﺗﺎ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﯿﺸﺘﺮی در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﯾﺪ وﻟﯽ اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻧﻤﯽﺧﻮاھﻢ ﻣﯿﺎن‬
‫ﻣﺮدم ھﻨﮕﺎﻣﻪای ﺑﺮﭘﺎ ﮐﻨﻢ) ‪.(١‬‬
‫»زﯾﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﻨﻪ« زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﯾﮫﻮدی ﺑﻮد ﭘﯿﺸﻪ ﺗﺠﺎرت داﺷﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج از وی‬
‫ﻗﺮض ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬از وﻋﺪۀ ﭘﺮداﺧﺖ ﻗﺮض ﭼﻨﺪ روزی ھﻨﻮز ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻮد‪ ،‬او ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت‬
‫آﻣﺪ و ﺿﻤﻦ درﺧﻮاﺳﺖ وام ﺧﻮد‪ ،‬ردای ﻣﺒﺎرک اﯾﺸﺎن را ﮔﺮﻓﺖ و ﮐﺸﯿﺪ و ﮐﻠﻤﺎت رﮐﯿﮑﯽ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٥٢‬‬
‫ﺑﺮ زﺑﺎن آورد و ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﺎﺷﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺎ اﯾﺸﺎن اﻧﺠﺎم داد و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت اﻇﮫﺎر‬
‫داﺷﺖ‪ :‬ای ﺧﺎﻧﺪان ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ! ﺷﻤﺎ ھﻤﯿﺸﻪ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺣﯿﻠﻪﺑﺎزی ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‬
‫ﺳﺨﺖ ﺑﺮ وی ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪ و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ وی اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ای دﺷﻤﻦ ﺧﺪا! ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺎﺣﺖ ﻣﻘﺪس ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم اﺳﺎﺋﮥ ادب ﻣﯽﮐﻨﯽ؟ آنﺣﻀﺮت ﺗﺒﺴﻢ ﻧﻤﻮده ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ!‬
‫ﻣﺎ ﭼﯿﺰی دﯾﮕﺮ از ﺷﻤﺎ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺘﯿﻢ و آن اﯾﻦ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﺨﺺ را ﺗﻔﮫﯿﻢ ﮐﻨﯽ ﮐﻪ واﻣﺶ‬
‫را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻨﺪ و ﻣﺮا ﺗﻔﮫﯿﻢ ﮐﻨﯽ ﮐﻪ واﻣﺶ را ادا ﮐﻨﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻋﻤﺮ دﺳﺘﻮر‬
‫دادﻧﺪ‪ ،‬واﻣﺶ را ادا ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﯿﺴﺖ ﺻﺎع ﺧﺮﻣﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ ﻃﻠﺒﮑﺎریاش ﺑﻪ وی ﺑﺪھﯿﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر آنﺣﻀﺮت ﻓﻘﻂ ﯾﮏ دﺳﺖ ﻟﺒﺎس داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬آن ﺿﺨﯿﻢ و ﺧﺸﻦ ﺑﻮد و ھﻨﮕﺎم‬
‫ً‬
‫ﻋﺮق اذﯾﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬اﺗﻔﺎﻗﺎ در ھﻤﺎن روزھﺎ ﯾﮑﯽ از ﯾﮫﻮد ﻟﺒﺎسھﺎﯾﯽ از ﺷﺎم آورد‪ .‬ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﯾﮏ دﺳﺖ ﻟﺒﺎس از وی ﻗﺮض ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ﺷﺨﺼﯽ را ﻧﺰد ﯾﮫﻮدی ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬آن ﻣﻨﺤﻮس اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﻣﯽداﻧﺴﺘﻢ ﮐﻪ اﯾﺸﺎن‬
‫ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ ﻣﺎل ﻣﺮا ﻏﺎرت ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت اﯾﻦ ﮐﻼم ﺑﯽادﺑﺎﻧﻪ و ﻧﺎﮔﻮار او را ﺷﻨﯿﺪ‪،‬‬
‫ﻓﻘﻂ اﯾﻦ ﻗﺪر اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬او ﺧﻮب ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﯿﺶ از ھﻤﻪ ﻣﺤﺘﺎط و اﻣﺎﻧﺘﺪار‬
‫ھﺴﺘﻢ) ‪ .(٢‬ﯾﮏ ﺑﺎر زﻧﯽ را دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ در ﮐﻨﺎر ﻗﺒﺮی ﻧﺸﺴﺘﻪ ﮔﺮﯾﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺗﻮﻗﻒ‬
‫ﻧﻤﻮده ﺑﻪ وی ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺻﺒﺮ را ﭘﯿﺸﻪ ﮐﻦ‪ .‬آن زن اﯾﺸﺎن را ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻟﺤﻨﯽ ﺑﯽادﺑﺎﻧﻪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮو‪ ،‬ﺗﻮ ﭼﻪ ﻣﯽداﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﻦ ﭼﻪ ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ وارد ﺷﺪه؟ آنﺣﻀﺮت رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﻪ‬
‫آن زن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﺗﻮ ﻧﺪاﻧﺴﺘﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ﺑﻮد‪ .‬او دوﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت آﻣﺪ‬
‫و ﻣﻌﺬرت ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺗﻮ را ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻢ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ھﻤﺎن ﺻﺒﺮی ﻣﻌﺘﺒﺮ‬
‫و ارزش دارد ﮐﻪ در ﻋﯿﻦ وﻗﺖ ﻣﺼﯿﺒﺖ اﺧﺘﯿﺎر ﺷﻮد«) ‪.(٣‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺣﻀﺮت ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده ﺑﯿﻤﺎر ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺑﺮ ﻣﺮﮐﺐ ﺳﻮار ﺷﺪ و ﺑﺮای‬
‫ﻋﯿﺎدﺗﺶ رﻓﺖ‪ .‬در ﻣﯿﺎه راه ﺟﻤﻌﯽ از ﻣﺮدم ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ اﺑﯽ رﺋﯿﺲ‬
‫َ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﻧﯿﺰ در ﻣﯿﺎن آنھﺎ ﺑﻮد‪ ،‬از ﻣﺮﮐﺐ آنﺣﻀﺮت ﮔﺮد ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ او ﺧﻄﺎب ﺑﻪ‬
‫آنﺣﻀﺮت ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮔﺮد و ﺧﺎک ﺑﻪ ﭘﺎ ﻧﮑﻦ« ﺳﭙﺲ ﺑﺮ ﺑﯿﻨﯽاش ﭘﺎرﭼﻪای ﻗﺮار داد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺑﯿﮫﻘﯽ‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن‪ ،‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ و اﺑﻮﻧﻌﯿﻢ و ﺳﯿﻮﻃﯽ ھﻢ ﺳﻨﺪ آن را ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺟﺎﻣﻊ ﺗﺮﻣﺬی‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺒﯿﻮع‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻟﺠﻨﺎﺋﺰ‪.‬‬
 ‫‪٣٥٣‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت ﻧﺰدﯾﮏ ﺟﻠﺴﻪ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺤﻤﺪ! اﺳﺘﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮔﻮﺷﻪای ﺑﺒﺮ‬
‫زﯾﺮا ﺑﻮی ﺑﺪ اﺳﺘﺮ ﺗﻮ ﻣﻐﺰم را ﺧﺮاب ﮐﺮد«‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺳﻼم ﮔﻔﺖ و ﺳﭙﺲ از ﻣﺮﮐﺐ ﭘﺎﯾﯿﻦ‬
‫آﻣﺪه‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت داد‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ اﺑﯽ ﮔﻔﺖ‪» :‬در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺎ ﻧﯿﺎ و ﻣﺎ را اذﯾﺖ‬
‫ﻧﮑﻦ و ﻣﺰاﺣﻢ ﻧﺒﺎش‪ ،‬ھﺮﮐﺲ ﺧﻮدش ﻧﺰد ﺗﻮ آﻣﺪ او را ﺗﻌﻠﯿﻢ ﺑﺪه«‪.‬‬
‫ً‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ رواﺣﻪ ﮐﻪ از ﺷﺎﻋﺮان ﻣﻌﺮوف ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺘﻤﺎ ﺗﺸﺮﯾﻒ ﺑﯿﺎورﯾﺪ ﮐﺸﻤﮑﺶ‬
‫ﺑﯿﻦ آن دو ﺷﺪﯾﺪ ﺷﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻮد ﺷﻤﺸﯿﺮھﺎ از ﻧﯿﺎم ﺑﯿﺮون ﮐﺸﯿﺪه ﺷﻮد‪ .‬وﻟﯽ‬
‫آنﺣﻀﺮت ج ھﺮدو ﻓﺮﯾﻖ را ﺗﻔﮫﯿﻢ و دﻋﻮت ﺑﻪ آراﻣﺶ ﻧﻤﻮد‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺎده رﻓﺖ و ﺑﻪ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﺷﻤﺎ ﺳﺨﻨﺎن ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ اﺑﯽ را ﺷﻨﯿﺪﯾﺪ؟ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده‬
‫اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻧﮕﺮان ﻧﺒﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ھﻤﺎن ﺷﺨﺼﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﺗﺸﺮﯾﻒآوری ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺮای رﯾﺎﺳﺖ او ﺗﺎﺟﯽ آﻣﺎده ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ در ﻏﺰوه ﺣﻨﯿﻦ‪ ،‬ﻣﺎل ﻏﻨﯿﻤﺖ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از اﻧﺼﺎر ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﺮﺣﺴﺐ رﺿﺎی ﺧﺪا ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ‬
‫ﻣﻮﺳﯽ رﺣﻢ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم او را ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ آزار دادﻧﺪ) ‪ .(٢‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﯾﮑﯽ از اﻋﺮاب ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن آﻣﺪ‪ ،‬اﯾﺸﺎن در ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮای ﻋﺮب ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ادرار ﭘﯿﺶ‬
‫آﻣﺪ او ﮐﻪ از ادب ﻣﺴﺠﺪ آ ﮔﺎه ﻧﺒﻮد‪ ،‬ھﻤﺎﻧﺠﺎ اﯾﺴﺘﺎد و ﺷﺮوع ﺑﻪ ادرار ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺮدم از ھﺮﺳﻮ‬
‫ھﺠﻮم آوردﻧﺪ ﺗﺎ او را ﺗﻨﺒﯿﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬رھﺎﯾﺶ ﮐﻨﯿﺪ و ﯾﮏ دﻟﻮ آب‬
‫ﺑﯿﺎورﯾﺪ و آﻧﺠﺎ ﺑﺮﯾﺰﯾﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺮای ﺳﺨﺘﯽ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮای آﺳﺎﻧﯽ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ) ‪ .(٣‬ﺣﻀﺮت اﻧﺲ ﮐﻪ از ﺧﺪﻣﺘﮑﺎران ﺧﺎص آنﺣﻀﺮت ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮏ‬
‫ﺑﺎر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻣﺮا ﺑﺮای ﮐﺎری ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻧﻤﯽروم‪ ،‬اﯾﺸﺎن ﺳﮑﻮت‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﻦ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﯿﺮون ﺷﺪم‪ .‬ﻧﺎﮔﮫﺎن از ﭘﺸﺖ ﺳﺮم آﻣﺪه ﮔﺮدﻧﻢ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ‬
‫ﺑﻪﺳﻮی اﯾﺸﺎن ﻧﮕﺎه ﮐﺮدم دﯾﺪم ﮐﻪ دارﻧﺪ ﻣﯽﺧﻨﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﻣﺤﺒﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﻧﺲ! ﺣﺎﻻ‬
‫ﺑﺮای ﮐﺎری ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدم ﻣﯽروی؟ ﻋﺮض ﮐﺮدم‪ :‬آری‪ ،‬ﺣﺎﻻ ﻣﯽروم‪ .‬اﻧﺲ ﺿﻤﻦ ﺑﯿﺎن‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪.۸۴۶ / ۲‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﻏﺰوه ﺣﻨﯿﻦ‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﯾﻀﺎ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٥٤‬‬
‫اﯾﻦ داﺳﺘﺎن اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ھﻔﺖ ﺳﺎل در ﺧﺪﻣﺖ اﯾﺸﺎن ﺑﻮدم‪ ،‬ھﯿﭽﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻔﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﺮا اﯾﻦ ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم دادی و ﯾﺎ ﭼﺮا آن را اﻧﺠﺎم ﻧﺪادی) ‪.(١‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮھﺮﯾﺮه س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺎدت ﻣﺒﺎرک ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺎ در‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﻣﯽﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ از ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ھﻢ از‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﺑﯿﺮون ﻣﯽرﻓﺘﯿﻢ‪ .‬ﯾﮏ روز ﻃﺒﻖ ﻣﻌﻤﻮل از ﻣﺴﺠﺪ ﺑﯿﺮون ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از‬
‫ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦھﺎ آﻣﺪ و ردای ﻣﺒﺎرک را ﭼﻨﺎن ﮐﺸﯿﺪ ﮐﻪ ﮔﺮدن ﻣﺒﺎرک ﻗﺮﻣﺰ ﺷﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت‬
‫رو ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ وی ﮐﺮده او را ﻧﮕﺎه ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﺘﺮان ﻣﺮا از ﮔﻨﺪم ﺑﺎر ﮐﻦ‪ .‬ﻣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻧﺰد ﺗﻮ ھﺴﺖ ﻣﺎل ﺗﻮ و ﭘﺪرت ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ دﯾﻪ ﮔﺮدن ﻣﺎ را ﺑﺪه‬
‫ً‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺗﻮ ﮔﻨﺪم ﺧﻮاھﻢ داد‪ .‬او ﮐﺮارا ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ھﺮﮔﺰ دﯾﻪ ﻧﺨﻮاھﻢ داد‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺷﺘﺮان وی را از ﺟﻮ و ﺧﺮﻣﺎ ﺑﺎر ﮐﺮد و ﭼﯿﺰی ھﻢ ﺑﻪ او ﻧﮕﻔﺖ) ‪.(٢‬‬
‫ﻗﺮﯾﺶ آنﺣﻀﺮت را دﺷﻨﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ و ﻧﺎﺳﺰا ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺑﺮ اﺛﺮ ﻋﻨﺎد و ﮐﯿﻨﻪﺗﻮزی‪،‬‬
‫ﺬﻣﻢ )ﻧﮑﻮھﺶ ﺷﺪه(‪ ،‬ﺻﺪا ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﯾﺸﺎن را ﺑﻪ ﺟﺎی ﻣﺤﻤﺪ )ﺳﺘﻮده ﺷﺪه( ﺑﺎ ﻧﺎم ُﻣ ﱠ‬
‫ﻟﮑﻦ آنﺣﻀﺮت ﺧﻄﺎب ﺑﻪ دوﺳﺘﺎن ﺧﻮد ﻓﻘﻂ اﯾﻦ ﻗﺪر ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻌﺠﺐ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻓﺤﺶھﺎی ﻗﺮﯾﺶ را از ﻣﻦ دﻓﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬آنھﺎ ﻣﺬﻣﻢ را ﻧﺎﺳﺰا ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ و‬
‫او را ﻧﻔﺮﯾﻦ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﺤﻤﺪ ھﺴﺘﻢ) ‪.(٣‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﯾﺸﺎن ﺑﺮای ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ آﻣﺎدﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎص داﺷﺘﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻗﺮﯾﺶ از ﺗﺼﻤﯿﻢ اﯾﺸﺎن آ ﮔﺎه ﻧﺸﻮﻧﺪ‪» .‬ﺣﺎﻃﺐ ﺑﻦ ﺑﻠﺘﻌﻪ« ﯾﮑﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻮد او )ﺑﻨﺎﺑﻪ‬
‫دﻻﯾﻠﯽ( ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﻗﺮﯾﺶ را از اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع آ ﮔﺎه ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻧﺎﻣﻪای ﻧﻮﺷﺖ و ﺑﻪﻃﻮر‬
‫ً‬
‫ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ زن ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬آنﺣﻀﺮت از ﻣﻮﺿﻮع آ ﮔﺎه ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻓﻮرا ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻠﯽ و ﺣﻀﺮت زﺑﯿﺮ ب را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن زن ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬آنھﺎ او را دﺳﺘﮕﯿﺮ و ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت آوردﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺣﺎﻃﺐ را اﺣﻀﺎر ﮐﺮد و از او ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬او ﺑﻪ‬
‫ﺧﻄﺎﯾﺶ اﻋﺘﺮاف ﮐﺮد و ﻣﻌﺬرت ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬در ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮﻗﻌﯽ ھﺮ ﻓﺮد ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪاری دﺳﺘﻮر‬
‫ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات ﻣﺠﺮم ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬ﻟﮑﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج او را ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ او از‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ و اﺑﻮداود‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻷدب‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻷدب ھﻤﯿﻦ رواﯾﺖ در ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ اﻧﺪک ﺗﻐﯿﺮی ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺸﮑﻮة ﺑﺎب اﺳﻤﺎء اﻟﻨﺒﯽ‪.‬‬
 ‫‪٣٥٥‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫اﺻﺤﺎب ﺑﺪر ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮای زن ﻧﯿﺰ ﻣﺠﺎزاﺗﯽ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪ) ‪ .(١‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﮔﺮ آن ﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﺑﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺧﻄﺮات ﺳﺨﺘﯽ از ﺟﺎﻧﺐ آﻧﺎن ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬
‫»ﻓﺮات ﺑﻦ ﺣﯿﺎن« از ﺟﺎﻧﺐ اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﻣﺄﻣﻮر ﺟﺎﺳﻮﺳﯽ در ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد و در‬
‫ﺠﻮ آنﺣﻀﺮت اﺷﻌﺎر ﻣﯽﺳﺮود‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر دﺳﺘﮕﯿﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﻓﺮﻣﺎن‬ ‫َ‬
‫ﻧﮑﻮھﺶ و ھ ِ‬
‫ﻗﺘﻞ او را ﺻﺎدر ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻪای از اﻧﺼﺎر ﺑﺮده ﺷﺪ‪ ،‬اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﻣﻦ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ھﺴﺘﻢ‪ .‬ﯾﮑﯽ از اﻧﺼﺎر ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت آﻣﺪ و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﻓﺮات ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ھﺴﺘﻢ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﻌﻀﯽ از ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﺎل اﯾﻤﺎن آﻧﺎن را ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﺤﻮل ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﯾﮑﯽ از آنھﺎ ﻓﺮات ﺑﻦ ﺣﯿﺎن اﺳﺖ) ‪ .(٢‬ﻣﻮرﺧﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ً‬
‫او ﺑﻌﺪا ﻣﺴﻠﻤﺎن واﻗﻌﯽ ﺷﺪ و آنﺣﻀﺮت ج او را زﻣﯿﻨﯽ در »ﯾﻤﺎﻣﻪ« دادﻧﺪ ﮐﻪ درآﻣﺪ آن‬
‫‪) ۴۲۰۰‬درھﻢ( ﺑﻮد) ‪.(٣‬‬

‫رﻓﺘﺎر ﻧﯿﮑﻮ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن و ﻋﻔﻮ آنﻫﺎ‬

‫در ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ اﺧﻼق آدﻣﯽ ﻧﺎﯾﺎبﺗﺮﯾﻦ و ﻧﺎدرﺗﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰ‪ ،‬رﺣﻢ و ﮔﺬﺷﺖ ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻟﮑﻦ در وﺟﻮد ﻣﻘﺪس ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ وﺟﻮد داﺷﺖ‪.‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎمﮔﺮﻓﺘﻦ از دﺷﻤﻦ‪ ،‬وﻇﯿﻔﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و ﻃﺒﯿﻌﯽ آدﻣﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﮑﻦ در داﯾﺮه اﺧﻼق‬
‫ﺷﺮﯾﻌﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﻓﺮض ﺑﻪ ﮐﺮاھﺖ ﺗﺤﺮﯾﻤﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺗﻤﺎم رواﯾﺎت ﺑﺮ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﺘﻔﻖ اﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ھﺮﮔﺰ از ﮐﺴﯽ اﻧﺘﻘﺎم ﻧﮕﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺮای ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻧﺘﻘﺎم از‬
‫دﺷﻤﻨﺎن‪ ،‬روز ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ ﺑﻮد‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ آن ﮐﯿﻨﻪﺗﻮزان ﮐﻪ ﺗﺸﻨﻪ ﺧﻮن آنﺣﻀﺮت ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫از دﺳﺖ ﺟﻔﺎﮔﺮ آنھﺎ اﻧﻮاع اذﯾﺖ و آزار ﺑﻪ اﯾﺸﺎن رﺳﯿﺪه ﺑﻮد‪ ،‬در اﺧﺘﯿﺎر و در دﺳﺖ‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻟﮑﻦ ﺑﺎ وﺟﻮد آن ھﻤﻪ ﺟﻮر و ﺟﻔﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ اﯾﺸﺎن روا داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺎ اﻋﻼم اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬آﻧﺎن را رھﺎ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪» :‬ﻻ ﺗﺮﺜ�ﺐ ﻋﻠﻴ�ﻢ اﻴﻟﻮم‪،‬‬
‫ِاذﻫﺒﻮا ﻓﺄﻧﺘﻢ اﻟﻄﻠﻘﺎء« )اﻣﺮوز ھﯿﭻ ﺳﺮزﻧﺸﯽ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺴﺖ و ﺷﻤﺎ ھﻤﮕﯽ آزاد ھﺴﺘﯿﺪ(‪.‬‬
‫وﺣﺸﯽ ﮐﻪ ﻗﺎﺗﻞ ﻋﺰﯾﺰﺗﺮﯾﻦ ﻋﻤﻮی آنﺣﻀﺮت و ﺷﮑﻨﻨﺪه ﻗﻮت ﺑﺎزوی اﺳﻼم ﺑﻮد‪ ،‬در ﻣﮑﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﮑﻪ ﻓﺘﺢ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬او ﺑﻪ ﻃﺎﯾﻒ ﻓﺮار ﮐﺮد‪ .‬ﻃﺎﯾﻒ ﻧﯿﺰ ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺠﮫﺎد‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﺻﺎﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺮات‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٥٦‬‬

‫ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﺪ و ﺑﺮای وﺣﺸﯽ ﺟﺎی اﻣﻨﯽ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ او ﺷﻨﯿﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج‬
‫ﺑﻪ ﺳﻔﯿﺮان و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺗﻌﺮض ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ ھﻤﺮاه ﺑﺎ )ﮔﺮوه ﺳﻔﯿﺮان( ﺑﻪ داﻣﻦ‬
‫رﺣﻤﺖ ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن ﭘﻨﺎه ﺑﺮد و ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﻓﻘﻂ اﯾﻦ را ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ دوﺑﺎره ﻧﺰد ﻣﻦ ﻧﯿﺎ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺎ دﯾﺪن ﺗﻮ ﺑﻪ ﯾﺎد ﻋﻤﻮﯾﻢ ﻣﯽاﻓﺘﻢ) ‪.(١‬‬
‫»ھﻨﺪ«‪ ،‬ھﻤﺴﺮ اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﮐﻪ ﺷﮑﻢ ﺣﻀﺮت ﺣﻤﺰه را ﭘﺎره ﮐﺮده و دل و ﺟﮕﺮش را‬
‫درآورده ﺑﻮد‪ ،‬در روز ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ ﻧﻘﺎب ﭘﻮﺷﯿﺪه و ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻧﺸﻮد و ﺑﺮ اﺳﻼم ﺑﯿﻌﺖ ﮐﻨﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ در اﻣﺎن ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج او را‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ وﻟﯽ ﭼﯿﺰی ﺑﻪ او ﻧﮕﻔﺖ‪» .‬ھﻨﺪ« از آن ﺑﺮﺧﻮرد ﻋﺠﯿﺐ و ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺷﺪ و‬
‫اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻧﺰد ﻣﻦ ھﯿﭻ ﺧﯿﻤﻪای ﻣﺒﻐﻮضﺗﺮ از ﺧﯿﻤﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻧﺒﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺣﺎﻻ ھﯿﭻ ﺧﯿﻤﻪای ﺑﺮاﯾﻢ ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ از ﺧﯿﻤﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺴﺖ) ‪ .(٢‬ﻋﮑﺮﻣﻪ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ‬
‫اﺑﻮﺟﮫﻞ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ دﺷﻤﻦ اﺳﻼم ﺑﻮد و ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از ﻣﺴﻠﻤﺎنﺷﺪن‪ ،‬از دﺷﻤﻨﺎن ﺳﺮﺳﺨﺖ‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺑﻮد‪ .‬در ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ ﺑﻪﺳﻮی ﯾﻤﻦ ﻓﺮار ﮐﺮد‪ ،‬ھﻤﺴﺮش ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﯾﻤﻦ رﻓﺖ و ﻋﮑﺮﻣﻪ را ﺗﺴﻠﯽ ﺧﺎﻃﺮ داد و او ھﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت‬
‫ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت او را ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮد از ﻓﺮط ﻣﺴﺮت و ﺷﺎدی از ﺟﺎﯾﺶ‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ و ﺑﺎ ﭼﻨﺎن ﺷﺎداﺑﯽ ﺑﻪ ﺳﻮﯾﺶ رﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺑﺪن ﻣﺒﺎرک رداﯾﯽ ﻧﺒﻮد) ‪ (٣‬و ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫ﺎﺟ ِﺮ« )ای ﺳﻮار ﻣﮫﺎﺟﺮ ﺧﻮش آﻣﺪﯾﺪ(‪.‬‬ ‫َُ‬ ‫َ ْ َ ً َّ‬
‫ﺐ الﻤﻬ ِ‬
‫ﺟﻤﻠﻪ از او اﺳﺘﻘﺒﺎل ﮐﺮد‪» :‬مﺮﺣﺒﺎ ِﺑﺎلﺮا ِﻛ ِ‬
‫»ﺻﻔﻮان ﺑﻦ اﻣﯿﻪ« از ﺳﺮان ﻗﺮﯾﺶ و از دﺷﻤﻨﺎن ﺳﺮﺳﺨﺖ اﺳﻼم ﺑﻮد‪ .‬او »ﻋﻤﯿﺮ ﺑﻦ‬
‫وھﺐ« را ﺑﺎ وﻋﺪه و ﻧﻮﯾﺪ ﺑﻪ ﮐﺸﺘﻦ آنﺣﻀﺮت ج ﻣﺄﻣﻮر ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬زﻣﺎن ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ از‬
‫ﺗﺮس‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺪه ﻓﺮار ﮐﺮد و ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ از ﻃﺮﯾﻖ درﯾﺎ ﺑﻪ ﯾﻤﻦ ﺑﺮود‪ .‬ﻋﻤﯿﺮ ﺑﻦ وھﺐ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﺻﻔﻮان ﺑﻦ اﻣﯿﻪ رﺋﯿﺲ ﻗﺒﯿﻠﻪ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺖ و از ﺗﺮس ﻓﺮار ﮐﺮده و ﻗﺼﺪ داﺷﺘﻪ ﺧﻮدش را ﺑﻪ درﯾﺎ اﻓﮑﻨﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت او‬
‫را اﻣﺎن دادﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﯿﺮ ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﭼﯿﺰی ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺸﺎﻧﯽ اﻣﺎن ﺑﺪھﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ‬
‫ﮔﻔﺘﻪام اﻋﺘﻤﺎد ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻋﻤﺎﻣﻪ ﻣﺒﺎرک ﺧﻮﯾﺶ را ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬او ﻧﺰد ﺻﻔﻮان رﻓﺖ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﻗﺘﻞ ﺣﻤﺰه‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ذﮐﺮ ھﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﻮﻃﺎ اﻣﺎم ﻣﺎﻟﮏ ﮐﺘﺎب اﻟﻨﮑﺎح‪.‬‬
 ‫‪٣٥٧‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫و ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺻﻔﻮان اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺮ ﺟﺎن ﺧﻮد ﺑﯿﻢ دارم‪ .‬ﻋﻤﯿﺮ در ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺻﻔﻮان! ھﻨﻮز از ﺣﮑﻢ و ﻋﻔﻮ ﻣﺤﻤﺪ اﻃﻼﻋﯽ ﻧﺪاری؟ آﻧﮕﺎه ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﻋﻤﯿﺮ ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه‬
‫ﻧﺒﻮت ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ و اوﻟﯿﻦ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ اﻇﮫﺎر داﺷﺖ اﯾﻦ ﺑﻮد‪ :‬ﻋﻤﯿﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫اﻣﺎن دادهای‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ .‬ﺻﻔﻮان ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﻦ دو ﻣﺎه‬
‫ﻣﮫﻠﺖ دھﯿﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺟﺎی دو ﻣﺎه ﭼﮫﺎر ﻣﺎه ﻣﮫﻠﺖ دارﯾﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ وی ﺑﺎ ﻃﯿﺐ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ داﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ در اﺑﻦ ھﺸﺎم ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪» .‬ھﺒﺎر ﺑﻦ‬
‫اﻷﺳﻮد« ﮐﺴﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ زﯾﻨﺐ دﺧﺘﺮ آنﺣﻀﺮت ج ﺧﯿﻠﯽ اذﯾﺖ و آزار رﺳﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﺣﺎﻣﻠﻪ ﺑﻮد و از ﻣﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ھﺠﺮت ﮐﺮد‪ .‬ﮐﻔﺎر ﺑﺮاﯾﺶ اﯾﺠﺎد ﻣﺰاﺣﻤﺖ‬
‫ً‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ و »ھﺒﺎر« ﻋﻤﺪا او را از ﺑﺎﻻی ﺷﺘﺮ ﭘﺎﯾﯿﻦ اﻧﺪاﺧﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ آن‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﻣﺠﺮوح ﺷﺪ‬
‫و ﺳﻘﻂ ﺟﻨﯿﻦ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﺟﻨﺎﯾﺎت دﯾﮕﺮی ھﻢ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺑﺮھﻤﯿﻦ‬
‫اﺳﺎس‪ ،‬در روز ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ ﺟﺰو ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج رﯾﺨﺘﻦ ﺧﻮنﺷﺎن را ﻣﺒﺎح‬
‫ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬او ﻗﺼﺪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﺮان ﭘﻨﺎھﻨﺪه ﺷﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺣﻠﻢ و ﻋﻔﻮ ﻧﺒﻮی او را ﺑﻪ‬
‫ﺑﺎرﮔﺎه ﻧﺒﻮت ﮐﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﻗﺼﺪ‬
‫داﺷﺘﻢ ﺑﻪ اﯾﺮان ﻓﺮار ﮐﻨﻢ وﻟﯽ اﺣﺴﺎن‪ ،‬ﺣﻠﻢ و ﻋﻔﻮ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﯾﺎدم آﻣﺪ‪ .‬ﺧﺒﺮھﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﻣﻦ‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎ رﺳﯿﺪه ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺟﮫﺎﻟﺖ و ﻧﺎداﻧﯽ ﺧﻮد اﻋﺘﺮاف ﻣﯽﮐﻨﻢ و ﺣﺎﻻ آﻣﺪهام ﺗﺎ‬
‫ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﻮم‪ .‬ﻧﺎﮔﮫﺎن دروازه رﺣﻤﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای دوﺳﺖ و دﺷﻤﻦ ﯾﮑﺴﺎن‬
‫ﺑﺎزﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﮔﺸﻮده ﺷﺪ و او را در آﻏﻮش ﮔﺮﻓﺖ) ‪.(١‬‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم روﺷﻦ اﺳﺖ و ﻏﺰوهھﺎی ﻧﺒﻮی ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ روﺷﻨﮕﺮ‬
‫آن اﻧﺪ‪ ،‬از ﻏﺰوه ﺑﺪر ﺗﺎ ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ‪ ،‬اﮐﺜﺮ ﺟﻨﮓھﺎ ﻋﻠﯿﻪ اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ وی ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﯽ ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻟﮑﻦ در ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ دﺳﺘﮕﯿﺮ و ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﻧﺒﻮت آورده ﺷﺪ و ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺎس او را‬
‫آورد‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ ج ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﺤﺒﺖآﻣﯿﺰی ﺑﺎ وی ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﺮاﯾﻢ ﮔﺬﺷﺘﻪ او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ آنﺣﻀﺮت ﻣﻨﻊ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و ﺑﺮ اﯾﻦ ھﻢ‬
‫ﺑﺴﻨﺪه ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﻣﺘﯿﺎزی ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﻪ او ﺑﺨﺸﯿﺪﻧﺪ و اﻋﻼم ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ‬
‫اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﭘﻨﺎه آورد‪ ،‬ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد«‪ .‬و ﺑﺪﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺧﺎﻧﻪ او ﻧﯿﺰ ﻣﻮرد اﮐﺮام و اﻋﺰاز‬

‫‪ -١‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق و اﺻﺎﺑﻪ ذﮐﺮ ھﺒﺎر‪.‬‬

 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٥٨‬‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ) ‪ .(١‬آﯾﺎ ھﯿﭻﯾﮏ از ﻓﺎﺗﺤﺎن ﺟﮫﺎن ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮﺧﻮرد و ﺣﺴﻦ ﺳﻠﻮﮐﯽ ﺑﺎ‬
‫دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟‬
‫ھﺮﮐﺪام از ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻋﺮب ﺑﺎ ﺧﻮاﺳﺖ و رﺿﺎی ﺧﻮدﺷﺎن وارد ﺣﻠﻘﮥ اﺳﻼم ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ‬
‫ﺗﻤﺮد ﻧﻤﻮد‪» .‬ﻣﺴﯿﻠﻤﻪ ﮐﺬاب« ﮐﻪ ادﻋﺎی ﻧﺒﻮت ﮐﺮده ﺑﻮد از‬ ‫ﻗﺒﯿﻠﻪ »ﺑﻨﻮﺣﻨﯿﻔﻪ« ﺗﺎ آﺧﺮ ّ‬
‫ً‬
‫ھﻤﯿﻦ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﻮد »ﺛﻤﺎﻣﻪ ﺑﻦ آﺛﺎل« از ﺳﺮان ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﺗﻔﺎﻗﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﯿﺮ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬او را ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آوردﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﺘﻮﻧﯽ از ﺳﺘﻮنھﺎی‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ آﻣﺪﻧﺪ و از وی ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ‪ .‬وی‬
‫اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ای ﻣﺤﻤﺪ! اﮔﺮ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﯽ ﯾﮏ از دﺷﻤﻨﺎﻧﺖ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪهای و‬
‫اﮔﺮ ﺑﺮ ﻣﻦ اﺣﺴﺎن و ﻣﻨﺖ ﮐﻨﯽ‪ ،‬ﻣﻤﻨﻮن و ﺳﭙﺎﺳﮕﺬار ﺗﻮ ﺧﻮاھﻢ ﺑﻮد و اﮔﺮ ﻓﺪﯾﻪ ﺑﺨﻮاھﯽ‪،‬‬
‫ﻓﺪﯾﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﺮداﺧﺖ ﺧﻮاھﻢ ﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺳﮑﻮت ﮐﺮدﻧﺪ روز دوم ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ آﻣﺪﻧﺪ‬
‫و ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺻﻮرت ﻣﺬاﮐﺮه ﺷﺪ‪ .‬روز ﺳﻮم ﻧﯿﺰ ھﻤﯿﻦ ﺟﻮاب را از وی ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت‬
‫دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺗﺎ او را ﺑﺎز و آزاد ﮐﻨﻨﺪ‪» ،‬ﺛﻤﺎﻣﻪ« از آن ﻟﻄﻒ و ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻏﯿﺮ ﻣﻨﺘﻈﺮه‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و در ﮐﻨﺎر درﺧﺘﯽ رﻓﺖ ﻏﺴﻞ ﮐﺮد و دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ آﻣﺪ و ﮐﻠﻤﻪ ﺷﮫﺎدﺗﯿﻦ را ﺑﺮ‬
‫زﺑﺎن آورد و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! اﺣﺪی در دﻧﯿﺎ از ﺷﻤﺎ ﻧﺰد ﻣﻦ‬
‫ﻣﺒﻐﻮضﺗﺮ ﻧﺒﻮد و ﺣﺎﻻ ھﯿﭻﮐﺲ از ﺷﻤﺎ در دﻧﯿﺎ ﺑﺮاﯾﻢ ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ھﯿﭻ دﯾﻦ و ﻣﺬھﺒﯽ‬
‫از دﯾﻦ و ﻣﺬھﺐ ﺗﻮ ﻧﺰد ﻣﻦ ﻣﻨﻔﻮرﺗﺮ ﻧﺒﻮد و ﺣﺎﻻ ﻣﺬھﺐ ﺗﻮ ﻋﺰﯾﺰﺗﺮﯾﻦ ﻣﺬاھﺐ ﺑﺮاﯾﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ھﯿﭻ ﺷﮫﺮی از ﺷﮫﺮ ﺗﻮ ﺑﺮاﯾﻢ ﻣﻨﻔﻮرﺗﺮ ﻧﺒﻮد و ﺣﺎﻻ ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﯾﻦ ﺷﮫﺮ ﻧﺰد ﻣﻦ‪ ،‬ﺷﮫﺮ ﺗﻮ ھﺴﺖ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ اﻋﺎده داﺳﺘﺎن ﺳﺘﻤﮕﺮی و ﺟﻔﺎﮔﺮی ﻗﺮﯾﺶ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻗﺒﻼ ذﮐﺮ ﺷﺪ ﮐﻪ در‬
‫ﺷﻌﺐ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ در ﻣﺪت ﺳﻪ ﺳﺎل‪ ،‬ﻇﺎﻟﻤﺎن ﻣﮑﻪ اﯾﺸﺎن و ﺧﺎﻧﺪان اﯾﺸﺎن را ﭼﮕﻮﻧﻪ در‬
‫ﻣﺤﺎﺻﺮه اﻗﺘﺼﺎدی ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ ﯾﮏ داﻧﻪ ﮔﻨﺪم ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻧﻤﯽرﺳﯿﺪ و اﻃﻔﺎل و‬
‫ﮐﻮدﮐﺎن از ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﻓﺮﯾﺎد ﻣﯽﮐﺸﯿﺪﻧﺪ و آن ﺟﻔﺎﭘﯿﺸﮕﺎن ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن ﺻﺪای آنھﺎ ﺷﺎدﻣﺎن‬
‫ﮔﺸﺘﻪ و ﻣﯽﺧﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﮐﻪ رﺣﻤﺖ ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﺎن ﭼﻪ ﺑﺮﺧﻮرد و‬
‫رﻓﺘﺎری داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﻨﺪم از ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﯾﻤﺎﻣﻪ وارد ﻣﮑﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬رﺋﯿﺲ ﯾﻤﺎﻣﻪ »ﺛﻤﺎﻣﻪ ﺑﻦ‬
‫آﺛﺎل« ﺑﻮد‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ رﻓﺖ‪ ،‬ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ آﯾﯿﻦ و ﭘﺬﯾﺮش‬
‫اﺳﻼم او را ﻣﻮرد ﻃﻌﻨﻪ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬او ﺑﻪ ﺧﺸﻢ آﻣﺪ و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﺮد ﮐﻪ دﯾﮕﺮ ﺟﺰ ﺑﻪ‬
‫رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺑﻪ ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ ﮔﻨﺪم ﻧﺪھﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻗﺤﻄﯽ ﺷﺪﯾﺪی در ﻣﮑﻪ ﭘﺪﯾﺪ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺑﺎب ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ‪.‬‬

 ‫‪٣٥٩‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫آورد‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﻗﺮﯾﺶ دﺳﺖ ﺑﻪ داﻣﺎن رﺣﻤﺖ ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن ج ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آن ذات ﻣﻘﺪﺳﯽ ﮐﻪ‬
‫ھﯿﭻ ﺳﺎﺋﻠﯽ از آﺳﺘﺎﻧﻪاش ﻣﺤﺮوم ﻧﻤﯽﺷﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺮای »ﺛﻤﺎﻣﻪ« ﭘﯿﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎد ﮐﻪ‬
‫ﻣﺤﺎﺻﺮه اﻗﺘﺼﺎدی ﻣﮑﻪ را ﻧﻘﺾ و ﺑﺎ ارﺳﺎل ﮔﻨﺪم ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ او ﮐﻤﺎ ﻓﯽ‬
‫اﻟﺴﺎﺑﻖ ارﺳﺎل ﮔﻨﺪم را آﻏﺎز ﮐﺮد) ‪.(١‬‬

‫ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﮐﻔﺎر و ﻣﺸﺮﮐﺎن‬

‫ﺣﺴﻦ ﺳﻠﻮک و رﻓﺘﺎر اﯾﺸﺎن ﺑﺎ ﮐﻔﺎر‪ ،‬در ﺑﺴﯿﺎری از وﻗﺎﯾﻊ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮرﺧﺎن‬
‫اروﭘﺎﯾﯽ ﻣﺪﻋﯽ اﻧﺪ اﯾﻦ ﻣﻮارد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺿﻌﯿﻒ ﺑﻮد و ﭼﺎرهای ﺟﺰ‬
‫ﻣﺪارا و ﻣﻼﻃﻔﺖ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ در ذﯾﻞ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻓﻘﻂ وﻗﺎﯾﻌﯽ را ذﮐﺮ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺪرت و ﺷﻮﮐﺖ دﺷﻤﻨﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن درھﻢ‬
‫ﺷﮑﺴﺘﻪ و رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﯽ ج ﺑﺎ اﻗﺘﺪار ﺗﻤﺎم ﺑﺮ اوﺿﺎع ﻣﺴﻠﻂ ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻮﺑﺼﺮه ﻏﻔﺎری ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮ ﺑﻮدم ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪم و ﻣﯿﮫﻤﺎن آنﺣﻀﺮت ﺷﺪم‪ ،‬ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺷﯿﺮ ﺗﻤﺎم‬
‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان را ﻧﻮﺷﯿﺪم ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ اھﻞ ﺑﯿﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺷﺐ را در ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﺳﭙﺮی ﮐﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫وﻟﯽ آنﺣﻀﺮت ﭼﯿﺰی ﻧﮕﻔﺘﻨﺪ )و ﺑﺮ ﻣﻦ ﺧﺮدهای ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ(‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه داﺳﺘﺎن دﯾﮕﺮی از ھﻤﯿﻦ ﻗﺒﯿﻞ را ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﮐﻔﺎر ﺷﺒﯽ ﻣﮫﻤﺎن‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺷﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺷﯿﺮ ﯾﮏ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ را ﺑﺮاﯾﺶ آوردﻧﺪ و او ﻧﻮﺷﯿﺪ‪ .‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ دوم‬
‫دوﺷﯿﺪه و ﺷﯿﺮش آورده ﺷﺪ آن را ھﻢ ﻧﻮﺷﯿﺪ‪ .‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺳﻮم و ﭼﮫﺎرم ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ھﻔﺖ‬
‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺷﯿﺮﺷﺎن دوﺷﯿﺪه ﺷﺪ و او ھﻤﮥ آنھﺎ را ﻧﻮﺷﯿﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺧﻢ ﺑﻪ اﺑﺮو‬
‫ﻧﯿﺎوردﻧﺪ و ﭼﯿﺰی ﻧﮕﻔﺘﻨﺪ و ﺷﺎﯾﺪ ھﻤﯿﻦ رﻓﺘﺎر و ﺑﺮﺧﻮرد ﺧﻮب ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺻﺒﺢ روز‬
‫ﺑﻌﺪ ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﺪ و آﻧﮕﺎه ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﺷﯿﺮ ﯾﮏ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ اﮐﺘﻔﺎ ﮐﺮد) ‪ .(٢‬ﺣﻀﺮت اﺳﻤﺎء‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در دوران ﺻﻠﺢ ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ﻣﺎدرم ﮐﻪ ﺗﺎ آن ﻣﻮﻗﻊ ھﻨﻮز ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺼﺪ‬
‫درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻤﮏ و اﻋﺎﻧﻪای ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺮای ﺗﺤﻘﯿﻖ اﯾﻦ اﻣﺮ ﮐﻪ ﺑﺎ او ﮐﻪ‬
‫ﻣﺸﺮک اﺳﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺰد آنﺣﻀﺮت ج آﻣﺪم و از اﯾﺸﺎن ﺟﻮﯾﺎ ﺷﺪم‪ ،‬اﯾﺸﺎن‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺎ وی ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ رﻓﺘﺎر ﮐﻦ) ‪.(٣‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪ ۶۲۷ /‬ﺑﺎب وﻓﺪ ﺑﻨﯽ ﺣﻨﯿﻔﻪ‪ .‬ﻗﺴﻤﺖ آﺧﺮ در اﺑﻦ ھﺸﺎم ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺗﺮﻣﺬی ﺑﺎب اﻟﻤﺆﻣﻦ ﯾﺄﮐﻞ ﻓﻲ ﻣﻌﯽ واﺣﺪة‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب ﺻﻠﺔ اﻟﻮاﻟﺪ اﻟﻤﺸﺮک‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٦٠‬‬
‫ﻣﺎدر ﺣﻀﺮت اﺑﻮھﺮﯾﺮه ﮐﺎﻓﺮ ﺑﻮد و ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪش در ﻣﺪﯾﻨﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮد و ﺑﺮ اﺛﺮ‬
‫ﺟﮫﺎﻟﺖ و ﻧﺎداﻧﯽ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ﻧﺎﺳﺰا ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ .‬اﺑﻮھﺮﯾﺮه اﯾﻦ اﻣﺮ را ﺑﺮای آنﺣﻀﺮت ﺑﯿﺎن‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﺟﺎی اﯾﻦ ﮐﻪ ﻧﺎراﺣﺖ و ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ دﻋﺎی ھﺪاﯾﺖ‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ) ‪ .(١‬اﻧﺠﺎم ﺗﻤﺎم ﮐﺎرھﺎی ﺧﺎﻧﮥ آنﺣﻀﺮت ﺑﺮ ﻋﮫﺪه ﺑﻼل ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﻮل و وﺟﻪ ﻧﻘﺪ ھﻢ‬
‫در دﺳﺖ وی ﺑﻮد‪ ،‬در ﺻﻮرت ﻧﺒﻮدن ﻧﻘﺪﯾﻨﮕﯽ ﺑﻪ ﺑﺎزار ﻣﯽرﻓﺖ و ﻗﺮض ﻣﯽﮐﺮد و ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﺾ اﯾﻦ ﮐﻪ وﺟﮫﯽ ﻣﯿﺴﺮ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬آن را ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﻪ ﺑﺎزار رﻓﺖ ﯾﮑﯽ از‬
‫ﻣﺸﺮﮐﺎن او را دﯾﺪ و ﮔﻔﺘﮏ‪ :‬اﮔﺮ وام ﻣﯽﺧﻮاھﯽ از ﻣﻦ ﺑﺨﻮاه وی ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪ .‬ﯾﮏ روز ﺑﻪ‬
‫ﻗﺼﺪ اذان ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ در ھﻤﯿﻦ ﺣﺎل آن ﻣﺸﺮک ﻃﻠﺒﮑﺎر ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﺗﺎﺟﺮ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ آﻣﺪ و ﺑﻪ‬
‫وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ای ﺣﺒﺸﯽ! او در ﺟﻮاب اﯾﻦ ﮐﻼم ﻏﯿﺮ ﻣﺆدﺑﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻟﺒﯿﮏ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﻣﺸﺮک ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻓﻘﻂ ﭼﮫﺎر روز از وﻋﺪه ﭘﺮداﺧﺖ وام ﺑﺎﻗﯽ اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ رأس ﻣﻮﻋﺪ وام ﭘﺮداﺧﺖ‬
‫ﻧﺸﻮد ﺗﻮ را ﻣﯽﺑﺮم و ﮐﺎر ﮔﻮﺳﻔﻨﺪﭼﺮاﻧﯽ از ﺗﻮ ﻣﯽﮔﯿﺮم‪ ،‬ﺑﻼل ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎء را ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﻪ‬
‫ً‬
‫ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ج رﻓﺖ و ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﺮاﯾﺶ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﻌﻼ ﭼﯿﺰی ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ وام آن ﻣﺸﺮک را ﺑﭙﺮدازﯾﻢ‪ .‬ﻓﺮدا او ﻣﯽآﯾﺪ و آﺑﺮوی ﻣﺮا ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬ﻟﺬا اﮔﺮ اﺟﺎزه‬
‫ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﯿﺪ ﺗﺎ از ﺷﮫﺮ ﺧﺎرج ﺷﻮم و ھﺮﮔﺎه اﺳﺒﺎب ﭘﺮداﺧﺖ وام ﻓﺮاھﻢ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺮدم‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﺷﺐ را ﺳﭙﺮی ﮐﺮد و وﺳﺎﯾﻞ ﺳﻔﺮ از ﻗﺒﯿﻞ ﮐﯿﺴﮥ ﺧﻮارﺑﺎر‪ ،‬ﮐﻔﺶ و ﻏﯿﺮه را ﺑﺮ‬
‫ﺑﺎﻟﯿﻦ ﺧﻮد ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺻﺒﺢ از ﺧﻮاب ﺑﯿﺪار ﺷﺪ و رﺧﺖ ﺳﻔﺮ را ﺑﺴﺖ‪ .‬در ھﻤﯿﻦ ﺣﺎل‬
‫ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺎ ﺷﺘﺎب وارد ﺷﺪ و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺷﻤﺎ را اﺣﻀﺎر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬او ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت رﻓﺖ و دﯾﺪ ﮐﻪ ﭼﮫﺎر ﺑﺎر ﺷﺘﺮ ﮔﻨﺪم وارد ﺷﺪه و ﺷﺘﺮان ﺑﺮ دروازه‬
‫اﯾﺴﺘﺎدهاﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﺒﺎرک ﺑﺎد؟ اﯾﻦ ﺷﺘﺮان را رﺋﯿﺲ ﻓﺪک ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫او آنھﺎ را ﺑﻪ ﺑﺎزار ﺑﺮد و ھﻤﻪ را ﻓﺮوﺧﺖ و وام آن ﻣﺸﺮک را ﭘﺮداﺧﺖ ﮐﺮد و ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﻧﺒﻮی آﻣﺪ و ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت ج ﮔﺰارش داد ﮐﻪ ﺗﻤﺎم وام آن ﻣﺸﺮک را ادا ﮐﺮده اﺳﺖ) ‪.(٢‬‬
‫اﯾﻦ داﺳﺘﺎن ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ از ﻓﺘﺢ ﻓﺪک‪ ،‬ﺳﺎل ھﻔﺘﻢ ھﺠﺮی اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﺑﻼل از ﻣﻘﺮﺑﺎن ﺑﺎرﮔﺎه رﺳﻮل اﮐﺮم ج و ﻣﻨﺘﻈﻢ اﻣﻮر ﺧﺎﻧﻪ اﯾﺸﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ‬
‫ﻓﺮد ﻣﺸﺮک ﺑﺮﺧﻮرد اھﺎﻧﺖآﻣﯿﺰی ﺑﺎ وی ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻼل از اﯾﻦ ﮐﻪ در ﻣﻌﺮض اھﺎﻧﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪.‬‬
‫‪ -٢‬اﺑﻮداود ﺟﻠﺪ ‪ / ۲‬ﺑﺎب ﻗﺒﻮل ھﺪاﯾﺎ اﻟﻤﺸﺮﮐﯿﻦ‪.‬‬
 ‫‪٣٦١‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮد ﻗﺼﺪ ﻓﺮار از ﺷﮫﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﻣﺎﺟﺮا را از زﺑﺎن ﺑﻼل‬
‫ﻣﯽﺷﻨﻮد‪ ،‬ﻋﻠﯿﻪ آن ﻓﺮد ﻣﺸﺮک ھﯿﭻ اﻗﺪاﻣﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و در ﻓﮑﺮ ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺑﻼل ھﻢ‬
‫ً‬
‫ﺑﺮﻧﻤﯽآﯾﺪ‪ .‬اﺗﻔﺎﻗﺎ از ﺟﺎﯾﯽ ﻣﻘﺪاری ﮔﻨﺪم اھﺪاﯾﯽ ﻣﯿﺴﺮ ﻣﯽﺷﻮد و وام آن ﻓﺮد ﻣﺸﺮک ادا‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻮرد اھﺎﻧﺖآﻣﯿﺰ وی ھﯿﭻ اﻗﺪاﻣﯽ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻮرد‬
‫ﻋﻔﻮ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﺣﻠﻢ و اﯾﻦ ﻋﻔﻮ ﻓﻘﻂ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ رﺣﻤﺖ ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن اﺳﺖ و وﺟﻮد ﺳﺎﯾﺮ‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪاران ﺟﮫﺎن از آن ﺧﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺸﮑﻞﺗﺮﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺮای ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ‬
‫ﮔﺮوھﯽ از ﮐﻔﺎر ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ رﺋﯿﺲ آﻧﺎن ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ اﺑﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج‬
‫ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬أھﻞ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ اﺑﯽ را رھﺒﺮ ﺧﻮد و‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ ﺑﺪر اﻇﮫﺎر اﺳﻼم ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ در ﺑﺎﻃﻦ‬
‫ﮐﺎﻓﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﯿﺮوان او ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﻼﻣﯽ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ )ﯾﻌﻨﯽ در ﻇﺎھﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن و در‬
‫ﺑﺎﻃﻦ ﮐﺎﻓﺮ( و ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ از ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ را ﺗﺸﮑﯿﻞ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن در ﺧﻔﺎ ﻋﻠﯿﻪ اﺳﻼم اﻧﻮاع‬
‫ﺗﻮﻃﺌﻪ و دﺳﯿﺴﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺑﺎ ﻗﺮﯾﺶ و دﯾﮕﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ھﻤﺎھﻨﮕﯽ داﺷﺘﻨﺪ و‬
‫اﺳﺮار ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در اﺧﺘﯿﺎر آﻧﺎن ﻗﺮار ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﻣﺮاﺳﻢ و اﺣﮑﺎم‬
‫اﺳﻼم را ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﯽآوردﻧﺪ‪ .‬در ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ و ﺟﻤﺎﻋﺎت و ﺟﻨﮓھﺎ ﺷﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫اﮐﺮم ج از آﻧﺎن و ﻧﺸﺎن و ﺣﺎﻻت ﺗﮏ ﺗﮏ آﻧﺎن آ ﮔﺎه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻟﮑﻦ ﭼﻮن اﺣﮑﺎم و ﻗﻮاﻧﯿﻦ‬
‫ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺑﺮ اﺳﺮار دلھﺎ و ﺑﺮ ﺑﺎﻃﻦ اﺟﺮا ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﻇﺎھﺮ واﺑﺴﺘﻪ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا‬
‫آنﺣﻀﺮت اﺣﮑﺎم ﮐﻔﺮ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﺟﺎری ﻧﻔﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﺮﯾﻌﺖ و ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻮد‪،‬‬
‫وﻟﯽ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﻋﻔﻮ و ﺣﻠﻢ و ﻋﻨﺎﯾﺎت ﻧﺒﻮی‪ ،‬اﯾﺸﺎن ھﻤﻮاره ﺑﺎ آﻧﺎن ﺣﺴﻦ ﺳﻠﻮک و رﻓﺘﺎر‬
‫ﺧﻮب داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر در ﻏﺰوهھﺎ ﯾﮑﯽ از ﻣﮫﺎﺟﺮان ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از اﻧﺼﺎر ﯾﮏ ﺳﯿﻠﯽ زد‪.‬‬
‫اﻧﺼﺎری ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ ﻟﻼﻧﺼﺎر! ﻣﮫﺎﺟﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﮫﺎﺟﺮان را ﺻﺪا زد‪ .‬ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮھﺎ از‬
‫ﻧﯿﺎم ﺑﯿﺮون ﮐﺸﯿﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺟﺎھﻠﯿﺖ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ‬
‫زﺑﺎن آوردﯾﺪ‪ .‬ھﺮدو ﻓﺮﯾﻖ آرام ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ اﺑﯽ از ﺟﺮﯾﺎن ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪ و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪:‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺮﺳﯿﻢ اﯾﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺴﺖ و ذﻟﯿﻞ را اﺧﺮاج ﺧﻮاھﻢ ﮐﺮد‪ .‬دﯾﮕﺮ رﻓﻘﺎی‬
‫وی ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ دﺳﺖ از ﺣﻤﺎﯾﺖ و ﻧﺼﺮت ﻣﮫﺎﺟﺮان ﺑﺮدارﯾﺪ‪ ،‬اﯾﻦھﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد ھﻼک‬
‫و ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ در ﻗﺮآنﮐﺮﯾﻢ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪:‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٦٢‬‬
‫ُ ُ َ َ‬ ‫َّ َ َّ َ ُّ ْ‬
‫� يَنفض ۗوا ‪�َ ...‬قولون ل�ِن‬ ‫ون َ� تُنفِ ُقوا ْ َ َ ٰ‬
‫� َم ۡن ع َ‬
‫ِند َر ُسو ِل ٱ� ِ ح ٰ‬ ‫ُ ُ َّ َ َ ُ ُ َ‬
‫﴿هم ٱ�ِين �قول‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ۡ َ ٓ َ ۡ َ َ ۡ َ ۡ َ ۡ ۡ َ َّ‬
‫َّرجعنا إِ� ٱل َمدِينةِ �ُخ ِرج َّن ٱ�ع ُّز مِن َها ٱ�ذل﴾ ]اﻟﻤﻨﺎﻓﻘﻮن‪» .[۸-۷ :‬آنھﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﺑﺮ آﻧﺎن ﮐﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ھﺴﺘﻨﺪ )ﭼﯿﺰی( اﻧﻔﺎق ﻧﮑﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﻮﻧﺪ ‪....‬‬
‫ً‬
‫آنھﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺎز ﮔﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﯾﻘﯿﻨﺎ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻋﺰت‪ ،‬ذﻟﯿﻼن را از آﻧﺠﺎ ﺑﯿﺮون‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ اﺑﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﺷﻤﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪاﯾﺪ او ﻣﻨﮑﺮ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ س اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! اﺟﺎزه دھﯿﺪ ﺗﺎ ﮔﺮدن اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻓﻖ را ﺑﺰﻧﻢ‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﯾﺎران و دوﺳﺘﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﺮار ﺑﻮد ﺳﭙﺎه اﺳﻼم در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﭙﺎه ﮐﻔﺮ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ‬
‫اﺑﯽ ﺑﺎ ﺳﯿﺼﺪ ﻧﻔﺮ از ﯾﺎران ﺧﻮد از ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﺟﺪا ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ‬
‫ﺿﺮﺑﻪای ﺳﺨﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن وارد ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج از اﯾﻦ ﺧﯿﺎﻧﺖ وی‬
‫ﮔﺬﺷﺖ ﮐﺮدﻧﺪ و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ وﻓﺎت ﮐﺮد آنﺣﻀﺮت در ﻋﻮض اﺣﺴﺎن وی ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﺒﺎس ﭘﯿﺮاھﻦ ﺧﻮﯾﺶ را داده ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﯿﺮاھﻦ ﻣﺒﺎرک ﺧﻮد را ﺑﺎ وﺟﻮد ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدی ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺑﻪ وی ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪ و او را ﺑﺎ ھﻤﺎن ﭘﯿﺮاھﻦ دﻓﻦ ﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(٢‬‬

‫ﺑﺮﺧﻮرد و رﻓﺘﺎر ﺑﺎ ﯾﻬﻮد و ﻧﺼﺎرا‬

‫در ﺣﯿﻄﻪ اﺧﻼق ﮔﺮاﻣﯽ آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﻓﺮق و ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻣﯿﺎن ﮐﺎﻓﺮ و ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬دوﺳﺖ و‬
‫دﺷﻤﻦ‪ ،‬ﺧﻮﯾﺶ و ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ و اﺑﺮ رﺣﻤﺖ ﺑﺮ دﺷﺖ و ﭼﻤﻦ ﺑﻪﻃﻮر ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ‬
‫ﻣﯽﺑﺎرﯾﺪ‪ .‬ﯾﮫﻮد ﺑﻐﺾ ﺷﺪﯾﺪ ﺑﺎ آنﺣﻀﺮت ج داﺷﺘﻨﺪ و ﺗﮏ ﺗﮏ وﻗﺎﯾﻊ ﺗﺎ زﻣﺎن وﻗﻮع ﻏﺰوه‬
‫ﺧﯿﺒﺮ ﺷﺎھﺪ ﺑﺮ اﯾﻦ اﻣﺮ اﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻃﺮز ﻋﻤﻞ و ﺑﺮﺧﻮرد آنﺣﻀﺮت ج ھﻤﻮاره ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬در اﻣﻮری ﮐﻪ درﺑﺎره آنھﺎ اﺣﮑﺎم ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬از آﻧﺎن ﺗﻘﻠﯿﺪ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪ .(٣‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﯾﮑﯽ از ﯾﮫﻮد در ﺑﺎزار اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ آن ذاﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺳﯽ را‬
‫ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﺮﺗﺮی داده اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ آن را ﺷﻨﯿﺪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ آن را ﺗﺤﻤﻞ‬
‫ﮐﻨﺪ از وی ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ ج ﻧﯿﺰ؟ او ﮔﻔﺖ‪ :‬آری! ﺻﺤﺎﺑﯽ از ﺷﺪت ﺧﺸﻢ ﯾﮏ ﺳﯿﻠﯽ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻣﻨﺎﻓﻘﻮن‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪.‬‬
 ‫‪٣٦٣‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﺑﻪ وی زد از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻋﺪل و اﺧﻼق آنﺣﻀﺮت اﻋﺘﻤﺎد داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬آن‬
‫ً‬
‫ﯾﮫﻮدی ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن رﻓﺖ و از آن ﺻﺤﺎﺑﯽ ﺷﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺮ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﯽ ﺧﺸﻢ ﮔﺮﻓﺖ) ‪.(١‬‬
‫ﭘﺴﺮ ﯾﮑﯽ از ﯾﮫﻮد ﺑﯿﻤﺎر ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺑﻪ ﻋﯿﺎدت وی رﻓﺘﻨﺪ و او را ﺑﻪ اﺳﻼم‬
‫دﻋﻮت دادﻧﺪ‪ ،‬او ﺑﻪ ﺳﻮی ﭘﺪرش ﻧﮕﺎه ﮐﺮد‪ ،‬ﮔﻮﯾﺎ ھﺪﻓﺶ ﺟﻠﺐ ﻧﻈﺮ ﻣﻮاﻓﻖ ﭘﺪر ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺪرش‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻧﭽﻪ اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﺑﭙﺬﯾﺮ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ او ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﺪ) ‪ .(٢‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎس اﺣﺘﺮام ﺟﻨﺎزه ﯾﮑﯽ از ﯾﮫﻮدﯾﺎن از ﺟﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪﻧﺪ) ‪ .(٣‬ﯾﮏ روز ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از ﯾﮫﻮد ﺑﻪ‬
‫اﻟﺴ ﹶ‬
‫ﻼ ﹸم‬ ‫ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت آﻣﺪه و از ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺷﺮارت و ﺧﺒﺚ ﻧﻔﺲ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎی » ﱠ‬
‫ﹶﻋ ﹶﻠ ﹾﻴﻜ ﹾﹸﻢ«‪ » ،‬ﱠ‬
‫اﻟﺴﺎ ﹸم ﹶﻋ ﹶﻠ ﹾﻴﻜ ﹾﹸﻢ« )ﻣﺮگ ﺑﺮ ﺗﻮ( ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﺧﻤﺸﮕﯿﻦ ﺷﺪ و ﺑﻪ‬
‫آﻧﺎن ﭘﺎﺳﺦ داد‪ .‬آنﺣﻀﺮت او را ﻣﻨﻊ ﮐﺮده ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻋﺎﯾﺸﻪ! ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻧﺸﺎن ﻧﺪه ﻧﺮﻣﯽ‬
‫ﮐﻦ‪ ،‬زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺮﻣﯽ در ھﺮﭼﯿﺰ را دوﺳﺖ دارد) ‪.(٤‬‬
‫ﺑﺎ ﯾﮫﻮد داد و ﺳﺘﺪ داﺷﺘﻨﺪ و ﺧﻮاﺳﺘﻪھﺎی ﺑﯿﺠﺎ و درﺷﺖ ﺧﻮﯾﯽ آﻧﺎن را ﺗﺤﻤﻞ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﯿﻦ ﯾﮫﻮد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﻌﺎﻣﻼت اﺧﺘﻼﻓﯽ روی ﻣﯽداد‪ ،‬ﺑﯽﺟﮫﺖ‬
‫از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﺎﻧﺒﺪاری ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ از اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﺖ ﻋﻨﺎوﯾﻦ‬
‫دﯾﮕﺮ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﯾﮑﯽ از ﯾﮫﻮد ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن اﻣﺪ‪ ،‬ﺷﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ! ﯾﮑﯽ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻦ ﺳﯿﻠﯽ زده اﺳﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت آن ﻣﺴﻠﻤﺎن را اﺣﻀﺎر و‬
‫ﺗﻨﺒﯿﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ھﯿﺄت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﻧﺠﺮان ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت از‬
‫آﻧﺎن ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ ﮐﺮد و اﻗﺎﻣﺖﺷﺎن را در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی ﻗﺮار داد‪ .‬ﺣﺘﯽ ﺑﻪ آنھﺎ اﺟﺎزه داد ﺗﺎ‬
‫در ﻣﺴﺠﺪ ﻃﺒﻖ ﻋﺮف و رﺳﻢ ﻣﺬھﺒﯽ ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‬
‫آﻧﺎن را از اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺎزدارﻧﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻣﻨﻊ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ) ‪ .(٥‬ﻣﺠﺎﻟﺴﺖ ﺑﺎ ﯾﮫﻮد و‬
‫ﻧﺼﺎرا و ﻣﻌﺎﺷﺮت و ازدواج ﺑﺎ آﻧﺎن را روا ﻣﯽداﺷﺖ و اﺣﮑﺎم وﯾﮋهای ﺑﺮای آﻧﺎن در ﺷﺮﯾﻌﺖ‬
‫اﺳﻼم وﺿﻊ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻟﺠﻨﺎﺋﺰ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻷدب ‪ ۲۳۹ / ۲‬ﻣﺼﺮ‪.‬‬
‫‪ -٥‬زاداﻟﻤﻌﺎد‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٦٤‬‬

‫ﻣﺤﺒﺖ و ﺷﻔﻘﺖ ﺑﺎ ﻏﺮﺑﺎء‬

‫ّ‬
‫در ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻗﺸﺎر ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬اﻣﯿﺮ و ﻣﺮﻓﻪ‪ ،‬ﻏﺮﯾﺐ و ﻣﺴﺘﻤﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﯽ اﺳﻼم ج ﺑﺎ ھﻤﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان و ﻃﺒﻘﺎت‬
‫ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪﻃﻮری ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﺸﺎر ﻓﻘﺮ و ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ ﺑﺮ دوش آﻧﺎن ﺳﺒﮏ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﺮﺣﺴﺐ اﻗﺘﻀﺎی ﻃﺒﻊ ﺑﺸﺮی ﺑﺮﺧﻮردی ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻌﻤﻮل از اﯾﺸﺎن ﺳﺮ‬
‫زد ﮐﻪ ﺑﻼدرﻧﮓ از ﺑﺎرﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﺗﺬﮐﺮ داده ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ واﻗﻌﻪ در ﻣﮑﻪ روی‬
‫داد‪ .‬ﺗﻌﺪادی از ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺮﯾﺶ در ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ و اﯾﺸﺎن آﻧﺎن را ﺑﻪ‬
‫ً‬
‫اﺳﻼم دﻋﻮت ﻣﯽداد‪ .‬اﺗﻔﺎﻗﺎ در ھﻤﯿﻦ ﺣﺎل ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ام ﻣﮑﺘﻮم ﮐﻪ ﻓﺮدی ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ و ﻓﻘﯿﺮ‬
‫ﺑﻮد ﺑﺮ اﯾﺸﺎن وارد ﺷﺪ و در ﺟﻤﻊ ﻗﺮﯾﺶ ﻧﺸﺴﺖ و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ آنﺣﻀﺮت ﻧﻤﻮد‪ .‬از‬
‫آن ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺳﺮان ﻗﺮﯾﺶ اﻓﺮادی ﻣﻐﺮور و ﺧﻮدﭘﺴﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﻓﺮدی ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺑﻦ ام‬
‫ﻣﮑﺘﻮم را در ﺟﻤﻊ ﺧﻮد ﮔﻮارا ﻧﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر دﻟﺠﻮﯾﯽ آﻧﺎن و ﺑﻪ اﻣﯿﺪ‬
‫آن ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺪ دﻋﻮت اﺳﻼم در دلھﺎی ﺳﺨﺖ و ﺗﯿﺮۀ آنھﺎ ﻧﻔﻮذ ﮐﻨﺪ‪ ،‬در آن ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪﺳﻮی‬
‫اﺑﻦ ام ﻣﮑﺘﻮم ﺗﻮﺟﮫﯽ ﻧﻨﻤﻮد و ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد ﺑﺎ ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺮﯾﺶ اداﻣﻪ داد‪ .‬ﻟﮑﻦ اﯾﻦ‬
‫اﻣﺘﯿﺎز ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه اﻟﮫﯽ ﻣﻘﺒﻮل ﻧﺸﺪ و اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ) ‪:(١‬‬
‫َ َّ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫ٓ َۡ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫� ‪َ ٢‬و َما يُ ۡدرِ�ك ل َعل ُهۥ يَ َّز�ٰٓ ‪ ٣‬أ ۡو يَذك ُر‬ ‫� ‪ ١‬أن َجا َءهُ ٱ� ۡ� َ ٰ‬ ‫﴿ َعبَ َس َوتَ َو ٰٓ‬
‫َ َ َ َ ۡ َ َ َّ‬ ‫� ‪ ٥‬فَأَ َ‬ ‫ى ‪ ٤‬أَ َّما َمن ۡ‬
‫ك �� يَ َّز َّ ٰ‬
‫�‬ ‫ى ‪ ٦‬وما علي‬ ‫نت َ ُ�ۥ تَ َص َّد ٰ‬ ‫ٱس َت ۡغ َ ٰ‬ ‫ٱ� ِۡك َر ٰٓ‬ ‫ََ َ َُ ّ‬
‫�تنفعه‬
‫ِ‬
‫َ َّ ٓ َّ َ َ ۡ َ ‪ٞ‬‬ ‫ٰ‬ ‫َ َ َ ۡ ُ َ َ َّ‬ ‫َ‬
‫ٰ‬ ‫َ ُ َ َۡ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َّ َ َ ٓ‬
‫‪ ٧‬وأما من جاءك �س� ‪ ٨‬وهو �� ‪ ٩‬فأنت �نه تل� ‪ � ١٠‬إِ�ها تذكِرة‬ ‫ٰ‬
‫َ ٓ َ َ‬ ‫َ‬
‫‪َ � ١١‬من شا َء ذك َرهُۥ ‪] ﴾١٢‬ﻋﺒﺲ‪.[۱۲-۱ :‬‬
‫»رو ﺗﺮش ﮐﺮد و ﭼﮫﺮهاش را ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﻧﺰد او ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ آﻣﺪ و ﺗﻮ ﭼﻪ ﻣﯽداﻧﯽ ﺷﺎﯾﺪ‬
‫او ﭘﺎﮐﯿﺰه ﺑﻄﻦ اﺳﺖ و ﯾﺎ ﻗﺼﺪ ﺷﻨﯿﺪن ﭘﻨﺪی داﺷﺖ ﮐﻪ او را ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﻓﺘﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﮐﺴﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﮕﺮ اﺳﺖ ﺗﻮ ﺑﻪﺳﻮی او ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽﮐﻨﯽ و ﺑﻪ ﺗﻮ رﺑﻄﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ او ﭘﺎﮐﯿﺰه ﺑﺎﻃﻦ‬
‫ﻧﺸﻮد وﻟﯽ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻧﺰد ﺗﻮ ﺷﺘﺎﺑﺎن ﻣﯽآﯾﺪ و از ﺧﺪای ﺧﻮد ﻣﯽﺗﺮﺳﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺗﻮ از او ﻏﻔﻠﺖ‬
‫ﻣﯽورزﯾﺪ‪ ،‬ھﺮآﯾﻨﻪ آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﯽ ﭘﻨﺪ ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ھﺮﮐﺲ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ از آن ﭘﻨﺪ ﭘﺬﯾﺮد«‪.‬‬
‫ھﻤﯿﻦ ﻓﻘﯿﺮان و ﻣﻔﻠﺴﺎن‪ ،‬اوﻟﯿﻦ ﺟﺎنﻧﺜﺎران اﺳﻼم ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج‬
‫ھﻤﺮاه ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﺮای ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﺣﺮم ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ ﺳﺮان ﻗﺮﯾﺶ ﺑﺎ ﻣﺸﺎھﺪه وﺿﻊ‬

‫‪ -١‬ﺗﺮﻣﺬی ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ﻋﺒﺲ‪.‬‬

 ‫‪٣٦٥‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎن ﻇﺎھﺮیﺷﺎن آﻧﺎن را ﺑﺎ دﯾﺪه ﺗﺤﻘﯿﺮ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻪ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫ٓ‬ ‫َ َ ٰٓ ُ َ ٓ َ َّ َّ ُ َ َ‬
‫ٱ� عل ۡي ِهم ّ ِم ۢن بَ ۡين َِنا ۗ﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪) .[۵۳ :‬آﯾﺎ اﯾﻦھﺎ را ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻣﯿﺎن ﻣﺎ ﻣﻮرد‬ ‫﴿أ�ؤ�ءِ من‬
‫ﻣﻨﺖ و اﺣﺴﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار داده اﺳﺖ(‪ ،‬وﻟﯽ آنﺣﻀﺮت ج اﯾﻦ ﺗﻤﺴﺨﺮ و اﺳﺘﮫﺰاء آﻧﺎن را‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺗﺤﻤﻞ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﯽ وﻗﺎص س ﻓﺮدی ﺑﻮد ﮐﻪ در ﻃﺒﯿﻌﺘﺶ‬
‫ﻗﺪری اﺣﺴﺎس ﺑﺮﺗﺮی وﺟﻮد داﺷﺖ و ﺧﻮدش را از ﺗﮫﯿﺪﺳﺘﺎن و ﻓﻘﺮا ﺑﺮﺗﺮ ﺗﺼﻮر ﻣﯽﮐﺮد‪،‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ج ﺧﻄﺎب ﺑﻪ وی ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﻧﭽﻪ ﮐﻪ از رزق و ﻧﺼﺮت ﻧﺼﯿﺐ ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ‬
‫ﺑﺮﮐﺖ ھﻤﯿﻦ ﻓﻘﺮا اﺳﺖ) ‪ .(١‬و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﯾﺪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮ دروازه ﺑﮫﺸﺖ ﺗﻮﻗﻒ‬
‫ﻧﻤﻮدم دﯾﺪم ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ وارد ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﯿﻦ ﻓﻘﺮاء و ﻣﺴﺎﮐﯿﻦاﻧﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدم‪،‬‬
‫ﻓﻘﺮای ﻣﮫﺎﺟﺮﯾﻦ ھﻢ در ﮔﻮﺷﻪای از ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و در ھﻤﯿﻦ اﺛﻨﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج‬
‫وارد ﺷﺪﻧﺪ و در ﺟﻤﻊ آﻧﺎن ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺟﻤﻊ آﻧﺎن ﭘﯿﻮﺳﺘﻢ‪ .‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﺸﺎرت و ﻧﻮﯾﺪ ﺑﺎد ﺑﺮ ﻓﻘﺮای ﻣﮫﺎﺟﺮﯾﻦ ﮐﻪ ﭼﮫﻞ ﺳﺎل ﺟﻠﻮﺗﺮ از ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان وارد‬
‫ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬دﯾﺪم ﮐﻪ از اﯾﻦ ﻧﻮﯾﺪ آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﭼﮫﺮۀ آﻧﺎن‬
‫از ﺷﺎدی و ﻣﺴﺮت درﺧﺸﯿﺪ و ﺑﺮاﯾﻢ آرزو ﺷﺪ ﮐﻪ ﮐﺎش ﻣﻦ ھﻢ ﺟﺰء آﻧﺎن ﻣﯽﺑﻮدم) ‪.(٣‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر اﯾﺸﺎن در ﻣﺠﻠﺴﯽ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ھﻤﯿﻦ اﺛﻨﺎ ﺷﺨﺼﯽ از آﻧﺠﺎ ﮔﺬر ﮐﺮد‪،‬‬
‫آنﺣﻀﺮت از ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ در ﮐﻨﺎرش ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬ﻧﻈﺮ ﺗﻮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﺨﺺ‬
‫ﭼﯿﺴﺖ«‪ .‬وی اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﻓﺮدی ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ و اﻣﯿﺮی اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا او‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ اﯾﻦ را دارد ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﭘﺬﯾﺮش واﻗﻊ ﺷﻮد و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬
‫ﻧﺰد ﮐﺴﯽ ﺳﻔﺎرش ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻔﺎرﺷﺶ ﻧﯿﺰ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺳﮑﻮت ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از‬
‫ﻟﺤﻈﺎﺗﯽ ﺷﺨﺼﯽ دﯾﮕﺮ از آﻧﺠﺎ ﮔﺬر ﮐﺮد دوﺑﺎره آنﺣﻀﺮت ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪» :‬در ﺑﺎره اﯾﻦ ﺷﺨﺺ‬
‫ﻧﻈﺮت ﭼﯿﺴﺖ«‪ .‬او اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬اﯾﻦ از ﻓﻘﺮای ﻣﮫﺎﺟﺮﯾﻦ اﺳﺖ و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﭘﺬﯾﺮش ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮد و ﺳﻔﺎرش ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻔﺎرﺷﺶ رد ﺷﻮد و اﮔﺮ‬

‫‪ -١‬ﻣﺸﮑﻮة ﺑﺎب ﻓﻀﻞ اﻟﻔﻘﺮاء ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﯾﻀﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺸﮑﻮة ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از دارﻣﯽ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٦٦‬‬
‫ﭼﯿﺰی ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬ﮐﺴﯽ آن را ﻧﺸﻨﻮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﺗﻤﺎم اﻧﺴﺎنھﺎی روی زﻣﯿﻦ در‬
‫ﺳﻄﺢ آن ﻣﺮد ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ از ﺗﻤﺎم آنھﺎ اﯾﻦ ﻓﻘﯿﺮ و ﺑﯿﭽﺎره ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ«) ‪.(١‬‬
‫اﻏﻠﺐ اوﻗﺎت‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ج در دﻋﺎھﺎیﺷﺎن اﯾﻦ دﻋﺎ را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪» :‬ﺑﺎر اﻟﮫﺎ! ﻣﺮا‬
‫ﻣﺴﮑﯿﻦ زﻧﺪه ﻧﮕﮫﺪار و ﻣﺴﮑﯿﻦ ﺑﻤﯿﺮان و در ﮔﺮوه ﻣﺴﺎﮐﯿﻦ ﺣﺸﺮ ﺑﻔﺮﻣﺎ«‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﭘﺮﺳﯿﺪ ﭼﺮا ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ؟ اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﻪ اﯾﻦھﺎ‬
‫ﭘﯿﺶ از ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽروﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ای ﻋﺎﯾﺸﻪ! ھﯿﭻ ﻣﺴﮑﯿﻨﯽ را‬
‫ﻧﺎاﻣﯿﺪ از دروازهات ﻣﺮان‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎ دادن ﯾﮏ داﻧﻪ ﺧﺮﻣﺎی ﺧﺸﮏ ھﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ای ﻋﺎﯾﺸﻪ!‬
‫ﺑﺎ ﻣﺴﺎﮐﯿﻦ و ﺑﯿﭽﺎرﮔﺎن ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎش و ﺑﺎ آﻧﺎن ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﮐﻦ ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺧﻮد‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ ﮐﻨﺪ) ‪ .(٢‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﻓﻘﯿﺮ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﯾﺎ‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان در ﻣﻘﺎمھﺎی آﺧﺮت ﻧﯿﺰ دارﻧﺪ از ﻣﺎ ﭘﯿﺸﯽ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ‬
‫ﻣﺎ ﻧﻤﺎز و روزه ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﯽآورﯾﻢ آنھﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﯽآورﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﺟﺮ و ﺛﻮاﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ‬
‫ﺻﺪﻗﺎت و اﻧﻔﺎق ﺑﻪ آنھﺎ ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﻣﺎ از آن ﻣﺤﺮوم ھﺴﺘﯿﻢ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﺷﻤﺎ‬
‫را ﭼﯿﺰی ﺑﮕﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ اﻧﺠﺎم آن ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﯿﺪ و از آﯾﻨﺪﮔﺎن ﭘﯿﺸﯽ ﮔﯿﺮﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬آری‪ ،‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﻌﺪ از ھﺮ ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﺳﯽ و ﺳﻪ ﺑﺎر ﺳﺒﺤﺎن‬
‫اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺳﯽ و ﺳﻪ ﺑﺎر اﻟﺤﻤﺪ ﻟﻠﻪ و ﺳﯽ و ﺳﻪ ﺑﺎر اﻟﻠﻪ اﮐﺒﺮ ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﺪ روز دوﺑﺎره‬
‫ھﻤﺎن ﮔﺮوه ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺘﻪ و اﻇﮫﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﺑﺮادران‬
‫ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﻣﺎ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ را ﺷﻨﯿﺪهاﻧﺪ و ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫َ َ َ ْ ُ َّ‬
‫ا� ﻳُ ْﺆ ِ�ﻴ ِﻪ َﻣ ْﻦ � َ َﺸ ُ‬
‫ﺎء« ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻦ ﻋﻄﺎی اﻟﮫﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ‬ ‫»ذلِﻚ ﻓﻀﻞ ِ‬
‫ﻣﯽدھﺪ) ‪.(٣‬‬
‫زﮐﺎﺗﯽ ﮐﻪ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن وﺻﻮل ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻮر اﻟﻌﻤﻞ آن ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ‪:‬‬
‫ُّ َ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ َ ُ‬
‫»ﺗُﺆﺧﺬ ِﻣ ْﻦ أ َم َﺮا ِء ِﻫ ْﻢ َوﺗُ َﺮد َﻰﻠﻋ �ﻘ َﺮاﺋِ ِﻬ ْﻢ« ﯾﻌﻨﯽ از ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان ھﺮ ﺷﮫﺮ وﺻﻮل ﺷﺪه‪،‬‬
‫ﻣﯿﺎن ﻓﻘﺮاء و ﻣﺴﺎﮐﯿﻦ آﻧﺠﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﺻﺤﺎب ﮐﺮام ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﺮ اﯾﻦ دﺳﺘﻮر ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و زﮐﺎت ﯾﮏ ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺷﮫﺮ را ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎی دﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ) ‪ .(١‬در ﺑﺤﺚ ﻣﺴﺎوات اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﯾﻦ واﻗﻌﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ ﺑﯿﺎن‬

‫‪ -١‬ﻣﺸﮑﻮة ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺸﮑﻮة ﺑﺎب ﻓﻀﻞ اﻟﻔﻘﺮاء ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب اﺳﺘﺤﺒﺎب اﻟﺬﮐﺮ ﺑﻌﺪ اﻟﺼﻼة‪.‬‬
 ‫‪٣٦٧‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﺷﺪه ﮐﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ س در اﻣﺮی‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﺳﻠﻤﺎن و ﺑﻼل را ﮐﻪ از ﻓﻘﺮای‬

‫ﻣﮫﺎﺟﺮﯾﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﮫﺪﯾﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ آﻧﺎن را ﻣﻮرد‬
‫اذﯾﺖ و رﻧﺠﺶ ﺧﺎﻃﺮ ﻗﺮار دادی‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ س ﻧﺰد آﻧﺎن رﻓﺖ و ﻋﺬرﺧﻮاھﯽ‬
‫ﮐﺮد‪ .‬آنھﺎ او را ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪.‬‬
‫در »ﻋﻮاﻟﯽ« ﻣﺪﯾﻨﻪ‪ ،‬زﻧﯽ ﺳﮑﻮﻧﺖ داﺷﺖ‪ .‬او ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﯿﻤﺎر ﺷﺪ ﺑﻪﻃﻮری ﮐﻪ اﻣﯿﺪ از‬
‫زﻧﺪﮔﯽاش ﻣﻨﻘﻄﻊ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ھﺮﮔﺎه او ﺑﻤﯿﺮد ﺧﻮدم ﺑﺮ وی‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﻣﯽﺧﻮاﻧﻢ‪ ،‬ﺑﻌﺪا او را دﻓﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اﺗﻔﺎﻗﺎ در ﭘﺎﺳﯽ از ﺷﺐ وﻓﺎت ﮐﺮد‪ ،‬ﺟﻨﺎزهاش‬
‫را آﻣﺎده ﮐﺮدﻧﺪ و ﻧﺰد آنﺣﻀﺮت آوردﻧﺪ‪ ،‬دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت در ﺣﺎل اﺳﺘﺮاﺣﺖ ھﺴﺘﻨﺪ‬
‫و ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﺸﺎن را از ﺧﻮاب ﺑﯿﺪار ﮐﻨﻨﺪ و ﺷﺐ او را ﺑﻪ ﺧﺎک ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺻﺒﺢ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺣﺎل وی را ﺟﻮﯾﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آنھﺎ ﺟﺮﯾﺎن را ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت از ﺟﺎﯾﺶ‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪﻧﺪ و ھﻤﺮاه ﺑﺎﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒﺮ وی رﻓﺘﻪ ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﺟﺮﯾﺮ س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ روز ﻗﺒﻞ از ﻇﮫﺮ در ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﯾﻢ‪ .‬در ھﻤﯿﻦ اﺛﻨﺎء ﺟﻤﻌﯽ از اﻓﺮاد ﯾﮏ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر اﯾﺸﺎن رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن‬
‫ﺑﻪ ﻗﺪری ﺑﯽﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻟﺒﺎﺳﯽ ﺑﺮ ﺗﻦ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﭘﺎ ﺑﺮھﻨﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺗﮑﻪای‬
‫از ﭼﺮم ﺑﺮ ﺗﻦ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﻤﺸﯿﺮھﺎﯾﺸﺎن ﺑﺮ ﮔﺮدنھﺎﯾﺸﺎن آوﯾﺰان ﺑﻮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ج‬
‫ﺑﺎ ﻣﺸﺎھﺪه وﺿﻊ و ﺣﺎل آنھﺎ‪ ،‬ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺷﺪﻧﺪ و رﻧﮓ ﭼﮫﺮه ﻣﺒﺎرک ﺗﻐﯿﯿﺮ ﭘﯿﺪا‬
‫ﮐﺮد و از ﻓﺮط اﺿﻄﺮاب ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ و ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺑﻼل دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ‬
‫ﺗﺎ اذان ﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ادای ﻧﻤﺎز ﺧﻄﺒﻪای اﯾﺮاد ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺮای ﮐﻤﮏ و‬
‫ﯾﺎریرﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ آﻧﺎن ﺗﺸﻮﯾﻖ ﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(٣‬‬

‫ﻋﻔﻮ و ﮔﺬﺷﺖ از دﺷﻤﻨﺎن ﺷﺨﺼﯽ‬

‫ﻋﻔﻮ دﺷﻤﻨﺎن ﺷﺨﺼﯽ و ﮔﺬﺷﺖ از ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺎﺗﻼﻧﻪ‪ ،‬اﻣﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺻﺤﯿﻔﮥ اﺧﻼق‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻣﺸﮫﻮد و ﻧﻤﺎﯾﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺒﯽ ﮐﻪ ھﺠﺮت ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮای ﮐﻔﺎر ﻗﺮﯾﺶ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎﻣﺪادان ﺳﺮ ﻣﺤﻤﺪ از ﺗﻨﺶ ﺟﺪا ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ و ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈﻮر دﺳﺘﻪای از دﺷﻤﻨﺎن‪،‬‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺰﮐﻮة‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺳﻨﻦ ﻧﺴﺎﺋﯽ‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺠﻨﺎزة‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﺼﺪﻗﺎت‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٦٨‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﺷﺐ‪ ،‬ﺧﺎﻧﮥ آنﺣﻀﺮت را در ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ در آن ﻣﻮﻗﻊ ﻧﯿﺮو و ﺗﻮان‬
‫ﻇﺎھﺮی ﺑﺮای ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻧﺘﻘﺎم از دﺷﻤﻨﺎن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬وﻟﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﻓﺮا رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻗﺪرت‬
‫ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮای اﯾﻦ اﻣﺮ وﺟﻮد داﺷﺖ و آنﺣﻀﺮت ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ھﻤﻪ آﻧﺎن را از دم ﺗﯿﻎ‬
‫ﺑﮕﺬراﻧﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮای ھﻤﮕﺎن ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت اﺣﺪی را در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﺟﺮم و‬
‫ﺟﻨﺎﯾﺎتﺷﺎن ﻣﺠﺎزات ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در روز ھﺠﺮت‪ ،‬ﻗﺮﯾﺶ ﯾﮑﺼﺪ ﺷﺘﺮ ﺟﺎﯾﺰه ﺑﺮای آوردن ﺳﺮ آنﺣﻀﺮت و ﯾﺎ دﺳﺘﮕﯿﺮی‬
‫اﯾﺸﺎن ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮده اﻋﻼم ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬ھﺮﮐﺲ ﺳﺮ آنﺣﻀﺮت را ﺑﯿﺎورد و ﯾﺎ زﻧﺪه دﺳﺘﮕﯿﺮ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﮑﺼﺪ ﺷﺘﺮ ﺑﻪ وی داده ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪» .‬ﺳﺮاﻗﻪ ﺑﻦ ﺟﻌﺸﻢ« اوﻟﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ در‬
‫ﺣﺮص و آز ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﻮار ﺑﺮ اﺳﺐ ﺗﯿﺰرﻓﺘﺎر ﺧﻮد ﺷﺪ و آنﺣﻀﺮت را ﺗﻌﻘﯿﺐ ﮐﺮد‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪ‪ ،‬دو ﺳﻪ ﺑﺎر ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﻏﯿﺒﯽ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬از ﻋﺰم و‬
‫ارادۀ ﺧﻮد ﺑﺎزآﻣﺪ و از ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت درﺧﻮاﺳﺖ اﻣﺎن ﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت اﻣﺎنﻧﺎﻣﻪای‬
‫ﺑﺮاﯾﺶ ﻧﻮﺷﺖ و ﺑﻪ او داد) ‪ .(١‬ھﺸﺖ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ھﻨﮕﺎم ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ و ھﯿﭻ ﺳﺨﻨﯽ‬
‫از آن ﺟﻨﺎﯾﺖ وی ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻧﯿﺎﻣﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﻋﻤﯿﺮ ﺑﻦ وھﺐ از دﺷﻤﻨﺎن ﺳﺮﺳﺨﺖ آنﺣﻀﺮت ﺑﻮد و زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻗﺮﯾﺶ ﺑﺮای‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻧﺘﻘﺎم ﮐﺸﺘﻪﺷﺪﮔﺎن ﺑﺪر ﺑﯽﺗﺎب ﺑﻮده و ﻟﺤﻈﻪﺷﻤﺎری ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺻﻔﻮان ﺑﻦ اﻣﯿﻪ ﺑﻪ‬
‫وی ﻧﻮﯾﺪ ﺟﺎﯾﺰه ﮔﺮاﻧﺒﮫﺎﯾﯽ داد ﺗﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺨﻔﯿﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺮود و آنﺣﻀﺮت ج را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ‬
‫رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻤﯿﺮ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺧﻮد را زھﺮآ ﮔﯿﻦ ﮐﺮد و ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ رﻓﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﻣﺮدم او را دﯾﺪﻧﺪ از‬
‫وﺿﻊ و ﺣﺎل او ﻣﺸﮑﻮک ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ س ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺷﺪت ﺑﺎ او ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫آنﺣﻀﺮت ج او را ﻣﻨﻊ ﮐﺮدﻧﺪ و در ﮐﻨﺎر ﺧﻮد ﻧﺸﺎﻧﺪﻧﺪ و راز آﻣﺪﻧﺶ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ را ﺑﻪ وی‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬او ﺑﮫﺖ زده ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ آنﺣﻀﺮت ھﯿﭻ ﺗﻌﺮﺿﯽ ﺑﻪ وی ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬او ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﮑﻪ رﻓﺖ و اﻗﺪام ﺑﻪ دﻋﻮت اﺳﻼم ﻧﻤﻮد‪) .‬اﯾﻦ واﻗﻌﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺎل ﺳﻮم ھﺠﺮی اﺳﺖ() ‪.(٣‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر از ﻏﺰوهای ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ در ﻣﯿﺎن راه ﺑﺮ اﺛﺮ ﺷﺪت ﮔﺮﻣﺎ در ﺟﺎﯾﯽ ﺑﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻪ زﯾﺮ ﺳﺎﯾﻪھﺎی درﺧﺘﺎن رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ج ﻧﯿﺰ در زﯾﺮ ﺳﺎﯾﻪ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب اﻟﮫﺠﺮة‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺳﺘﯿﻌﺎب و اﺻﺎﺑﻪ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮی‪.‬‬
 ‫‪٣٦٩‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫درﺧﺘﯽ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﮐﺮده ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﺎﺧﻪای از درﺧﺖ آوﯾﺰان ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از‬
‫ﻋﺮبھﺎی ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦ از ﺟﺎﯾﯽ آﻣﺪ و ﺷﻤﺸﯿﺮ آنﺣﻀﺮت را ﭘﺎﯾﯿﻦ آورد و از ﻧﯿﺎم ﺑﯿﺮون‬
‫ﮐﺸﯿﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻧﺎﮔﮫﺎن ﺑﯿﺪار ﺷﺪﻧﺪ و دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺮ ﺑﺎﻟﯿﻦ اﯾﺸﺎن اﯾﺴﺘﺎده و‬
‫ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ دﯾﺪ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ﺑﯿﺪار ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ ﻣﺤﻤﺪ! ﺣﺎﻻ ﺑﮕﻮ‬
‫ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺗﻮ را از دﺳﺖ ﻣﻦ ﻧﺠﺎت ﻣﯽدھﺪ؟ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﻟﻠﻪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺟﻮاب‬
‫ﻨﺎک آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﻟﺮزه ﺑﺮ اﻧﺪام آن ﺷﺨﺺ اﻧﺪاﺧﺖ و ﺷﻤﺸﯿﺮ را در ﻧﯿﺎم ﮐﺮد‪ .‬در‬ ‫ھﯿﺒﺘ ِ‬
‫ھﻤﯿﻦ اﺛﻨﺎء ﺻﺤﺎﺑﻪ آﻣﺪﻧﺪ و آنﺣﻀﺮت ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﺮای آﻧﺎن ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ھﯿﭻ ﺗﻌﺮﺿﯽ‬
‫ﺑﻪ آن ﺷﺨﺺ ﻧﮑﺮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮی ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺗﺎ آنﺣﻀﺮت را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ او را‬
‫دﺳﺘﮕﯿﺮ ﻧﻤﻮده ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن آوردﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت را دﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺳﯿﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ وی ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻧﺘﺮس‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﻮ ﻣﻮﻓﻖ ﻣﯽﺷﺪی ﻧﻘﺸﻪات را اﺟﺮا ﮐﻨﯽ ﺑﺎزھﻢ‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﯽ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﯽ) ‪.(٢‬‬
‫در دوران ﺻﻠﺢ ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ﯾﮏ دﺳﺘﮥ ھﺸﺘﺎدﻧﻔﺮی در ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﺷﺐ از »ﺟﺒﻞ ﺗﻨﻌﯿﻢ«‬
‫ً‬
‫ﻣﺨﻔﯿﺎﻧﻪ وارد ﺷﺪﻧﺪ و ﻗﺼﺪ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻧﮫﺎﯾﺘﺎ ﺗﻤﺎم آﻧﺎن‬
‫دﺳﺘﮕﯿﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻟﯿﮑﻦ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ھﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﺗﻌﺮﺿﯽ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﮑﺮدﻧﺪ و آﻧﺎن را رھﺎ‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬درﺑﺎره ھﻤﯿﻦ واﻗﻌﻪ‪ ،‬اﯾﻦ آﯾﮥ ﻗﺮآن ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪:‬‬
‫ُ َۡ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫َ َّ َ‬ ‫ُ َّ‬
‫﴿ َوه َو ٱ�ِي كف �يۡد َِ� ُه ۡم عن� ۡم َو�يۡدِيَ� ۡم �ن ُهم﴾ ]اﻟﻔﺘﺢ‪.[۲۴ :‬‬
‫ﯾﮑﯽ از زﻧﺎن ﯾﮫﻮد در ﺧﯿﺒﺮ ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت ج در ﻏﺬا زھﺮ ﺧﻮراﻧﯿﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﯾﺸﺎن‬
‫ﻏﺬا را ﺗﻨﺎول ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﺛﺮ زھﺮ را اﺣﺴﺎس ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮫﻮدﯾﺎن را اﺣﻀﺎر و ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮫﻮد اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﮐﺮدﻧﺪ و آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ھﯿﭻﯾﮏ از آﻧﺎن ﺗﻌﺮﺿﯽ ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫وﻟﯽ ﺑﻌﺪا ﺑﺮ اﺛﺮ ھﻤﺎن زھﺮ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮐﻪ از ھﻤﺎن ﻏﺬا ﺧﻮرده ﺑﻮد‪ ،‬وﻓﺎت ﮐﺮد و‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻓﻘﻂ ھﻤﺎن زن را ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ ﻗﺼﺎص ﻧﻤﻮد‪) .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج‬
‫ﺗﺎ ﺣﯿﻦ وﻓﺎت اﺛﺮ آن زھﺮ را در وﺟﻮد ﻣﺒﺎرک ﺧﻮﯾﺶ اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(٣‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻟﺠﮫﺎد‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪.۴۷۱ / ۳‬‬
‫‪ -٣‬ﺟﺎﻣﻊ ﺗﺮﻣﺬی‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٧٠‬‬

‫دﻋﺎی ﺧﯿﺮ در ﺣﻖ دﺷﻤﻨﺎن‬

‫دﻋﺎ ﻋﻠﯿﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﻋﺎدت ﻓﻄﺮی ﺑﺸﺮ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﻘﺎم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان از ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ‬
‫واﻻﺗﺮ اﺳﺖ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ آﻧﺎن را ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮای آﻧﺎن دﻋﺎی ﺧﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ‬
‫دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻮد ﻣﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻈﺎﻟﻢ و ﻣﺼﺎﺋﺒﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ھﺠﺮت از ﺟﺎﻧﺐ ﮐﻔﺎر در‬
‫ﻣﮑﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺷﺨﺺ آنﺣﻀﺮت ج ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﺷﺪﻧﺪ و ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ذﮐﺮ و‬
‫ﯾﺎدآوری دوﺑﺎره ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در ھﻤﺎن دوران‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﺧﺒﺎب ﺑﻦ ارت س ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل‬
‫اﻟﻠﻪ! در ﺣﻖ دﺷﻤﻨﺎن دﻋﺎی ﺑﺪ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﭼﮫﺮه اﯾﺸﺎن ﺳﺮخ ﺷﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﺮای‬
‫ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﺣﻤﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪهام ﻧﻪ ﺑﺮای ﻟﻌﻨﺖ و ﻧﻔﺮﯾﻦ«) ‪ .(٢‬ﻗﺮﯾﺶ ﮐﻪ ﺳﻪ‬
‫ﺳﺎل آنﺣﻀﺮت را در ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻗﺮار داده و ﻣﺎﻧﻊ از رﺳﯿﺪن آذوﻗﻪ و ﺧﻮار و ﺑﺎر ﺑﻪ اﯾﺸﺎن‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺷﺮارتھﺎی ﺧﻮد و ﺑﺮ اﺛﺮ دﻋﺎی آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﺤﻂﺳﺎﻟﯽ ﺷﺪﯾﺪی‬
‫ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮری ﮐﻪ اﺳﺘﺨﻮان و ﻣﺮدار ﻣﯽﺧﻮردﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ج‬
‫آﻣﺪ و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ! ﻗﻮم ﺗﻮ دارد ھﻼک و ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﺧﺪا دﻋﺎ ﮐﻦ ﺗﺎ‬
‫اﯾﻦ ﻣﺼﯿﺒﺖ را دور ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﯾﺸﺎن ﺑﻼدرﻧﮓ دﺳﺖ ﺑﻪ دﻋﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را از آن‬
‫ﻣﺼﯿﺒﺖ ﻧﺠﺎت داد) ‪.(٣‬‬
‫در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ دﺷﻤﻨﺎن‪ ،‬آنﺣﻀﺮت را ﺑﺎ ﺳﻨﮓ زدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺳﻮی اﯾﺸﺎن ﺗﯿﺮاﻧﺪازی‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻠﯿﻪ اﯾﺸﺎن ﺷﻤﺸﯿﺮ ﮐﺸﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬دﻧﺪان ﻣﺒﺎرک را ﺷﮫﯿﺪ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺟﺒﯿﻦﺷﺎن را‬
‫ﺧﻮنآﻟﻮد ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ ھﻤﻪ‪ ،‬رﺣﻤﺖ ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن ﺟﻮاب اﯾﻦ ﺣﻤﻼت را ﺑﺎ اﯾﻦ ﺳﭙﺮ دادﻧﺪ‪:‬‬
‫»ا� اﻫﺪ ﻗﻮ� ﻓﺈﻧﻬﻢ ﻻ ﻳﻌﻠﻤﻮن« )ﺑﺎر اﻟﮫﺎ! ﻗﻮم ﻣﺮا ھﺪاﯾﺖ ﮐﻦ زﯾﺮا آﻧﺎن ﻧﺎدان ھﺴﺘﻨﺪ(‪.‬‬
‫ﻃﺎﯾﻒ ﮐﻪ دﻋﻮت اﺳﻼم را ﺑﻪ ﺗﻤﺴﺨﺮ و اﺳﺘﮫﺰا ﭘﺎﺳﺦ داده و از ﭘﻨﺎهدادن داﻋﯽ اﺳﻼم‬
‫اﺑﺎ ورزﯾﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻃﺎﯾﻔﯽ ﮐﻪ ﭘﺎھﺎی ﻣﺒﺎرک رﺣﻤﺖ ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن را ﺧﻮنآﻟﻮد ﮐﺮده ﺑﻮد و ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ آن‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻏﯿﺐ ﮐﺴﺐ اﺟﺎزه ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ دﺳﺘﻮر دھﯿﺪ ﺗﺎ ﮐﻮھﯽ را ﺑﺮ آنھﺎ واروﻧﻪ‬
‫ﮐﻨﻢ‪ .‬در ﭘﺎﺳﺦ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﻣﯽﺷﻨﻮد‪» :‬ﺷﺎﯾﺪ از ﻧﺴﻞ آنھﺎ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﺎﻧﯽ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﻮﻧﺪ«) ‪.(٤‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﺑﻌﺜﺔ اﻟﻨﺒﻲ ج‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺸﮑﻮة اﻟﻤﺼﺎﺑﯿﺢ‪ ،‬أﺧﻼق اﻟﻨﺒﻲ ج ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره دﺧﺎن‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪.‬‬
 ‫‪٣٧١‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﺑﻌﺪ از ده دوازده ﺳﺎل ھﻤﯿﻦ ﻃﺎﯾﻒ‪ ،‬دﻋﻮت اﺳﻼم را ﺑﺎ ﻣﻨﺠﻨﯿﻖ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽدھﺪ و ﺟﻤﻊ‬
‫زﯾﺎدی از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﮫﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! در ﺣﻖ آﻧﺎن دﻋﺎی‬
‫ﺑﺪ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن دﺳﺖ ﺑﺮای دﻋﺎ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ آنﺣﻀﺮت ج ﻋﻠﯿﻪ آﻧﺎن‬
‫دﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ از زﺑﺎن ﻣﺒﺎرک اﯾﻦ ﺟﻤﻼت ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪا! ﺛﻘﯿﻒ )اھﻞ‬
‫ﻃﺎﯾﻒ( را ﮔﺮوﯾﺪه اﺳﻼم ﮐﻦ و آﻧﺎن را دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﯿﺎور«‪ .‬آن ﺗﯿﺮی ﮐﻪ در ﻣﯿﺪان‬
‫ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ھﺪف اﺻﺎﺑﺖ ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ ،‬در ﺻﺤﻦ ﻣﺴﺠﺪ در ﻣﺪﯾﻨﻪ از زﺑﺎن ﻣﺒﺎرک ﺧﺎرج ﺷﺪ و‬
‫درﺳﺖ ﺑﻪ ھﺪف اﺻﺎﺑﺖ ﮐﺮد و ﭼﻨﺪ روز ﺑﻌﺪ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪه در ﺻﺤﻦ ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی‬
‫ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﺪﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﻗﺒﯿﻠﻪ دوس در ﯾﻤﻦ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﻃﻔﯿﻞ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو دوﺳﯽ رﺋﯿﺲ آن ﻗﺒﯿﻠﻪ و از‬
‫ﻣﺪتھﺎ ﭘﯿﺶ ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺎ ﻣﺪﺗﯽ در ﻣﯿﺎن ﻗﺒﯿﻠﮥ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل دﻋﻮت‬
‫اﺳﻼم ﺑﻮد‪ .‬وﻟﯽ آﻧﺎن ﺑﺮ ﮐﻔﺮ ﺧﻮد اﺻﺮار ﻣﯽورزﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺣﻀﻮر‬
‫ﯾﺎﻓﺖ و از ﻗﺴﺎوت ﻗﻠﺒﯽ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺧﻮد ﺷﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮد و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬در ﺣﻖ آﻧﺎن دﻋﺎی ﺑﺪ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﻣﺮدم آن را ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺣﺎﻻ ﺗﺮدﯾﺪی در ﻧﺎﺑﻮدی »دوس« ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻟﮑﻦ‬
‫رﺣﻤﺖ ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن ﺑﺎ اﯾﻦ اﻟﻔﺎظ دﻋﺎ ﮐﺮدﻧﺪ) ‪» :(٢‬اﻟ ﱠﻠﻬﻢ اﻫ ﹺﺪ دوﺳﺎ و ﹾأ ﹺ‬
‫ت ﹺﲠﹺ ﹾﻢ« )ﺑﺎر اﻟﮫﺎ! دوس را‬ ‫ﹸ ﱠ ﹾ ﹶﹾ ﹰ ﹶ‬
‫ھﺪاﯾﺖ ﮐﻦ و آﻧﺎن را ﺑﯿﺎور(‪.‬‬
‫ﻣﺎدر اﺑﻮھﺮﯾﺮه ﻣﺸﺮﮐﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ھﺮﭼﻨﺪ او را ﺗﺒﻠﯿﻎ و ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﻗﺒﻮل‬
‫ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ .‬ﯾﮏ روز او را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت داد و او ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻧﺎﺳﺰاﮔﻮﯾﯽ ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت ج‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬اﺑﻮھﺮﯾﺮه ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪ و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮد و در ھﻤﺎن ﺣﺎل ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت‬
‫رﻓﺖ و ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﭼﻨﯿﻦ دﻋﺎ ﮐﺮد‪» :‬ﺑﺎر اﻟﮫﺎ! ﻣﺎدر اﺑﻮھﺮﯾﺮه را ھﺪاﯾﺖ‬
‫ﮐﻦ« اﺑﻮھﺮﯾﺮه ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ آﻣﺪ دﯾﺪ در ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ و‬
‫ﻣﺎدرش دارد ﻏﺴﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ از ﻏﺴﻞ ﻓﺎرغ ﺷﺪ‪ ،‬در را ﺑﺎز ﮐﺮد و ﮐﻠﻤﻪ ﺷﮫﺎدت را ﺑﺮ‬
‫زﺑﺎن آورد و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ) ‪.(٣‬‬

‫‪ -١‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻏﺰوه ﻃﺎﯾﻒ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻨﺎﻗﺐ دوس‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﻓﻀﺎﺋﻞ اﺑﻮھﺮﯾﺮه‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٧٢‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ اﺑﯽ ﺑﻦ ﺳﻠﻮل‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮ ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺑﻮد و از ھﯿﭻ ﺗﻮﻃﺌﻪ و‬
‫دﺳﯿﺴﻪای ﻋﻠﯿﻪ آنﺣﻀﺮت ج و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن درﯾﻎ ﻧﻮرزﯾﺪ و آﺷﮑﺎرا و ﭘﻨﮫﺎﻧﯽ در ﭘﯽ ﺗﺤﻘﯿﺮ‬
‫و اھﺎﻧﺖ آﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﮐﻔﺎر ﻗﺮﯾﺶ راﺑﻄﻪ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ داﺷﺖ‪ .‬در ﻏﺰوه اﺣﺪ ﺑﺎ ﺳﯿﺼﺪ ﻧﻔﺮ از‬
‫ﯾﺎران ﺧﻮد از ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﺟﺪا ﺷﺪ‪ .‬در ﺟﺮﯾﺎن »اﻓﮏ« ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻧﻘﺶ را در ﺗﮫﻤﺖزدن ﺑﻪ‬
‫أم اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺻﺪﯾﻘﻪ ل داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ ھﻤﻪ ﺟﺮم و ﺟﻨﺎﯾﺎت‪ ،‬ھﻤﻮاره ﺣﻠﻢ‬
‫و ﻋﻔﻮ آنﺣﻀﺮت ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎﻟﺶ ﺑﻮد و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ُﻣﺮد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺮ وی ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ س ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﺷﻤﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺷﺨﺺ ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﺪ‪،‬‬
‫ﺣﺎل آن ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﭼﻨﺎن ﺟﻨﺎﯾﺎﺗﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ! آنﺣﻀﺮت ﺗﺒﺴﻢ ﻧﻤﻮده و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ!‬
‫ﮐﻨﺎر ﺑﺮو‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺻﺮار ﮐﺮد‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺧﺘﯿﺎر داده‬
‫ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ھﻔﺘﺎد ﺑﺎر ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﺮ وی‪ ،‬او ﻣﻮرد ﻣﻐﻔﺮت ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ‬
‫ﺑﺮ وی ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪم) ‪.(١‬‬

‫ﺷﻔﻘﺖ و ﻋﻄﻮﻓﺖ ﺑﺮ ﮐﻮدﮐﺎن‬

‫ﺑﺮ ﮐﻮدﮐﺎن ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﺷﻔﻘﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ از ﺳﻔﺮ ﺑﺮﻣﯽﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ھﺮ ﮐﻮدﮐﯽ‬
‫را ﮐﻪ در ﻣﺴﯿﺮ راه ﻣﯽدﯾﺪﻧﺪ او را ﺟﻠﻮ ﯾﺎ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻮد ﺳﻮار ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ ﮐﻮدﮐﺎن‬
‫ﺳﻼم ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪ .(٢‬ﯾﮏ روز ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ج ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬دﺧﺘﺮ‬
‫ﮐﻮﭼﮏ او ﺑﺎ وی ھﻤﺮاه ﺑﻮد و ﭘﯿﺮاھﻦ ﺳﺮخرﻧﮕﯽ ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷﺖ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺳﻨﻪ‪ ،‬ﺳﻨﻪ« ﺑﻪ زﺑﺎن ﺣﺒﺸﯽ ﺑﻪ »ﺣﺴﻨﻪ« )زﯾﺒﺎﯾﯽ( »ﺳﻨﻪ« ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﮐﻪ در‬
‫ﺣﺒﺸﻪ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺎ ھﻤﺎن زﺑﺎن ﺑﺎ وی ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﻣﯿﺎن دو ﺷﺎﻧﮥ‬
‫آنﺣﻀﺮت ج ﻣﮫﺮ ﻧﺒﻮت ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﺑﺮآﻣﺪﮔﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﮐﻮدﮐﺎن ﻋﺎدت دارﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ھﺮﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﻋﺠﯿﺐ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﺷﺎن آﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آن ﺑﺎزی ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ او ﺷﺮوع ﺑﻪ‬
‫ﺑﺎزی ﺑﺎ ﻣﮫﺮ ﻧﺒﻮت ﮐﺮد‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ او را ﻣﻨﻊ ﮐﺮد‪ ،‬وﻟﯽ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﮕﺬار ﺗﺎ ﺑﺎزی‬
‫ﮐﻨﺪ) ‪ .(٣‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﻧﺰد آنﺣﻀﺮت از ﺟﺎﯾﯽ ﻣﻘﺪاری ﻟﺒﺎس آوردﻧﺪ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن آنھﺎ ﯾﮏ ﻋﺪد‬
‫ﭼﺎدر ﻣﺸﮑﯽ ﮐﻪ دو ﻃﺮف آن ﺣﺎﺷﯿﻪ داﺷﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺣﺎﺿﺮان ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺠﻨﺎﺋﺰ‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻷدب‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪.۸۸۶ / ۲‬‬
 ‫‪٣٧٣‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﭼﺎدر را ﺑﻪ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﺪھﻢ‪ .‬آنھﺎ ﺳﺎﮐﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬أم ﺧﺎﻟﺪ را ﺑﯿﺎورﯾﺪ او‬
‫آﻣﺪ و آنﺣﻀﺮت آن را ﺑﻪ وی داد و دوﺑﺎر ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﭙﻮش ﺗﺎ ﮐﮫﻨﻪ ﺷﻮد« ﻧﻘﺶ ﺑﻮﺗﮥ ﮔﻞھﺎﯾﯽ‬
‫ﮐﻪ در ﭼﺎدر ﺑﻮد او را ﻧﺸﺎن داد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬أم ﺧﺎﻟﺪ! ﺑﺒﯿﻦ ﭼﻪ ﻗﺪر زﯾﺒﺎ اﺳﺖ« ) ‪!(١‬‬
‫ً‬
‫ﻗﺒﻼ ذﮐﺮ ﺷﺪ ﮐﻪ أم ﺧﺎﻟﺪ در ﺣﺒﺸﻪ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺗﺎ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﺎه در آﻧﺠﺎ ﺑﻮد و ﺑﻪ‬
‫ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ ﺑﺎ زﺑﺎن ﺣﺒﺸﯽ ﺑﻪ وی ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺳﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ زﯾﺒﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در دوران ﮐﻮدﮐﯽ و ﺧﺮدﺳﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﻧﺨﻠﺴﺘﺎن اﻧﺼﺎر ﻣﯽرﻓﺘﻢ و ﺑﺎ‬
‫ﭘﺮﺗﺎب ﺳﻨﮓ ﺑﻪ درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ‪ ،‬ﺧﺮﻣﺎ ﻣﯽاﻓﮑﻨﺪم‪ .‬ﻣﺮدم ﻣﺮا دﺳﺘﮕﯿﺮ ﮐﺮده ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ‬
‫آنﺣﻀﺮت ج ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭼﺮا ﺳﻨﮓ ﭘﺮﺗﺎب ﻣﯽﮐﻨﯽ‪ .‬ﻋﺮض ﮐﺮدم‪ :‬ﺑﺮای اﯾﻦ‬
‫ﮐﻪ ﺧﺮﻣﺎ ﺑﺨﻮرم‪ ،‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آن ﺧﺮﻣﺎھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺧﻮدﺑﺨﻮد ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﻣﯽاﻓﺘﻨﺪ آنھﺎ را‬
‫ﺑﺨﻮر ﺳﻨﮓ ﭘﺮﺗﺎب ﻧﮑﻦ‪ .‬آﻧﮕﺎه دﺳﺖ ﻣﺒﺎرک ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﻮازش ﺑﺮ ﺳﺮم ﮐﺸﯿﺪه و‬
‫ﺑﺮاﯾﻢ دﻋﺎی ﺧﯿﺮ ﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(٢‬‬
‫از وﻗﺎﯾﻊ ﻣﺤﺒﺖ ﺑﯿﻦ ﻣﺎدر و ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﯿﻠﯽ ﻣﺘﺄﺛﺮ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﯾﮏ زن ﻣﺴﮑﯿﻦ ﻧﺰد‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ آﻣﺪ و دو دﺧﺘﺮ ﺧﺮدﺳﺎﻟﯽ ﺑﺎ وی ھﻤﺮاه ﺑﻮد‪ .‬در آن ﻣﻮﻗﻊ ﻧﺰد ﻋﺎﯾﺸﻪ ﭼﯿﺰی‬
‫ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻓﻘﻂ ﯾﮏ داﻧﻪ ﺧﺮﻣﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ وی داد‪ .‬او آن را دوﻧﯿﻢ ﻧﻤﻮد و ﻣﯿﺎن ھﺮدو ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت ج وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﺮاﯾﺶ ﮔﻔﺖ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ھﺮﮐﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺪھﺪ و او ﺣﻖ آنھﺎ را ادا ﮐﻨﺪ از دوزخ ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ) ‪.(٣‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﻧﺲ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﻧﻤﺎز را ﺷﺮوع ﻣﯽﮐﻨﻢ‬
‫دﻟﻢ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ آن را ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﺨﻮاﻧﻢ ﮐﻪ ﻧﺎﮔﮫﺎن ﺻﺪای ﻃﻔﻠﯽ از ﮐﻨﺎر ﺻﻒھﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﺷﻢ‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ و ﻣﻦ آن را ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻣﯽﺧﻮاﻧﻢ ﺗﺎ ﻣﺎدرش )ﺑﺮ اﺛﺮ ﺷﻨﯿﺪن ﮔﺮﯾﻪ ﻃﻔﻞ ﺧﻮد(‬
‫ﻧﺎراﺣﺖ ﻧﺸﻮد) ‪.(٤‬‬
‫اﯾﻦ ﺷﻔﻘﺖ و ﻋﻄﻮﻓﺖ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ اﻃﻔﺎل ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮ اﻃﻔﺎل ﻣﺸﺮﮐﺎن و‬
‫ﮐﻔﺎر ﻧﯿﺰ ﻋﻄﻮﻓﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر در ﯾﮑﯽ از ﻏﺰوات ﺑﻪ ﻃﻮر اﺷﺘﺒﺎھﯽ ﭼﻨﺪ ﮐﻮدک ﮐﺸﺘﻪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﯿﻠﯽ ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺨﺼﯽ اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﯾﺎ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻟﻠﺒﺎس‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺠﮫﺎد‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪.۸۷ /‬‬
‫‪ -٤‬ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻟﺼﻠﻮة‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٧٤‬‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! آنھﺎ اﻃﻔﺎل ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﻃﻔﺎل ﻣﺸﺮﮐﺎن از ﺷﻤﺎ ﺑﮫﺘﺮﻧﺪ‪،‬‬
‫آ ﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ! ﮐﻮدﮐﺎن را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻧﺮﺳﺎﻧﯿﺪ‪ .‬ھﺮ ﻧﻔﺴﯽ ﺑﺮ ﻓﻄﺮت اﻟﮫﯽ اﺳﺖ) ‪.(١‬‬
‫ﻋﺎدت داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ھﺮﮔﺎه ﻣﯿﻮۀ ﺗﺎزهای در ﻓﺼﻞ ﻣﯿﻮه ﺑﻪ اﯾﺸﺎن اھﺪا ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ھﺮﯾﮏ از‬
‫ﺣﺎﺿﺮﯾﻦ ﮐﻪ ﺧﺮدﺳﺎلﺗﺮ ﺑﻮد آن را ﺑﻪ او ﻣﯽداد) ‪ .(٢‬ﮐﻮدﮐﺎن را ﻣﯽﺑﻮﺳﯿﺪ و آﻧﺎن را ﻧﻮازش‬
‫ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن آﻣﺪ و دﯾﺪ اﯾﺸﺎن ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﺑﺎ‬
‫ﮐﻮدﮐﺎن ﻣﺤﺒﺖ دارﻧﺪ و آﻧﺎن را ﻧﻮازش ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﮐﻮدﮐﺎن را ھﻢ دوﺳﺖ‬
‫دارﯾﺪ و آنھﺎ را ﻣﯽﻧﻮازﯾﺪ! ﻣﻦ ده ﺗﺎ ﺑﭽﻪ دارم وﻟﯽ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ھﯿﭽﮑﺪام از آنھﺎ را‬
‫ﻧﺒﻮﺳﯿﺪهام! اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺤﺒﺖ را از ﻗﻠﺐ ﺗﻮ رﺑﻮده اﺳﺖ ﻣﻦ‬
‫ﭼﻪ ﮐﺎر ﮐﻨﻢ) ‪.(٣‬‬
‫ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﺳﻤﺮه‪ ،‬ﯾﮑﯽ از اﺻﺤﺎب داﺳﺘﺎن ﺧﺮدﺳﺎﻟﯽ ﺧﻮد را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر‬
‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮ آنﺣﻀﺮت ج ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻧﻤﺎز ﺗﻤﺎم ﺷﺪ‪ ،‬اﯾﺸﺎن ﺑﻪﺳﻮی ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد‬
‫رﻓﺘﻨﺪ ﻣﻦ ھﻢ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﯾﺸﺎن راه اﻓﺘﺎدم ﺟﻠﻮﺗﺮ ﭼﻨﺪ ﮐﻮدک دﯾﮕﺮ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت‬
‫آنھﺎ را ﻣﻮرد ﻧﻮازش ﻗﺮار داد و ﻣﺮاھﻢ ﻧﻮازش ﻧﻤﻮد) ‪ .(٤‬در زﻣﺎن ھﺠﺮت وﻗﺘﯽ وارد‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬دﺧﺘﺮان ﺧﺮدﺳﺎل اﻧﺼﺎر از ﺷﺎدی ﺑﺮ در ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺧﻮد ﺳﺮود ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت از آﻧﺠﺎھﺎ ﮔﺬر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ای دﺧﺘﺮﮐﺎن! آﯾﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﺮا‬
‫دوﺳﺖ دارﯾﺪ؟ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آری‪ ،‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺷﻤﺎ را دوﺳﺖ دارم) ‪ .(٥‬ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ در ﺧﺮدﺳﺎﻟﯽ ازدواج ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬او ھﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎ دﺧﺘﺮان ﺧﺮدﺳﺎل ﻣﺤﻠﻪ ﺑﺎزی‬
‫ﻣﯽﮐﺮد وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ آنﺣﻀﺮت آﻣﺪ‪ :‬دﺧﺘﺮان ﺧﺮدﺳﺎل ﻣﺤﻞ آﻧﺠﺎ ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎ وی‬
‫ﺑﺎزی ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ وارد ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آنھﺎ ﺑﻪ ﭘﺎس اﺣﺘﺮام‬
‫آنﺣﻀﺮت در ﮔﻮﺷﮥ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺎﻣﻮش ﻣﯽﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت آﻧﺎن را ﺗﺴﮑﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ داده و‬
‫وادار ﺑﻪ ﺑﺎزی ﺑﺎ ﻋﺎﯾﺸﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(٦‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪.۴۳۵ / ۳‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﻌﺠﻢ ﺻﻐﯿﺮ ﻃﺒﺮاﻧﯽ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ ﮐﺘﺎب اﻷدب‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب ﻃﯿﺐ راﺋﺤﺔ اﻟﻨﺒﻲ ج‪.‬‬
‫‪ -٥‬ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ‪ / ۱‬ﺑﺤﺚ ھﺠﺮت‪.‬‬
‫‪ -٦‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻷدب‪.‬‬
 ‫‪٣٧٥‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﺷﻔﻘﺖ و ﮐﺮم ﺑﺮ ﻏﻼﻣﺎن‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺑﺮ ﻏﻼﻣﺎن ﺷﻔﻘﺖ ﺧﺎﺻﯽ داﺷﺘﻨﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦھﺎ ﺑﺮادران ﺷﻤﺎ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﺧﻮد ﻣﯽﺧﻮرﯾﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺪھﯿﺪ و آﻧﭽﻪ را ﺧﻮد ﻣﯽﭘﻮﺷﯿﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن‬
‫ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﯿﺪ‪ .‬ﻏﻼمھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت ج ﺗﻌﻠﻖ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را آزاد ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻟﮑﻦ‬
‫آﻧﺎن ﻧﻤﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ از زﻧﺠﯿﺮ اﺣﺴﺎن و ﮐﺮم اﯾﺸﺎن رھﺎ ﺷﻮﻧﺪ و ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﺎدر و ﻗﺒﯿﻠﻪ و ﺗﻤﺎم‬
‫واﺑﺴﺘﮕﺎن ﺧﻮد را رھﺎ ﻧﻤﻮده در ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮ در ﺧﺪﻣﺖ آنﺣﻀﺮت ج ﻣﯽﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬زﯾﺪ ﺑﻦ‬
‫ﺣﺎرﺛﻪ ﻏﻼم ﺑﻮد آنﺣﻀﺮت ج او را آزاد ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺪرش آﻣﺪ ﺗﺎ او را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺒﺮد وﻟﯽ او‬
‫ھﻤﺎﻧﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪ و دروازۀ آﺳﺘﺎﻧﻪ رﺣﻤﺖ ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن را ﺑﺮ ﺑﻮدن در ﺳﺎﯾﻪ ﻋﻄﻮﻓﺖ ﭘﺪر‪ ،‬ﺗﺮﺟﯿﺢ‬
‫داد و از رﻓﺘﻦ ﺑﺎ ﭘﺪر اﻣﺘﻨﺎع ورزﯾﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺎﻣﻪ ﻓﺮزﻧﺪ زﯾﺪ ﺑﻪ ﻗﺪری ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ اﺳﺎﻣﻪ دﺧﺘﺮ ﺑﻮد او را از زﯾﻮر آﻻت ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪم‪ .‬ﺑﺎ دﺳﺖ ﻣﺒﺎرک ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﺑﯿﻨﯽاش را ﺗﻤﯿﺰ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻏﻼﻣﺎن از ﺷﻨﯿﺪن ﻟﻔﻆ ﻏﻼم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﮐﮫﺘﺮی‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج اﯾﻦ را ھﻢ ﮔﻮارا ﻧﻨﻤﻮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ھﯿﭻﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻏﻼم و ﮐﻨﯿﺰ ﺧﻮد ﻧﮕﻮﯾﺪ‪» :‬ﻏﻼم ﻣﻦ‪ ،‬ﮐﻨﯿﺰ ﻣﻦ« ﺑﻠﮑﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬ﭘﺴﺮ ﻣﻦ‪ ،‬ﯾﺎ دﺧﺘﺮ ﻣﻦ«‬
‫ﻏﻼم ﻧﯿﺰ ﺑﻪ آﻗﺎی ﺧﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﮕﻮﯾﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ آﻗﺎ ﮔﻮﯾﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﻗﺪری‬
‫ﺑﻪ ﺷﻔﻘﺖ و ﻋﻄﻮﻓﺖ ﺑﺮ ﻏﻼﻣﺎن اھﻤﯿﺖ ﻣﯽدادﻧﺪ ﮐﻪ در ﺑﯿﻤﺎری وﻓﺎت‪ ،‬آﺧﺮﯾﻦ وﺻﯿﺖ‬
‫اﯾﺸﺎن اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ درﺑﺎره ﻏﻼﻣﺎن از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮذر از ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ و در اواﯾﻞ اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج‬
‫از ﺻﺪاﻗﺖ و راﺳﺘﮕﻮﯾﯽ وی ﺳﺘﺎﯾﺶ و ﺗﻤﺠﯿﺪ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر او ﺑﻪ ﯾﮏ ﻏﻼم ﻋﺠﻤﯽ‬
‫ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺖ‪ .‬آن ﻏﻼم ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم ج رﻓﺖ و از وی ﺷﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت‬
‫اﺑﻮذر را ﺗﺬﮐﺮ دادﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ھﻨﻮز ﺟﺎھﻠﯿﺖ در ﺗﻮ ﺑﺎﻗﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦھﺎ ﺑﺮادران ﺷﻤﺎ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺮﺗﺮی داده اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﯿﻞ ﺷﻤﺎ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ آﻧﺎن را‬
‫ﺑﻔﺮوﺷﯿﺪ و ﻣﺨﻠﻮق ﺧﺪا را اذﯾﺖ ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬از آﻧﭽﻪ ﻣﯽﺧﻮرﯾﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺨﻮراﻧﯿﺪ و آﻧﭽﻪ‬
‫ﻣﯽﭘﻮﺷﯿﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﯿﺪ‪ .‬ﮐﺎری ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﺤﻮل ﻧﮑﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﻮان اﻧﺠﺎم آن را ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و در ﮐﺎرھﺎ ﺑﺎ آنھﺎ ھﻤﮑﺎری ﮐﻨﯿﺪ«) ‪.(١‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ﺑﺎب اﻟﻤﻌﺎﺻﯽ ﻣﻦ أﻣﺮ اﻟﺠﺎھﻠﯿﺔ و اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻷدب‪.‬‬

 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٧٦‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر اﺑﻮﻣﺴﻌﻮد اﻧﺼﺎری‪ ،‬ﻏﻼم ﺧﻮد را ﮐﺘﮏ ﻣﯽزد‪ ،‬از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻮد ﺻﺪاﯾﯽ ﺷﻨﯿﺪ‪،‬‬
‫اﺑﻮﻣﺴﻌﻮد! آﻧﻘﺪر ﮐﻪ ﺗﻮ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻏﻼم اﺧﺘﯿﺎر داری ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯿﺶ از آن ﺑﺮ ﺗﻮ اﺧﺘﯿﺎر و ﺗﺴﻠﻂ‬
‫دارد‪ .‬اﺑﻮﻣﺴﻌﻮد ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﻧﮕﺎه ﮐﺮد‪ ،‬دﯾﺪ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل‬
‫اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ او را ﺑﺮای رﺿﺎی ﺧﺪا آزاد ﮐﺮدم‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻤﯽﮐﺮدی آﺗﺶ دوزخ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮ ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪ .‬ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﭼﻨﺪ‬
‫ﺑﺎر ﺗﻘﺼﯿﺮات ﻏﻼم ﺧﻮد را ﻋﻔﻮ ﮐﻨﻢ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺳﺎﮐﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬دوﺑﺎره آن را ﺗﮑﺮار ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺎز ﺳﺎﮐﺖ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺎر ﺳﻮم ﺗﮑﺮار ﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ھﺮ روز ھﻔﺘﺎد ﺑﺎر ﻋﻔﻮ ﮐﻦ‪.‬‬
‫در زﻣﺎن رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﮐﻨﯿﺰی ﻣﯿﺎن ھﻔﺖ ﻧﻔﺮ ﻣﺸﺘﺮک ﺑﻮد‪ ،‬ﯾﮑﯽ از آﻧﺎن ﺑﺎ ﺳﻨﮕﯽ‬
‫ﺑﻪ او زد آنﺣﻀﺮت ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آن را آزاد ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬آنھﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﻣﺎ‬
‫ھﻔﺖ ﻧﻔﺮ ھﺴﺘﯿﻢ و ﻓﻘﻂ ھﻤﯿﻦ ﯾﮏ ﻧﻮﮐﺮ و ﮐﻨﯿﺰ را دارﯾﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﭘﺲ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﮐﺎر و ﺧﺪﻣﺖ او دارﯾﺪ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ و ھﺮﮔﺎه از او ﺑﯽﻧﯿﺎز ﺷﺪﯾﺪ آزادش ﮐﻨﯿﺪ«) ‪.(١‬‬
‫ﺷﺨﺼﯽ دﯾﮕﺮی دو ﻏﻼم داﺷﺖ و از آﻧﺎن ﺧﯿﻠﯽ ﺷﮑﺎﯾﺖ داﺷﺖ‪ .‬آﻧﺎن را ﻣﯽزد و ﺑﻪ‬
‫آﻧﺎن ﻧﺎﺳﺰا ﻣﯽﮔﻔﺖ وﻟﯽ آنھﺎ از ﺧﻼفھﺎی ﺧﻮد ﺑﺎزﻧﻤﯽآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ج‬
‫آﻣﺪ و ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﺷﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮد و راه ﺣﻞ آن را ﺟﻮﯾﺎ ﺷﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺠﺎزات‬
‫ﺗﻮ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺧﻼفھﺎی آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻓﺒﮫﺎ و اﮔﺮ ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﺗﺨﻠﻔﺎت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه‬
‫آن ﺗﻮ را ﻣﺠﺎزات ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد‪ .‬وﻗﺘﯽ اﯾﻦ را ﺷﻨﯿﺪ ﻣﻀﻄﺮب و ﺑﯽﻗﺮار ﺷﺪ و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﮔﺮﯾﻪ‬
‫و زاری ﻧﻤﻮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﮕﺮ اﯾﻦ ﺷﺨﺺ ﻗﺮآن ﻧﻤﯽﺧﻮاﻧﺪ‪َ ﴿ :‬ونَ َض ُع ٱل ۡ َم َ�ٰز َ‬
‫�ن‬ ‫ِ‬
‫ۡ‬
‫ٱلقِ ۡسط﴾‪ .‬آﻧﮕﺎه وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ اﯾﻦھﺎ را از ﺧﻮد ﺟﺪا ﮐﻨﻢ‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎ ﮔﻮاه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ آﻧﺎن را آزاد ﮐﺮدم) ‪.(٢‬‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻏﻼﻣﺎن زن ﻣﯽدادﻧﺪ و ھﺮﮔﺎه ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻣﯿﺎن آنھﺎ ﺗﻔﺮﯾﻖ و ﺟﺪاﯾﯽ‬
‫ً‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻨﯿﺰ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻘﺪ ﻏﻼم ﺧﻮد درآورد و ﺑﻌﺪا ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯿﺎن‬
‫آن دو ﺟﺪاﯾﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻏﻼم ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت آﻣﺪ و ﺷﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮد‪ :‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ‬
‫ً‬
‫رﻓﺖ و ﺧﻄﺒﻪای اﯾﺮاد ﮐﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﺮا ﺑﻪ ﻏﻼﻣﺎن زن ﻣﯽدھﯿﺪ و ﺑﻌﺪا ﻣﯿﺎن آنھﺎ‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻷدب‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪.۲۸۰ / ۶‬‬
 ‫‪٣٧٧‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﺗﻔﺮﯾﻖ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ازدواج و ﻃﻼق ﻓﻘﻂ ﺣﻖ ﺷﻮھﺮ اﺳﺖ) ‪.(١‬‬

‫ﺑﺮ اﺛﺮ ھﻤﯿﻦ ﻋﻄﻮﻓﺖ و ﺷﻔﻘﺖ‪ ،‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﻏﻼﻣﺎن ﮐﻔﺎر ﻓﺮار ﮐﺮده ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت‬
‫ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ و آنﺣﻀﺮت آنھﺎ را آزاد ﻣﯽﮐﺮد) ‪.(٢‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺎل ﻏﻨﯿﻤﺖ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﻘﺪاری از آن ﻣﯽدادﻧﺪ) ‪.(٣‬‬
‫ﻏﻼﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ آزاد ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﭼﻮن ﻧﺰد آﻧﺎن ﻣﺎل و ﺛﺮوﺗﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻟﺬا از اوﻟﯿﻦ درآﻣﺪ‬
‫ﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎل ﺑﻪ آنھﺎ داده ﻣﯽﺷﺪ) ‪.(٤‬‬

‫ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ زﻧﺎن‬
‫اﯾﻦ ﺻﻨﻒ ﻟﻄﯿﻒ ھﻤﻮاره در ﺟﮫﺎن در ﺣﻘﺎرت و اﺣﺴﺎس ﮐﻤﺘﺮی ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و ﺑﺮ‬
‫ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس‪ ،‬در ﺣﺎﻻت و روش زﻧﺪﮔﯽ ھﯿﭻ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺟﮫﺎﻧﯽ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ و‬
‫ﻟﺤﺎظ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﮐﻪ روش ﻣﻌﺎﺷﺮت وی ﺑﺎ اﯾﻦ ﻗﺸﺮ ﻣﻈﻠﻮم ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻼم ﺗﻨﮫﺎ‬
‫ﻣﺬھﺒﯽ در ﺟﮫﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺣﻘﻮق زﻧﺎن دﻓﺎع ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻋﺰت و ارﺟﻤﻨﺪی آﻧﺎن‬
‫را ھﻤﺴﺎن ﺑﺎ ﻣﺮدان ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا در وﻗﺎﯾﻊ و ﺣﺎﻻت زﻧﺪﮔﯽ ﺷﺎرع اﺳﻼم اﯾﻦ را ھﻢ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دھﯿﻢ ﮐﻪ ﻃﺮز ﺑﺮﺧﻮرد و ﻣﻌﺎﺷﺮت اﯾﺸﺎن ﺑﺎ زﻧﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری در داﺳﺘﺎن اﯾﻼء آنﺣﻀﺮت ج )ﺟﺪاﺷﺪن ﭼﻨﺪ روز از ازواج ﻣﻄﮫﺮات( اﯾﻦ‬
‫ﻣﻘﻮﻟﮥ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ س ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ در ﻣﮑﻪ ﺑﻪ زﻧﺎن ھﯿﭻ ﺗﻮﺟﮫﯽ ﻧﺪاﺷﺘﯿﻢ و در ﻣﺪﯾﻨﻪ‬
‫ً‬
‫ﻧﺴﺒﺘﺎ زﻧﺎن ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺑﮫﺘﺮی داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﻪ در آن ﺣﺪی ﮐﻪ اﺳﺘﺤﻘﺎق آن را داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫اﮐﺮم ج ﺿﻤﻦ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﻣﺎﯾﺸﺎت و اﺣﮑﺎم ﺧﻮد‪ ،‬ﺣﻘﻮق آﻧﺎن را اﺛﺒﺎت ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻮرد و‬
‫رﻓﺘﺎر ﺧﻮﯾﺶ اﯾﻦ اﻣﺮ را ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺜﺒﯿﺖ و آﺷﮑﺎر ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬داﺳﺘﺎنھﺎی ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﯿﺎن ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺎ ﺑﻪ ذﮐﺮ ﭼﻨﺪ داﺳﺘﺎن ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺴﻨﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫در ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ھﻤﯿﺸﻪ ﻣﺮدان ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ و زﻧﺎن را ﻓﺮﺻﺘﯽ ﺑﺮای‬
‫ﺷﻨﯿﺪن وﻋﻆ و اﻧﺪرزھﺎی آنﺣﻀﺮت و درﯾﺎﻓﺖ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﯽﺷﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﻧﺰد‬

‫‪ -١‬ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﮐﺘﺎب اﻟﻄﻼق‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺠﮫﺎد و ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪.۲۴۳ / ۱‬‬
‫‪ -٣‬اﺑﻮداود ﺑﺎب ﻗﺴﻤﺔ اﻟﻔﯿﺊ‪.‬‬
‫‪ -٤‬در ﺗﺎرﯾﺦ ‪ ۷۶ / ۵ / ۱۹‬روز ﯾﮑﺸﻨﺒﻪ ﺳﺎﻋﺖ ده ﺳﯽ و ﭘﻨﺞ دﻗﯿﻘﻪ اﯾﻦ دﻓﺘﺮ در ھﻮاﺧﻮری ﺑﻨﺪ وﯾﮋه‬
‫روﺣﺎﻧﯿﺖ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ دﯾﮕﺮ آﻗﺎﯾﺎن ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻮﻟﻮی ﻗﻨﺪاﺑﯽ ﻣﺸﻐﻮل ﺣﻔﻆ ﺳﻮره‬
‫ﯾﻮﺳﻒ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﺗﻤﺎم رﺳﯿﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٧٨‬‬

‫آنﺣﻀﺮت ج آﻣﺪه درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ روز ﺑﺮای ﺣﻀﻮر ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﻧﺒﻮت ﺑﺮای آﻧﺎن‬
‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ و ﯾﮏ روز را ﺑﺮای آﻧﺎن ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در اﺑﺘﺪای اﺳﻼم ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ ھﺠﺮت ﮐﺮد‪ ،‬اﺳﻤﺎء ﺑﻨﺖ ﻋﻤﯿﺲ ﺑﻮد‪،‬‬
‫در زﻣﺎن ﻓﺘﺢ ﺧﯿﺒﺮ ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﮫﺎﺟﺮﯾﻦ ﺣﺒﺸﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪ‪ .‬ﯾﮏ روز ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت‬
‫ً‬
‫ﺣﻀﺮت ﺣﻔﺼﻪ آﻣﺪ اﺗﻔﺎﻗﺎ در آن ﻣﻮﻗﻊ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﻧﯿﺰ در آﻧﺠﺎ ﺑﻮد از ﺣﻔﺼﻪ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬اﯾﻦ‬
‫ﮐﯿﺴﺖ؟ ﺣﻀﺮت ﺣﻔﺼﻪ او را ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ھﻤﺎن ﺣﺒﺸﯽ و درﯾﺎﯾﯽ‪ .‬اﺳﻤﺎء‬
‫ﺑﻨﺖ ﻋﻤﯿﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬آری‪ ،‬ھﻤﺎن‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ س ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﭘﯿﺶ از ﺷﻤﺎ ھﺠﺮت ﮐﺮدﯾﻢ و‬
‫ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس ﺣﻖ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم دارﯾﻢ‪ .‬اﺳﻤﺎء ﺳﺨﺖ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪ و اﻇﮫﺎر‬
‫داﺷﺖ‪ :‬ھﺮﮔﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ھﻤﺮاه ﺑﻮدﯾﺪ و اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﮔﺮﺳﻨﮕﺎن‬
‫ﻃﻌﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺣﺎل ﻣﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ از ﺧﺎﻧﻪ و ﮐﺎﺷﺎﻧﻪ ﺧﻮد دور و در‬
‫ﺣﺒﺸﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬آﻧﺎن ﻣﺎ را اذﯾﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ھﻤﻮاره ﺑﺮ ﺟﺎنھﺎی ﺧﻮد ﺑﯿﻤﻨﺎک‬
‫ﺑﻮدﯾﻢ‪ .‬در ھﻤﯿﻦ اﺛﻨﺎء رﺳﻮل اﮐﺮم ج وارد ﺷﺪ‪ .‬اﺳﻤﺎء ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﻋﻤﺮ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ در ﭘﺎﺳﺦ ﭼﻪ ﮔﻔﺘﯽ‪ .‬او ﮔﻔﺘﻪھﺎﯾﺶ را ﺑﺮای آنﺣﻀﺮت ﺑﯿﺎن‬
‫ﮐﺮد‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺣﻖ ﺑﯿﺸﺘﺮی از ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﻣﻦ ﻧﺪارد‪ .‬ﻋﻤﺮ و رﻓﻘﺎﯾﺶ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ‬
‫ﺑﺎر ھﺠﺮت ﮐﺮدﻧﺪ و ﺷﻤﺎ دو ﺑﺎر ھﺠﺮت ﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ واﻗﻌﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﺷﺎﯾﻊ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﮫﺎﺟﺮﯾﻦ ﺣﺒﺸﻪ ﮔﺮوه ﮔﺮوه ﻧﺰد اﺳﻤﺎء ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ و ﺟﻤﻼت آنﺣﻀﺮت ج را از زﺑﺎن‬
‫وی ﮔﻮش ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺳﻤﺎء ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺮای ﻣﮫﺎﺟﺮﯾﻦ ﺣﺒﺸﻪ ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی در دﻧﯿﺎ‬
‫ﻣﺴﺮتاﻧﮕﯿﺰﺗﺮ و ﺷﺎدیآﻓﺮﯾﻦﺗﺮ از اﯾﻦ ﺟﻤﻼت رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻧﺒﻮد) ‪.(٢‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ﮐﻪ از ﺧﺎدﻣﺎن ﺧﺎص آنﺣﻀﺮت ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺎﻟﻪای ﺑﻪ ﻧﺎم ام ﺣﺮام‬
‫داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ رﺿﺎﻋﯽ ﺧﺎﻟﮥ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻧﯿﺰ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻌﻤﻮل آنﺣﻀﺮت ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻗﺒﺎ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺰد وی ھﻢ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ .‬او اﻏﻠﺐ اوﻗﺎت ﺑﺮای اﯾﺸﺎن ﻏﺬا ﻣﯽآورد و‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺗﻨﺎول ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﮔﺎھﯽ ﻧﯿﺰ آﻧﺠﺎ ﻣﯽﺧﻮاﺑﯿﺪﻧﺪ و ام ﺣﺮام ﻣﻮھﺎی اﯾﺸﺎن را‬
‫ﺗﻤﯿﺰ ﻣﯽﮐﺮد) ‪ .(٣‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﻣﺎدر ﺣﻀﺮت اﻧﺲ‪ ،‬ام ﺳﻠﯿﻢ ﻣﺤﺒﺖ زﯾﺎدی داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻏﻠﺐ‬

‫ً‬
‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب ھﻞ ﯾﺠﻌﻞ ﻟﻠﻨﺴﺎء ﯾﻮﻣﺎ ﻋﻠﯽ ﺣﺪة‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﻏﺰوه ﺧﯿﺒﺮ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻟﺠﮫﺎد ‪.۳۹۱ /‬‬
 ‫‪٣٧٩‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ وی ھﻢ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬او زﯾﺮاﻧﺪازی ﻣﯽاﻧﺪاﺧﺖ و آنﺣﻀﺮت اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ از ﺧﻮاب ﺑﯿﺪار ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬او ﻋﺮقھﺎی آنﺣﻀﺮت را ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ و در ﺷﯿﺸﻪای‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽداد ھﻨﮕﺎم ﻣﺮگ وﺻﯿﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ از آن ﻋﺮقھﺎ ﺑﻪ ﮐﻔﻨﺶ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﻣﻠﯿﮑﻪ‬
‫ّ‬
‫ﺟﺪه اﻧﺲ آنﺣﻀﺮت را دﻋﻮت ﮐﺮد‪ ،‬ﭘﺲ از ﺻﺮف ﻏﺬا‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﯿﺎﺋﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﺎھﻢ‬
‫ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﯿﻢ‪ .‬در ﺧﺎﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﺣﺼﯿﺮ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬آن ھﻢ ﮐﮫﻨﻪ ﮐﻪ رﻧﮕﺶ ﺳﯿﺎه ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ .‬اﻧﺲ آن را ﺑﺎ آب ﺷﺴﺖ و ﺑﻌﺪ آن را ﭘﮫﻦ ﮐﺮد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ج اﻣﺎم ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺲ و‬
‫ﺟﺪهاش و ﯾﮏ ﻏﻼم ﯾﺘﯿﻢ ﺻﻒ ﺑﺴﺘﻪ اﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت دو رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ) ‪.(١‬‬
‫اﺳﻤﺎء دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺑﮑﺮ در ﻧﮑﺎح ﺣﻀﺮت زﺑﯿﺮ ﺑﻮد‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت زﺑﯿﺮ ﺟﺰ‬
‫ﯾﮏ اﺳﺐ دﯾﮕﺮ ﭼﯿﺰی ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬اﺳﻤﺎء ﺑﻪ ﺑﯿﺎﺑﺎن ﻣﯽرﻓﺖ و ﺑﺮای اﺳﺐ ﮐﺎه و ﻋﻠﻔﯽ‬
‫ﻣﯽآورد و ﻏﺬا ﻣﯽﭘﺨﺖ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻗﻄﻌﻪ زﻣﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ دو ﻣﺎﯾﻞ از ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻗﺮار‬
‫داﺷﺖ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت زﺑﯿﺮ داده ﺑﻮد‪ ،‬اﺳﻤﺎء ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ھﻢ ﻣﯽرﻓﺖ و ﻧﮫﺎل درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ‬
‫ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯽداد و ﻣﯽآورد‪ .‬ﯾﮏ روز در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻧﮫﺎل ﺑﺮ ﺳﺮش داﺷﺖ از آﻧﺠﺎ ﻣﯽآﻣﺪ‪.‬‬
‫رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺑﺮ ﺷﺘﺮی ﺳﻮار ﺑﻮدﻧﺪ و از ھﻤﺎن اﻃﺮاف ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ اﺳﻤﺎء را دﯾﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺷﺘﺮ را ﻧﺸﺎﻧﺪﻧﺪ ﺗﺎ اﺳﻤﺎء ﺑﺮ آن ﺳﻮار ﺷﻮد‪ .‬او ﺧﺠﻠﺖزده ﺷﺪ وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫وی ﺑﺮ اﺛﺮ ﺷﺮم و ﺣﺠﺐ ﺳﻮار ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬او را رھﺎ ﮐﺮده ﺑﻪ راھﺶ اداﻣﻪ دادﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت‬
‫اﺳﻤﺎء ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻌﺪ از آنﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ س ﻧﻮﮐﺮ و ﺧﺪﻣﺘﮑﺎری ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺎرھﺎ را‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽداد و ﻣﻦ ﺑﻪ ﻗﺪری اﺣﺴﺎس راﺣﺘﯽ ﮐﺮدم ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ از ﻗﯿﺪ ﻏﻼﻣﯽ آزاد ﺷﺪم) ‪.(٢‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﭼﻨﺪ زن از ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻧﺰدﯾﮏ در ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ‬
‫ﺟﺮأت و ﺟﺴﺎرت ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ھﻤﯿﻦ اﺛﻨﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ وارد‪ ،‬ﺷﺪ ﺑﺎ ورود‬
‫وی ھﻤﻪ زﻧﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﮔﻮﺷﻪای رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ج ﺧﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ اﻇﮫﺎر‬
‫داﺷﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﺷﺎد ﻧﮕﮫﺪارد ﭼﺮا ﻣﯽﺧﻨﺪﯾﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬از ﺗﻌﺠﺐ ﺑﺮ آن زﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺷﻨﯿﺪن ﺻﺪای ﺷﻤﺎ ﺧﺎﻣﻮش ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﮔﻮﺷﻪای رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ س ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻧﺎن‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ای دﺷﻤﻨﺎن ﺟﺎنھﺎی ﺧﻮد! از ﻣﻦ ﻣﯽھﺮاﺳﯿﺪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ﺑﯿﻢ و ھﺮاﺳﯽ ﻧﺪارﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب اﻟﺼﻠﻮة ﻋﻠﯽ اﻟﺤﺼﯿﺮ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪ ،۷۸۶ /‬ﮐﺘﺎب اﻟﻨﮑﺎح‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٨٠‬‬

‫آنھﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻃﺒﻊ ﺧﺸﻦ و ﺳﺨﺘﯽ داری) ‪ .(١‬ﯾﮏ ﺑﺎر در ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﺧﻮاﺑﯿﺪه و ﭘﺎرﭼﻪای ﺑﺮ ﺻﻮرت ﮐﺸﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬روز ﻋﯿﺪ ﺑﻮد و دﺧﺘﺮھﺎی‬
‫ﮐﻮﭼﻮﻟﻮ ﺳﺮود ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ آﻣﺪ و آﻧﺎن را ﺗﺮﺳﺎﻧﺪ )و ﺧﻮاﺳﺖ از ﺧﻮاﻧﺪن ﺳﺮود‬
‫ﺑﺎزﺷﺎن دارد( آنﺣﻀﺮت ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﮕﺬار ﺗﺎ ﺳﺮود ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ اﻣﺮوز روز ﻋﯿﺪ آنھﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ً‬
‫زﻧﺎن ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺎ ﺟﺮأت و ﺟﺴﺎرت از اﯾﺸﺎن ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﯽﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ و اﺻﺤﺎب ﺑﺮ اﯾﻦ ﺟﺮأت‬
‫ً‬
‫آنھﺎ ﺗﻌﺠﺐ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ آنﺣﻀﺮت اﻇﮫﺎر ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﻧﻤﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻃﺒﻊ‬
‫ﻧﺎزک و ﻗﻠﺒﯽ ﺿﻌﯿﻒ دارﻧﺪ از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ آنﺣﻀﺮت ﻓﻮق اﻟﻌﺎده رﻋﺎﯾﺖ ﺣﺎلﺷﺎن را ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﻏﻼم ﺣﺒﺸﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم »اﻧﺠﺸﻪ« در ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ ﺷﺘﺮان ﺳﺮود و ﺷﻌﺮ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬در ﯾﮑﯽ از‬
‫ﺳﻔﺮھﺎ ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﻧﯿﺰ ھﻤﺮاه ﺑﻮدﻧﺪ او ﺷﻌﺮ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و ﺷﺘﺮان ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ راه‬
‫ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﻧﺠﺸﻪ! ﻣﻮاﻇﺐ ﺑﺎش ﺷﯿﺸﻪھﺎ )ﻗﻠﺐ زنھﺎ( ﻧﺸﮑﻨﻨﺪ) ‪.(٢‬‬

‫رﺣﻢ ﺑﺮ ﺣﯿﻮاﻧﺎت‬
‫ﺑﺮ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺑﯽﻧﮫﺎﯾﺖ رﺣﻢ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻮر و ﺳﺘﻤﯽ را ﮐﻪ از ﻣﺪتھﺎ ﻣﯿﺎن ﻋﺮب درﺑﺎره‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﺎت رواج داﺷﺖ‪ ،‬از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮﺳﻮم ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﮔﺮدن ﺷﺘﺮ ﻗﻼدهای‬
‫)ﮔﺮدنﺑﻨﺪی( آوﯾﺰان ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬آن را ﻧﯿﺰ ﻣﻨﻊ ﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(٣‬‬
‫از ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺪن ﺟﺎﻧﻮران زﻧﺪه ﻗﻄﻌﻪای ﻣﯽﺑﺮﯾﺪﻧﺪ و ﻣﯽﭘﺨﺘﻨﺪ و ﻣﯽﺧﻮردﻧﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ‬
‫ﮐﺎر ﻣﻨﻊ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬از ﺑﺮﯾﺪن دم ﺟﺎﻧﻮران و ﻣﻮھﺎی ﮔﺮدن اﺳﺐھﺎ ﻣﻨﻊ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫دم وﺳﯿﻠﻪ دﻓﺎﻋﯽ و ﻣﻮھﺎی ﮔﺮدن ﻟﺤﺎف و روﭘﻮش آنھﺎ اﺳﺖ و از ﺑﺴﺘﻦ و اﯾﺴﺘﺎدن‬
‫ﻃﻮﻻﻧﯽ آنھﺎ در ﻃﻮﯾﻠﻪ ﻣﻨﻊ ﮐﺮده ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭘﺸﺖ ﺟﺎﻧﻮران را ﮐﺮﺳﯽ و ﻣﺤﻞ ﻧﺸﺴﺘﻦ‬
‫ﺧﻮد ﻗﺮار ﻧﺪھﯿﺪ‪ ،‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺟﻨﮕﺎﻧﺪن آﻧﺎن ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﻧﺎﺟﺎﯾﺰ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ رﺳﻢ‬
‫ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ و ﺑﯽرﺣﻤﺎﻧﻪ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺟﺎﻧﻮران را در ﻧﻘﻄﻪای ﻣﯽﺑﺴﺘﻨﺪ و آن را ھﺪف‬
‫ﺗﯿﺮاﻧﺪازی ﻗﺮار ﻣﯽدادﻧﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ ﺳﻨﮕﺪﻟﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﻨﻊ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر اﻻﻏﯽ را دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺻﻮرﺗﺶ را داغ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ھﺮﮐﺲ ﺻﻮرت اﯾﻦ را داغ داده اﺳﺖ ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﻣﻨﺎﻗﺐ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺷﺘﺮان ﻋﺎدت ﺑﺮ اﯾﻦ دارﻧﺪ ﮐﻪ ھﻨﮕﺎم ﺳﻔﺮ ﯾﮑﯽ در ﮐﻨﺎر آنھﺎ ﺷﻌﺮ و ﺳﺮود ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻧﺸﺎط و‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﻪ راهﺷﺎن اداﻣﻪ ﻣﯽدھﻨﺪ‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎب اﻟﻠﺒﺎس واﻟﺰﯾﻨﺔ‪.‬‬
 ‫‪٣٨١‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫وی ﺑﺎد‪ .‬ﮔﺎھﯽ ﺑﺮای ﻧﺸﺎﻧﻪ و ﻋﻼﻣﺖﮔﺬاری ﺑﻪ داغدادن ﻧﻘﻄﻪای از ﺑﺪن ﺣﯿﻮان ﻧﯿﺎز‬
‫ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﻣﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت آن ﻗﺴﻤﺖ از ﺑﺪن ﺣﯿﻮان را داغ ﻣﯽدادﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﻔﺖ و‬
‫ﺳﺨﺖ ﺑﻮد ﺣﻀﺮت اﻧﺲ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮏ ﺑﺎر در ﻣﯿﺎن ﮔﻠﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان رﻓﺘﻢ و دﯾﺪم ﮐﻪ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج دارﻧﺪ ﮔﻮشھﺎی ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان را داغ ﻣﯽدھﻨﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﻪ ﺳﻔﺮی ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدم در ﻣﺤﻠﯽ ﻣﻨﺰل ﮔﺰﯾﺪﻧﺪ در آﻧﺠﺎ ﭘﺮﻧﺪهای ﺗﺨﻢ‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﺷﺨﺼﯽ آن را ﺑﺮداﺷﺖ‪ .‬آن ﭘﺮﻧﺪه ﻣﻀﻄﺮب و ﺑﯽﻗﺮار ﺷﺪ و ﭘﺮﭘﺮ ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺗﺨﻢ اﯾﻦ ﭘﺮﻧﺪه را ﺑﺮداﺷﺘﻪ و او را اذﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ؟‬
‫ﺷﺨﺼﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! اﯾﻦ ﺧﻄﺎ از ﻣﻦ ﺳﺮ زده اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آن را ﺳﺮ ﺟﺎﯾﺶ‬
‫ﺑﮕﺬار) ‪ .(٢‬ﯾﮑﯽ از اﺻﺤﺎب ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ ﻣﻘﺪس اﯾﺸﺎن ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ در دﺳﺖ وی ﭼﻨﺪ ﺟﻮﺟﮥ‬
‫ﭘﺮﻧﺪه در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻻی آنھﺎ را ﺑﺎ ﭼﺎدری ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺑﻮد ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت از وی‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬وی اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬از ﻻﻧﻪ ﺻﺪاﯾﯽ ﺑﻪ ﮔﻮﺷﻢ رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺑﻪ آﻧﺠﺎ رﻓﺘﻢ و دﯾﺪم ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺟﻮﺟﻪھﺎ اﻧﺪ‪ .‬آنھﺎ را ﺑﺮداﺷﺘﻢ ﻣﺎدر آنھﺎ دﯾﺪ و ﺑﺮ ﺑﺎﻻی ﺳﺮم ﺑﺎ اﺿﻄﺮاب ﭘﺮواز ﻣﯽﮐﺮد‬
‫اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮو اﯾﻦ ﺟﻮﺟﻪھﺎ را در ﺟﺎی آنھﺎ ﺑﮕﺬار) ‪.(٣‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر در ﻣﺴﯿﺮ راه ﮔﺬر آنﺣﻀﺮت ﺑﺮ ﺷﺘﺮی ﺷﺪ ﮐﻪ از ﺷﺪت ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﺷﮑﻤﺶ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺸﺘﺶ ﭼﺴﺒﯿﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬درﺑﺎره اﯾﻦ ﺑﯿﭽﺎرﮔﺎن از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ) ‪ .(٤‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﻪ ﺑﺎغ‬
‫ﯾﮑﯽ از اﻧﺼﺎر رﻓﺖ‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ﺷﺘﺮی دﯾﺪ ﮐﻪ ﮔﺮﺳﻨﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺷﺘﺮ ﺑﺎ دﯾﺪن‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺻﺪا درآﻣﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت دﺳﺖ ﺷﻔﻘﺖ ﺑﺮ آن ﮐﺸﯿﺪ و ﺳﭙﺲ از ﻣﺮدم ﻧﺎم‬
‫ﺻﺎﺣﺐ آن را ﺟﻮﯾﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از اﻧﺼﺎر اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺧﻄﺎب ﺑﻪ‬
‫وی ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬درﺑﺎره اﯾﻦ ﺣﯿﻮان از ﺧﺪا ﻧﻤﯽﺗﺮﺳﯽ) ‪.(٥‬‬

‫‪ -١‬در اﯾﻦ اﺣﺎدﯾﺚ در ﺗﺮﻣﺬی‪ ،‬اﺑﻮداود و ﻏﯿﺮه ﻣﺬﮐﻮر اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ادب اﻟﻤﻔﺮد اﻣﺎم ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﺑﺎب رﺣﻤﺔ اﻟﺒﮫﺎﺋﻢ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺸﮑﻮة ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از اﺑﻮداود‪.‬‬
‫‪ -٤‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻟﺠﮫﺎد‪.‬‬
‫ً‬
‫‪ -٥‬اﯾﻀﺎ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٨٢‬‬

‫رﺣﻤﺖ و ﻣﺤﺒﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ‬

‫وﺟﻮد ﻣﻘﺪس ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ اﺳﻼم ج ﺑﺮای ﺗﻤﺎم ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن رﺣﻤﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﻀﺮت‬
‫‪ ‬ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﻣﻦ ﺷﺎھﺰاده اﻣﻨﯿﺖ ھﺴﺘﻢ« وﻟﯽ اﺛﺮی از ﮐﺎرﻧﺎﻣﻪ اﺧﻼﻗﯽ‬ ‫ﻋﯿﺴﯽ ﻣﺴﯿﺢ‬
‫اﯾﺸﺎن ﺑﺮﺟﺎی ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ رﺣﻤﺖ ﻋﺎﻟﯿﻤﺎن را ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ازل ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ََٓ َۡ َ َۡ َ‬
‫ك إ َّ� َر ۡ َ‬
‫� ٗة ّل ِۡل َ�ٰلَم َ‬
‫�‪] ﴾١٠٧‬اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.[۱۰۷ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪﴿ :‬وما أرسل�ٰ ِ‬
‫در ﺻﻔﺤﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ داﺳﺘﺎنھﺎی زﯾﺎدی از ﺣﻠﻢ و ﻋﻔﻮ‪ ،‬ﺗﺴﺎﻣﺢ و ﮔﺬﺷﺖ آنﺣﻀﺮت‬
‫ﺑﯿﺎن ﺷﺪ و ﻣﻌﻠﻮم ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ در آن ﮔﻨﺠﯿﻨﮥ رﺣﻤﺖ‪ ،‬دوﺳﺖ و دﺷﻤﻦ‪ ،‬ﮐﺎﻓﺮ و ﻣﺴﻠﻤﺎن‪،‬‬
‫زﻧﺎن‪ ،‬ﮐﻮدﮐﺎن‪ ،‬ﻣﺮدان‪ ،‬آﻗﺎ و ﻏﻼم‪ ،‬اﻧﺴﺎن و ﺣﯿﻮان‪ ،‬ھﻤﮥ اﯾﻦھﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﯾﮑﺴﺎن ﺳﮫﯿﻢ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺨﺼﯽ از ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﺑﺮای ﮐﺴﯽ درﺧﻮاﺳﺖ دﻋﺎی ﺑﺪ ﮐﺮد‪ .‬اﯾﺸﺎن ﺧﺸﻤﻨﺎک‬
‫ﺷﺪه و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻦ در ﺟﮫﺎن ﺑﺮای ﻧﻔﺮﯾﻦ ﻧﯿﺎﻣﺪهام) ‪ .(١‬ﺑﻠﮑﻪ رﺣﻤﺖ ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن ﻗﺮار داده‬
‫ﺷﺪه و ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪهام‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن اﯾﻦ ﭘﯿﺎم را اﻋﻼم ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫َ َ َّ ْ ً‬
‫ا� ِإﺧ َﻮاﻧﺎ«) ‪».(٢‬ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻐﺾ‬ ‫َُ ُ‬ ‫َ َ ََ َ ُ َ َ ََ َ‬ ‫َ ََ َ ُ‬
‫»ﻻ �ﺒﺎﻏﻀﻮا‪ ،‬وﻻ ﺤﺗﺎﺳﺪوا‪ ،‬وﻻ ﺗﺪاﺑ ُﺮوا‪ ،‬و�ﻮﻧﻮا ِﻋﺒﺎد ِ‬
‫و ﮐﯿﻨﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺣﺴﺪ ﻧﻮرزﯾﺪ و ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭘﺸﺖ ﻧﮑﻨﯿﺪ و ھﻤﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﺧﺪا و ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺮادر ﺑﺎﺷﯿﺪ«‪.‬‬
‫در ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮی ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫َ ُ ُّ َ ْ َ َ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫� ْﻦ ُم ْﺴ ِﻠ ًﻤﺎ«) ‪» .(٣‬آﻧﭽﻪ ﺑﺮای ﺧﻮد ﻣﯽﭘﺴﻨﺪی ﺑﺮای‬ ‫ﺤﺗﺐ ِﻨﻟﻔ ِﺴﻚ ﺗ‬
‫ﺎس ﻣﺎ ِ‬ ‫»أ ِﺣﺐ لِﻠﻨ ِ‬
‫دﯾﮕﺮان ﺑﭙﺴﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﺷﯽ«‪.‬‬
‫از اﻧﺲ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫َ َ َّ ُ َّ ْ َ ْ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ُ ُّ ْ‬ ‫َ ُ ْ ُ َ َ ُ ُ ْ َ َّ ُ َّ َّ‬
‫�ﺒُّﻪ إِﻻ‬
‫�ﺐ الﻤﺮء ﻻ ِ‬ ‫�ﺐ ِﻨﻟَﻔ ِﺴ ِﻪ‪ ،‬وﺣﻰﺘ ِ‬ ‫�ﺐ لِﻠﻨ ِ‬
‫ﺎس ﻣﺎ ِ‬ ‫»ﻻ ﻳﺆ ِﻣﻦ أﺣﺪ�ﻢ ﺣﻰﺘ ِ‬
‫َّ‬
‫�«) ‪» .(٤‬ھﯿﭻﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﻣﺆﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای دﯾﮕﺮان ﺑﭙﺴﻨﺪد آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ‬
‫ِ ِ‬
‫ﺑﺮای ﺧﻮد ﻣﯽﭘﺴﻨﺪد و ﺗﺎ ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ دﯾﮕﺮان ﻓﻘﻂ ﺑﺮای رﺿﺎی ﺧﺪا ﻣﺤﺒﺖ ﻧﮑﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬زرﻗﺎﻧﯽ ‪.۲۸۹ / ۹‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﺎب اﻟﮫﺠﺮة ‪.۸۹۷ /‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻨﺪ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪ ،۲۱۴ /۲۷‬ط‪ .‬اﻟﺮﺳﺎﻟﻪ‪ .‬ﻣﺤﻘﻖ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﺴﻨﺪ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ‪ ،۳۵۳ /۲۱‬ط‪ .‬اﻟﺮﺳﺎﻟﻪ‪ .‬اﻣﺎ در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ و دﯾﮕﺮ ﮐﺘﺎب ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺎ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ُْ ُ َ ُ ُ‬
‫� ْﻢ‪َ ،‬ﺣ َّﻰﺘ َّ‬
‫� ُّﺐ ِﻨﻟَﻔ ِﺴ ِﻪ«‪] .‬ﻣﺼﺤﺢ[‬
‫�ﺐ ِﻷ ِﺧﻴ ِﻪ ﻣﺎ ِ‬‫ِ‬ ‫اﯾﻦ اﻟﻔﺎظ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻻ ﻳﺆ ِﻣﻦ أﺣﺪ‬
 ‫‪٣٨٣‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی آﻣﺪ و ﭼﻨﯿﻦ دﻋﺎ ﮐﺮد‪ :‬ﺑﺎر اﻟﮫﺎ! ﻣﻦ و ﻣﺤﻤﺪ را ﻣﻮرد ﻣﻐﻔﺮت‬
‫ﻗﺮار ﺑﺪه‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬وﺳﻌﺖ رﺣﻤﺖ اﻟﮫﯽ را ﺗﻨﮓ ﻧﻤﻮدی) ‪ .(١‬در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮی‬
‫ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻋﺮب ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ اﻟﻨﺒﯽ آﻣﺪ و ﭘﺸﺖ ﺳﺮ آنﺣﻀﺮت ﻧﻤﺎز‬
‫ﮔﺰارد ﺑﻌﺪ از اﺧﺘﺘﺎم ﻧﻤﺎز ﺑﺮ ﺷﺘﺮش ﺳﻮار ﺷﺪ و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﺑﺎر اﻟﮫﺎ! ﺑﺮ ﻣﻦ و ﻣﺤﻤﺪ رﺣﻤﺖ‬
‫ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺖ‪ ،‬و ﮐﺴﯽ را در اﯾﻦ رﺣﻤﺖ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺷﺮﯾﮏ ﻣﮕﺮدان‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ اﯾﻦ ﺷﺨﺺ ﮔﻤﺮاهﺗﺮ اﺳﺖ و ﯾﺎ ﺷﺘﺮ او ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻦ دﻋﺎی وی را ﻧﭙﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ّ‬
‫رﻗﺖ و رأﻓﺖ ﻗﻠﺒﯽ‬
‫رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﻣﮫﺮﺑﺎن و ﺑﺎ ﺷﻔﻘﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ ﺣﻮﯾﺮث ﻋﻀﻮ ﯾﮏ‬
‫ھﯿﺄت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺗﺎ ﻣﺪت ﺑﯿﺴﺖ روز در ﻣﺠﺎﻟﺲ‬
‫ً‬ ‫َ َ َُ ُ‬
‫ﻮل اﷲ ج َرﺣ ً‬
‫ﻴﻤﺎ َر ِ�ﻴﻘﺎ«) ‪) (٢‬ﯾﻌﻨﯽ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﭘﺮﻓﯿﺾ ﻧﺒﻮی ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺎﻛن رﺳ‬
‫آنﺣﻀﺮت ج ﻣﮫﺮﺑﺎن و رﻗﯿﻖ اﻟﻘﻠﺐ ﺑﻮدﻧﺪ(‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﮐﻮدک ﺧﺮدﺳﺎل ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐل دﺧﺘﺮ ﮔﺮاﻣﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج در‬
‫ً‬
‫ﺷﺮف ﻣﺮگ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬او آنﺣﻀﺮت را ﻧﺰد ﺧﻮد ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪ و ﺳﻮﮔﻨﺪ داد ﮐﻪ ﺣﺘﻤﺎ‬
‫ﺗﺸﺮﯾﻒ ﺑﯿﺎورد‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ زﯾﻨﺐ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮات ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده‪ ،‬ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ‬
‫ﺟﺒﻞ‪ ،‬اﺑﯽ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ و زﯾﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ ش ﻧﯿﺰ ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ھﻤﺮاه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﭽﻪ را در آﻏﻮش‬
‫آنﺣﻀﺮت ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و او در ﺣﺎل ﺟﺎندادن ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺎﮔﮫﺎن از ﭼﺸﻤﺎن ﻣﺒﺎرک اﺷﮏ ﺟﺎری‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﺳﻌﺪ ﺗﻌﺠﺐ ﻧﻤﻮد و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! اﯾﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ آن ﺑﻨﺪﮔﺎن رﺣﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن ﺑﺮ دﯾﮕﺮان رﺣﻢ ﮐﻨﻨﺪ) ‪.(٣‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ از ﻏﺰوه اﺣﺪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ در ﺗﻤﺎم ﺧﺎﻧﻪھﺎ ﻣﺎﺗﻢ و ﻋﺰا ﺑﺮﭘﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد‬
‫و زﻧﺎن ﺑﺮ ﺷﮫﺪای ﺧﻮﯾﺶ ﻧﻮﺣﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺸﺎھﺪه آﻧﺎن آنﺣﻀﺮت اﻧﺪوھﮕﯿﻦ ﺷﺪ و‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺮای ﺣﻤﺰه )ﻋﻤﻮی اﯾﺸﺎن( ھﯿﭻ ﻧﻮﺣﻪﺧﻮاﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ«) ‪.(٤‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ‪.۸۵۵ /‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ‪.۸۵۵ /‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﻤﺮض ‪.۸۸۲ /‬‬
‫‪ -٤‬ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﯽ ج ‪ /‬ﻏﺰوه اﺣﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٨٤‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﯾﮑﯽ از اﺻﺤﺎب داﺳﺘﺎﻧﯽ از دوران ﺟﺎھﻠﯿﺖ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻪ دﺧﺘﺮﮐﯽ‬
‫داﺷﺘﻢ و ﺑﻌﻀﯽ از ﻋﺮبھﺎ ﻋﺎدت و رﺳﻢ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ دﺧﺘﺮان ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻦ ھﻢ دﺧﺘﺮم را زﻧﺪه ﺑﻪ ﮔﻮر ﮐﺮدم‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺮ او ﺧﺎک ﻣﯽرﯾﺨﺘﻢ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ او ﺑﺎﺑﺎﺟﺎن!‬
‫ّ‬
‫ﺑﺎﺑﺎﺟﺎن! ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن اﯾﻦ ﺟﻤﻼت دردﻧﺎک و رﻗﺖ ﺑﺎر‪ ،‬اﺷﮏ از ﭼﺸﻢھﺎی ﻣﺒﺎرک‬
‫آنﺣﻀﺮت ج ﺟﺎری ﺷﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬دوﺑﺎره اﯾﻦ داﺳﺘﺎن را ﺑﯿﺎن ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬آن ﺻﺤﺎﺑﯽ آن را‬
‫دوﺑﺎره ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺪون اﺧﺘﯿﺎر ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﺪی ﮐﻪ ﻣﺤﺎﺳﻦ ﻣﺒﺎرکﺷﺎن‬
‫ﺑﺎ اﺷﮏ ﺧﯿﺲ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺎس س در ﻏﺰوه ﺑﺪر اﺳﯿﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﺳﺖ و ﭘﺎی او را ﺑﺴﺘﻨﺪ و‬
‫او از ﺷﺪت درد ﺑﯽﺗﺎﺑﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺻﺪای ﻧﺎﻟﻪ و ﺑﯽﺗﺎﺑﯽ وی ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ ﮔﻮش ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫اﮐﺮم ج رﺳﯿﺪ‪ ،‬وﻟﯽ دﺳﺖ و ﭘﺎی وی را ﺑﺎز ﻧﮑﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم ﭼﻨﯿﻦ ﻓﮑﺮ ﻧﮑﻨﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﯾﮏ‬
‫ﻧﻮع ﺑﺮﺧﻮرد اﻣﺘﯿﺎزی ﺑﺎ ﯾﮑﯽ از ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت را‬
‫ﺧﻮاب ﻧﻤﯽآﻣﺪ و ﺑﯽﺗﺎب و ﻣﻀﻄﺮب ﺑﻮدﻧﺪ و ﭘﮫﻠﻮ ﻋﻮض ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪،‬‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﺿﻄﺮاب و ﺑﯽﺗﺎﺑﯽ آنﺣﻀﺮت را درک ﻧﻤﻮده و ﮔﺮهھﺎی رﯾﺴﻤﺎن را ﺷﻞ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﯽﺗﺎﺑﯽ و ﻧﺎﻟﻪھﺎی ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺎس ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺧﻮاب رﻓﺘﻨﺪ‬
‫و اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ ﻋﻤﯿﺮ س ﯾﮑﯽ از اﺻﺤﺎب ﺑﻮد ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم در ﻧﺎز و ﻧﻌﻤﺖ و رﻓﺎه ﺣﺎل‬
‫ﭘﺮورش ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺪر و ﻣﺎدرش ﻟﺒﺎسھﺎی ﮔﺮانﺑﮫﺎﯾﯽ ﺑﺮاﯾﺶ ﺧﺮﯾﺪاری ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ وی‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﻓﯿﻖ اﻟﮫﯽ‪ ،‬ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﭘﺪر و ﻣﺎدر دﯾﺪن ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن آﯾﯿﻦ و‬
‫ﻣﺬھﺐ آﺑﺎء و اﺟﺪاد ﺧﻮد را ﺗﺮک ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖﺷﺎن ﻧﺎﮔﮫﺎن ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻋﺪاوت و دﺷﻤﻨﯽ‬
‫ﮔﺸﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم ج در ﺣﺎﻟﯽ ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻟﺒﺎسھﺎﯾﺶ ﭘﯿﻨﻪ و‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪ زده ﺷﺪه ﺑﻮد و از آن ﻟﺒﺎسھﺎی ﮔﺮانﺑﮫﺎ و اﺑﺮﯾﺸﻤﯽ دﯾﮕﺮ ﺧﺒﺮی ﻧﺒﻮد ﺑﺎ ﻣﺸﺎھﺪه‬
‫آن وﺿﻊ و ﺣﺎل ﻣﺘﺄﺛﺮﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬اﺷﮏ در ﭼﺸﻤﺎن ﻣﺒﺎرک آنﺣﻀﺮت ﺣﻠﻘﻪ زد) ‪.(١‬‬

‫‪ -١‬اﻟﺘﺮﻏﯿﺐ و اﻟﺘﺮھﯿﺐ ‪ ۲۴۷ / ۲‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺗﺮﻣﺬی و ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ‪.‬‬

 ‫‪٣٨٥‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﻋﯿﺎدت‪ ،‬ﺗﻌﺰﯾﺖ و ﻏﻤﺨﻮاری‬

‫در ﻋﯿﺎدت ﺑﯿﻤﺎران ھﯿﭻ ﻓﺮق و ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻣﯿﺎن دوﺳﺖ و دﺷﻤﻦ‪ ،‬ﻣﺆﻣﻦ و ﮐﺎﻓﺮ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬در ﺳﻨﻦ ﻧﺴﺎﺋﯽ ﺑﺎب اﻟﺘﮑﺒﯿﺮ ﻋﻠﯽ اﻟﺠﻨﺎزة ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺎد ًة لﻠْ َ‬
‫َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ َ َ َ‬ ‫» َﺎﻛ َن اﻨﻟَّ ُّ‬
‫�ﺾ« ﯾﻌﻨﯽ آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ ﻋﯿﺎدت ﺑﯿﻤﺎران‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻤ‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ﻴ‬‫�‬‫ِ‬ ‫ء‬
‫ٍ‬ ‫ﻲﺷ‬ ‫ﻲﺒ ج أﺣﺴﻦ‬ ‫ِ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎص داﺷﺖ و از آﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻋﯿﺎدت ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬در ﺑﺨﺎری‪ ،‬اﺑﻮداود وﻏﯿﺮه ﻣﺬﮐﻮر‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻏﻼم ﯾﮫﻮدی ﺑﯿﻤﺎر ﺷﺪ و آنﺣﻀﺮت از وی ﻋﯿﺎدت ﮐﺮد) ‪ .(١‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﯿﻤﺎر ﺷﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻋﯿﺎدت وی رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻏﺶ ﺑﺮ وی‬
‫ﻃﺎری ﺷﺪه آنﺣﻀﺮت او را ﺻﺪا زدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ او ﺑﯿﮫﻮش ﺑﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اﻓﺴﻮس‬
‫اﺑﻮاﻟﺮﺑﯿﻊ! ﺣﺎﻻ دﯾﮕﺮ از دﺳﺖ ﻣﺎ ﮐﺎری ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﯿﺴﺖ«‪ .‬زﻧﺎن ﺑﺪون اﺧﺘﯿﺎر ﺷﺮوع ﺑﻪ ﮔﺮﯾﻪ‬
‫و ﻓﺮﯾﺎد ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم آنھﺎ را ﻣﻨﻊ ﮐﺮدﻧﺪ وﻟﯽ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺣﺎﻻ ﺑﮕﺬارﯾﺪ ﺗﺎ ﮔﺮﯾﻪ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮد‪ ،‬دﺧﺘﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ آرزوی ﺷﮫﺎدت وی‬
‫را داﺷﺘﻢ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﺗﻤﺎم وﺳﺎﯾﻞ ﺟﮫﺎد را آﻣﺎده ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اﺟﺮ و‬
‫ﺛﻮاب ﻧﯿﺖ ﺟﮫﺎد ﺑﻪ وی رﺳﯿﺪه اﺳﺖ«) ‪.(٢‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﺟﺎﺑﺮ س ﺑﯿﻤﺎر ﺷﺪ و ﺧﺎﻧﮥ او دور ﺑﻮد ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ج ﭘﯿﺎده ﺑﻪ ﻋﯿﺎدت‬
‫وی ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ) ‪ .(٣‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﯿﻤﺎر ﺷﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ھﻤﺮاه ﺑﺎ اﺑﻮﺑﮑﺮ س ﭘﯿﺎده ﺑﻪ ﻋﯿﺎدﺗﺶ رﻓﺘﻨﺪ‬
‫ﺑﺮ وی ﻏﺶ ﻃﺎری ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت آب ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ و وﺿﻮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه آب را ﺑﺮ‬
‫ﺻﻮرﺗﺶ ﭘﺎﺷﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻪ ھﻮش آﻣﺪ و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﻣﺎل ﻣﺘﺮوﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭼﻪ‬
‫ُ ُ َّ ُ ٓ َ َ ُ‬
‫� أ ۡو�ٰدِ� ۡمۖ﴾) ‪.(٤‬‬ ‫ﮐﺴﯽ ﺑﺪھﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪﴿ :‬يُ ِ‬
‫وصي�م ٱ� ِ‬
‫ﺷﺨﺼﯽ ﺑﯿﻤﺎر ﺷﺪ آنﺣﻀﺮت ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻋﯿﺎدﺗﺶ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ وﻓﺎت ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺮدم از‬
‫اﯾﻦ ﺟﮫﺖ ﮐﻪ ﺷﺐ اﺳﺖ و آنﺣﻀﺮت را در ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﺷﺐ زﺣﻤﺖ ﻧﺪھﯿﻢ‪ ،‬اﯾﺸﺎن را ﺧﺒﺮ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﺑﺎب ﻋﯿﺎدة اﻟﻤﺸﺮک‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﺑﻮداود ﺑﺎب اﻟﺠﻨﺎﺋﺰ‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﺑﻮداود ﺑﺎب اﻟﺠﻨﺎﺋﺰ‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻟﺠﻨﺎﺋﺰ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٨٦‬‬
‫ﻧﮑﺮدﻧﺪ و او را ﺑﻪ ﺧﺎک ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺒﺢ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪ اﺑﺮاز ﮔﻼﯾﻪ ﮐﺮد و ﺑﺮ ﺳﺮ‬
‫ﻗﺒﺮش رﻓﺖ و ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﺧﻮاﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو در ﻏﺰوه اﺣﺪ ﺷﮫﯿﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﮐﻔﺎر دﺳﺖ و ﭘﺎھﺎی وی را ﻗﻄﻊ‬
‫ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺴﺪ وی را آوردﻧﺪ و در ﺟﻠﻮ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬روی ﺟﺴﺪش‬
‫ﭼﺎدری ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﺎﺑﺮ ﭘﺴﺮ او آﻣﺪ و ﺑﺮ اﺛﺮ ﻣﺤﺒﺖ ﺧﻮاﺳﺖ ﭼﺎدر را دور ﮐﻨﺪ و‬
‫ﭘﺪرش را زﯾﺎرت ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم او را ﻣﻨﻊ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬دوﺑﺎره ﺧﻮاﺳﺖ اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺑﮑﻨﺪ و ﺑﺎز ھﻢ‬
‫ﻣﺮدم ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﺟﺎزه دھﯿﺪ ﺗﺎ ﭘﺪرش را دﯾﺪار ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﭼﺎدر‬
‫را دور ﮐﺮد ﺧﻮاھﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﯽاﺧﺘﯿﺎر ﻓﺮﯾﺎد ﺑﺮآورد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺟﺎی ﮔﺮﯾﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن او را در ﺳﺎﯾﻪ ﺑﺎلھﺎی ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺣﻀﺮت ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده ﺑﯿﻤﺎر ﺷﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻋﯿﺎدت وی رﻓﺘﻨﺪ وﻗﺘﯽ او را‬
‫دﯾﺪﻧﺪ ﺑﺮ اﯾﺸﺎن رﻗﺖ ﻃﺎری ﺷﺪ و اﺷﮏ از ﭼﺸﻤﺎن ﻣﺒﺎرک ﺟﺎری ﺷﺪ‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﺎھﺪه‬
‫ﮔﺮﯾﻪ آنﺣﻀﺮت ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮔﺮﯾﻪ اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﺣﺒﺸﯽھﺎ ﻣﺴﺠﺪ را ﺟﺎرو ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ‬
‫ﮐﻪ وﻓﺎت ﮐﺮد) ‪ ،(٣‬ﺻﺤﺎﺑﻪ آنﺣﻀﺮت را ﺧﺒﺮ ﻧﮑﺮدﻧﺪ ﯾﮏ روز آنﺣﻀﺮت از ﺣﺎل وی ﺟﻮﯾﺎ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬آنھﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬وی وﻓﺎت ﮐﺮده‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﻣﺮا ﺧﺒﺮ ﻧﮑﺮدﯾﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬وی‬
‫در ﺣﺪی ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را زﺣﻤﺖ ﺑﺪھﯿﻢ )ﯾﻌﻨﯽ ﻗﺎﺑﻞ اﯾﻦ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺮای ﺗﺸﯿﯿﻊ‬
‫ﺟﻨﺎزهاش ﻣﻄﻠﻊ ﮐﻨﯿﻢ( آنﺣﻀﺮت ﻣﺤﻞ دﻓﻦ وی را ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ و ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒﺮش رﻓﺘﻪ ﺑﺮ‬
‫وی ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﮔﺰاردﻧﺪ) ‪.(٤‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺟﻨﺎزهای از ﻣﻘﺎﺑﻞ آنﺣﻀﺮت ﺑﺮده ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﭘﺎس اﺣﺘﺮام آن از‬
‫ﺟﺎﯾﺶ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺟﻨﺎزهای از ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻤﺎ ﺑﺮده ﺷﻮد او را ﻣﺸﺎﯾﻌﺖ ﮐﻨﯿﺪ و ﯾﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮاﯾﺶ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮﯾﺪ و ﺗﺎ‬
‫ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ از ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻤﺎ رد ﻧﺸﺪه ﺑﺎﯾﺴﺘﯿﺪ) ‪.(٥‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺠﻨﺎﺋﺰ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻟﺠﻨﺎﺋﺰ ‪.۱۷۳ /‬‬
‫‪ -٣‬ﺑﺨﺎری ﺑﺎب اﻟﺼﻠﻮة ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺒﺮ راوی رواﯾﺖ اﺑﻮھﺮﯾﺮه ﺷﮏ ﮐﺮده ﮐﻪ او زن ﺑﻮد ﯾﺎ ﻣﺮد وﻟﯽ از رواﯾﺎت‬
‫دﯾﮕﺮ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ او زن ﺑﻮده و ﻧﺎﻣﺶ ام ﻣﺤﺠﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪ ،۱۲۸ /‬ﮐﺘﺎب اﻟﺠﻨﺎﺋﺰ‪.‬‬
‫‪ -٥‬ﺑﺨﺎری ‪ ،۱۷۵ /‬ﮐﺘﺎب اﻟﺠﻨﺎﺋﺰ‪.‬‬
 ‫‪٣٨٧‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬
‫ً‬
‫ﮔﺮﭼﻪ آنﺣﻀﺮت ﻓﻮق اﻟﻌﺎده رﻗﺖ ﻗﻠﺒﯽ و ﺷﻔﻘﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ھﻨﮕﺎم‬
‫وﻓﺎت ﻋﺰﯾﺰان و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺳﺨﺖ ﻣﺘﺄﺛﺮ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬ﻧﻮﺣﻪﺧﻮاﻧﯽ و ﻣﺎﺗﻢ را‬
‫ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺟﻌﻔﺮ ﺑﺮادر ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ س ﺑﻮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺳﺨﺖ ﺑﺎ وی‬
‫ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺧﺒﺮ ﺷﮫﺎدت او را ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺎﺗﻢ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﺟﻠﺴﻪ ﻣﺎﺗﻢ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در ھﻤﺎن ﻣﻮﻗﻊ ﺷﺨﺼﯽ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬زﻧﺎن در ﺧﺎﻧﻪ ﺟﻌﻔﺮ دارﻧﺪ ﮔﺮﯾﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮوﯾﺪ و آﻧﺎن را ﻣﻨﻊ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬آن ﺷﺨﺺ رﻓﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﻨﻊ‬
‫ﮐﺮدم‪ ،‬وﻟﯽ آﻧﺎن ﮔﻮش ﺑﻪ ﺣﺮﻓﻢ ﻧﺪادﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت دوﺑﺎره ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮوﯾﺪ و آﻧﺎن را ﻣﻨﻊ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ آن ﺷﺨﺺ دوﺑﺎره رﻓﺖ و ﻣﻨﻊ ﮐﺮد‪ ،‬وﻟﯽ آنھﺎ ﺑﺎزﻧﯿﺎﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه آنﺣﻀﺮت‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮو در دھﺎنﺷﺎن ﺧﺎک ﺑﺮﯾﺰ) ‪.(١‬‬

‫ﻇﺮاﻓﺖ و ﻟﻄﺎﻓﺖ ﻃﺒﻊ‬

‫ﮔﺎھﯽ ﺑﺎ ﻃﺒﻌﯽ ﻟﻄﯿﻒ ﺳﺨﻨﺎن ﻇﺮﯾﻔﯽ ھﻢ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺣﻀﺮت اﻧﺲ را ﺻﺪا‬
‫زدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ای دو ﮔﻮش!) ‪ (٢‬ﻧﮑﺘﻪای ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت اﻧﺲ س ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻄﯿﻊ ﺑﻮد و ھﻤﯿﺸﻪ ﮔﻮش ﺑﻪ اواﻣﺮ آنﺣﻀﺮت داﺷﺖ‪ .‬اﺑﻮﻋﻤﯿﺮ‬
‫ً‬
‫ﺑﺮادر ﺧﺮدﺳﺎل ﺣﻀﺮت اﻧﺲ ﯾﮏ ﮔﻨﺠﺸﮏ داﺷﺖ اﺗﻔﺎﻗﺎ آن ﻣﺮد‪ .‬اﺑﻮﻋﻤﯿﺮ ﺧﯿﻠﯽ ﻧﺎراﺣﺖ‬
‫و اﻧﺪوھﮕﯿﻦ ﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت او را در آن ﺣﺎﻟﺖ اﻧﺪوھﮕﯿﻦ ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮد‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻳَﺎ‬
‫أَﺑَﺎ ُ� َﻤ ْ�‪َ ،‬ﻣﺎ َ� َﻌ َﻞ اﻨﻟُّ َﻐ ْ ُ‬
‫�«) ‪ (٣‬ﯾﻌﻨﯽ )ای اﺑﻮﻋﻤﯿﺮ! ﮔﻨﺠﺸﮏ ﺗﻮ ﭼﮑﺎر ﺷﺪ(‪.‬‬ ‫ٍ‬
‫ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ و ﻋﺮض ﻧﻤﻮد‪ :‬ﯾﮏ ﻣﺮﮐﺐ و ﺳﻮاری ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﺑﺪھﯿﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﭽﻪ ﺷﺘﺮی ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﯽدھﻢ وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ﺑﭽﻪ ﺷﺘﺮ را‬
‫ﭼﮑﺎر ﮐﻨﻢ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﺷﺘﺮی ھﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﭽﻪ ﺷﺘﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺮزﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت آﻣﺪ و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ای رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺑﺮاﯾﻢ دﻋﺎ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﮫﺸﺖ ﻧﺼﯿﺒﻢ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭘﯿﺮزﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ ﻧﻤﯽروﻧﺪ‪ .‬او ﺧﯿﻠﯽ آزردهﺧﺎﻃﺮ‬

‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺠﻨﺎﺋﺰ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﻤﺠﻠﺲ ﻋﻨﺪ اﻟﻤﺼﯿﺒﺔ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺗﺮﻣﺬی‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٨٨‬‬
‫ﺷﺪ و ﺑﺎ ﮔﺮﯾﻪ از آﻧﺠﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﻪ او ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪ :‬ﭘﯿﺮزﻧﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽروﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺟﻮان ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻣﯽروﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم »زاھﺮ« س ﺑﯿﺎﺑﺎنﻧﺸﯿﻦ ﺑﻮد‪ ،‬او ھﻤﯿﺸﻪ ھﺪﯾﻪھﺎﯾﯽ ﺑﺮای‬
‫آنﺣﻀﺮت ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر وﺳﺎﯾﻠﯽ از روﺳﺘﺎﯾﺶ ﺑﺮای ﻓﺮوش ﺑﻪ ﺷﮫﺮ آورد‪ ،‬وی در‬
‫ﺑﺎزار ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ آﻧﺠﺎ آﻣﺪﻧﺪ و از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ او را ﺑﻪ‬
‫آﻏﻮش ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻓﺸﺮدﻧﺪ‪ .‬وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﯿﺴﺖ؟ رھﺎﯾﻢ ﮐﻦ‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﻧﮕﺎه ﮐﺮد‪ ،‬دﯾﺪ ﮐﻪ‬
‫آنﺣﻀﺮت ج ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﭘﺸﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﯿﻨﻪ اﯾﺸﺎن ﭼﺴﺒﺎﻧﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﭼﻪ ﮐﺴﯽ اﯾﻦ ﻏﻼم را ﻣﯽﺧﺮد؟ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! ھﺮﮐﺲ ﻏﻼﻣﯽ ﭼﻮن ﻣﺮا ﺧﺮﯾﺪاری‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺿﺮر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬وﻟﯽ ارزش و ﺑﮫﺎی ﺗﻮ ﻧﺰد اﻟﻠﻪ ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ) ‪.(٢‬‬
‫ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت آﻣﺪ و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﺑﺮادرم ﺷﮑﻢدرد دارد‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻋﺴﻞ ﺑﻨﻮﺷﺎﻧﯿﺪ‪ .‬ﺑﺎر دﯾﮕﺮ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬او را ﻋﺴﻞ ﻧﻮﺷﺎﻧﺪم‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﻔﻌﯽ ﻧﺸﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت‬
‫دوﺑﺎره ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻋﺴﻞ ﺑﻨﻮﺷﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺎر ﺳﻮم آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﺴﻞ ﻧﻮﺷﺎﻧﺪم و ﻧﻔﻌﯽ ﻧﺸﺪ‬
‫آنﺣﻀﺮت ھﻤﺎن ﺟﻮاب را دادﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎر ﭼﮫﺎرم آﻣﺪ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﮥ ﺧﺪا )ﮐﻪ‬
‫ﺷﮫﺪ ﺷﻔﺎء اﺳﺖ( راﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﺷﮑﻢدرد ﺑﺮادرت دروغ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮو ﺑﻪ او ﻋﺴﻞ‬
‫ﺑﻨﻮﺷﺎن‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺎر ﮐﻪ ﻋﺴﻞ ﻧﻮﺷﺎﻧﺪ‪ ،‬درد از ﺑﯿﻦ رﻓﺖ و ﺷﻔﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ) ‪ .(٣‬در ﻣﻌﺪهاش‬
‫ﻣﻮاد ﻓﺎﺳﺪ زﯾﺎدی ﺟﻤﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد وﻗﺘﯽ ﺧﻮب ﺗﻨﻘﯿﻪ ﺷﺪ‪ ،‬درد از ﺑﯿﻦ رﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺤﺒﺖ ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﯽﻧﮫﺎﯾﺖ ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺎدت ﻣﺒﺎرک ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﺳﻔﺮ‬
‫ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﺣﺮﮐﺖ ﻧﺰد ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ و ﭼﻮن از ﺳﻔﺮ ﺑﺎزﻣﯽﮔﺸﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫اوﻟﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ ل ﺑﻮد‪ ،‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻏﺰوهای‬
‫رﻓﺘﻨﺪ در ھﻤﯿﻦ اﺛﻨﺎء ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﺮای دو ﻓﺮزﻧﺪش )ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﯿﻦ( دو دﺳﺘﺒﻨﺪ‬
‫ﻧﻘﺮهای درﺳﺖ ﮐﺮده و ﺑﺮ در ﺧﺎﻧﻪاش ﭘﺮدهای آوﯾﺰان ﻧﻤﻮد‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت از‬
‫ﺳﻔﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻧﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬وی ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻣﺮ ﺷﺪ ﭘﺮده را ﭘﺎره‬

‫‪ -١‬ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺗﺮﻣﺬی‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺗﺮﻣﺬی‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪ ۴۸‬ﺑﺎب اﻟﺪواء ﺑﺎﻟﻌﺴﻞ‪.‬‬
 ‫‪٣٨٩‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫ﮐﺮد و دﺳﺘﺒﻨﺪھﺎ را از دﺳﺖھﺎی آﻧﺎن ﺑﯿﺮون ﻧﻤﻮد‪ ،‬آنھﺎ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﮔﺮﯾﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت آن دﺳﺘﺒﻨﺪھﺎ را ﺑﻪ ﺑﺎزار ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻓﺮﻣﻮد ﺗﺎ در‬
‫ﻋﻮض آنھﺎ دﺳﺘﺒﻨﺪ ﻋﺎج ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪.‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﺣﻀﻮر ﻣﯽﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎﻟﺶ ﺑﻠﻨﺪ‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺸﺎﻧﯽاش را ﻣﯽﺑﻮﺳﯿﺪ و او را در ﺟﺎی ﺧﻮد ﻣﯽﻧﺸﺎﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﻗﺘﺎده س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﯾﻢ ﮐﻪ ﻧﺎﮔﮫﺎن آنﺣﻀﺮت ج در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﻣﺎﻣﻪ )ﻧﻮه اﯾﺸﺎن(‬
‫را ﺑﺮ دوشھﺎی ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار داده ﺑﻮد وارد ﺷﺪﻧﺪ و در ھﻤﺎن ﺣﺎل ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ وﻗﺘﯽ ﺑﻪ‬
‫رﮐﻮع ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬او را ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽآوردﻧﺪ و ﭼﻮن ﻣﯽاﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ دوﺑﺎره ﺑﺮ دوشھﺎی ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽدادﻧﺪ و ﺑﺎ اﯾﻦ وﺿﻊ ﻧﻤﺎز را ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﻧﺲ س ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺣﺪی را ﻧﺪﯾﺪم ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮد آن ﻗﺪر ﻣﺤﺒﺖ و اﻟﻔﺖ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﺮاھﯿﻢ ﻓﺮزﻧﺪ اﯾﺸﺎن در »ﻋﻮاﻟﯽ ﻣﺪﯾﻨﻪ« ﭘﺮورش‬
‫ﻣﯽﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺣﺪود ﺳﻪ ﭼﮫﺎر ﻣﺎﯾﻞ ﺑﺎ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ داﺷﺖ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﭘﯿﺎده از‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت وی ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ در ﺧﺎﻧﻪ دود وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﭽﻪ را از دﺳﺖ ُﻣﺮﺿﻌﻪ )زن‬
‫ﺷﯿﺮدھﻨﺪه( ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﯽﺑﻮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺎزﻣﯽﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر اﻗﺮع ﺑﻪ ﺣﺎﺑﺲ ﺑﺎ ﯾﮑﯽ از ﺳﺮان ﻋﺮب ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ‪،‬‬
‫آنﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ س را ﺑﻮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻗﺮع ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ده ﻓﺮزﻧﺪ دارم و ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل‬
‫ھﯿﭽﮑﺪام از آنھﺎ را ﻧﺒﻮﺳﯿﺪهام‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ھﺮﮐﺲ ﺑﺮ دﯾﮕﺮان رﺣﻢ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ وی‬
‫ﻧﯿﺰ رﺣﻢ ﻧﻤﯽﺷﻮد )ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ وی رﺣﻢ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ(‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﯿﻦ ب ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺘﻨﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦھﺎ ﮔﻞ‬
‫دﺳﺘﻪھﺎی ﻣﻦ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻢ را ﺑﯿﺎر او آﻧﺎن را‬
‫ﻣﯽآورد آنﺣﻀﺮت ﻣﯽﺑﻮﺳﯿﺪﻧﺪ و ﺑﻪ آﻏﻮش ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر در ﻣﺴﺠﺪ ﺧﻄﺒﻪای اﯾﺮاد‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ھﻤﯿﻦ ﺣﺎل ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﯿﻦ ب ﮐﻪ ﻟﺒﺎس ﺳﺮخرﻧﮓ ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷﺘﻨﺪ آﻣﺪﻧﺪ و‬
‫ﺑﺮ اﺛﺮ ﺻﻐﺮ ﺳﻦ ﻣﯽدوﯾﺪﻧﺪ ﺗﺎ آنﺣﻀﺮت ﮐﻪ آﻧﺎن را دﯾﺪﻧﺪ ﺗﺎب ﻧﯿﺎوردﻧﺪ از ﻣﻨﺒﺮ ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪﻧﺪ و‬
‫آنھﺎ را ﺑﻪ آﻏﻮش ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و روﺑﺮوی ﺧﻮد ﻧﺸﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﻧﺴﺎﺋﯽ ‪ ۱۲۰ /‬ﺑﺎب إدﺧﺎل اﻟﺼﺒﯿﺎن ﻓﯽ اﻟﻤﺴﺎﺟﺪ‪ .‬در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٩٠‬‬
‫َ َّ ٓ َ ُ ُ َ َ ُ ۡ ‪ٞ‬‬
‫﴿�� َما أ ۡم َ�ٰل� ۡم َوأ ۡو� ٰ ُد� ۡم ف ِت َنة﴾ ]اﻷﻧﻔﺎل‪ [۲۸ :‬ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ از ﻣﻦ اﺳﺖ و ﻣﻦ از‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ھﺴﺘﻢ‪ ،‬ھﺮﮐﺲ ﺑﺎ او ﻣﺤﺒﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﻣﻮرد ﻣﺤﺒﺖ ﻗﺮار دھﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻦ و ﯾﺎ ﺣﻀﺮت ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺮ دوش ﻣﺒﺎرک اﯾﺸﺎن ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ از‬
‫ﯾﺎران ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﺳﻮاری ﺧﻮﺑﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردهای؟ آنﺣﻀﺮت ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺳﻮار ﻧﯿﺰ ﺟﺎﯾﮕﺎه‬
‫واﻻﯾﯽ دارد) ‪ .(١‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻦ ﯾﺎ ﺣﻀﺮت ﺣﺴﯿﻦ )ﺑﻪ ﯾﺎد راوی ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﮐﺪامﯾﮏ از‬
‫آﻧﺎن ﺑﻮد( ﺑﺮ ﻗﺪمھﺎی ﻣﺒﺎرک آنﺣﻀﺮت ﻗﺪم ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺎﻻ‬
‫ﺑﯿﺎ او ﺑﺮ ﺳﯿﻨﻪ ﻣﺒﺎرک ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ﻗﺪم ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ رﻓﺖ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت دھﺎﻧﺶ را ﺑﻮﺳﯿﺪ و‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﻦ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﺤﺒﺖ دارم‪ ،‬ﺗﻮ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ او ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎش) ‪.(٢‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﮫﻤﺎﻧﯽ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ .‬دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﺣﺴﯿﻦ دارد ﺑﺎزی‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺳﻮی او رﻓﺘﻪ و دﺳﺖھﺎ را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر در آﻏﻮشﮔﺮﻓﺘﻦ وی دراز‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ او ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻨﺪﯾﺪ از ﺟﻠﻮ آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﻮ و آن ﺳﻮ ﻓﺮار ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬آﺧﺮ‬
‫آنﺣﻀﺮت او را دﺳﺘﮕﯿﺮ ﮐﺮد ﺑﻪ آﻏﻮش ﮔﺮﻓﺖ و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ از ﻣﻦ اﺳﺖ و ﻣﻦ‬
‫از ﺣﺴﯿﻦ ھﺴﺘﻢ) ‪.(٣‬‬
‫اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﺣﺴﯿﻦ را ﺑﻪ آﻏﻮش ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬دھﺎن ﻣﺒﺎرک ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺮ دھﺎﻧﺶ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽداد و ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاﯾﺎ ﻣﻦ او را دوﺳﺖ دارم ﺗﻮ ﻧﯿﺰ او را دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎش«‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ھﻤﺴﺮ ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ‪ ،‬داﻣﺎد آنﺣﻀﺮت ج در ﻏﺰوه ﺑﺪر اﺳﯿﺮ ﺷﺪ و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‬
‫ﻓﺪﯾﻪ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﭙﺮدازد ﺑﺮای ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﭘﯿﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﮔﺮدﻧﺒﻨﺪ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫را ﺑﺮاﯾﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬اﯾﻦ ھﻤﺎن ﮔﺮدﻧﺒﻨﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﺧﺪﯾﺠﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﮫﯿﺰﯾﻪ ﺑﻪ او‬
‫داده ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج آن را ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮد‪ ،‬ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪ و اﺷﮏ از ﭼﺸﻤﺎن‬
‫ﻣﺒﺎرﮐﺶ ﺟﺎری ﮔﺸﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻮاﻓﻖ ھﺴﺘﯿﺪ ﻣﻦ‬
‫ﮔﺮدﻧﺒﻨﺪ زﯾﻨﺐ را ﺑﺮاﯾﺶ ﭘﺲ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﻢ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ھﻤﮕﯽ اﻋﻼم رﺿﺎﯾﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ دﺧﺘﺮ ﺧﺮدﺳﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم »اﻣﺎﻣﻪ« داﺷﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج او را ﺑﺴﯿﺎر دوﺳﺖ‬
‫ﻣﯽداﺷﺖ و ھﻨﮕﺎم ﻧﻤﺎز ﺑﺎ آنﺣﻀﺮت ھﻤﺮاه ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ او ﺑﺮ‬

‫‪ -١‬ﺗﻤﺎم اﯾﻦ رواﯾﺎت از ﺷﻤﺎﯾﻞ ﺗﺮﻣﺬی اﺧﺬ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ راوی رواﯾﺖ اﺧﯿﺮ ﺗﺮﻣﺬی ﮔﻔﺘﻪ‪ :‬ﺑﻌﻀﯽ از‬
‫ﻋﻠﻤﺎء او را ﺿﻌﯿﻒ اﻟﺤﺎﻓﻈﻪ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ادب اﻟﻤﻔﺮد ﺑﺨﺎری ‪.۵۱ /‬‬
‫‪ -٣‬ادب اﻟﻤﻔﺮد اﻣﺎم ﺑﺨﺎری ‪.۷۳ /‬‬
 ‫‪٣٩١‬‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺒﻮی‬

‫دوش ﻣﺒﺎرک اﯾﺸﺎن ﺳﻮار ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ رﮐﻮع ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬او را از دوش ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽآوردﻧﺪ و‬
‫ﭼﻮن از رﮐﻮع ﺑﻪ ﻗﯿﺎم ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬او دوﺑﺎره ﺑﺮ دوش آنﺣﻀﺮت ﺳﻮار ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬از ﻣﻔﮫﻮم رواﯾﺎت‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺧﻮد آنﺣﻀﺮت ج او را ﺑﺮ دوش ﻗﺮار ﻣﯽداد و ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽآورد‪ ،‬وﻟﯽ ﻋﻼﻣﻪ‬
‫اﺑﻦ اﻟﻘﯿﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﮐﺜﯿﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻓﯽ ﺑﺎ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬او ﺧﻮدش ﺑﺮ دوش‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺳﻮار ﻣﯽﺷﺪ و آنﺣﻀﺮت او را ﻣﻨﻊ ﻧﻤﯽﮐﺮد‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻧﻮهھﺎی آنﺣﻀﺮت در ﺣﺎل ﻣﺮگ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﺑﺮای آنﺣﻀﺮت‬
‫ﭘﯿﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎد آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ آﻧﺠﺎ رﻓﺘﻨﺪ و آن ﮐﻮدک در ھﻤﺎن ﺣﺎل در آﻏﻮش آنﺣﻀﺮت‬
‫ﻗﺮار داده ﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت ﺣﺎﻟﺖ او را ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﺷﮏ از ﭼﺸﻤﺎن ﻣﺒﺎرک‬
‫ﺟﺎری ﺷﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺳﻌﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ آنﺣﻀﺮت ج ھﻤﺮاه ﺑﻮد‪ ،‬اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ! اﯾﻦ‬
‫ﮔﺮﯾﻪ ﭼﺮا؟ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ اﺛﺮ رﺣﻢ و ﻋﻄﻮﻓﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در‬
‫دلھﺎی ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار داده اﺳﺖ) ‪.(١‬‬
‫ھﻨﮕﺎم وﻓﺎت ﺣﻀﺮت اﺑﺮاھﯿﻢ )اﺷﮏ از ﭼﺸﻤﺎن ﻣﺒﺎرک ﺟﺎری ﮔﺸﺖ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﭼﺸﻢھﺎ اﺷﮏ ﻣﯽرﯾﺰﻧﺪ‪ .‬دل اﻧﺪوھﮕﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎ زﺑﺎن آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ ﺧﺪا اﺳﺖ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ() ‪.(٢‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﺤﺒﺖ و ﻋﻄﺮﻓﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﻣﺨﺼﻮص ﻓﺮزﻧﺪان و اھﻞ و اوﻻد اﯾﺸﺎن ﻧﺒﻮد‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ آنﺣﻀﺮتج ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺑﭽﻪھﺎ اﻧﺲ و ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪ /‬ﮐﺘﺎب اﻟﻤﺮﺿﯽ ‪.۸۴۴ /‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺨﺎری ‪ /‬ﮐﺘﺎب اﻟﺠﻨﺎﯾﺰ ‪.۱۴۴ /‬‬
‫ازواج ﻣﻄﻬﺮات‬
‫و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﮔﺮاﻣﯽ‬
 ‫ازواج ﻣﻄﻬﺮات‬

‫ﺣﻀﺮت ﺧﺪﯾﺠﻪل‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻧﺴﺐ وی ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺪﯾﺠﻪ ﺑﻨﺖ ﺧﻮﯾﻠﺪ‪ ،‬ﺑﻦ اﺳﻌﺪ اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰی ﺑﻦ‬
‫ﻗﺼﯽ‪ .‬ﻧﺴﺒﺖ او در ﻗﺼﯽ ﺑﺎ ﻧﺴﺐ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺑﻪ ھﻢ ﻣﯽﭘﯿﻮﻧﺪد‪ .‬ﭘﯿﺶ از ﺑﻌﺜﺖ رﺳﻮل‬
‫اﮐﺮم‪ ،‬ﺑﺎ ﻟﻘﺐ »ﻃﺎھﺮه« ﻣﻌﺮوف ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎدرش ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﻨﺖ زاھﺪه و ﭘﺪرش ﯾﮑﯽ از اﻓﺮاد‬
‫ﻣﻌﺘﻤﺪ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻮد‪ ،‬او ﺑﻪ ﻣﮑﻪ آﻣﺪه ﺑﺎ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﻨﻮﻋﺒﺪاﻟﺪار ھﻢﭘﯿﻤﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد ) ‪.(١‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﻨﺖ زاھﺪه از ﺧﺎﻧﺪان ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﻟﺆی ازدواج ﮐﺮد و ﺧﺪﯾﺠﻪ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪﯾﺠﻪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎ ﻓﺮدی ﺑﻪ ﻧﺎم اﺑﻮھﺎﻟﻪ ﺑﻦ زراره ﺗﻤﯿﻤﯽ ازدواج ﮐﺮد و ﺻﺎﺣﺐ دو ﭘﺴﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎمھﺎی ھﻨﺪ و ﺣﺎرث ﺷﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﭘﺲ از وﻓﺎت اﺑﻮھﺎﻟﻪ ﺑﺎ ﻋﺘﯿﻖ اﺑﻦ ﻋﺎﯾﺬ ﻣﺨﺰوﻣﯽ ازدواج ﮐﺮد‪ .‬از او ﺻﺎﺣﺐ دﺧﺘﺮی‬
‫ﺷﺪ و ﻧﺎم او را ﻧﯿﺰ ھﻨﺪ ﻧﮫﺎد‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ ﺧﺪﯾﺠﻪ ﺑﺎ ام ھﻨﺪ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ھﻨﺪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ و ﺷﻤﺎﯾﻞ ﻣﻔﺼﻞ رﺳﻮل اﮐﺮم ج از او ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ‪ .‬او ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﻓﺼﯿﺢ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬در ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ ﺑﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ھﻤﺮاه ﺑﻮد و در ھﻤﯿﻦ ﺟﻨﮓ ﺷﮫﯿﺪ ﺷﺪ) ‪.(٣‬‬
‫ﺧﺪﯾﺠﻪ ﭘﺲ از وﻓﺎت ﻋﺘﯿﻖ ﺑﻪ ﻋﻘﺪ و ﻧﮑﺎح ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج درآﻣﺪ ﮐﻪ ﺷﺮح ﻣﻔﺼﻞ آن‬
‫ً‬
‫ﻗﺒﻼ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ج از ﺧﺪﯾﺠﻪ دارای ﺷﺶ ﻓﺮزﻧﺪ ﺷﺪ دو ﭘﺴﺮ ﮐﻪ در ﺧﺮدﺳﺎﻟﯽ‬
‫وﻓﺎت ﮐﺮدﻧﺪ و ﭼﮫﺎر دﺧﺘﺮ ﺑﻪ ﻧﺎمھﺎی‪ :‬ﻓﺎﻃﻤﻪ زھﺮا‪ ،‬زﯾﻨﺐ‪ ،‬رﻗﯿﻪ و ام ﮐﻠﺜﻮم‪ .‬ﺣﺎﻻت‬
‫ً‬
‫ﻣﻔﺼﻞ اﯾﻦھﺎ ﺑﻌﺪا ﺑﯿﺎن ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﺧﻮاھﺮان ﺧﺪﯾﺠﻪ‪» ،‬ھﺎﻟﻪ« ﺑﻮد‪ ،‬او ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﺷﺪ و ﺗﺎ ﭘﺲ از وﻓﺎت ﺣﻀﺮت ﺧﺪﯾﺠﻪ در ﻗﯿﺪ ﺣﯿﺎت ﺑﻮد‪.‬‬
‫رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺑﺎ ﺧﺪﯾﺠﻪ ﺑﯽﻧﮫﺎﯾﺖ ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎم ازدواج‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج‬
‫ﺑﯿﺴﺖ و ﭘﻨﺞ ﺳﺎل و ﺧﺪﯾﺠﻪ ﭼﮫﻞ ﺳﺎل ﺳﻦ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ازدواج‪ ،‬ﺧﺪﯾﺠﻪ ﺑﯿﺴﺖ و‬
‫ﭘﻨﺞ ﺳﺎل در ﻗﯿﺪ ﺣﯿﺎت ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺎ وﻗﺘﯽ او زﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج ازدواج دﯾﮕﺮی ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ذﮐﺮ ﺧﺪﯾﺠﺔ‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻨﺴﺎء‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﺻﺎﺑﻪ ﺗﺬﮐﺮه ھﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٩٦‬‬

‫ﭘﺲ از وﻓﺎت ﺧﺪﯾﺠﻪ‪ ،‬ﻋﺎدت ﻣﺒﺎرک آنﺣﻀﺮت ج ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ھﺮﮔﺎه ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی در‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ذﺑﺢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮای زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﺪﯾﺠﻪ دوﺳﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﯿﺰ ﺳﮫﻤﯿﻪای‬
‫ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮔﺮﭼﻪ ﻣﻦ ﺧﺪﯾﺠﻪ را ﻧﺪﯾﺪه ﺑﻮدم‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﻗﺪری‬
‫ﺑﺮ او رﺷﮏ ﻣﯽﺑﺮدم ﮐﻪ ﺑﺮ ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽﺑﺮدم‪ ،‬ﻋﻠﺖ آن اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج از او‬
‫ھﻤﯿﺸﻪ ﯾﺎد ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺳﺨﻨﯽ ﺑﺮ زﺑﺎن آوردم ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج‬
‫رﻧﺠﯿﺪهﺧﺎﻃﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺤﺒﺖ ﺧﺪﯾﺠﻪ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻋﻄﺎ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ«) ‪.(١‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﭘﺲ از وﻓﺎت ﺧﺪﯾﺠﻪ‪ ،‬ھﺎﻟﻪ ﺧﻮاھﺮ او ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت رﺳﻮل اﮐﺮم ج آﻣﺪ و ﮐﺴﺐ‬
‫اﺟﺎزۀ ورود ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﮐﺮد‪ .‬ﺻﺪای او ﺷﺒﯿﻪ ﺻﺪای ﺧﺪﯾﺠﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن ﺻﺪای او ﺧﺎﻃﺮۀ‬
‫ﺧﺪﯾﺠﻪ ﺑﺮای آنﺣﻀﺮت ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺷﺪ و ﺗﮑﺎن ﺧﻮردﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ھﺎﻟﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ﻧﯿﺰ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد او ﺑﺮ ﺗﺄﺛﺮ ﺷﺪﯾﺪ آنﺣﻀﺮت از ﺧﺎﻃﺮه ﺧﺪﯾﺠﻪ رﺷﮏ ﺑﺮد و اﻇﮫﺎر‬
‫داﺷﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ ھﻤﯿﺸﻪ از ﯾﮏ ﭘﯿﺮزن ﮐﻪ ﻣﺮده اﺳﺖ ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ھﻤﺴﺮان ﺑﮫﺘﺮ از وی ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داده اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ھﻤﯿﻦ ﻣﻘﺪار ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪،‬‬
‫وﻟﯽ در اﺳﺘﯿﻌﺎب ذﮐﺮ ﺷﺪه ﮐﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ج در ﭘﺎﺳﺦ اﻇﮫﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﻣﺮا ﺗﮑﺬﯾﺐ ﮐﺮدﻧﺪ او ﻣﺮا ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﻣﺮدم‬
‫ﮐﺎﻓﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬او ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ھﯿﭻ ﯾﺎر و ﯾﺎوری ﻧﺪاﺷﺘﻢ او ﯾﺎر و ﯾﺎور ﻣﻦ ﺑﻮد«‪.‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﺳﻮده ﺑﻨﺖ زﻣﻌﻪ ل‬

‫از ﻣﯿﺎن ازواج ﻣﻄﮫﺮات اﯾﻦ اﻣﺘﯿﺎز ﻣﺨﺘﺺ ﺣﻀﺮت ﺳﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از وﻓﺎت‬
‫ﺣﻀﺮت ﺧﺪﯾﺠﻪ‪ ،‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺑﺎ او ازدواج ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫او در اﺑﺘﺪای اﺳﻼم ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﺪ و از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ در ردﯾﻒ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در‬
‫ً‬
‫اواﯾﻞ ﺑﻌﺜﺖ آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ اﺳﻼم درآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬او ﻗﺒﻼ ﺑﺎ »ﺳﮑﺮان ﺑﻦ ﻋﻤﺮو« ازدواج ﮐﺮده‬
‫ﺑﻮد و ھﺮدو در ھﺠﺮت دوم ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ ھﺠﺮت ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﺑﺮﮔﺸﺖ از ﺣﺒﺸﻪ‪ ،‬ﺳﮑﺮان ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﺪ روز وﻓﺎت ﮐﺮد و ﻓﺮزﻧﺪی ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ از او ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ ﮐﻪ در ﺟﻨﮓ »ﺟﻠﻮﻻء« ﺑﻪ ﺷﮫﺎدت رﺳﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﻓﻀﺎﯾﻞ ﺧﺪﯾﺠﻪ‪.‬‬

 ‫‪٣٩٧‬‬ ‫ازواج ﻣﻄﻬﺮات‬

‫ﭘﺲ از وﻓﺎت ﺧﺪﯾﺠﻪ رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﯽ اﺳﻼم ج ﺑﯽﻧﮫﺎﯾﺖ ﭘﺮﯾﺸﺎن و اﻧﺪوھﮕﯿﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ھﻤﯿﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺧﻮﻟﻪ ﺑﻨﺖ ﺣﮑﯿﻢ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت آﻣﺪ و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﯾﮏ‬
‫ﺷﺮﯾﮏ زﻧﺪﮔﯽ دارﯾﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺑﺎره ﭼﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﺋﯿﺪ؟ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﻮاﻓﻘﻢ آﻧﮕﺎه‬
‫ﺑﻨﺎﺑﻪ ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد ﺧﻮﻟﻪ و ﻣﻮاﻓﻘﺖ آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﺧﻮﻟﻪ ﻧﺰد ﭘﺪر ﺣﻀﺮت ﺳﻮده رﻓﺖ و ﺑﺮﺣﺴﺐ‬
‫ﻋﺮف ﺟﺎھﻠﯿﺖ ﺑﺎ ﺟﻤﻠﻪ »اﻧﻌﻢ ﺻﺒﺎﺣﺎ« )ﺻﺒﺢ ﺑﺨﯿﺮ( ﺳﻼم ﮐﺮد و ﺳﭙﺲ ﭘﯿﺎم ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری‬
‫آنﺣﻀﺮت را از ﺳﻮده ﺑﻪ او رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬او اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﻮاﻓﻘﻢ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﻔﻮ ﻣﺎ اﺳﺖ وﻟﯽ ﺑﺎ‬
‫ﺳﻮده ﻣﺸﻮرت ﮐﻦ‪ .‬ﭘﺲ از ﻣﺸﻮرت و اﻧﺠﺎم اﻣﻮر ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ ،‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺑﻪ آﻧﺠﺎ رﻓﺘﻨﺪ و‬
‫ﭘﺪر ﺳﻮده ﺧﻄﺒﮥ ﻧﮑﺎح را ﻗﺮاﺋﺖ ﮐﺮد و ﭼﮫﺎر ﺻﺪ درھﻢ ﻣﮫﺮ ﻣﻘﺮر ﺷﺪ و ﺳﻮده ﺑﻪ ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح‬
‫آنﺣﻀﺮت ج درآﻣﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ازدواج‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ زﻣﻌﻪ ﺑﺮادر ﺳﻮده از ﺳﻔﺮ آﻣﺪ وﻗﺘﯽ از اﯾﻦ وﺻﻠﺖ ﻣﻄﻠﻊ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ھﻨﻮز ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬از ﺷﺪت ﻋﺼﺒﺎﻧﯿﺖ ﺷﺮوع ﺑﻪ رﯾﺨﺘﻦ ﺧﺎک ﺑﺮ ﺳﺮ و‬
‫ﺻﻮرت ﺧﻮﯾﺶ ﮐﺮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﭘﺲ از ﺗﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم ھﻤﻮاره ﺑﺮ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ اﺣﻤﻘﺎﻧﻪ ﺧﻮد‬
‫اﻓﺴﻮس ﻣﯽﺧﻮرد‪.‬‬
‫ازدواج رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺑﺎ ﺳﻮده و ﻋﺎﯾﺸﻪ در ﯾﮏ ﻣﻘﻄﻊ زﻣﺎﻧﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻟﺬا‬
‫ﻣﻮرﺧﺎن در اﯾﻦ ﺑﺎره اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﮐﻪ اول ﺑﺎ ﮐﺪاﻣﯿﮏ از آن دو ازدواج ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺖ آنﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﺳﻮده ازدواج ﮐﺮدﻧﺪ ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﻋﺎﯾﺸﻪ‪،‬‬
‫وﻟﯽ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺖ آنﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﻋﺎﯾﺸﻪ ازدواج‬
‫ً‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪا ﺑﺎ ﺳﻮده‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﺳﻮده ﻗﺎﻣﺘﯽ ﺑﻠﻨﺪ و ﺟﺴﻤﯽ ﻓﺮﺑﻪ داﺷﺖ و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ راه ﺑﺮود و‬
‫ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس‪ ،‬در ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع ھﻨﮕﺎم ﺣﺮﮐﺖ از ﻣﺰدﻟﻔﻪ او از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم اﺟﺎزه ﮔﺮﻓﺖ‬
‫ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از ﮐﺎروان ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺶ از ﻧﺰول اﺣﮑﺎم ﺣﺠﺎب‪ ،‬ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ زﻧﺎن و ﻃﺒﻖ ﻋﺮف ﻗﺪﯾﻤﯽ‬
‫ﻋﺮبھﺎ ﺑﺮای ﻗﻀﺎی ﺣﺎﺟﺖ ﺑﻪ ﺑﯿﺮون از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﯿﺎﺑﺎن و ﻣﮑﺎنھﺎی ﺧﻠﻮت‬
‫ﮐﺮات ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ج‬ ‫ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺮای ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮس ﮔﻮارا ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻟﺬا ﺑﻪ ّ‬
‫ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد ﺣﺠﺎب را ﻣﯽداد‪ .‬در ھﻤﺎن دوران ﯾﮏ ﺷﺐ ﺣﻀﺮت ﺳﻮده ﺑﺮای ﻗﻀﺎی ﺣﺎﺟﺖ‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٣٩٨‬‬
‫ﺑﯿﺮون رﻓﺖ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻗﺪ و ﻗﺎﻣﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ او را دﯾﺪ و‬
‫اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﺳﻮده! ﻣﺎ ﺗﻮ را ﺷﻨﺎﺧﺘﯿﻢ‪ ،‬ﭘﺲ از ھﻤﯿﻦ واﻗﻌﻪ آﯾﻪ ﺣﺠﺎب ﻧﺎزل ﺷﺪ) ‪.(١‬‬

‫اﺧﻼق و ﻋﺎدات‬
‫ﺟﻮد و ﺳﺨﺎ ﯾﮑﯽ از اوﺻﺎف و اﺧﻼق ﻧﻤﺎﯾﺎن و درﺧﺸﺎن رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ‬
‫اﺳﺎس ھﺮﮐﺪام از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮐﻪ ﻗﺮب و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺒﯿﺸﺘﺮی ﺑﺎ آنﺣﻀﺮت داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ‬
‫اﯾﻦ وﺻﻒ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﻓﺮﺻﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﺮای ﺑﮫﺮهﮔﯿﺮی از اﺧﻼق و‬
‫ﻋﺎدات رﺳﻮل اﮐﺮم ج داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا اﯾﻦ وﺻﻒ در اﻏﻠﺐ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر واﺿﺢ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﺳﻮده در اﯾﻦ وﺻﻒ و ﻋﺎدت ﻧﯿﮑﻮ ﻏﯿﺮ از ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ از ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ ﺑﺮﺗﺮی‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ س ﯾﮏ ﮐﯿﺴﻪ ﺑﺮای او ﻓﺮﺳﺘﺎد از ﺣﺎﻣﻞ ﮐﯿﺴﻪ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪:‬‬
‫داﺧﻞ ﮐﯿﺴﻪ ﭼﯿﺴﺖ؟ او اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬درھﻢ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﺳﻮده ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﮐﯿﺴﻪ ﺧﺮﻣﺎ درھﻢ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﯽﺷﻮد! آﻧﮕﺎه ﺗﻤﺎم آﻧﺎن را ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد‪.‬‬
‫در ُﺑﻌﺪ اﻃﺎﻋﺖ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮی از رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻧﯿﺰ ﻣﻤﺘﺎز و ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮ ازواج ﻣﻄﮫﺮات‬
‫ﺑﺮﺗﺮی داﺷﺖ‪.‬‬

‫رواﯾﺖ ﺣﺪﯾﺚ‬
‫از او ﻓﻘﻂ ﭘﻨﺞ ﺣﺪﯾﺚ رواﯾﺖ ﺷﺪه و در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﺣﺪﯾﺚ از آنھﺎ‬
‫ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس و ﯾﺤﯿﯽ اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ اﺳﻌﺪ ﺑﻦ زراره از‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ از وی رواﯾﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ً‬
‫‪ -١‬ﺑﺨﺎری ‪ ۱۲۶ / ۱‬در ﺑﺎره ﺷﺄن ﻧﺰول آﯾﮥ ﺣﺠﺎب ﺷﺪﯾﺪا اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﯾﮏ رواﯾﺖ ھﻤﯿﻦ‬
‫‪ ‬اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﻧﺰد ﺷﻤﺎ اﻓﺮاد‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪ‪ .‬در رواﯾﺘﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻣﯽآﯾﻨﺪ ﻟﺬا اﮔﺮ ﺑﻪ ازواج ﻣﻄﮫﺮات دﺳﺘﻮر ﺣﺠﺎب ﻣﯽدادﯾﺪ ﺧﻮب ﺑﻮد‪ .‬در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ‬
‫از ﻣﺠﺎھﺪ ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺑﺎ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻏﺬا ﻣﯽﺧﻮرد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﻧﯿﺰ ﺳﺮ ﺳﻔﺮه ﺑﻮد‬
‫در اﺛﻨﺎی ﻏﺬاﺧﻮردن دﺳﺖ ﯾﮑﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ اﺻﺎﺑﺖ ﮐﺮد‪ ،‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺮای‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮمج ﻧﺎﮔﻮار ﺷﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه آﯾﮥ ﺣﺠﺎب ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﻋﻤﻮﻣﺎ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ﮐﻪ آﯾﮥ ﺣﺠﺎب در دﻋﻮت وﻟﯿﻤﻪ ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﮐﺘﺐ‬
‫ﺻﺤﺎح ﺑﺎ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ رواﯾﺎت ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻗﺎﯾﻞ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﺮای‬
‫ﻧﺰول آﯾﺔ ﺣﺠﺎب اﺳﺒﺎب و وﻗﺎﯾﻊ ﻣﺘﻌﺪدی وﺟﻮد دارد‪ .‬و داﺳﺘﺎن ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ آﺧﺮﯾﻦ ﺳﺒﺐ و ﺷﺎن‬
‫ﻧﺰول آﯾﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ در ﺧﻮد آﯾﻪ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎری ‪.۲۱۹ / ۱‬‬
 ‫‪٣٩٩‬‬ ‫ازواج ﻣﻄﻬﺮات‬

‫وﻓﺎت‬
‫در ﺗﺎرﯾﺦ وﻓﺎت وی اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد‪ .‬از دﯾﺪﮔﺎه واﻗﺪی وی در دوران ﺣﻀﺮت‬
‫اﻣﯿﺮ ﻣﻌﺎوﯾﻪ س وﻓﺎت ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﺗﺎرﯾﺦ وﻓﺎت او را ﺳﺎل ‪ ۵۵‬ھﺠﺮی‬
‫ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮده و اﻣﺎم ﺑﺨﺎری در ﺗﺎرﯾﺦ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ در دوران‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ س وﻓﺎت ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻼﻣﻪ ذھﺒﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﮐﺒﯿﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در اواﺧﺮ دوران ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ وﻓﺎت‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ س در ﺳﺎل ‪ ۲۳‬ھـ ﺑﻪ ﺷﮫﺎدت رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺳﺎل وﻓﺎت ﺣﻀﺮت‬
‫ﺳﻮده ﺳﺎل ‪ ۲۲‬ھـ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد در ﺗﺎرﯾﺦ ﺧﻤﯿﺲ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ھﻤﯿﻦ رواﯾﺖ از ھﻤﻪ‬
‫ﺻﺤﯿﺢﺗﺮ اﺳﺖ) ‪.(١‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺻﺪﯾﻘﻪ ل‬

‫ﻧﺎم وی ﻋﺎﯾﺸﻪ و ﮐﻨﯿﻪاش ام ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﻓﺮزﻧﺪی ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‬
‫ارﺗﺒﺎط و ﻋﻼﻗﮥ ﺧﺎﺻﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﻮاھﺮزادهاش ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ اﺑﻦ زﺑﯿﺮ داﺷﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﯿﻨﻪ را اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﮐﺮد‪ .‬ﻧﺎم ﻣﺎدرش زﯾﻨﺐ و ﮐﻨﯿﻪ ﻣﺎدرش »ام روﻣﺎن« ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ در ﺳﺎل ﭼﮫﺎرم‬
‫ﺑﻌﺜﺖ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ و در ﺳﺎل دھﻢ ﺑﻌﺜﺖ ﺑﻪ ازدواج آنﺣﻀﺮت ج درآﻣﺪ‪ .‬در آن ﻣﻮﻗﻊ ﺷﺶ‬
‫ً‬
‫ﺳﺎل ﺳﻦ داﺷﺖ و ﻗﺒﻼ ﻓﺮزﻧﺪ ﺟﺒﯿﺮ اﺑﻦ ﻣﻄﻌﻢ از او ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ از وﻓﺎت‬
‫ﺣﻀﺮت ﺧﺪﯾﺠﻪ‪ ،‬ﺧﻮﻟﻪ ﺑﻨﺖ ﺣﮑﯿﻢ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری داد و آنﺣﻀﺮت‬
‫ﻧﯿﺰ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮﻟﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ را ﺑﺎ ام روﻣﺎن در ﻣﯿﺎن ﮔﺬاﺷﺖ و او ﺑﺎ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ‬
‫ﯾﺎدآوری ﮐﺮد‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺟﺒﯿﺮ اﺑﻦ ﻣﻄﻌﻢ وﻋﺪه دادهام و ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺣﺎل ھﺮﮔﺰ ﺧﻼف وﻋﺪهام ﻋﻤﻞ ﻧﮑﺮدهام‪ .‬وﻟﯽ ﺟﺒﯿﺮ اﺑﻦ ﻣﻄﻌﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺟﮫﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫ﮐﺮد ﮐﻪ اﮔﺮ ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده آﻧﺎن ﺑﺮود‪ ،‬آن ﺧﺎﻧﻮاده از اﺳﻼم ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺑﻪ ﺧﻮﻟﻪ ﺟﻮاب ﻣﺜﺒﺖ داد و ﻋﺎﯾﺸﻪ را ﺑﻪ ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح آنﺣﻀﺮت‬
‫درآورد و ﻣﺒﻠﻎ ﭼﮫﺎرﺻﺪ درھﻢ ﻣﮫﺮ ﻣﻘﺮر ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ از ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ‬
‫رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﮫﺮ ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﭘﺎﻧﺼﺪ درھﻢ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ازدواج‪ ،‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺳﻪ ﺳﺎل در ﻣﮑﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ﺳﯿﺰدھﻢ ﺑﻌﺜﺖ‪،‬‬
‫ھﺠﺮت ﮐﺮدﻧﺪ و ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ س ﻧﯿﺰ ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ھﻤﺮاه ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ رﺳﯿﺪﻧﺪ‪،‬‬

‫‪ -١‬زرﻗﺎﻧﯽ ‪ ،۲۶۲ / ۳‬ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻓﻘﻂ رواﯾﺖ اول را ذﮐﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٤٠٠‬‬

‫رﺳﻮل ﺧﺪا ج زﯾﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ و اﺑﻮراﻓﻊ را ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،‬ام ﮐﻠﺜﻮم و‬
‫ﺣﻀﺮت ﺳﻮده را ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮﺑﮑﺮ س ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ارﯾﻘﻂ را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ام روﻣﺎن‪ ،‬اﺳﻤﺎء و ﻋﺎﯾﺸﻪ را ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ‬
‫ﺑﯿﺎورد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺳﺨﺖ ﺑﯿﻤﺎر ﺷﺪ و ﺑﺮ اﺛﺮ ﺷﺪت ﺑﯿﻤﺎری‬
‫ﻣﻮھﺎی ﺳﺮش رﯾﺨﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﺑﮫﺒﻮدی‪ ،‬ام روﻣﺎن ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﻣﺮاﺳﻢ ﺟﺸﻦ ﻋﺮوﺳﯽ‬
‫را ﺑﺮﭘﺎ ﮐﻨﺪ‪ .‬در آن ﻣﻮﻗﻊ ﻋﺎﯾﺸﻪ ‪ ۹‬ﺳﺎل ﺳﻦ داﺷﺖ و ﺑﺎ دﺧﺘﺮﮐﺎن ھﻢﺳﻦ و ﺳﺎل ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﻣﻐﺸﻮل ﺑﺎزی ﺑﻮد‪ .‬ام روﻣﺎن آﻣﺪ او را ﺻﺪا زد و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮد‪ .‬در آﻧﺠﺎ زﻧﺎن اﻧﺼﺎر ﮔﺮد‬
‫آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ وﻗﺘﯽ ﻋﺎﯾﺸﻪ وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪ ھﻤﻪ ﺑﻪ او ﺗﺒﺮﯾﮏ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎم ﻇﮫﺮ آنﺣﻀﺮت ج‬
‫ﺗﺸﺮﯾﻒ آوردﻧﺪ و ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺮوﺳﯽ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﻗﺒﻼ ﻋﻘﺪ و ﻧﮑﺎح در ﻣﺎه ﺷﻮال ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ و ﺟﺸﻦ ﻋﺮوﺳﯽ ﻧﯿﺰ در ﻣﺎه ﺷﻮال ﺑﺮﭘﺎ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در دوران ﺟﺎھﻠﯿﺖ در ﻣﺎه ﺷﻮال ﺑﯿﻤﺎری ﻃﺎﻋﻮن ﺷﯿﻮع ﭘﯿﺪا ﮐﺮده ﺑﻮد و ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ‬
‫ً‬
‫ﻋﺮبھﺎ ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺮوﺳﯽ و ﻏﯿﺮه را در اﯾﻦ ﻣﺎه‪ ،‬ﺷﻮم و ﻏﯿﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻏﺎﻟﺒﺎ‬
‫رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺑﺮای از ﺑﯿﻦﺑﺮدن اﯾﻦ ﺗﻔﮑﺮ ﻏﻠﻂ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺎه را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫وﻓﺎت‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﺪت ﻧﻪ ﺳﺎل ﺑﺎ آنﺣﻀﺮت ج زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺸﺘﺮک داﺷﺖ ھﻨﮕﺎم‬
‫ازدواج ﻧﻪ ﺳﺎل و ھﻨﮕﺎم وﻓﺎت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ھﺠﺪه ﺳﺎل ﺳﻦ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﭘﺲ از وﻓﺎت رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﭼﮫﻞ و ھﺸﺖ ﺳﺎل در ﻗﯿﺪ ﺣﯿﺎت ﺑﻮد و در ﺳﺎل‬
‫‪ ۵۷‬ھـ وﻓﺎت ﻧﻤﻮد‪ .‬در آن ﻣﻮﻗﻊ ‪ ۶۶‬ﺳﺎل ﺳﻦ داﺷﺖ و ﻃﺒﻖ وﺻﯿﺖ در ﺷﺐ در ﺟﻨﺖ‬
‫اﻟﺒﻘﯿﻊ ﺑﻪ ﺧﺎک ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‪ .‬ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ اﺑﯽ‬
‫ﻋﺘﯿﻖ‪ ،‬ﻋﺮوه ﺑﻦ زﺑﯿﺮ و ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ او را در ﻗﺒﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮھﺮﯾﺮه س از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﮑﻢ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻮد ﻟﺬا ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ او ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺑﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺖ و ﺑﺮ اﺛﺮ ھﻤﺎن ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬در‬
‫آﺧﺮﯾﻦ روزھﺎی ﺑﯿﻤﺎری وﻓﺎت از ازواج ﻣﻄﮫﺮات اﺟﺎزه ﻃﻠﺒﯿﺪﻧﺪ ﺗﺎ آﺧﺮﯾﻦ روزھﺎی زﻧﺪﮔﯽ‬
‫را در ﺧﺎﻧﻪ او و ﻧﺰد او ﺳﭙﺮی ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬وﻗﺎﯾﻊ زﯾﺎدی ﮐﻪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻣﺤﺒﺖ و ﻋﻼﻗﻪ ﺷﺪﯾﺪ‬
‫رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ج ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در ﮐﺘﺐ اﺣﺎدﯾﺚ و ﺳﯿﺮه ﻣﺬﮐﻮرﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪٤٠١‬‬ ‫ازواج ﻣﻄﻬﺮات‬

‫زﻧﺪﮔﯽ ﻋﻠﻤﯽ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻋﻠﻤﯽ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل اھﻤﯿﺖ زﯾﺎدی دارد‪ .‬در دوران ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﮑﺮ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ و ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن ش ﻓﺘﻮا ﻣﯽداد و ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺷﺮﻋﯽ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ را ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮ ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ اﻋﺘﺮاﺿﺎت ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﻘﮫﯽای را ﻣﻄﺮح ﮐﺮده ﮐﻪ ﻋﻼﻣﻪ ﺳﯿﻮﻃﯽ در‬
‫ﯾﮏ رﺳﺎﻟﻪ آنھﺎ را ﮔﺮد آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ‪ ۲۲۱۰‬ﺣﺪﯾﺚ از او رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﺮ ‪۱۷۴‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬ﺷﯿﺨﯿﻦ )ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ( اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ و اﻣﺎم ﺑﺨﺎری ‪ ۵۴‬ﺣﺪﯾﺚ و اﻣﺎم‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ‪ ۶۸‬ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﻔﺮد از او رواﯾﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از ﻋﻠﻤﺎ اﻇﮫﺎر داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﯾﮏ ﭼﮫﺎرم ﻣﺴﺎﯾﻞ اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ از وی ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺟﺎﻣﻊ ﺗﺮﻣﺬی ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ھﺮﮔﺎه اﺻﺤﺎب ﮐﺮام رﺿﻮان اﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﮫﻢ اﺟﻤﻌﯿﻦ در‬
‫ﯾﮏ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻓﻘﮫﯽ ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻞ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و‬
‫وی آن را ﺣﻞ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺷﺎﮔﺮدان او ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻓﺮدی ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺎﯾﺸﻪ در ﺧﻮﺑﯽ ﺑﯿﺎن و‬
‫ﺷﯿﻮاﯾﯽ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺸﺎھﺪه ﻧﮑﺮدهاﯾﻢ‪ .‬در ﻓﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮ‪ ،‬ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺣﮑﺎم‪ ،‬ادﺑﯿﺎت‪ ،‬ﺧﻄﺎﺑﻪ‬
‫و ﻋﻠﻢ اﻻﻧﺴﺎب‪ ،‬ﺗﺒﺤﺮ ﺧﺎص داﺷﺖ‪ .‬ﻗﺼﺎﯾﺪ ﺑﺰرگ ﺷﻌﺮا را ﺣﻔﻆ داﺷﺖ ﺣﺎﮐﻢ در‬
‫ﻣﺴﺘﺪرک و اﺑﻦ ﺳﻌﺪ در ﻃﺒﻘﺎت اﯾﻦ وﻗﺎﯾﻊ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ ذﮐﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻦ‬
‫ﺣﻨﺒﻞ و ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ از ﮐﺘﺐ ﺣﺪﯾﺚ ﻧﻤﻮﻧﻪھﺎﯾﯽ از ﻓﻀﻞ و ﮐﻤﺎل ﻋﻠﻤﯽ وی ﺑﯿﺎن ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﺣﻔﺼﻪ ل‬
‫ﺣﻔﺼﻪ دﺧﺘﺮ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ و ﻧﺎم ﻣﺎدرش زﯾﻨﺐ ﺑﻨﺖ ﻣﻈﻌﻮن اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از‬
‫ﺑﻌﺜﺖ در ﺳﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻗﺮﯾﺶ ﺧﺎﻧﻪ ﮐﻌﺒﻪ را ﺗﻌﻤﯿﺮ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎ ﺧﻨﯿﺲ‬
‫ﺑﻦ ﺣﺬاﻓﻪ ازدواج ﮐﺮد و ﺑﺎ او ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ھﺠﺮت ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺧﻨﯿﺲ در ﻏﺰوۀ ﺑﺪر ﻣﺠﺮوح ﺷﺪ و‬
‫ً‬
‫ﺑﻌﺪا ﺑﺮ اﺛﺮ ھﻤﺎن ﺟﺮاﺣﺖ ﺷﮫﯿﺪ ﺷﺪ) ‪ .(١‬ﺣﻀﺮت ﺣﻔﺼﻪ از ﺧﻨﯿﺲ ﺻﺎﺣﺐ ﻓﺮزﻧﺪی ﻧﺸﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از اﯾﻦ ﮐﻪ ﺣﻔﺼﻪ ﺑﯿﻮه ﺷﺪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ س در ﺻﺪد ازدواج او ﺑﺮآﻣﺪ‪ .‬از ﺳﻮء اﺗﻔﺎق‬
‫در ھﻤﺎن روزھﺎ ﺣﻀﺮت رﻗﯿﻪ )دﺧﺘﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم و ھﻤﺴﺮ ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن( وﻓﺎت ﮐﺮد‪.‬‬

‫ً‬
‫‪ -١‬زرﻗﺎﻧﯽ ‪ ۲۷۰ / ۲‬ﻋﻤﻮﻣﺎ ھﻤﯿﻦ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ وﻟﯽ در اﺻﺎﺑﻪ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻨﯿﺲ در ﻏﺰوۀ اﺣﺪ‬
‫ﺷﮫﯿﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٤٠٢‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن ﭘﯿﺸﮫﺎد ازدواج ﺑﺎ ﺣﻔﺼﻪ را داد‪ .‬او اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﻣﻦ در اﯾﻦ‬
‫ﺑﺎره ﺑﺎﯾﺪ ﻓﮑﺮ ﮐﻨﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد داد وﻟﯽ او ﺳﮑﻮت اﺧﺘﯿﺎر‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬و ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ از وی ﻧﮕﺮان ﺷﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد ازدواج ﺑﺎ ﺣﻔﺼﻪ را‬
‫ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮد‪ .‬ازدواج ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از ازدواج‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺑﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﻣﻼﻗﺎت‬
‫ﮐﺮد و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺗﻮ ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد ازدواج ﺑﺎ ﺣﻔﺼﻪ را ﺑﺎ ﻣﻦ در ﻣﯿﺎن ﮔﺬاﺷﺘﯽ‪ ،‬ﻣﻦ‬
‫ﺳﮑﻮت اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮدم و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺟﻮاﺑﯽ ﻧﺪادم و ﺷﻤﺎ از ﻣﻦ ﻧﮕﺮان ﺷﺪﯾﺪ‪ .‬دﻟﯿﻠﯿﺶ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫رﺳﻮل اﮐﺮم ج اﯾﻦ اﻣﺮ را ﺗﺬﮐﺮه ﮐﺮده اﻇﮫﺎر ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد و ﻣﻦ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻢ ﮐﻪ راز اﯾﺸﺎن‬
‫اﻓﺸﺎ ﺷﻮد اﮔﺮ آنﺣﻀﺮت ﺑﺎ وی ازدواج ﻧﻤﯽﮐﺮد ﻣﻦ ﺑﺮای اﯾﻦ اﻣﺮ آﻣﺎده ﺑﻮدم‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺣﻔﺼﻪ دﺧﺘﺮ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻘﺪاری در ﻃﺒﯿﻌﺖ وی ﺗﻨﺪی و‬
‫ﺧﺸﻮﻧﺖ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری درﺑﺎره واﻗﻌﻪ اﯾﻼء از ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ س رواﯾﺖ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ در زﻣﺎن ﺟﺎھﻠﯿﺖ ﺑﻪ زﻧﺎن اﻋﺘﻨﺎﯾﯽ ﻧﻤﯽﮐﺮدﯾﻢ و ﺣﻘﯽ ﺑﺮای آﻧﺎن ﻗﺎﺋﻞ‬
‫ﻧﻤﯽﺷﺪﯾﻢ‪ .‬ﯾﮏ روز درﺑﺎره ﻣﺴﺌﻠﻪای ﻣﯽاﻧﺪﯾﺸﯿﺪم‪ ،‬ھﻤﺴﺮم ﻧﻈﺮ و ﭘﯿﺸﻨﮫﺎدی داد ﺑﻨﺪه‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺷﻤﺎ زﻧﺎن ﺣﻖ دﺧﺎﻟﺖ در اﻣﻮر را ﻧﺪارﯾﺪ‪ ،‬او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎﻧﻢ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﯽﮐﻨﯽ و‬
‫اھﻤﯿﺘﯽ ﺑﺮای آن ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮی در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ دﺧﺘﺮ ﺗﻮ ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺑﺎ ﺧﺸﻮﻧﺖ‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪم و ﻧﺰد ﺣﻔﺼﻪ آﻣﺪم و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬دﺧﺘﺮم! ﻣﮕﺮ ﺗﻮ ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج‬
‫ﺑﺎ ﺧﺸﻮﻧﺖ رﻓﺘﺎر ﻣﯽﮐﻨﯽ و ﺑﺎﻋﺚ آزردﮔﯽ ﺧﺎﻃﺮﺷﺎن ﻣﯽﺷﻮی؟ او ﮔﻔﺖ‪ :‬آری‪ ،‬ﻣﺎ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آ ﮔﺎه ﺑﺎش! ﻣﻦ ﺗﻮ را از ﻋﺬاب اﻟﮫﯽ ﺑﺮﺣﺬر ﻣﯽدارم‪ .‬ﺗﻮ ﺑﺎ ﮐﺴﯽ‬
‫ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج را ﺣﺴﻦ و ﺟﻤﺎﻟﺶ ﻓﺮﯾﻔﺘﻪ ﺧﻮﯾﺶ ﮐﺮده اﺳﺖ )ﯾﻌﻨﯽ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ(‬
‫ﺣﻖ رﻗﺎﺑﺖ ﻧﺪاری) ‪.(١‬‬
‫در ﺟﺎﻣﻊ ﺗﺮﻣﺬی ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر ﺣﻀﺮت ﺻﻔﯿﻪ ﮔﺮﯾﻪ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ج‬
‫آﻣﺪﻧﺪ و ﻋﻠﺖ ﮔﺮﯾﻪ را ﺟﻮﯾﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﻔﺼﻪ ﻣﺮا ﻃﻌﻨﻪ زده و ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﺗﻮ دﺧﺘﺮ‬
‫ﯾﮫﻮدی ھﺴﺘﯽ« آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺗﻮ دﺧﺘﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ھﺴﺘﯽ‪ ،‬ﻋﻤﻮی ﺗﻮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﺗﻮ در‬
‫ازدواج ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ھﺴﺘﯽ‪ .‬ﺣﻔﺼﻪ در ﭼﻪ ﭼﯿﺰی ﺑﺮ ﺗﻮ اﻇﮫﺎر ﺑﺮﺗﺮی ﻣﯽﮐﻨﺪ) ‪.(٢‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ‪.۳۰ / ۱‬‬

‫‪ -٢‬ﺗﺮﻣﺬی ‪ ۴۷۸ /‬ﮐﺘﺎب اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ‪.‬‬
 ‫‪٤٠٣‬‬ ‫ازواج ﻣﻄﻬﺮات‬

‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ و ﺣﻀﺮت ﺣﻔﺼﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﺻﻔﯿﻪ رﺿﯽ اﻟﻠﻪ ﻋﻨﮫﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫اﮐﺮم ﻣﺎ را دوﺳﺖﺗﺮ دارد و ﻣﺎ از ﺗﻮ ﺑﺮای اﯾﺸﺎن ﻋﺰﯾﺰﺗﺮ ھﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬زﯾﺮا ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ھﻤﺴﺮ‬
‫او ھﺴﺘﯿﻢ از ﻧﻈﺮ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻮی او ﻣﯽﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺻﻔﯿﻪ ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪ و اﯾﻦ‬
‫اﻣﺮ را ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم در ﻣﯿﺎن ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ آﻧﺎن از ﺗﻮ ﻋﺰﯾﺰﺗﺮ ﺧﻮاھﻨﺪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﭼﺮا ﺗﻮ ﻧﮕﻔﺘﯽ‪ :‬ﺷﻮھﺮ ﻣﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺪرم ھﺎرون و ﻋﻤﻮﯾﻢ ﻣﻮﺳﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ و ﺣﻀﺮت ﺣﻔﺼﻪ دﺧﺘﺮان ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ش ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﺎﯾﺮ ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﺑﺎھﻢ ﻣﺘﺤﺪ و ھﻢﻓﮑﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﮔﺎھﯽ ﺑﺎ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ رﻗﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ و ﺣﻀﺮت ﺣﻔﺼﻪ ھﺮدو ﺑﺎ آن ﺣﻀﺮتج‬
‫در ﯾﮏ ﺳﻔﺮ ھﻤﺮاه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺷﺐھﺎ ﺑﺮ ﺷﺘﺮ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺳﻮار ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و‬
‫ﺑﺎ وی ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ روز ﺣﻀﺮت ﺣﻔﺼﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺸﺐ ﺗﻮ ﺑﺮ‬
‫ﺷﺘﺮ ﻣﻦ ﺳﻮار ﺷﻮ و ﻣﻦ ﺑﺮ ﺷﺘﺮ ﺗﻮ ﺳﻮار ﻣﯽﺷﻮم ﺗﺎ ﺗﻨﻮﻋﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ‬
‫اﻋﻼم آﻣﺎدﮔﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﺷﺐ ﻓﺮا رﺳﯿﺪ و رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻌﻤﻮل ﻧﺰد ﺷﺘﺮ ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ آﻣﺪ و ﺑﺮ آن ﺳﻮار ﺷﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه رﺳﯿﺪﻧﺪ و ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ آنﺣﻀﺮت را در‬
‫ﮐﻨﺎر ﺧﻮد ﻧﺪﯾﺪ از ﺷﺪت ﻧﺎراﺣﺘﯽ از ﺷﺘﺮ ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪ و ﭘﺎھﺎی ﺧﻮﯾﺶ را داﺧﻞ ﺑﻮﺗﻪای از‬
‫ﮔﯿﺎه اذﺧﺮ ﻓﺮو ﺑﺮد و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﯾﮏ ﻣﺎر و ﯾﺎ ﻋﻘﺮﺑﯽ را ﺑﯿﺎور ﺗﺎ ﻣﺮا ﺑﮕﺰد) ‪.(١‬‬

‫وﻓﺎت‬
‫ﺣﻀﺮت ﺣﻔﺼﻪ در ﺳﺎل ‪ ۵۴‬ھﺠﺮی و در دوران ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت اﻣﯿﺮ ﻣﻌﺎوﯾﻪ س وﻓﺎت‬
‫ﮐﺮد‪ .‬ﭘﯿﺶ از وﻓﺎت ﺑﻪ ﺑﺮادرش ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ب وﺻﯿﺘﯽ را ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﮐﺮده‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﮑﺮار ﮐﺮد‪ .‬ﻣﻘﺪاری از داراﯾﯽ ﺧﻮد را وﻗﻒ و ﻣﻘﺪاری دﯾﮕﺮ را ﺻﺪﻗﻪ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺮوان ﺑﻦ‬
‫ﺣﮑﻢ ﮐﻪ در آن ﻣﻮﻗﻊ ﺣﺎﮐﻢ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ وی ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﺧﻮاﻧﺪ و از ﻣﺤﻠﻪ ﺑﻨﯽ ﺣﺰم ﺗﺎ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﻐﯿﺮه ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ در ﺣﻤﻞ ﺟﻨﺎزه ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﺗﺎ ﻣﺤﻞ دﻓﻦ‪،‬‬

‫‪ -١‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪﻃﻮر ﺧﺎص ﻗﺒﺎل ﻣﻼﺣﻈﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع رواﯾﺎت از ﻣﯿﺎن ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﻓﻘﻂ درﺑﺎره‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ و ﺣﻀﺮت ﺣﻔﺼﻪ ﻣﺬﮐﻮرﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻋﻠﺖ و اﻧﮕﯿﺰه آن را ﺟﻮﯾﺎ ﺷﺪ‪ .‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﻣﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن دﺷﻤﻨﯽ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺎ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ داﺷﺘﻨﺪ و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﺳﺎﺧﺘﻦ اﯾﻦ‬
‫ﻧﻮع رواﯾﺎت ﻧﻘﺸﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٤٠٤‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮھﺮﯾﺮه در ﺣﻤﻞ ﺟﻨﺎزه ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮد و ﺑﺮادراﻧﺶ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻋﺎﺻﻢ‪ ،‬ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬ﺣﻤﺰه و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ س او را در ﻗﺒﺮ ﻗﺮار دادﻧﺪ) ‪.(١‬‬

‫ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ أم اﻟﻤﺴﺎﮐﯿﻦ ل‬

‫ﻧﺎم وی زﯾﻨﺐ و ﮐﻨﯿﻪاش أم اﻟﻤﺴﺎﮐﯿﻦ ﺑﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﻪ ﻓﻘﺮا و ﻣﺴﺎﮐﯿﻦ ﻃﻌﺎم ﻣﯽداد و‬
‫ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ داﺷﺖ‪ .‬ﻗﺒﻞ از رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺑﺎ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﺟﺤﺶ ازدواج ﮐﺮده‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ در ﺳﺎل ‪ ۳‬ھـ ﺷﮫﯿﺪ ﺷﺪ و زﯾﻨﺐ در ھﻤﺎن ﺳﺎل ﺑﻪ ﻧﮑﺎح رﺳﻮل‬
‫اﮐﺮم ج درآﻣﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ازدواج دو ﺳﻪ ﻣﺎه در ﻗﯿﺪ ﺣﯿﺎت ﺑﻮد‪ .‬در زﻣﺎن ﺣﯿﺎت رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬
‫ﭘﺲ از ﺣﻀﺮت ﺧﺪﯾﺠﻪ ﻓﻘﻂ ھﻤﯿﻦ ھﻤﺴﺮ آنﺣﻀﺮت وﻓﺎت ﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺮ وی ﻧﻤﺎز‬
‫ﺟﻨﺎزه ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و در ﺟﻨﺖ اﻟﺒﻘﯿﻊ دﻓﻦ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ھﻨﮕﺎم وﻓﺎت ‪ ۳۰‬ﺳﺎل ﺳﻦ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻀﺮت ام ﺳﻠﻤﻪل‬
‫ً‬
‫ﻧﺎم او ھﻨﺪ و ﮐﻨﯿﻪاش أم ﺳﻠﻤﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺎم ﭘﺪرش ﺳﮫﯿﻞ و ﻣﺎدرش ﻋﺎﺗﮑﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺒﻼ ﺑﺎ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻻﺳﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺑﻮﺳﻠﻤﻪ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ازدواج ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻮﺳﻠﻤﻪ ﭘﺴﺮ‬
‫ﻋﻤﻮی او و ﺑﺮادر رﺿﺎﻋﯽ رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﺑﻮد‪.‬‬
‫ام ﺳﻠﻤﻪ و ﺷﻮھﺮش ھﺮدو اﺳﻼم آورده ﺑﻮدﻧﺪ و در اوﻟﯿﻦ ھﺠﺮت ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ ھﺠﺮت‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻠﻤﻪ ﻓﺮزﻧﺪ او در ﺣﺒﺸﻪ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ‬
‫ھﺠﺮت ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﺳﯿﺮهﻧﮕﺎران او اوﻟﯿﻦ زﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻣﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ھﺠﺮت ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ و اﯾﻦ اﻓﺘﺨﺎر ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﺮاﯾﺶ ﺣﺴﺎب ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﺑﻮﺳﻠﻤﻪ ﻓﺮدی ﺷﺠﺎع و ﭘﮫﻠﻮان ﺑﻮد و‬

‫‪ -١‬در ﺑﺎره ﺳﺎل وﻓﺎت ﺣﻀﺮت ﺣﻔﺼﻪ ﻧﯿﺰ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻃﺒﻖ ﯾﮏ رواﯾﺖ او در ﺟﻤﺎدی‬
‫اﻻول ﺳﺎل ‪ ۴۱‬ھـ وﻓﺎت ﮐﺮد و در آن ﻣﻮﻗﻊ ‪ ۵۹‬ﺳﺎل ﺳﻦ داﺷﺖ‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﺳﺎل وﻓﺎت را ‪ ۴۵‬ھـ ﻗﺮار‬
‫دھﯿﻢ‪ ،‬ﺳﻦ او ‪ ۶۲‬ﺳﺎل ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻃﺒﻖ ﯾﮏ رواﯾﺖ در دوران ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن و در ﺳﺎل‬
‫‪ ۲۷‬ھـ وﻓﺎت ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ رواﯾﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﮐﻪ وھﺐ از اﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﺳﺎﻟﯽ‬
‫ﮐﻪ آﻓﺮﯾﻘﺎ ﻓﺘﺢ ﺷﺪ ﺣﻀﺮت ﺣﻔﺼﻪ در ھﻤﺎن ﺳﺎل وﻓﺎت ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬آﻓﺮﯾﻘﺎ در دوران ﺧﻼﻓﺖ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن در ﺳﺎل ‪ ۲۷‬ھﺠﺮی ﻓﺘﺢ ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﺧﻄﺎی ﻓﺎﺣﺶ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا آﻓﺮﯾﻘﺎ دو ﺑﺎر ﻓﺘﺢ‬
‫ﺷﺪه‪ .‬ﺑﺎر دوم ﺑﻪ دﺳﺖ ﺣﻀﺮت ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﺑﻦ ﺧﺪﯾﺞ در ﺳﺎل ‪ ۵۰‬ھـ ﻓﺘﺢ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬وھﺐ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ﺳﺎل‬
‫وﻓﺎت ﺣﻔﺼﻪ را ﻓﺘﺢ ھﻤﯿﻦ ﺳﺎل ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٤٠٥‬‬ ‫ازواج ﻣﻄﻬﺮات‬

‫در ﻏﺰوه ﺑﺪر و اﺣﺪ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﻏﺰوه اﺣﺪ ﻣﺠﺮوح ﺷﺪ و ﺑﺮ اﺛﺮ ھﻤﺎن ﺟﺮاﺣﺎت ﺟﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎن آﻓﺮﯾﻦ ﺳﭙﺮد‪ .‬در ﺟﻤﺎدی اﻟﺜﺎﻧﯽ ﺳﺎل ﭼﮫﺎرم ھـ دار ﻓﺎﻧﯽ را وداع ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻨﺎزه او ﺑﺎ اھﺘﻤﺎم ﺧﺎﺻﯽ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪ و رﺳﻮل اﮐﺮم ج در ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه او ﻧﻪ ﺗﮑﺒﯿﺮ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﻧﻤﺎز ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ای رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺷﻤﺎ در ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺳﮫﻮ‬
‫ﺷﺪی؟ آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬او ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ھﺰار ﺗﮑﺒﯿﺮ ﺑﻮد‪ .‬ھﻨﮕﺎم وﻓﺎت اﺑﻮﺳﻠﻤﻪ‪ ،‬ام ﺳﻠﻤﻪ‬
‫ﺣﺎﻣﻠﻪ ﺑﻮد ﭘﺲ از وﺿﻊ ﺣﻤﻞ و ﺳﭙﺮیﺷﺪن ﻋﺪت‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﭘﯿﺎم ازدواج ﺑﻪ او‬
‫دادﻧﺪ‪ .‬او اﯾﻦ ﻋﺬرھﺎ را ﻣﻄﺮح ﮐﺮد‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﻣﻦ زﻧﯽ ھﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر اھﻞ ﻏﯿﺮت ﻣﯽﺑﺎﺷﻢ؛‬
‫‪ -۲‬دارای ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻢ؛‬
‫‪ -۳‬ﺳﻦ ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﻻ اﺳﺖ؛‬
‫آنﺣﻀﺮت ج ﻋﺬرھﺎﯾﺶ را ﺗﺤﻤﻞ و ﺑﺎ وی ازدواج ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫وﻓﺎت‬
‫ﺳﯿﺮهﻧﮕﺎران اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﮐﻪ از ﻣﯿﺎن ازواج ﻣﻄﮫﺮات ام ﺳﻠﻤﻪ آﺧﺮﯾﻦ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ وﻓﺎت ﮐﺮد‪ .‬وﻟﯽ در ﺳﺎل وﻓﺎت او اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد واﻗﺪی ﺳﺎل ‪ ۵۹‬ھﺠﺮی و‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ ﺣﺮﺑﯽ ﺳﺎل ‪ ۶۲‬ھﺠﺮی را ﺳﺎل وﻓﺎت اﻋﻼم ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﺑﺨﺎری در ﺗﺎرﯾﺦ ﮐﺒﯿﺮ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ در ﺳﺎل ‪ ۵۸‬ھﺠﺮی وﻓﺎت ﮐﺮده و در ﺑﻌﻀﯽ رواﯾﺎت ﺳﺎل ‪ ۶۱‬ھﺠﺮی ﭘﺲ از‬
‫ﻣﻄﻠﻊﺷﺪن از ﺷﮫﺎدت ﺣﻀﺮت ﺣﺴﯿﻦ س وﻓﺎت ﻧﻤﻮد‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ھﻤﯿﻦ رواﯾﺖ را‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺧﺘﻼف رواﯾﺎت‪ ،‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺳﺎل وﻓﺎت ﻣﺸﮑﻞ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﻗﺪر‬
‫ﺣﺮه« زﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺎرث‬ ‫ﯾﻘﯿﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ زﻣﺎن واﻗﻌﻪ » ّ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ اﺑﯽ رﺑﯿﻌﻪ و ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﺻﻔﻮان ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ ام ﺳﻠﻤﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻧﺪ و از آن‬
‫ﺳﭙﺎھﯽ ﺟﻮﯾﺎ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ در زﻣﯿﻦ ﻓﺮو ﻣﯽرود‪ .‬اﯾﻦ ﺳﺆال زﻣﺎﻧﯽ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ ﮐﻪ ﯾﺰﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ‬
‫ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ را ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﺷﺎم ﺑﻪﺳﻮی ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و واﻗﻌﻪ ﺣﺮه روی داده ﺑﻮد‪ .‬واﻗﻌﻪ‬
‫ﺣﺮه در ﺳﺎل ‪ ۶۳‬ھـ ﭘﯿﺶ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا رواﯾﺎﺗﯽ ﮐﻪ درﺑﺎره وﻓﺎت ﺣﻀﺮت ام ﺳﻠﻤﻪ‪ ،‬ﻗﺒﻞ‬
‫از اﯾﻦ ﺗﺎرﯾﺦ ذﮐﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺒﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ وﺻﯿﺖ ﺣﻀﺮت ام ﺳﻠﻤﻪ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ زﯾﺪ ﺑﺮ وی ﻧﻤﺎز‬
‫ﺟﻨﺎزه ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ در ﺻﺤﺖ اﯾﻦ رواﯾﺖ ﺗﺮدﯾﺪ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ زﯾﺪ ﺑﺮﺣﺴﺐ اﺧﺘﻼف‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٤٠٦‬‬
‫رواﯾﺎت در ﺳﺎل ‪ ،۵۱‬ﯾﺎ ‪ ۵۲‬و ﯾﺎ ‪ ۵۵‬ھﺠﺮی وﻓﺎت ﮐﺮده اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻊ و ﯾﻘﯿﻦ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ام ﺳﻠﻤﻪ ﺗﺎ آن ﻣﻮﻗﻊ زﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬واﻗﺪی ﻣﺮﻗﻮم داﺷﺘﻪ ﮐﻪ اﺑﻮھﺮﯾﺮه ﺑﺮ وی ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ھﻨﮕﺎم وﻓﺎت او ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ زﯾﺪ در ﻗﯿﺪ ﺣﯿﺎت ﻣﯽﺑﻮد‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮھﺮﯾﺮه ﺑﺮﺧﻼف‬
‫وﺻﯿﺖ‪ ،‬ﺑﺮ وی ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﻧﻤﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ھﺮﺣﺎل‪ ،‬از ﻣﯿﺎن ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﺣﻀﺮت ام ﺳﻠﻤﻪ‬
‫آﺧﺮﯾﻦ ﻓﺮدی ﺑﻮد ﮐﻪ دار ﻓﺎﻧﯽ را وداع ﮔﻔﺖ و ھﻨﮕﺎم وﻓﺎت ‪ ۸۴‬ﺳﺎل ﺳﻦ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻓﻀﻞ و ﮐﻤﺎل‬
‫از ﻣﯿﺎن ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﭘﺲ از ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ در ﻓﻀﻞ و ﮐﻤﺎل‪ ،‬رﺗﺒﻪ و ﻣﻘﺎم اوﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺳﻌﺪ در ﻃﺒﻘﺎت ﺑﺮ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در رواﯾﺖ ﺣﺪﯾﺚ و ﻧﻘﻞ اﺣﮑﺎم ﺑﻪ ﺟﺰ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ھﯿﭻﮐﺪام از ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎﯾﮥ او ﻧﻤﯽرﺳﻨﺪ‪ .‬در ﺻﻠﺢ ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮐﺮام درﺑﺎره ﺣﻠﻖ و ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ در‬
‫ﺧﺎرج از ﻣﺤﯿﻂ ﺣﺮم ﻣﮑﻪ ﺗﺮدﯾﺪ و ﺗﺄﻣﻞ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺪﺑﯿﺮ و ﻓﺮاﺳﺖ ﺣﻀﺮت ام ﺳﻠﻤﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻣﺸﮑﻞ را ﺣﻞ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﻓﻀﻞ و ﮐﻤﺎل ﻋﻠﻤﯽ او ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫واﻗﻌﻪ در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ل‬
‫ﯾﮑﯽ از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ادﻋﺎی رﻗﺎﺑﺖ و ﺑﺮاﺑﺮی و ﺑﺮﺗﺮی ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺣﻀﺮت‬
‫زﯾﻨﺐ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮐﺎﻧﺖ ﺗﺴﺎﻣﯿﻨﯽ )ﯾﻌﻨﯽ او ھﻤﻮاره ﺑﺎ ﻣﻦ رﻗﺎﺑﺖ‬
‫داﺷﺖ(‪ .‬او ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﻮد‪ .‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻧﺴﺐ دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ج و‬
‫در ﺣﺴﻦ ﺟﻤﺎل ﻧﯿﺰ ﻣﻤﺘﺎز ﺑﻮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﺑﺎ او ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺖ‪ .‬در زھﺪ و‬
‫ﭘﺎرﺳﺎﯾﯽ ﭼﻨﺎن ﻣﻘﺎﻣﯽ داﺷﺖ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺗﮫﻤﺖ زدﻧﺪ و در اﯾﻦ‬
‫ﺗﮫﻤﺖ »ﺣﻤﻨﻪ« ﺧﻮاھﺮ زﯾﻨﺐ ﻧﯿﺰ ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺖ‪ ،‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج اﺧﻼق و ﻋﺎدات ﺣﻀﺮت‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ را از وی ﭘﺮﺳﯿﺪ او ﺻﺮﯾﺤﺎ اﻋﻼم داﺷﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﻋﻠﻤﺖ إﻻ ﺧﯿﺮا )ﻣﻦ درﺑﺎره او ﺟﺰ ﺧﯿﺮ‬
‫و ﺧﻮﺑﯽ ﭼﯿﺰی دﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽداﻧﻢ(‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺻﺪاﻗﺖ و ﭘﺎرﺳﺎﯾﯽ او اﻋﺘﺮاف داﺷﺖ‪ .‬در ﻋﺒﺎدت ﺑﯽﻧﮫﺎﯾﺖ‬
‫ﺧﺸﻮع و ﺧﻀﻮع داﺷﺖ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺎ وی ازدواج ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬او‬
‫اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﺗﺎ ﻣﻦ اﺳﺘﺨﺎر ﻧﮑﻨﻢ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺗﺼﻤﯿﻤﯽ ﺑﮕﯿﺮم‪.‬‬
 ‫‪٤٠٧‬‬ ‫ازواج ﻣﻄﻬﺮات‬

‫ﯾﮏ ﺑﺎر رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﻣﻘﺪاری ﻣﺎل ﺑﯿﻦ ﻣﮫﺎﺟﺮﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ‬
‫در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ ﺑﺮ زﺑﺎن آورد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﮐﻪ در آﻧﺠﺎ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ ﺑﺮ وی‬
‫ﭘﺮﺧﺎش ﮐﺮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬از او ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﻨﯿﺪ زﯾﺮا او ّاواه )ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺎﺷﻊ و‬
‫ﻣﺘﻀﺮع( اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻌﯽ ﻗﺎﻧﻊ و ﻓﯿﺎض داﺷﺖ‪ .‬ﮐﺎر ﻣﯽﮐﺮد و از ﺣﺎﺻﻞ ﮐﺎر ﺧﻮد در راه ﺧﺪا‬
‫ﺻﺪﻗﻪ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ س ﺧﺮج ﯾﮏ ﺳﺎل او را ﺑﺮاﯾﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬او ﭘﺎرﭼﻪای‬
‫ﺑﺮ آنھﺎ ﮔﺬاﺷﺖ و ﺑﻪ »ﺑﺮزه ﺑﻨﺖ راﻓﻊ« دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ آنھﺎ را ﺑﯿﻦ ﯾﺘﯿﻤﺎن و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان‬
‫او ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮزه اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﺳﮫﻤﯽ دارﯾﻢ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ھﺮﭼﻪ در زﯾﺮ ﭘﺎرﭼﻪ‬
‫ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﻣﺎل ﺗﻮﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎرﭼﻪ را ﺑﺮداﺷﺖ دﯾﺪ ﮐﻪ ﭘﻨﺠﺎه درھﻢ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ ھﻤﻪ آنھﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﺪ ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨﯿﻦ دﻋﺎ ﮐﺮد‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﮫﻠﺖ‬
‫ﻣﺪه ﮐﻪ در ﺳﺎﻟﯽ دﯾﮕﺮ از ﻋﻄﺎﯾﺎ و ﺑﺨﺸﺶ ﻋﻤﺮ ﺑﮫﺮهای ﺑﺒﺮم‪ .‬دﻋﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ و در‬
‫ھﻤﺎن ﺳﺎل دار ﻓﺎﻧﯽ را وداع ﮔﻔﺖ‪.‬‬

‫وﻓﺎت‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺑﻪ ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮد‪:‬‬
‫َْ َُ ُ‬ ‫َ ً‬ ‫َْ َ ُ‬
‫� َّﻦ ﻳَ ًﺪا«‪» .‬ﮐﺴﯽ از ﺷﻤﺎ زودﺗﺮ ﻧﺰد ﻣﻦ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺮﺳ ُﻋ� َّﻦ ﺤﻟَﺎﻗﺎ ِﻲﺑ أﻃﻮﻟ‬ ‫»أ‬
‫دﺳﺘﺶ از دﯾﮕﺮان درازﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﺷﺎرهای ﺑﻮد ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺬل و ﺟﻮد ﺑﯿﺸﺘﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ ازواج ﻣﻄﮫﺮات‬
‫ﻣﻌﻨﺎی ﻇﺎھﺮی آن را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺷﺮوع ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازهﮔﺮﻓﺘﻦ دﺳﺘﺎن ﺧﻮﯾﺶ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺑﺬل و ﺟﻮدی ﮐﻪ داﺷﺖ ﻣﺼﺪاق اﯾﻦ ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﻗﺒﻞ‬
‫از ھﻤﻪ دار ﻓﺎﻧﯽ را وداع ﮔﻔﺖ‪ .‬ﻟﺒﺎس ﮐﻔﻦ را ﺧﻮدش ﻣﮫﯿﺎ ﮐﺮده وﺻﯿﺖ ﮐﺮده ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﮐﻔﻨﯽ ﺑﺪھﺪ ﯾﮑﯽ از آن دو ﮐﻔﻦ را ﺻﺪﻗﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫وﺻﯿﺖ ﻋﻤﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ س ﺑﺮ وی ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ از ازواج ﻣﻄﮫﺮات‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ وارد ﻗﺒﺮش ﺷﻮد‪ ،‬آنھﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﺟﺎزه ورود ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪاش را‬
‫داﺷﺘﻨﺪ )ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺤﺎرم( ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺣﻀﺮات اﺳﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﺟﺤﺶ و ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ‬
‫اﺑﻦ اﺑﯽ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺟﺤﺶ او را در ﻗﺒﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ در ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺘﻢ ھﺠﺮی وﻓﺎت ﮐﺮد و در‬
‫آن ﻣﻮﻗﻊ‪ ،‬ﭘﻨﺠﺎه و ﺳﻪ ﺳﺎل ﺳﻦ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻖ رواﯾﺖ واﻗﺪی ھﻨﮕﺎم ازدواج ﺑﺎ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺳﯽ و ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﺳﻦ داﺷﺖ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٤٠٨‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﺟﻮﯾﺮﯾﻪ ل‬
‫ﺣﻀﺮت ﺟﻮﯾﺮﯾﻪ دﺧﺘﺮ »ﺣﺎرث اﺑﻦ ﺿﺮار« رﺋﯿﺲ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﻨﯽ اﻟﻤﺼﻄﻠﻖ ﺑﻮد و ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻓﻊ‬
‫ﺑﻦ ﺻﻔﻮان ﮐﻪ در روﺳﺘﺎی ﻣﺮﯾﺴﻊ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ازدواج ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺟﻨﮓ ﻏﻼم و‬
‫ﮐﻨﯿﺰان زﯾﺎدی ﻧﺼﯿﺐ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﯾﮑﯽ از آن ﮐﻨﯿﺰان ﺟﻮﯾﺮﯾﻪ ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﻣﺎل‬
‫ﻏﻨﯿﻤﺖ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﺪ او در ﺳﮫﻢ ﺛﺎﺑﺖ اﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﺑﻦ ﺷﻤﺎس اﻧﺼﺎری ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺳﻼم »ﻋﻘﺪ ﮐﺘﺎﺑﺖ« اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ ﺗﻮاﻓﻖ آﻗﺎ‪ ،‬ﻏﻼم و ﮐﻨﯿﺰ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫آزادی ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺒﻠﻎ ﻣﻌﯿﻨﯽ را ﺑﻪ آﻗﺎ ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮھﻤﯿﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺟﻮﯾﺮﯾﻪ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﻣﺒﻠﻎ‬
‫ﻧﻮزده اوﻗﯿﻪ ﻃﻼ ﺑﻪ ﻣﻮﻻﯾﺶ ﺑﭙﺮدازد وﻟﯽ اﯾﻦ ﻣﺒﻠﻎ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺑﻮد‪ .‬او ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ‬
‫رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ای رﺳﻮل ﺧﺪا! ﻣﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪهام و دﺧﺘﺮ‬
‫ﺣﺎرث ھﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﺳﺮدار ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﻋﻘﺪ ﮐﺘﺎﺑﺖ ﺑﺴﺘﻪام‪.‬‬
‫ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﻦ وارد ﺷﺪه از ﺷﻤﺎ ﭘﻨﮫﺎن ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﻦ ﺗﻮان ﭘﺮداﺧﺖ اﯾﻦ ﻣﺒﻠﻎ را‬
‫ﻧﺪارم‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪهام و ﺗﻘﺎﺿﺎی ﻣﺴﺎﻋﺪت دارم‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ‬
‫ﺑﺮ اﻣﺮی ﺑﮫﺘﺮ از اﯾﻦ ﺧﺸﻨﻮد ﻧﻤﯽﺷﻮی؟ او اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﭼﯿﺰی؟ اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫آن ﻣﺒﻠﻎ را ﻣﻦ ﻣﯽﭘﺮدازم و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺗﻮ ازدواج ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬او در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮب‬
‫اﺳﺖ ﻣﯽﭘﺬﯾﺮم‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ را ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪ و ﻣﺒﻠﻎ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﺑﻪ او ﭘﺮداﺧﺖ‬
‫ﮐﺮد و ﭘﺲ از آزادی‪ ،‬ﺟﻮﯾﺮﯾﻪ را ﺑﻪ ازدواج ﺧﻮد درآورد‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺎﯾﻊ ﺷﺪ و ﺑﻪ اﻃﻼع آﻧﺎن رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻏﻼﻣﺎن و‬
‫ﮐﻨﯿﺰاﻧﯽ ﮐﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﻨﯽ اﻟﻤﺼﻄﻠﻖ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﺎس اﺣﺘﺮام وﺻﻠﺖ آنﺣﻀﺮت ﺑﺎ‬
‫اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻠﻪ‪ ،‬آﻧﺎن را آزاد ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﯾﮏ رواﯾﺖ ﺗﻌﺪاد آﻧﺎن ھﻔﺘﺼﺪ ﻧﻔﺮ ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺑﺮﮐﺖ ﺣﻀﺮت ﺟﻮﯾﺮﯾﻪ دهھﺎ ﻧﻔﺮ آزاد ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از رواﯾﺎت ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻮﯾﺮﯾﻪ اﯾﻦ ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد را ﻣﻄﺮح ﮐﺮده ﺑﻮد و آنﺣﻀﺮت ج‬
‫ﺗﻤﺎم آن اﺳﯿﺮان را ﺑﻪ او ﺑﺨﺸﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺟﻮﯾﺮﯾﻪ در ﺳﺎل ‪ ۵۰‬ھـ در ﺳﻦ ‪۶۰‬‬
‫ﺳﺎﻟﮕﯽ وﻓﺎت ﮐﺮد و در ﺟﻨﺖ اﻟﺒﻘﯿﻊ ﺑﻪ ﺧﺎک ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻀﺮت ام ﺣﺒﯿﺒﻪ ل‬
‫ﻧﺎم او »رﻣﻠﻪ« و ﮐﻨﯿﻪاش ام ﺣﺒﯿﺒﻪ اﺳﺖ‪ .‬ھﻔﺪه ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از ﺑﻌﺜﺖ رﺳﻮل اﮐﺮم ج‬
‫ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻋﺒﯿﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﺟﺤﺶ ازدواج ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ از ﺑﻌﺜﺖ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ھﺮدو ﻣﺸﺮف‬
 ‫‪٤٠٩‬‬ ‫ازواج ﻣﻄﻬﺮات‬

‫ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪﺳﻮی ﺣﺒﺸﻪ ھﺠﺮت ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﯾﮏ رواﯾﺖ‪ ،‬ﺣﺒﯿﺒﻪ دﺧﺘﺮ او در‬
‫ﺣﺒﺸﻪ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﯿﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﺟﺤﺶ آﯾﯿﻦ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ را اﺧﺘﯿﺎر‬
‫ﮐﺮد وﻟﯽ ام ﺣﺒﯿﺒﻪ ﺑﺮ اﺳﻼم اﺳﺘﻮار ﻣﺎﻧﺪ و در ﻧﮫﺎﯾﺖ او و ﻋﺒﯿﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﺧﻼف دﯾﻦ از‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﻘﺪﻣﻪای ﺷﺪ ﺗﺎ ﺿﻤﻦ ﻣﺸﺮفﺷﺪن ﺑﻪ ﺷﺮف اﺳﻼم و ھﺠﺮت‪،‬‬
‫اﻓﺘﺨﺎر ورود ﺑﻪ ﺟﻤﻊ ازواج ﻣﻄﮫﺮات را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ .‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﻋﻤﺮ‬
‫ﺑﻦ اﻣﯿﻪ ﺿﻤﺮی را ﻧﺰد ﻧﺠﺎﺷﯽ ﺑﺮای ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری از ام ﺣﺒﯿﺒﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﻧﺠﺎﺷﯽ ﮐﻨﯿﺰ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ را ﭘﯿﺶ ام ﺣﺒﯿﺒﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﭘﯿﺎم آنﺣﻀﺮت را ﺑﻪ او اﺑﻼغ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫او ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ اﻣﻮی را وﮐﯿﻞ ﺧﻮﯾﺶ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮد و دو اﻧﮕﺸﺘﺮ و اﻟﻨﮕﻮ ﺑﻪ اﺑﺮھﻪ‬
‫ﮐﻨﯿﺰ ﻧﺠﺎﺷﯽ ﻣﮋدﮔﺎﻧﯽ داد‪.‬‬
‫ﺷﺐ ﻓﺮا رﺳﯿﺪ و ﻧﺠﺎﺷﯽ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧﺠﺎ را ﮔﺮد آورد و ﺧﻄﺒﻪ‬
‫ﻧﮑﺎح را ﺧﻮاﻧﺪ و از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﭼﮫﺎر ﺻﺪ دﯾﻨﺎر ﻣﮫﺮ ﻣﻘﺮر ﻧﻤﻮد) ‪ .(١‬ﻣﮫﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻟﺪ‬
‫ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﭘﺮداﺧﺖ ﮔﺮدﯾﺪ و ﻣﺮدم ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻣﺘﻔﺮق ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﺠﺎﺷﯽ اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪:‬‬
‫دﻋﻮت وﻟﯿﻤﻪ ﺳﻨﺖ ﺗﻤﺎم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﺳﺖ ﺑﺸﯿﻨﯿﺪ و ﺷﺎم ﺑﺨﻮرﯾﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺷﺎم ﺻﺮف ﺷﺪ‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﺮدم ﻣﺘﻔﺮق ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﻣﮫﺮﯾﻪ ﺑﻪ ام ﺣﺒﯿﺒﻪ ﺗﺤﻮﯾﻞ داده ﺷﺪه او ﻣﺒﻠﻎ ﭘﻨﺠﺎه‬
‫دﯾﻨﺎر را ﺑﻪ »اﺑﺮھﻪ« ﮐﻨﯿﺰ ﻧﺠﺎﺷﯽ داد‪ .‬وﻟﯽ او اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﻧﺠﺎﺷﯽ از ﺗﺤﻮﯾﻞ اﯾﻦھﺎ ﻣﺮا‬
‫ﻣﻨﻊ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬روز ﺑﻌﺪ ﻣﻘﺪاری ﺧﻮﺷﺒﻮی ﻋﻮد‪ ،‬زﻋﻔﺮان‪ ،‬ﻋﻨﺒﺮ و ﻏﯿﺮه را ﻧﺰد او آورد ﺗﺎ‬
‫آنھﺎ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺑﺒﺮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺗﻤﺎم ﻣﺮاﺳﻢ ازدواج اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻧﺠﺎﺷﯽ‬
‫او را ﺑﺎ ﺷﺮﺣﺒﯿﻞ ﺑﻦ ﺣﺴﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ج ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ام ﺣﺒﯿﺒﻪ در ﺳﺎل ‪ ۴۴‬ھـ‬

‫‪ -١‬در ﺑﺎره ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﻦ روﯾﺪاد اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﻌﺮوف اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﺎل ھﻔﺘﻢ ھﺠﺮی ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ در ﺑﻌﻀﯽ رواﯾﺎت ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ھﺠﺮی ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﻋﻤﺮو‬
‫ﺑﻦ اﻣﯿﻪ ﺿﻤﺮی را ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻧﮑﺎح ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و در ﺳﺎل ھﻔﺘﻢ ھﺠﺮی ﺧﻄﺒﻪ ﻧﮑﺎح ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ھﻢ اﺧﺘﻼف اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﮑﺎح در ﮐﺠﺎ و ﺗﻮﺳﻂ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه وﻟﯽ ﺻﺤﯿﺢ اﯾﻦ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ در ﺣﺒﺸﻪ و ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺠﺎﺷﯽ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪ‪ .‬در ﺑﺎره ﻣﻘﺪار ﻣﮫﺮ ﺻﺤﯿﺢ ھﻤﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪه‬
‫وﻟﯽ در ﺑﻌﻀﯽ رواﯾﺎت ﻧﮫﺼﺪ دﯾﻨﺎر و در ﺑﻌﻀﯽ ﭼﮫﺎر ھﺰار دﯾﻨﺎر و در اﺑﻮداود ﭼﮫﺎر ھﺰار درھﻢ‬
‫ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ و ﻃﺒﻖ رواﯾﺖ زھﺮی ﭼﮫﻞ اوﻗﯿﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا اﮔﺮ آنھﺎ درھﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﻘﺪار آنھﺎ ھﺰار و‬
‫ﺷﺸﺼﺪ درھﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٤١٠‬‬
‫وﻓﺎت ﮐﺮد و در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻪ ﺧﺎک ﺳﭙﺮده ﺷﺪ) ‪.(١‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﻣﯿﻤﻮﻧﻪ ل‬
‫ً‬
‫ﻧﺎم او ﻣﯿﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻧﺎم ﭘﺪر ﺣﺎرث و ﻧﺎم ﻣﺎدر ھﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺒﻼ ﺑﺎ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﻤﯿﺮ‬
‫ﺛﻘﻔﯽ ازدواج ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺴﻌﻮد او را ﻃﻼق داد آﻧﮕﺎه ﺑﺎ اﺑﻮرھﻢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰی ازدواج‬
‫ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ از وﻓﺎت اﺑﻮرھﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ازدواج رﺳﻮل اﮐﺮم ج درآﻣﺪ‪ .‬درﺑﺎره ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ازدواج‬
‫رواﯾﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﯾﮏ رواﯾﺖ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ او ﺧﻮد را ﺑﻪ آنﺣﻀﺮت‬
‫ھﺒﻪ ﮐﺮد‪ .‬در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮی ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج ﻏﻼم ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬اﺑﻮراﻓﻊ را ﺑﺎ‬
‫أوس ﺑﻦ ﺧﻮﻟﯽ از ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و او را وﮐﯿﻞ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮد‪ ،‬او از ﺟﺎﻧﺐ آنﺣﻀﺮت اﯾﺠﺎب‬
‫ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻮد‪ .‬وﻟﯽ رواﯾﺖ ﺻﺤﯿﺢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ازدواج ﺑﻨﺎﺑﻪ ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺎس ﺻﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و او ﺧﻄﺒﮥ ﻧﮑﺎح را ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫وﻓﺎت‬
‫ﺳﺮف« ﻧﮑﺎح او ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و در ھﻤﯿﻦ‬ ‫اﺗﻔﺎق ﻋﺠﯿﺒﯽ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ در ﻣﺤﻞ » ِ‬
‫ﻣﺤﻞ ﻧﯿﺰ دار ﻓﺎﻧﯽ را وداع ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﺮ او ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﺧﻮاﻧﺪ و او‬
‫را در ﻗﺒﺮ ﻗﺮار داد‪ .‬در ﮐﺘﺐ ﺻﺤﺎح ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﺟﻨﺎزه او ﺣﻤﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ب اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬اﯾﻦ ھﻤﺴﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﺟﻨﺎزه را ﺑﺎ ادب‬
‫ﺣﻤﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬درﺑﺎره ﺗﺎرﯾﺦ وﻓﺎت اﻧﺪﮐﯽ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد‪ ،‬وﻟﯽ ﺻﺤﯿﺢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫‪ ۵۱‬ھـ وﻓﺎت ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﺻﻔﯿﻪ ل‬
‫ﻧﺎم او ﺻﻔﯿﻪ ﻧﺒﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻧﻮﺷﺘﻪ زرﻗﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ و ﮔﺰﯾﺪهﺗﺮﯾﻦ ﺳﮫﻢ ﻣﺎل‬
‫ﻏﻨﯿﻤﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻣﺎم ﯾﺎ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬آن را »ﺻﻔﯿﻪ« ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ و ﭼﻮن در ﺟﻨﮓ ﺧﯿﺒﺮ از‬
‫ھﻤﯿﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺑﻪ ازدواج ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج درآﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺎ ﻧﺎم »ﺻﻔﯿﻪ« ﻣﻌﺮوف ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺎم‬
‫اﺻﻠﯽ او زﯾﻨﺐ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺎم ﭘﺪر‪ ،‬ﺣﯽ ﺑﻦ اﺧﻄﺐ و ﻧﺎم ﻣﺎدر »ﺿﺮه« ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺑﻌﻀﯽ ﺳﺎل ‪ ۴۲‬ھـ را ﺳﺎل وﻓﺎت ذﮐﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ اﺑﻦ اﺑﯽ ﺧﯿﺜﻤﻪ ﺳﺎل وﻓﺎت او ‪ ۵۹‬ھـ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﯽ ‪ ۵۰‬و ﺑﻌﻀﯽ ‪ ۵۵‬ھـ را ﺳﺎل وﻓﺎت او ذﮐﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﻃﺒﻖ ﯾﮏ رواﯾﺖ ﻣﺤﻞ دﻓﻦ او در دﻣﺸﻖ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٤١١‬‬ ‫ازواج ﻣﻄﻬﺮات‬

‫ﺻﻔﯿﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺪر و ﻣﺎدر از ﻧﺴﺐ واﻻﯾﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺪرش ﺳﺮدار ﻗﺒﯿﻠﻪ‬
‫ﺑﻨﻮﻧﻀﯿﺮ و ﻣﺎدرش دﺧﺘﺮ ﺳﺮدار ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﻨﯽ ﻗﺮﯾﻈﻪ ﺑﻮد‪ .‬او ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎ »ﺳﻼم ﺑﻦ ﻣﺸﮑﻢ‬
‫ﻗﺮﻇﯽ« ازدواج ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻦ ﻣﺸﮑﻢ او را ﻃﻼق داد آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﮐﻨﺎﻧﻪ ﺑﻦ اﺑﯽ اﻟﺤﻘﯿﻖ‬
‫ازدواج ﮐﺮد‪ .‬ﮐﻨﺎﻧﻪ در ﺟﻨﮓ ﺧﯿﺒﺮ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺻﻔﯿﻪ اﺳﯿﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ اﺳﯿﺮان ﺧﯿﺒﺮ‬
‫ﮔﺮد آورده ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬دﺣﯿﻪ ﮐﻠﺒﯽ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻨﯿﺰی ﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ او‬
‫اﺟﺎزه دادﻧﺪ ﺗﺎ از ﻣﯿﺎن اﺳﯿﺮان ﺑﺮای ﺧﻮد ﮐﻨﯿﺰی اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﺪ‪ .‬او ﺻﻔﯿﻪ را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﯾﺎران ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﺷﻤﺎ دﺧﺘﺮ رﺋﯿﺲ ﺑﻨﻮﻧﻀﯿﺮ و‬
‫ﺑﻨﻮﻗﺮﯾﻈﻪ را ﺑﻪ دﺣﯿﻪ دادهاﯾﺪ؟ او ﻓﻘﻂ در ﺷﺄن ﺷﻤﺎ ھﺴﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت دﺣﯿﻪ را ﻓﺮا‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬او ﺑﺎ ﺻﻔﯿﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﮐﻨﯿﺰی دﯾﮕﺮ ﺑﻪ او ﺑﺨﺸﯿﺪ و ﺻﻔﯿﻪ را آزاد و‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﺎ او ازدواج ﮐﺮد‪.‬‬
‫از ﺧﯿﺒﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ »ﺻﮫﺒﺎء« رﺳﯿﺪﻧﺪ ﺟﺸﻦ ﻋﺮوﺳﯽ ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪ و‬
‫ارزاﻗﯽ ﮐﻪ ﻧﺰد ﻣﺮدم ﺑﻮد در ﯾﮏ ﺟﺎ ﮔﺮدآوری و دﻋﻮت وﻟﯿﻤﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ داده ﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ از‬
‫آﻧﺠﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ج او را ﺑﺮ ﺷﺘﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﺳﻮار ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﻋﺒﺎی ﺧﻮﯾﺶ او‬
‫را در ﺣﺠﺎب ﻗﺮار دادﻧﺪ و اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﮥ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ او ﺣﺎﻻ ﺟﺰو ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺑﺎ ﺻﻔﯿﻪ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺘﻨﺪ و ھﻤﻮاره از وی دﻟﺠﻮﯾﯽ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر در اﺛﻨﺎی ﺳﻔﺮ‪ ،‬ﺻﻔﯿﻪ ﺑﯿﻤﺎر ﺷﺪ و ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﺷﺘﺮ اﺿﺎﻓﯽ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺧﻄﺎب ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﯾﮏ ﺷﺘﺮ ﺑﻪ ﺻﻔﯿﻪ ﺑﺪھﯿﺪ‪ .‬او در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ ﯾﮫﻮدﯾﻪ ﺷﺘﺮ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺪھﻢ؟ آنﺣﻀﺮت ج ﺑﺮ اﯾﻦ ﭘﺎﺳﺦ وی ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺗﺎ دو ﻣﺎه ﻧﺰد او ﻧﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﻧﺰد ﺻﻔﯿﻪ رﻓﺘﻨﺪ دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ او دارد ﮔﺮﯾﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬از‬
‫وی ﻋﻠﺖ ﮔﺮﯾﻪ را ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ .‬او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﺎﯾﺸﻪ و زﯾﻨﺐ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ از ﺗﻤﺎم ازواج ﺑﺮﺗﺮ‬
‫ھﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬زﯾﺮا ﻋﻼوه ﺑﺮ ھﻤﺴﺮﺑﻮدن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻮھﺎی او ﻧﯿﺰ ھﺴﺘﯿﻢ‪ .‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭼﺮا ﺗﻮ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﮕﻔﺘﯽ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ھﺎرون ﭘﺪرم و ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﯽ ﻋﻤﻮﯾﻢ و ﻣﺤﻤﺪ ج‬
‫ھﻤﺴﺮم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺷﻤﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﻣﻦ ﺑﮫﺘﺮ ھﺴﺘﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﺻﻔﯿﻪ در ﺳﺎل ‪ ۵۰‬ھـ وﻓﺎت ﮐﺮد و در ﺟﻨﺖ اﻟﺒﻘﯿﻊ ﺑﻪ ﺧﺎک ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮزﻧﺪان ﮔﺮاﻣﯽ‬

‫در ﺑﺎره ﺗﻌﺪاد ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﺷﺪﯾﺪ وﺟﻮد دارد‪ .‬وﻟﯽ رواﯾﺖ‬
‫ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ج ﺷﺶ ﻓﺮزﻧﺪ داﺷﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﻗﺎﺳﻢ؛‬
‫‪ -۲‬اﺑﺮاھﯿﻢ؛‬
‫‪ -۳‬زﯾﻨﺐ؛‬
‫‪ -۴‬رﻗﯿﻪ؛‬
‫‪ -۵‬ام ﮐﻠﺜﻮم؛‬
‫‪ -۶‬ﻓﺎﻃﻤﻪ؛‬
‫اﻓﺘﺨﺎر ھﺠﺮت‬
‫ِ‬ ‫ﺗﻤﺎم دﺧﺘﺮان آنﺣﻀﺮت در ﺻﺪر اﺳﻼم در ﻗﯿﺪ ﺣﯿﺎت ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ‬
‫ﻣﻔﺘﺨﺮ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻧﺎم دو ﻓﺮزﻧﺪ دﯾﮕﺮ را ذﮐﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﻃﺎھﺮ و‬
‫ﻃﯿﺐ‪ .‬ﻃﺒﻖ اﯾﻦ رواﯾﺖ ﺗﻌﺪاد دﺧﺘﺮان و ﭘﺴﺮان آنﺣﻀﺮت ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﻤﺎم رواﯾﺎت‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ﻓﺮزﻧﺪان آنﺣﻀﺮت ج دوازده ﻓﺮزﻧﺪ‬
‫ھﺸﺖ ﭘﺴﺮ و ﭼﮫﺎر دﺧﺘﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻮرد ﺗﻌﺪاد دﺧﺘﺮان اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪،‬‬
‫وﻟﯽ در ﻣﻮرد ﺗﻌﺪاد ﭘﺴﺮان اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﺷﺪﯾﺪی وﺟﻮد دارد‪ .‬درﺑﺎره ﻗﺎﺳﻢ و اﺑﺮاھﯿﻢ ھﻤﻪ‬
‫اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺑﺮاھﯿﻢ از ﻣﺎرﯾﻪ ﻗﺒﻄﯿﻪ و ﺑﻘﯿﻪ از ﺣﻀﺮت ﺧﺪﯾﺠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﻗﺎﺳﻢ‬
‫ﻗﺎﺳﻢ اوﻟﯿﻦ ﻓﺮزﻧﺪ آنﺣﻀﺮت ج و ﯾﺎزده ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از ﻧﺒﻮت ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ رواﯾﺖ‬
‫ﻣﺠﺎھﺪ ﻓﻘﻂ ھﻔﺖ روز زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪ و ﻃﺒﻖ اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺗﺎ دو ﺳﺎل در ﻗﯿﺪ ﺣﯿﺎت ﺑﻮد‪ ،‬اﺑﻦ‬
‫ﻓﺎرس ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻦ ﺗﺸﺨﯿﺺ رﺳﯿﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﭘﯿﺶ از ھﻤﻪ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﯿﺶ از ھﻤﻪ وﻓﺎت ﮐﺮد‪ .‬رواﯾﺖ ﻣﻌﺮوف ﭼﻨﯿﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﺑﻌﺜﺖ وﻓﺎت ﮐﺮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﮐﻨﯿﮥ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ‬

‫‪ -١‬زرﻗﺎﻧﯽ ‪.۳۲ /‬‬

 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٤١٤‬‬
‫اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن اﯾﻦ ﮐﻨﯿﻪ را ﺑﺴﯿﺎر ﻣﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ و ھﺮﮔﺎه ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﺒﺖ‬
‫از اﯾﺸﺎن ﻧﺎم ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ ﺑﺎ ﮐﻨﯿﻪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﯾﺎد ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮏ روز از ﺑﺎزار ﮔﺬر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺷﺨﺼﯽ از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺻﺪا زد‪ :‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ! آنﺣﻀﺮت‬
‫روی ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪ و ﺑﻪﺳﻮی او ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬او اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ای رﺳﻮل ﺧﺪا! ﻣﻦ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻧﺒﻮدم ﻓﺮد دﯾﮕﺮی را ﺻﺪا ﻣﯽزدم‪ .‬آﻧﮕﺎه آنﺣﻀﺮت ج ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر رﻓﻊ اﺷﺘﺒﺎه‪ ،‬از اﯾﻦ ﮐﻪ‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻨﯿﻪ ﺧﻮد را اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺑﮕﺬارد‪ ،‬ﻣﻨﻊ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐل‬
‫ﺳﯿﺮهﻧﮕﺎران اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ از ھﻤﻪ دﺧﺘﺮان ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬زﺑﯿﺮ ﺑﻦ‬
‫ﺑﮑﺎر ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬زﯾﻨﺐ ﺑﻌﺪ از ﻗﺎﺳﻢ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ از ﻧﻈﺮ اﺑﻦ ﮐﻠﺒﯽ‪ ،‬زﯾﻨﺐ اوﻟﯿﻦ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ﺑﻌﺜﺖ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺳﯽ ﺳﺎﻟﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ آنﺣﻀﺮت از ﻣﮑﻪ ﻣﮑﺮﻣﻪ ھﺠﺮت ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اھﻞ و ﻋﯿﺎل اﯾﺸﺎن در‬
‫ﻣﮑﻪ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﺑﺎ ﭘﺴﺮ ﺧﺎﻟﮥ ﺧﻮﯾﺶ اﺑﻮاﻟﻌﺎص ﺑﻦ رﺑﯿﻊ ﺑﻦ ﻟﻘﯿﻂ ازدواج ﮐﺮد‪.‬‬
‫اﺑﻮاﻟﻌﺎص در ﻏﺰوۀ ﺑﺪر اﺳﯿﺮ ﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ رھﺎ ﺷﺪ از وی وﻋﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﺲ از‬
‫رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ را ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮاﻟﻌﺎص ﺑﻪ ﻣﮑﻪ رﻓﺖ و ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ را ﺑﺎ ﺑﺮادر ﺧﻮﯾﺶ ﮐﻨﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﺧﻄﺮ ﺗﻌﺮض ﮐﻔﺎر وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﮐﻨﺎﻧﻪ ﻣﺴﻠﺢ ﺷﺪ و از ﻣﮑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮد وﻗﺘﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻞ »ذی ﻃﻮی« رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از ﮐﻔﺎر ﻗﺮﯾﺶ او را ﺗﻌﻘﯿﺐ ﮐﺮدﻧﺪ‪» .‬ھﺒﺎر ﺑﻦ اﺳﻮد«‬
‫ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ را ﺑﺎ ﻧﯿﺰه ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮ زﻣﯿﻦ اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﮐﻪ ﺣﺎﻣﻠﻪ ﺑﻮد‪ ،‬وﺿﻊ‬
‫ﺣﻤﻞ ﻧﻤﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮐﻨﺎﻧﻪ از ﺗﺮﮐﺶ ﺗﯿﺮ ﺑﯿﺮون آورد و اﻋﻼم ﮐﺮد‪ :‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﯿﺎﯾﺪ‬
‫ھﺪف اﯾﻦ ﺗﯿﺮھﺎ ﻗﺮار ﺧﻮاھﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﮫﺎﺟﻤﺎن ﻋﻘﺐ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﺳﺮان‬
‫ﻗﺮﯾﺶ آﻣﺪ و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﮐﻨﺎﻧﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﺗﯿﺮاﻧﺪازی ﺧﻮدداری ﮐﻦ ﻣﺎ ﻣﯽﺧﻮاھﻢ ﻣﺬاﮐﺮه‬
‫ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺸﮑﻼت و ﻣﺼﺎﯾﺒﯽ ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺮاﯾﺖ‬
‫ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺣﺎﻻ آﺷﮑﺎرا ﺑﺨﻮاھﯿﺪ دﺧﺘﺮ او را ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺒﺮﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻗﺮﯾﺶ ﺿﻌﯿﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ﻧﮕﮫﺪاری زﯾﻨﺐ ﻧﺪارﯾﻢ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ّ‬
‫ﺟﻮ‬
‫آرام ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﭘﻨﮫﺎﻧﯽ او را ﺑﺒﺮﯾﺪ‪ .‬ﮐﻨﺎﻧﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮ را ﭘﺴﻨﺪﯾﺪ و ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ روز ﺷﺒﺎﻧﻪ‬
‫از ﻣﮑﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪ و ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج زﯾﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ را‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬او ﺗﺎ »ﺑﻄﻦ ﯾﺎﺟﺞ« آﻣﺪ و ﮐﻨﺎﻧﻪ در آﻧﺠﺎ ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ را ﺑﻪ او ﺗﺤﻮﯾﻞ داد‪.‬‬
 ‫‪٤١٥‬‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان ﮔﺮاﻣﯽ‬

‫ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪ و ﺷﻮھﺮ او در ﻣﮑﻪ در ﺣﺎل ﺷﺮک ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮاﻟﻌﺎص در ﺟﻨﮕﯽ دﯾﮕﺮ اﺳﯿﺮ ﺷﺪ) ‪ .(١‬در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﻧﯿﺰ ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ او را ﭘﻨﺎه داد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﮑﻪ رﻓﺖ و اﻣﺎﻧﺎﺗﯽ ﮐﻪ از ﻣﺮدم ﻧﺰد او ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫از ﻣﺴﻠﻤﺎنﺷﺪن دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪ و ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ اﺧﺘﻼف دﯾﻦ ﻣﯿﺎن آﻧﺎن‬
‫ﺗﻔﺮﯾﻖ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﮑﺎح او درآﻣﺪ‪ .‬در ﺗﺮﻣﺬی و ﻏﯿﺮه از ﺣﻀﺮت اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ‬
‫ﻋﻘﺪ ﺟﺪﯾﺪی ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺖ وﻟﯽ در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻋﻘﺪ ﺟﺪﯾﺪ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ رواﯾﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺳﻨﺪ ﺑﺮ رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ ﺗﺮﺟﯿﺢ دارد‬
‫وﻟﯽ ﻓﻘﮫﺎ ﺑﺮ رواﯾﺖ دوم ﻋﻤﻞ ﮐﺮدهاﻧﺪ و رواﯾﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس را ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻮﺟﯿﻪ‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ در ﻋﻘﺪ ﺟﺪﯾﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮی در ﻣﮫﺮ و ﻏﯿﺮه ﭘﯿﺶ ﻧﯿﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس از آن ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻧﮑﺎح ﻗﺒﻠﯽ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻧﻤﻮد و ﮔﺮﻧﻪ ﭘﺲ از ﺗﻔﺮﯾﻖ‪ ،‬ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﮑﺎح ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮاﻟﻌﺎص ﺑﺎ ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﺑﺮﺧﻮرد ﺷﺮﯾﻔﺎﻧﻪای را ﭘﯿﺸﻪ ﮐﺮد و رﺳﻮل اﮐﺮم ج از اﯾﻦ‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد وی ﺗﻤﺠﯿﺪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﮑﺎح‪ ،‬ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﻣﺪت ﮐﻤﯽ در ﻗﯿﺪ ﺣﯿﺎت‬
‫ﺑﻮد‪ .‬در ﺳﺎل ھﻔﺘﻢ و ﯾﺎ ﺷﺸﻢ ھﺠﺮی‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻌﺎص ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﺪ و ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ در‬
‫ﺳﺎل ھﺸﺘﻢ ھﺠﺮی وﻓﺎت ﻧﻤﻮد‪ .‬أم اﯾﻤﻦ‪ ،‬ﺳﻮده ﺑﻨﺖ زﻣﻌﻪ و ام ﺳﻠﻤﻪ را ﻏﺴﻞ دادﻧﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫اﮐﺮم ج در ﻗﺒﺮ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ دو ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺮﺟﺎی ﮔﺬاﺷﺖ ﯾﮑﯽ اﻣﺎﻣﻪ و دﯾﮕﺮی‬
‫ﻋﻠﯽ‪ .‬درﺑﺎره ﻋﻠﯽ ﯾﮏ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺧﺮدﺳﺎﻟﯽ وﻓﺎت ﮐﺮد‪ .‬وﻟﯽ رواﯾﺖ ﻣﻌﺮوف ﭼﻨﯿﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻦ رﺷﺪ رﺳﯿﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺟﻨﮓ ﯾﺮﻣﻮک ﺷﮫﯿﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺑﺎ اﻣﺎﻣﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺖ و ھﻨﮕﺎم ﻧﻤﺎز ﻧﯿﺰ او را از ﺧﻮد ﺟﺪا‬
‫ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ .‬در ﺻﺤﺎح ﺳﺘﻪ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت او را ﺑﺮ دوش ﺧﻮد ﻣﯽﮔﺬاﺷﺖ و‬
‫ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ وﻗﺘﯽ ﺑﻪ رﮐﻮع ﻣﯽرﻓﺖ از دوش ﻣﺒﺎرک ﺧﻮﯾﺶ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽآورد و ﭼﻮن از‬
‫ﺳﺠﺪه ﺳﺮ را ﺑﺮﻣﯽداﺷﺖ دوﺑﺎره ﺑﺮ دوش ﺧﻮﯾﺶ ﺳﻮار ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر ھﺪاﯾﺎﯾﯽ ﺑﻪ‬

‫‪ -١‬در اﺻﺎﺑﻪ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﻮاﻟﻌﺎص ﺑﺎ ﮐﺎروان ﻗﺮﯾﺶ در ﺟﻤﺎدی اﻻول ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ھﺠﺮی از ﻣﮑﻪ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮد‪ .‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج زﯾﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ را ﺑﺎ ‪ ۱۷۰‬ﺳﻮار از ﻣﺠﺎھﺪﯾﻦ ﺑﺮای ﺗﻌﻘﯿﺐ ﮐﺎروان‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﮐﺎروان ﺑﻪ ﻣﺤﻞ »ﻋﯿﺺ« رﺳﯿﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﺳﺮﺑﺎزان اﺳﻼم ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪادی‬
‫از ﮐﻔﺎر اﺳﯿﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺎل ﻏﻨﯿﻤﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ‪ .‬اﺑﻮاﻟﻌﺎص در آن ﻣﯿﺎن ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ او را ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ‬
‫آوردﻧﺪ ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﺑﻪ او ﺗﺄﻣﯿﻦ داد و ﺑﺎ ﺳﻔﺎرش او ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل اﮐﺮم ج اﻣﻮاﻟﺶ ﺑﻪ او‬
‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٤١٦‬‬
‫ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت آورده ﺷﺪ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن آﻧﺎن ﯾﮏ ﮔﺮدﻧﺒﻨﺪ ﻧﯿﺰ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬اﻣﺎﻣﻪ در‬
‫ﮔﻮﺷﻪای ﺑﺎزی ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ را ﺑﻪ ﻋﺰﯾﺰﺗﺮﯾﻦ ﻓﺮد ﺧﺎﻧﻮادهام ﻣﯽدھﻢ‪.‬‬
‫ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﻓﮑﺮ ﮐﺮدﻧﺪ اﯾﻦ اﻓﺘﺨﺎر ﻧﺼﯿﺐ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﺸﺎن‬
‫اﻣﺎﻣﻪ را ﺻﺪا ﮐﺮدﻧﺪ و آن را در ﮔﺮدن او ﻗﺮار دادﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮاﻟﻌﺎص ﺑﻪ ﺣﻀﺮت زﺑﯿﺮ ﺑﻦ ﻋﻮام وﺻﯿﺖ ﮐﺮده ﺑﻮد ﮐﻪ وﮐﯿﻞ ازدواج او ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ھﺮﮐﺠﺎ ﺻﻼح داﻧﺴﺖ او را ازدواج دھﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ وﻗﺘﯽ ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ وﻓﺎت ﮐﺮد‪ ،‬او را ﺑﻪ‬
‫ازدواج ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ درآورد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ھﻨﮕﺎم ﺷﮫﺎدت ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﻐﯿﺮه وﺻﯿﺖ ﮐﺮد‬
‫ﺗﺎ ﺑﺎ اﻣﺎﻣﻪ ازدواج ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﻐﯿﺮه ﺑﺎ او ازدواج ﮐﺮد و ﻓﺮزﻧﺪی ﺑﻪ ﻧﺎم ﯾﺤﯿﯽ از او ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫وﻟﯽ در ﺑﻌﻀﯽ رواﯾﺎت ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ از اﻣﺎﻣﻪ ﻓﺮزﻧﺪی ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻧﺸﺪ‪ .‬اﻣﺎﻣﻪ در ﻧﺰد ﺣﻀﺮت‬
‫ﻣﻐﯿﺮه وﻓﺎت ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺣﻀﺮت رﻗﯿﻪ ل‬
‫ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ رﻗﯿﻪ از ﺗﻤﺎم دﺧﺘﺮان رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﯽ‬
‫رواﯾﺖ ﻣﻌﺮوف اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎ ﻋﺘﺒﻪ ﭘﺴﺮ اﺑﻮﻟﮫﺐ‬
‫ازدواج ﮐﺮد‪ .‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ازدواج ﻗﺒﻞ از ﺑﻌﺜﺖ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ام‬
‫ﮐﻠﺜﻮم دﺧﺘﺮ دﯾﮕﺮ آنﺣﻀﺮت ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ازدواج ﻋﺘﯿﺒﻪ ﭘﺴﺮ اﺑﻮﻟﮫﺐ درآورده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﻣﻌﺒﻮث ﺷﺪﻧﺪ و دﻋﻮت اﺳﻼم را آﺷﮑﺎرا ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺑﻮﻟﮫﺐ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ﮔﺮد‬
‫آورد و ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ از دﺧﺘﺮان ﻣﺤﻤﺪ ﺟﺪا ﻧﺸﻮﯾﺪ‪ ،‬ھﺮﮔﻮﻧﻪ ارﺗﺒﺎط ﻣﻦ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام‬
‫اﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ھﺮدو ﻓﺮزﻧﺪ در ﺟﮫﺖ اﺟﺮای دﺳﺘﻮر ﭘﺪر از ھﻤﺴﺮان ﺧﻮد ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج رﻗﯿﻪ را ﺑﻪ ازدواج ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن درآورد‪ .‬دوﻻﺑﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن در دوران ﺟﺎھﻠﯿﺖ ﺑﺎ وی ازدواج ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ در ﯾﮏ رواﯾﺖ از‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ازدواج در دوران اﺳﻼم اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ازدواج‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ ھﺠﺮت ﮐﺮد و در اﯾﻦ ﺳﻔﺮ ﺣﻀﺮت رﻗﯿﻪ ﻧﯿﺰ‬
‫ھﻤﺮاه ﺑﻮد ﺗﺎ ﻣﺪﺗﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج از آﻧﺎن اﻃﻼﻋﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬زﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت‬
‫ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ و ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﻣﻦ آنھﺎ را ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺮدهام‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج در ﺣﻖ آﻧﺎن‬
‫دﻋﺎی ﺧﯿﺮ ﮐﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺲ از ﺣﻀﺮت اﺑﺮاھﯿﻢ و ﺣﻀﺮت ﻟﻮط‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺴﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ھﻤﺴﺮ ﺧﻮﯾﺶ ھﺠﺮت ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٤١٧‬‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان ﮔﺮاﻣﯽ‬

‫در ﺣﺒﺸﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻓﺮزﻧﺪی ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ او ﻓﻘﻂ ﺷﺶ ﺳﺎل زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن از ﺣﺒﺸﻪ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ھﺠﺮت ﮐﺮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺣﻀﺮت رﻗﯿﻪ ﺑﯿﻤﺎر ﺷﺪ و اﯾﻦ زﻣﺎن ﻏﺰوه ﺑﺪر ﺑﻮد و ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن س ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﯿﻤﺎرداری‬
‫او ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ در ﺟﻨﮓ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬روزی ﮐﻪ زﯾﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﻣﺪ و ﻣﮋده ﻓﺘﺢ و‬
‫ﭘﯿﺮوزی ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در ﺑﺪر اﻋﻼم ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺣﻀﺮت رﻗﯿﻪ وﻓﺎت ﮐﺮد و ﭼﻮن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج‬
‫در ﺑﺪر ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ در ﺗﺸﯿﯿﻊ ﺟﻨﺎزه او ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ام ﮐﻠﺜﻮم ل‬
‫ﺑﺎ ﮐﻨﯿﻪ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﺎل ﺳﻮم ھﺠﺮی ﺣﻀﺮت رﻗﯿﻪ وﻓﺎت ﮐﺮد و در‬
‫رﺑﯿﻊ اﻻول ھﻤﺎن ﺳﺎل ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ام ﮐﻠﺜﻮم را ﺑﻪ ازدواج ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن درآورد‪ .‬در‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﺣﻔﺼﻪ ﺑﯿﻮه ﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن‬
‫ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد داد ﺗﺎ ﺑﺎ ﺣﻔﺼﻪ ازدواج ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن ﺗﺄﻣﻞ ﮐﺮد و ﭘﺎﺳﺨﯽ ﺑﻪ وی ﻧﺪاد‪.‬‬
‫وﻟﯽ در رواﯾﺎت دﯾﮕﺮ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج از ﻗﻀﯿﻪ آ ﮔﺎه ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺮای ﺗﻮ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﮫﺘﺮ از ﻋﺜﻤﺎن و ﺑﺮای ﻋﺜﻤﺎن ﺷﺨﺼﯽ ﺑﮫﺘﺮ از ﺗﻮ ﻣﻌﺮﻓﯽ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﺗﻮ دﺧﺘﺮ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ازدواج ﻣﻦ درﺑﯿﺎور و ﻣﻦ دﺧﺘﺮ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ازدواج‬
‫ﻋﺜﻤﺎن درﺧﻮاھﻢ آورد‪..‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ازدواج ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ و ﭘﺲ از ازدواج‪ ،‬ﺣﻀﺮت ام ﮐﻠﺜﻮم ﺗﺎ ﻣﺪت ﺷﺶ ﺳﺎل‬
‫در ﻗﯿﺪ ﺣﯿﺎت ﺑﻮد و در ﺷﻌﺒﺎن ﺳﺎل ﻧﮫﻢ ھﺠﺮی وﻓﺎت ﻧﻤﻮد‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﺑﺮ وی ﻧﻤﺎز‬
‫ﺟﻨﺎزه ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻓﻀﻞ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس و ﺣﻀﺮت اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﯾﺪ او را در‬
‫ﻗﺒﺮ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ زﻫﺮاءل‬

‫ﻧﺎم او ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،‬ﻟﻘﺐ زھﺮا و در ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﻮﻟﺪش اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﯾﮏ رواﯾﺖ در ﺳﺎل اول ﺑﻌﺜﺖ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻏﯿﺮ از‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ ﺗﻤﺎم ﻓﺮزﻧﺪان آنﺣﻀﺮت ج ﭘﯿﺶ از ﻧﺒﻮت ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮمج در ﭼﮫﻞ‬
‫ﺳﺎﻟﮕﯽ ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﯿﺎن دو رواﯾﺖ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻄﺒﯿﻖ داده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺣﻀﺮت‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ در آﻏﺎز ﺑﻌﺜﺖ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ و ﭼﻮن ﻣﯿﺎن ھﺮدو ﻣﺪت‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ زﯾﺎدی وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻟﺬا‬
‫اﯾﻦ اﺧﺘﻼف رواﯾﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﺟﻮزی ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٤١٨‬‬
‫ﺑﻌﺜﺖ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﮐﻌﺒﻪ ﺑﺎزﺳﺎزی ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﺑﻌﻀﯽ از رواﯾﺎت ﻣﺬﮐﻮر‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از ﺑﻌﺜﺖ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺳﺎل اول ﺑﻌﺜﺖ را ﺳﺎل وﻻدت او ﻗﺮار‬
‫دھﯿﻢ در اﯾﻦ ﺻﻮرت در ﺳﻦ ‪ ۱۵‬ﺳﺎل و ﭘﻨﺞ و ﻧﯿﻢ ﻣﺎھﮕﯽ‪ ،‬در ﺳﺎل دوم ھﺠﺮی ﺑﺎ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ازدواج ﮐﺮد‪ .‬ﺳﻦ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ‪ ۲۱‬ﺳﺎل و ﭘﻨﺞ ﻣﺎه ﺑﻮد) ‪.(١‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﺳﭙﺲ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ از ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری ﮐﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫وﻟﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﺎﺳﺨﯽ ﻧﺪادﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ﻧﯿﺰ اﻇﮫﺎر ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭼﯿﺰی ﺑﺮای ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﮫﺮﯾﻪ داری؟ وی در ﭘﺎﺳﺦ اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﺟﺰ ﯾﮏ اﺳﺐ و ﯾﮏ زره ﭼﯿﺰی دﯾﮕﺮ ﻧﺪارم‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﺳﺐ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺟﻨﮓ‬
‫ﻻزم اﺳﺖ وﻟﯽ زره را ﺑﻔﺮوش‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن زره را ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻎ ‪ ۴۸‬درھﻢ‬
‫ﺧﺮﯾﺪاری ﮐﺮد و ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ آن ﻣﺒﻠﻎ را آورد و ﺑﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺑﻼل دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺗﺎ از ﺑﺎزار ﺧﻮﺷﺒﻮ و ﻋﻄﺮ ﺗﮫﯿﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح ﻣﻨﻌﻘﺪ‬
‫ﺷﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﯾﮏ ﺗﺨﺖ و ﯾﮏ ﺑﺴﺘﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﮫﯿﺰﯾﻪ ﺑﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺗﺤﻮﯾﻞ دادﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﺻﺎﺑﻪ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ آنﺣﻀﺮت ﯾﮏ ﺷﺎل‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﺸﮏ و ﯾﮏ آﺳﯿﺎب دﺳﺘﯽ‬
‫ﺟﮫﯿﺰﯾﻪ دادﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﻋﻤﺮ ﻧﺰد او ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از اﯾﺠﺎب و ﻗﺒﻮل زﻣﺎن ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ ﻣﺮاﺳﻢ‬
‫ازدواج ﻓﺮا رﺳﯿﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻨﺰﻟﯽ ﻓﺮاھﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ‬
‫ﻣﻨﺰل ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻧﻌﻤﺎن ﻣﯿﺴﺮ ﺷﺪ و ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ و ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ در آن اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺰﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ھﻤﻮاره ﺳﻌﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ راﺑﻄﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻣﯿﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ و ﺣﻀﺮت‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ب وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ھﺮﮔﺎه ﮐﺪورﺗﯽ ﻣﯿﺎن آﻧﺎن ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﻣﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت آن‬
‫را دﻓﻊ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﻧﺰد آﻧﺎن رﻓﺘﻨﺪ ﮐﺪورت ﭘﯿﺶ آﻣﺪه را ﻣﺮﺗﻔﻊ ﺳﺎﺧﺘﻪ آن دو را ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ آﺷﺘﯽ‬
‫دادﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﯿﺮون آﻣﺪﻧﺪ ﺷﺎد و ﻣﺴﺮور ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻧﺰد آﻧﺎن رﻓﺘﯿﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺘﯽ دﯾﮕﺮ داﺷﺘﯿﺪ و ﺣﺎﻻ ﮐﻪ از آﻧﺠﺎ ﺑﺮﮔﺸﺘﯿﺪ ﺧﯿﻠﯽ ﺷﺎد ھﺴﺘﯿﺪ‬
‫)ﯾﻌﻨﯽ ھﻨﮕﺎم رﻓﺘﻦ ﻧﮕﺮان و اﻧﺪوھﮕﯿﻦ ﺑﻮدﯾﺪ و ﺣﺎﻻ ﮐﻪ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪاﯾﺪ ﺷﺎد و ﺑﺎ ﻧﺸﺎط‬

‫‪ -١‬ﻃﺒﻖ ﯾﮏ رواﯾﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ در ﺳﻦ ھﺸﺖ ﺳﺎﻟﮕﯽ ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﺪ وﻟﯽ ﻧﻈﺮ راﺟﺢ اﯾﻦ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ در ﺳﻦ ده ﺳﺎﻟﮕﯽ اﺳﻼم آورد‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ھﻨﮕﺎم ازدواج ‪ ۲۴‬ﺳﺎل ﺳﻦ داﺷﺖ‪.‬‬
 ‫‪٤١٩‬‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان ﮔﺮاﻣﯽ‬

‫ھﺴﺘﯿﺪ(‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﯿﺎن آن دو ﻧﻔﺮی ﮐﻪ ﺧﯿﻠﯽ آﻧﺎن را دوﺳﺖ دارم‬
‫آﺷﺘﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮدم‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم آﻣﺪ و از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ﮔﻼﯾﻪ و ﺷﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ او آﻣﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﮐﺮم ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬دﺧﺘﺮم! ﺗﻮ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪاﻧﯽ ﮐﺪام ﺷﻮھﺮ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ھﻤﺴﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﮐﻪ ﻗﮫﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺑﺮای ﺗﺴﻠﯽ ﺧﺎﻃﺮ او‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ﺑﻪ ﻗﺪری از اﯾﻦ ﮐﻼم آنﺣﻀﺮت ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬از اﯾﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ھﯿﭽﮕﺎه ﺳﺨﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﻣﯿﻞ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺨﻮاھﻢ ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ﻗﺼﺪ ازدواج دوم را ﮐﺮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج از اﯾﻦ ﻗﺼﺪ او آ ﮔﺎه و‬
‫ﺳﺨﺖ ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ آﻣﺪﻧﺪ و ﺧﻄﺒﻪای اﯾﺮاد ﮐﺮدﻧﺪ و در آن ﺧﻄﺒﻪ‪ ،‬ﻋﺪم‬
‫رﺿﺎﯾﺖ ﺧﻮﯾﺶ را از اﯾﻦ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ اﻋﻼم ﻧﻤﻮده ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬دﺧﺘﺮم ﮔﻮﺷﮥ ﺟﮕﺮ‬
‫ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ھﺮﮐﺲ او را ﺑﯿﺎزارد ﻣﺮا آزرده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ از ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﺑﺎزآﻣﺪ و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ در ﻗﯿﺪ ﺣﯿﺎت ﺑﻮد‪ ،‬ازدواﺟﯽ دﯾﮕﺮ ﻧﮑﺮد) ‪.(١‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ ﭘﻨﺞ ﻓﺮزﻧﺪ داﺷﺖ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﺣﺴﻦ؛‬
‫‪ -۲‬ﺣﺴﯿﻦ؛‬
‫‪ -۳‬ﺣﺴﻦ؛‬
‫‪ -۴‬أم ﮐﻠﺜﻮم؛‬
‫‪ -۵‬زﯾﻨﺐ؛‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ذﮐﺮ أﺻﮫﺎر اﻟﻨﺒﯽ ج‪.‬‬

‫ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ آﻧﭽﻪ در ﺑﺎﻻ از ﭘﯿﺶ آﻣﺪن ﺷﮑﺮآب در ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮاﻗﻊ ﻣﯿﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ و ﺣﻀﺮت‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪب ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺰو ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺑﺸﺮی اﺳﺖ و ﺑﻪ ھﯿﭻ وﺟﻪ از ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖﺷﺎن‬
‫ﭼﯿﺰی ﻧﻤﯽﮐﺎھﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺷﮑﺮآب ﮔﺎھﯽ ﻣﯿﺎن رﺳﻮل ﺧﺪا ج و ھﻤﺴﺮانﺷﺎن ﻧﯿﺰ روی ﻣﯽداد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس آن ﺣﻀﺮت ﯾﮏ ﻣﺎه از ھﻤﺴﺮانﺷﺎن ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺴﯿﺎری از ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﺷﯿﻌﻪ اﯾﻦ را ﻧﭙﺬﯾﺮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ آﻧﭽﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪ رواﯾﺖ ﺻﺤﯿﺢ‬
‫ﺑﺨﺎری اﺳﺖ و ﻋﻠﻮ ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ زھﺮا و ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽب از وﻗﺎﯾﻊ ﻓﻮق ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ‬
‫واﺿﺢ اﺳﺖ و اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻓﻄﺮی و ﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺳﺮﺷﺖ ﺗﻤﺎم اﻧﺴﺎنھﺎ ﻧﮫﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٤٢٠‬‬
‫ﻣﺤﺴﻦ در ﺧﺮدﺳﺎﻟﯽ وﻓﺎت ﮐﺮد‪ .‬ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ‪ ،‬اﻣﺎم ﺣﺴﻦ‪ ،‬اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ و ام ﮐﻠﺜﻮم‬
‫ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ روﯾﺪادھﺎی ﻣﮫﻤﯽ ﮐﻪ در ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم ﭘﯿﺶ آﻣﺪه و آﻧﺎن ﻧﻘﺶ ﻣﮫﻤﯽ در آن‬
‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬از ﺷﮫﺮت وﯾﮋهای ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪.‬‬

‫وﻓﺎت ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ زھﺮاءل‬

‫ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺳﺎل ﯾﺎزده ھﺠﺮی‪ ،‬ﭘﺲ از ‪ ۶‬ﻣﺎه از رﺣﻠﺖ ﺟﺎﻧﮕﺪاز‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺑﻪ دﯾﺎر ﺑﺎﻗﯽ ﺷﺘﺎﻓﺖ) ‪.(١‬‬
‫اﯾﺸﺎن در ھﻨﮕﺎم وﻓﺎت ‪ ۲۹‬ﺳﺎل ﻋﻤﺮ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬رواﯾﺖھﺎی ﺗﺎرﯾﺨﯽ در ﺗﺤﺪﯾﺪ ﻋﻤﺮ‬
‫اﯾﺸﺎن ﺑﻪﺷﺪت در ﺗﻀﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ اﯾﺸﺎن را در ھﻨﮕﺎم وﻓﺎت ‪ ۲۴‬ﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬و ﺑﺮﺧﯽ ‪ ۲۵‬ﺳﺎﻟﻪ و‬
‫ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ‪ ۳۰‬ﺳﺎﻟﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﻋﻼﻣﻪ زرﻗﺎﻧﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﮔﺰارش ﺗﺎرﯾﺨﯽ اول ـ ‪ ۲۹‬ﺳﺎﻟﮕﯽ اﯾﺸﺎن ـ از ھﻤﻪ درﺳﺖﺗﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ‪ ۴۱‬ﺳﺎﻟﮕﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را ﺳﺎل ﺗﻮﻟﺪ اﯾﺸﺎن در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬اﯾﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﺎ آن ﺗﺎرﯾﺦ‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﺑﮕﻮﺋﯿﻢ اﯾﺸﺎن در ‪ ۲۴‬ﺳﺎﻟﮕﯽ وﻓﺎت ﮐﺮدهاﻧﺪ اﯾﻦ ﺳﺎل ﺷﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺳﺎل وﻻدت اﯾﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﻗﺒﻮل ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﺸﺎن ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﻧﺒﻮت‬
‫ﺑﺪﻧﯿﺎ آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬در آنﺻﻮرت ﻋﻤﺮ اﯾﺸﺎن در ھﻨﮕﺎم رﺣﻠﺖﺷﺎن ‪ ۲۹‬ﺳﺎل ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﯿﻢ‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ آﺧﺮﯾﻦ ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺑﻮد‪ .‬او در ﻣﺎه ذی اﻟﺤﺠﻪ ﺳﺎل ھﺸﺘﻢ ھﺠﺮی در‬
‫ِ‬
‫»ﻋﺎﻟﯿﻪ« ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺎرﯾﻪ ﻗﺒﻄﯿﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺑﺪﻧﯿﺎ آﻣﺪ‪ .‬از اﯾﻨﺮوﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﻋﺎﻟﯿﻪ را‬
‫»ﻣﺸﺮﺑﻪ اﺑﺮاھﯿﻢ« ﻧﯿﺰ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﺳﻠﻤﯽ؛ ھﻤﺴﺮ اﺑﻮ راﻓﻊ‪ ،‬ﮐﻨﯿﺰ ﺻﻔﯿﻪ؛ دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪،‬‬
‫داﯾﻪﮔﺮی اﯾﺸﺎن را اﻧﺠﺎم داد‪ .‬اﺑﻮراﻓﻊ ﭼﻮن ﻣﮋده وﻻدت اﺑﺮاھﯿﻢ را ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج داد‪،‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﮋدﮔﺎﻧﯽ ﺑﺮدهای ﺑﻪ او ھﺪﯾﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ در روز ھﻔﺘﻢ وﻻدت ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن‬
‫ﻋﻘﯿﻘﻪ دادﻧﺪ‪ .‬و ﺑﻪ وزن ﻣﻮی ﺳﺮ ﻧﻮزاد ﻧﻘﺮه ﺻﺪﻗﻪ ﮐﺮده‪ ،‬او را »اﺑﺮاھﯿﻢ« ﻧﺎم ﻧﮫﺎدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬اﻟﺒﺘﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻧﯿﺰ رواﯾﺘﮫﺎی ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ آوردهاﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﺸﺎن ﭘﺲ از رﺣﻠﺖ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺳﻪ روز ﺑﯿﺸﺘﺮ زﻧﺪه ﻧﻤﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬وﺑﺮﺧﯽ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﭼﮫﺎر ﻣﺎه ﭘﺲ از رﺣﻠﺖ ﭘﺪرﺷﺎن وﻓﺎت‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮﺧﯽ دو ﻣﺎه ﺑﻌﺪ‪ ،‬و ﺑﻌﻀﯽ ﺳﻪ ﻣﺎه ﺑﻌﺪ‪ ،‬و ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﺳﻪ ﻣﺎه و ﭘﻨﺞ روز ﺑﻌﺪ را ﮔﺰارش‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ آﻧﭽﻪ در رواﯾﺖھﺎی ﻣﻮﺛﻮق ﺻﺤﺎح از ﺣﻀﺮت ﻋﺎﺋﺸﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ ﺷﺶ ﻣﺎه را ﺗﺄﯾﯿﺪ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪٤٢١‬‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان ﮔﺮاﻣﯽ‬

‫ﺗﻤﺎم زﻧﮫﺎی اﻧﺼﺎری ﺗﻤﻨﺎ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﻮزاد ﺷﯿﺮ دھﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج اﺑﺮاھﯿﻢ را‬
‫ﺑﻪ »ام ﺑﺮده«؛ ﺧﻮﻟﻪ دﺧﺘﺮ ﻣﻨﺬر ﺑﻦ زﯾﺪ اﻧﺼﺎری ﺳﭙﺮد‪ ،‬و در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﭼﻨﺪ‬
‫درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ دادﻧﺪ‪.‬‬
‫در رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری از ﺣﻀﺮت اﻧﺲ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﻧﻮزاد را ﺑﺮای‬
‫ﺷﯿﺮﺧﻮارﮔﯽ ﺑﻪ »ام ﺳﯿﻒ« ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺎﺿﯽ ﻋﯿﺎض ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ »ام ﺳﯿﻒ« ھﻤﺎن »ام‬
‫ﺑﺮده« اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﺗﺄوﯾﻞ ﺑﻪ ھﯿﭻ وﺟﻪ ﺑﻌﯿﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬وﻟﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ھﻤﺴﺮ او‬
‫»ﺑﺮاء ﺑﻦ اوس« ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﻪ او ﺑﻪ ﮐﻨﯿﻪ »اﺑﻮﺳﯿﻒ« ﻣﺸﮫﻮر ﻧﯿﺴﺖ!‬
‫»ام ﺳﯿﻒ« در ﺣﻮﻣﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﯽزﯾﺴﺖ‪ ،‬و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ از ﻓﺮط ﻣﺤﺒﺖ ﺑﺴﯿﺎری ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ و اﺑﺮاھﯿﻢ را در آﻏﻮش ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺑﻮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﺷﻮھﺮ‬
‫»ام ﺳﯿﻒ« آھﻨﮕﺮ ﺑﻮد‪ ،‬و ھﻤﯿﺸﻪ ﺧﺎﻧﻪاش ﭘﺮ از دود ﺑﻮد‪ .‬و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ج ﺑﺎ وﺟﻮد ﭘﺎﮐﯽ‬
‫ﺳﺮﺷﺘﺸﺎن اﯾﻦ را ﮔﻮارا ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺼﻮر ﻋﺮبھﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ھﺮﮔﺎه ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﺑﺰرگ وﻓﺎت ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎه ﮔﺮﻓﺘﮕﯽ و ﯾﺎ‬
‫ً‬
‫ﺧﻮرﺷﯿﺪﮔﺮﻓﺘﮕﯽ روی ﻣﯽدھﺪ‪ .‬اﺗﻔﺎﻗﺎ در روز وﻓﺎت اﺑﺮاھﯿﻢ ﺧﻮرﺷﯿﺪﮔﺮﻓﺘﮕﯽ روی داد و‬
‫ﺷﺎﯾﻌﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺧﻮرﺷﯿﺪﮔﺮﻓﺘﮕﯽ ﻧﺘﯿﺠﮥ ﻣﺮگ اﺑﺮاھﯿﻢ اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪ‬
‫و اﻋﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺎه و ﺧﻮرﺷﯿﺪ دو ﻧﺸﺎﻧﯽ از ﻧﺸﺎﻧﯽھﺎی ﺧﺪاوﻧﺪ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﺮگ‬
‫ھﯿﭻﮐﺲ ﮔﺮﻓﺘﮕﯽ در آنھﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻨﺎزه وی در ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻮت ﮐﻮﭼﮏ ﺣﻤﻞ ﺷﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺮ وی ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﮔﺰاردﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻀﻞ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺎس و اﺳﺎﻣﻪ او را در ﻗﺒﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و در ﮐﻨﺎر ﻗﺒﺮ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﻈﻌﻮن ﺑﻪ ﺧﺎک ﺳﭙﺮده‬
‫ﺷﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﮐﻨﺎر ﻗﺒﺮ اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬روی ﻗﺒﺮ آب ﭘﺎﺷﯿﺪه ﺷﺪ و ﯾﮏ ﻧﺸﺎن روی آن‬
‫ﻧﺼﺐ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ رواﯾﺖ اﺑﻮداود و ﺑﯿﮫﻘﯽ دو ﻣﺎه و ده روز ﺳﻦ داﺷﺖ در ذی اﻟﺤﺠﻪ ﺳﺎل‬
‫ھﺸﺘﻢ ھﺠﺮی ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ و ﻃﺒﻖ اﯾﻦ رواﯾﺖ در ﺳﺎل ﻧﮫﻢ ھﺠﺮی وﻓﺎت ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ واﻗﺪی در ﻣﺎه رﺑﯿﻊ اﻻول ﺳﺎل دھﻢ ھﺠﺮی وﻓﺎت ﻧﻤﻮده و ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ‪ ،‬ﺣﺪود ﭘﺎﻧﺰده ﻣﺎه ﭘﺲ از ﺗﻮﻟﺪ زﻧﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﻌﻀﯽ از رواﯾﺎت ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺷﺎﻧﺰده ﻣﺎه و ھﺸﺖ روز زﻧﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽھﺎ ﯾﮏ ﺳﺎل و ده ﻣﺎه و ﺷﺶ روز‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ وﻟﯽ ﻃﺒﻖ رواﯾﺖ ﺻﺤﺎح از ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪل اﺑﺮاھﯿﻢ ھﻔﺪه و ﯾﺎ ھﺠﺪه ﻣﺎه‬
‫ﺳﻦ داﺷﺖ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٤٢٢‬‬

‫ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﺎ ازواج ﻣﻄﻬﺮات‬

‫ُ‬
‫ﺗﻌﺪاد ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﺑﻪ ﻧﻪ ﺗﻦ رﺳﯿﺪه ﺑﻮد و ﺑﺮاﺳﺎس ﻓﻄﺮت‪ ،‬ھﺮﮐﺪام از آﻧﺎن ﺧﻠﻖ و‬
‫ﺧﻮی ﺧﺎص ﺧﻮد را داﺷﺖ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ رﻗﺎﺑﺖ داﺷﺘﻨﺪ و ﭼﻮن رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا ج ھﻤﯿﺸﻪ در ﻓﻘﺮ و ﻓﺎﻗﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺧﻮراک و ﭘﻮﺷﺎک ھﻤﯿﺸﻪ در‬
‫ﺗﻨﮕﻨﺎ ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ و ﮔﺎھﯽ ﻟﺐ ﺑﻪ ﮔﻼﯾﻪ و ﺷ َ‬
‫ﮑﻮه ﻣﯽﮔﺸﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ اوﺻﺎف ھﯿﭽﮕﺎه‬ ‫ِ‬
‫ﺑﺮ ﺟﺒﯿﻦ اﺧﻼق آنﺣﻀﺮت ج ﭼﯿﻦ و ﮐﺮوﭼﯽ ﻧﻘﺶ ﻧﻤﯽﺑﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺧﺪﯾﺠﻪ ﻣﺤﺒﺖ ﻓﻮق‬
‫اﻟﻌﺎده داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ وی ازدواج ﮐﺮدﻧﺪ در اوج ﺟﻮاﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺧﺪﯾﺠﻪ ﺣﺪود‬
‫ﭼﮫﻞ ﺳﺎل ﺳﻦ داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﺪﯾﺠﻪ در ﻗﯿﺪ ﺣﯿﺎت ﺑﻮد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت دﯾﮕﺮ ازدواﺟﯽ‬
‫ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت ھﺮﮔﺎه از او ﺗﺬﮐﺮه ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ج از ﻓﺮط ﻣﺤﺒﺖ وی‬
‫دﮔﺮﮔﻮن ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﺣﻀﺮت ﺧﺪﯾﺠﻪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﯾﻦ ھﻤﺴﺮ اﯾﺸﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻠﺖ ﻣﺤﺒﺖ‬
‫ً‬
‫وی ﺻﺮﻓﺎ ﻋﻠﻞ ﻇﺎھﺮی ﻣﺎﻧﻨﺪ زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻏﯿﺮه ﻧﺒﻮد‪ .‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﺻﻔﯿﻪ از وی زﯾﺒﺎﺗﺮ‬
‫ﺑﻮد و ﺳﺎﯾﺮ ھﻤﺴﺮان ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﮐﺎﺳﺘﯽای ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺮﺟﯿﺢ وی ﺑﺮ‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬وﺳﻌﺖ ﻧﻈﺮ‪ ،‬و ﻧﯿﺮوی ﺣﺎﻓﻈﻪ و ﻣﻠﮑﮥ اﺟﺘﮫﺎد‬
‫وی ﺑﻮد ﮐﻪ او را از ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ ﻣﻤﺘﺎز ﮐﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺗﻌﺪادی از ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﻧﺰد ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ رﻓﺘﻨﺪ و او را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎﯾﻨﺪۀ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬او ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ آنﺣﻀﺮت ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺖ و اﻇﮫﺎر‬
‫داﺷﺖ‪ :‬ﻣﺮا ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﻠﺖ ﻣﺤﺒﺖ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ‬
‫دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺟﻮﯾﺎ ﺷﻮم‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺟﺎن ﭘﺪر! آﯾﺎ ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﻣﻦ دوﺳﺖ‬
‫دارم ﺗﻮ دوﺳﺖ ﻧﺪاری؟ ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ و ﻧﺰد ازواج ﻣﻄﮫﺮات‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺖ و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﻣﻦ در اﯾﻦ ﻣﻮرد دﺧﺎﻟﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه آﻧﺎن ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ را ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه اﻧﺘﺨﺎب و ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ او‬
‫ﺑﯿﺶ از دﯾﮕﺮان ﺧﻮد را رﻗﯿﺐ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ .‬او ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺣﻀﻮر‬
‫ﯾﺎﻓﺖ و ﺑﺎ ﺟﺮأت و ﺟﺴﺎرت ﺗﻤﺎم در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﭘﺮداﺧﺖ و ﻃﯽ ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮﯾﺶ‬
‫روی اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺄﮐﯿﺪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻋﺎﯾﺸﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ اﯾﻦ ھﻤﻪ ﻣﺤﺒﺖ و اﻣﺘﯿﺎز ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺳﺎﮐﺖ ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﮔﻮش ﻣﯽداد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺳﺨﻨﺎن ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن‬
‫رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ آﻏﺎز ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻮد و ﭼﻨﺎن ﻣﺴﺘﺪل و ﻣﻌﻘﻮل ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﺣﻀﺮت‬
 ‫‪٤٢٣‬‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان ﮔﺮاﻣﯽ‬

‫زﯾﻨﺐ ﭘﺎﺳﺦ داد ﮐﻪ ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﺑﮫﺖزده ﺷﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ‬
‫ﺷﺪی ﻣﮕﺮ ﻧﻤﯽداﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺑﮑﺮ اﺳﺖ) ‪.(١‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪ :‬اﻧﺘﺨﺎب ھﻤﺴﺮ ﺑﺮاﺳﺎس ﭼﮫﺎر ﭼﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ -۱‬زﯾﺒﺎﯾﯽ؛‬
‫‪ -۲‬ﻣﺎل؛‬
‫‪ -۳‬ﻧﺴﺐ؛‬
‫‪ -۴‬دﯾﻨﺪاری؛‬
‫ﭘﺲ ﺷﻤﺎ زﻧﺎن ﺑﺎ دﯾﺎﻧﺖ را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﺪ) ‪ .(٢‬رﺳﻮل اﮐﺮم ج در ﺗﻤﺎم اﻣﻮر‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪ دﯾﻦ‬
‫را ﻣﻘﺪم ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ و ھﻤﯿﻦ اﻣﺮ در ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﻧﯿﺰ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻈﺮ ﺑﻮد‪ .‬ازواج ﻣﻄﮫﺮات‬
‫ﺑﯿﺶ از دﯾﮕﺮان در ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا اﻣﻮر دﯾﻨﯽ و اﺣﮑﺎم و‬
‫ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻣﺬھﺒﯽ را ﺑﯿﺶ از دﯾﮕﺮان ﻓﺮا ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ ﺑﺮای ﻓﮫﻢ ﻧﮑﺎت دﯾﻨﯽ و‬
‫رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻋﻤﻖ اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ‪ ،‬ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﺳﺘﻌﺪاد‪ ،‬ﻧﯿﺮوی ﺣﺎﻓﻈﻪ و اﺟﺘﮫﺎدی ﻓﻮق اﻟﻌﺎده‬
‫ﺑﻮد و اﯾﻦ اوﺻﺎف در ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ وﺟﻮد داﺷﺖ و ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ‬
‫اﺳﺎس‪ ،‬در ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻧﻈﺮ وی ﺑﺮﺧﻼف ﻧﻈﺮ ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ اﺳﺖ و ﺑﻪ دور از‬
‫اﻧﺼﺎف ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻓﮫﻢ‪ ،‬دﻗﺖ ﻧﻈﺮ و اﺻﺎﺑﺖ رأی او در آن ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺑﺮ ﻧﻈﺮ دﯾﮕﺮان ﺗﺮﺟﯿﺢ‬
‫داده ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﻌﻀﯽ از اﯾﻦ ﻣﻮارد در ﺑﺤﺚ زﻧﺪﮔﯽ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﺎدت‬
‫رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ھﺮ روز ﺑﻪ ﺧﺎﻧﮥ ﺗﮏ ﺗﮏ ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﺳﺮ ﻣﯽزدﻧﺪ و‬
‫ﻟﺤﻈﺎﺗﯽ آﻧﺠﺎ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﻧﻮﺑﺖ ھﺮﮐﺪام ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺐ را در آﻧﺠﺎ ﺳﭙﺮی ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ رواﯾﺖ اﺑﻮداود اﺳﺖ‪ .‬زرﻗﺎﻧﯽ در ﻃﯽ ﺑﯿﺎن ﺣﺎﻻت أم اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ أم ﺳﻠﻤﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ھﻨﮕﺎم ﻋﺼﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪھﺎی ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ و ﻧﺨﺴﺖ از ﺧﺎﻧﻪ أم ﺳﻠﻤﻪ‬
‫ﺷﺮوع ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺑﻌﻀﯽ از رواﯾﺎت ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻧﻮﺑﺖ ھﺮﮐﺪام از ازواج ﻣﻄﮫﺮات‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ازواج در ﺧﺎﻧﻪ او ﮔﺮد ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ و ﺗﺎ دﯾﺮ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﯽﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬از‬
‫اﯾﻦ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﮔﺮﭼﻪ ﻣﯿﺎن آﻧﺎن ﺑﺮ اﺛﺮ اﻗﺘﻀﺎی ﻓﻄﺮت ﺑﺸﺮی ﮔﺎھﯽ ﺷﮑﺮآب‬
‫وﺟﻮد داﺷﺖ و ﺑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ رﺷﮏ ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻗﻠﺐھﺎﯾﺸﺎن ﭘﺎک و ﺻﺎف ﺑﻮد و ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬

‫‪ -١‬اﯾﻦ داﺳﺘﺎن در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺘﺐ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻨﮑﺎح‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٤٢٤‬‬

‫ﻣﺤﺒﺖ ﻣﯽورزﯾﺪﻧﺪ‪ .‬اﻓﺘﺨﺎر و ﺷﺮف ھﻤﻨﺸﯿﻨﯽ رﺳﻮل ﺧﺪا ج آﯾﻨﮥ ﻗﻠﺐ آﻧﺎن را ﺟﻼ ﺑﺨﺸﯿﺪه‬
‫ﺑﻮد و دلھﺎیﺷﺎن از ھﺮ ﻧﻮع آﻟﻮدﮔﯽ و زﻧﮕﺎر ﭘﺎک ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ را ﻣﯽﺗﻮان در ﭘﺮﺗﻮ‬
‫ﻣﺎﺟﺮای »اﻓﮏ« ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ درک ﮐﺮد ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﺗﮫﻤﺖ زدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﯾﮏ ﻓﺮﺻﺖ ﻃﻼﯾﯽ ﺑﺮای ھﻮوھﺎ ﭘﯿﺶ آﻣﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در دلھﺎﯾﺸﺎن ﺑﻐﺾ و ﮐﯿﻨﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ھﻤﺪﯾﮕﺮ وﺟﻮد ﻣﯽداﺷﺖ از آن ﻓﺮﺻﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ داﻣﻦ ازواج‬
‫ﻣﻄﮫﺮات از آﻟﻮدهﺷﺪن ﺑﻪ اﯾﻦ ﮔﻨﺎه ﺑﺰرگ ﭘﺎک و ﺻﺎف ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬رﻗﯿﺐ ﺑﺰرگ و ﺳﺮﺳﺨﺖ ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﮑﻦ وﻗﺘﯽ رﺳﻮل ﺧﺪا ج از وی در اﯾﻦ ﺑﺎره اﺳﺘﻔﺴﺎر ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬وی‬
‫اﻧﮕﺸﺖ ﺑﺮ ﮔﻮشھﺎ ﮔﺬاﺷﺖ و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﮐﻼ و ﺣﺎﺷﺎ! اﯾﻦ ﺗﮫﻤﺖ ﻣﺤﺾ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ از واﻗﻌﻪ اﻓﮏ ﯾﺎد ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ھﻤﻮاره از ﭘﺎﮐﺪﻟﯽ ﺣﻀﺮت‬
‫زﯾﻨﺐ ﯾﺎد و از او ﺗﺸﮑﺮ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری در رواﯾﺎت ﻣﺘﻌﺪد ﺑﻪﻃﻮر‬
‫ﻣﻔﺼﻞ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﺳﻮل اﮐﺮم ج ﺑﯽﻧﮫﺎﯾﺖ ﺑﺎ ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﻣﺪارا ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺧﺎﻃﺮﺧﻮاه آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫وﻗﺎﯾﻊ ذﯾﻞ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻣﺆﯾﺪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮعاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ازواج ﻣﻄﮫﺮات در ﺳﻔﺮ ﺑﺎ آنﺣﻀﺮت ھﻤﺮاه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎرﺑﺎن ﺷﺘﺮ را ﺑﺎ ﺷﺪت‬
‫ﻧﮫﯿﺐ زد آنﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻮاﻇﺐ ﺑﺎش اﯾﻦھﺎ ﺷﯿﺸﻪ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺻﻔﯿﻪ ﻏﺬاھﺎی‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮب درﺳﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﯾﮏ روز ﻏﺬاﯾﯽ درﺳﺖ ﮐﺮد و ﺑﺮای رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫در آن ﻣﻮﻗﻊ رﺳﻮل ﺧﺪا در ﺧﺎﻧﮥ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﮐﺎﺳﻪ را از دﺳﺖ‬
‫ﺧﺎدم رﺑﻮد و ﺑﺮ زﻣﯿﻦ زد‪ .‬ﮐﺎﺳﻪ ﺷﮑﺴﺖ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺗﮑﻪھﺎی ﺷﮑﺴﺘﮥ آن را ﮔﺮد‬
‫آورد و ﺑﻪ ھﻢ ﭘﯿﻮﻧﺪ داد آﻧﮕﺎه ﮐﺎﺳﻪای دﯾﮕﺮ در ﻋﻮض آن ﺑﺮای ﺣﻀﺮت ﺻﻔﯿﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد) ‪.(١‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﻧﺎراﺣﺖ ﺑﻮد و ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﺑﺎ ﺻﺪای ﺑﻠﻨﺪ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪،‬‬
‫در ھﻤﯿﻦ اﺛﻨﺎء ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ س وارد ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺳﻮی ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﺑﺎ رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺣﺮف ﻣﯽزﻧﯽ و ﺧﻮاﺳﺖ او را ﺳﯿﻠﯽ زﻧﺪ وﻟﯽ رﺳﻮل ﺧﺪا ج در وﺳﻂ آﻣﺪ و‬
‫ﻣﺎﻧﻊ ﺷﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺑﻮد‪ ،‬از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﯿﺮون رﻓﺖ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﭼﻄﻮر‪ ،‬ﻣﻦ ﺗﻮ را ﻧﺠﺎت دادم! ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ روز‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ و اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﺣﺎﻻ ﮐﻪ اوﺿﺎع ﻋﺎدی‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ﮐﺘﺎب اﻟﻨﮑﺎح‪.‬‬

 ‫‪٤٢٥‬‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان ﮔﺮاﻣﯽ‬

‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﺮا در آﺷﺘﯽ و ﺻﻠﺢ ﺑﺎ ﺧﻮد ھﻤﺮاه ﺳﺎزﯾﺪ‪ ،‬ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ در آن روز در ﺟﻨﮓ‬
‫ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺘﻢ! رﺳﻮل ﺧﺪا ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آری‪ ،‬آری) ‪.(١‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ھﺮﮔﺎه ﺗﻮ از ﻣﻦ ﻧﺎراﺣﺖ ﻣﯽﺷﻮی‬
‫ﻣﻦ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽﺷﻮم‪ .‬او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬وﻗﺘﯽ در ﺣﺎل ﻋﺎدی و ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ ﺳﻮﮔﻨﺪ‬
‫ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ رب ﻣﺤﻤﺪ! و ھﺮﮔﺎه در ﺣﺎل ﻧﺎراﺣﺘﯽ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ رب اﺑﺮاھﯿﻢ! ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ل ﮔﻔﺖ‪ :‬آری‪ ،‬ﯾﺎ رﺳﻮل!‬
‫ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ و ﻣﻦ در آن ﻣﻮﻗﻊ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻧﺎم ﺗﻮ را رھﺎ ﻣﯽﮐﻨﻢ) ‪.(٢‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ھﻨﮕﺎم ازدواج ﺧﺮدﺳﺎل ﺑﻮد و ﺑﺎ دﺧﺘﺮکھﺎی ﻣﺤﻠﻪ ﺑﺎزی ﻣﯽﮐﺮد‪،‬‬
‫وﻗﺘﯽ رﺳﻮل ﺧﺪا ج وارد ﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬دﺧﺘﺮکھﺎ ﻓﺮار ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت آنھﺎ را‬
‫ﻓﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و وادار ﺑﻪ ﺑﺎزی ﺑﺎ ﻋﺎﯾﺸﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ) ‪.(٣‬‬
‫ﺣﺒﺸﯽھﺎ ﻧﯿﺰۀ ﮐﻮﭼﮑﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آن »ﺣﺮاب« ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ و ﺑﺎ آن ﺑﺎزی و ﺗﻤﺮﯾﻦ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر در روز ﻋﯿﺪ آنھﺎ اﯾﻦ ﺗﻤﺮﯾﻦھﺎ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺑﺮای‬
‫ﺗﻤﺎﺷﺎی آن ﺑﺎزی اﻇﮫﺎر ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻧﻤﻮد‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﺟﻠﻮ اﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ و ﻋﺎﯾﺸﻪ رﺧﺴﺎر‬
‫ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺮ دوش ﻣﺒﺎرک ﮔﺬاﺷﺖ و آن ﺑﺎزی را ﺗﺎ دﯾﺮ ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺣﺎﻻ از ﺗﻤﺎﺷﺎی اﯾﻦ ﺑﺎزی ﺳﯿﺮ ﺷﺪی؟ وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﯿﺮ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت ﺧﺎﻣﻮش‬
‫اﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺧﻮدش ﺧﺴﺘﻪ ﺷﺪ و از دوش ﻣﺒﺎرک رﺳﻮل ﺧﺪا ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺑﺎ ﻋﺮوﺳﮏھﺎﯾﯽ ﺑﺎزی ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ج وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪﻧﺪ‬
‫و دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﻋﺮوﺳﮏھﺎ ﯾﮏ اﺳﺐ ﺑﺎﻟﺪار ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻋﺎﯾﺸﻪ! اﯾﻦ‬
‫ﭼﯿﺴﺖ؟ وی ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺳﺐھﺎی ﺣﻀﺮت ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺮ ﻧﯿﺰ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺗﺒﺴﻢ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ) ‪ .(٤‬ﻣﯿﺎن ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ﮐﻪ در زﻣﺎن ﻗﺪﯾﻢ اﺳﺐھﺎ ﺑﺎل داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫ﭼﻮن ھﻨﮕﺎم ﺳﯿﺮ آنھﺎ ﯾﮏ ﻧﻤﺎز از ﺣﻀﺮت ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻓﻮت ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎلھﺎی آنھﺎ را ﻗﻄﻊ‬
‫ﻧﻤﻮد و از آن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﺎل اﺳﺐھﺎ از ﺑﯿﻦ رﻓﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ھﻨﻮز اﺛﺮ آنھﺎ روی اﺳﺐھﺎ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺑﻪﺳﻮی ھﻤﯿﻦ اﻣﺮ اﺷﺎره ﮐﺮده ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻷدب ﺑﺎب ﻣﺎ ﺟﺎء ﻓﯽ اﻟﻤﺰاح‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ -٤‬اﺑﻮداود ﮐﺘﺎب اﻷدب‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٤٢٦‬‬

‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ج ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ دو دادﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﺑﺮﮔﺰار‬
‫ﺷﺪ و ﭼﻮن ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ در آن ﻣﻮﻗﻊ ﮐﻢ ﺳﻦ و ﭼﺴﺖ و ﭼﺎﺑﮏ ﺑﻮد‪ ،‬در ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ از‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﭘﯿﺸﯽ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ ﺳﺎل دوﺑﺎره ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪ و اﯾﻦ ﺑﺎر رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا ﺑﺮﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ‪ ،‬اﯾﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺎﺧﺖ ﻗﺒﻠﯽ اﺳﺖ) ‪.(١‬‬

‫ﺳﺎدهزﯾﺴﺘﯽ ازواج ﻣﻄﻬﺮات و اﻫﻞ ﺑﯿﺖ‬

‫اﻧﺴﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺎدهزﯾﺴﺘﯽ را اﺧﺘﯿﺎر ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺷﻘﺎوت و ﺳﺨﺘﯽھﺎ را ﺗﺤﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ و‬
‫ﺧﻮد را از ﻗﯿﺪ و ﺑﻨﺪ آﻻﯾﺶھﺎی دﻧﯿﻮی رھﺎ ﺳﺎزد‪ .‬وﻟﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ اﯾﻦ ﺧﺼﺎﯾﺺ را ﺑﻪ‬
‫ﻋﺰﯾﺰان‪ ،‬ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و اھﻞ ﺑﯿﺖ ﺧﻮد ﺑﺎﻻﺟﺒﺎر ﺗﺤﻤﯿﻞ ﮐﻨﺪ و آﻧﺎن را ﺑﺎ ﺧﻮد ھﻤﺮاه‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺟﮫﺖ اﺳﺖ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در دﻧﯿﺎ زﻧﺪﮔﯽ زاھﺪاﻧﻪ و رھﺒﺎﻧﯿﺖ را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬از‬
‫ﻓﮑﺮ و ﻏﻢ زن و ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮد را ﻓﺎرغ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻌﻨﻮی و ﻣﺬھﺒﯽ ﺟﮫﺎن ﻓﻘﻂ زﻧﺪﮔﯽ رﺳﻮل ﺧﺪا ج از اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺴﺘﺜﻨﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻧﻪ ھﻤﺴﺮ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از آﻧﺎن در ﻧﺎز و ﻧﻌﻤﺖ ﭘﺮورش ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻮادهھﺎی ﻣﺮﻓﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﻏﺬاھﺎی ﺧﻮب و ﻟﺒﺎسھﺎی ﻓﺎﺧﺮ‬
‫ﺗﻤﺎﯾﻞ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﺮدﺳﺎﻟﯽ در ﺧﺎﻧﻪ رﺳﻮل اﮐﺮمج وﺟﻮد داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای رﺷﺪ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﻏﺬاھﺎی ﻣﻘﻮی و اﻣﮑﺎﻧﺎت ﺧﻮب ﻧﯿﺎز داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﻗﺒﻼ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ رﺳﻮل ﺧﺪا ج ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان‪ ،‬ﻋﺰﯾﺰان و ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﻣﺤﺒﺖ زﯾﺎدی داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﺑﺎ رھﺒﺎﻧﯿﺖ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﺒﺎرزه ﮐﺮدﻧﺪ و ﮐﺜﺮت ﻓﺘﻮﺣﺎت‬
‫اﺳﻼﻣﯽ ﺳﯿﻠﯽ از اﻣﻮال و وﺟﻮه ﻧﻘﺪی را ﺑﻪﺳﻮی ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺳﺮازﯾﺮ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ‬
‫اﯾﺸﺎن اھﻞ ﺑﯿﺖ و ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮﯾﺶ را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮد از آﻟﻮدهﺷﺪن ﺑﺎ زرق و ﺑﺮق دﻧﯿﺎ دور ﻧﮕﻪ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ھﺮﮐﺠﺎ ﻻزم ﺑﻮد‪ ،‬در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺑﻪ آﻧﺎن ﺗﺬﮐﺮ ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬روی ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس‪،‬‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ اﯾﺸﺎن ﻣﻈﮫﺮ ﮐﺎﻣﻠﯽ از اﺳﻮه ﺣﺴﻨﮥ آنﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﯾﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ در ﭘﺮﺗﻮ ﻣﺤﺒﺖ اﯾﺸﺎن ھﯿﭽﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻧﻔﻊ دﻧﯿﻮی ﻧﺼﯿﺒﺶ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺎل و وﺿﻊ زﻧﺪﮔﯽ او ﻃﻮری ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﮐﺎر ﺑﺎ آﺳﯿﺎب‬
‫دﺳﺖھﺎی وی آﺑﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮ اﺛﺮ ﺣﻤﻞ ﻣﺸﮏ آب‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﯿﻨﻪاش آﺛﺎر رﯾﺴﻤﺎن ﺑﺎﻗﯽ‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود‪.‬‬
 ‫‪٤٢٧‬‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان ﮔﺮاﻣﯽ‬

‫ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد و ﺑﺮ اﺛﺮ ﺟﺎروزدن ﺧﺎﻧﻪ ﻟﺒﺎسھﺎﯾﺶ ﻓﺮﺳﻮده و ﺧﺎکآﻟﻮده ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و از‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻦ ﮐﻨﺎر آﺗﺶ ﻟﺒﺎسھﺎﯾﺶ ﺑﺎ دود ﺳﯿﺎه ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ) ‪.(١‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ‪ ،‬وﻗﺘﯽ از رﺳﻮل ﺧﺪا ج درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻨﯿﺰی ﺑﺮای اﻧﺠﺎم ﮐﺎرھﺎی ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬آنﺣﻀﺮت اﻣﺘﻨﺎع ورزﯾﺪﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﻖ ﯾﺘﯿﻤﺎن و ﻓﻘﺮا اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ آﻣﺪﻧﺪ و دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ اﻓﻼس و ﺗﮫﯿﺪﺳﺘﯽ ﭼﻨﺎن‬
‫روﺳﺮی ﮐﻮﭼﮑﯽ را ﭘﻮﺷﯿﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺳﺮش را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ ﭘﺎھﺎﯾﺶ ﺑﺮھﻨﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و اﮔﺮ‬
‫ﭘﺎھﺎ را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ ﺳﺮش ﺑﺮھﻨﻪ ﻣﯽﺷﻮد) ‪ .(٢‬روش آنﺣﻀﺮت ﻓﻘﻂ اﯾﻦ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﻋﺰﯾﺰان و‬
‫اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮاده را از رﻓﺎهﻃﻠﺒﯽ و آﺳﺎﯾﺶ ﺑﺎزﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ و از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ ﭼﯿﺰھﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن‬
‫ﻧﻤﯽدادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ آﻧﺎن ﭼﻨﯿﻦ ﭼﯿﺰی ﻣﯽداد از اﺳﺘﻔﺎدۀ آن ﻣﻨﻊ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ﮔﺮدﻧﺒﻨﺪ ﻃﻼﯾﯽ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ داد رﺳﻮل ﺧﺪا ﻣﻄﻠﻊ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻓﺎﻃﻤﻪ! آﯾﺎ ﻣﯽﺧﻮاھﯽ ﻣﺮدم ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ دﺧﺘﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ﮔﺮدﻧﺒﻨﺪ آﺗﺸﯿﻦ‬
‫ﭘﻮﺷﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ آن را ﻓﺮوﺧﺖ و ﺑﺎ ﭘﻮل آن ﻏﻼﻣﯽ ﺧﺮﯾﺪ) ‪.(٣‬‬
‫ﯾﮏ ﺑﺎر رﺳﻮل ﺧﺪا ج از ﻏﺰوهای ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر اﺳﺘﻘﺒﺎل‬
‫ﭘﺮدهھﺎﯾﯽ ﺑﺮ دروازهھﺎی ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺼﺐ ﮐﺮده ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻦ و ﺣﻀﺮت ﺣﺴﯿﻦ ب را‬
‫دﺳﺘﺒﻨﺪ ﻧﻘﺮهای ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬آنﺣﻀﺮت ﻃﺒﻖ ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ‬
‫آﻣﺪﻧﺪ وﻗﺘﯽ آن ﺣﺎل و وﺿﻊ را دﯾﺪﻧﺪ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ دﻟﯿﻞ ﺑﺎزﮔﺸﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا‬
‫را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﭘﺮدهھﺎ را ﭘﺎره ﮐﺮد و دﺳﺘﺒﻨﺪھﺎ را از دﺳﺖ ﺑﭽﻪھﺎ ﺑﯿﺮون ﮐﺮد‪ .‬ﺑﭽﻪھﺎ‬
‫ﮔﺮﯾﻪﮐﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦھﺎ اھﻞ ﺑﯿﺖ ﻣﻦ ھﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﻣﻦ ﻧﻤﯽﺧﻮاھﻢ ﺑﺎ ﻧﻘﺶ و ﻧﮕﺎر دﻧﯿﺎ آﻟﻮده ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮای ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ ﯾﮏ ﮔﺮدﻧﺒﻨﺪ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ و دو دﺳﺘﺒﻨﺪ ﻋﺎج ﻓﯿﻞ ﺗﮫﯿﻪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﺒﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ازواج ﻣﻄﮫﺮات داﺷﺘﻨﺪ در ﺷﮑﻞ اﺳﺒﺎب و ﮐﺎﻻھﺎی دﻧﯿﻮی ﻧﻤﻮدار‬
‫ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ وﻗﺘﯽ ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﭼﻨﯿﻦ درﺧﻮاﺳﺘﯽ را ﻣﻄﺮح ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬آنﺣﻀﺮت‬
‫اﯾﻼء ﮐﺮدﻧﺪ )ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮏ ﻣﺎه از آﻧﺎن ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ(‪.‬‬

‫‪ -١‬اﺑﻮداود‪.‬‬
‫‪ -٢‬اﺑﻮداود‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﻧﺴﺎﯾﯽ‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﺰﯾﻨﺔ‪.‬‬
 ‫ﻓﺮوغ ﺟﺎوﯾﺪان )ﺳﯿﺮة اﻟﻨﺒﻲ ج ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪٤٢٨‬‬
‫از ﺗﻤﺎم ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ را دوﺳﺖﺗﺮ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ دوﺳﺘﯽ در‬
‫ﭘﯿﺮاﯾﮥ ﻟﺒﺎس ﺧﻮب‪ ،‬ﻏﺬای ﺧﻮب و ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮب ﻧﻤﻮدار ﻧﺒﻮد‪ ،‬و ھﻤﺎن ﻟﺒﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﺳﺎﯾﺮ ازواج‬
‫ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﻧﯿﺰ ھﻤﺎن را ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ » :‬ﹶﻣﺎ ﻛﹶﺎ ﹶن‬
‫ﻹﺣﺪﹶ اﻧﹶﺎ إﹺ ﱠﻻ ﹶﺛﻮب و ﹺ‬ ‫ﹺ‬
‫اﺣﺪﹲ «) ‪» .(١‬ھﺮﮐﺪام از ﻣﺎ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ دﺳﺖ ﻟﺒﺎس داﺷﺖ«‪.‬‬ ‫ﹾ ﹲ ﹶ‬ ‫ﹺ ﹾ‬
‫اﮔﺮ ﮔﺎھﯽ ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﻟﺒﺎس و ﯾﺎ دﯾﮕﺮ وﺳﺎﯾﻞ زﯾﻨﺘﯽ دﻧﯿﻮی را ﺑﺮ ﺑﺪنﺷﺎن‬
‫ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬آﻧﺎن را ﻣﻨﻊ ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ ،‬ﯾﮏ ﺑﺎر دﯾﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از آﻧﺎن دﺳﺘﺒﻨﺪ ﻃﻼﯾﯽ‬
‫ﭘﻮﺷﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﮔﺮ دﺳﺘﺒﻨﺪ ﭼﻮﺑﯽ را ﺑﺎ زﻋﻔﺮان رﻧﮓ ﻣﯽﮐﺮدی و ﻣﯽﭘﻮﺷﯿﺪی‬
‫ﺑﮫﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮاده از ﭘﻮﺷﯿﺪن زﯾﻮرآﻻت ﻃﻼﯾﯽ و ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻟﺒﺎسھﺎی اﺑﺮﯾﺸﻤﯽ‬
‫ﻣﻨﻊ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ آرزوی اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖھﺎ را در ﺑﮫﺸﺖ دارﯾﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺲ در اﯾﻦ ﺟﮫﺎن از ﭘﻮﺷﯿﺪن آنھﺎ ﺧﻮدداری ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫اﻧﺘﻈﺎم اﻣﻮر ﺧﺎﻧﻪ‬

‫ﮔﺮﭼﻪ ﺗﻌﺪاد ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﺑﻪ ﻧﻪ ﻧﻔﺮ رﺳﯿﺪه ﺑﻮد و اﻧﺠﺎم اﻣﻮر ﺧﺎﻧﻪ وﻗﺖ زﯾﺎدی‬
‫ﻣﯽﻃﻠﺒﯿﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ رﺳﻮل ﺧﺪا ج دﺧﺎﻟﺖ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ در ﺳﺎﻣﺎﻧﺪھﯽ اﻣﻮر ﺧﺎﻧﻪھﺎی‬
‫ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﻧﺪاﺷﺖ و ھﺮﭼﻪ ﻧﺰد ﺷﺨﺺ اﯾﺸﺎن ﻣﯽآﻣﺪ آن را در ﮐﺎرھﺎی ﺧﯿﺮ ﺻﺮف‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﭼﯿﺰی ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﻤﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ آن را در راه ﺧﯿﺮ‬
‫ﺧﺮج ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اﻧﺠﺎم اﻣﻮر ﺧﺎﻧﻪھﺎی ازواج ﻣﻄﮫﺮات ﺑﺮ ﻋﮫﺪه ﺣﻀﺮت ﺑﻼل ﺑﻮد‪ ،‬در‬
‫اﺑﻮداود از ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ھﻮزﻧﯽ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺣﻀﺮت ﺑﻼل ﭘﺮﺳﯿﺪم‪ :‬اﻧﺘﻈﺎر اﻣﻮر ﺧﺎﻧﻪ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ؟ وی اﻇﮫﺎر داﺷﺖ‪ :‬ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اﻧﺠﺎم آن اﻣﻮر از اول ﺗﺎ‬
‫آﺧﺮ ﻋﮫﺪ رﺳﺎﻟﺖ ﺑﺮ ﻋﮫﺪه ﺑﻨﺪه ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد و ھﺮﮔﺎه ﺷﺨﺺ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪی ﻧﺰد رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا ج ﻣﯽآﻣﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﻮر ﻣﯽدادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮوم ﻗﺮض ﮐﻨﻢ و ﻧﯿﺎز او را ﺑﺮآورده ﺳﺎزم و ﻣﻦ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮐﺮدم‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ج ‪ ۱‬ص ‪.۴۵‬‬

 ‫‪٤٢٩‬‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان ﮔﺮاﻣﯽ‬

‫ﻣﺨﺎرج ازواج ﻣﻄﻬﺮات‬

‫ھﺰﯾﻨﮥ ﺧﺎﻧﻪھﺎی ازواج ﻣﻄﮫﺮات از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺰارع و ﺑﺎغھﺎی ﺑﻨﻮﻧﻀﯿﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﻣﺪ و‬
‫ھﻨﮕﺎم ﺑﻪ دﺳﺖآﻣﺪن ﻣﺤﺼﻮﻻت آنھﺎ را ﻣﯽﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ و ﻣﺨﺎرج ﯾﮏ ﺳﺎل ﺗﺄﻣﯿﻦ‬
‫ﻣﯽﺷﺪ) ‪.(١‬‬
‫ھﻨﮕﺎم ﻓﺘﺢ ﺧﯿﺒﺮ ﺳﮫﻤﯿﻪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ھﺮﮐﺪام از ازواج ﻣﻄﮫﺮات ھﺸﺘﺎد وﺳﻖ ﺧﺮﻣﺎ و‬
‫ﺑﯿﺴﺖ وﺳﻖ ﺟﻮ ﻣﻘﺮر ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ھﺮ وﺳﻖ ﺷﺼﺖ ﺻﺎع )ﻣﻌﺎدل دوﯾﺴﺖ و ھﻔﺘﺎد ﮐﯿﻠﻮﮔﺮم(‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮج ﺑﻌﻀﯽ از ازواج ﻣﻄﮫﺮات از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ‬
‫ل ﺑﻪ ﺟﺎی ﻣﺤﺼﻮل‪ ،‬از زﻣﯿﻦھﺎی ﺧﯿﺒﺮ ﺑﻪ آنھﺎ داده ﺷﺪ) ‪.(٢‬‬
‫ﺟﻠﺪ دوم ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮐﺎر ﺗﺮﺟﻤﻪ اﯾﻦ ﺟﻠﺪ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻠﺪ اول در ﺑﻨﺪ وﯾﮋه روﺣﺎﻧﯿﺖ زﻧﺪان وﮐﯿﻞآﺑﺎد‬
‫ﻣﺸﮫﺪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﻣﻘﺪاری از آﺧﺮ ﮐﺘﺎب ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ در روز ﺟﻤﻌﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ‪ ۱۳۸۱ / ۰۵ / ۱۹‬در زاھﺪان ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﻣﯿﺪ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺑﻘﯿﻪ ﺟﻠﺪھﺎ‬
‫ﻓﺎﳊﻤﺪ ﷲ اﻟﺬي ﺑﻨﻌﻤﺘﻪ ﺗﺘﻢ اﻟﺼﺎﳊﺎت‬
‫رﺑﻨﺎ ﺗﻘﺒﻞ ﻣﻨﺎ إﻧﻚ أﻧﺖ اﻟﺴﻤﻴﻊ اﻟﻌﻠﻴﻢ‬
‫اﺑﻮاﻟﺤﺴﯿﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﺠﯿﺪ ﻣﺮادزھﯽ ﺧﺎﺷﯽ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری ص ‪.۸۰۶‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻤﺰارﻋﺔ‪.‬‬