İŞ YERİ HEKİMLİĞİ

A-B-C SINIFI İŞ GÜVENLİĞİ

UZMANLIK SINAVINA HAZIRLIK

İSG Eğitimcisi Dr. Emel Gürel

Yasal Uyarı: Bu kitabın her türlü yayın hakları Fikir ve Sanat Eserleri Yasası gereğince Yazar
Dr. Emel Gürel’e ve Memento Mori Yayınları’na aittir. Eserin tüm hakları saklıdır. Yayın hakkı,
sahibinin yazılı izni olmadan bu kitabın herhangi bir biçimde basılıp çoğaltılması, bilgisayar
ortamında kullanılması, İnternet’te yayınlanması, kaset ve CD’ye kaydedilmesi yasaktır. Kitabın
içeriğini herhangi bir biçimde kullanmak isteyenler Memento Mori Yayınları’na başvurarak
yazılı izin almalıdır.
 İŞ YERİ HEKİMLİĞİ
A-B-C SINIFI İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLIK SINAVINA HAZIRLIK

Yazar

Nurcan Ezel Hümay

Kapak

ISBN
978-625-8040-78-4

Adalet Mah, Manas Blv.

Folkart Towers A Kule, No:47 Kat: 26

Tel: 0232 218 19 83

52652
 İÇİNDEKİLER
1. Temel Hukuk 6
2. Dünyada İş Sağlığı Ve Güvenliğinin Tarihsel Gelişimi 33
3. Ulusal & Uluslararası Kuruluşlar-Sözleşmeler 40
4. İş Sağlığı Ve Güvenliğine Genel Bakış Ve Güvenlik Kültürü 55
5. İş Hukuku 64
6. İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında 86
Yönetmelik
7. İşyeri Hekimi Ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk Ve Eğitimleri 94
Hakkında Yönetmelik
8. İş Sağlığı Ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği 102
9. İş Sağlığı Ve Güvenliği Hizmetlerinin Desteklenmesi Yönetmeliği 111
10. Risk Değerlendirmesi 113
11. Risk Değerlendirme Metodolojileri 132
12. İş Sağlığı Ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik 18 Ocak 2013 158
13. İşyerlerinde İşin Durdurulmasına Dair Yönetmelik 30.03.2013 164
14. Çocuk Ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik 168
06.04.2004 - 21 Şubat 2013
15. Kadın Çalışanların Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelik 174
16. Gebe Veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları 176
Ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik
17. 5510 Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu 180
18. Ulusal İş Sağlığı Ve Güvenliği Konseyi Yönetmeliği / 5 Şubat 2013 191
19. İnşaat İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği 195
20. 4857 Sayılı İş Kanunu 239
21. İş Sağlığı Ve Güvenliği İle İlgili Çalışan Temsilcisinin Nitelikleri 265
Ve Seçilme Usul Ve Esaslarına İlişkin Tebliğ
22. Ergonomi 270
23. Elle Taşıma İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği 287
24. Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında 292
Yönetmelik 16 Nisan 2013
25. Çalışanların İş Sağlığı Ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul Ve Esasları Hakkında 296
Yönetmelik 15 Mayıs 2013
26. Kişisel Koruyucu Donanımlar 305
27. Çalışanların Gürültü İle İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik 317
28 Temmuz 2013
28. Çalışanların Titreşimle İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik 328
22 Ağustos 2013
29. Diğer Fiziksel Risk Etmenleri 335
30. Kanserojen Veya Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve 352
Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik
31. Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında 359
Yönetmelik
32. İş Hijyeni Ölçüm, Test Ve Analizi Yapan Laboratuvarlar Hakkında Yönetmelik 376
33. Asbest + Tozla Mücadele + Çalışma Ortamı Gözetim 384
34. Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi Ve Etkilerinin Azaltılması 402
Hakkında Yönetmelik
35. Elektrikle Çalışmalarda İsg 412
36. Basınçlı Kaplarla Çalışmalarda İş Sağlığı Ve Güvenliği 448
37. Kaynak İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği 474
38. Kaldırma Araçlarında İş Sağlığı Ve Güvenliği 490
39. Motorlu Araçlarda İş Sağlığı Ve Güvenliği 501
40. İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği 507
41. Sağlık Kuralları Bakımından Günde Azami Yedi Buçuk Saat Veya 526
Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik
42. İş Kazaları 547
43. Tehlikeli Ve Çok Tehlikeli Sınıfta Yer Alan İşlerde Çalıştırılacakların 559
Mesleki Eğitimlerine Dair Yönetmelik
44. İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik/18 Haziran 2013 566
45. Biyolojik Risk Etmenleri 571
46. Psikososyal Risk Etmenleri 583
47. Toksokoloji 590
48. Meslek Hastalıkları 599
49. Epidemiyoloji 631
İşyeri Hekimliği Eğitim İçeriği 636
İş Güvenliği Uzmanlığı Eğitim İçeriği 637
Dsp Eğitim İçeriği 638
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

1. BÖLÜM

TEMEL HUKUK

SOSYAL DÜZEN KURALLARI:

ÖRF VE ADET
DİN AHLAK (GELENEK) GÖRGÜ HUKUK
KRİTERLER
KURALLARI KURALLARI KURALLARI KURALLARI KURALLARI

Toplum -
Tarafları Yaratıcı - Kul Toplum - Kişi Toplum - Kişi Toplum - Kişi
Kişi - Kişi - Kişi
Kutsal Kitapta
Biçimi Uygulama Uygulama Uygulama Yazılı
Yazılı ve Sözlü

Yaratıcı ya da
Kaynağı Kutsal Belli Değil Belli Değil Belli Değil Devlet
Güç

Günah - Görgü
Kapsamı İyi - Kötü Töre - Adet Emir
Sevap Kuralları
Görgü
İyi ve Güzel
Örf ve Adete Kurallarına Hukuka
İnançlı İnsan Nitelenen
Amacı Uygun Uygun Uygun
Yetiştirmek Davranışları
Davranmak Davranmak Davranmak
Yaymak

Sevap -
Görgüsüz
Günah Ahlaksız Ceza, İptal,
Toplumdan Olarak
Yaptırımı Cennet- Olarak İcra, Yokluk,
Dışlanmak Nitelemek
Cehennem Nitelemek Tazminat

6
 Temel Hukuk

POZİTİF HUKUK BAĞLAMINDA NORMLAR HİYERARŞİSİ (Eski sistem)

POZİTİF HUKUK BAĞLAMINDA NORMLAR HİYERARŞİSİ (Yeni sistem)

7
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

NORMLAR HİYERARŞİSİ TEMEL ÖZELLİKLER

MEVZUAT YARGISAL
YETKİLİ ORGAN
KURALI DENETİMİ
YASAMA Organı (T.B.M.M.) tarafından nitelikli bir çoğunlukla kabul edi-
Anayasa
ANAYASA len, Cumhurbaşkanı tarafından onaylanan, diğer normların kendisine uy-
Mahkemesi
gun çıkarılmasında emredici güce sahip yasa
Anayasa
MİLLETLERA- Mahke-
RASI SÖZLEŞ- Cumhurbaşkanı ONAYLAR mesi’ne
MELER iptal davası
açılamaz
YASAMA Organı (T.B.M.M.) tarafından çıkarılır. Kanun teklif etmeye Ba-
Anayasa
YASA kanlar ve Milletvekilleri yetkilidir. Kanunlar, Resmi gazetede yayınlan-
Mahkemesi
dığı gün yürürlüğe girer.
Yürütme Yetkisine İlişkin Cumhur Başkanlığı Kararnameleri: Cum-
hurbaşkanı, yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı ka-
rarnamesi çıkarabilir. Anayasada yer alan temel haklar, kişi hakları ve
ödevleriyle siyasi haklar ve ödevler Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle
düzenlenemez. Anayasada münhasıran kanunla düzenlenmesi öngö-
rülen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz Kanunda
açıkça düzenlenen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarı-
lamaz. Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kanunlarda farklı hükümler
bulunması halinde, kanun hükümleri uygulanır. Türkiye Büyük Millet
Meclisinin aynı konuda kanun çıkarması durumunda Cumhurbaşkanlığı
kararnamesi hükümsüz hale gelir.
Olağanüstü Hallerde Çıkarılacak CB Kararnameleri: savaş, savaşı
CUMHUR gerektirecek bir durumun baş göstermesi, seferberlik, ayaklanma, va-
BAŞKANLIĞI tan veya Cumhuriyete karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışma, ülkenin ve
Anayasa
KARARNA- milletin bölünmezliğini içten veya dıştan tehlikeye düşüren şiddet hare-
Mahkemesi
MELERİ ketlerinin yaygınlaşması,anayasa düzeni veya temel hak ve hürriyetleri
ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerinin ortaya çıkması,
şiddet olayları nedeniyle kamu düzeninin ciddî şekilde bozulması, tabiî
afet veya tehlikeli salgın hastalık ya da ağır ekonomik bunalımın ortaya
çıkması hallerinde yurdun tamamında veya bir bölgesinde, süresi altı
ayı geçmemek üzere olağanüstü hal ilan edebilir.
Olağanüstü hallerde Cumhurbaşkanı, olağanüstü halin gerekli kıldığ
konularda, sınırlamalara tabi olmaksızın Cumhurbaşkanlığı karar-
names çıkarabilir. Kanun hükmündeki bu kararnameler Resmî Gazete-
de yayımlanır aynı gün Meclis onayına sunulur. Olağanüstü hal sırasında
çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri üç ay içinde Türkiye Büyük
Millet Meclisinde görüşülür ve karara bağlanır. Aksi halde olağanüstü
hallerde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnamesi kendiliğinden yürür-
lükten kalkar.
Danıştay ya
YÖNETMELİK CUMHUR BAŞKANI, BAŞBAKANLIK, BAKANLIKLAR, KAMU TÜZELKİŞİLER da İdare
Mahkemesi

8

CUMHURİYETİN TEMEL ORGANLARI
YASAMA: Türk Milleti Adına - TBMM
YÜRÜTME: Cumhurbaşkanı
YARGI: Türk Milleti Adına Bağımsız Mahkeme-
ler
ANAYASA
Genel Esaslar
1. Devletin şekli
2. Cumhuriyetin nitelikleri
3. Devletin bütünlüğü, Resmî dili, bayrağı,
milli marşı ve başkenti
4. Değiştirilemeyecek hükümler
5. Devletin temel amaç ve görevleri
6. Egemenlik
7. Yasama yetkisi
8. Yürütme yetkisi ve görevi
9. Yargı yetkisi
10. Kanun önünde eşitlik
11. Anayasanın bağlayıcılığı ve üstünlüğü
İKİNCİ KISIM
Temel Haklar veÖdevler
BİRİNCİ BÖLÜM Genel Hükümler
I. Temel hak ve hürriyetlerin niteliği
II. Temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması
III. Temel hak ve hürriyetlerin kötüye kullanıla-
maması
IV. Temel hak ve hürriyetlerin kullanılmasının
durdurulması
V. Yabancıların durumu
Temel Hukuk
İKİNCİ BÖLÜM
Kişinin Hakları ve Ödevleri
1. Kişinin dokunulmazlığı, maddî ve manevî
varlığı
2. Zorla çalıştırma yasağı
3. Kişi hürriyeti ve güvenliği
4. Özel hayatın gizliliği ve korunması: A.Özel
Hayatın Gizliliği, B. Konut Dokunulmazlığı,
C.Haberleşme Hürriyeti
5. Yerleşme ve seyahat hürriyeti
6. Din ve vicdan hürriyeti
7. Düşünce ve kanaat hürriyeti
8. Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti
9. Bilim ve sanat hürriyeti
10. Basın ve yayımla ilgili hükümler: A. Basın
Hürriyeti, B. Süreli ve süresiz yayın hakkı, C.
Basın araçlarının korunması,
11. Kamu tüzel kişilerinin elindeki basın dışı
kitle haberleşme araçlarından yararlanma
hakkı, E. Düzeltme ve cevap hakkı
12. Toplantı hak ve hürriyetleri. A. Dernek kur-
ma hürriyeti, B. Toplantı ve gösteri yürüyü-
şü düzenleme hakkı
13. Mülkiyet hakkı
14. Hakların Korunması İle İlgili Hükümler: A.
Hak arama hürriyeti, B. Kanuni hakim gü-
vencesi, C. Suç ve cezalara ilişkin esaslar
15. İspat hakkı
16. Temel hak ve hürriyetlerin korunması
9
 İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Sosyal ve Ekonomik Ödevler

Haklar ve Ödevler
1. Türk vatandaşlığı
1. Ailenin korunması ve çocuk hakları
2. Seçme, seçilme ve siyasî faaliyette bulun-
2. Eğitim ve öğrenim hakkı ve ödevi ma hakları

3. Kamu yararı: A. Kıyılardan yararlanma, B. 3. Siyasî partilerle ilgili hükümler: A. Parti kur-
Toprak mülkiyeti, C. Tarım, hayvancılık ve ma, partilere girme ve partilerden ayrılma,
bu üretim dallarında çalışanların korun- B. Siyasi partilerin uyacakları esaslar
ması, D. Kamulaştırma, E. Devletleştirme
4. Kamu hizmetlerine girme hakkı: A. Hizme-
ve Özelleştirme
te girme, B. Mal bildirimi
4. Çalışma ve sözleşme hürriyeti
5. Vatan hizmeti
5. Çalışma ile ilgili hükümler: A. Çalışma hak-
6. Vergi ödevi
kı ve ödevi, B. Çalışma şartları ve dinlenme
hakkı, C.Sendika kurma hakkı, D. Sendikal 7. Dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçisine
faaliyet başvurma hakkı

6. Toplu iş sözleşmesi, grev hakkı ve lokavt: A. ÜÇÜNCÜ KISIM Cumhuriyetin Temel

Toplu iş sözleşmesi ve toplu sözleşme hak- Organları
kı, B. Grev hakkı ve lokavt,
BİRİNCİ BÖLÜM Yasama
7. Ücrette adalet sağlanması
1. Türkiye Büyük Millet Meclisi
8. Sağlık, çevre ve konut: A. Sağlık hizmetleri
2. Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve
ve çevrenin korunması, B. Konut hakkı
yetkileri
9. Gençlik ve spor: A. Gençliğin korunması, B.
3. Türkiye Büyük Millet Meclisinin faaliyetleri
Sporun geliştirilmesi ve tahkim
ile ilgili hükümler
10. Sosyal güvenlik hakları: A. Sosyal güvenlik
4. Türkiye Büyük Millet Meclisinin bilgi edin-
hakkı, B. Sosyal güvenlik bakımından özel
me ve denetim yolları
olarak korunması gerekenler, C. Yabancı
ülkelerde çalışan Türk vatandaşları İKİNCİ BÖLÜM Yürütme
11. Tarih, kültür ve tabiat varlıklarının korun- 1. Cumhurbaşkanı : görev süresi: 5 yıldır. Bir
ması kimse en çok iki defa cumhurbaşkanı seçi-
lebilir.
12. Sanatın ve sanatçının korunması
2. Bakanlar Kumlu
13. Devletin İktisadî ve sosyal ödevlerinin sı-
nırları 3. Olağanüstü yönetim usulleri

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Siyasi Haklar ve 4. İdare

10
 Temel Hukuk

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Yargı 3. maddesindeki hükümleri değiştirilemez ve

değiştirilmesi teklif edilemez.
DÖRDÜNCÜ KISIM Malî ve Ekonomik
Hükümler BİREYSEL BAŞVURU
BİRİNCİ BÖLÜM Malî Hükümler Bireysel başvuru, temel hak ve özgürlükleri
kamu gücünün işlem, eylem ya da ihmali ne-
İKİNCİ BÖLÜM Ekonomik Hükümler
deniyle ihlal edilen bireylerin diğer başvuru
BEŞİNCİ KISIM Çeşitli Hükümler yollarını tükettikten sonra başvurdukları istis-
nai ve ikincil nitelikte bir hak arama yolu olarak
ALTINCI KISIM Geçici Hükümler
tanımlanabilir.
YEDİNCİ KISIM Son Hükümler
1982 Anayasası ile bireysel başvuru hakkının
• Anayasanın değiştirilmesi, seçimlere ve yeni bir hak arama yolu olarak hukuk düzeni-
halkoylamasına katılma mize girmiş olup; bu şekilde olan kişiler, Ana-
• Başlangıç ve kenar başlıklar yasa’da güvence altına alınmış temel hak ve
• Anayasanın yürürlüğe girmesi özgürlüklerinden Avrupa İnsan Hakları Sözleş-
mesi (AİHS) kapsamındaki birinin ihlal edilme-
ANAYASANIN DEĞİŞTİRİLEMEZ MAD-
si durumunda Anayasa Mahkemesine bireysel
DELERİ
başvuru yapabilirler.
Madde 1 (Devletin Şekli): Türkiye Devleti bir
KANUNLARIN CUMHURBAŞKANIN-
Cumhuriyettir.
CA YAYIMLANMASI
Madde 2 (Cumhuriyetin Nitelikleri):
Madde 89 – Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük
Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli
Millet Meclisince kabul edilen kanunları on
dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan
beş gün içinde yayımlar.
haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine
bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere da- Yayımlanmasını kısmen veya tamamen uy-
yanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk gun bulmadığı kanunları, bir daha görüşül-
devletidir. mek üzere, bu hususta gösterdiği gerekçe ile
birlikte aynı süre içinde, Türkiye Büyük Millet
Madde 3 (Devletin bütünlüğü, resmi dili,
Meclisine geri gönderir. Cumhurbaşkanınca
bayrağı, milli marşı ve başkenti): Türkiye
kısmen uygun bulunmama durumunda, Tür-
devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bü-
kiye Büyük Millet Meclisi sadece uygun bulun-
tündür. Dili Türkçedir. Bayrağı şekli kanunda
mayan maddeleri görüşebilir. Bütçe kanunları
belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır. Milli
bu hükme tabi değildir. Türkiye Büyük Millet
marşı “İstiklal Marşı’dır. Başkenti Ankara’dır.
Meclisi, geri gönderilen kanunu üye tamsayı-
Madde 4 (Değiştirilemeyecek Hükümler): sının salt çoğunluğuyla aynen kabul ederse,
Anayasa’nın 1. maddesindeki devletin şekli- kanun Cumhurbaşkanınca yayımlanır; Meclis,
nin Cumhuriyet olduğu hakkındaki hüküm ile geri gönderilen kanunda yeni bir değişiklik
2. maddesindeki Cumhuriyetin nitelikleri ve

11
 İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

yaparsa, Cumhurbaşkanı değiştirilen kanunu alan iki aday için dördüncü oylama yapılır; dör-
tekrar Meclise geri gönderebilir. düncü oylamada en fazla oy alan üye, Başkan
seçilmiş olur. Başkan seçimi, aday gösterme
İPTAL DAVASI
süresinin bitiminden itibaren, beş gün içinde
Madde 150 – Kanunların, Cumhurbaşkanlığı tamamlanır.
kararnamelerinin, Türkiye Büyük Millet Mecli-
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı, Başkan-
si İçtüzüğünün veya bunların belirli madde ve
vekilleri, üyesi bulundukları siyasi partinin
hükümlerinin şekil ve esas bakımından Ana-
veya parti grubunun Meclis içinde veya dışın-
yasaya aykırılığı iddiasıyla Anayasa Mahkeme-
daki faaliyetlerine; görevlerinin gereği olan
sinde doğrudan doğruya iptal davası açabilme
haller dışında, Meclis tartışmalarına katılamaz-
hakkı, Cumhurbaşkanına, Türkiye Büyük Millet
lar; Başkan ve oturumu yöneten Başkanvekili
Meclisinde en fazla üyeye sahip iki siyasi parti
oy kullanamazlar.
grubuna ve üye tamsayısının en az beşte biri
tutarındaki üyelere aittir. TOPLANTI VE KARAR YETER SAYISI
TBMM BAŞKANLIK DİVANI Madde 96 – Türkiye Büyük Millet Meclisi, ya-
pacağı seçimler dahil bütün işlerinde üye tam-
Madde 94 – Türkiye Büyük Millet Meclisinin
sayısının en az üçte biri ile toplanır. Türkiye
Başkanlık Divanı, Meclis üyeleri arasından se-
Büyük Millet Meclisi, Anayasada başkaca bir
çilen Meclis Başkanı, Başkanvekilleri, Kâtip
hüküm yoksa toplantıya katılanların salt ço-
üyeler ve İdare Amirlerinden oluşur. Başkanlık
ğunluğu ile karar verir; ancak karar yeter sayısı
Divanı, Meclisteki siyasi parti gruplarının üye
hiçbir şekilde üye tamsayısının dörtte birinin
sayısı oranında Divana katılmalarını sağlaya-
bir fazlasından az olamaz. Milletvekili sayısı
cak şekilde kurulur. Siyasi parti grupları Baş-
600’e çıkarıldığından karar yeter sayısı: 151
kanlık için aday gösteremezler.
olur.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlık Divanı
II. BÖLÜM – YÜRÜTME: Milli Savunma
için, bir yasama döneminde iki seçim yapılır.
İlk seçilenlerin görev süresi iki yıldır, ikinci dev- 1. Başkomutanlık ve Genelkurmay
re için seçilenlerin görev süresi ise o yasama Başkanlığı:
döneminin sonuna kadar devam eder.
Madde 117 – Başkomutanlık, Türkiye Büyük
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkan aday- Millet Meclisinin manevi varlığından ayrılamaz
ları, Meclis üyeleri içinden, Meclisin toplan- ve Cumhurbaşkanı tarafından temsil olu-
dığı günden itibaren beş gün içinde, Başkan- nur. Milli güvenliğin sağlanmasından ve Silah-
lık Divanına bildirilir, Başkan seçimi gizli oyla lı Kuvvetlerin yurt savunmasına hazırlanma-
yapılır. İlk iki oylamada üye tamsayısının üçte sından, Türkiye Büyük Millet Meclisine karşı,
iki ve üçüncü oylamada üye tamsayısının salt Cumhurbaşkanı sorumludur
çoğunluğu aranır. Üçüncü oylamada salt ço-
Cumhurbaşkanınca atanan Genelkurmay
ğunluk sağlanamazsa, bu oylamada en çok oy
Başkanı; Silahlı Kuvvetlerin komutanı olup,

12
 Temel Hukuk

savaşta Başkomutanlık görevlerini Cumhur- ayı geçmemek üzere süreyi uzatabilir. Savaş
başkanlığı namına yerine getirir. hallerinde bu dört aylık süre aranmaz.

2. Milli Güvenlik Kurulu III.BÖLÜM – YARGI: Yüksek Mahke-

meler
Madde 118 – Millî Güvenlik Kurulu; Cumhur-
başkanının başkanlığında, Cumhurbaşkanı A. Anayasa Mahkemesi: Anayasa Mah-
yardımcıları, Adalet, Millî Savunma, İçişleri, Dı- kemesi on beş üyeden kurulur.
şişleri Bakanları, Genelkurmay Başkanı, Kara,
Türkiye Büyük Millet Meclisi; iki üyeyi Sayış-
Deniz ve Hava kuvvetleri komutanlarından ku-
tay Genel Kurulunun kendi başkan ve üyeleri
rulur. Gündemin özelliğine göre Kurul toplan-
arasından, her boş yer için gösterecekleri üçer
tılarına ilgili bakan ve kişiler çağrılıp görüşleri
aday içinden, bir üyeyi ise baro başkanlarının
alınabilir.
serbest avukatlar arasından gösterecekleri üç
3. Olağanüstü Hal Yönetimi aday içinden yapacağı gizli oylamayla seçer.
Türkiye Büyük Millet Meclisinde yapılacak bu
Madde 119 – Cumhurbaşkanı; savaş, savaşı
seçimde, her boş üyelik için ilk oylamada üye
gerektirecek bir durumun baş göstermesi, se-
tam sayısının üçte iki ve ikinci oylamada üye
ferberlik, ayaklanma, vatan veya Cumhuriyete
tam sayısının salt çoğunluğu aranır. İkinci oy-
karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışma, ülkenin
lamada salt çoğunluk sağlanamazsa, bu oyla-
ve milletin bölünmezliğini içten veya dıştan
mada en çok oy alan iki aday için üçüncü oyla-
tehlikeye düşüren şiddet hareketlerinin yay-
ma yapılır; üçüncü oylamada en fazla oy alan
gınlaşması, anayasal düzeni veya temel hak ve
aday üye seçilmiş olur.
hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın
şiddet hareketlerinin ortaya çıkması, şiddet Cumhurbaşkanı; üç üyeyi Yargıtay, iki üyeyi
olayları nedeniyle kamu düzeninin ciddî şe- Danıştay genel kurullarınca kendi başkan ve
kilde bozulması, tabiî afet veya tehlikeli salgın üyeleri arasından her boş yer için gösterecek-
hastalık ya da ağır ekonomik bunalımın ortaya leri üçer aday içinden; en az ikisi hukukçu ol-
çıkması hallerinde yurdun tamamında veya bir mak üzere üç üyeyi Yükseköğretim Kurulunun
bölgesinde, süresi altı ayı geçmemek üzere kendi üyesi olmayan yükseköğretim kurum-
olağanüstü hal ilan edebilir. larının hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dalla-
rında görev yapan öğretim üyeleri arasından
Olağanüstü hâl ilanı kararı, verildiği gün
göstereceği üçer aday içinden; dört üyeyi üst
Resmî Gazetede yayımlanır ve aynı gün
kademe yöneticileri, serbest avukatlar, birinci
Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına
sınıf hâkim ve savcılar ile en az beş yıl rapor-
sunulur. Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde
törlük yapmış Anayasa Mahkemesi raportörle-
ise derhal toplantıya çağırılır; Meclis gerekli
ri arasından seçer.
gördüğü takdirde olağanüstü halin süresini
kısaltabilir, uzatabilir veya olağanüstü hali kal- Anayasa Mahkemesine üye seçilebilmek için,
dırabilir. Cumhurbaşkanının talebiyle Türki- kırk beş yaşın doldurulmuş olması kaydıyla;
ye Büyük Millet Meclisi her defasında dört yükseköğretim kurumları öğretim üyelerinin

13
 İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

profesör veya doçent unvanını kazanmış, avu- esas bakımlarından uygunluğunu denetler
katların en az yirmi yıl fiilen avukatlık yapmış, ve bireysel başvuruları karara bağlar. Anayasa
üst kademe yöneticilerinin yükseköğrenim değişikliklerini ise sadece şekil bakımından in-
görmüş ve en az yirmi yıl kamu hizmetinde celer ve denetler. Ancak, olağanüstü hallerde
fiilen çalışmış, birinci sınıf hâkim ve savcıların ve savaş hallerinde çıkarılan Cumhurbaşkanlı-
adaylık dahil en az yirmi yıl çalışmış olması ğı kararnamelerinin şekil ve esas bakımından
şarttır. Anayasaya aykırılığı iddiasıyla, Anayasa Mah-
kemesinde dava açılamaz.
Anayasa Mahkemesi üyeleri arasından gizli
oyla ve üye tam sayısının salt çoğunluğu ile Kanunların şekil bakımından denetlenmesi,
dört yıl için bir Başkan ve iki başkanvekili seçi- son oylamanın, öngörülen çoğunlukla yapı-
lir. Süresi bitenler yeniden seçilebilirler. lıp yapılmadığı; Anayasa değişikliklerinde ise,
Anayasa Mahkemesi üyeleri aslî görevleri dı- teklif ve oylama çoğunluğuna ve ivedilikle
şında Resmî veya özel hiçbir görev alamazlar. görüşülemeyeceği şartına uyulup uyulmadığı
hususları ile sınırlıdır. Şekil bakımından denet-
Anayasa Mahkemesi üyelerin görev leme, Cumhurbaşkanınca veya Türkiye Büyük
süresi ve üyeliğin sona ermesi Millet Meclisi üyelerinin beşte biri tarafından
istenebilir. Kanunun yayımlandığı tarihten iti-
Anayasa Mahkemesi üyeleri on iki yıl için se- baren on gün geçtikten sonra, şekil bozuklu-
çilirler. Bir kimse iki defa Anayasa Mahkemesi ğuna dayalı iptal davası açılamaz; def’i yoluyla
üyesi seçilemez. Anayasa Mahkemesi üyeleri da ileri sürülemez.
altmış beş yaşını doldurunca emekliye ayrı-
lırlar. Zorunlu emeklilik yaşından önce görev Herkes, Anayasada güvence altına alınmış te-
süresi dolan üyelerin başka bir görevde çalış- mel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan
maları ve özlük işleri kanunla düzenlenir. Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi
birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği
Anayasa Mahkemesi üyeliği, bir üyenin ha- iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir.
kimlik mesleğinden çıkarılmayı gerektiren bir Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun
suçtan dolayı hüküm giymesi halinde kendi- yollarının tüketilmiş olması şarttır. Bireysel
liğinden; görevini sağlık bakımından yerine başvuruda, kanun yolunda gözetilmesi gere-
getiremeyeceğinin kesin olarak anlaşılması ken hususlarda inceleme yapılamaz.
halinde de Anayasa Mahkemesi üye tamsayı-
sının salt çoğunluğunun kararı ile sona erer. Yüce Divan Sıfatıyla Yargılama

Anayasa Mahkemesi Görev ve Yetki- Anayasa Mahkemesi; Cumhurbaşkanını,

leri: Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanını, Cum-
hurbaşkanı yardımcılarını, bakanları, Anayasa
Anayasa Mahkemesi, kanunların, Cumhur- Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay Başkan ve üye-
başkanlığı kararnamelerinin ve Türkiye Büyük lerini, Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcı ve-
Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasaya şekil ve kilini, Hakimler ve Savcılar Kurulu ve Sayıştay

14
 Temel Hukuk

Başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlar- DANIŞTAY

dan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılar.
Danıştay, idari mahkemelerce verilen ve kanu-
Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava nun başka bir idari yargı merciine bırakmadığı
Kuvvetleri Komutanları da görevleriyle ilgili karar ve hükümlerin son inceleme merciidir.
suçlardan dolayı Yüce Divanda yargılanırlar. Kanunla gösterilen belli davalara da ilk ve son
derece mahkemesi olarak bakar.
YARGITAY
Danıştay, davaları görmek, kamu hizmetleri
Yargıtay, adliye mahkemelerince verilen ve ka- ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri hak-
nunun başka bir adli yargı merciine bırakma- kında iki ay içinde düşüncesini bildirmek, idari
dığı karar ve hükümlerin son inceleme merci- uyuşmazlıkları çözmek ve kanunla gösterilen
idir. Kanunla gösterilen belli davalara da ilk ve diğer işleri yapmakla görevlidir.
son derece mahkemesi olarak bakar.
Danıştay üyelerinin dörtte üçü, birinci sınıf
Yargıtay üyeleri, birinci sınıfa ayrılmış adli yargı idari yargı hâkim ve savcıları ile bu meslekten
hâkim ve Cumhuriyet savcıları ile bu meslek- sayılanlar arasından Hakimler ve Savcılar Kuru-
ten sayılanlar arasından Hakimler ve Savcılar lu; dörtte biri, nitelikleri kanunda belirtilen gö-
Kurulunca üye tamsayısının salt çoğunluğu ile revliler arasından Cumhurbaşkanı; tarafından
ve gizli oyla seçilir. seçilir.
Yargıtay Birinci Başkanı, birinci başkanvekille- Danıştay Başkanı, Başsavcı, başkanvekilleri ve
ri ve daire başkanları kendi üyeleri arasından daire başkanları, kendi üyeleri arasından Da-
Yargıtay Genel Kurulunca üye tamsayısının nıştay Genel Kurulunca üye tamsayısının salt
salt çoğunluğu ve gizli oyla dört yıl için seçilir- çoğunluğu ve gizli oyla dört yıl için seçilirler.
ler; süresi bitenler yeniden seçilebilirler. Süresi bitenler yeniden seçilebilirler.
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ve Cumhuriyet Danıştay’ın, kuruluşu, işleyişi, Başkan, Başsavcı,
Başsavcı vekili, Yargıtay Genel Kurulunun ken- başkanvekilleri, daire başkanları ile üyelerinin
di üyeleri arasından gizli oyla belirleyeceği be- nitelikleri ve seçim usulleri, idari yargının özel-
şer aday arasından Cumhurbaşkanı tarafından liği, mahkemelerin bağımsızlığı ve hakimlik
dört yıl için seçilirler. Süresi bitenler yeniden teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenir.
seçilebilirler.
Uyuşmazlık Mahkemesi
Yargıtay’ın kuruluşu, işleyişi, Başkan, başkan-
vekilleri, daire başkanları ve üyeleri ile Cumhu- Uyuşmazlık Mahkemesi adli ve idari yargı
riyet Başsavcısı ve Cumhuriyet Başsavcı vekili- mercileri arasındaki görev ve hüküm uyuş-
nin nitelikleri ve seçim usulleri, mahkemelerin mazlıklarını kesin olarak çözümlemeye yet-
bağımsızlığı ve hakimlik teminatı esaslarına kilidir.
göre kanunla düzenlenir. Uyuşmazlık Mahkemesinin kuruluşu, üyeleri-
nin nitelikleri ve seçimleri ile işleyişi kanunla

15
 İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

düzenlenir. Bu mahkemenin Başkanlığını Ana- SAYIŞTAY

yasa Mahkemesince, kendi üyeleri arasından
Sayıştay, merkezî yönetim bütçesi kapsamın-
görevlendirilen üye yapar.
daki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurum-
Diğer mahkemelerle, Anayasa Mahkemesi larının bütün gelir ve giderleri ile mallarını Tür-
arasındaki görev uyuşmazlıklarında, Anayasa kiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek ve
Mahkemesinin kararı esas alınır. sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme
bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme, de-
Hakimler ve Savcılar Kurulu netleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla
Hâkimler ve Savcılar Kurulu, mahkemelerin görevlidir.
bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı esaslarına
Sayıştay’ın kesin hükümleri hakkında ilgililer
göre kurulur ve görev yapar.
yazılı bildirim tarihinden itibaren on beş gün
Hâkimler ve Savcılar Kurulu on üç üyeden içinde bir kereye mahsus olmak üzere karar
oluşur; iki daire halinde çalışır. düzeltilmesi isteminde bulunabilirler. Bu ka-
rarlar dolayısıyla idari yargı yoluna başvurula-
Kurulun Başkanı Adalet Bakanıdır. Adalet
maz.
Bakanlığı Müsteşarı Kurulun tabiî üyesi-
dir. Kurulun, üç üyesi birinci sınıf olup, birinci Vergi, benzeri mali yükümlülükler ve ödevler
sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirme- hakkında Danıştay ile Sayıştay kararları arasın-
miş adlî yargı hâkim ve savcıları arasından, bir daki uyuşmazlıklarda Danıştay kararları esas
üyesi birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı alınır.
gerektiren nitelikleri yitirmemiş idarî yargı hâ-
Mahallî idarelerin hesap ve işlemlerinin dene-
kim ve savcıları arasından Cumhurbaşkanınca;
timi ve kesin hükme bağlanması Sayıştay tara-
üç üyesi Yargıtay üyeleri, bir üyesi Danıştay
fından yapılır.
üyeleri, üç üyesi nitelikleri kanunda belirtilen
yükseköğretim kurumlarının hukuk dallarında Sayıştay’ın kuruluşu, işleyişi, denetim usulleri,
görev yapan öğretim üyeleri ile avukatlar ara- mensuplarının nitelikleri, atanmaları, ödev ve
sından Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından yetkileri, hakları ve yükümlülükleri ve diğer
seçilir. özlük işleri, Başkan ve üyelerinin teminatı ka-
nunla düzenlenir.
Üyeler dört yıl için seçilir. Süresi biten üyeler
bir kez daha seçilebilir. YENİ ANAYASA İLE NELER DEĞİŞ-
Tİ? (CUMHUR SİSTEMİ)
Kurul üyeliği seçimi, üyelerin görev süresinin
dolmasından önceki otuz gün içinde yapılır. 1- Yargı yetkisinin; Türk milleti adına bağımsız
Seçilen üyelerin görev süreleri dolmadan Ku- mahkemelerce kullanılacağına dair hüküm,
rul üyeliğinin boşalması durumunda, boşal- “Bağımsız ve tarafsız” mahkemelerce kulla-
mayı takip eden otuz gün içinde, yeni üyelerin nılacağı şeklinde değiştirildi.
seçimi yapılır.
2-Milletvekili sayısı; 550’den 600’e çıkarıldı.

16

Milletvekili seçilebilme yaşı 25’ten 18’e indiril- cek. Cumhurbaşkanı seçilen kişinin partisiyle
di ve askerlikle ilişiği olanlar milletvekili adaylı- ilişiğinin kesilmesine yönelik düzenleme kal-
ğına başvuramaması hükmü konuldu.
3-Anayasanın”TBMM’nin Seçim Dönemi”
başlıklı maddesi, “TBMM ve Cumhurbaş-
kanının Seçim Dönemi” olarak değiştirildi.
TBMM seçimleri 4 yılda değil, 5 yılda bir ya-
pılacak. Cumhurbaşkanı seçimleri de TBMM
seçimleri gibi 5 yılda bir olacak ve seçmen-
ler, iki seçim için aynı gün sandığa gidecek.
Süresi biten milletvekili yeniden seçilebilecek.
Cumhurbaşkanı seçiminde birinci oylamada
gerekli çoğunluğun sağlanamaması halinde,
belirtilen usule göre ikinci oylama yapılacak.
*TBMM’nin görevleri ve yetkileri; “kanun
koymak, değiştirmek ve kaldırmak, bütçe ve •
kesin hesap kanun tekliflerini görüşmek ve
kabul etmek, para basılmasına ve savaş ilanı-
na karar vermek, milletlerarası antlaşmaların
onaylanmasını uygun bulmak, TBMM üye
tam sayısının 5’te 3 çoğunluğunun kararı •
ile genel ve özel af ilanına karar vermek, ana-
yasanın diğer maddelerinde öngörülen yetki-
leri kullanmak ve görevleri yerine getirmek”.
4- CUMHURBAŞKANI: 40 yaşını doldurmuş,
yükseköğrenim yapmış, milletvekili seçilme
yeterliliğine sahip, Türk vatandaşları arasın-
dan, doğrudan halk tarafından seçilecek.
Cumhurbaşkanının görev süresi 5 yıl olacak.
Bir kişi en fazla iki kez cumhurbaşkanı seçilebi-
lecek. Cumhurbaşkanlığına, siyasi parti grup-
ları, en son yapılan genel seçimlerde toplam
geçerli oyların tek başına veya birlikte en az
yüzde 5’ini alan partiler ile en az 100 bin seç-
men aday gösterebilecek. Cumhurbaşkanı
seçilen milletvekilinin TBMM üyeliği sona ere-
17
Temel Hukuk
dırıldı.
CUMHURBAŞKANI’NIN GÖREV VE YETKİLE-
Rİ:
• Cumhurbaşkanına, “devlet başkanı” sıfatı
getirildi. Devletin başı olan cumhurbaşka-
nına, yürütme yetkisi de verildi.
• Cumhurbaşkanı, cumhurbaşkanı yardım-
cıları ile bakanları atayacak ve görevlerine
son verecek. Cumhurbaşkanı üst düzey
kamu yöneticilerini atayacak, görevlerine
son verecek ve bunların atanmalarına iliş-
kin usul ve esasları Cumhurbaşkanlığı ka-
rarnamesi ile düzenleyecek
Yabancı devletlere Türkiye Cumhuriyeti’nin
temsilcilerini gönderecek, Türkiye Cum-
huriyeti’ne gönderilecek yabancı devlet
temsilcilerini kabul edecek. Milletlerarası
antlaşmaları onaylayacak ve yayımlayacak
Cumhurbaşkanı, anayasa değişikliklerine
ilişkin kanunları gerekli gördüğü takdirde
halkoyuna sunacak. Milli güvenlik politi-
kalarını belirleyecek ve gerekli tedbirleri
alacak.
• TBMM adına, Türk Silahlı Kuvvetlerinin
Başkomutanlığını temsil edecek.
• Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına
karar verecek.
• Sürekli hastalık, sakatlık ve kocama sebebi
ile kişilerin cezalarını hafifletecek veya kal-
dıracak.
• Cumhurbaşkanı, yürütme yetkisine ilişkin
konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi
çıkarabilecek. Kararnamelerle, yürütmenin
ihtiyacını karşılaması sağlanacak, temel
hak ve hürriyetler ile siyasi hak ve hürriyet-
 İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık
ler düzenleme alanı dışında bırakılacak.
• Kanunda açıkça düzenlenen konularda
Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarıla-
mayacak.
• Kanunlarda, kararname konusu ile aynı ko-
nuda farklı hüküm bulunması halinde ka-
nun uygulanacak. TBMM’nin aynı konuda
kanun çıkarması durumunda Cumhurbaş-
kanlığı kararnamesi hükümsüz hale gele- •
cek.
• Cumhurbaşkanı, kanunların uygulanması-
nı sağlamak üzere ve bunlara aykırı olma-
mak şartıyla yönetmelikler çıkarabilecek.
Kararnameler ve yönetmelikler, yayımdan
sonraki bir tarih belirlenmemişse, Resmî
Gazete ‘de yayımlandıkları gün yürürlüğe •
girecek.
• Cumhurbaşkanı ayrıca anayasada ve ka-
nunlarda verilen seçme ve atama görevleri
ile diğer görevleri yerine getirecek ve yet-
kileri kullanacak.
• Cumhurbaşkanı, kanunları yayımlaya-
cak ve kanunları tekrar görüşülmek üzere
TBMM’ye geri gönderecek. Kanunların,
TBMM İçtüzüğü ‘nün tümünün veya belir-
li hükümlerinin anayasaya şekil veya esas •
bakımından aykırı oldukları gerekçesiyle
Anayasa Mahkemesinde iptal davası aça-
cak.
• Cumhurbaşkanına, seçildikten sonra bir
veya daha fazla cumhurbaşkanı yardımcısı
atanabilecek. Cumhurbaşkanlığı makamı-
nın herhangi bir nedenle boşalması halin-
de 45 gün içinde cumhurbaşkanı seçimi
yapılacak. Yenisi seçilene kadar cumhur-
başkanı yardımcısı, cumhurbaşkanlığına
vekalet edecek ve cumhurbaşkanına ait
18
yetkileri kullanacak. Genel seçime 1 yıl ve
daha az kalmışsa, TBMM seçimi de cum-
hurbaşkanı seçimiyle yenilenecek. Türkiye
Büyük Millet Meclisi, üye tamsayısının
beşte üç çoğunluğuyla seçimlerin
yenilenmesine karar verebilir. Bu halde
Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi
ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır.
Cumhurbaşkanı hakkında, bir suç işledi-
ği iddiasıyla TBMM üye tamsayısının salt
çoğunluğunun vereceği önergeyle soruş-
turma açılması istenebilecek. Meclis, öner-
geyi en geç bir ay içinde görüşüp ve üye
tamsayısının beşte üçünün gizli oyuyla so-
ruşturma açılmasına karar verecek.
Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakan-
lar, Cumhurbaşkanına karşı sorumludur.
Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar
hakkında görevleriyle ilgili suç işledikleri
iddiasıyla, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye
tamsayısının salt çoğunluğunun vereceği
önergeyle soruşturma açılması istenebilir.
Meclis, önergeyi en geç bir ay içinde görü-
şür ve üye tamsayısının beşte üçünün gizli
oyuyla soruşturma açılmasına karar vere-
bilir.
TBMM, üye tam sayısının 5’te 3 çoğunluğu
ile seçimlerin yenilenmesine karar verile-
bilecek. TBMM genel seçimi ile cumhur-
başkanı seçimi birlikte yapılacak. Cum-
hurbaşkanının seçimlerin yenilenmesine
karar vermesi halinde TBMM genel seçimi
ile cumhurbaşkanı seçimi birlikte gerçek-
leştirilecek. Cumhurbaşkanının ikinci dö-
neminde Meclis tarafından seçimlerin ye-
nilenmesine karar verilmesi durumunda
cumhurbaşkanı bir kez daha aday olabi-
lecek. Seçimlerinin birlikte yenilenmesine

karar verilen Meclisin ve cumhurbaşka-
nının yetki ve görevleri, yeni Meclisin ve
cumhurbaşkanının göreve başlamasına
kadar devam edecek
• Cumhurbaşkanı; tabii afet, tehlikeli salgın
hastalıklar veya ağır ekonomik bunalım
hallerinin yanı sıra savaş, savaşı gerekti-
recek bir durumun baş göstermesi, sefer-
berlik, ayaklanma, vatan veya cumhuriye-
te karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışmanın,
ülkenin ve milletin bölünmezliğini içten •
veya dıştan tehlikeye düşüren şiddet hare-
ketlerinin yaygınlaşması; anayasal düzeni
veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kal-
dırmaya yönelik yaygın şiddet hareketleri- •
nin ortaya çıkması; şiddet olayları nedeniy-
le kamu düzeninin ciddi şekilde bozulması
hallerinde yurdun tamamında veya bir
bölgesinde olağanüstü hal (OHAL) ilan
edebilecek.
YARGI İLE İLGİLİ HUSUSLAR:
5- Disiplin mahkemeleri dışında askeri mahke-
meler kurulamayacak. Ancak savaş halinde as-
ker kişilerin görevleri ile ilgili olarak işledikleri
suçlara ait davalara bakmakla görevli askeri
mahkemeler kurulabilecek.
6- Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun adı, •
Hakimler ve Savcılar Kurulu şeklinde değişe-
cek. Kurulun üye sayısı 13, daire sayısı 2 ola-
cak. Kurula Adalet Bakanı başkanlık edecek
ve Adalet Bakanlığı Müsteşarı da kurulun tabii
üyesi olarak görev yapacak.
Hakimler ve Savcılar Kurulunun Oluşumu:
• Kurulun 3 üyesi birinci sınıf olup, birinci sı-
nıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirme-
19
Temel Hukuk
miş adli yargı hâkim ve savcıları arasından,
1 üyesi birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrıl-
mayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş idari
yargı hâkim ve savcıları arasından cum-
hurbaşkanınca; 3 üyesi Yargıtay üyeleri,
1 üyesi Danıştay üyeleri, 3 üyesi nitelikleri
kanunda belirtilen yükseköğretim kurum-
larının hukuk dallarında görev yapan öğre-
tim üyeleri ile avukatlar arasından TBMM
tarafından seçilecek.
Öğretim üyeleri ile avukatlar arasından
seçilen üyelerden, en az birinin öğretim
üyesi ve en az birinin de avukat olması
gerekecek.
Kurulun TBMM tarafından seçilecek üyelik-
lerine ilişkin başvurular, Meclis Başkanlığı-
na yapılacak. Başkanlık, başvuruları Ana-
yasa ve Adalet Komisyonları üyelerinden
kurulu Karma Komisyona gönderecek. Ko-
misyon, her bir üyelik için 3 adayı, üye tam
sayısının 3’te 2 çoğunluğuyla belirleyecek.
Birinci oylamada aday belirleme işleminin
sonuçlandırılamaması halinde ikinci oyla-
mada üye tam sayısının 5’te 3 çoğunluğu
aranacak. Bu oylamada da aday belirlene-
mediği takdirde her bir üyelik için en çok
oyu alan 2 aday arasında ad çekme usulüy-
le aday belirleme işlemi tamamlanacak.
TBMM, Komisyon tarafından belirlenen
adaylar arasından, her bir üye için ayrı ayrı
gizli oyla seçim yapacak. Birinci oylama-
da üye tam sayısının 3’te 2 çoğunluğu; bu
oylamada seçimin sonuçlandırılamaması
halinde, ikinci oylamada üye tam sayısının
5’te 3 çoğunluğu aranacak. İkinci oylama-
da da üye seçilemediği takdirde en çok
oyu alan iki aday arasında ad çekme usu-
lüyle üye seçimi tamamlanacak.
 İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık
• Üyeler, 4 yıl için seçilecek. Süresi biten
üyeler bir kez daha seçilebilecek.
HUKUK KURALLARI
NİTELİKLERİNE GÖRE HUKUK KURAL-
LARI
1- Emredici Hukuk Kuralları: Uyulması kesin-
likle zorunlu olan kurallardır. Bu kurallara uy-
ması gereken kişiler bu kuralları kendi irade-
leriyle değiştiremezler. Kendi kafalarına göre
kullanamazlar. Bu kurallar birtakım emir ve
yasaklar içerir. Emredici hukuk kurallarının ko-
nulmasının amacı, genel ahlak ve adabın ko-
runması, kamu yararının gözetilmesi ve korun-
ması, güçsüzlerin korunmasıdır. Evlenmenin
nikahla resmi bir biçimde yapılması emredici
hukuk kuralına örnektir Evlenme bu şekilde
yapılmazsa işlem geçersiz sayılır.
2- Tamamlayıcı Hukuk Kuralları: İlgili kişile-
rin ya da bir sözleşmenin taraflarının öncelik-
le kendilerinin belirlemesinin beklendiği ve
fakat bu beklentinin gerçekleşmemiş olduğu
durumlarda uygulanacak kurallardır. Sözleş-
me yapılırken daha sonra ortaya çıkabilecek
kurallar gözetilmediği için eksik noktaları ta-
mamlayan hukuk kurallarıdır. Tarafların açık
bir biçimde çözemedikleri ve aksine hüküm
koymadıkları durumlarda devreye tamamlayı-
cı hukuk kuralları girer. Bu nedenle bu tamam-
layıcı hukuk kurallarına düzenleyici veya ye-
dek hukuk kuralları da denir. Bu kurallar «aksi
belirtilmedikçe», «aksine bir hüküm konulma-
dıkça» gibi ifadelerle karakterizedir. Örneğin;
evli bir çift anlaşarak ayrılıyorsa mal paylaşımı
konusunda Medeni Kanun’da yer alan hukuk
kurallarına uymak zorunda değildir. Ancak mal
paylaşımında bir anlaşmazlık yaşanırsa bu du-
20
rumda tamamlayıcı hukuk kurallarına başvu-
rulur.
3- Yorumlayıcı Hukuk Kuralları: Birkaç an-
lama gelebilen bir durumun, bir bildirimin
ve bir eylemin uyuşmazlık durumunda hangi
anlama geldiğini belirleyen hukuk kuralları-
dır. Yorumlayıcı hukuk kurallarına tefsir edici
hukuk kuralları da denir. Örneğin; Alınan bir
malın borcunun ayın başında ödenecek ifade-
si kullanılmışsa ayın başının neyi ifade ettiği
belli değildir yani hangi ayın başı olduğu be-
lirtilmemiştir. Bu durumda yorumlayıcı hukuk
kuralına başvurulur.
4- Yetki Verici Hukuk Kuralları: İlgilisine
yetki veren kişilere irade serbestliği tanıyan
kişiyi belli bir davranışta bulunmakta serbest
bırakan hukuk kurallarıdır. Örneğin; Mirasçı-
nın mirası reddetme hakkı
5- Tanımlayıcı Hukuk Kuralları: Hukuksal
bir kavramın gerekli yasal unsur ve koşulları-
nı tanımlayan kurallardır. Örneğin: 6331 Sayılı
iş yasasında; «Çalışan temsilcisi: İş sağlığı
ve güvenliği ile ilgili çalışmalara katılma,
çalışmaları izleme, tedbir alınmasını isteme,
tekliflerde bulunma ve benzeri konularda
çalışanları temsil etmeye yetkili çalışan» olarak
tanımlanmıştır.
6- İlga Edici Hukuk Kuralları: Bir hukuk ku-
ralını ya da kanunu tamamen veya kısmen or-
tadan kaldıran kurallardır. Yürürlükten kalkan
hukuk kuralı «mülga» diye anılır.
HUKUK KURALLARININ YER BAKI-
MINDAN UYGULANMASI
Hukuk kurallarının yer, zaman ve anlam
gibi çeşitli yönlerden uygulanması söz ko-
 Temel Hukuk

nusudur. eden hukukî ilişkilerde şahsilik ilkesinin de uy-

gulama alanı bulduğu söylenebilir.
*Hukuk Kurallarının Yer Bakımından Uygu-
lanması: Her devletin hâkimiyet (egemenlik) HUKUK KURALLARININ ZAMAN BA-
alanı kural olarak kendi ülkesi ile sınırlıdır. Bu- KIMINDAN UYGULANMASI
nun doğal bir sonucu olarak da bir devletin Kurallarının, konuldukları tarihten itibaren kal-
koyduğu hukuk kuralları ancak o devletin ege- dırıldıkları tarihe kadar yürürlükte bulunması
menlik sahasında uygulanır. Diğer yandan bir ve bu zaman zarfında ortaya çıkan olaylara ve
devletin ülkesinde kendi vazettiğinin dışında, ilişkilere uygulanması esastır.
başka devletlerin kanunlarının uygulanması
Hukuk kurallarının yürürlüğe girmesi:
da aynı sebeple, kural olarak düşünülemez.
İşte bir ülkede bulunan herkese o devletin  Anayasa gereği kanun, kanun hükmünde
hukuk kurallarının uygulanmasını esas alan kararname ve tüzükler ancak Resmî Gaze-
prensibe ülkesellik (mülkîlik, yersellik) il- tede yayımlanmış olmak kaydıyla yürürlü-
kesi denir. Ülkesellik ilkesinin katı biçimde ğe girerler.
uygulanması bazen çeşitli sakıncalara yol açar  Anayasa, anayasa değişiklikleri ve ulusla-
ya bazı hakların kaybolmasına ya da adaletsiz rarası sözleşmeler hakkında da bu hüküm
sonuçların ortaya çıkmasına sebep olabilir. geçerlidir.
 Yönetmelikler bakımından, tüm yönet-
Hukuk kurallarının uygulanması bakımından
meliklerin kural olarak yayımlanma zo-
ikinci bir ilke ise kişisellik (şahsilik) adı verilen
runluluğu yoktur. Hangi yönetmeliklerin
prensiptir ki, bu ilke kişiye nerede bulunursa
yayımlanması gerektiği bir kanunla belir-
bulunsun, vatandaşı olduğu ülkenin huku-
lenmiştir.
kunun uygulanmasını öngörür. Bu ilkenin
katı bir şekilde uygulanması ise hem devletle- Ancak yürürlük tarihine ilişkin açık bir düzen-
rin egemenlik haklarını zedeler hem de bazen leme yoksa kanun ve tüzükler Resmî Gazetede
adaletsiz sonuçlar doğurur. yayımlandıktan kırk beş gün sonra yürürlüğe
girerler.
Bu iki temel ilke günümüzde kendilerine uy-
gulanma alanı bulmaktadır. Kamu hukuku ala- Kanun hükmünde kararnameler, metinlerinde
nında ülkesellik ilkesinin ağırlıklı olarak uygu- aksine hüküm yoksa, yayımlandıkları tarihte
lanması söz konusudur. Özellikle ceza hukuku yürürlüğe girerler.
alanında kişisellik ilkesiyle yumuşatılmış bir Yönetmelikler hakkında ise açık bir hüküm
mülkilik sistemi tatbik edilir. Ceza hukuku ala- yoktur
nında, bu iki ilkenin dışında, evrensellik (ada-
let) ve gerçeklik (koruma) adı verilen iki sistem Hukuk kuralı yürürlüğe girmiş olmakla be-
daha sınırlı bir uygulama alanı bulmaktadır. raber her zaman uygulama hâlinde olma-
Özel hukuk alanında ise yine ülkesellik ilkesi- yabilir. Bundan başka bir de “metrukiyet” adı
nin uygulanması esas ise de özellikle milletle- verilen bir kavram daha vardır ki “terk edil-
rarası özel hukukta ve yabancılık unsuru ihtiva mişlik” anlamına gelir ve bir hukuk kuralının

21
 İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

receği iptal kararıdır. Anayasa Mahkemesi,

hukuken yürürlükte olmasına rağmen kişilerin
buna uymadığı yetkili mercilerin de bu ihlâle
kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin,
bir müeyyide uygulamadığı durumu ifade et-
meclis İçtüzüğünün anayasaya aykırılık iddia-
mekte kullanılır. Buna klasik bir örnek olarak
larını başvuru üzerine inceler ve aykırılığın tes-
basılı kâğıtların kese kâğıdı olarak kullanılma-
piti hâlinde metnin tümünü veya ilgili kısmını
sını yasaklayan kanun gösterilmektedir.
iptal eder. Bu şekilde iptal edilen hükümler de
mahkeme kararının Resmî Gazetede yayım-
HUKUK KURALLARININ YÜRÜRLÜK-
lanmasıyla yürürlükten kalkarlar.
TEN KALKMASI
HUKUK KURALLARININ GEÇMİŞE ET-
Hukuk kuralları yürürlüğe girdikleri tarihten KİSİ
itibaren yürürlükten kaldırılıncaya kadar dü-
zenledikleri olay, kişi, ilişki ve işlemlere uygu- Hukuk kurallarının ancak yürürlüğe girdikleri
lanırlar. Yürürlükten kalkma (ilga) ise çeşitli şe- tarihten sonraki olaylara ve ilişkilere uygulan-
killerde olabilmektedir. Bir hukuk kuralı bazen masını öngören ilkeye kanunun geriye (geç-
metninde ne kadar yürürlükte bulunacağını mişe) yürümemesi veya eski tabirle makable
belirten bir ifadenin bulunması sebebiyle o şâmil olmaması denilir. Mevcut kanuna güve-
sürenin dolması sonucunda kendiliğinden yü- nilerek yapılan işlemlerin daha sonra çıkarıla-
rürlükten kalkarlar. Örneğin bütçe kanunları cak bir kanunla geçersiz kılınması hem kişile-
bir yıllıktır. rin hukuk düzenine duydukları güveni sarsar,
hem de hakkaniyete aykırı bu durum adalet
Yazılı hukuk kuralları, kendisini meydana ge- duygularını rencide eder. Bundan dolayı eski
tirmeye yetkili makamlar tarafından değişti- kanun zamanında tamamlanmış işlemlerden
rilebileceği gibi tümüyle de ortadan kaldırı- doğan haklar yeni kanunla ortadan kaldırıla-
labilir. Örneğin 4857 sayılı İş Kanunun 120. maz.
maddesi ile 1475 sayılı İş Kanunu’nun 14.
maddesi hariç diğer hükümleri yürürlükten Eski hukuk kuralının yürürlükte olduğu bir za-
kaldırılmıştır. manda, şahısların hukuka uygun olarak ve bü-
tün sonuçlarıyla elde etmiş oldukları hakların
Yürürlükten kaldırmanın açık olmadığı durum- yeni çıkan hukuk kuralı zamanında hukukî ge-
lar da vardır. Gerçekten yeni çıkarılan bir yasal çerliliğini korumasına kazanılmış hak (mük-
düzenleme, genel bir ifade ile daha önceki hu- tesep hak) denir.
kuk kurallarının kendisine aykırı olan hüküm-
lerinin kaldırıldığını belirtmekle yetinmiş ola- Örneğin aile hukukunda bugün resmî
bilir. İşte bu gibi durumlarda hukuk kuralının evlendirme memuru önünde yapılmayan
örtülü kaldırılmasından söz edilir. evlenme işlemi “yok” hükmündedir. Ancak
1926 yılından önce böyle bir kural yoktu. Şayet
Yazılı hukuk kurallarının yürürlükten kalkması bugünkü kanun geçmişe yürütülecek olsaydı
konusunda üzerinde durulması gereken bir eski evlenmeler ve bundan doğan haklar
diğer durum ise Anayasa Mahkemesinin ve- hükümsüz sayılacaktı.

22

HUKUK KURALLARININ ANLAM BA- yargı kararlarından yararlanır.”
KIMINDAN UYGULANMASI
YORUM VE MUHAKEMEDE BAŞVU-
Genel ve soyut bir düzenleme özelliği taşıyan RULAN MANTIK İLKELERİ
hukuk kuralının özel ve somut nitelikteki bir •
olaya uygulanabilmesi, her şeyden önce o ku-
ralın sözüyle ve özüyle tam olarak anlaşılması-
na bağlıdır.
Gerek kanun koyucunun normları ifade etme-
de her zaman yetkin olamaması, gerekse nor-
mun her olaya tatbik için yeterli ve tatminkâr
olmaması sebebiyle hukuk kurallarının uy-
• EVLEVİYET: Temelinde çoğun içinde azın
gulanmasında zorluklarla karşılaşılır. Bu zor-
lukların aşılması ve normun uygulanabilmesi
için kuralın gerçek amacını, objektif anlamını,
kapsam ve muhtevasını belirlemek üzere zihnî
bir çaba göstermek gerekir. İşte bir hukuk ku-
ralının makul anlamını ortaya çıkarmak ve bir
ifadeyi açıklığa kavuşturmak için yapılan en-
telektüel faaliyete yorum adı verilir. Bu yorum
faaliyeti aynı zamanda içtihadı oluşturur.
Mahkemeler bakmakta oldukları hukukî ihti-
lafları (uyuşmazlıkları) çözerken, diğer bir de-
yişle soyut kuralları önlerindeki somut olaya
uygularken, hukukî metnin anlam, içerik ve
kapsamını tespit ederler ve sadece o olayla
ilgili olarak bir yorumda bulunurlar. İşte yargı
organları tarafından yapılan bu tür yoruma
yargısal (kazaî) yorum adı verilir.
Hukuk kurallarının, hukuk bilimi ile uğraşan bi-
lim adamları tarafından, bilimsel makaleler ve
sistematik eserlerde teorik biçimde yorumlan-
masına ise bilimsel (ilmî) yorum denir. Bilim-
sel yorumların hukuk uygulayıcılarını bağlayı-
cı bir yönü olmamakla beraber Türk Medenî
Kanunu 1. maddesinin son fıkrası hükmünce
“hâkim, karar verirken bilimsel görüşlerden ve
23
Temel Hukuk
KIYAS: belirli bir durum veya ilişki için ko-
nulan hukuk kuralının, o duruma veya iliş-
kiye benzeyen fakat hakkında hiç ya da ye-
terli hüküm bulunmayan başka bir durum
veya ilişkiye uygulanmasını ifade eder.
Örneğin; tren vagonunda sigara içilmesini
yasaklayan kural puro veya pipo içilebile-
ceği şeklinde yorumlanamaz.
da bulunacağı, çoğu yapmaya yetkili ola-
nın azı yapmaya da yetkili olacağı düşün-
cesini barındıran kıyas benzeri bir ilkedir.
Örneğin; hafif ihmali bulunan borçluyu
tazminat ödemekle yükümlü tutan hük-
mün, borçlunun ağır ihmalinin söz konusu
olduğu durumda ayrı bir düzenleme yok-
sa öncelikle (evleviyetle) uygulanacağının
öngörülmesi, bu kuralın doğal bir sonucu-
dur.
AKSİ İLE KANIT YOLU: Bununla bir hukuk ku-
ralının bir özel durum için öngördüğü sonu-
cun, o durum dışında kalanlar bakımından o
sonucun aksi yönündeki sonuçlara tabi olması
kastedilir. Aksi ile ispatta, kıyasta olduğu gibi
birden fazla hukukî durum veya ilişkiye tek bir
hukuk kuralının uygulanması söz konusu olsa
da aksi ile kanıt kıyastan farklıdır. Zira kıyasta
hukuk kuralı hakkında hüküm bulunmayan
olaya benzer doğrultuda kullanılır; aksi ile ka-
nıtta ise tam tersi istikamette uygulanır. Ger-
çekten zıt anlam yoluyla yapılacak bir yoruma
başvurmak için metnin zıt anlamı başka bir ku-
rala, mantığa ya da hayat deneyimlerine aykırı
düşmemelidir. Örneğin; Medenî Kanunun 11.
 İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

maddesinin son fıkrasına göre “evlenme, kişiyi ne zarar vermeden bir yerden diğer bir yere
ergin kılar.” Bu metnin zıt anlamından, evlen- taşınması mümkün olmayan eşyalardır. Örn.
meyen kimsenin ergin (reşit) olmayacağı gibi Arazi, Tapu siciline sürekli ve bağımsız olarak
yanlış bir sonuca ulaşılması ihtimali de söz ko- kaydedilen haklar, Kat mülkiyeti kanunu gere-
nusudur. ğince binaların bağımsız bölümleri taşınmaz
eşyadır.
EŞYA HUKUKU
EŞYA NEDİR? B-Basit-Bileşik: Basit eşya tek başına hukuki
varlık taşıyan eşyalardır. Dışarıdan herhangi
Kişilerin üzerinde hakimiyet kurabildiği eko- bir ekleme olmaksızın tek başına bir nitelik
nomik değeri ve maddi varlığı olabilen mad- taşıyan eşyalardır. Bunlar tek bir maddeden
delerdir. oluşan içinde herhangi bir katkı maddesi ol-
Hukuki anlamda eşyanın özellikleri: mayan eşyalardır. Örneğin bir koyun, at, kâğıt,
cam.
1. Maddi varlığı olması: Cismani varlığı olan
şeyler eşya olarak kabul edilir. Ancak ka- Bileşik eşya ise; Birden fazla eşya kendi bağım-
nun koyucu bazı cismani olmayan şeyleri sız varlıklarını kaybederek birbirinden ayrıla-
de eşya ile bir tutarak eşyaya ilişkin kural- mayacak şekilde bir araya gelirse birleşik eşya
ların bunlara da uygulanabileceğini kabul söz konusu olur. Günlük hayatımızda kullan-
etmiştir. Örn. Tabii kuvvetlerin mülkiyet dığımız eşyaların hemen hemen hepsi bu tür-
hakkına konu olabilmesi, müstakil bazı dendir. Örneğin telefon, çanta, otomobil
hakların ayni hak konusu yapılabilmesi.
Bileşik eşyadan özüne halel gelmeden ayrıla-
2. Sınırlanabilir olması bilen eşyalara “eklenti” (teferruat) denir. Örn.
3. Hukuki hakimiyete elverişli olması, yasak- Gözlüğün kılıfı. Asıl eşyanın mülkiyeti devre-
lanmış olmaması, tabii kaynaklar, ormanlar dilirse bütünleyici parça da devredilmiş olur.
mülkiyete konu olamaz. Aksi kararlaştırılmamışsa eklentiler de devre-
dilir. Ancak eklentilerde aksine anlaşma müm-
4. Kişisel olmaması. İnsanın vücudu, organ- kündür.
ları ve ceset kural olarak eşya sayılmaz. İn-
san vücudu ile kaynaşmış takma organları Eşya birliği: Birden fazla basit eşya kendi ara-
eşya sayılmaz, ayrılmış olan saç, takma diş larında bağımsız niteliklerini kaybetmeden
eşya olarak nitelenir. bir araya gelerek bir eşya birliği oluştururlar.
Örneğin koyun sürüsü, 1 kg pirinç, kütüphane
5. Ekonomik değer taşıması
dolusu kitap
EŞYANIN ÇEŞİTLERİ
C-Misli-Gayri misli: Sayılabilen, ölçülebilen,
A-Taşınır-Taşınmaz: Taşınır eşya özüne zarar tartılabilen ve birbirinin yerine konulması
gelmeden bir yerden diğer bir yere taşınabilen mümkün olan mallara misli eşya denir. Örne-
eşyadır. Örn. Otomobil. Taşınmaz eşya ise özü- ğin para, un, süt.

24
 Temel Hukuk

Buna karşın, ferden tayin edilmesi gereken tabi bulunan eşya sahipli eşya iken; özel mül-
bireysel nitelikleriyle diğer bütün mallardan kiyete konu olabilen fakat henüz üzerinde hiç-
ayrılan, dünyada tek olan mallar ise gayri misli bir mülkiyet kurulmamış eşya (av hayvanları,
eşyadır. Örneğin belli bir ressama ait belli bir kır çiçekleri vb.) ile önceden bir mülkiyete tabi
tablo, ısmarlama yapılan bir elbise gayri-misli iken malikin kendi isteği ile mülkiyetinden fe-
eşyadır. ragat ettiği eşya sahipsiz eşyadır. Sahipli eşya-
da mülkiyetin kazanılması kural olarak devir
D-Tüketime tabi-Tüketime tabi olmayan: yolu ile olabilirken, sahipsiz eşyada mülkiyet
Bazı taşınır eşyadan istifade edilmesi veya kul- aslen kazanma yolu ile kazanılır.
lanılması tüketilmesiyle mümkündür. Bunlara
tüketime tabi eşya denir. Bir süre kullanılmak ZİLYETLİK
suretiyle kendisinden yararlanılan eşya tüketi- Zilyetlik: Bir eşyayı fiili hakimiyet altında
me tabi olmayan eşyadır. Örnek: Yiyecek mad- bulundurma anlamına gelir.
deleri tüketilen eşya iken, mobilya, elbise, oto-
Zilyetliğin iki unsuru vardır.
mobil tüketilemeyen eşyadır.
a) Maddi Unsur: O şey üzerinde fiili hakimi-
E-Özel mülkiyete tabi-Özel mülkiyete tabi
yet sahibi olabilecek durumda bulunma. Fi-
olmayan: Kamu hizmetine tahsis edilen eşya-
ili hakimiyet unsurunun varlığının kabul edile-
lar; Okul binaları, hastaneler, ormanlar, kıyı şe-
bilmesi için maddi bağlantının mutlaka da sıkı
ritleri, sular, kültür ve tabiat varlıklarını koruma
olması yani eşyanın şahsın elinin altında, yakı-
kanununa tabi eşyalar devletin mülkiyetinde-
nında bulunması şart değildir. Şahsın o eşya
dir. Özel mülkiyete konu olmazlar. Bunların dı-
üzerinde fiili hakimiyet kurabilecek durumda
şında kalan ve hiç kimsenin mülkiyetinde de
olması yeterlidir. Örnek: Bir kişi üzerindeki el-
bulunmayan mallar da devletin mülkiyetinde
bisenin kolundaki saatin zilyedi olduğu kadar
sayılır.
evinin önüne park ettiği arabasının kiraya ver-
Devletin özel mülkiyetinde olan araziler (hazi- diği evinin zilyedidir. Ancak fiili hakimiyetten
ne arazileri) de vardır. Devlet burada özel kişi- söz edilebilmesi için zilyetliğin bir ölçüde de-
lerde olduğu gibi tasarrufta bulunabilir. vamlılık taşıması gerekmektedir. Örnek: posta-
ne de telefon numaralarına bakmak için almış
F- Bölünebilen ve Bölünemeyen Eşya: Hu- olduğu rehberin zilyetti değildir.
kuki yönden bölünebilme, eşyanın değerinde
b) Manevi Unsur: Eşya üzerinde fiili hakimi-
önemli bir azalma olmaksızın aynı nitelikte bir-
yete sahip olma iradesi yani zilyetlik irade-
den çok parçaya ayrılabilir olmasını belirtir. Ör-
sinin bulunması gerekmektedir. Başka bir
neğin: bir canlı hayvan bölünemez nitelik taşır.
değişle bir eşya üzerinde fiili hakimiyet ancak
G- Sahipli Eşya – Sahipsiz Eşya: Bu ayrım, bilerek ve istenerek icra edildiği takdirde zil-
özel mülkiyete konu olabilen eşyanın fiilen yetlikten söz edilebilir. Zilyetlik iradesinin her
üzerinde mülkiyet bulunup bulunmamasına eşya içinde ayrı ayrı olması da gerekli değildir.
göre yapılan bir ayrımdır. Fiilen bir mülkiyete Fiili hakimiyet konusunda genel bir iradenin

25
 İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

genel bir zilyet olma isteğinin varlığı yeterlidir. Hukuk Boşluğu: Mevcut bir somut olaya ne
Örnek: Evinin önüne posta kutusu koyan bir yazılı ne de yazısız hukuka (örf ve âdet huku-
kimse kutuya atılan tüm mektuplarında zilye- ku) uygulanacak hiçbir kuralın bulunmaması
didir. durumudur. Bu durumda hâkim sorunu hâki-
min hukuk yaratması ilkesi ile gidermeye ça-
HUKUKUN KOLLARI - HUKUKTA
lışır.
BOŞLUK
Kanun Boşluğu: Somut bir olaya uygulana-
HUKUKUN KOLLARI
cak yazılı kuralın olmaması veya eksik düzen-
A) KAMU HUKUKU: Devletin taraf olduğu ve lenmesidir.
kamu düzeninin sağlanması amacıyla dü-
Kural içi boşluk: Yasama organının bilerek ve
zenlediği hukuk koludur. EMREDİCİ hukuk
isteyerek bıraktığı kanun boşluklarıdır. Kullanı-
kuralları içerisinde yer alır. Kamu hukuk
labilecek boşluk doldurma faaliyetine hâkimin
kurallarında devlet taraftır. Ceza hukuku,
takdir yetkisi denir. Yasa da açıkça geçmesi ge-
anayasa hukuku, yargılama hukuku, vergi
rekir.
hukuku, idare hukuku, icra iflas hukuku
gibi dalları vardır. Kural dışı boşluk: Yasama organının bilme-
den, istemeden yanlışlıkla bıraktığı öngörme-
B) ÖZEL HUKUK: Kişiler arasındaki bazı ilişki-
mesi sonucu meydana gelen boşluklara denir.
lerde tarafların kişisel yararları söz konusu-
İkiye ayrılır.
dur. Örneğin satış sözleşmesi ile satıcı malı
teslim ederken, alıcı da parasını ödeme Açık (Gerçek/Sahih) Boşluk: Konuya ilişkin
yükümlülüğü altındadır. Bu ilişkide kişisel uygulanacak bir kuralın bulunmaması, unutul-
yararlar söz konusu olduğundan devlet ması veya eksik bırakılmasıdır. Hâkimin hukuk
taraflara eşit uzaklıktadır. Medeni hukuk, yaratması, kanunda açık boşluk varsa müm-
Borçlar hukuku, ticaret hukuku özel hukuk kün olur.
kolları içerisinde yer alır.
Örtülü (Gerçek olmayan) boşluk: Kanun-
C) KARMA HUKUK: Hem devletin üstünlüğü daki mevcut düzenlemenin tatmin edici bir
hem de bireyler arası eşitliğin olduğu hem düzenleme olamamasına denir. Örneğin:
kamu hem de özel hukuk özellikleri göste- çok geniş tutulmuş bir düzenlemenin
ren hukuk alanıdır. Fikir ve Sanat eserleri çözümlenecek olaya göre daraltılması buna
hukuku, hava hukuku, iş hukuku, bankacı- örnektir.
lık hukuku, toprak hukuku gibi dalları var-
HAKLAR HUKUKTA HAKLAR
dır.

HUKUKTA BOŞLUK Hak: Hak kavramı, hukuk düzeninin kişilere

tanıdığı yetkilere ve kişilerin hukuk düzeni ta-
Boşluk en genel tanımı ile somut bir olaya rafından korunan menfaatlerine denir. Hukuk
uygulanacak kuralın olmayışı durumunu kelimesi de hak kelimesinden türetilmiştir.
ifade eder. Haklar; kamu hakları ve Özel Haklar olarak iki-

26
 Temel Hukuk

KRİTERLER KAMU HUKUKU ÖZEL HUKUK

KIŞI İRADESI Değiştirilemez Değiştirilebilir

YARAR Toplumsal yarar söz konusu- Kişisel yarar söz konusudur.

dur.
TARAFLARI Taraflardan biri devlettir. Taraflar özel hukuk kişileridir.

ye ayrılmıştır. ğin: Vatandaşlık hakkı, Seçme ve seçilme hakkı

Kamu Hakları: Kamu hukukundan doğan va- Özel Haklar: Özel hukukun kapsamında eşit
tandaşın devlete karşı sahip olduğu haklardır. durumda olan kişiler arasındaki ilişkileri dü-
Kamu hakları Özel Nitelikli Haklar ve Genel Ni- zenleyen hukuk kurallarını bahsettiği haklar
özel haklardır. Genellik ilkesi çerçevesinde,
telikli Haklar olarak 2 ye ayrılır. Genel Nitelikli
Haklar ise; 1- Kişisel Haklar, 2- Sosyal ve Eko-özel haklardan herkes yararlanır. Özel haklar-
nomik Haklar, 3- Siyasi Haklar olmak üzere üç dan yararlanmada eşitlik ilkesi söz konusudur.
gruba ayrılır. Bunlar: Özel haklar; mahiyetlerine, konularına, kulla-
nılmalarına, devredilebilmelerine ve amaçları-
1-Kişisel Haklar: Kişinin devlet tarafından do- na göre çeşitli ayrımlara tâbi tutulmaktadırlar.
kunulmayacak haklarıdır. Topluma ve devlete
• İleri sürülebileceği çevre açısından: Mutlak
karşı korur. Örneğin: Yaşama hakkı, kişi doku-
Haklar, Nisbi Haklar
nulmazlığı, kişi hürriyeti ve özgürlüğü, mülki-
• Konularına Göre: Malvarlığı Hakları, Şahıs
yet hakkı
varlığı hakları,
2-Sosyal ve Ekonomik Haklar: Devletten • Devredilmeleri Bakımından: Kişiye Bağlı
olumlu bir davranış ve yardım isteme imkânı olan haklar, Kişiye bağlı olmayan haklar
sunan haklarıdır. Örneğin: Eğitim ve öğretim • Hukuki Etkileri bakımından: Yenilik doğu-
hakkı, çalışma hakkı, sağlık hakkı ran haklar, Yenilik doğurmayan haklar

3-Siyasi Haklar: Devlet yönetimine seçme ve MUTLAK HAKLAR, sahibine tanıdığı yetkinin
seçilmeye vatandaşın katılmasını sağlar. Örne- tam ve sınırlı olup olmamasına göre mülkiyet

27
 İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

ve sınırlı ayni haklar olmaz üzere 2 ye ayrılır. bestesi, bir ressamın yaptığı resim ya da bir si-
nema filmi bu eserlere örnek verilebilir.
A-Mülkiye hakkı: sahibine tam ve sınırsız yet-
ki verir. Malike sahibi olduğu eşya üzerinde Kanuna göre, fikir ve saat eserleri üzerinde,
kullanma, yararlanma ve onunla ilgili maddi onların yaratıcısı olan eser sahiplerinin mali ve
ve hukuki tasarrufta bulunma yetkisi verir. manevi olmak üzere iki tür menfaati korunur.

B- Sınırlı ayni haklar: sınırsız yetkiler vermez. Mali haklar, o eseri çoğaltmak, yaymak ve sat-
Sınırlı ayni haklar hak sahibine verdiği yetkiye mak gibi yetkileri bünyesinde barındırır.
göre irtifak, taşınmaz yükü ve rehin hakları Manevi haklar, eserin kamuya sunulması,
olarak 3’e ayrılır. esere yapımcısının adının yazılması, eserde
Başkasına ait bir eşya üzerinde kullanma veya değişiklikler yapılabilmesi gibi yetkileri içerir.
ondan yararlanma yetkisi veren (maddi mallar Yeni, tekniğin bilinen durumunu aşan ve sana-
üzerindeki hak) ayni haktır. Taşınmazın el de- yiye uygulanabilir olan buluşlar, patent veya
ğiştirmesi o taşınmazı üzerinde geçerli bir şe- faydalı model belgesi verilerek korunmaktadır
kilde kurulan irtifak hakkını etkilemez.
Patent, buluşu meydana getirmiş kişiye belli
Taşınmaz yükü; bir taşınmazın malikinin yal- bir süre için ondan kendisinin veya halefleri-
nız o taşınmazla sorumlu olmak üzere diğer nin yararlanması hakkını sağlar.
bir kimseye bir şey vermek veya bir iş yapmak-
Buluş yapan kişinin sahip olduğu hakka BU-
la yükümlü kılınmasıdır.
LUŞ HAKKI denir.
Rehin ise sahibine alacağını borçlusundan ŞAHISLAR (KİŞİLER) ÜZERİNDEKİ
alamaması halinde rehin verilmiş şeyi sattırıp MUTLAK HAKLAR
paraya çevirmek yoluyla alacağını tahsil yetki-
si verir. Taşınır rehin türleri olmasa da taşınmaz Şahıslar üzerindeki mutlak haklar, hak
rehin türleri 3’e ayrılır. Bunlar ipotek, ipotekli sahibinin kendi şahsiyeti üzerindeki mutlak
borç senedi, irat senedidir. haklar ve başkalarının şahsiyeti üzerindeki
mutlak haklar olmak üzere ikiye ayrılır.
İrtifak haklarıyla taşınmaz yükü ve taşınmaz
rehini ancak taşınmazlar üzerinde kurulabilir Hak Sahibinin Kendi şahsiyeti (Kişiliği) Üze-
ve tapu siciline tescil ile geçerlilik kazanabilir. rindeki Mutlak Haklar: Bir insanın maddi ma-
nevi iktisadi bütünlüğü ve varlıklarını üzerinde
MADDİ OLMAYAN MALLAR ÜZERİNDE
sahip olduğu mutlak haklara şahsiyet (kişilik
MUTLAK HAKLAR
hakkı) denir. Kişiliği oluşturan vücut tamlığı,
Maddi olmayan mallar insan zekâ, düşünce ve şeref, haysiyet, aile ve itibarı isim vb.
iradesinin ürünü olan eserlerdir. Bir Yazar’ın
Başkalarının kişiliği üzerindeki mutlak
romanı, hikâyesi ya da tiyatro eseri, bir bilim
haklar: Küçük ve akli yönden zayıf olanlar
Adam’ının yazdığı bilimsel kitap, bir şairin şiir
üzerinde karoma amacıyla bu kişiler üzerinde
kitabı bir heykeltıraşın heykeli, bir bestecinin
bir başka kimsenin hak sahibi olması, bunlar

28
 Temel Hukuk

anne babanın ergin olmayan çocukları larına devredilebilen ve miras yoluyla intikal
üzerinde yetkisini ifade eden velayet ve ev eden hak ve borçlarının bütününü ifade eder.
başkanı mahkeme tarafından vasi atanarak Malvarlığı hakları aktif ve pasif kısımdan olu-
kişinin vesayet altındaki kişi üzerindeki hakları. şur.

NİSBİ HAKLAR: Aktif kısma kişinin para ile ifade edilebilen

Yalnız hukuki isleme veya ilişkiye taraf olan tüm hakları girer. Pasif kısım ise kişinin borçla-
kişilere karşı ileri sürülebilen haklardır. Nis- rından oluşur
bi haklar, mutlak hakların aksine herkese Kişilik (kişi varlığı) hakları: Değerleri para
karşı değil ancak belli bir kişiye veya belirli ile ölçülemeyen, devredilemeyen miras yo-
kişilere karşı ileri sürülebilen haklardır. luyla intikal etmeyen haklardır. Kişinin ölü-
Nisbi haklar alacak hakları ve grup haklarından müyle sona eren manevi haklardır.
meydana gelmektedir. Nisbi haklar; Özellik- Kişinin adı, vücut tamlığı şeref ve haysiyeti res-
le borç ilişkisinden meydana gelir. Alacaklıya mi üzerindeki hakları örnek teşkil eder.
karşısındaki kişiden belli bir davranışta bu-
lunmasını bir şey vermesini, bir şey yapmasını KULLANIMLARINA GÖRE ÖZEL HAK-
veya yapmamasını isteme hakkı verir. LAR
Alacak hakları: Kendi içinde alelade alacak Kullanım yetkisine göre devredilebilen ve
hakları ve güçlendirilmiş alacak hakları devredilemeyen olmak üzere 2 ye ayrılır.
diye 2 ye ayrılır.
Devredilebilen haklar Hukuki bir işlemle
Alelade Alacak Hakları: Bu haklar, borçlar veya miras yoluyla devredilebilen haklardır.
hukukundan, tüzel kişilere ilişkin hukuktan,
aile, miras ve eşya hukukundan ortaya çıkabi- (Mülkiyet, telif, kira ve alacak)
lir. Bu iki kişi arasındaki borç ilişkisi ya hukuki Devredilemeyen ise hukuki bir işlemle veya
işlemlerden veya haksız fiillerden (hukuka ay- miras yoluyla intikal etmez (kişilik hakları,
kırı fiillerden) yahut sebepsiz zenginleşmeden oturma hakkı)
doğabilir.
AMAÇLARINA (HUKUKİ ETKİLERİNE)
KONULARINA GÖRE ÖZEL HAKLAR: GÖRE ÖZEL HAKLAR
Özel haklar korudukları menfaatin maddi Yenilik Doğuran Haklar:
ya da manevi oluşuna göre malvarlığı
(mamelek) hakları ve kişilik hakları Yenilik doğuran (inşai) hak, özel bir hukuki du-
seklinde ayrılır. ruma dayanarak hak sahibinin tek taraflı irade
açıklaması (beyanı) ile yeni bir hukuki ilişki ku-
Malvarlığı (Mamelek) Hakları: Malvarlığı rabilme, mevcut hukuki ilişkiyi değiştirebilme
hakları kişilerin para ile ölçülebilir nitelikte veya ortadan kaldırabilme yetkisini ifade eder.
olan, paraya çevrilebilen, kural olarak başka-

29
 İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Yenilik doğuran (inşai) haklar, kural olarak hak ayrılık talep etmek; önceki vasiyetname or-
sahibi tarafından tek taraflı› bir irade açıklama- tadan kaldırılmaksızın yeni bir vasiyetname
sıyla kullanılır ve bu açıklamanın karşı tarafa yapılmak suretiyle önceki (tamamlanmamış)
ulaşmasıyla da sonuçlarını doğurur. Sözleşme- vasiyetnamenin iptali. Kira, hizmet, adi şirket
ye taraf olan kişinin veya üçüncü kişinin irade sözleşmelerindeki feshi ihbar hakkı, vekaletten
açıklamasına ihtiyaç yoktur. Dava yoluyla da azil ya da istifa hakkı gibi.
kullanılabilir.
Alelade Haklar: Hak sahibinin hakkını kullan-
Böyle bir durumda yenilik doğuran haklar, tek masıyla herhangi bir yeni hukuki ilişki doğur-
taraflı bir irade beyanı ile değil, yenilik doğu- mayan haklara alelade haklar (yenilik doğur-
ran (inşai) bir mahkeme kararı ile doğar (örne- mayan/yalın haklar) denir. Kapsamına ergin
ğin; vasiyetnamenin iptali karar›; evlilik birliği- olmayan çocuğa (küçüğe) öğüt vermek, ihtar-
nin iptali karar›; bir derneğin, bir kooperatifin, da bulunmak, çocuğun mallarını yönetmek,
bir anonim şirkettin genel kurulunun aldığı onu temsil etmek haklarının da girdiği sadece
kararın iptaline dair karar). anne ve babalara tanınmış olan velâyet hakkı,
bu tür hakların örneğin oluşturur. Esasen anne
Yenilik doğuran hakları üç grupta toplan- ve babanın velayet hakkını kullanmalarıyla
maktadır: yeni bir hukuki durum ortaya çıkmadı gibi,
Kurucu (yaratıcı) yenilik doğuran haklar: mevcut hukuki durumda bir değişiklik olmaz
Kurucu yenilik doğuran Hakk’ın kullanılması yahut mevcut hukuki durum ortadan kalkmaz.
ile yeni bir hukuki ilişki yaratılır. Bir sözleşme BAĞIMSIZ OLUP OLMAMALARINA
kurulurken taraflardan birinin yapmış olduğu GÖRE ÖZEL HAKLAR
öneriyi (icabı) karşı tarafın kabul etmesi (kabul
beyan›), kurucu yenilik doğuran haklardandır. Özel haklar, elde edilmeleri yönünden başka
bir hakka bağlı olup olmamalarına göre,
Değiştirici yenilik doğuran haklar: Değiş- bağımsız haklar (asıl haklar) ve bağımlı haklar
tirici yenilik doğuran haklar, tek taraflı irade olmak üzere ikiye ayrılırlar:
açıklaması ile mevcut bir hukuki durumun
değiştirilmesi sonucunu doğururlar. Örneğin; Bağımsız Haklar: Bağımsız haklar (asıl hak-
boşanma Davası açmaya hakkı› olan eşe tanı- lar), herhangi bir hakka bağlı olmayan hakları
nan boşanma veya dilerse ayrılık davası açabil- ifade eder. Bu haklar, hak sahibinin doğrudan
me hakkı, seçimlik borçlarda borçlu tarafından doğruya sahip olduğu haklar olup, (istisna teş-
seçim hakkının kullanılması, satılanın ayıplı kil eden oturma hakkı, intifa hakkı gibi devre-
çıkması halinde satış bedelinden (semenden) dilemeyen bağımsız haklar hariç olmak üzere)
indirim yapılmasını isteme hakkı başkalarına devredilebilir, miras yolu ile de
Mirasçılarına intikal eder. (Örneğin; mülkiyet
Bozucu yenilik doğuran haklar: Bozucu hakkı, alacak hakkı, fikri haklar).
yenilik doğuran haklar, hak sahibi tarafın-
dan kullanılmaları ile mevcut bir hukuki du- Bağımlı Haklar: Bağımlı haklar (Fer’i haklar/
rumu ortadan kaldıran haklardır. Boşanma/ yan haklar) ise bağımsız bir hakka belirli bir

30
 Temel Hukuk

bağlığı olan, asıl hak bulunmaksızın mevcut gönderilir. İhtarın gereği yerine getirilmez
olmayan haklar› ifade etmektedir. Bağımlı hak- ise dava dilekçesi karşı tarafa tebliğe
lar, asıl (bağımsız) hakların amacına ulaşması- çıkarılmaksızın davanın usulden reddine karar
na yardımcı olmayı (alacaklının kefile karşı sa- verilir. Arabulucuya başvurulmadan dava açıl-
hip olduğu hak), bu haklar› güçlendirmeyi, bu dığının anlaşılması hâlinde herhangi bir işlem
haklara güvence vermeyi (ipotek hakkı›) ya da yapılmaksızın davanın, dava şartı yokluğu se-
o hakların kapsamını genişletmeyi (bir sözleş- bebiyle usulden reddine karar verilir.
mede yer alan faiz talepleri) amaçlamaktadır.
Çalışan tarafından talep edilebilecek, kıdem
Bağımlı haklar, asıl (bağımsız) hak herhangi tazminatı, ihbar tazminatı, kötü niyet
bir nedenle sona ererse, kanundan dolayı son tazminatı, eşitliğe aykırılık tazminatı, sendikal
bulmakta (örneğin; asıl alacak son bulunca tazminat, mobbing tazminatı, ücret, prim,
alacaklının kefile karşı olan hakkı da sona erer), ikramiye, fazla mesai ücreti, yıllık izin ücreti,
asıl hakkın devri halinde, bağımlı haklar da ku- hafta tatili ücreti, ulusal bayram ve genel
ral olarak asıl hak ile birlikte devredilmektedir tatil ücreti ve benzeri işçilik alacaklarının söz
(örneğin; ipotek ile teminat altına alınmış bir konusu olması halinde arabulucuya gidilmesi
alacağın temliki halinde teminat da alacakla gerekiyor. İş kazası veya meslek hastalığından
birlikte devredilmiş olur). kaynaklanan maddi veya manevi tazminat
davaları ile bunlarla ilgili tespit, itiraz ve rücu
ARABULUCULUK
davaları kapsam dışıdır.
İş Mahkemeleri Kanunu’nda (7036 Sayılı Ka-
İş Sağlığı Kavramı
nun)’: “Kanuna, bireysel veya toplu iş söz-
leşmesine dayanan işçi veya işveren alaca- Çalışanların sağlıklarını sosyal, ruhsal ve be-
ğı ve tazminatı ile işe iade talebiyle açılan densel olarak en üst düzeyde tutmak, Çalışma
davalarda, arabulucuya başvurulmuş ol- koşullarını ve üretim araçlarını sağlığa uygun
ması dava şartıdır.” Diğer bir ifadeyle bu hale getirmek, Çalışanları zararlı etkilerden
tür işçi-işveren uyuşmazlıklarında mahkeme koruyarak işin ve çalışanın birbirine uyumu-
öncelikli olarak arabulucuya başvurmuş olma nu sağlamak, üzere kurulmuş bir tıp dalıdır.
koşulunu arayacaktır.
İş Sağlığı – Amaç
Davacı, arabuluculuk faaliyeti sonunda an-
Meslek hastalıklarını önlemek, Bunun için:
laşmaya varılamadığına ilişkin son tutanağın
aslını veya arabulucu tarafından onaylanmış Çalışanlara sağlıklı bir çalışma ortamı sunmak,
bir örneğini dava dilekçesine eklemek zo-
Çalışma koşullarının olumsuz etkilerinden
rundadır. Bu zorunluluğa uyulmaması hâ-
onları korumak,
linde mahkemece davacıya, son tutanağın
bir haftalık kesin süre içinde mahkemeye İş ve işçi arasında mümkün olan en iyi uyumu
sunulması gerektiği, aksi takdirde davanın sağlamak,
usulden reddedileceği ihtarını içeren davetiye
İşyerlerindeki sağlık yönünden riskleri

31
 İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

tamamen ortadan kaldırmak ya da doğabilecek

zararları en aza indirebilmektir.

İş Güvenliği Kavramı
İşçilerin iş kazalarına uğramalarını önlemek
amacıyla güvenli çalışma ortamını oluştur-
mak için alınması gereken önlemler dizisidir.

İş Güvenliği – Amaç
İş Kazalarını önlemek, Bunun için:

Çalışanlara güvenli bir çalışma ortamı sunmak,

Çalışma koşullarının olumsuz etkilerinden

onları korumak,

İş ve işçi arasında mümkün olan en iyi uyumu

sağlamak,

İşyerlerindeki güvenlik yönünden riskleri

tamamen ortadan kaldırmak ya da doğabilecek
zararları en aza indirebilmektir.

32
 Dünyada İş Sağlığı ve Güvenliğinin Tarihsel Gelişim

2. BÖLÜM
DÜNYADA İŞ SAĞLIĞI VE
GÜVENLIĞININ TARIHSEL GELIŞIMI

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ İLE İLGİLİ • M.Ö. 200 yıllarında Hipokrat’ın çalış-

İLK ÇALIŞMALAR malarını daha da geliştiren Nicander, kurşun
Bugünkü anlamda İSG olarak tanımlanabile-
cek çalışmalar, ilk olarak köleci toplumlardan
eski Roma’da (İTALYA) gözlenmiştir. Ünlü tarih-
çi Herodot (MÖ 484 - MÖ 425) ilk kez çalışan-
ların verimli olabilmesi için yüksek enerjili be- retle, tozlu işyerlerinde çalışanlar arasında
sinlerle beslenmeleri gerektiğine değinmiştir.
Atinalı ünlü filozof Sokrates (M.Ö. 469-399), o
dönemdeki çalışanları tanımlarken “el işi yap-
manın onursuz bir uğraşı olduğunu, kimsenin
bu işlerde çalışanlarla arkadaşlık etmek iste-
mediğini, hatta kentli birisi için bu tarz çalış- DIOSCORIDES, JUVENAL, GALEN, UR-
manın yasal olmadığını” ifade etmiştir.
Sokrates’in öğrencisi ve arkadaşı olan Pla-
ton’un (Eflatun; M.Ö. 428-348) zanaatkârların
çalışma koşullarından kaynaklanan sorunları-
na işaret ettiği bilinmektedir.
Platon’un öğrencisi olan ünlü bilgin Aristo
(M.Ö. 384-322) ise koşucularda gözlediği bazı
sorunları tarif etmiş, gladyatörlerin beslenme-
si için dikkat edilmesi gereken konulara işaret •
etmiştir.
HIPOKRAT, NICANDER, PLINY
• M.Ö. 370 yıllarında Hipokrat, kurşu-
nun zararlı etkilerini ortaya koyduğu bir
çalışma yapmıştır.
koliği ve kurşun anemisini incelemiş ve tanım-
lamıştır.
• M.S. 23-79 yıllarında yaşamış olan Pliny
de tozlu yerlerde çalışmanın risklerine işa-
öksürük, nefes darlığı gibi belirtilerin gö-
rüldüğünü belirtmiştir. Çalışma ortamındaki
tehlikeli tozlara karşı çalışanların maske yerine
geçmek üzere başlarına torba geçirmelerini
önermiştir.
LICH ELLENBRONG
• Roma İmparatorluğu döneminde tok-
sikoloji oldukça ilerlemiş, birçok bitkisel zehir,
arsenik ve arsenik asidi tuzlar bulunmuştur.
Dioscorides (MS 40 – 90) ise zehirleri bitkisel,
hayvansal ve mineral kaynaklı olmak üzere
üçe ayırmış ve bu ayrım yüzyıllar boyunca kul-
lanılmıştır.
Juvenal (M.S. 60-140) ise, demircilerde
görülen göz hastalıklarının işten kaynaklandı-
ğını, sürekli ayakta çalışanlarda varis oluşabile-
ceğini açıklamıştır.
• Galen (M.S. 130- 201) ise, madenciler,
kimyacılar, terziler, balıkçılar, çiftçiler ile me-
talürji alanında, dericilikte ve imalat işlerinde

33
 İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

çalışanlarda görülen ve bir kısmı daha önce rına dayanarak bir de meslek hastalıkları kitabı
Hipokrat tarafından da tanımlanmış olan çe- yazmış ve iş sağlığı ve güvenliğinin kurucusu
şitli hastalıklara işaret etmiştir. ve babası kurucusu olarak tarihe geçmiştir.

• 1473 yılında kuyumcularla ilgili bazı Uzun incelemeler sonucu 1713 yılında yayın-
hastalıkları inceleyen Urlich Ellenbrong, yal- ladığı “De Morbis Artificum Diatriba” isimli ki-
nızca izlenimlerini bildirmekle yetinmiştir. tabında özellikle iş kazalarını önlemek için, iş
yerlerinde koruyucu güvenlik önlemlerinin
PARACELCUS, ACRICOLA
alınmasını önermiştir.
• Alman hekim Paracelcus (1493-1541),
Ramazzini, lağım çukurunu (foseptik) boşaltan
Tirol maden işletmelerinde işyeri hekimi ola-
bir işçinin çalışmasını anlatmıştır. İşçinin bu
rak çalışırken Dünya’da ilk iş hekimliği ki-
işi yaparken çok hızlı çalıştığını gözlediğinde
tabı olan “De Morbis Metallicis” adlı eserini
neden bu kadar hızlı çalıştığını sormuş, biraz
yazmıştır. Kitapta maden işletmelerinin çeşitli
daha yavaş çalışmasını önermiştir. Ancak işçi,
bölümlerinde çalışan işçilerdeki bulguları der-
bu işi yaparken gözlerinin sulandığını ve çok
lemiştir. Kitabında pnömokonyoz, zehirler, doz
acıdığını söyleyerek, bir an önce işi bitirip evi-
ve organizma ilişkisi gibi konularda, bir kısmı
ne gideceğini ve karanlık bir odada gözlerini
halen geçerliliğini koruyan teoriler geliştirmiş-
kapayıp yatarak dinleneceğini ifade etmiştir.
tir.
Daha sonra Ramazzini o kentte çok sayıda kör
• Agricola (1494-1555) ise, zehirler, etki- insana rastladığını, yaptığı görüşmede de bu
leri, korunma önlemleri ve iş kazaları konusu kişilerin foseptik temizleme işi yaptıklarını öğ-
üzerinde çalışmış; madenlerde çalışan işçile- rendiğini belirtmiştir.
ri gözlemleyerek derlediği bilgileri “De Re
Günümüzde hastalardan öykü alınırken kişinin
Metallica” adlı eserinde toplamıştır.
mesleğinin sorulması, Ramazzini’nin öğüdüne
BERNARDINO RAMAZZINI dayalıdır. Hatta Ramazzini, hastalığın, kişinin
işi ile ilişkili olabileceği düşünüldüğünde “ay-
İSG’nin başlangıcı; kaynaklara göre M.Ö. 370
rıntılı meslek öyküsü” alınmasını da öner-
yıllarındaki Hipokrat’ın kurşunun zararlı et-
mektedir
kilerini ortaya koyduğu çalışmasına dayan-
dırılabileceği gibi, daha yaygın kabul gören • Ramazzini, Ergonomi ilkelerini de
diğer bir yaklaşım olan 16. ve 17. yüzyıllarda ilk toparlayan kişidir.
(1633 – 1714) İtalyan Bernardino Ramazzi-
SANAYİ DEVRİMİ
ni’nin iş sağlığına ilişkin bilimsel çalışmaları da
sayılabilir. On altıncı yüzyılın sonlarında bir grup mülte-
ci, Belçika’nın Antwerp kentinden İngiltere’ye
İSG konusunun bilimsel esaslara dayanılarak
göç ederek pamuklu dokuma üretimini bu
ele alınması, İtalya’da 17.yüzyılda Bernardino
ülkeye taşıdılar. Uzunca bir zaman ev üretimi
Ramazzini tarafından gerçekleştirilmiştir. Ber-
şeklinde yapılan dokumacılık işleri, buharın
nardino Ramazzini, kendi tecrübe ve bulgula-

34
 Dünyada İş Sağlığı ve Güvenliğinin Tarihsel Gelişim

keşfinden sonraki dönemde yeni oluşan fabri- DİĞER GELİŞMELER

kalarda yapılmaya başlandı.
• Dr. Percival Pott’un skrotum kanseri
On sekizinci yüzyılın ikinci yarısında buharın konusundaki gözlemi üzerine 1788 yılında
keşfi ile birlikte çalışma hayatında önem- İngiltere’de “Baca Temizleyenlerin ve Çırak-
li gelişmeler ve değişiklikler meydana larının” çalışma koşullarını düzenleyen bir
gelmiştir. Çalışma hayatında gözlenen bu yasa çıkarılmıştır. Bu yasada, baca temizleme
değişikliklerin sosyal ve ekonomik açıdan da işinde en küçük çalışma yaşı 8 yıl olarak be-
çok önemli yansımaları olmuştur. Buharın keşfi lirlenmiş, ustanın, çırağını istismar etmemesi
ile başlayan ve toplumların her kesiminde öğütlenmiş ve çırakların en seyrek haftada bir
sosyal, ekonomik ve sağlıkla ilgili alanlarda kez olmak üzere katran ve kirlilikten arınmala-
yaşanan gelişme ve değişikliklerin tümü rını sağlamak amacı ile yıkanması önerilmiş ve
“sanayi devrimi” olarak adlandırılır. bu amaçla gerekli düzenlemelerin yapılması
gereğine işaret edilmiştir.
Dr. PERCIVAL POTT, TISSOT
• Sonraki yıllarda (1819 yılında) çıkarıl-
• Dr. Percival Pott (1714-1788)
mış olan bir başka yasa, çıraklar dışındaki ça-
İngiltere’de baca temizliği işinde çalışan
lışanları da kapsamaktaydı ve en küçük çalış-
çocuklarda, ileri yaşlarda skrotum
ma yaşını 9 yıl olarak belirlemişti.
kanserinin sık görüldüğüne işaret etmiştir.
Bugünkü bilgilerin ışığında kömürün yanması DÜNYADA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
sonucunda oluşan polisiklik hoş kokulu hidro- İLE İLGİLİ İLK YASA
karbonların bu hastalığa yol açtığı bilinmekte-
• Fransa ve İngiltere’de bu yıllarda bir ta-
dir. Ancak, henüz hastalıkların nedenleri konu-
kım aydın fikirli ve ileri görüşlü fikir adamları-
sundaki bilgilerin çok yetersiz olduğu yıllarda
nın müdahalesi ile çalışma hayatına ilişkin bazı
(1775) bu gözlemin yapılmış olması iş sağlığı
düzenlemeler ve düzeltmeler yapılmıştır. Bu
alanında olduğu kadar, epidemiyoloji bilimi
ileri görüşlü kişiler arasında, Fransa’da (1789
ve kanser epidemiyolojisi alanında da önemli
yılındaki Fransız Devriminin de öncülerinden
bir değerlendirmedir. Percival Pott’un bu sap-
olan) Voltaire, J. J. Rousseau, İngiltere’de de bir
tamayı yapmasından 150 yıl kadar sonra 1932
fabrika sahibi olan Robert Owen, Robert Peel,
yılında bu kanserin nedeni olan 1,2 dibenz
Michael Sadler, Anthony Ashley Cooper, Char-
antrasen, ilk kimyasal kanserojen madde ola-
les Turner Thackrah, Thomas Percival gibi ay-
rak tanımlanmıştır. Dr. Pott, sonraları kraliçe
dın kişiler ve hekimler sayılabilir.
tarafından “Sir” ünvanı ile ödüllendirilmiş-
tir. • 1740 ile 1804 yılları arasında yaşayan
hekim Thomas Percival, genç işçilerin çalışma
• Tissot: 18. yüzyılda ilk defa hastane-
saat ve koşulları ile ilgili olarak bir rapor hazır-
lerde meslek hastalıklarının tedavi edilme-
lamıştır. Bu rapor bir işveren ve parlamenter
si için özel bölümler kurulmasını önermiş-
olan Sir Robert Peel’i etkilemiş ve parlamento-
tir.
da girişimlerde bulunarak 1802 yılında “Çırak-

35
 İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

ların Sağlığı ve Morali” adlı yasanın çıkarılma- yılında toplanan Berlin Konferansında amacı-
sını sağlamıştır. İSG ile ilgili olarak dünyada ilk na ulaşır. Berlin Konferansı’nda çocukların işe
yasa olarak kabul edilen ve İngiltere’de çıkartı- alınma yaşları ve çalışma sürelerinin sınırlandı-
lan bu yasa, çalışma saatini günde 12 saat ola- rılması ile İSG’ye ilişkin olmak üzere, dilek nite-
rak sınırlamış, işyerlerinin havalandırılmasını liğinde ortak kararlar alınır.
öngörmüştür. 1847 yılında çıkarılan “On Saat
• Edwin Chadwick (1800-1884) 4 yıllık
Yasası” ile çalışma saatleri tekrar sınırlandırıl-
bir uğraşı sonunda 1842 yılında “Çalışanların
mıştır.
Çevre Sağlığı Koşulları” adlı bir rapor (Report
FABRİKALAR KANUNU on the Sanitary Conditions of the Labouring
Population in Great Britain) hazırlamıştır. Cha-
• 1832 yılında Michel Sadler parlamento-
dwick bu raporda insanların hastalanmala-
ya yeni bir yasa önerisi getirmiş. Bu çalışmalar
rında çevre ve barınma koşullarının önemine
sonucunda; 1833 yılında çıkarılan “Fabrikalar
işaret etmiş, çevre koşullarını olumlu hale ge-
Kanunu” ile çocukların çalışmaya başlamadan
tirerek bu sorunların önlenebileceğini ifade
önce bir hekim muayenesinden geçirilmesi, fi-
etmiştir. Bu katkılarından dolayı Edwin Cha-
zik yapı itibariyle 10 yaşını doldurmuş olduğu
dwick de çevre sağlığının kurucusu olarak
ve çalışmasına herhangi engel olmadığı ko-
kabul edilmiştir.
nularının hekim tarafından değerlendirilmesi
koşulları gündeme gelmiştir. Bu uygulama bir ILO’NUN KURULMASI
anlamda işe giriş muayenelerinin ilk örnekleri
• 19. asrın sonlarında iş hukuku alanın-
olarak değerlendirilebilir.
da yaşanan gelişmeler, 20. asrın ilk yarısında
• 1840 yılında çocuk işçilerin baca temiz- vuku bulan iki Dünya Savaşının yarattığı savaş
leme işinde çalıştırılmaları yasaklanmıştır. ekonomisi nedeniyle önemli ölçüde duraksar.
Böylece, bu dönemde işyerlerinde çalışma
• 1842’de Maden Yasası ile 10 yaşından
koşulları ve İSG’ye ilişkin önemli bir ilerleme
küçük çocukların ve kadınların maden ocakla-
sağlanamaz. Bu dönemin çalışma hayatı açı-
rında çalıştırılmaları yasaklanmıştır
sından önemli iki önemli gelişmesi; Sovyetler
• 1847 yılında çıkarılan “On Saat Yasası” Birliği’nde yaşanan devrim ve Uluslararası Ça-
ile çalışma saatleri tekrar sınırlandırılmıştır. lışma Örgütü’nün (ILO) kurulmasıdır. 1919
yılında kurulmuş olan Uluslararası Çalışma
EDWIN CHADWICK
Örgütü, ILO, insan haklarının, sosyal adaletin
• İlk çalışma yasalarının yanı sıra, ilk ve çalışma haklarının iyileştirilmesi için çalı-
uluslararası çalışmalar da aynı dönemde şan bir Birleşmiş Milletler ihtisas kuruluşudur.
yürütülür. 1840 yılında Daniel Legrand adlı Bu örgütün 1946 yılında Birleşmiş Milletler ile
bir İsviçreli işveren, Orta Avrupa ülkeleri için imzaladığı anlaşma sonucunda bir uzmanlık
geçerli olacak yasaların çıkarılması önerisini, kuruluşu olarak kabullenilmesinden sonra ge-
İsviçre ve Fransız yönetimleri ve Alman Güm- lişmeler daha da hızlanmıştır.
rük Birliği’ne bildirir. Atılan bu ilk adım, 1890

36
 Dünyada İş Sağlığı ve Güvenliğinin Tarihsel Gelişim

• Türkiye ILO’ya 1932 yılında üye ol- etmeye başlamasıdır. İş hukuku, sosyal koru-
muştur. ILO Ankara Ofisi ise 1976 yılında ma ve İSG yönünden ilk mevzuatın bu dönem-
açılmıştır. de oluşmaya başladığı görülmektedir.

DÜNYA SAĞLIK TEŞKİLATININ (WHO) • 10 Nisan 1845 yılında çıkarılan Polis

KURULMASI Nizamnamesi ile polise, işçi sınıfıyla ilgili şu
görev verilmişti: Madde 12: İşini ve gücünü
Dünya Sağlık Örgütü (Teşkilatı) 7 Ni-
bırakıp, sadece kullara iş bıraktırma amacında
san 1948 yılında kurulmuştur. Her yıl
olan işçi ve işçi türünden kişilerin cemiyet ve
7 Nisan günü «Dünya Sağlık Günü» olarak
toplantılarını ve gene bunun gibi kamu asayi-
kutlanır.
şini bozacak her türlü fitne ve fesat cemiyetle-
Uluslararası Çalışma Örgütü ve Dünya Sağlık rini dağıtıp yok ederek ihtilal olayının önünün
Örgütü’nün de katkılarıyla olumsuz çalışma ve kesilmesi işine sarılmak ve sürekli bununla uğ-
sağlık koşullarının düzeltilmesi amacıyla yasal raşmak. Bu madde ile kamu düzenini bozucu
düzenlemeler ve bilimsel çalışmalarla başla- etkilerin önünün alınması hedeflenmiştir.
yan bu süreç gelişkin ve kapsamlı bir İSG mev-
• 1863 yılında çıkarılan Mevadd-ı Made-
zuatının oluşmasına yol açmıştır.
niyeye Dair Nizamname; maden işyerlerinin
ÜLKEMİZDE İŞ SAĞLIĞI VE yönetimine ilişkin esasları belirlenmeye çalışıl-
GÜVENLİĞİNİN TARİHSEL mıştır.
GELİŞİMİ
DİLAVER PAŞA NİZAMNAMESİ
TANZİMAT ÖNCESİ DÖNEM
Çalışma koşullarının ağırlığı ve çok sayıda işçinin
Tazimattan önce, XI. ve XII. yy’den itibaren ku- akciğer hastalıklarına yakalanması kömür
rulmaya başlanan “Loncalarda” İSG’ye rast- ocaklarındaki üretimde düşmelerinin neden
lanmamakla birlikte, olduğundan dolayı düşük üretimi artırmak
amacıyla 1865 yılında Madeni Hümayun Nazırı
Yaşlılık nedeniyle dükkanlarına gelemeyen ya
Dilaver Paşa tarafından bir tüzük hazırlanmıştır.
da dükkanları kapanan keza, esnaflığın hangi
Padişah tarafından onaylanmadığı için bir
derecesinde olursa olsun tedavisi mümkün ol-
tüzük niteliği kazanamadığı için Nizamname
mayan hastalığa yakalanmış olanlara “Tevaün
haline dönüştürülen bu yasal hüküm;
Sandığı” denilen sandıktan yardım yapılırdı.
çalışma koşullarına ilişkin olarak getirdiği
Bu yardım sandıklarının, ülkemizde sosyal gü-
düzenlemeler yanında, madende bir hekim
venliğin ilk nüveleri olduğu söylenebilir.
bulundurulmasını da hükme bağlamıştır.
TANZİMAT VE MEŞRUTİYET DÖNEMİ
Bu Nizamname, Ereğli Kömür Havzasında ça-
Bu dönemde, çalışma hayatında loncaların, va- lışan kömür işçilerinin sosyal ve ekonomik
kıfların, aile içi yardımlaşmanın ve dini kurum- durumunu düzeltmek ve kömür üretimini art-
ların etkisi devam etmekle beraber; en önemli tırmak amacı ile çıkarılmıştır. 100 maddeden
gelişme devletin çalışma yaşamına müdahale oluşan bu nizamname aynı zamanda “Havza-i

37
 İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Fahmiye Teamülnamesi” olarak da isimlendiri- Kömür Tozlarının Amale Menafi-i Umumiyesi-

lir. ne Olarak Füruhtuna Dair Kanun” çıkarılmıştır.
Bu yasayla, Zonguldak ve Ereğli kömür bölge-
Bu nizamnamede, işçiye ait dinlenme ve tatil
sinde üretim sırasında ortaya çıkan ve işletme-
zamanları, barınma yerleri, çalışma saatlerine
ce terkedilmiş kömür tozlarının açık arttırma
de yer verilmiştir. Nizamnameye göre, kömür
yoluyla satılarak elde edilen paraların işçiler
işverenleri işçilere yatacak yer temin etmek
lehine kullanılması sağlanmıştı.
zorunda idi. Çalışma süresi 10 saat olarak sap-
tanmıştı. Ücretlere diğer alacaklara nazaran DİĞER GELİŞMELER
öncelik tanınmış, nöbetleşe çalışma esası ka-
Bu yasadan hemen sonra, Ereğli kömür böl-
bul edilmiş, toplu işten çıkarma konusunda
gesi maden işçileri hakkında uygulanmak
işçilerin işsiz kalmalarını önlemek için işletme-
üzere 10.9.1921 tarih ve 151 sayılı “Ereğli Hav-
nin faaliyetine son verilmesini önceden haber
za-i Fahmiyesi Maden Amelesinin Hukukuna
vermek zorunluluğu konmuştur.
Müteallik Kanun” çıkarılmıştır. Yasa uyarınca
Dilaver paşa Nizamnamesi, iş kazalarını önle- kömür işçilerinin çalışma koşullarının düzel-
mek için alınması gerekli iş güvenliği ted- tilmesine yönelik hükümler getirilmiştir. Bu
birlerini de belirtmişti. yasa uygulanma alanı ve işçilere tanıdığı hak-
lar yönünden sınırlı da olsa, dönemin koşulla-
MAADİN NİZAMNAMESİ VE DİĞER
rına göre, sosyal politika açısından önemli bir
GELİŞMELER
adımın başlangıcı olmuştur. Sadece bireysel iş
• 1869 Maadin Nizamnamesi ile iş gü- ilişkileri konusunda değil, sosyal sigortalarla
venliği ilkeleri üzerinde durulmuş ve akit ser- ilgili bazı önemli kurallara da yer vermiştir. Bu
bestisi ilkesi tanımlanmaya çalışılmıştır. Bu- nedenle anılan yasa “ilk mahdut portreli iş ka-
nunla işçi haklarının korunması ve güvenliği nunumuz” biçiminde nitelendirilmiştir
bakımından önemli yenilikler getirilmiştir. İş
CUMHURİYET SONRASI DÖNEM
kazasına uğrayan işçilere ve bunların ölümü
halinde ailelerine tazminat isteme hakkı ön- • 1926 Tarihli Borçlar Kanunu: İşverenle-
görülmüş, objektif sorumluluk esası kabul rin tehlikeli durumla karşı tedbir almasını, bu
edilmiştir. Bundan başka, maden işletmecile- tedbirlerin eksikliği nedeniyle çalışanın kaza
rini madenlerde gerekli ilaç ve doktor bulun- geçirmesi durumunda; çalışanın maddi-mane-
durmakla zorunlu tutmuştur vi tazminat isteme hakkı, sıhhi çalışma mahal-
leri ve işçilerin yatması bahis mevzuu olması
• 1876’da çıkarılan Mecelle, ilk Türk Me-
halinde, sıhhi yatacak yer temini hükümlerini
deni Kanunudur. Mecelle, çalışma ilişkilerinin
getirmiştir.
düzenlenmesinde ilkel ve bireyci bir görüş ge-
tirmiştir. • 1930 Tarihli Umumi Hıfzıssıhha Ka-
nunu: 12 yaşından küçük çocukların çalışma
• 28 Nisan 1921 tarih ve 114 sayılı “Zon-
yasağı, 12-16 yaşları arasındakilerin 8 saatten
guldak ve Ereğli Havza-i Fahmiyesinde Mevcut
fazla çalıştırılma yasağı ve gece saat 20’den

38
 Dünyada İş Sağlığı ve Güvenliğinin Tarihsel Gelişim

sonra çalıştırılmasının yasaklanması hükümle- miştir.

rini getirmiştir. Gebe kadınlar ile ilgili hüküm-
• 1950 tarih ve 5521 sayılı “İş Mahkeme-
ler ve 180. maddesi gereğince de elliden fazla
leri Kanunu” çıkarılmıştır.
işçi çalıştıran işyerlerinin hekim çalıştırma hük-
münü getirmiştir. • 20.07.1961’de Türkiye Cumhuriyeti
Anayasası yürürlüğe girmiştir.
• 1930 Tarihli Belediyeler Kanunu: İşyer-
lerinin sağlık açısından teftişinin belediyelerce • 17.07.1964 tarihinde 506 sayılı sosyal
yapılması hükmünü getirmiştir sigortalar kanunu yürürlüğe girmiştir.

• 1932 yılında Türkiye ILO’ya üye olmuş- YAKIN TARİH

tur. 1946 yılında fiili iş birliği başarmıştır.
• 1967 tarihinde 931 sayılı İş Kanunu
• 3008 sayılı ilk İş Kanunu 1936 yılında çıkarılmıştır
yasalaşmıştır. Bu kanunun özelliği; sermaye ile
• 931 sayılı Kanunun usul yönünden
emek arasında milli menfaatler bakımından
Anayasa Mahkemesi tarafından bozulması
bir birlik sağlamak, çalışma şartlarını düzelt-
üzerine bu kanun değişiklik yapılmadan 1971
mek ve işçi sağlığını korumak gayesini izlemiş
yılında 1475 sayılı İş kanunu olarak yürürlü-
olmasıdır. Yasanın, iş ilişkilerine sosyal açıdan
ğe konulmuştur. 10 Bölüm ve 112 maddeden
yaklaşması, kapsamının dar tutulup fikir işçi-
oluşan 1475 sayılı İş Kanunu ve bu bağlamda
lerinin uygulama alanı dışında bırakılması ve
çıkarılan Tüzük ve Yönetmelikler ile İSG mev-
“Türk milletinin kaynaşmış ve ayrıcalıksız bir
zuat olarak kapsamlı hale getirilmiştir.
kitle olduğu” görüşüyle grev ve lokavtın yasak-
lanmış olması da özellikleri arasında gösterile- • 22.05.2003 tarihli 4857 sayılı İş Ka-
bilir. 148 maddeden oluşmaktadır. 07 Haziran nunu, AB’ne girmek için müzakere sürecini
1945’te Çalışma Bakanlığı kurulmuştur. başlatan ülkemizin çalışma mevzuatını AB’ne
yakınlaştırmak; aynı zamanda uluslararası re-
• Sosyal sigorta kolları ile ilgili ilk ka-
kabet ortamının gereklerini karşılamak üzere
nun; 27.06.1945 tarihli, 4772 sayılı İş Kazaları,
tasarlanıp yürürlüğe konmuştur. Çalışma ha-
Meslek Hastalıkları ve Analık Sigortaları Ka-
yatını yeniden düzenleyen 4857’nin çok sayı-
nunu’dur. Bu Kanunun 1945 yılında yürürlüğe
da hükmü İSG ile ilgilidir.
girmesi ile İş Kazaları, Meslek Hastalıkları ve
Analık Sigortası uygulanmaya başlamıştır. Anı- 30.06.2012 tarihinde 6331 sayılı iş sağlı-
lan Kanuna paralel olarak 16.07.1945 tarihin- ğı ve güvenliği hizmetleri yasası yürürlüğe
de 4792 sayılı İşçi Sigortaları Kurumu Kanunu girmiştir.
çıkarılmıştır.

• 1947 tarih ve 5018 sayılı “İşçi ve İşve-

ren Sendikaları ve Sendika Birlikleri Hakkında
Kanun” un yürürlüğe girmesi ile sendikalaşma
hareketinde de bir gelişme müşahede edil-

39
 İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

3. BÖLÜM
ULUSAL & ULUSLARARASI
KURULUŞLAR - SÖZLEŞMELER
ÇSGB BAĞLI İSG FAALİYETLERİNDE • Etkin denetim sağlamak amacıyla gerekli
BULUNAN KURULUŞLAR önerilerde bulunmak, sonuçlarını izlemek.

İTKB (İş Teftiş Kurulu Başkanlığı)
İSGGM (İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdür-
lüğü)
İSGÜM (İş Sağlığı ve Güvenliği Araştırma ve
Geliştirme Enstitüsü Başkanlığı)
ÇASGEM (Çalışma ve Sosyal Güvenlik Araştır-
ma Merkezi)
SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu)
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL
MÜDÜRLÜĞÜ
• Faaliyet konuları ile ilgili yayın ve dokü-
Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlan-
ması görevi, 1945 yılında kurulan Çalışma ve
Sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesindeki İş
Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğüne ve- •
rilmiştir.
İSGGM GÖREVLERİ
• İş sağlığı ve güvenliği konularında, mevzu-
atın uygulanmasını sağlamak ve mevzuat
çalışması yapmak.
• Standart çalışmaları yapmak, normlar ha-
zırlamak ve geliştirmek.
• Üretilen ve ithal edilen kişisel koruyucu
donanımların piyasa gözetimi ve deneti-
mini yapmak, bu hususlarda usul ve esas-
ları belirlemek.
• İş sağlığı ve güvenliği ile iş kazaları ve mes-
lek hastalıklarının önlenmesi konularında
inceleme ve araştırma çalışmalarını plan-
lamak, programlamak ve uygulanmasını
sağlamak.
mantasyon çalışmaları yapmak ve istatis-
tikleri düzenlemek.
Meslekî eğitim görenler, rehabilite edilen-
ler, özel risk grupları ve kamu hizmetle-
rinde çalışanlar da dahil olmak üzere tüm
çalışanların iş kazaları ve meslek hastalık-
larına karşı korunmaları amacıyla gerekli
çalışmaları yaparak tedbirlerin alınmasını
sağlamak.

• Ulusal politikalar belirlemek, bu politikalar • İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü ile İş Sağ-

çerçevesinde programlar hazırlamak.
• Ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlar-
la işbirliği ve koordinasyonu sağlamak.
lığı ve Güvenliği Enstitüsü Bölge Laboratu-
var Müdürlüklerinin çalışmalarını düzenle-
mek, yönetmek ve denetlemek.

40

• İşyerindeki sağlık ve güvenlik risklerini ön- •
lemek ve koruyucu hizmetleri yürütmek
üzere görevlendirilecek işyeri hekimleri, iş
güvenliği uzmanları ve diğer görevlilerin iş
sağlığı ve güvenliği ile ilgili eğitim ve bel-
gelendirme usul ve esaslarını belirlemek.
• İş sağlığı ve güvenliği alanında ölçüm,
analiz, teknik kontrol, risk analizi ve değer- •
lendirmesi, eğitim, danışmanlık, uzmanlık
hizmetlerini yapmak ve bu tür hizmetleri
verecek özel ve tüzel kişi ve kuruluşların
niteliklerini belirlemek, yetki vermek, yet-
kilerini iptal etmek, kontrol ve denetimini
sağlamak.
• İşyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı, diğer
teknik ve sağlık personel ile işçilere eğitim
vermek için kamu kurum ve kuruluşları,
üniversiteler ve Türk Ticaret Kanunu hü-
kümlerine göre faaliyet gösteren şirket-
ler ile ortak sağlık ve güvenlik birimlerini
yetkilendirmek, gerektiğinde yetkilerini
iptal etmek, hizmetin etkin ve verimli bir
şekilde verilip verilmediğinin kontrol ve
denetimini sağlamak, işyeri hekimi ve iş
güvenliği uzmanının eğitimleri sonundaki
sınavları yapmak veya yaptırmak, belgele-
rini vermek.
İSGÜM
• İSGÜM, Türk Hükümeti ve Uluslararası Ça-
lışma Örgütü (ILO) arasında yapılan anlaş-
mayla Uluslararası Çalışma Koşullarını ve •
Çevresini İyileştirme Programı (PIACT) çer-
çevesinde, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Ba-
kanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Mü-
dürlüğünün alt birimi olarak 1968 yılında
• İşyerlerine yönelik ortam ölçüm, analiz,
kurulmuştur.
41
Ulusal & Uluslararası Kuruluşlar-Sözleşmeler
Avrupa Birliği tarafından desteklenen ve
Türkiye’de İş Sağlığı ve Güvenliğinin Ge-
liştirilmesi (İSAG) Projesi (2004-2006) ile
İSGÜM’ün binası tamamen yenilenmiş, la-
boratuvarlar modern cihaz ve ekipmanla
donatılmış ve teknik personele yurt içi ve
yurt dışında teknik eğitimler verilmiştir.
Proje kapsamında, sanayi yoğunluğu dik-
kate alınarak Kocaeli Üniversitesinin de
katkılarıyla İSGÜM Kocaeli Bölge Laboratu-
varı kurulmuştur. İSGÜM’ün, Ankara’da bu-
lunan merkezinden başka, İstanbul, İzmir,
Adana, Zonguldak, Kocaeli ve Kayseri’de
Bölge Laboratuvar Şeflikleri bulunmakta-
dır.
• İSGÜM, İş hijyeni ölçüm, test ve analizi
alanında hizmet verecek laboratuvarları
yetkilendirip, kontrol ve denetimini sağla-
maktadır.
İSGÜM GÖREVLERİ
• İş kazaları ve meslek hastalıklarının önlen-
mesi konularında milli ve milletlerarası dü-
zeyde faaliyette bulunmak,
• İşe bağlı tehlikelerin olumsuz etkilerini
önlemek veya işe bağlı tehlikeler önlene-
miyor ise en aza indirmek amacıyla araştır-
malar yapmak ve çalışanların fiziki bütün-
lüklerini ve sağlıklarını koruyucu tedbirler
geliştirmek,
Çalışma ortamı ve üretim süreçlerinin ça-
lışanların özel durumları ve yeteneklerine
uygun duruma getirilmesi amacıyla çalış-
malar yürütmek,
test ve risk değerlendirmesi çalışmaları
 İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

yapmak, sinde görev yapmış olup, 1946 yılında Çalışma

Bakanlığının bünyesine alınmıştır.1979 yılında
• Faaliyet alanında eğitim faaliyetleri düzen-
İş Teftiş Kurulu Başkanlığı kurulmuştur.
lemek,
İŞ TEFTİŞ KURULU AMACI
• Mevzuat, standart ve normların hazırlan-
ması ve geliştirilmesi amacıyla araştırma • İş Teftiş Kurulu işyerlerinde iş sağlığı ve gü-
yaparak öneriler geliştirmek, venliği hususunda denetlemeler yapar

• Sektörel düzeyde projeler geliştirmek ve • İş denetiminin ana amacı çalışanları ko-

rehberler hazırlamak, rumak, çalışma yaşamı ile ilgili mevzuatın
uygulanıp uygulanmadığını izlemek ve
• Toplum düzeyinde güvenlik kültürünün
denetlemek,
yaygınlaştırılması amacıyla yapılacak ça-
lışmalar kapsamında seminer, konferans, • 81 sayılı ILO Sözleşmesinin 3. ve 129 sayılı
toplantılar düzenlemek, afiş, broşür, kitap, ILO Sözleşmesinin 6. maddelerine göre, iş
kısa film, kamu spotları gibi yazılı ve gö- denetiminin temel ve öncelikli görev alanı,
rüntülü yayın çalışmaları yapmak, çalışma ortamı ve çalışma koşullarıdır. Bu
alanlara ikincil olanlar ise çalışma ilişkileri,
• Faaliyet alanları ile ilgili istatistiki verile-
istihdam ve meslek eğitimidir.
ri toplamak, düzenlemek ve ilgili kurum
ve kuruluşların bu bilgileri kullanabilmesi ÇASGEM
amacıyla gerekli altyapıyı hazırlamak,
ÇASGEM 1955 yılında Yakın ve Orta Doğu Ça-
• Strateji, hedef ve faaliyetlerin belirlenmesi lışma Enstitüsü (YODÇE) adıyla İstanbul›da ku-
için gerekli çalışmaları yapmak ve gerçek- rulmuştur. YODÇE, Uluslararası Çalışma Örgütü
leşmesini izlemek, (ILO) ve Türkiye Hükümeti arasında 17.01.1955
tarihinde, 5 Eylül 1951 tarih ve 6114 sayılı Ka-
• Genel Müdürlükçe verilen diğer görevleri
nuna dayanarak hazırlanan 13 Sayılı Ek Anlaş-
yerine getirmek.
ma ile kurulmuş ve aynı gün faaliyetine başla-
İŞ TEFTİŞ KURULU BAŞKANLIĞI mıştır.

1936 yılında kabul edilen 3008 sayılı Yasanın, ÇASGEM GÖREVLERİ

“İş Hayatının Murakabe ve Teftişi” adlı bölümü-
 Çalışma hayatı, sosyal güvenlik, iş sağlığı
nün 91. maddesinde; «Devletin, ulusal çalışma
ve güvenliği, işçi işveren ilişkileri, istih-
bütünlüğünün düzen altında yürütülmesini
dam, verimlilik, toplam kalite yönetimi, iş
sağlamak üzere, iş yaşamının yasa kurallarına
piyasası alomaliye.com etütleri, ergonomi,
ve ülke çıkarlarına uygunluğunu takip edece-
çevre, ilk yardım, iş istatistikleri ve benzeri
ği, kontrolünü yapacağı ve denetleyeceği dü-
konular ile işyerindeki sağlık ve güvenlik
zenlenmiştir.» 3008 sayılı İş Yasasının kabulü sı-
risklerini önlemek ve koruyucu hizmetleri
rasında İktisat Bakanlığına bağlı olarak kurulan
yürütmek üzere görevlendirilecek işyeri
iş müfettişliği, İş Dairesi yönetsel birimi bünye-
hekimi, mühendis, teknik eleman, hemşi-
42
 Ulusal & Uluslararası Kuruluşlar-Sözleşmeler

re ve diğer sağlık personeline iş sağlığı ve yapılacak sosyal güvenlik sözleşmelerine iliş-

güvenliği konusunda gerektiğinde Bakan-
lık birimleri veya ilgili kurum ve kuruluşlar
ile birlikte, eğitim programları hazırlamak,
eğitim vermek veya eğitim hizmeti satın
almak, sertifikalandırmak, bu konularla il-
gili araştırmalar yapmak veya yaptırmak,
 Bakanlık, bağlı kuruluşları ile ilgili kuruluş-
larının personeli ile özel veya kamu sektö-
ründe faaliyet gösteren işyerlerindeki işçi,
işveren veya yönetici personel için eğitim,
seminer ve konferanslar tertip etmek veya
bu konularda tertiplenmiş eğitim, konfe-
rans ve seminerlere iştirak etmek.
kin gerekli çalışmaları yürütmek, uluslararası
antlaşmaları uygulamak,
Sosyal güvenlik alanında, kamu idareleri ara-
sında koordinasyon ve iş birliğini sağlamak.
Uluslararası Kuruluşlar
ILO Uluslararası Çalışma Örgütü (International
Labour Organization)
WHO Dünya Sağlık Örgütü (World Health Or-
ganization)
UNEP Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNi-
ted Nations Ennvironment Programme)

SOSYAL GÜVENLİK KURUMU (SGK) UNIDO Birleşmiş Milletler Sanayi Geliştirme

Örgütü (United Nations Industrial Develop-
SOSYAL GÜVENLİK KURUMU KURU- ment Organization)
LUŞ AMACI
IAEA Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (Inter-
Sosyal sigortalar ile genel sağlık sigortası ba-
national Atomic Energy Agency)
kımından kişileri güvence altına alacak, sosyal
sigortacılık ilkelerine dayalı, etkin, adil, kolay AB Avrupa Birliği (European Union)
erişilebilir, malî açıdan sürdürülebilir, çağdaş UNDP Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı
standartlarda bir sosyal güvenlik sisteminin (United Nations Development Programme)
gerçekleştirilmesi amacıyla kurulmuştur.
EU-OSHA Avrupa Bİrliği İş Sağlığı ve Güven-
SOSYAL GÜVENLİK KURUMU KURU- liği Ajansı (European Agency for Safety and
LUŞ GÖREVLERİ Health at Work)
Sosyal güvenlik politikalarını uygulamak, bu ISO Uluslararası Standardizasyon Örgütü (In-
politikaların geliştirilmesine yönelik çalışmalar ternational Organization for Standardization)
yapmak,
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER «BM»
Hizmet sunduğu gerçek ve tüzel kişileri hak
ve yükümlülükleri konusunda bilgilendirmek, BM İnsan Hakları Evrensel Beyanna-
haklarının kullanılmasını ve yükümlülüklerinin mesi
yerine getirilmesini kolaylaştırmak, İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkı; «Herkesin, ça-
Sosyal güvenliğe ilişkin konularda; uluslarara- lışma, mesleğini seçme, adil ve uygun koşul-
sı gelişmeleri izlemek, AB ve Uluslararası ku- larda çalışma hakkı bulunmaktadır.» şeklinde
ruluşlar ile iş birliği yapmak, yabancı ülkelerle tanımlanmıştır.
43
 İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

BM Ekonomik-Sosyal-Kültürel Hak- 2. Kadın ve erkeklerin insana yakışır işlere sa-

lar Antlaşması-1976 hip olabilmeleri için daha fazla fırsat oluş-
turmak,
Söz konusu antlaşmaya taraf olan devletler,
herkesin adil ve uygun çalışma koşullarına sa- 3. Sosyal koruma programlarının kapsamını
hip olmasını ve bu koşulların özellikle «İş Sağ- ve etkinliğini artırmak
lığı ve Güvenliği» gereklerini karşılıyor olması
4. Üçlü yapıyı ve sosyal diyalogu güçlendir-
hususunu tanımaktadır. İş Sağlığı ve Güvenliği,
mek,
bu taahhütleri karşılayacak olan kilit faaliyettir.
ILO ANAYASASI (ILO HEDEFLERİ)
ULUSLARARASI ÇALIŞMA ÖRGÜTÜ(ILO)
1. İstihdam ve işsizliğin önlenmesi
ILO, 1919’da imzalanan Versaille (Versay)
Anlaşması’nda öngörülen Milletler Cemi- 2. İş dışındaki hastalık ve kazalardan korun-
yeti ile ortaya çıkmıştır. ma

İkinci Dünya Savaşından sonra, Filadelfiya Bil- 3. Çocukların, gençlerin ve kadınların korun-
dirgesi ile birlikte, ILO yeni bir sürece girmiştir. ması
Bildirge, savaş sonrası ulusal bağımsızlıkla 4. Göçmen işçilerin haklarının korunması
birlikte büyümeyi öngörmüştür. Birleşmiş Mil-
letler kuruluşları arasında yalnızca ILO üçlü bir 5. Çalışma saatleri
yapıya sahiptir. (İşçi-İşveren-Hükümet=Üçlü 6. Uygun asgari ücret
Yapı) «Bunların her biri eşit söz hakkına sa-
hiptir.» İşveren ve işçi temsilcileri ekonominin 7. Yaşlılıkta ve maluliyette koruma
«sosyal tarafları» hükümet; politika ve prog- 8. Eşit işe eşit ücret
ramları şekillendiren taraftır. ILO üyesi ülkeler
tarafından finanse edilen çalışma programı ve 9. Örgütlenme özgürlüğü
bütçesi ise her iki yılda bir aynı Konferans tara- 10. Mesleki eğitim ve sürekli eğitim
fından benimsenir.
ILO SÖZLEŞMELERİ- TAVSİYE KARAR-
ILO’nun Amacı LARI
Birinci Dünya Savaşından sonra giderek büyü- ILO’nun temel uygulama araçları sözleşme,
yen sorunlara yönelik; protokol ve tavsiye kararlarıdır. Sözleşme,
«Sosyal reform niteliğinde çözümler bul- İlke ve kuralların belirlenmesinde temel araç-
mak ve reformların uluslararası düzeyde tır. Uluslararası antlaşma niteliğindedir, ulusal
uygulanmasını sağlamaktı.» politikaya yol gösterir ve onaylayan ülkeyi
bağlar.
ILO STRATEJİK HEDEFLERİ
Protokol, sözleşmeyle aynı numarayı ta-
1. Çalışma yaşamında standartlar, temel ilke şır, aynı niteliktedir, sözleşmeyi tamamlar ve
ve haklar geliştirmek ve gerçekleştirmek, onaylayan ülkeyi bağlar.

44
 Ulusal & Uluslararası Kuruluşlar-Sözleşmeler

Tavsiye kararı, sözleşmeyle eşzamanlı çıka- 55 No’lu Gemi adamlarının Hastalanması, Ya-
rılan, onaylanması gerekmeyen, bağlayıcı ol- ralanması ya da Ölümü Halinde Armatörün
mayan, ilke ve kuralların nasıl uygulanacağını Sorumluluğuna İlişkin Sözleşme
açıklayan sözleşmeyi tamamlayan bir araçtır.
58 No’lu Asgari Yaş (Deniz) Sözleşmesi (Revize)
ILO düzenlemeleri, işlevsel olarak üç grup-
59 No’lu Asgari Yaş (Sanayi) Sözleşmesi (Revi-
ta sınıflandırılabilir:
ze)
o İş sağlığı ve güvenliğinin temel ilke ve ku-
68 No’lu Gemilerde Mürettebat İçin İaşe ve Ye-
rallarını belirleyen düzenlemeler,
mek Hizmetlerine İlişkin Sözleşme
o Özgün risklerden korunma ilke ve kuralla-
69 No’lu Gemi Aşçılarının Mesleki Ehliyet Dip-
rını belirleyen düzenlemeler,
lomalarına İlişkin Sözleşme
o Özgün işkollarında korunma ilke ve kural-
73 No’lu Gemi adamlarının Sağlık Muayenesi-
larını belirleyen düzenlemeler.
ne İlişkin Sözleşme
Türkiye’nin Onayladığı İLO Sözleş-
77 No’lu Gençlerin Tıbbi Muayenesi (Sanayi)
meleri
Sözleşmesi
2 No’lu İşsizlik Sözleşmesi
80 No’lu Son Maddelerin Revizyonu Sözleş-
11 No’lu Örgütlenme Özgürlüğü (Tarım) Söz- mesi
leşmesi
81 No’lu İş Teftişi Sözleşmesi
14 No’lu Haftalık Dinlenme (Sanayi) Sözleşme-
87 No’lu Sendika Özgürlüğü ve Sendikalaşma
si
Hakkının Korunması Sözleşmesi
15 Nol’lu Asgari Yaş (Trimciler ve Ateşçiler)
88 No’lu İş ve İşçi Bulma Servisi Kurulması Söz-
Sözleşmesi
leşmesi
26 No’lu Asgari Ücret Belirleme Yöntemi Söz-
92 No’lu Mürettebatın Gemide Barınmasına
leşmesi
İlişkin Sözleşme
29 No’lu Zorla Çalıştırma Sözleşmesi
94 No’lu Çalışma Şartları (Kamu Sözleşmeleri)
34 No’lu Ücretli İş Bulma Büroları Sözleşmesi Sözleşmesi

42 No’lu İşçinin Tazmini (Meslek Hastalıkları) 95 No’lu Ücretlerin Korunması Sözleşmesi

Sözleşmesi (Revize)
96 No’lu Ücretli İş Bulma Büroları Sözleşmesi
45 No’lu Yeraltı İşleri (Kadınlar) Sözleşmesi (Revize)

53 No’lu Ticaret Gemilerinde Çalışan Kaptanlar 98 No’lu Örgütlenme ve Toplu Pazarlık Hakkı
ve Gemi Zabitlerinin Meslekî Yeterliliklerinin Sözleşmesi
Asgari İcaplarına İlişkin Sözleşme
99 No’lu Asgari Ücret Tespit Mekanizması (Ta-

45
 İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

rım) Sözleşmesi 146 No’lu Gemi adamlarının Yıllık Ücretli İzni-

ne İlişkin Sözleşme
100 No’lu Eşit Ücret Sözleşmesi
151 No’lu Çalışma İlişkileri (Kamu Hizmeti)
102 No’lu Sosyal Güvenlik (Asgari Standartlar)
Sözleşmesi
Sözleşmesi
152 No’lu Liman İşlerinde Sağlık ve Güvenliğe
105 No’lu Zorla Çalıştırmanın Kaldırılması Söz-
İlişkin Sözleşme
leşmesi
153 No’lu Karayolları Taşımacılığında Çalışma
108 No’lu Gemi adamları Ulusal Kimlik Katları-
Saatleri ve Dinlenme Sürelerine İlişkin Sözleş-
na İlişkin Sözleşme
me
111 No’lu Ayırımcılık (İş ve Meslek) Sözleşmesi
155 No’lu İş Sağlığı ve Güvenliği ve Çalışma
115 No’lu Radyasyondan Korunma Sözleşmesi Ortamına İlişkin Sözleşme

116 No’lu Son Maddelerin Revizyonu Sözleş- 158 No’lu Hizmet İlişkisine Son Verilmesi Söz-
mesi leşmesi

118 No’lu Muamele Eşitliği (Sosyal Güvenlik) 159 No’lu Mesleki Rehabilitasyon ve İstihdam
Sözleşmesi (Sakatlar) Sözleşmesi

119 No’lu Makinaların Korunma Tertibatı ile 161 No’lu Sağlık Hizmetlerine İlişkin Sözleşme
Teçhizi Sözleşmesi
164 No’lu Gemi adamlarının Sağlığının Korun-
122 No’lu İstihdam Politikası Sözleşmesi ması ve Tıbbi Bakımına İlişkin Sözleşme

123 No’lu Asgari Yaş (Yeraltı İşleri) Sözleşmesi 166 No’lu Gemi adamlarının Ülkelerine Geri
Gönderilmesine İlişkin Sözleşme
127 No’lu Azami Ağırlık Sözleşmesi
182 No’lu En Kötü Biçimlerdeki Çocuk İşçiliği-
133 No’lu Mürettebatın Gemide Barındırılma-
nin Yasaklanması ve Ortadan Kaldırılmasına
sına İlişkin Sözleşme (İlave Hükümler)
İlişkin Acil Eylem Sözleşmesi
134 No’lu İş Kazalarının Önlenmesine (Gemi
187 No’lu Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliğini Geliş-
adamları) İlişkin Sözleşme
tirme Çerçeve Sözleşmesi
135 No’lu İşçi Temsilcileri Sözleşmesi
No 29: Zorla Çalıştırma Sözleşmesi
138 No’lu Asgari Yaş Sözleşmesi (1930)
142 No’lu İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Sözleşme zorla ya da zorunlu çalıştırmanın
Sözleşmesi her tür biçimine son verilmesini öngörür.
144 No’lu Üçlü Danışma (Uluslararası Çalışma Ancak, askerlik hizmeti, mahkumların belir-
Standartları) Sözleşmesi li bir denetime göre çalıştırılmaları, bu arada
savaş, yangın ve deprem gibi olağanüstü du-

46
 Ulusal & Uluslararası Kuruluşlar-Sözleşmeler

rumlarda gerek duyulan çalıştırma biçimleri
için istisna tanınır.
No. 87: Örgütlenme Özgürlüğü ve
Örgütlenme Hakkının Korunması
Sözleşmesi (1948)
Bütün işçi ve işverenlerin, önceden izin almak-
sızın ve serbestçe kendi örgütlerini kurma ve
bu örgütlere katılma haklarını güvence altına
almakta ve bu örgütlerin resmi görevlilerin
müdahalelerinden bağımsız serbestçe işlev
görebilmelerini sağlayacak güvenceler getirir.
İş verme, eğitim ve çalışma koşullarının dü-
zenlenmesinde ırk, renk, cinsiyet, din, siyasal
görüş, ulusal kimlik ve sosyal köken temelin-
de ayrımcılık yapılmasının ulusal politikalarla
önlenmesi, fırsat ve uygulama alanında eşitliği
geliştirme çağrısında bulunmaktadır.
No. 138: Asgari Yaş Sözleşmesi (1973)
İşe kabulde asgari yaşın zorunlu temel eğiti-
min tamamlandığı yaştan daha düşük olama-
yacağını öngörerek çocuk işçiliğinin ortadan
kaldırılmasını amaçlamaktadır.

No.98: Örgütlenme ve Toplu Sözleş- No. 182: Çocuk İşçiliğinin En Kötü Bi-
me Hakkı Sözleşmesi (1949) çimleri Sözleşmesi (1999)
Sendika ayrımcılığı gözetilmesine, farklı ke- Çocuk işçiliğinin en kötü biçimlerinin acilen
simlerin örgütlerinin birbirlerinin çalışma- ve etkili biçimde ortadan kaldırılmasını sağla-
larına müdahale etmelerine karşı ve toplu yacak önlemlerin alınmasını öngörmektedir.
sözleşme düzeninin geliştirilmesine yönelik Çocuk işçiliğinin en kötü biçimleri arasında
önlemler getirmektedir. kölelik ve benzeri koşullarda çalıştırılma, silah-
lı çatışmalarda kullanılmak üzere zorla askere
No.100: Ücret Eşitliği Sözleşmesi
alınma, fuhuş ve pornografi amaçlarıyla ve
(1951)
yasa dışı işlerde kullanılma ve bu arada çocuk-
Erkek ve kadınların, eşit işlerde eşit ücret ve ların sağlığına, güvenliğine ve ahlaki değerle-
sosyal haklara sahip olmalarını öngörmekte- rine zarar verecek işler yer almaktadır.
dir.
DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ – WHO
No. 105: Zorla Çalıştırmanın Yasak-
1945 yılında ABD’nin San Francisco kentinde
lanması Sözleşmesi (1957)
toplanan Birleşmiş Milletler Konferansında;
Zorla ya da zorunlu çalıştırmanın herhangi bir
«Bütün halkların sağlığının, dünyada barış ve
biçiminin siyasal zorlama ve eğitme, siyasal ya
güvenliğin sağlanması açısından temel önem
da ideolojik görüşlerin açıklanması nedeniy-
arz ettiğini kabul ederek»
le cezalandırma, işgücünü harekete geçirme,
çalışma disiplinini sağlama, ayrımcılık ve grevi
Çin ve Brezilyalı delegelerin ‘’Uluslararası Sağ-
katılanları cezalandırma aracı olarak kullanıl-
lık Örgütü’’ kurulması amacıyla toplantı dü-
masını yasaklamaktadır. zenlenmesi oybirliğiyle kabul edildi. Birleşmiş
Milletler (BM) Ekonomik ve Sosyal Konseyi, söz
No. 111: Ayrımcılık (İstihdam ve Mes-
konusu toplantının hazırlanması için;
lek) Sözleşmesi (1958)

47
 İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Belçikalı Prof. Dr. Rene SARD başkanlığında 15 WHO’NÜN GÖREVLERİ-1

kişilik bir teknik komite oluşturdu. Teknik ko-
Sağlık alanında uluslararası nitelik taşıyan ça-
mite kısa bir süre içinde toplantının gündemi-
lışmalarda yönetici ve koordinatör makam sı-
ni saptadı, kurulacak uluslararası sağlık örgütü
fatıyla hareket etmek,
için Anayasa taslağını hazırladı ve alınması ge-
reken kararları belirledi. 19-22 Temmuz 1946 BM, İhtisas Kuruluşları, sağlık idareleri, meslek
tarihlerinde New York’ta düzenlenen Uluslara- grupları ve keza uygun görülecek diğer örgüt-
rası Sağlık Konferansı’nda BM’ye üye 51 ülke- lerle fiili bir iş birliği kurmak ve sürdürmek,
nin temsilcisi ile;
Hükümetlere, istek üzerine, sağlık hizmetleri-
FAO, ILO, UNESCO, OIHP, PAHO, Kızılhaç, Dün- nin güçlendirilmesi için yardım yapmak,
ya İşçi Sendikaları Federasyonu ve Rockefeller
Uygun teknik yardım yapmak ve acil durum-
Vakfı Temsilcileri Dünya Sağlık Örgütü (WHO)
larda, hükümetlerin istekleri ya da kabulleri ile
Anayasa’sını oluşturdular. «FAO: Gıda ve Tarım
gereken yardımı yapmak,
Örgütü, OIHP: Uluslararası Halk Sağlığı Bürosu,
PAHO: Pan Amerika Sağlık Örgütü»WHO Ana- BM’nin isteği üzerine, manda altındaki ülkeler
yasası 22 Temmuz 1946 tarihinde 61 ülkenin halkı gibi özelliği olan topluluklara sağlık hiz-
temsilcisi tarafından imzalandı. WHO Anaya- metleri götürmek ve acil yardımlar yapmak ya
sasının en az 26 üye ülke tarafından resmen da bunların sağlanmasına yardım etmek,
kabulü ile yürürlüğe girmesine karar verildi.
Epidemiyoloji ve istatistik hizmetleri de dahil
26 üye ülkenin onayı ile 7 Nisan 1948’de WHO
olmak üzere gerekli görülecek idari ve teknik
kuruldu ve anayasası yürürlüğe girdi. WHO
hizmetleri kurmak ve sürdürmek,
Anayasası’nın yürürlüğe girdiği 7 Nisan her yıl
‘’Dünya Sağlık Günü’’ olarak kutlanır. Epidemi, andemik vb. hastalıkların ortadan
kaldırılması yolundaki çalışmaları teşvik etmek
Ara Komisyon WHO Genel Kurulu’nun 24 Ha-
ve geliştirmek,
ziran 1948 tarihinde toplanması için hazır-
lıklarını tamamladı ve Genel Kurul bir aylık WHO’NÜN GÖREVLERİ-2
çalışması için İsviçre’nin Cenevre kentinde BM
Gerektiğinde diğer İhtisas Kuruluşları ile iş bir-
Sarayında 48 ülkenin temsilcileri ile toplandı.
liği yaparak kazalardan doğan zararları önle-
TÜRKİYE’NİN WHO’NE ÜYELİĞİ yebilecek önlemlerin alınmasını teşvik etmek,

Türkiye 2 Ocak 1948 tarihinde WHO üye Gerektiğinde diğer İhtisas Kuruluşları ile iş bir-
oldu. 26 üye ülkenin resmi kabul işlemleri 7 liği yaparak, beslenme, mesken, eğlence, eko-
Nisan 1948 tarihinde netleşmiştir. nomik ve çalışma koşullarının ve çevre sağlığı
ile ilgili diğer bütün unsurların iyileştirilmesini
Türkiye Cumhuriyeti, 9 Haziran 1949 tarih
kolaylaştırmak,
ve 5062 sayılı Kanun’la Dünya Sağlık Örgü-
tü Anayasası’nı onaylamıştır Sağlığın geliştirilmesine katkıda bulunan bi-
lim ve meslek grupları arasında iş birliğini ko-

48
 Ulusal & Uluslararası Kuruluşlar-Sözleşmeler

laylaştırmak, mek,

Uluslararası sağlık sorunlarına ilişkin sözleş- Genel olarak Örgütün amacına ulaşmak için
meler, anlaşmalar ve tüzükler teklif etmek, gereken her önlemi almak,
tavsiyelerde bulunmak ve bunlardan dolayı
AB (European Union) (Avrupa Birliği)
Örgüte düşebilecek ve amacına uygun görev-
leri yerine getirmek, AB’DE KARAR ALICI ORGANLAR

Ana ve çocuk sağlığı ve refahı lehindeki ha- 1- AVRUPA PARLAMENTOSU

reketleri geliştirmek, ana ve çocuğun tam bir
• Üyeleri 5 yılda bir yapılan genel seçimlerle
değişme halinde bulunan bir çevre ile uyumlu
Avrupa vatandaşları tarafından seçilir.
halde yaşamaya olan kabiliyetlerini arttırmak,
• Avrupa Birliği yasalarının ve bütçesinin
Ruh sağlığı alanında özellikle insanlar arasında onaylanmasında rol oynar.
uyumlu ilişkilerin kurulmasına ilişkin her türlü
2- AB KONSEYİ (BAKANLAR KONSEYİ)
faaliyetleri kolaylaştırmak,
• Üye Devletleri temsil eder.
WHO’NÜN GÖREVLERİ-3 • Avrupa Birliği Parlamentosu ile birlikte ka-
Sağlık alanında araştırmaları teşvik ve rehber- rar alıcı organdır.
lik etmek, • Toplantının konusuna bağlı olarak üye ül-
kelerin bakanları katılır.
Sağlık, tıp ve yardımcı personelin öğretim ve
yetiştirilme normlarının iyileştirilmesini kolay- 3- AVRUPA KOMİSYONU
laştırmak,
Avrupa Birliği’nin yürütme organıdır. Avru-
Gerekirse diğer ihtisas kuruluşları ile iş birliği pa Birliği politikalarının uygulanmasından ve
yaparak kamu sağlığı, hastane hizmetleriyle geliştirilmesinden sorumludur. Avrupa Birliği
sosyal güvenlik de dahil koruyucu ve tedavi yasalarını hazırlar. Komisyon üyelerine gayrı
edici tıbbi bakıma ilişkin idari ve sosyal teknik- resmi olarak “Komiser” denmektedir. Bu kişiler,
leri incelemek ve tanıtmak. genel olarak kendi ülkelerinde siyasi görevler-
de bulunmuş ve çoğu bakanlık yapmış fakat
Sağlık alanında her türlü bilgi sağlamak, tavsi-
Komiser olarak Birliğin çıkarlarını korumak
yelerde bulunmak ve yardımlar yapmak.
üzere ülkelerindeki sorumluluklarından fera-
Sağlık bakımından aydınlatılmış bir kamuoyu gat etmişlerdir. Komisyon, Avrupa Parlamen-
oluşumuna yardım etmek tosu seçimlerini takiben beş yıllık bir süre için
oluşturulur. Avrupa Komisyonu’nun dört ana
Teşhis yöntemlerini gerektiği kadar standart
görevi vardır:
hale getirmek.,
1. Parlamento ve Konsey’e yasa taslağı sunmak
Yiyeceklere, biyolojik, farmasötik ve benzeri
ürünlere ilişkin uluslararası normlar geliştir- 2. AB politikaları ve bütçesini yönetmek
mek, kurmak ve bunların kabulünü teşvik et-
3. AB mevzuatını uygulamak

49
 İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık
4. Avrupa Birliği’ni uluslararası arenada temsil
etmek,
Örneğin üçüncü ülkelerle müzakereleri yürüt-
mek.
4- AVRUPA ADALET DİVANI
 Avrupa Toplulukları Adalet Divanı ya da kı-
saca Avrupa Adalet Divanı, Avrupa Birliği
bünyesinde yer alan en yüksek mahkeme-
dir.
 AB mevzuatının her ülkede aynı şekilde
uygulanmasından sorumludur. (Yorum
farklarını önlemeye çalışır.)
 Üye ülkelerin AB mevzuatına aykırı olabile-
cek uygulamalarını önlemeyi amaçlar
5- AVRUPA SAYIŞTAYI
• Sayıştay; Avrupa Birliği’nin tüm gelir ve
giderlerini inceler, işlemlerinin hukuka ve
usule uygunluğunu temin eder. Sayıştay
denetimi; gelir ve giderlerin hukuka uy-
gunluğunu, düzenliliğini ve iyi bir mali ida-
reyi sağlamaya yöneliktir.
• Avrupa Birliği bütçesi kapsamında oluş-
turulan fonların yasal ve amacına uygun
şekilde kullanılıp kullanılmadığını denetler
• Avrupa Sayıştay’ı, her bir üye ülkeden birer
üye olmak üzere 28 üyeden oluşmaktadır.
Üyeler, AB Konseyi tarafından Avrupa Par-
lamentosu’na danışıldıktan sonra, 6 yıllık
bir süre için tayin edilir. Bu üyeler kendi
ülkelerinde denetim kurumlarında çalışan
veya çalışmış ve bu görev için özel niteli-
ğe sahip kişilerin arasından seçilir. Sayıştay
üyelerinin bağımsızlığı ve tarafsızlığı gü-
vence altına alınmıştır.
AB HUKUKU
50
TÜZÜK: Antlaşmada, genel uygulamaya sa-
hip ve tümüyle bağlayıcı ve tüm Üye Devlet-
lerde doğrudan uygulanabilir bir işlem olarak
tanımlanmıştır. Bu çerçevede, tüzükler yürür-
lüğe girdikleri anda tüm Üye Devletlerde uy-
gulama kabiliyetine sahip olurlar. Diğer bir
deyişle, tüzüklerin uygulanabilmesi için Üye
Devletlerin metni iç hukuklarına aktarmak
için ayrıca bir işlem yapmaları gerekmez. Yü-
rürlüğe girdikleri andan itibaren tüm iç hukuk
düzenlemelerinin üstünde yer alır ve tüm iç
hukuk işlemlerine hâkim olurlar. Bunlar Üye
Devletlerin belirli bir konudaki hukukunun ya-
kınlaştırılması değil, tam anlamıyla uyumlaştı-
rılması hedeflenen konularda kullanılırlar.
YÖNERGELER: Yönerge; Antlaşma’ da yönel-
tildiği her Üye Devlet üzerinde, ulaşılması ge-
reken sonuç bakımından bağlayıcı olan, ancak
ulusal yetkililere bu sonuca ulaşmak üzere
seçilecek yöntem ve şekil açısından takdir yet-
kisi bırakan bir işlem şeklinde tanımlanmıştır.
Bu çerçevede, yönergeler ulaşılması gereken
birtakım hedefler belirleyerek, yöneltildikleri
bir veya daha fazla veya tüm Üye Devletler ’de
bunların gerçekleştirilmesine hizmet ederler.
Her yönerge yöneltildiği Devlet veya Devlet-
lere belirli bir süre tanıyarak, sürenin sonuna
kadar öngörülen amaçları karşılayacak bir iç
hukuk düzenlemesi yapma yükümlülüğü yük-
ler. Üye Devletler amacın nasıl karşılanacağı ve
nasıl bir yöntem izleneceği konusunda takdir
yetkisine sahiptirler. Yönergeler Üye Devletler
’in farklılık arz eden koşullarını dikkate alarak
hukuklarını birbirine yakınlaştırmak amacıyla
kullanılırlar.
KARARLAR: Karar; Antlaşma’ da tümüyle bağ-
layıcı olan bir işlem olarak tanımlanmıştır. Eğer

bir karar belirli Üye Devlet veya Devletlere
yöneltilmiş ise sadece onları bağlar. Karar, tü-
müyle bağlayıcı olması bakımından ilk bakış-
ta tüzüğe benzer görünse de tüzükten farklı
olarak, genel kurallar koymak için değil, belirli
sübjektif bir durum ile ilgili kullanılırlar.
TAVSİYE KARARLARI: Tavsiye kararları; her-
hangi bir hukuki güce sahip olmamakla birlik-
te müzakere edilerek ilgili usule göre oylanan
işlemlerdir. Tavsiye kararları, tüzükler, yöner-
geler ve kararlardan farklı olarak, Üye Devlet-
leri bağlayıcı bir etkiye sahip değillerdir. Buna
karşılık bunlar siyasi açıdan ağırlığı olan işlem-
lerdir. Tavsiye kararları Üye Devletlerin yasa
hazırlamaları için dolaylı bir araç olarak işlev
görür ve bu anlamda yönergelerden bağlayıcı
yükümlükler içermemesi noktasında ayrılırlar.
GÖRÜŞLER: Görüşler; Birlik kurumlarının Av-
rupa Birliği veya Üye Devletler ’deki bir durum
veya gelişme hakkında değerlendirme yaptı-
ğı işlemlerdir. Bazen daha sonra hazırlanacak
bağlayıcı Birlik işlemleri için hazırlık niteliğin-
de, bazen de Adalet Divanı önünde işletilecek
bir sürecin ön koşulu olma işlevine sahip olur-
lar. Görüşlerin gerçek önemi siyasi ve manevi-
dir.
IAEA
(International Atomic Energy
Agency)
(Uluslararası Atom Enerjisi
Ajansı)
ISO 17025: Laboratuvar Akreditasyonu
Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu atom enerjisi-
nin denetim altına alınmasını ve barışçı amaç- ISO 45001: İş Sağlığı ve Güvenliği
larla kullanılmasını sağlamak için kurulmuş, ISO 27001: Bilgi Güvenliği
ama nükleer santrallerde güvenliği sağlamak
ISO 22000: Gıda Güvenliği Standartları,
51
Ulusal & Uluslararası Kuruluşlar-Sözleşmeler
ve bu santrallerde çalışanların ve çevre sakin-
lerinin sağlık ve güvenliğini korumak da önce-
likli görevi olmuştur.
ISO
(International Organization for Standardi-
zation)
(Uluslararası Standartlaştırma Örgütü
1947 yılında kurulmuştur. 120’den fazla
ülkenin standart örgütlerinin üye olduğu
Uluslararası bir federasyondur.
2.800 teknik komitesi bulunmaktadır.
100.000’den fazla uzmanın katkısı ile
200.000 sayfadan fazla olan 10.000’nin
üzerinde uluslararası standart oluşturul-
muştur.
ISO’nun teknik çalışmalarının sonuçları Ulus-
lararası Standart olarak yayınlanır. Bir ulusla-
rarası standart üye kuruluşların anlaşması ile
onaylanır veya doğrudan ya da ulusal stan-
dartlara dönüştürülerek uygulanır.
Onaylanan standartlar 5 yılda bir gözden
geçirilir ve gerekirse güncellenir.
ISO 9001-2008 gibi.
BAZI ISO STANDARTLARI:
ISO 9001: Kalite (Ülkemizde en çok bilinen)
ISO 13485: Medikal
ISO 14001: Çevre
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

AKREDİTASYON SİSTEMATİĞİ:

52
 Ulusal & Uluslararası Kuruluşlar-Sözleşmeler

53
 İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

ISO standart oluştururken üreticileri, tüketi- ve bilgi ağı mevcut olup bu sayfa aracılı-
cileri, hükümetleri ve bilimsel komiteleri bir ğı ile tüm üye ülkelerin konu ile ilgili bilgi
araya getirir. Her ülkede standartlaştırma ala- alışverişinde bulunmaları sağlanmaktadır.
nında temsil gücü en yüksek olan ulusal örgüt Türkiye Ajansa aday ülke olarak gözlemci
ISO üyesi olarak kabul edilmiştir. Bu örgütler statüsünde katılmaktadır.
teknik komitelere katılma, oy kullanma, Kon-
seye seçilme ve Genel Kurulda yer alma hakkı-
na sahiptir. Kendi ulusal örgütleri bulunmayan
ülkeler ISO’ya gözlemci olabilirler ancak komi-
telerde yer alma ve oy kullanma hakları yoktur.

OSHA

(European Agency for Safety and Health at

Work)

(Avrupa (Birliği) İş Sağlığı ve Güvenliği

Ajansı)

OSHA’NIN KURULUŞ AMACI:

• OSHA’nın kuruluş amacı: Avrupa Birliğinde

işyerlerinin daha sağlıklı, güvenli ve üret-
ken olmalarına katkıda bulunmaktır.
• Ajans, iş sağlığı ve güvenliği konusunda ül-
kelerin gelişimi ve konuyla ilgili bilgi payla-
şımını sağlamaktadır. Ajans üçlü bir yapıda
organize olup karar verici konumda olan
her bir üye devletin devlet, işçi ve işveren
temsilcilerini bir araya getirmektedir.
• Ajans merkezi İspanya’nın Bilbao kentin-
dedir. Bütün üye ülkeler devlet, işçi ve iş-
veren tarafları ile Ajansa üyedirler. Yaklaşık
50 kişinin görev aldığı Ajansın çok sayıda
yayını ve yıllık düzenli aktiviteleri bulun-
maktadır. Ayrıca her yıl Ekim ayının ikinci
haftasını iş sağlığı ve güvenliği haftası ola-
rak kutlamakta ve değişik etkinlikler dü-
zenlemektedir.
• Ajansın bütün üye ve aday ülkelerce aynı
formatta düzenlenen bir internet sayfası

54
 İş Sağlığı Ve Güvenliğine Genel Bakış Ve Güvenlik Kültürü

4. BÖLÜM
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLIĞINE GENEL
BAKIŞ VE GÜVENLIK KÜLTÜRÜ

İŞ SAĞLIĞI: Bütün mesleklerde çalışanların de fikir birliğine varılan en genel tanım ise iş
bedensel, ruhsal ve sosyal yönden iyilik halle- ortamında çalışanların iş güvenliğine yönelik
rinin en üst düzeyde tutulması, sürdürülmesi algısıdır.
ve geliştirilmesi çalışmalarıdır.
• Zohar (1980: 101)’a göre güvenlik iklimi,
İŞ GÜVENLİĞİ: Çalışanların işte karşılaştıkları “çalışanların işyerlerindeki çalışma ortam-
tehlikelerin ortadan kaldırılması veya ları hakkında paylaştıkları temel algıların
azaltılması için getirilmiş yükümlülüklere ait bir özetidir”.
teknik kuralların bütünüdür.
• Hofmann ve Stetzer (1996: 750) güvenlik
GÜVENLİK KÜLTÜRÜ: Her bir grupta veya her iklimini “çalışanların güvenlik uygulama-
bir organizasyonun her kademesinde bulunan ları hususunda yöneticilerinden ödül ve
her bir personelin, işçi ve toplum güvenliğine destek aldıklarını düşündükleri örgüt ikli-
verdiği öncelik ve değeri ifade eder. midir.”

(Von Thaden & Gibbons). • Neal, Griffin, (2002:69) Güvenlik iklimi, “iş-
yerinde güvenlikle ilgili politika, prosedür,
Güvenlik kültürü: Bir örgütteki (işyeri vb.) bü-
talimat ve uygulamalarla ilgili algıları ifade
tün üyelerin risk, kaza ve hastalıklar hakkında
eder” şeklinde tanımlanmıştır.
paylaştığı fikir ve inançlar bütünüdür.
GÜVENLİK KÜLTÜRÜ VE GÜVENLİK İKLİMİ
ÖRGÜT KÜLTÜRÜ: Örgüt üyeleri tarafından
İLİŞKİSİ
paylaşılan ve başka örgütlerden ayırmaya ya-
rayan zengince geliştirilmiş ve derine yerleşti- Güvenlik kültürü, bütünü yansıttığı için gü-
rilmiş değerler ve inançlar sistemidir. venlik ikliminden daha geniş kapsama sahip
bir kavramdır. Güvenlik iklimi sadece bireyle-
Örgüt kültürü kavramı, kurum kültürü, şirket
rin güvenlik algılamalarını ve güvenliğe yöne-
kültürü ya da işletme kültürü ile eş anlamlıdır.
lik tutumlarını ifade etmektedir. Ayrıca örgüt
Örgüt kültürü, bir örgüt içinde neyin önemli
üyelerinin güvenlik faaliyeti etkinliğini nasıl
neyin önemsiz olduğunu tanımlayan bir
gördüğünün bir göstergesidir (İşler, 2013:32).
kavramdır
Kültür daha derin, değişmesi pek çok deği-
GÜVENLİK İKLİMİ: Güvenlik iklimi ile de ilgili
şik fonksiyonel alanlardan etkilenen ve daha
pek çok tanıma rastlamakla beraber, üzerin-

55
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık
uzun süren bir olgu iken; iklim ise hızlı bir şe- •
kilde değişebilen, özellikle liderlikten hızlı et-
• Örgüt sağlık ve güvenlik programının bi-
kilenen bir olgudur.
Güvenlik Kültürü ve Güvenlik İklimi Arasındaki
Farklar:
 Güvenlik iklimi, genellikle belli bir zaman-
da güvenliğin yapısıyla ilgili algılar olarak
tanımlanan psikolojik bir olgudur: Güven-
lik iklimi, çalışanların iş ortamındaki gü-
venlik ile ilgili algılarını açıklayan, örgüt ik-
liminin somut bir şeklidir. Bir dizi faktörler
güvenlik ikliminin önemli bileşenleri ola-
rak tanımlanmıştır. Bu faktörler: yönetim
değerleri (yönetimin işçinin iyi durumda
olmasına ilgisi), yönetim ve örgüt uygula-
maları (yeterli eğitim, güvenlik ekipmanı-
nın sağlanması, güvenlik yönetim sistemi-
nin kalitesi), iletişim ve işçinin işletmede
sağlık ve güvenliğe katılımıdır
 Güvenlik iklimi, daha çok durumsal ve çev-
resel faktörler gibi maddi olmayan konu- •
larla ilgilidir.
 Güvenlik iklimi geçici bir olgudur, güvenlik
kültürünün “anlık bir fotoğrafıdır”, nispe- •
ten değişkendir ve değiştirilebilir.
GÜVENLİK KÜLTÜRÜ
Güvenlik Kültürünün Amacı
• Davranış normları oluşturmak
• İş kazalarını ve yaralanmaları azaltmak
• İşletmenin taahhüdü
• Meslek hastalıklarını azaltma veya önle-
mek • Önleme prensibine öncelik verilmesi
• Çalışanların kaza ve hastalıklar konusunda •
aynı inanç ve fikirleri paylaşmasını sağla- •
mak
56
Kişilerin güvenliğe bağlılığını artırmak,
çim ve yeterliğine karar vermek
Güvenlik Kültürünün Araçları
• İşyerinde yapılan işle ilgili eğitimler
• Yönetim ve çalışanlar arasındaki iletişim
akışı
• Kaynak eksikliklerinin giderilmesi
• Kalite ve üretkenlik
Güvenlik Kültürüne Katkı Sağlayan Faktör-
ler
• İşletmede konuya öncelik verilmesi, riskle-
rin değerlendirilmesi ve sürekli iyileştirme
çalışmaları
• İşveren ve işçilerin sağlıklı ve güvenli bir
çalışma ortamı oluşturulmasında aktif ola-
rak yer almaları
Sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamına
sahip olma hakkına herkesin saygı göster-
mesi
Ulusal ve uluslararası bir çalışma ve üretim
kültürü oluşturulması
• Hak, sorumluluk ve ödevlerin açıkça ta-
nımlanması
• Proaktif-bilgiye dayanan İSG yaklaşımı be-
nimseme
Çalışanların tutum ve davranışları
Erken çocukluktan başlayarak yaşam boyu
 İş Sağlığı Ve Güvenliğine Genel Bakış Ve Güvenlik Kültürü
eğitim
• Yönetimi inanılır ve güvenilir görmeleri
• Sorun çözme ve karar verme süreçlerine dür
katılmaları
• Riskler, kazalar, hastalıklar hakkındaki LETMELER
inanç-fikirleri
• Fizyolojik gereksinimlerinin karşılanmış ol-
ması ve tümünü kapsaması
GÜVENLİK KÜLTÜRÜ TANIMLAMALARININ
ORTAK ÖZELLİKLERİ
1. Güvenlik kültürü, grup veya daha üst sevi-
yelerde, örgütün bütün üyeleri ve grupla-  Personellerin iş güvenliği konusuna ilgileri
rının hepsi tarafından paylaşılan değerleri
ifade eden bir kavramdır.
2. Güvenlik kültürü, bir örgütteki formal gü-
venlik sorunlarıyla da ilgilidir.
3. Güvenlik kültürü, bir organizasyondaki her
seviyedeki herkesin katılımı üzerinde dur-
maktadır.
4. Güvenlik kültürü, örgüt üyelerinin işteki
davranışını etkiler.
5. Güvenlik kültürü, ödül sistemleri ve gü-
venlik performansı arasındaki ilişkiyi de
yansıtır.
6. Güvenlik kültürü, bir organizasyonda ka-
zalardan ve hatalardan öğrenme ve geliş-
meyle ilgili gönüllülüğü yansıtır.
7. Güvenlik kültürü, değişime karşı oldukça
dayanıklı, sabit ve dirençlidir. (Wiegmann  Çalışanlarda riskler konusunda aldırmazlık
ve diğerleri, 2002).
NEGATİF GÜVENLİK KÜLTÜRÜ
Negatif güvenlik kültürü, insanların var olan
riskleri “risk” olarak görmediği, görse bile
önemsemediği, boş verdiği veya riskler karşı-
sında kendine aşırı güven duyduğu bir kültür-
NEGATİF GÜVENLİK KÜLTÜRÜNE SAHİP İŞ-
 İnsanlar “güvenlik her şeyden önce gelir”
deseler bile iş güvenliği diğer amaçlara
feda edilir. Dolayısıyla teori ya da politika,
uygulama ile bir olmaz.
 Benzer operasyonel hatalar tekrarlanmaya
devam eder.
süreklilik arz etmez.
 Geçmiş olaylardan ders alınmadığı gözle-
nir.
 Güvenlik durumuna ilişkin söylemler gü-
vende olunduğunu belirtse de çalışanlar
her an bir şeyler olacağı inancını taşırlar.
 İş güvenliğinin başkasının sorumluluğunda
olduğuna inanılır.
 İş güvenliği konusunda, çalışanlar
kendilerine aşırı güven duyarlar.
 Yönetim ile denetleyiciler/mühendisler
iş güvenliği ile ilgili aynı inançları paylaş-
maz ve birbirine zıt davranışlar sergilerler.
Organizasyonun bütününde iş güvenliği
tutarlı ve etkili bir şekilde ele alındığı izle-
nimini vermez.
ve önemsenemez hali mevcuttur.
 Olaylara ilişkin soruşturma süreci, işçiler ile
koordinasyon sağlanmadan tasarlanır.
57
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

 Operasyonel hata soruşturmalarında işçi- risklerinden ve iş güvenliğine ilişkin

ler kişisel olarak suçlanır. Bu yüzden sorun- iyileştirmelerden serbestçe bahsedebilir.
ların altında yatan temel nedenler ortaya
• Çalışanların, herhangi bir suçlama ya da
çıkarılamaz.
arkadaşları arasında küçük düşürülme
 Sürekli suçlayıcı bir kültür etkilidir korkusu olmadan olayları rahatça rapor
edebildiği ve iş güvenliğine ilişkin
 Kalıcı araştırma uygulamaları ortaya konu-
sorunlarını cesurca dile getirebildiği, adil
lamaz
bir kültür mevcuttur.
POZİTİF GÜVENLİK KÜLTÜRÜ
• Olayları rapor edenler cezalandırılmaz; ak-
Pozitif güvenlik kültürü, sistemi operasyonel sine teşvik edilirler.
tehlikelere karşı maksimum direnç gösterme
• Hem yönetim hem denetleyiciler hem de
amacına taşıyan bir motor ve bilinçli bir kül-
diğer çalışanlar, insanların hata yapabile-
türdür.
ceğine, iş güvenliğinin öğrenilmesi ve ge-
POZİTİF GÜVENLİK KÜLTÜRÜNE SAHİP İŞ- liştirilmesi için yapılan hataların ve meyda-
LETMELER na gelen olayların rapor edilmesinin temel
bir gereklilik olduğuna inanırlar.
• İş sağlığı ve güvenliği, öncelikler arasında
kabul edilir. İnsanlar riskler konusundaki • Rapor edilen konular yönetim tarafından
doğru algılamaları paylaşır, iş sağlığı ve dikkate alınır ve ilgilileriyle birlikte değer-
güvenliğine ilişkin aynı olumlu tutumları lendirilir.
benimserler.
• Yürütülen çalışmalar sırasında meydana
• Böyle bir organizasyondaki herkes işye- gelen hatalara ilişkin soruşturmalar, soru-
rindeki çalışmalar sırasında iş sağlığı ve nun kaynaklarını teşhis etmeğe, hataların
güvenliğinden ödün vererek çalışmanın tekrarlanmasını önlemeğe ve bu konuda
kendilerinden beklenen bir durum olma- kime ne görev düştüğünü belirlemeğe yö-
dığının farkındadır. neliktir.

• Bütün çalışanlar, iş güvenliğine gerçekten • İş güvenliği, organizasyonun her

inanır ve bu konudaki rolünün ne olduğu- kademesinde sıkça gündeme gelir ve
nu bilir. Denetleyiciler ve yönetim arasında Yönetim Kurulu›nun haftalık toplantısında
karşılıklı güven vardır. gündemin ilk maddesini oluşturur.

• Yönetim ve denetleyiciler iş güvenliği ko- • Olumlu güvenlik kültürüne sahip işletme-

nusunda aynı inançları paylaşırlar ve buna
uygun olarak koordineli bir şekilde davra-
nış sergilerler.
• İşletmedeki herkes, işletme dışındaki
insanlara, işyerindeki iş güvenliği
ler “öğrenen örgütler” olma eğiliminde-
dirler. Geçmiş deneyimlerinden dersler
çıkarırlar ve gelecekte kendilerine yararlı
olmasını sağlamak üzere işletmeleri için
gerekli iyileştirmeleri yaparlar.

58
 İş Sağlığı Ve Güvenliğine Genel Bakış Ve Güvenlik Kültürü

• Çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği eğitimini

de içeren yüksek kalitede eğitimler alırlar.
GÜVENLİK KÜLTÜRÜNÜN BOYUTLARI
• Çalışanlar için iyi bir çalışma ortamı
Wiegmann ve diğerlerine (2002: 11–12) göre
bulunur.
evrensel kabul edilen güvenlik kültürü boyut-
• İşgücü istikrarlı ve deneyimlidir, çalışanların ları şunlardır:
iş tatmini yüksektir.
1. Örgütsel Bağlılık: Güvenliğe yönelik
• İşletme dış baskılara karşı sağlam bir tutum örgütsel bağlılık, üst yönetimin güvenliği
sergiler. çekirdek bir değer veya temel bir prensip
olarak belirlemesidir. Bir örgütün güvenliğe
• İşletmeler daha az iş kazasına maruz kalma
bağlılığı, mali sıkışıklık olduğu zamanlarda
eğilimindedirler.
bile devamlılık göstermesi, güvenliğe yönelik
POZİTİF GÜVENLİK KÜLTÜRÜNÜ ETKİLE- pozitif tutum ve uygun bir şekilde bütün
YEN UNSURLAR örgüt içinde güvenliği teşvik etmesiyle
yansımaktadır. Aynı şekilde örgütün,
 Liderlik ve Yönetim
ekipman, prosedürler, seçim, eğitim ve iş
 Sistemler ve Koşullar takvimlerinin rutin olarak değerlendirilmesi
ve eğer gerekli görülürse güvenliği iyileştirici
 İletişim
yönde değiştirmesi, örgütün güvenliğe olan
 Davranış ve İnsan Faktörler bağlılığını yansıtır.
DAVRANIŞLAR VE İNSAN FAKTÖRÜ 2. Yönetimin Katılımı: Yönetimin katılımı,
İHTİYAÇLAR HİYERARŞİSİ üst ve orta yönetimin örgüt içindeki önemli
güvenlik aktivitelerinde kişisel olarak yer
almaları olarak ifade edilebilir. Yöneticilerin
eğitim ve seminerlerde yer alması ve katkıda
bulunması, güvenlikle ilgili önemli işlemlerde
aktif bir gözetimde bulunmaları, örgütsel
yapı içinde hiyerarşi gözetmeksizin güvenlik
konularında etkin bir iletişimin varlığı,
yönetimin katılımını yansıtır.

3. Çalışanı Yetkilendirme-Çalışanların
Katılımı: İyi bir güvenlik kültürüne sahip
organizasyonlar çalışanlarını yetkilendirir
ve güvenliğin arttırılmasındaki anahtar rolü
konusunda çalışanları açıkça bilgilendirir.

4. Ödüllendirme Sistemleri: Örgütün gü-

59
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

venli ve güvensiz davranışları değerlendirme  PSİKOMETRİK UYGULAMALAR: Bu

şekli ve bu değerlendirmelere göre uygun yöntemde halihazırda yapılandırılmış anketler
ödül veya ceza vermesi güvenlik kültürünün kullanılarak güvenlik kültürünün ana etmenle-
anahtar bileşenlerinden biridir. Örgütün gü- ri belirlenmeye çalışılır.
venli davranışları desteklemeye yönelik kurul-
Güvenlik Kültürü Modelleri
muş bir sisteme sahip olması (parasal teşvikler
veya yönetici ve çalışma arkadaşları tarafından Güvenlik Kültürü Olgunlaşma Modeli:
takdir ve övgü alması vb.) ve aynı zamanda,
güvensiz davranışları veya gereksiz risk almayı
cezalandırma veya caydırmaya yönelik sistem-
lere sahip olması bu açıdan önemlidir.

5. Raporlama Sistemleri: Etkin ve sistematik

bir raporlama sistemi, bir kaza olmadan önce
güvenlik yönetiminin zayıflığının ve kırılgan-
lığının belirlenmesinde önemli bir rol oynar.
Bir kaza olmadan önce olaylar ve ramak kala
durumlar temelinde örgütün önleyici olarak
öğrenme isteği ve yeteneği, güvenliğin iyileş-
tirilmesi için kritik bir rol oynar

GÜVENLİK KÜLTÜRÜNÜN BELİRLENMESİ

İÇİN YÖNTEMLER

 OLAY ÇALIŞMALARI: Niteliksel yön-

temlerin kullanıldığı çalışmalardır. Mülakat,
arşiv ve doküman analizi, grup tartışmaları ve
gözlem ana yöntemler olarak ortaya çıkmak-
tadır. Bu çalışmalar, kazaların meydana geldiği Fleming (2000) tarafından geliştirilen bu mo-
kurumlarda, güvenliği yüksek seviyede olan dele göre güvenlik kültürü en alt seviyeden en
kurumlarda ve kurumsal değişimin sahne ol- üst seviyeye kadar 5 aşamadan oluşan süreçtir:
duğu yerlerde güvenlik kavramının çerçeve- Model sırasıyla önceki seviyedeki zayıflıkların
sinde yer alan ilgili değişkenleri belirlemek ortadan kaldırılması ve güçlendirilmesi üzeri-
şeklinde yapılmaktadır. ne temellendirilmiştir. Bu nedenle örgütün
 KARŞILAŞTIRMALI ÇALIŞMALAR: bir seviyeyi atlaması tavsiye edilmemekte-
dir. Örneğin, ikinci seviye olan yönetme aşa-
Kaza sayısı yüksek veya düşük olan kurumlar
karşılaştırılarak birbirlerinden ayrıldıkları nok- masından üçüncü seviye olan katılma aşama-
talar ve bunların güvenlik ile ilişkisi araştırıl- sına geçmeden önce, yöneticilerin güvenliğe
yönelik bağlılıklarını geliştirmesi ve ilk düzey
maktadır.
çalışanları, güvenlikle ilgili süreçlere dâhil

60
 İş Sağlığı Ve Güvenliğine Genel Bakış Ve Güvenlik Kültürü

etme ihtiyacını anlaması örgüt için önemlidir.
Bu modele göre örgütü güvenlik performansı
her bir seviye arttıkça artmaktadır. Buna göre
işyerleri en zayıf güvenlik performansını “or-
taya çıkma” evresinde gösterirken, en yüksek
performans düzeyine “sürekli iyileştirme” evre-
sinde ulaşmaktadır.
Her üç bileşenin kendi içlerinde değerlendi-
rilmesi güvenlik kültürünün farklı örgütsel
seviyelerde sayısallaştırılabilmesine imkân
sağlamaktadır. Ayrıca bu model, örgütlere
kendilerini diğer iş birimleri veya örgütlerle
karşılaştırmaları için bir referans çerçevesi sağ-
lamaktadır.

Karşılıklı Güvenlik Kültürü Modeli Güvenliğe Yönelik Tutumların Tasarım Mo-

deli
Bu model Cooper tarafından ortaya konul-
muştur. Model, subjektif iç psikolojik faktör- Bu model temel olarak organizasyonda gü-
ler, gözlemlenebilir güvenlikle ilgili davra- venlikle ilgili tutumları 4 temel kategori al-
nışlar ve objektif durumsal özellikler olmak tında incelemektedir:
üzere üç bileşenden oluşmaktadır.
1-Donanım: Güvenlik donanımı ve fiziksel
 İç psikolojik faktörler (örneğin, tutumlar ve tehlikeler.
algılar) anketler yardımıyla,
2-Yazılım: Kurallar ve prosedürler, mevzuat,
 Güvenlikle ilgili davranışlar, davranışsal güvenlik yönetimi ve politikası.
güvenlik niyetlerinin bir parçası olarak ge-
3-İnsan/Personel: Çalışanlar, denetleyiciler,
liştirilen kontrol listeleri ile ve
yönetim, güvenlik kurulu, uzmanlar, otoriteler,
 Durumsal özellikler ise, güvenlik yönetim sendikalar gibi bütün gruplar.
sistemi denetim ve kontrolü ile değerlen-
4-Riskler: Riskli davranış ve onun düzenlen-
dirilebilir.
mesi.

61
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Bu model güvenliğe yönelik düzenlemelerin •
etkinliğinin değerlendirilmesini, bireysel so-
rumlulukla yapıcı inanç gelişimini ve iş çevresi •
güvenliğinin değerlendirilmesini içerir.
Toplam Güvenlik Kültürü Modeli
Geller tarafından geliştirilen model; insan,
çevre ve davranış arasında inter-aktif ve di-
namik bir “güvenlik üçgeni” üzerine vurgu
yapmaktadır. Toplam güvenlik kültürü mode-
li; çevresel faktörleri (örneğin; ekipman, araç-
lar, fiziksel düzen ve sıcaklık), kişisel faktörleri
(tutumlar, inançlar ve kişilikler) ve davranışsal
faktörleri (güvenli ve güvensiz iş uygulamaları,
diğer çalışanların güvenliğine ilgi gösterme)
içerir. Bu üç faktörün dinamik ve interaktif ya-
pısından dolayı, bir faktördeki değişim diğer
iki faktör üzerinde de etkili olmaktadır.
Gözlem ve koçluk, sürece yönelik aktif ilgi-
de anahtar bir rol oynar.
Benlik algısı, ait olma ve güvenliğe yönelik
yetkilendirme vardır.
• Vardiya güvenliği bir öncelik olmaktan zi-
yade bir değerdir.
Berends’in Güvenlik Kültürü Modeli
Bu modelde güvenlik kültürüyle ilgili bütün
kavramlar, normlar ve inançlar olmak üzere
temelde iki başlık altında sınıflandırılmaktadır.
Normlar; bireysel, etkileşimsel, örgütsel norm-
lar olarak alt kategorilere ayrılmakta ve bu
kategorilerin her biri kendi içinde alt bölüm-
lere ayrılmaktadır. Diğer taraftan inançlar da
güvenlik kontrol edilebilirliği, kaza sebepleri,
insan doğası gibi alt başlıklara ayrılmaktadır

Bu modele göre toplam güvenlik kültürünün Güvenlik Kültürünün Ölçülmesi

sağlanmasında şu 10 prensip önem arz et- Güvenlik kültürünün ölçümünde nitel ve ni-
mektedir: cel olmak üzere iki farklı değerlendirme süreci
• Kültür güvenlik sürecini yürütmelidir. kullanılmaktadır.

• Davranış temelli ve kişi temelli faktörler Nitel metotlar; çalışanları gözlemleme, odak
başarıyı belirlemektedir. grup görüşmeleri, geçmiş kayıtları gözden
geçirme ve olay çalışmalarını içerir. Nitel
• Çıktılar üzerinde değil süreç üzerinde
yöntemler derinlemesine ve yoğun bir bilgi
odaklanılır.
sağlamaktadır.
• Sonuçlar tarafından motive edilmiş ve ak-
Nicel yöntemler ise; yüksek oranda yapılan-
tifleştirmelere yönelik davranışlar söz ko-
dırılmış görüşmeler ve anketler gibi yüksek
nusudur.
oranda standardize edilmiş ve derecelere ay-
• Başarısızlıklardan sakınma üzerine değil, rılmış prosedürler kullanılarak güvenlik kültü-
süreç başarısı üzerine odaklanılır. rü skorları veya sayısal ölçümüne yönelik ça-
• Güvenli davranışlara yol gösterici gözlem lışmalardır. Nicel araştırmalar, uygulanmasının
ve geribildirim vardır. kolay olması ve zaman ve maliyet etkinliği gibi
nedenlerle daha çok tercih edilmektedir.
• Davranış ve kişi temelli koçluk yolu ile et-
kin bir geribildirim sağlanır.

62
 İş Sağlığı Ve Güvenliğine Genel Bakış Ve Güvenlik Kültürü

NELER YAPMALIYIZ?

63
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

5. BÖLÜM
İŞ HUKUKU
6331 SAYILI İŞ KANUNU tihdam edilen gerçek kişiyi,

KAPSAM VE İSTİSNALAR: Çalışan temsilcisi: İş sağlığı ve güvenliği ile

ilgili çalışmalara katılma, çalışmaları izleme,
MADDE 2 – (1) Bu Kanun; kamu ve özel sektö-
tedbir alınmasını isteme, tekliflerde bulunma
re ait bütün işlere ve işyerlerine, bu işyerlerinin
ve benzeri konularda çalışanları temsil etmeye
işverenleri ile işveren vekillerine, çırak ve staj-
yetkili çalışanı,
yerler de dâhil olmak üzere tüm çalışanları-
na faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır. Destek elemanı: Asli görevinin yanında iş
sağlığı ve güvenliği ile ilgili önleme, koruma,
(2) Ancak aşağıda belirtilen faaliyetler ve kişiler
tahliye, yangınla mücadele, ilk yardım ve ben-
hakkında bu Kanun hükümleri uygulanmaz:
zeri konularda özel olarak görevlendirilmiş uy-
a) Fabrika, bakım merkezi, dikimevi ve gun donanım ve yeterli eğitime sahip kişiyi,
benzeri işyerlerindekiler hariç Türk Silahlı Kuv-
– (1) Bu Kanunun uygulanmasında;
vetleri, genel kolluk kuvvetleri ve Millî İstihba-
rat Teşkilâtı Müsteşarlığının faaliyetleri. Genç çalışan: 15 yaşını bitirmiş ancak 18
yaşını doldurmamış çalışanı,
b) Afet ve acil durum birimlerinin müda-
hale faaliyetleri. İş kazası: İşyerinde veya işin yürütümü nede-
niyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren
c) Ev hizmetleri.
veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bede-
ç) Çalışan istihdam etmeksizin kendi nam nen özre uğratan olayı,
ve hesabına mal ve hizmet üretimi yapanlar.
İşyeri: Mal veya hizmet üretmek amacıyla
d) Hükümlü ve tutuklulara yönelik infaz maddi olan ve olmayan unsurlar ile çalışanın
hizmetleri sırasında, iyileştirme kapsamında birlikte örgütlendiği, işverenin işyerinde üret-
yapılan iş yurdu, eğitim, güvenlik ve meslek tiği mal veya hizmet ile nitelik yönünden bağ-
edindirme faaliyetleri. lılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütle-
nen işyerine bağlı yerler ile dinlenme, çocuk
TANIMLAR:
emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve
MADDE 3 bakım, beden ve mesleki eğitim yerleri ve avlu
Çalışan: Kendi özel kanunlarındaki statülerine gibi diğer eklentiler ve araçları da içeren orga-
bakılmaksızın kamu veya özel işyerlerinde is- nizasyonu,

64
 İş Hukuku

Önleme: İşyerinde yürütülen işlerin bütün saf- mesi için çalışmalar yapar.
halarında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskleri
b) İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği ted-
ortadan kaldırmak veya azaltmak için planla-
birlerine uyulup uyulmadığını izler, denet-
nan ve alınan tedbirlerin tümü
ler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağ-
Risk: Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yara- lar.
lanma ya da başka zararlı sonuç meydana gel-
c) Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır.
me ihtimali
d) Çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve
Risk değerlendirmesi: İşyerinde var olan ya
güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz
da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlen-
önüne alır.
mesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol
açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan e) Yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki
risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan
kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri
yapılması gerekli çalışmaları, alır.

Tehlike: İşyerinde var olan ya da dışarıdan ge- (2) İşyeri dışındaki uzman kişi ve kuruluşlar-
lebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek dan hizmet alınması, işverenin sorumlu-
zarar veya hasar verme potansiyelini, luklarını ortadan kaldırmaz.

Teknik eleman: Teknik öğretmen, fizikçi ve (3) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği alanın-
kimyager unvanına sahip olanlar ile üniversi- daki yükümlülükleri, işverenin sorumlu-
telerin iş sağlığı ve güvenliği programı mezun- luklarını etkilemez.
larını,
(4) İşveren, iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin
(2) İşveren adına hareket eden, işin ve işyeri- maliyetini çalışanlara yansıtamaz.
nin yönetiminde görev alan işveren vekilleri,
RİSKLERDEN KORUNMA İLKELERİ
bu Kanunun uygulanması bakımından işveren
sayılır. MADDE 5 – (1) İşverenin yükümlülüklerinin
yerine getirilmesinde aşağıdaki ilkeler göz
İŞVERENİN GENEL YÜKÜMLÜLÜĞÜ
önünde bulundurulur:
MADDE 4 – (1) İşveren, çalışanların işle ilgi-
a) Risklerden kaçınmak.
li sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü
olup bu çerçevede; b) Kaçınılması mümkün olmayan riskleri ana-
liz etmek.
a) Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi
verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, c) Risklerle kaynağında mücadele etmek.
organizasyonun yapılması, gerekli araç ve d) İşin kişilere uygun hale getirilmesi için iş-
gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik yerlerinin tasarımı ile iş ekipmanı, çalışma
tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale şekli ve üretim metotlarının seçiminde
getirilmesi ve mevcut durumun iyileştiril-
65
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

özen göstermek, özellikle tekdüze çalışma lenen niteliklere ve gerekli belgeye sahip ol-
ve üretim temposunun sağlık ve güvenli- mayan ancak 50’den az çalışanı bulunan ve az
ğe olumsuz etkilerini önlemek, önlenemi- tehlikeli sınıfta yer alan işyeri işverenleri veya
yor ise en aza indirmek. işveren vekili tarafından Bakanlıkça ilan edi-
len eğitimleri tamamlamak şartıyla işe giriş̧
d) Teknik gelişmelere uyum sağlamak.
ve periyodik muayeneler ve tetkikler hariç̧ iş
e) Tehlikeli olanı, tehlikesiz veya daha az teh- sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yürütebilirler.
likeli olanla değiştirmek. (18/6/2017 tarihli ve 7033 sayılı Kanun)

f ) Teknoloji, iş organizasyonu, çalışma şartla- b) Görevlendirdikleri kişi veya hizmet al-

rı, sosyal ilişkiler ve çalışma ortamı ile ilgi- dığı kurum ve kuruluşların görevlerini yerine
li faktörlerin etkilerini kapsayan tutarlı ve getirmeleri amacıyla araç, gereç, mekân ve za-
genel bir önleme politikası geliştirmek. man gibi gerekli bütün ihtiyaçlarını karşılar.

g) Toplu korunma tedbirlerine, kişisel korun- c) İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetle-

ma tedbirlerine göre öncelik vermek. rini yürütenler arasında iş birliği ve koordinas-
yonu sağlar.
h) Çalışanlara uygun talimatlar vermek.
ç) Görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ HİZMETLERİ
kurum ve kuruluşlar tarafından iş sağlığı ve
MADDE 6 – (1) Mesleki risklerin önlenmesi ve güvenliği ile ilgili mevzuata uygun olan ve ya-
bu risklerden korunulmasına yönelik çalışma- zılı olarak bildirilen tedbirleri yerine getirir.
ları da kapsayacak, iş sağlığı ve güvenliği hiz-
d) Çalışanların sağlık ve güvenliğini etki-
metlerinin sunulması için işveren;
lediği bilinen veya etkilemesi muhtemel ko-
a) Çalışanları arasından iş güvenliği uzmanı, nular hakkında; görevlendirdikleri kişi veya
işyeri hekimi ve on ve daha fazla çalışanı olan hizmet aldığı kurum ve kuruluşları, başka iş-
çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde diğer yerlerinden çalışmak üzere kendi işyerine ge-
sağlık personeli görevlendirir. len çalışanları ve bunların işverenlerini bilgi-
Çalışanları arasında belirlenen nite- lendirir.
liklere sahip personel bulunmaması hâlinde, (2) 4/1/2002 tarihli ve 4734 sayılı Kamu
bu hizmetin tamamını veya bir kısmını ortak İhale Kanunu kapsamındaki kamu kurum ve
sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alarak kuruluşları; iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini,
yerine getirebilir. Sağlık Bakanlığına ait döner sermayeli kuru-
Ancak belirlenen niteliklere ve gerekli luşlardan doğrudan alabileceği gibi 4734 sayılı
Kanun hükümleri çerçevesinde de alabilir.
belgeye sahip olması hâlinde, tehlike sınıfı ve
çalışan sayısı dikkate alınarak, bu hizmetin ye- (3) Tam süreli işyeri hekimi görevlendiri-
rine getirilmesini kendisi üstlenebilir. len işyerlerinde, diğer sağlık personeli görev-
(Ek cümle: 10/9/2014-6552/16 Md.) Belir- lendirilmesi zorunlu değildir.

66
 İş Hukuku

(Ek: 10/9/2014-6552/16 Md.) Birinci fıkra- lıkları, tedbir ve tavsiyeleri belirler ve işverene
nın (a) bendine göre yapılacak görevlendir- yazılı olarak bildirir. Eksiklik ve aksaklıkların
me süresinin belirlenmesinde 5/6/1986 ta- düzeltilmesinden, tedbir ve tavsiyelerin yerine
rihli ve 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu ile getirilmesinden işveren sorumludur.
4/11/1981 tarihli ve 2547 sayılı Yükseköğretim
MADDE 8 –Bildirilen eksiklik ve aksaklıkların
Kanunu kapsamındaki öğrenci statüsünde
acil durdurmayı gerektirmesi veya yangın, pat-
olan çırak ve stajyerler, çalışan sayısının topla-
lama, göçme, kimyasal sızıntı ve benzeri acil
mına dâhil edilmez.
ve hayati tehlike arz etmesi, meslek hastalığı-
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ HİZMETLERİNİN na sebep olabilecek ortamların bulunmasına
DESTEKLENMESİ rağmen işveren tarafından gerekli tedbirlerin
alınmaması hâlinde, bu durum işyeri hekimi
MADDE-7:
veya iş güvenliği uzmanınca, Bakanlığın yet-
a) Kamu kurum ve kuruluşları hariç ondan az kili birimine, varsa yetkili sendika temsilcisine,
çalışanı bulunanlardan, çok tehlikeli ve teh- yoksa çalışan temsilcisine bildirilir.
likeli sınıfta yer alan işyerleri faydalanabilir.
Bildirim yapmadığı tespit edilen işyeri hekimi
Ancak, CUMHURBAŞKANI, ondan az çalışanı
ve iş güvenliği uzmanının belgesi üç ay, tekra-
bulunanlardan az tehlikeli sınıfta yer alan iş-
rında ise altı ay süreyle askıya alınır.
yerlerinin de faydalanmasına karar verebilir.
Bu bildirimden dolayı işvereni tarafından işye-
b) Giderler, iş kazası ve meslek hastalığı bakı-
ri hekimi veya iş güvenliği uzmanının iş söz-
mından kısa vadeli sigorta kolları için toplanan
leşmesine son verilemez ve bu kişiler hiçbir
primlerden kaynak aktarılmak suretiyle, Sosyal
şekilde hak kaybına uğratılamaz. Aksi takdirde
Güvenlik Kurumu tarafından finanse edilir.
işveren hakkında bir yıllık sözleşme ücreti tu-
İŞYERİ HEKİMLERİ VE İŞ GÜVENLİĞİ UZ- tarından az olmamak üzere tazminata hükme-
MANLARI dilir. İşyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanının
iş kanunları ve diğer kanunlara göre sahip ol-
MADDE 8 – (1) İşyeri hekimi ve iş güvenliği uz-
duğu hakları saklıdır. Açılan davada, kötü ni-
manlarının hak ve yetkileri, görevlerini yerine
yetle gerçek dışı bildirimde bulunduğu mah-
getirmeleri nedeniyle kısıtlanamaz. Bu kişiler,
keme kararıyla tespit edilen kişinin belgesi 6ay
görevlerini mesleğin gerektirdiği etik ilkeler ve
SÜREYLE ASKIYA ALINIR.
mesleki bağımsızlık içerisinde yürütür.
(3) Hizmet sunan kuruluşlar ile işyeri heki-
(2) (Değişik: 4/4/2015-6645/1 Md.) İşverene
mi ve iş güvenliği uzmanları, iş sağlığı ve gü-
iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda reh-
venliği hizmetlerinin yürütülmesindeki ihmal-
berlik ve danışmanlık yapmak üzere görevlen-
lerinden dolayı, hizmet sundukları işverene
dirilen işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı, gö-
karşı sorumludur.
rev aldığı işyerinde göreviyle ilgili mevzuat ve
teknik gelişmeleri göz önünde bulundurarak (4) Çalışanın ölümü veya maluliyetiyle so-
iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili eksiklik ve aksak- nuçlanacak şekilde vücut bütünlüğünün bo-

67
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

zulmasına neden olan iş kazası veya meslek üst yöneticinin onayı ile diğer kamu kurum
hastalığının meydana gelmesinde ihmali tes- ve kuruluşlarında görevlendirilebilir. Bu şekil-
pit edilen işyeri hekimi veya iş güvenliği uzma- de görevlendirilecek personele, görev yaptığı
nının yetki belgesi askıya alınır. her saat için (200) gösterge rakamının memur
aylık katsayısı ile çarpımı tutarında ilave öde-
(5) İş güvenliği uzmanlarının görev alabilmele-
me, hizmet alan kurum tarafından yapılır. Bu
ri için; çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde
ödemeden damga vergisi hariç herhangi bir
(A) sınıfı, tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde
kesinti yapılmaz. Bu durumdaki görevlendir-
en az (B) sınıfı, az tehlikeli sınıfta yer alan iş-
meye ilişkin ilave ödemelerde, günlük mesai
yerlerinde ise en az (C) sınıfı iş güvenliği uz-
saatlerine bağlı kalmak kaydıyla, aylık toplam
manlığı belgesine sahip olmaları şartı aranır.
seksen saatten fazla olan görevlendirmeler
Bakanlık, iş güvenliği uzmanlarının ve işyeri
dikkate alınmaz.
hekimlerinin görevlendirilmesi konusunda
sektörel alanda özel düzenleme yapabilir. (Ek TEHLİKE SINIFININ BELİRLENMESİ
cümle: 4/4/2015-6645/1 Md.)
MADDE 9 – (1) İşyeri tehlike sınıfları; 31/5/2006
Sektörel düzenleme çerçevesinde maden tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel
ve yapı ile diğer sektörlerde öncelikli ola- Sağlık Sigortası Kanununun 83’üncü madde-
rak hangi meslekî unvana sahip iş güvenliği sine göre belirlenen kısa vadeli sigorta kolları
uzmanlarının görev yapacağının ve bunların prim tarifesi de dikkate alınarak, İş Sağlığı ve
yanında görev yapacak diğer mesleklere sahip Güvenliği Genel Müdürünün Başkanlığında
iş güvenliği uzmanlarının belirlenmesine dair ilgili taraflarca oluşturulan komisyonun görüş-
usul ve esaslar, Bakanlıkça belirlenir. leri doğrultusunda, Bakanlıkça çıkarılacak teb-
liğ ile tespit edilir.
(6) Belirlenen çalışma süresi nedeniyle
işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının tam
süreli görevlendirilmesi gereken durumlarda;
UZMANLARIN, BELGE SINIFLARINA GÖRE
işveren, işyeri sağlık ve güvenlik birimi kurar.
GÖREVLENDİRİLMESİ
Bu durumda, çalışanların tabi olduğu kanun
hükümleri saklı kalmak kaydıyla, 22/5/2003 İş güvenliği uzmanı görevlendirme yüküm-
tarihli ve 4857 sayılı İş Kanunu’na göre belirle- lülüğü
nen haftalık çalışma süresi dikkate alınır.
GEÇİCİ MADDE 4 – (1) (Değişik: 18.01.2017
(7) Kamu kurum ve kuruluşlarında ilgili 6770-35md.) Bu Kanunun 8 inci maddesinde
mevzuata göre çalıştırılan işyeri hekimi veya belirtilen çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerle-
iş güvenliği uzmanı olma niteliğini haiz per- rinde (A) sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uz-
sonel, gerekli belgeye sahip olmaları şartıyla manı görevlendirme yükümlülüğü, 31 / 12 /
asli görevlerinin yanında, belirlenen çalışma 2023 tarihine kadar (B) sınıfı belgeye sahip iş
süresine riayet ederek çalışmakta oldukları güvenliği uzmanı görevlendirilmesi; tehlikeli
kurumda veya ilgili personelin muvafakati ve sınıfta yer alan işyerlerinde ise (B) sınıfı belge-

68

ye sahip iş güvenliği uzmanı görevlendirme
yükümlülüğü, 31 / 12 / 2023 tarihine kadar
(C) sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanı gö-
revlendirilmesi kaydıyla yerine getirilmiş sayı-
(3)
lır.
RİSK DEĞERLENDİRMESİ, KONTROL, ÖL-
ÇÜM VE ARAŞTIRMA
MADDE 10 – (1) İşveren, iş sağlığı ve güven-
liği yönünden risk değerlendirmesi yapmak
veya yaptırmakla yükümlüdür.
* Risk değerlendirmesi yapılırken aşağıdaki
hususlar dikkate alınır:
a) Belirli risklerden etkilenecek çalışanların
durumu.
b) Kullanılacak iş ekipmanı ile kimyasal mad- DELE VE İLKYARDIM
de ve müstahzarların seçimi.
c) İşyerinin tertip ve düzeni.
d) Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren ça-
lışanlar gibi özel politika gerektiren grup-
lar ile kadın çalışanların durumu.
(2) İşveren, yapılacak risk değerlendirmesi so-
69
İş Hukuku
nucu alınacak iş sağlığı ve güvenliği ted-
birleri ile kullanılması gereken koruyucu
donanım veya ekipmanı belirler.
İşyerinde uygulanacak iş sağlığı ve güven-
liği tedbirleri, çalışma şekilleri ve üretim
yöntemleri; çalışanların sağlık ve güvenlik
yönünden korunma düzeyini yükseltecek
ve işyerinin idari yapılanmasının her kade-
mesinde uygulanabilir nitelikte olmalıdır.
(4) İşveren, iş sağlığı ve güvenliği yönünden
çalışma ortamına ve çalışanların bu ortam-
da maruz kaldığı risklerin belirlenmesine
yönelik gerekli kontrol, ölçüm, inceleme ve
araştırmaların yapılmasını sağlar.
ACİL DURUM PLANLARI, YANGINLA MÜCA-
MADDE 11 – (1) İşveren;
a) Çalışma ortamı, kullanılan maddeler, iş
ekipmanı ile çevre şartlarını dikkate alarak
meydana gelebilecek acil durumları önce-
den değerlendirerek, çalışanları ve çalışma
çevresini etkilemesi mümkün ve muh-
temel acil durumları belirler ve bunların
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

olumsuz etkilerini önleyici ve sınırlandırıcı b) Durumun devam etmesi hâlinde, zorun-

tedbirleri alır. luluk olmadıkça, gerekli donanıma sahip
ve özel olarak görevlendirilenler dışındaki
b) Acil durumların olumsuz etkilerinden ko-
çalışanlardan işlerine devam etmelerini is-
runmak üzere gerekli ölçüm ve değerlen-
teyemez.
dirmeleri yapar, acil durum planlarını ha-
zırlar. (2) İşveren, çalışanların kendileri veya diğer ki-
şilerin güvenliği için ciddi ve yakın bir tehlike
c) Acil durumlarla mücadele için işyerinin bü-
ile karşılaştıkları ve amirine hemen haber vere-
yüklüğü ve taşıdığı özel tehlikeler, yapılan
medikleri durumlarda; istenmeyen sonuçların
işin niteliği, çalışan sayısı ile işyerinde bu-
önlenmesi için, bilgileri ve mevcut teknik do-
lunan diğer kişileri dikkate alarak; önleme,
nanımları çerçevesinde müdahale edebilme-
koruma, tahliye, yangınla mücadele, ilk
lerine imkân sağlar.
yardım ve benzeri konularda uygun dona-
nıma sahip ve bu konularda eğitimli yeterli Böyle bir durumda çalışanlar, ihmal veya dik-
sayıda kişiyi görevlendirir, araç ve gereçleri katsiz davranışları olmadıkça yaptıkları müda-
sağlayarak eğitim ve tatbikatları yaptırır ve haleden dolayı sorumlu tutulamaz.
ekiplerin her zaman hazır bulunmalarını
sağlar.

d) Özellikle ilk yardım, acil tıbbi müdahale,

kurtarma ve yangınla mücadele konuların-
da, işyeri dışındaki kuruluşlarla irtibatı sağ-
layacak gerekli düzenlemeleri yapar.

TAHLİYE

MADDE 12 – (1) Ciddi, yakın ve önlenemeyen

tehlikenin meydana gelmesi durumunda işve-
ren;

a) Çalışanların işi bırakarak derhal çalışma

yerlerinden ayrılıp güvenli bir yere gidebil- ÇALIŞMAKTAN KAÇINMA HAKKI
meleri için, önceden gerekli düzenlemeleri
yapar ve çalışanlara gerekli talimatları ve- MADDE 13 – (1) Ciddi ve yakın tehlike ile karşı
rir. karşıya kalan çalışanlar kurula, kurulun bulun-
madığı işyerlerinde ise işverene başvurarak

70
 İş Hukuku

durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbir- daha etkin ve güncel hale getirilecek.
lerin alınmasına karar verilmesini talep edebi-
İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIKLARININ
lir. Kurul acilen toplanarak, işveren ise derhâl
KAYIT VE BİLDİRİMİ
kararını verir ve durumu tutanakla tespit eder.
Karar, çalışana ve çalışan temsilcisine yazılı MADDE 14 – (1) İşveren;
olarak bildirilir.
a) Bütün iş kazalarının ve meslek hastalık-
(2) Kurul veya işverenin çalışanın talebi larının kaydını tutar, gerekli incelemeleri yapa-
yönünde karar vermesi hâlinde çalışan, ge- rak bunlar ile ilgili raporları düzenler.
rekli tedbirler alınıncaya kadar çalışmaktan
b) İşyerinde meydana gelen ancak yara-
kaçınabilir. Çalışanların çalışmaktan kaçındığı
lanma veya ölüme neden olmadığı halde işye-
dönemdeki ücreti ile kanunlardan ve iş sözleş-
ri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol
mesinden doğan diğer hakları saklıdır.
açan veya çalışan, işyeri ya da iş ekipmanını
(3) Çalışanlar ciddi ve yakın tehlikenin ön- zarara uğratma potansiyeli olan olayları ince-
lenemez olduğu durumlarda birinci fıkradaki leyerek bunlar ile ilgili raporları düzenler.
usule uymak zorunda olmaksızın işyerini veya
(2) İşveren, aşağıdaki hallerde belirtilen süre-
tehlikeli bölgeyi terk ederek belirlenen güven-
de Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirimde bu-
li yere gider. Çalışanların bu hareketlerinden
lunur:
dolayı hakları kısıtlanamaz.
a) İş kazalarını kazadan sonraki 3 iş günü
(4) İş sözleşmesiyle çalışanlar, talep etme-
içinde.
lerine rağmen gerekli tedbirlerin alınmadığı
durumlarda, tabi oldukları kanun hükümle- b) Sağlık hizmeti sunucuları veya işyeri
rine göre iş sözleşmelerini feshedebilir. Toplu hekimi tarafından kendisine bildirilen meslek
sözleşme veya toplu iş sözleşmesi ile çalışan hastalıklarını, öğrendiği tarihten itibaren 3 iş
kamu personeli, bu maddeye göre çalışmadığı günü içinde.
dönemde fiilen çalışmış sayılır. (3) İşyeri hekimi veya sağlık hizmeti sunucuları;
İş kazaları ve meslek hastalıklarının kayıtları meslek hastalığı ön tanısı koydukları vakaları,

71
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yetkilen- hâlinde.

dirilen sağlık hizmeti sunucularına sevk eder.
4) İşin devamı süresince, çalışanın ve işin
(4) Sağlık hizmeti sunucuları kendilerine in- niteliği ile işyerinin tehlike sınıfına göre Bakan-
tikal eden iş kazalarını, yetkilendirilen sağlık lıkça belirlenen düzenli aralıklarla.
hizmeti sunucuları ise meslek hastalığı tanısı
(2) Tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan
koydukları vakaları en geç 10 gün içinde Sos-
işyerlerinde çalışacaklar, yapacakları işe uy-
yal Güvenlik Kurumuna bildirir.
gun olduklarını belirten sağlık raporu olma-
Çalışanlar belli aralıklarla sağlık gözetiminden dan işe başlatılamaz.
geçirilecek.
3) (Değişik birinci cümle: 10/9/2014-6552/17
SAĞLIK GÖZETİMİ Md.) Bu Kanun kapsamında alınması gere-
ken sağlık raporları işyeri hekiminden alınır.
MADDE 15 – (1) İşveren;
50’den az çalışanı bulunan ve az tehlikeli işyer-
a) Çalışanların işyerinde maruz kalacak- leri için ise kamu hizmet sunucuları veya aile
ları sağlık ve güvenlik risklerini dikkate alarak hekimlerinden de alınabilir. Raporlara itirazlar
sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlar. Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenen hakem
hastanelere yapılır, verilen kararlar kesindir
b) Aşağıdaki hallerde çalışanların sağlık
(18/6/2017 tarihli ve 7033 sayılı Kanun).
muayenelerinin yapılmasını sağlamak zorun-
dadır: (3) Sağlık gözetiminden doğan maliyet ve
bu gözetimden kaynaklı her türlü ek maliyet
1) İşe girişlerinde.
işverence karşılanır, çalışana yansıtılamaz.
2) İş değişikliğinde.
(4) Sağlık muayenesi yaptırılan çalışanın
3) İş kazası, meslek hastalığı veya sağlık özel hayatı ve itibarının korunması açısından
nedeniyle tekrarlanan işten uzaklaşmaların- sağlık bilgileri gizli tutulur.
dan sonra işe dönüşlerinde talep etmeleri

72
 İş Hukuku

İşveren tüm çalışanlarını, iş sağlığı ve güvenli- c) Risk değerlendirmesi, iş sağlığı ve gü-

ği ile çalışma hayatına dair hak ve sorumluluk- venliği ile ilgili koruyucu ve önleyici tedbirler,
ları hakkında bilgilendirecek. ölçüm, analiz, teknik kontrol, kayıtlar, raporlar
ve teftişten elde edilen bilgilere, destek ele-
• Riskler
manları ile çalışan temsilcilerinin ulaşmasını
• Tedbirler sağlar.

• Hak ve sorumluluklar Çalışanlar işyerlerindeki iş sağlığı ve güvenliği

faaliyetlerine aktif katılım sağlayacak.
• İSG kayıtlarına erişim
• Eğitim
ÇALIŞANLARIN BİLGİLENDİRİLMESİ
• Görüşlerin alınması
MADDE 16 – (1) İşyerinde iş sağlığı ve güvenli-
ğinin sağlanması ve sürdürülebilmesi amacıy- • Katılımlarının sağlanması
la işveren, çalışanları ve çalışan temsilcileri-
• Temsil edilme
ni işyerinin özelliklerini de dikkate alarak
aşağıdaki konularda bilgilendirir: ÇALIŞANLARIN EĞİTİMİ

a) İşyerinde karşılaşılabilecek sağlık ve MADDE 17 – (1) İşveren, çalışanların iş sağlı-

güvenlik riskleri, koruyucu ve önleyici ted- ğı ve güvenliği eğitimlerini almasını sağlar. Bu
birler. eğitim özellikle; işe başlamadan önce, çalışma
yeri veya iş değişikliğinde, iş ekipmanının de-
b) Kendileri ile ilgili yasal hak ve so-
ğişmesi hâlinde veya yeni teknoloji uygulan-
rumluluklar.
ması hâlinde verilir. Eğitimler, değişen ve or-
c) İlk yardım, olağan dışı durumlar, afetler taya çıkan yeni risklere uygun olarak yenilenir,
ve yangınla mücadele ve tahliye işleri konu- gerektiğinde ve düzenli aralıklarla tekrarlanır.
sunda görevlendirilen kişiler.
(2) Çalışan temsilcileri özel olarak eğitilir.
(2) İşveren;
(3) Mesleki eğitim alma zorunluluğu bu-
a) 12’nci maddede belirtilen ciddi ve ya- lunan tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan
kın tehlikeye maruz kalan veya kalma riski işlerde, yapacağı işle ilgili mesleki eğitim aldı-
olan bütün çalışanları, tehlikeler ile bunlar- ğını belgeleyemeyenler çalıştırılamaz.
dan doğan risklere karşı alınmış ve alına-
(4) İş kazası geçiren veya meslek hastalığına
cak tedbirler hakkında derhal bilgilendirir.
yakalanan çalışana işe başlamadan önce, söz
b) Başka işyerlerinden çalışmak üze- konusu kazanın veya meslek hastalığının se-
re kendi işyerine gelen çalışanların birinci bepleri, korunma yolları ve güvenli çalışma
fıkrada belirtilen bilgileri almalarını sağlamak yöntemleri ile ilgili ilave eğitim verilir. Ayrıca,
üzere, söz konusu çalışanların işverenlerine herhangi bir sebeple altı aydan fazla süreyle
gerekli bilgileri verir. işten uzak kalanlara, tekrar işe başlatılmadan
önce bilgi yenileme eğitimi verilir.

73
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

(5) Tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan iş- a) İşyerinden görevlendirilecek veya işye-
yerlerinde; yapılacak işlerde karşılaşılacak sağ- ri dışından hizmet alınacak işyeri hekimi, iş gü-
lık ve güvenlik riskleri ile ilgili yeterli bilgi ve venliği uzmanı ve diğer personel ile ilk yardım,
talimatları içeren eğitimin alındığına dair bel- yangınla mücadele ve tahliye işleri için kişile-
ge olmaksızın, başka işyerlerinden çalışmak rin görevlendirilmesi.
üzere gelen çalışanlar işe başlatılamaz.
b) Risk değerlendirmesi yapılarak, alın-
(6) Geçici iş ilişkisi kurulan işveren, iş sağlı- ması gereken koruyucu ve önleyici tedbirlerin
ğı ve güvenliği risklerine karşı çalışana gerekli ve kullanılması
eğitimin verilmesini sağlar.
Gereken koruyucu donanım ve ekipmanın be-
(7) Bu madde kapsamında verilecek eğiti- lirlenmesi.
min maliyeti çalışanlara yansıtılamaz. Eğitim-
c) Sağlık ve güvenlik risklerinin önlenme-
lerde geçen süre çalışma süresinden sayılır.
si ve koruyucu hizmetlerin yürütülmesi.
Eğitim sürelerinin haftalık çalışma süresinin
üzerinde olması hâlinde, bu süreler fazla süre- d) Çalışanların bilgilendirilmesi.
lerle çalışma veya fazla çalışma olarak değer-
e) Çalışanlara verilecek eğitimin planlan-
lendirilir.
ması.
ÇALIŞANLARIN GÖRÜŞLERİNİN ALINMASI
(3) Çalışanların veya çalışan temsilcilerinin,
VE KATILIMLARININ SAĞLANMASI
işyerinde iş sağlığı ve güvenliği için alınan
MADDE 18 – (1) İşveren, görüş alma ve katı- önlemlerin yetersiz olduğu durumlarda veya
lımın sağlanması konusunda, çalışanlara veya teftiş sırasında, yetkili makama başvurmala-
iki ve daha fazla çalışan temsilcisinin bulundu- rından dolayı hakları kısıtlanamaz.
ğu işyerlerinde varsa işyeri yetkili sendika tem-
ÇALIŞANLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ
silcilerine yoksa çalışan temsilcilerine aşağıda-
ki imkânları sağlar: MADDE 19 – (1) Çalışanlar, iş sağlığı ve güven-
liği ile ilgili aldıkları eğitim ve işverenin bu ko-
a) İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konular-
nudaki talimatları doğrultusunda, kendilerinin
da görüşlerinin alınması, teklif getirme hakkı-
ve hareketlerinden veya yaptıkları işten etkile-
nın tanınması ve bu konulardaki görüşmeler-
nen diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini
de yer alma ve katılımlarının sağlanması.
tehlikeye düşürmemekle yükümlüdür.
b) Yeni teknolojilerin uygulanması, seçile-
(2) Çalışanların, işveren tarafından verilen eği-
cek iş ekipmanı, çalışma ortamı ve şartlarının
tim ve talimatlar doğrultusunda yükümlülük-
çalışanların sağlık ve güvenliğine etkisi konu-
leri şunlardır:
larında görüşlerinin alınması.
a) İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç,
(2) İşveren, destek elemanları ile çalışan tem-
tehlikeli madde, taşıma ekipmanı ve diğer
silcilerinin aşağıdaki konularda önceden gö-
üretim araçlarını kurallara uygun şekilde kul-
rüşlerinin alınmasını sağlar:
lanmak, bunların güvenlik donanımlarını doğ-

74
 İş Hukuku

ru olarak kullanmak, keyfi olarak çıkarmamak e) 1001- 2000 arasında çalışanı bulunan
ve değiştirmemek. işyerlerinde 5

b) Kendilerine sağlanan kişisel koruyucu f) 2001 ve üzeri çalışanı bulunan işyerle-

donanımı doğru kullanmak ve korumak. rinde 6

c) İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, (2) Birden fazla çalışan temsilcisinin bulunma-
tesis ve binalarda sağlık ve güvenlik yönün- sı durumunda baş temsilci, çalışan temsilcileri
den ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştık- arasında yapılacak seçimle belirlenir.
larında ve koruma tedbirlerinde bir eksiklik
(3) Çalışan temsilcileri, tehlike kaynağının yok
gördüklerinde, işverene veya çalışan temsil-
edilmesi veya tehlikeden kaynaklanan riskin
cisine derhal haber vermek.
azaltılması için, işverene öneride bulunma ve
d) Teftişe yetkili makam tarafından iş- işverenden gerekli tedbirlerin alınmasını iste-
yerinde tespit edilen noksanlık ve mevzuata me hakkına sahiptir.
aykırılıkların giderilmesi konusunda, işveren
(4) Görevlerini yürütmeleri nedeniyle, çalışan
ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak.
temsilcileri ve destek elemanlarının hakları
e) Kendi görev alanında, iş sağlığı ve gü- kısıtlanamaz ve görevlerini yerine getirebil-
venliğinin sağlanması için işveren ve çalışan meleri için işveren tarafından gerekli imkânlar
temsilcisi ile iş birliği yapmak. sağlanır.

ÇALIŞANLARIN TEMSİLCİSİ (5) İşyerinde yetkili sendika bulunması hâlin-

de, işyeri sendika temsilcileri çalışan temsilcisi
MADDE 20 – (1) İşveren; işyerinin değişik bö-
olarak da görev yapar
lümlerindeki riskler ve çalışan sayılarını göz
önünde bulundurarak dengeli dağılıma özen ULUSAL İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KONSE-
göstermek kaydıyla, çalışanlar arasında yapı- Yİ
lacak seçim veya seçimle belirlenemediği
MADDE 21 – (1) Ülke genelinde iş sağlığı ve
durumda atama yoluyla, aşağıda belirtilen
güvenliği ile ilgili politika ve stratejilerin be-
sayılarda çalışan temsilcisini görevlendirir:
lirlenmesi için tavsiyelerde bulunmak üzere
a) 2- 50 arasında çalışanı bulunan işyer- Konsey kurulmuştur.
lerinde 1
(2) Konsey, Bakanlık Müsteşarının başkanlığın-
b) 51- 100 arasında çalışanı bulunan iş- da aşağıda belirtilen üyelerden oluşur:
yerlerinde 2
a) Bakanlık İş Sağlığı ve Güvenliği Genel
c) 101- 500 arasında çalışanı bulunan iş- Müdürü, Çalışma Genel Müdürü, İş Teftiş Kuru-
yerlerinde 3 lu Başkanı ve Sosyal Güvenlik Kurumu Başkan-
lığından bir genel müdür.
d) 501 – 1000 arasında çalışanı bulunan
işyerlerinde 4 b) Bilim, Sanayi ve Teknoloji, Çevre ve Şe-
hircilik, Enerji ve Tabii Kaynaklar, Gıda, Tarım

75
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

ve Hayvancılık, Kalkınma, Millî Eğitim ile Sağlık İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KURULU

bakanlıklarından ilgili birer genel müdür.
6331 SAYILI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLIĞI KA-
c) Yükseköğretim Kurulu Başkanlığından NUNU MADDE 22 - (1) Elli ve daha fazla çalışa-
bir yürütme kurulu üyesi, Devlet Personel Baş- nın bulunduğu ve altı aydan fazla süren sürekli
kanlığından bir başkan yardımcısı. işlerin yapıldığı işyerlerinde işveren, iş sağlığı
ve güvenliği ile ilgili çalışmalarda bulunmak
d) İşveren, işçi ve kamu görevlileri sendi-
üzere kurul oluşturur. İşveren, iş sağlığı ve gü-
kaları üst kuruluşlarının en fazla üyeye sahip
venliği mevzuatına uygun kurul kararlarını uy-
ilk üçünden, Türkiye Odalar ve Borsalar Birli-
gular.
ğinden, Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfede-
rasyonundan, Türk Tabipleri Birliğinden, Türk MADDE 22 - (3) Aynı çalışma alanında birden
Mühendis ve Mimar Odaları Birliğinden ve fazla işverenin bulunması ve bu işverenlerce
Türkiye Ziraat Odaları Birliğinden konuyla ilgili birden fazla kurulun oluşturulması halinde iş-
veya görevli birer yönetim kurulu üyesi. verenler, birbirlerinin çalışmalarını etkileyebi-
lecek kurul kararları hakkında diğer işverenleri
e) İhtiyaç duyulması hâlinde İş Sağlığı ve
bilgilendirir.
Güvenliği Genel Müdürünün teklifi ve Konse-
yin kararı ile belirlenen, iş sağlığı ve güvenliği İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN KOORDİNAS-
konusunda faaliyet gösteren kurum veya ku- YONU
ruluşlardan en fazla iki temsilci
MADDE 23 – (1) Aynı çalışma alanını birden
(3) İkinci fıkranın (e) bendi kapsamında belir- fazla işverenin paylaşması durumunda işve-
lenen Konsey üyeleri, 2 yıl için seçilir ve üst renler; iş hijyeni ile iş sağlığı ve güvenliği ön-
üste iki olağan toplantıya katılmaz ise ilgili lemlerinin uygulanmasında iş birliği yapar,
kurum veya kuruluşun üyeliği sona erer. yapılan işin yapısı göz önüne alınarak mesleki
risklerin önlenmesi ve bu risklerden korunul-
(4) Konseyin sekretaryası, İş Sağlığı ve Gü-
ması çalışmalarını koordinasyon içinde yapar,
venliği Genel Müdürlüğünce yürütülür.
birbirlerini ve çalışan temsilcilerini bu riskler
(5) Konsey, toplantıya katılanların salt çoğun- konusunda bilgilendirir.
luğu ile karar verir. Oyların eşitliği hâlinde baş-
(2) Birden fazla işyerinin bulunduğu iş merkez-
kanın oyu kararı belirler. Çekimser oy kullanı-
leri, iş hanları, sanayi bölgeleri veya siteleri gibi
lamaz.
yerlerde, iş sağlığı ve güvenliği konusundaki
6) Konsey yılda iki defa olağan toplanır. koordinasyon yönetim tarafından sağlanır. Yö-
Başkanın veya üyelerin üçte birinin teklifi netim, işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yö-
ile olağanüstü olarak da toplanabilir. nünden diğer işyerlerini etkileyecek tehlikeler
hususunda gerekli tedbirleri almaları için işve-
(7) Konseyin çalışma usul ve esasları Bakanlık
renleri uyarır. Bu uyarılara uymayan işverenleri
tarafından belirlenir.
Bakanlığa bildirir.

76
 İş Hukuku

Altı aydan fazla süren Asıl işveren-Alt işveren ilişkisinin bulunduğu hallerde;
KURUL OLUŞTURMA ŞARTLARI:
KURUL OLUŞTURMA ZO-
KOŞUL KOORDİNASYON
RUNLULUĞU
Asıl işveren ve alt işveren
çalışan sayıları 50 ve daha Asıl işveren de, Alt işveren
fazla , Asıl işverenle - alt işveren de ayrı ayrı kurul oluştur- Asıl işverence sağlanır
arasında 6 aydan fazla süreli bir mak zorunda
sözleşme var

Asıl işveren çalışan sayısı 50 ve

daha fazla, 6 aydan fazla süre-
cek bir işi var. Alt işveren çalı-
şan sayısı 50’den az ya da Asıl
işverenle 6 aydan az süreli bir
sözleşme var
Kurul oluşturması gerekme-
yen alt işveren,koordinas-
Asıl işveren kurul
yonu sağlamak üzere, Asıl
oluşturmak zorunda
işverenin kuruluna vekâleten
yetkili bir temsilci atar.

Asıl işveren çalışan sayısı Kurul oluşturması gerekme-

50’den az. Alt işveren çalışan yen asıl işveren, alt işverenin
sayısı 50 ve daha fazla, Asıl işve- Alt işveren kurul oluşturduğu kurula iş birliği
renle - alt işveren arasında 6 oluşturmak zorunda ve koordinasyonu sağlamak
aydan fazla süreli bir sözleşme üzere vekâleten yetkili bir
var temsilci atar.
Asıl işveren ve alt işveren çalı-
Asıl işveren ve alt
şan sayıları toplamı 50 ve daha
işveren tarafından birlikte Asıl işveren tarafından koor-
fazla, Asıl işverenle - alt işveren
bir kurul dinasyon sağlanır
arasında 6 aydan fazla süreli bir
oluşturulur
sözleşme var
TEFTİŞ, İNCELEME, ARAŞTIRMA, MÜFETTİŞİN YETKİ, YÜKÜMLÜLÜK VE SORUMLULUĞU

MADDE 24 – (1) Bu Kanun hükümlerinin uygulanmasının izlenmesi ve teftişi, iş sağlığı ve gü-

venliği yönünden teftiş yapmaya yetkili Bakanlık iş müfettişlerince yapılır. Bu Kanun kapsamın-
da yapılacak teftiş ve incelemelerde, 4857 sayılı Kanunun 92, 93, 96, 97 ve 107’nci maddeleri
uygulanır.

(2) Bakanlık, işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği konularında ölçüm, inceleme ve araştır-

ma yapmaya, bu amaçla numune almaya ve eğitim kurumları ile ortak sağlık ve güvenlik birim-
lerinde kontrol ve denetim yapmaya yetkilidir.

Bu konularda yetkilendirilenler mümkün olduğu kadar işi aksatmamak, işverenin ve işyerinin

meslek sırları ile gördükleri ve öğrendikleri hususları tamamen gizli tutmakla yükümlüdür.
Kontrol ve denetimin usul ve esasları Bakanlıkça düzenlenir.

77
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık
(3) Askeri işyerleriyle yurt güvenliği
için gerekli maddeler üretilen işyerlerinin de-
netim ve teftişi konusu ve sonuçlarına ait iş-
lemler, Millî Savunma Bakanlığı ve Bakanlıkça
birlikte hazırlanacak yönetmeliğe göre yürü-
tülür.
Hayati tehlike durumunda işyerlerinin tama-
mında veya bir bölümünde iş durdurulabile-
cek.
Maden, metal ve yapı işleri ile tehlikeli kim-
yasallarla çalışılan sektörler veya büyük en-
düstriyel kazaların olabileceği işyerlerinde risk
değerlendirmesi yapılmamış ise iş durdurula-
bilecek.
İŞİN DURDURULMASI
MADDE 25 – (1) İşyerindeki bina ve eklenti-
lerde, çalışma yöntem ve şekillerinde veya iş
ekipmanlarında çalışanlar için hayati tehlike
oluşturan bir husus tespit edildiğinde; bu teh-
like giderilinceye kadar, hayati tehlikenin nite-
liği ve bu tehlikeden doğabilecek riskin etkile-
yebileceği alan ile çalışanlar dikkate alınarak,
işyerinin bir bölümünde veya tamamında iş
durdurulur.
Ayrıca çok tehlikeli sınıfta yer alan maden, me-
tal ve yapı işleri ile tehlikeli kimyasallarla çalı-
şılan işlerin yapıldığı veya büyük endüstriyel
kazaların olabileceği işyerlerinde, risk değer-
lendirmesi yapılmamış olması durumunda iş
durdurulur.
2) İş sağlığı ve güvenliği bakımından teftişe
yetkili üç iş müfettişinden oluşan heyet, iş sağ-
lığı ve güvenliği bakımından teftişe yetkili iş
müfettişinin tespiti üzerine gerekli inceleme-
leri yaparak, tespit tarihinden itibaren 2 gün
78
içerisinde işin durdurulmasına karar verebilir.
Ancak tespit edilen hususun acil müdahaleyi
gerektirmesi hâlinde; tespiti yapan iş müfetti-
şi, heyet tarafından karar alınıncaya kadar ge-
çerli olmak kaydıyla işi durdurur.
(3) İşin durdurulması kararı, ilgili mülki idare
amirine ve işyeri dosyasının bulunduğu Çalış-
ma ve İş Kurumu il müdürlüğüne 1 gün için-
de gönderilir. İşin durdurulması kararı, mülki
idare amiri tarafından 24 saat içinde yerine
getirilir. Ancak, tespit edilen hususun acil mü-
dahaleyi gerektirmesi nedeniyle verilen işin
durdurulması kararı, mülki idare amiri tarafın-
dan aynı gün yerine getirilir.(4) İşveren, yerine
getirildiği tarihten itibaren 6 iş günü içinde,
yetkili iş mahkemesinde işin durdurulması ka-
rarına itiraz edebilir. İtiraz, işin durdurulması
kararının uygulanmasını etkilemez. Mahkeme
itirazı öncelikle görüşür ve 6 iş günü içinde ka-
rara bağlar. Mahkeme kararı kesindir.
(5) İşverenin işin durdurulmasını gerek-
tiren hususların giderildiğini Bakanlığa yazılı
olarak bildirmesi hâlinde, en geç 7 gün içinde
işyerinde inceleme yapılarak işverenin talebi
sonuçlandırılır.
(6) İşveren, işin durdurulması sebebiyle
işsiz kalan çalışanlara ücretlerini ödemekle
veya ücretlerinde bir düşüklük olmamak üze-
re meslek veya durumlarına göre başka bir iş
vermekle yükümlüdür.
(7) (Ek: 4/4/2015-6645/2 Md.) Çok tehli-
keli sınıfta yer alan ve ihale ile alınan işlerde;
teknolojik gelişme, iş gücü kapasitesinin ar-
tırılması, üretim metotlarında yenilik gibi bir
kısım unsurlar sağlanmadan üretim ve/veya
imalat planlarına, iş programlarına aykırı hare-
 İş Hukuku

ket edilerek üretim zorlaması nedeniyle hayati

tehlike oluşturacak şekilde çalışma biçimleri,
işin durdurulma sebebi sayılır.

(8) (Ek: 4/4/2015-6645/2 Md.) İşyerinde

durdurulan işlerde izinsiz çalışma yaptıran
işveren veya işveren vekillerine 3 yıldan 5
yıla kadar hapis cezası verilir.

ÖLÜMLÜ İŞ KAZASI NEDENİYLE KAMU İHA-

LESİNDEN YASAKLAMA

MADDE 25/A – (Ek: 4/4/2015-6645/3 Md.)

Ölümlü iş kazası meydana gelen maden iş-

yerlerinde kusuru yargı kararı ile tespit edilen
işveren, mahkeme tarafından 2 yıl süreyle
kamu ihalelerine katılmaktan 5/1/2002 tarihli
ve 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanu-
nunun 26’ncı maddesinin ikinci fıkrasında sa-
yılanlarla birlikte yasaklanır.

Kararın bir örneği işverenin siciline işlenmek

üzere Kamu İhale Kurumuna gönderilir ve Ku-
rumun internet sayfasında ilan edilir.

79
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

İDARİ PARA CEZALARI – MADDE 26

(İŞVERENİN YERİNE GETİRMEDİĞİ HER BİR İHLAL İÇİN)
Yerine Getirmediği
KONU BAŞ- İŞVEREN TARAFINDAN YERİNE GETİRİLMEYEN YÜKÜMLÜ-
her bir yükümlülük
LIĞI LÜK veya Her bir ihlal için

Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil

her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli
araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin X
İŞVERENİN
değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun
GENEL
iyileştirilmesi için çalışmalar yapmak
YÜKÜMLÜ-
LÜĞÜ İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup
uyulmadığını izlemek, denetlemek ve uygunsuzlukların gide- X
rilmesini sağlamak.
İŞ SAĞLIĞI
X (Göreviendimediği
VE GÜVEN-
her bir kişi için ve Ay-
LİĞİ HİZ- İş Güvenliği Uzmanı, İşyeri Hekimi, Diğer Sağlık Personeli Gö-
kırılığın devam ettiği
METLERİNİN revlendirmek
her ay için ceza aynı
SAĞLAN-
miktarla çarpılır.)
MASI
İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanlarının hak ve yetkileri, gö-
X
revlerini yerine getirmeleri nedeniyle kısıtlanamaz.
İşverene iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda rehberlik ve
İŞYERİ HE- danışmanlık yapmak üzere görevlendirilen işyeri hekimi ve iş
KİMLERİ VE güvenliği uzmanı, görev aldığı işyerinde göreviyle ilgili mev-
İŞ GÜVENLİ- zuat ve teknik gelişmeleri göz önünde bulundurarak iş sağlığı
Ğİ UZMAN- ve güvenliği ile ilgili eksiklik ve aksaklıkları, tedbirve tavsiyeleri
LARININ belirler ve işverene yazılı olarak bildirir. Eksiklik ve aksaklıkların X
GÖREVLERİ düzeltilmesinden, tedbirve tavsiyelerin yerine getirilmesinden
işveren sorumludur. Çalışma İş Kurumu il Müdüriüğü’ne bildi-
rim yaptığı için işvereni tarafından işyeri hekimi veya iş gü-
venliği uzmanının iş sözleşmesine son verilemez ve bu kişiler
hiçbir şekilde hak kaybına uğratılamaz.
X (Aykırılığın devam
Risk değerlendirmesi yapılması veya yaptırılması ettiği her ay için ceza
aynı miktarla çarpılır.)
iş sağlığı ve güvenliği yönünden çalışma ortamına ve çalışanla-
RİSK DEĞER-
rın bu ortamda maruz kaldığı risklerin belirlenmesine yönelik
LENDİRMESİ X
gerekli kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmaların yapılmasını
KONTROL,
sağlamak.
ÖLÇÜM VE
ARAŞTIRMA Çalışma ortamı, kullanılan maddeler, iş ekipmanı ile çevre şart-
larını dikkate alarak meydana gelebilecek acil durumları önce- X (Aykırılığın devam
den değerlendirerek, çalışanları ve çalışma çevresini etkilemesi ettiği her ay için ceza
mümkün ve muhtemel acil durumları belirlemek ve bunların aynı miktarla çarpılır.)
olumsuz etkilerini önleyici ve sınırlandırıcı tedbirleri almak.

80
 İş Hukuku

Yerine Getirmediği her

İŞVEREN TARAFINDAN YERİNE GETİRİLME-
KONU BAŞLIĞI bir yükümlülük veya
YEN YÜKÜMLÜLÜK
Her bir ihlal için

Acil durumların olumsuz etkilerinden korun- X (Aykırılığın devam ettiği

mak üzere gerekli ölçüm ve değerlendirmeleri her ay için ceza aynı mik-
yapmak, acil durum planlarını hazırlamak. tarla çarpılır.)

Acil durumlarla mücadele için işyerinin büyük-

lüğü ve taşıdığı özel tehlikeler, yapılan işin ni-
teliği, çalışan sayısı ile işyerinde bulunan diğer
ACİL DURUM kişileri dikkate alarak; önleme, koruma, tahliye,
X (Aykırılığın devam ettiği
PLANLARI, yangınla mücadele, ilk yardım ve benzeri ko-
her ay için ceza aynı mik-
YANGINLA nularda uygun donanıma sahip ve bu konular-
tarla çarpılır.)
MÜCADELE, İLK- da eğitimli yeterli sayıda kişiyi görevlendirmek,
YARDIM araç ve gereçleri sağlamak eğitim ve tatbikat-
ları yaptırmak ve ekiplerin her zaman hazır
bulunmalarını sağlamak.

Özellikle ilk yardım, acil tıbbi müdahale, kur-

X (Aykırılığın devam ettiği
tarma ve yangınla mücadele konularında,
her ay için ceza aynı mik-
işyeri dışındaki kuruluşlarla irtibatı sağlayacak
tarla çarpılır.)
gerekli düzenlemeleri yapmak.
Ciddi, yakın ve önlenemeyen tehlikenin mey-
dana gelmesi durumunda Çalışanların işi
X (Aykırılığın devam ettiği
bırakarak derhal çalışma yerlerinden ayrılıp
her ay için ceza aynı mik-
güvenli bir yere gidebilmeleri için, önceden
tarla çarpılır.)
gerekli düzenlemeleri yapmak ve çalışanlara
gerekli talimatları vermek.
Ciddi, yakın ve önlenemeyen tehlikenin mey-
dana gelmesi durumunun devam etmesi hâ-
X (Aykırılığın devam ettiği
linde, zorunluluk olmadıkça, gerekli donanıma
her ay için ceza aynı mik-
sahip ve özel olarak görevlendirilenler dışın-
tarla çarpılır.)
TAHLİYE daki çalışanlardan işlerine devam etmelerini
istememek.
Ciddi, yakın ve önlenemeyen tehlikenin mey-
dana gelmesi durumunun devam etmesi
hâlinde çalışanların kendileri veya diğer kişi-
lerin güvenliği için ciddi ve yakın bir tehlike X (Aykırılığın devam ettiği
ile karşılaştıkları ve amirine hemen haber her ay için ceza aynı mik-
veremedikleri durumlarda; istenmeyen sonuç- tarla çarpılır.)
ların önlenmesi için, bilgileri ve mevcut teknik
donanımları çerçevesinde müdahale edebil-
melerine imkân sağlamak.

81
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Yerine Ge-
tirmediği
her biryü-
İŞVEREN TARAFINDAN YERİNE GETİRİLMEYEN YÜ-
KONU BAŞLIĞI kümlülük
KÜMLÜLÜK
veya Her
bir ihlal
için
Bütün iş kazalarının ve meslek hastalıklarının kaydını
tutmak, gerekli incelemeleri yaparak bunlar ile ilgili X
raporları düzenlemek.
işyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme
neden olmadığı halde işyeri ya da iş ekipmanının zarara
uğramasına yol açan veya çalışan, işyeri ya da iş ekipma- X
nını zarara uğratma potansiyeli olan olayları inceleyerek
bunlar ile ilgili raporları düzenlemek.

İŞ KAZASI VE MESLEK iş kazalarını kazadan sonraki üç iş günü içinde Sosyal

HASTALIKLARININ X
Güvenlik Kurumuna Bildiımemek
KAYIT VE BİLDİRİMİ
Sağlık hizmeti sunucuları veya işyeri hekimi tarafından
kendisine bildirilen meslek hastalıklarını, öğrendiği ta-
X
rihten itibaren üç iş günü içinde Sosyal Güvenlik Kuru-
muna Bildiımemek

Sağlık hizmeti sunucuları kendilerine intikal eden iş

kazalarını, yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucuları ise
X
meslek hastalığı tanısı koydukları vakaları en geç on gün
içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirmemesi.

ÇALIŞANLARININ iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda çalışanların gö-

GÖRÜŞLERİNİN ALIN- rüşlerinin alınması, teklif getirme hakkının tanınması ve
X
MASI VE KATILIMLA- bu konulardaki görüşmelerde yer alma ve katılımlarının
RININ SAĞLANMASI sağlanması.
İşveren; işyerinin değişik bölümlerindeki riskler ve çalı-
şan sayılarını göz önünde bulundurarak dengeli dağılı-
ma özen göstermek kaydıyla, çalışanlar arasında yapıla-
X
cak seçim veya seçimle belirlenemediği durumda atama
yoluyla, yasada belirtilen sayılarda çalışan temsilcisini
ÇALIŞAN TEMSİLCİSİ görevlendirmelidir
Görevlerini yürütmeleri nedeniyle, çalışan temsilcileri ve
destek elemanlarının hakları kısıtlanamaz ve görevleri-
X
ni yerine getirebilmeleri için işveren tarafından gerekli
imkânlar sağlanmalıdır.

82
 İş Hukuku

Yerine Getir-
mediği her
KONU BAŞ- İŞVEREN TARAFINDAN YERİNE GETİRİLMEYEN YÜKÜM-
biryükümlülük
LIĞI LÜLÜK
veya Her bir
ihlal için
Elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu ve altı aydan fazla
İŞ SAĞLIĞI VE süren sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde işveren, iş sağlığı
GÜVENLİĞİ ve güvenliği ile ilgili çalışmalarda bulunmak üzere kurul X
KURULU oluşturur. İşveren, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına uy-
gun kurul kararlarını uygular.
iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda ölçüm, inceleme
TEFTİŞ, İNCE-
ve araştırma yapılmasına, numune alınmasına veya eğitim
LEME VE ARAŞ- X
kurumlan ile ortak sağlık ve güvenlik birimlerinin kontrol
TIRMA
ve denetiminin yapılmasına engel olunmamalıdır
işletmeye başlanmadan önce, büyük endüstriyel kaza
oluşabilecek işyerleri için, işyerlerinin büyüklüğüne göre
X
büyük kaza önleme politika belgesi veya güvenlik raporu
BÜYÜK KAZA işveren tarafından hazırlanır.
ÖNLEME POLİ-
TİKA BELGESİ Güvenlik raporu hazırlama yükümlülüğü bulunan işveren,
hazırladıkları güvenlik raporlarının içerik ve yeterlilikleri
Bakanlıkça incelenmesini müteakip işyerlerini işletmeye
açabilir.

83
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

İŞVERENİN YERİNE GETİRMEDİĞİ HER BİR YÜKÜMLÜLÜKTE, HER BİR ÇALIŞAN İÇİN)
Yerine Getir-
mediği her bir
KONU
İŞVEREN TARAFINDAN YERİNE GETİRİLMEYEN YÜKÜMLÜLÜK yükümlülükte
BAŞLIĞI
Her bir çahşan
için
Çalışanların işyerinde maruz kalacakları sağlık ve güvenlik risklerini dikkate
alarak sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlamak ve Sağlık muayenele- X
SAĞLIK rinin yapılmasını sağlamak
GÖZETİMİ
Tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işlerde çalışacaklar, yapacakları işe
X
uygun olduklarını belirten sağlık raporu olmadan ise baslatılamaz
ÇALIŞAN-
işveren, çalışanları ve çalışan temsilcilerini işyerinin özelliklerini de dikkate
LARIN
alarak İşyerinde karşılaşılabilecek sağlık ve güvenlik riskleri, koruyucu ve X
BİLGİLEN-
önleyici tedbirler, vb. hususlarda bilgilendirmelidir.
DİRİLMESİ
İşveren, çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini almasını sağlamalıdır X
Çalışan temsilcileri özel olarak eğitilmelidir. X
Mesleki eğitim alma zorunluluğu bulunan tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta
yer alan işlerde, yapacağı işle ilgili mesleki eğitim aldığını belgeleyemeyen- X
ler calıstırılamamalıdır.
İş kazası geçiren veya meslek hastalığına yakalanan çalışana işe başlama-
dan önce, söz konusu kazanın veya meslek hastalığının sebepleri, korunma
yolları ve güvenli çalışma yöntemleri ile ilgili ilave eğitim verilmelidir. Ayrı- X
ca, herhangi bir sebeple altı aydan fazla süreyle işten uzak kalanlara, tekrar
ÇALIŞAN-
işe başlatılmadan önce bilgi yenileme eğitimi verilmelidir.
LARIN
EĞİTİMİ Tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde: yapılacak işlerde karşı-
laşılacak sağlık ve güvenlik riskleri ile ilgili yeterli bilgi ve talimatları içeren
X
eğitimin alındığına dair belge olmaksızın, başka işyerlerinden çalışmak
üzere gelen çalışanlar işe baslatılmamalıdır.
Geçici iş ilişkisi kurulan işveren, iş sağlığı ve güvenliği risklerine karşı çalışa-
X
na gerekli eğitimin verilmesini sağlamalıdır.
Bu madde kapsamında verilecek eğitimin maliyeti çalışanlara yansıtılma-
malıdır. Eğitimlerde geçen süre çalışma süresinden sayılır. Eğitim sürele-
X
rinin haftalık çalışma süresinin üzerinde olması hâlinde, bu süreler fazla
sürelerle çalışma veya fazla çalışma olarak değerlendirilmelidir.
X (Aykırılığın
İŞİN DUR- İşveren, işin durdurulması sebebiyle işsiz kalan çalışanlara ücretlerini öde- devam ettiği
DURUL- mekle veya ücretlerinde bir düşüklük olmamak üzere meslek veya durum- her ay için ceza
MASI larına göre başka bir iş vermekle yükümlüdür. aynı miktarla
çarpılır.)
KİŞİSEL
KORUYU- Çalışanlarına, standartlara uygun ve CE işaretli kişisel koruyucu donanım
X
CU DONA- temin etmelidir.
NIM
YERALTI
Yer altı maden işletmelerinde çalışanların bulundukları yeri ve giriş çıkışları-
MADEN X
nı gösteren takip sistemini kurmalıdır.
İŞLETMESİ

84
 İş Hukuku

BAĞIMLILIK YAPAN MADDELERİ KULLAN- YÜRÜRLÜK

MA YASAĞI
MADDE 38 – (1) Bu Kanunun;
MADDE 28 – (1) İşyerine, sarhoş veya uyuş-
a) (Değişik: 18.06.2017- 7033- 86md.)
turucu madde almış olarak gelmek ve işye-
6 ve 7’nci maddeleri;
rinde alkollü içki veya uyuşturucu madde
kullanmak yasaktır. 1) 4857 sayılı İş Kanunu’nun mülga 81 inci
maddesi kapsamında çalışanlar hariç kamu
(2) İşveren; işyeri eklentilerinden sayılan
kurumları ile 50’den az çalışanı olan ve az teh-
kısımlarda, ne gibi hallerde, hangi zamanda ve
likeli sınıfta yer alan işyerleri için 31 / 12 / 2023
hangi şartlarla alkollü içki içilebileceğini belir-
tarihinde
leme yetkisine sahiptir.
2) 50’den az çalışanı olan tehlikeli ve çok teh-
(3) Aşağıdaki çalışanlar için alkollü içki kul-
likeli sınıfta yer alan işyerleri için 1/1/2014 ta-
lanma yasağı uygulanmaz:
rihinde,
a) Alkollü içki yapılan işyerlerinde çalışan
3) Diğer işyerleri için yayımı tarihinden itiba-
ve işin gereği olarak üretileni denetlemekle
ren altı ay sonra,
görevlendirilenler.
b) 9, 31, 33, 34, 35, 36 ve 38 inci maddeleri ile
b) Kapalı kaplarda veya açık olarak alkollü
geçici 4, geçici 5, geçici 6, geçici 7 ve geçici 8
içki satılan veya içilen işyerlerinde işin gereği
inci maddeleri yayımı tarihinde,
alkollü içki içmek zorunda olanlar.
c) Diğer maddeleri yayımı tarihinden itibaren
c) İşinin niteliği gereği müşterilerle birlik-
altı ay sonra,
te alkollü içki içmek zorunda olanlar.
Yürürlüğe girer.
GÜVENLİK RAPORU VEYA BÜYÜK KAZA
ÖNLEME POLİTİKA BELGESİ

MADDE 29 – (1) İşletmeye başlanmadan önce,

büyük endüstriyel kaza oluşabilecek işyerle-
ri için, işyerlerinin büyüklüğüne göre büyük
kaza önleme politika belgesi veya güvenlik ra-
poru işveren tarafından hazırlanır.

(2) Güvenlik raporu hazırlama yükümlülüğü

bulunan işveren, hazırladıkları güvenlik ra-
porlarının içerik ve yeterlilikleri Bakanlıkça
incelenmesini müteakip işyerlerini işletmeye
açabilir.

85
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

6. BÖLÜM
İŞ GÜVENLIĞI UZMANLARININ GÖREV, YETKI,
SORUMLULUK VE EĞITIMLERI HAKKINDA
YÖNETMELIK

TANIMLAR değerlendirmek ve sonuçlandırmak üzere; İş

İş güvenliği uzmanı: İş sağlığı ve güvenliği
alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yet-
kilendirilmiş, iş güvenliği uzmanlığı belgesine
sahip, Bakanlık ve ilgili kuruluşlarında çalışma
hayatını denetleyen müfettişler ile mühen-
dislik veya mimarlık eğitimi veren fakültelerin
mezunları ile teknik elemanı,
Komisyon: İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Mü-
dürü veya Yardımcısının başkanlığında Genel
Müdürlükten üç üye ve İş Teftiş Kurulu Başkan-
lığından seçilecek bir üye ile gerek görüldü-
ğünde üniversitelerin tıp, hukuk, eğitim, mü-
hendislik ve iletişim fakültelerinden seçilecek
öğretim üyelerinden oluşan Komisyon,
Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürü başkan-
lığında, ilgili Genel Müdür Yardımcısı, ilgili
Daire Başkanı ile Genel Müdürlükte görevli
ve değerlendirmeye konu denetim sürecin-
de yer almamış dört personel olmak üzere
toplam yedi üyeden oluşan komisyon,
İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLARININ NİTE-
LİKLERİ VE GÖREVLENDİRİLMELERİ
İş güvenliği uzmanlarından; (C) sınıfı belgeye
sahip olanlar az tehlikeli sınıfta, (B) sınıfı bel-
geye sahip olanlar az tehlikeli ve tehlikeli sınıf-
larda, (A) sınıfı belgeye sahip olanlar ise bütün
tehlike sınıflarında yer alan işyerlerinde çalışa-
bilirler.

Sorumlu müdür: İşyeri hekimliği ve iş güven- Birden fazla iş güvenliği uzmanının gö-
liği uzmanlığı eğitici belgesine sahip olan, tam revlendirilmesinin gerektiği işyerlerinde,
süreli istihdam edilen ve eğitim kurumlarının (Değişik ibare: RG:15/2/2016-29625) tam
iş ve işlemlerinden Bakanlığa karşı sorumlu süreli olarak görevlendirilen iş güvenliği
olan kişi uzmanlarından sadece birinin, işyerinin
tehlike sınıfına uygun belgeye sahip olma-
Teknik eleman: Teknik öğretmenler, fizikçi,
sı yeterlidir.
kimyager veya biyolog unvanına sahip olanlar
ile üniversitelerin iş sağlığı ve güvenliği lisans İş güvenliği uzmanlarının görevlendirilmesin-
veya ön lisans programı mezunlarını, ifade de, bu Yönetmeliğe göre hesaplanan çalışma
eder. süreleri bölünerek birden fazla iş güvenliği
uzmanına verilemez. Ancak vardiyalı çalışma
İtiraz komisyonu: Bu Yönetmelik kapsamında
yapılan işyerlerinde işveren tarafından vardi-
hizmet veren kişi veya kurumların belgelerinin
yalara uygun şekilde görevlendirme yapılır.
askıya alınma veya iptali ile ilgili itirazlarını

86
 İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik

İşveren, bu Yönetmelikte belirtilen zorunlu ça- lığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü’nce verilir.
lışma sürelerine bağlı kalmak şartıyla işyerinin
B SINIFI İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLIĞI
tehlike sınıfına uygun olarak görevlendirilmesi
BELGESİ
zorunlu olan en az bir iş güvenliği uzmanının
yanında, Kanunda ve Yönetmelikte belirtilen 1) (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesiyle
esas sorumluluklar saklı kalmak kaydıyla iş en az 3 yıl fiilen görev yaptığını iş güvenliği
güvenliği uzmanına yardımcı olmak üzere, iş uzmanlığı sözleşmesi ile belgeleyen ve (B) sı-
güvenliği uzmanlığı belgesine sahip ve işye- nıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitimine katılarak
rinin tam süreli sigortalı çalışanları arasından yapılacak (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sına-
iş güvenliği uzmanı görevlendirmesi yapabilir. vında başarılı olan mühendislik veya mimarlık
eğitimi veren fakültelerin mezunları ile teknik
A SINIFI İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLIĞI
elemanlara,
BELGESİ
2) İş sağlığı ve güvenliği veya iş güvenliği
1) (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesiyle en
programında yüksek lisans yapmış mühen-
az 4 yıl fiilen görev yaptığını iş güvenliği uz-
dislik veya mimarlık eğitimi veren fakültelerin
manlığı sözleşmesi ile belgeleyen ve (A) sınıfı
mezunları ile teknik elemanlardan (B) sınıfı iş
iş güvenliği uzmanlığı eğitimine katılarak ya-
güvenliği uzmanlığı için yapılacak sınavda ba-
pılacak (A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavın-
şarılı olanlara,
da başarılı olanlara,
3) İş sağlığı ve güvenliği alanında teftiş yapan
2) Mühendislik veya mimarlık eğitimi veren
mühendis, mimar veya teknik eleman olan iş
fakülte mezunları ile teknik elemanlardan; iş
müfettişleri hariç, Bakanlık ve ilgili kuruluşla-
sağlığı ve güvenliği veya iş güvenliği progra-
rında müfettiş yardımcılığı süresi dahil en az
mında doktora yapmış olanlara,
10 yıl görev yapan müfettişlerden (SOSYAL
3) Genel Müdürlük veya bağlı birimlerinde en MÜFETTİŞLER) (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı
az 10 yıl görev yapmış mühendislik veya mi- eğitimine katılarak yapılacak (B) sınıfı iş gü-
marlık eğitimi veren fakülte mezunları ile tek- venliği uzmanlığı sınavında başarılı olanlara,
nik elemanlara, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü’nce
verilir.
4) İş sağlığı ve güvenliği alanında müfettiş yar-
dımcılığı süresi dâhil en az 10 yıl görev yapmış C SINIFI İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLIĞI
mühendis, mimar veya teknik eleman olan iş BELGESİ
müfettişlerine,
1) (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitimine ka-
5) Genel Müdürlük ve bağlı birimlerinde uz- tılarak yapılacak (C) sınıfı iş güvenliği uzman-
man yardımcılığı süresi dâhil en az 10 yıl fiilen lığı sınavında başarılı olan mühendislik veya
görev yapmış mühendislik veya mimarlık eği- mimarlık eğitimi veren fakültelerin mezunları
timi veren fakülte mezunları ile teknik elemanı ile teknik elemanlara,
olan iş sağlığı ve güvenliği uzmanlarına, İş Sağ-
2) İş sağlığı ve güvenliği alanında teftiş yapan

87
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

mühendis, mimar veya teknik eleman olan önerilerde bulunmak.

iş müfettişleri hariç (SOSYAL MÜFETTİŞLER)
4) İşyerinde meydana gelen ancak ölüm
Bakanlık ve ilgili kuruluşlarında müfettiş yar-
ya da yaralanmaya neden olmayan, ancak
dımcılığı süresi dâhil en az 10 yıl görev yapan
çalışana, ekipmana veya işyerine zarar verme
müfettişlerden (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı
potansiyeli olan olayların nedenlerinin araştı-
eğitimine katılanlara,
rılması konusunda çalışma yapmak ve işvere-
3) Üniversitelerin iş sağlığı ve güvenliği lisans ne önerilerde bulunmak.
programını tamamlayanlardan yapılacak (C)
b) Risk değerlendirmesi;
sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı
olanlara, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdür- 1) İş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değer-
lüğü’nce verilir. lendirmesi yapılmasıyla ilgili çalışmalara ve
uygulanmasına katılmak, risk değerlendirmesi
İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLARININ GÖ-
sonucunda alınması gereken sağlık ve güven-
REVLERİ
lik önlemleri konusunda işverene önerilerde
MADDE 9 – (1) İş güvenliği uzmanları, aşağıda bulunmak ve takibini yapmak.
belirtilen görevleri yerine getirmekle yüküm-
c) Çalışma ortamı gözetimi;
lüdür:
1) Çalışma ortamının gözetiminin yapıl-
a) Rehberlik;
ması, işyerinde iş sağlığı ve güvenliği mevzu-
1) İşyerinde yapılan çalışmalar ve yapıla- atı gereği yapılması gereken periyodik bakım,
cak değişikliklerle ilgili olarak tasarım, makine kontrol ve ölçümleri planlamak ve uygulama-
ve diğer teçhizatın durumu, bakımı, seçimi ve larını kontrol etmek.
kullanılan maddeler de dâhil olmak üzere işin
2) İşyerinde kaza, yangın veya patlama-
planlanması, organizasyonu ve uygulanması,
ların önlenmesi için yapılan çalışmalara katıl-
kişisel koruyucu donanımların seçimi, temini,
mak, bu konuda işverene önerilerde bulun-
kullanımı, bakımı, muhafazası ve test edilmesi
mak, uygulamaları takip etmek; doğal afet,
konularının, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına
kaza, yangın veya patlama gibi durumlar için
ve genel iş güvenliği kurallarına uygun olarak
acil durum planlarının hazırlanması çalışmala-
sürdürülmesini sağlamak için işverene öneri-
rına katılmak, bu konuyla ilgili periyodik eği-
lerde bulunmak.
timlerin ve tatbikatların yapılmasını ve acil du-
2) İş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması rum planı doğrultusunda hareket edilmesini
gereken tedbirleri işverene yazılı olarak bildir- izlemek ve kontrol etmek.
mek.
Ç) Eğitim, bilgilendirme ve kayıt;
3) İşyerinde meydana gelen iş kazası ve
1) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eği-
meslek hastalıklarının nedenlerinin araştırıl-
timlerinin ilgili mevzuata uygun olarak plan-
ması ve tekrarlanmaması için alınacak önlem-
lanması konusunda çalışma yaparak işverenin
ler konusunda çalışmalar yaparak işverene
onayına sunmak ve uygulamalarını yapmak
88
 İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik

veya kontrol etmek. a) (Mülga: RG-30/4/2015-29342)

2) Çalışma ortamıyla ilgili iş sağlığı ve gü- b) İşyerinde belirlediği hayati tehlikenin

venliği çalışmaları ve çalışma ortamı gözetim ciddi ve önlenemez olması ve bu hususun acil
sonuçlarının kaydedildiği yıllık değerlendir- müdahale gerektirmesi halinde işin durdurul-
me raporunu işyeri hekimi ile iş birliği halinde ması için işverene başvurmak.
EK-2’deki örneğine uygun olarak hazırlamak.
c) Görevi gereği işyerinin bütün bölüm-
3) Çalışanlara yönelik bilgilendirme fa- lerinde iş sağlığı ve güvenliği konusunda in-
aliyetlerini düzenleyerek işverenin onayına celeme ve araştırma yapmak, gerekli bilgi ve
sunmak ve uygulamasını kontrol etmek. belgelere ulaşmak ve çalışanlarla görüşmek.

4) Gerekli yerlerde kullanılmak amacıyla d) Görevinin gerektirdiği konularda işve-

iş sağlığı ve güvenliği talimatları ile çalışma renin bilgisi dâhilinde ilgili kurum ve kuruluş-
izin prosedürlerini hazırlayarak işverenin ona- larla işyerinin iç düzenlemelerine uygun ola-
yına sunmak ve uygulamasını kontrol etmek. rak iş birliği yapmak.

d) İlgili birimlerle iş birliği; (2) Tam süreli iş sözleşmesi ile görevlendirilen

iş güvenliği uzmanları, çalıştıkları işyeri ile ilgili
1) İşyeri hekimiyle birlikte iş kazaları ve
mesleki gelişmelerini sağlamaya yönelik eği-
meslek hastalıklarıyla ilgili değerlendirme
tim, seminer ve panel gibi organizasyonlara
yapmak, tehlikeli olayın tekrarlanmaması için
katılma hakkına sahiptir. Bu gibi organizas-
inceleme ve araştırma yaparak gerekli önleyici
yonlarda geçen sürelerden bir yıl içerisinde
faaliyet planlarını hazırlamak ve uygulamala-
toplam beş iş günü kadarı çalışma süresinden
rın takibini yapmak.
sayılır ve bu süreler sebebiyle iş güvenliği uz-
2) Bir sonraki yılda gerçekleştirilecek iş manının ücretinden herhangi bir kesinti yapı-
sağlığı ve güvenliğiyle ilgili faaliyetlerin yer lamaz.
aldığı yıllık çalışma planını işyeri hekimiyle bir-
İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLARININ YÜ-
likte hazırlamak.
KÜMLÜLÜKLERİ
3) Bulunması halinde üyesi olduğu iş sağ-
MADDE 11 – (1) İş güvenliği uzmanları, bu
lığı ve güvenliği kuruluyla iş birliği içinde ça-
Yönetmelikte belirtilen görevlerini yaparken,
lışmak,
işin normal akışını mümkün olduğu kadar
4) Çalışan temsilcisi ve destek elemanla- aksatmamak ve verimli bir çalışma ortamının
rının çalışmalarına destek sağlamak ve bu kişi- sağlanmasına katkıda bulunmak, işverenin ve
lerle iş birliği yapmak. işyerinin meslek sırları, ekonomik ve ticari du-
rumları ile ilgili bilgileri gizli tutmakla yüküm-
İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLARININ YET-
lüdürler.
KİLERİ
(2) İş güvenliği uzmanları, iş sağlığı ve
MADDE 10 – (1) İş güvenliği uzmanının yetki-
güvenliği hizmetlerinin yürütülmesindeki
leri aşağıda belirtilmiştir:

89
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

ihmallerinden dolayı, hizmet sundukları iş- SORUMLU MÜDÜRÜN GÖREV VE SO-

verene karşı sorumludur. RUMLULUKLARI
(3) (Değişik: RG-30/4/2015-29342) İş gü-
venliği uzmanı, işverene yazılı olarak bildirilen
iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması gereken
tedbirlerden acil durdurma gerektiren haller
ile yangın, patlama, göçme, kimyasal sızıntı
gibi hayati tehlike arz edenleri, belirlenecek
makul bir süre içinde işveren tarafından yerine
getirilmemesi hâlinde, işyerinin bağlı bulun-
duğu çalışma ve iş kurumu il müdürlüğüne
yazılı olarak bildirmekle yükümlüdürler.
MADDE 22 – (1) Eğitim kurumu sorumlu mü-
dürünün görev ve sorumlulukları aşağıda be-
lirtilmiştir:
a) Bakanlığa elektronik ortam, e-posta, yazı
veya faks gibi araçlar vasıtasıyla gönderilmesi
gereken her türlü bilgi ve belgeyi hazırlamak
ve göndermek.
b) Eğitim programlarının onaylanmış şekliyle
uygulanmasını takip etmek.

(4) İş güvenliği uzmanı, görevlendirildi- c) Günlük olarak, programa ait derslerin ta-
ği işyerinde yapılan çalışmalara ilişkin tes- mamının bitiminde katılımcı devam çizelge-
pit ve tavsiyeleri ile 9 uncu maddede belir- lerinin kontrolünü sağlamak ve bunları imza
tilen hususlara ait faaliyetlerini, işyeri hekimi altına almak.
ile birlikte yapılan çalışmaları ve gerekli gör-
ç) Bu Yönetmelikte belirtilen diğer görevleri
düğü diğer hususları onaylı deftere yazar.
yapmak.
İSG PROFESYONELLERİNİN ÇALIŞMA
(2) Eğitim kurumlarından talep edilen veya
SÜRELERİ

90
 İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik

eğitim kurumlarınca bildirilen her türlü belge- EĞİTİCİLERİN GÖREV VE SORUMLU-

ye ilişkin iş ve işlemler sorumlu müdür tarafın- LUKLARI
dan imzalanarak Genel Müdürlüğe gönderilir.
MADDE 30 – (1) İşyeri hekimliği ve iş güvenliği
İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLARININ EĞİ- uzmanlığı eğiticisi, müfredatta belirtilen konu
TİMLERİ İLE SINAVLARI içeriklerinin tamamının derslerde ele alınma-
sını ve öğrenim hedeflerine ulaşılmasını sağ-
MADDE 25 – (1) İş güvenliği uzmanlarının eği-
lar. Müfredatta ve Yönetmelikte belirtilen di-
tim programları teorik ve uygulamalı olmak
ğer görevleri yapar.
üzere iki bölümden oluşur ve programın içeri-
ği ile programda görevli eğiticilerin nitelikleri (2) Eğitim kurumlarında görevli olan işyeri
Genel Müdürlükçe belirlenir. Eğitim progra- hekimliği ve iş güvenliği uzmanlığı eğiticileri,
mının süresi, teorik kısmı 180 saatten, uy- Bakanlığa bildirilen sözleşmelerde belirtilen
gulama kısmı 40 saatten ve toplamda 220 sürelerden fazla görev alamaz.
saatten az olamaz ve bu kısımlar ancak tek
(3) Eğitim kurumunda tam süreli olarak
bir program dâhilinde uygulanabilir. Teorik
görevlendirilen eğiticiler, işyerlerinde iş gü-
eğitimin en fazla yarısı uzaktan eğitim ile ve-
venliği uzmanı veya işyeri hekimi unvanıyla
rilebilir. Uygulamalı eğitimler, iş güvenliği
veya başka bir eğitim kurumunda eğitici un-
uzmanları için en az bir iş güvenliği uzma-
vanıyla görev alamaz.
nının görevlendirilmiş olduğu işyerlerinde
yapılır. (4) Her dersin tamamlanmasının ardından,

91
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

imza çizelgelerinin devamsızlık nedeniyle boş ret talep etmeden bir başka eğitim kurumun-
kalan kısımları dersin eğiticisi tarafından anla- dan temin etmek zorundadırlar
şılır şekilde doldurulur ve imza altına alınır.
MADDE 34 – (5) Bu Yönetmelik uyarınca yet-
Yetkilerin Askıya Alınması, İptali ve kilendirilen kişi veya eğitim kurumlarında aşa-
İtiraz ğıdaki durumlardan birinin varlığının tespiti
halinde ilgili kişi, eğitim kurumu merkezi veya
MADDE 34 – (1) Bu Yönetmelik uyarınca yetki-
şubesine verilen yetki belgesinin geçerliliği;
lendirilen veya belgelendirilen kişi ve kurum-
ların belgelerinin geçerliliği ihtar puanları top- a) Bu Yönetmelik gereği düzenlenen evrakın
lamının, kişiler için 100, Eğitim kurumları için gerçeğe aykırılığının tespiti halinde üç ay,
200 puana ulaşması durumunda altı ay süreyle
b) Şirket ortaklarının uygunsuzluğunun ilgili
askıya alınır. Sorumlu müdür ve eğiticilere ve-
kuruma bildirilmesine rağmen durumun 30
rilen ihtar puanları kişinin sadece eğitici bel-
gün içerisinde düzeltilmemesi halinde üç ay,
gesine uygulanır.
c) Yetki aldığı adres dışında hizmet vermeleri
(2) Çalışanın ölümü veya maluliyetiyle so-
veya irtibat bürosu açmaları halinde altı ay,
nuçlanacak şekilde vücut bütünlüğünün bo-
zulmasına neden olan iş kazası veya meslek Ç) Sunmakla yükümlü oldukları hizmetlerin
hastalığının meydana gelmesinde ihmali yar- tamamını veya bir kısmını devretmeleri halin-
gı kararı ile kesinleşen iş güvenliği uzmanının de altı ay,
belgesi altı ay süreyle askıya alınır. Belgesi as-
d) Genel Müdürlükten onay alınmadan adres
kıya alınan iş güvenliği uzmanının İSG-KATİP
değişikliği yapılması veya unvan değişikliği ile
sistemi üzerindeki mevcut tüm sözleşmeleri,
ilgili bildirim yükümlülüğünü 30 gün içinde
askıya alınma sürecinin başlangıcından itiba-
yerine getirmemesi halinde bir yıl,
ren herhangi bir işleme gerek kalmaksızın ip-
tal edilir. Kesinleşen yargı kararı ile belgesi as- Süreyle askıya alınır.
kıya alınan iş güvenliği uzmanı, bu maddede (6) Bu Yönetmelik uyarınca yetkilendirilen kişi
belirtilen itiraz hakkından yararlanamaz. veya eğitim kurumlarında aşağıdaki durumlar-
(3) Yetki belgelerinin geçerliliği askıya alınan dan birinin varlığının tespiti halinde ilgili kişi,
kişi ve kurumlar askıya alınma süresince bu eğitim kurumu merkezi veya şubesine verilen
Yönetmelik kapsamındaki yetkilerini kulla- yetki belgesinin geçerliliği;
namazlar. Ancak, yetki belgesinin geçerliliği a) Bir vize döneminde eğitim kurumunun yet-
askıya alınan veya belgesi doğrudan iptal edi- ki belgesinin üç defa askıya alınması,
len eğitim kurumunun faaliyeti onaylı eğitim
programları bitinceye kadar devam eder. Askı- b) Belgesi askıda olan kişi ve kurumların bu
ya alınma süresi, programın bitiminde başlar. süre içinde faaliyetleri ile ilgili sözleşme yap-
Yetki belgesi doğrudan iptal edilen kurumlar tıklarının veya hizmet vermelerinin tespiti,
taahhüt ettikleri hizmetleri herhangi bir ek üc- c) Bu Yönetmeliğin 14’üncü maddesinde iste-

92
 İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik

nilen başvuru evraklarından herhangi birinin
gerçeğe aykırılığının tespiti,
Halinde doğrudan iptal edilir.
(7) Yetki belgesi iptal edilen kişiler ve eğitim
kurumları ile bu kurumlarda kurucu veya ortak
olanların başvuruları, iptal tarihinden itibaren
iki yılın tamamlanmasına kadar askıya alınır.
MADDE 35 – (1) İş sağlığı ve güvenliği hizmet-
leri ve bu Yönetmelik kapsamındaki eğitimler-
de görevlendirilenler;
a) Sağlık ve güvenlik riskleri konusun-
da, işveren ve çalışanlara önerilerde bulu-
nurken hiçbir etki
Altında kalmazlar.

(8) Bu Yönetmelik uyarınca kişi ve kurumlara b) Hizmet sundukları kişilerle güven,

uygulanan yetki belgesinin askıya alınması gizlilik ve eşitliğe dayanan bir ilişki kurar
veya iptaline ilişkin itirazlar, işlemin tebliğ tari- ve ayrım gözetmeksizin tümünü eşit olarak
hinden itibaren en geç 10 iş günü içinde Genel değerlendirirler.
Müdürlüğe yapılır. Bu süreden sonra yapılacak
c) Çalışma ortamı ve koşullarının dü-
itirazlar dikkate alınmaz. Kesinleşen yargı ka-
zenlenmesinde, kendi aralarında, yönetici
rarı ile belgesi askıya alınan iş güvenliği uz-
ve çalışanlarla iletişime açık ve iş birliği içe-
manı, bu maddede belirtilen itiraz hakkından
risinde hareket ederler.
yararlanamaz.
(2) Mesleki bağımsızlığın sonuçları hiç-
İTİRAZ KOMİSYONUNUN ÇALIŞMA
bir şekilde iş sağlığı ve güvenliği hizmet-
ŞEKLİ
lerinde görevlendirilenlerin aleyhine kul-
MADDE 34/A: lanılamaz ve yapılan sözleşmelere mesleki
anlamda bağımsız çalışmayı kısıtlayabile-
(1) İtiraz Komisyonu, bu Yönetmelik uyarınca
cek şartlar konulamaz.
yetkilendirilen veya belgelendirilen kişi veya
kurumların belgelerinin askıya alınması veya (3) İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri ile
iptali ile ilgili itirazları değerlendirerek karara bu Yönetmelik kapsamındaki eğitimlerde
bağlar. Komisyonun kararı, oy çokluğuyla görevlendirilenlerin hak ve yetkileri, gö-
alınır. Oyların eşitliği halinde Başkanın oyu revlerini yerine getirmeleri nedeniyle kısıt-
belirleyicidir. Komisyon kararı, Genel Müdür- lanamaz. Bu kişiler, görevlerini ve uzmanlık
lükçe uygulanır. bilgilerini mesleğin gerektirdiği etik ilkeler
ve mesleki bağımsızlık içerisinde sürdürür.
(2) İtiraz Komisyonunu oluşturan unvan adla-
rının iptal olması veya değişmesi halinde ye-
rine atanacak üyeler Bakanlık (Aile Çalışma
ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı) oluru ile be-
lirlenir.

MESLEKİ BAĞIMSIZLIK VE ETİK İLKE-

LER

93
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

7. BÖLÜM
İŞYERI HEKIMI VE DIĞER SAĞLIK PERSONELININ
GÖREV, YETKI, SORUMLULUK VE EĞITIMLERI
HAKKINDA YÖNETMELIK

İŞYERİ HEKİMLERİNİN NİTELİKLERİ iş müfettişlerine, Genel Müdürlük ve bağlı bi-

VE GÖREVLENDİRİLMELERİ rimlerinde iş sağlığı ve güvenliği alanında en
az sekiz yıl fiilen çalışmış hekimlere istekleri
MADDE 7 – (1) İşverence işyeri hekimi olarak
halinde,
görevlendirilecekler, bu Yönetmeliğe göre
geçerli işyeri hekimliği belgesine sahip ol- EK-1’deki örneğine uygun olarak Genel Mü-
mak zorundadır. dürlükçe verilir.

(2) İşyeri hekimlerinin görevlendirilme- İŞYERİ HEKİMİNİN GÖREVLERİ

sinde, bu Yönetmeliğe göre hesaplanan ça-
MADDE 9 – (1) İşyeri hekimi, işyerinde bulun-
lışma süreleri bölünerek birden fazla işyeri
ması halinde diğer sağlık personeli ile birlikte
hekimine verilemez.
çalışır.
(3) Vardiyalı çalışma yapılan işyerlerinde
(2) İşyeri hekimleri, iş sağlığı ve güvenliği
işveren tarafından vardiyalara uygun şekil-
hizmetleri kapsamında aşağıdaki görevleri
de görevlendirme yapılır.
yapmakla yükümlüdür:
İşyeri hekimliği belgesi
a) Rehberlik;
MADDE 8 – (1) İşyeri hekimliği belgesi;
1) İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri kapsa-
a) İşyeri hekimliği eğitim programını ta- mında çalışanların sağlık gözetimi ve çalışma
mamlayan ve eğitim sonunda Bakanlıkça ya- ortamının gözetimi ile ilgili işverene rehberlik
pılacak veya yaptırılacak işyeri hekimliği sına- yapmak.
vında başarılı olan hekimlere,
2) İşyerinde yapılan çalışmalar ve yapıla-
b) İş sağlığı veya iş sağlığı ve güvenliği cak değişikliklerle ilgili olarak işyerinin tasarı-
bilim uzmanı unvanına sahip olan Bakanlıkça mı, kullanılan maddeler de dâhil olmak üzere
yapılacak veya yaptırılacak işyeri hekimliği sı- işin planlanması, organizasyonu ve uygulan-
navında başarılı olan hekimlere, ması, kişisel koruyucu donanımların seçimi ko-
nularının iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına ve
c) Hekimlik diplomasına sahip iş sağlığı,
genel iş sağlığı kurallarına uygun olarak sür-
iş sağlığı ve güvenliği bilim doktorlarına, iş
dürülmesini sağlamak için işverene önerilerde
sağlığı ve güvenliği alanında yardımcılık süresi
bulunmak.
dahil en az sekiz yıl teftiş yapmış olan hekim

94
 İşyeri Hekimi
ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk Ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik

3) İşyerinde çalışanların sağlığının gelişti- 1) İş sağlığı ve güvenliği yönünden risk

rilmesi amacıyla gerekli aktiviteler konusunda değerlendirmesi yapılmasıyla ilgili çalışmalara
işverene tavsiyelerde bulunmak. ve uygulanmasına katılmak, risk değerlendir-
mesi sonucunda alınması gereken sağlık ve
4) İş sağlığı ve güvenliği alanında yapı-
güvenlik önlemleri konusunda işverene öneri-
lacak araştırmalara katılmak, ayrıca işin yürü-
lerde bulunmak ve takibini yapmak.
tümünde ergonomik ve psikososyal riskler
açısından çalışanların fiziksel ve zihinsel kapa- 2) Gebe veya emziren kadınlar, 18 ya-
sitelerini dikkate alarak iş ile çalışanın uyumu- şından küçükler, meslek hastalığı tanısı veya
nun sağlanması ve çalışma ortamındaki stres ön tanısı olanlar, kronik hastalığı olanlar, yaş-
faktörlerinden korunmaları için araştırmalar lılar, malul ve engelliler, alkol, ilaç ve uyuştu-
yapmak ve bu araştırma sonuçlarını rehberlik rucu bağımlılığı olanlar, birden fazla iş kazası
faaliyetlerinde dikkate almak. geçirmiş olanlar gibi özel politika gerektiren
grupları yakın takip ve koruma altına almak
5) Kantin, yemekhane, yatakhane, kreş
bilgilendirmek ve yapılacak risk değerlendir-
ve emzirme odaları ile soyunma odaları, duş
mesinde özel olarak dikkate almak
ve tuvaletler dahil olmak üzere işyeri bina ve
eklentilerinin genel hijyen şartlarını sürekli iz- c) Sağlık Gözetimi,
leyip denetleyerek, çalışanlara yürütülen işin
1) Sağlık gözetimi kapsamında yapılacak işe
gerektirdiği beslenme ihtiyacının ve uygun
giriş ve periyodik muayeneler ve tetkikler ile il-
içme suyunun sağlanması konularında tavsi-
gili olarak çalışanları bilgilendirmek ve onların
yelerde bulunmak.
rızasını almak.
6) İşyerinde meydana gelen iş kazası ve
2) Gece postaları da dâhil olmak üzere çalışan-
meslek hastalıklarının nedenlerinin araştırıl-
ların sağlık gözetimini yapmak.
ması ve tekrarlanmaması için alınacak önlem-
ler konusunda çalışmalar yaparak işverene 3) Çalışanın kişisel özellikleri, işyerinin tehlike
önerilerde bulunmak. sınıfı ve işin niteliği öncelikli olarak göz önün-
de bulundurularak uluslararası standartlar ile
7) İşyerinde meydana gelen ancak ölüm
işyerinde yapılan risk değerlendirmesi sonuç-
ya da yaralanmaya neden olmadığı halde çalı-
ları doğrultusunda; az tehlikeli sınıftaki işlerde
şana, ekipmana veya işyerine zarar verme po-
en geç beş yılda bir, tehlikeli sınıftaki işlerde
tansiyeli olan olayların nedenlerinin araştırıl-
en geç üç yılda bir, çok tehlikeli sınıftaki işlerde
ması konusunda çalışma yapmak ve işverene
en geç yılda bir, özel politika gerektiren grup-
önerilerde bulunmak.
ta yer alanlardan çocuk, genç ve gebe çalışan-
8) İş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması lar için en geç altı ayda bir defa olmak üzere
gereken tedbirleri işverene yazılı olarak bildir- periyodik muayene tekrarlanır. Ancak işyeri
mek. hekiminin gerek görmesi halinde bu süreler
kısaltılır.
b) Risk değerlendirmesi;

95
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

EĞİTİM / SAĞLIK GÖZETİMİ/ ACİL DURUM PLANI / RİSK DEĞERLENDİRMESİ

PERİYOTLARI

4) Çalışanların yapacakları işe uygun oldukları- nin onayına sunmak ve alınan sonuçların ça-
nı belirten işe giriş ve periyodik sağlık muaye- lışanların sağlığı yönünden değerlendirmesini
nesi ile gerekli tetkiklerin sonuçlarını EK-2’de yapmak.
verilen örneğe uygun olarak düzenlemek ve
7)Çalışanların sağlık nedeniyle tekrarlanan iş-
işyerinde muhafaza etmek
ten uzaklaşmalarından sonra işe dönüşlerinde
5) Özel politika gerektiren gruplar, meslek has- talep etmeleri halinde işe dönüş muayenesi
talığı tanısı veya ön tanısı alanlar, kronik has- yaparak eski görevinde çalışması sakıncalı bu-
talığı, madde bağımlılığı, birden fazla iş kazası lunanlara mevcut sağlık durumlarına uygun
geçirmiş olanlar gibi çalışanların, uygun işe bir görev verilmesini tavsiye ederek işverenin
yerleştirilmeleri için gerekli sağlık muayenele- onayına sunmak.
rini yaparak rapor düzenlemek, meslek hasta-
8)Bulaşıcı hastalıkların kontrolü için yayılmayı
lığı tanısı veya ön tanısı almış çalışanın olması
önleme ve bağışıklama çalışmalarının yanı sıra
durumunda kişinin çalıştığı ortamdaki diğer
gerekli hijyen eğitimlerini vermek, gerekli mu-
çalışanların sağlık muayenelerini tekrarlamak.
ayene ve tetkiklerinin yapılmasını sağlamak.
6)Sağlık sorunları nedeniyle işe devamsızlık
9) İşyerindeki sağlık gözetimi ile ilgili çalışma-
durumları ile işyerinde olabilecek sağlık teh-
ları kaydetmek, iş güvenliği uzmanı ile işbirliği
likeleri arasında bir ilişkinin olup olmadığını
yaparak iş kazaları ve meslek hastalıkları ile
tespit etmek, gerektiğinde çalışma ortamı ile
ilgili değerlendirme yapmak, tehlikeli olayın
ilgili ölçümler yapılmasını planlayarak işvere-
tekrarlanmaması için inceleme ve araştırma

96
 İşyeri Hekimi
ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk Ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik

yaparak gerekli önleyici faaliyet planlarını ile iş birliği halinde EK-3’teki örneğine uygun
hazırlamak ve bu konuları da içerecek şekil- olarak hazırlamak.
de yıllık çalışma planını hazırlayarak işverenin
d) İlgili birimlerle iş birliği;
onayına sunmak, uygulamaların takibini yap-
mak ve EK-3’te belirtilen örneğine uygun yıllık 1) Sağlık gözetimi sonuçlarına göre, iş gü-
değerlendirme raporunu hazırlamak. venliği uzmanı ile iş birliği içinde çalışma or-
tamının gözetimi kapsamında gerekli ölçüm-
18.12.2014 değişiklik:
lerin yapılmasını önermek, ölçüm sonuçlarını
“10) Bir başka işverenden iş görmek için işye- değerlendirmek.
rine geçici olarak gönderilen çalışanlar ile alt
2) Bulunması halinde üyesi olduğu iş sağ-
işveren çalışanlarının yapacakları işe uygun ol-
lığı ve güvenliği kuruluyla iş birliği içinde ça-
duğunu gösteren sağlık raporlarının süresinin
lışmak.
dolup dolmadığını kontrol etmek.”
3) İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği konula-
Ç) Eğitim, bilgilendirme ve kayıt;
rında bilgi ve eğitim sağlanması için ilgili taraf-
1) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eği- larla iş birliği yapmak.
timlerinin ilgili mevzuata uygun olarak plan-
4) İş kazaları ve meslek hastalıklarının
lanması konusunda çalışma yaparak işverenin
analizi, iş uygulamalarının iyileştirilmesine yö-
onayına sunmak ve uygulamalarını yapmak
nelik programlar ile yeni teknoloji ve donanı-
veya kontrol etmek.
mın sağlık açısından değerlendirilmesi ve test
2) İşyerinde ilkyardım ve acil müdahale edilmesi gibi mevcut uygulamaların iyileştiril-
hizmetlerinin organizasyonu ve personelin mesine yönelik programların geliştirilmesi ça-
eğitiminin sağlanması çalışmalarını ilgili mev- lışmalarına katılmak.
zuat doğrultusunda yürütmek.
5) Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma
3) Yöneticilere, bulunması halinde iş sağ- Gücü Kaybı Oranı Yönetmeliğine göre meslek
lığı ve güvenliği kurulu üyelerine ve çalışanla- hastalığı ile ilgili sağlık kurulu raporlarını dü-
ra genel sağlık, iş sağlığı ve güvenliği, hijyen, zenlemeye yetkili hastaneler ile iş birliği içinde
bağımlılık yapan maddelerin kullanımının za- çalışmak, iş kazasına uğrayan veya meslek has-
rarları, kişisel koruyucu donanımlar ve toplu talığına yakalanan çalışanların rehabilitasyonu
korunma yöntemleri konularında eğitim ver- konusunda ilgili birimlerle iş birliği yapmak.
mek, eğitimin sürekliliğini sağlamak.
6) İş sağlığı ve güvenliği alanında yapıla-
4) Çalışanları işyerindeki riskler, sağlık gö- cak araştırmalara katılmak.
zetimi, yapılan işe giriş ve periyodik muayene-
7) Gerekli yerlerde kullanılmak amacıyla
ler konusunda bilgilendirmek
iş sağlığı ve güvenliği talimatları ile çalışma
5) İş sağlığı ve güvenliği çalışmaları ve izin prosedürlerinin hazırlanmasında iş güven-
sağlık gözetimi sonuçlarının kaydedildiği yıllık liği uzmanına katkı vermek.
değerlendirme raporunu iş güvenliği uzmanı
97
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

8) Bir sonraki yılda gerçekleştirilecek iş da geçen sürelerden bir yıl içerisinde toplam 5
sağlığı ve güvenliğiyle ilgili faaliyetlerin yer al- iş günü kadarı çalışma süresinden sayılır ve bu
dığı yıllık çalışma planını iş güvenliği uzmanıy- süreler sebebiyle işyeri hekiminin ücretinden
la birlikte hazırlamak. herhangi bir kesinti yapılamaz.

9) İşyerinde görevli çalışan temsilcisi ve İŞYERİ HEKİMİNİN YÜKÜMLÜLÜKLE-

destek elemanlarının çalışmalarına destek Rİ
sağlamak ve bu kişilerle iş birliği yapmak.
MADDE 11 – (1) İşyeri hekimleri, bu Yönet-
İŞYERİ HEKİMİNİN YETKİLERİ melikte belirtilen görevlerini yaparken, işin
normal akışını mümkün olduğu kadar aksat-
MADDE 10 – (1) İşyeri hekiminin yetkileri aşa-
mamak ve verimli bir çalışma ortamının sağ-
ğıda belirtilmiştir:
lanmasına katkıda bulunmak, işverenin ve
a) İşverene yazılı olarak bildirilen iş sağlı- işyerinin meslek sırları, ekonomik ve ticari du-
ğı ve güvenliğiyle ilgili alınması gereken ted- rumları hakkındaki bilgiler ile çalışanın kişisel
birlerden hayati tehlike arz edenlerin, işyeri sağlık dosyasındaki bilgileri gizli tutmakla yü-
hekimi tarafından belirlenecek makul bir süre kümlüdürler.
içinde işveren tarafından yerine getirilmemesi
(2) İşyeri hekimleri, iş sağlığı ve güvenliği
hâlinde, bu hususu işyerinin bağlı bulunduğu
hizmetlerinin yürütülmesindeki ihmallerin-
çalışma ve iş kurumu il müdürlüğüne bildir-
den dolayı, hizmet sundukları işverene karşı
mek.
sorumludur.
b) İşyerinde belirlediği hayati tehlikenin
(3) İşyeri hekimleri, işverene yazılı ola-
ciddi ve önlenemez olması ve bu hususun acil
rak bildirdikleri iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili
müdahale gerektirmesi halinde işin durdurul-
alınması gereken tedbirlerden acil durdurma
ması için işverene başvurmak.
gerektiren haller ile yangın, patlama, göçme,
c) Görevi gereği işyerinin bütün bölüm- kimyasal sızıntı gibi hayati tehlike arz edenle-
lerinde iş sağlığı ve güvenliği konusunda in- ri, belirlenecek makul bir süre içinde işveren
celeme ve araştırma yapmak, gerekli bilgi ve tarafından yerine getirilmemesi hâlinde, işye-
belgelere ulaşmak ve çalışanlarla görüşmek. rinin bağlı bulunduğu çalışma ve iş kurumu
il müdürlüğüne yazılı olarak bildirmekle
Ç) Görevinin gerektirdiği konularda işverenin
yükümlüdürler.
bilgisi dâhilinde ilgili kurum ve kuruluşlarla
işyerinin iç düzenlemelerine uygun olarak iş (4) İşyeri hekimi, görevlendirildiği işye-
birliği yapmak. rinde yapılan çalışmalara ilişkin tespit ve tav-
siyeleri ile işyeri hekiminin görevleri başlıklı
(2) Tam süreli iş sözleşmesi ile görevlendirilen
dokuzuncu maddede belirtilen hususlara ait
işyeri hekimleri, çalıştıkları işyeri ile ilgili mes-
çalışmalarını, iş güvenliği uzmanı ile birlikte
leki gelişmelerini sağlamaya yönelik eğitim,
yapılan çalışmaları ve gerekli gördüğü diğer
seminer ve panel gibi organizasyonlara katıl-
hususları onaylı deftere yazar.
ma hakkına sahiptir. Bu gibi organizasyonlar-
98
 İşyeri Hekimi
ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk Ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik

İSG PROFESYONELLERİNİN ÇALIŞMA SÜRELERİ

(5) İşyeri hekimi, meslek hastalığı ön tanı- (2) Tam süreli işyeri hekimi görevlendi-
sı koyduğu vakaları, Sosyal Güvenlik Kurumu rilen işyerlerinde, diğer sağlık personeli gö-
tarafından yetkilendirilen sağlık hizmeti sunu- revlendirilmesi zorunlu değildir.
cularına sevk eder.
(3) Diğer sağlık personelinin görevlendi-
Diğer Sağlık Personelinin Nitelikleri, rilmesinde, bu Yönetmeliğe göre hesaplanan
Görev, Yetki ve Yükümlülükleri ile çalışma süreleri bölünerek birden fazla ki-
Çalışma Usûl ve Esasları şiye verilemez.

Diğer sağlık personeli: İş sağlığı ve güven-
liği hizmetlerinde görevlendirilmek üzere
Bakanlıkça belgelendirilmiş hemşire, sağlık
memuru, acil tıp teknisyeni ve çevre sağlığı
teknisyeni diplomasına sahip olan kişiler ile
Bakanlıkça verilen işyeri hemşireliği belgesine
sahip kişileri,
Diğer sağlık personelinin nitelikleri ve gö-
revlendirilmeleri
MADDE 14 – (1) İşverence diğer sağlık perso-
neli olarak görevlendirilecekler, bu Yönetmeli-
ğe göre geçerli diğer sağlık personeli belge-
sine sahip olmak zorundadır.
(4) Vardiyalı çalışma yapılan işyerlerin-
de işveren tarafından vardiyalara uygun şekil-
de görevlendirme yapılır.
Diğer sağlık personeli belgesi
MADDE 15 – (1) Diğer sağlık personeli belge-
si, 4’üncü maddenin birinci fıkrasının (b) ben-
dinde belirtilen unvana sahip kişilerden;
a) Diğer sağlık personeli eğitim progra-
mını tamamlayan ve eğitim sonunda Bakan-
lıkça yapılacak veya yaptırılacak diğer sağlık
personeli sınavında başarılı olanlara,
b) İş sağlığı veya iş sağlığı ve güvenli-

99
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

ği programlarında lisansüstü eğitimini ta- ve güvenliği ile ilgili diğer görevleri yürüt-
mamlayanlara, mek.

c) Genel Müdürlük ve bağlı birimlerin- g) İşyerinde görevli çalışan temsilcisi ve

de 5 yıl fiilen çalışmış olanlara, destek elemanlarının çalışmalarına destek
sağlamak ve bu kişilerle iş birliği yapmak.
İstekleri halinde EK-4’teki örneğine uygun ola-
rak Genel Müdürlükçe verilir. DİĞER SAĞLIK PERSONELİNİN YETKİ-
LERİ
DİĞER SAĞLIK PERSONELİNİN GÖ-
REVLERİ MADDE 17 – (1) İşyerinde görevli diğer sağlık
personelinin yetkileri aşağıda belirtilmiştir:
MADDE 16 – (1) Diğer sağlık personeli işyeri
hekimi ile birlikte çalışır. a) Görevi gereği işyerinin bütün bölüm-
lerinde iş sağlığı ve güvenliği konusunda in-
(2) Diğer sağlık personelinin görevleri aşağıda
celeme ve araştırma yapmak, gerekli bilgi ve
belirtilmiştir:
belgelere ulaşmak ve çalışanlarla görüşmek.
a) İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin
b) Görevinin gerektirdiği konularda işve-
planlanması, değerlendirilmesi, izlenmesi ve
ren ve işyeri hekiminin bilgisi dâhilinde ilgili
yönlendirilmesinde işyeri hekimi ile birlikte
kurum ve kuruluşlarla işyerinin iç düzenle-
çalışmak, veri toplamak ve gerekli kayıtları
melerine uygun olarak iş birliği yapmak.
tutmak.
(2) Tam süreli iş sözleşmesi ile görevlendirilen
b) Çalışanların sağlık ve çalışma öykü-
diğer sağlık personeli, çalıştığı işyeri ile ilgili
lerini işe giriş/periyodik muayene formuna
mesleki gelişmelerini sağlamaya yönelik eği-
yazmak ve işyeri hekimi tarafından yapılan
tim, seminer ve panel gibi organizasyonlara
muayene sırasında hekime yardımcı olmak.
katılma hakkına sahiptir. Bu gibi organizas-
c) Özel politika gerektiren grupların yonlarda geçen sürelerden bir yıl içerisinde
takip edilmesi ve gerekli sağlık muayenele- toplam 5 iş günü kadarı çalışma süresinden
rinin yaptırılmasını sağlamak. sayılır ve bu süreler sebebiyle diğer sağlık per-
sonelinin ücretinden herhangi bir kesinti yapı-
Ç) İlk yardım hizmetlerinin organizasyonu ve
lamaz
yürütümünde işyeri hekimi ile birlikte çalış-
mak. DİĞER SAĞLIK PERSONELİNİN YÜ-
KÜMLÜLÜKLERİ
d) Çalışanların sağlık eğitiminde görev
almak. MADDE 18 – (1) İşyerinde görevli diğer sağ-
lık personeli, bu Yönetmelikte belirtilen gö-
e) İşyeri bina ve eklentilerinin genel hij-
revlerini yaparken, işin normal akışını müm-
yen şartlarının sürekli izlenip denetleme-
kün olduğu kadar aksatmamak ve verimli bir
sinde işyeri hekimiyle birlikte çalışmak.
çalışma ortamının sağlanmasına katkıda bu-
f) İşyeri hekimince verilecek iş sağlığı lunmak, işverenin ve işyerinin meslek sırla-

100
 İşyeri Hekimi
ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk Ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik

rı, ekonomik ve ticari durumları hakkındaki en fazla yarısı uzaktan eğitim ile verilebilir.
bilgiler ile çalışanın kişisel sağlık dosyasın-
MESLEKİ BAĞIMSIZLIK VE ETİK İLKE-
daki bilgileri gizli tutmakla yükümlüdürler.
LER
(2) İşyerinde görevli diğer sağlık persone-
MADDE 42 – (1) İş sağlığı ve güvenliği hiz-
li, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütül-
metleri ve bu Yönetmelik kapsamındaki
mesindeki ihmallerinden dolayı, hizmet sun-
eğitimlerde görevlendirilenler;
dukları işverene karşı sorumludur.
a) Sağlık ve güvenlik riskleri konusun-
(3) Diğer sağlık personeli, görevlendirildi-
da, işveren ve çalışanlara önerilerde bulunur-
ği işyerinde iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin
ken hiçbir etki altında kalmazlar.
tespit ve tavsiyelerini işyeri hekimine ilet-
mekle yükümlüdür. b) Hizmet sundukları kişilerle güven,
gizlilik ve eşitliğe dayanan bir ilişki kurar ve ay-
İŞYERİ HEKİMLERİNİN VE DİĞER SAĞ-
rım gözetmeksizin tümünü eşit olarak değer-
LIK PERSONELİNİN EĞİTİM VE SINAV-
lendirirler.
LARI
c) Çalışma ortamı ve koşullarının dü-
İşyeri hekimlerinin eğitimleri
zenlenmesinde, kendi aralarında, yönetici ve
MADDE 32 – (1) İşyeri hekimlerinin eğitim çalışanlarla iletişime açık ve iş birliği içerisinde
programları teorik ve uygulamalı olmak üzere hareket ederler.
iki bölümden oluşur ve programın içeriği ile
(2) Mesleki bağımsızlığın sonuçları hiç-
programda görevli eğiticilerin nitelikleri Ge-
bir şekilde iş sağlığı ve güvenliği hizmet-
nel Müdürlükçe belirlenir. Eğitim programının
lerinde görevlendirilenlerin aleyhine kul-
süresi, teorik kısmı 180 saatten, uygulama
lanılamaz ve yapılan sözleşmelere mesleki
kısmı 40 saatten ve toplamda 220 saatten az
anlamda bağımsız çalışmayı kısıtlayabilecek
olamaz ve bu kısımlar ancak tek bir program
şartlar konulamaz.
dâhilinde uygulanabilir. Teorik eğitimin en faz-
(3)
la yarısı uzaktan eğitim ile verilebilir. Uygula- İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri ile
malı eğitimler, işyeri hekimleri için en az birbu Yönetmelik kapsamındaki eğitimlerde gö-
işyeri hekiminin görevlendirilmiş olduğu revlendirilenlerin hak ve yetkileri, görevleri-
işyerlerinde yapılır. ni yerine getirmeleri nedeniyle kısıtlanamaz.
Bu kişiler, görevlerini ve uzmanlık bilgilerini
Diğer sağlık personelinin eğitimleri
mesleğin gerektirdiği etik ilkeler ve mesleki
MADDE 33 – (1) Diğer sağlık personelinin eği- bağımsızlık içerisinde sürdürür.
tim programları uzaktan ve yüz yüze eğitim
şeklinde uygulanır ve programın içeriği ile
programda görevli eğiticilerin nitelikleri Ge-
nel Müdürlükçe belirlenir. Eğitim programının
süresi 90 saatten az olamaz. Teorik eğitimin

101
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

8. BÖLÜM
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLIĞI
HIZMETLERI YÖNETMELIĞI
TANIM VE KISALTMALAR kişiyi,

MADDE 4 – (1) Bu Yönetmelikte geçen: (Ek: RG-18/12/2014-29209) Toplum Sağlığı

Merkezi Birimi (TSMB): Sağlık Bakanlığına
İşyeri sağlık ve güvenlik birimi (İSGB): İş-
bağlı, işyerlerine iş sağlığı ve güvenliği hizmet-
yerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini
lerini sunmak üzere kurulan gerekli donanım
yürütmek üzere kurulan, gerekli donanım ve
ve personele sahip olan ve Bakanlıkça yetki-
personele sahip olan birimi,
lendirilen birimi,
İSG-KÂTİP: İş sağlığı ve güvenliği hizmetle-
İŞVERENİN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
ri ile ilgili iş ve işlemlerin Genel Müdürlükçe
HİZMETLERİ İLE İLGİLİ YÜKÜMLÜ-
kayıt, takip ve izlenmesi amacıyla kullanılan
LÜKLERİ
iş sağlığı ve güvenliği kayıt, takip ve izleme
programını, MADDE 5 – (1) İşveren, işyerlerinde alınması
gereken iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin
Onaylı defter: İşyeri hekimi ve iş güvenliği uz-
belirlenmesi ve uygulanmasının izlenmesi, iş
manı tarafından yapılan tespit ve tavsiyeler ile
kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesi, ça-
gerekli görülen diğer hususların yazıldığı, seri
lışanların ilk yardım ve acil tedavi ile koruyucu
numaralı ve sayfaları bir asıl iki kopyalı şekilde
sağlık ve güvenlik hizmetlerinin yürütülmesi
düzenlenmiş her işyeri için tek olan defteri,
amacıyla; çalışanları arasından bu Yönetme-
Ortak sağlık ve güvenlik birimi (OSGB): likte belirtilen nitelikleri haiz bir veya birden
Kamu kurum ve kuruluşları, organize sanayi fazla işyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve 10
bölgeleri ile 13/1/2011 tarihli ve 6102 sayılı ve daha fazla çalışanı olan çok tehlikeli sınıf-
Türk Ticaret Kanunu’na göre faaliyet gösteren ta yer alan işyeri işverenleri ayrıca diğer sağlık
şirketler tarafından, işyerlerine iş sağlığı ve personeli görevlendirir. Gerekli nitelikleri haiz
güvenliği hizmetlerini sunmak üzere kurulan olması halinde tehlike sınıfı ve çalışan sayısını
gerekli donanım ve personele sahip olan ve dikkate alarak bu hizmetin yerine getirilmesini
Bakanlıkça yetkilendirilen birimi, kendisi üstlenebilir.

Sorumlu müdür: İşyeri hekimliği veya iş gü- (2) İşveren, işyerinde gerekli niteliklere sa-
venliği uzmanlığı belgesine sahip, OSGB’lerde hip personel bulunmaması halinde birinci fık-
tam süreli istihdam edilen ve bu birimlerin iş rada sayılan yükümlülüklerinin tamamını veya
ve işlemlerinden Bakanlığa karşı sorumlu olan bir kısmını, OSGB’lerde hizmet alarak yerine

102
 İş Sağlığı Ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği

getirebilir. nen sürelerden az olmamak kaydı ile yeterli

çalışma süresini sağlamakla, yükümlüdür.
(3) İşveren, işyeri hekimi ve iş güvenliği uz-
manının tam süreli görevlendirilmesi gereken  (Ek: RG-18/12/2014-29209) Çalışanın
durumlarda İSGB kurar. Tam süreli işyeri he- ölümü veya maluliyetiyle sonuçlanacak şekil-
kimi görevlendirilen işyerlerinde, diğer sağlık de vücut bütünlüğünün bozulmasına neden
personeli görevlendirilmesi zorunlu değildir. olan iş kazası veya meslek hastalığının mey-
Birden fazla iş güvenliği uzmanı görevlendiri- dana gelmesinde ihmali yargı kararı ile kesin-
len kamu, maden, inşaat, metal, tekstil, sağlık, leşen işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanını
ulaşım, taşımacılık, ticaret, imalat, bakım, ona- Genel Müdürlüğe bildirmekle,
rım, kurulum, enerji, kimya, tarım, ziraat, hay-
 (Ek: RG-18/12/2014-29209) Bakanlık-
vancılık, mobilya, ormancılık, gıda, matbaa,
ça belirlenecek iş sağlığı ve güvenliğini ilgilen-
atık yönetimi, su temini, temizlik, ilaçlama sek-
diren konularla ilgili bilgileri, İSG KATİP sistemi
törlerine ait işyerlerinde, tam süreli iş güvenli-
üzerinden Genel Müdürlüğe bilgi vermekle,
ği uzmanlarından sadece birisinde uygun bel-
yükümlüdür.
ge sınıfı aranır.
 İş sağlığı ve güvenliği
 İşveren;
hizmetlerini yürütmek üzere işyerinden per-
 İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri ile il- sonel görevlendirmek veya OSGB’lerde hiz-
gili görevlendirilen personelin etkin bir şekil- met almak suretiyle bu konudaki yetkilerini
de çalışması amacıyla gerekli kolaylığı sağ- devreden işverenin bu hizmetlere ilişkin yü-
lamak ve bu hususta planlama ve kümlülükleri devam eder.
düzenleme yapmakla.
 İşveren işyerinde görev yapan işye-
 Görevlendirdiği kişi veya OSB’lerin gö- ri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve diğer sağlık
revlerini yerine getirmeleri amacıyla araç, ge- personeli ile hizmet alınan OSB’lerin İş
reç, mekân ve zaman gibi gerekli bütün ihti- Sağlığı ve Güvenliği Kanununa göre geçerli
yaçlarını karşılamakla, yetki belgesi ile görevlendirilmesinden so-
rumludur.
 İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetini
yürütenler arasında iş birliği ve koordinasyonu  (Ek: RG-18/12/2014-29209) Belirlenen
sağlamakla, niteliklere ve gerekli belgeye sahip olmayan
ancak elliden az çalışanı bulunan ve az teh-
 Görevlendirdiği kişi veya hizmet aldığı
likeli sınıfta yer alan işyeri işverenleri veya iş-
OSB’ler tarafından iş sağlığı ve güvenliği ile il-
veren vekili tarafından Bakanlıkça ilan edilen
gili mevzuata uygun olan ve yazılı olarak bildi-
eğitimleri tamamlamak şartıyla işe giriş ve
rilen tedbirleri yerine getirmekle,
periyodik muayeneler ve tetkikler hariç iş
 İşyeri hekimi, iş güvenliği uz- sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yürüte-
manı ve diğer sağlık personelinin görevlerini bilirler. Bu fıkraya ilişkin eğitim programları,
yerine getirebilmeleri için Bakanlıkça belirle- eğitimin süresi ve eğiticilerin nitelikleri ile gö-

103
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

revlendirmeye ilişkin hususlar Bakanlıkça be- kilediği bilinen veya etkilemesi muhtemel
lirlenir. konular hakkında; görevlendirdiği kişi veya
hizmet aldığı OSGB’yi, başka işyerlerinden ça-
 İşyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve
lışmak üzere kendi işyerine gelen çalışanları ve
diğer sağlık personelinin görevlendirilmesine
bunların işverenlerini bilgilendirir.
ilişkin zorunlu çalışma sürelerinin hesabında;
5/6/1986 tarihli ve 3308 sayılı Mesleki Eğitim  Başka bir işyerinden kendi işyerine
Kanunu ile 4/11/1981 tarihli ve 2547 sayılı çalışmak üzere gelen çalışanların sağlık bilgi-
Yükseköğretim Kanunu kapsamındaki öğrenci lerine, görevlendirdiği kişi veya hizmet aldığı
statüsünde olan çırak ve stajyerler, toplam OSB’lerin ulaşabilmesini sağlar.
çalışan sayısına dâhil edilmez.
 İş sağlığı ve güvenliği mevzuatı gereği,
 İşveren, sektörel düzenleme çerçeve- yükümlü olduğu kayıt ve bildirimleri görev-
sinde maden ve yapı ile diğer sektörlerde lendirdiği kişi veya hizmet aldığı OSGB ile iş
öncelikli olarak hangi mesleki unvana sahip birliği içerisinde yapar.
iş güvenliği uzmanlarının ve bunların yanında
İŞVERENİN SAĞLIK VE GÜVENLİK KA-
görev yapacak diğer mesleklere sahip iş gü-
YITLARI VE ONAYLI DEFTERE İLİŞKİN
venliği uzmanlarının belirlenmesine dair usul
YÜKÜMLÜLÜKLERİ
ve esaslar Bakanlıkça düzenlendikten sonra
sektörel iş güvenliği uzmanlığı belgesine sa-  İşveren ilgili mevzuatta belirlenen sü-
hip olan iş güvenliği uzmanı görevlendirmek reler saklı kalmak kaydıyla;
zorundadır.
 İşyerinde yürütülen iş sağlığı ve gü-
İŞVERENİN KATILIM SAĞLAMA VE venliği faaliyetlerine ilişkin her türlü kaydı,
BİLGİLENDİRME YÜKÜMLÜLÜĞÜ  İşten ayrılma tarihinden itibaren en az
 İşveren; 15 yıl süreyle çalışanların kişisel sağlık dos-
yalarını, saklar.
 İşyerinde görevlendirilecek veya hiz-
met alınacak OSGB’de görevli işyeri hekimi, iş  Çalışanın işyerinden ayrılarak başka bir
güvenliği uzmanı ve diğer sağlık personelinin işyerinde çalışmaya başlaması halinde, yeni
görevlendirilmesi konusunda çalışan temsil- işveren çalışanın kişisel sağlık dosyasını yazılı
cilerinin önceden görüşlerinin alınmasını olarak talep eder, önceki işveren dosyanın bir
sağlar. örneğini onaylayarak bir ay içerisinde gönde-
rir.
 Görevlendirdiği veya hizmet aldığı OS-
GB’de görev yapan kişiler ile bunların çalışma Onaylı defter: İşyeri hekimi ve iş gü-
saatleri, görev, yetki ve sorumlulukları konu-venliği uzmanı tarafından yapılan tespit ve
sunda çalışan temsilcisi ve çalışanları bilgi-tavsiyeler ile gerekli görülen diğer hususların
lendirir. yazıldığı, seri numaralı ve sayfaları bir asıl iki
kopyalı şekilde düzenlenmiş her işyeri için tek
 Çalışanların sağlık ve güvenliğini et-
olan defter
104
 İş Sağlığı Ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği

 Onaylı defter işyerinin bağlı bulundu- rumludur. Teftişe yetkili iş müfettişlerinin her
ğu Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlükleri istediğinde işveren onaylı defteri göstermek
veya noterce her sayfası mühürlenmek sure- zorundadır
tiyle onaylanır.
ÇALIŞANLARIN HAK VE YÜKÜMLÜ-
 Onaylı defter yapılan tespitlere göre iş LÜKLERİ
güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ile işveren ta-
MADDE 8 – (1) Çalışanlar sağlık ve güvenlik-
rafından birlikte veya ayrı ayrı imzalanır. Onaylı
lerini etkileyebilecek tehlikeleri iş sağlığı ve
deftere yazılan tespit ve öneriler işverene teb-
güvenliği kuruluna, kurulun bulunmadığı
liğ edilmiş sayılır.
işyerlerinde ise işverene bildirerek durumun
 Onaylı defterin asıl sureti işveren, di- tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alın-
ğer suretleri ise iş güvenliği uzmanı ve işyeri masını talep edebilir.
hekimi tarafından saklanır. Defterin imzalan-
(2) Çalışanlar ve temsilcileri, işyerinde
ması ve düzenli tutulmasından işveren so-
yürütülecek iş sağlığı ve güvenliği hizmetle-
rumludur. Teftişe yetkili iş müfettişlerinin her
rinin amaç ve usulleri konusunda haberdar
istediğinde işveren onaylı defteri göstermek
edilir ve elde edilen verilerin kullanılması hak-
zorundadır
kında bilgilendirilirler.
 Onaylı defter: İşyeri hekimi ve iş gü-
(3) Çalışanlar, işyerinde sağlıklı ve gü-
venliği uzmanı tarafından yapılan tespit ve
venli çalışma ortamının korunması ve ge-
tavsiyeler ile gerekli görülen diğer hususların
liştirilmesi için;
yazıldığı, seri numaralı ve sayfaları bir asıl iki
kopyalı şekilde düzenlenmiş her işyeri için tek a) İşyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı veya
olan defter işveren tarafından verilen iş sağlığı ve güvenli-
ğiyle ilgili mevzuata uygun talimatlara uyar.
 Onaylı defter işyerinin bağlı bulundu-
ğu Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlükleri b) İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini
veya noterce her sayfası mühürlenmek sure- yerine getirmek üzere işveren tarafından
tiyle onaylanır. görevlendirilen kişi veya OSB’lerin yapacağı
çalışmalarda iş birliği yapar.
 Onaylı defter yapılan tespitlere göre iş
güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ile işveren ta- c) İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin
rafından birlikte veya ayrı ayrı imzalanır. Onaylı çalışmalara, sağlık muayenelerine, bilgi-
deftere yazılan tespit ve öneriler işverene teb- lendirme ve eğitim programlarına katılır.
liğ edilmiş sayılır.
d) Makine, tesisat ve kişisel koruyucu
 Onaylı defterin asıl sureti işveren, di- donanımı verilen eğitim ve talimatlar doğ-
ğer suretleri ise iş güvenliği uzmanı ve işyeri rultusunda ve amacına uygun olarak kulla-
hekimi tarafından saklanır. Defterin imzalan- nır.
ması ve düzenli tutulmasından işveren so-
e) Teftişe yetkili makam tarafından iş-

105
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

yerinde tespit edilen noksanlık ve ilgili mev- sı ile işyeri hekimi tarafından kullanılmak üze-
zuata aykırılıkların giderilmesi konusunda, iş- re bir muayene odası ve 12 metrekareden az
veren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapar. olmamak üzere bir ilkyardım ve acil müdahale
odası bulunur. Tam zamanlı görevlendirilecek
f) İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç,
her işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı için
tesis ve binalarda sağlık ve güvenlik yönünden
aynı şartlarda ayrı birer oda tahsis edilir.
ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıklarında
ve koruma tedbirlerinde bir eksiklik gördükle-  İSGB’ler Ek-1’de belirtilen araç ve ge-
rinde, işverene veya çalışan temsilcisine der- reçler ile donatılır ve işyerinde çalışanların acil
hal haber verir. durumlarda en yakın sağlık birimine ulaştırıl-
masını sağlamak üzere uygun araç bulundu-
HİZMETİN ÇALIŞANLARA ÜCRETSİZ
rulur.
VERİLMESİ
 İSGB’nin bölümleri aynı alanda bulu-
İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri çalışanlara
nur ve bu alan çalışanlar tarafından kolaylıkla
mali yük getirmeyecek şekilde sunulur.
görülebilecek şekilde işaretlenir.
İŞYERİ SAĞLIK VE GÜVENLİK BİRİMİ
 Sağlık Bakanlığından ruhsatlı sağlık
(İSGB)
hizmeti sunucusu olan işyerlerinde kurulacak
 İşyeri sağlık ve güvenlik birimi (İSGB): İSGB’lerde ilk yardım ve acil müdahale odası
İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini şartı ve EK-1’de belirtilen araç ve gereçler ile
yürütmek üzere kurulan, gerekli donanım ve ulaşım amaçlı araç bulundurulması zorunlulu-
personele sahip olan birim ğu aranmaz.

 İSGB; en az bir işyeri hekimi ile işyeri- TAM SÜRELİ ÇALIŞMA ŞARTI GEREK-
nin tehlike sınıfına uygun belgeye sahip en az MEYEN YERLERDE OSGB HİZMETİ
bir iş güvenliği uzmanının görevlendirilmesi İÇİN SAĞLANACAK ASGARİ ŞARTLAR
ile oluşturulur. Bu birimde işveren diğer sağlık
 50 ve daha fazla çalışanı olan işyer-
personeli de görevlendirebilir.
lerinde işveren,
İşveren tarafından işyerlerinde kurulacak
 İşyeri hekimi ile diğer sağlık perso-
olan iş sağlığı ve güvenliği birimlerinde
neline ve iş güvenliği uzmanına 8 metreka-
SAĞLANACAK ŞARTLAR:
reden az olmamak üzere toplam iki oda temin
 İSGB, iş sağlığı ve güvenliği hizmetle- eder.
rinin yürütülmesine ve çalışan personel sayı-
 İşyerinde ayrıca acil durumlarda çalı-
sına uygun büyüklükte bir yerde kurulur. Bu
şanların en yakın sağlık birimine ulaştırılma-
birimin asıl işin yürütüldüğü mekânda ve giriş
sını sağlamak üzere uygun araç bulundurulur.
katta kurulması esastır.
 50’den az çalışanı olan işyerlerinde
 Bu birimlerde sekizer metrekareden
işveren, işyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve
az olmamak üzere bir iş güvenliği uzmanı oda-
diğer sağlık personelinin iş sağlığı ve güvenliği
106
 İş Sağlığı Ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği

hizmetini etkin verebilmesi için çalışma süre- sanayi bölgeleri ile 13/1/2011 tarihli ve 6102
since kullanılmak üzere uygun bir yer sağlar. sayılı Türk Ticaret Kanunu’na göre faaliyet gös-
teren şirketler tarafından, işyerlerine iş sağlığı
 Birden fazla işyerinin bulunduğu iş
ve güvenliği hizmetlerini sunmak üzere kuru-
merkezleri, iş hanları gibi yerlerde bulunan
lan gerekli donanım ve personele sahip olan
ve 50’ ‘den az çalışanı olan işverenlerin yürü-
ve Bakanlıkça yetkilendirilen birimi,
tecekleri iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri için;
koordinasyon, yönetim tarafından sağlanmak  OSGB kurulabilmesi ve hizmet sunabil-
üzere ortaklaşa kullanılabilecek bir mekân mesi için tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan en
oluşturulabilir. Oluşturulacak mekândan hiz- az bir;
met sunulacak toplam çalışan sayısı 50’den az
 İşyeri hekimi,
olması durumunda üçüncü fıkra, 50’den fazla
olması durumunda ise ikinci fıkra hükümleri-  İş güvenliği uzmanı,
ne uygunluk sağlanır.
 Diğer sağlık personeli, istihdamı zo-
 İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin runludur.
yürütülmesi için işveren tarafından ayrılan
 OSGB’lerde tam süreli görevlendiri-
çalışma yerlerinin bölüm ve birimlerinin aynı
lenler, başka bir OSGB’de veya işyerinde aynı
alan içerisinde bulunması esastır. Bu bölüm ve
unvanla veya Bakanlıkça yetkilendirilen eğitim
birimlerin bulunduğu yerler çalışanlar tarafın-
kurumlarında eğitici unvanıyla görev alamaz.
dan kolaylıkla görülebilecek şekilde işaretlenir.
 OSGB’ler, iş sağlığı ve güvenliği hiz-
 Tam süreli işyeri hekimi ve iş güvenli-
metlerinin yürütülmesine ve personel sayısına
ği uzmanı görevlendirilmesi zorunlu olmayan
yetecek asgari büyüklükte; işyeri hekimi tara-
hallerde, işyerinde bu maddeye göre oluş-
fından kullanılmak üzere en az 10 metrekarelik
turulan ve belirtilen şartları karşılayan birim,
bir muayene odası, 15 metrekarelik ilkyardım
düzenlenen sağlık raporları bakımından İSGB
ve acil müdahale, 10 metrekarelik iş güvenli-
olarak kabul edilir.
ği uzmanı odaları ile 12 metrekarelik bekleme
 50’den az çalışanı olan ve az tehlikeli yeri, uygun büyüklükte arşiv odası ve en az bir
sınıfta yer alan işyerlerinde; işveren ve hiz- tuvalet ve lavabodan oluşur.
met sunanlar arasında mutabık kalınarak aynı
 OSGB’ler, sözleşme yaptıkları işyerle-
sözleşme yılı içerisinde, aylık hizmet süreleri
rine sunulacak iş sağlığı ve güvenliği hizmet-
birleştirilebilir veya hizmet sunum aralıkları
lerini, işyerinin tehlike sınıfı ve çalışan sayısına
belirlenebilir.
göre belirlenen sürelerden az olmamak kaydı
ORTAK SAĞLIK VE GÜVENLİK BİRİMİ ile yürütür.
(OSGB)  OSGB’ler, kuruldukları il ve sınır komşu-
 Ortak sağlık ve güvenlik birimi su illerde hizmet sunmaya yetkilidir.
(OSGB): Kamu kurum ve kuruluşları, organize
 OSB’lerin yetki aldıkları adresin bulun-

107
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

duğu il sınırları dışında hizmet verebilmeleri mı oluşturulmasına katkıda bulunulması ama-

için şube açmaları zorunludur. Şube açmak is- cıyla:
tediklerinde bu Yönetmelikte belirtilen
 İşyerinde sağlık ve güvenlik risklerine
şartları sağlarlar. Ancak niteliği gereği
karşı yürütülecek her türlü koruyucu, önleyici
birden fazla ilde yürütülmesi gereken raylı
ve düzeltici faaliyeti kapsayacak şekilde, çalış-
sistem, yol ve nakil hattı inşası veya bakımı ve
ma ortamı gözetimi konusunda işverene reh-
onarımı gibi işlerde hizmet alınan OSGB’nin
berlik yapılmasından ve öneriler hazırlayarak
işin yapıldığı illerden herhangi birisinde yetki-
onayına sunulmasından,
lendirilmiş olması yeterlidir.
 Çalışanların sağlığını korumak ve
 OSGB’ler yetkilendirildikleri il sınırı içe-
geliştirmek amacı ile yapılacak sağlık
risinde izinsiz şube açamayacağı gibi herhangi
gözetiminin uygulanmasından,
bir şekilde irtibat bürosu da açamazlar. Şube
açmak istediklerinde bu Yönetmelikte belirti-  Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eği-
len şartları sağlarlar. timleri ve bilgilendirilmeleri konusunda plan-
lama yapılarak işverenin onayına sunulmasın-
 OSB’lerin, işyerlerine hizmet verdikleri
dan,
sürece yetki aldıkları adreste, açık ve faaliyet-
te bulunması esastır. Günlük çalışma süresi  İşyerinde kaza, yangın, doğal afet ve
içinde verilen hizmet ve faaliyetler konusun- bunun gibi acil müdahale gerektiren durum-
da yetkili bir kişinin OSGB’de hazır bulunması ların belirlenmesi, acil durum planının hazır-
sağlanır. lanması, ilkyardım ve acil müdahale bakı-
mından yapılması gereken uygulamaların
 OSGB, 10/2/2004 tarihli ve 25369 sa-
organizasyonu ile ilgili diğer birim, kurum ve
yılı Resmî Gazete ‘de yayımlanan İşyeri Bina
kuruluşlarla iş birliği yapılmasından,
ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik
Önlemlerine İlişkin Yönetmelikte belirtilen ni-  Yıllık çalışma planı, yıllık değerlendir-
teliklere uygun şekilde oluşturulur ve Ek-1’de me raporu, çalışma ortamının gözetimi, ça-
belirtilen araç ve gereçlerle donatılır. OSB’le- lışanların sağlık gözetimi, iş kazası ve meslek
rin iş merkezi, iş hanı ve alışveriş merkezleri hastalığı ile iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin
gibi binalarda kuruluyor ise binaların, İşyeri bilgilerin ve çalışma sonuçlarının kayıt altına
Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Gü- alınmasından,
venlik Önlemlerine İlişkin Yönetmeliğin acil çı-
 Çalışanların yürüttüğü işler, işyerinde
kış düzenlemesine ilişkin hükümlerine uygun-
yapılan risk değerlendirmesi sonuçları ve ma-
luğu yeterli kabul edilir.
ruziyet bilgileri ile işe giriş ve periyodik sağlık
ISGB VE OSGB’LERİN GÖREV, YETKİ muayenesi sonuçları, iş kazaları ile meslek has-
VE SORUMLULUKLARI talıkları kayıtlarının, işyerindeki kişisel sağlık
dosyalarında gizlilik ilkesine uyularak saklan-
 İSGB ve OSGB’ler, işyerlerinde
masından,
sağlıklı ve güvenli bir çalışma orta-

108
 İş Sağlığı Ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği

 İşyeri hekimi ve diğer sağlık persone- yetki belgelerinin asıllarını Genel Müdürlüğe
linin görev, yetki, sorumluluk ve eğitimleri ile iade ederler.
ilgili yönetmelik ile İş Güvenliği Uzmanlarının
 OSGB’de sorumlu müdür olarak gö-
Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkın-
revlendirilen kişinin değişmesi veya bu kişinin
da Yönetmelik kapsamında hizmet verdikleri
görevinden ayrılması durumunda, OSGB’ce en
alanlarda belirtilen görevlerin yerine getirilip
geç 30 gün içerisinde yeni sorumlu müdürün
getirilmediğinin izlenmesinden, sorumludur-
İSG-KATİP üzerinden atanması zorunludur.
lar,
 İSGB veya OSGB personeli, görevlerinin
OSGB’LERİN GÖREV, YETKİ VE SO-
yürütümünde ve iş sağlığı ve güvenliği mevzu-
RUMLULUKLARI
atında öngörülen tedbirlerin uygulanmasında
 İşyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği hiz- iş birliği ve koordinasyon içinde çalışır.
meti sunmak üzere OSGB’lerce görevlendirilen
 İSGB veya OSGB’ler; işverenle, işyerin-
işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı tarafından
de çalışanlarla, çalışan temsilcileriyle ve bulun-
saklanması gereken onaylı defter suretleri,
ması halinde iş sağlığı ve güvenliği kuruluyla iş
(Ek ibare: RG-18/12/2014-29209) yıllık ça-
birliği içinde çalışır.
lışma planı ve yıllık değerlendirme raporu
suretleri ile çalışanlara verilen iş sağlığı ve  İşletme içinden veya dışından iş sağlığı
güvenliği eğitimlerine dair kayıtlar OSGB ve güvenliği hizmetlerinde görevlendirilenler
arşivinde tutulur ve istenmesi halinde deneti- arasında koordinasyon işveren tarafından sağ-
me yetkili memurlara gösterilir. Kendilerinden lanır.
talep edilmese dahi, sözleşme süresi sonunda
SORUMLU MÜDÜRÜN GÖREV, YETKİ
bütün kayıt ve dosyalar OSGB’lerce işverene
VE SORUMLULUKLARI
teslim edilir.
 OSGB personelinin görevlendirilmesi-
 İSGB ve OSGB’ler iş sağlığı ve güvenliği
nin takibinden,
hizmetlerinin sunulması sırasında işin normal
akışını aksatmamaya özen gösterirler.  OSGB kayıtlarının tutulması ve düzenli
olarak arşivlenmesinden,
 OSGB’ler, iş sağlığı ve güvenliği hiz-
metlerinin tamamını veya bir kısmını başka bir  Genel Müdürlük tarafından
kişi veya kuruma devredemezler. istenen belgelerin hazırlanmasından,

 OSGB’lerce istihdam edilen kişilere iliş-  OSB’lerin başvuru, yetkilendirme,

kin sözleşmeler İSG-KATİP üzerinden beş işgü- vize işlemlerinin takibinden,
nü içerisinde Genel Müdürlüğe bildirilir.
Sorumludur
 OSGB’ler herhangi bir sebeple faaliyet-  OSGB’lerde tam zamanlı görevli bulu-
lerini bırakmaları veya belgelerinin Genel Mü- nan işyeri hekimleri veya iş güvenliği uzman-
dürlükçe iptal edilmesi halinde 30 gün içinde ları aynı zamanda sorumlu müdürlük görevini

109
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

de yürütebilir.

 OSGB’lerce talep edilen veya bildirilen

her türlü bilgi ve belgeye ilişkin iş ve işlemler-
de, Genel Müdürlük tarafından sadece sorum-
lu müdür muhatap kabul edilir.

YETKİLERİN ASKIYA ALINMASI

 Bu Yönetmelik uyarınca yetkilendirilen
OSB’lerin yetki belgeleri, ihtar puanları topla-
mının 300’e ulaşması durumunda Genel Mü-
dürlükçe altı ay süreyle askıya alınır.

110
 İş Sağlığı Ve Güvenliği Hizmetlerinin Desteklenmesi Yönetmeliği

9. BÖLÜM
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLIĞI HIZMETLERININ
DESTEKLENMESI YÖNETMELIĞI

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ HİZMETLERİNİN nitelikteki aylık prim ve hizmet belgelerinde

DESTEKLENMESİ / 24 Aralık 2014 kayıtlı sigortalı sayısından, iptal nitelikteki ay-
lık prim ve hizmet belgelerinde kayıtlı sigortalı
Destekten yararlanacak işyerlerinin tespiti
sayısı düşülür.
MADDE 4 – (1) Destekten yararlanacak işyer-
e) Ay içinde işe giren veya işten çıkan si-
lerinin tespitinde, Kurum tarafından tescil edil-
gortalılar da sigortalı sayısına dahil edilir.
miş işyeri kayıtları esas alınır.
f) 5/6/1986 tarihli ve 3308 sayılı Mesleki
(2) Destekten Türkiye genelinde ondan az
Eğitim Kanunu’nda belirtilen aday çırak, çırak
çalışanı bulunan tehlikeli ve çok tehlikeli sı-
ve işletmelerde mesleki eğitim gören öğrenci-
nıfta yer alan işyerlerinin işverenleri fayda-
ler çalışan sayısının tespitinde dikkate alınmaz.
lanır. Çalışan sayısının ondan az olup olmadı-
ğının tespitinde aşağıdaki şartlar aranır: (3) İşyerinin, İSG-Kâtib’e kayıtlı onaylanmış ve
devam eden iş sağlığı ve güvenliği hizmetle-
a) Aynı işverenin Türkiye genelinde bir-
r i nin verilmesine ilişkin, hizmet sunucusu ile
den fazla tescilli işyerinin bulunması halinde, 5 0 4
yapılmış bir sözleşmesinin olması şarttır.
aynı işveren tarafından 31/5/2006 tarihli ve
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Si- Destek Bedellerinin Tespiti, Ödenmesi ve
gortası Kanununun 4’üncü maddesinin birinci Hizmetin Alınacağı Kurum ve Kuruluşlar
fıkrasının (a) bendi kapsamında Türkiye gene-
İş sağlığı ve güvenliği hizmet bedellerinin tes-
linde tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan
piti
işyerlerinde çalıştırılan toplam sigortalı sayısı
esas alınır. MADDE 5 – (1) Ondan az çalışanı bulunan iş-
verenlere sağlanacak iş sağlığı ve güvenliği
b) İşverenden iş alan alt işverenlerce çalış-
hizmet bedelleri işyerinin tehlike sınıfı ve Ku-
tırılan sigortalılar toplam çalışan sayısına dahil
ruma bildirilen sigortalı sayısı ile sigortalıların
edilir.
çalıştıkları gün sayısı esas alınarak her bir işyeri
c) İşyerinde çeşitli nedenlerle ay içinde için ayrı ayrı tespit edilir.
çalışması bulunmayan ve ücret ödenmeyen
(2) Tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan
sigortalılar toplam çalışan sayısına dahil edilir.
işyerleri için sağlanacak iş sağlığı ve güvenli-
d) Her bir ayda Kuruma verilmiş asıl ve ek ği hizmet bedelinin sigortalı başına günlük

111
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

miktarı

-> 16 yaşından büyük sigortalılar için belirle-

nen prime esas kazanç alt sınırının günlük tu-
tarının sırasıyla %1,4 ve %1,6’sıdır.

(3) Sağlanacak iş sağlığı ve güvenliği hiz-

met bedelinin tutarı, ikinci fıkrada belirtilen
yüzdelerin aylık prim ve hizmet belgesi ile
bildirilen prim ödeme gün sayısı ile çarpılması
suretiyle tespit edilecektir.

Başvuru ve desteğin ödenme şekli

MADDE 6 – (1) Genel Müdürlük sözleşme ya-

pan ve ödeme kapsamında olan işyerlerinin
dördüncü maddede belirtilen usul ve esaslar
çerçevesinde tespit edilmesini sağlamak ama-
cıyla Kuruma İSG- KATİP’e erişim yetkisi sağlar.

(2) Kurum, kapsama giren işverenlere

sağlanan hizmetin bedelini, beşinci madde-
de belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde; üçer
aylık dönemler halinde hesaplar. Dönem
sonundaki tutarları takip eden ikinci ayın
sonunda işverene öder.

(3) Kuruma yasal süresi içerisinde öden-

memiş prim ve prime ilişkin borcun bulunma-
sı halinde, destek tutarları bu borca mahsup
edilir.

(4) Kapsama giren işverenlerce destekten

yararlanmak için başvuru yapılır. Yapılacak
başvuru ve ödeme ile ilgili uygulamaya ilişkin
diğer hususlar Bakanlığın uygun görüşü doğ-
rultusunda kurum tarafından belirlenir.

112
 Risk Değerlendirmesi

10. BÖLÜM
RISK DEĞERLENDIRMESI
TANIMLAR can kaybı ya da yaralanma ve sakatlık ile so-
nuçlanan olaydır.
Tehlike: İşyerinde var olan ya da dışarıdan ge-
lebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek Meslek hastalığı: Mesleki risklere maruziyet
zarar veya hasar verme potansiyeli sonucu ortaya çıkan hastalığı,

Risk: Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yara- Tehlike Nedir?

lanma ya da başka zararlı sonuç meydana gel-
me ihtimalini,

Risk değerlendirmesi: İşyerinde var olan ya

da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlen-
mesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol
açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan
risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve
kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla
yapılması gerekli çalışmaları,

Ramak kala olay: İşyerinde meydana gelen;

çalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğrat-
ma potansiyeli olduğu halde zarara uğratma- Risk Nedir?
yan olayı,

Önleme: İşyerinde yürütülen işlerin bütün saf-

halarında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskleri
ortadan kaldırmak veya azaltmak için planla-
nan ve alınan tedbirlerin tümünü,

Kabul edilebilir risk seviyesi: Yasal yüküm-

lülüklere ve işyerinin önleme politikasına uy-
gun, kayıp veya yaralanma oluşturmayacak
risk seviyesini,

İş Kazası: Önceden planlanmamış mal ya da

113
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık
6331 SAYILI İŞ YASASI- İşveren ile
Çalışanların RİSK DEĞERLENDİRMESİ
ile İlgili Görev, Yetki ve Yükümlülük-
leri
İŞVERENİN GENEL YÜKÜMLÜLÜĞÜ
Madde 4
c) Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır.
Risklerden korunma ilkeleri
MADDE 5- (1) İşverenin yükümlülüklerinin ye-
rine getirilmesinde aşağıdaki ilkeler göz önün- f ) Teknoloji, iş organizasyonu, çalışma şartları,
de bulundurulur:
a) Risklerden kaçınmak.
b) Kaçınılması mümkün olmayan riskleri ana-
liz etmek.
c) Risklerle kaynağında mücadele etmek.
ç) İşin kişilere uygun hale getirilmesi için iş-
yerlerinin tasarımı ile iş ekipmanı, çalışma
şekli ve üretim metotlarının seçiminde özen
göstermek, özellikle tekdüze çalışma ve üre-
tim temposunun sağlık ve güvenliğe olumsuz
etkilerini önlemek, önlenemiyor ise en aza in-
dirmek.
d) Teknik gelişmelere uyum sağlamak.
e) Tehlikeli olanı, tehlikesiz veya daha az tehli-
keli olanla değiştirmek.
sosyal ilişkiler ve çalışma ortamı ile ilgili faktör-
lerin etkilerini kapsayan tutarlı ve genel bir
önleme politikası geliştirme
g) Toplu korunma tedbirlerine, kişisel korun-
ma tedbirlerine göre öncelik vermek.
ğ) Çalışanlara uygun talimatlar vermek.
114
 Risk Değerlendirmesi

Risk değerlendirmesi, kontrol, ölçüm ve c) Risk değerlendirmesi, iş sağlığı ve güvenliği

araştırma ile ilgili koruyucu ve önleyici tedbirler, ölçüm,
analiz, teknik kontrol, kayıtlar, raporlar ve tef-
MADDE 10
tişten elde edilen bilgilere, destek elemanları
(1) İşveren, iş sağlığı ve güvenliği yönünden ile çalışan temsilcilerinin ulaşmasını sağlar.
risk değerlendirmesi yapmak veya yaptırmak-
Çalışanların görüşlerinin alınması ve katı-
la yükümlüdür. Risk değerlendirmesi yapılır-
lımlarının sağlanması
ken aşağıdaki hususlar dikkate alınır:
MADDE 18
a) Belirli risklerden etkilenecek çalışanların du-
rumu. 2/b) Risk değerlendirmesi yapılarak, alınması
gereken koruyucu ve önleyici tedbirlerin ve
b) Kullanılacak iş ekipmanı ile kimyasal madde
kullanılması gereken koruyucu donanım ve
ve müstahzarların seçimi.
ekipmanın belirlenmesi.
c) İşyerinin tertip ve düzeni.
İşin Durdurulması & İdari Para Cezaları
ç) Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalı-
İşin durdurulması
şanlar gibi özel politika gerektiren gruplar ile
kadın çalışanların durumu. MADDE 25- (1) İşyerindeki bina ve eklenti-
lerde, çalışma yöntem ve şekillerinde veya iş
(2) İşveren, yapılacak risk değerlendirmesi so-
ekipmanlarında çalışanlar için hayati tehlike
nucu alınacak iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri
oluşturan bir husus tespit edildiğinde; bu teh-
ile kullanılması gereken koruyucu donanım
like giderilinceye kadar, hayati tehlikenin nite-
veya ekipmanı belirler.
liği ve bu tehlikeden doğabilecek riskin etkile-
(3) İşyerinde uygulanacak iş sağlığı ve gü- yebileceği alan ile çalışanlar dikkate alınarak,
venliği tedbirleri, çalışma şekilleri ve üretim işyerinin bir bölümünde veya tamamında iş
yöntemleri; çalışanların sağlık ve güvenlik yö- durdurulur. Ayrıca çok tehlikeli sınıfta yer alan
nünden korunma düzeyini yükseltecek ve iş- maden, metal ve yapı işleri ile tehlikeli kimya-
yerinin idari yapılanmasının her kademesinde sallarla çalışılan işlerin yapıldığı veya büyük
uygulanabilir nitelikte olmalıdır. endüstriyel kazaların olabileceği işyerlerinde,
risk değerlendirmesi yapılmamış olması
(4) İşveren, iş sağlığı ve güvenliği yönünden
durumunda iş durdurulur
çalışma ortamına ve çalışanların bu ortamda
maruz kaldığı risklerin belirlenmesine yönelik İdari para cezaları ve uygulanması
gerekli kontrol, ölçüm, inceleme ve araştır-
MADDE 26
maların yapılmasını sağlar.
ç) 10 uncu maddesinin birinci fıkrasına göre
Çalışanların bilgilendirilmesi
risk değerlendirmesi yapmayan veya yaptır-
MADDE 16 mayan işverene üç bin Türk Lirası, aykırılığın
devam ettiği her ay için dörtbinbeşyüz Türk
(2) İşveren

115
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Lirası, dördüncü fıkrasında belirtilen yüküm- edecek şekilde belirlenen ve işyerinde yürütü-
lülükleri (kontrol ve ölçüm) yerine getirmeyen len çalışmalar, mevcut veya muhtemel tehlike
işverene binbeşyüz Türk Lirası, kaynakları ile riskler konusunda bilgi sahibi ça-
lışanlar.
İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değer-
lendirmesi Yönetmeliği (2) İşveren, ihtiyaç duyulduğunda bu ekibe
destek olmak üzere işyeri dışındaki kişi ve ku-
İşveren yükümlülüğü
ruluşlardan hizmet alabilir.
MADDE 5
(3) Risk değerlendirmesi çalışmalarının koordi-
(1) İşveren; çalışma ortamının ve çalışanların nasyonu işveren veya işveren tarafından ekip
sağlık ve güvenliğini sağlama, sürdürme ve içinden görevlendirilen bir kişi tarafından da
geliştirme amacı ile iş sağlığı ve güvenliği yö- sağlanabilir.
nünden risk değerlendirmesi yapar veya yap-
(4) İşveren, risk değerlendirmesi çalışmaların-
tırır.
da görevlendirilen kişi veya kişilerin görevle-
(2) Risk değerlendirmesinin gerçekleştirilmiş rini yerine getirmeleri amacıyla araç, gereç,
olması; işverenin, işyerinde iş sağlığı ve gü- mekân ve zaman gibi gerekli bütün ihtiyaçla-
venliğinin sağlanması yükümlülüğünü or- rını karşılar, görevlerini yürütmeleri sebebiyle
tadan kaldırmaz. hak ve yetkilerini kısıtlayamaz.

(3) İşveren, risk değerlendirmesi çalışmaların- (5) Risk değerlendirmesi çalışmalarında görev-
da görevlendirilen kişi veya kişilere risk değer- lendirilen kişi veya kişiler işveren tarafından
lendirmesi ile ilgili ihtiyaç duydukları her türlü sağlanan bilgi ve belgeleri korur ve gizli tutar.
bilgi ve belgeyi temin eder.
Risk Değerlendirmesi
Risk Değerlendirmesi Ekibi
MADDE 7
MADDE 6
(1) Risk değerlendirmesi; tüm işyerleri için
(1) Risk değerlendirmesi, işverenin oluşturdu- tasarım veya kuruluş aşamasından başla-
ğu bir ekip tarafından gerçekleştirilir. Risk de- mak üzere tehlikeleri tanımlama, riskleri
ğerlendirmesi ekibi aşağıdakilerden oluşur. belirleme ve analiz etme, risk kontrol ted-
birlerinin kararlaştırılması, dokümantasyon,
a) İşveren veya işveren vekili.
yapılan çalışmaların güncellenmesi ve gerek-
b) İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmeti- tiğinde yenileme aşamaları izlenerek gerçek-
ni yürüten iş güvenliği uzmanları ile işyeri he- leştirilir.
kimleri.
(2) Çalışanların risk değerlendirmesi çalışması
c) İşyerindeki çalışan temsilcileri. yapılırken ihtiyaç duyulan her aşamada sürece
katılarak görüşlerinin alınması sağlanır.
ç) İşyerindeki destek elemanları.

d) İşyerindeki bütün birimleri temsil

116
 Risk Değerlendirmesi

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ RİSK DE- ri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol

ĞERLENDİRMESİ YÖNETMELİĞİ / 29 açan olaylara ilişkin kayıtlar.
ARALIK 2012 m) Ramak kala olay kayıtları.
Tehlikelerin tanımlanması
n) Malzeme güvenlik bilgi formları.
MADDE 8 – (1) Tehlikeler tanımlanırken çalış-
o) Ortam ve kişisel maruziyet düzeyi öl-
ma ortamı, çalışanlar ve işyerine ilişkin ilgisine
çüm sonuçları.
göre asgari olarak aşağıda belirtilen bilgiler
toplanır. ö) Varsa daha önce yapılmış risk değerlendir-
mesi çalışmaları.
a) İşyeri bina ve eklentileri.
p) Acil durum planları.
b) İşyerinde yürütülen faaliyetler ile iş ve
işlemler. (3) Toplanan bilgiler ışığında; iş sağlığı ve
güvenliği ile ilgili mevzuatta yer alan hü-
c) Üretim süreç ve teknikleri.
kümler de dikkate alınarak, çalışma orta-
d) İş ekipmanları. mında bulunan fiziksel, kimyasal, biyolojik,
psikososyal, ergonomik ve benzeri tehlike
e) Kullanılan maddeler.
kaynaklarından oluşan veya bunların etkileşi-
f) Artık ve atıklarla ilgili işlemler. mi sonucu ortaya çıkabilecek tehlikeler belir-
lenir ve kayda alınır. Bu belirleme yapılırken
g) Organizasyon ve hiyerarşik yapı, görev,
aşağıdaki hususlar, bu hususlardan etkilene-
yetki ve sorumluluklar.
cekler ve ne şekilde etkilenebilecekleri göz
h) Çalışanların tecrübe ve düşünceleri. önünde bulundurulur.

ğ) İşe başlamadan önce ilgili mevzuat gereği a) İşletmenin yeri nedeniyle ortaya çı-
alınacak çalışma izin belgeleri. kabilecek tehlikeler.

h) Çalışanların eğitim, yaş, cinsiyet ve b) Seçilen alanda, işyeri bina ve eklenti-

benzeri özellikleri ile sağlık gözetimi kayıtları.
ı) Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalı-
şanlar gibi özel politika gerektiren gruplar ile
kadın çalışanların durumu.
i) İşyerinin teftiş sonuçları.
j) Meslek hastalığı kayıtları.
k) İş kazası kayıtları.
l) İşyerinde meydana gelen ancak yara-
lanma veya ölüme neden olmadığı halde işye-
lerinin plana uygun yerleştirilmemesi veya
planda olmayan ilavelerin yapılmasından
kaynaklanabilecek tehlikeler.
c) İşyeri bina ve eklentilerinin yapı ve ya-
pım tarzı ile seçilen yapı malzemelerinden
kaynaklanabilecek tehlikeler.
ç) Bakım ve onarım işleri de dahil işyerinde
yürütülecek her türlü faaliyet esnasında
çalışma usulleri, vardiya düzeni, ekip çalış-
ması, organizasyon, nezaret sistemi, hiyerarşik
düzen, ziyaretçi veya işyeri çalışanı olmayan

117
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

diğer kişiler gibi faktörlerden kaynaklana- rol, ölçüm, inceleme ve araştırma çalışma-
bilecek tehlikeler. sı yapılmamış ise risk değerlendirmesi çalış-
malarında kullanılmak üzere; bu tehlikelerin,
d) İşin yürütümü, üretim teknikleri, kulla-
nitelik ve niceliklerini ve çalışanların bunlara
nılan maddeler, makine ve ekipman, araç ve
maruziyet seviyelerini belirlemek amacıyla ge-
gereçler ile bunların çalışanların fiziksel özel-
rekli bütün kontrol, ölçüm, inceleme ve araş-
liklerine uygun tasarlanmaması veya kulla-
tırmalar yapılır.
nılmamasından kaynaklanabilecek tehli-
keler. Risklerin Belirlenmesi ve Analizi
e) Kuvvetli akım, aydınlatma, paratoner, MADDE 9
topraklama gibi elektrik tesisatının bileşenleri
(1) Tespit edilmiş olan tehlikelerin her
ile ısıtma havalandırma, atmosferik ve çevre-
biri ayrı ayrı dikkate alınarak bu tehlikelerden
sel şartlardan korunma, drenaj, arıtma, yangın
kaynaklanabilecek risklerin hangi sıklıkta
önleme ve mücadele ekipmanı ile benzeri yar-
oluşabileceği ile bu risklerden kimlerin, nele-
dımcı tesisat ve donanımlardan kaynakla-
rin, ne şekilde ve hangi şiddette zarar görebi-
nabilecek tehlikeler.
leceği belirlenir. Bu belirleme yapılırken mev-
f) İşyerinde yanma, parlama veya patla- cut kontrol tedbirlerinin etkisi de göz önünde
ma ihtimali olan maddelerin işlenmesi, kulla- bulundurulur.
nılması, taşınması, depolanması ya da imha
(2) Toplanan bilgi ve veriler ışığında belir-
edilmesinden kaynaklanabilecek tehlikeler.
lenen riskler; işletmenin faaliyetine ilişkin
g) Çalışma ortamına ilişkin hijyen ko- özellikleri, işyerindeki tehlike veya riskle-
şulları ile çalışanların kişisel hijyen alış- rin nitelikleri ve işyerinin kısıtları gibi fak-
kanlıklarından kaynaklanabilecek tehlikeler. törler ya da ulusal veya uluslararası stan-
dartlar esas alınarak seçilen yöntemlerden
ğ) Çalışanın, işyeri içerisindeki ulaşım yolları-
biri veya birkaçı bir arada kullanılarak analiz
nın kullanımından kaynaklanabilecek tehlike-
edilir.
ler.
(3) (3) İşyerinde birbirinden farklı işlerin
h) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği
yürütüldüğü bölümlerin bulunması halinde
ile ilgili yeterli eğitim almaması, bilgilendi-
birinci ve ikinci fıkralardaki hususlar her bir
rilmemesi, çalışanlara uygun talimat verilme-
bölüm için tekrarlanır.
mesi veya çalışma izni prosedürü gereken
durumlarda bu izin olmaksızın çalışılmasın- (4) (4) Analizin ayrı ayrı bölümler için ya-
dan kaynaklanabilecek tehlikeler. pılması halinde bölümlerin etkileşimleri de
dikkate alınarak bir bütün olarak ele alınıp
(4) Çalışma ortamında bulunan fiziksel, kim-
sonuçlandırılır.
yasal, biyolojik, psikososyal, ergonomik ve
benzeri tehlike kaynaklarının neden olduğu (5) (5) Analiz edilen riskler, kontrol tedbir-
tehlikeler ile ilgili işyerinde daha önce kont- lerine karar verilmek üzere etkilerinin büyük-

118
 Risk Değerlendirmesi

lüğüne ve önemlerine göre en yüksek risk toplu korunma önlemlerine, kişisel korun-
seviyesine sahip olandan başlanarak sıralanır ma önlemlerine göre öncelik verilmesi ve
ve yazılı hale getirilir. uygulanacak önlemlerin yeni risklere neden
olmaması sağlanır.
Risk kontrol adımları
(3) Belirlenen risk için kontrol tedbirleri-
MADDE 10 – (1) Risklerin kontrolünde şu
nin hayata geçirilmesinden sonra yeniden
adımlar uygulanır.
risk seviyesi tespiti yapılır. Yeni seviye, kabul
a) Planlama: Analiz edilerek etkilerinin edilebilir risk seviyesinin üzerinde ise bu mad-
büyüklüğüne ve önemine göre sıralı hale ge- dedeki adımlar tekrarlanır.
tirilen risklerin kontrolü amacıyla bir planlama
Dokümantasyon
yapılır.
MADDE 11 – (1) Risk değerlendirmesi asgarî
b) Risk kontrol tedbirlerinin kararlaş-
aşağıdaki hususları kapsayacak şekilde dokü-
tırılması: Riskin tamamen bertaraf edilmesi,
mante edilir.
bu mümkün değil ise riskin kabul edilebilir
seviyeye indirilmesi için aşağıdaki adımlar a) İşyerinin unvanı, adresi ve işverenin
uygulanır. adı.

1) Tehlike veya tehlike kaynaklarının orta- b) Gerçekleştiren kişilerin isim ve unvan-

dan kaldırılması. ları ile bunlardan iş güvenliği uzmanı ve
işyeri hekimi olanların Bakanlıkça verilmiş
2) Tehlikelinin, tehlikeli olmayanla
belge bilgileri.
veya daha az tehlikeli olanla değiştirilmesi.
c) Gerçekleştirildiği tarih ve geçerlilik ta-
3) Riskler ile kaynağında mücadele
rihi.
edilmesi.
ç) Risk değerlendirmesi işyerindeki farklı bö-
c) Risk kontrol tedbirlerinin uygulanması:
lümler için ayrı ayrı yapılmışsa her birinin adı.
Kararlaştırılan tedbirlerin iş ve işlem basamak-
ları, işlemi yapacak kişi ya da işyeri bölümü, d) Belirlenen tehlike kaynakları ile tehli-
sorumlu kişi ya da işyeri bölümü, başlama ve keler.
bitiş tarihi ile benzeri bilgileri içeren planlar
e) Tespit edilen riskler.
hazırlanır. Bu planlar işverence uygulamaya
konulur. f) Risk analizinde kullanılan yöntem
veya yöntemler.
ç) Uygulamaların izlenmesi: Hazırlanan plan-
ların uygulama adımları düzenli olarak izlenir, g) Tespit edilen risklerin önem ve ön-
denetlenir ve aksayan yönler tespit edilerek celik sırasını da içeren analiz sonuçları.
gerekli düzeltici ve önleyici işlemler tamamla-
ğ) Düzeltici ve önleyici kontrol tedbirleri, ger-
nır.
çekleştirilme tarihleri ve sonrasında tespit edi-
(2) Risk kontrol adımları uygulanırken len risk seviyesi.

119
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

(2) Risk değerlendirmesi dokümanının f ) İşyeri dışından kaynaklanan ve işyerini etki-

sayfaları numaralandırılarak; gerçekleşti- leyebilecek yeni bir tehlikenin ortaya çıkması.
ren kişiler tarafından her sayfası parafla-
Birden fazla işveren olması durumunda
nıp, son sayfası imzalanır ve işyerinde saklanır.
risk değerlendirmesi çalışmaları
(3) Risk değerlendirmesi dokümanı elekt-
MADDE 14
ronik ve benzeri ortamlarda hazırlanıp ar-
şivlenebilir. (1) Aynı çalışma alanını birden fazla iş-
verenin paylaşması durumunda, yürütülen
Risk değerlendirmesinin yenilenmesi
işler için diğer işverenlerin yürüttüğü işler de
MADDE 12 göz önünde bulundurularak ayrı ayrı risk de-
ğerlendirmesi gerçekleştirilir.
(1) Yapılmış olan risk değerlendirmesi;
İşverenler, risk değerlendirmesi çalışmalarını,
Çok tehlikeli sınıfta işyerinde: en geç 2 yıl
koordinasyon içinde yürütür, birbirlerini
Tehlikeli sınıfta: en geç 4 yıl ve çalışan temsilcilerini tespit edilen riskler
konusunda bilgilendirir.
Az tehlikeli sınıfta: en geç 6 yılda bir yenilenir.
(2) Birden fazla işyerinin bulunduğu iş
merkezleri, iş hanları, sanayi bölgeleri veya
(2) Aşağıda belirtilen durumlarda ortaya siteleri gibi yerlerde, işyerlerinde ayrı ayrı
çıkabilecek yeni risklerin, işyerinin tamamını gerçekleştirilen risk değerlendirmesi çalış-
veya bir bölümünü etkiliyor olması göz önün- malarının koordinasyonu yönetim tarafın-
de bulundurularak risk değerlendirmesi tama- dan yürütülür.
men veya kısmen yenilenir:
Yönetim; bu koordinasyonun yürütümünde,
a) İşyerinin taşınması veya binalarda değişiklik işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönünden
yapılması. diğer işyerlerini etkileyecek tehlikeler husu-
b) İşyerinde uygulanan teknoloji, kullanılan sunda gerekli tedbirleri almaları için ilgili
madde ve ekipmanlarda değişiklikler meyda- işverenleri uyarır. Bu uyarılara uymayan işve-
renleri Bakanlığa bildirir.
na gelmesi.
Asıl işveren ve alt işveren ilişkisinin bulun-
c) Üretim yönteminde değişiklikler olması.
duğu işyerlerinde risk değerlendirmesi
ç) İş kazası, meslek hastalığı veya ramak kala
MADDE 15
olay meydana gelmesi.

d) Çalışma ortamına ait sınır değerlere ilişkin (1) Bir işyerinde bir veya daha fazla alt işve-
ren bulunması halinde:
bir mevzuat değişikliği olması.
a) Her alt işveren yürüttükleri işlerle il-
e) Çalışma ortamı ölçümü ve sağlık gözetim
gili olarak, bu Yönetmelik hükümleri uyarınca
sonuçlarına göre gerekli görülmesi.
gerekli risk değerlendirmesi çalışmalarını

120

yapar veya yaptırır.
b) Alt işverenlerin risk değerlendir-
mesi çalışmaları konusunda asıl işverenin
sorumluluk alanları ile ilgili ihtiyaç duydukları
bilgi ve belgeler asıl işverence sağlanır.
c) Asıl işveren, alt işverenlerce yürütülen
risk değerlendirmesi çalışmalarını denetler ve
bu konudaki çalışmaları koordine eder.
(2) Alt işverenler hazırladıkları risk değer-
lendirmesinin bir nüshasını asıl işverene
verir. Asıl işveren; bu risk değerlendirmesi
çalışmalarını kendi çalışmasıyla bütünleşti-
rerek, risk kontrol tedbirlerinin uygulanıp
uygulanmadığını izler, denetler ve uygun-
suzlukların giderilmesini sağlar.
Risk Değerlendirmesi
Çalışanların bilgilendirilmesi
MADDE 16 – (1) İşyerinde çalışanlar, çalışan
temsilcileri ve başka işyerlerinden çalışmak
üzere gelen çalışanlar ve bunların işverenleri;
işyerinde karşılaşılabilecek sağlık ve güven-
lik riskleri ile düzeltici ve önleyici tedbirler
hakkında bilgilendirilir.
RİSK YÖNETİMİ ADIMLARI
 1. ADIM: TEHLİKELERİ TANIMLA
 2. ADIM: RİSKLERİ BELİRLE
 3. ADIM: RİSKLERİ DERECELENDİR
 4. ADIM: KONTROL ÖNLEMLERİNİ BELİRLE
 5. ADIM: İZLE VE TEKRAR ET
121
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

A-Yönetimden Kaynaklanabilecek  Sel baskını,

Tehlikeler;  Çığ düşmesi,
Yönetimin İş Sağlığı ve Güvenliği politikasının
 Deprem,
olmaması veya eksikliği,
 Yangın (çevreden gelecek),
İş Sağlığı ve İş Güvenliği ile ilgili bir hedefin ol-
maması veya hedefin tam belirlenmemesi,  Meteorolojik şartlar (fırtına, kasırga,),

Hedef belirlenmiş olsa bile, başarı oranının  Yıldırım düşmesi,

tespit edilmemesi,  Sabotaj.
Hedefe ulaşılmasını engelleyen unsurların tes- C-Hatalı veya Eksik Planlama ve Pro-
pit edilmemesi, jelendirmeden Kaynaklanabilecek
İşletmede sağlık ve güvenlik organizasyonu- Tehlikeler;
nun olmaması  Proje dışı ilave tesis kurulması
Varsa çalışma yöntemleri ve etkinliğinin de-  Elle veya araçla taşımanın artması
ğerlendirilmemesi,
 Yıkıp yeniden yapmak zorunda kalınması
Başarısızlıkların nedenlerinin araştırılmaması,
 Isıtma, havalandırma ve enerji sistemlerine
Yapılacak sağlık ve güvenlik yatırımlarına; ilave yük getirmesi
Finansman sağlamama, (bütçe ayırmama, ya  Arıtma tesislerine ilave yük getirmesi
da yeterince ayırmama)
Ç-İşletme İçinden Kaynaklanan Tehli-
Önemsememe ya da öncelikli görmeme, keler;
İşyerinde yapılan çalışmanın doğru olarak dü- A-MEKANİK TEHLİKE KAYNAKLARI;
zenlenmemiş olması,
 Pürüzlü, engebeli veya kaygan işyeri zemi-
a- Çalışma saatleri, (sürenin uzunluğu) ni,
b- Rotasyon yapılmaması,  Hareketli araç ve makineler,
Çalışma saatleri, (vardiyalı çalışma, kısmi süreli  Hareketli makine parçaları,
çalışma vb.)
 Keskin, yüzeyi çıkıntılı malzeme ve parça-
Çalışanın statüsü. (Kısmi süreli çalışan, kaçak lar,
çalışan, sendikalı çalışan/çalışmayan)
 Sıcak veya soğuk yüzeyli malzeme ve par-
B-İşyerinin Bulunduğu Bölgeden çalar,
Kaynaklanabilecek Tehlikeler;
 Yüksekte çalışma ve tırmanma noktaları,
 Heyelan veya göçük,

122
 Risk Değerlendirmesi

 El aletleri,  Katılar,

 Kaldırma ve taşıma araçları (vinçler, fork-  Tozlar (organik, inorganik),

liftler),
 Metaller (Sis, duman ve buharlar).
 Sabit ve seyyar merdivenler,
D-BİYOLOJİK TEHLİKE KAYNAKLARI;
 Uygun olmayan korkuluklar,
 Virüsler,
 Asansörler (personel ve yük),
 Bakteriler,
 Alçak ve dar geçitler,
 Parazitler,
 Hatalı istifleme,
 Vektörler(taşıyıcılar),
 Malzeme düşmesi veya yuvarlanması,
 Mantarlar.
 Taşma, dökülme ve saçılmalar.
E-ELEKTRİK TEHLİKELERİ;
B-FİZİKSEL TEHLİKE KAYNAKLARI;
 Elektrik tesisatı, (Yangın)
Çalışma ortamında;
 Elektrikli araç ve aletler, (Elektrik çarpması)
 Termal konfor sorunları, (ısı, nem, sıcaklık,
 Statik elektrik. (Parlama, patlama, çarpıl-
havalandırma)
ma)
 Radyan ısı,
F-YANGIN TEHLİKELERİ;
 Gürültü,
 Tutuşma,
 Vibrasyon(titreşim)
 Yanma,
 Uygun olmayan ve yetersiz aydınlatma,
 Parlama,
 Işınlar (iyonize, noniyonize radyasyon vb.)
 Patlama.
 Alçak veya yüksek basınç,
G-Nihai Ürünlerden Kaynaklanan Tehlike-
 Elektromanyetik alan. ler;

C-KİMYASAL TEHLİKE KAYNAKLARI;  Ambalaj üzerinde eksik bilgilendirme,

 Tanıtıcı uygun etiketlemenin yapılmaması,

 Taşıma şartlarının bildirilmemesi,

 Depolama şartlarının bildirilmemesi,

 Sıvılar, (asitler, bazlar, solventler)  Kullanıcı için “malzeme güvenlik bilgi for-
munun hazırlanmaması,
 Gazlar, (yanıcı, yakıcı, boğucu, narkotik)

123
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

 Uluslararası standart ve normlara uygun 2. Bu Politikanın Amacı Tehlike Nedenlerini

olmaması, CE işaretine sahip olmaması. Asgariye İndirmektir.

H–Çalışanlardan Kaynaklanabilecek Tehli- 3. Belirli Aralıklarla Gözden Geçirme,

keler;
4. İşyeri ve Ekipman,
 Kişisel alışkanlıklar,
5. Madde ve Etkenler İçin Tedbir Alınması,
 Psiko-sosyal faktörler,
6. Uygun Koruyucu Donanım
 Eğitim eksikliği,
OHSAS 45001
 Koordinasyon eksikliği,
Bu Standart, iyi bir İSG yönetim sisteminin
 İletişim eksikliği, genel prensiplerine baz oluşturmak, tüm yö-
netim sistemine en iyi şekilde entegrasyonu
 Zihinsel yetersizlik,
sağlamak ve verimliliği artırmak amacı ile ta-
 Fiziksel yetersizlik, sarlanmıştır.

 Davranış bozuklukları, Bu Standart;

 Zararlı alışkanlıklar, a. İSG risklerinin asgari düzeye indirilmesine,

 Yaş, cinsiyet. b. İş performansının geliştirilmesine,

KORUNMA POLİTİKALARI c. Kuruluşun imajının iyileştirilmesine, yar-

dımcı olur.
ILO’nun, 155 Sayılı Sözleşmesi
TANIMLAR
ILO’nun, İşyerlerinde sağlık ve güvenlik şartları
ile ilgili ulusal ve işyeri düzeyinde korunma po- TEHLİKE
litikalarının oluşturulmasını öngören 155 Sa-
«İnsanların yaralanması veya sağlığının bo-
yılı Sözleşmesi TBMM tarafından onaylanmış
zulması veya bunların birlikte gerçekleş-
olup 16 Mart 2004 tarih ve 25404 sayılı Resmî
mesine sebep olabilecek kaynak, durum
Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. “İş
veya işlem»
Sağlığı ve Güvenliği ve Çalışma Ortamına İliş-
kin 155 Sayılı Sözleşme” korunma politikaları- (TS 18001-2007 versiyonu)
na ilişkin olarak aşağıda sıralanan hükümleri
«İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebi-
içermektedir;
lecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek
155 SAYILI ILO SÖZLEŞMESİ: zarar veya hasar verme potansiyeli»

“İş Sağlığı ve Güvenliği ve Çalışma Ortamına (İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği-Ara-

İlişkin 155 Sayılı Sözleşme” lık-2012)

1. Her Üye Ülke Ulusal Bir Politika İzleyecektir,

124
 Risk Değerlendirmesi

RİSK • Toksik ve korozif maddelerin mevcudiyeti,

«Tehlikeli bir olayın veya maruz kalma du- • Hatalı depolama, düzenleme ve istifleme.
rumunun meydana gelme olasılığı ile olay
• Kötü ve tehlikeli çevre şartları... vb. olarak
veya maruz kalma durumunun yol açabile-
sıralayabiliriz.
ceği yaralanma veya sağlık bozulmasının
ciddiyet derecesinin birleşimidir.» TEHLİKELİ HAREKETLER:
(TS 18001-2007 versiyonu) • İş ekipmanlarının kullanımında hatalı dav-
ranışlarda bulunmak,
«Bir kimyasal maddenin zarar verme po-
tansiyelinin çalışma ve/veya maruziyet ko- • Sistemi emniyete alırken hatalı davran-
şullarında ortaya çıkma olasılığı» mak,

«Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralan- • Kişisel koruyucuları, güvenlik sistemlerini

ma ya da başka zararlı sonuç meydana gel- ve makina koruyucularını yanlış kullan-
me ihtimali» mak,

(İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği-Ara- • Tehlikeli yerlerde tehlikeli biçimde dur-

lık-2012) mak,

TEHLİKE KAYNAKLARI: • Bilgisizlik, eğitimsizlik, tecrübesizlik gibi

sebeplerle çalışma şartlarındaki risklerden
Çevre ve makine-ekipmanlardan kaynaklanan
haberdar olmamak ve bu nedenle tehlike-
emniyetsiz şartlar TEHLİKELİ DURUM
ye kayıtsız kalmak,
‘dur.
• Eğitimli olduğu halde ihmalkâr ve dikkat-
İnsanın sergilediği emniyetsiz davranışlar
siz davranmak,
TEHLİKELİ HAREKET ‘tir.
• Çalışanların hatalı davranışlarda bulunma-
TEHLİKELİ DURUMLAR sına yol açacak sevk ve idare hataları, yan-
• İş ekipmanlarında iş güvenliği bakımından lış yönlendirmeler vb. Hatalı insan dav-
bulunması gereken özelliklerin eksik ve ranışları...
kusurlu olması,

• Potansiyel enerjinin kinetik enerjiye dö-

nüştüğü durumlar (örneğin, herhangi bir
şeyin işçiye çarpması ya da işçi üzerine
düşmesi)

• Sıcak ve soğuk, elektrik akımı, ses, ışık, rad-

yasyon ve vibrasyon gibi etkenlerin mev-
cudiyeti,

125
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

İSG YÖNETİM SİSTEMİ

RİSK YÖNETİMDE PUKÖ DÖNGÜSÜ

126

PLANLA
 İSG açısından amacın belirlenmesi
 Mevcut durumu analiz etme
 Hedeflerin belirlenmesi
 Kayıtların analizi edilmesi
 Tehlikelerin belirlenmesi
 Risk değerlendirme tekniklerinin belirlen-
mesi
 TS 45001 Standardı
 Detaylı plan hazırlaması (uygulama planı)
 İç talimatların hazırlama
• UYGULA
 Riskleri Değerlendirme
 Risklerin kabul edilebilir olup olmadığına
karar verme
 Kontrol önlemlerinin seçimi ve uygulaması
 Her bölümdeki İlgili kişileri bilgilendirme,
eğitme ve katılımını sağlama
 Faaliyet planını izleme ve gerçekleştirme
 Uygulama sonuçlarını yakın takip etme
KONTROL ET
 Ölçüm ve analiz (Hedef veya hedeflere ula-
şıldı mı?)
 İç talimatlar ve yönergeleri gözden geçir-
me
 Olası sapmaları tespit etme ve kaydetme
 İlgili kişileri bilgilendirme
Risk Değerlendirmesi
ÖNLEM AL
 Kalıcı bir denetleme sistemi kurulması
 Etkili önlemleri standartlaştırması
 Gerekli eğitim ve yönlendirmeleri sağla-
ması
PROAKTİF YAKLAŞIM= ÖNLEME+KORUMA
Yeni ve çağdaş İSG yaklaşımı, “proaktif “yakla-
şımdır. Bu yaklaşım, yukarıda sayılan pek çok
bilim dalından faydalanmak suretiyle, önleme
ve koruma kavramlarını ön plana çıkarmakta-
dır.
Koruma Düzeyleri
• Temel (Primordiyal) Korunma: Toplumu
sosyal, ekonomik ve kültürel yönden kal-
kındırarak hastalıklarda rol oynayan et-
menlerin etkisini azaltmak ya da ortadan
kaldırmaktır. Belli bir hastalığa özgü olma-
yıp, birçok hastalığa ve genel yaşama iliş-
kin önlemlerdir.
• Birincil (primer) korunma: Hastalık kişi-
de biyolojik olarak başlamadan önce bazı
önlemler alarak söz konusu hastalığın gö-
rülmesini önlemektir. Bunlar, çevredeki
olumsuz etmenlerin yok edilmesi, insanla-
rın maruz kalmasının önlenmesi, aşılama,
iyi beslenme, kazaları önlemek için alınan
önlemler, hiç sigara içmemek, kişisel hij-
yen kurallarına uymak, çocuk yetiştirme
konusunda çocuğa bakım veren kişilerin
ve toplumun eğitimi gibi önlemlerdir.
• İkincil (sekonder) korunma: Hastalıkların
belirtisiz dönemlerinde ya da belirtilerin
(semptomların) hafif olduğu dönemlerde
teşhis edilerek tedavi edilmeleridir. İkincil
127
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

korumaya “erken tanı” hizmetleri de denir. lık ek insan kaynağı alarak (bütçeyi artırarak)
riskin gerçekleşme ihtimalini azaltabiliriz.
• Üçüncül (tersiyer) korunma: Hastalığın
klinik bulgu ve belirtilerinin ortaya çıkışın- Kabullenme: Kabullenme de bir risk yanıtla-
dan sonra, hastaların en iyi şekilde tedavi- ma planıdır. Tanımlanan risklerin tümüne ön-
si, sekelli hastaların rehabilite edilmesi gibi lem almaya çalışmak proje bütçesini bir hayli
hizmetleri kapsar. Hastaların, hastalığın yükseltebilir. Bu yüzden göz ardı edilebilecek
kötü sonuçlarından korunmasını amaçlar. riskler proje taraflarınca kabul edilir. Bu du-
rumda proje tarafları bu tür riskleri proje bo-
Kontrol Önlemlerini (Tedbirlerini)
yunca izlerler ve projeyi etkileme olasılığı yük-
Tespit Etme (Karar Verme)
seldiğinde diğer yanıtlama planlarını devreye
RİSK YÖNETİM PROSESİ (SÜRECİ) sokarlar.
KONTROL ÖNLEMLERİNİ BELİRLEME İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ AÇISINDAN
KORUNMA YÖNTEMLERİ
İhtiyaç duyulan her ilave risk kontrol önlemi-
nin belirlenmesi, risk kontrol önlemlerinin riski
katlanılabilir bir seviyeye indirmeye yetip yet-
meyeceğinin değerlendirilmesi yapılır.

1. Riskin Yanıtlanması

2. Riskin Kontrol Edilmesi

RİSK YANITLANMASI (KONTROL ADIMLARI)

Kaçınma: Proje planında değişiklikler yaparak,

ortaya çıkabilecek riskten uzak durma. Kısaca
işi gerçekleştirmenin başka yollarını arama.

Transfer Etme: Riski bir başka kuruma veya

Kaynağa yönelik korunma tedbirleri:
bireye devretme. Bu uygulamada aslında risk
yok edilmiş olmayacaktır, sadece riskin sorum- a) Bertaraf etme: Tehlike kaynağının
luluğunun başkası tarafından yüklenilmesi yok edilmesi, ortadan kaldırılması,
sağlanacaktır. Bu şekilde risk yanıtlama planı
b) İkame etme : Te h l i k e l i
hazırlanırken sigorta firmaları da projenin bir
olan kaynağın yerine aynı işi göre-
yüklenicisi konumundadır.
cek daha az tehlikeli veya tehlikesiz olanını
Azaltma: Karşılaşılabilecek riskler tanımlan- koyma.
dıktan sonra bu risklerin etkisini veya gerçek-
c) Makine koruyucuları: Çalışanlarla temas
leşme olasılıklarını azaltmak için ek önlemler
riski olan hareketli makine parçalarının uygun
alarak, riske yanıt verme planı oluşturma çalış-
nitelikteki koruyucularla koruma altına alın-
masıdır. Proje süresinin gecikme riskine karşı-
ması,

128

d)Teknik tedbirler: Tehlike kaynağını, çalı-
şanlara zarar vermeyecek hale getirebilmek
için yukarıda sıralanan hususların haricinde
• Soğutucu olarak metil bromür veya amon-
yapılabilecek şeyleri araştırıp bulmak üzere
yapılan teknik çalışmalar neticesinde ulaşılan
çözümlerin uygulanması. • Organik solventlerin yerine deterjan ve su-
MAKİNE KORUYUCULARI
• Tehlike alanına girmeyi önlemeli
• Çalışmayı zorlaştırmamalı, üretimi engelle-
memeli
• Kullanışlı olmalı, işe uygun olmalı
• Makinenin bir parçası gibi ergonomik uyu- •
mu olmalı
• Bakımı zor olmamalı
• Karışık olmamalı, az parçalı olmalı
• Koruyucunun kendisi veya koruyucuda
kullanılan malzeme tehlike oluşturmamalı Bir şekilde azaltılabilir;
İKAME ETME
• Endüstriyel işlemlerde sağlık için zararlı et-
kileri olan maddelerin zararsız veya daha
az zararlı olan (fakat aynı işi gören) baş-
ka bir madde ile veya tehlikeli işlemlerin •
tehlikesiz veya daha az tehlikeli işlemlerle
değiştirilmesi çok etkili ve yararlı bir yön-
temdir.
İKAME ÖRNEKLERİ
• Boya pigmentleri (boyar madde) olarak
beyaz kurşun yerine çinko, baryum veya
titanyum oksitleri,
• Kibrit üretiminde beyaz fosfor yerine kır-
mızı fosfor,
• Dökümhanelerde, dökümlerin temizlen-
129
Risk Değerlendirmesi
mesi için kum tozu yerine küçük çaplı çelik
balyalar,
yak yerine freon gazı,
dan hazırlanmış temizleme çözeltileri veya
buharla temizleme işlemi,
• Benzenli solüsyonlar yerine doğal kauçuk
macunları,
• Taşlama aparatlarında kum taşı yerine sen-
tetik silikon karpit,
Temizlik işlemlerinde benzin yerine gazya-
ğı veya mazot
TEKNİK TEDBİRLER
Bazı durumlarda işlemde yapılabilecek bir de-
ğişiklikle tehlike ve zarar belirgin
• Püskürtme ile boyamanın yerine fırçayla
boyama veya daldırma yöntemiyle boya-
ma, havaya yayılan kirleticilerin yoğunlu-
ğunu azaltabilir.
Akü yapımında işçilerin kurşuna maru-
ziyetinin azaltılması için akü ızgaralarına
kurşun oksit hamuru el yerine makinalar
tarafından sıvanabilir.
• Elle yapılan dolum işlemleri yerine meka-
nik olarak belli bir ayarda sürekli besleme
yapan huni biçiminde dolum aparatları
kullanılabilir.
• Genel olarak elle yapılan işlemler otomatik
sisteme dönüştürülebilir.
• Nemli- ıslak çalışma: Maden ocaklarında,
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

dökümhanelerde, ortamın ıslatılması, toz Genel Havalandırma: Çok zehirli ve zararlı

yayılımını önler. toz, gaz ve dumanların olmadığı, yerel hava-
landırma sisteminin etkin ve ekonomik olma-
Ortama yönelik korunma tedbirleri:
dığı durumlarda, işyeri havasındaki toz ve du-
a) Tecrit, ayırma (Isolation) manların miktarını zararlı olmayacak duruma
indirmede kullanılır.
b) Havalandırma
Organizasyonel düzenlemeler, İşyeri düze-
c) Organizasyonel düzenlemeler, İşyeri düzeni
ni:
Tecrit, ayırma (Isolation):
• Tehlike kaynağı olan malzeme, ekipman
Bu yöntem, diğer usullerin zor veya mümkün ve işlemlerin verebileceği zararları en aza
olmadığı durumlarda ve en az işçi ile yapılabi- indirip kontrol altında tutabilmek maksa-
len işler için uygundur: dıyla, iş organizasyonu yapılması: Kadın ve
genç işçilerin ağır ve tehlikeli işlerde çalış-
• Boyama işleminin ayrı bir bölüme alınması,
tırılmaması, gürültülü ortamlarda işitme
• Kumlama işleminin ayrı bir bölümde yapıl- kaybı olanların çalıştırılmaması vb. Işye-
ması, rinde gerekli düzenlemelerin yapılması.
• Kaynak işlemlerinin ayrı bir bölümde yapıl- • Tertip ve düzen
ması,
KİŞİYE YÖNELİK KORUNMA UYGULA-
• Taşlama işlemlerinin ayrı bir bölümde ya- MALARI
pılması,
 Sağlık Gözetimi
• Aşırı gürültülü işlemlerin ayrı bir bölümde  Bağışıklama
yapılması,  İlkyardım ve kurtarma çalışmalarının orga-
• Basınçlı kapların ayrı bölmelerde bulundu- nizasyonu
rulması (kazanlar, kompresörler, gaz tüple-  Sağlık eğitimi
ri vb.)  Genel hijyen koşullarının sağlanması ve
sürdürülmesi
Havalandırma  Yeterli ve dengeli beslenmenin sağlanması
Malzeme ve işlemlerden işyeri ortamına yayı-  Kişisel Koruyucu Donanım (KKD) kullanımı
lan zararlı gaz, toz, koku vb. ortam havasından  Rehabilitasyon hizmetlerinin sağlanması
atılması için gerekli düzeneklerin kurularak ça- Kişisel koruyucu donanımların kul-
lıştırılması, genel ve lokal havalandırma. landırılması.
Yerel (Lokal) havalandırma: Zararlı olabile- Diğer yöntemlerin kullanılmasına imkân bulu-
cek kirleticiler işyeri ortamına yayılmadan kay- namadığı durumlarda, en son çare olarak kişi-
nağında yakalanır. Endüstride en yaygın kulla- sel koruyucu donanımların kullanılması yolu-
nılan iş hijyeni tedbirlerindendir. na gidilmelidir.

130
 Risk Değerlendirmesi

Toplu Korunma Örnekleri larla kaplanması vb.)

 Tehlikesiz olanla değiştirme, • İdari önlemler ve mühendislik kontrol-

 Yalıtım, leri: Çalışma Süreleri, İşyeri Düzeni, Eğitim
 Koruyucu/koruma içine alma, ve Öğretim, Planlı Bakım ve Onarım, İleti-
 Yerel havalandırma, şim, Denetim ve Disiplin
 Yerel aydınlatma,
• Çalışanların marufiyetlerinin azaltılma-
 Makine koruyucuları,
sı (Örneğin bir kişinin 8 saat maruz kalması
 Genel havalandırma,
yerine 4 kişinin her birinin ikişer saat bir
 Genel aydınlatma,
gürültüye veya bir kimyasal buharına ma-
 İklimlendirme,
ruz kalması, vb.)
 İşaretleme/sınırlama
• İş sisteminin iyileştirilmesi (Örneğin bu-
 Uyarı levhaları
harlaşmayı minimize edecek tarzda bir
RİSK KONTROL ÖNLEMLERİ SIRALA- boyama faaliyetinin yapılması konusunda
MASI yazılı prosedürler oluşturulması, tehlikeli
alanlara çalışanların girişinin kısıtlanması,
• Tehlikenin ortadan kaldırılması (Örne-
vb.)
ğin, tehlikeli bir madde yerine tehlikeli ol-
mayan bir maddenin kullanımı, gürültülü • Kişisel koruyucu donanım kullanımı
bir makinenin kullanımının durdurulması (Örneğin baret, eldivenler vb. kullanımı)
vb.)

• Tehlikeli olanı daha az tehlikeli olanla

değiştirmek (İkame Etme/Yerine Koy-
ma): (Örneğin tehlikeli bir maddenin, tesi-
sin veya prosesin yerine daha az tehlikeli
olanların kullanılması vb.)

• Mühendislik önlemleri uygulanması:

Otomasyon, Tecrit (Ayırma), Uzaklaştırma,
Havalandırma, Ergonomik Yaklaşımlardan
Yararlanma

• Kişilerin tehlikeden uzak tutulması (Ör-

neğin, kişilerin gürültülü makinelerin yakı-
nında çalışmasına izin verilmemesi, vb.)
• Tehlikenin çembere alınması (Örneğin
tüm boyama işlemlerinin düzgün ve kapalı
bir boyama kabininde yapılması, gürültülü
makinelerin etrafının ses geçirmez plaka-

131
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

11. BÖLÜM
RISK DEĞERLENDIRME
METODOLOJILERI
3 temel risk analizi yöntemi mevcuttur. risk analizidir.
Bunlar, Kalitatif risk analizi riski hesaplarken ve ifade
ederken nümerik değerler yerine yüksek çok
 Kantitatif (quantitative) yüksek gibi tanımlayıcı değerler kullanılır.
 Kalitatif (qualitative) KALİTATİF (NİTEL – SIRALI – ORDİNAL) ME-
 Karma (Kantitatif + Kalitatif ) yöntemlerdir. TODLAR

Kantitatif risk analizi; 1. Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Analizi

(HAZOP)
 Riski hesaplarken sayısal yöntemlere
başvurur. 2. Olursa Ne Olur Analizi (What if…?)

 Kantitatif risk analizinde tehdidin olma ih- 3. Ön Tehlike Analizi Metodu (PHA)
timali, tehdidin etkisi gibi değerlere sayısal 4. Çeklist Kullanılarak Birincil Risk Analizi
değerler verilir ve bu değerler matematik- (PRA)
sel ve mantıksal metotlar ile proses edilip
risk değeri bulunur. 5. Güvenlik Denetimi (Safety Audit)İş Güven-
lik Analizi
 Risk = Tehditin Olma İhtimali (likeliho-
od) * Tehditin Etkisi (impact) formülü YARI KANTİTATİF (KARMA) METODLAR
 Kalitatif risk analizinin temel formülüdür. 1. ETA (Olay Ağacı Analizi Yöntemi)
KANTİTATİF (NİCEL–SAYISAL–RAKAMSAL) 2. FTA (Hata Ağacı Analizi Yöntemi)
METODLAR
3. Neden-Sonuç Analizi (Sebep-Sonuç Anali-
1. FMEA (HTEA-Olası Hata Türleri ve Etkileri zi)
Analizi)
Risk Analiz Metotları;
2. Fine-Kinney Analiz Metodu
 Çeklist Kullanılarak Birincil Risk Analizi-
3. John-Ridley Analiz Metodu (Preliminary Risk Analysis (PRA) Using Che-
cklists)
4. Risk Değerlendirme Karar Matrisi (RADM)
 Ön Tehlike Analizi- (Preliminary Hazard
a) 3x3 Tipi Matris Metodu Analysis (PHA)
b) L-Tipi Matris Metodu  Risk Değerlendirme Karar Matris Metodo-
c) X-Tipi Matris Metodu lojisi (Risk Assessment Decision Matrix)

Kalitatif risk analizi • L Tipi Matris

Diğer temel risk analizi yöntemi ise kalitatif • b) Çok Değişkenli X Tipi Matris Diyagramı

132
 Risk Değerlendirme Metodolojileri

 Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Metodo- Çeklist Kullanılarak Birincil Risk Ana-

lojisi (Hazard and Operability Stu- lizi (Preliminary Risk Analysis)
dies- HAZOP)
Çeklist Kullanılarak Birincil Risk Analizi-
Risk Analiz Metotları; (PRA)
 Hata Ağacı Analizi Metodolojisi- HAA (Fa-  PRA’nin amacı, sistemin veya prosesin po-
ult Tree Analysis-FTA) tansiyel tehlikeli parçalarını tespit ederek
 Olası Hata Türleri ve Etki Analizi Metodo- değer biçmek ve tespit edilen her bir po-
lojisi- (Failure Mode and Effects Analysis- tansiyel tehlike için az ya da çok kaza ihti-
FMEA/) mallerini belirlemektir.

 Kinney Metodu  PRA yapan bir analist, tehlikeli parçaları ve

durumları gösteren kontrol listelerine gü-
 Olay Ağacı Analizi (Event Tree Analysis- venerek bu analizi yapar. Bu listeler kullanı-
ETA) lan teknolojiye ve ihtiyaca göre düzenlenir.

Ön Tehlike Analizi (Preliminary Hazard Analysis)

133
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Ön Tehlike Analizi Risk Değerlendirme Seçim Diyagramı

ŞİDDET
(1) Katostro-
(3) Marjinal
FREKANS fik (Felakete (2) Tehlikeli (4) Önemsiz
(Pek az)
Yol Açan)
(A) Sık sık tekrarlanan 1A 2A 3A 4A
(B) Muhtemel 1B 2B 3B 4B
(C) Ara sıra olan 1C 2C 3C 4C
(D) Pek az 1D 2D 3D 4D
(E) İhtimal dışı 1E 2E 3E 4E

What İf? Metodolojisi Temelli Teknolojik Risk Değerlendirmesi

Beyin Fırtınası, Balık Kılçığı Diyagramı (Neden Sonuç İlişkisi)

134
 Risk Değerlendirme Metodolojileri

Ön Tehlike Analizi (Preliminary Ha- İş Güvenlik Analizi (Job Safety

zard Analysis Analysis)
 Ön tehlike analizi analistler tarafından er- PROJE BAŞLAMADAN ÖNCE:
ken tasarım aşamasında uygulanır, an-
cak tek başına yeterli bir analiz metodu • İş akış planına göre proje aşamalara ayrılır
değildir, diğer metodolojilere başlangıç • Aşamalarda ayrı ayrı hangi işlerin yapılaca-
verisi olması aşamasında yararlıdır.
ğı listelenir
 Özellikle işyerinde/işletmede tehlikeli
maddeler bulunması ya da yüksek tehlike • İşlerde ne gibi tehlikelerin olduğu ve bun-
derecesi taşıyan proses veya sistem bulun- ların hangi risklere yol açacağı ve kimleri
duğu durumda birincil tehlike analizi aşa- etkileyeceği analiz edilir
masında “Proses Endüstrileri İçin Güvenlik PROJENİN UYGULAMASI ESNASINDA:
Ölçümleme isteminin Uygulanması” ge-
rektiğine karar verilebilir. • Mevcut risk değerlendirmesi kapsamında
çalışmalara başlanır
 Ön tehlike analizi yapılırken, geçmiş kaza-
lar ve eğer tutuluyorsa tehlikeli durum ve • Risk değerlendirmesinde öngörülen ted-
kazaya ramak kalmalarda dikkate alınarak birler uygulanır
geçmiş deneyim analizi yapılır.
• Öngörülemeyen tehlikeler ve riskler risk
 Bu aşama çok önemlidir, çünkü hangi me- değerlendirmesine alınır ve risk değerlen-
todolojilerin kullanılacağına karar verilme- dirmesi güncellenir,
si aşamasında büyük rol oynar. Geçmiş
deneyim analizi işletmede daha çok han- • Güncellenen risk değerlendirmesindeki
gi hataların meydana geldiği konusunda tedbirler uygulanır ve tüm tedbirlerin de-
analiste veri sağlar. vamlılıkları sağlanır
Olursa-Ne olur Analizi (What- if) • Proje süresince risk değerlendirmesi sü-
rekli güncel tutulur, gerekli düzeltme, gün-
• Kalitatif bir yöntemdir celleme ve yenilemeler yapılır
• Fabrika ziyaretleri ve prosedürlerin göz- • Tüm çalışmalar kayıt altına alınır
den geçirmesi esnasında yararlıdır,
• Yapılan çalışmalar sürekli gözden geçirilir.
• Hali hazırda var olan kaçınılmaz potansiyel
tehlikelerin tespit edilme oranını yükseltir. 1-İş akış şemasına göre projenin aşamala-
rındaki işlerin listelenmesi
• Bu metot işlemlerin herhangi bir aşama-
sında uygulanabilir ve daha az tecrübeli • Şantiye kurulumu
risk analistleri tarafından yürütülebilir.
• Temel aşaması
• Genel soru olan “Olursa Ne Olur?” ile baş-
lar ve sorulara verilen cevaplara dayanır. • Temel kazısı

• Aksaklıkların muhtemel sonuçları belirle- • Malzemelerin taşınması

nir ve sorumlu kişiler tarafından her bir du- • Temel çeliklerinin işlenmesi montajı
rum için tavsiyeler tanımlanır.
• Temel betonu dökülmesi
• Çevresel değerlendirme raporu ile birlikte
derlenir. • İnşaat aşamaları
• Bu metot; Takım üyelerinin tecrübelerine
dayanır, sonuçların çok fazla etkilenmesi
nedeniyle informal bir metottur.

135
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

2-Listenen işlere göre tehlikelerin ve risklerin belirlenmesi

3-Risklerin derecelendirilmesi: Risk=Olasılık x Şiddet

136
 Risk Değerlendirme Metodolojileri

137
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

4- Kontrol Tedbirlerine Karar Verilmesi

Kontrol tedbirleri belirlenirken önlem sıralaması:
1. Riskin Ortadan Kaldırılması (Elimine Etmek)
2. Yerine Koyma (Substitusyon)
3. Kontrol ve İzolasyon
4. Mühendislik Kontrolü (tasarım, koruyucu vb.)
5. Yönetimle İlgili Kontroller (eğitim, prosed, maruz)
6. Kişisel Korunma Tedbirleri

138
 Risk Değerlendirme Metodolojileri

5- Kontrol Tedbirleri Sonrası Risklerin Tekrar Derecelendirilmesi

6- Kontrol Tedbirlerinin uygulanma sürecinin belirlenmesi

139
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Risk Değerlendirme Karar Matrisi (L Tipi Matris :)

L Tipi Matris
 5x5 Matris diyagramı (L Tipi Matris) özellikle sebep- sonuç ilişkilerinin değerlendirilmesinde
kullanılır.
 Bu metot basit olması dolayısıyla tek başına risk analizi yapmak zorunda olan analistler için
idealdir, ancak değişik prosesler içeren veya birbirinden çok farklı akım şemasına sahip iş-
lerin hepsi için tek başına yeterli değildir ve analistin birikimine göre metodun başarı oranı
değişir.
 Bu tür işletmelerde özellikle aciliyet gerektiren ve biran evvel önlem alınması gerekli olan
tehlikelerin tespitinin yapılabilmesi için kullanılmalıdır.
 Bu metot ile öncelikle bir olayın gerçekleşme ihtimali ile gerçekleşmesi takdirinde sonucu-
nun derecelendirilmesi ve ölçümü yapılır.
 Risk skoru ihtimal ve zarar derecesinin çarpımından elde edilerek tablodaki yerine yazılır.
Risk Skoru = İhtimal x Zarar Derecesi

Bir Olayın Gerçekleşme İhitmali

OLASILIK ORTAYA ÇIKMA OLASILIĞI İÇİN DERECELENDİRME BASAMAKLARI

ÇOK KÜÇÜK Hemen hemen hiç

KÜÇÜK Çok az (yılda bir kez), sadece anormal durumlarda

ORTA Az (yılda birkaç kez)

YÜKSEK Sıklıkla (ayda bir)
ÇOK YÜKSEK Çok sıklıkla (haftada bir, her gün), normal çalışma şartlarında

Bir Olayın Gerçekleştiği TakdirdeŞiddeti

SONUÇ DERECELENDİRME

ÇOK HAFİF İş saati kaybı yok, ilkyardım gerektiren

HAFİF İş günü kaybı yok, kalıcı etkisi olmayan ayakta tedavi ilk yardım gerektiren

ORTA Hafif yaralanma, yatarak tedavi gerekir

CİDDİ Ciddi yaralanma, uzun süreli tedavi, meslek hastalığı
ÇOK CİDDİ Birden fazla ölüm, sürekli iş göremezlik

140
 Risk Değerlendirme Metodolojileri

Risk Skor (Derecelendirme) Matrisi (L Tipi Matris)

Sonucun Kabul Edilebilirlik Değerleri

141
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

değildir,
Risk Değerlendirme Karar Matrisi (X • Tecrübeli bir takım lideri önderliğinde di-
Tipi Matris :) siplinli bir takım çalışması gerektirir.

Çok Değişkenli X Tipi Matris Diyagramı:
• Matris diyagramının temel avantajı; her
çift değişken arasındaki ilişkinin derecesini
grafiksel olarak göstermesidir.
• Daha önce meydana gelmiş bir kazanın
veya buna bağlı bir olayın tekrarlanma ola-
sılığı da değerlendirilir.
• 5 yıllık kaza geçmişine ihtiyaç vardır.

• Karmaşık prosesler içeren işlerin mev- • Alınacak önlemlerin maliyet analizi yapıla-
cut olduğu yerlere veya olaylara uygu- rak, riskin maliyeti ile riski transfer etme
lanabilir. imkânı var ise iki maliyet karşılaştırıla-
rak kıyaslanır.
• Tek başına bir analistin yapmasına uygun
Bir Olayın Gerçekleşme İhtimali

142
 Risk Değerlendirme Metodolojileri

Bir Olayın Gerçekleştiği Takdirde Şiddeti

Önceki Kazaların Sonucu

143
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

X Tipi Matris Risk Değerlendirme Matrisi Değişkenleri

RDS = A + B + C + D X Tipi Risk Derecelendirme Matrisi

Ö 5 10 15 20 25 5 10 15 20 25
ÖNCEKİ BENZER KAZALAR

UK 4 8 12 16 20 4 8 12 16 20
İGK 3 6 9 12 15 3 6 9 12 15
HY 2 4 6 8 10 2 4 6 8 10
KRK 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5
OLASILIK PERSONEL SAYISI
ÇOK
CİDDİ 5 10 15 20 25 5 10 15 20 25

CİDDİ 4 8 12 16 20 4 8 12 16 20
ŞİDDET

ORTA 3 6 9 12 15 3 6 9 12 15

HAFİF 2 4 6 8 10 2 4 6 8 10
ÇOK
HAFİF 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5
ÇOK
ÇOK YÜK- 10’DAN
KÜÇÜK ORTA YÜK- 1 KİŞİ 1-3 5 5-10
KÜÇÜK SEK FAZLA
SEK

Kabul Edilemez Yüksek Derece Orta Derece Etki Yok

Bölge Etki Etki

A = Olasılık X Şiddet C = Önceki Kaza X Personel Sayısı

B = Olasılık X Önceki Kazalar D = Personel Sayısı X Şiddet

144
 Risk Değerlendirme Metodolojileri

Kinney Metodolojisi

145
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

John Ridley Metodolojisi

«Bu modelde; riskin büyüklüğü, ortaya çıkma sıklığı ve şiddetinden yola çıkarak sayısal olarak
değerlendirilir.

146
 Risk Değerlendirme Metodolojileri

Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Metodo-  Fabrika müdürü

lojisi Hazard and Operability Studies (HA-
ZOP)  İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı

 “Tehlike ve İşletilebilme Çalışma-  İşletme (Proses) Mühendisi

ları” olarak adlandırılan bu me-  Sistem ve Otomasyon Mühendisi
tot, kimya endüstrisinde tehlikelerin
tanımlanmasındayardımcıolmasımaksadıy-  Elektrik Mühendisi
la proses dizayn aşamasında ve proses
 İnşaat Mühendisi (Gerekli ise)
işletme esnasında yaygın olarak kullanılır.
HAZOP ÇALIŞMALARINI YENİLEME ZAMANI
 Bu alanda geniş kabul görmüş bir metot-
tur, çünkü bir prosesteki sapmaların etki- 1. En az beş yılda bir defa,
lerinin tespit edilmesini ve normal koşullar
altındaki prosesle karşılaştırma yapılma 2. HAZOP takımının belirlediği sürelerde,
imkânı sağlar. Anahtar kelimeler, dizayn 3. Tamir ve bakım işlerine başlamadan önce,
parametreleri ve tablolar kullanılır.
4. Çalışma koşullarında önemli bir değişiklik
 Proses denetimine yardım- olduğunda,
cı olmak maksadıyla, tehlikeli sapma-
ları normal değerlerle karşılaştırmak 5. Ortam ölçümleri ve sağlık gözetimlerinin
maksadıyla anahtar kelimeler kullanılır, bu sonuçlarına göre gerektiğinde,
grup “Fazla “, “Az”, “Hiç” vb. Gibi kelimeleri
içerir. 6. Proseste veya operasyonda kimyasal mad-
deler nedeni ile herhangi bir kaza oldu-
 Bu anahtar kelimeler basınç, sıcaklık, akış ğunda,
vb. gibi parametrelerin (kılavuz kelimeler)
durumlarını nitelemek için kullanılır. 7. Prosese/operasyona bir eklenti veya tehli-
keli kimyasal maddeler içeren yeni bir faa-
HAZOP Takımı: liyete başlandığında,
 Fabrikanın işveren vekili

147
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

HAZOP PROSES AKIM ŞEMASI

148
 Risk Değerlendirme Metodolojileri

Hata Ağacı Analizi (FTA):

Hata ağacı analizi kavramı (FTA),1962 yılında Bell Telefon Laboratuvarlarında, Mınutemen kı-
talararası balistik füze hedefleme kontrol sisteminin güvenlik değerlendirmesini gerçekleştir-
mek maksadıyla dizayn edilmiştir. Hata ağacı metodolojisi, sistem hatalarını ve sistem ve sistem
bileşenlerinin hatalarındaki özgül sakıncalı olaylar arasındaki bağlantıyı gösteren mantıksal
diyagramlardır. Bu metot, tümden gelimi! mantığa dayanan bir tekniktir. Sakıncalı olay, daha
önceden tanımlanmış olay ile hataların nedensel ilişkileridir. FTA bir işletmede yapılan işler ile
ilgili kritik hataların veya ana (majör) hataların, sebeplerinin ve potansiyel karşıt önlemlerinin
şematik gösterimidir. Ayrıca düzenleyici hareketleri veya problem azaltıcı hareketleri tanımlar.

149
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

150
 Risk Değerlendirme Metodolojileri

151
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Olası Hata Türleri ve Etkileri Analizi Meto-  Proses FMEA ‘nın kullanımının sağladığı ya-
dolojisi (FMEA) rarları şöyle özetleyebiliriz:
 Bu metedoloji bütün teknoloji ağırlıklı sek-  Üretim veya montaj prosesinin analizine
törler ile uzay sektörü, kimya endüstrisi yardımcı olması ve düzeltici faaliyetlerin
ve otomobil sanayinde çok popülerdir. önceliklerini belirlemesi, kritik veya önem-
Bu metodun popüler olmasındaki başlıca li olan özellikleri tespit etmede ve kontrol
sebep kullanımının kolay olması ve geniş planı oluşturmada yardımcı olması; proses
teorik bilgi gerektirmemesidir. aşamasında ortaya çıkacak hataları belir-
lemesi ve düzeltici faaliyetlerle ilgili plan
 Orta düzeyde deneyimi olan b i r r i s k sunması.
değerlendirme timi tarafından rahatlıkla
uygulanabilir. FMEA metodu genel- 4. Servis FMEA:
likle parçaların ve ekipmanların analizi-
ne odaklanır.  Servis FMEA organizasyondaki aksaklık-
ların analiz edilmesinde yardımcı olur. Bu
 Bu metot, başarısızlığın olabildiği yer ve analizin uygulanmasıyla; organizasyon
alanların her birini çözümler dikkate alarak faaliyetleri arasında önceliklendirme ya-
değer biçer ve sistemin parçalarının her bi- pılması ve değişiklik için açıklamaların
rine uygulanabilir. kaydedilmesi sağlanır. İş akışının, sistem
ve proses analizinin etkin bir şekilde yapıl-
FMEA ÇEŞİTLERİ masında, işteki hataların ve kritik önemli
1. Sistem FMEA (HTEA) işlerin belirlenmesinde ve kontrol planla-
rının oluşturulmasında yol göstermesi gibi
2. Tasarım FMEA (HTEA) avantajlar sağlar.
3. Proses FMEA (HTEA)  P, S, D, RÖS, harfleriyle gösterilen sembol-
lerin anlamları aşağıda verilmiştir:
4. Servis FMEA (HTEA)
P: Her bir zarar modunun oluşma olasılık de-
1.Sistem FMEA:
ğeri;
 Sistem ve alt sistemleri analiz ederek, sis-
S: Zararın ne kadar önemli olduğunun değeri,
temin eksiklerinden doğan sistem fonksi-
şiddet, ciddiyet
yonları arasındaki potansiyel hata türlerini
belirlemeye odaklanır. Hedefi, sistemin D: Zarar meydana getirecek durumun keşfe-
kalitesini, güvenirliğini ve koruna bilirliğini dilmesinin derecelendirilmesi
artırmaktır.
RÖS: Risk öncelik sayısı
2.Tasarım FMEA:
RÖS değeri P, S ve D değerlerinin çarpımıyla
 Tasarım hatalarından doğan hata türlerine elde edilir.
yönelik olarak üretime başlamadan önce
ürünlerin analiz edilmesinde kullanılır. He- RÖS = P(olasılık) x S(şiddet) x D (fark edilebi-
defi, tasarım kalitesini, güvenirliğini ve ko- lirlik)
runa bilirliğini artırmaktır.
3.Proses FMEA:
 Bu analiz üretim veya montaj prosesinde-
ki eksiklerden doğabilecek hata türlerini
ortadan kaldırmak ve üretim ve montaj
prosesini analiz etmek amacına hizmet et-
mektedir.

152
 Risk Değerlendirme Metodolojileri

FMEA METODUNUN UNSURLARI

FMEA’nın üç temel unsuru vardır.
a. İhtimal: Hatanın zaman içinde gerçekleşme sıklığını gösteren değer, (1-10 arası)
b. Şiddet: Ş Hatanın gerçekleşmesi durumunda sonuçların derecesini gösteren değer, (1-10
arası)
c.Tespit edilebilirlik: T Hatanın istenmeyen sonuçlara sebep olmadan tespit edilebilme dere-
cesini gösteren değer, (1-10 arası)

153
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

S =Zararın Şiddeti (Ciddiyet)

Sistem FMEA Şiddet Etki Sınıflaması
Etki Şiddetin Etkisi Derece
Uyarısız
Felakete yol açabilecek etkiye sahip ve uyarısız gelen potansiyel hata 10
Gelen Tehlike
Uyarısız Yüksek hasara ve toplu ölümlere yol açabilecek etkiye sahip ve uyarısız
9
Gelen Tehlike gelen potansiyel hata
Sistemin tamamen hasar görmesini sağlayan yıkıcı etkiye sahip ağır yara-
Çok Yüksek 8
lanmalara. 3. derece yanık, akut ölüm vb. etkiye sahip hata türü
Ekipmanın tamamen hasar görmesine sebep olan ve ölüme, zehirlenme.
Yüksek 7
3. derece yanık, akut ölümcül hastalık vb. etkiye sahip hata
Sistemin performansını etkileyen, uzuv ve organ kaybı, ağır yaralanma,
Orta 6
kanser vb. yol açan hata
Kırık, kalıcı küçük iş göremezlik. 2. derece yanık, beyin sarsıntısı vb. etkiye
Düşük 5
sahip hata
İncinme, küçük kesik ve sıyrıklar, ezilmeler vb. hafif yaralanmalar ile kısa
Çok Düşük 4
süreli rahatsızlıklara neden olan hata
Küçük Sistemin çalışmasında yavaşlatan hata 3
Çok Küçük Sistemin çalışmasında kargaşaya yol açan hata 2
Yok Etki yok 1

D=Fark Edilebilirlik
Fark edilebi- Dere-
Fark edilebilirlik Olasılığı
lirlik ce
Fark Edile- Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedebilirliği mümkün
10
mez değil
Çok Az Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedebilirliği çok uzak 9
Az Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedebilirliği uzak 8
Çok Düşük Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedebilirliği düşük 7
Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedebilirliği çok
Düşük 6
düşük
Orta Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedebilirliği orta 5
Yüksek Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedebilirliği yüksek
4
Ortalama ortalama
Yüksek Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedebilirliği yüksek 3
Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedebilirliği çok yük-
Çok Yüksek 2
sek
Hemen Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedebilirliği hemen
1
hemen Kesin hemen kesin

154
 Risk Değerlendirme Metodolojileri

155
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Olay Ağacı Analizi (ETA)  Herhangi bir tehlikeli olayın yaratabileceği

çeşitli senaryolar analiz edilir.
 Olay ağacı analizi başlangıçta nükleer en-
düstride daha çok uygulama görmüş ve  İdeal olarak, birden fazla proses ve koruma
nükleer enerji santrallerinde işletilebilme sistemlerinin olduğu tesislerde kullanılır.
analizi olarak kullanılmıştır, daha sonra di-
 Kazaların sıklığı ve/veya olasılıkları sayısal
ğer sektörlerde de sıklıkla uygulanmaya
olarak belirlenebilir.
başlanmıştır.
 Olay Ağacı analizi, başlangıçta seçilmiş
olan olayın meydana gelmesinden sonra
ortaya çıkabilecek sonuçların akışını di-
yagram ile gösteren bir yöntemdir.
 Hata ağacı analizinden farklı olarak bu me-
todoloji tümevarımlı mantığı kullanır.
 Olay ağacı analizi, kaza öncesi ve kaza son-
rası durumları gösterdiğinden sonuç anali-
zinde kullanılan başlıca tekniktir.
 Diyagramın sol tarafı başlangıç olay ile NEDEN – SONUÇ ANALİZİ
bağlanır, sağ taraf fabrikadaki/işletmedeki
hasar durumu ile bağlanır en üst ise siste- «Neden-Sonuç Analizinde balık kılçığı diyag-
mi tanımlar. Eğer sistem başarılı ise yol yu- ramı olarak da bilinen risk değerlendirme tek-
karı, başarısız ise aşağı doğru gider. niği kullanır.»

 Olay ağacı analizinde kullanılan mantık, «Balık kılçığı diyagramı üzerinde kök nedenle-
hata ağacı analizinde kullanılan mantığın re doğru keşif sağlaması açısından Hata Ağacı
tersinedir. Analizine benzer.»

 Bu metot; sürekli çalışan sistemlerde «Hata ağacı analizi ve olay ağacı analizi yön-
veya “stand by” modunda olan sistemlerde temlerini birlikte kullanan tehlike değerlendir-
kullanılabilir. me tekniğidir.»

156
 Risk Değerlendirme Metodolojileri

PROSES AKIM ŞEMASI SEMBOLLER

157
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

12. BÖLÜM
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLIĞI KURULLARI
HAKKINDA YÖNETMELIK / 18 OCAK 2013

DÜNYADA İLK KURULLAR

158
 İş Sağlığı Ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik / 18 Ocak 2013
TÜRKİYEDE İLK KURULLAR
Türkiye’de ise işçi sağlığı ve iş güvenliği ku-
rulları ilk kez, 01.09.1971’de yürürlüğe giren
1475 sayılı eski İş Kanunu’nun 76. maddesi ve
bu maddeye göre 19.02.1973’de çıkarılan “İşçi
Sağlığı ve İş Güvenliği Kurulları Hakkında Tü-
zük” ile yasal zorunluluk haline getirilmiştir.
YASAL MEVZUAT
6331 sayılı
İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu MADDE-22
(1) Elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu ve
altı aydan fazla süren sürekli işlerin yapıldığı
işyerlerinde işveren, iş sağlığı ve güvenliği ile
ilgili çalışmalarda bulunmak üzere kurul oluş-
turur. İşveren, iş sağlığı ve güvenliği mevzu-
Altı aydan fazla süren Asıl işveren-Alt işveren ilişkisinin bulunduğu hallerde; KURUL
OLUŞTURMA ŞARTLARI
159
atına uygun kurul kararlarını uygular.
(3) Aynı çalışma alanında birden fazla işvere-
nin bulunması ve bu işverenlerce birden fazla
kurulun oluşturulması hâlinde işverenler, bir-
birlerinin çalışmalarını etkileyebilecek kurul
kararları hakkında diğer işverenleri bilgilendi-
rir.
İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında
Yönetmelik; 18.01.2013 gün ve 28532 sayılı
Resmî Gazete ‘de yayımlanarak yürürlüğe gir-
miştir.
KURUL OLUŞTURMA ŞARTLARI
MADDE 4 – (1) Elli ve daha fazla çalışanın bu-
lunduğu ve altı aydan fazla süren sürekli işlerin
yapıldığı işyerlerinde işveren, iş sağlığı ve gü-
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

venliği ile ilgili çalışmalarda bulunmak üzere güvenliği uzmanının tam zamanlı çalışma zo-
kurul oluşturur.6 aydan fazla 50 işçi çalıştıran, runluluğu olmayan işyerlerinde ise kurul sek-
retaryası; insan kaynakları, personel, sosyal iş-
MADDE 5 – (1) İşverene bağlı, fabrika, mües-
ler veya idari ve mali işleri yürütmekle görevli
sese, işletme veya işletmeler grubu gibi birden
bir kişi tarafından yürütülür.
çok işyeri bulunduğu hallerde elli ve daha faz-
la çalışanın bulunduğu her bir işyerinde ayrı (3) Bu maddenin birinci fıkrasının (b), (c), (ç) ve
ayrı kurul kurulur. Bu durumlarda ihtiyaç du- (d) bentlerinde gösterilen üyeler işveren veya
yulması halinde kurullar arasında koordinas- işveren vekili tarafından atanırlar.
yon ve bilgi alışverişi işverence sağlanır. İşve-
(4) Birden fazla iş güvenliği uzmanı ve işye-
ren, birden çok işyerinin her birinde kurulacak
ri hekiminin bulunduğu işyerlerinde işveren
kurulların çalışma usullerini düzenlemek, iş ve
tarafından görevlendirme yapılır. İş güvenliği
görüş birliğini sağlamak amacıyla bu işyerleri-
uzmanının görevlendirilmesinde o işyerinin
ne ait iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili raporların,
tehlike sınıfına uygun uzmanlar arasından bi-
en az üç ayda bir, ilgili teknik eleman ve uz-
risi görevlendirilir.
manlarca incelenmesini sağlar. Ayrıca bu ra-
porları göz önünde tutarak alınması gereken (5) Bu maddenin birinci fıkrasının (e) bendin-
tedbirleri tespit eder ve uygulanmasını sağlar. de belirtilen üye o işyerindeki formen, ustaba-
şı veya ustaların yarıdan fazlasının katılacağı
KURULUN OLUŞUMU: ATAMA
toplantıda açık oyla seçilir. Seçimle belirlene-
Kurulun oluşumu memesi halinde işveren tarafından atanır.

MADDE 6 – (1) Kurul aşağıda belirtilen kişiler- (6) Bu maddenin birinci fıkrasının (e) ve (f )
den oluşur: bentlerinde sözü geçen kurul üyelerinin aynı
usullerle yedekleri seçilir.
a) İşveren veya işveren vekili,
(7) 4’üncü maddenin ikinci fıkrasının (ç) ben-
b) İş güvenliği uzmanı,
dine göre kurulacak kurullarda üyeler ve kurul
c) İşyeri hekimi, sekreteri asıl işveren ve alt işveren tarafından
ortak kararla atanır.
ç) İnsan kaynakları, personel, sosyal işler veya
idari ve mali işleri yürütmekle görevli bir kişi, İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında
Yönetmelik;
d) Bulunması halinde sivil savunma uzmanı,
EĞİTİM: Madde 7
e) Bulunması halinde formen, ustabaşı veya
usta, İşveren tarafından, kurul üyelerine ve yedekle-
rine, iş sağlığı ve güvenliği konularında eğitim
f ) Çalışan temsilcisi, işyerinde birden çok çalı-
verilmesi sağlanır.
şan temsilcisi olması halinde baş temsilci.
MADDE 7 – (1) İşveren tarafından, kurulun
(2) Kurulun başkanı işveren veya işveren vekili,
üyelerine ve yedeklerine iş sağlığı ve güven-
kurulun sekreteri ise iş güvenliği uzmanıdır. İş

160
 İş Sağlığı Ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik / 18 Ocak 2013

liği konularında eğitim verilmesi sağlanır. Ku- tedbirleri belirlemek, işveren veya işveren ve-
rul üyelerinin ve yedeklerinin eğitimleri asgari kiline bildirimde bulunmak,
aşağıdaki konuları kapsar;
ç) İşyerinde meydana gelen her iş kazası ve iş-
a) Kurulun görev ve yetkileri, yerinde meydana gelen ancak iş kazası olarak
değerlendirilmeyen işyeri ya da iş ekipmanı-
b) İş sağlığı ve güvenliği konularında ulusal
nın zarara uğratma potansiyeli olan olayları
mevzuat ve standartlar,
veya meslek hastalığında yahut iş sağlığı ve
c) Sıkça rastlanan iş kazaları ve tehlikeli vaka- güvenliği ile ilgili bir tehlike halinde gerekli
ların nedenleri, araştırma ve incelemeyi yapmak, alınması ge-
reken tedbirleri bir raporla tespit ederek işve-
ç) İş hijyeninin temel ilkeleri,
ren veya işveren vekiline vermek,
d) İletişim teknikleri,
d) İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği eğitim
e) Acil durum önlemleri, ve öğretimini planlamak, bu konu ve kurallar-
la ilgili programları hazırlamak, işveren veya
f ) Meslek hastalıkları,
işveren vekilinin onayına sunmak ve bu prog-
g) İşyerlerine ait özel riskler, ramların uygulanmasını izlemek ve eksiklik
ğ) Risk değerlendirmesi. görülmesi halinde geri bildirimde bulunmak,

(2) Asıl işveren alt işveren ilişkilerinde or- e) İşyerinde yapılacak bakım ve onarım
tak kurul oluşumunda eğitimden her iki iş- çalışmalarında gerekli güvenlik tedbirlerini
veren birlikte sorumludur. planlamak ve bu tedbirlerin uygulamalarını
kontrol etmek,
Görev ve yetkiler
f) İşyerinde yangın, doğal afet, sabotaj ve
MADDE 8 – (1) Kurulun görev ve yetkileri şun- benzeri tehlikeler için alınan tedbirlerin yeter-
lardır; liliğini ve ekiplerin çalışmalarını izlemek,
a) İşyerinin niteliğine uygun bir iş sağlığı g) İşyerinin iş sağlığı ve güvenliği duru-
ve güvenliği iç yönerge taslağı hazırlamak, iş- muyla ilgili yıllık bir rapor hazırlamak, o yılki
verenin veya işveren vekilinin onayına sunmak çalışmaları değerlendirmek, elde edilen tecrü-
ve yönergenin uygulanmasını izlemek, izleme beye göre ertesi yılın çalışma programında yer
sonuçlarını rapor haline getirip alınması gere- alacak hususları değerlendirerek belirlemek
ken tedbirleri belirlemek ve kurul gündemine ve işverene teklifte bulunmak,
almak,
ğ) 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu-
b) İş sağlığı ve güvenliği konularında o iş- nun 13’üncü maddesinde belirtilen çalışmak-
yerinde çalışanlara yol göstermek, tan kaçınma hakkı talepleri ile ilgili acilen top-
c) İşyerinde iş sağlığı ve güvenliğine iliş- lanarak karar vermek,
kin tehlikeleri ve önlemleri değerlendirmek, h) İşyerinde teknoloji, iş organizasyonu,

161
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

çalışma şartları, sosyal ilişkiler ve çalışma orta- de fiilen çalışmış sayılır.

mı ile ilgili faktörlerin etkilerini kapsayan tutar-
(5) 6331 SAYILI KANUNUN 25 inci maddesine
lı ve genel bir önleme politikası geliştirmeye
göre işyerinde işin durdurulması hâlinde, bu
yönelik çalışmalar yapmak.
madde hükümleri uygulanmaz.
(2) Kurul üyeleri bu Yönetmelikle kendilerine
Çalışma usulleri: Madde 9
verilen görevleri yapmalarından dolayı hakları
• Kurullar ayda en az bir kere toplanır.
Kısıtlanamaz, kötü davranış ve muameleye
Ancak kurul, işyerinin tehlike sınıfını dikkate
maruz kalamazlar.
alarak, tehlikeli işyerlerinde bu sürenin iki ay,
ÇALIŞMAKTAN KAÇINMA HAKKI az tehlikeli işyerlerinde ise üç ay olarak belir-
lenmesine karar verebilir.
(1) Ciddi ve yakın tehlike ile karşı karşıya kalan
çalışanlar kurula, kurulun bulunmadığı işyerle- • Toplantının gündemi, yeri, günü ve sa-
rinde ise işverene başvurarak durumun tespit ati en az 48 saat önce kurul üyelerine bildirilir.
edilmesini ve gerekli tedbirlerin alınmasına
• Gündem sorunların ve projelerin önem
karar verilmesini talep edebilir. Kurul acilen
sırasına göre belirlenir. Üyeler gündemde de-
toplanarak, işveren ise derhâl kararını verir ve
ğişiklik isteyebilir. İstek kurulca uygun bulu-
durumu tutanakla tespit eder. Karar, çalışana
nursa gündem değiştirilir.
ve çalışan temsilcisine yazılı olarak bildirilir.
• Ölümlü, uzuv kayıplı veya Ağır iş ka-
(2) Kurul veya işverenin çalışanın talebi yönün-
zası halleri ve özel tedbir gerektiren önemli
de karar vermesi hâlinde çalışan, gerekli ted-
hallerde üyelerden biri kurulu olağanüstü
birler alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınabilir.
toplantıya çağırabilir.
Çalışanların çalışmaktan kaçındığı dönemdeki
ücreti ile kanunlardan ve iş sözleşmesinden • Bu talepler kurul başkanına veya sek-
doğan diğer hakları saklıdır. reterine yapılır. Toplantı zamanı, konunun ive-
dilik ve önemine göre belirlenir.
(3) Çalışanlar ciddi ve yakın tehlikenin önle-
nemez olduğu durumlarda birinci fıkradaki • Kurul toplantılarının günlük çalışma
usule uymak zorunda olmaksızın işyerini veya saatleri içinde yapılması asıldır. Kurulun top-
tehlikeli bölgeyi terk ederek belirlenen güven- lantılarında geçecek süreler günlük çalışma
li yere gider. Çalışanların bu hareketlerinden süresinden sayılır.
dolayı hakları kısıtlanamaz.
• Olağan toplantıların süresi toplam ola-
(4) İş sözleşmesiyle çalışanlar, talep etmelerine rak ayda 24 saati geçemez.
rağmen gerekli tedbirlerin alınmadığı durum-
• Toplantıların günlük çalışma saatleri
larda, tabi oldukları kanun hükümlerine göre
içinde yapılması esastır.
iş sözleşmelerini feshedebilir. Toplu sözleşme
veya toplu iş sözleşmesi ile çalışan kamu per- • Kurul üyeleri yaptıkları görev nedeniy-
soneli, bu maddeye göre çalışmadığı dönem- le maddi-manevi zarara Her toplantıda, görü-

162
 İş Sağlığı Ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik / 18 Ocak 2013

şülen konularla ilgili alınan kararları içeren bir sonuçlarına ait kurul raporlarını İş Mü-
tutanak düzenlenir. Tutanak, toplantıya ka- fettişlerinin incelemesini sağlamak amacıyla
tılan başkan ve üyeler tarafından imzalanır. bulundurmak,

• İmza altına alınan kararlar herhangi bir • Mevzuata uygun olarak verilen kararla-
işleme gerek kalmaksızın işverene bildirilmiş rı uygulamakla,
sayılır. İmzalı tutanak ve kararlar sırasıyla özel
Kurulun yükümlülüğü: Madde 11
dosyasında saklanır.
• Kurullar, yapacakları tekliflerde, bulu-
• Toplantıda alınan kararlar gereği yapıl-
nacakları tavsiyelerde ve verecekleri kararlar-
mak üzere ilgililere duyurulur. Ayrıca çalışan-
da işyerinin durumunu ve işverenin imkan-
lara duyurulması faydalı görülen konular işye-
larını göz önünde bulundurmak,
rinde ilân edilir. Uğratılamaz…
• Kurul üyeleri, görevlerin nedeniyle öğ-
• Kurul, üye tam sayısının salt çoğunlu-
rendikleri mesleki tekniklere ve çalışma me-
ğu ile işveren veya işveren vekili başkanlığın-
totlarına ilişkin sırları gizli tutmak,
da toplanır ve katılanların salt çoğunluğu ile
karar alır. Çekimser oy kullanılamaz. • İş Müfettişlerinin yapacağı çalışmaları
kolaylaştırmak ve onlara yardımcı olmakla
• Oyların eşitliği halinde başkanın
oyu kararı belirler. İşçilerin yükümlülüğü: Madde 12

• Çoğunluğun sağlanamadığı veya baş- • Sağlığın ve güvenliğin korunması ve

ka bir nedenle toplantının yapılmadığı haller- geliştirilmesi amacıyla konulan kurallar, yasak-
de durumu belirten bir tutanak düzenlenir. lar ile alınan karar ve tedbirlere uymak,

• Her toplantıda, önceki toplantıya • Sağlık ve güvenlik tedbirlerinin be-

ilişkin kararlar ve bunlarla ilgili uygulamalar lirlenmesi, uygulanması ve alınan tedbirlere
hakkında başkan veya kurulun sekreteri tara- uyulması konularında kurul ile iş birliği yap-
fından kurula gerekli bilgi verilir ve gündeme mak,
geçilir.
• Kurullar tarafından alınan kararlar veya
• Kurulca işyerinde ilân edilen kararlar uygulamada karşılaştıkları güçlükler hakkında
işverenleri ve çalışanları bağlar. çalışanlar çalışan temsilcileri aracılığı ile ku-
rula bilgi verirler.
İşveren ve vekilinin yükümlülüğü: Madde
10

• Toplantı için yer, araç ve gereçleri sağ-

lamak,

• Kurulca hazırlanan toplantı tutanakla-

rını, kaza ve diğer vakaların inceleme raporla-
rını, kurulun işyerinde yaptığı denetim

163
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

13. BÖLÜM
İŞYERLERINDE İŞIN DURDURULMASINA
DAIR YÖNETMELIK/30.03.2013

Amaç MADDE 6 – (1) Heyet, kendisine intikal eden

raporlar üzerinde gerekli incelemeyi yapar ve
MADDE 1 – (1) Bu Yönetmeliğin amacı; işye-
kararını, müfettişin tespit tarihinden itibaren
rindeki bina ve eklentilerde, çalışma yön-
2 gün içerisinde verir. Kararlar oy çokluğuyla
tem ve şekillerinde veya iş ekipmanlarında
alınır ve heyetçe imzalanır.
çalışanlar için
(2) Heyet, raporda belirtilen hususlara ka-
 Hayati tehlike oluşturan bir husus
tılmadığı durumlarda kararını, gerekçeleri ile
tespit edildiğinde
birlikte yazar.
 Çok tehlikeli sınıfta yer alan maden,
(3) Heyet, gerekli görüldüğü takdirde, ka-
metal ve yapı işleri ile tehlikeli kimyasallar-
rara konu işyerinde inceleme yapabilir.
la çalışılan işlerin yapıldığı Büyük endüst-
riyel kazaların olabileceği işyerlerinde risk (4) İşyerinin açılmasına yönelik taleplere
değerlendirmesi yapılmamış olması du- ilişkin düzenlenen raporlar ile işverenin mü-
rumlarında işyerinin bir bölümünde ya da ta- hürlerin geçici olarak sökülmesi taleplerinin
mamında bu tehlike giderilinceye kadar işin değerlendirilmesi heyet tarafından yapılır.
durdurulması ile bu Yönetmeliğe göre dur-
İşin durdurulması
durma kararı uygulanmış işyerinde çalışmaya
tekrar başlanmasına izin verilmesinin usul ve MADDE 7 – (1) İşyerindeki bina ve eklenti-
esaslarını belirlemektir. lerde, çalışma yöntem ve şekillerinde veya iş
ekipmanlarında çalışanlar için hayati tehlike
Heyetin oluşturulması
oluşturan bir husus tespit edildiğinde; bu teh-
MADDE 5 – (1) İşyerinde işin bir bölümünü like giderilinceye kadar, hayati tehlikenin nite-
veya tamamını durdurma kararı vermeye yet- liği ve bu tehlikeden doğabilecek riskin etkile-
kili heyet, 3 yebileceği alan ile çalışanlar dikkate alınarak,
işyerinin bir bölümünde veya tamamında iş
Müfettişten oluşur. Kurul Başkanlığı heyete
durdurulur.(2) Çok tehlikeli sınıfta yer alan ma-
başkanlık edecek müfettişi belirler.
den, metal, yapı işleri ile tehlikeli kimyasallarla
(2) Kurul Başkanlığı birden fazla heyet oluştu- çalışılan işlerin yapıldığı veya büyük endüstri-
rabilir. yel kazaların olabileceği işyerlerinde, risk de-
ğerlendirmesi yapılmadığının tespit edilmesi
Heyetin görevleri ve kararlar

164
 İşyerlerinde İşin Durdurulmasına Dair Yönetmelik/30.03.2013

halinde iş durdurulur. hürleme işlemi mülki idare amirinin emriy-

le (Ek ibare: RG-11/2/2016-29621) kolluk
(3) Çok tehlikeli sınıfta yer alan ve ihale ile alı-
kuvvetleri marifetiyle gerçekleştirilir. Durumu
nan işlerde; teknolojik gelişme, iş gücü kapasi-
belirleyen bir tutanak düzenlenir. Düzenlenen
tesinin arttırılması, üretim metotlarında yeni-
tutanağın bir nüshası işyeri dosyasına konul-
lik gibi bir kısım unsurlar sağlanmadan, üretim
mak üzere ilgili il müdürlüğüne gönderilir.
ve/veya imalat planlarına, iş programlarına
Durdurmayla ilgili belgeler il müdürlüğünde
aykırı hareket edilerek üretim zorlaması nede-
saklanır.
niyle hayati tehlike oluşturacak şekilde çalış-
ma biçimleri de işin durdurulma sebebi sayılır. (3) Niteliği bakımından sürekli olmasında tek-
nik zorunluluk bulunan işlerin yürütüldüğü
(4) Müfettişçe, işyerinde birinci, ikinci ve üçün-
işyerlerinde alınacak durdurma kararlarında;
cü fıkralarda belirtilen durumlardan biriyle
faaliyetin devamlılığını veya işyerinin güvenli-
karşılaşıldığında, durumu belirtir bir rapor
ğini sağlamak üzere ve mühürlerin geçici sö-
düzenlenir ve en geç tespitin yapıldığı tarihin
külmesi kararının uygulanmasına kadar, hiçbir
ertesi günü ilgili heyete verilmek üzere Kurul
surette üretim veya satış yapmaksızın müfet-
Başkanlığına gönderilir. Raporda, durdurmayı
tişçe idari tedbir raporunda belirtilen işlerde
gerektiren hususlara, alınması gereken tedbir-
çalışmasına izin verilir. Söz konusu işyerinde
lerin niteliğine ve yapılması gereken diğer iş
uygulanacak durdurma kararı mühürleme ya-
ve işlemlere ayrıntılı olarak yer verilir.
pılmadan tutanak düzenlenerek ikinci fıkrada
(5) Heyetin işyerinin bir bölümünde veya ta- belirtilen şekliyle tatbik edilir.
mamında işin durdurulması kararı vermesi
Durdurma kararının kaldırılması
halinde karar, ilgili valiliğe ve işyeri dosyasının
bulunduğu il müdürlüğüne 1 gün içinde gön- MADDE 10 – (1) İşin durdurulmasına sebep
derilir. olan hususları yerine getiren işveren,
durdurma kararının kaldırılması için ilgili
(6) Heyetin işin durdurulmaması yönünde ka-
il müdürlüğüne yazılı talepte bulunur.
rar vermesi halinde rapor işleme konulmaz ve
Durdurmaya sebep hususları gidermeye
Kurul Başkanlığına iletilir.
yönelik yapılan çalışmaları, alınan veya re-
Durdurma kararının uygulanması vize edilen iş ekipmanlarına ait bilgi, belge
ve yeterlilik sertifikalarını, tedbirlerin
MADDE 8 – (1) İşin durdurulması kararı, mülki
alındığı bölgelerin fotoğraflarını ve işyeri
idare amiri (İllerde vali, büyükşehirler dahil
risk değerlendirmesini içeren bir dosya ta-
ilçelerde kaymakam) tarafından kolluk kuv-
lebin ekinde, aynı zamanda bu dosyanın elekt-
vetleri marifetiyle 24 saat içinde yerine getir-
ronik ve benzeri ortama aktarılmış hali il mü-
tilir.
dürlüğüne sunulur.
(2) İşin durdurulması kararında belirtildiği şe-
(2) İl müdürlüğü talebi aynı gün elekt-
kilde, işyerinin bir bölümü veya tamamında
ronik ve benzeri ortamda sunulan eklerle
iş durdurulur. Durdurma kararına ilişkin mü-

165
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık
beraber Kurul Başkanlığına iletir. Ekinde
birinci fıkrada belirtilen dosya ve belgeler bu-
lunmayan başvurular ile il müdürlüğündeki
dosyasında 8 inci maddenin ikinci fıkrasında
belirtilen tutanak bulunmayan işyerlerine iliş-
kin başvurular işleme konulmaz ve il müdürlü-
ğü tarafından başvuru sahibine bildirilir.
(3) Aynı işyeri için mühürlerin geçici olarak
sökülmesi ve durdurma kararının kaldırılması
taleplerinin aynı anda yapılması durumunda
durdurma kararının kaldırılması talebi işleme
konulmaz ve il müdürlüğü tarafından başvu-
ru sahibine bildirilir. Mühürlerin geçici olarak
sökülmesi talebi ise 9 uncu maddeye göre iş-
leme alınır
Durdurma kararının kaldırılması
MADDE 10 –Heyetin durdurmanın kaldırılma-
sına karar vermesi halinde karar, mülki idare
amirine ve ilgili il müdürlüğüne bildirilir. Mülki
idare amirince söz konusu kararın gereği ken-
disine intikalinden itibaren 24 saat içerisinde
yerine getirtilir.
(2) Heyetin durdurmanın kaldırılmasına
karar vermesi halinde karar, mülki idare amiri-
ne ve ilgili il müdürlüğüne bildirilir. Mülki idare
amirince söz konusu kararın gereği kendisine
intikalinden itibaren 24 saat içerisinde kolluk
kuvvetleri marifetiyle yerine getirtilir.
Acil Durumlarda Yapılacak İşlemler
MADDE 11 – (1) Çalışanların hayatı için
tehlikeli olan husus, işin durdurulması
kararının alınmasına kadar geçecek
süre beklenmeden tedbir alınmasını
gerektirecek nitelikte bulunması veya
Ek-1’de yer alan maden işyerlerinde acil
166
durdurmayı gerektiren durumlara ilişkin
olarak belirtilen hususların varlığının tespiti
halinde teftişi yapan müfettiş durumu
Kurul Başkanlığına derhal bildirerek, heyet
tarafından karar alınıncaya kadar geçerli
olmak kaydıyla işin durdurulmasını ilgili
mülki idare amirinden talep eder. Müfettiş
tarafından durdurmaya gerekçe olan hususlar
ile alınması gereken tedbirlerin niteliğini, işye-
rinin fiziki ve teknik özellikleri ile yapılan işin
niteliği doğrultusunda mühürlemenin usul ve
esaslarını belirten rapor düzenlenir. Raporun
birer örneği en geç teftiş tarihini takip eden
gün içerisinde ilgili mülki idare amirine verilir
ve Kurul Başkanlığına gönderilir. Mülki idare
amirince kolluk kuvvetleri marifetiyle iş aynı
gün, raporda belirtildiği şekilde, heyet ta-
rafından karar alınıncaya kadar geçici ola-
rak durdurulur.
(2) Heyet tarafından 6’ncı maddede belirtilen
usuller çerçevesinde gerekli inceleme yapılır
ve karar verilir. Karar, ilgili mülki idare amirine
ve işyeri dosyasının bulunduğu il müdürlüğü-
ne bir gün içinde gönderilir.
(3) Karar, mülki idare amiri tarafından kolluk
kuvvetleri marifetiyle aynı gün yerine getiri-
lir. Durumu belirleyen bir tutanak düzenlenir.
Düzenlenen tutanağın bir nüshası işyeri dos-
yasına konulmak üzere ilgili il müdürlüğüne
gönderilir.
İlamların Yerine Getirilmesi
MADDE 12 – (1) Durdurma kararına karşı işve-
renin yerel iş mahkemesinde, bu kararın yeri-
ne getirildiği tarihten itibaren 6 iş günü için-
de itiraz hakkı vardır.
(2) İş mahkemesine itiraz işin durdurulması
 İşyerlerinde İşin Durdurulmasına Dair Yönetmelik/30.03.2013

kararının uygulanmasını durdurmaz. Mah-

keme itirazı öncelikle görüşür ve 6 iş günü
içinde karara bağlar. Kararlar kesindir.

(3) İş mahkemelerinin işin durdurulması karar-

larının kaldırılmasına dair kararları, uygulan-
mak üzere, il müdürlüğünce mülki idare amiri-
ne intikal ettirilir. Mülki idare amirinin emriyle
kolluk kuvvetleri marifetiyle işyeri açılır. Duru-
ma ilişkin tutanaklar il müdürlüğüne intikal et-
tirilerek işyeri dosyasında saklanır.

MADEN İŞYERLERİNDE İŞİN ACİL DURDU-

RULMASINI GEREKTİREN DURUMLAR

1) Maden işyerlerinde acil durdurmayı

gerektiren durumlar şunlardır:

• Yeraltı kömür madenlerinde birinin

durması halinde diğerinin derhal-otomatik
olarak çalışacak durumda 2 havalandırma gru-
bunun bulunmaması.

• Yeraltı maden işyerlerinin hazırlık çalış-

maları dışında en az 2 yoldan yer üstü bağlan-
tısı bulunmaması.

• Yeraltı kömür madenlerinde havalan-

dırma, su tahliyesi ve insan nakli için kullanılan
sistemlerin çalıştırılabilmesi için birbirinden
bağımsız 2 ayrı enerji kaynağının bulunma-
ması, birinin durması halinde diğer kaynağın
otomatik olarak devreye girmemesi.

• Risk Değerlendirmesinin yapılmamış

olması

167
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

14. BÖLÜM
İŞYERLERINDE İŞIN DURDURULMASINA
DAIR YÖNETMELIK/30.03.2013

Tanımlar eğitime katılmasına engel olmayacak işler-

de çalıştırılabilirler.
Madde 4 —Bu Yönetmelikte geçen;
 İşverenler çocuk ve genç işçilerin tecrübe
Genç işçi: 15 yaşını tamamlamış, ancak 18 yaşı-
eksikliği, mevcut veya muhtemel riskler
nı tamamlamamış kişiyi,
konularında bilgisizlik veya tamamen ge-
Çocuk işçi: 14 yaşını bitirmiş, 15 yaşını doldur- lişmiş olmamalarına bağlı olarak gelişme-
mamış ve ilköğretimini tamamlamış kişiyi, lerini, sağlık ve güvenliklerini tehlikeye
sokabilecek herhangi bir riske karşı korun-
Hafif iş: Yapısı ve niteliği itibariyle ve yerine ge-
malarını temin edeceklerdir.
tirilmesi sırasındaki özel koşullara göre;
Çocuk işçilerin çalışmasına izin verilen hafif iş-
a) Çocukların gelişmelerine veya sağlık
ler Ek-1’de, genç işçilerin çalışmasına izin veri-
ve güvenliklerine zararlı etki ihtimali olmayan,
len işler Ek-2’de ve 18 yaşını doldurmamış ço-
b) Okula devamını, mesleki eğitimini veya cuk ve genç işçiler bakımından yasak olan işler
yetkili merciler tarafından onaylanmış eğitim Ek-3’te belirtilmiştir.
programına katılımını ve bu tür faaliyetlerden
Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Esasları
yararlanmasını engellemeyen işleri, ifade eder
Madde 5 —
Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Esasları
Madde 5 • Çocuğun ve genç işçinin işe yerleştirilme-
sinde ve çalışması süresince güvenliği,
 Çocuğun ve genç işçinin işe yerleştirilme-
sağlığı, bedensel, zihinsel, ahlaki ve psiko-
sinde ve çalışması süresince güvenliği,
sosyal gelişimi, kişisel yatkınlık ve yetenek-
sağlığı, bedensel, zihinsel, ahlaki ve psiko-
leri dikkate alınır.
sosyal gelişimi, kişisel yatkınlık ve yetenek-
leri dikkate alınır. • Çocuk ve genç işçiler, okula devam eden-
lerin okula devamları ile okuldaki başa-
 Çocuk ve genç işçiler, okula devam edenle-
rılarına engel olmayacak, meslek seçimi
rin okula devamları ile okuldaki başarıları-
için yapılacak hazırlıklara ya da Millî Eğitim
na engel olmayacak, meslek seçimi için ya-
Bakanlığı tarafından yeterliliği kabul edi-
pılacak hazırlıklara ya da yetkili makamlar
len mesleki eğitime katılmasına engel ol-
tarafından yeterliliği kabul edilen mesleki
mayacak işlerde çalıştırılabilirler.İşverenler

168
 Çocuk ve Genç İşçilerin
Çalıştırılma Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik-06.04.2004- 21 Şubat 2013

çocuk ve genç işçilerin tecrübe eksikliği, yeterliliklerinin üzerinde olan işlerde,

mevcut veya muhtemel riskler konuların-
• Eğitim, deney eksikliği, güvenlik konusun-
da bilgisizlik veya tamamen gelişmiş olma-
da dikkat eksikliği getirme ihtimali olan
malarına bağlı olarak gelişmelerini, sağlık
işlerde,
ve güvenliklerini tehlikeye sokabilecek
herhangi bir riske karşı korunmalarını te- • Para taşıma ve tahsilat işleri
min edeceklerdir.
• 4857 sayılı İş Kanunu’nun 69 uncu madde-
Çocuk ve Genç İşçilerin sinin birinci fıkrasında belirtilen gece dö-
Çalıştırılamayacağı İşler nemine rastlayan sürelerde yapılan işlerde
18 yaşını doldurmayan işçiler çalıştırıla-
• Hazırlama, tamamlama ve temizleme işle-
maz.
rinde,
Ek-1
• Alkol, sigara ve bağımlılığa yol açan mad-
delerin üretimi ve toptan satış işlerinde, * Çocuk İşçilerin Çalıştırılabilecekleri Hafif
Parlayıcı, patlayıcı, zararlı ve tehlikeli mad- İşler
delerin toptan ve perakende satış işleri ile
1. Düşme ve yaralanma tehlikesi olabilecek
bu gibi maddelerin imali, işlenmesi, depo-
şekilde çalışmayı gerektirecek olanlar hariç
lanması işleri ve bu maddelere maruz kal-
meyve, sebze, çiçek toplama işleri,
ma ihtimali bulunan her türlü işlerde,
2. Kümes hayvanları besiciliğinde yardımcı
• Gürültü ve/veya vibrasyonun yüksek oldu-
işler ve ipek böcekçiliği işleri,
ğu ortamlarda yapılan işlerde,
3. Esnaf ve sanatkarların yanında satış işleri,
• Aşırı sıcak ve soğuk ortamda çalışma ge-
rektiren işlerde, 4. Büro hizmetlerine yardımcı işler,

• Sağlığa zararlı ve meslek hastalığına yol 5. Gazete, dergi ya da yazılı matbuatın dağı-
açan maddeler ile yapılan işlerde, Radyo-
aktif maddelere ve zararlı ışınlara maruz
kalınması ihtimali olan işlerde,
• Fazla dikkat isteyen ve aralıksız ayakta dur-
mayı gerektiren işlerde,
• Parça başı ve prim sistemi ile ücret ödenen
işlerde,
• Eğitim amaçlı işler hariç iş bitiminde evine
veya ailesinin yanına dönmesine imkân
sağlamayan işlerde,
tımı ve satımı işleri (yük taşıma ve istifleme
hariç),Fırın, pastane, manav, büfe ve içkisiz
lokantalarda komi ve satış elemanı olarak
yapılan işler,
6. Satış eşyalarına etiket yapıştırma ve elle
paketleme işleri,
7. Kütüphane, fuar, panayır ve sergi yerlerin-
de yardımcı işler (yük taşıma ve istifleme
hariç),
8. Spor tesislerinde yardımcı işler,

• İşyeri hekimi raporu ile fiziki ve psikolojik 9. Çiçek satışı, düzenlenmesi işleri.

169
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık
Ek-2
* Genç İşçilerin Çalıştırılabilecekleri İşler
1. Meyve ve sebze konserveciliği, sirke, turşu,
salça, reçel, marmelat, meyve ve sebze su-
ları imalatı işleri,
2. Meyve ve sebze kurutmacılığı ve işlenmesi
işleri,
3. Helva, bulama, ağda, pekmez imalatı işleri,
4. Kasaplarda yardımcı işler,
5. Çay işlemesi işleri,
6. Çeşitli kuru yemişlerin hazırlanması işleri,
7. Küçükbaş hayvan besiciliğinde yardımcı
işler,
8. Süpürge ve fırça imalatı işleri,
9. Elle yapılan ağaç oymacılığı, kemik, boy-
nuz, kehribar, lüle taşı, Erzurum taşı ve di-
ğer maddelerden süs eşyası, düğme, tarak,
resim, ayna, çerçeve, cam ve emsali eşya
imalatı işleri,
10. Toptan ve perakende satış mağaza ve dük-
kanlarında satış, etiketleme ve paketleme 23. Pamuk, keten, yün, ipek ve benzerleriyle
işleri,
11. Büro işyerlerinde büro işleri ve yardımcı
işler,
12. İlaçlama ve gübreleme hariç çiçek yetiştir-
me işleri,
13. İçkili yerler ve aşçılık hizmetleri hariç ol-
mak üzere hizmet sektöründeki işler,
14. Diğer giyim eşyası, baston ve şemsiye
imalatı işleri,
15. Yiyecek maddelerinin imalatı ve çeşitli mu-
amelelere tabi tutulması işleri,
16. Yorgancılık, çadır, çuval, yelken ve benzeri
eşyaların imalatı ve dokuma yapmaksızın
diğer hazır eşya imalatı işleri,
17. Sandık, kutu, fıçı ve benzeri ambalaj mal-
zemeleri, mantar, saz ve kamıştan sepet ve
benzeri eşya imalatı işleri,
19. Çanak, çömlek, çini, fayans, porselen ve se-
ramik imaline ait işler (fırın işleri ve silis ve
quarts tozu saçan işler Hariç),
20. El ilanı dağıtımı işleri,
21. Cam, şişe, optik ve benzeri malzeme ima-
lathanelerinde üretime ilişkin işler (fırın iş-
leri ve silis ve quarts tozu saçan işler, ısıl iş-
lem, renklendirme ve kimyasal işler hariç),
22. Bitkisel ve hayvansal yağların üretimi ve
bunlardan yapılan maddelerin imaline iliş-
kin işler (karbon sülfür gibi parlayıcı veya
tahriş edici çözücülerle yapılan prine veya
benzeri yağlı maddelerin ekstrasyon yo-
luyla yağ üretimi işlerinde ekstrasyon ka-
demeleri hariç),
bunların döküntülerinin hallaç, tarak ve
kolalama tezgahlarından ve boyama ile il-
gili işlemlerden bölme ile ayrılmış ve fenni
iklim ve aspirasyon tesisatı olan iplikhane
ve dokuma hazırlama işleri,
24. Balıkhane işleri,
25. Şeker fabrikalarında üretime hazırlamaya
yardımcı işler,
26. Araçsız olarak 10 kg’dan fazla yük kaldırıl-
masını gerektirmeyen torbalama, fıçılama,
istifleme ve benzeri işler,
170
 Çocuk ve Genç İşçilerin
Çalıştırılma Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik-06.04.2004- 21 Şubat 2013

27. Su bazlı tutkal, jelatin ve kola imali işleri, 11. Her türlü mürekkep ve mürekkep ihtiva
eden malzeme imali işleri.”
28. Sandal, kayık ve emsali küçük deniz araçla-
rının imalatı ve tamiratı işleri (boya ve ver- * Çalışma Süreleri ve Ara Dinlenme Süreleri
nik işleri hariç). Madde 6

Ek-3  Temel eğitimini tamamlamış ve okula git-

meyen çocukların çalışma saatleri günde
* 16 Yaşını Doldurmuş Fakat 18 Yaşını Bitir-
7 ve haftada 35 saatten fazla olamaz.
memiş Genç İşçilerin Çalıştırılabilecekleri
 Ancak, 15 yaşını tamamlamış çocuklar için
İşler
bu süre günde 8 ve haftada 40 saate kadar
1. Toprağın pişirilmesi suretiyle imal olunan arttırılabilir.
kiremit, tuğla, ateş tuğlası işleri ile boru,
 Çocuk ve genç işçilerin günlük çalışma sü-
pota, künk ve benzeri inşaat ve mimari
releri, 24 saatlik zaman diliminde, kesinti-
malzeme işleri.
siz 14 saat dinlenme süresi dikkate alına-
2. Kurutma ve yapıştırma işleri, kontrplak, rak uygulanır.
kontratabla, yonga ağaçtan mamul suni
 Okula devam eden çocukların eğitim dö-
tahta ve PVC yüzey kaplamalı suni tahta
nemindeki çalışma süreleri, eğitim saatleri
imali işleri ile emprenye işleri.
dışında olmak üzere, en fazla günde 2 saat
3. Parafinden eşya imali işleri. ve haftada 10 saat olabilir. Okulun kapalı
olduğu dönemlerde çalışma süreleri birin-
4. Kuş ve hayvan tüyü kıllarının temizlenme-
ci fıkrada belirtilen çalışma sürelerini aşa-
si, didiklemesi, ayrılması ve bunlara benzer
maz.
işler.
 2 saatten fazla 4 saatten az süren işlerde
5. Plastik maddelerin şekillendirilmesi ve
30 dakika, 4 saatten 7,5 saate kadar olan
plastik eşya imali işleri. (PVC’nin imali ve
işlerde çalışma süresinin ortasında 1 saat
PVC’den mamül eşyaların yapımı hariç)
olmak üzere ara dinlenmesi verilmesi zo-
6. Mensucattan hazır eşya imali işleri (Perde, runludur.
ev tekstili, otomobil ürünleri ve benzerle-
Günlük Çalışma Süresinden Sayılan Haller
ri).
Madde 7 —4857 sayılı İş Kanunu’nun 66’ncı
7. Kâğıt ve odun hamuru üretimi işleri.
maddesine göre çalışma süresinden sayılan
8. Selüloz üretimi işleri. hallerin yanı sıra;
9. Kâğıt ve kâğıt ürünlerinden yapılan her a) İşverenin vermesi gereken eğitimlerde ge-
türlü eşya ve malzemenin imali işleri. çen süreler,
10. Zahire depolarındaki işler ile un ve çeltik b) İşverenin işyeri dışında gönderdiği kurslar
fabrikalarındaki işler. ve toplantılarda geçen süreler ile yetkili

171
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

kurum ve kuruluşlar tarafından düzenle- Çocuk ve Genç İşçileri Çalıştıramayacak

nen mesleki eğitim programlarında geçen İşverenler
süreler,
Madde 11 —Çocuk ve genç işçileri;
c) Ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlar
a) Çocuklara karşı işlenmiş suçlardan hüküm
tarafından çalışan çocuk ve gençler ile il-
giyen,
gili olarak düzenlenen konferans, kongre,
komisyon ve benzeri toplantılara temsilci b) Yüz kızartıcı suçlardan hüküm giymiş olan,
olarak katılmaları nedeniyle işlerine de- işveren veya işveren vekilleri çalıştıramaz-
vam edemedikleri süreler, çalışma süresin- lar.
den sayılır.
İş Sözleşmesi ve Belge Yükümlülüğü Madde
Yönetmelik / 06.04.2004- 21 Şubat 2013 12 —İşveren;

Hafta Tatili a) Çocuk ve genç işçinin velisi veya vasisine,

çocuk ve genç işçinin çalıştırılacağı iş,
Madde 8 —Çocuk ve genç işçilerin hafta tatili
karşılaşabileceği riskler ve alınan önlemler
izinleri kesintisiz 40 saatten az olamaz. Ayrıca
hakkında bilgi verir.
hafta tatili ücreti bir iş karşılığı olmaksızın öde-
nir. b) Okula devam eden çocuk ve genç işçiden
çalıştırmaya başlamadan önce, öğrenci ol-
Ulusal Bayram ve Genel Tatil
duğuna dair belge ister. Bu belgeyi özlük
Madde 9 —Çocuk ve genç işçiler, ulusal bay- dosyasında muhafaza eder.
ram ve genel tatil günlerinde çalıştırılamazlar.
c) Çocuk ve genç işçinin velisi veya vasisi ile
Ayrıca bugünlere ilişkin ücretler bir iş karşılığı yazılı iş sözleşmesi yapmak zorundadır.
olmaksızın ödenir.
İşverenin Eğitim ve Diğer Yükümlülükleri
Yıllık Ücretli İznin Kullandırılması
Madde 13 —İşveren, çocuk ve genç işçile-
Madde 10 —Çocuk ve genç işçilere verilecek re, çalıştırmaya başlamadan önce işyerindeki
yıllık ücretli izin süresi 20 günden az olamaz. riskler, işe uyum ve kanuni hakları ile işin nite-
Yıllık ücretli iznin kesintisiz kullandırılması liğine göre gerekli iş başı eğitimlerini verir.
esastır. Ancak, yararına olduğu durumlarda
İşveren, çocuk ve genç işçinin işe başlamasın-
çocuk ve genç işçinin isteği üzerine en fazla 2
dan önce veya çalışma esnasında, çalışma ko-
bölünerek kullandırılabilir.
şullarında değişiklik olması gerektiği hallerde,
Okula veya eğitime devam eden çocuk ve bu değişikliği yapabilmesi için aşağıdaki hu-
genç işçilere yıllık ücretli izinleri okulların tatil susları göz önünde bulundurmalıdır;
olduğu, kursa ve diğer eğitim programlarına
a) İşyeri ve işin yapıldığı yerin uygunluğu ve
devam edilmediği dönemlerde verilir.
tanzimi,
İşverenin Yükümlülükleri
b) Kullanılan iş ekipmanlarının şekli, sırası ve

172
 Çocuk ve Genç İşçilerin
Çalıştırılma Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik-06.04.2004- 21 Şubat 2013

bunların kullanılış biçimleri,

c) İş organizasyonları,

d) Çocuk ve genç işçilere verilen eğitimin ve

talimatların düzeyi.

Değerlendirmeye göre çocuk ve genç işçilerin

fiziki veya zihinsel gelişmeleri ile güvenlikleri
yönünden risk tespit edilirse, en kısa sürede
gerekli tıbbi kontrollerin yapılması gerekmek-
tedir.

173
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

15. BÖLÜM
KADIN ÇALIŞANLARIN GECE POSTALARINDA
ÇALIŞTIRILMA KOŞULLARI HAKKINDA YÖNETMELIK

Gece postası: 4857 sayılı İş Kanunu’nun 69 larında çalıştırılabilmeleri için, işe başlamadan
uncu maddesinde belirtilen gece çalışma sü- önce, gece postalarında çalıştırılmalarında sa-
relerini kapsayan ve 7,5 saati geçmeyen çalış- kınca olmadığına ilişkin sağlık raporu işyerin-
ma zamanını, 18 yaşını doldurmuş kadın çalı- de görevli işyeri hekiminden alınır.
şanı,
(2) Ayrıca işveren, işin devamı süresince, çalı-
Kadın çalışanların gece postasında çalıştı- şanın özel durumunu, işyerinde maruz kalınan
rılma süresi: sağlık ve güvenlik risklerini de dikkate alarak
işyeri hekimince belirlenen düzenli aralıklarla
MADDE 5 – Kadın çalışanlar gece postalarında
çalışanların sağlık muayenelerinin yapılma-
7,5 SAATTEN fazla çalıştırılamaz. Ancak turizm,
sını sağlar
özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işler-
de ve bu işlerin yürütüldüğü işyerlerinde faali- * Kadın çalışanların, eşlerinin de gece pos-
yet gösteren alt işveren tarafından yürütülen tasında çalışması durumu
işlerde kadın çalışanın yazılı onayının alınması
MADDE 8 – (1) Kadın çalışanın kocası da işin
şartıyla yedi buçuk saatin üzerinde gece çalış-
postalar halinde yürütüldüğü aynı veya ayrı
ması yaptırılabilir.
bir işyerinde çalışıyor ise kadın çalışanın isteği
İşyerine ulaşım üzerine, gece çalıştırılması, kocasının çalıştığı
gece postasına rastlamayacak şekilde düzen-
MADDE 6 – (1) Belediye sınırları dışındaki her
lenir.
türlü işyeri işverenleri ile belediye sınırları için-
de olmakla beraber, posta değişim saatlerinde (2) Aynı işyerinde çalışan eşlerin aynı gece
toplu taşıma araçları ile gidip gelme zorluğu postasında çalışma istekleri, işverence, imkân
bulunan işyeri işverenleri, gece postalarında dahilinde karşılanır.
çalıştıracakları kadın çalışanları, sağlayacak-
* Gebelik ve analık durumunda çalıştırılma
ları uygun araçlarla ikametgâhlarına en yakın
yasağı
merkezden, işyerine götürüp getirmekle yü-
kümlüdür. MADDE 9 – (1) Kadın çalışanlar, gebe olduk-
larının doktor raporuyla tespitinden itibaren
Sağlık gözetimi
doğuma kadar, emziren kadın çalışanlar ise;
MADDE 7 – (1) Kadın çalışanların gece posta- doğum tarihinden başlamak üzere kendi mev-

174
 Kadın Çalışanların Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelik

zuatlarındaki hükümler saklı kalmak kaydıyla

1 yıl süre ile gece postalarında çalıştırılamazlar.

(2) Ancak emziren kadın çalışanlarda bu süre,

anne veya çocuğun sağlığı açısından gerekli
olduğunun işyerinde görevli işyeri hekimin-
den alınan raporla belgelenmesi halinde 6 ay
daha uzatılır.

(3) Bu çalışanların anılan sürelerdeki çalışma-

ları, Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma
Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım
Yurtlarına Dair Yönetmelik hükümleri saklı kal-
mak üzere gündüz postalarına rastlayacak şe-
kilde düzenlenir.

175
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

16. BÖLÜM
GEBE VEYA EMZIREN KADINLARIN ÇALIŞTIRILMA
ŞARTLARIYLA EMZIRME ODALARI VE ÇOCUK BAKIM
YURTLARINA DAIR YÖNETMELIK

Tanımlar: süreçlerinin çalışanlar üzerindeki etkilerini de-

ğerlendirir. Bu değerlendirme sonucuna göre
MADDE 4 – (1) Bu Yönetmelikte geçen;
EK-I’de belirtilen genel ve özel önlemleri alır.
a) Gebe çalışan: Herhangi bir sağlık ku-
(3) İşveren, işyerindeki maruziyetin şeklini,
ruluşundan alınan belge ile gebeliği hakkında
düzeyini ve süresini EK-II ve EK-III’teki etkenler,
işverenini bilgilendiren çalışanı,
süreçler, çalışma koşulları veya özel bir riske
b) Emziren çalışan: Tabi olduğu mevzu- maruz kalma olasılığı bulunan işleri de;
at hükümleri uyarınca süt izni kullanmakta
a) Sağlık ve güvenlik risklerinin, gebe
olan ve işverenini durum hakkında bilgilendi-
veya emziren çalışanlar üzerindeki etkilerini
ren çalışanı,
belirlemek
c) Emzirme odaları: Çalışanların bir ya-
b) Alınacak önlemleri kararlaştırmak üze-
şından küçük çocuklarını emzirmeleri için ay-
re değerlendirir. Bu değerlendirmede kişisel
rılan odaları,
olarak çalışanı etkileyen psikososyal ve tıb-
Ç) Yeni doğum yapmış çalışan: Yeni doğum bi faktörleri de dikkate alır.
yapmış ve işverenini durumu hakkında bilgi-
(4) Gebe veya emziren çalışan, işyerinde yapı-
lendiren çalışanı,
lan değerlendirmenin sonuçları ile sağlık ve
d) Yurt/Çocuk bakım yurdu/Kreş: Millî güvenlik amacıyla alınması gereken önlemler
Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim ve İlköğre- hakkında bilgilendirilir.
tim Kurumları Yönetmeliği hükümlerine göre
Değerlendirme sonuçlarını izleyen eylem:
ilköğretime kayıt yaşını doldurmamış çocukla-
rın bakım ve eğitimlerinin yapıldığı yerleri, MADDE 7 – (1) Değerlendirme sonuçları, gebe
veya emziren çalışan için sağlık ve güvenlik
Bilgilendirme ve değerlendirme:
riskini veya çalışanın gebeliği veya emzirmesi
MADDE 6 – (1) Çalışan, gebelik ve emzirmeye üzerindeki bir etkiyi ortaya çıkardığında işve-
başlama halinde işverenini bilgilendirir. ren, ilgili çalışanın çalışma koşullarını ve/veya
çalışma saatlerini, çalışanın bu risklere maruz
(2) İşveren, gebe veya emziren çalışanın
kalmasını önleyecek bir biçimde geçici olarak
sağlık ve güvenliği için tehlikeli sayılan kim-
değiştirir.
yasal, fiziksel, biyolojik etkenlerin ve çalışma

176
 Gebe Veya Emziren Kadınların
Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları Ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik

(2) Çalışma koşullarının ve/veya çalışma MADDE 11 – (1) Gebe çalışanlara gebelikleri
saatlerinin uyarlanması mümkün değilse, iş- süresince, periyodik kontrolleri için ücretli izin
veren ilgili çalışanı başka bir işe aktarmak için verilir.
gerekli önlemleri alır.
Emziren çalışanın çalıştırılması:
(3) Sağlık raporu ile gerekli görüldüğü tak-
MADDE 12 – (1) Emziren çalışanların, doğum
dirde gebe çalışan, sağlığına uygun daha hafif
izninin bitiminde ve işe başlamalarından önce,
işlerde çalıştırılır. Bu halde çalışanın ücretinde
çalışmalarına engel durumları olmadığının ra-
bir kesinti yapılmaz. Başka bir işe aktarılması
porla belirlenmesi gerekir. Çalışmasının sakın-
mümkün değilse, çalışanın sağlık ve güven-
calı olduğu hekim raporu ile belirlenen çalışan,
liğinin korunması için gerekli süre içinde, is-
raporda belirtilen süre ve işlerde çalıştırılamaz.
teği halinde çalışanın tabi olduğu mevzuat
hükümleri saklı kalmak kaydıyla ücretsiz izin- Oda ve yurt açma yükümlülüğü:
li sayılması sağlanır. Bu süre, yıllık ücretli izin
MADDE 13 – (1) Yaşları ve medeni halleri ne
hakkının hesabında dikkate alınmaz.
olursa olsun, 100-150 kadın çalışanı olan iş-
Gece çalışması: yerlerinde, emziren çalışanların çocuklarını
emzirmeleri için işveren tarafından, çalışma
MADDE 8 – (1) Kadın çalışanlar, gebe olduk-
yerlerinden ayrı ve işyerine en çok 250 metre
larının sağlık raporuyla tespitinden itibaren
uzaklıkta EK-IV’te belirtilen şartları taşıyan bir
doğuma kadar geçen sürede gece çalışmaya
emzirme odasının kurulması zorunludur.
zorlanamazlar.
(2) Yaşları ve medeni halleri ne olursa olsun,
(2) Yeni doğum yapmış çalışanın doğumu izle-
150’den çok kadın çalışanı olan işyerlerinde,
yen 1 yıl boyunca gece çalıştırılması yasaktır.
0-6 yaşındaki çocukların bırakılması, bakımı ve
Bu sürenin sonunda sağlık ve güvenlik açısın-
emziren çalışanların çocuklarını emzirmele-
dan sakıncalı olduğunun sağlık raporu ile be-
ri için işveren tarafından, çalışma yerlerinden
lirlendiği dönem boyunca gece çalıştırılmaz.
ayrı ve işyerine yakın EK-IV’te belirtilen şartları
Çalışma saatleri: taşıyan bir yurdun Yurt, işyerine 250 metreden
daha uzaksa işveren taşıt sağlamakla yüküm-
MADDE 9 – (1) Gebe veya emziren çalışan
lüdür.
günde 7,5 saatten fazla çalıştırılamaz.
(3) İşverenler, ortaklaşa oda ve yurt kura-
Analık ve süt izni:
bilecekleri gibi, oda ve yurt açma yükümlü-
MADDE 10 – (1) Çalışanın tabi olduğu mev- lüğünü, kamu kurumlarınca yetkilendirilmiş
zuat hükümleri saklı kalmak kaydıyla analık ve yurtlarla yapacakları anlaşmalarla da yerine
süt izninde 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş getirebilirler.
Kanunu’nun 74’üncü maddesi hükümleri uy-
(4) Oda ve yurt açma yükümlülüğünün
gulanır.
belirlenmesinde, işverenin belediye ve müca-
Gebe çalışanın muayene izni: vir alan sınırları içinde bulunan tüm işyerlerin-

177
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

deki kadın çalışanların toplam sayısı dikkate Ortaklaşa kurulan oda ve yurtların yöneti-
alınır. mi:

(5) Emzirme odası ve/veya yurt kurulması
için gereken kadın çalışan sayısının hesabına
erkek çalışanlar arasından çocuğunun annesi
ölmüş veya velayeti babaya verilmiş olanlar da
dâhil edilir.
MADDE 22 – (1) Oda ve yurtlar birden çok
işveren tarafından kurulduğu takdirde, bu iş-
verenler veya işveren vekilleri, ayda en az bir
defa toplanarak bu yerlerin yönetimine dair
kararları alırlar ve uygulanmasını sağlarlar.

Oda ve Yurttan Faydalanacaklar:

MADDE 14 – (1) Oda ve yurtlardan, kadın çalı-

şanların çocukları ile erkek çalışanların annesi
ölmüş veya velayeti babaya verilmiş çocukları
faydalanırlar. Odalara; 0-1 yaşındaki, yurtlara;
ilköğretime kayıt yaşını doldurmamış çocuklar
alınır.

(2) Oda ve yurtlarda, çocuklar ve görevliler dı-

şında başkasının bulunması ve bunların amaç
dışında kullanılması yasaktır. Yurtlarda; 0-24
aylık, 25-48 aylık ve 49 aylık ve üzeri çocuklar
birbirinden ayrı bulundurulur.

(3) Çocuklar, oda ve yurtlara işbaşı yapılma-

dan önce bırakılır, işin bitiminde alınır. Anne
ve babalar, odaların ve yurtların disiplin ve
yönetimine dair kurallara uymak şartıyla ara
dinlenmesinde çocuklarını görüp bakımlarıyla
ilgilenebilirler.

İşverenin yükümlülüğü:

MADDE 21 – (1) Oda ve yurtların bina, kuru-

luş, döşeme, araç, gereç, taşıt, beslenme gibi
giderlerinin tamamı işverenlerce karşılanır.

(2) Buralar, ayda en az bir defa işveren veya ve-

kili tarafından denetlenir. İşveren, işveren ve-
kili, işyeri hekimi veya bu birimlerin yönetim
ve gözetiminden sorumlu olanlarca görülen
eksiklikler derhal giderilir.

178
 5510 Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu

17. BÖLÜM
5510 SOSYAL SIGORTALAR VE
GENEL SAĞLIK SIGORTASI KANUNU
MADDE 13- İş kazası; şartıyla rahatsızlığının bildirim yapmaya engel
olmadığı günden sonra 3 işgünü içinde,
Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,
c) (Mülga: 17/4/2008-5754/8 Md.)
a) (Değişik: 17/4/2008-5754/8 Md.) İşve-
ren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle (Değişik paragraf: 17/4/2008-5754/8 Md.) iş
sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız ça- kazası ve meslek hastalığı bildirgesi ile doğ-
lışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle, rudan ya da taahhütlü posta ile Kuruma bil-
b) Bir işverene bağlı olarak çalışan sigor- dirilmesi zorunludur. Bu fıkranın (a) bendinde
talının, görevli olarak işyeri dışında başka bir belirtilen süre, iş kazasının işverenin kontrolü
yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmak- dışındaki yerlerde meydana gelmesi halinde,
sızın geçen zamanlarda, iş kazasının öğrenildiği tarihten itibaren baş-
c) (Değişik: 17/4/2008-5754/8 Md.) Bu lar.
Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının
Kuruma bildirilen olayın iş kazası sayılıp sa-
(a) bendi kapsamındaki emziren kadın sigor-
yılmayacağı hakkında bir karara varılabilmesi
talının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt
için gerektiğinde, Kurumun denetim ve kont-
vermek için ayrılan zamanlarda,
rol ile yetkilendirilen memurları tarafından
d) Sigortalıların, işverence sağlanan bir
veya Bakanlık iş müfettişleri vasıtasıyla soruş-
taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında,
turma yapılabilir.
meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya son-
radan bedenen ya da ruhen engelli hâle geti- Bu soruşturma sonunda yazılı olarak bildiri-
ren olaydır. len hususların gerçeğe uymadığı ve olayın iş
kazası olmadığı anlaşılırsa, Kurumca bu olay
(2) İş kazasının 4’üncü maddenin birinci fıkra-
için yersiz olarak yapılmış bulunan ödemeler,
sının;
ödemenin yapıldığı tarihten itibaren gerçeğe
(a) bendi ile 5 inci madde kapsamında bulu- aykırı bildirimde bulunanlardan, 96’ncı madde
nan sigortalılar bakımından bunları çalıştıran hükmüne göre tahsil edilir.
işveren tarafından, o yer yetkili kolluk kuvvet-
İş kazası ve meslek hastalığı bildirgesinin şekli
lerine derhal ve Kuruma da en geç kazadan
ve içeriği, verilme usulü ile bu maddenin uy-
sonraki 3 işgünü içinde,
gulanmasına ilişkin usul ve esaslar, Kurum ta-
(b) bendi kapsamında bulunan sigortalı bakı- rafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.
mından kendisi tarafından, bir ayı geçmemek

179
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Meslek hastalığının tanımı, bildirilmesi ve Sağlık Kurulunun onayı ile meslek hastalığı
soruşturulması sayılabilir.

MADDE 14- Meslek hastalığı, sigortalının ça- Meslek hastalığının 4’üncü maddenin bi-
lıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tek- rinci fıkrasının;
rarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları
a) (a) bendi ile 5 inci madde kapsamında bulu-
yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık,
nan sigortalılar bakımından, sigortalının mes-
bedensel veya ruhsal engellilik halleridir. (3)
lek hastalığına tutulduğunu öğrenen veya bu
Sigortalının çalıştığı işten dolayı meslek durum kendisine bildirilen işveren tarafından,
hastalığına tutulduğunun; (1) b) (b) bendi kapsamındaki sigortalı bakı-
mından ise kendisi tarafından, bu durumun
a) Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet
öğrenildiği günden başlayarak 3 işgünü için-
sunucuları tarafından usulüne uygun olarak
de, iş kazası ve meslek hastalığı bildirgesi ile
düzenlenen sağlık kurulu raporu ve dayanağı
Kuruma bildirilmesi zorunludur.
tıbbî belgelerin incelenmesi,
Bu yükümlülüğü yerine getirmeyen veya yazı-
b) Kurumca gerekli görüldüğü hallerde,
lı olarak bildirilen hususları kasten eksik ya da
işyerindeki çalışma şartlarını ve buna bağlı tıb-
yanlış bildiren işverene veya 4’üncü maddenin
bî sonuçlarını ortaya koyan denetim raporları
birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındaki si-
ve gerekli diğer belgelerin incelenmesi, sonu-
gortalıya, Kurumca bu durum için yapılmış bu-
cu Kurum Sağlık Kurulu tarafından tespit edil-
lunan masraflar ile ödenmişse geçici iş göre-
mesi zorunludur.
mezlik ödenekleri rücu edilir. Meslek hastalığı
Meslek hastalığı, işten ayrıldıktan sonra mey- ile ilgili bildirimler üzerine gerekli soruşturma-
dana çıkmış ve sigortalı olarak çalıştığı işten lar, Kurumun denetim ve kontrol ile yetkilen-
kaynaklanmış ise, sigortalının bu Kanunla dirilen memurları tarafından veya Bakanlık iş
sağlanan haklardan yararlanabilmesi için, eski müfettişleri vasıtasıyla yaptırılabilir.
işinden fiilen ayrılmasıyla hastalığın meyda-
Hangi hallerin meslek hastalığı sayılacağı, iş
na çıkması arasında bu hastalık için Kurum
kazası ve meslek hastalığı bildirgesinin şekli
tarafından çıkarılacak yönetmelikte belirtilen
ve içeriği, verilme usulü ile bu maddenin uy-
süreden daha uzun bir zamanın geçmemiş ol-
gulanmasına ilişkin diğer usul ve esaslar, Ku-
ması şarttır. Bu durumdaki kişiler, gerekli bel-
rum tarafından çıkarılacak yönetmelikte dü-
gelerle Kuruma müracaat edebilirler. Herhan-
zenlenir. Yönetmelikte belirlenmiş hastalıklar
gi bir meslek hastalığının klinik ve laboratuvar
dışında herhangi bir hastalığın meslek hasta-
bulgularıyla belirlendiği ve meslek hastalığına
lığı sayılıp sayılmaması hususunda çıkabilecek
yol açan etkenin işyerindeki inceleme sonun-
uyuşmazlıklar, Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık
da tespit edildiği hallerde, meslek hastalıkla-
Kurulunca karara bağlanır.
rı listesindeki yükümlülük süresi aşılmış olsa
bile, söz konusu hastalık Kurumun veya ilgili- MADDE 16- İş kazası veya meslek hastalığı
nin başvurusu üzerine Sosyal Sigorta Yüksek sigortasından sağlanan haklar şunlardır:

180
 5510 Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu

a) Sigortalıya, geçici iş göremezlik süre-  a) bendi kapsamında olanlar için do-

since günlük geçici iş göremezlik ödeneği ve- ğumdan önceki bir yıl içinde en az 120 gün
rilmesi. kısa vadeli sigorta kolları primi bildirilmiş ol-
ması,
b) Sigortalıya sürekli iş göremezlik geliri
bağlanması.  b) bendi kapsamında olanlar için do-
ğumdan önceki bir yıl içinde en az 120 gün
c) İş kazası veya meslek hastalığı sonucu
kısa vadeli sigorta kolları primi yatırılmış ve
ölen sigortalının hak sahiplerine, gelir bağlan-
genel sağlık sigortası primi dahil prim ve pri-
ması.
me ilişkin her türlü borçlarının ödenmiş olma-
d) Gelir bağlanmış olan kız çocuklarına sı, şarttır.
evlenme ödeneği verilmesi.
 Emzirme ödeneğine hak kazanan si-
e) İş kazası ve meslek hastalığı sonucu gortalılardan 9 uncu maddeye göre sigortalı-
ölen sigortalı için cenaze ödeneği verilmesi. lığı sona erenlerin, bu tarihten başlamak üzere
üç yüz gün içinde çocukları doğarsa, sigortalı
Analık sigortasından sağlanan haklar
kadın veya eşi analık sigortası haklarından ya-
MADDE 16- rarlanacak sigortalı erkek, doğum tarihinden
 Hastalık ve analık sigortasından sigor- önceki on beş ay içinde en az 120 gün prim
talıya hastalık veya analık hallerine bağlı ola- ödenmiş olması şartıyla emzirme ödeneğin-
rak ortaya çıkan iş göremezlik süresince, gün- den yararlandırılır.
lük geçici iş göremezlik ödeneği verilir. Geçici iş göremezlik ödeneği
 Analık sigortasından sigortalı kadına MADDE 18-
veya sigortalı olmayan karısının doğum yap-
• 4’üncü maddenin birinci fıkrasının (b)
ması nedeniyle sigortalı erkeğe, bu Kanunun
bendine göre sigortalı sayılanlara iş kazası
4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b)
veya meslek hastalığı ya da analık halinde ge-
bentleri kapsamındaki sigortalılardan; kendi
çici iş göremezlik ödeneği, genel sağlık sigor-
çalışmalarından dolayı gelir veya aylık alan
tası dahil prim ve prime ilişkin her türlü borç-
kadına ya da gelir veya aylık alan erkeğin si-
larının ödenmiş olması şartıyla yatarak tedavi
gortalı olmayan eşine, her çocuk için yaşaması
şartıyla doğum tarihinde geçerli olan ve Ku- • Süresince veya yatarak tedavi sonrası
rum Yönetim Kurulunca belirlenip Bakan ta- bu tedavinin gereği olarak istirahat raporu al-
rafından onaylanan tarife üzerinden emzirme dıkları sürede ödenir. Ancak bu maddenin bi-
ödeneği verilir. rinci fıkrasının (c) bendine göre doğum öncesi
ve doğum sonrası çalışmadığı sürelerde geçici
 Sigortalı kadına veya sigortalı olmayan
iş göremezlik ödeneğinin ödenebilmesi için
eşinin doğum yapması nedeniyle sigortalı er-
yatarak tedavi şartı aranmaz.
keğe emzirme ödeneği verilebilmesi için, Ka-
nunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının; • İş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve

181
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık
sigortalı kadının analığı halinde verilecek ge-
çici iş göremezlik ödeneği, yatarak tedavilerde
17 inci maddeye göre hesaplanacak günlük
kazancının yarısı, ayaktan tedavilerde ise üçte
ikisidir.
• Sigorta prim ve ödeneklerinin hesabı-
na esas tutulacak günlük kazançların alt sını-
rında meydana gelecek değişikliklerde, yeni-
den tespit edilen alt sınırın altında bir günlük
kazanç üzerinden ödenek almakta bulunanla-
rın veya almaya hak kazanmış veya kazanacak
olanların bu ödenekleri, günlük kazançlarının
alt sınırındaki değişikliklerin yürürlüğe girdiği
tarihten başlayarak değiştirilmiş günlük ka-
zançların alt sınırına göre ödenir.
• Bir sigortalıda iş kazası, meslek hastalı-
ğı, hastalık ve analık hallerinden birkaçı birle-
şirse, geçici iş göremezlik ödeneklerinden en
yükseği verilir.
• Geçici iş göremezlik ödenekleri, toplu
iş sözleşmesi yapılan işyerleri ile kamu ida-
relerinin işverenleri tarafından Kurumca be-
lirlenen usul ve esaslara göre Kurum adına
sigortalılara ödenerek, daha sonra Kurum ile 
mahsuplaşmak suretiyle tahsil edilebilir.
• Geçici iş göremezlik ödeneklerinin
ödeme zamanı ile bu maddenin uygulanma-
sına ilişkin diğer usul ve esaslar, Kurum tarafın-
dan çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.
Sürekli iş göremezlik gelirine hak kazan-
ma, hesaplanması, başlangıcı ve birden çok
iş kazası ve meslek hastalığı hali:
MADDE 19- (Değişik birinci fıkra: 17/4/2008- lirlenir.
5754/12 Md.) İş kazası veya meslek hastalığı
sonucu oluşan hastalık ve engellilik nedeniy-
182
le Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti su-
nucularının sağlık kurulları tarafından verilen
raporlara istinaden Kurum Sağlık Kurulunca
meslekte kazanma gücü en az %10 oranında
azalmış bulunduğu tespit edilen sigortalı, sü-
rekli iş göremezlik gelirine hak kazanır. (1)
 Sürekli iş göremezlik geliri bağlanmış
olan sigortalının yeniden tedavi ettirilmesi
halinde meslekte kazanma gücünü ne oranda
yitirdiği, birinci fıkrada belirtilen sağlık kurulla-
rından alınacak raporlara göre yeniden tespit
olunur.
 Sürekli iş göremezlik geliri, sigortalının
mesleğinde kazanma gücünün kaybı oranına
göre hesaplanır. Sürekli tam iş göremezlikte
sigortalıya, 17 inci maddeye göre hesaplanan
aylık kazancının %70’i oranında gelir bağla-
nır. Sürekli kısmî iş göremezlikte sigortalıya
bağlanacak gelir, tam iş göremezlik geliri gibi
hesaplanarak bunun iş göremezlik derecesi
oranındaki tutarı kendisine ödenir. Sigortalı,
başka birinin sürekli bakımına muhtaç ise gelir
bağlama oranı %100 olarak uygulanır.
4’üncü maddenin birinci fıkrasının (b)
bendine göre sigortalı sayılanlara, sürekli iş
göremezlik geliri bağlanabilmesi için, kendi
sigortalılığından dolayı, genel sağlık sigortası
dahil prim ve prime ilişkin her türlü borçlarının
ödenmiş olması zorunludur. (2)
 Yukarıdaki fıkralara göre hesaplanan
gelir, günlük kazanç hesabına giren son ay ile
gelir başlangıç tarihi arasında 55 inci madde-
nin ikinci fıkrası hükmüne göre artırılarak be-
Sürekli iş göremezlik gelirine hak kazan-
ma, hesaplanması, başlangıcı ve birden çok
 5510 Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu

iş kazası ve meslek hastalığı hali: 5510 SGK KANUNU

MADDE 19- TANIMLAR& SİGORTALI SAYILANLAR
Sigortalının sürekli iş göremezlik geliri; Kısa vadeli sigorta kolları: İş kazası ve meslek
a) Geçici iş göremezlik ödeneğinin sona er- hastalığı, hastalık ve analık sigortası kollarını,
diği tarihi, Uzun vadeli sigorta kolları: Malûllük, yaşlılık
b) Geçici iş göremezlik tespit edilemeden ve ölüm sigortası kollarını,
sürekli iş göremezlik durumuna girilmişse, Sigortalı sayılanlar
buna ait sağlık kurulu raporu tarihini, takip
MADDE 4- (Değişik: 17/4/2008-5754/2 Md.)
eden ay başından başlar.

 Sürekli iş göremezlik geliri bağlanmış Bu Kanunun kısa ve uzun vadeli sigorta kolları
uygulaması bakımından;
sigortalılardan, aynı engellilik veya meslek
hastalığı nedeniyle istirahat raporu alanlara, a) Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren
yazılı istek tarihinden itibaren 18 inci madde- tarafından çalıştırılanlar,
ye göre hesaplanacak bir günlük geçici iş gö-
b) Köy ve mahalle muhtarları ile hizmet akdine
remezlik ödeneği ile aylık sürekli iş göremezlik
bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına ba-
gelirinin otuzda biri arasındaki fark, her gün
ğımsız çalışanlardan ise;
için geçici iş göremezlik ödeneği olarak verilir.
1) Ticarî kazanç veya serbest meslek kazancı
 Sigortalının yeniden bir iş kazasına
nedeniyle gerçek veya basit usûlde gelir vergi-
uğraması veya yeni bir meslek hastalığına tu-
si mükellefi olanlar,
tulması halinde, meydana gelen engellilik hâl-
lerinin bütünü göz önüne alınarak kendisine, 2) Gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanat-
sürekli iş göremezliğini doğuran son iş kazası kâr siciline kayıtlı olanlar,
veya meslek hastalığı sırasındaki kazancı üze-
3) Anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi
rinden gelir hesaplanır. Ancak, sigortalının son
olan ortakları, sermayesi paylara bölünmüş
iş kazası veya meslek hastalığı sırasındaki gün-
komandit şirketlerin komandite ortakları, di-
lük kazancına göre bulunacak geliri, hesapla-
ğer şirket ve donatma iştiraklerinin ise tüm
nan ilk gelirinden az ise sigortalının sürekli iş
ortakları,
göremezlik geliri ilk kazanç üzerinden ödenir.
İş kazası ve meslek hastalığı sonucu sürekli iş 4) Tarımsal faaliyette bulunanlar,
göremezlik hallerinde meslekte kazanma gü-
GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİ
cündeki kayıp oranının belirlenmesine ve bu
maddenin uygulanmasına ilişkin diğer usul ve MADDE 18- Kurumca yetkilendirilen hekim
esaslar, Kurum tarafından çıkarılacak yönet- veya sağlık kurullarından istirahat raporu alın-
melikle düzenlenir. mış olması şartıyla;

a) İş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle iş

183
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

göremezliğe uğrayan sigortalıya her gün için, ödenmiş olması şartıyla yatarak tedavi süre-
since veya yatarak tedavi sonrası bu tedavinin
b)4’üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi
gereği olarak istirahat raporu aldıkları sürede
ile 5 inci madde kapsamındaki sigortalılardan
ödenir. Ancak bu maddenin birinci fıkrasının
hastalık sigortasına tabi olanların hastalık se-
(c) bendine göre doğum öncesi ve doğum
bebiyle iş göremezliğe uğraması halinde, iş
sonrası çalışmadığı sürelerde geçici iş göre-
göremezliğin başladığı tarihten önceki bir yıl
mezlik ödeneğinin ödenebilmesi için yatarak
içinde en az doksan gün kısa vadeli sigorta
tedavi şartı aranmaz.
primi bildirilmiş olması şartıyla geçici iş göre-
mezliğin üçüncü gününden başlamak üzere İş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve sigortalı
her gün için, kadının analığı halinde verilecek geçici iş gö-
remezlik ödeneği, yatarak tedavilerde 17 inci
c)4’üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi
maddeye göre hesaplanacak günlük kazancı-
ile (b) bendinde belirtilen muhtarlar ile aynı
nın yarısı, ayaktan tedavilerde ise üçte ikisidir.
bendin (1), (2) ve (4) numaralı alt bentleri kap-
samındaki sigortalı kadının analığı halinde, Sigorta prim ve ödeneklerinin hesabına esas
doğumdan önceki bir yıl içinde en az doksan tutulacak günlük kazançların alt sınırında
gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olması meydana gelecek değişikliklerde, yeniden tes-
şartıyla, doğumdan önceki ve sonraki sekizer pit edilen alt sınırın altında bir günlük kazanç
haftalık sürede, çoğul gebelik halinde ise do- üzerinden ödenek almakta bulunanların veya
ğumdan önceki sekiz haftalık süreye iki hafta- almaya hak kazanmış veya kazanacak olan-
lık süre ilâve edilerek çalışmadığı her gün için, ların bu ödenekleri, günlük kazançlarının alt
sınırındaki değişikliklerin yürürlüğe girdiği ta-
d) 4’üncü maddenin birinci fıkrasının (a) ben-
rihten başlayarak değiştirilmiş günlük kazanç-
di ile (b) bendinde belirtilen muhtarlar ile aynı
ların alt sınırına göre ödenir.
bendin (1), (2) ve (4) numaralı alt bentleri kap-
samındaki sigortalı kadının, erken doğum yap- Bir sigortalıda iş kazası, meslek hastalığı, has-
ması halinde doğumdan önce kullanamadığı talık ve analık hallerinden birkaçı birleşirse,
çalıştırılamayacak süreler ile isteği ve hekimin geçici iş göremezlik ödeneklerinden en yük-
onayıyla doğuma üç hafta kalıncaya kadar ça- seği verilir. Geçici iş göremezlik ödenekleri,
lışması halinde, doğum sonrası istirahat süre- toplu iş sözleşmesi yapılan işyerleri ile kamu
sine eklenen süreler için, geçici iş göremezlik idarelerinin işverenleri tarafından Kurumca
ödeneği verilir. belirlenen Usul ve esaslara göre Kurum adına
sigortalılara ödenerek, daha sonra Kurum ile
MADDE 18-
mahsuplaşmak suretiyle tahsil edilebilir.
4’üncü maddenin birinci fıkrasının (b) ben-
Sürekli iş göremezlik gelirine hak kazanma,
dine göre sigortalı sayılanlara iş kazası veya
hesaplanması, başlangıcı ve birden çok iş
meslek hastalığı ya da analık halinde geçici iş
kazası ve meslek hastalığı hali
göremezlik ödeneği, genel sağlık sigortası da-
hil prim ve prime ilişkin her türlü borçlarının MADDE 19- İş kazası veya meslek hastalığı

184
 5510 Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu

sonucu oluşan hastalık ve engellilik nedeniy- incelenmesi sonucu, 4 üncü maddenin birinci
le Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti su- fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki si-
nucularının sağlık kurulları tarafından verilen gortalılar için çalışma gücünün veya iş kazası
raporlara istinaden Kurum Sağlık Kurulunca veya meslek hastalığı sonucu meslekte ka-
meslekte kazanma gücü en az %10 oranında zanma gücünün en az % 60’ını, (c) bendi kap-
azalmış bulunduğu tespit edilen sigortalı, sü- samındaki sigortalılar için çalışma gücünün
rekli iş göremezlik gelirine hak kazanır. en az % 60’ını veya vazifelerini yapamayacak
şekilde meslekte kazanma gücünü kaybettiği
Sürekli iş göremezlik geliri bağlanmış olan si-
Kurum Sağlık Kurulunca tespit edilen sigortalı,
gortalının yeniden tedavi ettirilmesi halinde
malûl sayılır.
meslekte kazanma gücünü ne oranda yitirdiği,
birinci fıkrada belirtilen sağlık kurullarından Ancak, sigortalı olarak ilk defa çalışmaya baş-
alınacak raporlara göre yeniden tespit olunur. ladığı tarihten önce sigortalının çalışma gü-
cünün %60’ını veya vazifesini yapamayacak
Sürekli iş göremezlik geliri, sigortalının mes-
derecede meslekte kazanma gücünü kaybet-
leğinde kazanma gücünün kaybı oranına
tiği önceden veya sonradan tespit edilirse,
göre hesaplanır. Sürekli tam iş göremezlikte
sigortalı bu hastalık veya engelliliği sebebiyle
sigortalıya, 17 inci maddeye göre hesaplanan
malûllük aylığından yararlanamaz.
aylık kazancının %70’i oranında gelir bağla-
nır. Sürekli kısmî iş göremezlikte sigortalıya Malûllük sigortasından sağlanan haklar ve
bağlanacak gelir, tam iş göremezlik geliri gibi yararlanma şartları
hesaplanarak bunun iş göremezlik derecesi
MADDE 26-
oranındaki tutarı kendisine ödenir. Sigortalı,
başka birinin sürekli bakımına muhtaç ise gelir Malûllük sigortasından sigortalılara sağlanan
bağlama oranı %100 olarak uygulanır. hak, malûllük aylığı bağlanmasıdır.

4’üncü maddenin birinci fıkrasının (b) bendine Sigortalıya malûllük aylığı bağlanabilmesi için
göre sigortalı sayılanlara, sürekli iş göremezlik sigortalının;
geliri bağlanabilmesi için, kendi sigortalılığın-
a) 25 inci maddeye göre malûl sayılması,
dan dolayı, genel sağlık sigortası dahil prim ve
prime ilişkin her türlü borçlarının ödenmiş ol- b) En az 10 yıldan beri sigortalı bulunup, top-
ması zorunludur. lam olarak 1800 gün veya başka birinin sürekli
bakımına muhtaç derecede malûl olan sigor-
Malûl sayılma
talılar için ise sigortalılık süresi aranmaksızın
MADDE 25- 1800 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları
primi bildirilmiş olması,
Sigortalının veya işverenin talebi üzerine Ku-
rumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucula- c) Malûliyeti nedeniyle sigortalı olarak çalıştığı
rının sağlık kurullarınca usulüne uygun düzen- işten ayrıldıktan veya işyerini kapattıktan veya
lenecek raporlar ve dayanağı tıbbî belgelerin devrettikten sonra Kurumdan yazılı istekte bu-
lunması, halinde malûllük aylığı bağlanır.
185
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Ancak, 4’üncü maddenin birinci fıkrasının (b) sına, o da yoksa kardeşlerine verilir.
bendine göre sigortalı sayılanların kendi si-
Cenaze ödeneğinin üçüncü fıkrada sayılanla-
gortalılığı nedeniyle genel sağlık sigortası pri-
ra ödenememesi ve sigortalının cenazesinin
mi dahil, prim ve prime ilişkin her türlü borçla-
gerçek veya tüzel kişiler tarafından kaldırılma-
rının ödenmiş olması zorunludur.
sı durumunda, üçüncü fıkrada belirtilen tutarı
Evlenme ve cenaze ödeneği geçmemek üzere belgelere dayanan masraf-
lar, masrafı yapan gerçek veya tüzel kişilere
MADDE 37-
ödenir.
Evlenmeleri nedeniyle, gelir veya aylıklarının
Ev hizmetlerinde çalışanların sigortalılığı
kesilmesi gereken kız çocuklarına evlenmeleri
ve konut kapıcılığı
ve talepte bulunmaları halinde almakta olduk-
ları aylık veya gelirlerinin EK MADDE 9 – Ev hizmetlerinde bir veya bir-
den fazla gerçek kişi tarafından çalıştırılan ve
2 yıllık tutarı bir defaya mahsus olmak üzere
çalıştıkları kişi yanında ay içinde çalışma saati
evlenme ödeneği olarak peşin ödenir. Evlen-
süresine göre hesaplanan çalışma gün sayısı
me ödeneği alan hak sahibinin aylığının ke-
10 gün ve daha fazla olan sigortalılar ile konut
sildiği tarihten itibaren 2 yıl içerisinde yeni-
kapıcılığı işyerlerinde çalıştırılan sigortalılar
den hak sahibi olması halinde, 2 yıllık sürenin
hakkında Kanunun 4’üncü maddesinin birinci
sonuna kadar gelir veya aylık bağlanmaz, bu
fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalılara
durumda olanlar 60’ıncı maddenin birinci fık-
ilişkin hükümler uygulanır.
rasının (f ) bendi kapsamında genel sağlık si-
gortalısı sayılır. Ev hizmetlerinde bir veya birden fazla gerçek
kişi tarafından çalıştırılan ve çalıştıkları kişi
Evlenme ödeneği verilmesi halinde, diğer hak
yanında ay içinde çalışma saati süresine göre
sahiplerinin aylık veya gelirleri evlenme öde-
hesaplanan çalışma gün sayısı 10 günden az
neği verilen sürenin bitimini takip eden öde-
olanlar için ise, çalıştırıldıkları süreyle orantı-
me döneminden itibaren 34’üncü maddeye
lı olarak çalıştıranlarca 82 inci maddeye göre
göre yeniden belirlenir.
belirlenen prime esas günlük kazanç alt sınırı-
İş kazası veya meslek hastalığı sonucu veya nın %2’si oranında iş kazası ve meslek hastalığı
sürekli iş göremezlik geliri, malûllük, vazi- sigortası primi ödenir. Bu şekilde çalışanların
fe malûllüğü veya yaşlılık aylığı almakta iken sigortalılık tescili, çalışan ve çalıştıran imzaları-
veya kendisi için en az 360 gün malûllük, yaş- nı da ihtiva eden ve en geç çalışmanın geçtiği
lılık ve ölüm sigortası primi bildirilmiş olup da ayın sonuna kadar Kuruma verilmesi gereken
ölen sigortalının hak sahiplerine Kurum Yö- örneği Kurumca hazırlanacak belgenin Kuru-
netim Kurulunca belirlenip Bakan tarafından ma verilmesi ile sağlanır. Sigortalılık başlangı-
onaylanan tarife üzerinden cenaze ödeneği cında bu belge üzerinde çalışma başlangıcına
ödenir. Cenaze ödeneği, sırasıyla sigortalının dair kayıtlı en eski tarih esas alınır. Bunlar hak-
eşine, yoksa çocuklarına, o da yoksa ana baba- kında hastalık sigortası hükümleri uygulan-

186
 5510 Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu
maz. İkinci fıkra kapsamındakileri çalıştıranlar
bu Kanun uygulamasında işveren sayılmaz. Si-
gortalının iş kazası ve meslek hastalığı sigorta
kollarından sağlanan yardımlardan yararlana-
bilmesi için iş kazasının olduğu tarihten en az
10 gün önce tescil edilmiş olması ve sigortalılı-
ğının sona ermemiş olması, bu Kanuna göre iş
kazası veya meslek hastalığından dolayı geçici
iş göremezlik ödeneği ödenmesi veya sürek-
li iş göremezlik geliri ya da malullük, yaşlılık
ve ölüm sigortalarından aylık bağlanabilmesi
için prim ve prime ilişkin her türlü borçlarının
ödenmiş olması şarttır.
SOSYAL SİGORTA İŞLEMLERİ YÖ-
NETMELİĞİ/12MAYIS2010
İş kazasının bildirimi ve bildirim süresi
MADDE 35 – (1) İş kazası, Kanunun 4’üncü
maddesinin birinci fıkrasının;
(a) bendinde sayılan sigortalılar ile Kanunun
5 inci maddesinin (a) ve (c) bendinde sayılan
sigortalıların iş kazası geçirmeleri hâlinde işve-
renleri, Kanunun 5 inci maddesinin (b) ve (e)
bentlerinde belirtilen sigortalıların iş kazası
geçirmeleri hâlinde ise eğitim veya staj gör-
dükleri işyeri işverenleri tarafından kazanın
olduğu yerdeki yetkili kolluk kuvvetlerine der-
hâl, Kuruma en geç kazadan sonraki 3 iş günü
içinde, Kanunun 5 inci maddesinin (g) ben-
dinde sayılan sigortalının iş kazası geçirmesi
hâlinde, işvereni tarafından kazanın olduğu ve
ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi bulun-
mayan ülkelerdeki yerel kolluk kuvvetlerine
derhâl, Kuruma ise en geç kazadan sonraki 3
iş günü içinde,
(b) bendi kapsamında olan sigortalıların iş
Meslek hastalığının tespiti, bildirimi ve bil-
kazası geçirmeleri hâlinde, bir ayı geçmemek
187
şartıyla kendisi tarafından geçirdiği iş kazasına
ilişkin rahatsızlığının bildirimine engel olmadı-
ğı günden sonraki 3 iş günü içinde,
Ek-7’de yer alan iş kazası ve meslek hastalığı
bildirgesini vermekle yükümlü olanlar tarafın-
dan e- sigorta ile Kuruma bildirilir veya doğru-
dan ya da posta yoluyla ilgili üniteye gönde-
rilir.
(2) Bu maddenin birinci fıkrasının (a) ben-
di kapsamındaki sigortalıların, işverenin kont-
rolü dışındaki yerlerde iş kazası geçirmeleri
hâlinde, iş kazası ile ilgili bilgi alınmasına en-
gel olacak durumlarda, iş kazasının öğrenildiği
tarihten itibaren bildirim süresi 3 iş günüdür.
(3) Bu maddenin birinci fıkrasının (b) ben-
dindeki sigortalıların bildirim yapmalarına en-
gel durumlarını hekim raporu ile veya mücbir
sebep olayını belgelemeleri şarttır.
(4) Bu maddenin birinci fıkrasının (a) ben-
dinde belirtilen sigortalıların iş kazası geçir-
meleri hâlinde, belirtilen sürelerde işverence
bildirim yapılmaması durumunda, bildirimin
Kuruma yapıldığı tarihe kadar sigortalıya öde-
necek geçici iş göremezlik ödeneği Kurumca
işverenden tahsil edilir.
(5) Kanunun 4’üncü maddesinin birinci
fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı olan-
ların iş kazası geçirmeleri ve bu maddenin
birinci fıkrası (b) bendinde belirtilen sürede
bildirilmemesi hâlinde, bildirim tarihine kadar
geçen süre için yapılacak geçici iş göremezlik
ödeneği ödenmez. Bildirim tarihinden sonraki
sürelere ait geçici iş göremezlik ödeneği öde-
nir.
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

dirim süresi (4) Meslek hastalığının, Kanunun 4’üncü mad-

desinin birinci fıkrasının;
MADDE 36 – (1) Sigortalının çalıştığı işten do-
layı meslek hastalığına tutulduğunun; a) Bendi ile 5 inci maddesi kapsamında
bulunan sigortalılar bakımından, meslek has-
a) Kurumca yetkilendirilen sağlık hiz-
talığına tutulduğunu öğrenen sigortalı veya
met sunucuları tarafından usulüne uygun
bu durum kendisine bildirilen işveren tarafın-
olarak düzenlenen sağlık kurulu raporu ve
dan,
dayanağı tıbbî belgelerin,
b) Bendi kapsamındaki sigortalı bakımın-
b) Kurumca gerekli görüldüğü hâllerde,
dan ise kendisi tarafından, bu durumun öğre-
işyerindeki çalışma şartlarını ve buna bağlı tıb-
nildiği günden başlayarak 3 iş günü içinde,
bî sonuçlarını ortaya koyan denetim raporları
Ek-7’de yer alan iş kazası ve meslek hastalığı
ve gerekli diğer belgelerin, incelenmesi sonu-
bildirgesini vermekle yükümlü olanlar e-si-
cu Kurum Sağlık Kurulu tarafından tespit edil-
gorta ile Kuruma bildirilir veya doğrudan ya
mesi zorunludur.
da posta yoluyla ilgili üniteye gönderilir. Bu
(2) Sigortalının, çalıştığı işten ayrıldıktan yükümlülüğünü yerine getirmeyen veya ya-
sonra meslek hastalığı sebebiyle, Kanunda zılı olarak bildirilen hususları kasten eksik ya
belirtilen yardımlardan yararlanabilmesi da yanlış bildiren işverenden veya Kanunun
için eski işinden fiilen ayrılması ile hasta- 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi
lığın meydana çıkması arasında, Çalışma kapsamındaki sigortalıdan, Kurumca bu olay-
Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı la ilgili yapılmış bulunan tedavi giderleri, yol
Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliğinde be- gideri, gündelik, refakatçi giderleri ve diğer
lirtilen süreden daha uzun bir sürenin geç- harcamalar ile ödenmişse geçici iş göremezlik
memiş olması şarttır. ödeneği tahsil edilir.

(3) Kurumca çıkarılacak yönetmelikle be-
lirlenmiş meslek hastalıkları listesindeki yü-
kümlülük süresi aşılmış olduğu için talepleri
kabul edilmeyen sigortalıların yazılı başvuru-
ları üzerine söz konusu hastalığın meslek has-
talığı sayılıp sayılmayacağı hususuna, meslek
hastalığının klinik ve laboratuvar bulguları ile
belgelenmesi ve meslek hastalığına yol açan
etkenin Kurum denetim ve kontrol ile görevli
memurları veya Bakanlık iş müfettişlerince iş-
yerinde yapılacak inceleme sonucunda hazır-
lanacak rapora istinaden Sosyal Sigorta Yük-
sek Sağlık Kurulunca karar verilir.
(5) Kurumca çıkarılacak Çalışma Gücü ve Mes-
lekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İş-
lemleri Yönetmeliği ile hangi hâllerin meslek
hastalığı sayılacağı belirlenir. Yönetmelikle
belirlenmiş hastalıklar dışında herhangi bir
hastalığın meslek hastalığı sayılıp sayılmaması
hususunda çıkabilecek uyuşmazlıklar, Sosyal
Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunca karara bağla-
nır.
İş kazası ve meslek hastalığının soruşturul-
ması
MADDE 37 – (1) İşverence düzenlenen iş ka-
zası ve meslek hastalığı bildirgesi ve eki bel-

188
 5510 Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu

gelere göre, ünite, kamu idarelerinin görevleri rimde bulunanlardan ilgili mevzuat hükümle-
gereği düzenlemiş olduğu belge ve tutanak- rine göre tahsil olunur.
lardan, sigorta olayı için gerekli bilginin temin
İşverenin ve üçüncü kişilerin sorumluluğu
edilmesi koşuluyla başka bir soruşturma ve
denetime gidilmeden olayın iş kazası sayılıp MADDE 45 – (1) İş kazası veya meslek hasta-
sayılamayacağına karar verebilir, meslek has- lığı, işverenin kastı sonucunda meydana gel-
talığında ise ilgili sağlık birimine sevk eder. mişse işveren Kuruma karşı sorumlu hâle gelir.
Kasıt; iş kazası veya meslek hastalığına, işvere-
(2) Ünitece karar verilemeyen, şüpheli gö-
nin bilerek ve isteyerek, hukuka aykırı eylemiy-
rülen ve tereddüt edilen, uzun süreli tedavi
le neden olması hâlidir. İşverenin eylemi huku-
gerektiren, malûliyet veya ölümle neticelenen,
ka aykırı olmamakla birlikte, yaptığı hareketin
Kuruma büyük malî yük getiren iş kazaları Ku-
hukuka aykırı sonuç doğurabileceğini bilmesi,
rumun denetim ve kontrolle görevli memurla-
ihmali veya ağır ihmali sorumluluğunu kaldır-
rınca veya Bakanlık iş müfettişlerince soruştu-
maz.
rulur.
(2) İş kazası veya meslek hastalığı işvere-
(3) Bakanlık iş müfettişlerinin rapor ve tu-
nin, sigortalıların sağlığını koruma ve iş gü-
tanaklarında gerekli bilgilerin yer alması veya
venliği ile ilgili mevzuat hükümlerine aykırı
yargı kararının bulunması durumlarında, üni-
hareketi sonucunda oluşmuşsa işvereni Kuru-
telerce tekrar inceleme talep edilmez.
ma karşı sorumlu hâle getirir. Mevzuat; yasal
(4) İş kazası ve meslek hastalığı soruştur- olarak yürürlüğe konulmuş ve yürürlüğünü
maları, sigortalılık durumu, iş kazası ve meslek muhafaza eden, sigortalıların sağlığını koru-
hastalığı bildirgesinde bildirilen olayın iş ka- ma ve iş güvenliği alanında, yasa koyucu ile
zası sayılıp sayılmayacağı, işyerinde sigortalı- yasa koyucunun yürütme veya idareye verdiği
nın çalıştığı birimin meslek hastalığına sebep yetki sonucu, bu organlarca kabul edilen ge-
olup olmayacağı, işveren sorumluluğunun nel, objektif kural veya hükümlerin tümüdür.
tespitinde kaçınılmazlık ilkesinin uygulanıp
(3) İşverenin sorumluluğunun tespitinde
uygulanmayacağı, olayın meydana gelmesin-
kaçınılmazlık ilkesi dikkate alınır. Kaçınılmazlık,
de sigortalının kastı, ağır kusuru, işverenin
olayın meydana geldiği tarihte geçerli bilimsel
kastı veya sigortalıların sağlığını koruma ve
ve teknik kurallar gereğince alınacak tüm ön-
iş güvenliği mevzuatına aykırı bir hareketi ile
lemlere rağmen, iş kazası veya meslek hasta-
üçüncü şahısların kusurlu hâllerinin olup ol-
lığının meydana gelmesi durumudur. İşveren
madığı hakkında karar verilebilmesi için yapı-
alınması gerekli herhangi bir önlemi almamış
lır.
ise olayın kaçınılmazlığından söz edilemez.
(5) Kuruma bildirilen hususların gerçeğe
(4) İş kazası, meslek hastalığı ve hastalık,
uymadığı ve olayın iş kazası olmadığının an-
üçüncü bir kişinin kusuru nedeniyle meydana
laşılması hâlinde, Kurumca bu olay için yersiz
gelmişse, sigortalıya ve hak sahiplerine yapı-
olarak yapılmış ödemeler, gerçeğe aykırı bildi-
lan veya ileride yapılması gereken ödemeler

189
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

ile bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk pe-

şin sermaye değerinin yarısı, zarara sebep olan
üçüncü kişilere ve şayet kusuru varsa bunları
çalıştıranlara rücu edilir.

(5) Üçüncü bir kişinin kastı nedeniyle

malûl veya vazife malûlü olan sigortalıya veya
ölümü hâlinde hak sahiplerine, Kanun uyarın-
ca bağlanacak aylığın başladığı tarihteki ilk
peşin sermaye değerinin yarısı, Kurumca zara-
ra sebep olan üçüncü kişilere rücu edilir.

190
 Ulusal İş Sağlığı Ve Güvenliği Konseyi Yönetmeliği / 5 Şubat 2013

18. BÖLÜM
ULUSAL İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLIĞI
KONSEYI YÖNETMELIĞI / 5 ŞUBAT 2013

Dayanak a) Bakanlık İş Sağlığı ve Güvenliği Genel

Müdürü, Çalışma Genel Müdürü, İş Teftiş Kuru-
MADDE 2 – (1) Bu Yönetmelik; 20/6/2012 ta-
lu Başkanı ve Sosyal Güvenlik Kurumu Baş-
rihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanu-
kanlığından bir genel müdür,
nunun 21 inci maddesine ve 16/3/2004 tarihli
ve 25404 sayılı Resmî Gazete ’de yayımlanan b) Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı,
2/3/2004 tarihli ve 2004/6958 sayılı Bakanlar Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Enerji ve Tabii
Kurulu Kararı eki İş Sağlığı ve Güvenliği ve Ça- Kaynaklar Bakanlığı, Gıda, Tarım ve Hayvancı-
lışma Ortamına İlişkin 155 Sayılı Sözleşmeye lık Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Millî Eğitim
dayanılarak hazırlanmıştır. Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığından ilgili birer
genel müdür,
İKİNCİ BÖLÜM
c) Yükseköğretim Kurulu Başkanlığın-
Konseyin Kuruluş Amacı, Oluşumu ve Gö-
dan bir yürütme kurulu üyesi, Devlet Personel
revleri Konseyin kuruluş amacı
Başkanlığından bir başkan yardımcısı,
MADDE 4 – (1) Konsey, ülke genelinde iş sağ-
ç) İşveren, işçi ve kamu görevlileri sendikala-
lığı ve güvenliği ile ilgili politika ve stratejilerin
rı üst kuruluşlarının en fazla üyeye sahip ilk
belirlenmesi için tavsiyelerde bulunmak üze-
üçünden, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğin-
re kurulmuştur. Konsey, çalışmalarında ulusal
den, Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfede-
ve uluslararası gelişmeleri ve ülke koşullarını
rasyonundan, Türk Tabipleri Birliğinden, Türk
göz önünde bulundurur. Çalışma hayatının iş
Mühendis ve Mimar Odaları Birliğinden ve
sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevcut şartlarının
Türkiye Ziraat Odaları Birliğinden konuyla ilgili
iyileştirilmesi ve güvenlik kültürünün ülke ge-
veya görevli birer yönetim kurulu üyesi,
nelinde yaygınlaştırılması amacıyla üyelerin iş
birliği içinde çalışmasını esas alır. İş sağlığı ve d) İhtiyaç duyulması hâlinde İş Sağlığı ve
güvenliği alanında ülke politikalarını oluştur- Güvenliği Genel Müdürünün teklifi ve Konse-
mada tarafların görüş ve düşüncelerinin alın- yin kararı ile belirlenen, iş sağlığı ve güvenliği
masını sağlar. konusunda faaliyet gösteren kurum veya ku-
ruluşlardan en fazla iki temsilci.
* Konseyin oluşumu:
(2) Birinci fıkranın (d) bendi kapsamında be-
MADDE 5 – (1) Konsey, Müsteşarın başkanlı-
lirlenen Konsey üyeleri, 2 yıl için seçilir ve üst
ğında aşağıda belirtilen üyelerden oluşur:

191
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

üste iki olağan toplantıya katılmaz ise ilgili her türlü karar ve düzenlemenin ve iş sağlığı
kurum veya kuruluşun üyeliği sona erer. ve güvenliği mevzuatının uygulanmasını izle-
mek, görüş ve önerilerde bulunmak,
Konseyin görevleri:
h) Her yıl mart ayı sonuna kadar, politika
MADDE 6 – (1) Konseyin görevleri şunlardır:
belgesi ve eylem planı kapsamında bir önceki
a) Ulusal iş sağlığı ve güvenliği politika ve yıla ait kurum faaliyet raporunu Konsey sekre-
stratejileri için öneriler geliştirmek ve alınan taryasına iletmek.
kararların kurumlarda uygulanmasını tavsiye
Başkanın Görev ve Yetkileri:
etmek,
MADDE 7 – (1) Başkanının görev ve yetkileri
b) İş sağlığı ve güvenliği konusundaki
şunlardır:
ihtiyaç ve öncelikleri dikkate alarak Ulusal İş
Sağlığı ve Güvenliği Politika Belgesi, hedefler a) Konsey toplantılarına başkanlık yapmak,
ve eylem planının belirlenmesi için öneriler
b) Konseyin toplanma tarihi ve yerine karar
geliştirmek,
vermek,
c) Çalışanların ve işverenlerin iş sağlığı ve
c) Üyeler tarafından gönderilen gündem
güvenliği ile ilgili konularda eğitimleri, bilgi-
önerilerini dikkate alarak Konsey gündemini
lendirilmeleri, bilinçlendirilmeleri ile iş sağlığı
onaylamak,
ve güvenliği kültürünün oluşturulması konu-
sunda görüş bildirmek, ç) İş sağlığı ve güven- Ç) Konseyin görüşleri doğrultusunda, çalışma
liği konularında araştırma ve geliştirmeye yö- gruplarında yer alacak üyeleri ve başkanlarını
nelik projeler önermek, belirlemek,

d) Ülke çapında yapılacak iş sağlığı ve gü- d) Konseyin ve çalışma gruplarının faaliyetleri-

venliği alanındaki seminer, konferans gibi fa- nin verimli ve düzenli bir şekilde yürütülmesi-
aliyetleri yıllık olarak planlamak ve değerlen- ni sağlamak,
dirmek,
e) Konseyde alınan kararları Bakana sunmak,
e) Gerekli görülmesi durumunda çalışma
f ) Konseyin faaliyetleri ile ilgili toplantı ve gö-
grupları kurmak ve üyelerini belirlemek,
rüşmelerde Konseyi temsil etmek ve kamuo-
f) İş sağlığı ve güvenliği konusunda top- yunu bilgilendirmek.
lum ve çalışan yararını gözeterek, Bakanlık ve
Konsey Sekretaryası:
diğer kurumlar arası koordinasyon, bilgi payla-
şımı ve iş birliğine katkı sağlamak, MADDE 8 – (1) Konseyin sekretaryası, İş
Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünce
g) İş sağlığı ve güvenliğinin izleme ve in-
yürütülür.
celeme çalışmalarında bulunmak,
(2) Sekretaryanın görevleri şunlardır:
Ğ) Konsey üyelerinin temsil ettikleri kurum ve
kuruluşlarda, Konsey toplantılarında alınan a) Toplantı tarihini, yerini ve gündemini içeren

192
 Ulusal İş Sağlığı Ve Güvenliği Konseyi Yönetmeliği / 5 Şubat 2013

davet yazılarını hazırlamak ve Konsey üyeleri- larını en geç 7 gün önce Konsey sekretaryası-
ne bildirmek, na yazılı olarak bildirirler.

b) Konsey çalışmalarının tutanak, dosyalama, (6) Konsey üyeleri ve Konsey üyeleri dışın-
evrak işlemleri ile arşiv faaliyetlerini yürütmek, daki gerçek ya da tüzel kişiler, iş sağlığı ve gü-
venliği alanında ele alınması ve üzerinde çalı-
c) Konsey ve çalışma gruplarının toplantıları
şılmasını gerekli gördüğü konuları yazılı olarak
için gerekli organizasyon ve koordinasyonu
Konsey sekretaryasına bildirebilir.
sağlamak,
(7) Toplantı yetersayısı temsilcilerin salt
ç) İlgili kurum ve kuruluşlarla iletişim ve bilgi
çoğunluğudur.
akışını sağlamak,
Karar Alma:
d) Oluşturulan görüş, öneri ve faaliyet raporla-
rını Başkana sunmak, MADDE 11 – (1) Konsey, toplantıya katılan-
ların salt çoğunluğu ile karar verir. Konsey
e) Çalışma grupları üyeleri arasındaki koordi-
üyeleri dışındaki temsilcilerin oy hakkı yoktur.
nasyonu sağlamak, çalışmalarının ilerlemesini
Oyların eşitliği hâlinde başkanın oyu yönünde
ve faaliyetlerini izlemek.
karar alınır. Çekimser oy kullanılamaz.
Çalışma usul ve esasları:
(2) Alınan kararlar toplantı tutanağı ile kayıt al-
MADDE 9 – (1) Konsey, yılda 2 defa olağan tına alınır ve tutanak toplantıya katılan üyeler
toplanır. Bu toplantılar her yılın Haziran ve tarafından imzalanır. Karara katılmayan üye,
aralık aylarında yapılır. Başkanın veya üyele- gerekçelerini tutanakta belirtir.
rin üçte birinin teklifi ile olağanüstü olarak da
Çalışma Grupları ve Görevleri:
toplanabilir.
MADDE 12 – (1) Çalışma grupları, Konsey üye-
(2) Konsey üyesi olarak Bakanlığa bildiril-
si kurum ve kuruluşlar ile Konsey dışındaki
miş olan üyenin toplantılara katılımı esastır.
gerçek ya da tüzel kişilerin önerdikleri konu
(3) Konsey üyeleri ihtiyaç duymaları halin- başlıkları ile ilgili olarak Konseyce uygun bu-
de toplantılara ilgili uzman personel ile katı- lunması halinde kurulur. Çalışma grubunun
labilirler. Çalışma grubu üyeleri de toplantıya üyeleri ve başkanı Konsey Başkanı tarafından
davet edilebilir. belirlenir.

(4) Konsey üyelerine, olağan ve olağanüs-
tü toplantıya davet yazısı toplantı gününden
en az 1 ay önce gündem taslağı ile birlikte
gönderilir.
(5) Yıllık olağan ve olağanüstü toplantılar
öncesinde Konsey üyeleri, gündem maddesi
önerilerini ve toplantıya katılıp katılamayacak-
(2) Çalışma grubu üyesi olarak; Konsey üyeleri,
uzmanlık alanlarına göre üniversite, sivil top-
lum kuruluşları, özel sektör, kamu kurumları ve
yerel yönetim temsilcileri belirlenebilir. Ayrıca
Konsey üyesi, çalışma grubu çalışmalarında
yer almak üzere, kendi kurumundan konuyla
ilgili başka bir temsilciyi görevlendirebilir.

193
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

(3) Çalışma grupları, Konsey tarafından karar

verilen çalışma konusu ve süresi ile ilgili çalış-
ma planını hazırlayarak sekretaryaya gönderir.

(4) Çalışma grubu, yürüttüğü çalışmalar hak-

kındaki bilgileri, yıllık olağan toplantı tarihin-
den on beş gün önce sekretaryaya iletir.

(5) Çalışma grupları çalışmalarını tamamladık-

tan sonra, çalışma grubu Başkanı sekretaryaya
yazılı olarak sonuç raporunu gönderir ve ilk
Konsey toplantısında raporunu sunar.

194
 İnşaat İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

19. BÖLÜM
İNŞAAT İŞLERINDE İŞ SAĞLIĞI
VE GÜVENLIĞI
YAPI İŞLERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜ- hazırlık ve uygulama aşamalarında, işveren
VENLİĞİ YÖNETMELİĞİ / 5 Ekim 2013 veya proje sorumlusu tarafından sorumluluk
verilen ve bu Yönetmeliğin 10 uncu ve 11 inci
Tanımlar
maddelerinde belirtilen sağlık ve güvenlikle
MADDE 4 – (1) Bu Yönetmelikte geçen; ilgili görevleri yapan gerçek veya tüzel kişileri,

a) Alt işveren: Bir işverenden, işyerinde yü- g)Sağlık ve güvenlik planı: Muhtemel risk-
rütülen mal veya hizmet üretimine ilişkin yar- lerin değerlendirilip yapı işi süreci boyunca
dımcı işlerde veya asıl işin bir bölümünde işlet-sağlık ve güvenlik ile ilgili alınacak tedbirlerin,
menin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle organizasyon yapısının, çalışma yöntemleri-
uzmanlık gerektiren işlerde iş alan, bu iş için nin ve bunlara ilişkin işlerin ne zaman ve kim
görevlendirdiği işçilerini/çalışanlarını sadece tarafından yapılması gerektiğinin belirlendiği,
bu işyerinde aldığı işte çalıştıran gerçek veya aynı yapı sahasında faaliyet gösterecek farklı
tüzel kişiyi yahut tüzel kişiliği olmayan kurum işverenler, alt işverenler, kendi nam ve hesa-
ve kuruluşları, bına çalışan kişiler ve farklı çalışma ekipleri
arasında sağlık ve güvenliğe dair hususların
b) İşveren: Çalışan istihdam eden gerçek
koordinasyonunun sağlanması amacıyla yapı
veya tüzel kişi yahut tüzel kişiliği olmayan ku-
alanının tamamından sorumlu işveren veya
rum ve kuruluşları,
proje sorumlusu tarafından hazırlanan veya
c)Kendi nam ve hesabına çalışan: Çalışan is- hazırlanması sağlanan planı,
tihdam etmeksizin kendi nam ve hesabına mal
h) Yapı alanı: Yapı işlerinin yürütüldüğü alanı,
ve hizmet üretimi yapan ve projenin tamam-
lanmasında profesyonel katkı sağlayan kişiyi, ı) Yapı işleri: İnşaat ve çeşitli mühendislik işle-
rinin yürütüldüğü, yerüstü veya yeraltında, su
d)Proje: Yapı işlerinin tasarımından tamam-
üstü veya su altında yapılan, Ek–1’de yer alan
lanmasına kadar yürütülen bütün işleri,
işler ile benzeri diğer işleri, ifade eder.
e) Proje sorumlusu: İşveren tarafından görev-
EK – 1
lendirilen ve işveren adına projenin hazırlan-
masından, uygulanmasından ve uygulamanın YAPI İŞLERİ LİSTESİ
kontrolünden sorumlu gerçek veya tüzel kişiyi,
1-Kazı, yarma ve doldurma isleri
f) Sağlık ve güvenlik koordinatörü: Projenin 2-Hafriyat

195
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

3-İnşa a) Yapı alanının düzenli tutulmasını ve ye-

a) Bina terli temizlikte olmasını,
b) Set, baraj
b) Yapı alanındaki çalışma yerlerinin seçi-
c) Yol, demiryolu, havai hat
minde; buralara ulaşımın nasıl sağlanacağının
ç) Tünel
ve ekipman, hareket ve geçişler için alan veya
d) Metro
yolların belirlenmesini,
e) Köprü
f ) Çelik yapı c) Malzemenin kullanım ve taşıma şartla-
g) İskele, liman, dalgakıran, gemi rının düzenlenmesini,
ğ) Kanalizasyon, lağım
ç) Tesis ve ekipmanın kullanılmaya başlama-
h) Kuyu
dan önce ve periyodik olarak teknik bakım ve
ı) Kanal
kontrollerinin yapılmasını,
i) Duvar
j) Sıva, badana, boya işleri d) Çeşitli malzemeler ve özellikle tehlikeli
k) Elektrik tesisat malzeme ve maddeler için uygun depolama
l) Sıhhi tesisat alanları ayrılmasını ve bu alanların sınırlarının
m) Kalorifer tesisatı belirlenmesini,
n) Dülgerlik e) Tehlikeli malzemelerin kullanımı ile
o) Marangozluk uzaklaştırılma koşullarının düzenlenmesini,
4- Prefabrike elemanların inşası ve sökümü
5- Montaj işleri f) Atık ve artıkların depolanmasını, atıl-
6- Değiştirme ve donatma masını veya uzaklaştırılmasını,
7- Tadilatlar g) Çeşitli işler veya işin aşamaları için ön-
8- Yenileme görülen sürelerin yapı alanındaki işin durumu-
9- Tamir na göre yeniden belirlenmesini,
10- Soküm
11- Yıkım ğ) Alt işverenler ve kendi nam ve hesabına ça-
12- Restorasyon lışanlar arasında iş birliğini,
13- Bakım, boyama ve temizleme h) Yapı alanındaki veya yakınındaki en-
14-Drenaj düstriyel faaliyetler ile etkileşimin dikkate alın-
15-Bu ekte belirtilen islerde kullanılan sabit masını,
ve hareketli makine ve tesisleri kullanma.
ı) Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde
İşverenlerin yükümlülükleri Kullanılması Hakkında Yönetmeliğe ve uyum-
MADDE 5 – (1) İşveren, yapı işlerinde, Kanu- laştırılmış ulusal standartlara uygun kişisel
nun 4’üncü maddesinde belirtilen yükümlü- koruyucu donanımların bulundurulmasını ve
lüklerinin yanında özellikle aşağıdaki hususları çalışanlar tarafından kullanılmasını
sağlar; (2) Yapı alanında uygun sağlık ve güvenlik

196
 İnşaat İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

şartlarının devamının sağlanması için, işveren daha fazla proje sorumlusu tayin edebilir.
ve alt
(2) İş sağlığı ve güvenliği konularında, bir
İşverenler; veya birden fazla sağlık ve güvenlik koordina-
törü görevlendirilmesi proje sorumlusunun
a) Özellikle birinci fıkranın uygulanma-
veya işverenin sorumluluklarını ortadan kal-
sında Ek-4’te belirtilen asgari şartları dikkate
dırmaz.
alarak uygun tedbirleri alırlar.
(3) Bu Yönetmeliğe göre sağlık ve güven-
b) Sağlık ve güvenlikle ilgili konularda
lik koordinatörleri atanmış olması ve sağlık ve
sağlık ve güvenlik koordinatörlerinin uyarı,
güvenlik koordinatörlerinin kendi görevlerini
tespit ve talimatlarını dikkate alırlar.
yapmaları, alt işverenlerin sorumluluğunu et-
(3) İnşaatta yapılan çalışmalara bizzat katılma- kilemez.Diğer kişilerin yükümlülükleri
ları halinde işveren ve alt işverenler, yapı ala-
MADDE 7 – (1) Yapı alanındaki uygun sağlık
nındaki uygun sağlık ve güvenlik şartlarının
ve güvenlik şartlarının sürdürülmesi için kendi
sürdürülmesi için, sağlık ve güvenlik koordina-
nam ve hesabına çalışanlar, sağlık ve güvenlik
törlerinin sağlık ve güvenlikle ilgili konularda
koordinatörlerinin uyarı ve talimatlarını dikka-
görüş ve önerilerini dikkate alır.
te alır. Kendi nam ve hesabına çalışanlar;
İşveren ve alt işverenler;
a) Kanunun 19 uncu maddesi ve 23’üncü
a) Kanunun 19 uncu maddesine, maddesinin birinci fıkrası ile bu Yönetmeliğin
5 inci maddesinin birinci fıkrası ve Ek-4’e,
b) 25/4/2013 tarihli ve 28628 sayılı Resmî
Gazete ‘de yayımlanan İş Ekipmanlarının Kul- b) İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık
lanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönet- ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğinin 6’ncı mad-
meliğinin 6’ncı maddesi ile aynı Yönetmeliğin desi ile aynı Yönetmeliğin eklerinde belirtilen
eklerinde belirtilen ilgili hükümlere, ilgili hükümlere,

c) Kişisel Koruyucu Donanımların İşyer- c) Kişisel Koruyucu Donanımların İşyer-

lerinde Kullanılması Hakkında Yönetmeliğin 5 lerinde Kullanılması Hakkında Yönetmeliğin 5
inci maddesi, 6’ncı maddesinin birinci fıkrası- inci maddesi, 6. maddesinin birinci fıkrasının
nın (a), (b), (c), (ç) ve (ğ) bentleri ile 7 inci mad- (a), (ç) ve (ğ) bentleri ile 7 inci maddesine, uy-
desine, uygun olarak hareket etmek zorunda- gun olarak hareket etmek zorundadır.
dır.
(2) Birinci fıkra kapsamında belirtilen yü-
Proje sorumlusu ve işverenlerin sorumlu- kümlülüklerin yerine getirilmesinin izlenme-
lukları sinden ve denetlenmesinden işveren sorum-
ludur.
MADDE 6 – (1) İşveren, bu Yönetmelikte be-
lirtilen yükümlülükleri bizzat yerine getirebi- Sağlık ve güvenlik koordinatörlerinin gö-
leceği gibi, kendi adına hareket etmek üzere, revlendirilmesi, sağlık ve güvenlik planı ve
gerekli fenni yeterliliğe sahip olan bir veya bildirim

197
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

MADDE 8 – (1) Aynı yapı alanında birden faz- taklıkta batma veya yüksekten düşme gibi
la işveren veya alt işverenin bulunması duru- risklerin fazla olduğu işler.2– Çalışanın işin
munda, işveren veya proje sorumlusu, sağlık yürütümü dolayısıyla maruz kaldığı özel tehli-
ve güvenlik konularında bir veya daha fazla kelere yönelik sağlık gözetimi gerektiren veya
sağlık ve güvenlik koordinatörü görevlendirir. kimyasal ve biyolojik özelliklerinden dolayı ça-
lışanların sağlık ve güvenlikleri için risk oluştu-
(2) İşveren veya proje sorumlusu, yapı işi-
ran maddelerle yapılan işler.
ne başlamadan önce projenin hazırlık aşama-
sında, sağlık ve güvenlik planını hazırlar veya 3–24/3/2000 tarihli ve 23999 sayılı Resmî Ga-
hazırlanmasını sağlar. zete ‘de yayımlanan Radyasyon Güvenliği Yö-
netmeliği uyarınca, denetimli ve gözetimli
(3) Yapı işinde dördüncü fıkrada belirtilen
alanların belirlenmesini gerektiren iyonlaştırı-
bildirim gerektiren işler haricinde ve Ek-2’de-
cı radyasyonla çalışılan işler.
ki listede belirtilen riskleri içeren çalışmaların
bulunmaması halinde sağlık ve güvenlik koor- 4–Yüksek gerilim hatları yakınındaki işler.
dinatörü görevlendirilmeyebilir.
5–Boğulma riski bulunan işler.
(4) İşveren veya proje sorumlusu;
6– Kuyu, yer altı kazıları ve tünel işleri.
1) Yapı işinin 30 işgününden fazla sürece-
7– Hava beslemeli sistem kullanan dalgıçların
ği ve devamlı olarak 20’den fazla çalışan istih-
yaptığı işler.
dam edileceği,
8– Basınçlı hava sağlanarak keson içinde yapı-
2) İşin büyüklüğü 500 yevmiyeden fazla
lan işler.
çalışma gerektireceği, durumlarda yapı işine
başlamadan önce Ek-3’te belirtilen bilgileri 9– Patlayıcı madde kullanımını gerektiren işler.
içeren bildirimi, Bakanlığın ilgili çalışma ve iş
10–Fiziksel özelliklerine bağlı olarak yüksek
kurumu il müdürlüğüne vermekle yükümlü-
ses, titreşim, basınç farkı, toz oluşması gibi
dür.
risklerin fazla olduğu işler.
(5) Bu bildirimde belirtilen bilgilerin yer aldığı
11– Ağır prefabrike elemanların montaj ve sö-
levha, açıkça görünecek şekilde yapı alanının
küm işleri.
uygun bir yerine konulur. Gerektiğinde bu bil-
giler güncellenir. Proje hazırlık aşamasında genel prensipler

EK– 2 MADDE 9 – (1) İşveren veya proje sorumlusu,

projenin tasarımının yapılması ve hazırlanma-
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ RİSKLERİNİ İÇE-
sının çeşitli aşamalarında, özellikle de aşağıda
REN ÇALIŞMALARIN LİSTESİ
belirtilen durumlarda,
1–Özellikle, yapılan işin ve işlemlerin niteliği
Kanunun 5 inci maddesinde belirtilen riskler-
veya işyeri alanının çevresel özelliklerinden
den korunma ilkelerini göz önünde bulundu-
dolayı, çalışanların toprak altında kalma, ba-
rur:

198
 İnşaat İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

a) Yapı işinin, aynı anda veya birbiri ar- törleri, proje uygulama aşamasında;
dına gerçekleşen farklı unsur ve aşamalarını
a) Aşağıdaki durumlarda Kanunun 5 inci mad-
planlamak amacıyla mimari, teknik ve organi-
desinde belirtilen risklerden korunma ilkeleri-
zasyonel konulara ilişkin karar alırken,
nin uygulanmasını koordine eder;
b) İşin ya da iş aşamalarının tamamlan-
1) Aynı anda veya birbiri ardına yapılacak
ması için ilgili meslek disiplinindeki kriterler
iş ve iş aşamalarının belirlendiği iş programla-
de dikkate alınarak gereken süreyi hesaplar-
rının oluşturulması için teknik ve organizasyo-
ken.
na yönelik kararların alınmasında,
(2) Birinci fıkranın (b) bendine göre süre he-
2) İşin ya da iş aşamalarının tamamlan-
saplanırken, gerekli hallerde sağlık ve güven-
ması için ilgili meslek disiplinindeki kriterler
lik planları ile sağlık ve güvenlik dosyaları da
de dikkate alınarak yapılacak süre hesabında.
dikkate alınır.
b) İşverenlerin gerekli tedbirleri uygulamasını
Sağlık ve güvenlik koordinatörlerinin proje
ve gerektiğinde çalışanların ve kendi nam ve
hazırlık aşamasındaki görevleri MADDE 10
hesabına çalışanların korunmasını, 5 inci mad-
– (1) Sağlık ve güvenlik koordinatörleri proje
denin birinci fıkrasında belirtilen prensiplerin
hazırlık aşamasında;
istikrarlı bir şekilde uygulanmasını, 10 uncu
a) Bu Yönetmeliğin 9 uncu maddesindeki maddenin birinci fıkrasının (b) bendinde belir-
yükümlülüklerin yerine getirilmesini koordine tilen sağlık ve güvenlik planının yapılmasının
eder. gerektiği durumlarda bu planın uygulanması-
nı koordine eder.
b) Sağlık ve güvenlik planını hazırlar veya
hazırlanmasını sağlar. Yapı alanında Ek-2’de c)Yapılan işteki ilerlemeleri ve meydana gelen
belirtilen işler yapılıyorsa, bu işlerle ilgili özel değişiklikleri dikkate alarak 10 uncu madde-
tedbirlerin planda yer almasını sağlar. nin birinci fıkrasının (b) bendindeki sağlık ve
güvenlik planında ve aynı fıkranın (c) bendine
c) Proje süresince, birbirini takip eden
göre hazırlanan sağlık ve güvenlik dosyasında
veya daha sonra yapılacak işler sırasında dik-
gerekli düzenlemeleri yapar veya yapılmasını
kate alınmak üzere sağlık ve güvenlik bilgile-
sağlar.
rini içeren sağlık ve güvenlik dosyası hazırlar.
Aynı dosyanın proje tamamlandıktan sonra Ç) Aynı yapı alanında, işe sonradan katılanlar-
temizlik, bakım, tadilat, yenileme, yıkım işleri da dâhil olmak üzere, işveren veya alt işveren-
gibi her türlü yapı işinin güvenli bir şekilde ye- ler arasında organizasyonu sağlar, iş kazaları
rine getirilmesi için ihtiyaç duyulan bilgileri de ve meslek hastalıklarından çalışanları korumak
içermesi sağlanır. üzere işverenlerce yapılan çalışmaları koor-
dine eder, Kanunun 23 üncü maddesinin bi-
Sağlık ve güvenlik koordinatörlerinin proje
rinci fıkrasında belirtilen işverenler arası bilgi
uygulama aşamasındaki görevleri
alışverişinin sağlanmasına katkıda bulunur ve
MADDE 11 – (1) Sağlık ve güvenlik koordina-
199
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

gerekli hallerde kendi nam ve hesabına çalışan teknik mevzuata ve iş sağlığı ve güvenliği yö-
kişilerin de bu çalışmalarda yer almasını sağlar nünden kabul görmüş, uyumlaştırılmış ulusal
veya uluslararası standartlara uygun olmasını
d) Yapı işlerinde güvenli bir şekilde çalışıl-
sağlar.
masını sağlamak üzere yapılması gerekli kont-
rolleri koordine eder. (2) İşveren, mekanik ve elektrikli ekipmanın
seçimi, kurulması, uygun yerlere yerleştirilme-
e) İzin verilen kişiler dışındakilerin yapı
si, hizmete alınması, işletilmesi ve bakımında,
alanına girmesini önlemek üzere gerekli dü-
çalışanların sağlık ve güvenliği için, bu Yönet-
zenlemeleri yapar.
melik hükümleri ile 3/3/2009 tarihli ve 27158
Çalışanların bilgilendirilmesi MADDE 12 – sayılı Resmî Gazete ‘de yayımlanan Makina
(1) Yapı işlerinde; Emniyeti Yönetmeliği (2006/42/AT) ile İş Ekip-
manlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik
a) Kanunun 16. maddesinde belirtilen
Şartları Yönetmeliği hükümlerini dikkate alır.
hususlarla birlikte çalışanlar veya çalışan tem-
silcileri, yapı alanında sağlık ve güvenlik ile il- EK – 4
gili alınan tedbirler hakkında bilgilendirilir.
YAPI ALANLARI İÇİN ASGARİ SAĞLIK VE GÜ-
b) Verilen bilgilerin kolay ve anlaşılır ol- VENLİK ŞARTLARI
ması sağlanır.
Bu ekte yer alan yükümlülükler, yapı alanının
(2) İş ekipmanlarının kullanım talimatı çalışan- özelliğinin, yapılan iş ile tehlikelerinin ve çalış-
lar tarafından rahatlıkla okunabilecek bir yere ma şartlarının gerektirdiği durumlarda uygu-
asılır. lanır.

Çalışanların görüşlerinin alınması ve katı- A) Yapı alanındaki çalışma yerleri için genel
lımlarının sağlanması asgari şartlar

MADDE 13 – (1) Yapı alanının büyüklüğü ve Yüksekte çalışma

riskin derecesi göz önünde bulundurularak,
1– Seviye farkı bulunan ve düşme sonucu ya-
işyerinde yapılan çalışmalarda çalışanlar ve
ralanma ihtimalinin oluşabileceği her türlü
temsilcilerinin arasındaki koordinasyon sağla-
alanda yapılan çalışma; yüksekte çalışma ola-
narak, Kanunun 18 inci maddesinde belirtilen
rak kabul edilir.
hususlar doğrultusunda, bu Yönetmeliğin 5
inci ve 11 inci maddelerine göre, çalışanların 2– Yüksekte yapılan çalışmalarda aşağıdaki
veya çalışan temsilcilerinin görüşleri alınıp hususlara uyulur:
katılımları sağlanır.Kullanılan makine, araç,
a) Yüksekte yapılması zorunlu olmayan
ekipman, malzeme ve çalışma yöntemleri
montaj ve benzeri çalışmaların mümkün oldu-
MADDE 14 – (1) İşveren, yapı işlerinin yapıl- ğunca öncelikle yerde yapılması sağlanır.
dığı işyerlerinde kullanılan makine, araç, ekip-
b) Yapılacak çalışmaların önceden plan-
man, malzeme ve çalışma yöntemlerinin ilgili
lanması ve organize edilmesi, bu planlama

200
 İnşaat İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

yapılırken yüksekten düşme ile ilgili hususla- nımlar verilerek kullanımı sağlanır.
ra acil durum planında yer verildiğinden emin
e) Yapı işleri sırasında ve yapı işleri bitirilip yapı
olunması sağlanır.
kullanıma geçtikten sonra yüksekte yapılacak
c) Çalışanların, çalışma yerlerine güvenli çalışmalarda kullanılmak üzere oluşturulacak
bir şekilde ulaşmaları uygun araç ve ekipman- yatay ve dikey yaşam hatları için gerekli olan
larla sağlanır. bağlantı noktaları ve yapısal düzenlemeler,
projenin hazırlık aşamasında belirlenerek sağ-
Ç) Çalışma yerlerinde çalışanların güvenliği
lık ve güvenlik planı ve sağlık ve güvenlik dos-
öncelikle, güvenli korkuluklar, düşmeyi önle-
yasında yer alır.
yici platformlar, bariyerler, kapaklar, çalışma
iskeleleri, güvenlik ağları veya hava yastıkları f ) Yüksekte güvenli çalışma donanımlarının,
gibi toplu koruma tedbirleri ile sağlanır. düzenli olarak kontrol ve bakımlarının yapıl-
ması sağlanır. Uygun olmayan donanımların
d) Toplu koruma tedbirlerinin düşme riskini
kullanılması engellenir.
tamamen ortadan kaldıramadığı, uygulanma-
sının mümkün olmadığı, daha büyük tehlike g) Bu alanlarda çalışanlara yüksekte çalışmayla
doğurabileceği, geçici olarak kaldırılmasının ilgili tehlike ve riskler konusunda bilgilendir-
gerektiği hallerde, yapılan işlerin özelliğine me yapılarak gerekli eğitim verilir.
uygun bağlantı noktaları veya yaşam hatları
Ğ) Yüksekte yapılan çalışmalar işveren tarafın-
oluşturularak tam vücut kemer sistemleri veya
dan görevlendirilen ehil bir kişinin gözetim ve
benzeri güvenlik sistemlerinin kullanılması
kontrolü altında gerçekleştirilir.
sağlanır.
Geçitlerde güvenlik
Çalışanlara bu sistemlerle beraber yapılan
işe ve standartlara uygun 3- Çalışma platformları ve geçitler kişileri düş-
mekten ve düşen cisimlerden koruyacak şekil-
• Bağlantı halatları,
de yapılır, boyutlandırılır, kullanılır ve muhafa-
• Kancalar,Karabinalar, za edilir.

• Makaralar, Düşen cisimler

• Halkalar, 4-Yüksekte yapılan çalışmalarda kullanılan el

aletleri ve diğer malzemelerin düşmelerini en-
• Sapanlar ve benzeri bağlantı tertibat-
gelleyecek tedbirler alınır.
ları;
5– Çalışanlar, düşen cisimlere karşı öncelikle
• Gerekli hallerde iniş ve çıkış ekipman-
toplu olarak korunur.
ları,
6– Yapı alanında, cisimlerin düşerek tehlike
• Enerji sönümleyici aparatlar,
oluşturabileceği bölgelere girişler önlenir
• Yatay ve dikey yaşam hatlarına bağlan- veya gerektiğinde kapalı geçitler yapılır.
tıyı sağlayan halat tutucular ve benzeri dona-

201
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

7– Yapı alanında, çalışanlara uygun baş koru- gun bağlantı elemanları kullanılır, açık uçlu
yucu donanımlar verilerek kullanımı sağlanır. kablolarla bağlantı yapılmaz.

8– Yapı alanında, malzemelerin hangi yüksek- 15– Yapı alanında kullanılan sabit ve seyyar
likten olursa olsun doğrudan yere atılmaması, iletkenler ile teçhizatlarına dış etkenlerden ko-
dengeli ve güvenli bir şekilde runması sağlanır, eskimiş veya yıpranmış olan-
indirilerek uygun bir yere istif edil- lar kullanılmaz.
mesi sağlanır. Atık malzemelerin uzaklaş-
16– Ekipman ve koruyucu cihazların tasarımı,
tırılması için moloz kaydırakları gibi güvenli
yapımı ve seçiminde, dağıtılan enerjinin tipi
çalışma yöntemleri tercih edilir.
ve gücü, dış şartlar ile çalışma alanının çeşitli
Enerji dağıtım tesisleri ve elektrikle çalışma bölümlerine girmeye yetkili kişilerin eğitim ve
deneyimleri göz önünde bulundurulur.
9– Enerji dağıtım tesisleri, yangın veya patla-
ma riski oluşturmayacak şekilde tasarlanarak 17– Elektrik teçhizatı, iletim hatları ve elektrikli
kurulur ve işletilir. Kişilerin, doğrudan veya aletlerin üzerlerinde voltajları belirtilir.
dolaylı teması sonucu elektrik çarpması riski-
18– Elektrikle çalışan iş ekipmanlarının gövde
ne karşı korunması sağlanır.
güvenlik topraklaması yapılır.
10– Elektrikle ilgili bütün ekipman ve bağlan-
19– Her türlü elektrik kullanımı ve elektrik te-
tıların kurulması, sökülmesi, tamirat ve tadilat
sisatının işletilmesiyle ilgili olarak, bu Yönet-
işleri sadece ilgili mevzuatın öngördüğü yetki-
melik hükümleri yanında ilgili diğer mevzuat
li elektrikçiler tarafından yapılır.
hükümleri de uygulanır.
11– Elektrikli tesisatın bütün parçalarının, güç
Düzen, temizlik, istif ve depolama
gereksinimleri için yeterli kapasite ve kalitede
ve yapı işlerindeki çalışma koşullarına daya- 20- Yapı alanının düzenli ve temiz tutulması
nıklı olması sağlanır. sağlanır. Sivri uçları veya keskin kenarları bu-
lunan malzeme ve atıklar düzenli periyotlarla
12– Yapı alanı içerisindeki ana pano ve tali
çalışma alanlarından uzaklaştırılır. Yapı alanın-
elektrik panolarında uygun kaçak akım rölesi
dan uzaklaştırılması mümkün olmayan sivri
kullanılır.
veya keskin kenarları bulunan malzemelerin
13– Yapı alanında veya çalışanların erişebile- saplanma riskine karşı gerekli koruyucu mal-
ceği yerlerde bulunan elektrik panoları, tevzi zemeler ile korunması/kaplanması sağlanır.
tabloları ile kontrol tertibatı ve benzeri tesisat,
21- Buz, kar, yağmur, kullanılan malzemeler
kilitli dolap veya hücre içine konulur. Bakım,
ve diğer etkenlerle kaygan hale gelen çalışma
onarım ve yenileme nedeniyle gerilim altında-
yerleri ve geçitler temizlenerek kaymayı önle-
ki tesisatın tecritlerinin çıkarılması gerektiğin-
yici tedbirler alınır.
de uyarı ve koruma amacıyla gerekli tedbirler
alınır. 22-Yapı alanında malzemelerin, yıkılma ve
devrilmeleri önlenir, kazaya sebep olmayacak
14– Yapı alanında elektrik bağlantıları için uy-
202
 İnşaat İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

şekilde istif edilmeleri sağlanır. önleyecek hiçbir engel bulunmaz.

b) Acil çıkış yolları ve kapıları herhangi bir
23- Yapı alanında, yanıcı veya patlayıcı mad-
tehlike durumunda, bütün çalışanların işyerini
delerin depolandığı depo alanlarında ve pat-
derhal ve güvenli bir şekilde terk etmelerine
layıcı ortam oluşan çalışma alanlarında ba-
imkân sağlar.
kım, onarım işleri dahil her türlü çalışmalarda
c) Acil çıkış yollarının ve kapılarının sayısı
30/4/2013 tarihli ve 28633 sayılı Resmî Gazete
ile yerleşimi ve boyutlarının, yapı alanının ve
‘de yayımlanan Çalışanların Patlayıcı Ortamla-
çalışan barakalarının kullanım şekline ve bo-
rın Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yö-
yutlarına, içinde bulunan ekipmana, buluna-
netmelik hükümleri ve iş ekipmanları ve ko-
bilecek azami çalışan sayısına ve 27/11/2007
ruyucu sistemlerin kullanımında 30/12/2006
tarihli ve 2007/12937 sayılı Bakanlar Kurulu
tarihli ve 26392 4 üncü mükerrer sayılı Resmî
Kararı ile yürürlüğe konulan Binaların Yangın-
Gazete ‘de yayımlanan Muhtemel Patlayıcı Or-
dan Korunması Hakkında Yönetmelik hüküm-
tamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sis-
lerine uygun olması sağlanır.
temlerle İlgili Yönetmelik (94/9/AT) hükümle-
d) Acil çıkış yolları ve kapıları, 11/09/2013
rine uygun çalışılır.
tarihli ve 28762 sayılı Resmî Gazete ‘de yayım-
Sağlamlık ve dayanıklılık lanan Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Yönetmeli-
ğine göre işaretlenir. İşaretlerin uygun yerlere
24- Beklenmeyen herhangi bir hareketi nede-
konulması ve kalıcı olması sağlanır.
niyle çalışanların sağlık ve güvenliğini etkile-
e) Acil çıkış yolları ve kapıları ile buralara
yebilecek her
açılan yol ve kapılarda çıkışı zorlaştıracak hiç-
Türlü malzeme, ekipman ile bunların parçaları bir engel bulunmaz.
güvenli ve uygun bir şekilde sabitlenir. f) Aydınlatılması gereken acil çıkış yolları
ve kapılarında elektrik kesilmesi halinde yeterli
25-İşin güvenli bir şekilde yapılmasını sağlaya-
aydınlatmayı sağlayacak sistem bulundurulur.
cak uygun ekipman ve çalışma şartları sağlan-
madıkça, yeterli dayanıklılıkta olmayan yüzey- Yangın algılama ve yangınla mücadele
lerde çalışılmasına ve bu yerlere girilmesine
28- Yapı alanının özelliklerine, çalışan bara-
izin verilmez.
kalarının ve diğer tesislerin boyutlarına ve
26-Kurulmakta, sökülmekte, bakımda, tamir- kullanım şekline, alandaki ekipmana, alanda
de ya da yıkılmakta olan yapılarda çalışan- bulunan maddelerin fiziksel ve kimyasal özel-
ları yapının liklerine, bulunabilecek azami kişi sayısına
bağlı olarak uygun nitelikte ve yeterli sayıda
Acil çıkış yolları ve kapıları
yangınla mücadele araç ve gereci ile gerekli
27- Acil çıkış yolları ve kapıları ile ilgili aşağıda- yerlerde yangın dedektörleri ve alarm sistem-
ki hususlara uyulur: leri bulundurulur.
a) Acil çıkış yolları ve kapıları doğrudan 29- Yangınla mücadele araç ve gereçleri,
dışarıya veya güvenli bir alana açılır ve çıkışı yangın dedektörleri ve alarm sistemlerinin

203
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

düzenli bakımlarının ve mevzuata uygun sü- dan sürekli izlenir ve gerektiğinde derhal yar-
relerde periyodik kontrollerinin yapılması sağ- dım yapılması için bütün tedbirler alınır.
lanır.
Sıcaklık
30- Otomatik olmayan yangın söndürme ekip-
35- Ortam sıcaklığının, çalışma süresince, ça-
manı görünür ve kolayca erişilebilir yerlere ko-
lışanların yaptıkları işe ve harcadıkları fiziksel
nulur ve önlerinde engel bulundurulmaz. Yan-
güce uygun düzeyde olması sağlanır. Yapılan
gın söndürme ekipmanları kolay kullanılabilir
işin niteliği sebebiyle ortam sıcaklığının değiş-
nitelikte olup, Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Yö-
tirilemeyeceği hallerde çalışanları fazla sıcak
netmeliğine göre işaretlenir. İşaretlerin uygun
veya soğuktan koruyacak tedbirler alınır.
yerlere konulması ve kalıcı olması sağlanır.
Çalışma yerlerinin, barakaların ve yolların
Havalandırma
aydınlatılması
31- Çalışanların harcadıkları fiziksel güç ve ça-
36– Yapı alanındaki çalışma yerlerinin, bara-
lışma şekli dikkate alınarak yeterli temiz hava
kaların ve yolların aydınlatılmasında aşağıdaki
sağlanır. Cebri havalandırma sistemi kullanıl-
hususlara uyulur:
dığında, sistemin her zaman çalışır durumda
olması sağlanır ve bu sistem çalışanların sağlı- 37-Yapı işlerinin gündüz yapılması esastır,
ğına zarar verebilecek hava akımlarına neden çalışma yerleri, barakalar ve yollar mümkün
olmayacak şekilde tesis edilir. Çalışanların olduğu ölçüde doğal olarak aydınlatılır. Gece
sağlığı yönünden gerekli hallerde havalandır- çalışılmasının gerekli veya zorunlu olduğu ça-
ma sistemindeki herhangi bir arızayı bildiren lışmalarda veya gün ışığının yetersiz olduğu
sistem bulundurulur. durumlarda uygun ve yeterli suni aydınlatma
sağlanır, gerekli hallerde darbeye karşı koru-
Özel riskler
malı taşınabilir aydınlatma araçları kullanılır.
32– Çalışanların zararlı düzeyde titreşim, gü- Suni ışığın rengi, sinyallerin ve işaretlerin algı-
rültü, gaz, buhar veya toz gibi zararlı dış etken- lanmasını engellemeyecek şekilde seçilir.
lere maruz kalmaları önlenir.
38-Çalışma yerleri, barakalar ve geçiş yolların-
33– Zehirli veya zararlı madde bulunması daki aydınlatma sistemleri, çalışanlar için kaza
muhtemel veya oksijen düzeyi yetersiz veya riski oluşturmayacak özellikte olur ve uygun
parlayıcı olabilecek bir ortama girmek zorun- şekilde yerleştirilir.
da kalan çalışanların, herhangi bir tehlikeye
39-Çalışma yerleri, barakalar ve geçiş yolların-
maruz kalmalarını önlemek üzere kapalı ortam
daki aydınlatma sistemindeki herhangi bir arı-
havası kontrol edilir ve gerekli tedbirler alınır.
zanın çalışanlar için risk oluşturabileceği yer-
34– Çalışanlar, sınırlı hava hacmine sahip yük- lerde acil ve yeterli aydınlatmayı sağlayacak
sek riskli ortamlarda çalıştırılmazlar. Zorunlu yedek aydınlatma sistemi bulundurulur.
hallerde, her türlü tedbir alındıktan sonra ça-
Kapılar ve geçitler
lıştırılabilirler. Bu durumlarda çalışanlar dışarı-

204
 İnşaat İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

40– Kapı ve geçitlerde aşağıda belirtilen hu- üzerinde taşıma işi yapılması durumunda, bu
suslara uyulur: yolu kullanan diğer kişiler için yol kenarında
yeterli güvenlik mesafesi bırakılır veya uygun
a) Raylı kapılarda, raydan çıkmayı ve dev-
koruyucu tedbirler alınır. Yollar görülebilir şe-
rilmeyi önleyecek güvenlik tertibatı bulundu-
kilde işaretlenir, düzenli olarak kontrolü yapı-
rulur.
larak her zaman bakımlı olması sağlanır.
b) Yukarı doğru açılan kapılarda, aşağı
düşmeyi önleyecek güvenlik tertibatı bulun- 43– Araç trafiği olan yollar ile kapılar, geçitler,
durulur. yaya geçiş yolları, koridorlar ve merdivenler
c) Kaçış yollarında bulunan kapılar ve arasında yeterli mesafe bulundurulur.
geçitler uygun şekilde işaretlenir. Bu kapıların
44– Yapı alanlarındaki girilmesi yasak bölgele-
yardım almaksızın her zaman ve her durumda
re yetkisiz kişilerin girişi uygun araç ve gereç
içeriden açılabilir özellikte olması sağlanır.
kullanılarak engellenir. Tehlikeli bölgeler açık-
d) Araçların geçtiği kapı ve geçitler yaya-
ça işaretlenir, buralara görünür şekilde uyarı
ların geçişi için güvenli değilse, bu mahallerde
levhaları konulur. Bu bölgelere girme izni ve-
yayalar için ayrı geçiş kapısı bulundurulur. Bu
rilen çalışanları korumak için gerekli tedbirler
kapılar açıkça işaretlenir ve önlerinde hiçbir
alınır.
engel bulundurulmaz.
e) Mekanik kapılar ve geçitler, çalışanlar 45– Trafik yolları güzergahında bulunan havai
için kaza riski oluşturmayacak şekilde yapılır. hatlar ve benzeri engeller ile alakalı gerekli işa-
Bu kapılarda, kolay fark edilebilir ve ulaşılabi- retlemeler ve önlemler alınır.
lir, acil durdurma sistemleri bulundurulması
Yükleme yerleri ve rampaları
ve herhangi bir güç kesilmesinde otomatik
olarak açılmıyorsa, el ile de açılabilir özellikte 46– Yükleme yerleri ve rampaların; taşınacak
olması sağlanır. yükün boyutlarına uygun olarak tasarlanma-
sı, çalışanların düşmesini önleyecek şekilde
Trafik yolları ve tehlikeli alanlar
güvenli olması ve en az bir çıkış yerine sahip
41– Merdivenler, sabitlenmiş geçici merdiven- olması sağlanır.
ler, yükleme yerleri ve rampalar da dahil olmak
Çalışma yerinde hareket serbestliği
üzere trafik yolları; kolay ve güvenli geçişi sağ-
layacak, bu yerlerin yakınında çalışanlar için 47– Çalışılan yerlerin, gerekli her türlü ekip-
tehlike oluşturmayacak şekilde tasarlanarak man ve araçlar dikkate alınarak, çalışanların iş-
yapılır. lerini yaparken rahatça hareket edebilecekleri
genişlikte olması sağlanır.
42– Yayaların kullandığı ve yükleme boşaltma
için kullanılanlar da dahil, araçlarla malzeme İlk yardım
taşımada kullanılan yolların, potansiyel kulla- 48– İşyerinde, 18/6/2013 tarihli ve 28681 sa-
nıcı sayısına ve işyerinde yapılan işin özelliğine yılı Resmî Gazete ‘de yayımlanan İşyerlerinde
uygun boyutlarda olması sağlanır. Trafik yolları Acil Durumlar Hakkında Yönetmeliğe uygun

205
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

sayıda, ilkyardım yapabilen eğitilmiş çalışanla- a) Kolay ulaşılabilir yerde olması,

rın her an hazır bulundurulması sağlanır. İşye- b) Yeterli kapasitede olması,
rinde kaza geçiren veya aniden rahatsızlanan c) Yeterli sayıda oturma yerleri bulunma-
Çalışanların, tıbbi müdahale yapılan yerlere en sı,
kısa zamanda ulaşmalarını sağlayacak gerekli d) Kadınlar ve erkekler için ayrı soyunma
tedbirler alınır. yerleri olması,
e) Her çalışan için çalışma saatleri içinde
49– Yapı alanının büyüklüğü, yapılan işin ni-
giysilerini koyabilecekleri yeterli büyüklükte
teliği ve kaza riskine göre, gerektiğinde işye-
kilitli dolaplar bulunması,
rinde bir ya da daha fazla ilk yardım ve acil
f) Nemli, tozlu, kirli, tehlikeli maddeler ile
müdahale odası bulunması 29/12/2012 tarihli
çalışılan yerlerde ve benzeri işlerde iş elbisele-
ve 28512 sayılı Resmî Gazete ‘de yayımlanan
ri ile harici elbiselerin ayrı yerlerde muhafaza
İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeli-
edilmesi için, her çalışan için yeterli nitelikte iki
ğinin 10 ve 11 inci madde hükümlerine göre
bölmeli dolap veya iki ayrı elbise dolabı bulun-
sağlanır.
ması.
50– İlkyardım odaları yeterli ilk yardım mal-
Duşlar ve lavabolar
zeme ve ekipmanı ile teçhiz edilir ve sedyeler
kullanıma hazır halde bulundurulur. Bu yerler, 54– Yapılan işin veya sağlıkla ilgili nedenlerin
Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Yönetmeliğine uy- gerektirmesi halinde, çalışanların yıkanmala-
gun şekilde işaretlenir. rının, temizlenmelerinin gerektiği her durum-
da, kadın ve erkek çalışanlar için ayrı ayrı ol-
51– Çalışma koşullarının gerektirdiği her yer-
mak üzere sıcak ve soğuk su imkânı bulunan
de ilkyardım ekipmanları kolay erişilebilir
uygun yıkanma yerleri ve duşlar tesis edilir.
yerlerde bulundurulur ve Sağlık ve Güvenlik
Duşlar, çalışanların rahatça yıkanabilecekleri
İşaretleri Yönetmeliğine uygun şekilde işaret-
genişlikte, dışarıdan içerisi görünmeyecek, uy-
lenir. Acil servis adresleri ve telefon numaraları
gun havalandırma, aydınlatma, termal konfor
görünür yerlerde bulundurulur.
ve hijyen şartları sağlanacak şekilde yapılır.
Soyunma yeri ve elbise dolabı
55– Duş tesisi gerektirmeyen işlerde, çalışma
52– İş elbisesi giymek zorunda olan çalışanla- yerlerinin ve soyunma odalarının yakınında,
rın, etik olarak veya sağlık nedenleriyle, uygun gerektiğinde sıcak suyu da olan, lavabolar bu-
olmayan bir yerde soyunmalarına izin veril- lunur. Lavabolar erkek ve kadın çalışanlar için
mez. Bu durumda çalışanlar için uygun soyun- ayrı ayrı yapılır.
ma yerleri sağlanır. Soyunma yeri gerekmeyen
56– Duşlar ve lavaboların her zaman çalışan-
işyerlerinde çalışanların elbiselerini koyabile-
ların kullanımına hazır halde olması sağlanır,
cekleri uygun bir yer tahsis edilir.
buralarda gerekli temizlik malzemeleri bulun-
53- Soyunma yerlerinin aşağıda belirtilen hu- durulur. Duş veya lavaboların soyunma yerle-
suslara sahip olması sağlanır; rinden ayrı yerlerde bulunması durumunda,

206
 İnşaat İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

duş ve lavabolar ile soyunma yerleri arasında tesisatları ile aydınlatmalar için gerekli güven-
kolay geçiş yolları sağlanır. lik tedbirleri alınarak yeterli ve uygun araçlar
sağlanır, yangına neden olmayacak şekilde
Tuvaletler ve lavabolar
tesis edilip, kullanıma alınır. Isıtma sistemlerin-
57– Çalışma, dinlenme, yıkanma ve soyunma de yangın riski oluşturacak mangal, maltız ve
yerlerine yakın yerlerde, kadın ve erkek çalı- benzeri açık ateş kullanılmaz.
şanlar için ayrı ayrı olmak üzere, yeterli sayıda
62– Barınma yerlerinde, çalışanların kullan-
tuvalet ve lavabolar tesis edilir. Tuvalet ve la-
maları için yeterli sayıda karyola, ranza, yatak,
vabolarda, uygun havalandırma, aydınlatma,
battaniye ve benzerleri işveren tarafından sağ-
termal konfor ve hijyen şartları sağlanır ve ge-
lanır. Yatak, battaniye ve benzerleri temiz bir
rekli temizlik malzemeleri bulundurulur.
halde bulundurulur, gerektiğinde dezenfekte
Dinlenme ve barınma yerleri edilir.

58– Özellikle, çalışan sayısının fazla olması, 63– Dinlenme ve barınma yerlerinin yeterli
işin niteliği veya çalışma yerinin uzak olması genişlikte olması sağlanır ve bu yerlerde çalı-
ve benzeri nedenlerin sağlık ve güvenlik yö- şanlar için yeterli sayıda masa ve arkalıklı san-
nünden gerektirmesi halinde, çalışanlara, ko- dalye buldurulur. Dinlenme ve barınma yerle-
lay ulaşılabilen dinlenme veya barınma yerleri rinde sigara içmeyenlerin sigara dumanından
sağlanır. Bu tür imkânlar yoksa iş aralarında korunmaları için gerekli tedbirler alınır.
çalışanların dinlenebileceği uygun yerler sağ-
64– Sabit barınma tesislerinde; bir dinlenme
lanır.
odası, bir boş vakit değerlendirme odası, ye-
59– Dinlenme ve barınma yerleri, sağlık şart- terli duş, tuvalet, lavabo ve temizlik malzemesi
ları ve dış etkilerden korunma bakımından bulundurulur. Çalışan sayısı göz önünde bu-
yeterli nitelikte, mahfuz bir yere, zemini düzel- lundurularak bu yerlerde yatak, dolap, masa
tilerek kurulur ve drenaj için gerekli tedbirler ve arkalıklı sandalyeler bulundurulur ve bun-
alınır. lar, kadın ve erkek çalışanların varlığı dikkate
alınarak yerleştirilir.
60– Dinlenme, barınma ve sosyal amaçlı kul-
lanılan tesisler, yanıcı olmayan ve kolay tu- Gebe ve emziren kadınlar
tuşmayan malzemeden inşa edilir. Barınma
65– Gebe ve emziren kadınların yatıp uzana-
amacıyla çadır ve branda kullanılmaz. Meskûn
rak dinlenebilecekleri uygun koşullar sağlanır.
mahal dışında, yol, demiryolu, köprü inşaatı
gibi açık havada yapılan çalışmalarda, barın- Engelli çalışanlar
ma ve benzeri ihtiyaçları gidermek amacıyla,
66– Engelli çalışanların çalıştığı işyerlerinde,
sadece yanmaz malzemelerden yapılmış ça-
engel durumları dikkate alınarak gerekli olan
dırlar kullanılabilir.
her türlü düzenlemeler yapılır. Bu düzenleme-
61– Barınma yerlerinde kullanılan ısıtma, so- ler engelli çalışanların özellikle çalışma yerleri
ğutma ve havalandırma sistemleri, elektrik ile kullandıkları kapılar, geçiş yerleri, merdi-

207
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

venler, duşlar, lavabolar ve tuvaletlerde yapılır. leri Yönetmeliğine uygun şekilde işaretlenir.
İşaretlerin uygun yerlere konulması ve kalıcı
Çeşitli hükümler
olması sağlanır.
67– Yapı alanının çevresi ve çalışma alanının
Havalandırma
etrafı kolayca görülebilecek, fark edilebilecek
ve yetkisiz kişilerin girişine engel olacak şekil- 3– Cebri havalandırma sistemi veya klima tesi-
de çevrilerek işaretlenir. satının, çalışanları rahatsız edecek hava akım-
larına neden olmayacak şekilde yapılması
68– Çalışılan yerlerde ve barakalarda, çalışan-
sağlanır. Havayı kirleterek çalışanların sağlığı
lar için yeterli miktarda içme suyu ve müm-
yönünden ani tehlike oluşturabilecek herhan-
künse başka bir alkolsüz içecek bulundurulur.
gi bir artık veya kirlilik derhal ortamdan uzak-
69–Çalışanlara uygunkoşullarda, yemeklerini laştırılır.
yiyebilecekleri ve gerektiğinde yemekle-
Sıcaklık
rini hazırlayabilecekleri imkânlar sağlanır.
4– Çalışma odaları, dinlenme yerleri, soyunma
B) Yapı Alanlarındaki Özel Asgari Şartlar
yerleri, duş, tuvalet ve lavabolar, kantinler ve
BÖLÜM – I ilk yardım odaları gibi yerlerdeki sıcaklığın, iş-
yerinin özel kullanım amaçlarına uygun olması
Kapalı Mekanlardaki Çalışma Yerleri Sağ-
sağlanır. İşyerinin pencereleri, çatı aydınlatma-
lamlık ve dayanıklılık
ları ile camlı kısımları, yapılan işin özelliğine ve
1– Tesislerin ve müştemilatının kullanım ama- odaların kullanım şekline göre, güneş ışığının
cına uygun sağlamlık ve dayanıklılıkta olması aşırı etkisini engelleyecek şekilde yapılır.
sağlanır.
Doğal ve suni aydınlatma
Acil çıkış kapıları
5– İşyerleri, mümkün olduğunca doğal olarak
2– Acil çıkış kapılarında aşağıda belirtilen hu- aydınlatılır. Doğal aydınlatmanın yeterli olma-
suslara uyulur: dığı durumlarda çalışanların sağlık ve güvenli-
a) Acil çıkış kapıları doğrudan dışarıya ğinin korunması amacına uygun şekilde yeter-
veya güvenli bir alana açılır ve çıkışı önleyecek li suni aydınlatma yapılır.
hiçbir engel bulunmaz. Çalışma yerlerinin taban, duvar ve tavanla-
b) Acil çıkış kapılarının, acil durumlarda rı
çalışanların hemen ve kolayca açabilecekleri 6– Çalışma yerlerinin tabanlarının sabit, sağ-
şekilde olması sağlanır. Acil çıkış kapısı olarak lam, kaymaz bir şekilde olması ve bu yerlerde
raylı veya döner kapılar kullanılmaz. tehlikeli olabilecek engellerin, çukurların veya
c) Acil çıkış kapıları kilitli veya bağlı bu- eğimlerin bulunmaması sağlanır.
lundurulmaz. 7– Çalışma yerlerinin taban, duvar ve tavan
ç) Acil çıkış kapıları Sağlık ve Güvenlik İşaret- yüzeylerinin hijyen şartlarına uygun olarak,

208
 İnşaat İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

kolay temizlenebilir malzemeden veya gerek- venli malzemeden yapılır ve çarpma sonucu
tiğinde yenilenebilir özellikte olması sağlanır. çalışanların yaralanmalarına neden olabilecek
yüzeyler kırılmalara karşı korunur.
8– Çalışma yerlerinde ve trafik yollarının ya-
kınında bulunan saydam veya yarı saydam Araç yolları
duvarlar ile özellikle bütün camlı bölmeler;
11– Kapalı çalışma mekanlarının kullanımı ve
güvenli malzemeden yapılıp, açık bir şekilde
içinde bulunan ekipman göz önüne alınarak
işaretlenir, çarpma ve kırılmaya karşı uygun
çalışanların korunması amacıyla araçların ge-
şekilde korunur.
çiş yolları açıkça işaretlenir.
Pencereler ve çatı pencereleri
Yürüyen merdivenler ve yürüyen bantlar
9– Pencerelerin, çatı pencerelerinin ve hava- için özel önlemler
landırma sistemlerinin, çalışanlar tarafından
12– Yürüyen merdivenler ve yürüyen bantlar-
kolay ve güvenli bir şekilde açılmasının, ka-
da aşağıda belirtilen hususlara uyulur:
patılmasının, ayarlanmasının ve güvenlik al-
tına alınmasının mümkün olması ve açık du- a) Güvenli şekilde çalışır durumda olması
rumdayken çalışanlar için herhangi bir tehlike sağlanır.
oluşturmayacak nitelikte olması sağlanır. Pen-
b) Gerekli güvenlik araçları ile teçhiz edi-
cereler ve çatı pencereleri, bunların temizliğini
lir.
yapan çalışanlar ve civarda bulunan kişiler için
risk oluşturmayacak şekilde tasarlanır veya ge- c) Kolayca görülebilecek ve ulaşılabilecek
rekli ekipmanla donatılır. acil durdurma sistemleri bulunur.

Kapılar Oda boyutları ve hava hacmi

10– Kapı ve girişlerde aşağıda belirtilen hu- 13– Çalışma yerlerinin taban alanı ve yüksek-
suslara uyulur: liği ile hava hacminin çalışanların sağlık ve gü-
venlikleri için risk oluşturmayacak özellikte ve
a) Kapıların ve girişlerin yerlerinin, sayıla-
rahat çalışmalarını sağlayacak yeterli boyutlar-
rının, boyutlarının ve yapıldıkları malzemele-
da olması sağlanır.
rin, kullanıldıkları odalara, alanlara, kullanım
amaçlarına ve çalışanların rahatça girip çıkma- BÖLÜM – II
larına uygun olması sağlanır. Açık Mekanlardaki Çalışma Yerleri Sağlam-
b) Her iki yöne açılabilen kapılar saydam lık ve dayanıklılık
malzemeden yapılır veya kapıların karşı tarafı- 14– Alçak veya yüksek seviyede olan hareket-
nın görülmesini sağlayan saydam kısımları bu-
li veya sabit çalışma yerlerinin, çalışan sayısı,
lunur. Saydam kapıların üzeri kolayca görünür üzerlerinde bulunabilecek azami ağırlık ve bu
şekilde işaretlenir. ağırlığın dağılımı ile maruz kalabileceği dış et-
c) Saydam veya yarı saydam kapıların yü- kiler göz önünde bulundurularak yeterli sağ-
zeyleri çalışanlar için tehlike oluşturmayan gü- lamlık ve dayanıklılıkta olması sağlanır. Bu ça-
209
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

lışma yerlerinin tamamının veya bir kısmının, KAZI İŞLERİ

zamansız veya kendiliğinden hareketini önle-
mek için uygun ve güvenilir sabitleme metot-
ları kullanılır. Çalışma yerlerinin sağlamlık ve
dayanıklılığı özellikle de çalışma yerinin yük-
seklik veya derinliğinde değişiklik olduğunda
kontrol edilir.
Kazı: Hendek, kuyu, maden kuyusu açma
veya yeraltı çalışmaları olarak tanımlanır.
Dar kesitli kazı: Genişliğin 4,5 metreyi geç-
mediği ve derinliğin genişlikten daha fazla ol-
duğu boyuna kıyasla dar olan kazı.

Enerji dağıtım tesisleri İksa: Bir inşaatın devam edebilmesi

15– Enerji dağıtım tesislerinde aşağıdaki hu- , çökme ve benzeri olayların engellenebilmesi
suslara uyulur: için, bir yapıyı ya da kütleyi destekleme süre-
cidir.
a) Yapı işlerine başlamadan önce alanda
mevcut olan tesisat belirlenir, kontrol edilir ve Göçük: Toprağın Kazı yapılan alanının kena-
açıkça işaretlenir. rında çözülüp gevşemesi sonucu kazı yapılan
yere doğru ayrılıp kayması veya düşmesi
b) Yapı alanının yakınından enerji nakil
hatları geçmesi durumunda, yeterli güvenlik Göçük Sebepleri
mesafesi bırakılıp gerekli güvenlik tedbirle-
 Toprak Türü
ri alınarak çalışılır. Güvenlik mesafesi belirle-
 Nem Miktarı
nirken nakil hattı tellerinin rüzgârda salınımı
 Titreşimler
da hesaba katılır. Enerji nakil hatlarına yeterli
 Ağır Yükler (Hafriyat Yığını)
güvenlik mesafesi bırakılamıyorsa enerji nakil
 Yakındaki Mevcut Yapılar
hattının güzergâhı değiştirilerek yapı alanın-
 Önceki Kazılar
dan uzaklaştırılması için veya hattın akımının
 Hava Koşulları
kesilmesi için ilgili kurum ve kuruluşlardan
onay ve izinler alınır. Toprak Türleri

c) Elektrik nakil hatlarının bulunduğu Sert Kaya: Kazı sırasında kazıya maruz kalan
alanlarda yapılan çalışmalarda, bariyerler veya yüzeylerin şeklinin bozulmadan kaldığı, dikey
ikaz levhalarıyla araçların ve tesislerin elektrik olarak kazılabilen doğal, katı mineral maddeyi
hattından uzak tutulması sağlanır. Ayrıca araç- ifade etmektedir.
ların hat altından geçmesinin zorunlu olduğu
A Tipi: Serbest basınç mukavemetinin 144 kPa
durumlarda uygun tedbirler alınır ve gerekli
(1Pa = 1N/m2) ya da daha fazla olduğu kohezif
ikazlar yapılır.
topraklardır.
ç) Yapı alanındaki enerji dağıtım tesislerinin,
B Tipi: Serbest basınç mukavemetinin 48 kPA’
özellikle de dış etkilere maruz kalan tesislerin,
dan yüksek ve 144 kPA’dan ise daha düşük ol-
kontrol ve bakımlarının düzenli olarak yapıl-
duğu kohezif topraklardır.
ması sağlanır.
C Tipi: Serbest basınç mukavemetinin 48 kPA

210
 İnşaat İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

ya da daha düşük olduğu kohezif topraklardır. temeli eğer bu kırılma bölgesine uzanıyorsa,
göçükle karşılaşılabilir.
Nem Miktarı
Önceki Kazılar
Topraktaki nem miktarının toprağın mukave-
meti üzerinde büyük bir etkisi vardır. Dar kesit- Yeraltı hizmetlerine ait olan ve yeni dar kesitli
li bir kazı kazıldığında, açılan bu kazının kenar- kazıyı kesen ya da paralel olan eski dar kesitli
ları havaya maruz kalır. Toprağın nem miktarı kazılar dayanıklılığı ve mukavemeti etkilerler.
çok hızlı bir şekilde değişmeye başlar ve de Eski dar kesitli kazıların etrafındaki topraklar
duvarların mukavemeti etkilenebilir. Bir kazı dayanıksızdır bu da göçüklere sebep olabilir.
ne kadar uzun süre havaya açık kalırsa, göçük
Hava Koşulları
riski de o kadar artar.
Yağmur, eriyen karlar, toprağın çözülmesi, ne-
Titreşimler
hirlerden, rögardan ve kanalizasyondan taşan
Çeşitli kaynaklardan gelen titreşimler dar ke- sular toprak koşullarının değişmesine neden
sitli kazının dayanıklılığını etkileyebilir. Dar olur. Koşulları değişmiş olan topraklar da gö-
kesitli kazıların duvarları genellikle araç trafiği çük oluşturabilmektedir.
veya hafriyat, sıkıştırma, kazık çakma ve pat-
GÖÇÜĞE KARŞI ÖNLEM GEREKMEYEN DU-
latma gibi inşaat islerinden kaynaklanan tit-
RUMLAR
reşimlere maruz kalmakta ve bu titreşimler de
dar kesitli kazının duvarlarının yıkılmasına yol OSHA standartlarına göre her bir isçi göçük
açmaktadır. tehlikesine karsı uygun koruyucu sistemlerle
korunmalıdır. Koruyucu sistemlerin gerekli ol-
Ağır Yükler
madığı iki tane istisna vardır:
Ağır yük, dar kesitli kazının dayanıklılığını etki-
Dar kesitli kazı tamamen sert kaya üzerinde
leyebilen aşırı yük ya da ağırlıktır. Örneğin, dar
yapılıyorsa,
kesitli kazının yanına yığılan kazılmış toprak
kazı duvarlarına basınç uygulayabilir. Hafriyat Dar kesitli kazının derinliği 1,5 metreden az ve
yığınlarının mümkün olduğunca dar kesitli ka- uzman bir kişi muhtemel bir göçük tehlikesine
zının kenarından uzak tutulması gerekir.Ayrıca dair iz olmadığını belirtiyorsa.
dar kesitli kazının yanında tutulan mobil ekip-
GÖÇÜĞE KARŞI ÖNLEMLER
man ve diğer malzemeler de kazının dayanık-
lılığını etkileyecek miktarda ağır yük oluşturur. OSHA tarafından kabul edilen 3 farklı koruyu-
cu sistem türü bulunmaktadır:
Yakındaki Mevcut Yapılar
 Eğimli ya da kademeli sistem
Kazıların ve dar kesitli kazıların çoğunda ağır
yüklerin, toprak koşullarındaki değişikliklerin  İksa (destekli) sistem
ve diğer bozulmaların çökmelere sebep ola-  Kalkanlı sistem
bileceği kırılma bölgesi bulunmaktadır. Kazı
ve dar kesitli bir kazıya bitişik olan bir binanın
211
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

EĞİMLİ SİSTEM

Bu sistem, isçilerin korunması amacıyla kazı kenarlarının kazıdan uzağa doğru şevlendirildiği
sistemdir. Göçüğün engellenmesi için gerekli olan eğim toprak türü, çevre şartları ve ek yükler
gibi çeşitli faktörlere bağlıdır.

6.1 metreden1 daha az derinlikteki kazılarda maksimum

Kaya veya toprak türü
kabul edilebilir eğimler (H: V)

Sert kaya Dikey(90 derece)

A tipi 3/4:1(53 derece)
B tipi 1:1(45 derece)
C tipi 1,5:1(34 derece)

KADEMELİ SİSTEM

Kazı kenarlarının bir veya birden fazla seviye veya basamaklara ayrıldığı ve bu basamaklar
arasındaki yüzlerin genelde dik veya dike yakın olduğu sistemdir. Bu sistem C tipi topraklarda
kullanılmamaktadır. Bu uygulamaya «Palye» denilmektedir.

212
 İnşaat İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

İKSA (DESTEKLİ SİSTEM)

Destekli sistem: Kazı kenarlarının desteklendiği hidrolik, mekanik metal veya ahşap yapılar-
dan oluşan sistemdir.

Kazıklı Sistemler: Yüksek yapılar ile metro, tünel gibi hayati yapıların inşası sırasında zemini
dengede tutmak için kazıklı İksa Sistemleri yapılmaktadır. İksa sisteminin model tasarımı kazı
derinliğine, zemin cinsine, yeraltı suyu durumuna, yakın çevrede bulunan bina, yol gibi dış et-
kenlerin yükleri gibi faktörlere bağlıdır.

KAZI İŞLERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜ- • Meskûn mahallerde, yapı alanının

VENLİĞİ ÖNLEMLERİ çevresi yeterli yükseklik (2m. Yüksekliğinde)
ve sağlamlıkta uygun malzemeden yapılmış
KAZI İŞLERİNE BAŞLAMADAN ÖNCE
perde ile çevrilerek ikaz ve uyarı için gerekli
• Kazı işine başlanmadan önce aşağıda düzenlemeler yapılır, bunlar yapının bitimine
belirtilen hususlara uyulur: kadar bu şekilde korunur.
• Kazının bitişik yapıları etkileyip etkile- • Meskûn mahallerin dışında yapılan ka-
meyeceği araştırılır ve etkileme ihtimali mev- zıların kenarlarına uyarı şeritleri çekilerek ikaz
cut ise kazı başlamadan önce gerekli tedbirler levhaları asılır.
alınır.
KAZI İŞLERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
• Kazıya başlamadan önce, yeraltı hiz-
ÖNLEMLERİ
metleriyle ilgili kurum ve kuruluşları başvurul-
malı ve bu hizmetlerin yerleriyle ilgili tüm bil- a) Çalışmalar, işveren tarafından görevlendiri-
gi ve çizimler ise başlanmadan önce alınmalı, len ehil kişi gözetiminde yapılır.
ayrıca kazı yapılacak yer yeraltı hizmetlerinin
b) Çalışma alanına giriş ve çıkış için güvenli
yerlerinin tespitinde uygun yer bulucu cihaz-
yollar sağlanır.
lar kullanılmalı ve bu cihazların kullanımı, ge-
rekli eğitimi almış kişiler tarafından olmalıdır. c) Kazılarda zemin yapısı, iklim koşulları, kazı

213
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

alanı yakınlarında meydana gelebilecek sar- • Çalışma alanında zararlı kimyasalların,

sıntılar, çevredeki su kaynakları ve fazla yük zehirli ve boğucu gazların ya da serbest silis
kuvvetleri göz önüne alınarak uygun şev açıla- tozları gibi tehlikeli maddelerin bulunduğu-
rı belirlenir ve/veya statik hesabı yapılmış uy- nun anlaşılması halinde, çalışanlar derhal ora-
gun destek ve setler kullanılır. Kazı yüzeyleri, dan uzaklaştırılarak gerekli tedbirler alınır ve
şevlerin eğimi ve yüksekliği zeminin yapısına, güvenli çalışma ortamı sağlanmadan tekrar
sağlamlığına ve çalışma yöntemlerine uygun çalışmaya başlanmaz.
seçilir.
Şüphelenilen durumlarda aşağıdaki maddeler
ç) Malzeme veya cisim düşmesine, su baskını kontrol edilmelidir:
tehlikesine ve insanların düşmesine karşı uy-
• Oxygen
gun tedbirler alınır.
• CO (Karbon monoksit)
d) Tehlikeli veya zararlı olmayan özellikte solu- • H2S (Hidrojen sülfür, renksiz, çürük yu-
nabilir hava sağlamak için bütün çalışma yer- murta kokusunda zehirleyici bir gaz.)
lerinde gerekli tedbirler alınır. • Petroleum
• Diğer zehirli maddeler
e) Yangın, parlama, patlama, su baskını veya
• Meskûn mahallerde kazı üzerinden ge-
göçük gibi durumlarda çalışanların güvenli bir
çişlerin sağlanması için ahşap veya metalden
yere ulaşmaları sağlanır.
yapılmış asgari 80 santimetre eninde ve her iki
Kazı (yan) yüzlerinde aşağıda belirtilen durum- tarafı korkuluklu geçitler kullanılır, geçit kor-
larda genel kontrol yapılır, kontrol sonucunda kuluklarının bu Yönetmeliğin Ek-4 (A) Yüksek-
çalışma ortamının güvenli olduğu belirtilme- te Çalışma başlığının 6. maddesinde tanımla-
den çalışmaya başlanılmaz; nan özelliklere uygun olması sağlanır.
• Açıkta yapılan 150 santimetreden daha
a) Her vardiyadan önce,
derin kazı işlerinde ve her derinlikte yapılan te-
b) Patlatma yapılıyorsa her patlatmadan son- mel ve kanal kazılarında yan yüzeylerin altları-
ra, nın şerit gibi kazılarak yukarıdan çökertilmesi
şeklinde çalışma yapılması engellenir. Ayrıca
c) Beklenmedik parça düşmelerinden sonra,
kanallarda yan duvarların göçmemesi için ge-
ç) Desteklerdeki önemli bir zarardan sonra, rekli tedbirler alınır.
d) Şiddetli yağış, don ve kardan sonra. • Kazı alanından çıkartılan hafriyat ile
kazı kenarı arasında yeterli mesafe bulun-
• Çalışma sırasında ortaya çıkan tozların durulur ve hafriyatın kazı alanına akma riski
çalışanların sağlığına zarar vermemesi için ge- bulunuyorsa uygun bariyerler kullanılır. Kazı
rekli tedbirler alınır. mahallinde bulunan hareketli araçlar ve kazı
• Kaya kazılmasını gerektiren yeraltı işle- stabilitesini etkileyebilecek diğer araçlar ile
rinde, sulu delici makinalar kullanılacak veya kazı kenarı arasında gerekli güvenlik mesafesi
tozların işçilerin sağlığına zarar vermemesi bırakılır.
için gerekli diğer tedbirler alınacaktır.

214

• Araç ve damperli kamyonlar ise bari- YIKIM İŞLERİNDE GÜVENLİK TEDBİR-
yerler, uyarı işaret ve sinyalleri kullanılarak çok
daha uzakta tutulmalıdır. Araçların kazıya top-
rak boşalttığı durumlarda, araç tekerleklerinin
arkasına takoz yerleştirilmelidir.
• Kazı işlerinde yağış sırasında çalışma
yapılmaz.
• Kazı işlerinde çalışanların çalışma ala-
nına ulaşmaları için uygun ve güvenli yöntem-
ler kullanılır, destek ve setlerin iniş ve çıkış için
kullanılması engellenir.
• Makinelerle yapılan kazı işlerinde, bu
makinelerin hareket alanına çalışanların gir-
melerine izin verilmez.
• 150 santimetreden daha derin olan
kazı işlerinde, işçilerin inip çıkmaları için yeteri e)
kadar el merdivenleri bulundurulacaktır (Yapı yüksekliğinin iki katına eşit güvenlik alanı
işleri tüzüğü)
• Yeraltı çalışmalarında aşağıda belirti-
len hususlara uyulur:
a) Havalandırma sisteminin arızalanması
durumunda, yer altı çalışmaları durdurulur ve
bütün çalışanlar tahliye edilir, uygun havalan-
dırma sağlanıncaya kadar kimsenin içeri gir-
mesine izin verilmez.
b) Uygun bir haberleşme sistemi oluştu-
rulur, buralardaki kaçış yolları görülebilir bir
şekilde işaretlenir.
c) Tüneller ve galerilerde göçük tehlikesi-
ne karşı uygun tedbirler alınır.
• Çeşitli gazların hava ile patlayıcı bir ka-
rışım meydana getirebileceği yeraltı işlerinde,
yangın ve patlama riskinin bulunabileceği yer-
lerde, açık alevli lamba veya cihazlar kullanıl-
maz, sigara içilmez ve ilgili mevzuata uygun
malzeme ve ekipmanlar kullanılır.
215
İnşaat İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği
LERİ
YIKIM İŞLERİ
a) Yıkımın kendi içinde sağlanması için
gerekli yıkım planı yapılmalıdır.
b) Yıkımdan önce yapının içindeki ve et-
rafındaki havagazı, su ve elektrik bağlantıları
kesilir ve yıkılacak kısmın etrafında, güvenlik
alanı bırakılarak gerekli tedbirler alınır.
c) Yıkım işleri, ilgili standartlar ve konuya
ilişkin mevzuat hükümlerine uygun şekilde
yürütülür.
d) Yıkılacak binada canlı kalmadığının
son kontrolü yapılmalıdır.
Yıkılacak kısmın etrafında, en az yapı
bırakılacak ve bu alan korkulukla çevrilecektir.
f) Camlı kapı, pencere ve ayna gibi kırıl-
dıklarında tehlikeli olabilecek kısımlar, yıkıma
başlamadan önce sökülüp uygun yerlere taşı-
nacaklardır.
g) Çalışmalarda uygun çalışma yöntem-
leri ve ekipmanlar kullanılır, gerekli tedbir-
ler alınır.
h) Çalışmalar, işveren tarafından görev-
lendirilen ehil kişinin gözetimi altında plan-
lanır ve yürütülür.
i) Altında veya etrafında bulunan işçile-
rin güvenliği sağlanmadıkça yıkılacak kısmın
duvar ve döşemeleri kitle halinde yıkılamaz.
j) Binadaki merdivenler ve bunların da-
yanakları en son yıkılacaktır.
k) Yıkım esnasında toz kalkmaması ve yı-
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

kılan kısma ait malzeme ve molozların çalışma suz etkileyebilecek hava koşullarından korun-
ortamından güvenli bir şekilde uzaklaştırılma- ması sağlanır, kuvvetli rüzgâr alan işyerlerinde
sı için gerekli tedbirler alınır. gerekli güvenlik tedbirleri alınmadan çalışma
yapılmaz.
l) Yıkımda çalışan işçilere gözlük, koruma
başlığı (baret) ve çelik burunlu ayakkabı gibi İskeleler:
kişisel korunma araçları verilecektir.
A) Ön Yapımlı Bileşenlerden Oluşan Cephe
PATLATMA İŞLERİ İskeleleri için Asgari Şartlar

Patlayıcı kullanılarak çalışılan kazı, tünel ve ga- Genel Esaslar

leri gibi yer altı kazı işlerinde, yıkım işlerinde
1- Yapı işlerinde TS EN 12810-1 standardına
aşağıdaki hususlara uyulur:
uygunluk belgesi olan ön yapımlı bileşenler-
a) Patlayıcı maddeler üretici tarafından den oluşan cephe iskeleleri kullanılır ve yapı-
belirtilen koşullarda saklanır ve depolanır. lan işe uygun özellikte (yük sınıfı, boyut vb.)
b) Yapılan işin niteliğine uygun patlayıcı cephe iskelesi seçilir.
maddeler ve kapsüller kullanılır ve patlayıcı
2- Kullanılacak ahşap cephe iskelelerinin TS
maddeleri yeterlik belgesine sahip çalışanlar-
13662 standardına uygun olması sağlanır. İs-
dan başkasının almasına ve ateşlemesine izin
kele yüksekliğinin 13,5 metreyi aştığı durum-
verilmez.
larda ahşap iskeleler kullanılmaz.
c) Patlayıcı maddelerin ve kapsüllerin de-
polanması, taşınması ve kullanılması, sadece 3- Ön yapımlı bileşenlerden oluşan cephe iske-
bu konuda yetkili ve uzman kişiler tarafından lelerinin standarda uygunluk belgesinin üreti-
yapılır. Bu işler, çalışanlar için risk oluşturmaya- ci onaylı sureti ve üretici tarafından sağlanan
cak şekilde organize edilir ve yürütülür. talimat el kitabı yapı alanında bulundurulur.
d) Patlayıcı maddeler özel sandıklar için-
4- TS EN 12810 ve TS EN 12811 standartlarında
de taşınır ve bu sandıkların içine başka bir
belirtilen koşullara uygun olmayan, kullanım
madde konulamaz. Kapsüllerle diğer patlayıcı
amacı dışındaki herhangi bir malzeme veya
maddeler, aynı kap içinde bir arada bulundu-
bileşen cephe iskelelerinde kullanılmaz.
rulamaz ve taşınamaz.
e) Patlatma yapılacak alanın etrafında uy- 5- Kullanılacak cephe iskelesinin kurulum ve
gun güvenlik tedbirleri alınmadan patlatma kullanım şekline göre sağlamlık ve dayanık-
yapılmaz. lılık hesapları üreticiden temin edilir, mevcut
değilse yapılır veya yaptırılır. Bu hesaplar ya-
İSKELELERDE GÜVENLİK TEDBİRLERİ pılmadan veya yapılan hesaplar sonucunda
YAPI İŞLERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ güvenli olduğu tespit edilmeyen iskeleler kul-
YÖNETMELİĞİ/5 EKİM 2013 lanılmaz.

Hava koşulları 6– Cephe iskeleleri ile yapılan çalışmalarda,

25/4/2013 tarih ve 28628 sayılı İş Ekipmanla-
16– Çalışanların sağlık ve güvenliklerini olum-
216
 İnşaat İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

rının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları si bozulmayacak ve çökmeyecek şekilde tasar-

Yönetmeliği EK-II madde 4.3.2.’de belirtilen lanmış, imal edilmiş ve kurulmuş olması.
kurma, kullanma ve sökme planı dikkate alınır.
b) Güvenli bir şekilde desteklenmesi, yatay ve
7- Kurma, kullanma ve sökme planının asgari düşey kuvvetlere karşı uygun şekilde sabitlen-
olarak aşağıda belirtilen hususları içerecek şe- mesi.
kilde hazırlanması sağlanır:
c) Korozyona karşı uygun malzeme kullanıl-
a) İskele sistemi ile ilgili yük sınıfı, yükseklik ve ması.
genişlik sınıflarının yer aldığı detay bilgiler.
ç) Çatlak, kırık, deforme olmuş, korozyona
b) İskele ankraj düzeni, ankraj elemanları ve veya kesit kaybına uğramış ve benzeri kusurlar
bu elemanların yapıya uygun şekilde yerleşti- içeren iskele bileşenleri ve bağlantı elemanla-
rilmesine dair bilgiler. rının kullanılmaması.

c) İskelenin kurulacağı zemin koşulları, yaya ve d) Tespit edilen kusurların derhal giderilmesi.
araç trafiği, kazılar ile mevcut enerji hatlarına
9- Çalışanların işlerini güvenli bir şekilde sür-
mesafesi gibi çalışma alanına dair bilgiler.
dürebilmeleri amacıyla iskele platformunun
ç) Talimat el kitabı ile risk değerlendirmesi dik- asgari olarak aşağıda belirtilen özellikleri taşı-
kate alınarak belirlenen, iskelenin kurulum ve ması sağlanır:
söküm işlemlerinin sırasına dair bilgiler.
a) Yapılan işin özellikleri dikkate alınarak üzeri-
d) Kurulum ve söküm sırasında oluşabilecek ne gelebilecek muhtemel yükleri taşıyabilecek
tehlike ve riskler ile kontrol tedbirlerine dair kapasitede olması.
bilgiler.
b) Gerekli her türlü ekipman ve malzeme dik-
e) İskelede yürütülen çalışmalar sırasında olu- kate alınarak çalışanların işlerini yaparken ra-
şabilecek tehlike ve riskler ile kontrol tedbirle- hatça hareket edebilecekleri genişlikte olması.
rine dair bilgiler.
c) Platformda ve platform birimleri ile iskele
f ) Çalışma boyunca ilgili yapı malzemeleri ve iş düşey elemanları arasında boşluk bulunma-
ekipmanlarının güvenli bir şekilde taşınması- ması.
na dair bilgiler.
ç) Hareket etmeyecek şekilde iskele sistemine
g) İskelede kullanılacak sağlık ve güvenlik işa- sabitlenmiş ve çalışanların güvenli geçişine
retlerinin yerlerine dair bilgiler. izin verecek şekilde yerleştirilmiş olması.

ğ) Acil durum kurtarma prosedürleri ile müda- d) Güvenli çalışmayı sağlayacak şekilde kay-
hale ekiplerine ve ekipmanlarına dair bilgiler. maz olması.

8- Cephe iskeleleri ile ilgili asgari olarak aşağı- 10- İskeleler aşağıda belirtilen durumlarda iş-
daki hususlara uyulması sağlanır: veren tarafından görevlendirilen ehil bir kişi
tarafından kontrole tabi tutulur. Hazırlanan
a) Kendiliğinden hareket etmeyecek, stabilite-

217
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

kontrol raporu sonucunda sadece güvenli ol- Ekipman Bileşenleri

duğu tespit edilen iskelelerde çalışma yapılır;
15- İskelelerdeki bütün bileşenlerin, kullanım
a) Kullanılmaya başlanmadan önce, amacına uygun olarak yeterli dayanım ve bo-
yutlarda olması, bu bileşenlerin kullanım es-
b) Haftada en az bir kez,
nasında kendiliğinden yatay veya düşey yön-
c) Üzerinde değişiklik yapıldığında, de hareket etmemesi ve yerinden çıkmaması
sağlanır.
ç) Belli bir süre kullanılmadığında,
16- Cephe iskelelerinin ayaklarında sabit veya
d) Sismik sarsıntı, kuvvetli rüzgârlar gibi olum-
düşeyliği ayarlanabilir taban plakaları ve yu-
suz hava şartlarına veya denge ve sağlamlığını
muşak zeminlerde yükü dağıtmak için taban
etkileyebilecek diğer koşullara maruz kaldı-
plakaları altlarında uygun malzemeden yapıl-
ğında.
mış altlıklar kullanılır. Taban plakalarının alanı-
A) Ön Yapımlı Bileşenlerden Oluşan Cephe nın en az 150 cm2 olması ve düşeyliği ayarla-
İskeleleri için Asgari Şartlar nabilir taban plakalarının en az 20 santimetre
ayar kapasitesine sahip olması sağlanır. Sağ-
Genel Esaslar
lam olmayan ve uygunsuz malzemeler destek
11- İskeleler yük sınıfına uygun olarak kullanı- parçası olarak kullanılmaz.
lır ve taşıyabilecekleri azami ağırlıkları göste-
ren levhalar iskele üzerine uygun ve görülebi- 17- Çalışma platformuna güvenli erişim sağ-
lanması için merdiven sistemleri kullanılır.
lir şekilde yerleştirilir.
18- Çalışanların düşmeye karşı korunması ve
12- Cephe iskelesinin file, branda, levha veya
malzeme düşmesinin önlenmesi amacıyla
aynı işlevi görebilecek benzeri iskele örtüsü ile
cephe iskelesi çalışma platformu kenarlarında
kaplanması halinde, yapı ile iskele arasındaki
aşağıdaki bileşenlerden oluşan yan koruma
ankraj sayısının rüzgâr yükü dikkate alınarak
bulunur:
üretici talimatları doğrultusunda artırılması
sağlanır. a) En üst yüzeyi çalışma platformu seviye-
13- Vinç ve diğer hareketli ekipmanların kulla- sinden en az bir metre yukarıda olacak şekilde
nımı sırasında, ekipman bileşenleri veya yük- yerleştirilmiş ana korkuluk.
lenen malzemenin iskele üzerine düşmemesi b) Ana korkuluk ile topuk levhası arasına
ve iskeleye çarpmaması için gerekli tedbirler yerleştirilen bir veya daha fazla ara korkuluk
alınır. veya bir çerçeve ya da ana korkuluğun üst ke-
narının oluşturduğu çerçeve veya ızgara kor-
14- Çelik ve alüminyum alaşımlı cephe iskele-
kuluktan oluşan ara yan koruma.
lerinin uygun ve yeterli şekilde topraklanması
sağlanır. Birbirinden bağımsız iskele sistemleri c) En üst yüzeyi çalışma platformu sevi-
ayrı ayrı topraklanır. yesinden en az 15 santimetre yukarıda olacak
şekilde platforma bitişik olarak yerleştirilmiş

218
 İnşaat İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

topuk levhası. nır. En alt seviyedeki ankrajlar, taban plakasın-

dan her durumda en fazla 4 metre yükseklikte
19- Yan koruma bileşenleri arasındaki açıklık-
olacak şekilde yerleştirilir.
lar, 47 santimetre çapında bir küre geçmeye-
cek şekilde olur. 27- Cephe iskelesinin yapının devam eden
diğer cepheleri boyunca kurulması halinde,
Kurulum ve Söküm
iskelenin sürekli olacak ve yapının köşelerini
20- Kurulum ve söküm işlemleri; kurma, kul- tam kapatacak şekilde olması sağlanır. Bunun
lanma ve sökme planı, üretici talimatları ve uygulanamadığı durumlarda geçişler güvenli
teknik detaylar dikkate alınarak yapılır. şekilde yerleştirilmiş geçitler aracılığıyla sağla-
nır.
21- Olumsuz hava koşullarından kaynaklı risk-
ler nedeniyle güvenli çalışma ortamının sağ- 28- Geçitlerin en az 60 santimetre genişliğin-
lanamadığı durumlarda kurulum ve söküm de olması ve düşmeye karşı yan korumasının
işlemleri yapılmaz. bulunması sağlanır. Geçitlere malzeme yerleş-
tirilmez.
22- Kurulum öncesinde iskele sisteminin bile-
şenleri kontrol edilir. Hasar görmüş bileşenler Geçici Kenar Koruma Sistemleri (Korkuluk
kullanılmaz. Sistemleri) için Asgari Şartlar

23- Cephe iskeleleri, iskelenin kendi ağırlığı ve Genel esaslar

üzerinde çalışanlar ile yapı malzemeleri ve ilgi-
1- Yapı işlerinde TS EN 13374 standardına uy-
li ekipmanların yüklerini rahatlıkla karşılayabi-
gunluk belgesi olan geçici kenar koruma sis-
len stabil bir zemin üzerine kurulur ve kurulum
temleri kullanılır ve yapılan işe uygun sınıf ve
öncesi çevre ve hava koşulları dikkate alınır.
tipte geçici kenar koruma sistemi seçilir.
24- Cephe iskelelerinin kurulumunda, taşıyıcı
2- Geçici kenar koruma sisteminin teminin-
sisteme ait düşey ve yatay elemanlar eksiksiz
de, üretici firmanın standarda uygunluk bel-
olarak kullanılır ve sistem üretici talimatları
gesinin yapı alanında kullanılması planlanan
doğrultusunda yeterli sayıda çapraz eleman-
sistem sınıfı ve tipini kapsayıp kapsamadığı
larla veya standartta belirtilen diğer kuşakla-
kontrol edilir. Geçici kenar koruma sistemi,
ma metotlarıyla takviye edilir.
standarda uygunluk belgesinde belirtilen sis-
25- Cephe iskeleleri yapıya mümkün olduğun- tem sınıfı ve tipine uygun olmayan yerlerde
ca yakın kurulur, bunun mümkün olmadığı kullanılmaz.
durumlarda çalışanların yapı ile cephe iskelesi
3- Geçici kenar koruma sisteminin standarda
arasından düşmelerini önleyici tedbirler alınır.
uygunluk belgesinin üretici onaylı sureti ve
26- Cephe iskelesinin hareket etmemesi, çök- üretici tarafından sağlanan kullanım ve bakım
me veya devrilmenin önlenmesi için uygun talimatlarını içeren el kitabı yapı alanında bu-
ankraj elemanları aracılığıyla üretici talimatları lundurulur.
dikkate alınarak iskelenin sabitlenmesi sağla-
4- Geçici kenar koruma sistemlerinin yüksek-
219
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

ten düşme riskinin bulunduğu; a) Kurulum sonrasında.

a) Kat döşeme kenarlarının çevresinde, b) Haftada en az bir kez olmak üzere düzenli
aralıklarla.
b) Asansör, merdiven, baca, şaft, aydınlatma
boşlukları gibi döşemelerde süreksizlik mey- c) Üzerinde bir değişiklik yapıldığında.
dana getiren boşlukların çevresinde,
ç) Sismik sarsıntı, kuvvetli rüzgârlar gibi olum-
c) Yapı elemanları arasında süreksizlik meyda- suz hava şartlarına veya denge ve sağlamlığını
na getiren pencere ve benzeri boşluklarda, etkileyebilecek diğer koşullara maruz kaldı-
ğında.
ç) Kat merdiveni kenarlarında,
8- İstiflenen bileşenlerin korozyona karşı ko-
d) Çatı kenarlarında ve özellikle çatılarda bulu-
runması için gerekli önlemler alınır.
nan kırılgan yüzeylerin çevresinde,
9-Yapı malzemelerinin geçici kenar koruma
e) Kalıp çalışmalarında (perde, kolon, tabliye
sistemine yük oluşturacak şekilde bırakılması
imalatı vb.) çalışma alanının çevresinde,
önlenir.
f ) Seviye farkı bulunan, uygulanabilir diğer ça-
Geçici Kenar Koruma Sistemleri Sınıflandır-
lışma alanlarında kullanılması sağlanır.
ma ve Tipler
Bu sistemlerin kullanımının uygulanabilir
SINIF A GEÇİCİ KENAR KORUMA SİSTEMLE-
olmadığı veya daha etkili bir toplu koruma
Rİ
tedbirinin uygulanmasının mümkün olduğu
durumlarda düşmeye karşı koruma diğer ted- 11- Sınıf A geçici kenar koruma sistemleri; ça-
birlerle sağlanır. lışma yüzey açısının 10°’den az olduğu alanlar-
da kullanılır.
5- Geçici kenar koruma sistemleri arasında ve
bu sistemler ile yapı elemanları arasında açık- SINIF B GEÇİCİ KENAR KORUMA SİSTEMLE-
lık bulunmaması sağlanır. Bunun mümkün ol- Rİ
madığı durumlarda topuk levhasının kesintisiz
12- Sınıf B geçici kenar koruma sistemleri;
olması koşuluyla, bu boşluğun 12 santimetre-
yi geçmemesi sağlanır. a) Herhangi bir düşme yüksekliği kısıtlaması
olmaksızın çalışma yüzeyi açısının 30°’den az
6- Geçici kenar koruma sistemi yakınında
olduğu alanlarda veya
merdiven, iskele ya da benzeri yükseltilmiş
bir platform üzerinde çalışma yapılması duru- b) Düşme yüksekliğinin 2 metreden az ve ça-
munda düşmeye karşı ilave tedbirler alınır. lışma yüzeyi açısının 60°’den az olduğu alan-
larda kullanılır.
7- Geçici kenar koruma sistemleri aşağıdaki
durumlarda kontrol edilir ve kontrol sonucu
tespit edilen uygunsuzluklar gerekli tedbirler
alınarak derhal giderilir:

220
 İnşaat İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

SINIF C GEÇİCİ KENAR KORUMA SİSTEMLE- Geçici Kenar Koruma Sistemlerinin Konum-
Rİ landırılması

13- Sınıf C geçici kenar koruma sistemleri; 15- Sınıf A ve Sınıf B geçici kenar koruma sis-
temlerinin, çalışma yüzeyine dik doğrultudan
a) Herhangi bir düşme yüksekliği kısıtlaması
dışarıya veya içeriye doğru 15°’den fazla sap-
olmaksızın çalışma yüzeyi açısının 30° ile 45°
mayacak şekilde konumlandırılması sağlanır.
arasında olduğu alanlarda veya
16- Sınıf C geçici kenar koruma sistemlerinin,
b) Düşme yüksekliğinin 5 metreden az ve ça-
aşağıdaki şekil ’de yer alan AC dikey çizgisi ile
lışma yüzeyi açısının 45° ile 60° arasında oldu-
yüzeye dik olan BC çizgisi arasında olacak şe-
ğu alanlarda kullanılır.
kilde konumlandırılması sağlanır.
Geçici Kenar Koruma Sistemleri Aşağıdaki
Durumlarda Kullanılmaz

14- Geçici kenar koruma sistemleri aşağıda

belirtilen durumlarda kullanılmaz ve düşmeye
karşı koruma diğer tedbirlerle sağlanır:

a) Çalışma yüzeyi açısının 60°’den fazla olduğu

alanlarda.

b) Düşme yüksekliğinin 5 metreden fazla ve

çalışma yüzeyi açısının 45°’den fazla olduğu
alanlarda.

Şekil- Sınıf C kenar koruma sisteminin ko-

numlandırılması

Geçici Kenar Koruma Sistemleri – Ekipman

Bileşenleri

17- Geçici kenar koruma sistemleri; ana kor-

kuluk, ara korkuluk veya ara koruma ile topuk
levhasından oluşur.

18- Ara koruma; ana korkuluk ile çalışma yü-

zeyi arasında yer alan tel örgü bariyer, ağ veya
benzeri bileşenlerden oluşur.

19- Geçici kenar koruma sistemlerinde;

a) Ana korkuluğun üst noktasının, çalışma yü-

zeyine dik mesafesinin en az bir metre olması
Şekil- Eğimli yüzeyde düşme yüksekliği

221
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık
sağlanır.
b) Topuk levhasının üst noktasının, çalışma
yüzeyine dik mesafesinin en az 15 santimetre
yüksekliğinde olması sağlanır ve topuk levha-
sı platforma bitişik şekilde yerleştirilir.
20- Sınıf A geçici kenar koruma sistemlerinde;
a) Ana korkuluk, ara korkuluk ve topuk levhası
arasındaki açıklıklar 47 santimetreden fazla
olamaz.
b) Ara korkuluk yerine düşey elemanların kul-
lanılacağı durumlarda bu elemanların arasın-
daki açıklıklar 25 santimetreden fazla olamaz.
Şekil- Sınıf A kenar koruma sisteminin bi-
leşenleri
21- Sınıf B geçici kenar koruma sistemlerinde- lışma çevresine uygun aparatlar kullanılarak
ki yatay veya düşey açıklıklardan en az biri 25 sabitlenir.
222
santimetreden fazla olamaz
22- Sınıf C geçici kenar koruma sistemlerinde-
ki yatay veya düşey açıklıklardan en az biri 10
23- Ara koruma olarak kullanılacak güvenlik
ağları TS EN 1263-1 standardına uygun olur.
24- Ana korkuluk, ara korkuluk ve topuk levha-
larının ahşap olduğu Sınıf A geçici kenar koru-
ma sistemlerinde;
a) Ahşap malzemelerin en az C16 dayanım sı-
nıfında olması,
b) Ana korkuluk, ara korkuluk ve topuk lev-
haları kesitlerinin nominal ölçüleri ile dikme-
ler arası mesafenin, üretici tarafından TS EN
13374 standardına göre yapılan statik yükle-
me testleri sonucunda belirlenen boyutlarda
olması sağlanır.
25- Çatlaklar ve kesikler bulunduran, çürük,
kesit kaybına uğramış ve benzeri ahşap kusur-
ları içeren ahşap malzemeler geçici kenar ko-
ruma sisteminde kullanılmaz. Santimetreden
fazla olamaz.
Geçici Kenar Koruma Sistemleri – Kurulum
ve Söküm
26- Kurulum ve söküm işlemleri, üretici tali-
matları ve teknik detaylar dikkate alınarak ya-
pılır.
27- Geçici kenar koruma sistemlerinin kurulum
ve sökümünün, konuyla ilgili güvenli çalışma
yöntemleri hakkında eğitim almış çalışanlarca
yapılması sağlanır.
28- Dikmeler kelepçeleme, vidalama veya
benzeri güvenli yöntemler ile sağlam ve ça-
 İnşaat İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

29- Kurulum öncesinde geçici kenar koruma levhaları ve platform zemini.

sistemlerinin bileşenleri kontrol edilir. Hasar
ç) Platformun acil durumlarda indirilebilmesi-
görmüş bileşenler kullanılmaz.
ne imkân sağlayan araçlar.
30- Geçici kenar koruma sistemi ve bütün bi-
d) Hareket sınırlama anahtarları (uç durdurma
leşenlerin, kullanım esnasında kendiliğinden
ve son sınırlama anahtarları).
yatay veya düşey yönde hareket etmeleri ya
da yerinden çıkmaları engellenir. e) Sabit koruyucular.

C)Sütunlu Çalışma Platformları (Cephe f ) Kılavuz makaralar.

Platformları) için Asgari Şartlar
g) Kremayer ve pinyon sisteminin ya da hidro-
Genel esaslar lik tahrik sisteminin durumu.

1- Yapı işlerinde TS EN 1495+A2 standardına ğ) Elektrik kabloları.

uygunluk belgesi olan sütunlu çalışma plat-
h) Sütun ile yapı arası bağlantılar.
formları kullanılır ve yapılan işe uygun özellik-
te sütunlu çalışma platformu seçilir. ı) Bilgi levhaları.

2- Sütunlu çalışma platformunun standarda i) Destek ayakları ve zemindeki ahşap ve ben-

uygunluk belgesinin üretici onaylı sureti ve zeri destek malzemeleri.
üretici tarafından sağlanan talimat el kitabı j) Üretici talimat el kitabında belirtilen diğer
yapı alanında bulundurulur. hususlar.
3- Ekipmanın özel konfigürasyonları dikkate 5- Düşmeye karşı kişisel koruyucu donanım-
alınarak izin verilen çalışan sayısı, malzeme ların kullanılmasının gerekli olduğu haller ile
ağırlıkları ve dağılımları ile yük kapasitesini çalışanların bağlantı yapacağı ankraj noktala-
gösteren yük diyagramının çalışma platformu rının konumu ve uygunluğu üretici talimat el
üzerinde yer alması ve açıkça görülebilir olma- kitabı ve risk değerlendirmesi dikkate alınarak
sı sağlanır. belirlenir.
Sütunlu Çalışma Platformları (Cephe Plat- 6- Ekipman üzerinde yer alan tüm kilitleme
formları) – Gözle Muayene pimlerinin yerleştirildikleri noktalardan kendi-
4- Sütunlu çalışma platformu her kullanımdan liğinden ayrılmayacak şekilde olması sağlanır.
önce aşağıda belirtilen hususlar dikkate alına- 7- Platformda, platform zemini ile topuk levha-
rak gözle muayene edilir: sı veya giriş kapısı arasında bulunan herhangi
a) Temizlik ve genel hasar durumu. bir açıklığın 1,5 santimetreden fazla olmaması
sağlanır.
b) Kumandaların ve güvenlik donanımlarının
işlevselliği. 8- Çalışma platformunun tüm hareket alanı
boyunca ekipmana ait elektrik kablolarının
c) Çalışma platformu kapısı, korkuluklar, topuk
serbest ve güvenli bir şekilde hareket etmesi

223
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

ve düzenli şekilde toplanması için kablo topla- kullanımı ve sökümü üretici talimatları doğrul-
ma sepeti ve benzeri tedbirler alınır. tusunda yapılır.

9- Sütunlu çalışma platformu ile enerji nakil 18- Sütunlu çalışma platformunun seçimi ve
hatları arasında güvenli mesafe bırakılır. kurulumun planlanması sırasında aşağıda be-
lirtilen hususlar dikkate alınarak saha araştır-
10- Çalışma platformunda yer alan alet ve di-
ması gerçekleştirilir ve gerekli düzenlemeler
ğer malzemelerin platform sınırlarını aşmaya-
yapılır:
cak şekilde yerleştirilmesi sağlanır.
a) Gerekli çalışma platformu uzunluğu ve uzat-
11- Komşu sütunlu çalışma platformları arası
malar da dâhil platform konfigürasyonu.
açıklık 0,5 metreden az olamaz.
b) Sütun konumları.
12- Çalışma platformuna gelen rüzgâr yükü-
nü etkileyebilecek brandalar, olumsuz hava c) Platformun ulaşabileceği azami yükseklik.
koşullarına karşı yapılan kaplamalar, levha ve
ç) Çalışma platformunun yük kapasitesi ve
tabelalar ile diğer yapılar üretici tarafından
yükleme yöntemi.
onaylanmadan platformda kullanılamaz.
d) Çalışanların ve malzemelerin giriş ve çıkış-
13- Sütunlu çalışma platformunun kurulum,
ları.
kullanım ve söküm aşamaları boyunca, olum-
suz hava koşulları nedeniyle güvenli çalışma e) Zemin/destek taban koşulları (seviye ve yük
ortamının sağlanamadığı durumlarda çalışma taşıma kapasitesi).
yapılmaz.
f ) Sütunlu çalışma platformunun yer değiştir-
14- Çalışma platformuna erişim, sadece belir- mesi esnasında çevresindeki alanın uygunlu-
lenmiş bir alandan güvenli ve uygun yöntem- ğu.
lerle sağlanır.
g) Yapı üzerindeki ankraj bağlantı noktalarının
15- Çalışma platformuna erişimin, yükseltilmiş dayanımı ile konumları ve kurulum ve söküm
sabit bir biniş noktasından yapıldığı durumlar- sırasında bu noktalara güvenli erişim.
da yüksekten düşme ile platformun hareketin-
ğ) Platform çevresindeki elektrik iletkenleri.
den kaynaklanabilecek çarpma ve uzuv sıkış-
ması gibi risklere karşı gerekli tedbirler alınır. h) Çalışma platformu güzergâhına açılan kapı
ve pencereler.
16- Sütunlu çalışma platformlarının bakımları;
kullanım sıklığı, çalışma ortamı, yürütülen işle- ı) Sütunlu çalışma platformunun acil çıkış yol-
rin çeşitliliği gibi hususlar dikkate alınarak üre- larına etkisi.
tici talimatları doğrultusunda gerçekleştirilir.
i) Sıkışma ve çarpma riski oluşturan balkon vb.
Sütunlu Çalışma Platformları (Cephe Plat- yapı elemanları ile cisimler veya yapıdaki açık-
formları) – Kurulum ve Söküm lıklar.

17- Sütunlu çalışma platformlarının kurulumu, j) Risk değerlendirmesi sonucunda gerekli hal-

224
 İnşaat İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

lerde, sütunlu çalışma platformunun zemin olarak devreye giren sesli ikaz sistemi bulunur.
seviyesinde korkuluk veya örgü bariyerle çev-
25- Şasi ve çalışma platformu arasında oluşa-
relenecek alan.
bilecek sıkışma ve çarpmalar, şasi ve platform
k) Güç kaynakları ve bağlantı tertibatının top- arasında güvenli açıklık bırakılması veya böl-
raklaması ve güç kapasitesi. genin koruma altına alınması ile önlenir. Bu
tedbirlerin uygulanamadığı durumlarda, sesli
19- Sütunlu çalışma platformlarının kurulum
ikaz sisteminin, platformun şasiye 2,5 metre-
ve söküm aşamalarında ekipman bileşenle-
den fazla yaklaştığı durumlarda sürekli uyarı
rinin çalışanlar tarafından ergonomik şartlar
vermesi sağlanır.
dikkate alınarak güvenli bir şekilde taşınabil-
mesi için gerekli düzenlemeler yapılır. 26- Ana platformun ve platform uzatmalarının
yapıya bakan kenarı hariç bütün kenarlarında
20- Sütunlu çalışma platformlarının, üretici ta-
en az 110 santimetre yüksekliğinde ana korku-
rafından belirtilen zemin koşullarında kullanıl-
luk, topuk levhası ve ana korkuluk ile arasın-
ması sağlanır.
da 50 santimetreden fazla açıklık kalmayacak
21- Sütunlu çalışma platformunun döşeme, şekilde ara korkuluk ve 15 santimetre yüksek-
çatı vb. yapı elemanları üzerine kurulumunun liğinde topuk levhası bulunur. Bu bileşenler
gerektiği durumlarda, taşıyıcı yapı elemanları- platforma güvenli bir şekilde sabitlenir. Halat
nın dayanımı değerlendirilir ve yükün dengeli ve zincirler korkuluk olarak kullanılamaz.
dağıtılması için tedbirler alınır.
27- Yapıya bakan kenarların koruma altına
22- Yapı alanı içerisinde diğer araçların, iş ma- alınması yapı yüzeyi ile platform arasındaki ya-
kinelerinin veya serbest yüklerin sütunlu ça- tay mesafe dikkate alınarak aşağıdaki şekilde
lışma platformuna çarpması gerekli tedbirler belirlenir:
alınarak önlenir.
a) Yapı yüzeyi ile platform arasındaki açıklık
Sütunlu Çalışma Platformları (Cephe Plat- 25 santimetre veya daha az ise, 15 santimetre
formları) Güvenlik Donanımları yüksekliğinde topuk levhası bulunması sağla-
nır.
23- Ekipman üzerinde kalıcı olarak yerleştiril-
miş, çalışma platformunu devre dışı bırakan ve b) Yapı yüzeyi ile platform arasındaki açıklık 25
ekipman kullanım dışıyken çalışma platformu- santimetre ile 40 santimetre arasında ise, 70
na yetkisiz kişilerin müdahalesini engelleyen santimetre yüksekliğinde korkuluk ve 15 san-
bir tertibat bulunur. Kendinden tahrikli sütun- timetre yüksekliğinde topuk levhası bulunma-
lu çalışma platformu şasisi üzerinde de benzer sı sağlanır.
bir tertibat bulunur. Bu tertibatlar kilit ve ben-
c) Yapı yüzeyi ile platform arasındaki açıklık 40
zeri araçlar ile koruma altına alınır.
santimetreden fazla ise, en az 110 santimetre
24- Sütunlu çalışma platformlarında, çalışma yüksekliğinde ana korkuluk, topuk levhası ve
platformu üzerinde, platformun hareketi es- ana korkuluk ile arasında 50 santimetreden
nasında kesik kesik olacak şekilde otomatik
225
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

fazla açıklık kalmayacak şekilde ara korkuluk ratörü ve çalışma platformunun çevresinde
ve 15 santimetre yüksekliğinde topuk levhası bulunan diğer çalışanları görsel ve sesli olarak
bulunur. sürekli bir şekilde uyarması sağlanır.

28- Ana platformun veya platform uzatmala- 35- Çalışma platformunun hareket alt sınırın-
rının sütuna bitişik kenarlarında, sütuna el kol da, akışkanlar, yaylar ya da benzeri araçları
sıkışmalarının engellenmesi amacıyla, en az 2 kullanarak platformu durduran esnek yapıda
metre yüksekliğinde uygun bir koruyucu kafes tamponlar yer alır. Tamponların çalışma plat-
kullanılır. formu ile birlikte hareket ettiği durumlarda,
tamponların açıkça fark edilebilir bir tabana
29- Çalışanların yaralanması veya herhangi bir
karşılık gelmesi sağlanır.
maddenin tahrik sistemine hasar vermesi sa-
bit koruyucular ile engellenir. 36- Sütunlu çalışma platformlarında üst ve alt
son sınırlama anahtarları bulunur.
30- Çalışma platformlarında ana veya kuman-
da devrelerinin güç kaynağının kesilmesi du- 37- Sütunlu çalışma platformlarında, çalışma
rumunda otomatik olarak devreye giren fren platformunu en üst ve en alt seviyelerde oto-
sistemleri bulunur. İki veya daha fazla sütun matik olarak durduracak şekilde yerleştirilen
kullanılmışsa, her bir sütun için ayrı fren sis- uç (terminal) durdurma anahtarları bulunur.
temlerinin bulunması sağlanır. En alt seviyedeki durdurma başlangıcının,
tampon ve son sınırlama anahtarıyla temas-
31- Sütunlu çalışma platformlarında, herhan-
tan önce, en üst seviyedeki durdurma başlan-
gi bir arıza durumunda platformun düşmesini
gıcının ise son sınırlama anahtarıyla temastan
önleyen ve 0,5 m/s’lik hız aşılmadan önce dev-
önce gerçekleşmesi sağlanır.
reye girerek platformu otomatik olarak durdu-
ran güvenlik freni bulunması sağlanır. 38- En üst kılavuz makara veya pabuçların kı-
lavuzun en üst noktasından kurtulmasının en-
32- Sütunlu çalışma platformlarında platfor-
gellenmesini sağlayan ve üzerinde kremayer
mun acil durumlarda elle kontrol edilerek in-
dişli bulunmayan, ana sütundan farklı renkte
dirilebilmesine imkân sağlayan araçlar yer alır.
bir son sütun ve benzeri donanım bulunur.
Ancak bu araçlar, çalışma platformunun gü-
venli hareketinin mümkün olmadığı mekanik 39- Çalışma platformunun hareket güzergâhı
arızalar ve benzeri durumlarda kullanılmaz. boyunca herhangi bir engel sebebiyle platfor-
mun sınırlama anahtarlarına ulaşamadığı du-
33- Sütunlu çalışma platformlarında, aşırı yük/
rumlarda, çalışanların ve platform üzerindeki
moment sensörü bulunur. Bu sensörün aşırı
malzemelerin korunması için ek hareket sınır-
yük veya moment kaldırılıncaya kadar platfor-
lama araçları kullanılır.
mun hareket kontrolleri sürekli olarak devre
dışı bırakması sağlanır. 40- Sütunlu çalışma platformlarında, çalışma
platformu üzerinde TS EN 60204-1 standardı-
34- Aşırı yük/moment göstergesinin, aşırı yük/
na uygun acil durdurma kumandaları bulunur.
moment sensörü aktif hale geldiğinde ope-

226
 İnşaat İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

41- Sütunlu çalışma platformunun kurulduğu mesafesinin 50 santimetreden fazla olduğu

alanın halkın erişimine açık olduğu durumlar-
da, sütunlu çalışma platformuna erişim, zemin
seviyesinden itibaren en az iki metre yüksek-
liğinde örgü bariyer ve benzeri koruma yön-
temleri ile engellenir.
42- Sütunlu çalışma platformunun kurulduğu
alanın araç trafiğine açık olduğu durumlarda,
çalışma alanı bariyer, yönlendirme levhası ve
benzeri tedbirlerle uygun şekilde koruma altı-
na alınır.
Sütunlu Çalışma Platformları (Cephe Plat- kumanda çalışma platformu üzerine yerleşti-
formları) Ekipman Bileşenleri
durumlarda, sütunlu çalışma platformu, basa-
mak yükseklikleri eşit ve 30 santimetreden az
olan erişim merdiveni ile donatılır.
48- Sütunlu çalışma platformu merdiveninde
erişimin kolaylaştırılması için trabzan ve ben-
zeri yeterli donanım bulunur.
49- Ekipmanın düşey yönde hareketi için kul-
lanılan kumandanın sadece çalışma platformu
üzerinde konumlandırılması sağlanır. Ekipman
şasisinin yatay yönde hareketi için kullanılan
rilmez.

43- Destek ayakları, ayak kirişleri ve platfor- Ç) Yaşam Hatları (Ankraj Hatları) için Asgari
mun ana hattının dışına çıkan taban gövde- Şartlar
sinin veya şasinin diğer parçaları dikkat çekici
Genel esaslar
renklerle işaretlenir.
1- Yapı işlerinde aşağıda belirtilen standartlara
44- Çalışma platformu zemin malzemesinin
uygun yaşam hattı sistemlerinin kullanılması
kaymaya karşı dirençli olması ve üzerinde su
sağlanır ve yapılan iş, çalışma ortamı ve yapı-
birikmesine imkân vermeyecek biçimde ol-
sal imkânlar dikkate alınarak uygun özellikte
ması sağlanır. Zemin malzemesinin çalışma
yaşam hattı seçilir
platformuna güvenli bir şekilde sabitlenmesi
sağlanır. 2- Yaşam hatları, toplu koruma tedbirlerinin
alınamadığı veya yeterli olmadığı durumlar-
45- Ana platformdan yapılacak platform uzat-
da uygun ankraj sistemleri ve kişisel koruyucu
malarının üretici talimatlarına uygun ve gü-
donanımlar ile birlikte kullanılır.
venli bir şekilde sabitlenmesi ve kendiliğinden
hareket etmemesi sağlanır. 3- Ankraj sistemi ve yaşam hatlarının kurulum
ve sökümü üretici talimatları doğrultusunda
46- Çalışma platformlarında kendiliğinden
özel çalışma koşulları ve riskler dikkate alına-
açılmayacak şekilde en az bir giriş kapısı bu-
rak; kurulum, söküm ve konuyla ilgili güvenli
lunur ve bu kapı dışarı doğru açılmaz. Çalışma
çalışma yöntemleri hakkında eğitim almış ki-
platformunda, kapı tamamen kapatılmadan
şiler, üretici veya tedarikçi tarafından gerçek-
hareket etmemesini sağlayacak donanım bu-
leştirilir.
lunur. Halat ve zincirler giriş kapısı olarak kul-
lanılmaz. 4- Ankrajlar ve ankraj noktaları; yaşam hatla-
rı, bağlantı halatları ve diğer düşmeye karşı
47- Çalışma platformunun zeminine erişim
koruyucu sistem bileşenlerinin keskin, sert ve
227
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

pürüzlü kenarlara, sıcak yüzeylere veya kimya- 10- Yaşam hattı ankraj noktalarının, uygula-
sallara maruz kalmasını önleyecek şekilde ko- nabilir olduğu sürece düşme mesafesini azal-
numlandırılır. tacak şekilde baş seviyesinin üstünde olması
sağlanır. Düşme mesafesini artıracağı için ank-
5- Ankrajların ve ankraj tertibatının yerleştiri-
raj noktaları mümkün olduğunca ayak seviye-
leceği yapı elemanlarının, muhtemel bir düş-
sinde oluşturulmaz.
me gerçekleştiğinde maruz kalacağı statik ve
dinamik yüklere karşı koyabilecek yeterli sta- 11- Yaşam hatları ve ankraj noktalarının ko-
bilite ve dayanıma sahip olması sağlanır. numları, çalışanların çalışma alanının her
yerine güvenli bir şekilde erişebilmeleri ve
6- Aşağıdaki alanlar düşmeye karşı koruma sis-
düşmeleri durumunda sarkaç etkisine maruz
temleri dahilinde bağlantı noktası olarak kul-
kalmamaları gibi hususlar dikkate alınarak
lanılmaz:
çalışma alanını yeterince kapsayacak şekilde
a) Kenar korkulukları. planlanır ve kurulumu gerçekleştirilir.

b) Balkon veya kat merdiveni korkulukları.
c) Taşınabilir merdivenler veya basamakları.
ç) Tesisat boruları.
d) Çatı olukları, kanallar ve diğer borular.
e) Diğer bağlantı halatları.
f ) Çatı bacaları.
12- Birden fazla yaşam hattının bulunduğu ve
çalışanların bu yaşam hatları arasında geçiş
yaptığı, düşme riski olan çalışma alanlarında,
çalışanların çift kollu bağlantı halatı kullanma-
sı sağlanır. Çalışanların bu geçiş esnasında ge-
çilecek yaşam hattına bağlantı halatını taktık-
tan sonra, bir önceki bağlantılarını sökmeleri
sağlanır.

g) Televizyon antenleri. 13- Yaşam hatları; her kullanım öncesi aşağıda

belirtilen hususlarda kontrol edilir:
ğ) Dayanımı yetersiz, uygun olmayan diğer
noktalar. a) Yırtık veya kesik (kırık ya da gevşek halat ip-
liği/teli).
7- Yaşam hatlarının, sadece üreticisinin uygun
gördüğü yaşam hattı tertibatlarıyla birlikte b) Bozulmuş yüzey (ısı hasarı).
kullanılması sağlanır. c) Farklı boyut ve şekillerde halat ipliği/teli.
8- Kullanılacak yaşam hattı sistemi veya bile- ç) Elastiklik kaybı veya halatta öbek oluşumu.
şenleri seçilirken korozyona sebep olabilecek
maddeler, yüksek sıcaklık ve olumsuz hava d) Renk solgunluğu.
şartları gibi hususlar dikkate alınır. e) Hasarlı veya kötü durumdaki bağlantı bile-
9- Kullanılan yaşam hattı sistemleri veya bi- şenleri ve ankrajlar.
leşenlerinin kullanım ömrü ile ilgili üretici el f ) Eksik veya anlaşılmayan etiketler.
kitabında belirtilen uyarı ve tavsiyeler dikkate
g) Halat gerginliğinde azalma.
alınır.

228
 İnşaat İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

ğ) Korozyona uğramış bileşenler. 20- Geçici olarak kurulan esnek ve dikey ya-
şam hatlarında, çalışma ortamı veya hava ko-
h) Üretici talimatları veya kullanım kılavuzun-
şullarının etkisiyle halatın kontrolsüz hareketi
da belirtilen diğer hususlar.
sonucu ek risklerin oluşabileceği durumlarda
14- Her bir ankraj tertibatı ve yaşam hattı siste- hattın stabil kalmasına yönelik tedbirler alınır.
mi, üretici talimatlarına uygun şekilde yılda en
21- Dikey yaşam hatlarında, el ile ayarlama ge-
az bir kez detaylı olarak kontrol edilir.
rektirmeksizin çalışan ile birlikte aşağı ve yu-
15- Yaşam hattı sisteminin herhangi bir düşme karı yönde hareket eden ve düşme meydana
sonrasında; kullanımı durdurularak, oluşabi- gelmesi durumunda otomatik olarak kilitle-
lecek deformasyonlara ya da dayanımındaki nerek çalışanın düşmesini durduran kılavuzlu
azalmalara karşı kontrolü gerçekleştirilir. Kont- tip düşmeyi durdurucular kullanılır. Düşmeyi
rol sonrası gerekli değişiklik ve düzenlemeler durdurucuların yaşam hattından istem dışı ay-
yapılmadan kullanımına izin verilmez. Deği- rılmaması için tedbirler alınır.
şiklik veya düzenleme yapılması mümkün ol-
22- Dikey yaşam hattı ve kılavuzlu tip düşmeyi
mayan ya da değişiklik yapılsa dahi güvenli
durduruculardan oluşan düşmeyi durdurucu
hale getirilemeyecek durumda olan yaşam
sistemlerde, muhtemel bir düşme durumunda
hattı sistemleri kullanımdan kaldırılır.
çalışanın zemine çarpmaması için yaşam hattı
Dikey Yaşam Hatları seviyesi ile zemin seviyesi arasında aşağıdaki
hususlar dikkate alınarak yeterli açıklık mesa-
16- Rijit ve dikey yaşam hatlarında ray veya çe-
fesi bırakılır:
lik tel halat kullanılır. Rijit yaşam hattında kul-
lanılacak çelik tel halatların asgari 8 milimetre
anma çapına sahip olması ve bu halatlarda TS
EN 10264-2 standardına uygun paslanmaz çe-
lik veya galvanizli çelik kullanılması sağlanır.

17- Kalıcı olarak kurulan rijit ve dikey yaşam

hatları sabit bir yapı elemanına veya merdiven
ve benzeri ekipmanlara, hat uzunluğu boyun-
ca ve üretici talimatlarında belirtilen aralıklar-
da kalıcı bir şekilde sabitlenir.

18- Esnek ve dikey yaşam hatlarında sentetik

Şekil -Esnek ve dikey yaşam hattı açıklık
lifli halat veya çelik tel halat kullanılır.
mesafesi örneği
19- Kalıcı olarak kurulan esnek ve dikey yaşam
a)
hatları, uç noktalarından ve üretici talimatla-
rında belirtilen aralıklarla sabitlenmek suretiy- • Serbest düşme mesafesi,
le gerdirilir. • Düşmeyi durdurucunun devreye girdi-
ği mesafe,

229
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

• Eğer sistemde kullanılmışsa açılmış hatta bağlantısını sağlayan hareketli tertibat

enerji sönümleyicinin uzunluğu, (şaryo vb.) yer alır. Bu tertibatın, istem dışı ola-
• Esnek bir yaşam hattı kullanılmışsa rak hattan ayrılmasının engellenmesi sağlanır.
hatta oluşan esneme miktarı ve tam vücut em-
28- Üretici talimatları doğrultusunda esnek ve
niyet kemerinin esneme miktarı.
yatay yaşam hattının en az bir ucunda enerji
b) En az bir metre olmak üzere üretici tarafın- sönümleyici kullanılması halinde bu sönüm-
dan önerilen ilave güvenlik mesafesi. leyicilerin yükleme koşulları dikkate alınarak
yeterli dayanıma sahip olması sağlanır.
Yatay Yaşam Hatları
29- Yatay yaşam hattı, hareketli tertibat ve
23- Yatay yaşam hatlarında, hattın yatay düz-
enerji sönümleyici içeren bağlantı halatından
lemden sapma açısı 15°’yi geçemez.
oluşan düşmeyi durdurucu sistemlerde, muh-
24- Rijit ve yatay yaşam hatlarında rijit profil temel bir düşme durumunda çalışanın zemine
veya ray kullanılır. Esnek ve yatay yaşam hatla- çarpmaması için yaşam hattı seviyesi ile zemin
rında ise çelik tel halat, sentetik lifli halat veya seviyesi arasında aşağıdaki hususlar dikkate
dokuma şerit kullanılır. alınarak yeterli açıklık mesafesi bırakılır:

25- Kalıcı olarak kurulan rijit ve yatay yaşam a) Bağlantı halatı uzunluğu, açılmış enerji sö-
hatları sabit bir yapı elemanına, hat uzunluğu nümleyicinin uzunluğu ve esnek bir yaşam
boyunca üretici talimatlarında belirtilen ara- hattı kullanılmışsa hatta oluşan “V” şeklindeki
lıklarda kalıcı bir şekilde sabitlenir. sehim.

26- Kalıcı veya geçici olarak kurulan esnek ve b) Tam vücut emniyet kemerinin esneme mik-
yatay yaşam hatları, iki ana ankraj noktası ara- tarı, bağlantı halatının tam vücut emniyet ke-
sında gerdirilerek konumlandırılır. merine takıldığı nokta ile çalışanın ayağı ara-
sındaki mesafe.
27- Yatay yaşam hatlarında; hareketli ankraj
noktası olarak kullanılan, yatay düzlem bo- c) En az bir metre olmak üzere üretici tarafın-
yunca hat üzerinde hareket eden ve çalışanın dan önerilen ilave güvenlik mesafesi.

Şekil-Esnek ve yatay yaşam hattı açıklık mesafesi örneği

230
 İnşaat İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

Geri Sarmalı Düşmeyi Durdurucular birden fazla çalışan bağlanamaz.

30- Geri sarmalı düşmeyi durdurucularda, ma- 35- Geri sarmalı düşmeyi durdurucu sistemler-
kara ve çalışan arasındaki hattın uzunluğunun de, muhtemel bir düşme durumunda çalışanın
mümkün olduğu kadar kısa olması sağlanır. zemine çarpmaması için çalışanın bulunduğu
Bu sistemler kullanılırken üretici talimatlarına seviye ile zemin seviyesi arasında aşağıdaki
uygun hareket edilir. hususlar dikkate alınarak yeterli açıklık mesa-
fesi bırakılır:
31- Geri sarmalı düşmeyi durdurucular, üretici
tarafından test edilmedikçe ve izin verilmedik- a) Serbest düşme mesafesi, frenlemenin dev-
çe aşağıdaki durumlarda kullanılamaz: reye girdiği mesafe ve tam vücut emniyet ke-
merinin esneme miktarı.
a) Yatay düzlemlerde.
b) En az bir metre olmak üzere üretici tarafın-
b) Yatay yaşam hatlarına bağlanarak.
dan önerilen ilave güvenlik mesafesi.
32- Düşme mesafesini artıracağından geri sar-
D) Güvenlik Ağları için Asgari Şartlar
malı düşmeyi durdurucular ile tam vücut em-
niyet kemeri arasında bağlantı halatı kullanıl- Genel esaslar
maz.
1- Yapı işlerinde TS EN 1263-1 standardına uy-
33- Geri sarmalı düşmeyi durdurucular; ekle- gunluk belgesi olan güvenlik ağları kullanılır
me yapılarak uzatılamaz, mekanizması üze- ve yapılan işe uygun özellikte güvenlik ağı se-
rinde değişiklik yapılamaz. Hiçbir durumda çilir. Kullanılacak güvenlik ağının TS EN 1263-2
birden fazla geri sarmalı düşmeyi durdurucu standardına uygun olarak kurulması sağlanır.
birbirine bağlanarak kullanılamaz.
2- Güvenlik ağlarının standarda uygunluk bel-
34- Aynı geri sarmalı düşmeyi durdurucuya gesinin üretici onaylı sureti ve üretici tarafın-

Şekil-Geri sarmalı düşmeyi durdurucu açıklık mesafesi örneği

231
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

dan sağlanan talimat el kitabı yapı alanında f ) UV bozulmalar.

bulundurulur.
7- Güvenlik ağlarında, yaşlanma sebebiyle
3- Güvenlik ağları; diğer tedbirlere ek bir ted- oluşabilecek bozulmaların belirlenebilmesi ve
bir olarak veya düşmenin önlenmesinin diğer asgari enerji sönümleme kapasitesinin karşı-
tedbirlerle mümkün olmadığı çalışma alanla- landığının teyit edilebilmesi amacıyla deney
rında düşmeyi durdurucu toplu koruma ted- ağ gözü yılda bir teste tabi tutulur. Test netice-
biri (düşme mesafesinin sınırlandırıldığı veya sinde standarttaki koşulları sağlamadığı belir-
düşme sonucu oluşacak etkinin azaltıldığı ted- lenen güvenlik ağları kullanımdan çekilir.
bir) olarak kullanılır.
8- Herhangi bir düşme durumunda, maruz
4- Güvenlik ağlarında TS EN 1263-1 standar- kalacağı dinamik etkiler nedeniyle güvenlik
dında belirtilen bilgileri içeren ve ağın ömrü ağında, destek yapısında veya bağlantı ele-
boyunca kalıcı olacak şekilde yerleştirilmiş eti- manlarında deformasyonların ve dayanımda
ket bulunur. ciddi azalmaların meydana geldiğinin tespiti
halinde güvenlik ağı sistemi derhal kullanım-
5- Güvenlik ağı sisteminde; halatın kullanım
dan kaldırılır.
amacı (kenar halatı, birleştirme halatı ve bağ-
lama halatı) ve kullanılacağı sistem tipi dikkate 9- Güvenlik ağları; çalışma platformu olarak
alınarak standartta yer alan çekme dayanımı- veya çalışma platformuna erişim, depolama,
na sahip ve uygun tipte halatlar kullanılır. atık malzeme ya da çöp biriktirilmesi amacıyla
kullanılmaz.
6- Güvenlik ağlarının; kurulumundan sonra,
düzenli aralıklarla veya olumsuz hava koşulla- 10- Güvenlik ağları; kapalı, kuru veya UV bo-
rından sonra aşağıdaki hususlar bakımından zulmalara karşı korunaklı ortamlarda depola-
görsel olarak kontrolleri gerçekleştirilir ve ka- nır. Güvenlik ağları; ısı kaynakları ve ağ üzerin-
yıtları işyerinde saklanır: de hasara sebep olabilecek asit, boya, çözücü,
yağ ve beton artığı gibi malzemelerden uzak
a) Mevcut kurulumun doğruluğu.
tutulur.
b) Ağ gözlerindeki aşınmalar, kesikler ve ısı ya
11- Güvenlik ağları ile enerji nakil hatları ara-
da sürtünme kaynaklı hasarlar.
sında güvenli mesafe bırakılır.
c) Ağ kenar uçlarındaki gevşeme ve çözülme-
D) Güvenlik Ağları- Sınıflandırma ve Sistem
ler.
Tipleri
ç) Dikişler veya düğümlerdeki kusur ve hasar-
12- Mevcut çalışma koşulları ve kurulum ala-
lar.
nının özellikleri dikkate alınarak, TS EN 1263-
d) Bağlantı elemanlarındaki hasar ya da defor- 1 standardında yer alan dört sınıftan ve dört
masyonlar. sistem tipinden en uygun olan güvenlik ağı
sistemi seçilir.
e) Ağdaki moloz veya malzeme artıkları.
13- Sistem S güvenlik ağları, konsola bağlı sis-
232
 İnşaat İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

tem T güvenlik ağları ve konsol tipi desteğe
asılı Sistem V güvenlik ağlarında standartta
belirtilen dayanım özelliklerine sahip ağ çev-
resindeki her bir ağ gözünden geçen kenar
(sınır) halatı kullanılması zorunludur. Kenar ha-
latı ağ çevresindeki her bir ağ gözünden geçi-
rilir ve kenar halatının uç noktaları birbirinden
ayrılmayacak şekilde birleştirilir.
18- Güvenlik ağı kurulmadan önce aşağıda-
ki hususlar dikkate alınarak ağ kurulumunun
planlanması sağlanır:
a) Ağın kurulumunu yapan çalışanların yetkin-
liği ve tecrübesi.
b) Kurulum ve söküm boyunca yapılacak işle-
rin türleri ve sıraları.

14- Sistem S güvenlik ağları, 35 metrekareden c) Ankraj noktalarının yerleri ve yeterlilikleri.

daha az alana sahip veya kısa kenarı 5 metre-
ç) Güvenlik ağı altında doğru açıklık mesafesi-
den az olan alanlarda kullanılmaz.
nin nasıl korunacağı.
D) Güvenlik Ağları – Kurulum ve Söküm
d) Kurulum ve söküm için erişim yolları.
15- Güvenlik ağlarının kurulumu, kullanımı ve
e) İnceleme, geçici onarım işleri ve atıkların
sökümü, üretici talimatları doğrultusunda ger-
uzaklaştırılması için erişim yolları.
çekleştirilir.
f ) Daha alt seviyelerdeki çalışanların ve diğer
16- Güvenlik ağları; bu başlığın 19 uncu ve 20
kişilerin korunması.
inci maddelerinde belirtilen sınırlamalar aşıl-
maması kaydıyla, çalışma alanına mümkün g) Ağın üzerine muhtemel bir düşmede çalışa-
olan en yakın düşey mesafede kurulur ve ağın nın nasıl kurtarılacağı.
konumunun yükselen çalışma alanı ile birlikte 19- Çalışılan zemin ile yatay düzlem arasındaki
güvenli mesafede olması sağlanır. açının 20° ve daha az olduğu durumlarda; a)
17- Güvenlik ağı sistemlerinin kurulum ve sö- Çalışılan zemin ile güvenlik ağı arasındaki di-
kümünün, konuyla ilgili güvenli çalışma yön- key mesafeyi ifade eden azami düşme yüksek-
temleri hakkında eğitim almış çalışanlarca ya- liği hiçbir durumda 6 metreyi geçemez.
pılması sağlanır.

Şekil-Güvenlik ağı düşme yükseklikleri

233
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

b) Sistem S güvenlik ağlarında, ağın dış kena- 20- Çalışılan zemin ile yatay düzlem arasındaki
rından itibaren 2 metrelik mesafe içinde çalışı- açının 20°’den fazla olduğu durumlarda;
lan zemin ile ağ arasındaki düşme yüksekliği
a) Yakalama genişliğinin (b) asgari 3 metre ol-
(Hr) 3 metreden fazla olamaz.
ması sağlanır.

b) Çalışanın düşme sonucu çalışılan zeminden

ayrıldığı en dıştaki nokta (A) ile güvenlik ağı
kenarının en alt noktası (B) arasındaki dik me-
safe (t) 3 metreyi geçemez.

Şekil- Sistem S güvenlik ağı düşme yüksek-

liği

c) Sistem T güvenlik ağlarında yakalama ge-

nişliğinin, çalışılan zeminin kenarından düşen
kişinin ileri doğru hareketini de kapsayacak
şekilde düşme yüksekliğine bağlı olarak en az
aşağıdaki tabloda belirtilen değerlerde olması Şekil- Çalışılan zemin ile yatay düzlem ara-
sağlanır sındaki açının 20°’den fazla olduğu durum-
larda yakalama genişliği

21- Birden fazla ağın kurulması gerektiği du-

rumlarda ağlar birleştirme halatı kullanılarak
veya üst üste bindirilerek bir araya getirilir.
Birleştirme halatı kullanıldığında, ağların ke-
narları arasında hiçbir durumda 10 santimet-
reden fazla boşluk olamaz.

22- Ağların üst üste bindirilerek birleştirilmesi

ile ilgili aşağıdaki hususlara uyulur:

Şekil- Sistem T güvenlik ağı yakalama genişliği

234
 İnşaat İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

Şekil-Sistem S güvenlik ağlarında açıklık mesafeleri

a) Bindirme uzunluğunun sistem S güvenlik safe 5 metreyi geçemez.

ağlarında asgari 2 metre ve sistem T güvenlik
ç) Ağın binaya bağlantısı için kullanılan alt ke-
ağlarında asgari 0,75 metre olması sağlanır.
nar ankraj aparatları arası mesafe 50 santimet-
b) Sistem V güvenlik ağlarında üst üste bindir- reyi geçemez.
me yapılarak ağ birleştirmesi yapılamaz.
d)Ankraj noktaları ile yapı kenarı arası mesafe
23- Düşme meydana geldiğinde güvenlik 10 santimetreden az olamaz.
ağının esneyebilmesi için ağın altında yeter-
26- Sistem S güvenlik ağlarında, ankraj nokta-
li açıklık mesafesi bırakılır. Sistem S güvenlik
ları arasındaki mesafenin 2,5 metreden az ol-
ağlarında; düşme yüksekliğine ve ağın genişli-
ması sağlanır.
ğine bağlı olarak ağın altında olması gereken
asgari açıklık mesafesi aşağıdaki grafiğe göre Asma iskele, cephe platformu ve asılı eri-
belirlenir. şim donanımları şeklindeki iskele sistemle-
rinde özel tedbirler:
24- Sistem T güvenlik ağları, olası bir düşme
durumunda çalışanın destek yapısına çarp- 37– İskele taşıyıcı sistemi için kullanılacak ha-
madan ağ tarafından güvenle tutulabileceği latlar, hareketi sağlayan mekanik tesisat ve
şekilde konumlandırılır. motor tertibatı, fren sistemleri, çalışma plat-
formu ve diğer güvenlik teçhizatları her gün
25- Sistem V güvenlik ağları aşağıdaki husus-
işe başlamadan önce kontrol edilir.
ları sağlar:
38– İskelelerin hareketlerini sağlayan makine,
a) Ağın üst kenarı çalışma seviyesinden en az
teçhizat ve vinçlerin, kullanılmaya başlanma-
1 metre yukarıda olacak biçimde konumlandı-
dan önce, montajını gerçekleştiren yetkili tek-
rılır.
nik elemanlarca kullanıma elverişli olduklarına
b) Destekler dönmeyecek şekilde sabitlenir. dair belgeler hazırlanarak, bu belgeler işyerin-
de bulundurulur.
c) Konsol tipi herhangi iki üst destek arası me-
235
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

39– İskelelerin, çalışma sırasında sağa sola geçtiği mekanik teçhizatlardan kurtulmalarını,
veya ileri geri hareket etmeden asılı kalması hareket sırasında çekme sisteminde halatların
sağlanır. kaymasını önleyen tedbirler alınır.

40– İskelelerin taşıyabileceği azami yük mik- 45– İskelelerin, iniş ve çıkış yollarında herhan-
tarı belirtilerek, bu miktardan fazla yükleme gi bir engel bulunmaması için gerekli tedbirler
yapılmaz. Asma iskelelerde merdiven kullanıl- alınır.
maz.
46– İskele platformunu taşıyan, tutan sistem
41– İskeleler, çalışma konumunda devreye ve bu sistemin bağlantı ve sabitleme noktala-
sokulabilecek durdurma fren sistemleriyle do- rının en olumsuz yükleme koşullarında oluşan
natılır. Ayrıca iskelelerde düşmeyi önleyici teç- statik ve dinamik kuvvetleri karşılayacak nite-
hizat ve ikincil fren sistemleri bulunur. Halatlı likte olması sağlanır.
kaldırma tertibatlarında çalışma konumunda
İSKELE PLANIN YAPILMASI
güç kaynağının kesilmesi durumunda otoma-
tik olarak devreye giren ayrı bir tutma freni Seçilen iskelenin karmaşıklığına bağlı olarak
bulunur. İskelelerde düşmeyi önleyici teçhizat, kurma, kullanma ve sökme planı; yapı işlerin-
tutma frenleri ve ikincil fren sistemi gibi gü- de inşaat mühendisi, (Ek ibare: RG-23/7/2016-
venlik tedbirlerinin çalışma esnasında sistemi 29779) inşaat veya yapı eğitimi bölümü me-
durdurma amaçlı kullanılmaması için gerekli zunu teknik öğretmen, inşaat teknikeri veya
tedbirler alınır. yüksek teknikeri; gemi inşası ve sökümü işle-
rinde ise gemi inşaatı mühendisi tarafından
42– Güç tahrikli halatlı asma iskele sistemle-
yapılır veya yaptırılır. Bu plan, iskele ile ilgili
rinde, aşırı yük algılama sistemleri, otomatik
detay bilgileri içeren standart form şeklinde
hız algılayıcı sistemler, en düşük ve en yüksek
olabilir.
çalışma seviyelerinde devreye girecek halat
sonu sınır anahtarları, yapıdan kaynaklanan İSKELE KONTROLÜ
tehlikeli durum varsa çarpışmayı önleyici dü-
İskeleler aşağıda belirtilen durumlarda işveren
zenekler, iskele platformunun yatay düzlemde
tarafından görevlendirilen ehil bir kişi tara-
kalmasını sağlayan eğim algılayıcılar gibi gü-
fından kontrole tabi tutularak, iskeleler ile il-
venlik sistemleri bulunur.
gili özel tedbirlerde belirtilen hususları içeren
43– İskele sistemlerinde çalışan sayısı kadar kontrol raporu hazırlanır, rapor sonucunda sa-
dikey yaşam hattı oluşturulur. Çalışanlara bağ- dece güvenli olduğu tespit edilen iskelelerde
lantı aparatları ve halat tutucularıyla beraber çalışma yapılır;
tam vücut kemer sistemleri verilerek kullanı-
a) İlk kullanımdan önce;
mı sağlanır. Dikey yaşam hatlarının üst uçları
b) Müdahale ve değişikliklerden sonra;
uygun bir yere sağlam ve güvenli bir şekilde
c) Belli bir süre kullanılmadığında
sabitlenir.
d) Sismik sarsıntı, kuvvetli rüzgârlar gibi
44– Halatlı sistemlerde halatların sarıldığı ve olumsuz hava şartlarına veya denge ve sağ-

236
 İnşaat İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

lamlığını etkileyebilecek diğer koşullara ma- yeterli sağlamlıkta tasarlanmış ve imal edilmiş
ruz kaldığında. olması,
e) 1 haftayı geçmeyen düzenli aralıklarla. b) Her zaman iyi çalışabilir durumda ol-
ması,
İSKELELERİN PERİYODİK KONTROLLERİ
c) Doğru şekilde kurulması,
İskelelerin periyodik kontrolleri mühendislik d) Sadece tasarlandıkları işler için, uygun
ve mimarlık fakültelerinden inşaat ve makine eğitim almış kişilerce doğru şekilde kullanıl-
mühendisliği ile mimarlık bölümü mezunları, ması.
inşaat, yapı, makine veya metal eğitimi bölü-
50– Tüm iş ekipmanlarının periyodik olarak
mü mezunu teknik öğretmenler, makine ve
kontrol, test ve deneyleri, İş Ekipmanlarının
inşaat teknikeri veya yüksek teknikerleri, gemi
Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yö-
inşası işlerinde ise gemi inşaatı mühendisi ta-
netmeliğinde belirtilen hükümlere uygun ya-
rafından yapılır.
pılır.
El merdivenleri:
51– Her türlü iş ekipmanı için üzerinde kurulu
47– Yapılan işe ve bulunması halinde ulusal olduğu veya hareket halinde olduğu zeminin
standartlara uygun, basamakları kaymaz mal- sağlamlığı kontrol edilir. Zeminin sağlamlığın-
zemeden yapılmış veya kaymaz malzeme ile dan emin olunmadan ve gerekli hallerde den-
kaplanmış, yeterli sağlamlıkta el merdivenleri geleme ve sabitleme yapılmadan çalışılmaya
kullanılır. Basamakları, kolları veya bağlantı başlanmaz. Hendek kenarları ve dik eğimli
yerleri kırılmış, çatlamış, yıpranmış, hasar gör- yerlerde zemin kaymasını ve makinenin kay-
müş ekipmanlar kullanılmaz. El merdivenleri masını önleyici tedbirler alınır.
düzenli olarak kontrol edilerek kusurlu merdi-
52– İş ekipmanlarında, operatörün görüş ala-
venlerin kullanılmaması sağlanır.
nının kısıtlı olduğu durumlarda, operatöre
48– El merdivenlerinin kullanılmasında İş rehberlik edecek, konuyla ilgili eğitim almış bir
Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güven- işaretçi görevlendirilir.
lik Şartları
53– Kazı ve malzeme taşıma işlerinde kullanı-
Yönetmeliğinde belirtilen hükümlere uyulur. lan makine ve araçların manevra ve park yerle-
ri ile hareket alanları belirlenir.
Tesis, makine, ekipman
54– Kazı ve malzeme taşıma işlerinde kullanı-
49– Mekanik el aletleri, kaldırma araçları, kazı
lan makine ve araçların bütün manevraları bir
ve malzeme taşıma işlerinde kullanılan maki-
gözetici tarafından yönetilir ve bu araçların
ne ve araçlar da dahil olmak üzere herhangi
geri manevraları esnasında sesli ve ışıklı uyarı-
bir güçle çalışan tesis, makine ve ekipmanlar-
ların çalışır durumda olması sağlanır.
da aşağıda belirtilen hususlara uyulur.
55– Kazı ve malzeme taşıma işlerinde kulla-
a) Mümkün olduğu kadar ergonomi
nılan makine ve araçların kazı çukuruna veya
prensipleri dikkate alınarak uygun şekilde ve

237
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

suya düşmemesi için gerekli koruyucu tedbir- prefabrik yapı elemanlarının üzerlerine binen
ler alınır. yük ve gerilime dayanacak şekilde planlanma-
sı, tasarlanması, kurulması ve korunması sağ-
56– Kazı ve malzeme taşıma işlerinde kulla-
lanır.
nılan makine ve araçlarda sürücünün bulun-
duğu kısım, aracın devrilmesi durumunda 63– Çelik yapılarda kullanılacak bütün ana ta-
sürücünün ezilmemesi ve düşen cisimlerden şıyıcı, tali taşıyıcı ve bağlantı malzemelerinin
korunması için uygun şekilde yapılır. dayanıklılığının ve diğer özelliklerinin taşıya-
cakları yüklere göre standartlara uygun olma-
57– Tüm araçlar, taşıtlar ve iş makinelerinde
sı, korozyona uğramış ve deforme olmuş mal-
operatör kabinlerinde sadece operatörün bu-
zemelerin gerekli tedbirler alınmadıkça bu tür
lunmasına izin verilir. Ancak kamyon ve benze-
yapılarda kullanılmaması sağlanır.
ri araçların sürücü mahallinde yardımcı sürücü
(muavin) bulunmasına müsaade edilebilir. 64– Metal veya beton karkasların ve bunların
parçalarının, geçici destekler ve payandaların,
58– Kaldırma araçlarında kaldırılacak yükün
prefabrik yapı elemanlarının ve çelik yapı ele-
çeşidi, boyutu, şekli ve diğer fiziksel özellikle-
manlarının kaldırılması, yüklenmesi, taşınma-
rine uygun kaldırma aparatları kullanılarak uy-
sı, montajı ve sökümü, projesine uygun olarak
gun çalışma yöntemi tercih edilir.
işveren tarafından görevlendirilen ehil kişi gö-
59– Yük kaldırmada kullanılan ekipmanlar ile zetiminde ve konu ile ilgili tecrübe sahibi çalı-
ilgili İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık şanlarca gerçekleştirilir.
ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğinde belirtilen
65– Montaj yapılacak mahallin etrafı emniyet
hükümlere uyulur.
şeridiyle işaretlenir. Bu alanın etrafına montaj
60– Kaldırma ekipmanlarında yük kaldırılması yapıldığını gösterir levhalar asılır ve görevliler
ve ekipmanın hareketi esnasında devreye gi- haricinde montaj sahasına giriş çıkışlar engel-
recek sesli ve ışıklı ikaz sistemleri bulunduru- lenir. Montaj çalışması yapılan mahallin altın-
lur. da çalışan bulundurulmaz.
61– Kaldırma ekipmanlarında, belirtilen alt ve 66– Çalışanları, yapının geçici dayanıksızlık
üst güvenlik sınır noktaları veya ekipmanın ha- veya kırılganlığından kaynaklanan risklerden
reketini sınırlayan alan aşıldığında, kapasitesi- korumak için yeterli tedbirler alınır.
nin üzerinde kullanım durumlarında devreye
girerek elektrik akımını otomatik olarak kesen
ve tamburun hareketini frenleyen güvenlik
tertibatları bulunması sağlanır.

Metal ve beton karkas ve prefabrik eleman-

lar, çelik yapı işleri

62– Metal veya beton karkaslar ve bunların

parçalarının, geçici destekler ve payandaların,
238
 4857 Sayılı İş Kanunu

20. BÖLÜM
4857 SAYILI İŞ KANUNU
TANIMLAR ASIL İŞVEREN ALT İŞVEREN İLİŞKİSİ

Madde 2- Bir iş sözleşmesine dayanarak çalı- Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya
şan gerçek kişiye işçi, işçi çalıştıran gerçek veyahizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerinde
tüzel kişiye yahut tüzel kişiliği olmayan kurum veya asıl işin bir bölümünde işletmenin ve
ve kuruluşlara işveren, işçi ile işveren arasında işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık
kurulan ilişkiye iş ilişkisi denir. gerektiren işlerde iş alan ve bu iş için görev-
lendirdiği işçilerini sadece bu işyerinde aldığı
İşveren tarafından mal veya hizmet üretmek
işte çalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren
amacıyla maddî olan ve olmayan unsurlar ile
arasında kurulan ilişkiye asıl işveren-alt işveren
işçinin birlikte örgütlendiği birime işyeri denir.
ilişkisi denir.
İşverenin işyerinde ürettiği mal veya hizmet
Bu ilişkide asıl işveren, alt işverenin işçilerine
ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı
karşı o işyeri ile ilgili olarak bu Kanundan, iş
yönetim altında örgütlenen yerler (işyerine
sözleşmesinden veya alt işverenin taraf oldu-
bağlı yerler) ile dinlenme, çocuk emzirme,
ğu toplu iş sözleşmesinden doğan yükümlü-
yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım,
lüklerinden alt işveren ile birlikte sorumludur.
beden ve meslekî eğitim ve avlu gibi diğer
eklentiler ve araçlar da işyerinden sayılır. Asıl işverenin işçilerinin alt işveren tarafından
işe alınarak çalıştırılmaya devam ettirilmesi su-
İşveren adına hareket eden ve işin, işyerinin ve
retiyle hakları kısıtlanamaz veya daha önce o
işletmenin yönetiminde görev alan kimselere
işyerinde çalıştırılan kimse ile alt işveren ilişkisi
işveren vekili denir.
kurulamaz.
İşveren vekilinin bu sıfatla işçilere karşı
Aksi halde ve genel olarak asıl işveren alt iş-
işlem ve yükümlülüklerinden doğrudan
veren ilişkisinin muvazaalı işleme dayandığı
işveren sorumludur. Bu Kanunda işveren
kabul edilerek alt işverenin işçileri başlangıç-
için öngörülen her çeşit sorumluluk ve
tan itibaren asıl işverenin işçisi sayılarak işlem
zorunluluklar işveren vekilleri hakkında da
görürler.
uygulanır.
İşletmenin ve işin gereği ile teknolojik
İşveren vekilliği sıfatı, işçilere tanınan hak ve
nedenlerle uzmanlık gerektiren işler dışında
yükümlülükleri ortadan kaldırmaz.
asıl iş bölünerek alt işverenlere verilemez.

239
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

İŞYERİNİ BİLDİRME murluklarının gönderdiği belgeler üzerinden

yapılır ve bu belgeler ilgili ticaret sicili memur-
Madde 3 - Bu Kanunun kapsamına giren nite-
luğunca 1 ay içinde Çalışma ve Sosyal Güven-
likte bir işyerini kuran, her ne suretle olursa ol-
lik Bakanlığı ilgili bölge müdürlüklerine gön-
sun devralan, çalışma konusunu kısmen veya
derilir.
tamamen değiştiren veya herhangi bir sebep-
le faaliyetine son veren ve işyerini kapatan iş- Değişik beşinci cümle: 16/9/2014-6552/1
veren, işyerinin unvan ve adresini, çalıştırılan Md.) İtiraz üzerine görülecek olan dava basit
işçi sayısını, çalışma konusunu, işin başlama yargılama usulüne göre 4 ay içinde sonuçlan-
veya bitme gününü, kendi adını ve soyadını dırılır. Mahkemece verilen kararın temyizi ha-
yahut unvanını, adresini, varsa işveren veki- linde Yargıtay 6 ay içinde kesin olarak karar ve-
li veya vekillerinin adı, soyadı ve adreslerini rir. Kamu idarelerince bu raporlara karşı yetkili
bir ay içinde bölge müdürlüğüne bildirmek iş mahkemelerine itiraz edilmesi ve mahkeme
zorundadır. (Değişik ikinci fıkra: 15/5/2008- kararlarına karşı diğer kanun yollarına başvu-
5763/1 Md.) rulması zorunludur.

Bu Kanunun 2 inci maddesinin altıncı fıkrasına KAPSAM DIŞI

göre iş alan alt işveren; kendi işyerinin tescili
Madde 4 -Aşağıda belirtilen işlerde ve iş
için asıl işverenden aldığı yazılı alt işverenlik
ilişkilerinde bu Kanun hükümleri uygulan-
sözleşmesi ve gerekli belgelerle birlikte, birin-
maz;
ci fıkra hükmüne göre bildirim yapmakla yü-
kümlüdür. a) Deniz ve hava taşıma işlerinde,

Bölge müdürlüğünce tescili yapılan bu işyeri- b) 50’den az işçi çalıştırılan (50 dahil) ta-
ne ait belgeler gerektiğinde iş müfettişlerince rım ve orman işlerinin yapıldığı işyerlerinde
incelenir. İnceleme sonucunda muvazaalı işle- veya işletmelerinde,
min tespiti halinde, bu tespite ilişkin gerekçe-
c) Aile ekonomisi sınırları içinde kalan ta-
li müfettiş raporu işverenlere tebliğ edilir. Bu
rımla ilgili her çeşit yapı işleri,
rapora karşı tebliğ tarihinden itibaren 30 işgü-
nü içinde işverenlerce yetkili iş mahkemesine d) Bir ailenin üyeleri ve 3’üncü dereceye
itiraz edilebilir. İtiraz üzerine verilen kararlar kadar (3’üncü derece dahil) hısımları arasında
kesindir. dışardan başka biri katılmayarak evlerde ve el
sanatlarının yapıldığı işlerde,
Rapora 30 iş günü̈ içinde itiraz edilmemiş̧
veya mahkeme muvazaalı işlemin tespitini e) Ev hizmetlerinde,
onamış̧ ise tescil işlemi iptal edilir ve alt işve- f ) Çıraklar hakkında,
renin işçileri başlangıçtan itibaren asıl işvere-
nin işçileri sayılır. g) Sporcular hakkında,

(Ek fıkra:11/6/2003-4884/10 Md.) Ancak, şir- h) Rehabilite edilenler hakkında,

ketlerin tescil kayıtları ise ticaret sicili me- i) 507 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Kanunu-

240
 4857 Sayılı İş Kanunu

nun 2 inci maddesinin tarifine uygun üç kişi- oluşturulmasında, uygulanmasında ve sona

nin çalıştığı işyerlerinde. ermesinde, cinsiyet veya gebelik nedeniyle
doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamaz.
NELER KAPSAMDA?
Aynı veya eşit değerde bir iş için cinsiyet ne-
Şu kadar ki;
deniyle daha düşük ücret kararlaştırılamaz.
a) Kıyılarda veya liman ve iskelelerde ge- İşçinin cinsiyeti nedeniyle özel koruyucu hü-
milerden karaya ve karadan gemilere yapılan kümlerin uygulanması, daha düşük bir ücretin
yükleme ve boşaltma işleri, uygulanmasını haklı kılmaz.

b) Havacılığın bütün yer tesislerinde yü- İş ilişkisinde veya sona ermesinde yukarıdaki
rütülen işler, fıkra hükümlerine aykırı davranıldığında işçi,
dört aya kadar ücreti tutarındaki uygun bir
c) Tarım sanatları ile tarım aletleri, maki-
tazminattan başka yoksun bırakıldığı haklarını
ne ve parçalarının yapıldığı atölye ve fabrika-
da talep edebilir.
larda görülen işler,
İŞYERİNİN VEYA BİR BÖLÜMÜNÜN DEVRİ
d) Tarım işletmelerinde yapılan yapı işleri,
Madde 6- İşyeri veya işyerinin bir bölümü
e) Halkın faydalanmasına açık veya
hukukî bir işleme dayalı olarak başka birine
işyerinin eklentisi durumunda olan park ve
devredildiğinde, devir tarihinde işyerinde veya
bahçe işleri,
bir bölümünde mevcut olan iş sözleşmeleri
f) Deniz İş Kanunu kapsamına girme- bütün hak ve borçları ile birlikte devralana ge-
yen ve tarım işlerinden sayılmayan, denizlerde çer.
çalışan su ürünleri üreticileri ile ilgili işler,
Devralan işveren, işçinin hizmet süresinin esas
Bu Kanun hükümlerine tabidir. alındığı haklarda, işçinin devreden işveren ya-
nında işe başladığı tarihe göre işlem yapmakla
EŞİT DAVRANMA İLKESİ
yükümlüdür. Yukarıdaki hükümlere göre devir
Madde 5 – (Ek: 6/2/2014-6518/57 Md.) İş iliş- halinde, devirden önce doğmuş olan ve devir
kisinde dil, ırk, renk, cinsiyet, engellilik, siyasal tarihinde ödenmesi gereken borçlardan dev-
düşünce, felsefî inanç̧, din ve mezhep ve ben- reden ve devralan işveren birlikte sorumludur-
zeri sebeplere dayalı ayrım yapılamaz. lar.
İşveren, esaslı sebepler olmadıkça tam süreli Ancak bu yükümlülüklerden devreden işvere-
çalışan işçi karşısında kısmî süreli çalışan nin sorumluluğu devir tarihinden itibaren 2 yıl
Işçiye, belirsiz süreli çalışan işçi karşısında be- ile sınırlıdır.
lirli süreli çalışan işçiye farklı işlem yapamaz. Tüzel kişiliğin birleşme veya katılma ya da tü-
İşveren, biyolojik veya işin niteliğine ilişkin rünün değişmesiyle sona erme halinde birlikte
sebepler zorunlu kılmadıkça, bir işçiye, iş sorumluluk hükümleri uygulanmaz. Devreden
sözleşmesinin yapılmasında, şartlarının veya devralan işveren iş sözleşmesini sırf işye-

241
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

rinin veya işyerinin bir bölümünün devrinden kapasitesinin geçici iş ilişkisi kurulmasını ge-
dolayı feshedemez ve devir işçi yönünden rektirecek ölçüde ve öngörülemeyen şekilde
fesih için haklı sebep oluşturmaz. Devreden artması hâlinde,
veya devralan işverenin ekonomik ve tekno-
g) Mevsimlik işler hariç dönemsellik arz eden
lojik sebeplerin yahut iş organizasyonu deği-
iş artışları hâlinde, kurulabilir.
şikliğinin gerekli kıldığı fesih hakları veya işçi
ve işverenlerin haklı sebeplerden derhal fesih Geçici işçi sağlama sözleşmesi ikinci fıkranın
hakları saklıdır. (a) bendinde sayılan hâllerin devamı süre-
since, (b) ve (c) bentlerinde sayılan hâllerde
Yukarıdaki hükümler, iflas dolayısıyla malvarlı-
süre sınırı olmaksızın, diğer bentlerde sayı-
ğının tasfiyesi sonucu işyerinin veya bir bölü-
lan hâllerde ise en fazla dört ay süreyle ku-
münün başkasına devri halinde uygulanmaz.
rulabilir. Yapılan bu sözleşme ikinci fıkranın
GEÇİCİ İŞ İLİŞKİSİ (g) bendi hariç toplam sekiz ayı geçmemek
üzere en fazla iki defa yenilenebilir. Geçici işçi
Madde 7 – (Değişik: 6/5/2016-6715/1 Md.)
çalıştıran işveren, belirtilen sürenin sonunda
Geçici iş ilişkisi, özel istihdam bürosu aracılı- aynı iş için altı ay geçmedikçe yeniden geçici
ğıyla ya da holding bünyesi içinde veya aynı işçi çalıştıramaz.
şirketler topluluğuna bağlı başka bir işyerinde
Bu Kanunun 29 uncu maddesi kapsamında
görevlendirme yapılmak suretiyle kurulabi-
toplu işçi çıkarılan işyerlerinde sekiz ay süre-
lir. Özel istihdam bürosu aracılığıyla geçici iş
since, kamu kurum ve kuruluşlarında ve yer
ilişkisi, Türkiye İş Kurumunca izin verilen özel
altında maden çıkarılan işyerlerinde bu mad-
istihdam bürosunun bir işverenle geçici işçi
denin ikinci fıkrası kapsamında geçici iş ilişkisi
sağlama sözleşmesi yaparak bir işçisini geçici
kurulamaz.
olarak bu işverene devri ile;
İŞ SÖZLEŞMESİ, TÜRLERİ VE FESHİ
a) Bu Kanunun 13 üncü maddesinin beşinci
fıkrası ile 74 üncü maddesinde belirtilen hâl- Tanım ve şekil
lerde, işçinin askerlik hizmeti hâlinde ve iş söz-
Madde 8- İş sözleşmesi, bir tarafın (işçi)
leşmesinin askıda kaldığı diğer hâllerde,
bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın
b) Mevsimlik tarım işlerinde, (işveren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden
oluşan sözleşmedir. İş sözleşmesi, Kanunda
c) Ev hizmetlerinde,
aksi belirtilmedikçe, özel bir şekle tâbi değildir.
d) İşletmenin günlük işlerinden sayılmayan ve
Süresi bir yıl ve daha fazla olan iş sözleşme-
aralıklı olarak gördürülen işlerde,
lerinin yazılı şekilde yapılması zorunludur. Bu
e) İş sağlığı ve güvenliği bakımından acil olan belgeler damga vergisi ve her çeşit resim ve
işlerde veya üretimi önemli ölçüde etkileyen harçtan muaftır. Yazılı sözleşme yapılmayan
zorlayıcı nedenlerin ortaya çıkması hâlinde, hallerde işveren işçiye en geç 2 ay içinde ge-
nel ve özel çalışma koşullarını, günlük ya da
f ) İşletmenin ortalama mal ve hizmet üretim

242
 4857 Sayılı İş Kanunu

haftalık çalışma süresini, temel ücreti ve varsa Belirli süreli iş sözleşmesi, esaslı bir neden ol-
ücret eklerini, ücret ödeme dönemini, süresi madıkça, birden fazla üst üste (zincirleme) ya-
belirli ise sözleşmenin süresini, fesih halinde pılamaz. Aksi halde iş sözleşmesi başlangıçtan
tarafların uymak zorunda oldukları hükümleri itibaren belirsiz süreli kabul edilir. Esaslı nede-
gösteren yazılı bir belge vermekle yükümlü- ne dayalı zincirleme iş sözleşmeleri, belirli sü-
dür. Süresi 1 ayı geçmeyen belirli süreli iş söz- reli olma özelliğini korurlar.
leşmelerinde bu fıkra hükmü uygulanmaz.
Belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmesi ayırı-
İş sözleşmesi 2 aylık süre dolmadan sona ermiş mın sınırları
ise, bu bilgilerin en geç sona erme tarihinde
Madde 12
işçiye yazılı olarak verilmesi zorunludur.
Belirli süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçi,
İŞ SÖZLEŞMESİ, TÜRLERİ VE FESHİ
ayırımı haklı kılan bir neden olmadıkça, salt iş
Türü ve çalışma biçimlerini belirleme ser- sözleşmesinin süreli olmasından dolayı belir-
bestisi siz süreli iş sözleşmesiyle çalıştırılan emsal işçi-
ye göre farklı işleme tâbi tutulamaz.
Madde 9- Taraflar iş sözleşmesini, Kanun hü-
kümleriyle getirilen sınırlamalar saklı kalmak Belirli süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçiye, be-
koşuluyla, ihtiyaçlarına uygun türde düzen- lirli bir zaman ölçüt alınarak ödenecek ücret
leyebilirler. İş sözleşmeleri belirli veya belirsiz ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatler, işçinin
süreli yapılır. Bu sözleşmeler çalışma biçimleri çalıştığı süreye orantılı olarak verilir.
bakımından tam süreli veya kısmî süreli yahut
Herhangi bir çalışma şartından yararlanmak
deneme süreli ya da diğer türde oluşturulabi-
için aynı işyeri veya işletmede geçirilen kıdem
lir.
arandığında belirli süreli iş sözleşmesine göre
Sürekli ve süreksiz işlerdeki iş sözleşmeleri çalışan işçi için farklı kıdem uygulanmasını
haklı gösteren bir neden olmadıkça, belirsiz
Madde 10- Nitelikleri bakımından en çok 30
süreli iş sözleşmesi ile çalışan emsal işçi hak-
iş günü süren işlere süreksiz iş, bundan fazla
kında esas alınan kıdem uygulanır. Emsal işçi,
devam edenlere sürekli iş denir.
işyerinde aynı veya benzeri işte belirsiz süreli iş
BELİRLİ VE BELİRSİZ SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİ sözleşmesiyle çalıştırılan işçidir. İşyerinde böy-
le bir işçi bulunmadığı takdirde, o işkolunda
Madde 11
şartlara uygun bir işyerinde aynı veya benzer
İş ilişkisinin bir süreye bağlı olarak yapılmadığı işi üstlenen belirsiz süreli iş sözleşmesiyle ça-
halde sözleşme belirsiz süreli sayılır. lıştırılan işçi dikkate alınır.
Belirli süreli işlerde veya belli bir işin tamam- KISMİ SÜRELİ VE TAM SÜRELİ İŞ SÖZLEŞME-
lanması veya belirli bir olgunun ortaya çıkması Sİ
gibi objektif koşullara bağlı olarak işveren ile
Madde 13
işçi arasında yazılı şekilde yapılan iş sözleşmesi
belirli süreli iş sözleşmesidir. İşçinin normal haftalık çalışma süresinin, tam
243
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

süreli iş sözleşmesiyle çalışan emsal işçiye maya dönebilir. Kısmi süreli çalışmaya geçen
göre önemli ölçüde daha az belirlenmesi işçinin tam zamanlı çalışmaya başlaması duru-
durumunda sözleşme kısmî süreli iş munda yerine işe alınan işçinin iş sözleşmesi
sözleşmesidir. kendiliğinden sona erer. Bu haktan faydalan-
mak veya tam zamanlı çalışmaya geri dönmek
Kısmî süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçi,
isteyen işçi işverene bunu en az bir ay önce ya-
ayırımı haklı kılan bir neden olmadıkça, salt iş
zılı olarak bildirir. Ebeveynlerden birinin çalış-
sözleşmesinin kısmî süreli olmasından dolayı
maması hâlinde, çalışan eş kısmi süreli çalışma
tam süreli emsal işçiye göre farklı işleme tâbi
talebinde bulunamaz. Üç yaşını doldurmamış
tutulamaz. Kısmî süreli çalışan işçinin ücret
bir çocuğu eşiyle birlikte veya münferiden ev-
ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatleri, tam
lat edinenler de çocuğun fiilen teslim edildiği
süreli emsal işçiye göre çalıştığı süreye orantılı
tarihten itibaren bu haktan faydalanır.
olarak ödenir.
ÇAĞRI ÜZERİNE ÇALIŞMA
Emsal işçi, işyerinde aynı veya benzeri işte tam
süreli çalıştırılan işçidir. İşyerinde böyle bir işçi Madde 14
bulunmadığı takdirde, o işkolunda şartlara
Yazılı sözleşme ile işçinin yapmayı üstlendiği
uygun işyerinde aynı veya benzer işi üstlenen
işle ilgili olarak kendisine ihtiyaç duyulması
tam süreli iş sözleşmesiyle çalıştırılan işçi esas
halinde iş görme ediminin yerine getirileceği-
alınır.
nin kararlaştırıldığı iş ilişkisi, çağrı üzerine ça-
İşyerinde çalışan işçilerin, niteliklerine uygun lışmaya dayalı kısmi süreli bir iş sözleşmesidir.
açık yer bulunduğunda kısmî süreliden tam
Hafta, ay veya yıl gibi bir zaman dilimi içinde
süreliye veya tam süreliden kısmî süreliye
işçinin ne kadar süreyle çalışacağını taraflar
geçirilme istekleri işverence dikkate alınır ve
belirlemedikleri takdirde, haftalık çalışma sü-
boş yerler zamanında duyurulur.
resi 20 saat kararlaştırılmış sayılır.
Madde 13
Çağrı üzerine çalıştırılmak için belirlenen
(Ek fıkra: 29/1/2016-6663/21 Md.) Bu kanu- sürede işçi çalıştırılsın veya çalıştırılmasın
nun 74’üncü maddesinde öngörülen izinlerin ücrete hak kazanır. İşçiden iş görme
bitiminden sonra mecburi ilköğretim çağının borcunu yerine getirmesini çağrı yoluyla
başladığı tarihi takip eden ay başına kadar bu talep hakkına sahip olan işveren, bu çağrıyı,
maddeye göre ebeveynlerden biri, kısmi süreli aksi kararlaştırılmadıkça, işçinin çalışacağı
çalışma talebinde bulunabilir. zamandan en az 4 gün önce yapmak
zorundadır. Süreye uygun çağrı üzerine işçi iş
Bu talep işveren tarafından karşılanır ve geçer-
görme edimini yerine getirmekle yükümlüdür.
li fesih nedeni sayılmaz.
Sözleşmede günlük çalışma süresi
Bu fıkra kapsamında kısmi süreli çalışmaya kararlaştırılmamış ise, işveren her çağrıda
başlayan işçi, aynı çocuk için bir daha bu hak- işçiyi günde en az 4 saat üst üste çalıştırmak
tan faydalanmamak üzere tam zamanlı çalış- zorundadır.

244
 4857 Sayılı İş Kanunu

UZAKTAN ÇALIŞMA natsız feshedebilir. İşçinin çalıştığı günler için

Madde 14
(Ek fıkra: 6/5/2016-6715/2 Md.) Uzaktan çalış-
ma; işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş
organizasyonu kapsamında iş görme edimini
evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile iş-
yeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve
yazılı olarak kurulan iş ilişkisidir.
(Ek fıkra: 6/5/2016-6715/2 Md.) Dördüncü fık-
raya göre yapılacak iş sözleşmesinde; işin ta-
nımı, yapılma şekli, işin süresi ve yeri, ücret ve
ücretin ödenmesine ilişkin hususlar, işveren
tarafından sağlanan ekipman ve bunların ko-
runmasına ilişkin yükümlülükler, işverenin iş-
çiyle iletişim kurması ile genel ve özel çalışma
şartlarına ilişkin hükümler yer alır.
(Ek fıkra: 6/5/2016-6715/2 Md.) Uzaktan ça-
lışmada işçiler, esaslı neden olmadıkça salt iş
sözleşmesinin niteliğinden ötürü emsal işçi-
ye göre farklı işleme tabi tutulamaz. İşveren,
uzaktan çalışma ilişkisiyle iş verdiği çalışanın
yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlı-
ğı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı
bilgilendirmek, gerekli eğitimi vermek, sağlık
gözetimini sağlamak ve sağladığı ekipmanla Madde 17
ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla
yükümlüdür.
DENEME SÜRELİ & TAKIM İŞ SÖZLEŞMESİ
Madde 15
ücret ve diğer hakları saklıdır.
Takım sözleşmesi ile oluşturulan iş sözleş-
meleri Madde 16
Birden çok işçinin meydana getirdiği bir takımı
temsilen bu işçilerden birinin, takım kılavuzu
sıfatıyla işverenle yaptığı sözleşmeye takım
sözleşmesi denir. Takım sözleşmesinin, oluş-
turulacak iş sözleşmeleri için hangi süre karar-
laştırılmış olursa olsun, yazılı yapılması gerekir.
Sözleşmede her işçinin kimliği ve alacağı ücret
ayrı ayrı gösterilir. Takım sözleşmesinde isimle-
ri yazılı işçilerden her birinin işe başlamasıyla,
o işçi ile işveren arasında takım sözleşmesinde
belirlenen şartlarla bir iş sözleşmesi yapılmış
sayılır. Ancak, takım sözleşmesi hakkında Borç-
lar Kanunu’nun 110 uncu maddesi hükmü de
uygulanır. İşe başlamasıyla iş sözleşmesi ku-
rulan işçilere ücretlerini işveren veya işveren
vekili her birine ayrı ayrı ödemek zorundadır.
Takım kılavuzu için, takıma dahil işçilerin üc-
retlerinden işe aracılık ve benzeri bir nedenle
kesinti yapılamaz.
İHBAR SÜRESİ
Belirsiz süreli iş sözleşmeleri;
a) İşi 6 aydan az sürmüş olan işçi için,
bildirimin diğer tarafa yapılmasından
başlayarak 2 hafta sonra,

Taraflarca iş sözleşmesine bir deneme kaydı b) İşi 6 aydan 1,5 yıla kadar sürmüş olan
konulduğunda, bunun süresi en çok iki ay ola- işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından
bilir. Ancak deneme süresi toplu iş sözleşmele- başlayarak 4 hafta sonra,
riyle dört aya kadar uzatılabilir.
c) İşi 1,5 yıldan 3 yıla kadar sür-
Deneme süresi içinde taraflar iş sözleşmesini müş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa ya-
bildirim süresine gerek olmaksızın ve tazmi- pılmasından başlayarak 6 hafta sonra,
245
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

d) İşi 3 yıldan fazla sürmüş işçi için, bildirim d) Irk, renk, cinsiyet, medeni hal, aile yü-
yapılmasından başlayarak 8 hafta sonra, kümlülükleri, hamilelik, doğum, din, siyasi gö-
rüş ve benzeri nedenler.
Feshedilmiş sayılır.
e) 74’üncü maddede öngörülen ve kadın
Bu süreler asgari olup sözleşmeler ile artırıla-
işçilerin çalıştırılmasının yasak olduğu süreler-
bilir.
de işe gelmemek.
Bildirim şartına uymayan taraf, bildirim süre-
f) Hastalık veya kaza nedeniyle 25 inci
sine ilişkin ücret tutarında tazminat ödemek
maddenin (I) numaralı bendinin (b) alt ben-
zorundadır. İşveren bildirim süresine ait ücreti
dinde öngörülen bekleme süresinde işe geçici
peşin vermek suretiyle iş sözleşmesini feshe-
devamsızlık
debilir.
İşçinin 6 aylık kıdemi, aynı işverenin bir veya
FESHİN GEÇERLİ BİR SEBEBE DAYANDIRIL-
değişik işyerlerinde geçen süreler birleştirilerek
MASI
hesap edilir. İşverenin aynı işkolunda birden
Madde 18 fazla işyerinin bulunması halinde, işyerinde
çalışan işçi sayısı, bu işyerlerinde çalışan
30 veya daha fazla işçi çalıştıran işyerlerinde
toplam işçi sayısına göre belirlenir.
en az 6 aylık kıdemi olan işçinin belirsiz sü-
reli iş sözleşmesini fesheden işveren, işçinin Sözleşmenin feshinde usul
yeterliliğinden veya davranışlarından ya da
Madde 19- İşveren fesih bildirimini yazılı
işletmenin, işyerinin veya işin gereklerinden
olarak yapmak ve fesih sebebini açık ve kesin
kaynaklanan geçerli bir sebebe dayanmak
bir şekilde belirtmek zorundadır. Hakkındaki
zorundadır. Altı aylık kıdem hesabında bu Ka-
iddialara karşı savunmasını almadan bir işçinin
nunun 66. maddesindeki süreler dikkate alınır.
belirsiz süreli iş sözleşmesi, o işçinin davranışı
(Ek cümle: 10/9/2014-6552/2 Md.) Yer altı işle-
veya verimi ile ilgili nedenlerle feshedilemez.
rinde çalışan işçilerde kıdem şartı aranmaz.
Ancak, işverenin 25 inci maddenin (II) numaralı
Özellikle aşağıdaki hususlar fesih için geçerli bendi şartlarına uygun fesih hakkı saklıdır.
bir sebep oluşturmaz:
Fesih bildirimine itiraz ve usulü (1)
a) Sendika üyeliği veya çalışma saatleri
Madde 20- İş sözleşmesi feshedilen işçi,
dışında veya işverenin rızası ile çalışma saatleri
fesih bildiriminde sebep gösterilmediği veya
içinde sendikal faaliyetlere katılmak.
gösterilen sebebin geçerli bir sebep olmadığı
b) İşyeri sendika temsilciliği yapmak. iddiası ile fesih bildiriminin tebliği tarihinden
itibaren 1 ay içinde iş mahkemesinde dava
c) Mevzuattan veya sözleşmeden doğan
açabilir. (...) (1) taraflar anlaşırlarsa uyuşmazlık
haklarını takip veya yükümlülüklerini yerine
aynı sürede özel hakeme götürülür. (1)
getirmek için işveren aleyhine idari veya adli
Feshin geçerli bir sebebe dayandığını ispat
makamlara başvurmak veya bu hususta başla-
yükümlülüğü işverene aittir. İşçi, feshin
tılmış sürece katılmak. (1)

246
 4857 Sayılı İş Kanunu

başka bir sebebe dayandığını iddia ettiği sadece bunun hukuki sonuçları ile sorumlu
takdirde, bu iddiasını ispatla yükümlüdür. olur.
Dava seri muhakeme usulüne göre 2 ay içinde
Bu maddenin birinci, ikinci ve üçüncü fıkra
sonuçlandırılır. Mahkemece verilen kararın
hükümleri sözleşmeler ile hiçbir suretle değiş-
temyizi halinde, Yargıtay 1 ay içinde kesin
tirilemez; aksi yönde sözleşme hükümleri ge-
olarak karar verir.
çersizdir.
İŞ GEÇERSİZ SEBEPLE YAPILAN FESHİN
ÇALIŞMA KOŞULLARINDA DEĞİŞİKLİK VE İŞ
SONUÇLARI
SÖZLEŞMESİNİN FESHİ
Madde 21- İşverence geçerli sebep
Madde 22
gösterilmediği veya gösterilen sebebin
geçerli olmadığı mahkemece veya özel hakem İşveren, iş sözleşmesiyle veya iş sözleşmesinin
tarafından tespit edilerek feshin geçersizliğine eki niteliğindeki personel yönetmeliği ve
karar verildiğinde, işveren, işçiyi 1 ay içinde işe benzeri kaynaklar ya da işyeri uygulamasıyla
başlatmak zorundadır. İşçiyi başvurusu üzerine oluşan çalışma koşullarında esaslı bir
işveren 1 ay içinde işe başlatmaz ise, işçiye en değişikliği ancak durumu işçiye yazılı olarak
az 4 aylık ve en çok 8 aylık ücreti tutarında bildirmek suretiyle yapabilir.
tazminat ödemekle yükümlü olur. Mahkeme
Bu şekle uygun olarak yapılmayan ve işçi tara-
veya özel hakem feshin geçersizliğine karar
fından 6 işgünü içinde yazılı olarak kabul edil-
verdiğinde, işçinin işe başlatılmaması halinde
meyen değişiklikler işçiyi bağlamaz.
ödenecek tazminat miktarını da belirler.
İşçi değişiklik önerisini bu süre içinde kabul
Kararın kesinleşmesine kadar çalıştırılmadı-
etmezse, işveren değişikliğin geçerli bir
ğı süre için işçiye en çok 4 aya kadar doğmuş
nedene dayandığını veya fesih için başka bir
bulunan ücret ve diğer hakları ödenir. İşçi işe
geçerli nedenin bulunduğunu yazılı olarak
başlatılırsa, peşin olarak ödenen bildirim süre-
açıklamak ve bildirim süresine uymak suretiyle
sine ait ücret ile kıdem tazminatı, yukarıdaki
iş sözleşmesini feshedebilir. İşçi bu durumda
fıkra hükümlerine göre yapılacak ödemeden
17 ila 21 inci madde hükümlerine göre dava
mahsup edilir. İşe başlatılmayan işçiye bildirim
açabilir. Taraflar aralarında anlaşarak çalışma
süresi verilmemiş veya bildirim süresine ait üc-
koşullarını her zaman değiştirebilir. Çalışma
ret peşin ödenmemişse, bu sürelere ait ücret
koşullarında değişiklik geçmişe etkili olarak
tutarı ayrıca ödenir.
yürürlüğe konulamaz.
İşçi kesinleşen mahkeme veya özel hakem
YENİ İŞVERENİN SORUMLULUĞU
kararının tebliğinden itibaren 10 işgünü
içinde işe başlamak için işverene başvuruda Madde 23- Süresi belirli olan veya olmayan sü-
bulunmak zorundadır. İşçi bu süre içinde rekli iş sözleşmesi ile bir işverenin işine girmiş
başvuruda bulunmaz ise, işverence yapılmış olan işçi, sözleşme süresinin bitmesinden
olan fesih geçerli bir fesih sayılır ve işveren önce yahut bildirim süresine uymaksızın işi-
ni bırakıp başka bir işverenin işine girerse söz-
247
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

leşmenin bu suretle feshinden ötürü, işçinin sürükler yahut işçiye ve ailesi üyelerinden
sorumluluğu yanında, ayrıca yeni işveren de birine karşı hapsi gerektiren bir suç işlerse
aşağıdaki hallerde birlikte sorumludur: yahut işçi hakkında şeref ve haysiyet kırıcı
asılsız ağır isnat veya ithamlarda bulunursa.
a) İşçinin bu davranışına, yeni işe girdiği
c) İşçinin diğer bir işçi veya üçüncü kişiler
işveren sebep olmuşsa.
tarafından işyerinde cinsel tacize uğraması
b) Yeni işveren, işçinin bu davranışını bile- ve bu durumu işverene bildirmesine rağmen
rek onu işe almışsa. gerekli önlemler alınmazsa.
d) İşveren tarafından işçinin ücreti kanun
c) Yeni işveren işçinin bu davranışını öğ-
hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun
rendikten sonra dahi onu çalıştırmaya devam
olarak hesap edilmez veya ödenmezse,
ederse
e) Ücretin parça başına veya iş tutarı
İŞÇİNİN HAKLI NEDENLE DERHAL FESİH üzerinden ödenmesi kararlaştırılıp da işveren
HAKKI tarafından işçiye yapabileceği sayı ve tutardan
Madde 24- Süresi belirli olsun veya olmasın az iş verildiği hallerde, aradaki ücret farkı
işçi, aşağıda yazılı hallerde iş sözleşmesini zaman esasına göre ödenerek işçinin eksik
sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini aldığı ücret karşılanmazsa yahut çalışma
şartları uygulanmazsa.
beklemeksizin feshedebilir:
III. Zorlayıcı sebepler: İşçinin çalıştığı
I. Sağlık sebepleri:
işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin
a) İş sözleşmesinin konusu olan işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler
yapılması işin niteliğinden doğan bir sebeple ortaya çıkarsa.
işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olursa.
Madde 25- Süresi belirli olsun veya olmasın
b) İşçinin sürekli olarak yakından ve
işveren, aşağıda yazılı hallerde iş sözleşmesini
doğrudan buluşup görüştüğü işveren yahut
sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini
başka bir işçi bulaşıcı veya işçinin işi ile bağ-
daşmayan bir hastalığa tutulursa. beklemeksizin feshedebilir:

I- Sağlık sebepleri:
II. Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan
haller ve benzerleri: a) İşçinin kendi kastından veya
a) İşveren işçinin veya ailesi üyelerinden derli toplu olmayan yaşayışından yahut
birinin şeref ve namusuna dokunacak şekilde içkiye düşkünlüğünden doğacak bir
sözler söyler, davranışlarda bulunursa veya iş- hastalığa yakalanması veya engelli hale
gelmesi durumunda, bu sebeple doğacak
çiye cinsel tacizde bulunursa.
b) İşveren işçiye veya ailesi üyelerinden devamsızlığın ardı ardına üç iş günü veya bir
birine karşı sataşmada bulunur veya gözdağı ayda beş iş gününden fazla sürmesi. (1)
verirse yahut işçiyi veya ailesi üyelerinden b) İşçinin tutulduğu hastalığın tedavi
birini kanuna karşı davranışa özendirir, kışkırtır, edilemeyecek nitelikte olduğu ve işyerinde

248
 4857 Sayılı İş Kanunu

çalışmasında sakınca bulunduğunun Sağlık e) İşçinin, işverenin güvenini kötüye

Kurulunca saptanması durumunda. (a) alt
bendinde sayılan sebepler dışında işçinin
hastalık, kaza, doğum ve gebelik gibi hallerde
işveren için iş sözleşmesini bildirimsiz fesih
hakkı; belirtilen hallerin işçinin işyerindeki
çalışma süresine göre 17 inci maddedeki
bildirim sürelerini altı hafta aşmasından sonra
doğar. Doğum ve gebelik hallerinde bu süre
74’üncü maddedeki sürenin bitiminde başlar.
Ancak işçinin iş sözleşmesinin askıda kalması
nedeniyle işine gidemediği süreler için ücret
işlemez.
kullanmak, hırsızlık yapmak, işverenin meslek
sırlarını ortaya atmak gibi doğruluk ve
bağlılığa uymayan davranışlarda bulunması.
f) İşçinin, işyerinde, yedi günden fazla
hapisle cezalandırılan ve cezası ertelenmeyen
bir suç işlemesi.
g) İşçinin işverenden izin almaksızın veya
haklı bir sebebe dayanmaksızın ardı ardına iki
işgünü veya bir ay içinde iki defa herhangi
bir tatil gününden sonraki iş günü yahut
bir ayda üç işgünü işine devam etmemesi.

Madde 25- II- Ahlak ve iyi niyet kurallarına h) İşçinin yapmakla ödevli bulunduğu
uymayan haller ve benzerleri: görevleri kendisine hatırlatıldığı halde
yapmamakta ısrar etmesi.
a) İş sözleşmesi yapıldığı sırada bu
sözleşmenin esaslı noktalarından biri için i) ı) İşçinin kendi isteği veya savsaması
gerekli vasıflar veya şartlar kendisinde yüzünden işin güvenliğini tehlikeye düşürme-
bulunmadığı halde bunların kendisinde si, işyerinin malı olan veya malı olmayıp da eli
bulunduğunu ileri sürerek yahut gerçeğe altında bulunan makineleri, tesisatı veya baş-
uygun olmayan bilgiler veya sözler söyleyerek ka eşya ve maddeleri otuz günlük ücretinin
işçinin işvereni yanıltması. tutarıyla ödeyemeyecek derecede hasara ve
kayba uğratması.
b) İşçinin, işveren yahut bunların aile
üyelerinden birinin şeref ve namusuna III. Zorlayıcı sebepler: İşçiyi işyerinde bir
dokunacak sözler sarf etmesi veya haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan
davranışlarda bulunması yahut işveren zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması.
hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ihbar
IV. İşçinin gözaltına alınması veya
ve isnatlarda bulunması.
tutuklanması halinde devamsızlığın 17 inci
c) İşçinin işverenin başka bir işçisine maddedeki bildirim süresini aşması. İşçi feshin
cinsel tacizde bulunması. yukarıdaki bentlerde öngörülen sebeplere
uygun olmadığı iddiası ile 18, 20 ve 21 inci
d) İşçinin işverene yahut onun ailesi
madde hükümleri çerçevesinde yargı yoluna
üyelerinden birine yahut işverenin başka
başvurabilir.
işçisine sataşması, işyerine sarhoş yahut
uyuşturucu madde almış olarak gelmesi ya da İŞVERENİN HAKLI NEDENLE SÖZLEŞMEYİ
işyerinde bu maddeleri kullanması. (2) FESHİ

249
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

GEÇİCİ MADDE-10 olan sözleşmeyi fesih yetkisi, iki taraftan biri-

nin bu çeşit davranışlarda bulunduğunu diğer
Bu Kanunun kapsamında olup olmadığına
tarafın öğrendiği günden başlayarak 6 iş günü
bakılmaksızın her türlü iş veya hizmet sözleş-
geçtikten ve her halde fiilin gerçekleşmesin-
mesi, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten
den itibaren 1 yıl sonra kullanılamaz. Ancak
itibaren üç ay süreyle 25 inci maddenin birinci
işçinin olayda maddi çıkar sağlaması halinde 1
fıkrasının (II) numaralı bendinde ve diğer ka-
yıllık süre uygulanmaz. Bu haller sebebiyle işçi
nunların ilgili hükümlerinde yer alan ahlak ve
yahut işverenden iş sözleşmesini yukarıdaki
iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzeri
fıkrada öngörülen süre içinde feshedenlerin
sebepler, belirli süreli iş veya hizmet sözleşme-
diğer taraftan tazminat hakları saklıdır.
lerinde sürenin sona ermesi, işyerinin herhan-
gi bir sebeple kapanması ve faaliyetinin sona Yeni iş arama izni
ermesi, ilgili mevzuatına göre yapılan her türlü
Madde 27- Bildirim süreleri içinde işveren,
hizmet alımları ile yapım işlerinde işin sona er-
işçiye yeni bir iş bulması için gerekli olan iş
mesi halleri dışında işveren tarafından feshe-
arama iznini iş saatleri içinde ve ücret kesintisi
dilemez.(1)
yapmadan vermeye mecburdur. İş arama izni-
Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten iti- nin süresi günde 2 saatten az olamaz ve işçi is-
baren 3 aylık süreyi geçmemek üzere işveren terse iş arama izin saatlerini birleştirerek toplu
işçiyi tamamen veya kısmen ücretsiz izne ayı- kullanabilir.
rabilir. Bu madde kapsamında ücretsiz izne ay-
Ancak iş arama iznini toplu kullanmak isteyen
rılmak, işçiye haklı nedene dayanarak sözleş-
işçi, bunu işten ayrılacağı günden evvelki gün-
meyi fesih hakkı vermez.
lere rastlatmak ve bu durumu işverene bildir-
Bu madde hükümlerine aykırı olarak iş sözleş- mek zorundadır. İşveren yeni iş arama iznini
mesini fesheden işveren veya işveren vekiline, vermez veya eksik kullandırırsa o süreye ilişkin
sözleşmesi feshedilen her işçi için fiilin işlen- ücret işçiye ödenir. İşveren, iş arama izni esna-
diği tarihteki aylık brüt asgari ücret tutarında sında işçiyi çalıştırır ise işçinin izin kullanarak
idari para cezası verilir. bir çalışma karşılığı olmaksızın alacağı ücrete
ilaveten, çalıştırdığı sürenin ücretini yüzde yüz
Cumhurbaşkanı birinci ve ikinci fıkrada yer
zamlı öder.
alan üç aylık süreleri her defasında en fazla
üçer aylık sürelerle 30/6/2021 tarihine kadar ÇALIŞMA BELGESİ & TOPLU İŞÇİ ÇIKARMA
uzatmaya yetkilidir.
Çalışma Belgesi
DERHAL FESİH HAKKINI KULLANMA SÜRE-
Madde 28- İşten ayrılan işçiye, işveren
Sİ
tarafından işinin çeşidinin ne olduğunu ve
Madde 26- 24 ve 25 inci maddelerde gösteri- süresini gösteren bir belge verilir. Belgenin
len ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan hal- vaktinde verilmemesinden veya belgede
lere dayanarak işçi veya işveren için tanınmış doğru olmayan bilgiler bulunmasından zarar

250
 4857 Sayılı İş Kanunu

gören işçi veyahut işçiyi işine alan yeni işveren işlerin niteliğine bağlı olarak yapılıyorsa, toplu
eski işverenden tazminat isteyebilir. Bu işçi çıkarmaya ilişkin hükümler uygulanmaz.
belgeler her türlü resim ve harçtan muaftır.
İşveren toplu işçi çıkarılmasına ilişkin
Toplu işçi çıkarma hükümleri 18, 19, 20 ve 21 inci madde
hükümlerinin uygulanmasını engellemek
Madde 29- İşveren; ekonomik, teknolojik,
amacıyla kullanamaz; aksi halde işçi bu
yapısal ve benzeri işletme, işyeri veya
maddelere göre dava açabilir.
işin gerekleri sonucu toplu işçi çıkarmak
istediğinde, bunu en az otuz gün önceden bir ENGELLİ VE ESKİ HÜKÜMLÜ ÇALIŞTIRMA
yazı ile, işyeri sendika temsilcilerine, ilgili bölge ZORUNLULUĞU
müdürlüğüne ve Türkiye İş Kurumuna bildirir.
Madde 30 – (Değişik : 15/5/2008-5763/2
İşyerinde çalışan işçi sayısı: Md.) İşverenler, elli veya daha fazla işçi
çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde % 3
a) 20 ile 100 işçi arasında ise, en az 10 iş-
engelli, kamu işyerlerinde ise % 4 engelli ve
çinin,
% 2 eski hükümlü işçiyi veya 21/6/1927 tarihli
b) 101 ile 300 işçi arasında ise, en az %10
ve 1111 sayılı Askerlik Kanunu veya 16/6/1927
oranında işçinin,
tarihli ve 1076 sayılı Yedek Subaylar ve Yedek
c) 301 ve daha fazla ise, en az 30 işçinin,
Askeri Memurlar Kanunu kapsamına giren ve
İşine 17 inci madde uyarınca ve bir aylık süre askerlik hizmetini yaparken 12/4/1991 tarihli
içinde aynı tarihte veya farklı tarihlerde son ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanununun
verilmesi toplu işçi çıkarma sayılır. 21 inci maddesinde sayılan terör olaylarının
sebep ve tesiri sonucu malul sayılmayacak
Fesih bildirimleri, işverenin toplu işçi çıkarma
şekilde yaralananları meslek, beden ve ruhi
isteğini bölge müdürlüğüne bildirmesinden
durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla
30 gün sonra hüküm doğurur.
yükümlüdürler.
İşyerinin bütünüyle kapatılarak kesin ve
Aynı il sınırları içinde birden fazla işyeri bulu-
devamlı suretle faaliyete son verilmesi
nan işverenin bu kapsamda çalıştırmakla yü-
halinde, işveren sadece durumu en az 30 gün
kümlü olduğu işçi sayısı, toplam işçi sayısına
önceden ilgili bölge müdürlüğüne ve Türkiye
göre hesaplanır.
İş Kurumuna bildirmek ve işyerinde ilan
etmekle yükümlüdür. Bu kapsamda çalıştırılacak işçi sayısının tespi-
tinde belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmesine
İşveren toplu işçi çıkarmanın kesinleşmesinden
göre çalıştırılan işçiler esas alınır. Kısmi süreli iş
itibaren 6 ay içinde aynı nitelikteki iş için
sözleşmesine göre çalışanlar, çalışma süreleri
yeniden işçi almak istediği takdirde nitelikleri
dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştü-
uygun olanları tercihen işe çağırır.
rülür.
Mevsim ve kampanya işlerinde çalışan işçilerin
Oranın hesaplanmasında yarıma kadar kesir-
işten çıkarılmaları hakkında, işten çıkarma bu

251
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

ler dikkate alınmaz, yarım ve daha fazla olanlar ücreti işlemez. Ancak özel kanunların bu
tama dönüştürülür. İşyerinin işçisi iken engelli husustaki hükümleri saklıdır. Bu süre içinde
hâle gelenlere öncelik tanınır. iş sözleşmesinin Kanundan doğan başka
bir sebebe dayanılarak işveren veya işçi
İşverenler çalıştırmakla yükümlü oldukları
tarafından feshedildiği öteki tarafa bildirilmiş
işçileri Türkiye İş Kurumu aracılığı ile sağlarlar.
olsa bile, fesih için Kanunun gösterdiği süre
Yer altı ve su altı işlerinde engelli işçi çalıştırı- bu sürenin bitiminden sonra işlemeye başlar.
lamaz ve yukarıdaki hükümler uyarınca işyer- Ancak iş sözleşmesi belirli süreli olarak
lerindeki işçi sayısının tespitinde yer altı ve su yapılmış ve sözleşme yukarıda yazılı süre
altı işlerinde çalışanlar hesaba katılmaz. içinde kendiliğinden sona eriyorsa bu madde
hükümleri uygulanmaz.
Bir işyerinden malulen ayrılmak zorunda kalıp
da sonradan maluliyeti ortadan kalkan işçiler Herhangi bir askeri ve kanuni ödev dolayısıyla
eski işyerlerinde tekrar işe alınmalarını iste- işinden ayrılan işçiler bu ödevin sona erme-
dikleri takdirde, işveren bunları eski işleri veya sinden başlayarak iki ay içinde işe girmek iste-
benzeri işlerde boş yer varsa derhal, yoksa bo- dikleri takdirde işveren bunları eski işleri veya
şalacak ilk işe başka isteklilere tercih ederek, o benzeri işlerde boş yer varsa derhal, yoksa bo-
andaki şartlarla işe almak zorundadır. Aranan şalacak ilk işe başka isteklilere tercih ederek, o
şartlar bulunduğu halde işveren iş sözleşmesi andaki şartlarla işe almak zorundadır. Aranan
şartlar bulunduğu halde işveren iş sözleşmesi
Yapma yükümlülüğünü yerine getirmezse, işe
yapma yükümlülüğünü yerine getirmezse, işe
alınma isteğinde bulunan eski işçiye altı aylık
alınma isteğinde bulunan eski işçiye üç aylık
ücret tutarında tazminat öder.
ücret tutarında tazminat öder.
ASKERLİK VE KANUNDAN DOĞAN ÇALIŞ-
ÜCRET VE ÜCRETİN ÖDENMESİ
MA
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Ücret
Madde 31- Muvazzaf askerlik ödevi dışında
manevra veya herhangi bir sebeple silah altına Ücret ve ücretin ödenmesi
alınan veyahut herhangi bir kanundan doğan
Madde 32- Genel anlamda ücret bir kimseye
çalışma ödevi yüzünden işinden ayrılan işçinin
bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler
iş sözleşmesi işinden ayrıldığı günden başla-
tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutar-
yarak 2 ay sonra işverence feshedilmiş sayılır.
dır.
İşçinin bu haktan faydalanabilmesi için o işte
en az 1 yıl çalışmış olması şarttır. Değişik ikinci fıkra: 17/4/2008-5754/85
Md.) Ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki
Bir yıldan çok çalışmaya karşılık her fazla yıl
her çeşit istihkak kural olarak, Türk parası ile
için, ayrıca iki gün eklenir. Şu kadar ki bu süre-
işyerinde veya özel olarak açılan bir banka he-
nin tamamı doksan günü geçemez.
sabına ödenir. Ücret, prim, ikramiye ve bu ni-
İş sözleşmesinin feshedilmiş sayılabilmesi telikteki her çeşit istihkak, yabancı para olarak
için beklenilmesi gereken süre içinde işçinin
252
 4857 Sayılı İş Kanunu

kararlaştırılmış ise ödeme günündeki rayice d) İş sözleşmesinin eşit davranma ilkesine

göre Türk parası ile ödeme yapılabilir. uyulmaksızın feshinden kaynaklanan tazmi-
nat.
Çalıştırdığı işçilerin ücret, prim, ikramiye ve
bu nitelikteki her çeşit istihkakını özel olarak ÜCRET KESME CEZASI
açılan banka hesapları vasıtasıyla ödeme
Madde 38- İşveren toplu sözleşme veya iş
zorunluluğuna tabi tutulan işverenler veya
sözleşmelerinde gösterilmiş olan sebepler
üçüncü kişiler, işçilerinin ücret, prim, ikramiye
dışında işçiye ücret kesme cezası veremez.
ve bu nitelikteki her çeşit istihkaklarını
özel olarak açılan banka hesapları dışında İşçi ücretlerinden ceza olarak yapılacak
ödeyemezler. kesintilerin işçiye derhal sebepleriyle beraber
bildirilmesi gerekir.
Emre muharrer senetle (bono ile), kuponla
veya yurtta geçerli parayı temsil ettiği iddia İşçi ücretlerinden bu yolda yapılacak kesintiler
olunan bir senetle veya diğer herhangi bir şe- bir ayda iki gündelikten veya parça başına
kilde ücret ödemesi yapılamaz. Ücret en geç yahut yapılan iş miktarına göre verilen
ayda bir ödenir. İş sözleşmeleri veya toplu iş ücretlerde işçinin iki günlük kazancından fazla
sözleşmeleri ile ödeme süresi bir haftaya kadar olamaz.
indirilebilir. İş sözleşmelerinin sona ermesinde,
Bu paralar işçilerin eğitimi ve sosyal hizmetle-
işçinin ücreti ile sözleşme ve Kanundan doğan
ri için kullanılıp harcanmak üzere Çalışma ve
para ile ölçülmesi mümkün menfaatlerinin
Sosyal Güvenlik Bakanlığı hesabına Bakanlık-
tam olarak ödenmesi zorunludur. Meyhane
ça belirtilecek Türkiye’de kurulu bulunan ve
ve benzeri eğlence yerleri ve perakende mal
mevduat kabul etme yetkisini haiz bankalar-
satan dükkân ve mağazalarda, buralarda ça-
dan birine, kesildiği tarihten itibaren 1 ay için-
lışanlar hariç, ücret ödemesi yapılamaz. Ücret
de yatırılır. Her işveren işyerinde bu paraların
alacaklarında zamanaşımı süresi 5 yıldır.
ayrı bir hesabını tutmaya mecburdur. Birikmiş
ZAMAN AŞIMI SÜRESİ bulunan ceza paralarının nerelere ve ne kadar
verileceği Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı-
Ek Madde 3- (Ek: 12/10/2017-7036/15 Md.)
nın başkanlık edeceği ve işçi temsilcilerinin de
İş sözleşmesinden kaynaklanmak kaydıyla katılacağı bir kurul tarafından karara bağlanır.
hangi kanuna tabi olursa olsun, yıllık izin ücreti Bu kurulun kimlerden teşekkül edeceği, nasıl
ve aşağıda belirtilen tazminatların zamanaşımı ve hangi esaslara göre çalışacağı çıkarılacak
süresi beş yıldır. bir yönetmelikte gösterilir.

a) Kıdem tazminatı. ÜCRET VE ÜCRETİN ÖDENMESİ

b) İş sözleşmesinin bildirim şartına uyulmaksı- Kamu makamlarının ve asıl işverenlerin

zın feshinden kaynaklanan tazminat. hakkedişlerinden ücreti kesme yükümlülü-
ğü
c) Kötü niyet tazminatı.
Madde 36
253
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

(Değişik beşinci fıkra: 10/9/2014-6552/3 seçeceği beş temsilciden kurulur.,

Md.) İşverenler, alt işverene iş vermeleri
Asgari Ücret Tespit Komisyonu en az on üye-
hâlinde, bunların işçilerinin ücretlerinin ödenip
sinin katılmasıyla toplanır. Kurul, üye oylarının
ödenmediğini işçinin başvurusu üzerine
çoğunluğu ile karar verir. Oyların eşitliği halin-
veya aylık olarak resen kontrol etmekle ve
de, Başkanın bulunduğu taraf çoğunluğu sağ-
varsa ödenmeyen ücretleri hak edişlerinden
lamış sayılır.
keserek işçilerin banka hesabına yatırmakla
yükümlüdür. YARIM ÜCRET & FAZLA ÇALIŞMA ÜCRETİ

ASGARİ ÜCRET Yarım ücret

Madde 39- İş sözleşmesi ile çalışan ve bu Madde 40- 24 ve 25 inci maddelerin (III) nu-
Kanunun kapsamında olan veya olmayan her maralı bentlerinde gösterilen zorlayıcı sebep-
türlü işçinin ekonomik ve sosyal durumlarının ler dolayısıyla çalışamayan veya çalıştırılma-
düzenlenmesi için Çalışma ve Sosyal Güvenlik yan işçiye bu bekleme süresi içinde bir haftaya
Bakanlığınca Asgari Ücret Tespit Komisyonu kadar her gün için yarım ücret ödenir.
aracılığı ile ücretlerin asgari sınırları en geç 2
Fazla çalışma ücreti
yılda bir belirlenir.
Madde 41- Ülkenin genel yararları yahut işin
Asgari Ücret Tespit Komisyonu, Çalışma ve
niteliği veya üretimin artırılması gibi neden-
Sosyal Güvenlik Bakanlığının tespit edece-
lerle fazla çalışma yapılabilir. Fazla çalışma, Ka-
ği üyelerden birinin başkanlığında
nunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık 45
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı saati aşan çalışmalardır. 63’üncü madde hük-
Çalışma Genel Müdürü veya yardımcısı, müne göre denkleştirme esasının uygulandığı
hallerde, işçinin haftalık ortalama çalışma sü-
• İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürü
resi, normal haftalık iş süresini aşmamak koşu-
veya yardımcısı,
lu ile, bazı haftalarda toplam 45 saati aşsa dahi
• Devlet İstatistik Enstitüsü Ekonomik İs- bu çalışmalar fazla çalışma sayılmaz. Her bir
tatistikler Dairesi Başkanı veya yardımcısı, saat fazla çalışma için verilecek ücret normal
çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının
• Hazine Müsteşarlığı temsilcisi,
%50 yükseltilmesi suretiyle ödenir.
• Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlı-
Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle 45 sa-
ğından konu ile ilgili dairenin başkanı veya
atin altında belirlendiği durumlarda yukarıda
yetki vereceği bir görevli
belirtilen esaslar dahilinde uygulanan ortala-
• Bünyesinde en çok işçiyi bulunduran ma haftalık çalışma süresini aşan ve 45 saate
en üst işçi kuruluşundan değişik işkolları için kadar yapılan çalışmalar; fazla sürelerle çalış-
seçecekleri beş, malardır. Fazla sürelerle çalışmalarda, her bir
saat fazla çalışma için verilecek ücret normal
• Bünyesinde en çok işvereni bulundu-
çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının
ran işveren kuruluşundan değişik işkolları için

254
 4857 Sayılı İş Kanunu

%25 yükseltilmesiyle ödenir. bir arızanın mümkün görülmesi halinde ya-

hut makineler veya araç ve gereç için hemen
FAZLA ÇALIŞMA & FAZLA SÜRELERLE ÇA-
yapılması gerekli acele işlerde yahut zorlayıcı
LIŞMA
sebeplerin ortaya çıkmasında, işyerinin nor-
Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma ya- mal çalışmasını sağlayacak dereceyi aşmamak
pan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı koşulu ile işçilerin hepsi veya bir kısmına fazla
ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında çalışma yaptırılabilir. Bu durumda fazla çalış-
1 saat 30 dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her ma yapan işçilere uygun bir dinlenme süresi
saat karşılığında 1 saat 15 dakikayı serbest za- verilmesi zorunludur. Şu kadar ki, zorunlu se-
man olarak kullanabilir. İşçi hak ettiği serbest beplerle yapılan fazla çalışmalar için 41 inci
zamanı 6 ay zarfında, çalışma süreleri içinde ve maddenin birinci, ikinci ve üçüncü fıkraları hü-
ücretinde bir kesinti olmadan kullanır. kümleri uygulanır.
63’üncü maddenin son fıkrasında yazılı sağlık Olağanüstü hallerde fazla çalışma
nedenlerine dayanan kısa veya sınırlı süreli iş-
Madde 43- Seferberlik sırasında ve bu süreyi
lerde ve 69 uncu maddede belirtilen gece ça-
aşmamak şartıyla yurt savunmasının gerekle-
lışmasında fazla çalışma yapılamaz.
rini karşılayan işyerlerinde fazla çalışmaya lü-
Fazla saatlerle çalışmak için işçinin onayının zum görülürse işlerin çeşidine ve ihtiyacın de-
alınması gerekir. recesine göre Bakanlar Kurulu günlük çalışma
süresini, işçinin en çok çalışma gücüne çıkara-
Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda 270
bilir. Bu suretle fazla çalıştırılan işçiler için veri-
saatten fazla olamaz.
lecek ücret hakkında 41 inci maddenin birinci,
(Ek fıkra: 10/9/2014-6552/4 Md.) Bu Kanu- ikinci ve üçüncü fıkraları hükümleri uygulanır.
nun 42’nci ve 43 üncü̈ maddelerinde sayılan
ULUSAL BAYRAM VE GENEL TATİL GÜNLE-
haller dışında yer altında maden işlerinde ça-
RİNDE ÇALIŞMA
lışan işçilere fazla çalışma yaptırılamaz
Madde 44- Ulusal bayram ve genel tatil gün-
(Ek fıkra: 10/9/2014-6552/4 Md.) Yer altında
lerinde işyerlerinde çalışılıp çalışılmayacağı
maden işlerinde çalışan işçilere, bu Kanunun
toplu iş sözleşmesi veya iş sözleşmeleri ile ka-
42 inci ve 43 üncü̈ maddelerinde sayılan hal-
rarlaştırılır. Sözleşmelerde hüküm bulunma-
lerde haftalık otuz yedi buçuk saati aşan her
ması halinde söz konusu günlerde çalışılması
bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, nor-
için işçinin onayı gereklidir. Bu günlere ait üc-
mal çalışma ücretinin saat başına düşen mik-
retler 47 inci maddeye göre ödenir.
tarının yüzde yüzden az olmamak üzere arttı-
rılması suretiyle ödenir. SAKLI HAKLAR

FAZLA ÇALIŞMA Madde 45- Toplu iş sözleşmesi veya iş söz-

leşmelerine hafta tatili, ulusal bayram ve ge-
Zorunlu nedenlerle fazla çalışma
nel tatillerde işçilere tanınan haklara, ücretli
Madde 42- Gerek bir arıza sırasında gerek

255
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

izinlere ve yüzde usulü ile çalışan işçilerin bu HAFTA TATİLİ ÜCRETİ

Kanunla tanınan haklarına aykırı hükümler
c) Bir haftalık süre içinde kalmak üzere işveren
konulamaz. Bu hususlarda işçilere daha elve-
tarafından verilen diğer izinlerle hekim rapo-
rişli hak ve menfaatler sağlayan kanun, toplu
ruyla verilen hastalık ve dinlenme izinleri, Çalı-
iş sözleşmesi, iş sözleşmesi veya gelenekten
şılmış günler gibi hesaba katılır.
doğan kazanılmış haklar saklıdır.
Zorlayıcı ve ekonomik bir sebep olmadan iş-
HAFTA TATİLİ ÜCRETİ
yerindeki çalışmanın haftanın bir veya birkaç
Madde 46- Bu Kanun kapsamına giren işyer- gününde işveren tarafından tatil edilmesi ha-
lerinde, işçilere tatil gününden önce 63’üncü linde haftanın çalışılmayan günleri ücretli haf-
maddeye göre belirlenen iş günlerinde ça- ta tatiline hak kazanmak için çalışılmış sayılır.
lışmış olmaları koşulu ile 7 günlük bir zaman
Bir işyerinde işin bir haftadan fazla bir süre ile
dilimi içinde kesintisiz en az 24 saat dinlenme
tatil edilmesini gerektiren zorlayıcı sebepler
(hafta tatili) verilir. Çalışılmayan hafta tatili
ortaya çıktığı zaman, 24 ve 25 inci maddelerin
günü için işveren tarafından bir iş karşılığı ol-
(III) numaralı bentlerinde gösterilen zorlayıcı
maksızın o günün ücreti tam olarak ödenir.
sebeplerden ötürü çalışılmayan günler için iş-
Şu kadar ki; çilere ödenen yarım ücret hafta tatili günü için
de ödenir.
a) Çalışmadığı halde kanunen çalışma
süresinden sayılan zamanlar ile günlük ücret Yüzde usulünün uygulandığı işyerlerinde haf-
ödenen veya ödenmeyen kanundan veya ta tatili ücreti işverence işçiye ödenir.
sözleşmeden doğan tatil günleri,
GENEL TATİL ÜCRETİ
b) (Değişik: 4/4/2015-6645/35 Md.) Ek 2
Madde 47- Bu Kanun kapsamına giren işyer-
inci maddede sayılan izin süreleri,
lerinde çalışan işçilere, kanunlarda ulusal bay-
• İşçiye; evlenmesi veya evlat edinmesi ram ve genel tatil günü olarak kabul edilen
ya da ana veya babasının, eşinin, kardeşinin, günlerde çalışmazlarsa, bir iş karşılığı olmaksı-
çocuğunun ölümü halinde 3 gün, eşinin zın o günün ücretleri tam olarak, tatil yapma-
doğum yapması halinde ise 5 gün ücretli izin yarak çalışırlarsa ayrıca çalışılan her gün için
verilir. bir günlük ücreti ödenir. Yüzde usulünün uy-
gulandığı işyerlerinde işçilerin ulusal bayram
• İşçilerin en az %70 oranında engelli
ve genel tatil ücretleri işverence işçiye ödenir.
veya süreğen hastalığı olan çocuğunun te-
davisinde, hastalık raporuna dayalı olarak ve Geçici iş göremezlik
çalışan ebeveynden sadece biri tarafından
Madde 48- İşçilere geçici iş göremezlik
kullanılması kaydıyla, 1 yıl içinde toptan veya
ödeneği verilmesi gerektiği zamanlarda
bölümler halinde 10 güne kadar ücretli izin
geçici iş göremezlik süresine rastlayan ulusal
verilir.
bayram, genel tatil ve hafta tatilleri, ödeme
yapılan kurum veya sandıklar tarafından
256
 4857 Sayılı İş Kanunu

geçici iş göremezlik ölçüsü üzerinden ödenir. b) 5 yıldan fazla 15 yıldan az olanlara 20

Hastalık nedeni ile çalışılmayan günlerde günden,
Sosyal Sigortalar Kurumu tarafından ödenen
c) 15 yıl (dahil) ve daha fazla olanlara 26
geçici iş göremezlik ödeneği aylık ücretli
günden,
işçilerin ücretlerinden mahsup edilir.
Az olamaz.
Ücret şekillerine göre tatil ücreti
Ancak 18 yaş ve daha küçük yaştaki işçilerle 50
Madde 49- İşçinin tatil günü ücreti çalıştığı
ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık
günlere göre bir güne düşen ücretidir. Parça
ücretli izin süresi 20 günden az olamaz.
başına, akort, götürü veya yüzde usulü ile
çalışan işçilerin tatil günü ücreti, ödeme Yıllık izin süreleri iş sözleşmeleri ve toplu iş
döneminde kazandığı ücretin aynı süre sözleşmeleri ile artırılabilir.
içinde çalıştığı günlere bölünmesi suretiyle
(Ek cümle: 10/9/2014-6552/5 Md.) Yer altı iş-
hesaplanır. Saat ücreti ile çalışan işçilerin tatil
lerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izin süreleri
günü ücreti saat ücretinin yedi buçuk katıdır.
dörder gün arttırılarak uygulanır.
Hasta, izinli veya sair sebeplerle mazeretli
olduğu hallerde dahi aylığı tam olarak ödenen YILLIK ÜCRETLİ İZİN HAKKI
aylık ücretli işçilere 46, 47 ve 48 inci maddenin Yıllık ücretli izne hak kazanma ve izni kul-
birinci fıkrası hükümleri uygulanmaz. Ancak lanma dönemi
bunlardan ulusal bayram ve genel tatil
günlerinde çalışanlara ayrıca çalıştığı her gün Madde 54- Yıllık ücretli izine hak kazanmak
için bir günlük ücreti ödenir. için gerekli sürenin hesabında işçilerin, aynı
işverenin bir veya çeşitli işyerlerinde çalıştıkları
YILLIK ÜCRETLİ İZİN HAKKI VE SÜRELERİ süreler birleştirilerek göz önüne alınır. Şu
Madde 53- İşyerinde işe başladığı günden kadar ki, bir işverenin bu Kanun kapsamına
itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, giren işyerinde çalışmakta olan işçilerin aynı
en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli işverenin işyerlerinde bu Kanun kapsamına
izin verilir. girmeksizin geçirmiş bulundukları süreler de
hesaba katılır.
Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemez.
Bir yıllık süre içinde 55 inci maddede sayılan
Niteliklerinden ötürü bir yıldan az süren mev-
haller dışındaki sebeplerle işçinin devamının
simlik veya kampanya işlerinde çalışanlara bu
kesilmesi halinde bu boşlukları karşılayacak
Kanunun yıllık ücretli izinlere ilişkin hükümleri
kadar hizmet süresi eklenir ve bu suretle işçi-
uygulanmaz.
nin izin hakkını elde etmesi için gereken bir
İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet yıllık hizmet süresinin bitiş tarihi gelecek hiz-
süresi; met yılına aktarılır. İşçinin gelecek izin hakları
için geçmesi gereken bir yıllık hizmet süresi,
a) 1 yıldan 5 yıla kadar (beş yıl dahil) olan-
bir önceki izin hakkının doğduğu günden baş-
lara 14 günden,
257
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

layarak gelecek hizmet yılına doğru ve yuka- yeniden işe başlaması şartıyla).
rıdaki fıkra ve 55 inci madde hükümleri gere-
e) 66. maddede sözü geçen zamanlar.
ğince hesaplanır. İşçi yukarıdaki fıkralar ve 55
inci madde hükümlerine göre hesaplanacak f) Hafta tatili, ulusal bayram, genel tatil
her hizmet yılına karşılık, yıllık iznini gelecek günleri.
hizmet yılı içinde kullanır.
g) 3153 sayılı Kanuna dayanılarak çıkarı-
Aynı bakanlığa bağlı işyerleri ile aynı bakanlı- lan tüzüğe göre röntgen muayenehanelerin-
ğa bağlı tüzel kişilerin işyerlerinde geçen sü- de çalışanlara pazardan başka verilmesi gere-
reler ve kamu iktisadi teşebbüsleri yahut özel ken yarım günlük izinler.
kanuna veya özel kanunla verilmiş yetkiye
h) İşçilerin arabuluculuk toplantılarına katıl-
dayanılarak kurulan banka ve kuruluşlar veya
maları, hakem kurullarında bulunmaları, bu
bunlara bağlı işyerlerinde geçen süreler, işçi-
kurullarda işçi temsilciliği görevlerini yapma-
nin yıllık ücretli izin hakkının hesaplanmasın-
ları, çalışma hayatı ile ilgili mevzuata göre ku-
da göz önünde bulundurulur.
rulan meclis, kurul, komisyon ve toplantılara
YILLIK İZİN BAKIMINDAN ÇALIŞILMIŞ GİBİ yahut işçilik konuları ile ilgili uluslararası kuru-
SAYILAN HALLER luşların konferans, kongre veya kurullarına işçi
veya sendika temsilcisi olarak katılması sebe-
Madde 55- Aşağıdaki süreler yıllık ücretli izin
biyle işlerine devam edemedikleri günler.
hakkının hesabında çalışılmış gibi sayılır:
ı) (Değişik: 4/4/2015-6645/35 Md.) Ek 2 inci
a) İşçinin uğradığı kaza veya tutulduğu
maddede sayılan izin süreleri,
hastalıktan ötürü işine gidemediği günler
(Ancak, 25 inci maddenin (I) numaralı bendinin EK -2:
(b) alt bendinde öngörülen süreden fazlası
• İşçiye; evlenmesi veya evlat edinmesi
sayılmaz.).
ya da ana veya babasının, eşinin, kardeşinin,
b) Kadın işçilerin 74’üncü madde gere- çocuğunun ölümü halinde 3 gün, eşinin
ğince doğumdan önce ve sonra çalıştırılma- doğum yapması halinde ise 5 gün ücretli izin
dıkları günler. verilir.

c) İşçinin muvazzaf askerlik hizmeti • İşçilerin en az %70 oranında engelli

dışında manevra veya herhangi bir kanundan veya süreğen hastalığı olan çocuğunun te-
dolayı ödevlendirilmesi sırasında işine davisinde, hastalık raporuna dayalı olarak ve
gidemediği günler (Bu sürenin yılda 90 gün- çalışan ebeveynden sadece biri tarafından
den fazlası sayılmaz.). kullanılması kaydıyla, 1 yıl içinde toptan veya
bölümler halinde 10 güne kadar ücretli izin
d) Çalışmakta olduğu işyerinde zorlayıcı
verilir.
sebepler yüzünden işin aralıksız bir haftadan
çok tatil edilmesi sonucu olarak işçinin j) İşveren tarafından verilen diğer izinler ile 65
çalışmadan geçirdiği zamanın 15 günü (işçinin inci maddedeki kısa çalışma süreleri.

258
 4857 Sayılı İş Kanunu

k) Bu Kanunun uygulanması sonucu olarak iş- yıl içinde kullanılmasını sağlamakla, alt işveren
çiye verilmiş bulunan yıllık ücretli izin süresi. ise altıncı fıkraya göre tutmak zorunda olduğu
izin kayıt belgesinin bir örneğini asıl işverene
YILLIK ÜCRETLİ İZİN UYGULANMASI
vermekle yükümlüdür.
Madde 56- Yıllık ücretli izin işveren tarafından
YILLIK İZİN ÜCRETİ & İZİNDE ÇALIŞMA YA-
bölünemez.
SAĞI
Bu iznin 53 üncü̈ maddede gösterilen süre-
Yıllık izin ücreti
ler içinde işveren tarafından sürekli bir şekilde
verilmesi zorunludur. (Değişik üçüncü fıkra: Madde 57- İşveren, yıllık ücretli iznini kullanan
14/4/2016-6704/16 Md.) Ancak, 53’üncü mad- her işçiye, yıllık izin dönemine ilişkin ücretini
dede öngörülen izin süreleri, tarafların anlaş- ilgili işçinin izine başlamasından önce peşin
ması ile bir bölümü on günden aşağı olmamak olarak ödemek veya avans olarak vermek
üzere bölümler hâlinde kullanılabilir. zorundadır. Yıllık ücretli izin süresine rastlayan
hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil
İşveren tarafından yıl içinde verilmiş̧ bulunan
ücretleri ayrıca ödenir.
diğer ücretli ve ücretsiz izinler veya dinlenme
ve hastalık izinleri yıllık izne mahsup edilemez. İzinde çalışma yasağı

Yıllık ücretli izin günlerinin hesabında izin sü- Madde 58- Yıllık ücretli iznini kullanmakta
resine rastlayan ulusal bayram, hafta tatili ve olan işçinin izin süresi içinde ücret karşılığı
genel tatil günleri izin süresinden sayılmaz. bir işte çalıştığı anlaşılırsa, bu izin süresi için-
de kendisine ödenen ücret işveren tarafından
Yıllık ücretli izinleri işyerinin kurulu bulundu-
geri alınabilir.
ğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara
istemde bulunmaları ve bu hususu belgele- SÖZLEŞMENİN SONA ERMESİNDE İZİN ÜC-
meleri koşulu ile gidiş̧ ve dönüşlerinde yolda RETİ
geçecek süreleri karşılamak üzere işveren top-
Sözleşmenin sona ermesinde izin ücreti
lam 4 güne kadar ücretsiz izin vermek zorun-
dadır. İşveren, işyerinde çalışan işçilerin yıllık Madde 59- İş sözleşmesinin, herhangi bir
ücretli izinlerini gösterir izin kayıt belgesi tut- nedenle sona ermesi halinde işçinin hak
mak zorundadır. kazanıp da kullanmadığı yıllık izin sürelerine ait
ücreti, sözleşmenin sona erdiği tarihteki ücreti
(Ek fıkra: 10/9/2014-6552/6 Md.) Alt işveren
üzerinden kendisine veya hak sahiplerine
işçilerinden, alt işvereni değiştiği halde aynı
ödenir. Bu ücrete ilişkin zamanaşımı iş
işyerinde çalışmaya devam edenlerin yıllık
sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren
ücretli izin süresi, aynı işyerinde çalıştıkları sü-
başlar. İşveren tarafından iş sözleşmesinin
reler dikkate alınarak hesaplanır. Asıl işveren,
feshedilmesi halinde 17. maddede belirtilen
alt işveren tarafından çalıştırılan işçilerin hak
bildirim süresiyle, 27 inci madde gereğince
kazandıkları yıllık ücretli izin sürelerinin kul-
işçiye verilmesi zorunlu yeni iş arama izinleri
lanılıp kullanılmadığını kontrol etmek ve ilgili
yıllık ücretli izin süreleri ile iç içe giremez.
259
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

İzinlere ilişkin düzenlemeler altı maden işlerinde çalışan işçilerin çalışma

süresi günde en çok 7,5, haftada en çok 37,5
Madde 60- Yıllık ücretli izinlerin, yürütülen
saattir.
işlerin niteliğine göre yıl boyunca hangi dö-
nemlerde kullanılacağı, izinlerin ne suretle ve Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalış-
kimler tarafından verileceği veya sıraya bağlı ma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan gün-
tutulacağı, yıllık izninin faydalı olması için iş- lerine, günde 11 saati aşmamak koşulu ile
veren tarafından alınması gereken tedbirler ve farklı şekilde dağıtılabilir. Bu halde, 2 aylık süre
izinlerin kullanılması konusuna ilişkin usuller içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süre-
ve işverence tutulması zorunlu kayıtların şekli si, normal haftalık çalışma süresini aşamaz.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafın- Denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile 4
dan hazırlanacak bir yönetmelikle gösterilir. aya kadar artırılabilir.

SİGORTA PRİMLERİ & ÜCRETTEN İNDİRİM (Ek cümle: 6/5/2016-6715/3 Md.) Turizm
YAPILMAYACAK HALLER sektöründe dört aylık süre içinde işçinin
haftalık ortalama çalışma süresi, normal
Sigorta primleri
haftalık çalışma süresini aşamaz; denkleş-
Madde 61- Sigortalılara yıllık ücretli izin süresi tirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile altı aya
için ödenecek ücretler üzerinden iş kazaları ile kadar artırılabilir.
meslek hastalıkları primleri hariç, diğer sigorta
TELAFİ ÇALIŞMASI
primlerinin, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanu-
nundaki esaslar çerçevesinde işçi ve işverenler Madde 64- Zorunlu nedenlerle işin durması,
yönünden ödenmesine devam olunur. ulusal bayram ve genel tatillerden önce veya
sonra işyerinin tatil edilmesi veya benzer ne-
Ücretten indirim yapılamayacak haller
denlerle işyerinde normal çalışma sürelerinin
Madde 62- Her türlü işte uygulanmakta olan önemli ölçüde altında çalışılması veya tama-
çalışma sürelerinin yasal olarak daha aşağı sı- men tatil edilmesi ya da işçinin talebi ile ken-
nırlara indirilmesi veya işverene düşen yasal disine izin verilmesi hallerinde, işveren 4 ay
bir yükümlülüğün yerine getirilmesi nedeniy- içinde çalışılmayan süreler için telafi çalışması
le ya da bu Kanun hükümlerinden herhangi yaptırabilir. Cumhurbaşkanı bu süreyi iki ka-
birinin uygulanması sonucuna dayanılarak işçi tına kadar artırmaya yetkilidir. Bu çalışmalar
ücretlerinden her ne şekilde olursa olsun ek- fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sayıl-
siltme yapılamaz. maz.

ÇALIŞMA SÜRESİ Telafi çalışmaları, günlük en çok çalışma süre-

sini aşmamak koşulu ile günde 3 saatten fazla
Madde 63- Genel bakımdan çalışma süresi
olamaz.
haftada en çok 45 saattir. Aksi kararlaştırılma-
mışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan Tatil günlerinde telafi çalışması yaptırılamaz.
günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır.
ÇALIŞMA SÜRESİNDEN SAYILAN HALLER
Değişik cümle: 4/4/2015-6645/36 Md.) Yer
260
 4857 Sayılı İş Kanunu

Madde 66- Aşağıdaki süreler işçinin günlük Günlük çalışmanın başlama ve bitiş saatleri
çalışma sürelerinden sayılır:
Madde 67- Günlük çalışmanın başlama ve
a) Madenlerde, taşocaklarında yahut her bitiş saatleri ile dinlenme saatleri işyerlerinde
ne şekilde olursa olsun yeraltında veya su al- işçilere duyurulur. İşin niteliğine göre işin baş-
tında çalışılacak işlerde işçilerin kuyulara, deh- lama ve bitiş saatleri işçiler için farklı şekilde
lizlere veya asıl çalışma yerlerine inmeleri veya düzenlenebilir.
girmeleri ve bu yerlerden çıkmaları için gere-
Ara dinlenmesi
ken süreler.
Madde 68- Günlük çalışma süresinin ortalama
b) İşçilerin işveren tarafından
bir zamanında o yerin gelenekleri ve işin gere-
işyerlerinden başka bir yerde çalıştırılmak
ğine göre ayarlanmak suretiyle işçilere;
üzere gönderilmeleri halinde yolda geçen
süreler. a) 4 saat veya daha kısa süreli işlerde
15 dakika,
c) İşçinin işinde ve her an iş görmeye hazır
bir halde bulunmakla beraber çalıştırılmaksızın b) 4 saatten fazla ve 7,5 saate kadar (7,5
ve çıkacak işi bekleyerek boş geçirdiği süreler. saat dahil) süreli işlerde 30 dakika,

d) İşçinin işveren tarafından başka bir c) 7,5 saatten fazla süreli işlerde 1 saat,
yere gönderilmesi veya işveren evinde veya
Ara dinlenmesi verilir.
bürosunda yahut işverenle ilgili herhangi
bir yerde meşgul edilmesi suretiyle asıl işini Bu dinlenme süreleri en az olup aralıksız verilir.
yapmaksızın geçirdiği süreler. Ancak bu süreler, iklim, mevsim, o yerdeki ge-
e) Çocuk emziren kadın işçilerin lenekler ve işin niteliği göz önünde tutularak
çocuklarına süt vermeleri için belirtilecek sözleşmeler ile aralı olarak kullandırılabilir.
süreler. Dinlenmeler bir işyerinde işçilere aynı veya
değişik saatlerde kullandırılabilir. Ara dinlen-
f) Demiryolları, karayolları ve köprülerin
meleri çalışma süresinden sayılmaz.
yapılması, korunması ya da onarım ve tadi-
li gibi, işçilerin yerleşim yerlerinden uzak bir GECE SÜRESİ VE GECE ÇALIŞMALARI
mesafede bulunan işyerlerine hep birlikte ge- Madde 69- Çalışma hayatında “gece” en geç
tirilip götürülmeleri gereken her türlü işlerde saat 20.00’de başlayarak en erken saat 06.00’ya
bunların toplu ve düzenli bir şekilde götürü- kadar geçen ve her halde en fazla 11 saat sü-
lüp getirilmeleri esnasında geçen süreler. İşin ren dönemdir.
niteliğinden doğmayıp da işveren tarafından
sırf sosyal yardım amacıyla işyerine götürülüp Bazı işlerin niteliğine ve gereğine göre yahut
getirilme esnasında araçlarda geçen süre ça- yurdun bazı bölgelerinin özellikleri bakımın-
lışma süresinden sayılmaz. dan, çalışma hayatına ilişkin “gece” başlangı-
cının daha geriye alınması veya yaz ve kış sa-
ARA DİNLENMESİ atlerinin ayarlanması, yahut gün döneminin

261
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

başlama ve bitme saatlerinin belirtilmesi sure- Madde 71- Değişik birinci fıkra: 4/4/2015-
tiyle birinci fıkradaki hükmün uygulama şekil- 6645/38 Md.)
lerini tespit etmek yahut bazı gece çalışmala-
15 yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılma-
rına herhangi bir oranda fazla ücret ödenmesi
sı yasaktır.
usulünü koymak veyahut gece işletilmelerin-
de ekonomik bir zorunluluk bulunmayan iş- Ancak, 14 yaşını doldurmuş ve zorunlu ilköğre-
yerlerinde işçilerin gece çalışmalarını yasak tim çağını tamamlamış olan çocuklar; beden-
etmek üzere yönetmelikler çıkartılabilir. sel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve
eğitime devam edenlerin okullarına devamına
İşçilerin gece çalışmaları 7,5 saati geçemez. (Ek
engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilirler.
cümle: 4/4/2015-6645/37 Md.) Ancak, turizm,
özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen  14 yaşını doldurmamış çocuklar ise be-
işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla densel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine
7,5 saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir. ve eğitime devam edenlerin okullarına deva-
mına engel olmayacak sanat, kültür ve reklam
Gece ve gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi
faaliyetlerinde yazılı sözleşme yapmak ve her
postaları kullanılan işlerde, bir çalışma hafta-
bir faaliyet için ayrı izin almak şartıyla çalıştı-
sı gece çalıştırılan işçilerin, ondan sonra gelen
rılabilirler.
ikinci çalışma haftası gündüz çalıştırılmaları
suretiyle postalar sıraya konur. Gece ve gün-  Zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış
düz postalarında iki haftalık nöbetleşme esa- ve örgün eğitime devam etmeyen çocukların
sı da uygulanabilir. Postası değiştirilecek işçi çalışma saatleri günde 7 ve haftada 35 saatten,
kesintisiz en az 11 saat dinlendirilmeden diğer
 Sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde
postada çalıştırılamaz.
çalışanların ise; günde 5 ve haftada 30 saatten
ÇOCUK ÇALIŞTIRMA fazla olamaz.

Hazırlama, tamamlama ve temizleme işleri  Ancak, 15 yaşını tamamlamış çocuk-

Madde 70- Genel olarak bir işyerinde belirli
çalışma saatlerinden önce veya sonra gerekli
olan hazırlama veya tamamlama yahut temiz-
leme işlerinde çalışan işçiler için işin düzen-
lenmesi ile ilgili hükümlerden hangilerinin
uygulanmayacağı yahut ne gibi değişik şartlar
ve usullerle uygulanacağı Çalışma ve Sosyal
Güvenlik Bakanlığı tarafından hazırlanacak bir
yönetmelikte gösterilir.
Çalıştırma yaşı ve çocukları çalıştırma
yasağı
lar için bu süre günde 8 ve haftada 40 saate
kadar artırılabilir.
Okula devam eden çocukların eğitim döne-
mindeki çalışma süreleri, eğitim saatleri dışın-
da olmak üzere, en fazla günde 2 saat ve haf-
tada 10 saat olabilir.
YER VE SU ALTINDA VE GECE ÇALIŞTIRMA
YASAĞI
Yer ve su altında çalıştırma yasağı
Madde 72- Maden ocakları ile kablo döşeme-
si, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altın-

262
 4857 Sayılı İş Kanunu

da veya su altında çalışılacak işlerde 18 yaşını ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi
doldurmamış erkek ve her yaştaki kadınların ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edi-
çalıştırılması yasaktır. nen kadın veya erkek işçilere istekleri hâlinde
birinci doğumda altmış gün, ikinci doğumda
Gece çalıştırma yasağı
yüz yirmi gün, sonraki doğumlarda ise yüz
Madde 73- Sanayie ait işlerde 18 yaşını dol- seksen gün süreyle haftalık çalışma süresinin
durmamış çocuk ve genç işçilerin gece çalıştı- yarısı kadar ücretsiz izin verilir. Çoğul doğum
rılması yasaktır. hâlinde bu sürelere otuzar gün eklenir. Çocu-
ğun engelli doğması hâlinde bu süre üç yüz
ANALIK HALİNDE ÇALIŞMA VE SÜT İZNİ
altmış gün olarak uygulanır. Bu fıkra hüküm-
Madde 74- Kadın işçilerin doğumdan önce lerinden yararlanılan süre içerisinde süt iznine
8 ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere ilişkin hükümler uygulanmaz.
toplam 16 haftalık süre için çalıştırılmamala-
Yukarıda öngörülen süreler işçinin sağlık duru-
rı esastır. Çoğul gebelik halinde doğumdan
muna ve işin özelliğine göre doğumdan önce
önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye 2
ve sonra gerekirse artırılabilir.
hafta süre eklenir. Ancak, sağlık durumu uy-
gun olduğu takdirde, doktorun onayı ile kadın Bu süreler hekim raporu ile belirtilir. Hamile-
işçi isterse doğumdan önceki 3 haftaya kadar lik süresince kadın işçiye periyodik kontroller
işyerinde çalışabilir. Bu durumda, kadın işçinin için ücretli izin verilir.
çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere ekle-
Hekim raporu ile gerekli görüldüğü takdirde,
nir. (Ek cümle: 13/2/2011- 6111/76 Md.) Ka-
hamile kadın işçi sağlığına uygun daha hafif
dın işçinin erken doğum yapması halinde ise
işlerde çalıştırılır. Bu halde işçinin ücretinde bir
doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmaya-
indirim yapılmaz.
cak süreler, doğum sonrası sürelere eklenmek
suretiyle kullandırılır. İsteği halinde kadın işçiye, 16 haftalık sürenin
tamamlanmasından veya çoğul gebelik
(Ek cümleler: 29/1/2016-6663/22 Md.)
halinde 18 haftalık süreden sonra 6 aya kadar
Doğumda veya doğum sonrasında annenin
ücretsiz izin verilir. (Ek cümle: 29/1/2016-
ölümü hâlinde, doğum sonrası kullanıla-
6663/22 Md.) Bu izin, üç yaşını doldurmamış
mayan süreler babaya kullandırılır. Üç yaşını
çocuğu evlat edinme hâlinde eşlerden birine
doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden
veya evlat edinene verilir.
birine veya evlat edinene çocuğun aileye fiilen
teslim edildiği tarihten itibaren sekiz hafta Bu süre, yıllık ücretli izin hakkının hesabında
analık hâli izni kullandırılır. dikkate alınmaz.

Madde 74- (Ek fıkra: 29/1/2016-6663/22 Kadın işçilere 1 yaşından küçük çocuklarını
Md.) Birinci fıkra uyarınca kullanılan doğum emzirmeleri için günde toplam 1,5 saat süt
sonrası analık hâli izninin bitiminden itibaren izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında
çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi

263
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sa- ve teftişi konusu ve sonuçlarına ait işlemler
yılır. Millî Savunma Bakanlığı ile Çalışma ve Sosyal
Güvenlik Bakanlığınca birlikte hazırlanacak
(Ek fıkra: 29/1/2016-6663/22 Md.) Bu mad-
yönetmeliğe göre yürütülür.
de hükümleri iş sözleşmesi ile çalışan ve bu
Kanunun kapsamında olan veya olmayan her DENETİMLERDE İŞÇİ VE İŞVERENİN SORUM-
türlü işçi için uygulanır. LULUĞU

İŞÇİ ÖZLÜK DOSYASI İşçi ve işverenin sorumluluğu

Madde 75- İşveren çalıştırdığı her işçi için bir Madde 96- İş denetimi ve teftişine yetkili iş
özlük dosyası düzenler. İşveren bu dosyada, müfettişleri tarafından ifade ve bilgilerine
işçinin kimlik bilgilerinin yanında, bu Kanun ve başvurulan işçilere, işverenlerin gerek
diğer kanunlar uyarınca düzenlemek zorunda doğrudan doğruya ve gerek dolayısıyla
olduğu her türlü belge ve kayıtları saklamak telkinlerde bulunmaları, işçileri gerçeği
ve bunları istendiği zaman yetkili memur ve saklamaya yahut değiştirmeye sevk veya
mercilere göstermek zorundadır. İşveren, işçi herhangi bir suretle zorlamaları veyahut
hakkında edindiği bilgileri dürüstlük kuralları işçilerin ilgili makamlara başvurmaları, haber
ve hukuka uygun olarak kullanmak ve gizli ve ifade vermeleri üzerine, bunlara karşı
kalmasında işçinin haklı çıkarı bulunan bilgileri kötü davranışlarda bulunmaları yasaktır.
açıklamamakla yükümlüdür. İşçilerin çalıştıkları veya ayrıldıkları işyerleriyle
işverenleri hakkında gerçeğe uygun
ÇALIŞMA HAYATINDA DENETİM VE İŞ
olmayan haberler vererek gereksiz işlemlerle
TEFTİŞİ
uğraştırılmaları veya işverenleri haksız yere
Devletin yetkisi kötü duruma düşürmeye kalkışmaları ve
iş müfettişlerince kendilerinden sorulan
Madde 91 –
hususlar için doğru olmayan cevaplar vererek
Devlet, çalışma hayatı ile ilgili mevzuatın uy- denetim ve teftişin yapılmasını güçleştirmek
gulanmasını izler, denetler ve teftiş eder. Bu veya yanlış bir sonuca vardırmak gibi kötü
ödev Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına niyetli davranışlarda bulunmaları yasaktır.
bağlı ihtiyaca yetecek sayı ve özellikte teftiş ve
denetlemeye yetkili iş müfettişlerince yapılır.

(Ek fıkra: 13/2/2011-6111/77 Md.; Değişik

fıkra: 12/10/2017-7036/13 Md.) İşçilerin
kanundan, iş ve toplu iş sözleşmesinden
doğan bireysel alacaklarına ilişkin başvuruları
üzerine, iş sözleşmesinin devam etmesi
kaydıyla birinci fıkra hükmü uyarınca işlem
yapılabilir.Askeri işyerleriyle yurt güvenliği için
gerekli maddeler üretilen işyerlerinin denetim
264
 İş Sağlığı Ve Güvenliği İle İlgili
Çalışan Temsilcisinin Nitelikleri Ve Seçilme Usul Ve Esaslarına İlişkin Tebliğ

21. BÖLÜM
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLIĞI İLE IL GILI ÇALIŞAN
TEMSILCISININ NITELIKLERI VE SEÇILME USUL VE
ESASLARINA İLIŞKIN TEBLIĞ

İşverenin yükümlülüğü vurularının yapılması için 7 günden az olma-

mak üzere süre tanınarak işveren tarafından
MADDE 4 – (1) İşveren; işyerinin değişik bö-
işyerinde ilân edilir.
lümlerindeki riskler ve çalışan sayılarını göz
önünde bulundurarak dengeli dağılıma özen (3) İşyerinde çalışanların aday olabilmeleri
göstermek kaydıyla, çalışanlar arasında ya- için 6. maddedeki kriterleri sağlamaları esastır.
pılacak seçim veya seçimle belirlenemediği Bu kriterleri taşımaları halinde aday olmaları
durumda atama yoluyla yeterli sayıda çalışan engellenemez.
temsilcisini görevlendirir.
(4) Seçimlerin yapılmasına ilişkin iş ve iş-
(2) İşveren, çalışan temsilcisinin veya tem- lemler için gerekli şartlar sağlanır ve yeterli
silcilerinin görevlerini yerine getirebilmeleri sayıda personel işveren tarafından görevlen-
için gerekli imkânları sağlar. dirilir.

(3) İşveren, işyerinde yetkili sendika veya
sendikalar bulunması halinde işyeri sendika
temsilcisini çalışan temsilcisi olarak görevlen-
dirir.
(4) Çalışan temsilcisinin seçilmesi veya
atanması ile ilgili gerekli tüm iş ve işlemler iş-
veren tarafından yerine getirilir.
(5) İşveren seçim veya atama yoluyla gö-
revlendirilen çalışan temsilcilerini işyerinde MADDE 6 – (1) Bir çalışanın çalışan temsilci-
ilân eder.
Çalışan temsilcisi adaylarının belirlenmesi
MADDE 5 – (1) Çalışan temsilcisinin, işyerinde
yetkili sendika bulunmaması halinde çalışan-
lar arasından seçimle belirlenmesi esastır.
(5) Aday sayısı işyerinde zorunlu çalışan
temsilcisi sayısının 3 katından fazla olamaz.
Fazla olması halinde çalışan temsilcisi adayları;
öğrenim durumu, işyerindeki deneyim süresi
ve yaş kriterleri esas alınarak ikinci fıkrada be-
lirtilen sürenin bitiminden itibaren en fazla 3
gün içinde işveren tarafından ilân edilir.
Çalışan temsilcisinin nitelikleri
si olabilmesi için aşağıdaki niteliklere sahip
olması zorunludur:
a) İşyerinin tam süreli daimî çalışanı ol-
ması,
b) En az 3 yıllık iş deneyiminin bulunması,

(2) Çalışan temsilcisinin seçimle belirlen- c) En az ortaokul düzeyinde öğrenim gör-

mesi durumunda çalışan temsilcisi aday baş- müş olması.

265
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

(2) Belirli süreli veya geçici işlerde (a) ve (b) temsilcisi; adayların öğrenim durumu, işyerin-
bentleri, işyerinde 3 yıllık iş deneyimi bulun- deki deneyim süresi ve benzeri kriterleri esas
mayan çalışan veya aday bulunmaması halin- alınarak işverence belirlenir. Seçim, sonuçları
de (b) bendi, çalışanlar veya adaylar arasında itibariyle 5 yıl geçerlidir.
yeterli eğitim düzeyine sahip kişi bulunmama-
(3) Çalışan temsilcisinin, herhangi bir nedenle
sı halinde (c) bendi hükümleri uygulanmaz.
görevinden ayrılması durumunda, daha önce
(3) Yetkili sendika temsilcisinin çalışan temsil- yapılan seçim sonuçlarına göre en fazla oy
cisi olarak görev yapması halinde birinci fıkra- alan sıradaki aday atanır.
da sayılan nitelikler aranmaz.
(4) İşyerinde yetkili sendika bulunması halin-
Çalışan temsilcisi sayısının belirlenmesi de, işyeri sendika temsilcileri çalışan temsilcisi
olarak görevlendirilir. Sendika temsilci sayısı-
MADDE 7 – (1) İşyerinde görevlendirilecek ça-
nın zorunlu çalışan temsilci sayısından az ol-
lışan temsilcisi sayısı aşağıdaki şekilde belirle-
ması durumunda diğer çalışan temsilcisi veya
nir:
temsilcileri dengeli dağılıma özen göstermek
a) 2-50 arasında çalışanı bulunan işyerlerinde 1 kaydıyla işveren tarafından görevlendirilir.
Sendika temsilci sayısının zorunlu çalışan tem-
b) 51 – 100 arasında çalışanı bulunan işyerle-
silci sayısından çok olması durumunda ise yet-
rinde 2
kili sendikanın önerisi doğrultusunda çalışan
c) 101 – 500 arasında çalışanı bulunan işyer- temsilcileri işveren tarafından görevlendirilir.
lerinde 3. ç) 501 – 1000 arasında çalışanı
(5) İşyerinde farklı statü hukukuna tabi çalışan-
bulunan işyerlerinde 4.
ların üye olduğu birden fazla yetkili sendika
d) 1001 – 2000 arasında çalışanı bulunan iş- bulunması halinde;
yerlerinde 5.
a) Bir çalışan temsilcisi görevlendirilecek-
e) 2001 ve üzeri çalışanı bulunan işyerlerinde 6. se en çok üyeye sahip yetkili sendika temsilci-

Çalışan temsilcilerinin seçilme veya atan- si çalışan temsilcisi olarak atanır.

ma koşulları b) Birden fazla çalışan temsilcisi görev-
MADDE 8 – (1) Seçim, işyerindeki çalışanların lendirilecekse aşağıda yer alan örnekteki gibi
en az yarıdan bir fazlasının katılacağı bir oyla- hesaplanarak çalışan temsilcisi görevlendirilir.
mayla yapılır. Oylamanın gizli yapılması esas- c) Örnekte verilen hesaplama yöntemine
tır. En fazla oy alan aday veya adaylar çalışan göre üye sayılarında eşitlik durumu olduğun-
temsilcisi veya temsilcileri olarak ilan edilir. da son kalan çalışan temsilcisi kura yöntemi-
Vardiya usulü çalışılan işyerlerinde ise seçimler ne başvurularak belirlenir.
tüm vardiyalarda çalışanların da oy kullanma-
ç) Örnek 2’de verilen hesaplama yönteminde
sına imkân verilecek şekilde düzenlenir.
tam sayılara göre temsilci görevlendirmesi ya-
(2) Oyların eşitliği durumunda çalışan pılır, atanması gereken diğer temsilci için kura

266
 İş Sağlığı Ve Güvenliği İle İlgili
Çalışan Temsilcisinin Nitelikleri Ve Seçilme Usul Ve Esaslarına İlişkin Tebliğ

yöntemine başvurulur. 1. Tehlike sınıfının tespitinde bir işyerinde

yürütülen asıl işin tehlike sınıfı dikkate alınır.
İŞYERİ TEHLİKE SINIFLARI
2. İşveren asıl iş faaliyet değişikliğini en
İşyerleri, işçi sağlığı ve güvenliği açısından az
geç 1 ay içerisinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik
tehlikeli, tehlikeli ve çok tehlikeli işyerleri ola-
Bakanlığı’na bildirir.
rak 3 tehlike sınıfına ayrılmıştır. İşyeri tehlike
sınıflarının tespitinde, o işyerinde yapılan asıl 3. Asıl işin tayininde tereddüde düşül-
iş dikkate alınır. mesi halinde işyerinin kuruluş amacına bakılır.
İşyerinde birden fazla asıl iş tanımına uygun
AZ TEHLİKELİ İŞYERLERİ: Bisküvi, Çikolata,
faaliyetin yürütülmesi halinde, bu işlerden
Makarna vb. Üretimi, Her türlü perakende sa-
tehlike sınıfı yüksek olan iş esas alınır. 6331
tış mağazaları, AVM’ler, Danışmanlık Büroları,
sayılı Kanunun işyeri tanımına giren işyerlerin-
Eğitim Kurumları vb.
de yapılan asıl işin yanında veya devamı nite-
TEHLİKELİ İŞYERLERİ: Veterinerler, Kuaförler, liğinde faaliyet alanının genişletilmesi halinde
Yağ üretim tesisleri, Dişçiler o işyerinde bu fıkrada esas alınan kurala göre
belirlenir.
ÇOK TEHLİKELİ İŞYERLERİ: Madenler, Tersa-
neler, Bina – Metro – Yol vb. İnşaatı, hastane- “İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike
neler, Petrol rafinerileri Sınıfları Tebliği” nin ekinde yer alan listeden iş-
yerinin tehlike sınıfını belirlemek için öncelikle
İŞYERİ TEHLİKE SINIFLARI NASIL BELİRLE-
işyerinin “NACE” kodunu bilmek gerekir.
NİR?
İŞYERİ SGK SİCİL NUMARASI
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun
tehlike sınıfının belirlenmesi başlıklı 9 uncu Mahiyet kodu; yapılan işin özel veya kamu
maddesi uyarınca; 31.5.2006 tarihli ve 5510 sektörüne ait daimî veya geçici olduğunu be-
sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigor- lirtmeye yönelik olup tek hane rakamdan iba-
tası Kanununun 83 üncü maddesine göre be- rettir. ‘1’ rakamı kamu sektörüne ait devamlı
lirlenen kısa vadeli sigorta kolları prim tarifesi işyerlerini, ‘2’ rakamı özel sektöre ait devamlı
de dikkate alınarak, İş Sağlığı ve Güvenliği Ge- işyerlerini, ‘3’ rakamı kamu sektörüne ait geçici
nel Müdürünün Başkanlığında ilgili taraflarca işyerlerini, ‘4’ rakamı özel sektöre ait geçici iş-
oluşturulan komisyonun görüşleri doğrultu- yerlerini ifade eder.
sunda, Bakanlıkça çıkarılacak tebliğ ile tespit
İşkolu kodu; yapılan işin Ek-12’de yer alan İş-
edilir ve işyeri tehlike sınıflarının tespitinde, o
kolu Kodu Listesine göre hangi iş koluna girdi-
işyerinde yapılan asıl iş dikkate alınır.
ğini belirtmeye yönelik olup 4 hane rakamdan
İşyerlerinin iş sağlığı ve güvenliği açısından yer ibarettir.
aldığı tehlike sınıfları, İş Sağlığı ve Güvenliğine
Ünite kodu; işyerinin işlem gördüğü üniteyi
İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliği ‘nin ekinde
belirtmeye yönelik olup 2 hane rakamdan iba-
yer alan İşyeri Tehlike Sınıfları Listesinde belir-
rettir.
tilmiştir. İkinci maddesine göre;
267
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Sıra numarası; her işyerine ilgili ünite tarafın- NACE Kodu, işyeri SGK sicil numarasının 2. ha-
dan iller itibarıyla ve sıra takip etmek suretiyle nesinden (sonraki) başlayarak 3, 4, 5, 6 ve 7.
verilen bir numara olup 7 hane rakamdan iba- hanelerindeki rakamlardan oluşur. Yani 6 ha-
rettir. neli bir kod olacaktır.

İl kodu; işyerinin hangi ilde olduğunu belirt- Örneğin; Çalıştığınız işyerinin SGK sicil nu-
meye yönelik olup il trafik kod numarasından marası 242110202001260000602-58 olsun.
ibarettir. Bu işyeri SGK sicil numarasından soldan 2.
rakamdan başlayarak 7. rakama kadar olan
İlçe kodu; işyerinin hangi ilçede olduğunu be-
rakamları alın, 6 haneli olan 421102 rakamını
lirtmeye yönelik olup 2 hane rakamdan ibaret-
buldunuz, bulduğunuz bu rakam, işyerinizin
tir.
tehlike sınıfını belirleyen “NACE” kodunuzdur.
Kontrol numarası; işyeri sicil numarasının “İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike
doğru kullanılmasını sağlamaya yönelik olup Sınıfları Tebliği’nde yer alan EK-1’deki listeden
2 hane rakamdan ibarettir 42.11.02 şeklinde yazarak ararsanız aşağıdaki
gibi bir sonuç elde edersiniz
NACE KODU NEDİR?
42.11.02 nolu NACE kodunuza göre “Yol yü-
İşyeri Tehlike sınıfı “NACE” kodu ile belirlenir.
zeylerinin asfaltlanması ve onarımı, kaldırım,
Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin
kasis, bisiklet yolu vb. lerin inşaatı, yolların vb.
İstatistiki Sınıflaması (NACE); Avrupa ‘da eko-
yüzeylerin boyayla işaretlenmesi, yol bariyeri,
nomik faaliyetlerle ilgili istatistiklerin üretil-
trafik işaret ve levhaları vb.nin kurulumu gibi
mesi ve yayılması amacına yönelik bir başvuru
yol, tünel vb. yerlerdeki yüzey işleri” ile uğra-
kaynağıdır. NACE kodlamasında faaliyet konu-
şıyorsunuz ve işyeriniz “çok tehlikeli” işyeri sı-
larına göre işyerlerine/işletmelere altı haneli
nıfındadır.
bir kod verilmektedir. Ülkemizde birçok alan-
da yürütülen Avrupa Birliğine uyum çalışma- İŞYERİ TEHLİKE SINIFINA İTİRAZ EDİLEBİLİR
ları kapsamında, NACE kodu uygulaması da Mİ?
kullanılmaya başlanmıştır.
“İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike

268
 İş Sağlığı Ve Güvenliği İle İlgili
Çalışan Temsilcisinin Nitelikleri Ve Seçilme Usul Ve Esaslarına İlişkin Tebliğ

Sınıfları Tebliği “nin 3. maddesine göre;

(1) İşyeri tehlike sınıfına yapılan itirazlar Çalış-

ma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca değerlen-
dirilir. Değerlendirme, Bakanlık tescil kayıtları
üzerinden ve işyerinin tesciline esas alınan asıl
iş dikkate alınarak sonuçlandırılır.

(2) Gerekli görülmedikçe işyerlerinde yapılan

asıl işe ilişkin inceleme yapılmaz.

(3) Bakanlıkça yapılan denetim ve inceleme-

lerde işyerinde yapılan asıl işin tescil kayıtla-
rından farklı olması halinde, denetim ve ince-
lemeye ilişkin kayıtlar dikkate alınarak işyeri
tehlike sınıfı yeniden belirlenebilir.

(4) Alınan karar işyerine tebliğ edilir. Kararın

işyerinin tehlike sınıfı değişikliğine neden ol-
ması halinde tehlike sınıfının gerektirdiği iş ve
işlemleri, işverenler 90 gün içinde yerine getir-
mek ve İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlü-
ğü’ne bildirmek zorundadır.

(5) İşyeri Tehlike Sınıfları Listesindeki faaliyet

kodunun tehlike sınıfına ait itirazlardan, İş
Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü tara-
fından oluşturulacak Komisyonda alınacak ka-
rar sonucunda, itiraza ilişkin faaliyet kodunun
tehlike sınıfının değişmesi halinde bu tebliğde
gerekli değişiklik yapılır.

269
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

22. BÖLÜM
ERGONOMİ
İnsanın biyolojik, psikolojik özelliklerini göz önünde bulundurarak İNSAN- MAKİNE – ÇEVRE
uyumunun doğal ve teknolojik kurallarını araştıran, disiplinler arası araştırma, geliştirme çalış-
maları topluluğu olarak tanımlanabilir.

1. Ergonomi Tanımı ve Temel Kavramlar

Ergonominin Amacı:

Ergonomi Sınıflandırılması

Ergonomi, üç ayrı başlık altında sınıflandırılmıştır:

1. Fiziksel Ergonomi: Fiziksel aktivitelerle alakalı olduğu için insanın anatomik, antropo-
metrik, fizyolojik ve biyomekanik özellikleriyle ilgilenir. Çalışma duruşları, malzeme yönetimi,
tekrarlanan hareketler, iş kaynaklı kas-iskelet sistemi hastalıkları, işyeri yerleşimi, güvenlik ve
sağlık fiziksel ergonominin ilgilendiği konulardır.

2. Organizasyonel ve Yönetimsel Ergonomi: Örgütsel yapılar, politikalar ve süreçlerde

dahil sosyoteknik sistemlerin optimizasyonuyla ilgilenir. İletişim, ekip kaynak yönetimi, iş ta-
sarımı, çalışma saatlerinin tasarlanması, ekip çalışması, katılımcı tasarım, topluluk ergonomisi,
işbirlikçi çalışma, yeni iş paradigmaları, sanal örgütlenmeler, tele iş ve kalite yönetimi organizas-
yonel ergonominin ilgilendiği konulardır.

3. Bilişsel (Kavramsal) Ergonomi: insanlar ve sistemin diğer unsurları arasındaki etkile-

şimleri etkilediği için algı, bellek ve muhakeme gibi zihinsel işlemlerle ilgilenir. Bilişsel ergo-
nomini insan sistemi tasarımıyla alakalı olduğu için zihinsel çalışma yükü, karar verme, nitelikli
performans, insan-bilgisayar etkileşimi, güvenilirlik, iş stresi ve eğitim konularıyla ilgilenir. Ör-
neğin: İnsan – Makine ara kesiti, Gösterge tasarımı, Kumanda kontrol düğmeleri, Joystickler vb.

270
 Ergonomi

Ergonominin Bileşenleri: lanacağımız üç temel prensip vardır: Hareket-

ler ritmik, simetrik ve doğal olmalıdır.
Anatomik Bileşeni: Antropometri (Vücut Öl-
çüleri), Biyomekanik (Kuvvet uygulamaları) Hareketler ritmik olmalı

Fizyolojik Bileşeni: İş fizyolojisi (Enerji har- Çalışma alanında yapılan işlerimiz çoğunlukla
canması), Çevre fizyolojisi (Fizik çevrenin etki- kassal çalışma gerektirir ve iki gruba ayrılır:
leri)
 Statik işler: Duruş halinde yapılan işler:
Psikolojik Bileşeni: Bilgi değerlendirme ve Statik tutma, Statik durma
karar alma, Mesleksel psikoloji (Eğitim, efor ve
 Dinamik işler: Hareket halinde yapılan
kişisel farklılıklar)
işler
Temel Kavramlar
Statik işlerde adaleler, sürekli kasılma halinde
İş Fizyolojisi kaldığından, kanlanma ve dolayısıyla oksijen-
lenme normal olmadığından, biyokimyasal
İşin gereklerine, kas iskelet sisteminin, solu-
yorgunluğun yanında, fizyolojik yorgunluk
num sisteminin ve Kalp-damar sisteminin ya-
oluşur.
nıtı ne olacaktır? sorusuyla ilgilenir.
Bu nedenle, işin statik olması arzu edilmeyen
Diğer bir deyişle; iş için çalışanın ne kadar
bir durumdur. Bir başka deyişle, statik işlerde,
enerji harcayacağını ve işe uygun olup olma-
hareketler ritmik değildir, yani statik işler ergo-
dığını inceler.
nomik değildir.
Biyomekanik
O halde iş organizasyonlarında, “dinamik iş-
İnsan dokularının özellikleri ve mekanik stres- ler” tercih edilmelidir.
lere, kuvvet uygulamalarına dokuların yanıtı
Hareketler simetrik olmalı
ne olacaktır? sorusuyla ilgilenir.
Vücudumuzu kullanarak yaptığımız işlerde,
Makinede çalışan kişilerin olası zararlardan ko-
örneğin bir kaldırma işleminde, kullanılan
runması için baret, eldiven maske vb. koruyu-
kuvvetlerin uygulama noktasının, kaldırılan
cu ekipman üretimi, biyomekanik desteğiyle
cismin ağırlık merkezine yakın olmasına dik-
başarılabilir.
kat etmeli, vücut ağırlığımızı ters kuvvet ola-
Kronik ya da kümülatif bozuklukların oluşma- rak kullanmalıyız. Kabaca, uygulanan kuvvet-
ması için önlem almayı sağlar. ler, sistemin destek noktasına göre simetrik
olmalı, yani momentler eşit olmalıdır. Desteğe
Kuvvet uygulamasının temel prensiplerinin iş
göre ayaklarımızın bastığı yer, uygulanan tüm
organizasyonlarında dikkate alınması, Vücut
kuvvetler, bir simetri içerisinde olursa, vücu-
ölçülerine göre çalışma koşullarının düzenlen-
dumuzda kaslarımızın zorlanması veya zarar
mesini sağlayacaktır.
görmesi o nispette daha az olacaktır. Bunun
Kuvvet uygulamasında tüm yaşamımızda kul- yanında kaldırma işleminde uygulanan kuvve-

271
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

ti sağlayan kas sistemindeki görev paylaşımını değişik organlarının pozisyonlarının doğal

ne kadar yüksek düzeyde tutarsak bu zarar mi- durumlarından sapmamasına özen gösterme-
nimumda tutulabilir. meliyiz. Sadece iş organizasyonlarında değil, iş
yaparken kullanılan alet ve cihazların da onları
Hareketler doğal olmalı
kullanan organların doğal durumlarını boz-
mayacak şekilde imal edilmesi gerekmektedir.

Antropometri

Antropometri, insan vücudunun uzunluk, ge-

nişlik, yükseklik, ağırlık ve çevre boyutları ile
ilgilenen bir bilim dalıdır.

Antropometri, eldiven, maske, kask vb. Kişisel

koruyucular ile

Elbise, mobilya, makine, tezgâh, el aletlerinin

Vücudumuzla bir iş yaparken, vücudumuz ve ekipmanlarının düzenlenmesinde;
doğal pozisyonundan ne kadar saparsa, o ka- Kullanıcıların fiziksel ölçülerine uygun hale ge-
dar daha fazla enerji harcar ve zarar görürüz. tirmek için gerekli olan verileri sağlar.
Bu nedenle, İş organizasyonlarında çalışanın

272
 Ergonomi

nın farklı bir amacının bulunmadığı durumlar-

da, %5 ve %95 sınırları arasında kalan ölçüleri
kapsaması, diğer bir ifadeyle Antropometrik
ölçülerin alındığı bireylerin en azından %90’ını
içine alan ölçüleri kapsayacak şekilde çalışma
yeri düzenlemenin yeterli olabileceği düşü-
nülmektedir. Bu %90, en küçük %5 ile en bü-
yük %5’i içermez.

Antropometride VERİLER

Antropometri ve Çalışma Ortamı Tasarımı

İnsan vücut ölçüleri pek çok değişkenin etkisi

altındadır. Antropometrik ölçüler ulus, bölge,
yaş, cinsiyet, beslenme, sağlık, spor ve hat-
ta sosyal statü gibi faktörlere göre değişiklik
göstermektedir. Örneğin erkekler kadınlardan
yaklaşık 13 cm daha uzundur. Ülkeden ülkeye
bireylerin genetik farklılıkları da söz konusu-
dur. Örneğin: Almanya’da erkeklerin ortalama
boyu 173 cm iken, Türkiye’de 169 cm ve Uzak
Ergonomik amaçlarla insan vücut ölçülerinin
Doğuda ise 152 cm’dir.
belirlenmesinde, statik ve dinamik antropo-
İşyerlerinde fiziksel boyut sorunlarına yak- metri olarak bilinen iki farklı metot geliştiril-
laşımda, tüm çalışanların ve her tip insanın miştir.
kullanımı söz konusu yer ve düzeneklerin bu-
Statik antropometri: insanın statik durma (gaz
lunacağı da göz önünde bulundurulmalıdır.
maskelerinin yüz ölçülerine uyumu gibi) ve
Antropometrik çalışma yerinden söz edilebil-
oturma hâlindeki (sıra ve sandalyelerin vü-
mesi için; iş yerlerinin ortalama değerlere göre
cut ölçülerine uyumu gibi) vücut ölçülerinin
değil, amaca göre belirlenmiş bir ölçü ara-
bulgularını verir, Bunlar bireyin statik (sabit,
lığında, yani alt ve üst sınırlar arasında kalan
yapısal) pozisyonlarda vücut boyutlarının öl-
ölçülere sahip kişilerin rahatça çalışabileceği
çülmesi ile elde edilen verilerdir. Örneğin: Boy
şekilde düzenlenmesi gerekir. Bu ölçü aralığı-
uzunluğu, büst yüksekliği, alt bacak yüksek-

273
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

liği, diz yüksekliği, tüm kol uzunluğu, ön kol ranabilen “iş alanı hacmi” tanımlanarak, panel
uzunluğu, otururken kalça – diz uzunluğu, baş tasarımında kontrol düğmelerinin optimum
genişliği, omuz genişliği, göğüs genişliği, kal- yerleşimi sağlanabilir.
ça genişliği, otururken diz altı yüksekliği vb.
Dinamik antropometri ile, örneğin ayakta du-
Ölçümler, ya tam olarak belirli bir anatomik ya- ran bir kişinin ileriye doğru ulaşabileceği mak-
pıdan bir diğer anatomik yapıya, ya da uzayda simum mesafenin verileri elde edilebilir.
sabit bir noktaya göre yapılmaktadır. Örneğin:
Kuvvetsel (Fonksiyonel) Antropometrik Ve-
eklemlerin yerden yüksekliği, diz arkası çuku-
riler:
run yüksekliği veya diz arkasının yerden yük-
sekliği gibi. Bu veriler insan vücudu üzerindeki yüklerin
mekanik analizini yapmada kullanılır. Vücut,
Statik Antropometrik verilerin yararlanıldığı
uzunluğu ve kütlesi bilinen, birbirine bağlı
bazı alanlara örnek olarak, mobilya boyutla-
bölümlerden oluşmuş bir bütün olarak kabul
rının belirlenmesi ve giysi bedenlerinin alt ve
edilir.
üst sınırlarının ayarlanması sayılabilir.
Bu tip çalışmalar esnasında oluşacak uygun
Dinamik antropometri ise insanın hareket hâ-
pozisyonların tanımlanabilmesi için, komşu
lindeki vücut ölçülerinin bulgularını verir. Bu
eklemlerin uygun açı dizileri de bulunmuş-
veriler sabit bir referans noktasına göre vücu-
tur. Bu tanımlar sayesinde tasarımcılar iş ala-
dun bir bölümünün hareketlerini tanımlayan
nın neresinde hangi göstergelerin ve kontrol
verilerdir.
düğmelerinin optimum olarak bulunacağını
Dinamik antropometride elin hareketiyle ta- belirler.

274
 Ergonomi

ANTROPOMETRİ VE ÇALIŞMA ORTAMI TASARIMI

275
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Uygulamalı Antropometri lerin nasıl kullanılacağıdır. İstatistik ölçülerden

ortalama ve standart sapma ile elde edilecek
Vücut ölçüleri hakkındaki istatistiki bilgiler
üst ve alt sınır değerleri bize tasarım aşama-
doğrudan bir tasarım problemine uygula-
sında asıl kullanmakta olacağımız iç ölçüler ve
namaz. Tasarımcı önce hangi antropometrik
dış ölçüleri verir. İş istasyonu, ele alınan ölçü
uyumsuzlukların olabileceğini analiz etmeli ve
aralığında, iç ölçülerinde en büyük vücut ölçü-
hangi antropometrik verilerin bu problemin
leri (üst sınır değeri) ve dış ölçüleri ise en kü-
çözümünde uygun olacağına karar vermelidir.
çük vücut ölçüleri (alt sınır değeri) göz önüne
Bir başka deyişle, tasarımcı kullanıcı ile ürün alınarak (tolerans alanları da düşünülerek) be-
arasında neyin uyum sağlayacağını fikirsel lirlenir.
olarak geliştirmelidir. Daha sonra uygun bir
İç Ölçüler – Dış Ölçüler
yüzdelik alan seçilmelidir. Ancak çoğu tasa-
rımda uyumsuzluk aşırı uçların sadece birin- İç Ölçüler
de (sadece çok uzun ya da çok kısa olanlarda)
İş yerinde fizyolojik ve biyomekanik sınırlama-
olduğundan, çözümü de ya maksimum ya da
lara da uyularak iç ölçülerin tespitinde, insanın
minimum ölçülerin seçimindedir
ya da vücudun belli bir kısmının sığacağı en
Çalışma yerinin Antropometrik düzenlenme- küçük ölçüler için, en büyük vücut (%95) esas
sinde önemli bir faktör de eldeki istatistik ölçü- alınır. Diğer bir değişle, vücut ölçülerinin %5’i

276
 Ergonomi

göz ardı edilir. Yani, %95’in geçebilmesi gere- Antropometrik Açıdan Çalışma Yeri Düzen-
kir. Sığışma yerlerinde “İç Ölçüler” dikkate alı- leme (Çalışma Duruşları)
nır. İç ölçülerin kullanım yerlerine örnekler şu
• Ergonomik açıdan bakıldığında oturarak iş
şekilde verilebilir:
gören biri %30 ayakta, ayakta iş görende
• Bir kapının yüksekliği, uzun bir insanın bo- %30 oturarak iş görmelidir
yundan daha kısa olmamalı, hatta ayakka-
• İş hem ayakta hem de oturarak yapmaya
bı ve şapka gibi boy uzunluğunu artıran ek
elverişli olmalıdır.
unsurları da dikkate alacak şekilde hesap-
lanmalıdır. • Sağlıklı oturma, sık sık değiştirilen oturma
şeklidir
• Bir yangın çıkış kapısı büyük bir insanın
omuz genişliğinden ve vücut derinliğin- • En sakıncalı oturma, bacak bacak üzerine
den daha fazla olmalıdır. atarak oturmadır

• Diş fırçası sapı, derin ağzı olan bir kişinin, • Rahat oturma şartları verimliliği %30 artı-
azı dişlerine ulaşabilecek kadar uzun olma- rabilmektedir.
lıdır.
• Oturma alanı ölçüleri, antropometrik
Dış Ölçüler normlara göre belirlenir.

Dış ölçülerin tespitinde, iş görenin erişmesi • Yürürken, baş ağırlık merkezinin önünde
gereken işlem alanları için ele alınan ölçü ara- bırakılmamalıdır
lığında en küçük boyutlu kişinin de zorlanma-
Antropometrik verilerden yararlanılmaz ise:
dan ulaşabileceği en büyük vücut (%5) ölçü
Kas iskelet sistemi rahatsızlıkları ve yor-
olarak alınır. Diğer bir değişle, vücut ölçüleri-
gunluk sorunları ortaya çıkar.
nin %95’i göz ardı edilir. Yani, 5’in geçebilmesi
gerekir. Erişme yerlerinde “dış ölçüler” dikkate Antropometri ve Çalışma Ortamı Tasarımı
alınır. Dış ölçülerin kullanım yerlerine örnekler Çalışan insanların fiziksel rahatlıkları ve Beden
şu şekilde verilebilir: yeteneklerini maksimum düzeyde kullanabil-
• Koltuk yükseklikleri küçük kullanıcıların meleri,
diz altı yüksekliği ve oturga–diz uzunluğu- Kullandıkları malzemeler,
nu aşmamalıdır.
Çalışma yüzeyleri ve
• Kulp, küçük bir bireyin maksimum dikey
parmak oynak yerinden daha yukarda ol- Hacimlerinin kendi boyutları ile uygun olma-
mamalıdır. sına bağlıdır.

• Bir kapı kilidi, küçük bir insanın maksimum Antropometrik verilerden yararlanılmaz ise:
ulaşım mesafesinden daha yüksekte olma- Kas iskelet sistemi rahatsızlıkları ve Yorgunluk
malıdır. sorunları ortaya çıkar.

277
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

278
 Ergonomi

İŞ HUKUKU
Günlük istirahat süreleri

Günlük çalışma süresinin ortalama bir zamanında o yerin gelenekleri ve gereğine göre ayarlan-
mak suretiyle işçilere:

 Dört saat veya daha kısa süreli işlerde on beş dakika,

 Dört saatten fazla ve yedi buçuk saate kadar (yedi buçuk saat dahil) süreli işlerde yarım saat,
 Yedi buçuk saatten fazla süreli işlerde bir saat,

279
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Antropometri ve Çalışma Ortamı Tasarımı gözlenmiştir. Hutchinson un 1954 yılında yap-

tığı çalışmada kahve ve sandviç molası veren
İş etkinliği görev üzerinde dikkat ve konsant-
kişilerin konsantrasyonlarının daha yüksek ol-
rasyonunun optimum olduğu dönemin ötesi-
duğu görülmüştür.
ne geçerse, performans düşer,
Endüstri işlerinde çalışanlarda aşağıdaki çalış-
Bu da kendisini çıktı ya da üretim hızında düş-
ma-dinlenme programları önerilmektedir:
me, hata sayısında ve kazalarda artma ile gös-
terir. Çalışma sürecinin dinlenme araları sağladığı
orta şiddetteki işlerde, sabah bir ara, öğleden
Eğer uygun aralar veya dinlenme dönemleri
sonra bir ara (10- 15 dakika). Yiyecek içecekle
konulursa tazelenmiş optimum etkinlik dö-
birlikte. Yüksek çalışma hızıyla bekleme arası
nemlerine başlanabilir.
olmaksızın sürdürülen işlerde, sabah ve öğle-
Dört tip iş arası vardır: Snoptan Maskelenmiş, den sonra yiyecek-içecekle birlikte ara, ayrıca
İş-koşullu, Önceden programlanmış günün her iki çalışma yarısında bir veya iki kısa
5 er dakikalık aralar.
Snoptan aralar aşırı zorlayıcı işlerde çalışanın
kendisince verilir. Çalışma Ortamının Tasarımı

Maskelenmiş ara ise halen yapılan işle ilgili 1. Antropometrik açıdan çalışma yerinin dü-
olmayan ikincil bir işin yapılmasıdır. Bir ma- zenlenmesi
kinenin temizlenmesi, çalışma masasının dü-
2. Fizyolojik açıdan çalışma yerinin düzen-
zenlenmesi çalışma arkadaşlarına danışmak
lenmesi
üzere çalışma alanından ayrılma vb. iş koşullu
aralar. 3. Psikolojik açıdan çalışma yerinin düzen-
lenmesi
Önceden programlanmış aralar: Wyatt ve
Fraser (1928) elle sigara sarma işinde çalışan- 4. Organizasyon açıdan çalışma yerinin dü-
larda yaptıkları bir araştırmada aşağıdaki bu zenlenmesi
durumu değerlendirdiler. Bu iş iki aşamalıdır.
Antropometrik Açıdan Çalışma Ortamının
Birincisi sigaranın sarılması diğeri ise makas-
Tasarımı
la uçlarının kesilmesidir. Beş farklı durum test
edildi: Çalışma yerlerini düzenlenmesinde çalışan vü-
cudunun en önemli organlarının uzunluklarını
1) Sigara sarma sonra kesme, isteğe göre.
ve uzanma mesafelerini, ellerin ve ayakların
2) Bir saat sarma bir saat kesme
hareket boyutlarını bilmek gereklidir.
3) 1, 5 saat sarma, 1, 5 saat kesme
4) 3 saat sarma ve 3 saat kesme Fizyolojik açıdan çalışma yerinin düzenlen-
5) Bütün gün kesmeksizin sigara sarma. mesi

En yüksek verimin 2 ve 3 uygulamasında oldu- Çalışma yöntemlerinin, çalışma tekniklerinin

ğu 4 ve 5 uygulamalarında verimin düştüğü ve çalışma koşullarının insan vücuduna uy-

280
 Ergonomi

durulması ve İnsan çalışmasının daha iyi hale ERGONOMİK RİSKLERİN YÖ-

getirilmesidir.
NETİMİ
Aşağıda belirtilen durumlar dikkate alınarak
Ergonomik riskleri yönetmek için 5 adımın ta-
fizyolojik çalışma yeri düzenlemeye gidilmek-
kip edilmesi önerilmektedir:
tedir.
 Mevcut Durumu Değerlendir;
1. Kassal Çalışma
• Geçmiş iş sonuçlarını ve çalışmaları dikka-
2. Çevre Koşulları.
te alarak,
Psikolojik açıdan çalışma yerinin düzenlen-
• İşçilerle görüşmeler ve araştırma yaparak,
mesi
• Saha turu yaparak,
Çalışanın kendisini tekdüze bir çalışmada uya-
racak, değişiklik olanağı sağlayacak ve çok • Ergonomik risk yönetim şeklini irdeleye-
genel olarak onun motivasyonunu artıracak rek,
rahat bir çevre olmalıdır. • Çalışma ortamını değerlendirerek,
Organizasyon açıdan çalışma yerinin dü- • İhtiyaçları belirle.
zenlenmesi
 Hedefleri Belirle ve Planlama Yap
Örgütsel İş Düzenleme İlkeleri
• İşyeri hekimi tarafından takip edilen sağlık
a) İş genişletme, kayıtlarını da dikkate alarak ergonomik he-
b) İş zenginleştirme, defleri belirle,
c) İş değişimi
• Programın amaçları ve zaman çizelgesini
Çalışma Alanlarında Ergono- oluştur,
mik Risk Etmenleri
• Bu hedeflere ulaşabilmek için stratejiler
Fiziksel etmenler: çevre koşulları (eşyalar) geliştir,
 Düşük sıcaklık • Etkilenecek olan işçilerle iş birliği yap,
 Gürültü
• Olası çözümleri araştır,
 Titreşim Aydınlatma
 Renklerin uyumu Kaynaklar ve bilgi için ergonomistler ile görüş.
 Yinelenen ya da sürekli yapılan iş
 Araştırma yap
 Aşırı kuvvet
 Belirli prosedürlerde çalışmak • İşçilerle görüşme ya da araştırma yap,
 Lokalize mekanik temas baskıları
• İlgili bölümlerde işçileri çalışırken videoya
al,

• Değerlendirme için ergonomistler ile gö-

281
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık
rüş ya da teknolojik cihazlardan (Bknz. En-
düstriyel Bel Hareket Monitörü) elde edile-
cek verilerden faydalan,
• Analizde, boyun, dirsek, bilek, el vb. tüm
eklemler kapsanmalıdır.
 Öneriler geliştir
• Toplanan verileri değerlendir.
• Hedefleri gerçekleştirmeye yönelik olarak
mevcut sorunları azaltıcı ya da önleyici çö-
züm ve uygulamalar geliştir ve gerçekleş-
tir.
• İşçiler ve yöneticiler için eğitim materyali
geliştir.
 Bu programları yürüt
• Önerilen çözümleri test et ve uygula
• İşçilerin yorumlarını ve onların ürettikleri
çözümleri dikkate al
• Stresin azaltılması için egzersiz ve dinlen-
282
me aralarının etkili kullanılması konusun-
da eğitim ver.
• İşin yeni biçimine uyumun sağlanması için
işçilerin eğitimine devam et
Ergonomik Riskleri Yönetirken Dikkate
alınması Gereken Hareketler
Her türlü bükme hareketi fleksiyon, germe ha-
reketi ise ekstansiyondur. Rotasyon ise; Eklem-
lerin transvers düzlemde hareketidir. Ön kol
dışa rotasyonuna pronasyon, içe rotasyonuna
ise supinasyon denir.
•Uzanım mesafeleri,
•Dirsek yüksekliği,
•Geriye Uzanma,
•Tam dirsek fleksiyonu,
•Ön kol dışa rotasyonu,
•Ön kol İçe rotasyonu,
 Ergonomi

•Ulnar, radial bilek deviasyonu, • Birden fazla manuel malzeme taşıma

alt görevinden oluşan bir işle ilişkili risk sevi-
•Bilek fleksiyonu,
yesinden en çok hangi alt görevlerin sorumlu
•Tam bilek ekstansiyonu vb. açılardan değer- olduğunun belirlenmesini,
lendirme yapılmalıdır.
• Çalışanların işlerini yapmak için göv-
Endüstriyel Bel Hareket Monitörü delerini hareket ettirdiklerinde oluşan riskleri
değerlendirilmesini,
LBD (Low Back Disorders) (Bel Rahatsızlıkları)
risk modeli, bir işin hangi unsurlarının LBD ris- • Ergonomik çözümlerin çalışma alanına
kinde bir artışa yol açtığını ve böylece hangi etkisinin değerlendirilmesini,
unsurların değiştirilmesi gerektiğini belirle-
Sağlayan yazılım ve donanımdan oluşan bir
mek için kullanılabilir. LBD riskinin asla ta-
sistemdir. Günümüzde otomotiv sektörü baş-
mamen ortadan kaldırılmayacağını anlamak
ta olmak üzere, montaj işlerinin yoğun ola-
önemlidir, ancak risk seviyelerini ölçerek mo-
rak yapıldığı tesislerde, bu şekilde teknolojik
del, bir işin kabul edilebilir risk seviyelerinde
cihazlardan yararlanarak, ergonomik risk et-
olup olmadığını belirlemeye yardımcı olabilir.
menlerini belirlemek ve bunlara çözüm üret-
Ek olarak, bir iş için LBD riskinin bir “ölçütü” nü
mek daha yaygın hale gelmektedir.
sunabilir, bu da orijinal tasarım ile olası iş de-
ğişiklikleri arasında karşılaştırma yapılmasını Ergonomik Risk Etmenlerini belirlemek için
sağlar. örnek kontrol listeleri

LMM (Lumbar Motion Monitör) (Bel Hareket 1. Antropometri Kontrol Listesi

Monitörü), Omurgada, belirli hareket, hız ve
2. Çalışma Psikolojisi Kontrol Listesi
ivme momentlerinin analizi için işi, alt seg-
mentlere (alt işlere) ayırır. LMM; yüksek bel 3. Hareket Tekniği Kontrol Listesi
hastalıkları insidansı olan işlerle ilgili ortak
4. Güvenlik Tekniği Kontrol Listesi
değişkenleri normatif bir veri tabanıyla karşı-
laştırmamıza olanak tanır. Saha değerlendir- 5. Gürültü Kontrol Listesi
mesinden elde edilen verilerle birleştirilen bu 6. Renk Kontrol Listesi
karşılaştırmalar, ergonomik değişiklikler öner-
menizi sağlar. 7. Aydınlatma Kontrol Listesi

• Manuel malzeme taşıma işi gerçekleş- 8. Temel Konfor Kontrol Listesi

tirme ile ilgili risklerin nesnel olarak değerlen- Çalışma alanı işçilerin işini yaptıkları alan veya
dirilmesini, bölgedir. Bu alanda makineler, masa ve san-
• Manuel malzeme taşıma işinin risk se- dalye veya bilgisayar bulunabilir. İyi planlan-
viyesi hakkında hızlı geri bildirim alınmasını, mış çalışma alanı kötü koşuların oluşturduğu
hastalık ve incinmeleri engeller.
• Yapılan işin, en çok yaralanma riski
oluşturabilecek belirli kısımlarını belirlemeyi,  Montaj tablası ya da operatör istasyo-

283
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

nu tasarlanırken aşağıda belirtildiği şekilde şekli ve sıkıntılarını ortadan kaldırmak.

uzanma mesafelerini minimize edecek tasa-  Ürünün taşınma mesafesi ve çalışanın ça-
rım yapılmalıdır: lışma bölgeleri arasındaki yürüme mesafe-
 Malzemeler en kısa kolun yetişebilece- sini azaltmak.
ği uzaklıkta olmalı ve malzemelere uzanırken
eğilme veya bükülme yapılmamalıdır.
Elektropnömatik Kırıcı
 Uzun boylular malzemelere ulaşırken
aşağıya doğru eğilmemelidir. Yüksek güçle çalışmasına rağmen en az ses ve
 Malzemeler vücudun ön kısmına yakın en az titreme sağlar
olmalıdır.
En düşük seviyede ses ve titreme
 En çok kullanılan malzeme ya da bu-
tonlar, çalışana yakın olmalı, en az kullanılan- Sürekli çalışma için kitlenip açılabilen tetik
lar ise daha uzak yerleştirilmelidir. Ergonomik, kauçuk sap
Robotlar Manipülatörler
Ergonomi hızlı üretim gerektiren yerlerde ça- Herhangi bir yükü bir noktadan başka bir nok-
lışan memnuniyeti, devamlılığı ve sağlığı açı- taya taşımak amacı ile kullanılan, mekanik kol-
sından önemli bir kriterdir. Bu sebeple birçok lardan oluşan sıkıştırılmış hava (pnömatik) ile
robotik uygulama alanı ergonomi gereksinimi çalışan mekanik sistemlerdir.
sonucu ortaya çıkmaktadır.
Manipülatörlerdeki temel mantık ürünün ağır-
Robotik çözümlemede ergonomi olarak aşağı- lığını ortadan kaldırarak, gerekli olan operas-
daki hususlara çözüm aranmaktadır: yonun operatör tarafından güç harcanmadan
 Çalışının, vardiyada taşıdığı yük miktarını tamamlanmasını sağlamaktır. Pnömatik mani-
düşürmeye çalışmak. pülatörler, ağırlığı ortadan kaldırarak ürünle-
 Çalışanın, çalışılan bölgeye vücut erişim rin havada yüzergezer halde dolaşabilmesini

Ekranlı Araçlarla Ergonomik Çalışma Şekli

284
 Ergonomi

sağlar. Herhangi bir yükü bir noktadan başka psikolojik stres oluşturarak kas-iskelet sistemi
bir noktaya taşımak amacı ile kullanılan, me- zedelenmeleri oluşumuna katkıda bulunmak-
kanik kollardan oluşan sıkıştırılmış hava (pnö- tadır.
matik) ile çalışan mekanik sistemlerdir.
Bu nedenle kas iskelet sistemi zedelenmeleri-
Manipülatörlerdeki temel mantık ürünün ağır- ni önleyici ergonomik düzenlemelerle birlik-
lığını ortadan kaldırarak, gerekli olan operas- te oturarak çalışanlarda büro egzersizlerinin
yonun operatör tarafından güç harcanmadan doğru ve etkin şekilde kullanılması gerekmek-
tamamlanmasını sağlamaktır. Pnömatik mani- tedir
pülatörler, ağırlığı ortadan kaldırarak ürünle-
Gün boyu bilgisayar başında çalıştığınız za-
rin havada yüzergezer halde dolaşabilmesini
manlar, sık sık ara vererek dinlenmeyi ihmal
sağlar.
etmeyiniz.

Dinlenme esnasında omuz, boyun, el ve

Çalışma Süresince Gereken Egzersizler kollarınız ile ayaklarınızı rahatlatmak ve
Gerilen kasları gevşetmek için yandaki eg-
Oturarak yapılan işler için iş istasyonlarının
zersizleri 3-5 kez yapmanız yerinde olur.
ergonomik yönden kötü düzenlenmesi ve
hareketsizlik, fiziksel ve bir dereceye kadar

285
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

23. BÖLÜM
ELLE TAŞIMA İŞLERINDE İŞ
SAĞLIĞI VE GÜVENLIĞI
Bu tür çalışma kültürel bir değişimi gerektirir. ILO Kadınlar için bir en çok ağırlık bildirme-
Buna bağlı olarak pratik yolları ve kaldırma mektedir. Fakat bunun erişkin erkek işçile-
tekniklerini kabullenmek gerekir. Çünkü çalı- rinkinden oldukça düşük olması gerektiği
şanların eski çalışma alışkanlıklarını değiştir- düşünülmektedir. Kadınlar sürekli yük taşıma
mek zordur. işlerinde görevlendirilmemeli, eğer bu ola-
naksızca yük kaldırma, taşıma ve yere koyma
KALDIRMA TEKNİKLERİ
işlemleri sırasında geçen zamanı azaltıcı ön-
lemler alınmalıdır. Ayrıca ilke olarak kadınla-
rın gebelik sırasında ve doğumdan sonraki 10
hafta içinde yük taşıma işinde çalıştırılmaları
da yasaklanmıştır.

ILO’nun 128No’lu Tavsiyesi gençlerin taşıyaca-

ğı en çok ağırlığın aynı cinsiyetteki erişkinler-
den daha az olmasını öngörmüştür, Bunlarda
da yük taşıma işi sürekli yapılmamalıdır. Ayrıca
minimum yaş sınırının yük taşıma için 16’ya,
sürekli taşıma için de 18’e çıkarılması öneril-
miştir, Aslında amaç, çocuk ve gençlerin bu tür
işlerde çalıştırılmasının tamamen önlenmesi-
dir. Çocuk ve genç işçilerin çalıştırılma usul ve
esasları hakkında yönetmelik (Ek-2)’ te Genç İş-
çilerin Çalıştırılabilecekleri İşler, Araçsız olarak
10 kg’dan fazla yük kaldırılmasını gerektirme-
yen torbalama, fıçılama, istifleme ve benzeri
işler olarak belirtilmiştir.

NIOSH Kaldırma Eşiti

ILO’nun 128 sayılı yönetmeliğine göre bir er- Kaldırma işi (itme, çekme veya taşımadan fark-
kek işçinin tek başına kaldırabileceği maksi- lı olarak) NIOSH Kaldırma Eşiti ile değerlendiri-
mum yük miktarı 55 kg’dir. lebilen bir uygulamadır.

286
 Elle Taşıma İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

Elle kaldırmanın tehlikeleri nedeniyle NIOSH 1) Biyomekanik etken: Kaldırma sırasında

1981 yılında kaldırma işi ile ilgili rehber nite- bel omurlarının en riskli bölgesi olarak L5/
liğinde bir Kaldırma Eşiti yayınlamıştır. Bu eşit S1 seçilmiştir. Bu bölge üzerindeki 3400
1994 yılında gözden geçirilerek Revize Edilmiş N’luk sıkıştırma kuvvetinin artışı ile işin
«NIOSH Kaldırma Eşiti için Uygulam a Kılavuzu bel bölgesinde yol açacağı yaralanma ve
(Applications Manual For The Revised NIOSH sakatlanma riskinin artacağına inanılmak-
Lifting Equation.» adı ile yayınlanmıştır. tadır.

NIOSH Kaldırma Eşiti kişinin kaldırma yete- 2) Fizyolojik etken: Kaldırma esnasında
neğinin mekanik veya metabolik etmenlerle
sınırlı olduğunu kabul eden bir anlayışla dü-
zenlenmiştir. Bu durumda kısıtlayıcı etmen vü-
cudun bileşke kuvvetleri (biyomekanik) ya da
yinelenen kaldırma işlemlerinin gerektirdiği
enerji harcaması olabilir.
NIOSH Kaldırma Eşiti; kaldırmaya aşağıda-
ki ilkeleri getirmiştir:
 Stabil, kaymayan yükün iki elle kaldırılma-
sı,
 Düzgün, uyumlu bir kaldırma,
 75 santimetreden daha yüksekte olan ci-
simlerin kaldırılmaması,
 Duruş kısıtlığı bulunmaması,
 Sürtünmesi yüksek ayakkabı giyilmesi, ze-
minin kaygan olmaması,
 Aşırı sıcaklık değerinin olmaması.
NIOSH Yöntemi ile Maksimum Yük Hesabı
NIOSH kaldırma denkleminin oluşturulmasın-
da çalışanların %90’ını nı korumak üzere 3
farklı etken göz önüne alınmıştır:
metabolik enerji gereksinimi tahmin edi-
len düzeylerin altında olması sağlıklı bir
iş yapıldığının göstergesidir. (Örneğin,
kaldırma süresinin 1 saatten az olduğu ve
dakikada 4,7 kcal’den daha az enerji har-
canması ve yükün yerden yüksekliğinin 75
cm’den daha küçük olması gibi)
3) Psikofiziksel etken: NIOSH kaldırma
denklemi çalışan bayanların %75’i ve çalı-
şan erkeklerin %99’una ya da çalışanların
%90’ına hitap edecek şekilde düzenlen-
miştir. Bu faktör, maksimum yük limitleri-
nin hangi yüzdelik dilimlerine uygulanma-
sının tespitinde kullanılır
NIOSH Kaldırılacak Yükün Sınır Değeri
NIOSH yönteminde; kaldırılacak yükün sınır
değeri (SD) aşağıdaki denklemle hesaplanır:
SD = 40 x (15/H) x [1 – 0,004 x (V-75)] x (0,7
+ 7,5 / D) x (1 – f / fmax)
Bu denklemde;
 H – Yükü tutma anında ellerin beden ekse-
ninden yatay uzaklığı (cm)

Beden Konumu ve İşin Süresine Göre Dakikada Maksimum Kaldırma Sayısı (fmax)

287
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

 V – Tutma anında el ile basılan taban ara- %75’ini, çalışan erkeklerin ise en az %99’unu
sındaki dikey mesafe (cm) (0<V<1,75) ağır kaldırmanın etkilerinden korumak ama-
cıyla oluşturulmuştur.
 D – Yükün kaldırılacağı yükseklik 25 cm ile
200-V cm arasında olabilir. Bu değer, 25 Ağırlık kaldırarak iş gören bir çalışanın kaldır-
cm’nin altında ise D=25cm alınmalıdır. ma ağırlığı açısından iş süreci riski, Kaldırma
İndeksi (Kİ) ile belirlenir. Kaldırma İndeksi (Kİ);
 f – Dakikada yük kaldırma sayısı. f; 0,2 ile
kaldırılan ağırlığın, Tavsiye Edilen Ağırlık Sını-
fmax arasında olabilir. (f=0,2 olması 5 da-
rına bölünmesi ile hesaplanmaktadır. Bu du-
kikada bir defa yük kaldırılıyor demektir.
rumda yapılan kaldırma eyleminin NIOSH Kal-
Daha küçük değerlerde f=0 alınır.)
dırma Eşiti sınırında olup olmadığı belirlenip
eğer gerekiyorsa kaldırmayı ergonomik hale
getirmek için değişiklikler yapılır. NIOSH stan-
dart değeri ise erkek ve kadın için: 23kg’dır.

Tavsiye Edilen Ağırlık (TAS)

NIOSH Kaldırma Eşiti hesaplanırken; sekiz

kaldırma parametresinin belirlenmesi ge-
rekmektedir. Bu parametreler NIOSH Kaldır-
ma Eşiti içindeki Tavsiye Edilen Ağırlık Sınırının
(TAS) hesaplanmasında kullanılır:

 Yükün Ağırlığı (L)

 Yatay (Horizontal) Yerleşim (H)

RWL Yöntemi ile Maksimum Yük HesabıYük  Dikey (Vertikal) Yerleşim (V)
Hesabı
 Dikey (Vertikal) Taşınma Uzaklığı (D)
NIOSH ’un 1981 yılında yayınladığı sınır değer
hesaplaması doğru şekilde kadın erkek ayrımı-  Asimetri Açısı (A)
nın yapılmamakta ve yük kaldırılırken bedenin  Kaldırma Frekansı (F)
bir de dönme hareketi yapıp yapmadığı gibi
 Saat
önemli hususlar dikkate alınmamaktadır. Bu
eksikliği bir ölçüde gidermek için yine NIOSH  Kavrama Sınıflaması (C)
tarafından RWL yöntemi (Recommended Wei-
Kaldırma Parametreleri
ght Limit) (Tavsiye Edilen Ağırlık Sınırları: TAS)
geliştirilmiştir. NIOSH Kaldırma Eşiti, çalışan- 1. Yükün Ağırlığı (L): Ağırlığın kilogram ola-
lar için Tavsiye Edilen Ağırlık Sınırlarını (TAS) rak değeridir.
ve (RWL: Recommended Weight Limits) ge-
2. Yatay (Horizontal) Yerleşim (H): Ayak bi-
liştirmek ve bu yolla çalışan kadınların en az
lekleri arasındaki çizginin ortasını doğrudan

288
 Elle Taşıma İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

yükün merkezinin altındaki döşemeye birleş- 6. Kaldırma Frekansı (F): Dakikada yapılan
tiren çizginin uzunluğudur. Bu çizgi yükün ori- kaldırma sayısıdır. Kaldırma sayısı / Dakika ola-
jin ve vardığı hedef arasındaki mesafeyi santi- rak hesaplanır. Yorgunluk faktörü olarak uygu-
metre olarak verir. Yatay mesafenin artması lamaya koyulur. Bu amaçla hazırlanan tablo bir
güvenli olarak kaldırılabilecek yükün ağırlığını saat, iki saat ve sekiz saate kadar olmak üzere
azaltmaktadır. üç grupta hazırlanmıştır. İş bittikten sonra yor-
gunluğu dindirmek için gerekli süreyi belirten
3. Dikey (Vertikal) Yerleşim (V): Yükün ori-
bir tablodur. Sekiz saatin üzerindeki çalışmalar
jinindeki ellerin yerinin, zemin veya çalışma
bu tablonun dışında kalmaktadır.
yüzeyinden santimetre olarak uzunluğudur.
Bu etmen, dikey kaldırma için gerekli öne 7. Saat: Kaldırma etkilerinin süresi saat olarak
veya arkaya bükülmeyi esas alır. Zeminden el hesaplanır.
yumruk kabarıklıklarının altında veya üstünde
8. Kavrama Sınıflaması (C): Elin cismi kavra-
(76cm) mesafede tutularak kaldırılan yük daha
ma kalitesini tanımlar. “İyi, ancak yeterli, kötü”
zor kaldırılır. Bu nedenle yük miktarının azaltıl-
olarak sınıflandırılır. Kötü kavrama değişkenini
ması gerekir.
0,9 olması nedeniyle kaldırılabilecek en fazla
4. Dikey (Vertikal) Taşınma Uzaklığı (D): yük değeri %10 oranında azalır.
Kaldırma işlemiyle yükün bulunduğu yerden
Kaldırma İndeksi
kaldırıldığı yere olan mesafenin santimetre
olarak değeridir. Uzaklık değişkeni terimi ola- Bütün çarpanlar belirlendikten sonra eşitlik
rak da tanımlanmaktadır. Daha yüksek taşıma kullanılarak görevle ilgili tavsiye edilen kaldır-
mesafeleri yükün biyomekanik ve metabolik ma sınırları (TAS) belirlenir. Kaldırma görevi
yükünü artırır. ile ilgili göreceli stresin hesaplanabilmesi için
NIOSH Kaldırma İndeksi (Kİ) kullanılmaktadır.
5. Asimetri Açısı (A): Yükün orijininden kaldı-
Bu indeks kaldırılan ağırlığın tavsiye edilen
rıldığı yere kadar vücudunun önden açısal ola-
ağırlık sınırına oranıdır.
rak yaptığı sapmadır. Derece ile ölçülmektedir.
Cismi kavramak için en fazla 135 dereceye Kaldırma indeksi iki veya daha fazla cismin gö-
kadar yapılan bükülme derecesini göz önüne receli tehlikelerinin belirlenmesi ya da ergono-
alır. Bükülme miktarının büyümesi zedeleme mik müdahaleler açısından kaldırma işleminin
riskinin artmasına yol açar. Bu değişken yükün sıralanması amacıyla kullanılmaktadır.
başlangıcında ve sonunda hesaplanmalıdır.

Kaldırma İndeksine Göre Tehlike Seviyeleri (NIOSH,1994)

Kaldırma İndeksi (Kİ)=Kaldırılan ağırlık(A)/tavsiye edilen ağırlık sınırı (TAS)

289
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Kaldırma indeksinin belirlenmesinin ardından ni sağlar:

parametreleri değiştirerek düzenlemeler ya-
pılmalı ve ardından tekrar hesaplanmalıdır.
Yapılan eylemin kaldırma indeksi 1’in altına
düşene kadar düzenlemeler yapılmalıdır.
ELLE TAŞIMA İŞLERİ YÖNETME-
LİĞİ 24 Temmuz 2013
Elle taşıma işi; Bir veya daha fazla çalışanın bir
yükü kaldırması, indirmesi, itmesi, çekmesi, c) Bu Yönetmelikte belirtilen hususları da
taşıması veya hareket ettirmesi gibi işler es-
nasında, işin niteliği veya uygun olmayan er-
gonomik koşullar nedeniyle özellikle bel veya
sırtının incinmesiyle sonuçlanabilecek riskleri
kapsayan nakletme veya destekleme işlerini
ifade eder.
Genel yükümlülük
İşveren;
a) Bu Yönetmelik uyarınca sağlık ve güvenli-
ğin korunmasına yönelik alınan tedbir-
ler,
b) Taşınan yükle ilgili genel bilgiler ve
mümkünse yükün ağırlığı ile eksantrik
yüklerin en ağır tarafının ağırlık merke-
zi,
dikkate alarak yüklerin doğru olarak na-
sıl taşınacağı ve yanlış taşınması halin-
de ortaya çıkabilecek riskler.
Çalışanların görüşlerinin alınması ve katı-
lımlarının sağlanması
MADDE 9 – (1) İşveren; bu Yönetmelikte be-
lirtilen konular ile ilgili çalışanların veya tem-
silcilerinin,

İşyerinde yüklerin elle taşınmasına gerek du-
yulmayacak şekilde iş organizasyonu yapmak
ve yükün uygun yöntemlerle, özellikle meka-
nik sistemler kullanılarak taşınmasını sağla-
mak için gerekli tedbirleri almakla yükümlü-
dür.
Yükün elle taşınmasının kaçınılmaz olduğu
durumlarda, ek-1`de yer alan hususları dikka-
te alarak elle taşımadan kaynaklanan riskleri
azaltmak için uygun yöntemler kullanılmasını
sağlar ve gerekli düzenlemeleri yapar.
Çalışanların bilgilendirilmesi ve eğitimi
MADDE 8 – (1) İşveren; elle taşıma işlerinde ça-
lışanların ve/veya temsilcilerinin, çalışanların
iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerine ilişkin mev- •
zuat hükümlerini de dikkate alarak aşağıdaki
konularda bilgilendirilmelerini ve eğitilmeleri-
6331 sayılı Kanunun 18 inci maddesine uygun
olarak görüşlerini alır ve katılımlarını sağlar.
Ek-1
YÜKLE İLGİLİ RİSK FAKTÖRLERİ
1. Yükün özellikleri
Yük;
• Çok ağır veya çok büyükse,
• Kaba veya kıvranılması zorsa,
• Dengesiz veya içindekiler yer değiştiriyor-
sa,
• Vücuttan uzakta tutulmasını veya vücu-
dun eğilmesini veya bükülmesini gerekti-
ren bir konumdaysa,
Özellikle bir çarpma halinde yaralanmaya
neden olabilecek yoğunluk ve şekildeyse,
elle taşınması, bilhassa sırt ve bel incinme-

290
 Elle Taşıma İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

si riskine neden olabilir. • Özellikle vücudun belden dönmesini ge-

rektiren aşırı sık veya aşırı uzun süreli be-
2. Fiziksel güç gereksinimi
densel çalışmalar,
İş;
• Yetersiz ara ve dinlenme süresi,
• Çok yorucu ise,
• Aşırı kaldırma, indirme veya taşıma mesa-
• Sadece vücudun bükülmesi ile yapılabili-
feleri,
yorsa,
• Yükün ani hareketi ile sonuçlanıyorsa, • İşin gerektirdiği, çalışan tarafından değişti-
• Vücut dengesiz bir pozisyonda iken yapı- rilemeyen çalışma temposu.
lıyorsa,
Ek-2
• Bedenen çalışma şekli ve harcanan güç,
bilhassa sırt ve bel incinmesi riskine neden BİREYSEL RİSK FAKTÖRLERİ
olabilir.
Çalışanlar;
3. Çalışma ortamının özellikleri
• Yapılacak işi yürütmeye fiziki yapılarının
• Çalışılan yer, işi yapmak için yeterli genişlik uygun olmaması,
ve yükseklikte değil ise,
• Uygun olmayan giysi, ayakkabı veya diğer
• Zeminin düz olmamasından kaynaklanan kişisel eşyaları kullanmaları,
düşme veya kayma tehlikesi varsa,
• Yeterli ve uygun bilgi ve eğitime sahip ol-
• Çalışma ortam ve şartları, çalışanların yük- mamaları, durumunda risk altında olabilir-
leri güvenli bir yükseklikte veya uygun bir ler.
vücut pozisyonunda taşımasına uygun de-
ğil ise,

• İşyeri tabanında veya çalışılan zeminlerde

yüklerin indirilip kaldırılmasını gerektiren
seviye farkı varsa,

• Zemin veya üzerinde durulan yer dengesiz

ise,

Sıcaklık, nem veya havalandırma uygun değil

ise, bilhassa sırt ve bel incinmesi riskini artıra-
bilir.

4. İşin gerekleri

Aşağıda belirtilen çalışma şekillerinden bir

veya birden fazlasını gerektiren işler bilhassa
sırt ve bel incinmesi riskine neden olabilir.

291
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

24. BÖLÜM
EKRANLI ARAÇLARLA ÇALIŞMALARDA SAĞLIK VE
GÜVENLIK ÖNLEMLERI HAKKINDA YÖNETMELIK
16 NISAN 2013

Amaç grafik ve resim gösteren her türlü aracı,

MADDE 1 – (1) Bu Yönetmeliğin amacı, ekran- b) Operatör: Esas işi ekranlı araçlarla çalış-
lı araçlarla çalışmalarda alınacak asgari sağlık mak olan ve normal çalışmasının önemli
ve güvenlik önlemlerine ilişkin usul ve esasları bir bölümünde ekranlı araç kullanan ki-
belirlemektir. şiyi,

Kapsam c) Çalışma merkezi: Operatörün/çalışanın

oturduğu sandalye, ekranlı aracın konul-
MADDE 2 – (1) Bu Yönetmelik, 20/6/2012 ta-
duğu masa ya da yüzey, operatör/çalı-
rihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanu-
şan-makine ara yüz yazılımı, monitör, klav-
nu kapsamına giren ve ekranlı araçlarla çalış-
ye, yazıcı, telefon, faks, modem ve benzeri
maların yapıldığı tüm işyerlerini kapsar.
aksesuar ve ekranlı araçla ilgili tüm dona-
(2) Bu Yönetmelik hükümleri; nımların tamamının veya bir kısmının bu-
lunduğu çalışma alanını, ifade eder.
a) Hareketli makine ve araçların kumanda ka-
binlerinde ve sürücü mahallinde, Genel Hususlar
b) Taşıma araçlarında aracın kumandasındaki
İşverenin yükümlülükleri
bilgisayar sistemlerinde,
c) Toplumun kullanımına açık bilgisayar sis- MADDE 5 – (1) İşveren, işyerinde gerçekleşti-
temlerinde, receği risk değerlendirmesinde; çalışma mer-
d) İşyerinde kullanımı sürekli olmayan taşına- kezlerinde ekranlı araçların kullanımından
bilir sistemlerde, kaynaklanan riskleri, özellikle görme, fiziksel
e) Hesap makineleri, yazar kasa ve benzeri sorunlar ve mental stresle ilgili riskleri de dik-
veri veya ölçüm sonuçlarını gösteren kü- kate alarak, bu risklerin etkileri, yol açabileceği
çük ekranlı cihazlarda, ilave etkiler ile risklerin bir arada olmasından
f ) Ekranlı daktilolarda, uygulanmaz. kaynaklanabilecek olumsuz etkilerin ortadan
kaldırılması veya en aza indirilmesi için her
Tanımlar
türlü sağlık ve güvenlik önlemlerini alır.
MADDE 4 – (1) Bu Yönetmelikte geçen;
(2) Bu Yönetmelik kapsamında alınacak
a) Ekranlı araç: Uygulanan işlemin içeriğine önlemlerin maliyeti çalışanlara yansıtılamaz.
bakılmaksızın ekranında harf, rakam, şekil,

292
 Ekranlı Araçlarla
Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik / 16 Nisan 2013

(3) Ekranlı araçlarla çalışmalarda aranacak MADDE 7 – (1) İşveren, ekranlı araçlarla yapı-
asgari gerekler ek-1’de yer almaktadır. lan çalışmalardan kaynaklanan iş yükünü ve
etkilenmeyi azaltmak amacıyla, uygun çalışma
Çalışanların bilgilendirilmesi ve eğitimi
planı yaparak operatörlerin periyodik olarak
MADDE 6 – (1) Ekranlı araçlarla çalışmalarda, ara vermesini veya dönüşümlü olarak başka
çalışanların bilgilendirilmesi ve eğitimi ile ilgili işlerde çalışmalarını sağlar.
olarak aşağıdaki hususlara uyulur.
Çalışanların görüşlerinin alınması ve katı-
a) İşveren, çalışanlara ve temsilcilerine çalış- lımlarının sağlanması
ma yerlerinde sağlık ve güvenlik ile ilgili
MADDE 8 – (1) İşveren, çalışanların ve temsil-
bütün konularda ve özellikle 5 inci, 7 inci
cilerinin bu Yönetmelikte belirtilen konularda
ve 9 uncu maddelerde belirtilen hususlar-
6331 sayılı
da bilgi verir.
Kanunda belirtildiği şekilde görüş ve önerileri-
b) İşveren; çalışanların iş sağlığı ve güvenliği
ni alır ve katılımlarını sağlar.
eğitimlerine ilişkin mevzuat hükümlerini
de dikkate alarak ekranlı araçlarla çalışan- Gözlerin korunması
lara, işe başlamadan önce ve çalışma ko-
MADDE 9 – (1) İşyerinde, ekranlı araçlarla ça-
şullarında önemli bir değişiklik olduğunda
lışmaya başlamadan önce ve ekranlı araçlarla
gerekli eğitimi verir. Çalışanların iş sağlığı
çalışmadan kaynaklanabilecek görme zorluk-
ve güvenliği eğitimleri; ilgili mevzuatta
ları yaşandığında çalışanların göz muayeneleri
belirtilen periyotlarda ve işyerinde gerçek-
yapılır.
leştirilen risk değerlendirmesi sonuçlarının
gerektirdiği durumlarda tekrarlanır. (2) Ekranlı araçlarla çalışmalarda operatörlerin
gözlerinin korunması için;
(2) Eğitim, özellikle aşağıdaki konuları içe-
rir: a) Ekranlı araçlarla çalışmaya başlamadan
önce,
a) Ekranlı araçlarla çalışmalarda riskler ve ko-
runma yolları, b) Yapılan risk değerlendirmesi sonuçlarına
b) Doğru oturuş, göre işyeri hekimince belirlenecek düzenli
c) Gözlerin korunması, aralıklarla,
d) Gözleri en az yoran yazı karakterleri ve
c) Ekranlı araçlarla çalışmadan kaynaklanabi-
renkler,
lecek görme zorlukları yaşandığında, göz
e) Çalışma sırasında gözleri kısa sürelerle din-
muayeneleri yapılır.
lendirme alışkanlığı,
f ) Gözlerin, kas ve iskelet sisteminin dinlen- (3) Birinci ve ikinci fıkrada belirtilen muayene
dirilmesi, sonuçlarına göre gerekiyorsa operatörlere/
g) Ara dinlenmeleri ve egzersizler. çalışanlara yaptıkları işe uygun araç ve gereç
verilir.
Günlük çalışma düzeni

293
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Ek– 1 nın bileklerini dayayabileceği özel destek

EKRANLI ARAÇLARLA ÇALIŞMALARDA
ARANACAK ASGARİ GEREKLER
1. Ekipman
a) Genel hususlar
Bu tür ekipmanların kullanımı çalışanlar için
risk kaynağı olmamalıdır.
b) Monitör
konulmalıdır.
 Operatörün/çalışanın elleri ve kolları için
klavyenin önünde yeterli boşluk olmalıdır.
 Klavye yüzeyi ışığı yansıtmayacak şekilde
mat olmalıdır.
 Klavye tuşlarının özellikleri ve yerleri klav-
ye kullanımını kolaylaştıracak şekilde ol-
malıdır.

 Ekran, operatörün/çalışanın çalışma pozis-  Klavye tuşları üzerindeki semboller, çalış-

yonuna uygun mesafede ve göz hizasında ma pozisyonuna göre kolaylıkla okunabilir
olmalıdır. ve seçilebilir nitelikte olmalıdır.

 Ekranda görünen karakterler, kolayca se- Ç) Çalışma masası veya çalışma yüzeyi
çilir şekil ve formda, uygun büyüklükte
 Çalışma masası veya çalışma yüzeyi; ekran,
olmalı, satır ve karakterler arasında yeterli
klavye, dokümanlar ve diğer ilgili malze-
boşluk bulunmalıdır.
melerin rahat bir şekilde düzenlenebilme-
 Ekran görüntüsü stabil olmalı, görüntü tit- sine olanak sağlayacak şekilde, yeterli bü-
rememeli ve benzeri olumsuzluklar bulun- yüklükte ve ışığı yansıtmayacak nitelikte
mamalıdır. olmalıdır.

 Parlaklık ve karakterler ile arka plan arasın-  Operatörün/çalışanın rahatsız edici göz ve
daki kontrast, operatör/çalışan tarafından baş hareketleri ihtiyacını en aza indirecek
kolaylıkla ayarlanabilmelidir. şekilde yerleştirilmiş ve ayarlanabilir özel-
likte doküman tutucu kullanılmalıdır.
 Ekran, operatörün/çalışanın ihtiyacına
göre kolaylıkla her yöne döndürülerek  Çalışanın rahat bir pozisyonda olması için
ayarlanabilir olmalıdır. yeterli alan olmalıdır.

 Ekran, ayrı bir kaide veya ayarlanabilir bir d) Çalışma sandalyesi

masa üzerinde kullanılabilir olmalıdır.
 Sandalye dengeli ve operatörün/çalışanın
 Ekranda kullanıcıyı rahatsız edebilecek rahat bir pozisyonda oturabileceği ve ko-
yansıma ve parlamalar olmamalıdır. laylıkla hareket edebileceği şekilde olma-
lıdır.
c) Klavye
 Oturma yerinin yüksekliği ayarlanabilir ol-
 Klavye, operatörün/çalışanın el ve kolları-
malıdır.
nın yorulmaması ve rahatça çalışabilmesi
için ekrandan ayrı ve hareketli olmalıdır.  Sırt dayama yeri öne-arkaya ve yukarı-aşa-
ğı ayarlanabilir, sırt desteği bele uygun ve
 Klavyenin ön tarafına, operatörün/çalışa-
esnek olmalıdır. İstendiğinde operatöre/

294
 Ekranlı Araçlarla
Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik / 16 Nisan 2013

çalışana uygun bir ayak desteği sağlanma- daki tüm radyasyonların sağlığa zarar ver-
lıdır. meyecek düzeylerde olması için gerekli
önlemler alınmalıdır.
2. Çalışma ortamı
f) Nem
a) Gerekli alan
• Çalışma ortamında nem, uygun düzeyde
 Operatörün/çalışanın oturma şeklini de-
tutulmalı ve bu düzey korunmalıdır.
ğiştirebilmesi ve rahatça hareket edebil-
mesi için çalışma merkezi yeterli genişlikte Operatör-Bilgisayar ara yüzü
olmalı ve uygun şekilde düzenlenmelidir.
İşveren, ekranlı araçlarla yapılacak işin düzen-
b) Aydınlatma lenmesinde ve kullanılacak programların seçi-
minde aşağıdaki hususlara uyar:
Operatörün/çalışanın gereksinimleri ve yapı-
lan işin türü dikkate alınarak uygun aydınlat- a) Programların işe uygun olması sağlanır.
ma şartları sağlanmalı, arka planla ekran ara-
b) Programların kolay kullanılabilir ve eğer
sında uygun kontrast bulunmalıdır.
uygunsa operatörün bilgi düzeyine ve de-
Yapay aydınlatma kaynaklarının yeri ve teknik neyimine göre ayarlanabilir olması sağla-
özellikleri ekrandaki ve diğer ekipman üzerin- nır. Operatörün bilgisi dışında programlara
deki parlama ve yansımalar önlenecek şekilde müdahale edilemez.
olmalıdır.
c) Sistemler çalışanların verimini artıracak ve
c) Yansıma ve parlama kolaylık sağlayacak şekilde geri beslemeli
olmalıdır. Ç) Sistemler operatöre uygun
 Çalışma merkezlerinde yansımalara ve
hız ve formatta bilgi verecek şekilde olma-
parlamalara neden olabilecek ışık gelmesi-
lıdır.
ni önlemek amacıyla tedbirler alınmalıdır.
d) Programların, özellikle verilerin algılanma-
 Ekrana gelen gün ışığının kontrol edilebil-
sı ve kullanılması konusunda yazılım ergo-
mesi için yatay ve dikey ayarlanabilir per-
nomisi prensiplerine uygun olmalıdır.
deler kullanılmalıdır
• Çalışma merkezlerinde kullanılan ekipma-
nın gürültüsü çalışanların dikkatini dağıt-
mayacak ve karşılıklı konuşmayı engelle-
meyecek düzeyde olmalıdır.

d) Isı

• Çalışma merkezindeki ekipman çalışanları

rahatsız edecek düzeyde ortama ısı verme-
melidir.

e) Radyasyon

• Çalışma merkezindeki görünür ışık dışın-

295
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

25. BÖLÜM
ÇALIŞANLARIN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLIĞI
EĞITIMLERININ USUL VE ESASLARI HAKKINDA
YÖNETMELIK 15 MAYIS 2013

Tanımlar c) (Değişik: RG-24/5/2018-30430) Çalı-

şanların bu programlara katılmasını ve katı-
MADDE 4 –
lımların eğitim katılım tutanağı ile kayıt altına
a) (Ek: RG-24/5/2018-30430) İşe başlama alınmasını,
eğitimi: Çalışan fiilen çalışmaya başlamadan
ç) (Değişik: RG-24/5/2018-30430) Program so-
önce, çalışanın yapacağı işe, varsa kullanaca-
nunda katılanlar için eğitim belgesi düzenlen-
ğı iş ekipmanına ve işyerine özgü iş sağlığı ve
mesini sağlar.
güvenliği tedbirlerini içeren konularda uygu-
lamalı olarak verilen eğitimi, (2) (Değişik: RG-24/5/2018-30430)
b) (Ek: RG-24/5/2018-30430) Temel eği- 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanunu’nun
tim: Asgari Ek-1’de belirtilen konuları içeren ve 7 inci maddesinde yer alan geçici iş ilişkisinde,
düzenli aralıklarla tekrarlanan eğitimi, geçici bir süre ile çalışanları kendi işyerinde ça-
c) (Ek: RG-24/5/2018-30430) Uzaktan eği- lıştırmak üzere devralan işveren, devraldığı ça-
tim: İletişim teknolojileri aracılığıyla elektronik lışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin
ortamda gerçekleştirilen eğitim faaliyetlerini, verilmesinden sorumludur. Ayrıca geçici bir
d) (Ek: RG-24/5/2018-30430) Uzaktan süre ile çalışanları kendi işyerinde çalıştırmak
eğitim yönetim sistemi: Uzaktan eğitim sis- üzere devralan işveren, devraldığı çalışanları
teminin yönetimini, belgelendirme ve rapor- ve işverenlerini iş sağlığı ve güvenliği riskleri-
landırma işlemlerini, iletişimini, kurs içeriğinin ne ilişkin bilgilendirir.
yayınlanmasını ve uzaktan ölçme değerlendir-
(3) (Değişik: RG-24/5/2018-30430) İş Ka-
me işlevlerini sağlayan bilgisayar yazılımını,
nunu’nun 2 inci maddesinin yedinci fıkrasında
ifade eder.
belirtilen asıl işveren-alt işveren ilişkisi kurulan
İşverenin yükümlülükleri işyerlerinde, her işveren kendi çalışanlarının iş
sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin verilmesin-
MADDE 5 – (1) İşveren, çalışanların iş sağlığı
den sorumludur. Bu işyerlerinde alt işverenin
ve güvenliği eğitimleri ile ilgili;
çalışanlarının eğitimleri ile ilgili asıl işveren
a) Programların hazırlanması ve uygulan- alt işverence bilgilendirilir. Asıl işveren, alt iş-
masını, verenin çalışanlarının iş sağlığı ve güvenliği
eğitimlerine dair belgeleri kontrol etmekle yü-
b) Eğitimler için uygun yer, araç ve gereç-
kümlüdür. Ayrıca asıl işveren, alt işverenin ça-
lerin temin edilmesini,

296
 Çalışanların İş Sağlığı Ve
Güvenliği Eğitimlerinin Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik / 15 Mayıs 2013

lışanlarına işe başlamadan önce işyerine özgü konuları içerecek şekilde temel eğitimlerin ça-
risklere ilişkin bilgi verir. lışan işe başladıktan sonra en kısa sürede veril-
mesini sağlar.
İşverenin yükümlülükleri
2) (Değişik: RG-24/5/2018-30430) İşveren, ça-
MADDE 5 – (1) İşveren, çalışanların iş sağlığı
lışan fiilen çalışmaya başlamadan önce, işe
ve güvenliği eğitimleri ile ilgili;
başlama eğitimi almasını sağlar. Bu eğitimler
(4) İşveren, tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer işverence veya işveren tarafından görevlendi-
alan işyerlerinde; yapılacak işlerde karşılaşıla- rilen bilgi sahibi ve deneyimli çalışanlarca ve-
cak sağlık ve güvenlik riskleri ile ilgili yeterli rilebilir. İşe başlama eğitimleri, temel eğitim-
bilgi ve talimatları içeren eğitimin alındığına lerin gerçekleştirilmesine kadar geçen sürede
dair belge olmaksızın, başka işyerlerinden ça- çalışanın tehlike ve risklere karşı korunmasını
lışmak üzere gelen çalışanları işe başlatamaz. sağlayacak nitelikte olmalı ve uygulamalı ola-
rak verilmelidir. İşe başlama eğitimi her çalışan
(5) (Ek: RG-24/5/2018-30430) Geçici iş ilişkisi
için en az 2 saat olarak düzenlenir. Bu eğitim-
ve asıl işveren-alt işveren ilişkisi kapsamında
lerde geçen süreler temel eğitim sürelerinden
çalışanın yaptığı iş değişmeden yeni bir işye-
sayılmaz.
rinde çalışmaya başlaması hâlinde 6. madde-
nin yedinci fıkrasındaki hükümler uygulanır. 6. (3) Çalışma yeri veya iş değişikliği, iş ekipmanı-
madde – 7. fıkra: «Bir işyerinde temel eğitimini nın değişmesi, yeni teknoloji uygulanması gibi
tamamladıktan sonra yaptığı iş değişmeden durumlar nedeniyle ortaya çıkacak risklerle il-
yeni bir işyerinde çalışmaya başlayan çalışan, gili eğitimler ayrıca verilir.
Ek-1’de yer alan eğitim programının tamamı
4)
tekrarlanmaksızın yeni başladığı işyerine özgü
riskler ile korunma tedbirlerini içeren konu- a) Çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerin-
larda üçüncü fıkra hükümlerine uygun olarak de yılda en az bir defa.
eğitilir. Çalışanın daha önceki işyerinde temel
b) Tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde iki
eğitimi tamamladığına dair belgelerinin kont-
yılda en az bir defa.
rolünden işveren sorumludur. Bu çalışanların
temel eğitimleri, çalışanın eğitimi tamamla- c) Az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde
dığı tarihten itibaren yeni başladığı işyerinin üç yılda en az bir defa.
tehlike sınıfına göre dördüncü fıkrada belirti-
(4) İş kazası geçiren veya meslek hastalığına
len düzenli aralıklar süresince geçerlidir. İşve-
yakalanan çalışana işe dönüşünde çalışmaya
ren bu çalışanları ikinci fıkra hükümlerine uy-
başlamadan önce, kazanın veya meslek has-
gun olarak ayrıca eğitir.
talığının sebepleri, korunma yolları ve güvenli
İş sağlığı ve güvenliği eğitimleri çalışma yöntemleri ile ilgili ilave eğitim verilir.

MADDE 6 – (1) (Değişik: RG-24/5/2018-30430) (5) Herhangi bir sebeple altı aydan fazla sürey-
İşveren, çalışanlarına asgari Ek-1’de belirtilen le işten uzak kalanlara, tekrar işe başlatılma-
dan önce bilgi yenileme eğitimi verilir.
297
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

İş sağlığı ve güvenliği eğitimleri sağlığı ve güvenliği dersleri veya kursları te-

mel eğitim yerine geçer.
MADDE 6 –
Eğitimin maliyeti ve eğitimde geçen süreler
7) (Ek: RG-24/5/2018-30430) Bir işyerinde te-
mel eğitimini tamamladıktan sonra yaptığı iş MADDE 8 – (1) İş sağlığı ve güvenliği eğitimle-
değişmeden yeni bir işyerinde çalışmaya baş- rinin maliyeti çalışanlara yansıtılamaz. Eğitim-
layan çalışan, Ek-1’de yer alan eğitim progra- lerde geçen süre çalışma süresinden sayılır.
mının tamamı tekrarlanmaksızın yeni başladı-
Çalışanların yükümlülükleri
ğı işyerine özgü riskler ile korunma tedbirlerini
içeren konularda üçüncü fıkra hükümlerine MADDE 9 – (1) Çalışanlar, uygulamaya konu-
uygun olarak eğitilir. lan eğitim programları çerçevesinde iş sağlığı
ve güvenliği eğitimlerine katılır, eğitimlerde
Çalışanın daha önceki işyerinde temel eğitimi
edindiği bilgileri yaptığı iş ve işlemlerde uygu-
tamamladığına dair belgelerinin kontrolün-
lar ve bu konudaki talimatlara uyarlar.
den işveren sorumludur. Bu çalışanların temel
eğitimleri, çalışanın eğitimi tamamladığı tarih- Eğitim programlarının hazırlanması
ten itibaren yeni başladığı işyerinin tehlike sı-
MADDE 10 – (1) (Değişik: RG-24/5/2018-
nıfına göre dördüncü fıkrada belirtilen düzenli
30430) İşveren, 6. maddenin dördüncü fıkra-
aralıklar süresince geçerlidir. İşveren bu çalı-
sında belirtilen düzenli aralıklar süresince eği-
şanları ikinci fıkra hükümlerine uygun olarak
tim faaliyetlerini gösteren yıllık, iki yıllık veya
ayrıca eğitir.
üç yıllık eğitim programlarının hazırlanmasını
Özel politika gerektiren grupların ve özel sağlar ve onaylar.
görevi bulunan çalışanların eğitimi
2)Eğitim programlarının hazırlanmasında çalı-
MADDE 7 – (1) İşyerinde 15 yaşını bitirmiş şanların veya temsilcilerinin görüşleri alınır.
ancak 18 yaşını doldurmamış genç çalışanlar,
3) İşe yeni alımlarda veya değişen şartlara göre
yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi
yeni risklerin ortaya çıkması durumunda yıllık
özel politika gerektiren grupların özellikleri
eğitim programlarına ilave yapılır.
dikkate alınarak gerekli eğitimler verilir.
4)İlgili mevzuatın değişmesi veya çalışma şart-
(2) Destek elemanlarına ve çalışan temsilcile-
larına bağlı olarak yeni risklerin ortaya çıkması
rine, görevlendirilecekleri konularla ilgili de
halinde yıllık eğitim programına bağlı kalmak-
eğitim verilir.
sızın çalışanların uygun eğitim almaları sağla-
(3) (Ek: RG-24/5/2018-30430) Çırak ve stajyer- nır.
lerin eğitim ve bilgilendirilmelerinden uygu-
5)Yıllık eğitim programında, verilecek eğitim-
lamalı eğitim alınan işyerinin işvereni sorum-
lerin konusu, hangi tarihlerde düzenleneceği,
ludur. Ancak işverenin kabul etmesi halinde
eğitimin süresi, eğitime kimlerin katılacağı,
çırak ve stajyerlerin eğitimini devam ettirdiği
eğitimin hedefi ve amacı hususlarına yer veri-
eğitim ve öğretim kurumunda tamamladığı iş
lir.

298
 Çalışanların İş Sağlığı Ve
Güvenliği Eğitimlerinin Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik / 15 Mayıs 2013

Eğitim süreleri ve konuları konular dışında almaları gereken eğitimler be-

lirlenir.
MADDE 11 – (1) (Değişik: RG-24/5/2018-
30430) Çalışanlara verilecek temel eğitimler, (5) İş sağlığı ve güvenliği eğitimleri; ça-
işin devamı süresince belirlenen düzenli ara- lışanlarda iş sağlığı ve güvenliğine yönelik
lıklar içinde; davranış değişikliği sağlamayı ve eğitimlerde
aktarılan bilgilerin öneminin çalışanlarca kav-
a) Az tehlikeli işyerleri için en az 8 saat,
ranmasını amaçlar.
b) Tehlikeli işyerleri için en az 12 saat,
(6) Verilen eğitimin sonunda ölçme ve
c) Çok tehlikeli işyerleri için en az 16 saat değerlendirme yapılır. Değerlendirme sonuç-
larına göre eğitimin etkin olup olmadığı be-
Olarak her çalışan için düzenlenir.
lirlenerek ihtiyaç duyulması halinde, eğitim
(2) Birinci fıkrada belirtilen eğitim sürele- programında veya eğiticilerde değişiklik yapı-
rinin Ek-1’de yer alan konulara göre dağıtımın- lır veya eğitim tekrarlanır.
da işyerinde yürütülen faaliyetler esas alınır.
(7) Değişik: RG-24/5/2018-30430) İşye-
(3) (Değişik: RG-24/5/2018-30430) Eğitim rinde ilk defa verilecek temel eğitimler hariç
sürelerinin bütün olarak değerlendirilmesi çalışanlara tekrar verilecek temel eğitimler iş-
esas olmakla birlikte bir saatten az olmamak veren tarafından işe ve işyerine özgü içeriğin
kaydıyla işyerindeki vardiya ve benzeri iş prog- hazırlanması ve gerekli uzaktan eğitim yöne-
ramları da dikkate alınarak farklı zaman dilim- tim sisteminin sağlanması halinde uzaktan
lerinde de değerlendirilebilir. eğitim yöntemi kullanılarak verilebilir.
Eğitimin temel prensipleri Eğitimi verebilecek kişi ve kuruluşlar
MADDE 12 – (1) Eğitimin verimli olması için, MADDE 13 – (Değişik: RG-24/5/2018-30430)
eğitime katılacakların ihtiyacı olan konuların
(1) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitim-
seçilmesine özen gösterilir. Eğitim, çalışanla-
leri;
rın kolayca anlayabileceği şekilde teorik ve
uygulamalı olarak düzenlenir. a) İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetini yürü-
ten iş güvenliği uzmanları ile işyeri hekimleri,
(2) Eğitimler çalışanlara bireysel ya da
gruplar halinde uygulanabilir. b) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araş-
tırma Merkezi,
(3) Çalışanların, iş sağlığı ve güvenliği ko-
nusunda sahip olması gereken bilgi, beceri, c) Üniversiteler ile kamu kurum ve kuruluşla-
davranış ve tutumlarının ayrı ayrı ve ölçülebilir rının eğitim birimleri, tarafından eğiticilerin
bir biçimde ortaya konması esastır. uzmanlık alanının Ek-1’de yer alan konulara
uygun olması kaydıyla verilir.
(4) İşverenin kendi belirleyeceği bir yön-
tem ile bireysel seviye tespiti yapılarak çalışan- (2) Ayrıca çalışanların iş sağlığı ve güvenliği
ların eğitim öncesi seviyesi ve Ek-1’de yer alan eğitimleri aşağıda sayılan kurum ve kuruluşlar

299
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

tarafından da verilir: benzeri tüm eğitimler belgelendirilerek çalı-

şanın özlük dosyasında saklanır. Temel eğitim-
a) Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluş-
lere ilişkin belgeler Ek-2’de yer alan örneğine
ları.
uygun olarak düzenlenir. Çalışanın işten ay-
b) İşçi, işveren ve kamu görevlileri kuruluşları rılırken talep etmesi halinde ikinci bir nüsha
veya bu kuruluşlarca kurulan eğitim vakıfları düzenlenerek çalışana teslim edilir. Belgenin
ve ortaklaşa oluşturdukları eğitim merkezleri. mümkün olan en kısa sürede verilmesinden
ve belgede yer alan bilgilerin doğruluğundan
c) Bakanlıkça yetkilendirilmiş eğitim kurumla-
işveren sorumludur. İkinci nüshada işverenin
rı.
imzası yeterli olup, eğitici veya eğiticilerin im-
Ç) Çalışanlara ücretsiz eğitim hizmeti veren ve zası aranmaz.
kamu yararına kuruluş statüsüne haiz, eğitim
(2) Eğitimlerin işyeri dışındaki bir kurum veya
amaçlı kurulmuş vakıflar.
kuruluş tarafından verilmesi durumunda bu
(3) İkinci fıkrada belirtilen kurum ve kuruluş- kurum veya kuruluşun unvanı da düzenlenen
lar bu eğitimleri bünyelerinde görevli; işyeri belgede yer alır.
hekimliği ve iş güvenliği uzmanlığı eğitici bel-
(3) 5 inci maddenin birinci fıkrasının (c) bendi
gesine veya iş güvenliği uzmanlığı belgesine
uyarınca hazırlanan eğitim katılım tutanağın-
veya işyeri hekimliği belgesine sahip kişiler
da eğitimin düzenlendiği yer ve tarih, katı-
aracılığı ile verebilirler. Eğiticilerin uzmanlık
lımcıların adı, soyadı ve imzası, eğiticinin adı,
alanının Ek-1’de yer alan konulara uygun ol-
soyadı ve imzası ile eğitimin konusu ve süresi
ması şartı aranır.
yer alır.
Eğitim verilecek mekânın nitelikleri
Uzaktan eğitimin temel prensipleri
MADDE 14 – (1) Eğitimler, uygulamaların da
MADDE 15/A – (Ek: RG-24/5/2018-30430)
yapılmasına imkân verecek uygun ve yeterli
bir mekânda yapılır. (1) Uzaktan eğitim yöntemi kullanılarak ger-
çekleştirilen temel eğitimlerin Yönetmeliğin
(2) Eğitim mekânlarında, uygun termal
12 inci maddesinde yer alan hükümlerin yanı
konfor şartları ve yeterli aydınlatma sağlanır.
sıra aşağıda yer alan hükümlere uyması gere-
(3) Eğitimde kullanılacak araç ve gereçle- kir:
rin, günün teknolojisine uygun olması sağla-
a) Kullanılan uzaktan eğitim yönetim sistemi
nır.
uluslararası standartlara uygun, farklı kaynak
Eğitimlerin belgelendirilmesi ve farklı sistemlerde çalıştırılabilir, değişik eği-
MADDE 15 – MADDE 15 – (Değişik: RG- tim setleri ile yeniden kullanılabilir, yönetilebi-
lir ve izlenebilir, kullanıcıların ulaşmakta güç-
24/5/2018-30430)
lük çekmeyeceği, sağlam ve kullanıcı talebini
(1) Düzenlenen işe başlama eğitimi, temel karşılayabilir nitelikte olur.
eğitim, bilgi yenileme eğitimi, ilave eğitim ve

300
 Çalışanların İş Sağlığı Ve
Güvenliği Eğitimlerinin Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik / 15 Mayıs 2013

b) Eğitim programı ile uzaktan eğitim yönetim

sistemi, eğitim esnasında kullanıcıların katılı-
mına imkân sağlayan etkileşimli yapıda olur.

c) Katılımcıların sisteme giriş ve çıkışları, sis-

temde geçirdikleri süreler, ölçüm ve değer-
lendirme sonuçları, kullanıcıların eğitimin ne
kadarını tamamladığı ve benzeri veriler eğitim
yönetim sistemi aracılığı ile kayıt altına alınır,
izlenir ve raporlanır.

ç) Eğitim programının içeriği katılımcıların eği-

tim seviyelerine uygun, işe ve işyerine özgü,
çalışanların bildikleri, tanıdıkları iş ve çalışma
ortamı ögeleri kullanılarak hazırlanır.

301
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

EK-1

EĞİTİM KONULARI TABLOSU

EĞİTİM KONULARI
1. Genel konular
a) Çalışma mevzuatı ile ilgili bilgiler,
b) Çalışanların yasal hak ve sorumlulukları,
c) İşyeri temizliği ve düzeni,
Ç) İş kazası ve meslek hastalığından doğan hukuki sonuçlar,

2. Sağlık konuları
a) Meslek hastalıklarının sebepleri,
b) Hastalıktan korunma prensipleri ve korunma tekniklerinin uygulanması,
c) Biyolojik ve psikososyal risk etmenleri,
ç) İlkyardım,
d) Tütün ürünlerinin zararları ve pasif etkilenim,

3. Teknik konular
a) Kimyasal, fiziksel ve ergonomik risk etmenleri,
b) Elle kaldırma ve taşıma,
c) Parlama, patlama, yangın ve yangından korunma,
ç) İş ekipmanlarının güvenli kullanımı,
d) Ekranlı araçlarla çalışma,
e) Elektrik, tehlikeleri, riskleri ve önlemleri,
f ) İş kazalarının sebepleri ve korunma prensipleri ile tekniklerinin uygulanması,
g) Güvenlik ve sağlık işaretleri,
ğ) Kişisel koruyucu donanım kullanımı,
h) İş sağlığı ve güvenliği genel kuralları ve güvenlik kültürü,
ı) Tahliye ve kurtarma,
4. Diğer konular (çalışanın yaptığı işe özgü yüksekte çalışma, kapalı ortamda çalışma,
radyasyon riskinin bulunduğu ortamlarda çalışma, kaynakla çalışma, özel risk taşıyan ekip-
man ile çalışma, kanserojen maddelerin yol açtığı olası sağlık riskleri ve benzeri)

302
 Çalışanların İş Sağlığı Ve
Güvenliği Eğitimlerinin Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik / 15 Mayıs 2013

EK-2 TEMEL EĞİTİM BELGESİ

303
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

304
 Kişisel Koruyucu Donanımlar

26. BÖLÜM
KIŞISEL KORUYUCU DONANIMLAR

Kapsam Kişisel koruyucu donanım: 29/11/2006 ta-

rihli ve 26361 sayılı Resmî Gazete ‘de yayım-
MADDE 2 – (1) Bu Yönetmelik, 20/6/2012 ta-
lanan Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği
rihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanu-
esas alınmak üzere;
nu kapsamında yer alan işyerlerini kapsar.
1) Çalışanı, yürütülen işten kaynaklanan,
(2) Bu Yönetmelik, aşağıda belirtilen kişisel ko-
sağlık ve güvenliği etkileyen bir veya birden
ruyucu donanımları kapsamaz.
fazla riske karşı koruyan, çalışan tarafından
a) Özel olarak çalışanın sağlığını ve gü- giyilen, takılan veya tutulan, bu amaca uygun
venliğini korumak üzere yapılmamış sıradan iş olarak tasarımı yapılmış tüm alet, araç, gereç
elbiseleri ve üniformalar, ve cihazları,

b) Afet ve acil durum birimlerinin müda- 2) Kişiyi bir veya birden fazla riske karşı
hale faaliyetlerinde kullandıkları ekipman, korumak amacıyla üretici tarafından bir bütün
haline getirilmiş cihaz, alet veya malzemeden
c) Türk Silahlı Kuvvetleri, genel kolluk
oluşmuş donanımı,
kuvvetleri ve Millî İstihbarat Teşkilâtı Müste-
şarlığı gibi kamu düzeninin sağlanmasına yö- 3) Belirli bir faaliyette bulunmak için ko-
nelik kurumların faaliyetlerinde kullandıkları runma amacı olmaksızın taşınan veya giyilen
kişisel koruyucular, donanımla birlikte kullanılan, ayrılabilir veya
ayrılamaz nitelikteki koruyucu cihaz, alet veya
Ç) Kara taşımacılığında kullanılan kişisel koru-
malzemeyi,
yucular,
4) Kişisel koruyucu donanımın rahat ve iş-
d) Spor ekipmanı,
levsel bir şekilde çalışması için gerekli olan ve
e) Nefsi müdafaayı veya caydırmayı he- sadece bu tür donanımlarla kullanılan değiş-
defleyen ekipman, tirilebilir parçalarını, ifade eder.
f) Riskleri ve istenmeyen durumları sap- İşverenin Yükümlülükleri Genel kural
tayan ve ikaz eden taşınabilir cihazlar.
MADDE 5 – (1) Kişisel koruyucu donanım,
Tanımlar risklerin, toplu korunmayı sağlayacak teknik
önlemlerle veya iş organizasyonu ve çalışma
MADDE 4 – (1) Bu Yönetmelikte geçen;
yöntemleriyle önlenemediği, tam olarak sı-

305
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

nırlandırılamadığı durumlarda kullanılır. Ki- kin derecesi, maruziyet sıklığı, her bir çalışanın
şisel koruyucu donanım, iş kazası ya da mes- iş yaptığı yerin özellikleri ve kişisel koruyucu
lek hastalığının önlenmesi, çalışanların sağlık donanımın performansı dikkate alınarak belir-
ve güvenlik risklerinden korunması, sağlık ve lenir.
güvenlik koşullarının iyileştirilmesi amacıyla
ç) Tek kişi tarafından kullanılması esas olan ki-
kullanılır. İşveren, toplu korunma tedbirlerine,
şisel koruyucu donanımların, zorunlu hallerde
kişisel korunma tedbirlerine göre öncelik verir.
birden fazla kişi tarafından kullanılmasını ge-
Genel hükümler rektiren durumlarda, bu kullanımdan dolayı
sağlık ve hijyen problemi doğmaması için her
MADDE 6 – (1) Kişisel koruyucu donanımların
türlü önlem alınır.
işyerlerinde kullanımı ile ilgili olarak aşağıdaki
hususlara uyulur; d) İşyerinde, her bir kişisel koruyucu do-
nanım için, bu maddenin (a) ve (b) bentlerinde
a) İşyerinde kullanılan kişisel koruyucu
belirtilen hususlarla ilgili yeterli bilgi bulunur
donanım, Kişisel Koruyucu Donanım Yönet-
ve bu bilgilere kolayca ulaşılabilir.
meliği hükümlerine uygun olarak tasarlanır ve
üretilir. Tüm kişisel koruyucu donanımlar; e) Kişisel koruyucu donanımlar, işveren
tarafından ücretsiz verilir, imalatçı tarafından
1) Kendisi ek risk oluşturmadan ilgili riski
sağlanacak kullanım kılavuzuna uygun olarak
önlemeye uygun olur.
bakım, onarım ve periyodik kontrolleri yapılır,
2) İşyerinde var olan koşullara uygun olur. ihtiyaç duyulan parçaları değiştirilir, hijyenik
şartlarda muhafaza edilir ve kullanıma hazır
3) Kullananın ergonomik gereksinimleri-
bulundurulur.
ne ve sağlık durumuna uygun olur.
f) İşveren, kişisel koruyucu donanımları
4) Gerekli ayarlamalar yapıldığında kulla-
hangi risklere karşı kullanacağı konusunda
nana tam uyar.
çalışanı bilgilendirir.
5) Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği kap-
g) İşveren, kişisel koruyucu donanımların
samına giren ürünlerde uygun şekilde CE işa-
kullanımı konusunda uygulamalı olarak eği-
reti ve Türkçe kullanım kılavuzu bulundurur.
tim verilmesini sağlar.
b) Birden fazla riskin bulunduğu ve çalışa-
ğ) Kişisel koruyucu donanımlar, istisnai ve özel
nın bu risklere karşı aynı anda birden fazla ki-
koşullar hariç, sadece amacına uygun olarak
şisel koruyucu donanımı kullanmasını gerekti-
kullanılır.
ren durumlarda, bir arada kullanılmaya uygun
olan ve bir arada kullanıldığında söz konusu h) Kişisel koruyucu donanımlar çalışanla-
risklere karşı koruyuculuğu etkilenmeyen kişi- rın kolayca erişebilecekleri yerlerde ve yeterli
sel koruyucu donanımlar seçilir. miktarlarda bulundurulur.

c) Kişisel koruyucu donanımların kulla- (2) Kişisel koruyucu donanımlar talimatlara

nım şartları ve özellikle kullanılma süreleri; ris- uygun olarak kullanılır, bakımı ve temizliği ya-

306
 Kişisel Koruyucu Donanımlar

pılır. Talimatlar çalışanlar tarafından anlaşılır nanımlar, Ek- 3’te belirtilen işlerde ve benzeri
olmak zorundadır. işlerde, toplu korunma yöntemleri ile risklerin
önlenemediği veya tam olarak sınırlandırıla-
Kişisel koruyucu donanımların değerlendi-
madığı durumlarda kullanılır. Ek-1’de örneği
rilmesi ve seçimi
verilen tabloya göre riskler değerlendirilir ve
MADDE 7 – (1) İşveren, yapılacak risk değer- çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden ki-
lendirmesi sonucu alınacak iş sağlığı ve gü- şisel koruyucu donanım kullanılması gereken
venliği tedbirleri ile kullanılması gereken kişi- durumlar belirlenir. İşveren Ek-2’de belirtilen
sel koruyucu donanımı belirler. kişisel koruyucu donanımlardan gerekli olan-
ları sağlar. Çalışanların bu kişisel koruyucu do-
(2) İşyerinde kullanılacak kişisel koruyucu
nanımları uygun şekilde kullanmaları için her
donanımlar aşağıda belirtilen hususlar göz
türlü önlemi alır.
önünde bulundurularak değerlendirilir;
(2) Çalışanlar, 6331 sayılı Kanunun 19 uncu
a) İşveren, kişisel koruyucu donanımları seç-
maddesine uygun olarak, iş sağlığı ve güven-
meden önce, koruyucuların bu Yönetmeliğin
liği ile ilgili aldıkları eğitim ve işverenin bu ko-
6. maddesinin (a) ve (b) bentlerindeki şartlara
nudaki talimatları doğrultusunda kendilerine
uygun olup olmadığını değerlendirir. Bu de-
sağlanan kişisel koruyucu donanımları doğru
ğerlendirme aşağıdaki hususları içerir;
kullanmakla, korumakla, uygun yerlerde ve
1) Diğer yöntemlerle önlenemeyen risk- uygun şekilde muhafaza etmekle yükümlüdür.
lerin analiz ve değerlendirmesi,
(3) Çalışanlar kişisel koruyucu donanımda gör-
2) Kişisel Koruyucu Donanımın kendi- dükleri herhangi bir arıza veya eksikliği işvere-
sinden kaynaklanabilecek riskler göz önünde ne bildirirler. Arızalı bulunan kişisel koruyucu
bulundurularak, bu maddenin (a) bendinin (1) donanımlar arızalar giderilmeden ve gerekli
numaralı alt bendinde belirtilen risklere karşı kontrolleri yapılmadan kullanılmaz. Çalışanla-
etkili olabilecek özelliklerinin tanımlanması, ra verilen kişisel koruyucu donanımlar her za-
3) Seçilecek kişisel koruyucu donanımın man etkili şekilde çalışır durumda olur, temiz-
özellikleri ile bu maddenin (a) bendinin (2) nu- lik ve bakımı yapılır ve gerektiğinde yenileri ile
maralı alt bendine göre belirlenen özelliklerin değiştirilir.
karşılaştırılması. Kişisel koruyucu donanımlar her kullanımdan
b) Kişisel koruyucu donanımın herhangi bir önce kontrol edilir.
parçasında değişiklik yapıldığı takdirde bu Çalışanların bilgilendirilmesi
maddenin (a) bendindeki değerlendirme ye-
MADDE 9 – (1) İşveren, kişisel koruyucu do-
niden yapılır.
nanımların kullanımı esnasında alınması ge-
Kullanım kuralları reken sağlık ve güvenlik önlemleri hakkında
MADDE 8 – (1) 5, 6 ve 7 inci maddelerde be- çalışanlara ve temsilcilerine bilgi verir.
lirtilen koşulları sağlayan kişisel koruyucu do-

307
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Çalışanların görüşlerinin alınması ve katılı- • İklimlendirme,

mının sağlanması
• İşaretleme/sınırlama
MADDE 10 – (1) İşveren, bu Yönetmelik ve
• Uyarı levhaları
eklerinde belirtilen konularda 6331 sayılı Ka-
nunun 18 inci maddesi hükümleri gereğince Kişiye Yönelik Korunma Uygulamaları
çalışanların veya temsilcilerinin görüşlerini alır
• İşe uygun personel seçimi,
ve katılımlarını sağlar.
• Eğitim ve denetim,
(2) İşveren, destek elemanları ile çalışan tem-
silcilerinin, kullanılması gereken kişisel koru- • İşe giriş sağlık muayenesi,
yucu donanımların belirlenmesi konularında • Periyodik sağlık muayeneleri,
önceden görüşlerinin alınmasını sağlar.
• Geri dönüş sağlık muayeneleri,
KİŞİSEL KORUYUCU DONA-
• Rehabilitasyon çalışmaları,
NIMLAR
• Kişisel koruyucu donanımların kullanımı.
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KORUNMA UY-
GULAMALARI KİŞİSEL KORUYUCU DONANIM LİSTESİ 1.

İşyerlerinde, çalışanların sağlıklı ve güvenli bir BAŞ KORUYUCULARI

ortamda çalışmalarını sağlamak için yapılacak
korunma uygulamaları, iki ana başlık altında
incelenebilir:
 Toplu Korunma Uygulamaları
 Kişiye Yönelik Korunma Uygulamaları
Toplu Korunma Uygulamaları
• Tehlikesiz olanla değiştirme,
i. Endüstride (madenler, inşaat sahaları ve
diğer endüstriyel alanlar) kullanılan koru-
yucu baretler
ii. Saçlı derinin korunması (kepler, boneler,
siperlikli veya siperliksiz saç fileleri)
iii. Koruyucu başlık (kumaştan veya geçirim-
siz kumaştan yapılmış boneler, kepler, ge-
mici başlıkları ve benzeri)

KULAK KORUYUCULARI
• Yalıtım,
i. Kulak tıkaçları ve benzeri cihazlar
• Koruyucu/koruma içine alma,
ii.Tam akustik baretler
• Yerel havalandırma, iii.
Endüstriyel baretlere uyan kulaklıklar
• Yerel aydınlatma, iv.Düşük frekanslı kapalı devre haberleşme
alıcısı olan kulak koruyucuları
• Makine koruyucuları, v. İç haberleşme donanımlı kulak koruyucu-
• Genel havalandırma, ları

• Genel aydınlatma,

308
 Kişisel Koruyucu Donanımlar

GÖZ VE YÜZ KORUYUCULARI AYAK VE BACAK KORUYUCULARI

i. Gözlükler
ii. Kapalı gözlük (dalgıç tipi gözlük)
iii. X-ışını gözlüğü, lazer ışını gözlüğü, ultra-vi-
yole, kızılötesi, görünür radyasyon gözlük-
leri
iv. Yüz siperleri
v. Ark kaynağı maskeleri ve baretleri (elle tu-
tulan maskeler, koruyucu baretlere takıla-
bilen maskeler veya baş bantlı maskeler)
SOLUNUM SİSTEMİ KORUYUCULARI
i. Gaz, toz ve radyoaktif toz filtreli maskeler
4.2.Hava beslemeli solunum cihazları
ii. Takılıp çıkarılabilen kaynak maskesi bulun-
duran solunum cihazları
iii. Dalgıç donanımı
iv. Dalgıç elbisesi
EL VE KOL KORUYUCULARI
1) Özel koruyucu eldivenler:
i. Makinelerden (delinme, kesilme, titreşim
ve benzeri)
i. Normal ayakkabılar, botlar, çizmeler, uzun
botlar, güvenlik bot ve çizmeleri
ii. Bağları ve kancaları çabuk açılabilen ayak-
kabılar
iii. Parmak koruyuculu ayakkabılar
iv. Tabanı ısıya dayanıklı ayakkabı ve ayakkabı
kılıfları
v. Isıya dayanıklı ayakkabı, bot, çizme ve toz-
luklar
vi. Termal ayakkabı, bot, çizme ve kılıfları
vii. Titreşime dayanıklı ayakkabı, bot, çizme ve
kılıfları
viii. Antistatik ayakkabı, bot, çizme ve kılıfları
ix. İzolasyonlu ayakkabı, bot, çizme ve kılıfları
x. Zincirli testere operatörleri için koruyucu
bot ve çizmeler
xi. Tahta tabanlı ayakkabılar
xii. Takıp çıkarılabilen ayak üst kısmı koruyu-
cuları
xiii. Dizlikler 14.Tozluklar
xiv. Takılıp çıkarılabilen iç tabanlıklar (ısıya da-
yanıklı, delinmeye dayanıklı, ter geçirmez)
xv. Takılıp çıkarılabilen çiviler (buz, kar ve kay-
gan yüzeylere karşı

ii. Kimyasallardan CİLT KORUYUCULARI

iii. Elektrikten i. Koruyucu kremler / merhemler

iv. Sıcak ve soğuktan GÖVDE VE KARIN BÖLGESİ KORUYUCULARI

v. Tek parmaklı eldivenler i. Makinelerden korunmak için kullanılan ko-

ruyucu yelek, ceket ve önlükler (delinme,
vi. Parmak kılıfları kesilme, ergimiş metal sıçramalarına karşı)
vii. Kolluklar ii. Kimyasallara karşı kullanılan koruyucu ye-
lek, ceket ve önlükler 3.Isıtmalı yelekler
viii. Ağır işler için bilek koruyucuları (bileklik) iii. Cankurtaran yelekleri
ix. Parmaksız eldivenler iv. X ışınına karşı koruyucu önlükler
x. Koruyucu eldivenler v. Vücut kuşakları / kemerleri

309
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

VÜCUT KORUYUCULARI 1.1.2. Çelik köprüler, çelik yapılar, direkler, ku-

leler, hidrolik çelik yapılar, yüksek fırınlar, çelik
i. Düşmelere karşı kullanılan donanım:
işleri ve haddehaneler, büyük konteynırlar,
ii. Düşmeyi önleyici ekipman (gerekli tüm ak-
büyük boru hatları, ısı ve enerji santrallerinde
sesuarlarıyla birlikte
yapılan çalışmalar
iii. Kinetik enerjiyi absorbe eden frenleme
ekipmanı (gerekli tüm aksesuarlarıyla bir- 1.1.3. Tüneller, maden ocağı girişleri, kuyular
likte) ve hendeklerde yapılan çalışmalar
iv. Vücudu boşlukta tutabilen donanım (pa-
1.1.4. Toprak ve kaya işleri
raşüt tipi emniyet kemeri) 9.2.Koruyucu
giysiler: 1.1.5. Yeraltında ve taşocaklarında yapılan iş-
v. Koruyucu iş elbisesi (iki parçalı ve tulum) ler, hafriyat işleri, kömür işletmelerinde yapı-
vi. Makinelerden korunma sağlayan giysi (de- lan dekapaj işleri
linme, kesilme ve benzeri)
1.1.6. Cıvatalama işleri
vii. Kimyasallardan korunma sağlayan giysi
viii. Kızılötesi radyasyon ve ergimiş metal sıçra- 1.1.7. Patlatma işleri
malarına karşı korunma sağlayan giysi 1.1.8. Asansörler, kaldırma araçları, vinç ve
ix. Isıya dayanıklı giysi konveyörler civarında yapılan işler
x. Termal giysi
xi. Radyoaktif kirlilikten koruyan giysi 1.1.9. Yüksek fırınlar, ergitme ocakları, çelik iş-
xii. Toz geçirmez giysi leri, haddehaneler, metal işleri, demir işleme,
xiii. Gaz geçirmez giysi presle sıcak demir işleme, döküm işleri
xiv. Florasan maddeli, yansıtıcılı giysi ve akse- 1.1.10. Endüstriyel fırınlar, konteynırlar, maki-
suarları (kol bantları, eldiven ve benzeri) nalar, silolar, bunkerler ve boru hatlarında ya-
xv. Koruyucu örtüler pılan işler
KİŞİSEL KORUYUCU DONANIM 1.1.11. Gemi yapım işleri
KULLANILMASININ GEREKLİ
OLABİLECEĞİ İŞLER VE SEKTÖR- 1.1.12. Demiryolu manevra işleri
LER 1.1.13. Mezbahalarda yapılan işler
1. BAŞ KORUYUCULARI 2. AYAK KORUYUCULARI
1.1. Koruyucu baretler 2.1. Delinmez tabanlı emniyet ayakkabıları
1.1.1. İnşaat işleri, özellikle iskeleler ve yük- 2.1.1. Karkas ve temel işleri, yol çalışmaları
sekte çalışma platformlarının üstünde, altında
veya yakınında yapılan işler, kalıp yapımı ve 2.1.2. İskelelerde yapılan çalışmalar
sökümü, montaj ve kurma işleri, iskelede çalış- 2.1.3. Karkas yapıların yıkım işleri
ma ve yıkım işleri
2.1.4. Kalıp yapma ve sökme işlerini de kap-

310
 Kişisel Koruyucu Donanımlar

sayan beton ve prefabrike parçalarla yapılan dondurulmuş etle yapılan işler

çalışmalar
2.2.13. Gemi yapım işleri
2.1.5. Şantiye alanı ve depolardaki işler
2.2.14. Demiryolu manevra işleri
2.1.6. Çatı işleri
2.3. Kaymayı önleyici ve delinmeye daya-
2.2. Delinmez taban gerektirmeyen emni- nıklı ayakkabılar
yet ayakkabıları
2.3.1. Çatı işleri
2.2.1. Çelik köprüler, çelik bina inşaatı, sütun-
2.3.2. Kaygan zeminde çalışma gerektiren ve
lar, kuleler, hidrolik çelik yapılar, yüksek fırınlar,
delinme riski içeren işler
çelik işleri ve haddehaneler, büyük kontey-
nırlar, büyük boru hatları, vinçler, ısı ve enerji 2.4. Yalıtkan tabanlı koruyucu ayakkabılar
santrallerinde yapılan işler
2.4.1. Çok sıcak veya soğuk malzemelerle yapı-
2.2.2. Fırın yapımı, ısıtma ve havalandırma tesi- lan çalışmalar
satının kurulması ve metal montaj işleri
2.5. Kolayca çıkarılabilen emniyet ayakka-
2.2.3. Tadilat ve bakım işleri bıları

2.2.4. Yüksek fırınlar, ergitme ocakları, çelik iş- 2.5.1. Ergimiş maddelerin ayakkabıdan içeri
leri, haddehaneler, metal işleri, demir işleme, girme riski bulunan işler
presle demire şekil verme, sıcak presleme işle-
3. YÜZ VE GÖZ KORUYUCULARI
ri ve metal çekme fabrikalarında yapılan işler
3.1. Koruyucu gözlükler, yüz siperlikleri
2.2.5. Taş ocaklarında ve açık ocaklarda yapılan
veya elle tutulan yüz koruyucuları
işler, kömür işletmelerinde yapılan dekapaj iş-
leri 3.1.1 Kaynak yapma, öğütme ve ayırma işleri

2.2.6. Taş yontma ve taş işleme işleri
2.2.7. Düz cam ve cam eşya üretimi ve işlen-
mesi
2.2.8. Seramik endüstrisinde kalıp işleri
2.2.9. Seramik endüstrisinde fırınların kaplan-
ması
2.2.10. Seramik eşya ve inşaat malzemesi kalıp
işleri
3.1.2. Sızdırmazlık sağlamak için yapılan işler
(kalafatlama) ve keski ile yontma, biçimlendir-
me işleri
3.1.3. Taş yontma ve şekillendirme işleri
3.1.4. Cıvatalama işleri
3.1.5. Talaş çıkaran makinelerde yapılan talaş
toplama işleri
3.1.6. Presle sıcak demir işleme

2.2.11. Taşıma ve depolama işleri 3.1.7. Artıkların parçalanması ve uzaklaştırıl-

ması işleri
2.2.12. Konserve yiyeceklerin paketlemesi ve

311
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

3.1.8. Aşındırıcı maddelerin püskürtülerek kul- 4.1.9. Soğutucu gaz kaçağı tehlikesinin oldu-
lanıldığı işler ğu soğutma tesislerinde yapılan çalışmalar

3.1.9. Asit ve baz çözeltileriyle, dezenfektan ve 4.1.10 Biyolojik ajanların olduğu işler
aşındırıcı temizlik maddeleriyle yapılan işler
5. İŞİTME DUYUSUNUN KORUNMASI
3.1.10. Sıvı spreylerle çalışma
5.1. Kulak koruyucuları
3.1.11. Ergimiş maddelerle veya onların yakı-
5.1.1. Metal şekillendirme presleriyle çalışma
nında çalışma
5.1.2. Pnömatik matkaplarla çalışma
3.1.12. Radyant ısı ile çalışma
5.1.3. Havalimanlarının yer işletmelerinde çalı-
3.1.13. Lazerle çalışma
şanların yaptığı işler
3.1.14. Biyolojik ajanlarla çalışılan işler
5.1.4. Kazık çakma işleri
4. SOLUNUM SİSTEMİ KORUYUCULARI
5.1.5. Ağaç ve tekstil işleri
4.1. Respiratörler/ Solunum cihazları
6. EL, KOL VE VÜCUT KORUNMASI
4.1.1. Yetersiz oksijen veya zararlı bir gazın bu-
6.1. Koruyucu giysi
lunabileceği konteynırlar, kapalı alanlar veya
gaz yakan endüstriyel fırınlarda yapılan çalış- 6.1.1. Asit ve baz çözeltileriyle, dezenfektan ve
malar aşındırıcı temizlik ürünleriyle yapılan işler

4.1.2. Yüksek fırınlara yükleme yapılan alanlar- 6.1.2. Sıcak malzemeler ile veya onların civa-
daki çalışmalar rında yapılan ve ısı etkisinin hissedildiği yer-
lerdeki çalışmalar
4.1.3. Yüksek fırınların gaz boruları ve gaz kon-
vertörleri civarındaki çalışmalar 6.1.3. Düz cam ürünleriyle çalışma

4.1.4. Ağır metal dumanlarının bulunabileceği 6.1.4. Kumlama işleri

yüksek fırın kapakları civarındaki çalışmalar
6.1.5. Derin dondurucu odalarda çalışma
4.1.5. Toz bulunması muhtemel, fırın içi döşe-
6.2. Ateşe dayanıklı koruyucu giysi
me işlerinde ve kepçelerle yapılan çalışmalar
6.2.1. Kapalı alanlarda kaynak işleri
4.1.6. Toz oluşumunu önlemenin yetersiz ol-
duğu sprey boyama işleri 6.3. Delinmeye dayanıklı önlükler

4.1.7. Kuyularda, kanalizasyon ve kanalizas- 6.3.1. Kesme ve kemiklerinden ayırma işleri

yonla bağlantılı diğer yer altı sahalarında ya- 6.3.2. El bıçaklarıyla yapılan ve bıçağın vücuda
pılan çalışmalar doğru çekilmesini gerektiren işler
4.1.8. Sağlık ve güvenlik riski meydana getire- 6.4. Deri Önlükler
bilecek düzeyde toz oluşan işler

312
 Kişisel Koruyucu Donanımlar

6.4.1. Kaynak işleri 9. EMNİYET KEMERİ

6.4.2. Demir dövme işleri 9.1. İskelelerde çalışma

6.4.3. Döküm işleri 9.2. Prefabrik parçaların montajı

6.5. Ön kolun (kolun bilekle dirsek arasında 9.3. Direk ya da sütunlarda çalışma
kalan bölümü) korunması
9.4. Çatı İşleri
6.5.1. Kesme ve kemiklerinden ayırma işleri
10. GÜVENLİK HALATLARI
6. EL, KOL VE VÜCUT KORUNMASI
10.1. Kule/yüksek vinç kabinlerinde çalışma
6.6. Eldivenler
10.2. Ambarlarda kullanılan istifleme ve boşal-
6.6.1. Kaynak işleri tım ekipmanlarının yüksek kabinlerinde çalış-
ma
6.6.2. Eldivenlerin yakalanma tehlikesinin bu-
lunduğu makineler dışında, keskin kenarlı ci- 10.3. Sondaj kulelerinin yüksek bölümlerinde
simlerin elle tutulması çalışma

6.6.3. Asit ve baz çözeltileriyle yapılan çalışma- 10.4. Kuyu ve kanalizasyonlarda yapılan çalış-
lar ma

6.6.4. Aşırı sıcak ve soğuk temas gerektiren iş- 11. DERİNİN KORUNMASI
ler
11.1. Malzeme kaplama işleri
6.6.5. Biyolojik ajanların olduğu işler
11.2. Tabaklama (dericilik) işleri
6.7. Metal örgülü eldivenler
Kategori-I Tasarımcı tarafından, kullanıcının
6.7.1. Kesme ve kemiklerinden ayırma işleri kendisinin değerlendirebileceği kabul edilen,

6.7.2. Kesim ve kullanım amaçlarına göre par- Tedrici olarak ortaya çıkan ve zamanında fark
çalama için el bıçağı kullanılarak yapılan sü- edilebilir derecede düşük düzeydeki risklere
rekli kesim işleri karşı koruma sağlayan basit yapıdaki kişisel
koruyucu donanımlar, kategori-I olarak sınıf-
6.7.3. Kesim makinelerinin bıçaklarının değiş-
landırılır.
tirilmesi
Kategori-I’e dahil olan kişisel koruyucu dona-
7. İKLİME DAYANIKLI GİYSİ
nımların belgelendirilmesi, Kişisel Koruyucu
7.1. Açıkta, soğuk ve yağmurlu havada çalışma Donanım Yönetmeliğinin 10 uncu maddesin-
de belirtildiği şekilde, üreticinin sorumluluğu
8. YANSITICI GİYSİ
alarak, AT uygunluk beyanı düzenlemesi esa-
8.1. Çalışanların açıkça görülmesi gereken yer- sına göre yapılır.
lerde yapılan çalışmalar
• Göz koruyucuları (Basit olanlar, Güneş göz-

313
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

lüğü, yüzme vs.) • Koruyucu giysiler (Özel koruma sağlamak

üzere tasarlanmış tüm giysiler)
• Ayak koruyucuları (Mesleki kullanımda
olağanüstü veya aşırı olmayan hava ko- • Ayak bacak koruyucuları (Ayak ve bacağı
şullarına karşı koruma sağlamak, Vücudun korumak ve kaymayı engellemek üzere
hayati bölümlerini etkilemeyen ve etkile- özel olarak tasarlanıp üretilmiş)
rinin geri dönüşü olmayan doku zedelen-
• El ve Kol Koruyucuları (Kolu ve/veya eli ko-
melerine yol açmadığı küçük darbelere ve
rumak üzere özel olarak tasarlanıp üretil-
titreşimlere karşı koruma sağlamak)
miş bütün donanımlar)
• El ve Kol Koruyucuları (Mesleki olarak kul-
• Boğulmayı önleme veya can yeleği olarak
lanılan zayıf temizlik malzemelerine, Mes-
kullanılmak üzere tasarlanmış donanımlar
leki kullanımda, 50 oC’yi geçen sıcaklıklara
veya tehlikeli darbelere ve olağanüstü so- • Yüksek Görünürlük sağlayan giysi ve akse-
ğuk hava koşullarına maruz bırakmayan, suarlar

• Motosikletçi bareti (profesyonel olan) • Mekanik etkilere karşı koruma sağlamak

amacı ile (Çekim kuvvetine karşı kullanılan,
• Mekanik etkilere karşı koruma sağlamak
elektrik riskine karşı kullanılan)
amacı ile (Kullanıcının cildini sürtünme-
ye karşı korumak amacıyla tasarlanan ve Kategori-III Tasarımcı tarafından, ani ola-
üretilen koruyucu donanımlar (örneğin rak ortaya çıkabilecek tehlikeleri, kullanıcı-
yama)) nın zamanında fark edemeyeceği düşünülen
durumlarda ve hayati tehlike oluşturarak, sağ-
Kategori-II (1) Kategori-I ve kategori-III’ün dı-
lığa ciddi şekilde ve geriye dönüşü mümkün
şında kalan tüm kişisel koruyucu donanımlar,
olmayacak derecede zarar verebilecek risklere
Kategori-II olarak sınıflandırılır. karşı koruma sağlayan, karmaşık yapıdaki ki-
şisel koruyucu donanımlar kategori-III olarak
Kategori-II’ye dahil olan kişisel koruyucu do-
sınıflandırılır.
nanımların belgelendirilmesi, Kişisel Koruyucu
Donanım Yönetmeliğinin 9 uncu maddesinde Kategori-III’e dahil olan kişisel koruyucu dona-
belirtildiği şekilde, onaylanmış kuruluş tarafın- nımların belgelendirilmesi, Kişisel Koruyucu
dan model kişisel koruyucu donanım için AT Donanım Yönetmeliğinin 11 inci maddesinde
tip inceleme belgesi düzenlendikten sonra, belirtildiği şekilde, onaylanmış kuruluş tara-
üretici tarafından AT uygunluk beyanı düzen- fından model kişisel koruyucu donanım için
lenmesi esasına göre yapılır. AT tip inceleme belgesinin düzenlenmesini ta-
kiben, AT tip incelemesini yapan veya üretici
• İşitme koruyucuları
tarafından seçilen farklı bir onaylanmış kuru-
• Baş koruyucuları (Spor kask dahil olanlar) luşun aynı Yönetmeliğin altıncı veya yedinci
bölümlerinden birine uygun olarak üretilen
• Yüzü kısmen veya tamamen koruyucu do-
kişisel koruyucu donanımların ya da üretim
nanımlar (tüm donanımlar)

314

sisteminin kalite kontrolü süreçlerinin uygu-
lanmasının ardından, üreticinin AT uygunluk •
beyanı düzenlemesi esasına göre yapılır.
• Göz Koruyucuları (Kapsamlı Olanlar; Rad-
yasyona, elektrik vs.)
• Yüksekten Düşme koruyucuları
• Baş koruyucuları (Elektrikçi, 100 C derece
yüksek ısı çalışanları)
• Yüzü kısmen veya tamamen koruyucu
donanımlar (100 C derece üstünde ısı vs.
Elektrik teh. Vs.)
• Koruyucu giysiler (Elektrik, yüksek alçak ısı
durumların)
• Solunum Sistemi koruyucuları
• Ayak bacak koruyucuları (Tehlikeli voltajlı,
yüksek alçak ısı durumların)
• El ve Kol Koruyucuları (Tehlikeli voltajlı,
yüksek alçak ısı durumların)
• Elektriksel risklere karşı kullanılan dona-
nımlar
CE NEDİR?
Ürünlerin ilgili yönergelere uygun olduğunu
ve gerekli bütün uygunluk değerlendirme
faaliyetlerinden geçtiğini sağlık, güvenlik ve
tüketicinin ve çevrenin korunması gereklilik-
lerine uygunluğunu gösteren ve Conformité
Européenne kelimelerinin baş harflerinden •
oluşan bir birlik işaretidir.
• CE işaretli KKD’lar gerektiği gibi kullanıldı-
ğında KKD’ın tam koruma sağladığını, in-
san sağlığına zarar vermeyeceğini, ürünün
“Güvenli” olduğunu gösterir. CE işaretinin
harflerinin dikey boyutları tamamıyla aynı
315
Kişisel Koruyucu Donanımlar
olmalı ve 5 mm’den küçük olmamalıdır.
CE işareti, şekilde gösterilen örneğe uygun
olarak her bir KKD’nin üzerine öngörülen
kullanma ömrü süresince kolayca görüle-
bilecek, okunabilecek ve silinmeyecek bir
şekilde konur.
• Ürünün özelliklerinden dolayı bunun
mümkün olmadığı durumlarda, CE işareti
ambalaj üzerine konur.
• Üretimin kontrolü aşamasında bir onay-
lanmış kuruluşun devreye girmesi duru-
munda, CE işaretine bu kuruluşun kimlik
numarası da eklenir.
Kişisel Koruyucu Donanımların Uygunluk
Varsayımı
• CE işareti iliştirilen KKD’lerin, temel sağlık
ve güvenlik gereklerine uygun olduğu var-
sayılır.
• Basit yapıdaki kişisel koruyucu donanım-
lar dışındaki KKD’lerin CE işareti taşıması
ve imalatçı tarafından uygunluk beyanı
düzenlenmesi şartıyla, temel sağlık ve gü-
venlik gereklerine uygun olduğu varsayılır.
• İmalatçının ilgili uyumlaştırılmış ulusal
standardı uygulamadığı, kısmen uyguladı-
ğı veya böyle bir standardın bulunmadığı
durumlarda, onaylanmış kuruluş tarafın-
dan düzenlenen belge KKD’nin temel ge-
reklere uygunluğunu gösterir.
CE işareti taşıması gereken KKD’nin diğer
yönlerden başka yönetmelikler için de CE
işareti taşıması gerekiyorsa, CE işareti, aynı
zamanda KKD’nin söz konusu ilgili bütün
yönetmelik hükümlerine de uygunluğu-
nun kabul edilmiş olduğunu gösterir.
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık
• Bir veya birden fazla yönetmelik kapsa-
mında bulunan KKD’ler için söz konusu
diğer yönetmelikler bir geçiş süresi içinde
imalatçıya hangi yönetmeliği uygulayaca-
ğını seçme hakkı veriyorsa, CE işareti ima-
latçının uyguladığı sadece o yönetmelik
hükümlerine uygun olduğunu gösterir. Bu
durumda, uygulanan yönetmeliklerin ilgili
hükümleri, ürün beraberindeki belge, uya-
rı ve talimatlarda belirtilir.
HANGİ ÜRÜNLER CE İŞARETİ TAŞIMALIDIR?
Aşağıdaki tabloda verilen CE işareti gerektiren
direktifler arasında bulunan,
 Üye ülkelerde veya üçüncü ülkelerde üre- •
tilmiş tüm yeni ürünlerin,
 Üçüncü ülkelerden ithal edilen kullanılmış
veya ikinci el ürünlerin,
 Direktiflerin hükümlerine yeni ürünmüş
gibi tabi olan, önemli ölçüde değişikliğe •
uğratılmış ürünlerin,
 CE işareti taşıması gerekmektedir.
KKD Kullanım Kılavuzunda Neler Olmalı- •
dır?
• Taşımaya uygun paketleme şekli,
316
KKD’lerde Bulunması Gereken Genel Özel-
likler
İmalatçı Tarafından kullanım kılavuzunda
verilecek bilgiler
• İmalatçının veya yetkili temsilcisinin isim
ve adresi,
• Depolama, kullanım, temizlik, bakım, ona-
rım ve dezenfekte etmeye ilişkin bilgiler
(imalatçı tarafından önerilen temizlik, ba-
kım ve enfeksiyondan arındırma madde-
leri, kullanım kılavuzunda verilen talimata
uygun olarak kullanıldığında kullanıcı veya
KKD’ye zarar vermemelidir),
Söz konusu KKD’nin sağladığı korumanın
sınıfını ya da seviyesini ölçmek için uygu-
lanan teknik testlerde kaydedilen perfor-
mans sonuçları,
• Söz konusu KKD’ye uygun aksesuarların ve
yedek parçaların özellikleri,
Farklı risk seviyeleri için uygun koruma sı-
nıfları ve bunlara karşılık gelen kullanım
limitleri,
KKD veya belirli parçalarının kullanma
ömrü veya son kullanma tarihi,
• İşaretlerin anlamı (2.12),
• Eğer varsa, bu Yönetmeliğin 6. maddesinin
son fıkrasında belirtilen düzenlemelerin
referansları,
• KKD’lerin tasarımını yapan onaylanmış ku-
ruluşun unvanı, adresi ve kimlik numarası.
• Bu bilgiler, anlaşılır, kesin ve Türkçe olmalı
veya diğer bir üye ülkede piyasaya arz edi-
liyorsa o üye ülkenin resmi dil veya dillerin-
de olmalıdır.
 Çalışanların Gürültü İle İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik / 28 Temmuz 2013

27. BÖLÜM
ÇALIŞANLARIN GÜRÜLTÜ İLE İLGILI RISKLERDEN KO-
RUNMALARINA DAIR YÖNETMELIK / 28 TEMMUZ 2013

Tanımlar RULMASI GEREKEN DEĞERDİR)

MADDE 4 – (1) Bu Yönetmelikte geçen; b) En yüksek maruziyet eylem değerleri:

(LEX, 8saat) = 85 dB(A) veya (Ptepe) = 140 Pa [137
a) En yüksek ses basıncı (Ptepe): C-frekans
dB(C) re. 20 µPa]. (KULAK KORUYUCUNUN
ağırlıklı anlık gürültü basıncının tepe değerini,
TAKILMASI VE ÖNLEM ALINMASI GEREKEN DE-
b) Günlük gürültü maruziyet düzeyi (LEX, ĞERDİR.)
8saat
) [dB(A) re. 20 µPa]: TS 2607 ISO 1999 stan-
c) Maruziyet sınır değerleri: (LEX, 8saat) = 87
dardında tanımlandığı gibi en yüksek ses ba-
dB(A) veya (Ptepe) = 200 Pa [140 dB(C) re. 20
sıncının ve anlık darbeli gürültünün de dahil
µPa]. (HİÇBİR ŞEKİLDE AŞILMAMASI GEREKEN
olduğu A-ağırlıklı bütün gürültü maruziyet
DEĞERDİR.)
düzeylerinin, 8 saatlik 1 iş günü için zaman
ağırlıklı ortalamasını, (2) Maruziyet sınır değerleri uygulanırken, ça-
lışanların maruziyetinin tespitinde, çalışanın
c) Haftalık gürültü maruziyet düzeyi (LEX,
kullandığı kişisel kulak koruyucu donanımla-
8saat
): TS 2607 ISO 1999 standardında tanımlan-
rın koruyucu etkisi de dikkate alınır.
dığı gibi A- ağırlıklı günlük gürültü maruziyet
düzeylerinin, sekiz saatlik 5 iş gününden olu- (3) Maruziyet eylem değerlerinde kulak koru-
şan bir hafta için zaman ağırlıklı ortalamasını, yucularının etkisi dikkate alınmaz.
İfade eder,
(4) Günlük gürültü maruziyetinin günden
Maruziyet eylem değerleri ve maruziyet sı- güne belirgin şekilde farklılık gösterdiğinin
nır değerleri kesin olarak tespit edildiği işlerde, maruziyet
sınır değerleri ile maruziyet eylem değerleri-
MADDE 5 – (1) Bu Yönetmeliğin uygulanma-
nin uygulanmasında günlük gürültü maruzi-
sı bakımından, maruziyet eylem değerleri ve
yet düzeyi yerine, haftalık gürültü maruziyet
maruziyet sınır değerleri aşağıda verilmiştir:
düzeyi kullanılabilir. Bu işlerde;
a) En düşük maruziyet eylem değerleri: (LEX,
a) Yeterli ölçümle tespit edilen haftalık
8saat
) = 80 dB(A) veya (Ptepe) = 112 Pa [135 dB(C)
gürültü maruziyet düzeyi, 87 dB(A) maruziyet
re. 20 µPa] (20 µPa referans alındığında 135 dB
sınır değerini aşamaz.
(C) olarak hesaplanan değer).
b) Bu işlerle ilgili risklerin en aza indiril-
(KULAK KORUYUCUNUN FİRMADA BULUNDU-
mesi için uygun tedbirler alınır.

317
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Maruziyetin belirlenmesi b) Maruziyet sınır değerleri ile maruziyet

eylem değerlerine,
MADDE 6 – (1) İşveren, çalışanların maruz
kaldığı gürültü düzeyini, işyerinde gerçekleş- c) Başta özel politika gerektiren gruplar
tirilen risk değerlendirmesinde ele alır ve risk ile kadın çalışanlar olmak üzere tüm çalışanla-
değerlendirmesi sonuçlarına göre gereken rın sağlık ve güvenliklerine olan etkilerine,
durumlarda gürültü ölçümleri yaptırarak ma-
ç) Teknik olarak elde edilebildiği durumlarda,
ruziyeti belirler.
işle ilgili ototoksik maddeler ile gürültü ara-
(2) Gürültü ölçümünde kullanılacak yöntem ve sındaki ve titreşim ile gürültü arasındaki etki-
cihazlar; leşimlerin, çalışanların sağlık ve güvenliğine
olan etkisine,
a) Özellikle ölçülecek olan gürültünün
niteliği, maruziyet süresi, çevresel faktörler d) Kaza riskini azaltmak için kullanılan ve
ve ölçüm cihazının nitelikleri dikkate alınarak çalışanlar tarafından algılanması gereken uya-
mevcut şartlara uygun olur. rı sinyalleri ve diğer seslerin gürültü ile etkile-
şiminin, çalışanların sağlık ve güvenliğine olan
b) Gürültü maruziyet düzeyi ve ses basın-
dolaylı etkisine,
cı gibi parametrelerin tespit edilebilmesi ile 5
inci maddede belirtilen maruziyet sınır değer- e) İş ekipmanlarının gürültü emisyonu
leri ve maruziyet eylem değerlerinin aşılıp aşıl- hakkında, ilgili mevzuat uyarınca
madığına karar verilebilmesine imkân sağlar. imalatçılardan sağlanan bilgilerine,

c) Çalışanın kişisel maruziyetini gösterir. f) Gürültü emisyonunu azaltan alternatif

bir iş ekipmanının bulunup bulunmadığına,
(3) Değerlendirme ve ölçüm sonuçları, gerek-
tiğinde kullanılmak ve iş müfettişlerinin de- g) Gürültüye maruziyetin, işverenin so-
netimle1r0i6n4de istenildiğinde gösterilmek rumluluğundaki normal çalışma saatleri dışın-
üzere uygun bir şekilde saklanır. da da devam edip etmediğine,

KORUNMALARINA DAİR YÖNETMELİK / 28 ğ) Sağlık gözetiminde elde edinilen güncel bil-

Temmuz 2013 gilere,

Risklerin değerlendirilmesi h) Yeterli korumayı sağlayabilecek kulak

MADDE 7 – (1) İşveren; 29/12/2012 tarihli ve
28512 sayılı Resmî Gazete ‘de yayımlanan İş
Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yö-
netmeliği uyarınca işyerinde gerçekleştirilen
risk değerlendirmesinde, gürültüden kaynak-
lanabilecek riskleri değerlendirirken;
a) Anlık darbeli gürültüye maruziyet dahil
maruziyetin türü, düzeyi ve süresine,
koruyucularının bulunup bulunmadığına,
Maruziyetin önlenmesi ve azaltılması
MADDE 8 – (1) İşveren, risklerin kaynağında
kontrol edilebilirliğini ve teknik gelişmeleri
dikkate alarak, gürültüye maruziyetten kay-
naklanan risklerin kaynağında yok edilmesini
veya en aza indirilmesini sağlar ve 8, 9, 10 ve
11 inci maddelere göre hangi tedbirlerin alı-

318
 Çalışanların Gürültü İle İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik / 28 Temmuz 2013

nacağını belirler. ğerlerinin aşıldığının tespiti halinde, işveren;

(2) İşveren, maruziyetin önlenmesi veya azaltıl- a) Bu maddede belirtilen önlemleri de

masında, Kanunun 5 inci maddesinde yer alan dikkate alarak, gürültüye maruziyeti azaltmak
risklerden korunma ilkelerine uyar ve özellikle; için teknik veya iş organizasyonuna yönelik
önlemleri içeren bir eylem planı oluşturur ve
a) Gürültüye maruziyetin daha az olduğu
uygulamaya koyar.
başka çalışma yöntemlerinin seçilmesi,
b) Gürültüye maruz kalınan çalışma yer-
b) Yapılan işe göre mümkün olan en dü-
lerini uygun şekilde işaretler. İşaretlenen
şük düzeyde gürültü yayan uygun iş ekipma-
alanların sınırlarını belirleyerek teknik olarak
nının seçilmesi,
mümkün ise bu alanlara girişlerin kontrollü
c) İşyerinin ve çalışılan yerlerin uygun yapılmasını sağlar.
şekilde tasarlanması ve düzenlenmesi,
(4) İşveren, çalışanların dinlenmesi için
ç) İş ekipmanını doğru ve güvenli bir şekilde ayrılan yerlerdeki gürültü düzeyinin, bu
kullanmaları için çalışanlara gerekli bilgi ve yerlerin kullanım şartları ve amacına uygun
eğitimin verilmesi, olmasını sağlar.

d) Gürültünün teknik yollarla azaltılması ve bu (5) İşveren, bu Yönetmeliğe göre alınacak

amaçla; tedbirlerin, Kanunun 10 uncu maddesi
uyarınca özel politika gerektiren gruplar ile
1) Hava yoluyla yayılan gürültünün;
kadın çalışanların durumlarına uygun olmasını
perdeleme, kapatma, gürültü e m i c i
sağlar.
örtüler ve benzeri yöntemlerle azaltılması,
Kişisel korunma
2) Yapı elemanları yoluyla iletilen gürül-
tünün; yalıtım, sönümleme ve benzeri yön- MADDE 9 – (1) Gürültüye maruziyetten kay-
temlerle azaltılması, naklanabilecek riskler, 8 inci maddede belirti-
len tedbirler ile önlenemiyor ise işveren;
e) İşyeri, işyeri sistemleri ve iş ekipmanları
için uygun bakım programlarının uygulanması, a) Çalışanın gürültüye maruziyeti 5 inci
maddede belirtilen en düşük maruziyet eylem
f) Gürültünün, iş organizasyonu ile azal-
değerlerini aştığında, kulak koruyucu dona-
tılması ve bu amaçla;
nımları çalışanların kullanımına hazır halde
1) Maruziyet süresi ve düzeyinin sınırlan- bulundurur.
dırılması,
b) Çalışanın gürültüye maruziyeti 5 inci
2) Yeterli dinlenme aralarıyla çalışma sü- maddede belirtilen en yüksek maruziyet eylem
relerinin düzenlenmesi, hususlarını göz önün- değerlerine ulaştığında ya da bu değerleri
de bulundurur. aştığında, kulak koruyucu donanımların
(3) İşyerinde en yüksek maruziyet eylem de- çalışanlar tarafından kullanılmasını sağlar ve
denetler.
319
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

c) Kulak koruyucu donanımların kullanıl- MADDE 11 – (1) İşveren, işyerinde 5 inci mad-
masını sağlamak için her türlü çabayı gösterir dede belirtilen en düşük maruziyet eylem de-
ve bu madde gereğince alınan kişisel korun- ğerlerine eşit veya bu değerlerin üzerindeki
ma tedbirlerinin etkinliğini kontrol eder. gürültüye maruz kalan çalışanların veya tem-
silcilerinin gürültü maruziyeti ile ilgili olarak ve
(2) İşveren tarafından sağlanan kulak koru-
özellikle;
yucu donanımlar;
a) Gürültüden kaynaklanabilecek riskler,
a) 2/7/2013 tarihli ve 28695 sayılı Resmî
Gazete ‘de yayımlanan Kişisel Koruyucu Do- b) Gürültüden kaynaklanabilecek riskleri
nanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında önlemek veya en aza indirmek amacıyla alı-
Yönetmelik ve 29/11/2006 tarihli ve 26361 sa- nan tedbirler ve bu tedbirlerin uygulanacağı
yılı Resmî Gazete ‘de yayımlanan Kişisel Koru- şartlar,
yucu Donanım Yönetmeliği hükümlerine uy-
c) 5 inci maddede belirtilen maruziyet sı-
gun olur.
nır değerleri ve maruziyet eylem değerleri,
b) İşitme ile ilgili riski ortadan kaldıracak
Ç) Gürültüden kaynaklanabilecek risklerin
veya en aza indirecek şekilde seçilir.
değerlendirilmesi ve gürültü ölçümünün
c) Çalışanlar tarafından doğru kullanılır sonuçları ile bunların önemi,
ve korunur.
d) Kulak koruyucularının doğru kullanıl-
ç) Çalışana tam olarak uyar. ması,

d) Hijyenik şartların gerektirdiği durum- e) İşyerinde gürültüye bağlı işitme kaybı

larda çalışana özel olarak sağlanır. belirtisinin tespit ve bildiriminin nasıl ve
neden yapılacağı,
MADDE 10 – (1) Çalışanın maruziyeti, hiçbir
durumda maruziyet sınır değerlerini aşamaz. f ) Bakanlıkça sağlık gözetimine ilişkin
Bu Yönetmelikte belirtilen bütün kontrol ted- çıkarılacak ilgili mevzuat hükümlerine ve
birlerinin alınmasına rağmen, 5 inci maddede 13’üncü maddeye göre, çalışanların hangi
belirtilen maruziyet sınır değerlerinin aşıldığı- şartlarda sağlık gözetimine tabi tutulacağı ve
nın tespit edildiği durumlarda, işveren; sağlık gözetiminin amacı,

a) Maruziyeti, sınır değerlerin altına indir- g) Gürültü maruziyetini en aza indirecek

mek amacıyla gerekli tedbirleri derhal alır.
b) Maruziyet sınır değerlerinin aşılması-
nın nedenlerini belirler ve bunun tekrarını ön- Sağlık gözetimi
lemek amacıyla, koruma ve önlemeye yönelik
tedbirleri gözden geçirerek yeniden düzenler.
Çalışanların bilgilendirilmesi ve eğitimi
güvenli çalışma uygulamaları, hususlarında
bilgilendirilmelerini ve eğitilmelerini sağlar.
MADDE 13 – (1) Gürültüye bağlı olan herhan-
gi bir işitme kaybında erken tanı konulması
ve çalışanların işitme kabiliyetinin korunması
amacıyla;

320
 Çalışanların Gürültü İle İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik / 28 Temmuz 2013

a) İşveren; 4) Benzer biçimde gürültüye maruz kalan

diğer çalışanların, sağlık durumunun gözden
1) Kanunun 15 inci maddesine göre gere-
geçirilmesini ve düzenli bir sağlık gözetimine
ken durumlarda,
tabi tutulmalarını sağlar.
2) İşyerinde gerçekleştirilen risk
değerlendirmesi sonuçlarına göre gerekli
Hap Bilgiler
görüldüğü hallerde, Gürültü şiddeti desibel olarak ölçülür.
3) İşyeri hekimince belirlenecek düzenli Basınç olarak işitme aralığı çok çok geniş ol-
aralıklarla, çalışanların sağlık gözetimine tabi ması nedeniyle, desibel ölçü birimi kullanılır.
tutulmalarını sağlar.
Her 3 dB’lik artışta, ses iki kat artar.
b) 5 inci maddede belirtilen en yüksek
maruziyet eylem değerlerini aşan gürültüye Her 10 dB’lik artışta, ses on kat artar.
maruz kalan çalışanlar için, işitme testleri işve-
Desibel Skalaları
rence yaptırılır.
A skalası: İnsan kulağının işitmelerinde
c) Risk değerlendirmesi ve ölçüm sonuç-
larının bir sağlık riski olduğunu gösterdiği B skalası: Telefon şirketlerince kullanılır
yerlerde, 5 inci maddede belirtilen en düşük
maruziyet eylem değerlerini aşan gürültüye C skalası: Tüm seslerde kullanılır
maruz kalan çalışanlar için de işitme testleri Hap Bilgiler 2
yaptırılabilir.

Sağlık gözetimi

(2) İşitme ile ilgili sağlık gözetimi sonucun-

da, çalışanda tespit edilen işitme kaybının işe
bağlı gürültü nedeniyle oluştuğunun tespiti
halinde;
a) Çalışan, işyeri hekimi tarafından, kendisi
ile ilgili sonuçlar hakkında bilgilendirilir. Hap Bilgiler 3
b) İşveren;

1) İşyerinde yapılan risk değerlendirmesini

gözden geçirir.

2) Riskleri önlemek veya azaltmak için alı-

nan önlemleri gözden geçirir.

3) Riskleri önlemek veya azaltmak için

çalışanın gürültüye maruz kalmayacağı başka
bir işte görevlendirilmesi gibi gerekli görülen
tedbirleri uygular.

321
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Sosyal Sigortalar Sağlık İşlemleri Tüzüğü 4 Varsa işe girişte ve periyodik kontrol mu-
ayenelerinde çekilmiş odiogramlardan da
Not: Gürültü zararlarının meslek hastalığı sayı-
yararlanılmalıdır.
labilmesi için gürültülü işte en az iki yıl, gürül-
tü şiddeti sürekli olarak 85 desibelin üstünde 5 İşitme zararına yol açan travmatik, toksit,
olan işlerde en az 30 gün çalışılmış olmak ge- medikamentöz ve dejenere- tif diğer et-
reklidir. ken ve nedenler giderilmelidir.)

Kesin tam için: SES

1 Bilateral eşit odiogramı Yapılmalıdır. De- • Hava basıncındaki dalgalanmaların kulak-

ğerlendirme sırasında 40 yaşından sonra taki etkisinden ileri gelen fiziksel bir duygu
her yaş için yarım desibellik düşme fizyo- olarak ta tanımlanabilir.
lojik azalma olarak hesaplanmalıdır.
• Genç ve sağlıklı bir kulak 20 hz. ile 20000
2 Odyometre, konuşma ve ton odyometresi hz. frekanslar arasındaki seslere uyum
olarak yapılmalıdır, fısıltı sesi ile yapılan ko- sağlar yani bu aralıktaki sesleri duyabilir.
nuşma odyometresinin değeri yoktur.
• Yine, genç ve sağlıklı bir kulak 20 μpa şid-
3 İş yerinde sağlığa zarar verecek derecede detindeki ses ile 200 pa şiddetindeki sesle-
gürültü bulunduğu saptanmalıdır. ri sağlıklı olarak duyabilir.

322
 Çalışanların Gürültü İle İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik / 28 Temmuz 2013

• Gürültü seviyesi 80 desibelin altına düşü- • Sesin hızı (m/sn.): Sesin maddesel ortam-
rülmeye çalışılmalıdır. larda birim zamanda aldığı yoldur. Sesin
hızı, ortamı oluşturan maddenin yoğunlu-
• Ortamdaki gürültü 80 desibelin altına dü-
ğuna, denge basıncına, özgül ısısına (gaz-
şürülmez se kulak koruyucuları kullanma-
lar için), esnekliğine (katı ve sıvılar için),
lıdır.
sıcaklığına ve dalganın frekansına bağlı-
• İnsan kulağının en duyarlı olduğu frekans dır. Sesin, katı ortamdaki hızı, sıvı ortama
aralığı: 1000Hz. İle 6000Hz. Arasındadır. göre daha fazladır. En yavaş gaz (havada)
Özellikle 4000Hz. Civarı kulağın en duyar- ortamda yol alır.
lı olduğu bölgedir. Bu nedenle kulağa en
• Ses basıncı (Bar & Newton/cm² & Pa): Tit-
zarar veren gürültüler 4000Hz. Civarındaki
reşen ses dalgalarının maddesel ortamda
gürültülerdir. İlk duyma eksikliği de bu fre-
oluşturduğu basınçtır. Atmosferik basınç
kans aralığındaki gürültülere karşı olmak-
ile sıkışma ve genleşme arasındaki basınç
tadır.
farkına ses basıncı denir.
Sesin fiziksel özellikleri
• Sesin gücü (Akustik Güç) (Watt- W): Ses
Ses dalgaları boyuna dalgalardır. kaynağının kulaktan bir metre (1m) uzak-
lıktaki ses basıncı düzeyidir.
• Sesin dalga boyu(λ) (cm): Arka arkaya ge-
len iki sinüs tepe noktası arasındaki uzak- • Sesin yoğunluğu (yeğinliği) (W/m²): Ses
lıktır. gücünün, belirlenmiş birim zamanda, bi-
rim alana düşen miktarıdır. Sesin yoğun-
• Sesin periyotu (T) (sn.): Bir dalga boyu
luğu bakımından, kaynak ile etkilenen yer
için geçen zaman.
arasındaki uzaklık önemlidir.
• Sesin frekansı (f) (Hertz): Birim zaman-
• Ses yoğunluk düzeyi (Bell): Birim alanda-
daki (bir saniyedeki) dalga sayısı.
ki sesin yoğunluk düzeyidir.

323
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

• Sesin şiddeti (dB): Ses enerjisinin hareket Gürültünün Zararları

yönüne dik, birim alanda ve birim zaman-
Gürültünün en önemli etkisi şüphesiz, insan-
daki akım gücüne-enerjiye-basınca, sesin
ların işitme duyusu üzerindeki işitme kayıpla-
şiddeti denir. Ses kaynağından uzaklaştık-
rıdır.
ça sesin şiddeti azalır.
Gürültülü ortamlarda kalan veya yaşayan
İnsan seslerinin frekansı 175 Hz. ile 7500 Hz.
insanlarda:
arasında olup normal şartlarda konuşma şid-
deti ise 25 dB ile 65 dB arasındadır. Frekansı • Konsantrasyon, dikkat ve reaksiyon kapa-
20 Hz’den küçük olan seslere İnfrases (Infra- sitesi zayıflar,
sound), frekansı 20.000 Hz’den büyük olan
• Yorgunluk, uyku bozuklukları ve geç uyu-
seslere Ultrases (Ultrasound) adı verilir.
ma görülebilir,
Bir ses yalnızca tek bir frekanstan oluşuyor ise
• Merkezi sinir sistemi bozuklukları, baş ağrı-
bu tür seslere “saf ton” sesler adı verilir.
ları ve stresler olabilir,
Gürültü genellikle değişik ses frekanslarının ve
• Metabolik ve hormonal bozukluklar da söz
değişik ses şiddetlerin üst üste binmesinden
konusu olabilir.
meydana gelir. Ses, alçak frekanslarda “kalın
(pes)”, yüksek frekanslarda “ince (tiz)” duyulur

324
 Çalışanların Gürültü İle İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik / 28 Temmuz 2013

İşyerlerinde Sağlığı Olumsuz rak oluşur ve devreleri şunlardır:

Etkileyebilecek
1. Devre: İşitme kaybının farkında olunmadığı
Birdenbire, şiddetli bir gürültünün etkisin- devredir. Ancak odyometrik inceleme ile tanı-
de kalındığında ise; sı konur. Günlük konuşmaların frekansı 500-
2000 Hz arasında iken bozukluk 4000-4500
• Kan basıncı (tansiyon) yükselmesi,
Hz
• Adrenalin yükselir
arasındadır.
• Göz Bebekleri Büyür
2. Devre: Kalıcı işitme kaybı ilerledikçe bozuk-
• Kardiyo vasküler (dolaşım) bozukluk, luğun frekans yayılımı genişler. Fısıltılar güç-
lükle duyulur.
• Solunum hızı değişmesi ve
3. Devre: Bozukluğun frekans yayılımı çok ge-
• Terlemenin artması görülebilir.
nişler. Normal konuşmalar duyulmaz.
Gürültü ayrıca;
İşitme kaybına etki eden faktörler
• Konuşurken bağırma ihtiyacı doğurabilir,
1 Gürültüyü meydana getiren sesin şiddeti,
• Sinirli olma durumu yaratabilir,
2 Gürültüyü meydana getiren sesin frekans
• Karşılıklı anlaşma zorluğu yaratabilir, dağılımı,
• Kişiler arasındaki ilişkilerde olumsuzluklar 3 Gürültüden etkilenme süresi,
ve
4 Gürültüye karşı kişisel duyarlılık,
• İş kazalarının artmasında etkin rol oynaya-
5 Gürültüye kalan kişinin yaşı,
bilir.
6 Gürültüye kalan kişinin cinsiyeti.
Gürültünün sebep olduğu işitme kaybı tip-
leri Gürültünün kişi üzerindeki etkisi:
1 İletim tipi işitme kaybı • Gürültünün şiddetine, frekansına ve süre-
sine,
2 Algı tipi işitme kaybı.
• Etkilenmenin sürekli ya da aralıklı olması-
• İletim tipi işitme kaybı, kulak zarında ve
na,
orta kulak kemiklerinde meydana gelen
kayıplardır. • Kişisel duyarlılık ve yaşa bağlı olarak değiş-
mektedir.
• Algı tipi sağırlık iç kulakta duyma hücrele-
rinde meydana gelen kayıplardır. Gürültü ölçümü

Gürültünün sebep olduğu işitme kaybı Ortamdaki gürültü düzeyinin ölçümü; sono-
metre (desibelmetre) cihazıyla yapılmaktadır.
Kalıcı işitme kaybı her iki kulakta simetrik ola-

325
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Desibelmetre ses seviyesi basıncını ölçerek ses • Makinelerin yerleştirildiği zeminde, gürül-
seviyesini belirleyen cihazlardır. Ses desibel- tüye ve titreşime karşı yeterli önlemleri al-
metrenin içerisine mikrofon girişi sayesinde mak,
alır. Ses daha sonra cihaz içerisinde değerlen-
• Gürültü kaynağı ile maruz kalan kişi arasın-
dirilir ve ölçüm değerleri cihaz ekranında desi-
da, engel konularak ve uzaklık artırılarak
bel cinsinden görüntülenir.
• Sesin geçebileceği ve yansıyabileceği du-
Bireysel gürültü maruziyet düzeyinin ölçümü
var, tavan, taban gibi yerler ses emici mal-
için; dozimetre cihazı kullanılır.
zeme ile kaplamak.
Kulak için zararlı olabilecek gürültüyü, maruz
c) Gürültünün etkisine maruz kalan kişide
kalma süresi ve şiddet bakımından oranlayan
alınması gereken önlemler:
cihazlardır.
• Gürültüye maruz kalan kişinin, sese karşı
Meslek hastalığı açısından değerlendirme
iyi izole edilmiş bir bölme içine alınması,
Endüstride, gürültünün sebep olduğu işitme
• Gürültülü ortamdaki çalışma süresinin kı-
kayıpları da fiziksel etkenlerle olan meslek has-
saltılması,
talıkları grubuna giren bir meslek hastalığıdır.
• Gürültüye karşı etkin kişisel koruyucu kul-
Gürültü zararlarının meslek hastalığı sayılabil-
lanmak.
mesi için; gürültülü İş’te en az iki yıl,
• Gürültünün zararları hakkında bilgilendir-
Gürültü şiddeti sürekli olarak 85 dB.’ in üstün-
mek ve eğitmek
de olan işlerde en az 30 gün çalışmış olmak
gereklidir. Kulak koruyucularının engelleme değerleri

Yükümlülük süresi 6 aydır. Cinsi Derecesi

Gürültüden Korunma Pamuk 5 - 16 dB
1-Teknik korunma Parafinli pamuk 20 - 35 dB

a) Gürültü kaynağında: Cam pamuğu 7,5 - 32 dB

• Gürültü düzeyi düşük makineler seçilmeli Kulak tıkacı 20 - 45 dB

ve değiştirilmeli Manşon tipi Kulaklık 12 - 48 dB
• Gürültü düzeyi daha az olan işlem seçilme- 2- Tıbbi korunma
li
• Gürültülü işlerde çalışacakların işe girişle-
• Gürültü kaynağı izole edilmeli. rinde odyogramları alınmalı, genç ve sağ-
lıklı olanlar çalıştırılmalıdır.
b) Gürültülü ortamda alınması gereken ön-
lemler: • İş kazalarının önlenmesinde, kesin denile-
bilecek, yeterli önlem alına biliniyorsa, gü-

326
 Çalışanların Gürültü İle İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik / 28 Temmuz 2013

rültülü işlerde doğuştan sağır ve dilsizlerin işitme eşikleri saptanır.

çalıştırılması da düşünülebilir.

• Gürültülü işlerde çalışanların, her altı ayda

bir odyogramları alınmalı ve işitme kaybı
görülenlerde, gerekli tedbirler alınmalıdır.

Odyometre

İşitmenin ölçülmesi ve işitme fonksiyonlarının

değerlendirilmesini sağlayan işitme testine
verilen isimdir.

Odyometreler, kalibre edilmiş saf ses üreten,

konuşma ve çeşitli maskeleme sesleri çıkar-
tan, bir uygulayıcı tarafından maniple edilen
(mikrofonlu, kulaklıklı ve kemik yolu için vibra-
törlü) cihazlardır. Basit ve kompleks tipleri var-
dır. Odyometre, konuşma ve ton odyometresi
olarak yapılmalıdır, fısıltı sesi ile yapılan konuş-
ma odyometresinin değeri yoktur. Saf ses eşik
odyometrisi testine başlamadan önce hasta-
ya değişik tonlarda sinyal sesleri duyacağı ve
duyduğunda elindeki sinyal düğmesine bas-
ması söylenir. Ses uyaranlarından örnek vere-
rek duyacağı ses ve elindeki sinyal düğmesine
basma zamanı gösterilir. Testi yapan kişiyle
testi yapılan kişi karşı karşıya oturmamalıdır.
Ancak böylece hasta uygulayıcının el hareket-
lerini ve ölçüm cihazını göremez. Hastanın çok
dikkatli olması ve sesi duyduğu anda elindeki
butona basması söylenir.

Hz. frekanslı saf sesler kullanılır. Saniyedeki de-

vir sayısına göre bu seslerin birimi Hertz (Hz)
olarak ifade edilir. Sesin şiddeti ise 0-120 ara-
sındadır; ses şiddet birimi desiBel (dB) olarak
tanımlanır. Sonuçta, elde edilen grafiğe odi-
ogram denir. Odiogramda işaretlemelerde sağ
kulak için kırmızı renk, sol kulak için mavi renk
kullanılır. Bu şekilde hastanın saf seslere karşı

327
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

28. BÖLÜM
ÇALIŞANLARIN TITREŞIMLE İLGILI RISKLERDEN KO-
RUNMALARINADAIR YÖNETMELIK
22 AĞUSTOS 2013

MADDE 4 – (1) Bu Yönetmelikte geçen; 1) Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük
maruziyet sınır değeri: 5 m/s2.
a) Bütün vücut titreşimi: Vücudun tü-
müne aktarıldığında, çalışanın sağlık ve gü- 2) Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük
venliği için risk oluşturan, özellikle de bel böl- maruziyet eylem değeri: 2,5 m/s2.
gesinde rahatsızlık ve omurgada travmaya yol
b) Bütün vücut titreşimi için;
açan mekanik titreşimi,
1) Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük
b) El-kol titreşimi: İnsanda el-kol siste-
maruziyet sınır değeri: 1,15 m/s2.
mine aktarıldığında, çalışanın sağlık ve güven-
liği için risk oluşturan ve özellikle de damar, 2) Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük
kemik, eklem, sinir ve kas bozukluklarına yol maruziyet eylem değeri: 0,5 m/s2.
açan mekanik titreşimi,
Maruziyetin belirlenmesi
c) Maruziyet eylem değeri: Aşıldığı du-
MADDE 6 – (1) İşveren, çalışanların maruz
rumda, çalışanın titreşime maruziyetinden
kaldığı mekanik titreşim düzeyini, işyerinde
kaynaklanabilecek risklerin kontrol altına alın-
gerçekleştirilen risk değerlendirmesinde ele
masını gerektiren değeri,
alır, gerekiyor ise ölçümler yaptırarak meka-
ç) Maruziyet sınır değeri: Çalışanların bu de- nik titreşime maruziyeti belirler. Bu ölçümler,
ğer üzerinde bir titreşime kesinlikle maruz kal- 20/08/2013 tarihli ve 28741 sayılı Resmî Ga-
maması gereken değeri, ifade eder. zete ‘de yayımlanan İş Hijyeni Ölçüm, Test ve
Analizi Yapan Laboratuvarlar Hakkında Yönet-
İKİNCİ BÖLÜM
meliğe göre yapılır.
Maruziyet Sınır Değerleri ve Maruziyet Ey-
(2) Çalışanın el-kol titreşimine m a r u z i -
lem Değerleri Maruziyet sınır değerleri ve
yetinin ölçümü, Ek-1’deki ve bütün vücut tit-
maruziyet eylem değerleri
reşimine maruziyetinin ölçümü Ek-2’deki 2 inci
MADDE 5 – (1) Bu Yönetmeliğin uygulanması maddeye uygun olarak yapılır.
bakımından, maruziyet sınır değerleri ve ma-
(3) Mekanik titreşime maruziyet düzeyi
ruziyet eylem değerleri aşağıda verilmiştir:
değerlendirilirken aşağıdakiler dikkate alınır:
a) El-kol titreşimi için;
a) Kullanılan ekipmanla yapılan çalışma-

328
 Çalışanların Titreşimle İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik / 22 Ağustos 2013

lardan elde edilen gözlem sonuçları. düzeyi hakkında, ilgili mevzuat uyarınca
b) Ekipmanın üreticisinden elde edilecek imalatçılardan sağlanan bilgilere,
bilgi de dahil olmak üzere, ekipmanda veya
e) Mekanik titreşime maruziyet düzeyini
ekipmanın kullanıldığı özel koşullarda oluşa-
azaltacak şekilde tasarlanmış alternatif bir iş
bilecek titreşimin büyüklüğü hakkındaki bilgi-
ekipmanının bulunup bulunmadığına,
ler.
f) Bütün vücut titreşimine maruziyetin,
(4) Üçüncü fıkradaki değerlendirme özel aygıt
işverenin sorumluluğundaki normal çalışma
ve uygun yöntem kullanılarak yapılacak ölçüm
saatleri dışında da devam edip etmediğine,
yerine geçmez.
g) Düşük sıcaklık gibi özel çalışma koşul-
5)Değerlendirme ve ölçüm sonuçları, gerek-
larına,
tiğinde kullanılmak ve denetimlerde gösteril-
mek üzere uygun bir şekilde saklanır. ğ) Sağlık gözetiminden elde edilen uygun en
güncel bilgilere.
Risk değerlendirmesi
Maruziyetin önlenmesi veya azaltılması
MADDE 7 – (1) İşveren; 29/12/2012 tarihli ve
28512 sayılı Resmî Gazete ‘de yayımlanarak MADDE 8 – (1) Riskler ile kaynağında müca-
yürürlüğe giren İş Sağlığı ve Güvenliği Risk De- delenin uygulanabilirliği ve teknik gelişmeler
ğerlendirmesi Yönetmeliği uyarınca işyerinde dikkate alınarak, mekanik titreşime maruziyet-
gerçekleştirilen risk değerlendirmesinde, me- ten kaynaklanabilecek riskler kaynağında yok
kanik titreşimden kaynaklanabilecek riskleri edilir veya en aza indirilir.
değerlendirirken aşağıda belirtilen hususlara
(2) Maruziyetin önlenmesi veya azaltılma-
özel önem verir;
sında 6331 sayılı Kanunun 5 inci maddesinde
a) Aralıklı titreşim veya tekrarlanan şokla- yer alan risklerden korunma ilkelerine uyulur.
ra maruziyet de dahil maruziyetin türü, düzeyi
(3) Bu Yönetmeliğin 5 inci maddesinde
ve süresine,
belirtilen maruziyet eylem değerlerinin aşıldı-
b) Maruziyet sınır değerleri ve maruziyet ğının tespit edilmesi halinde; işveren, mekanik
eylem değerlerine, titreşime ve yol açabileceği risklere maruziyeti
en aza indirmek için özellikle aşağıdaki husus-
c) Başta özel politika gerektiren gruplar
ları dikkate alarak teknik ve organizasyona yö-
ile kadın çalışanlar olmak üzere tüm çalışanla-
nelik önlemleri içeren bir eylem planı oluştu-
rın sağlık ve güvenliklerine olan etkilerine,
rur ve uygulamaya koyar:
ç) Mekanik titreşim ile çalışma ortamı arasın-
a) Mekanik titreşime maruziyeti azaltan
daki veya mekanik titreşim ile diğer iş ekip-
başka çalışma yöntemlerini seçmek.
manları arasındaki etkileşimlerin, çalışanların
sağlık ve güvenliğine olan dolaylı etkisine, b) Yapılan iş göz önünde bulundurula-
rak, mümkün olan en düşük düzeyde titreşim
d) İş ekipmanlarının mekanik titreşim
oluşturan, ergonomik tasarlanmış uygun iş

329
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

ekipmanını seçmek. b) Bu Yönetmeliğin 5 inci maddesinde

c) Titreşime maruziyeti azaltmak için bü-
tün vücut titreşimini etkili bir biçimde azaltan
oturma yerleri, el-kol sistemine aktarılan tit- c)
reşimi azaltan el tutma yerleri ve benzeri yar- cek risklerin değerlendirilmesi ve ölçüm so-
dımcı ekipman sağlamak.
ç) İşyeri, işyeri sistemleri ve iş ekipmanları için
uygun bakım programları uygulamak.
d) İşyerini ve çalışma ortamını uygun şe-
kilde tasarlamak ve düzenlemek.
e) Mekanik titreşime maruziyetlerini
azaltmak amacıyla, iş ekipmanını doğru ve gü-
venli bir şekilde kullanmaları için çalışanlara e)
gerekli bilgi ve eğitimi vermek.
belirtilen maruziyet sınır değerleri ve maruzi-
yet eylem değerleri,
Mekanik titreşimden kaynaklanabile-
nuçları ile kullanılan iş ekipmanlarından kay-
naklanabilecek yaralanmalar,
ç) Mekanik titreşime bağlı yaralanma belirtile-
rinin niçin ve nasıl tespit edileceği ve bildirile-
ceği,
d) İlgili mevzuata göre, çalışanların hangi
şartlarda sağlık gözetimine tabi tutulacağı,
Mekanik titreşime maruziyeti en aza
indirecek güvenli çalışma uygulamaları

f) Maruziyet süresi ve düzeyini sınırlan- Sağlık gözetimi

dırmak.
MADDE 12 – (1) Mekanik titreşime maruziyet
g) Yeterli dinlenme aralarıyla çalışma sü- sonucu ortaya çıkabilecek sağlık sorunlarının
relerini düzenlemek. önlenmesi ve erken tanı amacıyla, işveren;

ğ) Mekanik titreşime maruz kalan çalışana so- a) Çalışanların aşağıdaki koşullarda sağlık
ğuktan ve nemden koruyacak giysi sağlamak. gözetimine tabi tutulmalarını sağlar:

(4) İşveren; bu Yönetmeliğe göre alınacak ön- 1) 6331 sayılı Kanunun 15 inci maddesi ve
lemlerin, 6331 sayılı Kanunun 10 uncu madde- ilgili mevzuat hükümlerine göre gereken du-
si uyarınca özel politika gerektiren gruplar ile rumlarda.
kadın çalışanların durumlarına uygun olması-
2) İşyerinde gerçekleştirilen risk değer-
nı sağlar.
lendirmesi sonuçlarına göre gerektirmesi ha-
MADDE 10 – (1) İşveren; işyerinde mekanik linde.
titreşime maruz kalan çalışanların veya temsil-
3) Bu Yönetmelikte belirtilen maruziyet
cilerinin, işyerinde gerçekleştirilen risk değer-
eylem değerlerini aşan mekanik titreşime ma-
lendirmesi sonuçları ve özellikle de aşağıdaki
ruziyetin olduğu her durumda.
konularda bilgilendirilmelerini ve eğitilmeleri-
ni sağlar; b) Sağlık gözetimi sonuçlarını dikkate alarak,
gerekli koruyucu önlemleri alır.
a) Mekanik titreşimden kaynaklanabi-
lecek riskleri önlemek veya en aza indirmek (2) Sağlık gözetimi, aşağıdakilere uygun olarak
amacıyla alınan önlemler, yürütülür;

330
 Çalışanların Titreşimle İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik / 22 Ağustos 2013

a) Sağlığa zararlı bir etki ya da belirli bir sağlar. Böyle durumlarda işyeri hekimi, maruz
hastalık ile maruziyet arasında bir ilişki olduğu kalan çalışanlar için tıbbi muayene isteyebilir.
tespit edilebildiği durumlarda çalışanların tit-
Özel koşullar
reşime maruziyeti,
MADDE 13 – (1) Bu Yönetmeliğin uygulanma-
b) Hastalığın veya etkilenmenin çalışanın
sı bakımından özel koşullar aşağıda belirtil-
özel çalışma koşullarından ortaya çıkma ihti-
miştir:
malinin olması,
a) Deniz ve hava taşımacılığında; çalı-
c) Hastalık veya etkilenmenin saptanması
şanların sağlık ve güvenliğinin korunmasıyla
için geçerli yöntemlerin bulunduğu durumlar.
ilgili genel ilkelere uyulması koşuluyla, bütün
(3) Sağlık gözetimi sonucunda, çalışanda vücut titreşimi bakımından, işin ve işyerinin
mekanik titreşime maruz kalmanın sonu- özellikleri açısından, alınan tüm teknik ve idari
cu olarak tanımlanabilir bir hastalık veya önlemlere rağmen maruziyet sınır değerlerine
olumsuz bir sağlık etkisi saptanması halin- uyulmasının mümkün olmadığı koşullarda, bu
de: Yönetmeliğin 9 uncu maddesi uygulanmaz.

a) Çalışan, işyeri hekimi tarafından kendi-b) Çalışanın mekanik titreşim maruziyeti-

si ile ilgili sonuçlar hakkında bilgilendirilir. Ça-
nin genellikle 5 inci maddede belirtilen maru-
lışanların özellikle, maruziyetin sona ermesi- ziyet eylem değerlerinin altında olduğu ama
nin ardından yapılacak sağlık gözetimi ile ilgili zaman zaman belirgin değişiklikler gösterdiği
bilgi ve önerileri alması sağlanır. ve maruziyet sınır değerini aştığı durumlarda,
bu Yönetmeliğin 9 uncu maddesi uygulan-
b) İşveren, tıbbi gizlilik dikkate alınarak,
maz. Bu durumda; 40 saatlik ortalama maruzi-
sağlık gözetiminde saptanan dikkate değer
yet değeri, maruziyet sınır değerinden düşük
bulgular hakkında bilgilendirilir.
olmalı ve çalışma ortamındaki farklı kaynakla-
c) İşveren; rın neden olacağı toplam riskin, maruziyet sı-
nır değerine ulaşıldığında oluşabilecek riskten
1) İşyerinde yapılan risk değerlendirmesi-
daha az olduğu kanıtlanmalıdır.
ni gözden geçirir,
c) Yukarıda (a) ve (b) bentlerinde belirti-
2) Riskleri önlemek veya azaltmak için alı-
len uygulamaya, özel koşullar dikkate alınarak
nan önlemleri gözden geçirir,
ortaya çıkan risklerin en aza indirildiğinin ve
3) Çalışanın titreşime maruz kalmayacağı ilgili çalışanların uygun sağlık gözetimine tabi
başka bir işte görevlendirilmesi de dahil, risk- tutulduklarının Çalışma ve Sosyal Güvenlik
leri önlemek veya azaltmak için gerekli tüm Bakanlığı iş müfettişlerince tespit edilmesi ha-
tedbirleri alır, linde 4 yıl için izin verilebilir. Mevcut durum,
4) Benzer biçimde maruz kalan çalışanla- iyileştirici koşullar en kısa sürede sağlanarak
rın sağlık durumunun gözden geçirilmesi için ortadan kaldırılır.
düzenli bir sağlık gözetiminin uygulanmasını

331
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

EK 1 cektir.

EL – KOL TİTREŞİMİ d) EK 2

1. Maruziyetin değerlendirilmesi e) BÜTÜN VÜCUT TİTREŞİMİ

El-kol titreşiminde maruziyet düzeyinin değer- f) 1. Maruziyet değerlendirmesi

lendirilmesi sekiz saatlik bir referans döneme
g) Bütün vücut titreşiminde maruziyet
A(8) normalize edilen günlük maruziyet de-
düzeyinin değerlendirilmesi, günlük maruzi-
ğerinin hesaplanmasına dayalı olarak, frekans
yet değerinin hesaplanmasına dayalı olarak
ağırlıklı ivme değerlerinin karelerinin topla-
sekiz saatlik dönemde A(8) sürekli ivme eşde-
mının (rms) (toplam değer) kare kökü olarak
ğeri cinsinden tanımlanan en yüksek (rms) de-
ifade edilen, TS EN ISO 5349-1 “Mekanik Titre-
ğeri olarak hesaplanan, TS EN 1032+A1:2011
şim – Kişilerin Maruz Kaldığı Elle İletilen Titreşi-
“Mekanik Titreşim – Titreşim Emisyon Değe-
min Ölçülmesi ve Değerlendirilmesi-Bölüm 1:
rinin Belirlenmesi Amacıyla Hareketli Makine-
Genel Kurallar” ile TS EN ISO 5349-2 “Mekanik
lerin Deneye Tabi Tutulması” ile TS ISO 2631-1
Titreşim – Kişilerin Maruz Kaldığı, Elden Vücu-
“Mekanik Titreşim ve Şok-Tüm Vücut Titreşime
da İletilen Titreşimin Ölçülmesi ve Değerlendi-
Maruz Kalma Değerlendirilmesi-Bölüm 1:Ge-
rilmesi – Bölüm 2: İşyerlerinde Ölçme Yapmak
nel Kurallar” standartlarına ve bu standartların
için Pratik Kılavuz” standartlarına ve bu stan-
en güncel hallerine göre yapılır.
dartların en güncel hallerine göre yapılır.
h) Deniz taşımacılığında, 1 Hz`in üzerin-
2. Ölçüm
deki titreşimler değerlendirmeye alınacaktır.
Bu Yönetmeliğin 6. maddesine göre yapılan
i) 2. Ölçüm
ölçümde aşağıdaki hususlar dikkate alınır:
j) Bu Yönetmeliğin 6. maddesine göre
a) Kullanılan yöntemler mekanik tit-
yapılan ölçümde kullanılan yöntemler, söz ko-
reşime maruz kalan çalışanların kişisel
nusu mekanik titreşime maruz kalan çalışan-
maruziyetini belirleyebilecek nitelikte olacak-
ların kişisel maruziyetini belirleyebilecek nite-
tır.
likte olacaktır. Kullanılan yöntemler; ölçülecek
b) TS EN ISO 5349-1 ve 2 standartlarına ve mekanik titreşimin özelliklerine, çevresel etki-
bu standartların en güncel hallerine göre, kul- lere ve ölçüm aygıtlarının özelliklerine uygun
lanılan cihazlar ve yöntemler, ölçülecek meka- olacaktır.
nik titreşimin karakteristiğine, çevresel etkile-
Sosyal Sigortalar Sağlık İşlemleri Tüzüğü
re ve ölçüm aygıtlarının özelliklerine uyumlu
olacaktır. Tanı için: Yükümlülük süresi 2 yıl

c) Çift elle kullanılan aygıtlarda, ölçümler 1. Kemik- eklem zararlarında; radyografik

her el için ayrı ayrı yapılacaktır. Maruziyet, her inceleme,
iki eldeki en yüksek değer esas alınarak belir-
2. Anjionorotik bozukluklarda;
lenecek ve diğer el ile ilgili bilgiler de verile-
332
 Çalışanların Titreşimle İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik / 22 Ağustos 2013

a. Termoelement aracılığı ile Titreşimin İnsan Vücuduna Etkileri

orta parmağın dorsal yüzünde
 Fiziksel ve biyomekanik,
cilt sıcaklığı ölçümü “ vardiyanın sonunda baş-
langıçtakinden 5-6 C¼ fazla olmalı”  Psikolojik veya sensoryel,

b. Bağlanarak 2 dakika dolaşımı durdu-  Fizyolojik,

rulmuş parmağın tekrar ısınması için 75 sani-
 Patolojik, şeklinde görülür.
yeden fazla zaman geçmesi,
 Titreşim özelliklerini oluşturan
c. Parmak pletismografisi, gibi yöntem-
faktörlerden en önemlisi frekanstır.
lerden de yararlanılır.)
 Titreşimin tıbbı ve biyolojik
Titreşim
etkisi büyük ölçüde şiddetine ve süresi-
Mekanik bir sistemdeki salınım hareketle- ne bağlıdır.
rine titreşim veya vibrasyon denir.
 Titreşim tek frekanslı ve sinüzoidal ola-
• Diğer bir tanımla da Potansiyel ener- bileceği gibi kompleks frekanslı ve rastgele bir
jinin kinetik enerjiye, kinetik enerjinin potan- tipte de olabilir. İnsanlar 1 Hz. ile 1000 Hz. ara-
siyel enerjiye dönüşmesi olayına titreşim (vib- sındaki titreşimleri algılarlar.
rasyon) denir.
 İnsan vücuduna belirli e t k i s i
• Titreşim, araç, gereç v e olan titreşim frekansı 1-100
makinelerin, çalışırken oluşturdukları Hz. Arasında olandır.
salınım hareketleri sonucu meydana gelir.
TİTREŞİMİN İNSAN SAĞLIĞINA ETKİLERİ
• Çalışmakta olan ve iyi dengelenmemiş
Vibrasyona sebep olan el aletlerini kullanan
araç ve gereçler genellikle titreşim oluşturur-
kimselerde yapılan ölçümlerde:
lar.
 El-Kol-vücudun titreşim geçirme oranı
Titreşimi; insan sağlığı üzerindeki etkisi bakı-
5 Hz. de en yüksek olarak bulunmuştur. İkinci
mından iki fiziksel büyüklüğü ile tanımlamak
maksimum düzey 20-30 Hz. arasındadır.
gerekir.
 Titreşim enerjisi avuç içinden-ele, el-
• Titreşimin Frekansı: Birim zamandaki
den- kola ve koldan- omuza geçerken güç
titreşim sayısına, titreşimin frekansı denir. Biri-
kaybına uğrar.
mi: Hertz (Hz)’ dir.
 Bu hafifleme omuz eklemlerinde en
• Titreşimin Şiddeti: Titreşimin oluştuğu
çok olur.
ortamda, titreşen enerjinin hareket yönüne
dik, birim alanda, birim zamandaki akım gücü-  Bu gücün bu şekilde azalarak vücuda
ne, titreşimin şiddeti denir. Birimi: m/s² ‘dir. intikal etmesi insan sağlığı açısından çok fay-
dalıdır.

333
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Titreşim, vücutta bazı doku yapılarının defor-

masyonu, solunum hızının artması, oksijen
tüketiminin artması, enerji harcamasının art-
ması, kalp atım sayısının artması, kan basıncı-
nın artması (5 Hz. Frekanslı vibrasyona maruz
kişilerin %50 sinden fazlasında kan basıncı
artmaktadır) performans gerilemesi, merkezi
sinir sisteminin etkilenmesine sebep olmakta-
dır.

Klinik olarak belirlenen vibrasyon etkileri

• Çok düşük frekanslarda (2Hz) taşıt araç-

larında maruz kalındığı gibi, vibrasyon, merke-
zi sinir sistemini etkilemekte, bulantı, kusma,
soğuk terleme olabilmekte, seyahatten sonra
belli bir sürede ortadan kalkmaktadır.

• (<1 Hz) deniz tutması hissi oluşturur.

• Düşük frekanslı vibrasyonlarda (2-20

Hz): Vibrasyonlu Parmaklarda

8-10 ⁰C ısıya kısa süre maruziyet ile beyazlaş-

ma olur. Avuç içi de beyazlaşır (beyaz el send-
romu). Ön kol ve omuz kaslarında ağrılar gö-
rülebilir. Bütün vücudu titreşime maruz kalan
bazı işçilerde lumbalji denilen bel ağrıları ola-
bilir.

• (20-1000 Hz) parmaklarda duyarlılık ve

maharet azalması ve

Beyaz parmak hastalığı görülebilir.

• Not: Yüksek frekanslı vibrasyonlarda

(dakikada 10.000-50.000 gibi): elde ve par-
maklarda trofik ve sensitiv bozukluklar, pares-
tezi, kramplar, kaslarda atrofi) görülebilir.

334
 Diğer Fiziksel Risk Etmenleri

29. BÖLÜM
DIĞER FIZIKSEL
RISK ETMENLERI
1. İşyerlerinde sağlığı olumsuz etkileyebilecek
fiziksel risk etmenleri

1.1. Gürültü

1.2. Titreşim

1.3. Termal Konfor; nem, sıcaklık veya soğukta

çalışma, ısıtma ve havalandırma

1.4. Aydınlatma

1.5. İyonize ve non iyonize ışınlar

1.6. Alçak ve yüksek basınç

1.3. Termal Konfor; nem, sıcaklık veya soğukta
2. İlgili mevzuat
çalışma, ısıtma ve havalandırma
İşyerlerinde Sağlığı Olumsuz Etkileyebile-
Çalışma ortamında gerek bedensel gerekse zi-
cek Fiziksel Risk Etmenleri
hinsel faaliyetleri sürdürürken, çalışanın belirli
Sosyal Sigorta Sağlık İşlemleri Tüzüğü Ek liste- bir rahatlık içinde olmasını ifade eden termal
de konforun yeterli olmaması, insanın çalışma
kapasitesini, iş verimini düşürür. Önce sıkıntı
Meslek Hastalıkları Grupları
hissedilir, sonra rahatsız eder.
A- Kimyasal maddelerle ortaya çıkan meslek
Termal konfor şartlarını etkileyen temel faktör-
hastalıkları
ler şunlardır:
B- Mesleki cilt hastalıkları
1.3.1. Isı ve Hava Sıcaklığı
C- Pnömokonyozlar ve diğer solunum sistemi
1.3.2. Nem
hastalıkları
1.3.3. Hava Akım Hızı
D- Mesleki bulaşıcı hastalıklar
1.3.4. Radyant Isı
E- Fiziksel etkenlerle olan meslek hastalıkları
olmak üzere 5 ana grupta toplanmıştır. Ayrıca,

335
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

• Yapılan işin niteliği, sıcaklıkta doymuş havadaki mutlak nemin

yüzde kaçını ihtiva ettiğini gösterir.
• Çalışanın giyim durumu,
• İşçi sağlığı ve iş güvenliği yönünden bağıl
• Çalışanın yaşı ve cinsiyeti,
nemin değeri önemlidir.Bir işyeri ortamı-
• Çalışanın beslenmesi, nın bağıl nemi değerlendirilirken, sıcaklık,
hava akım hızı gibi diğer şartlar da değer-
• Çalışanın fiziki durumu,
lendirilmesi gerekir.
• Çalışanın sağlık durumu,
• Ancak, genel olarak herhangi bir işyerinde
Termal konforu etkileyen faktörlerdir. bağıl nem %30 ila %80 arasında olmalıdır.
1.3.1.3. Çalışan kişi ve onu kuşatan çevre • Yüksek bağıl nem, ortam sıcaklığının yük-
arasındaki net ısı alışverişi şu şekilde ta- sek olması durumunda bunaltır, düşük ol-
nımlanabilir: ması durumunda ise üşüme ve ürperme
hissi verir.
H=M+R+C-E+D
1.3.3. Hava Akım Hızı
H=Vücut ısı depolama yükü
• İşyerinde oluşan kirli havanın dışarı atılma-
M= Metabolik ısı kazancı
sı, yerine temiz havanın alınması için, or-
R= Radyant veya enfraruj (kızılötesi ışın) ısı tamda, uygun bir havalandırmanın olması,
yükü dolayısıyla uygun bir hava akımının olması
C= Konvektif ısı yükü zorunludur.

E= Evaporatif (buharlaşma- terleme) ısı kaybı • Ancak bu hava akımı 0,5 metre/saniyeyi
aşması durumunda rahatsız edici esintiler
D= Kondaktif ısı yükü (direk temas) (yüzme ve meydana gelir.
dalma vb.)
• Bu esintiler sebebiyle İşyerlerinde, özellikle
Vücudun ısı dengesini sağlayan ve yukarıda kaynak atölyelerinde, ortamın havası kirli
sayılan beş faktör ile ısı yükünün sabit tutul- olduğu halde, havalandırma tesisatlarının
ması (H=0) çalışanlara konforlu bir ortam sağ- çalıştırılmadığına çok sık rastlamaktayız.
lar.
Bu tür olumsuzlukların olmaması için ısıtma
1.3.2. Nem ve havalandırmayı, iklimlendirme şeklinde
• Sıcaklık yanında nemin de etkisi büyüktür. anlamalı ve bu anlayışla, bütün değerler göz
önünde bulundurularak projelendirme yapıl-
• Havadaki nem miktarı mutlak ve bağıl nem malıdır.
olarak ifade edilir.
1.3.3.1. Hafif işlerde rahat çalışmak için sı-
• Mutlak nem: Birim havadaki su miktarıdır. caklık, hava akım hızı ve bağıl nem değer-

• Bağıl nem: Havadaki nem miktarının, aynı leri

336
 Diğer Fiziksel Risk Etmenleri

• Bunların yanı sıra rahatlık bölgeleri dış sı-

Hava Akım
Isı Bağıl Nem caklığa bağlı olarak da değişeceği için, iş-
Hızı (m/s)
yerinin sıcaklığı ve bağıl nemi ayarlanırken
19-21 °C 0,1 dış hava sıcaklığının da göz önünde bulun-
19,5-21,5 °C 0,2 durulması, aşırı ısı farkları oluşmamasına
%30-60 dikkat edilmesi gereklidir.
21,5-23,5 °C 0,5
1.3.4. Radyant ısı
23,5-25 °C 1
• İşyerinde işin gereği olarak sıcak yüzeyler
Daha yüksek sıcaklık daha fazla hava akımı bulunabilmekte ve bu yüzeylerden ısı rad-
yasyonu olabilmektedir.
1.3.3.2. Yapılan işlere göre çalışma ortamı
sıcaklıkları • Termal radyasyon yani radyant ısı, absorb-
lanacağı bir yüzeye çarpmadıkça, sıcaklık
meydana getirmeyen elektromanyetik bir
enerjidir.

• Dolayısı ile hava akımları radyant ısıyı et-

kileyememektedir. Ancak, ortamdaki hava
akımı çalışana biraz rahatlık verebilir.

• Termal radyasyondan korunmanın en iyi

yolu, çalışanla kaynak arasına ısı geçirme-
yen bir perde koymaktır.

Yüksek ve Düşük Sıcaklığın Sağlığa Etkileri

337
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

• Ancak, konulan perde ısıyı yansıtmıyorsa, nılamayan hallerde ya da gece çalışmala-

ısıyı absorblayarak ısı kaynağı haline de rında, suni ışıkla uygun ve yeterli aydınlat-
gelebilir. ma sağlanmalıdır.
• Ayrıca, aydınlatma sistemindeki herhangi
• Esas olarak siperler, gelen radyant ısının
bir arızanın çalışanlar için risk oluşturabi-
büyük bir kısmını yansıtarak işçiye gelme-
leceği yerlerde acil ve yeterli aydınlatmayı
sini önler ve absorbladığı radyant ısının an-
sağlayacak yedek aydınlatma sistemi bu-
cak bir kısmını işçiye doğru yeniden yayar.
lunması gerekmektedir.
• Bunların yanı sıra, radyant ısıyı emen ve • Aydınlatmanın uygun ve yeterli olması, ça-
havalandırma yoluyla kontrol edilebilen lışanları psikolojik olarak etkilediği gibi, iş
konveksiyon ısısı cinsinden yayan ısı ab- veriminin artmasına da vesile olur.
sorbsiyon siperleri de vardır. • İş kazalarının önlenmesi açısından aydın-
latma çok ehemmiyetlidir.

Görmeyi etkileyen etkenler

Kişisel etkenler

-Görme açısı
-Bakma süresi
Isı radyasyonunu engellemek için -Görme keskinliği
koruyucu siperin kullanılması
Çevresel etkenler
1.3.4.2. Sıcak cisimlerin yüzeylerini ışıma
-Cisim ile zemin arasındaki kontrast
özelliği zayıf maddelerle boyamak veya
-Zemin ışıklılığı
kaplamak.
-Zeminin yapısı ve rengi
• Isı radyasyonu kontrolü için yeterli olabile- -Bakılan cismin karmaşıklığı ve gölge
cek bir metot da sıcak cisimlerin yüzeyleri- -Ortamdaki renkler
ni düşük radyasyon parametreli maddeler
Gözün en iyi görebileceği bakış açısı: Yatay
ile boyamak veya kaplamaktır.
eksenden 300-400 aşağısıdır. Bakılan objedeki
• Bu metodun prensibi de radyasyonu işçi- hareketlilik; Gözün yorulmasına neden olur.
den uzaklaştırmak.

1.4. Aydınlatma

• İşyerlerinin öncelikle gün ışığıyla yeter de-

recede aydınlatılmış olması esası bulun-
maktadır.
• Ancak, işin konusu veya işyerinin inşa tarzı
nedeniyle gün ışığından yeterince yararla-

338

İyi bir aydınlatmanın çalışanlar üzerindeki
olumlu etkisi şöyle özetlenebilir;
• Görme keskinliğini (gözün ayırt edebilirli- 
ğini) artırır-
• Bakılan eşya daha iyi görülür-
• İş kazası önlenebilir veya azalır-
• İşçilerin başarısını ve performansını artırır- •
• İş görmede çabukluk ve kalite sağlar.
Kontrast: İki parlaklığın oranıdır.
• Cisim ile zemin arasındaki kontrast, cisim
ve zeminin sahip olduğu yansıtma katsayı-
ları dikkate alınarak belirlenir.
Diğer Fiziksel Risk Etmenleri
Uygun aydınlatma nasıl olmalıdır?
• Aydınlatma türünün seçimi
Doğal aydınlatma
 Yapay aydınlatma
• Aydınlatma araç ve türünün seçimi
• Aydınlatma araç ve lamba sayısının seçimi
Aydınlatma araçlarının düzeninin saptan-
ması şeklinde planlama yapılmalıdır.
Işık şiddeti: Nokta şeklindeki kaynağın belir-
lenmiş yönde ışık yayınıdır. Birimi: mum (can-
dela)
Lüx: Aydınlatma şiddeti birimidir. Bir mum
şiddetindeki bir ışık kaynağının bir metre
uzaktaki bir noktada meydana getireceği ay-
dınlanma bir lükse eşittir. Lüxmetre ile ölçülür.
Lümen: Işık akısı birimidir. Bir mum şiddetin-
deki bir kaynağın bir metre mesafede bulunan
1 m2 lik bir yüzeye dik olarak gönderdiği ışık
miktarına bir lümen denir.
339
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Parıltı (Luminesans): Luminesans bir yüzey Aydınlatma Kuralları

tarafından yansıyan ya da emilen ışık mikta-
• Aydınlatma araçlarından çıkan ışık ışınları
rıdır. Birimi: Kandela (cd) / m²’dir. Duvarlar,
direkt veya yansıyarak göze gelmemelidir.
mobilya ve diğer nesnelerde görünen ışık bu
• Yapay aydınlatma doğal aydınlatmaya
yüzeylerin yansıtma ve absorbe etme özelliği-
yakın olmalıdır. Çalışma alanında keskin
ne bağlıdır. Aydınlatma kaynaklarının veya ay-
gölgeler oluşmamalıdır.
dınlattığı cisimlerin birim yüzeylerinden göze
• Aydınlatmada titreşim(pırıldama) olma-
gelen ışık şiddetidir.
malıdır.
Yansıtma oranı (Reflectance): Farklı yüzey-
Doğrudan ve Dolaylı Aydınlatma:
ler gelen ışığı farklı büyüklülerde absorbe
eder. Koyu renk bir yüzey acık renk bir yüzeyeDoğrudan aydınlatma; bir yüzeyin bir kay-
göre daha fazla ışık absorbe eder, yani daha naktan düz bir hat üzerinde gelen ışık ışınları
ile aydınlatılmasıdır. Çok yüksek lüminesans
az ışık yansıtır. Yansıtma oranı yansıyan ışığın
gözde kamaşma yaratır, rahatsızlık vericidir.
gelen ışığa oranıdır. Aydınlık şiddeti ve lumi-
nesans değerleri ile yansıtma oranı hesaplana-Doğrudan aydınlatma işyerlerinde özellikle ka-
bilir. lite kontrol işleri gibi işler için kullanılmaktadır.
Dolaylı aydınlatma; ışık akısının en az
Yansıtma oranı (%) = (Luminesans/Aydın-
%90’nını tavana veya duvarlara dağıtan ve
latma Şiddeti) * п * 100
bu yüzeylerden geri yansıyan ışık ile aydınlat-
Aydınlanma dağılımında etkili olan yüzeylerin madır. Enerji verimliliği açısından duvarları ve
yansıma oranları TS EN 12464 nolu standartta tavanın açık renklere boyanmış olması gerek-
aşağıdaki şekilde verilmiştir: mektedir.

TS EN 1264 ‘e göre aydınlatma değerleri:

TS EN 12464 nolu “Işık ve Işıklandırma- İş Ma-

hallerinin Aydınlatılması- Bölüm 1: Kapalı
Alandaki İş Mahalleri” standartında belirtilen
*Yansıma oranları hesaplanırken siyah rengin
işyerlerindeki bazı alanlarda ve işlerde gerekli
0,1 ve beyaz rengin 1 yansıma oranına sahip
aydınlatma şiddeti değerleri aşağıdaki tablo-
olduğu varsayılmıştır.
da verilmektedir:

340
 Diğer Fiziksel Risk Etmenleri

RADYASYON
1.5. RADYASYON

• Radyasyon Latince bir kelime olup dilimizde ışıma olarak kullanılır.

• Atomlardan, Güneş’ten ve diğer yıldızlardan yayılan enerjiye, radyasyon enerji denir.

• Radyasyon enerji ya dalga biçiminde ya da parçacık modeli ile yayılırlar.

• Işık ışınları, ısı, X-ışınları, radyoaktif maddelerin saldığı ışınlar ve evrenden gelen kozmik ışın-
ların hepsi birer radyasyon biçimidir.

• Bazı radyasyonlar çok küçük parçacıklardan, bazıları da dalgalardan oluşur.

RADYASYON SINIFLANDIRMASI

İYONLAŞTIRICI (İYONİZE) RADYASYON

İyonizasyon, genellikle, atom yörüngesinden bir elektronun sökülüp ayrılması sonucu mey-
dana gelir. Yörüngesinden bir elektron kaybeden atom, pozitif yüklü bir iyon olarak kalır. Atom
yörüngesine bir elektron eklenmesi sonucunda da iyon oluşur. Bu tür iyonlar da negatif yüklü
iyon olarak adlandırılır. İyonlaştırıcı radyasyon ise; çarptığı maddede yüklü parçacıklar (iyonlar)
oluşturabilen radyasyon demektir. İyon meydana gelmesi yani iyonizasyon olayı herhangi bir
maddede meydana gelebileceği gibi insanlar dahil tüm canlılarda da oluşabilir. O halde iyon-
laştırıcı radyasyonlar, önlem alınmadığı takdirde, tüm canlılar için zararlı olabilecek radyasyon
çeşitleridir.

İyonlaşma, hücreye, daha da önemlisi DNA’ya zarar verebileceğinden, kansere neden olma ih-

341
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

timali vardır, maruz kalınan iyonlaştırıcı radyasyon çeşidine ve doz miktarına göre bu ihtimal
artar. Kabaca, 10 elektron volt (eV) üzerinde enerjiye sahip foton veya parçacıklar iyonlaştırıcı
özelliğe sahip radyasyon çeşitleridir. İyonlaştırıcı ve iyonlaştırıcı olmayan radyasyon bölgeleri-
nin frekanslara göre dağılımı aşağıdaki elektromanyetik spektrum” üzerinde gösterilmiştir:

Alfa Işınları (Alfa partikülleri):

• Helyum atomunun pozitif yüklü çekirdeğidir.

• Alfa ışınları yapay olarak meydana getirilebildiği gibi teknolojinin gereği olarak istenmediği
halde elektron tüplerinde olduğu gibi yan ürün olarak da ortaya çıkabilmektedir.

• Alfa ışınları, ağır parçacıklar olup çok uzağa gidemezler.

• Havada yaklaşık 5 cm lik mesafedeki bir kâğıt tabakasını veya alüminyum levhayı geçemez-
ler. Bu nedenle çevreden gelebilecek alfa ışınları önemli bir tehlike yaratmazlar.

• Ancak, kaynağından çıktıklarında hücreler üzerinde çok zararlı etkiye sahiptirler.

• Solundukları veya yutuldukları takdirde zararlıdırlar

Beta ışınları:

• Pozitif ve negatif yüklü hızlı elektronlardır.

• Pozitif yüklü elektronlar “β+” ile, negatif yüklü iyonlar ise “β-» işaretiyle sembolize edilirler.
Çekirdekteki enerji fazlalığı proton fazlalığından meydana geliyorsa β+, nötron fazlalığın-
dan meydana geliyorsa β- çıkar. Beta parçacıkları da alfa parçacıkları gibi belli bir yük ve
kütleye sahip olduklarından madde içerisinden geçerken yolları üzerinde iyonlaşmaya se-
bep olurlar. Ancak bu iyonlaşma, alfa parçacıklarının oluşturduğu iyonlaşmadan daha azdır.

342
 Diğer Fiziksel Risk Etmenleri

• Çünkü bu parçacıklar alfa parçacıklarına • Nötronlar sadece kalın beton, su veya pa-
göre daha hafif ve yüz kere daha giricidir- rafin kütleleriyle durdurulabilirler. Doku
ler. Beta ışınını Alüminyum levha tarafın- hücrelerine nüfuz ettiklerinden zararlıdır.
dan tutulmaktadır. Cilt üzerinde yanık etki- Etkisi meydana getirirler ve adale içine bir-
si meydana getirirler ve adale içine birkaç kaç milimetre mesafeye kadar etki ederler.
milimetre mesafeye kadar etki ederler.
• Beta ışınlarının yutulması ve solunması ise,
• Beta ışınlarının yutulması ve solunması ise, tehlikelidir.
tehlikelidir. ışınları, madde içine fazla nü-
İYONİZE IŞINLAR
fuz etmezler.
Proton ışınları:
Nötron ışınları
• Atom çekirdeğinde bulunan ve pozitif
• Atom çekirdeğinde bulunan yüksüz par-
elektron yüklü partiküllerdir.
çacıklardır. Bu özelliklerinden dolayı her-
hangi bir madde içerisine kolaylıkla nüfuz • Bu ışınlarda nükleer çekirdek bölünmesi
edebilirler. reaksiyonları sırasında meydana gelirler.

• Doğrudan bir iyonlaşmaya sebep olmaz- • Vücudun derinliklerine girebilir ve dokula-

lar. Ancak atomlarla etkileşmeleri, iyonlaş- ra hafif derecede nüfuz edebilir.
maya neden olan alfa, beta, gama veya x
• Bu nedenle, vücuda zararlıdır.
ışınlarının ortaya çıkmasına neden olabilir.

Radyasyon Türlerine Göre Zırhlama

343
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Gamma ışınları: derinliğine girerler ve tahrip ederler.

• Hem uranyum ve radyum gibi doğal rad-
yoaktif maddelerin parçalanmaları sırasın-
da, hem de bir nükleer reaktörde ya da bir
atom bombası patlatıldığında atom çekir-
deklerinin parçalanmasıyla meydana gelir.
Bu ışınlar atom çekirdeğinin enerji sevi-
yelerindeki farklılıklardan meydana gelir.
Çekirdek bir alfa veya bir beta parçacığı
çıkarttıktan sonra genellikle kararlı bir du-
rumda olmaz. Fazla kalan çekirdek enerjisi
bir elektromanyetik radyasyon halinde ya-
yınlanır.
• Nitelik bakımından x-ışınlarına benzerler.
• Gama ışınları, beta ışınlarından daha yük-
sek enerjili ve dolayısıyla daha girici (nüfuz
edici) ışınlardır.
• Bu ışınlar canlılar için zararlıdır. Dokulara
• Tıpta urları yok etmekte, araç ve gereçle-
rin mikroplardan arındırılması gibi yararlı
işlerde de kullanılır.
• Gama ışını beton bloklar tarafından tutul-
maktadır.
X – Işınları:
• Bir atoma dışarıdan gelen veya gönderilen
yüksek enerjili elektronlar o atomun ilk hal-
kalarından elektronlar koparırlar. Atomdan
kopan bu elektronun yerine daha yüksek
seviyelerden (üst halkalardan) elektronlar
atlayarak kopan elektronun yerindeki boş-
luğu doldururlar. Bu sırada ortaya çıkan
enerji fazlalığı X ışını şeklinde dışarı salınır.
• Bunların dışında da X ışını yapay olarak,
röntgen tüplerinde de elde edilir. Tüp içeri-
sinde ısıtılmış katottan yayılan elektronlar,

Radyasyon Birimleri

344
 Diğer Fiziksel Risk Etmenleri

on binlerce voltluk gerilimle hızlandırıla- Welders Flash). Hastalığın belirtileri birkaç

rak karşıdaki hedef anota çarptırılır. Bu çar- saat sonra meydana gelir. Sürekli kaynak
pışma sonucu elektronlar durdurulurken ve kesme işlerine korumasız olarak çalışan-
elektronların kaybettiği enerji X ışınları larda UV ışınları kalıcı körlük yapabilir.
olarak yayınlanır.
• Deri üzerindeki etkileri; güneş yanığına
• X-ışınları, dalga boyu 10 ile 0,01 nm aralı- benzer yanıklar, pigment hücrelerinde de-
ğında olup, vücuda derinlemesine kolayca ğişmeler ve deri kanserleridir.
girebilir ve dokulara nüfuz ederek tahrip
• Bu tür ışınlara hassas olan kişilerde ayrıca,
edici etki gösterir. X ışınları Kurşun levha
ekzema, sivilce gibi deri hastalıkları da gö-
tarafından tutulmaktadırlar.
rülebilir.
• X-ışını, tıpta iç organların incelenmesinde
• Bazı deri hastalıkları ise ağırlaştırılabilirler
ya da bir kemikte kırık olup olmadığının
(uçuk gibi).
izlenmesinde çok sık kullanılır.ve tahrip
ederler. • Gözlerde ise, göz sulanması, ağrı, konjukti-
vit, iritis, kornea ülseri gibi hastalıklara yol
• Tıpta urları yok etmekte, araç ve gereçle-
açabilir.
rin mikroplardan arındırılması gibi yararlı
işlerde de kullanılır. Mesafeye kadar etki Kızıl Ötesi (İnfrared) Işınlar)
ederler.
• Yapay olarak elde edilebildiği gibi güneş
Radyasyon Dozu: Hedef kütle tarafından, bel- ışınlarının içinde de bulunur.
li bir sürede soğurulan veya alınan radyasyon
• Güneş ışınlarındaki ısı, kızıl ötesi ışınlardan
enerjisi miktarıdır.
kaynaklanır.
İYONLAŞTIRICI OLMAYAN • Bu ışınlar vücuda kolayca girer ve aşırı ısı
(NONİYONİZE) RADYASYON verirler.

Mor Ötesi (Ultra Viyole) Işınlar: • Vücudun açık kısımları ısınır ve fiziki ger-
ginlik meydana getirir.
• Güneş ışını içerisinde bulunduğu gibi ya-
pay olarak da meydana getirilebilir. • Bu ışınların şiddetine, maruziyet süresine
ve ışına maruz kalan vücut bölgesine bağlı
• X-ışınlarına göre dalga boyları daha uzun
olarak deri yanıkları, katarakt gibi bazı göz
ışınlardır.
hastalıkları da meydana gelebilir.
• Derinin yüzey hücreleri ve gözün kornea
Lazer (Light amplification by stimulated
tabakası üzerine etki yapar.
emission of radiation):
• Arktan yayılan ve görünmeyen UV ışınları,1
Lazer Türleri:
dakikadan az bir süre bile etkilediği takdir-
de; Göz kamaşmasına neden olur (Arc Eye, Lazer ışınının yoğunluğu yüksek, dalga

345
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

boyu kısa ve tek renklidir. • Elektriksel riskler

Lazer ışınları elde edildikleri maddeler göre • Patlama riski

dörde ayrılırlar:
• Açığa çıkan duman ve buharlar
1. Katı cisimden çıkan lazerler
Işına bağlı;
2. Sıvı cisimden çıkan lazerler
- Yakma – Tutuşturma riski
3. Gaz cisimden çıkan lazerler
- Biyolojik etkileri
4. Yarı iletkenlerden oluşan lazerler
• Göz yaralanmaları – yanıkları
Lazerin Üstünlükleri: • Termal yaralar (ciltte) yanıklar

• Çok dar bir bölgede lazer ile kaynak yapı- Görünür Işık:
labilir
• Dalga boyu 400 mm’nin altında olan mor
• Hassas elektronik parçaların kaynağında ışıktan yaklaşık 740 nm dalga boyundaki
kullanılır. Bu tip parçalar direnç kaynağına kırmızı ışığa kadar uzanır.
dayanamamaktadırlar. • Görünür ışık, güneş ışığı içerisinde bulun-
duğu gibi yapay olarak da meydana geti-
• Vakum ortamında lazer ile kaynak yapıla-
rilebilir.
bilir
Kısa Dalga (Radyo) Dalgaları
• İş parçaları mengene gibi aletler ile bağ-
lanmadan lazer ile işlenebilir. Böylece mal- • Dalga boyları kızılötesi ışınlardan daha bü-
zemede gerilme olmaz. yük olan ışınlardır.

• Kaynak işleminde; başka ek malzeme ve • Yüksek frekanslı akımın kullanıldığı elekt-

cihaza gereksinim olmadan kaynak yapılır ronik cihazlarda ve radar sistemlerinde
meydana gelir.
• Birbirinden farklı metaller kaynak edilir
• Bu ışınlara radyo dalgaları da denir.
• Isıl işlem uygulanması parçaların belli böl-
• Mikro dalga fırınlarda kullanılan ışınların
geleriyle sınırlı kalabilir
dalga boyları genellikle 12 cm dolayında-
Potansiyel Tehlikeler/Riskler: dır.

Işın dışı; • Televizyon yayınlarında ise, 1 km ya da

daha uzun olan radyo dalgaları kullanılır.
• Sıkıştırılmış gaz
• Uzun süre bu ışınlara maruziyet sonucun-
• Karyojenik malzeme da bazı organlarda (kırmızı kemik iliği) ısı
• Toksik ve kanserojen malzeme yükselmesi meydana gelir.

• Gürültü • Bu ışınlara uzun süre maruziyet halinde ka-

tarakt da görülebilirse tahrip ederler.

346
 Diğer Fiziksel Risk Etmenleri

RADYASYON GÜVENLİĞİ YÖNETMELİĞİ nılan, doz sınırlama sisteminin üç temel ilkesi

aşağıda verilmiştir:
Tanımlar
a) Uygulamaların Gerekliliği: Işınlanmanın
Eşdeğer doz; birimi Sievert (Sv) olup, radyas-
zararlı sonuçları göz önünde bulundurularak,
yonun türüne ve enerjisine bağlı olarak doku
net bir fayda sağlamayan hiçbir radyasyon uy-
veya organda soğurulmuş dozun, radyasyon
gulamasına izin verilemez.
ağırlık faktörü ile çarpılmış halini ifade eder
b) Optimizasyon: Radyasyona maruz kal-
Etkin doz; birimi Sievert (Sv) olup, insan vücu-
maya sebep olan uygulamalarda, olası tüm
dunda ışınlanan bütün doku ve organlar için
ışınlanmalar için bireysel dozların büyüklüğü,
hesaplanmış eşdeğer dozun, her doku ve or-
ışınlanacak kişilerin sayısı, ekonomik ve sosyal
ganın doku ağırlık faktörleri ile çarpılması so-
faktörler göz önünde bulundurularak müm-
nucunda elde edilen dozların toplamını ifade
kün olan en düşük dozun alınması sağlanır.
eder
c) Doz Sınırlaması: Tıbbi ışınlamalar hariç, izin
Toplum etkin dozu; ışınlamaya maruz kalan
verilen tüm ışınlamaların neden olduğu ilgi-
çeşitli grupların ortalama etkin dozu ile bu
li organ veya dokudaki eşdeğer doz ve etkin
grubu oluşturan kişi sayısının çarpımının top-
doz, bu Yönetmeliğin 10 uncu maddesinde
lamını ifade eder.
belirtilen yıllık doz sınırlarını aşamaz.
Yüklenmiş eşdeğer doz; birimi Sievert (Sv)
Referans düzeyleri
olup radyoaktif maddenin vücuda alınmasını
takiben, doku veya organda kaldığı sürede Madde 9- Referans düzeyleri aşağıda verilmiş-
vermiş olduğu toplam eşdeğer dozu, tir.

Yüklenmiş etkin doz; yüklenmiş eşdeğer do- a) Kayıt Düzeyi: Radyasyondan korunmayı
zun, her doku ve organın doku ağırlık faktörleri sağlamak amacı ile, eşdeğer doz, etkin doz
ile çarpılması sonucunda elde edilen toplamı, veya vücuda alınma miktarlarının kayıtlarının
tutulması ve saklanması gerekmektedir. Bu
Dıştan etki yapan ışınların ölçülmesi için parsi-
Yönetmeliğin 10’uncu maddesinde verilen yıl-
yel global dozimetrisi yapılarak ölçülür.
lık doz sınırlarının aylık dönemlerde radyasyon
İç kontaminasyonun ölçülmesi için total veya görevlileri için 0.2 mSv, halk için ise 0.01 mSv’i
parsiyel beden spektrometresi yapılır. aşması durumlarında kayıtlar tutulmaya başla-
nır.
Işına maruz kalınan işlerde, çalışanların özel
kuruluşlar tarafından sürekli denetlenmesi ve b) İnceleme Düzeyi: Üzerinde daha fazla in-
hastalıkları halinde bu denetimin sonuçların- celeme yapılmasını gerektiren eşdeğer doz,
dan yararlanılması gerekir. etkin doz veya vücuda alınma miktarlarıdır.
Bu düzey, bir ay için bu Yönetmeliğin 10’uncu
Doz sınırlama sisteminin temel ilkeleri
maddesinde verilen yıllık eşdeğer doz sınırının
Madde 7- Radyasyondan korunmada kulla- 1/10’udur.

347
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

c)Müdahale Düzeyi: Kurum tarafından önce- yılda ise 50 mSv’i geçemez. El ve ayak veya cilt
den belirlenen ve aşılması durumunda müda- için yıllık eşdeğer doz sınırı 500 mSv, göz mer-
haleyi gerektiren eşdeğer doz, etkin doz veya ceği için 150 mSv ‘dir. Cilt için en yüksek rad-
vücuda alınma miktarlarını gösteren değerler yasyon dozuna maruz kalan 1 cm2’lik alanın
olup bu Yönetmeliğin 10 uncu maddesinde eşdeğer dozu, diğer alanların aldığı doza ba-
verilen yıllık eşdeğer doz sınırının bir defada kılmaksızın ortalama cilt eşdeğer dozu olarak
alınması ve aynı yıl içinde bu değerin aşılması kabul edilir.
durumudur. Müdahale düzeylerinden;
b) Toplum üyesi kişiler için etkin doz yılda 1
1) Eylem düzeyi; sürekli ışınlanmalar veya mSv’i geçemez. Özel durumlarda; ardışık beş
tehlike durumunda, iyileştirici veya koruyu- yılın ortalaması 1 mSv olmak üzere yılda 5
cu eylemler gerektiren, eşdeğer doz hızı veya mSv’e kadar izin verilir. Cilt için yıllık eşdeğer
radyoaktivite konsantrasyon düzeyidir. Eylem doz sınırı 50 mSv, göz merceği için 15 mSv ‘dir
düzeyi, ani ışınlamalar için bu Yönetmeliğin 48
c) 18 yaşından küçükler Tüzüğün 6’ncı mad-
inci maddesinde, sürekli ışınlamalar içinse 49
desine göre radyasyon uygulaması işinde ça-
uncu maddesinde verilmektedir.
lıştırılamazlar. Bu Yönetmeliğin 15’inci madde-
2) Rehber düzey; aşılması durumunda önlem sinin (b) bendinde belirtilen alanlarda, eğitim
alınmasını gerektirebilen doz düzeyi olup, kro- amaçlı olmak koşuluyla, eğitimleri radyasyon
nik ışınlanmalarda öngörülen rehber düzeyler kaynaklarının kullanılmasını gerektiren 16-18
bu Yönetmeliğin 37 inci maddesinde, tıbbi yaş arasındaki stajyerler ve öğrenciler için et-
uygulamalarda öngörülen rehber düzeyler ise kin doz, herhangi bir yılda 6 mSv’i geçemez.
bu Yönetmeliğin 28 inci maddesinde belirtil- Ancak el, ayak veya deri için yıllık eşdeğer doz
mektedir. sınırı 150 mSv, göz merceği için 50 mSv ‘dir.

Madde 10- Yıllık doz sınırları sağlığa zarar Özel Durumlar İçin Planlanan Işınlamalar
vermeyecek şekilde uluslararası standartlara
Madde 11- Normal uygulamalarda ortaya çı-
uygun olarak, Kurum tarafından radyasyon
kan ve yıllık doz sınırları üzerinde etkin doza
görevlileri ve toplum üyesi kişiler için ayrı ayrı
maruz kalmayı gerektiren, fakat ışınlanmanın
belirlenmiştir. Yıllık toplam doz aynı yıl içinde-
dışında başka yöntemlerin bulunmadığı özel
ki dış ışınlama ile iç ışınlamadan alınan dozla-
durumlarda Kurum’un izniyle yapılan ışınlan-
rın toplamıdır. Kişilerin, denetim altındaki kay-
malardır. Özel durumlarda ışınlamaya maruz
naklar ve uygulamalardan dolayı bu sınırların
kalacak radyasyon görevlileri için doz sınırla-
üzerinde radyasyon dozuna maruz kalmaları-
rı herhangi bir yılda 50 mSv’i, birbirini takip
na izin verilemez ve bu sınırlara tıbbi ışınlama-
eden 10 yıl içinde ortalama yıllık 20 mSv’i ve
lar ve doğal radyasyon nedeniyle maruz kalı-
toplamda 100 mSv’i geçemez.
nacak dozlar dahil edilemez.
Yıllık etkin dozun beş katından fazla radyas-
a) Radyasyon görevlileri için etkin doz ardı-
yon dozu almış radyasyon görevlileri ile çocuk
şık beş yılın ortalaması 20 mSv’i, herhangi bir
doğurma çağındaki radyasyon görevlileri özel

348
 Diğer Fiziksel Risk Etmenleri

bir durum için planlanmış ışınlanmalarda gö- renkleri taşıyan işaretler,

revlendirilemezler.
3. Denetimli alanlar içinde radyasyon ve
Madde 12- Hamileliği belirlenmiş kadın çalı- bulaşma tehlikesi bulunan bölgelerde geçi-
şan, çalışma şartlarının yeniden düzenlenebil- rilecek sürenin sınırlandırılması ile koruyucu
mesi amacıyla yönetimi haberdar eder. Hami- giysi ve araçlar kullanılması gerekliliğini gös-
leliğin bildirilmesi kadın çalışanın çalışmasına teren uyarı işaretleri.
engel teşkil etmez, gerekiyorsa çalışma koşul-
• b) Gözetimli Alanlar: Radyasyon gö-
ları yeniden düzenlenir. Bu nedenle, doğacak
revlileri için yıllık doz sınırlarının 1/20’sinin
çocuğun alacağı dozun mümkün olduğu ka-
aşılma olasılığı olup, 3/10’unun aşılması bek-
dar düşük düzeyde tutulması sağlanır ve top-
lenmeyen, kişisel doz ölçümünü gerektirme-
lum için belirlenen doz sınırlarına uyulur.
yen fakat çevresel radyasyonun izlenmesini
Emzirme dönemindeki kadın çalışanlar, radyo- gerektiren alanlardır.
aktif kontaminasyon riski taşıyan işlerde çalış-
Görev Gereği Işınlamalar
tırılmaz.
Madde 20- Görevleri gereği radyasyona ma-
Madde 15- Maruz kalınacak yıllık dozun 1 mSv
ruz kalan kişilerin çalışma koşulları aşağıdaki
değerini geçme olasılığı bulunan alanlar rad-
şekilde sınıflandırılır:
yasyon alanı olarak nitelendirilir ve radyasyon
alanları radyasyon düzeylerine göre aşağıdaki • Çalışma Koşulu A: Yılda 6 mSv ‘den
şekilde sınıflandırılır: daha fazla etkin doza veya göz merceği, cilt,
el ve ayaklar için yıllık eşdeğer doz sınırlarının
• Denetimli Alanlar: Radyasyon gö-
3/10’undan daha fazla doza maruz kalma ola-
revlilerinin giriş ve çıkışlarının özel denetime,
sılığı bulunan çalışma koşuludur.
çalışmalarının radyasyondan korunma bakı-
mından özel kurallara bağlı olduğu ve görevi • Çalışma Koşulu B: Çalışma Koşulu A’da
gereği radyasyon ile çalışan kişilerin ardışık beş verilen değerleri aşmayacak şekilde radyasyon
yılın ortalama yıllık doz sınırlarının 3/10’undan dozuna maruz kalma olasılığı bulunan çalışma
fazla radyasyon dozuna maruz kalabilecekleri koşuludur.
alanlardır.
Kişisel dozimetre zorunluluğu
Denetimli alanların girişlerinde ve bu
MADDE 21 –Çalışma Koşulu A durumunda
alanlarda aşağıda belirtilen radyasyon uyarı
görev yapan kişilerin, kişisel dozimetre kullan-
levhaları bulunması zorunludur:
ması zorunludur.
1. Radyasyon alanı olduğunu gösteren
Dozimetri hizmeti, Kurum ve Kurum tarafın-
temel radyasyon simgeleri (Ek-3),
dan uygun görülen kuruluşlar tarafından ve-
2. Radyasyona maruz kalma tehlikesinin rilir ve dozimetrik değerlendirme sonuçları
büyüklüğünü ve özelliklerini anlaşılabilir şe- merkezi doz kayıt sistemine işlenir.
kilde göstermek üzere gerekli bilgi, simge ve
Dozimetri hizmeti verecek kuruluşların uygun-

349
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

luk ölçütleri ile çalışma usul ve esasları Kurum •
tarafından belirlenir.
Tıbbi gözetim
MADDE 23 – Çalışma koşulu A’da çalışan
radyasyon görevlilerinin sağlık durumlarının
yapacakları göreve uygunluğunu belirlemek
amacıyla işe başlamadan önce ve çalıştığı süre
boyunca yılda en az bir kez tıbbi muayeneleri
yaptırılır.
VURGUN
Radyasyon denetimi
• Vurgunun temel nedeni ortam basıncının
Radyasyonun, işyerlerinde kullanılması ve de-
netlenmesiyle ilgili tüm hususlar Atom Enerji
Kurumu Başkanlığı tarafından yürütülür.
1.6. Alçak ve Yüksek Basınç
• Birim alana yapılan kuvvete basınç denir.
• Birimi: Bar veya Newton/cm2 dir.
Balon ve uçak gibi araçlarla süratle yüksek-
lere çıkılması halinde, doğal olarak atmos-
fer basıncının düşmesi nedeniyle, normal
atmosfer basıncı altında dokularda erimiş
olan gazların serbest hale gelmesi ile ka-
rıncalanma, kol ve bacaklarda ağrılar ile
bulanık görme, kulaklarının iç ve dış tara-
fındaki basınç farkından dolayı kulak ağrı-
ları gibi belirtiler meydana gelir.
değişimidir. Sıvıların içindeki hidrostatik
basınç derinlere indikçe artar. Örneğin de-
nizlerde her 10m. Derinlikte 1 Atm. Basınç
artar. Buna göre 30m. Derinlikteki ortam
basıncı 4 Atm. Olur. Havanın %79’u azot
gazı olduğundan azot gazının kısmi basın-
cı da 4*0,79= 3.16 Atm. Olur.

Kuvvetin tatbik edildiği her noktada bir • Henry kanununa göre: Gazların sıvı içinde-
•
ki çözünürlüğü basınçları ile doğru oran-
basınç vardır.
tılıdır. Buna göre, azot tüm dokularda çö-
• İş Sağlığı ve Güvenliği konusunda basınç zülerek, hücrelere zarar verir, damarların
ise; normal hava basıncının (atmosfer ba- tıkanmasına yol açarlar
sıncı) daha fazla veya daha az olması gere-
• Basıncın değerlendirilmesi
ken veya olan işyerlerindeki basınçtır.
• Düşük ve yüksek basıncın işçiler üzerin-
• Normal şartlarda hava basıncı 76 cm cıva
de meydana getirdiği olumsuz etkiler bir
basıncına eşittir.
meslek hastalığıdır.
1.6.1. Basıncı insan üzerindeki etkileri
• Sosyal Sigortalar Sağlık İşlemleri Tüzü-
• Normalde 4,5 N/cm2 kadar basınç değişimi ğü’ne ekli meslek hastalığı listesinde “E-4
organizmada rahatsızlık hissi dışında sağ- Hava basıncındaki ani değişmelerden olan
lık sorunu yaratmaz. hastalıklar” başlığı ile verilmiştir.
• Atmosfer basıncından daha yüksek ya da • Basınç değişikliği nedeni ile görülen akut
daha düşük basınçlı yerlerde çalışan işçi- hadiselerde yükümlülük süresi 3 gün, di-
lerde; Kalp, dolaşım, solunum rahatsızlıkla- ğer hadiselerde ise, yükümlülük süresi 10
rı görülebilir. yıldır.

350
 Diğer Fiziksel Risk Etmenleri

Sağlık Kuralları Bakımından Günde Ancak Yedi • İşe giriş muayenelerinde tam sistemik mu-
Buçuk Saat veya Daha Az Çalışılması Gereken ayene yapılmalı, akciğer ve sinüs grafisi çe-
İşler Hakkındaki Yönetmelik’in 5. maddesinin kilmeli.
XXI. şıkkında, basınç altındaki çalışmalara sı-
• Büyük eklemler, işe girişte ve her yıl peri-
nırlama getirilmiştir:
yodik muayenede radyolojik olarak ince-
Su altında basınçlı hava içinde çalışmayı ge- lenmelidir.
rektiren işlerde iniş, çıkış, geçiş dahil çalışılabi-
Alçak ve Yüksek Basıncın Etkilerinden Ko-
lecek azami süreler:
runma Yöntemleri:
• 20-25 metre derinlik veya 2-2,5 kg/cm2 (2
• Bu inceleme işçi işten ayrıldıktan sonra da
hariç) basınçta 7 saat
iki yıl tekrarlanmalı.
• 25-30 metre derinlik veya 2,5-3 kg/cm2
• Basınç altında kazaya uğrayanlar ile hasta-
(2,5 hariç) basınçta 6 saat
lananlar yeniden işe döndürülmemelidir.
• 30-35 metre derinlik veya 3-3,5 kg/cm2 (3
• Basınç altında çalışırken uyulması gere-
hariç) basınçta 5 saat
ken kurallar ve alınması gereken önlemler,
• 35-40 metre derinlik veya 3,5-4 kg/cm2 basıncın insan vücudundaki etkileri konu-
(3,5 hariç) basınçta 4 saat sunda eğitilmelidir.

Dalgıçlar için bu süre 18 metreye kadar 3 saat, • Basıncın etkisine bağlı bulguların iki yıl
40 metreye kadar olan derinliklerde yarım sa- sonra bile ortaya çıkabileceği düşünüle-
attir. rek, ilk yardımın ve acil müdahalenin yapı-
labilmesine olanak sağlayan bilgiler işçinin
Alçak ve Yüksek Basıncın Etkilerinden Ko-
sürekli taşıyabileceği biçimde üzerinde
runma Yöntemleri:
bulunmalı.
• Düşük ve yüksek basıncın gerektirdiği iş-
• Yüksek basınç altında çalışmaların yapıl-
lerde, çalışanlar mümkünse genç ve tecrü-
dığı işyerinden dekompresyon odası bu-
beli isçilerden seçilmelidir.
lunmalı.
• Ayrıca, bu işlerde çalışacakların şişman, al-
Ayrıca, basınç altında yürütülen işlerde çalış-
kolik ve solunum sistemine ilişkin kronik
ma sırasında sigara ve içki içilmesi, gazlı içe-
hastalıkları olmamalıdır.
ceklerin içilmesi yasaklanmalıdır.
• Bu işlerde çalışmanın devamı süresince
periyodik muayeneler, oldukça hassas ya-
pılmalı, kulak, burun, boğaz ve solunum
sistemine ilişkin, akut yakınması olanlar
iyileşinceye kadar işten uzak tutulmalıdır-
lar.

351
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

30. BÖLÜM
KANSEROJEN VEYA MUTAJEN MADDELERLE
ÇALIŞMALARDA SAĞLIK VE GÜVENLIK ÖNLEMLERI
HAKKINDA YÖNETMELIK

Tanımlar 28512 sayılı Resmî Gazete ‘de yayımlanan İş

Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi
MADDE 4 – (1) Bu Yönetmelikte geçen;
Yönetmeliği uyarınca işyerinde gerçekleştiri-
b) Kanserojen madde; len risk değerlendirmesinde; k a n s e ro j e n
veya mutajen maddelere maruziyet
1) Solunduğunda, ağız yoluyla alındığın-
riski bulunan işlerde çalışanların; bu maddele-
da, deriye nüfuz ettiğinde kanser oluşumuna
re maruziyet türü, maruziyet düzeyi ve maru-
neden olabilecek veya kanser oluşumunu hız-
ziyet süresini belirleyerek riskleri değerlendirir
landırabilecek madde veya müstahzarları,
ve alınması gerekli sağlık ve güvenlik önlemle-
2) Ek-1’de belirtilen maddeler, işlemler rini belirler.
ve bu işlemler sırasında ortaya çıkan madde
(2) Risk değerlendirmesinde kanserojen
veya müstahzarı,
veya mutajen maddelerin, deri yolu da dahil
c) Mutajen madde: Solunduğunda, ağız olmak üzere vücuda giriş yollarının tümü dik-
yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde ka- kate alınır.
lıtımsal genetik hasarlara yol açabilecek veya
(3) Risk değerlendirmesi gerçekleştirilir-
bu etkinin oluşumunu hızlandırabilecek mad-
ken, belirli risklerden etkilenecek çalışanların
de veya müstahzarları,
sağlık ve güvenlikleri ile kanserojen veya mu-
ç) Sınır değer: Aksi belirtilmedikçe kansero- tajen maddelerle çalışmak istemeyenlerin bu
jen veya mutajen maddenin, çalışanın solu- istekleri özel olarak dikkate alınır.
num bölgesinde bulunan havadaki, Ek-2’de
Kullanımın azaltılması
belirlenen referans zaman aralığındaki, zaman
ağırlıklı ortalama konsantrasyonunu, MADDE 6 – (1) İşverenler;

d) Solunum bölgesi: Merkezi, kişinin ku- a) Çalışanların sağlık ve güvenliğini ko-

laklarını birleştiren çizginin orta noktası olan
30 cm yarıçaplı kürenin, başın ön kısmında ka-
lan yarısını, ifade eder.
Risklerin değerlendirilmesi
MADDE 5 – (1) İşveren, 29/12/2012 tarihli ve
rumak amacıyla teknik olarak mümkün
olduğu hâllerde, tehlikesiz veya daha az
tehlikeli madde, müstahzar veya işlem kul-
lanarak işyerindeki kanserojen veya muta-
jen maddelerin kullanımını azaltır.
b) Kanserojen veya mutajen maddelerin

352
 Kanserojen Veya Mutajen
Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik

değiştirilmesi konusunda yapılan araştırma çalışma ortamına yayılmasını önlemek veya

sonuçlarını, istenmesi halinde Bakanlığa verir. en aza indirmek için işlem tasarımını uygun
şekilde yapar ve gerekli mühendislik kontrol
Maruziyetin önlenmesi ve azaltılması
önlemlerinin alınmasını sağlar
MADDE 7 – (1) Kanserojen veya mutajen mad-
4) Kanserojen veya mutajen maddelerin
delerle yapılan çalışmalarda maruziyetin ön-
kaynağından lokal veya genel havalandırma
lenmesi ve azaltılması için;
sistemi veya diğer yöntemlerle, halk sağlığı ve
a) İşyerinde gerçekleştirilen risk değer- çevreye zarar vermeyecek şekilde çalışılan or-
lendirmesi sonucunda çalışanların sağlık ve tamdan dışarı atılmasını sağlar.
güvenliği yönünden risk bulunduğunun orta-
5) Herhangi bir kaza sonucunda veya
ya çıkması halinde çalışanların tehlikeli mad-
beklenmeyen bir şekilde kanserojen veya mu-
delere maruziyeti önlenir.
tajen maddelerin ortama yayılması hâlinde,
b) Kanserojen veya mutajen maddelerin bu durumun erken tespiti için uygun ölçüm
tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanlarıyla sistemleri bulunmasını sağlar.
değiştirilmesinin teknik olarak mümkün ol-
6) Uygun çalışma yöntemleri ve işlemle-
madığı hallerde, bu maddelerin üretiminde ve
rin kullanılmasını sağlar.
kullanılmasında teknik imkânlara göre kapalı
sistemler kullanılır. 7) Alınan diğer önlemlerle toplu ko-
rumanın sağlanamadığı veya maruziyetin
c) Kapalı sistemle çalışmanın teknik ola-
önlenemediği durumlarda uygun kişisel ko-
rak mümkün olmadığı hâllerde, çalışanların
runma yöntemleri ve kişisel koruyucu dona-
maruziyeti mümkün olan en az düzeye indiri-
nımların kullanılmasını sağlar.
lir.
8) Özellikle çalışma ortam zemini, duvar-
ç) Çalışanların kanserojen veya mutajen mad-
lar ve diğer yüzeylerin düzenli olarak temiz-
delere maruziyeti, Ek-2’de verilen sınır değer-
lenmesini ve hijyen şartlarını sağlar.
leri aşamaz.
9) Çalışanları bilgilendirir.
d) İşveren kanserojen veya mutajen mad-
delerin kullanıldığı işlerde; 10) Kanserojen veya mutajen maddelere
maruz kalınan veya maruz kalma riski bulunan
1) İşyerinde kullanılacak kanserojen veya
yerleri uygun ikaz levhaları ve güvenlik işaret-
mutajen madde miktarını belirler ve yapılan iş
leri ile belirler. Bu yerlerde sigara kullanılması-
için gereken miktardan fazla madde bulunma-
nın ve yeme, içmenin yasak olduğunu belirten
sını önler.
ikaz levhalarını bulundurur.
2) Kanserojen veya mutajen maddelere
11) İlgili mevzuat gereği hazırlanacak acil
maruz kalan veya kalabilecek çalışan sayısının
durum planında, yüksek düzeyde maruziyete
mümkün olan en az sayıda olmasını sağlar.
neden olabilecek durumlara yönelik eylemler
3) Kanserojen veya mutajen maddelerin de planlanır.

353
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

12) Kanserojen veya mutajen maddelerin d) Kullanılan koruyucu araç ve gerecin

güvenli şekilde depolanması, taşınması veya türü.
işlem görmesi için bu maddelerin açıkça ve
e) Maruziyetin türü ve düzeyi.
görünür şekilde etiketlenmiş, sızdırmaz kapalı
kaplarda bulundurulmasını sağlar. Bu madde- f) İkame yapılıp yapılamadığı.
lerin kullanıldığı ve depolandığı alanlara gö-
Öngörülemeyen maruziyet
revli olmayanların giriş ve çıkışlarını kontrol
altında tutar. MADDE 9 – (1) Çalışanların yüksek düzeyde
maruziyetine neden olabilecek beklenmedik
13) Atıkların çalışanlar tarafından güvenli
bir olay veya kaza halinde;
bir şekilde toplanması, depolanması ve uzak-
laştırılıp zararsız hale getirilmesinde açıkça ve a) İşveren, çalışanlara durum hakkında
görünür şekilde etiketlenmiş, sızdırmaz kapalı derhal bilgi verir.
kaplar kullanılmasını sağlar. b) Yüksek düzeydeki maruziyet nedeni
(2) Kanserojen veya mutajen maddeler, ortadan kaldırılıp, durum normale dönünceye
31/3/2007 tarihli ve 26479 sayılı Resmî Ga- kadar;
zete ‘de yayımlanan Tehlikeli Maddelerin Ka- 1) Etkilenmiş alana, sadece onarım ve di-
rayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik ve ğer zorunlu işleri yapacak çalışanların girmesi-
8/9/2009 tarihli ve 2009/15454 sayılı Bakanlar ne izin verilir.
Kurulu Kararıyla yürürlüğe konulan Tehlikeli
Malların Karayolu ile Uluslararası Taşımacılığı- 2) Etkilenmiş alana girecek çalışanların
na İlişkin Avrupa Anlaşması (ADR) hükümleri- koruyucu giysi ve solunum koruyucu ekipman
ne uygun olarak taşınır. kullanmaları sağlanarak, her bir çalışan etki-
lenmiş alanda mümkün olduğunca kısa süreli
Yetkili makama bilgi verilmesi çalıştırılır ve bu durumun süreklilik arz etmesi
MADDE 8 – (1) İşyerinde gerçekleştirilen risk engellenir.
değerlendirmesi sonucunda çalışanların sağlı- 3) Koruma sağlanmayanların etkilenmiş
ğı ve güvenliği yönünden risk bulunduğu sap- alanda çalışmasına izin verilmez.
tanan işlerde, Bakanlıkça istendiğinde, işveren
aşağıdaki konularda yeterli bilgileri verir. MADDE 10 – (1) İşveren; çalışanların maruzi-
yetinin önemli ölçüde artma ihtimali olan ve
a) İşyerinde kanserojen veya mutajen çalışanların maruziyetini azaltıcı tüm teknik
maddelerin kullanıldığı işlemler ile bu madde- koruyucu önlemlerin hâlihazırda alınmış oldu-
lerin kullanılma nedeni. ğu bakım, onarım gibi işlerde;
b) Kanserojen veya mutajen maddelerin a) Genel sorumlulukları devam etmek
işyerinde üretilen ve kullanılan miktarı. şartıyla, çalışanlar ve/veya temsilcilerine da-
c) Maruz kalan çalışan sayısı. nıştıktan sonra, bu işlerde çalışanların korun-
masını sağlamak ve maruziyetlerini asgari sü-
ç) Alınan koruyucu önlemler.
354
 Kanserojen Veya Mutajen
Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik

reye indirmek için gerekli önlemleri belirler ve
alır.
b) Yüksek düzeyde maruziyete neden
olabilecek koşulların devamı süresince, çalı-
şanların koruyucu giysi ve solunum koruyucu
ekipman kullanmalarını sağlar. Bu koşullarda-
ki çalışmaların mümkün olduğunca kısa süreli
olmasını sağlayarak bu koşulların süreklilik arz
etmesini engeller.
c) Bu işlerin yapıldığı alanları belirleyerek
açık bir şekilde işaretler ve yetkili olmayan kişi-
lerin bu alanlara girmesini önler.
Riskli alanlara giriş
MADDE 11 – (1) İşveren; işyerinde gerçekleşti- mutajen maddelerin riskleri ve etkileri.
rilen risk değerlendirmesine göre sağlık ve gü-
venlik yönünden risk bulunan alanlara, sadece
işi veya görevi gereği bu alana girmesi gere-
ken çalışanlara izin verir, bunların dışındakile- c)
rin girmemesi için gerekli önlemleri alır.
her kullanımdan sonra ve mümkünse kullan-
madan önce kontrol edilerek temizlenir, tamir
edilir veya değiştirilir.
(2) İşveren bu maddede belirtilen tedbirlerin
maliyetini çalışanlara yansıtamaz.
Çalışanların bilgilendirilmesi ve eğitimi
MADDE 13 – (1) İşveren; çalışanların ve/veya
temsilcilerinin, çalışanların iş sağlığı ve güven-
liği eğitimlerine ilişkin mevzuat hükümlerini
de dikkate alarak yeterli ve uygun eğitim al-
malarını sağlar ve özellikle aşağıdaki konular-
da çalışanlara gerekli bilgi ve talimatı verir.
a) İşyerinde kullanılan kanserojen veya
b) Tütün kullanımının getirebileceği ek
riskler de dahil sağlığı etkileyebilecek riskler.
Maruziyeti önlemek için alınan ve alı-
nacak önlemler.

Hijyen ve kişisel korunma ç) Hijyen kuralları.

MADDE 12 – (1) İşveren kanserojen veya mu- d) Kişisel koruyucu donanımların kullanıl-
tajen maddelerle kirlenme ihtimali olan işler- ması.
de aşağıdaki önlemleri alır.
e) Kazaların önlenmesi ve kaza halinde
a) Bu işlerin yapıldığı yerlerde çalışanların kurtarma çalışmaları da dahil yapılması gere-
yemeleri, içmeleri ve sigara kullanmaları önle- ken işler.
nir.
f) Kanserojen veya mutajen madde içe-
b) Çalışanlara, koruyucu giysi veya uygun ren tesis ve kapların üzerinde bulunması ge-
özel giysi verilir ve bunların günlük kıyafetle- reken anlaşılır ve okunaklı etiketler ile açıkça
rinden ayrı yerlerde saklanabilmesi için birbi- görülebilir uyarı ve tehlike işaretleri.
rinden ayrı elbise dolapları bulundurulur.
(2) Yeni bir risk ortaya çıktığında veya mevcut
c) Çalışanlara uygun ve yeterli yıkanma risklerde değişiklik olduğunda eğitim yenile-
yeri, tuvalet ve temizlik malzemesi sağlanır. nir ve gerektiği durumlarda belirli aralıklarla
tekrarlanır.
ç) Kişisel koruyucu donanımların özel yerler-
de ve uygun şartlarda saklanması sağlanır ve Çalışanların bilgi alma hakkı

355
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

MADDE 14 – (1) Çalışanlar ve/veya temsilci- (6) Her çalışan kendisi ile ilgili listedeki ki-
leri, bu Yönetmelik hükümlerinin işyerinde şisel bilgileri alma hakkına sahiptir.
uygulanmasını izleme ve özellikle aşağıdaki
(7) Çalışanlar ve/veya temsilcileri bilgilerin
konularda uygulamalara katılma hakkına sa-
tümünü isimsiz olarak alma hakkına sahiptir.
hiptir.
Sağlık gözetimi
a) İşverenin kişisel koruyucu donanımı
belirleme sorumluluğu saklı kalmak kaydıy- MADDE 16 – (1) İşveren; kanserojen veya mu-
la, koruyucu donanımın seçimi ve kullanılma- tajen maddelere maruziyet sonucu oluşabi-
sının çalışanların sağlık ve güvenliğine etkileri- lecek sağlık sorunlarına erken tanı konulması
nin belirlenmesinde. ve çalışanların bu maddelere maruziyetinden
kaynaklanabilecek sağlık ve güvenlik risklerin-
b) İşverenin sorumluluğu saklı kalmak
den korunmaları amacıyla maruziyet öncesin-
kaydıyla, 10 uncu maddenin birinci fıkrasının
de ve daha sonra da düzenli aralıklarla;
(a) bendinde belirtilen işlerde alınacak önlem-
lerin belirlenmesinde. a) Çalışanların aşağıdaki durumlarda sağ-
lık gözetimine tabi tutulmalarını sağlar.
(2) 10 uncu maddede belirtilen işler de
dahil olmak üzere maruziyetin yüksek olabi- 1) 6331 sayılı Kanunun 15 inci maddesi
leceği durumlar hakkında, çalışanlar ve/veya kapsamında.
temsilcileri en kısa sürede bilgilendirilir. Olayın
2) İşyerinde gerçekleştirilen risk değer-
nedenleri, alınması gerekli koruyucu ve önle-
lendirmesi sonuçlarına göre gerektirmesi hâ-
yici tedbirler ve durumun düzeltilmesi için ya-
linde.
pılması gereken işler hakkında bilgi verilir.
b) İşyerinde kişisel ve mesleki hijyen önlemle-
(3) İşyerinde kullanılan kanserojen veya
rinin derhal alınabilmesi mümkün olacak şe-
mutajen maddelerin malzeme güvenlik bil-
kilde gerekli düzenlemeleri yapar.
gi formları temin edilip, ilgili çalışan ve/veya
temsilcilerinin bunlara kolayca ulaşabilmeleri (2) Yapılan sağlık gözetimi sonucunda, çalı-
sağlanır. şanda saptanan sağlık sorununun kanserojen
veya mutajen maddelere maruziyet nedeniyle
(4) İşveren, risk değerlendirmesine göre,
oluştuğunun tespiti halinde;
çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden riskli
olan işlerde çalışanların güncellenmiş listesini a) Çalışanların sağlık gözetimine yönelik
ve bunların maruziyet durumlarını belirten ka- kişisel sağlık kayıtları tutulur ve işyeri hekimi
yıtları tutar. tarafından çalışanlara yönelik alınması gere-
ken koruyucu veya önleyici tedbirler önerilir.
(5) Yukarıda belirtilen liste ve kayıtları; iş-
yeri hekimi, işyerinde sağlık ve güvenlikten so- b) Çalışana, maruziyet sonrasında takip
rumlu kişiler ve/veya yetkili merciler inceleme edilmesi gereken sağlık gözetimi ile ilgili
hakkına sahiptirler. bilgi ve tavsiyeler verilir.

356
 Kanserojen Veya Mutajen
Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik

c) İşveren; mutajen maddeler ve sınır değerleri

1) İşyerinde yapılan risk değerlendirmesi- MADDE 18 – (1) Bu Yönetmeliğin uygula-

ni gözden geçirir. masında; kanserojen veya mutajen madde
olarak, 26/12/2008 tarihli ve 27092 Mükerrer
2) Riskleri önlemek veya azaltmak için alı-
sayılı Resmî Gazete ‘de yayımlanan Tehlikeli
nan önlemleri gözden geçirir.
Maddelerin ve Müstahzarların Sınıflandırılma-
3) Riskleri önlemek veya azaltmak için sı, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında
gerekli görülen ve çalışanın kanserojen veya Yönetmeliğin ekinde yer alan Ek-2`deki sınıf-
mutajen maddelere maruz kalmayacağı başka landırma dikkate alınır. Ayrıca Dünya Sağlık
bir işte görevlendirilmesi de dahil benzeri ön- Örgütü tarafından yayımlanmış olan listeler
lemleri uygular. de dikkate alınabilir.
4) İşyeri hekiminin gerekli gördüğü du- (2) Kanserojen veya mutajen maddelerin sınır
rumlarda; benzer biçimde maruz kalan çalı- değerleri Ek-2`de verilmiştir.
şanların da düzenli bir şekilde sağlık gözetimi-
EK-1
ne tabi tutulmalarını sağlar.
Bu Yönetmeliğin 4’üncü maddesinin birinci
(3) Çalışanın kendisi veya işveren, sağlık
fıkrasının (a) bendinin (2) numaralı alt bendin-
gözetimi sonuçlarının yeniden değerlendiril-
de atıf yapılan maddeler ve işlemler:
mesini isteyebilir. Çalışanlar, kendilerine ait
sağlık gözetimi sonuçlarına ait bilgileri alma 1. Üreamin üretimi.
hakkına sahiptir.
2. Kömür kurumu, kömür katranı ve zif-
(4) Çalışanların sağlık gözetiminde dikkat tinde bulunan polisiklik aromatik hidrokar-
edilmesi gereken hususlar Ek-3’te verilmiştir. bonlara maruziyete neden olan işler.

(5) İşyerinde, sağlık hizmeti sunucuları 3. Bakır-nikel cevherinin kavrulması ve

veya işyeri hekimi tarafından kanserojen veya elektro rafinasyonu işleminde açığa çıkan toz,
mutajen maddelere maruziyet nedeniyle oluş- serpinti ve dumana maruziyete neden olan iş-
tuğu ön tanısı konulan tüm kanser vakaları ler.
6331 sayılı Kanunun 14’üncü maddesi uyarın-
4. Kuvvetli asit işlemi ile isopropil alkol
ca ilgili kurum ve kuruluşlara bildirilir.
üretimi.
Kayıtların saklanması
5. Sert odun tozuna maruziyete neden
MADDE 17 – (1) 14’üncü ve 16. maddelerde olan işler.
belirtilen kayıtlar maruziyetin sona ermesin-
den sonra en az 40 yıl süre ile saklanır.

(2) İşyerinde faaliyetin sona ermesi halinde iş-

veren bu kayıtları Sosyal Güvenlik Kurumu İl
Müdürlüğüne teslim eder.Kanserojen veya

357
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

EK-2

MESLEKİ MARUZİYET SINIR DEĞERLERİ

(1) EINECS: Mevcut kimyasal maddelerin Çalışanların sağlık gözetimi, 6331 sayılı Kanu-
Avrupa envanteri. nun 15 inci maddesi hükümlerine uygun ola-
rak yürütülmeli ve aşağıdaki hususları içerme-
(2) CAS: Kimyasal abstrakt servis numara-
lidir:
sı.
Çalışanların mesleki ve tıbbi öz geçmişleri ile
(3) mg/m3: Bir metre küp havadaki mad-
ilgili kayıtların tutulması.
denin miligram olarak değeri (20°C sıcaklıkta
ve 760 mm Cıva basıncında). Çalışanların sağlık muayenelerinin yapılması.

(4) ppm: Bir metre küp havadaki madde- Çalışanlarda, ilk ve geri döndürülebilir etkileri-
nin mililitre olarak değeri (mililitre/metreküp). nin tespitinin yanı sıra mümkün olduğu haller-
de biyolojik izlemenin yapılması.
(5) Sekiz saatlik referans zamanına göre
hesaplanan veya ölçülen değer. Sağlık gözetimi kapsamında, çalışanlara iş
sağlığı alanında en son geliştirilen testlerin
(6) Deri yoluyla da maruziyetin olabildiği
uygulanması.
durumlar.

(7) Sert ağaç tozu diğer ağaç tozları ile ka-

rışık ise karışımın tümü için bu değer uygula-
nır.

EK-3

Çalışanların sağlık gözetiminde dikkat edilme-

si gereken hususlar:

Kanserojen veya mutajen maddelere maruz

kalan çalışanların sağlık gözetiminden sorum-
lu işyeri hekimi ve diğer sağlık personeli, ça-
lışanların sağlık durumlarını ve maruziyet ko-
şullarını bilmelidir.

358
 Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik

31. BÖLÜM
KIMYASAL MADDELERLE ÇALIŞMALARDA SAĞLIK VE
GÜVENLIK ÖNLEMLERI HAKKINDA YÖNETMELIK

MADDE 4 – (1) Bu Yönetmelikte geçen; solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri

yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde
a) Alerjik madde: Solunduğunda, cilde
akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden
nüfuz ettiğinde aşırı derecede hassasiyet mey-
olan maddeleri,
dana getirme özelliği olan ve daha sonra ma-
ruz kalınması durumunda karakteristik olum- ğ) Kanserojen madde: Kanserojen veya Mu-
suz etkilerin ortaya çıkmasına neden olan tajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Gü-
maddeleri, venlik Önlemleri Hakkında Yönetmelikte ta-
nımlanan kanserojen maddeyi,
b) Alevlenir madde: Parlama noktası
21°C- 55°C arasında olan sıvı haldeki madde- h) Kimyasal madde: Doğal halde bulunan,
leri, üretilen, herhangi bir işlem sırasında kullanı-
lan veya atıklar da dahil olmak üzere ortaya çı-
c) Aşındırıcı madde: Canlı doku ile te-
kan, bizzat üretilmiş olup olmadığına ve piya-
masında, dokunun tahribatına neden olabilen
saya arz olunup olunmadığına bakılmaksızın
maddeleri,
her türlü element, bileşik veya karışımları,
d) Biyolojik sınır değeri: Kimyasal mad-
ı) Kimyasal maddelerin kullanıldığı işlem-
denin ve metabolitinin uygun biyolojik ortam-
ler: Bu maddelerin üretilmesi, işlenmesi,
daki konsantrasyonunun ve etki göstergesinin
kullanılması, depolanması, taşınması, atık ve
üst sınırını,
artıkların arıtılması veya uzaklaştırılması iş-
e) Çevre için tehlikeli madde: Çevre lemlerini,
ortamına girdiğinde çevrenin bir veya birkaç
i)Kolay alevlenir madde: Enerji uygulaması
unsuru için hemen veya sonradan kısa veya
olmadan, ortam sıcaklığında hava ile temasın-
uzun süreli tehlikeler gösteren maddeleri,
da ısınabilen ve sonuç olarak alevlenen mad-
f) Çok kolay alevlenir madde: 0°C’den deyi veya ateş kaynağı ile kısa süreli temasta
düşük parlama noktası ve 35°C’den düşük kay- kendiliğinden yanabilen ve ateş kaynağının
nama noktasına sahip sıvı haldeki maddeler uzaklaştırılmasından sonra da yanmaya de-
ile oda sıcaklığında ve basıncı altında hava ile vam eden katı haldeki maddeyi veya parlama
temasında yanabilen, gaz haldeki maddeleri, noktası 21°C’nin altında olan sıvı haldeki mad-
deyi veya su veya nemli hava ile temasında,
g) Çok toksik madde: Çok az miktarlarda
tehlikeli miktarda, çok kolay alevlenir gaz ya-

359
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

yan maddeleri, oksitleyici, çok kolay alevlenir, kolay alevlenir,

alevlenir, toksik, çok toksik, zararlı, aşındırı-
j) Mesleki maruziyet sınır değeri: Başka şe-
cı, tahriş edici, alerjik, kanserojen, mutajen,
kilde belirtilmedikçe, 8 saatlik sürede, çalışan-
üreme için toksik ve çevre için tehlikeli özel-
ların solunum bölgesindeki havada bulunan
liklerden bir veya birkaçına sahip maddeleri
kimyasal madde konsantrasyonunun zaman
ve müstahzarları veya yukarıda sözü edilen
ağırlıklı ortalamasının üst sınırını,
sınıflamalara girmemekle beraber kimyasal,
k) Mutajen madde: Kanserojen veya fiziko-kimyasal veya toksikolojik özellikleri ve
Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve kullanılma veya işyerinde bulundurulma şekli
Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelikte nedeni ile çalışanların sağlık ve güvenliği yö-
tanımlanan mutajen maddeyi, nünden risk oluşturabilecek maddeleri veya
mesleki maruziyet sınır değeri belirlenmiş
l) Oksitleyici madde: Özellikle yanıcı
maddeleri,
maddelerle olmak üzere diğer maddeler ile de
temasında önemli ölçüde ekzotermik reaksi- q) Toksik madde: Az miktarlarda solun-
yona neden olan maddeleri, duğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yo-
luyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut
m) Patlayıcı madde: Atmosferik oksijen
veya kronik hasarlara veya ölüme neden olan
olmadan da ani gaz yayılımı ile ekzotermik
maddeleri,
reaksiyon verebilen ve/veya kısmen kapatıldı-
ğında ısınma ile kendiliğinden patlayan veya r) Üreme için toksik madde: Solundu-
belirlenmiş test koşullarında patlayan, çabu- ğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz
cak parlayan katı, sıvı, macunumsu, jelatinimsi ettiğinde erkek ve dişilerin üreme fonksiyon
haldeki maddeleri, ve kapasitelerini azaltan ve/veya doğacak ço-
cuğu etkileyecek kalıtımsal olmayan olumsuz
n) Sağlık gözetimi: Çalışanların belirli
etkileri meydana getiren veya olumsuz etkile-
bir kimyasal maddeye maruziyetleri ile ilgili
rin oluşumunu hızlandıran maddeleri,
olarak sağlık durumlarının belirlenmesi ama-
cıyla yapılan değerlendirmeleri, s) Zararlı madde: Solunduğunda, ağız
yoluyla alındığında, deri yoluyla emildiğinde
o) Solunum bölgesi: Merkezi, kişinin ku-
insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasar-
laklarını birleştiren çizginin orta noktası olan
lara veya ölüme neden olan maddeleri, ifade
30 cm yarıçaplı kürenin, başın ön kısmında ka-
eder.
lan yarısını,
Risk değerlendirmesi
ö) Tahriş edici madde: Mukoza veya cilt ile
direkt olarak ani, uzun süreli veya tekrarlanan MADDE 6 – (1) İşveren, işyerinde tehlikeli kim-
temasında lokal eritem, eskar veya ödem olu- yasal madde bulunup bulunmadığını tespit
şumuna neden olabilen, aşındırıcı olarak sınıf- etmek ve tehlikeli kimyasal madde bulunma-
landırılmayan maddeleri, sı halinde, çalışanların sağlık ve güvenliği yö-
nünden olumsuz etkilerini belirlemek üzere,
p) Tehlikeli kimyasal madde: Patlayıcı,
360
 Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik

29/12/2012 tarihli ve 28512 sayılı Resmî Gaze- faaliyete ancak risk değerlendirilmesi yapıla-
te ‘de yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliği Risk rak belirlenen her türlü önlem alındıktan son-
Değerlendirmesi Yönetmeliği hükümlerine ra başlanır.
uygun şekilde risk değerlendirmesi yapmakla
Tehlikeli kimyasal maddelerle çalışmalarda
yükümlüdür.
alınması gereken önlemler
(2) Kimyasal maddelerle çalışmalarda yapı-
MADDE 7 – (1) Tehlikeli kimyasal maddelerle
lacak risk değerlendirmesinde aşağıda be-
çalışmalarda çalışanların sağlık ve güvenliği
lirtilen hususlar özellikle dikkate alınır:
yönünden riskler aşağıdaki önlemlerle orta-
a) Kimyasal maddenin sağlık ve güvenlik dan kaldırılır veya en az düzeye indirilir:
yönünden tehlike ve zararları.
a) İşyerinde uygun düzenleme ve iş orga-
b) İmalatçı, ithalatçı veya satıcılardan sağ- nizasyonu yapılır.
lanacak Türkçe malzeme güvenlik bilgi formu.
b) Tehlikeli kimyasal maddelerle çalışma-
c) Maruziyetin türü, düzeyi ve süresi. lar, en az sayıda çalışan ile yapılır.

ç) Kimyasal maddenin miktarı, kullanma şart- c) Çalışanların maruz kalacakları madde

ları ve kullanım sıklığı. miktarlarının ve maruziyet sürelerinin müm-
kün olan en az düzeyde olması sağlanır.
d) Bu Yönetmelik eklerinde verilen mes-
leki maruziyet sınır değerleri ve biyolojik sınır ç) İşyerinde kullanılması gereken kimyasal
değerleri. madde miktarı en az düzeyde tutulur.

e) Alınan ya da alınması gereken önleyici d) İşyeri bina ve eklentileri her zaman dü-
tedbirlerin etkisi. zenli ve temiz tutulur.

f) Varsa, daha önce yapılmış olan sağlık e) Çalışanların kişisel temizlikleri için uy-
gözetimlerinin sonuçları. gun ve yeterli şartlar sağlanır.

g) Birden fazla kimyasal madde ile çalışı- f ) Tehlikeli kimyasal maddelerin, atık ve
lan işlerde, bu maddelerin her biri ve birbirleri artıkların işyerinde en uygun şekilde işlenme-
ile etkileşimleri. si, kullanılması, taşınması ve depolanması için
gerekli düzenlemeler yapılır.
(3) İşveren, tedarikçiden veya diğer kaynaklar-
dan risk değerlendirmesi için gerekli olan ek g) İkame yöntemi uygulanarak, tehlikeli
bilgileri edinir. kimyasal madde yerine çalışanların sağlık ve
güvenliği yönünden tehlikesiz veya daha az
Bu bilgiler, kullanıcılara yönelik olarak, varsa
tehlikeli olan kimyasal madde kullanılır.
kimyasal maddelerin yürürlükteki mevzuatta
yer alan özel risk değerlendirmelerini de içe- Yapılan işin özelliği nedeniyle ikame yöntemi
rir. kullanılamıyorsa, risk değerlendirmesi sonu-
cuna göre ve öncelik sırasıyla aşağıdaki ted-
(2) Tehlikeli kimyasal maddeler içeren yeni bir

361
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

birler alınarak risk azaltılır: için koruyucu ve önleyici tedbirleri alır.

1) Çalışanların sağlık ve güvenliği yönün- i) 30/4/2013 tarihli ve 28633 sayılı Resmî Ga-
den risk oluşturabilecek bakım onarım işleri zete ‘de yayımlanan Çalışanların Patlayıcı Or-
de dahil tehlikeli kimyasal maddelerle çalış- tamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında
malarda ve teknolojik gelişmeler de dikkate Yönetmelik hükümleri saklı kalmak kaydıyla
alınarak uygun proses ve mühendislik kontrol işveren, risk değerlendirmesi sonuçlarını ve
sistemleri seçilir ve uygun makine, malzeme risk önleme prensiplerini temel alarak, çalışan-
ve ekipman kullanılır. ları kimyasal maddelerin fiziksel ve kimyasal
özelliklerinden kaynaklanan tehlikelerden ko-
2) Riski kaynağında önlemek üzere; uy-
rumak için, bu maddelerin işlenmesi, depo-
gun iş organizasyonu ve yeterli havalandırma
lanması, taşınması ve birbirini etkileyebilecek
sistemi kurulması gibi toplu koruma önlemleri
kimyasal maddelerin birbirleriyle temasının
uygulanır.
önlenmesi de dahil olmak üzere, yapılan işin
3) Tehlikeli kimyasal maddelerin olumsuz özelliğine uygun olarak aşağıda belirtilen ön-
etkilerinden çalışanların toplu olarak korun- celik sırasına göre teknik önlemleri alır ve idari
ması için alınan önlemlerin yeterli olmadığı düzenlemeleri yapar:
hallerde bu önlemlerle birlikte kişisel korun-
1) İşyerinde parlayıcı ve patlayıcı madde-
ma yöntemleri uygulanır.
lerin tehlikeli konsantrasyonlara ulaşması ve
ğ) Alınan önlemlerin etkinliğini ve sürekliliğini kimyasal olarak kararsız maddelerin tehlikeli
sağlamak üzere yeterli kontrol, denetim ve gö- miktarlarda bulunması önlenir. Bu mümkün
zetim sağlanır. değilse,

h) İşveren, çalışanların sağlığı için risk oluştu- 2) İşyerinde yangın veya patlamaya se-
rabilecek kimyasal maddelerin düzenli olarak bep olabilecek tutuşturucu kaynakların bu-
ölçümünün ve analizinin yapılmasını sağlar. lunması önlenir. Kimyasal olarak kararsız mad-
İşyerinde çalışanların kimyasal maddelere ma- de ve karışımların zararlı etki göstermesine
ruziyetini etkileyebilecek koşullarda herhangi sebep olabilecek şartlar ortadan kaldırılır. Bu
bir değişiklik olduğunda bu ölçümler tekrar- da mümkün değilse,
lanır. Ölçüm sonuçları, bu Yönetmelik eklerin-
3) Parlayıcı ve/veya patlayıcı maddeler-
de belirtilen mesleki maruziyet sınır değerleri
den kaynaklanan yangın veya patlama ha-
dikkate alınarak değerlendirilir.
linde veya kimyasal olarak kararsız madde ve
ı) İşveren, 6. maddede belirtilen yükümlülükle- karışımlarının zararlı fiziksel etkilerinden çalı-
ri yerine getirirken, bu maddenin birinci fıkra- şanların zarar görmesini önlemek veya en aza
sının (h) bendinde belirtilen ölçüm sonuçlarını indirmek için gerekli önlemler alınır.
da göz önünde bulundurur. Mesleki maruziyet
j) İş ekipmanı ve çalışanların korunması için
sınır değerlerinin aşıldığı her durumda, işve-
sağlanan koruyucu sistemlerin tasarımı, imali
ren bu durumun en kısa sürede giderilmesi
ve temini, sağlık ve güvenlik yönünden yürür-

362
 Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik

lükteki mevzuata uygun şekilde yapılır. İşve- kişilere uygun kişisel koruyucu donanım ve
ren, patlayıcı ortamlarda kullanılacak bütün özel güvenlik ekipmanı verilir ve acil durum
donanım ve koruyucu sistemlerin 30/12/2006 devam ettiği sürece kullanmaları sağlanır. Uy-
tarihli ve 26392 4’üncü Mükerrer sayılı Resmî gun kişisel koruyucu donanımı ve özel güven-
Gazete ‘de yayımlanan Muhtemel Patlayıcı lik ekipmanı bulunmayan kişilerin etkilenmiş
Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sis- alana girmesine izin verilmez.
temlerle İlgili Yönetmelik (94/9/AT) hükümle-
c) Tehlikeli kimyasallarla ilgili bilgiler ve
rine uygun olmasını sağlar.
acil durum müdahale ve tahliye prosedürleri
k) Patlama basıncının etkisini azaltacak düzen- kullanıma hazır bulundurulur. İşyerindeki acil
lemeler yapılır. durumlarda görevlendirilen çalışanların ve iş-
yeri dışındaki ilk yardım, acil tıbbi müdahale,
l)Tesis, makine ve ekipmanın sürekli kontrol al-
kurtarma ve yangınla mücadele gibi konular-
tında tutulması sağlanır.
da faaliyet gösteren kuruluşların bu bilgilere
m)İşyerlerinde, sıvı oksijen, sıvı argon ve sıvı ve prosedürlere kolayca ulaşabilmeleri sağla-
azot bulunan depolama tanklarının yerleştiril- nır. Bu bilgiler;
mesinde
1) İşyerindeki acil durumlarda görevlen-
Ek-4’te belirtilen asgari güvenlik mesafele- dirilen çalışanların ve işyeri dışındaki ilk yar-
rine uyulur. dım, acil tıbbi müdahale, kurtarma ve yangın-
la mücadele gibi konularda faaliyet gösteren
Acil durumlar
kuruluşların önceden hazır olabilmeleri ve
MADDE 8 – (1) İşveren, 18/6/2013 tarihli ve uygun müdahaleyi yapabilmeleri için, yapılan
28681 sayılı Resmî Gazete ‘de yayımlanan İş- işteki tehlikeleri, alınacak önlemleri ve yapıla-
yerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetme- cak işleri,
likte belirtilen hususlar saklı kalmak kaydıyla
2) Acil durumda ortaya çıkması muhte-
işyerindeki tehlikeli kimyasal maddelerden
mel özel tehlike ve yapılacak işler hakkındaki
kaynaklanacak acil durumlarda özellikle aşağı-
bilgileri, içerir.
daki hususlar dikkate alınır:
c) Tehlikeli kimyasallarla ilgili bilgiler ve acil
a) Acil durumların olumsuz etkilerini azal-
durum müdahale ve tahliye prosedürleri kul-
tacak önleyici tedbirler derhal alınır ve çalışan-
lanıma hazır bulundurulur.
lar durumdan haberdar edilir. Acil durumun
en kısa sürede normale dönmesi için gerekli İşyerindeki acil durumlarda görevlendirilen
çalışmalar yapılır ve etkilenmiş alana sadece çalışanların ve işyeri dışındaki ilk yardım, acil
bakım, onarım ve zorunlu işlerin yapılması için tıbbi müdahale, kurtarma ve yangınla müca-
acil durumlarda görevlendirilen çalışanlar ile dele gibi konularda faaliyet gösteren kuruluş-
işyeri dışından olay yerine intikal eden ekiple- ların bu bilgilere ve prosedürlere kolayca ula-
rin girmesine izin verilir. şabilmeleri sağlanır.

b) Etkilenmiş alana girmesine izin verilen

363
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Bu bilgiler; d) Tehlikeli kimyasal madde bulunan bö-

lümler, kaplar, boru tesisatı ve benzeri tesisatla
1) İşyerindeki acil durumlarda görevlen-
ilgili mevzuata uygun olarak etiketleme/kilit-
dirilen çalışanların ve işyeri dışındaki ilk yar-
leme ile ilgili bilgileri.
dım, acil tıbbi müdahale, kurtarma ve yangın-
la mücadele gibi konularda faaliyet gösteren (2) Tehlikeli kimyasallarla yapılan çalışma-
kuruluşların önceden hazır olabilmeleri ve larda çalışanlara veya temsilcilerine verilecek
uygun müdahaleyi yapabilmeleri için, yapılan eğitim ve bilgiler, yapılan risk değerlendirmesi
işteki tehlikeleri, alınacak önlemleri ve yapıla- sonucu ortaya çıkan riskin derecesi ve özelliği-
cak işleri, ne bağlı olarak, sözlü talimat ve yazılı bilgilerle
desteklenmiş eğitim şeklinde olur. Bu bilgiler
2) Acil durumda ortaya çıkması muhte-
değişen şartlara göre güncellenir.
mel özel tehlike ve yapılacak işler hakkındaki
bilgileri, içerir. (3) Kimyasal madde üreticileri veya teda-
rikçileri, işverenin talep etmesi halinde, risk
Çalışanların eğitimi ve bilgilendirilmesi
değerlendirmesi için gerekli olan, 6. madde-
MADDE 9 – (1) İşveren, 15/5/2013 tarihli ve nin ikinci fıkrasında yer alan hususlar ile ilgili
28648 sayılı Çalışanların İş Sağlığı ve Güven- tüm bilgileri vermek zorundadır.
liği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında
Yasaklar
Yönetmelikte belirtilen hususlar saklı kalmak
kaydıyla çalışanların ve temsilcilerin eğitimini MADDE 11 – (1) Ek-3’te liste halinde belirtilen
ve bilgilendirilmelerini sağlar. Bu eğitim ve kimyasal maddelerle yapılacak çalışmalarda
bilgilendirilmeler özellikle aşağıdaki hususları aşağıda belirtilen hususlara uyulur:
içerir:
a) Çalışanların, Ek-3’te belirtilen kimyasal
a) Risk değerlendirmesi sonucunda elde maddelerden veya bu maddelerin kullanıldığı
edilen bilgileri. işlemlerden kaynaklanan sağlık ve güvenlik
risklerinden korunması için bu maddelerin be-
b) İşyerinde bulunan veya ortaya çıka-
lirtilen oranlardan fazla bulunması halinde bu
bilecek tehlikeli kimyasal maddelerle ilgili bu
maddelerin üretilmesi, kullanılması ve işlemle-
maddelerin tanınması, sağlık ve güvenlik risk-
rin yapılması yasaktır.
leri, meslek hastalıkları, mesleki maruziyet sı-
nır değerleri ve diğer yasal düzenlemeler hak- b) Ancak, tam kapalı sistemlerde, müm-
kında bilgileri. kün olan en az miktarlarda ve çalışanların bu
maddelere maruziyetlerinin önlenmesi şartı
c) Çalışanların kendilerini ve diğer çalı-
ile Bakanlıktan izin alınarak Ek-3’te belirtilen
şanları tehlikeye atmamaları için gerekli ön-
maddelerle sadece aşağıdaki hallerde çalışma
lemleri ve yapılması gerekenleri.
yapılır;
ç) Tehlikeli kimyasal maddeler için tedarik-
1) Bilimsel araştırma ve deneylerde,
çiden sağlanan Türkçe malzeme güvenlik
bilgi formları hakkındaki bilgileri. 2) Yan ürünlerde veya atık maddelerde
364
 Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik

bulunan bu maddelerin ayrılması işlerinde, olduğu, durumlarda yapılır.

3) Teknoloji gereği ara madde olarak kul- 4) Bu gözetimler, hastalık ve etkilenmeyi

lanılması zorunlu olan üretimlerde. tespit edecek geçerli tekniklerin bulunduğu
durumlarda yapılır.
4) Bendinde belirtilen çalışmalar için izin
isteyenler; 5) Ek-2’de belirtilen biyolojik sınır değeri
bulunan tehlikeli kimyasal maddelerle çalış-
a) İzin isteme nedeni,
malarda, aynı ek ‘teki prosedüre uygun sağlık
b) Kimyasal madde veya maddelerin yıllık gözetimi yapılır. Çalışanlar bu işe başlamadan
kullanım miktarları, önce bu durumdan haberdar edilir.

c) Bu maddelerde çalışacakların sayısı, 6) Sağlık gözetimine tabi tutulan her ça-

lışan için kişisel sağlık ve maruziyet kayıtları
d) Maddelerin kullanılacağı işler, reaksi-
tutulur ve güncellenir.
yonlar ve prosesler,
7) Kişisel sağlık ve maruziyet ile ilgili ka-
Çalışanların bu maddelere maruziyetini önle-
yıtlar, yapılan sağlık gözetimi ve kişinin ma-
mek için alınan önlemler
ruziyet düzeyi izleme sonuçlarının bir özetini
Sağlık gözetimi içerir. Sağlık gözetiminde biyolojik izleme ve
MADDE 12 – (1) 6331 sayılı Kanunun 15 inci gerekli incelemeler yer alır.
maddesi uyarınca; 8) İleriki bir tarihte değerlendirilmesi açı-
a) Yapılan risk değerlendirmesi sonucun- sından, sağlık ve maruziyet ile ilgili kayıtlar,
da sağlık yönünden risk altında olduğu sapta- gizliliği de dikkate alarak, uygun bir şekilde
nan çalışanlar uygun sağlık gözetimine tabi tutulur ve muhafaza edilir.
tutulur. 9) Kayıtların bir örneği, istenmesi halinde
b) İşyerinde koruyucu önlemlerin alınma- Bakanlığa verilir.
sında sağlık gözetimi sonuçları dikkate alınır ğ) Çalışanlar, kendilerine ait sağlık muayene
ve bu gözetimler özellikle; sonuçları ve etkilenme düzeylerine ait bilgileri
1) Belirli bir hastalık veya sağlık yönün- görme hakkına sahiptir.
den olumsuz bir etkilenmeye neden olduğu 10) İşyerinde faaliyetin sona ermesi halin-
bilinen tehlikeli kimyasal maddeye maruziye- de, işveren sağlık ve maruziyet kayıtlarını Sos-
tin söz konusu olduğu, yal Güvenlik Kurumu il müdürlüğüne teslim
2) Çalışanların özel çalışma şartlarında eder.
hastalık veya etkilenmenin ortaya çıkma olası- ı) Sağlık gözetimi sonucunda; işyerinde tehli-
lığının bulunduğu, keli kimyasal maddeye maruz kalan çalışanda,
3) Çalışanlar üzerinde yapılacak tetkikle- bu maddeden kaynaklanan tanımlanabilir bir
rin oluşturduğu riskin kabul edilebilir düzeyde hastalık veya olumsuz sağlık etkisi görülmesi

365
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

veya biyolojik sınır değerin aşıldığının tespit ölçülen veya hesaplanan zaman ağırlıklı
edilmesi halinde, çalışan durumdan haberdar ortalama.
edilir ve kendisine yapılması gerekli sağlık gö-
5) STEL Başka bir süre belirtilmedikçe, 15
zetimi ile ilgili gerekli bilgi ve tavsiyeler verilir.
dakikalık bir süre için aşılmaması gereken
Bu durumda;
maruziyet üst sınır değeri.
1) Yapılan risk değerlendirmesi gözden
6) mg/m3 °C sıcaklıkta ve 101,3 KPa. (760 mm
geçirilir ve gerek görülmesi halinde yenilenir.
cıva basıncı) basınçtaki 1 m3 havada bulu-
2) 7 inci maddeye göre riskin önlenmesi nan maddenin miligram cinsinden miktarı.
veya azaltılmasına yönelik mevcut önlemler
7) PPm 1 m3 havada bulunan maddenin mili-
gözden geçirilir ve gereken önlemler alınır.
litre cinsinden miktarı (ml/m3).
3) Çalışanın yaptığı işten alınarak tehlikeli
8) Civave iki değerlikli inorganik bileşiklerine
kimyasal maddeye maruziyet riskinin olma-
maruziyetin izlenmesinde (belirlenmesin-
dığı başka bir işte çalıştırılması da dahil riskin
de), mesleki maruziyet smır değerlerini ta-
önlenmesi veya azaltılmasına yönelik gerekli
mamlayıcı ilgili biyolojik izleme teknikleri
önlemlerin alınmasında, işyeri hekiminin, iş
de dikkate alınacaktır.
güvenliği uzmanının, diğer uzman kişilerin
veya Bakanlık yetkililerinin önerileri dikkate 9) Sağlığa etkileri konusunda, sınırlı bilimsel
alınır. veri bulunan maddeler.

4) Tehlikeli kimyasal maddelere maruz 10) Uygun maruziyet izleme yöntemi seçilir-
kalan başka çalışanlar da varsa sağlık durum- ken, ortamda bulunabilecek diğer sülfür
ları kontrol edilir ve bu çalışanlar sürekli sağlık bileşiklerinin olası sınırlamaları ve etkile-
gözetimi altında tutulur. şimleri de dikkate alınacaktır.

(**) 6331 sayılı Kanun uyarınca çıkarılan 11) Gırtlağı geçen ve havanın iletildiği kanal-
mevzuatın uygulanmasında uluslararası lara (soluk borusu, bifurkasyonlar) ve ciğe-
kuruluşlarca yayımlanmış sınır değerlerde rin solunum ile ilgili bölgelerine (toraks)
dikkate alınabilir. nüfuz eden ortalama 10 pm çapındaki so-
lunabilir partiküller olarak tanımlanır.
1) EINECS Avrupa Mevcut Ticari Kimyasal
Maddeler Envanteri.

2) CAS Kimyasal maddelerin servis kayıt nu-

marası.

3) Özel işaret “Deri” işareti, vücuda önemli

miktarda deri yoluyla geçebileceğini gös-
terir.

4) TWA 8 saatlik belirlenen referans süre için

366
 Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik

EK – 2

BİYOLOJİK SINIR DEĞERLER VE SAĞLIK GÖZETİMİ ÖNLEMLERİ

EK – 3

KULLANIMI YASAK OLAN KİMYASAL MADDELER İLE YAPILMASI YASAKLANAN İŞLER

Aşağıda belirtilen kimyasal maddelerin ithali, üretimi ve bu maddelerin işyerinde kullanımı ile
kimyasal maddeler ihtiva eden aşağıda belirtilen işlerin yapılması yasaktır. Ancak bu madde-
lerin başka bir kimyasal madde içindeki veya atık maddedeki konsantrasyonu, aşağıda verilen
limit değerlerin altında bulunuyorsa bu yasak uygulanmaz.

a) Kimyasal Maddeler:

( 1 ) EINECS: Avrupa Mevcut Ticari Kimyasal Maddeler Envanteri.

( 2 ) CAS : Kimyasal maddelerin servis kayıt numarası.

367
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

EK – 4

SIVI OKSİJEN, SIVI ARGON VE SIVI AZOT DEPOLAMA TANKLARI İLE İLGİLİ GÜVENLİK ME-
SAFELERİ

a) Sıvı Oksijen tankları için:

Tablo 1: Vana, flaş gibi ek yeri olmayan yanıcı gaz veya sıvı boru hatları ile oksijen depolama
tankı arasındaki uzaklıklar.

Tablo 2: Araç park yerleri, işyerinin sınırları, açık alev ve sigara içmeye izin verilen yerler, yüksek
basınçlı yanmayan gaz depoları, yüksek ve orta gerilimdeki elektrik transformatörleri, yanıcı
malzeme depoları (ahşap bina ve yapılar), her türlü makine ve ekipman, maden ocakları, kanal
ve logarlar, kuyu ve benzeri yapılar, yanıcı gaz ve sıvı boru hatlarındaki vanalar, flanşlar ve ek
yerleri ile oksijen depolama tankı arasındaki uzaklıklar.

368
 Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik

Tablo 3: Ofis, kantin, çalışanların ve ziyaretçilerin toplandığı bina ve benzeri yerler, kompresör,
vantilatör, hava çekiş yerleri, yüksek miktarda parlayıcı gaz ve LPG’nin ulusal kanunlara uygun
olarak depolandığı yerler ile oksijen tankı arasındaki uzaklıklar.

b) Sıvı Argon ve Sıvı Azot tankları için:

Tablo 1: Vana, flanş gibi ek yeri olmayan yanıcı gaz veya sıvı boru hatları ile sıvı argon ve sıvı azot
depolama tankı arasındaki uzaklıklar.

Tablo 2: Araç park yerleri, açık alev ve sigara içilmesine izin verilen yerler, yüksek basınçlı yan-
mayan gaz depoları, kantin, çalışanların ve ziyaretçilerin toplandığı bina ve benzeri yerler, sabit
parlayıcı gaz depoları, parlayıcı sıvı ve LPG depoları, yanıcı, parlayıcı, gaz ve sıvı boru hatların-
daki vana ve flanş gibi ek yerleri ile sıvı argon ve sıvı azot depolama tankı arasındaki uzaklıklar.

369
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (MSDS) aşağıdaki bilgiler içerir.

1. Madde/Müstahzar ve Şirket/İş Sahibinin Tanıtımı,

2. Bileşimi/İçeriği Hakkında Bilgi,

3. Tehlikelerin Tanıtımı,

4. İlk Yardım Tedbirleri,

5. Yangınla Mücadele Tedbirleri,

6. Kaza Sonucu Yayılmaya Karşı Tedbirler,

7. Elleçleme ve Depolama,

8. Maruziyet Kontrolleri/Kişisel Korunma,

9. Fiziksel ve Kimyasal Özellikler,

10. Kararlılık ve Tepkime,

11. Toksikolojik Bilgi,

12. Ekolojik Bilgi,

13. Bertaraf Bilgileri,

14. Taşımacılık Bilgileri,

15. Mevzuat Bilgileri,

16. Diğer Bilgiler.

Kimyasal Temel Tehlikeler

• Soluma
• Yutma
• Deriyle temas
• Gözle temas
• Patlama
• Yangın
• Su kaynaklarına karışma
• Toprağa dökülme

370
Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik

KİMYASALLARIN SAĞLIĞA ETKİLERİ

371
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

KİMYASALLARIN VÜCUDA GİRİŞ YOLLARI

HEDEF ORGANLAR

DERİ

EGZAMA, TAHRİŞ, İLTİHAPLANMA

ALERJİK VEYA ALERJİK OLMAYAN REAKSİYONLAR

AKCİĞER

ALERJİK REAKSİYONLAR PNÖMOKONYOZ

MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ

MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ ETKİLENMELERİ NARKOTİK ETKİ, FELÇ

KAN DOLAŞIM SİSTEMİ

KEMİK İLİĞİNE ETKİ SONUCU LENFOSİT HÜCRELERDE MUTASYON ANEMİ

KARACİĞER

KARACİĞER FONKSİYONUNDA BOZULMALAR

BÖBREK

BÖBREKLERDE FONKSİYON BOZUKLUKLARI

372
 Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik

KİMYASALA NASIL MARUZ KALIRIZ?

Akut toksisite:

Ani ve kısa süreli maruziyet

Kronik toksisite:

Uzun süreli maruziyet

373
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

ASİT YAĞMURLARI CANLILARA VE BİTKİ lecek şartların ortadan kaldırılması

ÖRTÜSÜNE ZARARLIDIR.
4)Çalışma sistemi ve organizasyon
Toprakta normalde çözünür olmayan mineral-
• Çalışan işçi sayısını en aza indirmek
leri ve bileşikleri çözerek, çözünmüş tuzlar ve
• Maruziyet süresini azaltmak (çalışma
alüminyum tuzlarının bitki köklerini çürütme-
sürelerini azaltmak)
sini sağlar.
• Düzenli temizlik ve bakım yapmak
Nox ler solunduğunda akciğerlerde aside
5)Kişisel koruyucular
dönüşür ve insanlara doğrudan zarar vere-
bilir. • Maruziyet limitlerinin alt sınırlara indi-
rilip risk ortadan kaldırılıncaya veya sağlık için
Bu şekilde asitli olan sular bebeklerde mavi
tehlikesiz seviye gelecek şekilde
bebek hastalığı denen hastalığa sebep olur.
• Risk minimize edilinceye kadar uygun
ÖNLEMLER kişisel koruyucular verilmesi

1)Öncelikle tehlikeli kimyasalı tehlikesiz veya 6)Yıkanma ve kirlenmiş giysilerin değiştirilme-

az tehlikeli kimyasalla değiştirme si ve depolanması ve temizlenmesi için düzen-
lemeler yapılması
2)Uygun teknoloji seçme
7)İşaret ve uyarıların kullanılması
• Tam kapalı sistemle çalışma,
• İşlemin operatörden veya diğer pro- 8)Acil durum için düzenleme
seslerden tecrit edilmesi.
• Acil eylem planı hazırlamak ve planın
3)İşlemlerin veya çalışma sisteminin; kaçak ve gerektirdiği düzenlemeleri yapmak
etrafa sıçramalar da dahil, tehlikeli toz, duman
9)Düzenli kayıt tutulması
vb.nin ortamdaki değerini, limitleri aşmayacak
şekilde minimize edecek veya bastıracak şekil- • Ortama yayılan kimyasalların ölçüm
de olması sonuçları
• Etkilenme düzeyi
• Yerel havalandırma sistemi
• Yeterli ve uygun genel havalandırma 10)Düzenli kayıt tutulması
• Parlayıcı madde miktarının tehlikeli
• Ortama yayılan kimyasalların ölçüm
konsantrasyonlara ulaşması ve kimyasal ola-
sonuçları
rak kararsız maddelerin tehlikeli miktarlarda
• Etkilenme düzeyi
bulunmasının önlenmesi
• Ortama yayılan maddenin kaynağı,
• Yangın veya patlamaya sebep olabi-
yeri ve örnek alma metodu
lecek tutuşturucu kaynakların bulunmasının
önlenmesi İşveren tarafından tutulan bu kayıtlarda;
• Kimyasal olarak kararsız madde ve karı- • Tarih, işyeri ve ölçüm yapılan bölüm,
şımların zararlı etki göstermesine sebep olabi- tehlikeli kimyasalların isimleri

374
 Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik

• İşyerinin bulunduğu yer, boyutları ve

diğer ayır edici özellikleri,
• Yapılan istatistikler, kişisel izlemenin
yapıldığı alanın tam yeri,
• Çalışanın ismi, işi,
• İşlemlerle ilgili detay bilgiler, kontrol
önlemleri, havalandırma ve emisyonla ilgili
hava koşulları, örnek alma cihazları, analiz me-
totları, örnek alma tarihi ve tam saati,
• Mesleki maruziyet durumunda işçinin
koruyucu kullanıp kullanmadığı,
• Örnek alan ve analizi yapan kişinin adı
yer almalıdır.

İşçiler, temsilcileri ve yetkililer bu kayıtları

görebilmelidirler

BİLGİLENDİRME VE EĞİTİM

Çalışanlar işyerinde kullandıkları kimyasallar

hakkında bilgilendirilmelidir.

• Çalışanlar malzeme güvenlik formu ve

etiketlerdeki bilgilere nasıl ulaşacakları ve bu
bilgileri nasıl kullanacakları hakkında bilgi sa-
hibi olmalıdırlar.
• Çalışanlar doğru ve etkili önlemler ve
mühendislik kontrolleri, kendilerine sağlanan
kişisel koruyucu kullanımı ve bunların önemi
hakkında eğitilmelidirler.
• Yazılı talimatlar etiketler ve uyarılar ça-
lışanların kolay anlayacağı şekilde olmalıdır.
• İşverenler malzeme güvenlik formla-
rından yararlanarak işyerinde çalışanlara özel
bilgiler hazırlamalıdırlar.
• Çalışanlar çalışma sistemi ve uygula-
maları ve acil durumlar kimyasallarla çalışma
konusunda sürekli eğitime tabi tutulmalıdırlar.

375
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

32. BÖLÜM
İŞ HIJYENI ÖLÇÜM, TEST VE ANALIZI YAPAN
LABORATUVARLAR HAKKINDA YÖNETMELIK

Amaç (4) Çalışanlardan alınan biyolojik numuneler

üzerinde yapılan ölçüm, test ve analizleri ve
MADDE 1 – (1) Bu Yönetmeliğin amacı; iş
çalışanın sağlık durumunu belirlemek üzere
sağlığı ve güvenliği mevzuatı kapsamında ça-
yapılan ölçüm, test ve analizler bu Yönetmelik
lışma ortamındaki kişisel maruziyetlere veya
kapsamının dışındadır.
çalışma ortamına yönelik fiziksel, kimyasal ve
biyolojik etkenlerle ilgili iş hijyeni ölçüm, test Tanımlar
ve analizleri yapacak özel veya kamuya ait ku-
MADDE 4 – (1) Bu Yönetmeliğin uygulanma-
rum ve kuruluş laboratuvarlarının yetkilendi-
sında;
rilmesine ilişkin usul ve esasları düzenlemektir.
a) Akreditasyon: Laboratuvarların, mu-
Kapsam
ayene ve belgelendirme kuruluşlarının ulusal
MADDE 2 – (1) Bu Yönetmelik, 20/6/2012 ve uluslararası kabul görmüş teknik kriterlere
tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği göre değerlendirilmesi, yeterliliğinin onaylan-
Kanunu kapsamında yer alan işyerleri ile bu ması ve düzenli aralıklarla denetlenmesini,
işyerlerinde iş hijyeni ölçüm, test ve analizleri
b) Akreditasyon Kurumu: Türk Akredi-
yapacak kişi ve kuruluşları kapsar.
tasyon Kurumunu (TÜRKAK) veya Avrupa Ak-
(2) Aşağıda belirtilen faaliyet ve kuruluşlar reditasyon Birliği, Uluslararası Laboratuvar Ak-
hakkında bu Yönetmeliğin yetkilendirme hü- reditasyon Birliği ve Uluslararası Akreditasyon
kümleri uygulanmaz: Forumu ile karşılıklı tanınma anlaşması imza-
lanmış akreditasyon kurumlarından birisini,
a) Kendi işyeri ve çalışanlarına yönelik iç
kontrol amacıyla iş hijyeni ölçüm, test ve ana- c) Akreditasyon standardı: TS EN ISO/
lizi yapan laboratuvarlarda. IEC 17025 “Deney ve Kalibrasyon Laboratuvar-
larının Yeterliliği İçin Genel Şartlar” standardı-
b) İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü Mü-
nı,
dürlüğü laboratuvarlarında.
d) Deney personeli: İş hijyeni ölçüm,
(3) Bu Yönetmelik Türkiye Atom Enerjisi Kuru-
analiz, test, numune alma işlemlerini gerçek-
munun kendi mevzuatı çerçevesinde gerçek-
leştiren laboratuvar tarafından yetkilendiril-
leştirdiği iş hijyeni ölçüm, test ve analiz faali-
miş kişiyi,
yetlerini kapsamaz.

376
 İş Hijyeni Ölçüm, Test Ve Analizi Yapan Laboratuvarlar Hakkında Yönetmelik

f) İş hijyeni ölçüm, test ve analizi: Çalış- öngördüğü ilgili diğer şartları yerine getiren
ma ortamında bulunan, çalışanların sağlığını laboratuvara Genel Müdürlük tarafından veri-
olumsuz yönde etkileyebilecek her türlü fizik- len “İş Hijyeni Ölçüm, Test ve Analiz Ön Yeterlik
sel (gürültü, titreşim, aydınlatma, iyonlaştırıcı Belgesi’ni”,
olmayan radyasyon, vb.), kimyasal (toz, gaz,
i) Yerinde inceleme: Genel Müdürlükçe
buhar vb.) ve biyolojik, (virüs, bakteri, mantar,
ön yeterlik veya yeterlik belgesi alacak labora-
vb.) etkenlerin nicelik ve nitelik tayininin yapıl-
tuvarın, bu Yönetmelik hükümlerini yerine ge-
masını,
tirip getirmediğini belirlemek amacıyla, labo-
g) Kalite yöneticisi: En az dört yıllık lisans ratuvarın değerlendirilme ve raporlanmasını,
eğitimi veren Mühendislik, Fen, Tıp, Veteriner,
j) Yeterlik belgesi: Bu Yönetmelik hü-
Ziraat, Eczacılık, Su Ürünleri Fakülteleri ile Fen
kümlerini yerine getiren laboratuvara Genel
Edebiyat Fakültelerinin Fizik, Kimya ve Biyoloji
Müdürlük tarafından verilen “İş Hijyeni Ölçüm,
Bölümleri veya bunlara denkliği Yükseköğre-
Test ve Analiz Yeterlik Belgesi’ni”,
tim Kurulu tarafından kabul edilen yurtiçinde-
ki veya yurtdışındaki öğretim kurumlarından k) Yeterlik yoklaması: Genel Müdürlük-
mezun olmuş ve laboratuvar yönetim sistemi çe ön yeterlik veya yeterlik belgesi verilmiş
kurulmasından, uygulanmasından, iyileştiril- laboratuvarın, bu Yönetmeliğin hükümlerine
mesinden, tespit edilen eksik ve/veya uygun- uygun çalışıp çalışmadığının tespiti amacıyla
suzlukların yönetime bildiriminden sorumlu yapılan her türlü ani, programlı veya şikâyete
kişiyi bağlı olarak yerinde ve/veya hizmet verilen iş-
yeri ortamında takip edilmesini, ifade eder.
ğ) Laboratuvar: İş hijyeni ölçüm, test ve analizi
yapmak üzere kurulmuş, özel veya kamu ku- İşverenlerin yükümlülükleri
rum ve kuruluş laboratuvarını,
MADDE 5 – (1) İşveren, işyerinde bulunan, kul-
h) Laboratuvar yöneticisi: En az dört yıl- lanılan veya herhangi bir şekilde işlem gören
lık lisans eğitimi veren Mühendislik, Fen, Tıp, maddelerin ve çalışma ortam koşullarının teh-
Veteriner, Ziraat, Eczacılık, Su Ürünleri Fakülte- likelerinden, zararlı etkilerinden çalışanları ko-
leri ile Fen Edebiyat Fakültelerinin Fizik, Kim- rumak zorundadır. Güvenli bir çalışma ortamı
ya ve Biyoloji Bölümleri veya bunlara denkliği sağlamak amacıyla çalışma ortamındaki kişisel
Yükseköğretim Kurulu tarafından kabul edilen maruziyetlere veya çalışma ortamına yönelik
yurtiçindeki veya yurtdışındaki öğretim ku- fiziksel, kimyasal ve biyolojik etkenlere yöne-
rumlarından mezun olmuş, iş hijyeni ölçüm, lik ölçüm, test, analiz ve değerlendirmeleri, ön
test ve analiz sonuçlarından ve laboratuvarın yeterlik veya yeterlik belgesini haiz laboratu-
yönetiminden sorumlu kişiyi, varlara yaptırmakla yükümlüdür.

ı) Ön yeterlik belgesi: İş hijyeni ölçüm, test (2) İşveren, iş hijyeni ölçüm, test ve ana-
ve analizi kapsamına giren metotlardan henüz lizlerini risk değerlendirmesine bağlı olarak
akreditasyonu bulunmayan ve Yönetmeliğin yaptırır. İşyeri ortamının veya işin gereği ola-

377
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

rak kişisel maruziyetlerde farklılık oluştuğun- belge ve dokümanı, malzeme güvenlik bilgi
da, işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanının formlarını da içerecek şekilde laboratuvarlara
gerekli görmesi halinde iş hijyeni ölçüm, test verir.
ve analizleri tekrarlanır.İşveren laboratuvarlar-
d) Bu Yönetmelik hükümleri uyarınca ya-
dan işyerine iş hijyeni ölçüm, test ve analizleri
pılan bütün iş hijyeni ölçüm, test, analiz ve
yapmak üzere gelen laboratuvar personelinin
değerlendirme sonuçları ile ilgili kayıtlar, de-
işverenine aşağıdaki hususlarda bilgilendirme
netimlerde istenildiğinde gösterilmek üzere
yapar:
işyerinde saklanır.
a) İşyerinde karşılaşılabilecek sağlık ve
e) İşyerinde iş hijyeni ölçüm, test ve analiz
güvenlik riskleri, koruyucu ve önleyici tedbir-
kayıtlarının saklanmasında mevzuatla belirle-
ler.
nen süreler esastır. Ancak mevzuatta belirlen-
b) İlk yardım, olağan dışı durumlar, afetler meyenler için saklama süresi 10 yıldır.
ve yangınla mücadele ve tahliye işleri konu-
(6) İşveren, mevzuat gereği işyerinde yapılacak
sunda görevlendirilen kişiler.
iş hijyeni ölçüm, test ve analizlere ilişkin çalı-
(4) İşveren, laboratuvar personeline iş yerinde şanların veya temsilcilerinin görüşlerini alır.
yürüttüğü faaliyetler süresince eşlik edecek,
Laboratuvarın yükümlülükleri
işin yürütülmesi hakkında bilgi sahibi olan bir
kişiyi görevlendirir. MADDE 6 – (1) İşyerinde iş hijyeni ölçüm, test
ve analizleri, bu Yönetmeliğin 2 inci maddesi-
(5) İşveren, yaptıracağı iş hijyeni ölçüm, test ve
nin ikinci fıkrasında belirtilen istisnalar hariç,
analizlerinin yapılması sırasında doğru sonuç-
bu konuda ön yeterlik veya yeterlik belgesine
ları almak için:
sahip laboratuvar tarafından yapılır.
a) İş hijyeni ölçüm, test v e y a
(2) Laboratuvar, yetki alacağı parametre-
analizi gerçekleştirecek deney personeli-
lerle ilgili konularda akreditasyon standardına
ne işyerinde kullanılan teknolojiler hakkında
uygun kalite yönetim sistemi kurar, uygular
gerekli bilgileri verir ve personelin çalışanlarla
ve iyileştirir.
görüşmelerini sağlar.
(3) Laboratuvar, sunduğu iş hijyeni ölçüm,
b) Laboratuvar tarafından hazırlanan pla-
test ve analiz hizmetleri kapsamında Ek-1’de
na göre iş hijyeni ölçüm, test ve analizlerinin
belirtilen parametrelerden herhangi birini
yapılmasını sağlar.
bulunduruyorsa, bu parametreye dair kullan-
c) Normal çalışma şartlarında ve üretim dığı metotlardan, Türk Akreditasyon Kurumu
kapasitesinde herhangi bir değişiklik yapma- tarafından akreditasyon standardına göre
dan, gerçek sonuçları verecek şekilde çalışma- akredite olur. Ek-1’de belirtilen parametreler-
nın sürdürülmesini sağlar. den herhangi biriyle ilgili iş hijyeni ölçüm, test
veya analizi yapmıyorsa, uyguladığı iş hijyeni
ç) İşyerinde ölçümü yapılacak fiziksel, kimyasal
ölçüm, test ve analizi kapsamına giren metot-
ve biyolojik etkenler hakkında her türlü bilgi,
378
 İş Hijyeni Ölçüm, Test Ve Analizi Yapan Laboratuvarlar Hakkında Yönetmelik

ların en az birinden, Türk Akreditasyon Kuru- ilgili temel eğitimleri alır. Eğitimler, ilgili cihaz
mu tarafından akreditasyon standardına göre konusunda yetkin başka bir kurumun verdiği
akredite olur. eğitim sertifikası veya bu tip sertifikaya sahip
bir kişinin verdiği kurum içi eğitimle kayıt al-
(4) Bu maddenin üçüncü fıkrasına göre
tına alınır
akredite olması zorunlu olmayan parametre-
leri ölçen ve bu parametrelerden akredite ol- g) Deney personeli kullandığı metoda
mamış olan laboratuvarın ilgili parametreler uygun çalışır ve bu metodun bütün şartlarını
için sağlayacağı şartlar aşağıda belirtilmiştir: yerine getirir.

a) Kalite yönetim sistemini, iş hijyeni öl- Ğ) Çevre ve yerleşim şartlarının deney sonuç-
çüm, test ve analiz sonuçlarının doğruluğunu larını olumsuz etkilememesi için gerekli her
güvenceye alacak seviyede dokümante eder. türlü tedbir alınır. Numune alma veya deney,
laboratuvarın tesisleri dışında gerçekleşiyorsa,
b) Sistem dokümantasyonu, ilgili perso-
sonuçları etkileyebilecek ortam şartları değer-
nele iletilir ve bu personel tarafından anlaşılır,
lendirilir ve kayıt altına alınır.
ulaşılabilir ve uygulanabilir olur.
h) Metotların ve prosedürlerin gerektirdi-
c) Talep, teklif veya sözleşmelerin gözden
ği şekilde veya çevre şartlarının sonuçların
geçirilmesi için bir prosedür oluşturur ve bun-
kalitesini etkileyebileceği yerlerde, çevre şart-
ların sürekliliğini sağlar. Ç) İş hijyeni ölçüm,
larını izler, kontrol ve kayıt eder.
test ve analizlerinin kalitesini etkileyen gerekli
hizmetlerin, malzemelerin seçilmesi ve satın ı) Ölçüm belirsizliği tayini için prosedür oluş-
alınması için bir politikaya ve prosedürlere sa- turulur ve uygulanır. Deneyin doğası gereği
hip olur. Alınan malzemelerin amaca uygunlu- ölçüm belirsizliği hesaplanamıyorsa, en azın-
ğu kontrol edilir. dan bütün belirsizlik bileşenleri tanımlanmaya
çalışılır.
d) Uygun olmayan iş hijyeni ölçüm, test
veya analiz işlemleri için sorumlular ve yet- i) Metodun uygulanabilmesi için gerekli
kililer belirlenir ve uygunsuzluğun tekrarını bütün cihazlara sahip olur.
önlemek için gerekli bütün tedbirler alınır. Ra-
j) İlgili standartlara, üreticinin sağladığı
porlanan iş hijyeni ölçüm, test ve analiz sonuç-
bilgiler ve kullanım kılavuzu ile kullanım sıklı-
larında herhangi bir hata tespit edildiğinde,
ğına göre cihazların bakım ve kalibrasyon pe-
hatanın önemi değerlendirilir, ilgili raporda
riyotları belirlenir. Belirlenen periyotlara göre
yapılan değerlendirmeye göre revizyon veya
bakım ve kalibrasyonları yaptırılır, kayıtları
geri çekme işlemi yapılır.
saklanır.
e) Her deney için bir prosedür oluşturula-
k) Kalibrasyonlar akredite kalibrasyon la-
rak sadece yetkinliği sağlanmış ve yetkilendi-
boratuvarlarına yaptırılır. Eğer ihtiyaç duyulan
rilmiş personelin deneyi yapması sağlanır.
kalibrasyonları gerçekleştirecek akredite ku-
f) Deney personeli, kullandığı cihazlarla ruluş bulunmaması halinde uluslararası izle-

379
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

nebilirliği olan kalibrasyon laboratuvarlarında zorundadır.

yaptırılır.
Metot seçimi
l) Deneylerin geçerliliğinin izlenebilmesi
MADDE 7 – (1) Laboratuvar, metot seçiminde
için iç ve dış kalite kontrol prosedürlerine sa-
aşağıdaki hususlara uymak zorundadır:
hip olmalıdır. Düzenli olarak sertifikalı referans
malzemeler kullanılır ve/veya ikincil referans a) Elde edilen sonuçların iş sağlığı ve gü-
malzemeleri kullanılarak iç kalite kontrolü ya- venliği mevzuatındaki veya ilgili standartlar-
pılır. Yeterlilik deneyleri ve laboratuvarlar arası daki sınır değerler ile karşılaştırılmasına imkân
karşılaştırma programlarına iştirak edilir. tanıyan iş hijyeni ölçüm, test ve analiz metot-
larını kullanmak.
m) Kalite kontrol verileri laboratuvar ta-
rafından analiz edilir. Önceden tanımlanmış b) Yetki alınan metotların güncel hallerini
olan kriterlerin dışında olduğu tespit edilmesi kullanmak ve bulundurmak.
durumunda problemi düzeltmek ve yanlış so-
c) Seçtiği standart metotları uygulayabil-
nuçların elde edilmesini önlemek için planlan-
diğini teyit etmek.
mış önlemler uygulanır.
ç) Standart olmayan, laboratuvarda geliştiril-
(5) Laboratuvar aşağıdaki hususlara uymakla
miş ve ilavelerle takviye edilmiş veya değiştiril-
yükümlüdür:
miş standart metotların amaçlanan kullanıma
a) İşyerinde, iş hijyeni ölçüm, test ve ana- uygun olduklarını teyit etmek için bu metotla-
lizini yapacak personelin, işyeri kurallarına ve rı geçerli kılmak.
çalışma talimatlarına uymasını sağlar.
Numune alma ve taşıma
b) İş hijyeni ölçüm, test ve analizi yapı-
MADDE 8 – (1) Numune alma işlemi ulusal
lan işyerine ait üretim teknolojileri, kullanılan
ve/veya uluslararası standartlara ve kullanılan
hammaddeler gibi işverenin ve işyerinin mes-
metoda göre yapılır.
lek sırları ile çalışanlara ait sağlık gözetimi bil-
gileri, personel bilgileri gibi gördükleri ve öğ- (2) İşyerinde solunum yoluyla maruz kalı-
rendikleri hususları tamamen gizli tutar. nan etkenler ile ilgili olarak numune alma ve
değerlendirme stratejileri belirlenirken, TS EN
(6) Bütün kalite yönetim sistemi kayıtları, ko-
689 “İşyeri Havası-Solunumla Maruz Kalınan
nularına ilişkin ilgili mevzuatın öngördüğü
Kimyasal Maddelerin Sınır Değerler ile Karşı-
süreler göz önünde bulundurularak saklanır.
laştırılması ve Ölçme Stratejisinin Değerlen-
Mevzuatta ölçülen parametrelerle ilgili bir
dirilmesi İçin Kılavuz” ve benzeri standartların
süre belirtilmiyorsa, söz konusu kayıtlar en az
güncel halleri dikkate alınır.
on yıl süre ile saklanır.
(3) Numune alma işlemi, kullanılan metot-
(7) Laboratuvarın başka adreste faaliyet göste-
ta belirtilen şartlara göre yapılır. Numune alma
ren şubeleri de ayrı ayrı bu Yönetmelik şartla-
süresi ve numune sayısı, yapılan iş sırasındaki
rını haiz olmak ve veya yeterlik belgesi almak
maruziyeti temsil edecek şekilde düzenlenir.

380
 İş Hijyeni Ölçüm, Test Ve Analizi Yapan Laboratuvarlar Hakkında Yönetmelik

(4) Kimyasal maddelere maruziyetin tespi- bütün özel talimatlara uygun bir şekilde rapor
ti amaçlı iş hijyeni ölçüm, test veya analiz so- haline getirilir.
nuçlarının değerlendirilmesine yönelik, uzun
(2) Düzenlenen raporlarda, akreditasyon
süreçli referans süresi bir vardiya 8 saat, kısa
standardının şartlarına uyulur.
süreçli referans süresi 15 dakikadır.
(3) İşyerinin iş hijyeni ölçüm, test ve analizi
(5) İşyerinde çalışanların kişisel maruziyet
yapılan bölümleri ve buralarda yapılan işler ra-
düzeyleri ölçülürken numune alma cihazı veya
porlarda açıkça belirtilir. Kişisel maruziyet tes-
pasif örnekleyici, çalışan kişinin üzerinde ve
pitlerinde tespitin yapıldığı kişinin adı, unvanı
solunum bölgesinden numune alacak şekilde
ve yaptığı iş raporlarda yer alır.
kullanılır.
Laboratuvar bölümleri
(6) Sabit nokta ölçümleri, gerekiyorsa ça-
lışanların işyerinde maruziyetlerinin değerlen- MADDE 11 – (1) Laboratuvarda aşağıda belir-
dirilmesi için kullanılabilir. İşin sürekli yapıl- tilen hizmet bölümlerinin bulunması zorunlu-
madığı çalışma ortamlarında, maruziyetin en dur;
yüksek olabileceği nokta ölçüm noktası olarak
a) En az 15 m2’lik ofis alanı,
alınır.
b) Analiz yapan kurumlar için en az 5
(7) Numuneler kullanılan metoda uygun
m2’lik numunelerin teslim alındığı numune
şekilde taşınır.
kabul bölümü,
Numune kabul
c) Tartım işleminin yapıldığı laboratu-
MADDE 9 – (1) Laboratuvar tarafından ka- varda, sonuçların çevre şartlarından olumsuz
bul edilen numuneler laboratuvarca bir kayıt şekilde etkilenmesini engelleyecek en az 5
kodu ile tanımlanır. Numunenin laboratuvar m2’lik ayrı bir tartım bölümü,
içerisinde sadece bu kayıt kodu ile tanınması
ç) Enstrümantal analiz cihazlarında çalışılıyor-
ve birbirinden farklı iki numunenin aynı kodu
sa, her bir cihaz için en az 5 m2’lik bir alan,
almaması sağlanır.
d) Kimyasal maddeler varsa, bunların de-
(2) Numuneler kullanılan metoda uygun
polanması için en az 6 m2’lik ayrı bir bölüm ve
şekilde saklanır.
bu bölümde kimyasal maddelerin, yapısına,
(3) Kullanılan metodun öngördüğü şartla- risk gruplarına ve saklama koşullarına göre
rı taşımayan numuneler, analize alınmaz. muhafaza edecek, gerekiyorsa havalandırma
sistemli, kilitlenebilir bir dolap.
Rapor hazırlama
(2) Analiz yapılan laboratuvarlarda çalışma
MADDE 10 – (1) Laboratuvar tarafından yapı-
konularına göre fiziksel, kimyasal ve biyolojik
lan her bir iş hijyeni ölçüm, test ve analizine ait
etken analizlerinin deney sonuçlarının kalite-
sonuçlar, doğru, açık, kesin, tarafsız ve iş hijye-
sini olumsuz etkileme ihtimalini ortadan kal-
ni ölçüm, test ve analiz metotlarında belirtilen
dıracak şekilde yapılmasını sağlayacak her bir

381
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

deney için ayrı hizmet bölümleri bulunur. durulur ve kolay ulaşılabilir yerlerde saklanır.

Personel sağlık ve güvenliği (2) Ölçüm yapılacak işyerinde görev alacak

personele, laboratuvar tarafından işe uygun
MADDE 15 – (1) Laboratuvarda görevli per-
kişisel koruyucu donanım ve diğer yardımcı
sonelin sağlık ve güvenliği için 6331 sayılı İş
malzemeler verilerek kullanımı işverenin iş bir-
Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamındaki
liğinde sağlanır.
yükümlülüklere ek olarak aşağıdaki şartlar
sağlanır: (3) Yapılan yerinde incelemelerde ve yeterlik
yoklamalarında, birinci ve ikinci fıkrada yer
a) Çalışan bütün personelin gerekli sağlık
alan personel sağlık ve güvenliği hakkındaki
kontrolleri işe başlamadan ve çalışma süresi
hükümler incelenir ve değerlendirilir.
boyunca ilgili mevzuatın öngördüğü periyot-
larda yaptırılır. Bildirim zorunluluğu

b) Laboratuvarda görev alacak personele, MADDE 16 – (1) Ön yeterlik veya yeterlik

yapılan işe uygun kişisel koruyucu donanım belgesi almış laboratuvar; kapatılması, adres
ve diğer yardımcı malzemeler verilerek kulla- bilgilerinin değişmesi, akreditasyon kurumu
nımı sağlanır. tarafından akreditasyon belgelerinin geçerlili-
ğinin askıya alınması veya iptali gibi durumlar
c) Analiz yapılan bölümlere, o bölümde
ve bu durumların gerekçesini 10 iş günü içeri-
görevli personel haricindeki kişilerin girişlerini
sinde Genel Müdürlüğe bildirmek zorundadır.
engelleyici önlemler alınır. ç) Laboratuvarda,
ilk yardım malzemelerinin yer aldığı ecza dola- (2) Laboratuvar, iş hijyeni ölçüm, test ve ana-
bı bulundurulur. liz hizmetleri sonucunda elde ettiği sonuçları,
Genel Müdürlüğün internet sitesinde açıkla-
d) Kimyasal maddelerle çalışma yapılan
yacağı biçim ve zaman aralıklarıyla Genel Mü-
bölümlerde göz duşu ve acil vücut duşu bu-
dürlüğe bildirir.
lundurulur.
(3) Laboratuvar personelinde veya deney per-
e) Uçucu kimyasal maddelerin kullanıldı-
sonelinin yetkilendirildiği iş hijyeni ölçüm, test
ğı alanlarda uygun havalandırma sistemi kuru-
ve analizlerinde herhangi bir değişiklik oldu-
lur.
ğunda, bu durum 10 iş günü içinde Genel Mü-
f) Olası laboratuvar kazaları ile ilgili alına- dürlüğe bildirilir.
cak tedbirler ile ilgili talimatları da içeren acil
(4) Laboratuvar, katıldığı yeterlik deneyleri ve
durum planları hazır bulundurulur.
karşılaştırma ölçümlerinin sonuçlarını kendile-
g) Laboratuvarda yangın planlaması yapı- rine ulaştıktan sonra 10 iş günü içinde Genel
larak uygun yerlerde yangın söndürme tüpleri Müdürlüğe bildirir.
ve güvenlik ve sağlık işaretleri bulundurulur.
İş hijyeni ölçüm, test ve analizleri yeterlik
ğ) Laboratuvarda kullanılan kimyasal madde- belgesi
lerin malzeme güvenlik bilgi formları bulun-

382
 İş Hijyeni Ölçüm, Test Ve Analizi Yapan Laboratuvarlar Hakkında Yönetmelik

MADDE 25 – (1) Akreditasyon standardına

göre akreditasyon kurumu tarafından iş hij-
yeniyle ilgili en az bir metottan akreditasyon
belgesi almış ve bu Yönetmeliğin bütün şart-
larını sağlayan laboratuvara, başvurduğu pa-
rametrelerden uygun bulunanları için yeterlik
belgesi Ek-10’a ve Ek-10 b Genel Müdürlük ta-
rafından verilir.

(2) Yeterlik belgesi başvuruda belirtilen adres

ve unvana verilir.

(3) Yeterlik belgesinin geçerlilik süresi 4 yıldır.

(4) Yeterlik belgesinin geçerlilik süresi sona

erdiğinde, bu Yönetmeliğin 19 uncu madde-
nin birinci fıkrasına göre yapılan müracaata
istinaden yerinde inceleme neticesinde yeter-
lik belgesinin verildiği şartların devamı duru-
munda belge yenilenir.

(5) Yeterlik belgesi almış laboratuvar, akredi-

tasyon kurumu tarafından yapılan denetime
ait uygunsuzlukları ve raporları Genel Müdür-
lüğe bildirir.

383
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

32. BÖLÜM
ASBEST + TOZLA MÜCADELE +
ÇALIŞMA ORTAMI GÖZETIMI
Kimyasal ve Fiziksel Özellikleri Asbest Türleri

 Benzersiz kimyasal ve fiziksel özelliklere

sahiptir.
 Yüksek derecede ısıya, aşınma ve paslan-
maya karşı dayanıklı,
 Isıl (termal) iletkenlikleri oldukça düşük,
 Erime noktası 1200°C’nin üzerinde,
 Asitlere ve bazlara karşı dirençli,
 Fibrojenik ve kanserojen bir maddedir

 Elektrik geçirgenliği çok az, BEYAZ ASBEST

 Yüksek elastikiyet özelliği taşıyan,
 Yüksek sertleşe bilirlik özelliği taşıyan,
 Çimento ve benzeri malzemelerle karışım
özelliği sahip.
 Yatay eksenleri boyunca mukavemetleri
(gerilme mukavemeti) çok fazladır,
 Dikey eksenleri boyunca sayılamayacak
kadar çok parçaya bölünebilirler.
Ortamda Bulunuş Şekilleri
 Asbest, metreküp başına düşen lif sayısı ile
ölçülür.
 Asbest liflerinin çapı 1 mikronun bin-
de biri kadar küçük olabilir.
Kimyasal ve Fiziksel Özellikleri
En geniş kullanımı olan bir türdür.
En az sağlığa zararlı olan türdür.
Diğer asbest türlerine göre daha esnektir.
Dayanıklı ve ipeksidir.
Erime noktaları yüksektir.
Dokunarak veya bükülerek kumaşla birlik-
te kullanılır.
 Ateşe dayanıklı kumaş yapımında genel-
likle krizotil kullanılır.
Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik
Önlemleri Hakkında Yönetmelik
SINIR DEĞER
2000 yılına kadar

 Soluduğumuz havada yaklaşık olarak 50- • İş Yeri Ortamında 5 lif/cm3

100 lif/m3 bulunmaktadır. (Yasal Sınır de-
2006 yılına kadar
ğer: 0.1 lif/cm3)

384
 Asbest + Tozla Mücadele + Çalışma Ortamı Gözetimi

• İş Yeri Ortamında 2lif/cm3 • Akustik Tavan yapımında

15.04.2006 tarihinden itibaren • Kumaşlar,

• İş Yeri Ortamında 0.1 lif/cm3 • Sahne Perdeleri,

• Yangın Battaniyeleri,

• İtfaiyeci Kıyafetleri,

• Asbestli Eldiven

• Plasterler,

• Macun,

• İç Yangın Kapıları,

• Boya,

• Kâğıt,

ASBEST İçeren Ürünler ve Çeşitleri • Özel filtreler

• Isı ve yangın yalıtımı için kullanılan izolas- Asbest içeren en önemli malzemeler
yon malzemeleri ve paneller,
• Çelik yapıların yangına karşı korunması
için kullanılan malzemeler,
• Elektrikli araçların yalıtımında kullanılan
malzemeler,
• Asbestli çimento ürünleri olarak oluklu çatı
kaplamaları ve duvar kaplamaları,

• Balata ve Conta imalatı,

• Vinil yer karolarında plastiğin aşınmaya

karşı direncini arttırıcı madde olarak,

• Asfalt kaplı yollarda bileştirici, yapıştırıcı

madde olarak, Asbest Yapılarda Nerelerde Kullanıldı?

• Reçine ve plastiklerde dolgu malzemesi • Bacalar,

olarak, • Çatı malzemeleri,
• Binalarda, borularda, kazanlarda izolasyon • Şömineler, Sobalar,
amacıyla
• Çatı Yalıtımı,
• Tavan/Taban kaplamalarında

385
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

• Asbestli Çimento Paneller, • Yangına Dayanıklı Kapılar,

• Sıva, • Yalıtım amaçlı püskürtme kaplamalar,

• Bodrum Katı Yalıtımı, • Derzler.

• Zemine Döşenen Malzemeler ve Malzeme- Asbest ’in Tespiti

lerin Yapıştırılması
• Pek çok binada asbest içeren ürünler/yapı-
• Işıklandırma Kanalları, lar bulunmaktadır.
• Yıkım, onarım ve bakım çalışmaları sırasın-
• Dış Cephe,
da olduğu gibi “normal” yapı çalışmaları
• Kapı Contaları, sırasında da çalışanlar, bu tür binalarda as-
best ile temasa geçebilir.

386
 Asbest + Tozla Mücadele + Çalışma Ortamı Gözetimi

• Bu tür çalışmalar, dikkatsiz ve uygunsuz ASBESTLE ÇALIŞMALARDA SAĞLIK VE GÜ-

uygulamalarda, yüksek lif yayılımlarına ne- VENLİK ÖNLEMLERİ HAKKINDA YÖNETME-
den olabilir ve çalışanlara ve üçüncü şahıs- LİK / 25 Ocak 2013
lara zarar verebilir.
Amaç
Çalışmaya başlamadan önce, asbest içeren
MADDE 1 – (1) Bu Yönetmeliğin amacı, çalı-
ürünlerin olup olmadığı tespit edilmelidir.
şanların asbest söküm, yıkım, tamir, bakım,
• Taramalı Elektron Mikroskobu (SEM) uzaklaştırma çalışmalarında asbest tozuna
• Faz Kontrast Mikroskobu maruziyetlerinin önlenmesi ve bu maruziyet-
ten doğacak sağlık risklerinden korunması,
Ancak tehlikeli madde durumunun açıklığa
sınır değerlerin ve diğer özel önlemlerin belir-
kavuşturulmasıyla birlikte doğru koruyucu
lenmesidir.
tedbirler uygulanabilir ve tüm çalışanların gü-
venli bir şekilde çalışması sağlanabilir. Kapsam

Asbest Maruziyeti Hastalıkları MADDE 2 – (1) Bu Yönetmelik, 20/6/2012 ta-

rihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Ka-
• Asbestozis
nunu kapsamına giren, asbest veya asbestli
• Plevral reaksiyonlar malzeme ile yapılan çalışmalarda, asbest to-
zuna maruziyetin olabileceği tüm işlerde ve
• Plevral plaklar
işyerlerinde uygulanır.
• Benign asbest plörezisi
Tanımlar ve kısaltmalar
• Diffüz plevral kalınlaşma
MADDE 4 – (1) Bu Yönetmelikte geçen
• Parenkimal AC hastalıkları
Asbest söküm çalışanı: Bakanlıkça kurulan
• Rounded atelektazi komisyon tarafından oluşturulan eğitim prog-
ramını tamamlamış ve kurs bitirme belgesi al-
• Transpulmoner bantlar
mış çalışanı,
• Diğerleri (Hava yolu obstrüksiyonu, immü-
nolojik değişiklikler, perikardiyal sıvı kalın- Asbest söküm uzmanı: Yönetmelik kapsa-
laşma, üst zon değişiklikleri, retroperitone- mında belirtilen işlemlerin uygulanması aşa-
masında işveren tarafından sorumluluk veri-
al fibrozis vs.)
len, Bakanlıkça kurulan komisyon tarafından
• Asbestin neden olduğu dermatozlar oluşturulan eğitim programını bitirip, sınavda
• Kanserler başarılı olarak kurs bitirme belgesi alan kişiyi,

1. Malign mezotelyoma Zaman Ağırlıklı Ortalama Değer (ZAOD/

TWA): Günlük 8 saatlik zaman dilimine göre
2. Akciğer kanseri ölçülen veya hesaplanan zaman ağırlıklı orta-
3. Diğer tümörler (GİS, böbrek, larinks vs.) lama değeri

387
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Kullanım yasağı ğının tespiti için örnek alınması işlerinde, bu

Yönetmeliğin 9 uncu, 16. ve 17 inci madde hü-
MADDE 5 – (1) Çevre ve Şehircilik Bakanlığı-
kümleri uygulanmayabilir.
nın ilgili mevzuatındaki hükümler saklı kalmak
kaydı ile asbest konusunda aşağıdaki hüküm- (4) Gerek görüldüğünde ve üçüncü fıkranın
lere uyulur. (a), (b) ve (c) bentlerinde sayılanlardan farklı
asbestli malzeme ile karşılaşılması durumun-
a) Asbestin her türünün çıkarılması, işlen-
da risk değerlendirmesi yeniden yapılır.
mesi, satılması ve ithalatı,
Söküm, yıkım, tamir, bakım ve uzaklaştır-
b) Asbest içeren her türlü ürünün ithalatı
ma işleri
ve satılması,
MADDE 7 – (1) İşveren, söküm, yıkım, tamir,
c) Asbest ürünlerinin veya asbest ilave
bakım ve uzaklaştırma işlerine başlamadan
edilmiş ürünlerin üretimi ve işlenmesi yasaktır.
önce, asbest içerebilecek malzeme ve yerleri-
Risk değerlendirmesi ni belirlemek için tesis, bina, gemi ve benzeri
yapı ve sistemlerde inceleme yaparak gereken
MADDE 6 – (1) İşveren, asbest tozuna maru-
tedbirleri alır. Yıkım izni için 18/3/2004 tarihli
ziyet riski bulunan çalışmalarda, asbestin türü
ve 25406 sayılı Resmî Gazete ‘de yayımlanan
ve fiziksel özellikleri ile çalışanların maruziyet
Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının
derecesini dikkate alarak risk değerlendirmesi
Kontrolü Yönetmeliğinin ilgili hükümleri uy-
yapmakla yükümlüdür.
gulanır. İşverenin çalışma yaptığı herhangi bir
(2) Risk değerlendirmesi yapılırken çalı- yapı veya ortamda asbest veya asbestli malze-
şanlar veya temsilcilerinin görüşleri alınır. me bulunduğu şüphesi varsa bu Yönetmelik
(3) Risk değerlendirmesinde çalışılan or- hükümleri uygulanır.
tam havasındaki asbest miktarının belirlenmiş (2) İşveren; asbest içerebilecek malzemelerin,
sınır değerin altında olduğunun ortaya çıkma- söküm, yıkım, tamir, bakım ve uzaklaştırma iş-
sı halinde; lerini 8 inci maddede belirtilen uzman nezare-
a) Sadece, kolay kırılmayan malzeme ile tinde ve yine aynı maddede belirtilen çalışan-
çalışılan, geçici ve kısa süreli tamir ve bakım larca yapılmasını sağlar.
işlerinde, (3) Teknik önlemler alınmasına rağmen, hava-
b) Asbest liflerinin sıkı şekilde bağlı daki asbest konsantrasyonunun 11 inci mad-
olduğu malzemenin bozulmadan ve par- dede belirtilen sınır değeri aşabileceği söküm,
yıkım, tamir, bakım ve uzaklaştırma gibi belirli
çalanmadan uzaklaştırılması işlerinde,
işlerde; çalışanların korunması için işveren,
c) İyi durumdaki asbestli malzemenin pa- özellikle aşağıda belirtilen önlemleri alır.
ketlenmesi işlerinde,
a) Uygun solunum sistemi koruyucusu
ç) Ortam havasının izlenmesi ve kontrolü işleri ve diğer kişisel koruyucu donanım ile bunları
ile malzemelerde asbest bulunup bulunmadı-

388
 Asbest + Tozla Mücadele + Çalışma Ortamı Gözetimi

kullanacak çalışanların ve çalışma sürelerinin 2) Sökümü yapılacak asbestin türü ve

belirlenmesi ve kişisel koruyucuların kullanıl- miktarı,
masını sağlar.
3) Yapılacak işler ve işlemler,
b) Sınır değerin aşılması ihtimali olan yer-
4) Çalışan sayısı,
lere uyarı levhalarının konulmasını sağlar.
5) İşe başlama tarihi ve işin tahmini süresi,
c) Asbest veya asbestli malzemeden çı-
kan tozun, tesis veya çalışma alanı dışına ya- 6) Asbest söküm uzmanı belgesi,
yılmasını önler.
7) Asbest söküm çalışanı belgesi.
(4) Bu maddede belirtilen işlere başlamadan
(2) İş planında, çalışanların sağlık ve güvenli-
önce, alınacak önlemler hususunda çalışanlar
ğini korumak için yapılan risk değerlendirmesi
veya temsilcilerini bilgilendirir ve onların gö-
çerçevesinde işyerinde alınacak önlemler be-
rüşlerini alır.
lirtilir. Bu planda özellikle;
Asbest söküm, yıkım, tamir, bakım ve uzak-
a) İşin çeşidi ve tahmini süresi,
laştırma işini yapmaya yetkili kişiler
b) İşin yürütüleceği yer,
MADDE 8 – (1) Bu Yönetmelik kapsamındaki
işler, asbest söküm uzmanı nezaretinde asbest c) Asbest ve/veya asbest içeren malzeme-
söküm çalışanı tarafından yapılır. lerin uzaklaştırılmasında kullanılacak metot,

(2) Asbest söküm, yıkım, tamir, bakım ve ç) Asbest sökümü ve uzaklaştırılması işlemin-
uzaklaştırma işlerine ilişkin bir mesleki eğitim de kullanılacak ekipmanın özellikleri,
belgesine sahip olanlardan 19 uncu maddede d) İşi yapanların korunmaları ve arındırıl-
bahsi geçen kurs bitirme belgesi istenmez. maları,
(3) Bu Yönetmelikte belirtilen eğitimleri e) İşlem sırasında ortamda veya yakının-
almış olanlardan bu iş için ayrıca mesleki eği- da bulunan diğer kişilerin korunması,
tim belgesi istenmez.
f) Asbest ve/veya asbestli malzemelerin
Bildirim ve iş planı yerinde kalmasının daha büyük bir risk oluş-
MADDE 9 – (1) İşveren, bu Yönetmelik kap- turmadığı haller dışında, yıkıma başlanmadan
samına giren çalışmalara başlamadan önce iş önce bina ve tesislerden bu malzemelerin
planı hazırlamak ve işyerinin bağlı bulunduğu uzaklaştırılması işlemlerine ilişkin hususlar yer
Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğüne iş planı alır.
ile birlikte bildirimde bulunmakla yükümlü- (3) İşveren ve/veya temsilcileri, asbest söküm,
dür. yıkım, tamir, bakım, uzaklaştırma işlemleri ta-
a) Bildirimde aşağıdaki hususlar yer alır; mamlandığında, işyerinde asbest tozuna ma-
ruziyet riskinin kalmadığını belirten ve ölçüm
1) İşyerinin ticari unvanı ve adresi,
sonuçlarını da içeren bir belge düzenlenmesi-

389
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

ni sağlar. rilmiş laboratuvarlarda yapılır.

(4) Akredite olmuş ve Genel Müdürlükçe yet- d) Numune alma süresi, ölçüm veya za-
kilendirilmiş laboratuvarlarca düzenlenen bu man ağırlıklı hesaplama ile sekiz saatlik çalış-
belge ve ölçüm sonuçlarını içeren rapor işve- ma süresinde (bir vardiya) çalışanın maruzi-
ren ve/veya temsilcileri tarafından Çalışma ve yetini belirleyecek şekilde düzenlenir.
İş Kurumu İl Müdürlüğüne teslim edilir.
e) Lif sayımı, faz-kontrast mikroskobu kul-
(5) Çalışanlar ve/veya temsilcileri, Çalışma ve lanılarak Dünya Sağlık Örgütünün 1997 yılın-
İş Kurumu İl Müdürlüğüne yapılan bildirimle da tavsiye ettiği metotla veya eşdeğer sonuç-
ilgili tüm belgeleri talep etme ve görme hak- ları veren başka bir metotla yapılır.
kına sahiptir.
(2) Havadaki asbestin ölçülmesinde, uzunluğu
Asbest ölçümleri beş mikrondan daha büyük, eni üç mikrondan
daha küçük ve boyu eninin üç katından büyük
MADDE 10 – (1) Asbest ölçme ve numune
olan lifler hesaba katılır.
alma işlemleri akredite olmuş ve Genel Mü-
dürlükçe yetkilendirilmiş laboratuvarlarca aşa- ÖNLEMLERİ HAKKINDA YÖNETMELİK / 25
ğıda belirtildiği şekilde yapılır. Ocak 2013

a) İşe başlamadan önce yapılan risk de- Sınır değer

ğerlendirmesi sonuçları dikkate alınarak, 11
MADDE 11 – (1) İşveren, bu Yönetmelik kap-
inci maddede belirtilen sınır değere uygunlu-
samındaki çalışmalarda çalışanların maruz
ğu sağlamak için çalışma ortamından düzenli
kaldığı havadaki asbest konsantrasyonunun, 8
olarak alınan asbest numunelerinde lif sayımı
saatlik zaman ağırlıklı ortalama değerinin (ZA-
yapılır.
OD-TWA) 0,1 lif/cm3’ü geçmemesini sağlar.
b) Ölçüm için kullanılan numune alma
Sınır değerlerin aşılmasının önlenmesi
metodu, çalışanların asbest ve/veya asbestli
malzemeden kaynaklanan tozun kişisel ma- MADDE 12 – (1) Bu Yönetmelik kapsamına gi-
ruziyetini gösterecek şekilde uygulanır ve nu- ren çalışmalarda, çalışanların bu malzemeler-
mune alan kişinin korunması için de gerekli den çıkan toza maruziyetinin en aza indirilme-
önlemler alınır. si ve her durumda asbestin ortam havasındaki
miktarının 11 inci maddede belirtilen sınır de-
c) Numune alma yerleri belirlenirken çalı-
ğeri aşmaması için özellikle aşağıda belirtilen
şanların ve/veya çalışan temsilcilerinin de gö-
önlemler alınır:
rüşleri alınır.
a) Bu Yönetmelik kapsamına giren çalış-
ç) Numuneler bu konuda görevli akredite ve
malar mümkün olan en az sayıda çalışan ile
yetkilendirilmiş laboratuvar çalışanları tarafın-
yapılır.
dan alınır. Alınan numunelerin analizi, (e) ben-
dinde belirtildiği şekilde, lif saymak için uygun b) Çalışma sistemi, asbest tozu çıkarma-
araç gereçle donatılmış akredite ve yetkilendi- yacak şekilde tecrit edilecek, bu mümkün de-
390
 Asbest + Tozla Mücadele + Çalışma Ortamı Gözetimi

ğilse çıkan tozun ortama yayılması önlenecek  Koruyucu kullanılarak yapılan çalışma
şekilde tasarlanır. süresince, fiziki şartlar, iklim şartları ve çalışan-
ların veya temsilcilerinin görüşleri de dikkate
c) Asbeste maruziyet riski olan çalışma-
alınarak uygun dinlenme araları verilir.
ların yapıldığı yerlerin ve kullanılan ekipman
temizlik ve bakım işlerinin düzenli ve etkili şe- Genel önlemler
kilde yapılması sağlanır.
MADDE 14 – (1) Asbest veya asbestli malzeme
ç) Asbest veya toz çıkaran asbestli malzemeler, tozuna maruziyet riski bulunan çalışmalarda
sızdırmaz uygun paketler içerisinde taşınır ve aşağıdaki önlemler alınır.
diğer malzemelerden ayrı olarak depolanır.
a) Asbest olduğu belirlenen çalışma alanla-
d) Asbest içeren atıklar derhal toplanarak rında;
Çevre ve Şehircilik Bakanlığının ilgili mevzua-
1) Gerekli işaretlemeler yapılır ve uyarı
tındaki işaretlemeler kullanılarak içinde asbest
levhaları konulur.
olduğunu gösterecek şekilde etiketlenip sız-
dırmaz paketler içinde en kısa zamanda işye- 2) Görevli olanlar dışındaki çalışanların
rinden uzaklaştırılır ve ilgili mevzuata uygun girmesi önlenir.
şekilde yok edilir.
3) Sigara içilmesi yasak olan alanlar belir-
Sınır değerin aşılması lenir.

MADDE 13 – (1) 11 inci maddede verilen sınır 4) Yeme içme için ayrılan yerler, asbest
değerin aşılması halinde; tozu ile kirlenme riski bulunan yerlerin dışında
seçilir.
a) Sınır değerin aşılmasının nedenleri tes-
pit edilerek asbest konsantrasyonunun bu de- b) Asbestle çalışılan işyerlerinde;
ğerin altına inmesi için derhal gerekli önlem-
1) Çalışanlara koruyucu giysi, solunum ci-
ler alınır. Çalışanların korunması için uygun
hazları gibi yapılan işe uygun kişisel koruyucu
önlemler alınıncaya kadar etkilenmiş alanda
donanım verilir.
çalışma yapılamaz.
2) Kişisel koruyucu donanımlar işyeri
b) Alınan önlemlerin yeterli olup olma-
dışına çıkarılmaz. Koruyucu giysiler işyerinde
dığını belirlemek için ortam havasında tekrar
veya temizlik işlerinin yapıldığı yerlerde temiz-
asbest konsantrasyonu ölçümü yapılır.
lenir ve işyerinden yalnızca kapalı kaplar içeri-
c) Maruziyetin diğer önlemlerle azaltıl- sinde çıkarılır.
masının mümkün olmadığı ve ancak solunum
3) Koruyucu giysiler ile çalışanların kendi-
sistemi koruyucusu kullanılarak sınır değere
lerine ait giysileri ayrı ayrı yerlerde muhafaza
uyumun mümkün olduğu hallerde, çalışanla-
edilir.
rın koruyucu ile çalışmaları süreklilik arz ede-
mez, her bir çalışanın çalışacağı azami süre ön- 4) Çalışanlara uygun el ve yüz yıkama yer-
ceden belirlenir ve bu süre kesinlikle aşılamaz. leri, tozlu işlerde ise duş imkânı sağlanır.
391
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

5) Kullanılan kişisel koruyucu donanımlar, alınan önlemler çalışan ve temsilcilerine bildi-

özel olarak belirlenmiş yerlerde saklanır, her rilir.
kullanımdan sonra kontrol edilip temizlenir,
Sağlık gözetimi
tamir ve bakımı yapılır.
MADDE 16 – (1) Çalışanlar aşağıdaki hususlar
(2) Birinci fıkrada belirtilen önlemler için çalı-
göz önünde bulundurularak sağlık gözetimi-
şanlara herhangi bir mali yük getirilemez.
ne tabi tutulur.
Çalışanların ve/veya temsilcilerinin bilgi-
a) Bu Yönetmelik kapsamındaki işleri ilk
lendirilmesi
defa yapacak kişinin, önce işyeri hekimi tara-
MADDE 15 – (1) İşveren gözetiminde asbest fından genel sağlık durumu değerlendirilir ve
söküm uzmanınca; asbest söküm çalışanına, Ek-I’de belirtildiği şekilde, özellikle solunum
işyerinde diğer çalışanlara ve çalışan temsilci- sistemi muayeneleri başta olmak üzere ge-
lerine aşağıdaki konularda yeterli bilgi verilir. nel sistemik fizik muayene ile diğer tetkik ve
kontrolleri yapılır. İşyeri hekimi, risk değerlen-
a) Asbest ve/veya asbestli malzemeden
dirmesi ve ölçüm sonuçlarını dikkate alarak
yayılan tozun neden olabileceği sağlık riskleri,
çalışanların sağlık durumlarını değerlendirir
b) Yönetmelikte belirtilen sınır değerler ve değerlendirme sonucuna göre akciğer rad-
ve ortam havasında sürekli yapılması gereken yografilerini uygun sürelerle tekrarlar, bu süre
ölçümler, 2 yılı aşamaz.

c) Sigara içilmemesi de dahil uyulması b) Sağlık gözetiminden sorumlu işye-

gereken hijyen kuralları, ri hekimi; muayene ve tetkiklerin sonucuna
göre, çalışanın asbeste maruz kalacağı işlerde
ç) Kişisel koruyucu donanımların kullanımı ve
çalıştırılmaması da dahil her türlü koruyucu ve
alınacak önlemler,
önleyici tedbirleri belirleyerek işverene öneriler-
d) Asbest maruziyetini en aza indirmek de bulunur.
için tasarlanmış özel önlemler.
c) Çalışanlara maruziyetin sona ermesin-
(2) Birinci fıkrada yer alan önlemlere ek olarak; den sonra da yapılması gereken sağlık değer-

a) Çalışan ve temsilcilerine, ortam hava- lendirmeleri ile ilgili bilgi verilir. Hekim, maru-
sındaki asbest konsantrasyonu ölçüm sonuç- ziyetin bitmesinden sonra sağlık gözetiminin
ları hakkında bilgi verilir ve bu sonuçlarla ilgili devam etmesi gereken süreyi belirleyebilir.
gerekli açıklamalar yapılır. Ç) Çalışan ve/veya işveren sağlık muayene ve
b) 11 inci maddede belirtilen sınır değe- tetkiklerinin yeniden yapılmasını isteme hak-
rin aşıldığı hallerde, çalışanlar ve temsilcileri kına sahiptir.
bu durumdan derhal haberdar edilir, nedenle- Kayıtların tutulması
ri bildirilir ve alınacak önlemler hakkında gö-
MADDE 17 – (1) Asbestle çalışılan işyerlerinde
rüş alışverişinde bulunulur. Acil bir durumda
işverenler aşağıda belirtilen kayıtları tutmak
392
 Asbest + Tozla Mücadele + Çalışma Ortamı Gözetimi

ve bunları saklamakla yükümlüdürler: (3) Tebliğde belirlenen programa uygun

olarak kamu kurum ve kuruluşları, işçi ve iş-
a) Asbest söküm işini yapan veya yaptıran
veren sendikaları, kamu kurumu niteliğindeki
işveren, asbest sökümünde görev alanların
meslek kuruluşları ve Bakanlıkça işyeri hekim-
yaptıkları işleri, çalışma süresini ve maruziyet
liği ve iş güvenliği uzmanlığı eğitimi için yetki-
düzeyini belirten kayıtları tutar ve saklar. İşyeri
lendirilen kurumlar tarafından düzenlenecek
hekimi, diğer sağlık personeli veya sağlıktan
asbest söküm çalışanlarının eğitimleri, asbest
sorumlu kurum ve kuruluşlar talep etmeleri
söküm uzmanları tarafından verilir.
halinde bu kayıtları inceleyebilir. Çalışanlar
kendilerine ait kayıtların bir örneğini alabilir- (4) Eğitimleri veren kurum ve kuruluşlar
ler. Çalışan ve/veya temsilcileri kayıtlar hakkın- tarafından eğitimin sonunda sınav yapılarak
da isimsiz olarak genel bilgileri alabilirler. başarılı olan katılımcılara kurs bitirme belgesi
düzenlenir.
b) Asbest tozuna maruziyetin sona erme-
sinden sonra kayıtlar en az 40 yıl süreyle sak- EK-I
lanır.
(1) Bu Yönetmeliğin 16. maddesinde belirtilen
c) İşyerinin çalışanlarıyla devri halinde sağlık gözetimleri ile ilgili hususlar şunlardır:
kayıtlar devredilen işletmeye teslim edilir.
a) Mevcut bilgilere göre serbest asbest lifleri-
ç) İşyerinin kapanması halinde kayıtlar Sosyal ne maruziyet aşağıdaki hastalıklara sebep ola-
Güvenlik Kurumu İl Müdürlüğüne teslim edilir. bilir.

Asbestoz ve mezotelyoma kayıtları 1) Asbestoz

MADDE 18 – (1) Sosyal Güvenlik Kurumunca 2) Mezotelyoma

tespit edilen veya Sosyal Güvenlik Kurumuna
3) Akciğer kanseri (bronşiyal karsinom)
bildirilen asbestoz ve mezotelyoma vakaları
ile ilgili kayıtlar bu Kurum tarafından tutulur. 4) Mide-bağırsak kanseri

Eğitim programları b) İşyeri hekimi ve/veya diğer sağlık persone-

li, asbeste maruz kalan çalışanların her birinin
MADDE 19 – (1) Bu Yönetmelik kapsamında
maruz kalma durumunu ve çalışma şartlarını
verilecek eğitimlerin programı, usul ve esasla-
izlemekle yükümlüdür.
rı ile asbest söküm uzmanının nitelikleri, Tozla
Mücadele Yönetmeliğinde düzenlenen Toz- c) Çalışanların sağlık muayeneleri, iş sağlığı
la Mücadele Komisyonunun önerileri de göz prensip ve uygulamalarına uygun şekilde ya-
önünde bulundurularak Bakanlıkça kurulan pılır ve en az aşağıdaki
komisyon tarafından belirlenir ve tebliğ olarak
1) Çalışanın mesleki ve tıbbi özgeçmişi ile
yayımlanır.
ilgili kayıtlarının tutulması,
(2) Asbest söküm uzmanlarının eğitimi İS-
2) Her çalışanın genel sistemik fizik mua-
GÜM tarafından yürütülür.
yenesi ve özellikle solunum sistemi muayene-

393
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

sini, 12172-73-5,

3) Yukarıda belirtilen muayeneler yapılır- 4) Krizotil, CAS No 12001-29-5, CAS No132207-

ken gerekli gizlilik esasına dikkat edilmesi, 32-0,

4) 35x35 standart akciğer radyografisinin 5) Krosidolit, CAS No 12001-28-4,

veya dijital akciğer radyografisinin çekilmesi,
6) Tremolit Asbest, CAS No 77536-68-6,
5) Solunum fonksiyon testinin yapılması lifli silikatlarını,
(Solunan havanın hacmi ve hızı).
b) Lifsi tozlar: Uzunluğu 5 mikrondan daha bü-
ç) Uygun olarak yapılan sağlık gözetimi so- yük, eni 3 mikrondan daha küçük ve boyu eni-
nucunda, çalışanın sağlığında şüpheli durum nin 3 katından büyük olan parçacıkları,
saptandığında, hekim mevzuata uygun olarak
c) Solunabilir toz: Aerodinamik eşdeğer çapı
çalışanın ileri tetkiklerinin yapılmasını ve ilgili
0,1–5,0 mikron büyüklüğünde kristal veya
uzman tarafından değerlendirilmesini iste-
amorf yapıda toz ile çapı 3 mikrondan küçük,
yebilir. Ayrıca çalışana sağlık durumu ile ilgili
uzunluğu çapının en az 3 katı olan lifsi tozları,
bilgi verilir. Benzer biçimde maruz kalan diğer
çalışanların sağlık durumu da gözden geçirilir. d) Standart akciğer radyografisi: En az
35x35 cm ebadında ILO Uluslararası Pnömo-
d) Yapılan sağlık gözetimi ile ilgili olarak
konyoz Radyografileri Sınıflandırılması kriter-
her çalışanın kişisel sağlık kaydı tutulur ve
lerine göre değerlendirilebilir akciğer radyog-
güncellenir. Bu kayıtlar gizlilik esasına uygun
rafisini veya dijital akciğer radyografisini,
olarak ve gerektiğinde incelenebilecek şekilde
saklanır. e) Toz: Bu Yönetmeliğe göre işyeri ortam
havasına yayılan veya yayılma potansiyeli olan
e) İşyeri hekimi, iş sağlığındaki gelişme-
parçacıkları,
leri göz önüne alarak balgam sitoloji testi,
bilgisayarlı tomografi, tomodansitometri gibi f ) Toz ölçümü: İşyeri ortam havasındaki
daha ileri tetkikler isteyebilir. toz miktarının gravimetrik esasa veya lifsi toz-
larda lif sayısına göre belirlenmesini,
TOZLA MÜCADELE YÖNET-
g) Tozla Mücadele Komisyonu (TMK): Bu
MELİĞİ / 5 Kasım 2013 Yönetmelik çerçevesinde çalışma hayatında
Tanımlar ve kısaltmalar tozla ilgili konularda ihtiyaç ve öncelikleri be-
lirleyerek teknik ve tıbbi açıdan görüş ve öneri
MADDE 4 – (1) Bu Yönetmelikte geçen;
hazırlamak amacıyla Bakanlıkça oluşturulan
a) Asbest: komisyonu,

1) Aktinolit Asbest, CAS No 77536-66-4, h) Zaman Ağırlıklı Ortalama Değer

(ZAOD/TWA): Günlük 8 saatlik zaman dilimine
2) Antofilit Asbest, CAS No 77536-67-5,
göre ölçülen veya hesaplanan zaman ağırlıklı
3) Grünerit Asbest (Amosit) CAS No ortalama değeri,

394
 Asbest + Tozla Mücadele + Çalışma Ortamı Gözetimi

İşverenin yükümlülükleri ve güvenliğini tehlikeye atacak, işyerinde bu-

lunan tozlardan kaynaklanan olumsuz etkileri
MADDE 5 – (1) İşveren, her türlü tozun meyda-
belirlemek üzere, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Gü-
na geldiği işyerlerinde çalışanların toz maruzi-
venliği Kanunu ve 29/12/2012 tarihli ve 28512
yetini önlemek ve çalışanların toz ile ilgili tehli-
sayılı Resmî Gazete ‘de yayımlanan İş Sağlığı ve
kelerden korunması için gerekli tüm koruyucu
Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği
ve önleyici tedbirleri almakla yükümlüdür.
hükümlerine uygun şekilde risk değerlendir-
(2) İşveren, ayrıca tozdan kaynaklanan maruzi- mesi yapmakla yükümlüdür.
yetin önlenmesinde;
Tozlu işlerde yapılacak risk değerlendirme-
a) İkame yöntemi uygulanarak, toz oluşu- sinde özellikle dikkate alınır.
muna neden olabilecek tehlikeli madde yerine
a) Ortamda bulunan tozun çeşidi,
çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden teh-
likesiz veya daha az tehlikeli olan maddelerin b) Ortamda bulunan tozun sağlık ve gü-
kullanılmasını, venlik yönünden tehlike ve zararları,

b) Riski kaynağında önlemek üzere; uy- c) Maruziyetin düzeyi, süresi ve sıklığı,

gun iş organizasyonunun yapılmasını ve toplu
Ç) Bu Yönetmeliğin Ek-1’inde yer alan mesleki
koruma yöntemlerinin uygulanmasını,
maruziyet sınır değerleri,
c) Toz çıkışını önlemek için uygun mü-
d) Toz ölçüm sonuçları,
hendislik yöntemlerinin kullanılmasını,
e) Alınması gereken önleyici tedbirleri,
ç) İşyerlerinin çalışma şekline ve çalışanların
yaptıkları işe göre, ihtiyaç duyulan yeterli te- f ) Varsa daha önce yapılmış olan sağlık
miz havanın bulunmasını, gözetimlerinin sonuçları.

d) Alınan önlemlerin yeterli olmadığı du- Tozla mücadele komisyonu

rumlarda çalışanlara tozun niteliğine uygun
MADDE 7 – (1) İSGGM Genel Müdürü veya
kişisel koruyucu donanımların verilmesini ve
Genel Müdürün görevlendireceği bir Genel
kullanılmasını,
Müdür Yardımcısı başkanlığında;
e) Alınan önlemlerin etkinliğini ve sürek-
 Sağlık Bakanlığı,
liliğini sağlamak üzere yeterli kontrol, denetim
ve gözetim yapılmasını,  Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,

f) İşyerlerinde oluşan atıkların, Çevre ve  Çevre ve Şehircilik Bakanlığı,

Şehircilik Bakanlığının ilgili mevzuatına uy-  Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığın-
gun olarak bertaraf edilmesini, sağlar. dan birer temsilci ile
Risk değerlendirmesi  İş Teftiş Kurulu Başkanlığından iş sağlı-
MADDE 6 – (1) İşveren, çalışanlarının sağlık ğı ve güvenliği yönünden teftiş yapmaya yet-

395
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

kili belirlenir.

Bir iş müfettişi, 3) Bu Yönetmelik kapsamına giren asbest ve

türleri, kuvars içeren tozların bulunabileceği
 SGK’den bir temsilci,
işyerlerinde çalışanların standart akciğer rad-
 Genel Müdürlükten bir hekim ile bir yografileri okuyucu tarafından ILO Uluslararası
mühendis veya bir iş sağlığı ve güvenliği uz- Pnömokonyoz Radyografi Sınıflandırılmasına
manı, göre değerlendirilir. Farklılık gösteren değer-
lendirme sonuçları, okuyucular tarafından bir-
 En çok üyesi olan çalışan ve işveren
likte değerlendirilerek nihai sonuçlar işverene
konfederasyonlarından birer temsilci
yazılı olarak bildirilir.
 Bakanlıkça uygun görülecek tozla mü-
(4) Okuyucu listeleri, İSGGM veya İS-
cadele ve toza bağlı meslek hastalıkları konu-
GÜM’ün internet sayfasından temin edilebilir.
larında çalışmaları bulunan üniversitelerin tıp
ve mühendislik fakültelerinden birer öğretim (5) Bu Yönetmelik kapsamına giren asbest
üyesinin katılımıyla bir komisyon kurulur. ve türleri, kuvars içeren tozlar hariç diğer toz-
ların bulunduğu işyerlerinde çalışanların ILO
Bu komisyon üyelerinin görev süresi üç yıldır.
Uluslararası Pnömokonyoz Radyografi Sınıf-
Süresi bitenler yeniden görevlendirilebilir.
landırılmasına uygun standartlarda akciğer
(2) Bu komisyon yılda iki defa toplanır. radyografisi işyeri hekimi tarafından maruz
(3) Komisyonun sekretarya hizmetleri Genel kalınan tozun özellikleri de dikkate alınarak
değerlendirilir. İhtiyaç duyulması halinde ileri
Müdürlükçe yürütülür.
tetkik ve değerlendirme için, okuyucuya gön-
Akciğer radyografilerinin değerlendirilme- derilebilir.
si
Pnömokonyoz olgularının belirlenmesi
MADDE 11 – (1) Bu Yönetmelik kapsamına gi-
ren işyerlerinde 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güven- MADDE 12 – (1) Ek-3’te verilen ILO Uluslara-
liği Kanununun 15 inci maddesinde belirtilen rası Pnömokonyoz Değerlendirme Kategorisi
durumlarda ve işyeri hekimince belirlenen sık- Çizelgesi ‘ne göre okuyucuların nihai değer-
lıkta ILO Uluslararası Pnömokonyoz Radyogra- lendirme sonuçlarına ilişkin raporunu alan iş-
fileri Sınıflandırılmasına uygun standartlarda veren;
akciğer radyografileri çekilir. a) Kategori 0 olarak değerlendirilenlerin;
aralıklı muayenelerle takibinin yapılmasını,
(2) Bu Yönetmelik kapsamına giren asbest ve
türleri, kuvars içeren tozların bulunabileceği b) Kategori 1 ve üzeri olarak değerlendiri-
işyerlerinde; risk değerlendirmesi ve ölçüm lenlerin; SGK tarafından yetkilendirilen sağlık
sonuçları ile çalışanların sağlık durumları dik- hizmet sunucularına sevkini sağlar.
kate alınarak hangi sıklıkta standart akciğer
(2) Meslek hastalıkları tıbbi tanısında yetkili
radyografilerinin çekileceği işyeri hekimince
sağlık kuruluşu, düzenlediği raporların birer
396
 Asbest + Tozla Mücadele + Çalışma Ortamı Gözetimi

örneğini ilgili işverene gönderir.

Kayıtların saklanması

MADDE 14 – (1) İşveren, işyerinde çalışanların yaptıkları iş, çalışma süresi, toz ölçüm sonuçları
ile kişisel sağlık dosyalarının kayıtlarını ilgili mevzuatta ayrıca belirlenmemişse çalışanın işten
ayrılma tarihinden itibaren 15 yıl süreyle saklar. İşyeri ortamındaki tozlardan kaynaklanan has-
talıkların yükümlülük süresi bu süreyi aşan işyerlerinde, evrakların saklanması hastalıkların yü-
kümlülük süresine göre uzar. Çalışanın işyerinden ayrılarak başka bir işyerinde çalışmaya başla-
ması halinde, yeni işveren çalışanın kişisel sağlık dosyasını ve diğer kayıtları ister, önceki işveren
de dosyanın bir örneğini onaylayarak gönderir.

(2) Çalışanlar kendilerine ait kayıtların bir örneğini alabilirler. Çalışanlar ve/veya çalışan temsilci-
leri de kayıtlar hakkında isimsiz olarak genel bilgileri alabilirler.

397
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

398
 Asbest + Tozla Mücadele + Çalışma Ortamı Gözetimi

ÖZELLİĞİ OLAN KAYAÇ VEYA MİNERALLER MARUZİYET EŞİK SINIR DEĞERLERİ

399
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Ölçüm cihazları kullanarak çalışma ortamı gözetimi

Özellikle işyeri ortamını olumsuz olarak etkileyen kimyasal ve fiziksel faktörlerin anlaşılabilmesi
için ölçüm aletleri kullanılarak, sistemli, bilimsel ve uygun ölçme teknikleri uygulamak suretiyle
ortam gözetimi yapılması gerekir.

Ortam ölçümü cihazları

400
Asbest + Tozla Mücadele + Çalışma Ortamı Gözetimi

401
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

34. BÖLÜM
BÜYÜK ENDÜSTRIYEL KAZALARIN ÖNLENMESI VE
ETKILERININ AZALTILMASI HAKKINDA YÖNETMELIK

İSTİSNALAR e) Deniz tabanı altında;

(1) Bu Yönetmelik; 1. Sadece depolamaya ait sahalarda gaz

depolanmasına,
a) Askeri kuruluş, tesis ve depolara,
2. Hidrokarbonlar da dahil olmak üzere
b) İyonlaştırıcı radyasyon faaliyetlerine,
minerallerin arandığı ve çıkarıldığı sahalarda
c) Ek-1 Bölüm 1 ve Bölüm 2’de belirtilen mik- gaz depolanmasına,
tarda ve cinste tehlikeli madde bulundursalar
f ) Yer altında veya yer üstünde atıkların düzen-
dahi;
li depolandığı sahalara, uygulanmaz.
1. Tehlikeli maddelerin bu Yönetmelik
KAPSAM
kapsamındaki kuruluşların sınırlarının dışında
karayolu, demiryolu, kıta içi suyolu, deniz veya Ancak bu Yönetmelik;
hava yoluyla taşınmasına ve bu transfer zinciri
a) Tehlikeli maddelerin kuruluş sınırları dışında
üzerindeki geçici ara depolama faaliyetleri ile
bir boru hattıyla taşınması işlerinde boru hat-
liman, iskele ve demiryolu yükleme boşaltma
ları üzerinde depolama faaliyetinin yapıldığı
istasyonlarında yapılan tehlikeli maddenin
pompa istasyonlarına,
bir taşıma aracından başka bir taşıma aracına
aktarılması sırasındaki yükleme, boşaltma ve b) Madenlerde, taş ocaklarında ve sondaj ku-
nakliye işlemlerine, yusu vasıtasıyla minerallerin ve hidrokarbon
bazlı doğal maddelerin aranması, çıkarılması
2. Tehlikeli maddelerin kuruluş sınırları
ve işlenmesi faaliyetlerine bakılmaksızın teh-
dışında bir boru hattıyla taşınmasına,
likeli maddelerin kullanıldığı kimyasal ve ısıl
Ç) Madenlerde, taş ocaklarında ve sondaj ku- işlemlere ve bu işlemlere ilişkin depolama
yusu vasıtasıyla minerallerin ve hidrokarbon faaliyetleri ile maden işleme faaliyetlerinde
bazlı doğal maddelerin aranması, çıkarılması tehlikeli maddelerin bulunduğu atık havuz ve
ve işlenmesi faaliyetlerine, barajlarına,

d) Denizde, minerallerin ve hidrokarbon bazlı c) Deniz tabanı altında;

doğal maddelerin aranması, çıkarılması, depo-
• Sadece depolamaya ait sahalarda gaz
lanması ve işlenmesi ile ilgili faaliyetlere,
depolanmasına,

402
 Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi Ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik

• Hidrokarbonlar da dahil olmak üzere daha sonra ciddi tehlikeye yol açabilen bir
minerallerin arandığı ve çıkarıldığı sahalarda veya birden fazla tehlikeli maddenin sebep ol-
gaz depolanmasına, bakılmaksızın, doğal kat- duğu büyük bir yayılım, yangın veya patlama
manlarda, akiferlerde, tuz yataklarında ve kul- olayını,
lanılmayan madenlerde bulunan kıyı yer altı
d) Büyük endüstriyel kaza frekansı: Büyük
gaz depolarına, uygulanır.
kaza senaryo dokümanında senaryo edilen
TANIMLAR her bir büyük endüstriyel kazanın meydana
gelme frekans seviyesini,
a) Acil hizmet birimleri: Büyük endüstriyel
kazalarda, kuruluşta ve civarında zararın en e) Büyük kaza senaryo dokümanı: Kuruluşta
aza indirilmesi amacıyla görev yapan kolluk büyük endüstriyel kaza tehlikelerinin belirlen-
güçleri, itfaiye, il sağlık müdürlüğü, 112 il am- mesi ve bu tehlikelerden kaynaklanacak risk-
bulans servisi, sahil güvenlik ile arama-kurtar- lerin değerlendirilmesi amacıyla hazırlanan
ma hizmetleri dâhil sağlık ve güvenlik hizmet- dokümanı,
lerini gerçekleştiren birimleri,
f ) Depolama: Tehlikeli maddenin, kontrol al-
b) Alt seviyeli kuruluş: Ek-1’in Notlar bölü- tında tutulması veya stokta bulundurulmasını,
münün 4’üncü maddesinde tanımlanan top-
g) Geçici ara depolama: Nihai varış noktası
lama kuralı dikkate alınmak şartıyla, Ek-1 Bö-
belli olan, transfer zincirindeki tehlikeli mad-
lüm 1 ve Bölüm 2’de verilen tehlikeli madde
denin, dış ortamla temas etmeyecek şekilde
listelerinde, Sütun 2’deki eşik değerlere eşit
orijinal ambalajı bozulmadan, depolama şart-
veya bunların üzerindeki, ancak Sütun 3’teki
larına uygun koşullarda geçici olarak depolan-
değerlerin altındaki miktarlarda tehlikeli mad-
masını,
de bulunduran veya bulundurması muhtemel
kuruluşu, ğ) İl afet müdahale planı: 26/8/2013 tarihli ve
2013/5703 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yü-
c) Askeri kuruluş, tesis ve depolar: 16/8/2013
rürlüğe konulan Afet ve Acil Durum Müdahale
tarihli ve 28737 sayılı Resmî Gazete ‘de yayım-
Hizmetleri Yönetmeliği kapsamında il düze-
lanan Askerî İşyerleri ile Yurt Güvenliği İçin Ge-
yinde hazırlanan planı,
rekli Maddeler Üretilen İşyerlerinin Denetimi,
Teftişi ve Bu İşyerlerinde İşin Durdurulması h) İşletmeci: İşletme sahibi veya 6331 sayılı
Hakkında Yönetmeliğin 4’üncü maddesinin Kanunda belirtilen işveren tanımı kapsamın-
birinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bentlerinde yer da, bir kuruluşun veya tesisin işletilmesinden
alan işyerlerini, sorumlu ve/veya buradaki teknik işletme hak-
kında karar verme yetkisine sahip gerçek veya
ç) Büyük endüstriyel kaza: Bu Yönetmelik
tüzel kişiyi,
kapsamındaki herhangi bir kuruluşun işle-
tilmesi esnasında, kontrolsüz gelişmelerden ı) Karışım: İki veya daha fazla maddenin kim-
kaynaklanan ve kuruluş içinde veya dışında yasal özelliklerini kaybetmeden bir araya gel-
insan ve/veya çevre sağlığı için anında veya mesi ya da çözelti oluşturmasını,

403
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

i) Kuruluş: Bu Yönetmelik kapsamında alt ve mevcut olan veya endüstriyel bir kimyasal
üst seviyeli olarak belirlenmiş, karayolu, de- prosesin kontrol kaybı esnasında oluşabilecek
miryolu veya kıta içi suyolu ile ayrılmış iki veya bir maddeyi veya karışımı,
daha fazla alanın bir bütün olarak değerlendi-
ö) Tesis: Kuruluş içerisinde, tehlikeli mad-
rildiği aynı yerleşkede yer alan ve aynı işletme-
delerin kullanıldığı, işlendiği, üretildiği veya
cinin kontrolü altında bulunan ortak altyapı
depolandığı; teçhizat, yapılar, boru tesisatı,
veya faaliyetler de dâhil olmak üzere, 6331 sa-
iş ekipmanları ile demiryolu rampa hatlarını,
yılı Kanunda belirtilen işyeri tanımı kapsamın-
tersaneleri ve doldurma-boşaltma rıhtımları,
da, tehlikeli maddelerin bulunduğu bir veya
platformları, şamandıra sistemleri, yüzen veya
daha fazla tesisin yer aldığı tüm alanı,
sabit dalgakıranları, ambarları veya benzer ya-
j) Ramak kala olay: Kuruluşta meydana gelen; pıları da içeren teknik üniteyi,
insanı, kuruluşu veya çevreyi zarara uğratma
p) Üst seviyeli kuruluş: Ek-1’in Notlar bölü-
potansiyeli olduğu halde zarara uğratmayan
münün 4’üncü maddesinde tanımlanan topla-
olayı,
ma kuralı dikkate alınmak şartıyla Ek-1 Bölüm
k) Risk: Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yara- 1 ve Bölüm 2’de verilen tehlikeli madde liste-
lanma, çevre kirliliği ya da başka zararlı sonuç- lerinde, Sütun 3’teki eşik değerlere eşit veya
ların meydana gelme ihtimalini, üzerindeki miktarlarda tehlikeli madde bulun-
duran veya bulundurması muhtemel kurulu-
l) SEA Yönetmeliği: 11/12/2013 tarihli ve
şu, ifade eder.
28848 mükerrer sayılı Resmî Gazete ‘de yayım-
lanan Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırıl- İŞLETMECİNİN GENEL YÜKÜMLÜLÜĞÜ
ması, Etiketlenmesi ve Ambalajlanması Hak-
MADDE 6 – (1) İşletmeci, büyük kazaları ön-
kında Yönetmeliği,
lemek ve büyük bir kazanın meydana gelmesi
m) Tehlike: Kuruluşta var olan ya da dışarıdan durumunda, bunların etkilerini insana ve çev-
gelebilecek; insanı, kuruluşu veya çevreyi etki- reye en az zarar verecek şekilde sınırlamak için
leyebilecek zarar veya hasar verme potansiye- güvenlik yönetim sistemi ile ilgili asgari olarak
lini, Ek-3’te ve ilgili mevzuatta belirtilen yükümlü-
lüklere ilişkin gerekli tüm tedbirleri almakla
n) Tehlikeli ekipman: İçerdiği tehlikeli mad-
yükümlüdür.
denin niteliği, miktarı ve proses koşulları ile te-
sisteki yerleşimi nedeniyle büyük kazaya sebe- (2) İşletmeci, büyük endüstriyel bir kaza olma
biyet verme veya bu kazanın etkisini arttırma ihtimaline karşı, kuruluşta bulunan, büyük
potansiyeline sahip olan ekipmanı, kaza senaryo dokümanındaki senaryolara dâ-
hil olan her bir tehlikeli madde için müdaha-
o) Tehlikeli madde: Ek-1 Bölüm 1 Sütun 1’de
le yöntemi ile koruyucu donanım bilgilerini
listelenen veya Ek-1 Bölüm 2 Sütun 1’de lis-
içeren Ek-7’deki formata göre bir kart hazırlar.
telenen bir kategori içerisindeki hammadde,
İşletmeci; bu kartı il afet ve acil durum müdür-
ürün, yan ürün, artık ve/veya ara ürün olarak
lüğü, il sağlık müdürlüğü, bağlı bulunduğu

404
 Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi Ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik

belediye ve/veya büyükşehir itfaiye teşkilatı- ruluş bilgilerinde herhangi bir değişiklik olma-
na ve kuruluşun organize sanayi bölgesi veya sı,
endüstri bölgesi içinde yer alması durumunda
e) Kuruluşun faaliyetine son vermesi,
bağlı bulunduğu bölge yönetimleri itfaiye teş-
devredilmesi veya bu Yönetmeliğin kapsamı
kilatına gönderir.
dışına çıkması, hallerinde 30 gün içerisinde
(3) İkinci fıkrada belirtilen karttaki bilgilerde bildirimini günceller.
değişiklik olması halinde, değişikliğin olmasını
BÜYÜK KAZA SENARYO DOKÜMANI
takip eden 1 ay içinde bu kartı güncel duruma
göre yeniden düzenleyerek, ilgili kurum ve ku- MADDE 8 – (1) Bu Yönetmelik kapsamındaki
ruluşlara gönderir. alt ve üst seviyeli kuruluşların işletmecisi tara-
fından büyük endüstriyel kaza tehlikelerinin
(4) İşletmecinin kuruluş dışındaki uzman kişi
belirlenmesi ve bu tehlikelerden kaynaklana-
veya kurumlardan hizmet alması işletmecinin
cak risklerin değerlendirilmesi amacıyla büyük
sorumluluklarını ortadan kaldırmaz.
kaza senaryo dokümanı hazırlanır veya hazır-
BİLDİRİMLER latılır.

MADDE 7 – (1) İşletmeci tarafından Ek-1’in (2) Büyük kaza senaryo dokümanı, bu Yönet-
Notlar bölümünün 4’üncü maddesinde tanım- meliğin 5 inci maddesinde yer alan tehlikeli
lanan toplama kuralı uygulanarak kuruluşun madde tanımına uygun olarak tehlikeli madde-
seviyesi belirlenir. lerin belirlenmesi ve sınıflandırılması işlemin-
den sonra, ulusal veya uluslararası standartlar
(2) Alt veya üst seviyeli kuruluşun işletmecisi
ile genel kabul görmüş bilimsel literatürde yer
bildirimini faaliyete geçmeden önce Çevre ve
alan yöntemlerden biri veya birkaçı bir arada
Şehircilik Bakanlığının bildirim sistemini kul-
kullanılarak, bu Yönetmelik kapsamında çıka-
lanarak beyan usulü ile doğru ve eksiksiz bir
rılacak büyük kaza senaryo dokümanı ile ilgili
şekilde yapar.
tebliğde belirtilen kriterlere uygun olarak ve
3) İşletmeci; aşağıdaki adımlar izlenerek hazırlanır:
a) Beyan edilen tehlikeli maddelerin mik- a) Tehlikeli ekipmanların belirlenmesi.
tarında kuruluşun seviyesini etkileyecek bir
b) Belirlenen tehlikeli ekipmanlar üzerin-
değişiklik olması,
den dahili tehlikelerin tanımlanması.
b) Beyan edilen tehlikeli maddelerin nite-
c) Tehlikeli ekipmanlara etki edebilecek
liğinde bir değişiklik olması,
kuruluş dışından kaynaklanabilecek harici teh-
c) Beyan edilen tehlikeli maddelerin fi- likelerin tanımlanması.
ziki şeklinde ve/veya uygulanan proseslerde
d) Bu Yönetmeliğin 9 uncu maddesinde
kuruluşun seviyesini etkileyecek bir değişiklik
yer alan büyük endüstriyel kaza frekansı değe-
olması,
ri ile karşılaştırma yapmaya elverişli sonuçlar
d) Bildirim sistemi üzerinden verilen ku- üretebilen yöntemler ile tehlikeli ekipmanlar

405
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

üzerinden büyük kaza senaryolarının oluştu- yo edilen her bir büyük endüstriyel kazanın
rulması. meydana gelme frekans değerini 1x10ˉ⁴/yıl
(0,0001/yıl) veya bundan daha küçük bir de-
(3) Dâhili ve harici tehlikelerin belirlenmesi
ğere indirir.
aşamasında kuruluş içinde veya dışında geç-
mişte yaşanmış kazalar, ramak kalalar ve kaza Büyük kaza önleme politika belgesi
veri bankalarındaki ulaşılabilir kayıtlar da dik-
MADDE 10 – (1) Alt seviyeli kuruluşun işlet-
kate alınır.
mecisi; büyük kaza önleme politika belgesi ile
MADDE 8 – ilgili tebliğde istenilen bilgileri ve Ek-3’te belir-
tilen güvenlik yönetim sistemini dikkate alarak
(4) Büyük kaza senaryosu ikinci fıkraya göre
büyük kaza önleme politika belgesini hazırlar
tespit edilen tehlikelere göre belirlenen kök
veya hazırlatır. Büyük kaza önleme politika
nedenlerden başlanarak olası yayılım, yangın
belgesi büyük endüstriyel kazaları önlemek
veya patlama olaylarının tamamını içerecek
ve işyerinde yüksek seviyede koruma önlemi
şekilde oluşturulur. Ancak tek kök neden ve
almak amacıyla, Ek-3’te belirtilen güvenlik yö-
sonuç çifti kullanılarak oluşturulacak senaryo-
netim sistemi ile ilgili bilgilerin bulunduğu bir
larda olası yayılım, yangın ve patlama olayla-
belgedir.
rından her biri dikkate alınır.
(2) İşletmeci, büyük kaza önleme politika bel-
(5) İşletmeci, büyük kaza senaryo dokümanın-
gesini;
da kullandığı güvenilirlik verisi ile olasılık ve-
rilerini hangi veri bankalarından veya kaynak- a) Faaliyet halindeki kuruluşlar için bu madde-
lardan aldığı konusunda ayrıntılı bilgi verir. nin yürürlüğe girmesini müteakiben 6 ay içe-
risinde,
(6) İşletmeci, tehlikeli maddelerin cinsi ve/veya
miktarındaki değişiklik nedeniyle alt veya üst b) Kuruluşun, bulundurduğu tehlikeli madde-
seviyeli bir kuruluş haline gelmesi durumunda lerin cinsi ve/veya miktarındaki değişiklik ne-
kapsama dâhil olduğu tarihi müteakiben 1 yıl deniyle alt seviyeli bir kuruluş haline gelmesi
içerisinde bu dokümanı hazırlar. durumunda kapsama dâhil olduğu tarihi mü-
teakiben 1 yıl içerisinde,
(7) İşletmeci, hazırlanan büyük kaza senaryo
dokümanını kuruluşta muhafaza eder. c) Diğer durumlarda faaliyete geçmeden önce,
hazırlar ve kuruluşta muhafaza eder.
(8) Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı,
büyük kaza senaryo dokümanına ilişkin usul GÜVENLİK RAPORU
ve esasların yer aldığı bir tebliğ yayımlar.
MADDE 11 – (1) Üst seviyeli bir kuruluşun iş-
BÜYÜK ENDÜSTRİYEL KAZA FREKANSININ letmecisi, asgari olarak Ek-2’de belirtilen bilgi-
SINIR DEĞERİ leri içermek kaydıyla güvenlik raporu ile ilgili
tebliğde belirtilen hususları dikkate alarak bir
MADDE 9 – (1) İşletmeci, büyük kazaya se-
güvenlik raporu hazırlar ya da hazırlatır ve ku-
bep olabilecek tehlikeli ekipmanlar için senar-
ruluşta muhafaza eder. Güvenlik raporu; kuru-
406
 Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi Ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik

luşun, kuruluşta yürütülen faaliyetlerin ve pro- a) Güvenlik raporunda tebliğde istenen

seslerin tanıtımının yapıldığı, Ek-3’te belirtilen asgari bilginin bulunup bulunmadığının tes-
ve kuruluşta uygulanan güvenlik yönetim sis- piti hakkında yapılan incelemedir.
temi ile ilgili bilgilerin bulunduğu bir belgedir.
b) Güvenlik raporunun ait olduğu kuru-
(2) İşletmeye yeni açılacak kuruluş, faaliyete luşun, insan ve çevre açısından sağlığının ve
geçmeden önce güvenlik raporunu hazırlar güvenliğinin yeterliliği hakkında yapılan bir
ve güvenlik raporunu hazırladığına dair Aile, inceleme değildir.
Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına yazılı
(5) Güvenlik raporunda belirtilen bilginin ku-
bildirimde bulunur. Kuruluşta yapılacak gü-
ruluştaki durumu yansıtması esastır ve bu bil-
venlik raporunun içerik ve yeterlilik açısından
ginin doğruluğundan işletmeci sorumludur.
incelenmesi sonucunda tespit edilen aykırı-
lıklar için, aykırılıkların niteliği ile işletmecinin (6) Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı,
talebi dikkate alınarak süre verilir. İşletmeci ve- güvenlik raporuna ilişkin usul ve esasların yer
rilen süre bitiminden önce tespit edilen aykırı- aldığı bir tebliğ yayımlar.
lıkları giderdiğine dair Aile, Çalışma ve Sosyal
Güvenlik raporunun, büyük kaza önleme po-
Hizmetler Bakanlığına yazılı başvuruda bulun-
litika belgesinin ve büyük kaza senaryo dokü-
ması durumunda yazının Bakanlığa ulaşması-
manının güncellenmesi
nı müteakiben 5 iş günü içerisinde incelemeye
devam edilir. Yapılan inceleme sonucunda ay- MADDE 12 – (1) İşletmeci tarafından hazırla-
kırılıkların giderildiğinin tespit edilmesi duru- nan güvenlik raporu, büyük kaza önleme poli-
munda, bu durumun işletmeciye bildirilmesi- tika belgesi ve büyük kaza senaryo dokümanı;
ni müteakiben kuruluşta faaliyete başlanır. a) Tehlikeli maddelerin niteliğinde, fiziki şek-
(3) Aşağıdaki durumlarda yer alan değişiklikler linde veya depolama şeklinde değişiklik olma-
nedeniyle üst seviyeli bir kuruluş haline gelen sı,
kuruluşlar işletmeye yeni açılacak kuruluş ola- b) Tehlikeli maddelerin depolandığı veya kul-
rak değerlendirilmez, bu durumda kuruluş gü- lanıldığı proseslerde değişiklikler olması,
venlik raporunu kapsama dâhil olduğu tarihi
müteakiben 1 yıl içerisinde hazırlar: c) Kuruluşta büyük endüstriyel kaza veya bü-
yük endüstriyel kaza tanımı kapsamında ra-
a) Kuruluşların birleşmesi ya da devredil- mak kala olay meydana gelmesi,
mesi yoluyla kurulacak üst seviyeli kuruluşlar.
ç) Ek-3’te belirtilen güvenlik yönetim sistemin-
b) Kuruluşun bulundurduğu tehlikeli de bir değişiklik yapılması,
maddelerin cinsi ve/veya miktarındaki deği-
şiklik nedeniyle üst seviyeli bir kuruluş haline d) Bildirim sistemi üzerinden verilen kuruluş
gelen kuruluşlar. bilgilerinde herhangi bir değişiklik olması, du-
rumlarında gözden geçirilir ve güncellenir.
(4) Güvenlik raporunun içerik ve yeterlilik açı-
sından incelenmesi;

407
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

ACİL DURUM PLANLARI lecek çevre kirliliğinden işletmeci kusur şartı

aranmaksızın sorumludur.
Dâhili acil durum planı
(6) Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, dâhili acil du-
MADDE 13 – (1) Üst seviyeli bir kuruluşun
rum planına ilişkin usul ve esasların yer aldığı
işletmecisi, Ek-4’te belirtilen bilgileri ve dâhi-
bir tebliğ yayımlar.
li acil durum planı ile ilgili tebliğde belirtilen
hususları dikkate alarak bir dâhili acil durum Dâhili acil durum planlarının gözden geçiril-
planı hazırlar veya hazırlatır ve kuruluşta mu- mesi ve tatbik edilmesi
hafaza eder.
MADDE 14 – (1) İşletmeci, 3 yılı aşmayan ara-
(2) İşletmeci, dâhili acil durum planını; kurulu- lıklarla dâhili acil durum planını gözden geçi-
şun bulundurduğu tehlikeli maddelerin cinsi rir, gerektiğinde günceller, tatbik eder ve acil
ve/veya miktarındaki değişiklik nedeniyle üst hizmet birimlerinin yeterli düzeyde tatbikata
seviyeli bir kuruluş haline gelmesi durumunda katılmasını sağlamak için gerekli çalışmaları
kapsama dâhil olduğu tarihi müteakiben 1 yıl yapar.
içerisinde hazırlar.
(2) Bu Yönetmeliğin 12 inci maddesinde be-
(3) İşletmeye yeni açılacak kuruluş, faaliyete lirtilen belge ve dokümanlarda güncelleme
geçmeden önce dahili acil durum planını ha- yapılması durumunda ve işletmecinin gerekli
zırlar. gördüğü hallerde dâhili acil durum planı der-
hâl güncellenir.
(4) Kuruluşta muhtemel bir kontrol kaybı
sonrası kıyı ve/veya deniz kirliliği olasılığı- Dâhili acil durum planı ile il afet müdahale pla-
nın öngörülmesi halinde, 21/10/2006 tarihli nının uygulanması
ve 26326 sayılı Resmî Gazete ‘de yayımlanan
MADDE 15 – (1) Bu Yönetmelik gereği dâhili
Deniz Çevresinin Petrol ve Diğer Zararlı Mad-
acil durum planını hazırlamış olan işletmeci,
delerle Kirlenmesinde Acil Durumlarda Mü-
büyük bir kaza veya niteliği itibarıyla büyük
dahale ve Zararların Tazmini Esaslarına Dair
bir kazaya yol açması beklenebilecek kontrol-
Kanunun Uygulama Yönetmeliğinin 23 üncü
süz bir olay meydana geldiği zaman, bu planı
maddesinin üçüncü fıkrasına istinaden onay-
gecikmeksizin uygular ve söz konusu durumla
lanmış kıyı tesisi acil müdahale planları sadece
ilgili il afet ve acil durum müdürlüğüne bilgi-
kıyı ve/veya deniz kirliliğine müdahale etme
lendirme yapar.
bakımından geçerli sayılır. Kuruluşlar, bahse
konu hususu dâhili acil durum planlarında be- (2) Dâhili acil durum planının müdahalede
lirtirler. yetersiz kaldığı durumlarda, işletmeci il afet
ve acil durum müdürlüğüne dâhili acil durum
(5) Dâhili acil durum planında belirtilen bilgi-
planının yetersiz kaldığı bilgisini verir. İl afet ve
nin kuruluştaki durumu yansıtması esas olup
acil durum müdürlüğü koordinasyonunda il
bu bilginin doğruluğundan ve kuruluşta mey-
afet müdahale planı gereğince müdahale faa-
dana gelmesi muhtemel kaza sonrası oluşabi-
liyetleri yürütülür.

408
 Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi Ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik

KAMUNUN BİLGİLENDİRİLMESİ ları kullanarak aşağıdakileri yerine getirir:

MADDE 16 – (1) Alt ve üst seviyeli kuruluşun a) Valilik, çevre ve şehircilik il müdürlüğü, il
işletmecisi, Ek-5 Bölüm 1’de yer alan bilgiler- afet ve acil durum müdürlüğü, bağlı bulundu-
den az olmamak kaydıyla kamuyu internet ğu belediye ve/veya büyükşehir itfaiye teşkila-
sitesi, internet sitesi yoksa bağlı bulunduğu tına ve kuruluşun organize sanayi bölgesi veya
sanayi ve/veya ticaret odası internet sitesi üze- endüstri bölgesi içinde yer alması durumunda
rinden sürekli bilgilendirir ve gerektiğinde bu bağlı bulunduğu bölge yönetimleri itfaiye
bilgileri günceller. teşkilatına, il sağlık müdürlüğünü ve kuruluş
organize sanayi bölgesinde veya endüstri böl-
(2) Üst seviyeli kuruluşun işletmecisi, ayrıca;
gesinde ise ilgili bölge yönetimlerini meydana
a) Ek-5 Bölüm 2’de belirtilen bilgileri ha- gelen kazadan derhal haberdar eder ve bu
zırlar ve internet sitesi üzerinden kamuya, kaza ile ilgili aşağıdaki bilgileri sağlar:
güncel, net ve açıklayıcı bir şekilde talebe bağ-
1. Kazanın oluşumu ve gelişim seyri.
lı olmaksızın sağlar.
2. İlgili tehlikeli maddeler ve miktarları.
b) 5 yılı geçmeyen aralıklarla düzenli ola-
rak bu bilgileri günceller. 3. Kazanın insan sağlığı, çevre ve mallar
üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesi için
c) Büyük endüstriyel kazalarla ilgili hazır-
gerekli olan mevcut veriler.
lanacak güvenlik raporu, büyük kaza önleme
politika belgesi, büyük kaza senaryo doküma- 4. Alınan acil durum önlemleri.
nı ve dâhili acil durum planı ile ilgili tebliğler-
5. İrtibat için kuruluş içi acil durum yöne-
de belirtilen gizli bölümler dışında kalan diğer
tim merkezinde tüm operasyonu yönetmekle
bilgilerin kendisinden talep edilmesi halinde,
sorumlu olan baş kontrolörün isim ve iletişim
kuruluşta meydana gelebilecek büyük kaza
bilgileri.
tehlikeleri ve bu tehlikelerin potansiyel etkile-
ri ve alınacak önlemler hakkında, genel bilgi- b) Kuruluş sınırları içerisinde meydana gelen
yi içeren teknik olmayan bir özeti de içerecek büyük bir kaza, Ek-6’da verilen büyük endüst-
şekilde düzenlenmiş bilgileri talep edenlere riyel kaza bildirim kriterlerinden en az birini
sağlar. sağlıyorsa işletmeci tarafından bu fıkranın (c)
bendinde belirtilen bölüm doldurulur.
(3) Birinci ve ikinci fıkralarda verilen bilgilerin
doğruluğundan işletmeci sorumludur. c) İşletmeci, kuruluşunda meydana gelen bü-
yük bir kazayı müteakip 60 gün içerisinde,
Büyük endüstriyel kaza meydana gelmesi
bildirim sisteminde yer alan kaza raporlama
sonrasında işletmeci tarafından sağlanma-
bölümünü doldurur ve çıktısını alarak çevre ve
sı gereken bilgiler
şehircilik il müdürlüğü ile il afet ve acil durum
MADDE 17 – (1) İşletmeci, kuruluşta büyük müdürlüğüne gönderir. Kazanın orta ve uzun
endüstriyel kaza meydana geldiği takdirde, dönem etkilerinin hafifletilmesi ve bu tip bir
mümkün olan en kısa sürede, en uygun araç- kazanın tekrarlanmasının önlenmesine ilişkin
409
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

yeni bilgilerin elde edilmesi veya ileri bir araş- İDARİ TEDBİRLER VE YAPTIRIMLAR
tırma sonucu, daha önce verilen bilgileri de-
MADDE 19 – (1) Denetimlerde;
ğiştiren ek bulguların elde edilmesi durumun-
da bilgiler işletmeci tarafından güncellenir. a) Üst seviyeli bir kuruluşun güvenlik raporu-
nun olmaması durumunda Aile, Çalışma ve
DENETİMLER
Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından kurulu-
MADDE 18 – (1) Bu Yönetmelik kapsamına şun tamamında iş durdurulur.
giren kuruluşların denetimleri, Çevre ve Şehir-
b) Bu Yönetmelikte tanımlanan hususlara aykı-
cilik Bakanlığı ve/veya Aile, Çalışma ve Sosyal
rılık halinde 2872 sayılı Çevre Kanunu ve 6331
Hizmetler Bakanlığı tarafından programlı ve
sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun ilgili
program dışı denetimler yapılmak suretiyle
hükümleri uygulanır.
gerçekleştirilir.
Bildirim yükümlülüğü
(2) Denetim planı/programı alt ve üst seviye-
li tüm kuruluşlar göz önünde bulundurularak GEÇİCİ MADDE 2 – (1) Faaliyet halindeki alt
üst seviyeli kuruluşlar için 2 takvim yılı içerisin- veya üst seviyeli kuruluşun işletmecisi, 7 inci
de en az bir kez, alt seviyeli kuruluşlar için 4 madde kapsamında yerine getirmesi zorunlu
takvim yılı içerisinde en az bir kez olacak şekil- olan bildirim yükümlülüğünü 1/7/2019 tarihi-
de hazırlanır. ne kadar tamamlar.

(3) Bu Yönetmelik kapsamındaki bir kuruluşta (2) Bu Yönetmeliğin yayımı tarihinden önce
büyük kaza olması durumunda ve inceleme- 30/12/2013 tarihli ve 28867 mükerrer sayılı
nin gerekli görüldüğü hallerde yapılan prog- Resmî Gazete ‘de yayımlanan Büyük Endüstri-
ram dışı denetimlerde; yel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltıl-
ması Hakkında Yönetmeliğin 7 inci maddesine
a) Kazanın analizi yapılarak kazanın meydana
istinaden yapılmış olan bildirimler, bu Yönet-
geliş sebeplerini ve gelecekte benzer kazala-
meliğe göre yapılmış sayılır.
rın meydana gelmemesi için alınması gereken
tedbirleri tespit etmeye yönelik incelemelerde DİĞER HUSUSLAR
bulunulur,
Kantitatif risk değerlendirmesi yükümlülüğü
b) Benzer kazaların meydana gelmemesi için
GEÇİCİ MADDE 3 – (1) 30/12/2013 tarihli ve
işletmeciden gerekli tedbirlerin alınması iste-
28867 mükerrer sayılı Resmî Gazete ‘de yayım-
nir,
lanan Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi
c) İşletmecinin bu Yönetmeliğin 17 inci mad- ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmeli-
desinde belirtilen yükümlülükleri yerine geti- ğin 8 inci maddesi gereğince alt ve üst seviyeli
rip getirmediği kontrol edilir. kuruluşlarca hazırlanması zorunlu olan kanti-
tatif risk değerlendirmesi, bu Yönetmeliğin 8
(4) Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve Aile, Çalış-
inci maddesinde belirtilen büyük kaza senar-
ma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı kendi mev-
yo dokümanı hazırlanması için belirlenen sü-
zuatı çerçevesinde denetimleri gerçekleştirir.
410
 Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi Ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik

reye kadar geçerlidir.

Yürürlük

MADDE 22 – (1) Bu Yönetmeliğin;

a) 6. maddesinin ikinci fıkrası, 8, 9, 13 ve 16.

maddeleri 1/7/2020 tarihinde,

b) Diğer maddeleri ise yayımı tarihinde, yürür-

lüğe girer.

Yürütme

MADDE 23 – (1) Bu Yönetmelik hükümlerini

Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanı, Çev-
re ve Şehircilik Bakanı ve İçişleri Bakanı müşte-
reken yürütür.

411
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

35. BÖLÜM
ELEKTRIKLE ÇALIŞMALARDA İSG

Elektrik Enerjisi ve Tanımlar  Nükleer enerji dışında diğer tüm enerji çe-
şitlerine dönüştürülebilir.
Elektrik: Elektrik sözcüğü Latince kehribar
anlamına gelen elektron kelimesinden türetil-  Taşınması kolay ve ucuzdur.
miştir. Elektrik enerjisini oluşturan akımı sağla-
 Depolanabilir, çevre kirliliği oluşturmaz,
yanlar elektronlardır. Elektrik; elle tutulmayan,
değeri alçaltılıp, yükseltilebilir.
gözle görülmeyen ancak yapılan iş ile ortaya
çıkan bir enerji çeşididir. Dünyada en yaygın Atom: Atomlarda bir çekirdek ve orbitallerde
(yörüngeler) sürekli dönen elektronlar mev-
kullanılan enerji türüdür. Elektrik, (-) negatif
yük sahibi elektronların ve iyonların hareketi cuttur. Çekirdekte, pozitif (+) yüklü protonlar
sonucu oluşan yük akımıdır. ve yüksüz nötronlar bulunur. Elektronlar ne-
gatif (-) yüklüdür. Son orbitaldeki elektronlar
 Tüm enerji çeşitlerinden elde edilebilir.
serbest (valans) elektronu adını alır. Elektrik
(Jeneratör: mekanik » elektrik)
yükü (Q/q). Proton sayısı = elektron sayısı ise
 Elektrik enerjisi başka enerji türlerine dö- nötr atom adını alır.
nüştürülerek kullanılır.

Basit Elektrik Devresi

412
 Elektrikle Çalışmalarda İsg

Gerilim: Serbest elektronların harekete geç- t : Elektrik yüklerinin geçtiği zaman – Saniye
mesini sağlayan enerjidir. V veya U ile gösteri- (sn.)
lir. Gerilimin birimi Volt olup V ile gösterilir. Ge-
Direnç: Elektrik akımına karşı gösterilen zor-
rilim Voltmetre ile ölçülür. İki nokta arasındaki
luk şeklinde tanımlanır. Maddelerin iletken-
gerilime Potansiyel Fark adı verilir.
likleri (geçirgenlikleri), maddelerin fiziksel ve
Elektrik akımı (akım): Birim zamanda geçen kimyasal özelliklerine göre, az veya çok olacak
yük (elektron) miktarıdır. Metallerin atomla- şekilde değişir Direncin değeri, yapıldığı mad-
rındaki elektron sayıları metalin cinsine göre de, kalınlığı ve uzunluğu ile belirlenir.
değişir. İletken maddelerin atomlarının son
yörüngelerinde 4 ‘den az elektron bulunur.
Atomlar bu elektronları 8 ‘e tamamlayama-
dıkları için serbest bırakırlar. Bu yüzden bir
iletken maddede milyonlarca serbest elektron
bulunur. Bu maddelere elektrik alanı uygu- R veya r ile gösterilir.
landığında elektronlar negatif (-)’den pozitif • R: direnç,
(+) yönüne doğru hareket eder. Bu harekete
“Elektrik Akımı” denir. • ρ: özdirenç (Tüm maddelerin özdirençleri
Q birbirinden farklıdır),
Bir devreden geçen elektrik akımı I = for-
T • L: cismin boyu,
mülüyle bulunur.

I : Elektrik akım şiddeti – Amper (A) • A: yüzey alanı

Q: Elektrik yükü miktarı – Kulomb - Coulomb Direncin birimi Ohm olup Ω ile gösterilir. Di-
(C) renç Ohmmetre ile ölçülür.

413
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Direncin Sıcaklıkla Değişimi
Bir iletkenin direnci sıcaklıkla artabilir veya
azalabilir. İletken maddelerin sıcaklıkla deği-
şimi belli bir katsayıya göre gerçekleşir.
alıcı üzerinden geçen akımla alıcının iki ucu
arasındaki potansiyel farkın çarpımı ile bulu-
nur.
P = V.I

Eğer bir iletkenin direnci sıcaklıkla artıyorsa bu [P: Güç (watt), V: Potansiyel farkı (volt), I: Akım
iletken pozitif katsayılı bir iletken, sıcaklıkla (amper)]
azalıyorsa negatif katsayılı bir iletkendir.
• V = I.R Bu bağıntıyı güç formülünde yerine
Bir iletkenin direncinin sıcaklığa göre değişi- koyarsak; P = V.I » P = I.R.I » P = I².R olur.
mini formülle gösterelim;
• I = V/R Bu bağıntıyı güç formülünde yerine
Elimizdeki iletkenin T1 sıcaklığındaki direnci koyarsak; P = V.I » P = V.V/R » P = V²/ R olur.
R1 olsun, sıcaklık biraz daha artıp T2 sıcaklığına
Enerji: Bir elektrik devresinde bir alıcının birim
geldiğinde iletkenin direnci R2 olacaktır.
zamanda harcadığı enerji miktarıdır.
Buna göre direncin sıcaklıkla değişimi aşağı-
E = P.t = V.I.t
daki denkleme göre gerçekleşir:
[E: Enerji (kilowattsaat (kWh) veya Joule), V:
(R2 – R1) / R1 = α x (T2 – T1) veya
Potansiyel farkı (volt), I: Akım (amper), t: za-
R2 = R1 x [1 + α x (T2 – T1)] man (saat)]

Yukarıdaki denklemde α iletkenin direncinin • Yukarıdaki formüllerden anlaşılacağı üze-

sıcaklığa göre değişim katsayısıdır ve her re: E = I².R.t veya E= V².t / R olur
maddenin kendine özgü bir değişim katsayısı
İLETKEN
bulunur.
 Atomların dış yörüngelerindeki elektron
Ohm Kanunu
sayısı dörtten az (1-2-3) olan elementlere
George S. Ohm temel üç elektriksel büyük- iletken madde denir. Bu elementler elekt-
lük arasında önemli ilişkiler bulmuştur. Ohm; rik akımını iyi iletirler. Tüm metaller bu gru-
elektrik akımın, uygulanan gerilim ile doğru ba girer ve iletkendir. (Altın – Gümüş – Ba-
orantılı, direncin büyüklüğü ile ters orantılı ol- kır gibi)
duğunu ispatlamıştır.
 İnsan vücudu da iyi bir iletkendir. İyonlara
sahip sıvılar da iyi bir iletkendir, bunlara
elektrolit adı da verilir.

 Saf su yalıtkandır, günlük hayatta kullan-

Güç ve Enerji
Güç: Bir elektrik devresinde bir alıcının gücü;
dığımız su ise iletkendir. Çünkü günlük
kullanılan su içerisinde iyonlarına ayrılmış
birçok madde vardır. Toprak içerisinde su
olduğu için iletkendir.

414
 Elektrikle Çalışmalarda İsg

 Gazlar genelde yalıtkandırlar; fakat iyonla- ELEKTRİK İÇ TESİSLERİ YÖNETMELİĞİ

rına ayrılmış gazlar iletkenlik kazanırlar.
• Madde 2- a) Bu yönetmelik;
YALITKAN
1) Yeni kurulacak tesislerde,
• Atomların dış yörüngelerindeki elektron
2) Kurulu tesislerin tamamen değiştirilmesi
sayısı 8 olan tüm elementlere yalıtkan de-
durumunda,
nir.
3) Kurulu tesislerde açık ve belli olarak ölüm
• Yalıtkan maddeler elektriği iletmezler. Son
yaralanma ve yangına neden olabilecek
yörüngelerindeki elektron sayısı 5,6,7 olan
durumlarda,
elementler ise bir noktaya kadar yalıtkan-
dırlar. 4) Kurulu tesislerde bozukluk ya da değişik-
liğin yakındaki diğer tesislerde önemli
• Yalıtkan cisimlerde serbest elektronlar yok
karışıklık ya da tehlikeler doğurması duru-
denecek kadar azdır. Cam, bakalit, kauçuk,
munda,
pamuk, yağ ve hava yalıtkan maddelere
örnek olarak verilebilir. 5) Kurulu bir tesisi esasına etki etmeyecek
biçimde yapılacak genişletmelerin, deği-
YARI İLETKEN
şikliklerin ve onarmaların yalnızca bu bö-
 Atomların dış yörüngelerindeki elektron lümlerinde, uygulanır.
sayısı 4 olan elementlerle imal edilen mal-
• Kurulu tesislerin kesilmiş olan akımlarının
zemelere yarı iletken denir.
yeniden verilmesi anında ya da işletme ta-
 Silisyum, Germanyum gibi maddeler ör- rafından serbest olarak yapılacak muayene
nek olarak verilebilir. sonunda 3 ve 4’de açıklandığı gibi bozuk
ve tehlikeli görülen tesislerin bu Yönetme-
 Yarıiletkenlerde normalde yalıtkan olup,
lik hükümlerine göre bir ay içinde düzeltil-
belli şartlarda iletken gibi davranırlar.
mesi aboneye bildirilir. Tesis bu süre içinde
Elektrik anahtarı gibi çalışırlar.

415
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

düzeltilmemişse, işletme abonenin akımı- • c)Geçici elektrik tesisleri

nı keser. Bu bozukluk ve tehlikeli durum
• Geçici elektrik tesisleri yukarıda (a) ve (b)
tümünde varsa, 2’de yer alan hükme göre
madde bölümlerinde açıklanan tesislere
işlem yapılır.
bağlanmış olan yapıların içinde ya da dı-
Aşağıdaki elektrik tesisleri elektrik iç tesisi şında, sürekli tesisin işletmeye açılmasına
sayılır: kadar kullanılmak için geçici olarak kuru-
lan ve sürekli olarak kullanılmayan alçak
• a) Sürekli elektrik tesisleri:
gerilimli her türlü tesislerdir. Lunapark, pa-
• Yapıların ya da kümelerinin içinde, bitişi- nayır gibi tesisler ve şantiyeler geçici tesis
ğinde ya da bu yapılara ek olarak bunların sayılır.
dışında sürekli kullanılmak için kurulan
Elektrik Zayıf akım Tesisleri: Normal durum-
asansör tesisleri dışındaki alçak gerilimli
larda, insanlar ve eşyalar için tehlikeli olan
her türlü tesislerdir. Yapıların iç aydınlat-
akımların meydana gelemediği tesislerdir,
ma, kuvvet, alçak gerilim kompanzasyon
tesisleri, çağırma, alarm, arama, yıldırımlık, Şebeke: Akım kaynağından tüketim araçları-
akü, doğrultmaç (redresör) hoparlör, an- nın bağlantı ucuna kadar olan hava hatları ve
ten, telefon ve televizyon tesisleriyle, bu kabloların tümüdür.
yapıların bahçe aydınlatma tesisleri ve yu-
Dağıtım Şebekesi: Akım kaynağından tüketi-
karıda açıklanan tesislerin dışarıda kurulan
ci tesisine kadar olan hava hatları ve kabloların
bölümleri sürekli tesis sayılır.
tümüdür.
• b) Tesisi yaptıran kimsenin arazisi ile
Tüketici Tesisi: Yapı bağlantı kutusunda son-
sınırlı enerji nakil hattı içermeyen, ba-
raki ya da bunun gerekli olmadığı yerlerde
ğımsız alçak gerilimli elektrik tesisleri
tüketim araçlarında önceki son dağıtım tablo-
(bir ev, bağ veya bahçenin yalnızca kendi
sunu çıkış uçlarından sonraki elektrik işletme
gereksinimlerini karşılamak için tahsis edi-
araçlarının tümüdür.
lecek motopomp tesisi ve benzeri tesisler)

416
 Elektrikle Çalışmalarda İsg

Elektrik işletme araçları (Kısaca işletme etkin değeri 220 V’tur. Ölçü aletleri her zaman
araçları): Tüm olarak ya da ayrı bölümler ha- gerilimin etkin değerini ölçer. Bu nedenle şe-
linde elektrik enerjisinin kullanılmasını sağla- bekede ölçüm yaptığımızda gerilimin etkin
yan araçlardır. değeri olan 220 V değerini görürüz.

Elektrik tüketim araçları (Kısaca tüketim ÖNEMLİ TERİMLER – TANIMLAR

araçları ya da tüketiciler): Elektrik enerjisini,
Doğru Akım (DC) sinyali: Zamanla yön ve
elektriksel olmayan başka bir enerjiye çeviren
büyüklüğü değişmeyen sinyallerdir. Direct
ya da haberleşmede kullanılan elektrik işletme
Current : DC
araçlarıdır.
Alternatif Akım (AC) sinyali: Zamanla yön
Aşırı akım koruma aygıtları: Elektrik akımını,
ve/veya büyüklüğü değişen sinyallerdir. Alter-
öngörülen bir sınır değeri aşması durumunda
nating Current : AC
kendiliğinden kesen aygıt ve düzenlerdir. Bun-
lar,

• Eriyen telli sigortalar ile,

• Aşırı akım koruma anahtarları (otomatik
sigorta, motor koruma anahtarları gibi) ol-
mak üzere iki bölüme ayrılır.

Anma değerleri: Anma gerilimi, anma akı-

mı, anma gücü, anma frekansı gibi işletme
araçları ile tesislerin boyutlandırılmasında
temel alınan değerlerdir.

Etkin (Efektif) Değer: Alternatif gerilimin en

büyük değeri veya genliği, sinüs sinyalinin yu-
karıda tanımlanmış periyot süresi içerisinde
aldığı en büyük değeri belirtir. Bu değer, 220
V’luk şebeke gerilimi için yaklaşık 311 Volt’dur.
Fakat bu genlik değeri, anma değeri olarak
kullanılmaz. Bunun yerine alternatif akımın
sinüs fonksiyonunun etkin değeri (rms) kulla-
nılır. Etkin değer ısı etkisi ile alakalıdır. Yani bir
direnç üzerinden akan akımın DC’de yaptığı
işe eşit iş yapan AC değeridir. Alternatif akı-
mın etkin değeri, maksimum değerin 0,707 ile
çarpılması ile elde edilen değerdir. Şebekeleri-
mizde kullandığımız gerilimin maksimum de-
ğeri yaklaşık 311 V’tur. Yani şebeke geriliminin
Transformatör: İki veya daha fazla devre
arasındaki elektrik enerjisi aktarımını elektro-
manyetik indüksiyonla sağlayan bir sistemdir.
Trafolar DC (Doğru Akım) devrelerinde değil,
AC (Alternatif Akım) devrelerinde kullanılırlar.
Transformatörler, frekans değeri değiştirilme-
den, gerilim ve akım değerlerinde istenilen
değişimi gerçekleştirirler. Genellikle bir elekt-
rik devresindeki akım ve gerilimi yükseltme ve
düşürme, elektrik enerjisinin aktarımı ve dağı-
tımı gibi amaçlar için kullanılırlar. Trafolar, pri-
mer ve sekonder olmak üzere iki ayrı sargıya

417
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

sahip olup, bobinler arasındaki gerilim oranı, nılmalıdır.

akım oranı ile ters orantılı ve sipir sayısı oranı
• Anahtarların bir ucuna birden fazla iletken
ile doğru orantılıdır.
bağlanamaz. Yani anahtar, dağıtım kutusu
BAĞLAMA AYGITLARI- Anahtarlar olarak kullanılamaz.

• Elektrik tesislerinde Türk Standartlarına • Topraklanmış tesiste sıfır iletkenleri hiçbir

uygun anahtarlar kullanılmalıdır.
• Anahtarlar anma akımının ve geriliminin
üstündeki değerlerde kullanılamazlar. •
Anahtarlar kullanılma amacına uygun güç-
te seçilmelidir.
şekilde kesilemez ve bu iletken üzerine
anahtar konulamaz.
İkinci (tali) dağıtım tablolarında kullanıla-
cak anahtarlar tercihen pako şalter ya da
ev tipi devre kesici olmalıdır.

• Anahtarların normal olarak toprağa göre • Aydınlatma devrelerinde termik ve mag-

gerilim altında bulunan bütün kutupları
aynı zamanda açılıp kapanmalıdır.
• Anma gerilimi 250 V’ye kadar olan elekt-
rik devrelerinde kullanılacak anahtarların •
anma akımı 10’A’dan aşağı olmamalıdır.
• Nötr hatları topraklanmış olan sabit tesis-
lerde, anahtarlar faz iletkenleri üzerine ko-
nulmalıdır.
• Nötr hatları topraklanmamış olan sabit te-
sislerde, faz ve nötr hatlarını aynı anda açıp
kapayan anahtarlar kullanılmalıdır.
• Anahtarlar, işletmede meydana gelen tit-
reşimlerle ya da kendi ağırlıkları ile ken-
diliğinden açılıp kapanmayacak nitelikte • Çalışırken ısı çıkaran yol verici ve ayar ay-
olmalıdır.
• Anahtarların hareket eden kolları, çalıştır-
ma zincirleri ve benzeri gibi el ile dokunu-
lan metal parçalan yalıtkan ara parçalarla • Yol verici ve ayar aygıtları, ait oldukları mo-
(örneğin porselen izolatörlere) anahtar
gövdesinden ayrılmış olmalıdır.
netik koruyuculu anahtar kullanıldığında
bunun ayrıca sigorta ile korunması gerek-
mez.
Anahtardan, anahtar altı prize geçiş yapıla-
maz. Bu priz bulunduğu konum bakımın-
dan bu adı almıştır. Anahtara ve anahtar
altı prize gelen besleme iletkenleri normal
olarak ayrı borular içinde çekilir.
BAĞLAMA AYGITLARI –Yol Vericiler ve Ayar
Aygıtları
• Bu aygıtlar yürürlükteki Türk Standartları-
na ya da tanınan yabancı standartlara uy-
gun olmalıdır.
gıtları, kullanıldıkları yer izin verilmeyecek
derecede ısınmayacak nitelikte seçilmeli
ve yerleştirilmelidir.
tor ve devrelere uygun boyut ve nitelikte
seçilmelidir.

• Sıcaklıkları 60° C’ nin üstünde olan yerler- • Kendi transformatörü bulunan tüketici-
de, sıcak yerler için elverişli anahtarlar (ör- lerde doğrudan (direkt) yol verilebilecek
neğin porselen yalıtkan anahtarlar) kulla- en büyük kısa devre senkron motor gücü

418
 Elektrikle Çalışmalarda İsg

tüm işletme yükleri devrede iken, en bü- bağlanması için yapılan özel fişler bu hük-
yük güçlü motorun devreye girmesi duru- mün dışındadır.
munda transformatör empedansları dahil,
• Sıva altı tesislerde prize bağlanan iletken-
yol alan motorda, yol alma akımında bağıl
lerin üzerindeki yalıtkanların prizin tuttur-
gerilim %15’i aşmamak koşulu ile tüketici
ma parçaları ile zedelenmemesine dikkat
tarafında belirlenir.
edilmelidir.
• Kendi transformatörü bulunmayan tüketi-
• Büyük salonlarda zemine bu amaç için
cilerde, doğrudan yol verilecek en büyük
yapılmış olanlar kullanılmak ve gerekli ko-
kısa devre asenkron motor gücü köy ve
ruyucu tedbirler alınmak şartı ile priz tesis
benzeri yerlerde 7.5 kW, alçak gerilim şe-
edilebilir.
bekesi hava hattı olan kasaba ve şehirlerde
15 kW, alçak gerilim şebekesi yeraltı kab- • Konutlarda salonlar (20 m2 den büyük
losu olan kasaba ve şehirlerde 30 kW’tır. alanlı) ve mutfak için en az ikişer, odalar ve
Ancak motorun gücü transformatörün gü- banyo için en az birer priz tesis edilmelidir.
cünün %10”nu aşamaz. Barakalar, basit köy evleri hariç olmak üze-
re ayrıca; çamaşır makinesi, bulaşık maki-
BAĞLAMA AYGITLARI –Fiş ve Priz Düzenleri
nesi ve Müstakil linyeden için üç adet ayrı
• İç tesislerde kullanılacak fış ve prizler Türk linye tesis edilmelidir.
Standartlarına uygun olmalı ve bunların
• Müstakil linyeden beslenen bu prizlerin
topraklama kontağı koruyucu kontak bu-
güçleri, söz konusu elektrikli cihazların
lunmalıdır.
aşağıda verilen güçlerinden az olamaz.
• İç tesislerde kullanılacak fış ve prizlerin
anma değerleri 10 A’in altında olamaz. Be-
lirli bir cihaz için öngörülen prizlerin anma
akımları cihaz gücü ile uygun olacak ve bu
prizlerin anma akımları 16 A’in altında ol-
mayacaktır. • Konutlar ile kreş, çocuk yuvası ve okul gibi
çocukların bulunduğu yerlerde prizlerin
• Koruma iletkenleri fış ve prizlerin toprak
perdeli (shutter) tip olması tavsiye edilir.
işareti bulunan yerlerine bağlanmalıdır.
BAĞLAMA AYGITLARI – Sigortalar
• Elektrik tesislerinde lambaların duy ve so-
ketlerine takılı prizler kullanılamaz. Aynı • Elektrik hatları eriyen telli sigortalar ya da
şekilde sabit fişleri bulunan çok prizler de kesiciler ile korunmalıdır.
kullanılamaz. • Sigortalar, koruyacakların iletkenlerin ve
• Prizler dağıtım kutusu olarak kullanılamaz. aygıtların tehlikeli biçimde ısınmalarını ön-
leyecek nitelikte seçilmelidir.
• Bir fişe birden fazla sabit olmayan iletken
bağlanamaz. Bu şekildeki birkaç iletkenin • Elektrik tesislerinde yamanmış ya da üzeri-
419
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

ne tel sarılarak köprülenmiş sigortalar kul- •
lanılamaz.
• İletken kesitlerinin akım tüketilen yerlere
doğru küçüldüğü noktalara sigorta konul- •
malıdır. Önceki sigorta küçük kesiti de ko-
ruyorsa ayrıca ikinci bir sigorta konulması
gerekmez. Açıklama: Bu madde bölümü-
nün uygulanması zorunlu değildir.
• Sigortalar ve kesiciler korunacak hattın
başına konulmalıdır. Şebekeden sigortaya
gelen faz iletkeni her zaman sigorta göv- •
desinin alt kontağına bağlanmalıdır. Sigor-
talı anahtarlar açıldıktan sonra sigorta ele-
manı gerilim altında kalmamalıdır.
• Priz devreleri aydınlatma devrelerinden
ayrı olacaktır. Ancak zorunlu durumlarda •
ve tablolardan her birinde yalnız bir priz
bulunması durumunda aydınlatma dev-
resine en çok bir priz bağlanabilir. Gerek-
• Aydınlatma gücü, aydınlatma hesabı ya-
tiğinde priz devresine de bir lamba bağla-
nabilir.
• Yapı bağlantı hatları ve kullanılacak ilet-
kenlerin kesiti bakır gereç için en az 6 mm2
alüminyum gereç için en az 10 mm2 olma-
lıdır.
• Kolon hatları için kullanılacak bakır ilet-
kenlerin kesiti en az 4 mm2 olmalıdır.
Bu hatlar için seçilen iletkenlerin korun-
ması için kullanılacak aşırı akım aygıtları-
nın anma akımları iletkenini kesitine göre
seçilecektir.
• Kolon hatları, kısa devre kesme kapasitesi
yeterli ev tipi devri kesiciler varsa, bunlar-
la korunacaktır. Bu kesicilerin kısa devre
akımları en az 10 kA olacaktır.
Kısa devre kapasitesi yeterli olan ev tipi
devre kesici bulunmaması durumunda, tel
sarılmamış eriyen telli sigorta kullanılabilir.
Aydınlatma sortileri için en az 1.5 mm2
ve aydınlatma linyeleri için en az 2.5 mm2
kesitli bakır iletkenleri kullanılacaktır. Se-
çilmiş olan bu iletkenlerin korunması için
kullanılacak aşırı akım koruma aygıtlarının
anma akımları, iletkenini kesitine göre se-
çilecektir.
Priz sortiler ve linyeleri için en az 2.5 mm2
kesitli yalıtılmış bakır iletkenler kullanıla-
caktır. Priz linye hatları ev tipi devre kesici-
lerle korunacaktır. Bu kesicilerin kısa devre
akımları en az 3 kA olacaktır.
Bir aydınlatma linyesine bağlanacak sorti
sayısı, linyenin yükü (gücü) ve gerilim dü-
şümüne bağlı olarak belirlenir.
pılan binalarda bu hesap sonucunda elde
edilir. Kullanılışı bakımından özel bir du-
rumu olmayan küçük alanlı yapı birimleri
için aydınlatma hesabı yapılması gerekme-
yebilir. Aydınlatma hesabı yapılmayan yer-
ler için aydınlatma gücü, m2 başına en az
12W(12W/m2) alınarak belirlenecektir.
• Konutlarda en az iki adet aydınlatma linye-
si bulunacaktır.
• Flüoresan lambaların görünen güçlerini
belirlenmesinde ilgili Türk standardı esas
alınacaktır.
• Bir priz linyesine bağlanacak sorti sayısı,
priz güçleri bir fazlı priz için en az 300W
(konutlarda müstakil linyeden beslenen
priz güçleri hariç), üç fazlı priz için en az

420
 Elektrikle Çalışmalarda İsg

600 W olmak üzere ihtiyaca göre belirle- türler) ve donanımlar kullanılacaktır.

necektir. Belirlemede linye yükü ve gerilim
• Aydınlatma tesislerinde 250 V’dan yüksek
düşümü de göz önünde bulundurulacak-
şebeke gerilimi kullanılmayacaktır.
tır. (Şantiye elektrik tesislerinde kullanılan
bir yerde priz güç hesabına katılmaz) • Anahtardan geçerek duya gelen faz ilet-
keni her zaman duyun iç (orta) kontağına
• Prizlere bağlanacak aygıtlar belli ise sorti
bağlanacaktır. Ters bağlama belirlenirse
sayısı bunların miktarına göre belirlene-
tesise elektrik verilmez.
cektir.
• Aydınlatma aygıtlarında faz ve nötr ilet-
• Aydınlatma ve priz devrelerine bağlanacak
kenleri olarak yalıtılmış iletkenler kullanı-
sorti sayısı bir fazlı devrelerde aydınlatma
lacaktır. Aygıtların metal parçaları nötr ilet-
için 9, priz için 7’den fazla olmayacaktır.
keni olarak kullanılamaz.
• Buşonlu sigortalar, buşona uygun vida-
• Duylar, aydınlatma aygıtlarına ampuller
lı kontak elemanları ile donatılacaktır.
çıkarılıp takılırken dönmeyecek biçimde
Yay, vida, para ve benzeri gibi cisimler bu
tutturulacaktır.
amaçla kullanılamaz.
• Aydınlatma aygıtları hareket ettiklerinde
• Tablolara takılmış ev tipi devre kesiciler,
iletkenleri zedelemeyecek biçimde takıla-
kumanda anahtarı olarak kullanılamaz.
caktır.
• İç tesislerde bıçaklı sigorta açık tipteki si-
• İletkenlerin geçirilmesi için bırakılan boş-
gortalar rasgele dokunmaya karşı tedbir
luklar, tellerin kolayca ve yalıtkanların
alınmadan kullanılamaz.
zedelenmeden geçmesini sağlayacak bi-
• Topraklanmış iletkenlere sigorta konula- çimde olmalıdır. Bu boşluklardan birkaç
maz. lambanın akım devresi iletkenleri birlikte
geçirilebilir.
• Doğru akımla çalışan çok iletkenli ya da al-
ternatif akımla çalışan çok fazlı sistemlerde • Yapı dışında kullanılacak aydınlatma aygıt-
sıfır iletkenine sigorta konulamaz. ları içlerinde su toplanmayacak biçimde
yapılmış olmalıdır.
• Hava hatlarından ayrılan bağlantı hatları-
nın ayrılma noktalarına ya da hatların ya- • Aydınlatma aygıtlarını askı düzenleri, ör-
pılara girdiği yerlere sigorta konulmalıdır. neğin tavan kancalan en az 10 kg olmak
üzere asılacak aygıt ağırlığının 5 katının
AYDINLATMA AYGITLARI VE BUNLARA AİT
herhangi bir biçim değişikliğine uğrama-
DONANIMLAR
dan taşıyabilmelidir.
• a) Genel
• Üç fazlı akım devresinin iletkenleri (örne-
• Aydınlatma tesislerinde yürürlükteki stan- ğin üç fazlı aydınlatma aygıtlarında) çok
dartlara uygun aydınlatma aygıtları (arma- damarlı bir iletken olarak düzenlenmeli,

421
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

boru içinde çekilmeli ya da iletkenlerin ge- munda insan ya da hayvanların deri ya da

çirilmesi için ayrılan boşluklara yerleştiril- saçlarına dokunan bölümleri, bu aygıtlar
melidir. küçük gerilimle çalışamıyorsa, koruyucu
yalıtmalı olmalıdır.
• Makineler ile bunların hareket eden par-
çalarının aydınlatılmasında ve bu gibi • Elektrikli su ısıtma aygıtları ve kazanlar
makinelerin çalıştığı işletme yerlerinin ay- ancak sabit olarak yerleştirilebilir. Lamba
dınlatılmasında ışıksal görüntü yanılma- duyları elektrikli ısıtıcıların ve ısıtma lam-
larını (stroboskobik etkileri) önlemek için balarının bağlanmasında kullanılamaz.
örneğin uygun lamba seçme, faz kaydırma
YALITILMIŞ İLETKENLER VE KABLOLAR
kondansatörlü, dekalörlü balast kullan-
maya ya da üç fazlı besleme gibi tedbirler • Elektrik içi tesislerinde ilgili Türk Standart-
alınmalıdır. larına uygun bakır tellerden yapılan yalıtıl-
mış iletkenler ya da kablolar kullanılır. Yapı
• Armatürlerin seçilmesinde, kullanma
bağlantı hatlarında çıplak ya da yalıtılmış
amacına uygunluğu, suya ya da toza karşı
alüminyum iletkenler kullanılabilir. Bu ilet-
korunma düzeni bulunması ve ortam sı-
kenlerin kesiti bakır için en az 5 mm², alü-
caklığına dayanıklılığı göz önünde bulun-
minyum için en az 10 mm² olmalıdır.
durulmalıdır.
• Atölye, işyerleri, sanayi tesisleri vb. gibi yer-
• Sabit aydınlatma aygıtları, besleme hatla-
lerdeki kuvvet hatlarında, en küçük iletken
rına bu aygıtlara ait klemensler ile fiş-priz
kesiti 6 mm² olmak ve bağlantılar alümin-
düzenleri ile ya da doğrudan doğruya bağ-
yum kablo pabuçları ile yapılmak şartı ile
lanabilir. Taşınabilen aydınlatma aygıtları
Türk Standartları ya da tanınan öteki stan-
şebekeye sabit bağlantı düzenleri ya da
dartlara uygun alüminyum iletkenli kablo-
fiş-priz düzenleri üzerinden bağlanabilir.
lar kullanılabilir.
• Aydınlatma aygıtları, çıkardıkları ısı kendi
• Elektrik İç tesislerinde iletkenler için aşağı-
içlerindeki ve yakınlarındaki cisimlere za-
daki renk kodları kullanılacaktır:
rar vermeyecek biçimde tesis edilmelidir.
• Koruma (Topraklama) iletkenleri için
ELEKTRIKLI ISITMA AYGITLARI
Yeşil- sarı
• Bu aygıtlar standartlara uygun olmalıdır. • Orta iletkenler ve nötr iletkenler için
Elektrikli battaniye, elektrikli yastık, hay- Açık mavi
van bakımına ve yetirilmesine ait ısıtma • Faz iletkenler için Yürürlükteki kablo
aygıtları, elektrotların ısıtılmasında kullanı- standartlarına
lan aygıtlar ancak anma gerilimleri 380 V’a • Uygun olmak üzere her faz için farklı
kadar olan tesislerde kullanılabilir. renkler

• Deri ve saç bakımından kullanılan elektrik • Aydınlatma tesisatında anahtardan ge-

ısıtma aygıtlarının normal çalışma duru- çen iletkenin

422

• Kırmızı, vaevien anahtarın bacakları ara- •
sındaki
• İletkenlerin pembe renkli olması tavsi-
ye edilir. • Küçük gerilimle çalışanlar dışında bütün
İNŞAAT ŞANTİYELERİ
• İnşaat şantiyelerinde bulunan elektrik iş-
letme araçları, özel olarak ayrılmış olan
besleme noktalarından beslenmedir. Şan-
tiyelerdeki elektrik bağlantı ve dağıtım ku-
tuları ile önceden tesis edilmiş olan sabit
dağıtım tablolarından inşaat şantiyeleri
için ayrılan besleme çıkış hatları ve sargıla-
rı birbirinden ayrılmış olan transformatör-
ler besleme noktaları olarak kabul edilirler.
Yapı ve benzeri sabit tesislerdeki duvar
prizleri besleme noktası sayılmazlar.
• Şantiye elektrik bağlantı ve dağıtım kutu-
larından beslenen işletme araçlarında aşa-
ğıdaki koruma tedbir ve düzenlerinden bir
ya da birkaçı uygulanmalıdır:
• Koruyucu yalıtma
• Küçük gerilim
• Hata akımı koruma bağlaması
• Koruyucu ayırma
• Koruma iletkeni bulunan koruma düzenle-
ri elektrik tesisi işletmeye alınmadan önce
özellikle şantiye elektrik bağlantı ve dağı-
tım tablolarında yüksek dokunma gerilimi- •
ne karşı denetlenmelidir
• 42 V’tan daha yüksek gerilimlerde çıplak
ve yalıtılmış bir damarlı açık hava iletken- •
lerine, iskele ve yapı bölümlerinden doku-
nulamamalıdır.
423
Elektrikle Çalışmalarda İsg
Anahtarlar, priz, fiş ve kutu (buat) gibi iş-
letme araçları, en azından damlayan suya
karşı korunmuş tipte olmalıdır.
aydınlatma aygıtları en azından yağmura
karşı korunmuş tipte olmalıdır.
• Küçük gerilimle çalışanlar dışında bütün el
lambaları püskürtme suya karşı korunmuş
tipte olmalıdır.
• Isıtma aygıtları en azından püskürtme suya
karşı korunmuş tipte olmalıdır.
TARIMSAL İŞLETME YERLERİ
• Büyük baş hayvanlara alt ahırların içinde
ve yakınındaki su pompaları, su ısıtıcıları,
gübre vinçleri, pancar kesme makineleri,
gübre şerbeti pompaları ve priz gibi elekt-
rik işletme araçlarında arıza olduğunda 24
V’tan daha yüksek dokunma gerilimi sü-
rekli olarak kalmamalıdır.
• Bu istek örneğin hata akımı ya da hata ge-
rilimi koruma sistemi ile yerine getirilebilir.
Hata akımı koruma sisteminde korunacak
işletme araçlarının topraklama direnci
24V/Ih değerinden daha büyük olmamalı-
dır. Burada ıh anma hata akımıdır. Hata ge-
rilimi koruma sisteminde yardımcı toprak-
layıcının topraklama direnci 200 ohm’dan
daha büyük olmamalıdır.
Tarımsal işletme yerlerinde ancak anma
hat akımları en fazla 0.5 A’e kadar olan hata
akımı koruma anahtarları kullanılabilir.
Bağlama tesisleri, dağıtım tabloları bağla-
ma aygıtları, aşağı akım koruma aygıtları,
yol vericiler, transformatörler vb. aygıtlar
en azından kapalı tipte olmalıdır. Koruma
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

anahtarları, regülatörler vb. aygıtların kuru (yaklaşma, dokunma vb.) tehlikeli olabilecek
yerlere, örneğin konutların içine konulma-
sı salık verilir. Konutların içinde bulunan
aygıtların kapalı tipte olması gerekmez.
• Aşırı akım koruma aygıtları olarak, anma
akımları 25 A’e kadar olan otomatik hat si-
gortaları ya da koruma anahtarları kullanıl- Elektrik iç tesisleri: Elektrik enerjisinin üre-
malıdır.
TİYATRO, SİNEMA VB. TOPLANTI YERLERİN-
DE YAPlLACAK TESİSLER
• Tiyatro, sinem vb. toplantı yeri tesislerinde işletemeye açılmasına kadar kurulmuş geçici
toprağa karşı 250 V’u geçen gerilimler tesisler.
kullanılamaz.
• Avizeler kendiliğinden açılmayan, avizenin
birkaç katı ve en az 5 kg ağırlığı taşıya-
bilen yanmayan cinsten askı düzenleri ile
asılacaktır.
ELEKTRİK KUVVETLİ AKIM
TESİSLERİ
ELEKTRİK KUVVETLİ AKIM TESİSLERİ
YÖNETMELİĞİ
Küçük gerilim: Anma gerilimi 50 Volt’a kadar
olan gerilim değeridir.
Tehlikeli gerilim: Etkin değeri Alternatif akım-
da 50 Volt’ un doğru akımda 120 Volt’ un üs-
tünde olan, yüksek gerilimde ise, hata süresi-
ne bağlı olarak değişen gerilimdir
Alçak gerilim: Etkin değeri 1000 Volt ya da
1000 Volt’ un altında olan fazlar arası gerilim- •
dir.
Yüksek gerilim: Etkin değeri 1000 Volt’ un
üzerindeki fazlar arası gerilimdir.
Elektrik kuvvetli akım tesisleri: İnsanlar, di-
ğer canlılar ve eşyalar için bazı durumlarda
ve elektrik enerjisinin üretilmesini, özelliğinin
değiştirilmesini, biriktirilmesini, iletilmesini,
dağıtılmasını ve mekanik enerjiye, ışığa, kim-
yasal enerjiye vb. enerjilere dönüştürülerek
kullanılmasını sağlayan tesislerdir.
tilmesi ve dağıtılmasına dair yapıların içinde
veya bu yapılara ek olarak kurulmuş tesisler
dışındaki her türlü alçak gerilim tesisleri, ev-
lere ait, bağ, bahçe tesisleri, sürekli tesislerin
• İnsan Vücudunun Direnci: Her insanın
vücut direnci birbirinden farklı olmakla
birlikte, Vücut direnç değerlerinin 1000-
3000ohm arasında farklılık gösterdiği tes-
pit edilmiştir. Bu değeri etkileyen farklı fak-
törler bulunmaktadır: Mesela erkeklerin
direnci kadınlarınkine nazaran daha dü-
şüktür. Kollar, bacaklar daha kalın olduğu
için direnç daha azdır. Bilindiği üzere di-
renç uzunlukla artar, genişlikle azalır.
• İnsan direncinin değerini etkileyen iç or-
ganlar ve deri olmak üzere 2 faktör vardır.
İç organların direnci kabaca 300-1000 ohm
civarındadır. Tabi akımın geçtiği yolun he-
saba katılması bu farklılığı yaratır. Yani sağ
elden girip sol elden çıkmasıyla, sağ elden
girip sol ayaktan çıkması aynı değildir.
Kuru derinin direnci 1000-100000 ohm
arası değişir. Yine giriş-çıkış yoluna bağ-
lı olarak. Islak derinin omajı(ohm değeri)
kurununkine nazaran daha düşüktür. Bir
insanın toplam vücut direnci şöyle hesap-
lanır:

424
 Elektrikle Çalışmalarda İsg

• Rtoplam = Rderi(giriş) + Riçorgan + sek gerilim seviyesi kullanılan şebekelerde

Rderi(dönüş) enerjiyi bir yüksek gerilim seviyesinden diğe-
rine dönüştüren transformatör merkezleridir.
• İnsan vücudu: 2500 Ω
Dağıtım transformatör merkezi: Yüksek ge-
• İnsan için tehlikesiz akım : 20 mA
rilimli elektrik enerjisini alçak gerilimli elektrik
• V = I * R = 50 V enerjisine dönüştüren transformatör merkez-
leridir.
• İnsanlar için sınır (tehlikesiz) gerilim: 50
V Kısa devre: Genellikle bir arıza sonucu mey-
dana gelen iletken bağlantıdır. Akım maksi-
• Nemli ıslak yerlerde,
mum (idealde sonsuz) olur.
• Metal malzemelerin çoğunlukta olduğu
Hata akımı: Yalıtkanlık hatası sonucu oluşan
yerlerde,
kısa devre akımı ya da toprak temas akımıdır.
42 Volt gerilim kullanılmalıdır.
Aşırı gerilim: Genellikle kısa süreli oluşur. İlet-
İşletme elemanı: Elektrik enerji tesisleri- kenler arasında ya da iletkenler ile toprak ara-
ni oluşturan generatör, motor, kesici, ayırıcı, sında oluşan işletmede izin verilen en büyük
anahtarlama (bağlama) hücresi vb. cihazlardır. değeri aşan gerilimdir.

Santral: Elektrik enerjisinin üretildiği tesisler- •
dir.
Ağ (Enterkonnekte) şebeke: Santrallerin bir-
biri ile bağlantısını sağlayan gözlü şebekedir.
İç aşırı gerilim: Toprak temasları, kısa
devreler gibi istenilen ya da istenilmeyen
bağlama olayları ya da rezonans etkileriyle
oluşan bir aşırı gerilimdir.

İletim şebekesi: Yerel koşullar nedeniyle bel- •
li yerlerde üretilebilen ve ağ şebeke ile en üst
düzeyde toplanan enerjiyi tüketicinin yakınına •
ileten kablo ve/veya hava hattı şebekeleridir.
Dağıtım şebekesi: İletilerek tüketilecek böl-
geye taşınmış olan enerjiyi, tüketiciye kadar •
götüren şebekedir.
Ana indirici merkez: Gerek enterkonnekte
şebekeden alınan enerjiyi, daha küçük seviyeli
iletim şebekelerine, gerekse iletilerek dağıtım
bölgesine taşınan enerjiyi seçilmiş dağıtım •
gerilimi seviyesine dönüştüren transformatör
merkezleridir.
Ara indirici merkez: İki veya daha fazla yük- •
Dış aşırı gerilim: Yıldırımlı havaların etki-
siyle oluşan bir aşırı gerilimdir.
Başka şebekelerin etkisi ile oluşan aşırı
gerilim: Başka şebekelerin, sözü edilen şe-
bekeye etkisi sonucunda oluşan gerilimdir.
Hata gerilimi: İnsanlar tarafından doku-
nulabilen, işletme devresine ait olmayan
iletken bölümler arasındaki ya da iletken
kısımlar ile toprak arasında oluşan gerilim-
dir.
Dokunma Gerilimi: Topraklama gerilimi-
nin, insan tarafından köprülenebilen bölü-
müdür.
Adım Gerilimi: Topraklama geriliminin,

425
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık
insanın 1 m’lik adım açıklığı ile köprüle-
nebilen bölümüdür
• El ulaşma uzaklığı (El Mesafesi Bölgesi):
Genellikle yürünebilen zeminden itibaren
belirlenen ve sınırlarına, bir kişinin her
yönde, yardımcı bir araç kullanmaksızın
eliyle erişebileceği bölgedir. El mesafesi-
nin boyutlandırılması Aşağıdaki Şekil’ de
gösterilmiştir.
• Yukarıya doğru: 2,5 m
• Aşağı ve yanlara doğru: 1,25 m
• *** Basılan yüzeyden başlanarak ölçülür.
• ve 120 derece faz farkı bulunmaz
426
3 FAZLI GERİLİM
Elektrik hatlarında enerji taşıma şeklidir diye-
biliriz. İletim sırasında elektrik 3 fazlı sistem
ile iletilir. Her faz ile toprak arasında bir faz-
nötr gerilimi vardır. Bu 220V’dur Ve genelde
ev içinde kullandığımız sistemler bu kablolar
ile gelen 1 fazı kullanırlar. Nitekim her fazın
arasında da bir gerilim farkı mevcuttur bu da
idealde 380V’dur. Buna faz arası gerilim denir.
Aralarındaki idealde 120 derecelik açı farkı ile
de iletim sırasında oluşabilecek sorunlara kar-
şı koruma sağlanmış olur. Hat kayıpları, fazlar
arasına bağlanan yük farklılıkları vb. nedenler-
le fazlar arası gerilim her zaman 380 V olmaz
TÜRKİYE’DE ELEKTRİKLE
İLGİLİ KAMU KURUMLARI
• TEAŞ (Türkiye Elektrik Üretim A.Ş.),
elektrik kesimindeki (sektöründeki) yeni-
den yapılanma kapsamında, 2 Mart 2001
Tarihinde Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TE-
İAŞ), Elektrik Üretim A.Ş. (EÜAŞ) ve Türki-
ye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş. (TETAŞ)
olmak üzere olmak üzere üç ayrı iktisadi
devlet teşekkülü halinde yeniden yapılan-
dırılmış ve TEİAŞ 01.10.2001 tarihinde faa-
liyetlerine başlamıştır.
• TEİAŞ, 13 Mart 2003 tarihinde Elektrik
Piyasası Düzenleme Kurumu’ndan (EP-
DK’dan) aldığı “İletim Lisansı” çerçevesinde
yeni piyasa yapısına uygun olarak merkez
birimleri ve yurt sathına yayılmış tasarı,
tesis, denetimlik, işletme, bakım ve yük
dağıtım birimleriyle faaliyetlerine devam
etmektedir.
 Elektrikle Çalışmalarda İsg

• Elektrik Üretim Anonim Şirketi, Türkiye’nin genel enerji ve ekonomi politikasına uygun
olarak, elektrik üretim faaliyetlerinde bulunmak amacıyla teşkil edilen kamu kuruluşu ni-
teliğindeki, %100 hissesi hazineye ait bir şirkettir. Türkiye’deki elektrik üretiminin büyük bir
kısmını karşılamaktadır. EÜAŞ, üretiminin tamamını TETAŞ ve TEDAŞ adlı iki kamu kurumuna
satmaktadır. Başlıca tedarikçileri; TKİ, BOTAŞ, Türkiye Taşkömürü Kurumu ve POAŞ’tır.

• Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş. (TETAŞ); Türkiye’de elektrik enerjisinin, ticaret ve
taahhütünden sorumlu devlet kurumudur.

KUVVETLİ AKIMDA GÜVENLİK MESAFELERİ & ENERJİ VER-

ME VE KESME
Hava hattı iletkenlerinin en büyük salınımlı durumda yapılara olan en küçük yatay uzak-
lıkları

Hava hattı iletkenlerinin ağaçlara olan en küçük yatay uzaklıkları

427
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Hava hattı iletkenlerinin en büyük salgı durumunda üzerinden geçtikleri yerlere olan en
küçük düşey uzaklıkları

Gerilim altındaki iletkenlere mutlak yaklaşma mesafesi (EÜAŞ)

 Bu hususta; EÜAŞ İş Sağlığı ve Güvenliği Yönergesi ve TEİAŞ İş Sağlığı ve Güvenliği Yö-

netmeliği’nde belirtilmiş değerler olup, bu değerleri dikkate almak gerekir. EÜAŞ İş Sağlığı ve
Güvenliği Yönergesinde belirtilmiş değerler:

428
 Elektrikle Çalışmalarda İsg

TEİAŞ İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği’nde belirtilmiş değerler:

Kuvvetli Akım Tesisleri’nde EÜAŞ İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği’ne Göre Gerilim Dü-
zeyine Göre Sınıflandırma

1 kV < U ≤ 36 Kv Orta Gerilim, OG (Medium Voltage, MV)

36 kV < U ≤ 170 kV Yüksek Gerilim, YG (High Voltage, HV)

170 kV < U ≤ 800 kV Çok Yüksek Gerilim, ÇYG (Extra High Voltage, EHV)

800 kV < U Aşırı Yüksek Gerilim, AYG (Ultra High Voltage, UHV)

Türkiye’de Yüksek Gerilim Kademeleri

Anma Gerilimi, Un İzin Verilen En yüksek
(İşletme Gerilimi, Uı İşletim Gerilimi, Um (1,2 Un)
3 kV 3,6 kV
6 kV 7,2 kV
10 kV 13 kV
OG
15 kV 17,5 kV
20 kV 24 kV
30 kV (34,5 kV) 36 kV
66 kV 72 kV
YG
154 kV 170 kV
ÇYG 380 kV 420 kV (400 kV)

429
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

KUVVETLİ AKIM TESİSLERİ’NDE ENERJİ şebekelerde devre açma ve kapama işlemleri

VERME VE KESME kesicilerle gerçekleştirilir.

Orta gerilim ve yüksek gerilim sistemlerinde Kullanılan Gerilime Göre Kesiciler

enerji hatlarının açma ve kapama gibi işlemle-
• Alçak gerilim (AG) kesicileri
ri yapan elemanları vardır. Bunlar genel olarak
ikiye ayrılır: 1- Ayırıcılar, 2- Kesiciler • Orta gerilim (OG) kesicileri

1- AYIRICILAR: • Yüksek gerilim (YG) kesicileri olmak üzere üç

çeşittir.
Orta ve yüksek gerilim şebeke ve tesislerinde
devre yüksüz iken açma kapama işlemi yapa- YÜKSEK GERİLİM MANEVRA (AÇMA – KA-
bilen şalt cihazlarına ayırıcı denir. Ayırıcıların PAMA) İŞLEM SIRASI:
diğer bir adı da seksiyonerdir.
Ayırıcılar ile yük altında açma kapama yapıl-
Ayırıcılar ile kesinlikle yük altında açma kapa- maz. Yapılırsa zararlı etkiler doğurabilir. Bunu
ma işlemi yapılmaz. Aksi takdirde; Ayırıcı ve iş- önlemek için açma kapama yaparken şu işlem
lemi yapan kişi zarar görür. sırası takip edilmelidir:

Ayırıcının sabit ve hareketli kontakları kapalı Enerji Keserken; sırasıyla ilk önce kesici açılır,
iken iyi temas etmelidir. Aksi takdirde; yük al- daha sonra kesicinin giriş ve çıkışındaki ayırı-
tında çalışırken kontaklar arasında arklar olu- cılar açılır
şur. Kesicilerdeki gibi ark söndürme düzenek-
Enerji Verirken ise; bu işlemin tersi olarak ilk
leri olmadığı için kontaklar ve diğer bağlantı
önce ayırıcılar kapatılır, daha sonra kesici ka-
elemanları zarar görebilir. Bu hususa bakım
patılarak devreye enerji verilir.
onarım işlemleri sırasında özellikle dikkat edil-
melidir. Yüksek Gerilim Tesislerinde Çalışmaya Baş-
lamadan Önce Alınması Gereken Tedbirler
2- KESİCİLER:
a) İşe başlamadan Görev Emri ve Çalışma Mü-
Yüksek gerilimli ve büyük akımlı şebeke
saadesi Formu düzenlenmeli, çalışma yapıla-
ve tesislerde, yük akımlarını açmaya ve
cak tesisin özelikleri bildirilmelidir.
kapamaya yarayan şalt cihazlarına kesici
(disjonktör) denir. Yüksek gerilim tesislerinde enerji kesme ve
yeniden enerji verme işlemleri bir tutanakla
Yüksek gerilimli ve büyük akımlı şebekelerde
kayıt altına alınmalı, bu tutanak işyerinde bu-
devre açma işlemleri basit yapılı şalterlerle ya-
lundurulmalıdır.
pılamaz. Yük altında yapılan akım kesme işle-
mi esnasında arklar oluşmaktadır. b) Üzerinde çalışma yapılacak teçhizatı ge-
rilimsiz bırakmak için kesiciler ve ayırıcılar
Bu arklar, kontaklara zarar vererek kısa zaman-
açılmalıdır. Birden fazla kaynaktan beslenen
da kullanılamaz hâle getirmektedir.
elektrik tesisatında, kablo veya hava hatları
Bu sebeple yüksek gerilimli ve büyük akımlı üzerinde onarıma girişilmeden önce akım her

430
 Elektrikle Çalışmalarda İsg

yönden kesilmelidir. veya tabure ile yalıtkan ıstankalar kullanılma-

lıdır.
c) Elektrik şebekelerinin bakım, onarım, yeni-
leme işlerine başlamadan önce, bu şebeke- l) Çalışma yeri, gerektiğinde levha, bayrak, fla-
lerden beslenen tüketicilerde jeneratör bağlı ma ve bariyerler gibi işaretlerle sınırlandırıl-
olup olmadığı araştırılmalı, ters besleme olup malıdır.
olmadığı tespit edilmelidir. Ayrıca bu jenera-
m)Yüksek gerilimde, ehil ve tecrübeli kişiler
törlerde enversör şalter bulunmalıdır.
çalıştırılmalı: (EKAT belgeli teknisyenler)
d) Kesici ve ayırıcının her fazının açık olduğu
n) Yüksek gerilimdeki çalışmalar, yetkili teknik
gözle ve araç ile teker teker kontrol edilmelidir.
bir kişinin gözetiminde yapılmalı. (Elektrik mü-
e) Kesici ve ayırıcılar açık durumda kilitlenme- hendisi)
lidir.
*Üzerinde yüksek gerilim ve alçak gerilim bu-
f ) Kesme cihazları ve kumanda tertibatı üzeri- lunan müşterek direklerde çalışma yapılaca-
ne ikaz levhası asılmalıdır. ğında, her iki gerilim de kestirilmelidir.

g) Kilitleme tertibatı mevcut değilse, kesici ve *Yüksek gerilim sigortaları, ancak ayırıcısı açı-
ayırıcının yanında bir nöbetçi bulunmalıdır. lıp gerilimi kesildikten ve sigortanın her iki
tarafında gerilim bulunmadığı kontrol edildik-
h) Çalışma yerinde gerilim yokluğu yüksek ge-
ten ve kısa devre ve topraklama tedbiri alın-
rilim detektörü ile kontrol edilmelidir.
dıktan sonra değiştirilmelidir.
i) Bir enerji hattında bakım-onarım çalışması
TRANSFORMATÖR MERKEZLERİ
yapılacağında, bu hattı kesen başka bir ener-
ji hattı bulunup bulunmadığı araştırılıp tespit • Havalandırma: Cebri havalandırma yapı-
edilmelidir. Mevcut olduğu taktirde çalışma lan yerlerde termostat kontrolü gereklidir.
yapılan hattı etkileyip gerilim altında bırakma Transformatör odası ortam sıcaklığı 40°C yi
tehlikesine karşı gerekli tedbirler alındıktan geçmemelidir.
sonra çalışmaya başlanmalıdır.
• Aydınlatma: Yapılan aydınlatma tesisi:
J) Onarılacak hava hatlarının her iki tarafı dev-
• YG. Hücreleri ve AG pano odalarında en az
reden çıkarıldıktan sonra çalışma yerinde ge-
250 lux,
rilim yokluğu tespit edilmeli, gerilim yokluğu
tespit edildikten sonra çalışma yerinin yakının- • Transformatör odalarında en az 150 lux
da ve çalışma yerini besleyebilen bütün kollar aydınlık düzeyini sağlamalıdır.
üzerinde topraklama ve kısa devre işlemleri
• Transformatör merkezlerinde her bir ma-
yapılmalıdır. Çalışma süresince kısa devre ve
halde yeterli sayıda (en az bir adet) akü-
topraklama tedbiri kaldırılmamalıdır.
mülatörlü acil durum lambası veya yeterli
k) Topraklama ve kısa devre işlerinde yalıtkan kapasitede akümülatör var ise aküden
eldiven, baret, yalıtkan ayakkabı, yalıtkan halı beslenen aydınlatma lambaları bulunma-

431
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

lıdır. Söz konusu lambalar sürekli insan sonucu meydana gelen aşırı ve zararlı çok yük-
bulunan yerlerde enerji kesintilerinde oto- sek gerilim şoklarını önleyen koruma eleman-
matik devreye girecek şekilde yapılmalıdır. larına parafudur denir.
Diğer yerlerde lambalar uygun bir tedbirle
Parafudurların ayrıca iletim hatlarında meyda-
manuel olarak yanmalıdır.
na gelen yürüyen dalgaların tahrip etkisini ön-
Elektrik işletme aygıtlarının yerleştirilmesi leme, emniyet supabı gibi çalışma, aşırı geri-
ve korunması lim dalgalarını toprağa aktarma gibi görevleri
vardır.
Madde 28-
Parafudurların 3 temel görevi vardır;
• Elektrik işletme aygıtlarının işletme, bakım
ve onarımları tehlikesizce yapılabilecek bi- • Yıldırım darbelerine karşı koruma yaparlar.
çimde yerleştirilmelidir. İşletme görevlile- (10/350 mikro saniye eğrisi)
rinin çalışırken üzerinde durduğu yerler ve
• İç aşırı Gerilimlere karşı koruma yaparlar
geçitler her zaman boş bırakılmalıdır.
(8/20 mikro saniye eğrisi)
• Elektrik işletme aygıtları ve koruma düzen-
• Hassas Cihazların korunması
leri, aralarında 250 volt’dan fazla gerilim
bulunan bölümlere aynı anda ve rastgele BİNALARIN YILDIRIMA KAR-
dokunulmasını önleyecek biçimde tesis ŞI KORUNMASI
edilmelidir.
Yıldırım, canlılar ve yapılar için tehlikeli du-
• Elektrik işletme aygıtlarında yangın çıkma- rumlara neden olan doğadaki en güçlü elekt-
sı ve yayılması uygun düzenlerle olabildi- riksel boşalma olayıdır. Yıldırımın meydana
ğince önlenmelidir. gelebilmesi için bulut ve yerin farklı elektrik
yüklerine sahip olması ve belirli bir potansiyel
PARAFUDRLAR
farka erişmesi gerekmektedir. Genellikle bulu-
YG tesislerinde ve havai hatlarda meydana ge- tun yere yakın olan bölümleri negatif, yer ise
len arızaların pek çok nedeni vardır. Bunların pozitif yüklü elektriğe sahiptir. Yıldırım akımı
başında da aşırı gerilimler gelir. Aşırı gerilim- 2-200 kiloAmper (kA), gerilimi 100-1000 Me-
ler, iç ve dış aşırı gerilimler olmak üzere ikiye gaVolt (MV) arasında değişen dolayısıyla gücü
ayrılır. GigaWatt (GW) mertebelerinde olan, mikro-
saniye (µs) mertebesinde sürelerde oluşup
Devre açma ve kapamada toprak ve faz kısa
tamamlandıklarından enerjisi kiloJoule (kJ)
devrelerinde ve rezonans olaylarında mey-
mertebesinde olan, elektriksel boşalma olayı-
dana gelen aşırı gerilimlere iç aşırı gerilimler,
dır. Özellikle bulut ile yer arasında 2-3 km açık-
atmosferik etkilerden dolayı meydana gelen
lıkta meydana gelir.
aşırı gerilimlere de dış aşırı gerilimler denir.
• Franklin çubuğu (Yakalama Ucu) ile korun-
Yüksek gerilim tesislerinde hat arızaları, yıldı-
ma
rım düşmeleri ve kesici açması gibi manevralar

432
 Elektrikle Çalışmalarda İsg

• Faraday kafes sistemi ile korunma Faraday Kafes Metodu ile Yıldırımdan Ko-
ruma
• Gerili tellerle korunma
• “Faraday Kafesi”, Faraday’ın yaptığı çalış-
• Paratonerle koruma (Dış Yıldırmlık)
malarda, iletken bir kafes içinde elektrik
• Topraklama ile korunma alanının sıfır olduğunun belirlenmesiyle
kullanılmaya başlanmıştır.
Franklin Çubuğu (Yakalama Ucu) ile Yıldı-
rımdan Korunma • Faraday Kafesi ile korunmak için, koruna-
cak bina, iletkenlik özelliğine sahip top-
Franklin çubuğu veya yakalama ucu sistemle-
raklanmış bir çeşit kafes içine alınarak ve
ri olarak bilinen bu yöntem basit bir metal uç,
çatıda belirli aralıklarla sivri uçlar çıkararak,
iniş iletkeni ve topraklama bölümlerinden olu-
yüksek frekanslı gerilimlerin ve manyetik
şan bir yıldırımdan korunma yöntemidir. Ge-
parazitlerin geçişine izin vermemektedir.
nelde; kule tarzı yerlerin, cami minarelerinin,
Faraday kafesinin sağladığı güvenlik, göz-
deniz fenerleri, fabrika bacalarının, siloların,
lerinin boyutlarına bağlıdır. Gözler küçül-
asansör kulelerinin, Faraday kafesli yapılarda
dükçe koruma artmaktadır.
özel noktaların yıldırımdan korunmasında kul-
lanılan yöntemde sabit bir koruma açısı ile be- • Faraday kafesi doğru şekilde uygulandı-
lirlenen bir alan korunabilmektedir. Franklin ğında çok etkin koruma sağlayan bir yön-
çubuğu yüksekliği (h) olan madeni bir çubu- temdir. Fakat maliyetinin yüksekliği çok
ğun koruyacağı hacim, h yüksekliğinde ve r=h yaygın olmasını engellemektedir.
taban yarıçapında bir koninin hacmi kadardır.

Gerili Tellerle Yıldırımdan Korunma

• Franklin çubuğu uygulanmasında zorluk

çekilen yerlerde, ekonomik ve kolay olma-
sı açısından gergili hat tekniği tercih edil-
mektedir. Büyük iş merkezlerinin çatıların-

433
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık
da bulunan ek tesisat donanımları (Klima
vb..), küçük boyutlu parlayıcı, patlayıcı ve
yanıcı malzeme bulunduran depo ve tank-
lar uygulama alanlarıdır.
Paratonerle Yıldırımdan Korunma
• Fransızca kökenli olan paratoner kelime-
sinin sözlükteki anlamı yıldırımsavar, yıl-
dırımlık, yıldırımkırandır. İnceltilmiş sivri
paratonerler, korunacak olan yapıların en
yüksek noktasına yerleştirilmektedir. Pa-
ratonerlerin yere olan bağlantısı en kısa
yol aracılığı ile yapılmaktadır. Sağladıkları
korunma, yerleştirildikleri noktaya ve bu
noktanın çevre yapılardan olan yüksek-
liğine dayalı olarak değişmektedir. Metal
çubuğun varlığı, eş potansiyel düzlemi de-
forme eder ve sıfır düzlemini yukarı doğ-
ru götürür, bunun üstüne de paratonerin
ucundaki iyonlar bu noktada gerilim yo-
ğunluğunu artırır. Buradan devamlı iyon
çıkışlarının bulutun elektrik yükünü nötr-
leştirdiği kabul edilir. Yıldırımın belirli bir
uzaklıktaki komşu bölgeye düşmektense
paratoner üzerine düşeceği kabul edilir.
Aktif paratonerler, montajının yapıldığı
noktadan itibaren belirli koruma çapının
kapsadığı alanı ve binaları korurlar.
Topraklama ile Yıldırımdan Korunma
• Toprak bağlantısının, yıldırım iletkenleri-
nin etkin olarak çalışmasındaki rolünün
çok önemli olduğu göz önüne alındığında,
çok dikkat edilerek kurulması gerekmekte-
dir. Elektriksel toprak veya mevcut kemer,
eş potansiyeli sağlamak amacıyla bu ilet-
kenlere bağlanmaktadır. Son olarak, iletke-
nin topraklamasının, gömülü herhangi bir
metal elektrik nakil borusundan mümkün
olduğu kadar uzak (3-5 metre) tutulması
ve omik değerinin düşük dalga empedan-
sıyla 10 Ohm’dan fazla olmamasını sağ-
lamak çok önemlidir.
AKÜLER
KURU TİP AKÜLER
• Akümülatörlerin kullanılması gerektiğinde
bakım gerektirmeyen veya kuru tip akü-
ler olması zorunludur.
• Akülerin kapasiteleri, besledikleri tüketici-
lere işletmenin gereği olan süre kadar ye-
tebilecek şekilde olmalıdır.
• Kuru tip akülerin kullanıldığı yerlerde ha-
valandırma için ek bir önlem alınmasına
gerek yoktur ve ayrıca akü odası bulundu-
rulması gerekmez.
• Mevcut kurşun asit akümülatörlerin ömür-
leri tamamlandığında yerlerine bakım ge-
rektirmeyen veya kuru tip aküler tesis edil-
melidir.
KURŞUN OKSİT AKÜLER
• Kurşun- asitli akümülatör odaları kuru
havalı, serin, sarsıntısız olmalı ve olabildi-
434
 Elektrikle Çalışmalarda İsg

ğince sıcaklık değişmelerinin etkisinden amonyak gibi zararlı gazlar bulundurulma-

uzak bulundurulmalıdır. Akümülatörler malıdır.
çok yüksek ya da alçak ortam sıcaklıklarına
• Kurşun- asitli akümülatör bataryası için ge-
karşı korunmalıdır.
rekli gereçlerin konacağı bitişik bir bölme
• Kurşun- asitli akümülatör odaları olabildi- olmalı ve burada lavabo bulunmalıdır.
ğince don tehlikesinden uzak olmalı, ısıt-
• Akümülatörlerin bulunduğu yerler terci-
ma gereği duyulmamalıdır. Kurşun- asitli
hen doğal havalandırmanın yeterli olabile-
akümülatör odaları hiçbir şekilde açık ateş
ceği biçimde yapılmalıdır.
ya da kızarmış cisimlerle ısıtılmamalıdır.
• Pencere, kapı vb. ile havalandırma için ge-
• Kurşun- asitli akümülatör birimlerinin bir-
rekli hava sağlanamazsa, akümülatör tesis-
birinden farklı biçimde ısınmaları da ön-
lerinin büyüklüğüne göre kıvılcım yapma-
lenmelidir. Dışarıdan kolayca ulaşılabilen,
yan vantilatör, havalandırma boruları ya
örneğin insanların gelip geçtiği yollara
da kanalları vb. gibi yapay havalandırma
açık olan akümülatör odalarının pence-
düzenleri kullanılmalıdır. Bu boru ve kanal-
releri sık örgülü tel kafes ya da telli camla
lar elektrolit etkisine karşı dayanıklı olmalı,
korunmalıdır.
duman bacalarına ya da ateşli (ocak, vb.)
• Kurşun- asitli akümülatör odalarında ka- yerlere açık olmamalıdır.
pılar ve pencereler dışarıya doğru açılma-
Mevcut Kurşun- asitli akümülatör işletmesinin
lıdır. Kapılar, pencere çerçeveleri, duvarlar,
tehlikesine karşı görevlilerin dikkatli olmaları
tavanlar akümülatör yerleştirilen döşeme
sağlanmalı ve bu görevlileri tehlikelerden ko-
ve düzlükler elektrolit etkisine karşı daya-
rumak için aşağıdaki önlemler alınmalıdır:
nıklı olmalıdır. Gerektiğinde bu etkiye karşı
koruyucu boyalar kullanılmalıdır. • 1) Kibrit- çakmak dahil ateş yakılmamalıdır,

• Kurşun- asitli akümülatör odalarındaki • 2) Kıvılcım çıkaracak aletler kullanılmama-

elektrik tesisleri için nemli ve benzeri yer- lıdır,
lere ilişkin iletken, kablo ve elektrik işletme
• 3) Cep telefonları kapatılmalıdır,
gereçleri kullanılmalıdır. Bu yerlerde ak-
kor telli lamba ve su geçirmez tip armatür • 4) Asit ve/veya asitli suyla temas edildiğin-
kullanılmalı, kıvılcım yapabilen kollektörlü de, hemen temas eden uzuvlar temiz su ile
vantilatörler kullanılmamalıdır. yıkanmalıdır,

• Anahtar, priz vb. gibi işletme sırasında • 5) İçeride birikmiş gaz varsa mahal hemen
alevlenmeye sebep olabilecek, kıvılcım çı- terk edilmelidir,
karan elektrik araçları akümülatör odaları- • 6) Genel ve özel iş güvenliği tavsiyelerine
nın dışarısına konulmalıdır. uyulmalıdır.
• Kurşun- asitli akümülatör odalarında

435
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

AKÜMÜLATÖR BATARYALARININ YERLEŞTİ- 3. Düşmeler

RİLMESİ
ELEKTRİK KAZALARININ OLUŞ NEDENLERİ
• Bataryalar, kolayca ulaşabilecek ve denet-
1- Elektrik enerjisi hakkında yeterli eğitim ve
lenebilecek biçimde yerleştirilmelidir. Yer-
teknik bilgiye sahip olmamak,
leştirme konusunda havalandırma duru-
mu da dikkate alınmalıdır. 2- Elektrik devresinin yeterli yalıtımı olmayışı
• Bataryalar bir ya da birkaç katlı raflar üze- ya da dış etkenlerle zamanla yalıtma özelliğini
rine yerleştirilirse, gerekli çalışmaların ya- kaybetmesi,
pılabilmesi için aralarında uygun açıklıklar
3- Elektrik işlerinde çalışanların kendilerine
bırakılmalıdır.
aşırı güvenmeleri
• Her batarya birimi toprağa ve yere karşı
yalıtılmalıdır. Kurşun – asitli akülerin tespit 4- Elektrik işlerinde çalışanların işlerini benim-
edildiği yalıtkan gereçler elektrolitlere da- sememesi,
yanıklı olmalıdır. 5- Acelecilik, dikkatsizlik ve özen göstermeme,
Kurşun- asitli bataryalar aşağıdaki gibi yerleş- 6- Görevi dışında ilgisi olmadığı, bilgisi olma-
tirilebilir: dığı halde elektrik arızasına müdahale etmek,
• Taş, tuğla ya da betondan yapılmış döşe- 7- İş disiplinine uymamak (şaka, laubalilik, ve-
me ya da düz yerlere konulan elektrolitlere rilen emre uymamak),
dayanıklı yalıtkanlar üzerine,
• Raflar üzerine. Bu durumda raflar elektrolit 8- Verilen koruyucuları (KKD) kullanmamak,
etkilerine karşı dayanıklı olmalıdır. Rafla- 9- Kaliteli malzeme kullanmamak,
rın altındaki yerler de temizlenebilmelidir.
Akümülatör tesislerinde geçit genişlikleri 10- Elektrikle çalışan cihazların metal gövdele-
Madde 35-b/1’de açıklanan büyüklükte rinin iyi topraklanmaması,
olmalıdır. Bu geçitlerin tavan yüksekliği 2 11-Gerekli periyodik muayenelerin zamanın-
m’den az olmamalıdır. da yapılmaması,
ELEKTRİK AKIMININ TEHLİKELERİ, 12- Gereksiz yerde gerilim altında çalışmak,
ZARARLARI VE KORUNMA ÖN-
LEMLERİ 13- Talimat almadan arızaya müdahale etmek.

ELEKTRİK AKIMININ TEHLİKELERİ VE ZA- ELEKTRİK ÇARPMASININ ETKİSİ NELERE

RARLARI BAĞLIDIR?

1. Elektrik çarpması (Elektrik Şoku) • Elektrik akımının vücutta izlediği yol,

1. Elektrik Yanıkları • Elektrik akımının vücuttan geçiş süresi,

2. Elektrik Yangınları • Akımın büyüklüğü,

436
 Elektrikle Çalışmalarda İsg

• Dokunulan gerilimin büyüklüğü,

• Vücudun direnci,

• Çarpılma anında bulunulan zeminin durumu (kuru, ıslak, nemli, vb.,

• Alternatif akımda (AC) sinyalin frekansına bağlıdır.

ELEKTRİK AKIM BÜYÜKLÜKLERİ VE İNSANDAKİ ETKİLERİ

437
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Elektrik ile İlgili Fen Adamlarının Yetki, Görev ve Sorumlulukları Hakkında Yönetmelik

Elektrik ile ilgili fen adamları, gördükleri teknik veya mesleki öğrenim seviyelerine göre aşağı-
daki gruplara ayrılırlar;

1. Grup: En az 3 veya 4 yıl yüksek teknik öğrenim görenler. (Teknik Eğitim Fakültesi Elektrik
Mezunları ile Elektrik Yüksek Teknikerleri vb.)

2. Grup: En az 2 yıllık yüksek teknik öğrenim görenler ile ortaokuldan sonra en az 4 veya 5 yıl
mesleki ve teknik öğrenim görenler. (Elektrik Teknikerleri ile Elektrik Bölümü Anadolu Meslek
Lisesi Mezunları vb.)

3. Grup: En az lise dengi mesleki ve teknik öğrenim görenler, lise mezunu olup bir öğrenim
yılı süreyle Bakanlıkların açmış olduğu kursları başarı ile tamamlamış olanlar ile 3308 sayılı
Çıraklık ve Mesleki Eğitimi Kanunu’ nun öngördüğü eğitim sonucu ustalık belgesi alanlar.
(Elektrik teknisyenleri ile Düz lise mezunu olup, 3308 sayılı Çıraklık ve Mesleki Eğitimi Kanu-
nu’ nun öngördüğü eğitim sonucu ustalık belgesi alanlar)

ELEKTRİKLE İLGİLİ SAĞLIK VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİ

Yetkiler:

Yeterli elektrik bilgisi olmayan kimseler yardımcı olarak çalıştırıldığında, bunlara önceden ge-
rekli bilgiler ve talimatlar verilmeli, açıklamalar yapılmalıdır.

438
 Elektrikle Çalışmalarda İsg

ELEKTRİK KAZALARININ ÖNLENMESİ malıdır.

I – ALÇAK GERİLİMDE ALINMASI GEREKLİ • b.2 - Bu koruma düzeninde, küçük gerilim

ÖNEMLER tarafındaki gerilim altındaki bölümlerin
-Topraklanmasına: -Daha yüksek gerilim-
• Üzerinde çalışma yapılacak tesis kısımları
li bölümlere iletken olarak bağlanmasına
gerilim dışı bırakılmalıdır
izin verilmemelidir.
• Gerilim dışı bırakılması mümkün değilse;
• c) Küçük gerilimlerin elde edilmesi için
çalışma izni veya hizmet talimatı düzenle-
aşağıdaki aygıtlar kullanılabilir:
nerek çalışmaya başlanmalıdır
• Güvenlik transformatörleri,
• Çalışmalarda yalıtkan tabure, yalıtkan pas-
pas veya kuru tahta gibi yalıtkan bir mal- • Sargıları elektriksel olarak birbirinden ayrı
zeme üzerine çıkılarak çalışma yapılmalıdır olan çeviriciler.

• Çıplak iletkenler civarında çalışma yapar- • Akümülatörler,

ken, yalıtkan baret ve uygun iş elbisesi gi-
• Piller.
yilmelidir.
• Elektrik kumanda devrelerinde 24VDC ter-
ELEKTRİK ÇARPMALARINA KARŞI ALINA-
cih edilmelidir.
CAK GENEL KORUNMA TEDBİRLERİ
KORUYUCU YALITMA:
• Küçük gerilim kullanma,
• a) Koruyucu yalıtma yapılmasının amacı,
• Koruyucu yalıtma,
toprakla temasta bulunan iletken bölüm-
• Güvenlik transformatörü, lere ya da üzerinde durulan yere karşı yük-
sek dokunma gerilimlerinin etkisinde kal-
• Topraklama,
mayı önlemektir.
• Sıfırlama yapmak, (Önlem sayılmamalı)
• b) İşletme araçlarının koruyucu olarak yalı-
• Kaçak akım rölesi, tılması, çalışma sırasında üzerinde durulan
yerin yalıtılmasına yeğlenmelidir.
• Üzerinde durulan yerin yalıtılması,
• c) İşletme araçlarına da koruma tedbiri
• Eğitim çalışması.
olarak koruyucu yalıtma uygulandığında,
KÜÇÜK GERİLİM KULLANMA gerilim altında olmayan bütün iletken te-
sis bölümleri yalıtkan bir madde ile sıkı ve
• Küçük gerilim kullanılmasının amacı, yük-
dayanıklı bir biçimde kaplanmalıdır. Bu-
sek dokuma gerilimlerinin baş gösterme-
nun yerine işletme yalıtımına ek olarak,
sini önlemektir,
dokunulabilen iletken parçalar, sağlam bir
• b.l- Küçük gerilim dokunma düzeninde, biçimde tutturulan yalıtkan parçalarla arı-
anma gerilimi 42 V ‘dan daha yüksek olma- za durumunda doğrudan doğruya gerilim

439
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

altında kalabilecek bütün bölümlerden ay- dokunma gerilimlerine karşı korumak için iş-
rılabilir. letme araçlarının aktif olmayan kısımlarının
topraklanmasıdır. Koruma topraklaması, alçak
• d) Taban yalıtımının, yalnızca yerleri de-
gerilim tesislerinde temas gerilimine karşı ko-
ğişmeyen işletme araçlarında izin verilir.
runma yöntemlerinden biridir. Yüksek gerilim
Bunun için yalıtılmamış durma yerleri ile
tesislerinde ise temas gerilimine karşı koruma-
el ulaşma uzaklığı içinde bulunan, toprağa
da kullanılacak tek yöntemdir.
değen iletken bölümler yalıtkanla kaplan-
malıdır. • İşletme araçlarının aktif olmayan bölümle-
ri, uygun şekilde toprak içine tesis edilmiş
• e) Elektrik işlerinde kullanılan penseler,
olan bir topraklama düzenine iletken bir
karga burunlar, tornavidalar vb. el aletleri,
şekilde bağlanarak koruma topraklaması
uygun şekilde yalıtılmış ve kullanılan te-
elde edilir. Burada uygulanan yöntem ile,
mizlik araçlarının sapları, yalıtkan malze-
hata halinde, insan vücudu üzerinden ge-
meden yapılmış olmalıdır.
çecek akımı olduğunca küçük tutmak ve
• f ) Bazı seyyar makinelerin veya ev eşyala- bu arada devredeki koruma cihazlarının
rının topraklama yapılmasındaki zorluklar çalışmasını sağlayarak arızalı kısmın, hızla
nedeniyle ve daha emniyetli olması için devre dışı olmasını sağlamaktır.
Çift İzolasyon yapılmaktadır. Çift yalıtım,
• Korunacak olan işletme aracının koruma
temel yalıtım ve ek yalıtımın birlikte kulla-
topraklama direnci aşağıdaki şartı sağla-
nıldığı yalıtım sistemi olup, çift yalıtılmış ci-
malıdır:
hazların gövdeleri topraklanmak zorunda
değildir

TOPRAKLAMA:

• Koruma topraklaması (Elektrikli makine ve

araçların gövde kısımlarının (yani şaseleri-
• Burada 50 V izin verilen en büyük dokun-
nin) nötr iletkenine bağlanmasıdır.)
ma gerilimi, Ia ise şebeke tarafında işletme
• Topraklamanın periyodik kontrolü aracının önünde bağlanan aşırı koruma
aygıtının açma akımıdır. Koruma aygıtının
Topraklama Nedir?
anma akımı In ise Ia = k In’dir. Burada k kat-
Topraklama Elektrik tesislerinde aktif olmayan sayısı tesisin biçimine ve kullanılan aygıta
bölümler ile sıfır iletkenleri ve bunlara bağlı göre farklı değerler alır.
bölümlerin, bir elektrot yardımı ile, toprak-
• İşletme Topraklaması; İşletme akım
lama iletkeni ile bir şekilde birleştirilmesine
devresinin, tesisin normal işletilmesi
TOPRAKLAMA denilir.
için topraklanmasıdır. Alçak gerilim şe-
TOPRAKLAMA ÇEŞİTLERİ bekelerinde, transformatörlerin sıfır nok-
talarının, doğru akım tesislerinde bir kut-
Koruma Topraklaması; İnsanları tehlikeli

440
 Elektrikle Çalışmalarda İsg

bun veya orta iletkenin topraklanması ile dan gerilim altındayken hareket ettirilebi-
yapılır. len işletme elemanları da dahildir.

• Böylece sistemde, toprağa karşı oluşacak • Aktif bölümler: Elektrik işletme elemanla-
gerilimin belirli değerleri aşmamasına çalı- rının, normal işletme koşullarında gerilim
şılır. Orta ve yüksek gerilim şebekelerinde altında bulunan iletkenleri (nötr iletkeni
işletme topraklaması ülkelerin yönetme- dahil, ancak PEN iletkeni hariç) ve iletken
liklerine göre değişmektedir. Ülkemizde bölümleridir. Orta iletkenler de aktif bö-
Orta gerilim şebekeleri direnç üzerinden lümlerdir; fakat koruma iletkenleri ve bun-
topraklanmaktadır. Yüksek gerilim şebeke- lara iletken olarak bağlı bölümler aktif bö-
lerinin ise direkt olarak topraklanması yo- lüm sayılmaz.
luna gidilmektedir.
• Açıktaki iletken bölümler: Elektrik işlet-
• Fonksiyon Topraklaması; Bir iletişim me elemanlarının her an dokunulabilen,
tesisinin veya bir işletme elemanının is- aktif bölüm olmayan, fakat bir arıza duru-
tenen fonksiyonu yerine getirmesi için munda gerilim altında kalabilen (gövde
yapılan topraklamadır. Yıldırım etkileri- gibi) iletken bölümleridir.
ne karşı koruma, raylı sistem topraklama-
11) İletken çeşitleri:
sı, zayıf akım cihazlarının topraklanması
fonksiyon topraklamasına birer örnektir. i) Ana iletken (Faz iletkeni) (L1, L2, L3): Elekt-
rik enerji kaynaklarını tüketicilere bağlayan,
ELEKTRİK TESİSLERİNDE TOPRAKLAMALAR
fakat orta noktadan ya da yıldız noktasından
YÖNETMELİĞİ
çıkmayan iletkenlerdir.
• Sabit işletme elemanları: Yapıları veya
ii) Nötr iletkeni (N): Şebekenin orta noktasına
mekanik dayanımları açısından, işletme
veya yıldız noktasına bağlanan, elektrik enerji-
esnasında kuruldukları yere bağlanmış
sinin iletilmesine katkıda bulunan bir iletken-
olan cihazlardır. Bu tanıma, işletme açısın-
dir (d.a. sistemlerinde kaynağın orta noktasına
dan sabit oldukları halde, örneğin bağlan-
bağlanan iletkene de orta iletken denir).
tılarının yapılabilmesi veya temizlenme-
leri için sınırlı hareket ettirilebilen işletme iii) Koruma iletkeni (PE): Elektriksel ola-
elemanları da dahildir. Örneğin araçlarda rak tehlikeli gövde akımlarına karşı alınacak
ve cihazlarda sabit şekilde monte edilmiş güvenlik önlemleri için işletme elemanları-
transformatörler sabit işletme elemanları- nın açıktaki iletken bölümlerini:
dır.
• Potansiyel dengeleme barasına,
• Yer değiştirebilen işletme elemanları: • Topraklayıcılara,
Şekilleri ve alışılagelmiş kullanımları açı- • Elektrik enerji kaynağının topraklanmış
sından işletme sırasında bulundukları yere noktasına, bağlayan iletkendir.
bağlanmamış elemanlardır. Bu tanıma, şe-
iv) Koruma iletkeni + nötr iletkeni (PEN): Ko-
killeri ve alışılagelmiş kullanımları açısın-
ruma iletkeni ile nötr iletkeninin işlevlerini bir
441
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

iletkende birleştiren topraklanmış iletkendir. Madde 5-a) Topraklama tesislerinin kurul-

ması için temel koşullar:
v) Fonksiyon topraklama iletkeni (FE): Yal-
nızca fonksiyon topraklaması için kullanılan Topraklama tesislerinin kurulmasında dört ko-
bir topraklama iletkenidir. şul yerine getirilmelidir:

vi) Fonksiyon topraklama ve koruma iletke- 1. Mekanik dayanım ve korozyona karşı da-
ni (FPE): Hem fonksiyon topraklaması ve hem yanıklılığın sağlanması,
de koruma topraklaması için birlikte kullanılan
2. Isıl bakımdan en yüksek hata akımına (he-
tek bir topraklama iletkenidir.
saplanarak bulunan) dayanıklılık,
TOPRAKLAMA TESİSLERİ İÇİN ÖNERİLEN
3. İşletme araçları ve nesnelerin zarar görme-
ÖLÇÜM KONTROL PERİYOTLARI
sinin önlenmesi,
• Enerji üretim, iletim ve dağıtım tesisleri
4. En yüksek toprak hata akımı esnasında,
(enerji nakil ve dağıtım hatları hariç): 2 yıl
topraklama tesislerinde ortaya çıkabilecek
• Enerji nakil ve dağıtım hatları için: 5 yıl gerilimlere karşı insanların güvenliğinin
sağlanması.
• Sanayi Tesisleri ve ticaret merkezleri için:
• Bu koşullardan dolayı topraklama tesisleri-
Topraklamalara ilişkin dirençlerin muayene ve
nin boyutlandırılması için aşağıdaki para-
ölçülmesi: 1 yıl
metreler önemlidir:
Sabit işletme elemanları için: 1 yıl
• -Hata akımının değeri, (*)
Yer değiştirebilen işletme elemanları için: 6 ay
• -Hatanın süresi, (*)
Yapılan kontrol sonucuna göre: Ölçülen top-
• -Toprağın özellikleri.
raklama direnci değeri; işletme topraklaması
için 2 ohm’dan büyük olamaz. Madde 5 b) Mekanik dayanım ve korozyona
karşı dayanıklılık bakımından topraklama tesi-
Koruma topraklamasında ise; yönetmeliklerle
sinin boyutlandırılması:
belirlenmiş bir sınır değer yoktur. Koruma dü-
zeneğine göre HESAPLANAN değerden (Rk ≤ • 1) Topraklayıcı (Topraklama elektrodu):
50V / Ia) büyük olmaması gerekir. Sahada ge- Topraklayıcılar toprak ile sürekli temasta
nellikle koruma topraklaması için sınır değer bulunduğu için korozyona (kimyasal ve
olarak: 5 Ohm kullanılır. Sınır değer aşılırsa; bu biyolojik etkiler, oksitlenme, elektrolitik
durumda ek topraklama yapılmalıdır. korozyon oluşumu ve elektroliz vb.) karşı
dayanıklı malzemelerden oluşmalıdır. Bun-
Paratonerlerin topraklama direnç değeri 10
lar, hem montaj esnasında çıkabilecek me-
ohm’dan büyük olamaz
kanik zorlanmalara karşı dayanıklı olmalı
YÜKSEK GERİLİM TESİSLERİNDE TOPRAK- hem de normal işletmede oluşan meka-
LAMA nik etkilere dayanmalıdır. Beton temeline

442

gömülen çelik ve çelik kazıklar veya diğer
doğal topraklayıcılar, topraklama tesisinin
bir kısmı olarak kullanılabilirler. Toprakla-
yıcılar için, mekanik dayanım ve korozyon
bakımından en küçük boyutlar Ek-A ‘da ve-
rilmiştir. Ek-A ‘da belirtilenlerden başka bir
malzeme kullanıldığı zaman (örneğin pas-
lanmaz çelik) Madde 5-a’daki ilk iki koşula
uygun olmalıdır.
• Çıplak bakır ya da bakır kaplamalı çelikten
yapılmış geniş topraklayıcı sistemlerinin;
boru hatları, vb. çelik yeraltı tesislerine ola-
bildiğince metalik olarak temas etmeme-
sine dikkat edilmelidir. Aksi durumda çelik
bölümler büyük bir korozyon tehlikesine
uğrayabilir.
• 2) Topraklama iletkenleri: Topraklama ilet-
kenlerinin mekanik dayanım ve korozyona
karşı dayanıklılık bakımından en küçük ke-
sitleri aşağıda verilmiştir:
• - Bakır 16 mm2 (Ek-F, F.5’deki istisnaya ba-
• Gerilim altında olmayan bütün tesisat
kınız)
• - Alüminyum 35 mm2
• - Çelik 50 mm2
ALÇAK GERİLİM TESİSLERİNDE DOLAYLI TE-
MASA KARŞI KORUMA
• Madde 8- Alçak gerilim tesislerinde dolay-
lı temasa karşı koruma yöntemleri:
 Beslemenin otomatik olarak ayrılması ile
koruma,
 Koruma sınıfı II olan donanım kullanarak
veya eşdeğeri yalıtım ile koruma,
 İletken olmayan mahallerde koruma,
443
Elektrikle Çalışmalarda İsg
 Topraklamasız tamamlayıcı yerel (mahalli)
eşpotansiyel kuşaklama ile koruma,
 Elektriksel ayırma ile koruma, olarak grup-
landırılabilir.
Güvenlik Trafosunun Kullanımı
• İzolasyon trafoları şebeke ve yükün birbi-
rinden yalıtılmasını sağlar. Elektrik çarp-
masını engellemek ve şebekede oluşacak
problemlerin cihazlara olan etkisini en az
seviyeye indirmek için kullanılır.
• İzole trafo kullanılmadığında, şebekeye
dokunduğu zaman, eğer toprak potan-
siyelindeyse kişiyi elektrik çarpar. Çünkü
devre kendini temas eden kişi üzerinde ta-
mamlar. Şebekede izole trafo varsa; kişi se-
konder ucuna dokunsa bile referans gerili-
minde toprak olmayacağı için temas eden
kişiyi elektrik çarpmaz.
SIFIRLAMA
kısımlarının şebekenin sıfırlama hattına
(topraklanmış nötr hattına) veya ayrı çekil-
miş koruma iletkenine bağlanmasıdır. Al-
ternatör, trafo gibi cihazların topraklanmış
sıfır (nötr) noktalarından çıkan hatlara sıfır
veya nötr hattı denir. Topraklamaya göre
daha kolay ve ucuz olan bu korunma şek-
linde, elektrikli cihazda herhangi bir kaçak
olduğunda kısa devre meydana gelir ve
sigorta atarak cihazın enerjisini keser. Yani
sıfırlama yapılmakla, gövdeye kaçak arızası
kısa devreye dönüştürülerek sigortayı at-
tırmak suretiyle devrenin enerjisi kesilmiş
olur. Masrafsız ve kolay uygulanmasının
yanında, sıfırlamanın birtakım sakıncaları
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık
da vardır.
Sıfırlamanın Sakıncaları
• Giriş faz nötr iletkenleri eğer yer değiş-
tirilirse alıcılar üzerinde faz verilmiş olur.
Normalde nötr hattında enerji bulunma-
malıdır; ancak şebeke hatlarının dengesiz
yüklenmesi sonucu olarak nötr hattında
da enerji olabilir. Küçük değerdeki kaçak-
lar sigorta tarafından algılanmayacağı için
cihaza dokunan kişiler içinde her zaman
potansiyel tehlike oluşturur.
Kaçak Akım Rölesi
Kaçak Akım:
İşletme araçlarının gövdeleri, akım sisteminin
orta noktasına ya da doğrudan doğruya top-
raklanmış bir şebeke noktasına veya toprağa
iletken olarak bağlanmışlarsa, işletme elema-
nının aktif bölümlerinden, işletme yalıtkanı
üzerinden aktif olmayan bölümlere, örneğin
gövdeye işletme sırasında geçen akımdır. So-
nuç olarak kaçak akım, işletme sırasında hata-
sız bir akım devresinden toprağa veya yabancı
bir iletken kısma akan akımdır.
Hızlı açma:
Bir toprak hata akımının 0,5 saniyeden daha
kısa sürede kesilmesidir.
KAÇAK AKIM RÖLESİNİN KULLANIMI:
1. Kaçak Akım Rölesi elektrik tesisatının ilk gi-
riş noktasına 300 mA kaçak akım rölesi ko-
nulur. 300 mA Yangına karşı koruma sağlar
2. Her bir cihaz için son kullanılacak prize ya
da daire girişine 30 mA kaçak akım rölesi
konmalıdır. 30 mA hem yangına hem de
çarpılmaya karşı korur.
444
Tüketici devrede, gelen ve giden akımların
birbirlerine eşit olmadığı durumlarda, devreyi
otomatik olarak kesen bir koruma cihazıdır.
Yani insan vücudundan bir akım geçmesi ha-
linde dönen akım, gelen akıma eşit olmayacak
ve elektrik devresi kesilecektir.
Bu nedenle yerleri sürekli değişen elektrikli
aletlerin kullanılmasında çok güvenlidir.
ELEKTRİK KAZALARININ ÖNLENMESİ
Sigortalar değiştirilmeden önce;
1. Gerilim dışı bırakılır,
2. Gerilim yokluğu kontrol edilir,
3. Sigorta gerilim dışı bırakılamıyor ise kesi-
cilerle devre kesilir.
EĞİTİM: Arıza ve bakımda görevli olanlara,
elektrikle çalışmanın riskleri ve alınması ge-
reken güvenlik önlemleri konusunda eğitim
verilmelidir.
ELEKTRİK KAZALARININ ÖNLENMESİ
• Elektrikli el aletlerinin kullanılması gereken
yerlerde aletlerin fişlerine uygun prizler
bulunmalıdır. (Topraklı priz) Bulunmaması
durumunda fişler kesilerek kablolar priz-
lere takılmamalı, uygun (topraklı) uzatma
kabloları kullanılmalıdır.
• Açma kapama anahtarları bozulan cihazlar
mutlaka onarılmalı. Anahtarlar devre dışı
bırakılmamalıdır.
• Elektrik kabloları düzenli döşenmiş olmalı,
açıktan kablo götürülmemeli, kırık priz ve
fişler yenisi ile değiştirilmeli, sigortalar ka-
palı dolap içerisinde bulundurulmalıdır.
 Elektrikle Çalışmalarda İsg

Büyük mutfaklar, bulaşık yıkama yerleri, su İŞ AYAKKABISI

pompa daireleri, kazan daireleri, çamaşırha-
• Elektrik çarpmalarına karşı kauçuk tabanlı
neler, banyolar, galvanik işletmeler gibi nemli
güvenlik ayakkabısı, lastik çizme veya bot
ve ıslak yerler ile parlama ve patlama tehlikesi
kullanılabilir. Ayağı darbelerden korunmak
oluşabilecek akaryakıt, LPG, doğal gaz istas-
içinde kompozit burun ve kompozit ta-
yonlarında ve tozlu yerlerde:
banlı ayakkabılar kullanılır.
 Aydınlatma lambaları, fiş priz ve anahtarlar
İŞ GÜVENLİĞİ MALZEMELERİ
su damlalarına ve toza karşı tamamen ko-
runmuş tipte olmalı, DİJİTAL FAZ GÖSTERGESİ DEDEKTÖRÜ

 Sigortalar tehlikeli ortamın dışında bulun- 3 Fazın varlığını ve yönünü gösteren cihazdır.
durulmalı, 40 VAC ile 700VAC aralığında çalışanları vardır.

 Yıpratıcı etkisi olan buhar ve dumana açık ORTA GERİLİM DEDEKTÖRÜ (NEON LAMBA-
metal parçalar koruyucu boya ya da daya- LI ISTANKA)
nıklı malzemeler kullanılarak korozyona
Neon lambalı ıstankalar orta gerilim enerji ile
karşı korunmalıdır.
ener ilendirilen yerlerde (bara ve enerji hatla-
KİŞİSEL KORUYUCULAR rında) enerji olup olmadığını anlamaya yara-
yan cihazlardır. Çalışma aralığı 6kV ile 36kV’tur.
BARET
Neon Lambanın yanması enerji olduğu anla-
30kv korumaya karşı test edilmiş, ilgili stan- mına gelir.
dartlara haiz ve CE onaylı baret tercih edilme-
YÜKSEK GERİLİM HATTI VOLTAJ DEDEKTÖ-
lidir.
RÜ
İZOLE ELDİVEN
YG Hattı test cihazı dağıtım ve iletim sistem-
Elektrik tesislerindeki çalışmalarda elektrik lerinde bakım süresince voltaj olmadığının
çarpmalarına karşı kullanılır. Kauçuk, lastik gibi tespiti için tasarlanmıştır. Bu cihaz şu neden-
yalıtkan malzemeden yapılır. (400-36000 V) den dolayı gereklidir. Sisteme yeniden enerji
verildiğinde yüksek voltaj pikleri oluşur ve bu-
YALITKAN ÇİZME
rada çalışan kişi sistemin enerjisi kesildiğinde
• Elektrik enerjisi riski olan bölgelerde çalı- gerekli güvenlik prosedürlerini hemen uygu-
şanları, elektrik enerjisi ile temas anında lamalıdır. Dolayısı ile Voltajın gerçekten kesik
toprak direncini arttırarak kazanın etkisini olduğundan emin olmak için bu cihazı kullan-
azaltan güvenlik malzemesidir. Kauçuk, malıdır. 540kV değerine kadar çalışan dedek-
lastik vb. malzemelerden üretilirler. törler vardır. Doğrudan kavrama kelepçesi ile
direk bağlantı yapılarak çalışır. Sesli ve görün-
• 8 saatten uzun süre boyunca 20kV’a kadar
tülü uyarı LED leri vardır (sistem enerjili iken
ve 3 dakika boyunca 35kV’a kadar yüksek
Yeşil, sistem enerjisiz iken Kırmızı LED yanar)
voltaj koruması sağlar.

445
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

İZOLE HALI Fiber gövdeli ıstanka da müşteri talebine göre

ıstanka borusu uzunluğu 6 metre boyunda
İzole halı; kauçuk esaslı olmakla birlikte çeşitli
üretilebilmektedir.
kalınlıklarda 50000Volta kadar koruyucu ol-
maktadır. HAT TOPRAKLAMA TEÇHİZATI:

2mm kalınlıkta 1000 volt için (delinme 20000 Yüksek gerilim hatlarında 380kV Kadar yapı-
voltta), 3 mm kalınlıkta 20000 volta dayanıklı, lacak çalışmalarda, hattın geçici olarak faz-faz
5mm kalınlıkta 40000 volta dayanıklı,10 mm ve faz -toprak arasını kısa devre eden güvenlik
kalınlıkta 50000 volta dayanıklı izole halılar, teçhizatıdır.
1000 mm ve 1200 mm olmak üzere istenilen
ELEKTRİK ÇARPMA OLAYINDA NE YAPIL-
boy ve ölçülerde üretilebilmektedir.
MALI?
İzole halının kaç volt gerilime dayandığı üze-
• Hatalı akım devresi hemen kesilmelidir, Si-
rine ya boyalı baskı ya da kabartma şeklinde
gortanın ya da şalterin yerini biliyorsanız
basılmış olmalıdır. Rulo şeklinde alınan izole
hemen enerjiyi kesiniz.
halıların her metresine bu baskı yapılmalıdır.
Üzerinde baskı olmayan izole halılar müfettiş- • Akım kesilmemişse, yalıtkan bir cisim kul-
ler tarafından uygun görülmemektedir. lanarak, çarpılan kişinin elektrikle teması
kesilmelidir,
İzole Sehpa (Yalıtkan Tabure)
• Kurtarma işlemi sırasında çarpılan kişinin
Çalışanın toprakla temasını kesmek ve elektrik
çıplak vücuduna hiçbir şekilde dokunul-
akımına kapılmasını önlemek üzere kullanılır.
mamalıdır.
Bakım çalışmaları ve enerji verilmesi ve kesil-
mesi esnasında sehpa üzerine çıkılarak çalış- STATİK ELEKTRİK
ma yapılmalıdır.
Maddelerin yapısı, işleme, öğütme, ayrıştırma,
Sehpa üzerine çıkıldığında hiçbir şekilde kay- sıçrama, taşıma ve depolama işlemleri sonu-
ma yapmayacak şekilde tasarlanmıştır. Sehpa cunda statik elektrik yüklenmeleri oluşur.
250 kg ağırlığa kadar dayanıklıdır ve maksi-
Statik elektrik: iletken bir bağlantı olmak-
mum 2 mm esneme yapmaktadır. İzole sehpa-
sızın, sürtünme ve hareket sonucu oluşan
lar 72 kV şebeke frekanslı gerilim uygulanarak
durgun elektriktir.
test edilmektedir. 45 kV a kadar izolasyon sağ-
lar RİSK: Statik elektrik yüklü cisimlerin birbiriyle
teması sonucu kıvılcım oluşur. Yanıcı parlayıcı
İZOLE MANEVRA ISTAKASI:
kimyasalların olduğu odalara girmeden önce
İzole manevra ıstankası 380 kV’a kadar olan statik elektriğin boşaltılması gerekir. Bunun
tesislerde ayırıcıların elle açılıp kapanması işle- için bu odaların girişine toprak hattına bağlı
minde kullanılan yalıtkan güvenlik malzeme- olan bakır plaka konulur. İçeriye girmek iste-
sidir. Ucundaki mekanizması sayesinde ayırıcı yen kişi, çıplak elini bu plakaya değdirip, statik
bıçaklarını çekmeye ve itmeye yarar. elektriğini boşaltmadan içeri giremez.

446
 Elektrikle Çalışmalarda İsg

ÖNLEMEK için, YAPILAN İŞİN NİTELİĞİNE

GÖRE:

 Nemlendirme,

 Birbirine bağlama ve topraklama,

 İyonizasyon (Hava normal koşullarda

iletken değil, havayı iyonlaştırarak statik
elektriğin cisimlerde birikmesi önlenebilir:
statik tarak, radyoaktivite ile iyonlaştırma,
açık alev vb. gibi yöntemler kullanılabilir)
yöntemlerinden biri veya birkaçı uygulan-
malıdır.

Statik elektrik yüklerini alma bileziği:

• İnsan vücudundaki statik elektriğin

%80’ninden fazlasını etkisiz hale getirir.

• Topraklama kablosuna ihtiyaç olmadığın-

dan hareket kolaylığı sağlar

• Yüksüz bir ortam oluşturur. Statik elektri-

ği boşaltmak için üzerindeki metal aksam
toprak temaslı herhangi bir metale dokun-
durulur.

• Patlama etkisi olan bölgede statik elektrik

etkisini yok eder.

• Statik elektrik yüklerini alma bileziğinin iş-

levini yapıp yapmadığının günlük kontrol
edilmesi gereklidir.

Statik yükleri toprağa boşaltan ayakkabılar da

kullanılmaktadır.

447
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

36. BÖLÜM
BASINÇLI KAPLARLA ÇALIŞMA-
LARDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLIĞI
BASINÇLI EKİPMANLAR YÖNETMELİĞİ ölçme kontrol ve düzenleme cihazları gibi ba-
sınç düzeltme amacına yönelik ya da kapatma
TANIMLAR
veya kapatmayla birlikte tamamen durdurma-
Kap: İçine akışkan doldurmak için tasarlanmış yı sağlayan sınırlayıcı cihazları da kapsayacak
ve imal edilmiş hazneye denir. Bir kap birden şekilde, basınçlı ekipmanları izin verilen limit-
fazla hazneden oluşabilir. lerin aşılmasına karşı korumak için tasarımlan-
mış cihazları,
Basınçlı kap: İç basıncı 0,5 bardan büyük kap
ve ekipmana denir. Akışkanlar: Süspansiyon halinde katı içeren-
ler de dahil olmak üzere, hem saf halde gazları,
Basınçlı ekipman: Her türlü basınçlı kap ile
sıvıları ve buharları, hem de bunların karışım-
bunlar ile bağlantılı boru donanımı, emniyet
larını,
donanımları ve basınçlı aksesuarlar anlamına
gelmektedir. İzin verilen maksimum basınç (PS): Koruyu-
cu ya da sınırlama cihazının bağlantı nokta-
Kaplar, borular, emniyet ve basınç aksesuarla-
sında veya ekipmanın en üstünde, bu yerlerin
rı, uygulaması varsa basınçlı ekipmanın basınç
uygun olmaması halinde imalatçı tarafından
içeren kısımlarına bağlı flanş, nozul, kaplin,
belirlenen herhangi bir uygun noktada tanım-
destekler, kaldırma kulpları vb. elemanlar
lanmış olan, imalatçı tarafından belirlenen ve
Basınçlı aksesuarlar: İşlevsel fonksiyona ve ekipmanın tasarlandığı maksimum basıncı,
basınç taşıyıcı hazneye sahip cihazları,
İzin verilen maksimum/minimum TS sıcak-
Donanımlar: Bir imalatçı tarafından, tamam- lık derecesi: İmalatçı tarafından belirlenen
lanmış fonksiyonel bir bütün oluşturması için ekipmanın tasarlanmış olduğu maksimum/
birleştirilen basınçlı ekipmanın çeşitli parçala- minimum sıcaklık derecesi TS’yi,
rını,
Basınçlı Ekipmanların Sınıflandırılması
Emniyet aksesuarları : Emniyet vanası, patla-
Akışkanlar, aşağıdaki şekilde iki gruba ay-
ma diskli emniyet aletleri, bel verme çubukla-
rılır:
rı, kontrollü basınç düşürme emniyet sistem-
leri gibi doğrudan basınç sınırlandırma aletleri a) Birinci grup, tehlikeli akışkanlardan oluşur.
ile basınç ve sıcaklık anahtarları, akışkan se- Tehlikeli akışkan; tehlikeli madde ve müstah-
viyesi anahtarları ve emniyetle ilgili her türlü zarların sınıflandırılması, paketlenmesi ve eti-

448
 Basınçlı Kaplarla Çalışmalarda İş Sağlığı Ve Güvenliği

ketlenmesi ile ilgili olarak 11/7/1993 tarihli ve sında bu riskleri azaltmak için özel önlemlerin
21634 sayılı Resmî Gazete ‘de yayımlanan “Teh- alınması hususunu belirtmelidir.
likeli Kimyasallar Yönetmeliği” tarafından kap-
1.3 Yanlış kullanım olasılığı varsa veya açıkça
sanan madde ve müstahzarlardır. Birinci grup
bu durum öngörülebiliyorsa, basınçlı ekipman
tehlikeli akışkanlar; patlayıcı, kolay alevlenir,
bu yanlış kullanımdan doğacak tehlikeyi önle-
çok kolay alevlenir, alevlenir (Maksimum
yecek şekilde tasarımlanmak zorundadır veya
izin verilen sıcaklık değeri parlama nokta-
bu mümkün olamıyorsa, basınçlı ekipmanın
sının üstünde), çok toksik, toksik ve oksit-
bu şekilde kullanılamayacağına ilişkin uygun
leyici olarak tanımlanan madde ve müstah-
uyarılar verilmelidir.
zarları kapsar.
TASARIM
b) İkinci grup ise bu maddenin birinci fıkrası-
nın (a) bendinde bahsedilmeyen bütün diğer 2.2 Yeterli Dayanım İçin Tasarım
akışkanları kapsar.
2.2.1 Basınçlı ekipman amaçlanan kullanımına
(2) Bir kabın birden çok haznesi varsa, her uygun yüklemelere ve öngörülebilen çalışma
bir hazne için uygulanabilir kategorilerden koşullarına uygun olarak tasarımlanmalıdır.
en yüksek olanı ile sınıflandırılır. Bir hazne- Özellikle, aşağıdaki etkenler hesaba katılmalı-
de birden çok akışkan varsa en yüksek ka- dır:
tegorideki akışkan esas alınarak sınıflan-
- İç/dış basınç,
dırma yapılır.
- Çevre ve işletme sıcaklığı,
TEMEL GÜVENLİK GEREKLİLİKLERİ
- İşletme ve test koşullarında statik basınç ve
Genel Şartlar
içeriğin kütlesi,
1.1 Basınçlı ekipman, mantıklı öngörülebilir
- Trafik, rüzgâr ve deprem yükü,
şartlarda veya imalatçının kullanım talimatla-
rına uygun bir şekilde hizmete sokulduğunda, - Taşıma, bağlantılar, boru donanımı vs. gibi
emniyetini sağlayacak şekilde tasarımlanmalı, durumlardan kaynaklanabilen karşı kuvvetler
imal edilmeli, kontrol edilmeli ve kurulmalıdır. ve momentleri,

1.2 İmalatçı, en uygun çözümü seçerken, aşa- - Korozyon ve aşınma, yorulma vs.
ğıda bildirilen şartları sırasıyla uygulamalıdır; - Kararsız olan akışkanların bileşiminin bozul-
- Uygulanabildiği oranda tehlikeleri yok etmeli ması,
veya azaltmalıdır. Aynı zamanda oluşabilecek çeşitli yükler, eş
- Giderilemeyen tehlikelere karşı uygun koru- zamanlı oluşma ihtimalleri göz önünde bulun-
ma önlemleri almalıdır. durularak, dikkate alınmalıdır.

- Gerektiğinde, kullanıcıları tehlikelere karşı İŞARETLEME VE ETİKETLEME

bilgilendirilmeli ve kurma ya da kullanım sıra- a) Tüm basınçlı ekipmanlar için:

449
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

- İmalatçının veya Türkiye’de yerleşik yetkili matlar ile birlikte piyasaya sunulmalıdır.
temsilcinin adı, adresi ve diğer kimlik bilgileri,
- Çeşitli parçalarının montajını içeren basınçlı
- Üretim yılı, ekipmanın kurulması,

- Basınç ekipmanının tipi, seri veya parti ta- - Hizmete sunulması,

nımlaması ve seri numarası gibi,
- Kullanımı,
- Gerekli, izin verilebilen maksimum/mi-
- Kullanıcı kontrollerini içeren bakım;
nimum sınırları;
b) Madde 3.3’e göre basınçlı ekipmana iliştiri-
b) Basınçlı ekipmanın türüne bağlı olarak, em-
len bilgiler kullanım talimatlarında seri no ya-
niyetli kurulum, işletme veya kullanım, bakım
zılmaksızın belirtilmelidir ayrıca uygun teknik
ve periyodik muayenesi için gerekli bilgiler
dokümanları çizimleri ve diyagramları ve bu
aşağıdaki gibidir.
talimatları anlaşılır kılacak tüm esasları kapsa-
- Basınçlı ekipmanın Litre cinsinden hacmi V, malıdır.

- Boru donanımı için standart çapı, DN, c) Uygun olursa, bu talimatlar, madde 1.3’e
göre yanlış kullanım nedeniyle olabilecek risk-
- Bar cinsinden uygulanan test basıncı PT ve
leri içermeli ve madde 2.2.3’de belirtilen ta-
tarihi,
sarımla ilgili önemli hususlar hakkında bilgi
- Emniyet aletinin ayar basıncı, bar olarak, vermelidir.

- Basınçlı ekipmanın çıkış gücü kW, BASİT BASINÇLI KAPLAR YÖNETMELİĞİ

- Uygulanan gerilim V (volt), KAPSAM

- Amaçlanan kullanımı, Bu Yönetmelik, aşağıdaki özelliklere sahip seri

olarak imal edilen basit basınçlı kapları (bun-
- Dolum oranı kg/l,
dan sonra “kap” olarak anılacaktır) kapsar:
- Kg olarak maksimum doldurma kütlesi,
a) Kaynaklı, 0,5 bar’dan daha yüksek iç
- Dara ağırlığı kg, basınca tabi tutulması amaçlanan, hava ve
azot gazı içeren ve yakma amacı dışında kul-
- Ürün grubu,
lanılan kaplar.
c) Gerektiği yerlerde tecrübelere göre oluşabi-
lecek yanlış kullanıma dikkat çekmek için ba- b) Alaşımsız çelikten veya alaşımsız alümin-
yumdan veya yaşlandıkça sertleşmeyen alü-
sınçlı ekipmana iliştirilmiş uyarılar.
minyum alaşımından yapılmış olan, basınç
3.4 İşletme talimatları altında kabın direncine katkıda bulunan par-
a) Basınçlı ekipman kullanıcı için, müm- çalar ve donanımlar.
kün olduğu kadar, aşağıdakilerle ilgili, bütün c) Dışa doğru bombeleşerek kapatılmış, da-
gerekli güvenlik bilgilerinin bulunduğu tali- iresel kesitli ve/veya düz uçları silindirik olan

450
 Basınçlı Kaplarla Çalışmalarda İş Sağlığı Ve Güvenliği

kısımla aynı eksen etrafında dönen silindirik Çelik Kaplar

bölümden veya iki bombeli ucu aynı eksen et-
Alaşımsız vasıflı çeliklerde aşağıda belirtilen
rafında dönen bir silindirik bölümün herhangi
özellikler aranır:
birinden yapılan kap.
a) Kaynak edilebilir olmalı ve normalleştirme
ç) Kabın azami çalışma basıncı 30 bar’dan faz-
işleminden geçirildikten sonra veya buna eş-
la ve bu basınç ile kabın kapasitesi (PS x V’nin
değer bir durumda temin edilir.
çarpımı) 10.000 bar × litreden fazla olmayan
kaplar. b) Her mamuldeki karbon miktarı %0,25’ten,
kükürt ve fosfor miktarı %0,05’ten az olur.
d) Asgari çalışma sıcaklığı –50°C’den düşük;
azami çalışma sıcaklığı ise çelik için 300°C’den, c) Her mamul aşağıda belirtilen mekanik özel-
alüminyum veya alüminyum alaşımlı kaplar liklere sahip olur:
için 100°C’den fazla olmayan kaplar.
i) Azami çekme mukavemeti Rm, max 580 N/mm²
KAPSAM DIŞI ’den az olur.

Bu Yönetmelik, ii) Kopmadan sonraki uzama:

a) Arıza durumunda radyoaktif yayılıma - Test parçaları haddeleme yönüne paralel ola-
neden olabilecek, özellikle nükleer amaçlı kul- rak alınırsa:
lanım için tasarlanmış basınçlı kapları,
Kalınlık ≥ 3 mm: A ≥ %22
b) Özellikle gemi ve uçakların çalıştırılması
Kalınlık <3 mm: A80 mm ≥ %17
veya içine yerleştirilmesi amacına yönelik ba-
sınçlı kapları, - Test parçaları haddeleme yönüne dik yönde
alınırsa:
c) Yangın söndürücüleri kapsamaz.
Kalınlık ≥ 3 mm: A ≥ %20
TEMEL GÜVENLİK GEREKLİLİKLERİ
Kalınlık <3 mm: A80 mm ≥ %15 olur.
Malzemeler
iii) Asgari çalışma sıcaklığında, üç adet boyla-
Kapların basınçlı parçalarını imal etmek için
masına test parçasının ortalama eğmede ko-
kullanılan malzemeler:
parma enerjisi KCV 35 J/cm² ’den az olmama-
a) Kaynak yapılabilir. lıdır. Bu üç değerden en fazla birisi, 35 J /cm²
’den az olabilir ancak 25 J/cm² az olamaz.
b) Asgari çalışma sıcaklığındaki kopmanın par-
ça parça veya kırılgan tip kırılmaya yol açma- Asgari çalışma sıcaklığı –10°C’nin altında olan
ması için şekil verilebilir süneklikte ve toklukta ve et kalınlığı 5mm’den fazla olan kapların
olur. imalatında kullanılan çeliklerde bu özellik
kontrol edilir.
c) Yaşlanmadan olumsuz şekilde etkilenmez.

451
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Alüminyum Kaplar tilen yönteme göre tayin edilir:

Alaşımsız alüminyumdaki alüminyum miktarı 2.1.1.Hesaplama yöntemi

en az %99,5 olmalı ve madde 1.1.b’de belirti-
Basınca maruz kalan parçaların asgari et ka-
len alaşımlar azami çalışma sıcaklığında, tane-
lınlığı, gerilme şiddeti ve aşağıdaki hükümler
ler arası korozyona yeterli direnci gösterir.
dikkate alınarak hesaplanır:
Ayrıca bu malzemeler aşağıda belirtilen ge-
a) Dikkate alınacak hesaplama basıncı, seçilen
reklilikleri karşılar:
azami çalışma basıncından az olmaz.
a) Tavlanmış durumda temin edilir.
b) Müsaade edilen genel membran gerilmesi
b) Her ürün aşağıda belirtilen mekanik özellik- 0,6 ReT (Akma Dayanımı) veya 0,3 Rm (geril-
lere sahip olur: me mukavemeti) değerlerinden daha düşük
olanını geçmez. İmalatçı, müsaade edilebilir
i) Azami gerilme direnci Rm, max en çok
gerilmeyi tayin edebilmek için malzeme ima-
350 N/mm2 olur.
latçısı tarafından garanti edilen ReT ve Rm mi-
ii) Kırılmadan sonraki uzama: nimum değerlerini kullanır.

- A ≥ %16 test parçası haddeleme yönüne pa- Bununla birlikte, kabın silindirik kısmında, oto-
ralel olarak alınırsa. matik olmayan bir kaynak işlemi kullanılarak
yapılmış bir veya daha fazla boylamasına kay-
- A ≥ %14 test parçası haddeleme yönüne dik
nak mevcut olduğunda, yukarıda belirtildiği
olarak alınırsa.
şekilde hesaplanan kalınlık 1,15 katsayısı ile
ET KALINLIĞI çarpılır.
Silindirik bölümün ve uçların gerçek et kalınlı- 2.1.2.Deneysel yöntem
ğı, çelik kaplarda 2 mm’den, alüminyum veya
Et kalınlığı, kapların ortam sıcaklığında, azamî
alaşımlı alüminyum kaplarda, 3 mm’den az ol-
çalışma basıncının en az beş katı basınca daya-
maz.
nabilecek şekilde, kalıcı çevresel deformasyon
KABIN ET KALINLIĞI TAYİNİ faktörü %1’den daha fazla olmamak üzere da-
*PS (Kabın azami çalışma basıncı) x V (ha- yanabileceği öngörülerek tayin edilir.
cim)’nin çarpımının sonucu 3000 bar × litre CE İŞARETİ VE İBARELERİ
’den fazla olmadığı takdirde, imalatçı kabın et
1.1. PS x V çarpımı 50 bar x litreyi aşan kap-
kalınlığını tespit etmek için madde 2.1.1.’de ve
larda “CE İşareti Yönetmeliğinde belirtilen CE
madde 2.1.2.’de belirtilen yöntemlerden birini
işareti olmalıdır ve CE işaretinin yılının son iki
seçer.
basamağı yazılır.
*PS x V’nin çarpımının sonucu 3000 bar × lit-
1.2. Kapta veya veri plakalarında en azından
re ‘den fazla veya azami çalışma sıcaklığı 100
aşağıda belirtilen bilgiler yer alır:
°C’yi geçerse et kalınlığı madde 2.1.1.’de belir-

452
 Basınçlı Kaplarla Çalışmalarda İş Sağlığı Ve Güvenliği

a) Azami çalışma basıncı (bar cinsinden PS). MADDE 2 – (1) Bu Yönetmelik;

b) Azami çalışma sıcaklığı (Tmax, °C cinsinden). a) Piyasaya arz amacıyla, Epsilon İşare-
ti veya 5/6/2002 tarihli ve 24776 sayılı Resmî
c) Asgari çalışma sıcaklığı (Tmin, °C cinsinden).
Gazete ‘de yayımlanan Taşınabilir Basınçlı
ç) Kabın kapasitesi (V, L cinsinden). Ekipmanlar Yönetmeliği (99/36/AT)’ne göre Pi
işareti taşımayan yeni taşınabilir basınçlı ekip-
d) İmalatçının adı, tescilli ticari adı veya tescilli
manları,
ticari markası ve adresi.
b) Epsilon işareti veya Pi işaretine sahip
e) Kabın tipi ve seri veya parti kimlik bilgileri.
taşınabilir basınçlı ekipmanların periyodik
1.3. Veri plakası kullanılan hallerde bu plaka muayenesi, ara muayenesi, istisnai kontrolleri
yeniden kullanılamayacak şekilde tasarlana- ve kullanımını,
caktır ve verilecek diğer bilgilerin de yazılabi-
c) Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönet-
leceği kadar boş yeri olur.
meliği (99/36/AT)’ne göre Pi işareti taşımayan
TALİMATLAR VE GÜVENLİK BİLGİLERİ taşınabilir basınçlı ekipmanların uygunluğu-
nun yeniden değerlendirilmesini, kapsar.
Talimatlar aşağıdaki bilgileri içerir:
KAPSAMDIŞI
a) Kabın seri veya parti kimlik bilgileri
haricinde madde 1.2’de belirtilen bilgiler: MADDE 2 – (2) Bu Yönetmelik,
• Azami çalışma basıncı (bar cinsinden
a) Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönet-
PS).
meliği (99/36/AT)’nin zorunlu uygulamaya
• Azami çalışma sıcaklığı (Tmax, °C cin-
girmesinden önce piyasaya arz edilen ve uy-
sinden).
gunluğun yeniden değerlendirmesine tabi tu-
• Asgari çalışma sıcaklığı (Tmin, °C cin-
tulmayan taşınabilir basınçlı ekipmanları,
sinden).
• ç) Kabın kapasitesi (V, L cinsinden). b) ADR’nin şartlarını sağlayıp, münha-
• İmalatçının adı, tescilli ticari adı veya sıran Türkiye ile Avrupa Birliği üyesi ülkeler
tescilli ticari markası ve adresi. dışındaki ülkeler arasında tehlikeli yüklerin
• Kabın tipi ve seri veya parti kimlik bil- taşınmasında kullanılmak için gerekli izinle-
gileri.) re sahip olan taşınabilir basınçlı ekipmanları,
kapsamaz.
b) Kabın amaçlanan kullanımı.
TANIMLAR
c) Kabın güvenliği için bakım ve kurulum
şartları. ADR: 8/9/2009 tarihli ve 2009/15454 sayılı
Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan
Tehlikeli Malların Karayolu ile Uluslararası Taşı-
Yönetmeliği
macılığına İlişkin Avrupa Anlaşması,
KAPSAM
Akreditasyon: Onaylanmış kuruluşun, AD-

453
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

R’nin 1.8.6.8 maddesinin ikinci paragrafının Kullanıcı: Taşınabilir basınçlı ekipmanı kulla-
gereklerini karşıladığının Ulusal Akreditasyon nan Türkiye’de yerleşik gerçek veya tüzel kişiyi,
Kurumu tarafından onaylanmasını,
Kullanım: Taşınabilir basınçlı ekipmanın dolu-
Ara muayene: ADR’de belirtilen ara muayene munu, taşımayla bağlantılı geçici depolanma-
ve ara muayeneyi düzenleyen yöntemlerini, sını, boşaltılmasını ve yeniden doldurulmasını,

Bakanlık: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı- Mal sahibi: Taşınabilir basınçlı ekipmana sa-
nı, hip Türkiye’de yerleşik gerçek veya tüzel kişiyi,

Görevlendirme: Muayene kuruluşuna onay- Onaylanmış kuruluş: ADR’de belirtilen gerek-

lanmış kuruluş statüsü verme ve bu bilginin leri ve bu Yönetmeliğin 21 inci ve 26. madde-
Avrupa Komisyonu ve Avrupa Birliği (AB) üyesi lerinin koşullarını karşılayıp, bu Yönetmeliğin
ülkelere Ekonomi Bakanlığı aracılığıyla bildiri- 23’üncü maddesine uygun görevlendirilen
mini de kapsayan süreci, muayene kuruluşunu,

Dağıtıcı: Taşınabilir basınçlı ekipman veya Periyodik muayene: ADR’de belirtilen peri-
parçalarını piyasada bulunduran, imalatçı ve yodik muayene ve periyodik muayeneyi dü-
ithalatçı dışındaki Türkiye’de yerleşik gerçek zenleyen yöntemlerini,
veya tüzel kişiyi,
Pi işareti: Taşınabilir basınçlı ekipmanın, ADR
Ekonomik taraf: Ücretli veya ücretsiz olarak, dahil Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetme-
ticari ya da kamu hizmeti veren imalatçı, yet- liği (99/36/AT) veya bu Yönetmelikteki tatbik
kili temsilci, ithalatçı, dağıtıcı, mal sahibi veya edilebilir olan uygunluk değerlendirme gerek-
kullanıcıyı, lerine uygunluğunu gösteren işareti,

Epsilon (ε) İşareti: Dikişsiz, Çelikten Ma- Piyasada bulundurma: Ticari veya kamu fa-
mul Basınçlı Gaz Tüplerine Dair Yönetmelik aliyetleri kapsamında taşınabilir basınçlı ekip-
(84/525/AT), Dikişsiz, Alaşımsız Alüminyum manın ücretli veya ücretsiz olarak dağıtım
ve Alüminyum Alaşımlı Basınçlı Gaz Tüplerine veya kullanım amaçlı yurt içi piyasaya sağlan-
Dair Yönetmelik (84/526/AT) ve Dikişli, Alaşım- masını,
sız Çelik Basınçlı Gaz Tüplerine Dair Yönetmeli-
Piyasaya arz: Taşınabilir basınçlı ekipmanın
ğe (84/527/AT) uygunluğu gösteren işareti,
yurt içi piyasada ilk kez bulundurulmasını,
İstisnai kontrol: ADR’de belirtilen istisnai
Toplatma: Son kullanıcıya ulaşmış taşınabilir
kontrol ve istisnai kontrolü düzenleyen yön-
basınçlı ekipmanın geri alınmasını sağlamak
temleri,
amaçlı herhangi bir tedbiri,
İthalatçı: Taşınabilir basınçlı ekipman veya par-
Geri çekme: Taşınabilir basınçlı ekipmanın
çalarını yurt dışından yurt içi piyasaya arz eden
piyasada bulunmasını veya kullanılmasını en-
Türkiye’de yerleşik gerçek veya tüzel kişiyi,
gellemeyi amaçlayan her türlü önlemi,
Komisyon: Avrupa Komisyonunu,
Piyasa gözetimi ve denetimi: Taşınabilir ba-

454
 Basınçlı Kaplarla Çalışmalarda İş Sağlığı Ve Güvenliği

sınçlı ekipmanın, kullanım ömrü boyunca ADR lendirme ve yöntemini,

ve bu Yönetmeliğin gereklerini karşıladığını
Uygunluğun yeniden değerlendirilmesi:
ve bunların sağlık, emniyet veya diğer kamu
Mal sahibi veya kullanıcının talebi üzerine
yararını tehlikeye düşürmemesini sağlamaya
Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği
yönelik kamu kuruluşu tarafından alınan ted-
(99/36/AT)’nin zorunlu uygulamaya girmesin-
birler ile yapılan faaliyetleri,
den önce imal edilip piyasaya arz edilmiş olan
Üye ülke: Avrupa Birliği üyesi ülkeyi, taşınabilir basınçlı ekipmanın uygunluğunun
yeniden değerlendirme yöntemini,
Yetkili kuruluş: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Ba-
kanlığını, İmalatçı: Taşınabilir basınçlı ekipmanı veya il-
gili parçalarını imal eden veya bu tür ekipman
Yetkili temsilci: İmalatçı tarafından kendi adı-
tasarımı ile imalatını yaptırıp, kendi adı veya ti-
na belirli görevleri üstlenmek üzere yazılı ola-
cari markası altında piyasaya arz eden gerçek
rak yetkilendirilmiş Türkiye’de yerleşik gerçek
veya tüzel kişiyi,
veya tüzel kişiyi,
TS EN 1803: TAŞINABİLİR GAZ TÜPLERİ –
Taşınabilir basınçlı ekipman: ADR sınıflan-
DİKİŞLİ – KARBON ÇELİĞİNDEN GAZ TÜP-
dırma kodunun 6. ve 7 inci maddelerindeki
LERİ İÇİN PERİYODİK MUAYENE VE DENEY
gaz ve maddeler hariç, sınıf 2 gazların ve bu
Yönetmeliğin Ek-I’inde belirtilen diğer sınıf Kapsam
tehlikeli ürünlerin taşınmasında kullanıldığın-
• Bu standart, su kapasitesi 0,5 litreden
da; ADR’nin Bölüm 6.2’de belirtildiği şekilde,
150 litreye kadar olan, basınç altında sıkıştırıl-
tüm basınçlı kapları, vanaları ve uygun oldu-
mış ve sıvılaştırılmış gazlar için tasarımlanan
ğunda diğer aksesuarlarını ve ADR’nin Bölüm
dikişli, karbon çeliği, taşınabilir gaz tüplerinin
6.8’de belirtildiği gibi tanklar, tanker araç ve
periyodik muayene ve deneyi için özellikleri
vagonları, çok bölmeli gaz konteynerleri (ME-
kapsar.
GCs), vanalarını ve uygun olduğunda diğer
aksesuarlarını; ayrıca, taşınabilir basınçlı ekip- • Not- Bu standart, pratik olduğu ölçü-
man tanımının gaz kartuşları (UN 2037)’nı kap- de su kapasitesi 0,5 litreden daha az olan tüp-
sadığını, aerosolları (UN 1950), açık kriyojenik lere de uygulanabilir.
ekipmanları, solunum aparatları için kullanılan
• Bu standart, belli sürelerle yeniden
gaz tüplerini, yangın söndürücüleri (UN 1044),
kullanıma verilen gaz tüplerinin bütünlüğü-
ADR’nin 1.1.3.2. maddesine göre hariç tutulan
nün doğrulanması amacıyla yapılan periyodik
taşınabilir basınçlı ekipmanları ve ADR’nin 3.3
muayene ve deney için özellikleri kapsar. Bu
maddesindeki özel hükümlere göre ambalaj-
standart aynı zamanda, mevcut gaz tüplerinin
ların yapım ve test kurallarından hariç tutulan
Avrupa Birliği’ne üye ülkeler arasında serbest
taşınabilir basınçlı ekipmanları kapsamadığını,
dolaşımı için yeterlilik işlemini de tarif eder (Ek
Uygunluk değerlendirmesi: ADR’de belirti- A).
len uygunluğun değerlendirmesi için değer-
• Bu standart, asetilen tüpleri veya kom-
455
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

pozit (tamamen veya kuşak şeklinde sarılmış) • Basınç deneyi, sadece sızdırmazlık de-
çelik tüplerin periyodik muayene ve deneyine neyi,
uygulanmaz.
• Tüplerin tamiri,
• Bu standart, esas olarak LPG haricinde-
• Vananın muayenesi,
ki endüstriyel gazlar içindir, fakat LPG için de
uygulanabilir. Bununla birlikte, LPG tüpleri için • Son işlemler,
EN 1440 standardına bakılmalıdır.
• Tüplerin reddedilmesi ve kullanım dışı-
na alınması.

Periyodik muayene ve deney için işlem lis- Muayene ve deneylerin belirtilen sıraya göre
tesi yapılması tavsiye edilir. Özellikle gözle iç mu-
ayene, basınç deneyinden önce uygulanmalı-
Muayene ve deney sadece, tüplerin devamlı
dır.
olarak emniyetle kullanılması için hazırlanma-
sını sağlayacak yetkili personel tarafından uy- Gözle dış muayene için hazırlık
gulanmalıdır.
• Her bir tüp temizlenmeli ve örneğin fır-
Not -Yetkili personel, gazlarla kullanım için çalama, basınçlı kum taneleri püskürtme (sıkı
malzemeleri değerlendiren ve uygunluğunu kontrollü şartlar altında), su jetiyle aşındırarak
onaylayan ve gerekli herhangi bir özel kulla- temizleme, kimyasal temizleme veya elverişli
nım durumunu tarif eden gerekli teknik bil- diğer metotlar gibi uygun bir metot yardımıyla
gi, deneyim ve uzmanlığa sahip bir kimsedir. dış yüzeyden bütün gevşek kaplamalar, koroz-
Böyle bir personel, uygun teknik alanda vasıflı yon kalıntıları, katran, yağ veya diğer yabancı
olmalıdır. maddeler uzaklaştırılmalıdır. Bütün aşamalar-
da tüpe hasar verilmesinden veya tüp yüzeyi-
Her bir tüp periyodik olarak muayene ve de-
nin aşırı şekilde aşındırılmasından kaçınmak
neye tâbi tutulmalıdır. Aşağıdaki işlemler, bu
için tedbir alınmalıdır.
amaçla yapılan muayene ve deney için özellik-
leri belirtir: • Erimiş naylon, polietilen veya benzeri
bir kaplama uygulanmış ve bunların hasara
• Tüp durumunun belirlenmesi, muaye-
uğradığı görülmüşse veya bunlar muayenenin
ne ve deney için hazırlanması,
tam olarak yapılmasını engelliyorsa, bu kapla-
• Gözle dış muayene, ma çıkartılmalıdır. Bu kaplama ısı uygulanarak
çıkartılıyorsa, tüp sıcaklığı 300°C’u aşmamalı-
• Kaynakların muayenesi,
dır.
• Gözle iç muayene,
Gözle Muayene
• İlâve deneyler,
a) Her bir tüpün dış yüzeyi aşağıdakiler
• Tüp mutunun muayenesi, dikkate alınarak muayene edilmelidir:

456
 Basınçlı Kaplarla Çalışmalarda İş Sağlığı Ve Güvenliği

b) Ezik, yarık, oyuk, şişlik, çatlak, katman- sının belirtilerini gösteren herhangi bir tüpün
laşma veya aşırı taban aşınması, içi, sıkı kontrollü şartlar altında basınçlı kum
taneleri püskürtme, su jetiyle aşındırarak te-
c) Isı hasarı, hamlaç veya elektrik ark yan-
mizleme, sallama, buhar jeti, perdahlama, sı-
ması
cak su jeti, kimyasal temizleme veya diğer uy-
d) Korozyon. (Su tutulabilen alanlara gun metotlar yardımıyla temizlenmelidir.
özellikle dikkat edilmelidir. Bunlar, bütün ta-
• Tüpe zarar vermekten sakınmak için
ban alanını, gövde ile taban halkası arasında-
gereken dikkat gösterilmelidir.
ki birleştirmeyi ve gövde ile örtüsü arasındaki
birleştirmeyi kapsar), • Temizleme gerekliyse, tüp temizlen-
dikten sonra yeniden muayene edilmelidir.
e) Kaynaklar. (Bütün kaynaklar ve bitişi-
ğindeki alanlar, kusurları yönünden muayene İlâve deneyler
edilmelidir),
• Gözle muayenede (Madde 6 ve Madde
f) Okunaksız veya yetkisiz mühür işaret- 7) bulunan bir kusurun tipi ve/veya derecesi
lemeleri, yetkisiz ilâveler veya düzenlemeler ile ilgili şüphe varsa, örneğin ultrasonik tek-
gibi diğer kusurlar, nikler, ağırlık kontrolü veya diğer tahribatsız
muayeneler gibi ilâve deneyler veya muaye-
g) Bütün kalıcı parçaların bütünlüğü,
ne metotları uygulanabilir. Tüp, sadece bütün
h) Dikey denge şüpheler giderildiğinde, bir sonraki işleme
tâbi tutulabilir
Reddetme kriterleri için Ek C’ ye bakılmalıdır.
Sonraki kullanımlar için uygun olmayan tüp- Tüp mufunun muayenesi
ler, kullanım dışına alınmalıdır.
Mufun iç dişi
Gözle iç muayene
Tüp mufunun iç dişi, aşağıdakilerden emin ol-
• Her bir tüpün içi, örneğin Madde 6.2’a) mak için muayene edilmelidir:
ve Madde 6.2 c)’ de listelenenler gibi herhangi
• Temiz ve tamamen düzgün,
bir kusuru belirlemek için aydınlatma kullanı-
larak muayene edilmelidir. • Hasarsız,

• Aydınlatma metodunun deney işlemi- • Çapaksız,

ni uygulayan kişiye zarar vermemesi için ted-
• Çatlaksız,
birler alınmalıdır.
• Diğer kusurların olmaması.
• En uygun gözle iç muayeneyi engelle-
yebilecek herhangi bir iç astar veya kaplama Diğer muf yüzeyleri
kaldırılmalıdır.
Mufun diğer yüzeyleri, çatlak veya diğer hata-
• Yabancı maddenin mevcut olduğunu ların olmadığından emin olmak için muayene
veya hafif yüzey korozyonundan daha fazla- edilmelidir.

457
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Hasarlı iç muf dişleri emniyetle yapılmasını sağlamak ve hidrolik

deneyde istenenden çok daha fazla açığa çı-
Gerekli olan yerlerde ve imalâtçı veya yetkili
kabilecek herhangi bir enerjiyi kontrol altına
personelin muf tasarım izinlerini onayladığı
almak için gerekli önlemler alınmalıdır.
yerlerde, etkili vida dişlerinin sayısını sağla-
mak için vida dişlerine yeniden kılavuz çekile- • Basınç ölçerde kaydedilen basınç 30 s
bilir. Bu dişler, yeniden kılavuz çektikten sonra, süreyle sabit kalmalıdır.
uygun vida diş mastarı ile kontrol edilmelidir.
• Tüp yüzeyinin hiçbir yerinde, görünür
Muf kovanı ve halka takılması bir sızıntı veya görülebilir kalıcı şekil bozuklu-
ğu oluşmamalıdır. Bu kontrol 30 s’lik süre veya
Bir muf kovanı/halka takıldığında, bu işlemin
basıncın tahliye edilmesinden hemen sonra
emniyetle ve vida dişi zarar görmeden yapıldı-
yapılabilir.
ğından emin olmak için muayene yapılmalıdır.
Muf kovanı sadece onaylı bir işlem uygulana- Bu deneyin özelliklerini karşılamayan herhan-
rak değiştirilmelidir. Muf kovanı/halka değişi- gi bir tüp kullanım dışına alınmalıdır.
mi sırasında, tüp malzemesinde önemli bir ha-
Tüplerin Tamiri
sar meydana gelmişse, bu tüp kullanım dışına
alınmalıdır Oyukların tamiri

Basınç deneyi Basınç deneyi veya gözle dış muayene sırasın-

da bir kaynak üzerinde oyuk sızıntısı belirlenir-
Bir basınç deneyi uygulandığında, deney sıvısı
se, tüp kullanım dışına alınmalı veya kaynakla
olarak uygun bir sıvı, genelde su kullanılmalı-
tamir edilmelidir. Basınç ihtiva eden herhangi
dır. Deney tüpün tasarımına uygun bir sızdır-
bir kaynak işlemine girişilmemelidir.
mazlık basınç deneyi olmalıdır (Madde 10.2.2).
Deney basıncı tüpün üzerindeki mühüre göre Diğer tamirler
olmalıdır.
Tüpün bütünlüğüne zarar vermemesi şartıy-
• Tüpteki basınç, deney basıncına ulaşın- la, taban halkaları ve kapakların değiştirilme-
caya kadar azar azar artırılmalıdır. si, düzeltilmesini içeren diğer tamir işlemleri
uygulanabilir. Tamirden önce bütün korozyon
• Tüp deney basıncı, basınç kaynağının
kalıntıları temizlenmelidir.
tüple bağlantısı kesilerek, en az 30 s aynı tu-
tulmalı ve bu sırada ulaşılan basınçta herhangi Tamir için özellikler
bir düşme olmamalı veya herhangi bir sızıntı
• Tamirler, onaylı bir prosedür takip edi-
belirtisi görülmemelidir.
lerek ve gaz tüpü tasarım standardının üretim
• Deney sırasında emniyet tedbirleri ve deney özellikleri hesaba katılarak, yetkili
alınmalıdır. bir tamirci tarafından yapılmalıdır. Yüksek bir
sıcaklık (300°C’tan büyük) içerebilen bu tür
Not -İlgili kuruluşun onay vermesi kaydıyla, bir
tamirlerden sonra, gerilme giderme veya nor-
pnömatik basınç deneyi uygulanabilir. İşlemin
malizasyon bir ısıl işlemi uygulanmalıdır. Tüp,

458
 Basınçlı Kaplarla Çalışmalarda İş Sağlığı Ve Güvenliği

son olarak, basınç deneyine tâbi tutulmalı ve Kapsam

kullanılması amaçlanan gaza göre gerekliyse
MADDE 2 – (1) Bu Tebliğ sıkıştırılmış, sıvılaş-
muayene edilmelidir.
tırılmış veya çözünmüş gazlar için kullanılan
• Basınç içeren parçalar üzerinde kaynak yeniden doldurulabilir basınçlı gaz tüplerinin
veya ısıl işlem ihtiva etmeyen küçük tamirler ilgili mevzuatlara uygun olanlarına dolum ya-
(örneğin, hasarlı kapakların, taşıma kulplarının pılması ve kullanım sırasındaki periyodik mua-
doğrultulması), tüpün bütünlüğüne zarar ver- yene, deney, bakım ve tamirini kapsar.
memesi şartıyla uygulanabilir.
(2) Bu Tebliğ;
Kayıtlar
a) Medikal oksijen tüpleri hariç solunum (ne-
Yapılan deneyin ayrıntıları deney istasyonu ta- fes alma) tüplerini ve bu tüplere dolum yapan
rafından kaydedilmeli ve bu kayıtta aşağıdaki tesisleri,
bilgiler olmalıdır:
b) Sıvılaştırılmış Petrol Gazı (LPG) dolumu ya-
• Tüp sahibinin ismi, pan ve satan tesisleri, kapsamaz.

• İmalâtçı veya sahibinin seri numarası, Yeterlilik belgesi

• Tüp darası (uygulanabildiğinde), MADDE 6 – (1) Basınçlı gaz tüplerine ve/veya

manifoldlu tüp demetlerine dolum yapacak
• Deney basıncı,
dolum tesisleri, faaliyette bulundukları İlin İl
• Deney sonucu (yeterli veya yetersiz), Müdürlüğünden Dolum Yeterlilik Belgesi al-
maları ve 2 yılda bir vize yaptırmaları zorunlu-
• Deney tarihi,
dur. Bu belgenin kapsam bölümüne dolumu
• Muayene eden kişi veya deney istasyo- yapılacak ilgili gaz cinslerinin isimleri yazılır.
nunun tanıtma sembolü,
Usul ve Esaslar
• Denetimcinin kimlik bilgileri,
MADDE 10 – (1) İlgili yönetmelik, tebliğ ve
• Denetimci tarafından belirlenen, tüpte standartlarda belirtilen hükümlere uygun ol-
yapılan büyük onarımların ayrıntıları. mayan tüplere dolum yapılmaz.
Ayrıca, kayıtlardan tek bir dosyada muhafaza (2) Üzerinde mülkiyet sahibine dair bilgi bu-
etmenin gerekli olmadığı fakat belirli bir tü- lunmayan basınçlı gaz tüpleri ve/veya mani-
pün takibine imkân tanıyan aşağıdaki bilgileri foldlu tüp demetlerine dolum yapılmaz.
sağlamak mümkün olmalıdır. Bu bilgiler;
(3) 1/7/2005 tarihinden önce piyasaya arz edi-
• Tüp imalâtçısı, len ve periyodik muayene tarihi geçen basınç-
• İmalâtçının seri numarası, lı gaz tüpleri TS EN ISO/IEC 17020 standardı
• İmalât özellikleri, kapsamında Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar
• Su kapasitesi/ölçüsü, Yönetmeliği (2010/35/AB)’nde A Tipi Muayene
• İmalât deney tarihidir. Kuruluşu olan bir kuruluş tarafından periyodik

459
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

muayeneye tabi tutulur ve periyodik muaye- uygunluğu ispatlama sorumluluğu mülkiyet

neden geçenlere dolum yapılır. sahibine aittir. Mülkiyet sahibinin test sonuç-
larını faaliyette bulunduğu ilin İl Müdürlüğü-
(4) 1/7/2005 tarihinden sonra piyasaya arz edi-
ne ve basınçlı gazın dolumunu yapacak dolum
len ve periyodik muayene tarihi geçen basınç-
tesisine beyanı zorunludur.
lı gaz tüplerine Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar
Yönetmeliği (2010/35/AB) hükümleri uygula- (7) Test sonucu uygun olmayan tüp ve/veya
nır. manifoldlu tüp demetleri bu maddenin 4’üncü
fıkrası kapsamında hurdaya ayrılır.
(5) Periyodik muayene sonucu uygun çıkma-
yan tüplere ve manifoldlu tüp demetlerine (8) 1/7/2015 tarihinden itibaren 1976 ve daha
dolum yapılmaz. Söz konusu tüpler mülkiyet eski imal tarihli ve 1/7/2016 tarihinden itiba-
sahibine bilgi verilerek, TS EN ISO/IEC 17020 ren 1980 ve daha eski imal tarihli tüplere ve
standardı kapsamında Taşınabilir Basınçlı manifoldlu tüp demetlerine dolum yapılamaz.
Ekipmanlar Yönetmeliği’nde A Tipi Muayene Ancak, Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönet-
Kuruluşu, tarafından düzenlenen bir tutanakla meliği (2010/35/AB) kapsamında uygunluk
hurdaya ayrılır. Hurdaya ayrılan tüp ve mani- değerlendirmesi veya yeniden uygunluk de-
foldlu tüp demetleri firma isimleri ve seri nu- ğerlendirmesi yapılmış ve Pi işareti iliştirilmiş
maraları periyodik olarak her ay dolum tesisi- tüplere ve manifoldlu tüp demetlerine bu hü-
nin faaliyette bulunduğu İlin İl Müdürlüğüne küm uygulanmaz.
bildirilir.
(9) Yurt dışından hurda statüsünde ithal edi-
(6) Dolum tesisi tarafından basınçlı gaz tüp- len, yurt içinde hurdaya ayrılan veya hurdaya
lerinin ve manifoldlu tüp demetlerinin gözle ayrılan gemi veya tesislerden çıkan tüplere
muayenesi sırasında bir kusur tespit edilme- dolum yapılmaz.
si veya şüphe duyulması halinde söz konusu
(10) Yurtdışından gaz ithali amacıyla yurda gi-
tüplere dolum yapılmaz ve kullanım dışına
ren dolu tüpler, kullanım sonrası dolum yapıl-
alınır. Mülkiyet sahibinin söz konusu tüplerin
mayarak yurt dışına çıkarılır veya hurdaya ay-
Kullanım dışına ayrılması ile ilgili itirazı halin-
rılır. Bu tüpler yeniden doldurularak piyasaya
de dolum tesisi faaliyette bulunduğu İlin İl
arz edilemez.
Müdürlüğünü bilgilendirir. Bu durumda; kulla-
nım dışına alınan basınçlı gaz tüpü, mülkiyet (11) Tüpün omuz, boyun veya kloret kısmına
sahibi tarafından TS EN ISO/IEC 17025:2012 ve manifoldlu tüp demeti kasası üzerine, içeri-
standardı kapsamında akredite olan bir deney sindeki gazın cinsi ve kısaca uyulması gereken
laboratuvarında test ve muayeneye tabi tutu- güvenlik kurallarını belirten bir etiket yapıştı-
lur. Söz konusu tüplerin yeniden kullanımı an- rılır. Bu etiketin üzerinde dolumu yapan ger-
cak bu test sonucunun uygun çıkması halinde çek veya tüzel kişilerin adı, unvanı ve iletişim
mümkün olur. Mülkiyet Sahibi bu aşamada ih- bilgileri bulunur. Bu özelliklere haiz olmayan
tiyaç duyması halinde imalatçı ya da ithalatçı doldurulmuş tüp ve/veya manifoldlu tüp de-
ile bağlantıya geçebilir, ancak düzeltme veya metleri piyasaya arz edilmez.

460
 Basınçlı Kaplarla Çalışmalarda İş Sağlığı Ve Güvenliği

(12) Dolu tüp ve manifoldlu tüp demetinin gaz çıkış vanaları, dolumcunun adı, unvanı ve/veya
tescilli markasını taşıyan bant, ısı ile daralan streç bant ve benzeri yöntemlerle kapatıldıktan
sonra vana koruma kapağı ile kapatılır.

 Basınçlı gaz tüpü ve/veya manifoldlu tüp demetlerinin test ve muayene raporları mülki-
yet sahibi ve muayene kuruluşu tarafından 10 yıl boyunca muhafaza edilir.

SANAYİDE YOĞUN OLARAK KULLANILAN BASINÇLI KAPLAR

Basınçlı kaplar sanayide yoğun şekilde kullanılmaktadır. En çok kullanılan basınçlı kapları,

461
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

BASINÇLI KAPLARDA MEYDANA GELEBİLE- en sonunda basınçlı kabın içindeki basınca da-
CEK TEHLİKELER yanamaz duruma gelmesi söz konusudur.

Basınçlı kapların içinde basınç olması sebebiy- Eskimiş yıpranmış dayanıksız duruma gel-
le her zaman patlama riskini düşünmek ge- miş olan basınçlı kap, kontrolü ve basınç de-
reklidir., Basınçlı kabın patlaması durumunda; neyi yapılmadan kullanılmaya devam edilirse
içindeki gazın çeşidine göre riskler de farklı durumunda, bu basınçlı kabın normal çalışma
olacaktır. Basınçlı kabın içindeki gazdan kay- şartlarında dahi bir gün patlaması söz konusu-
naklanan risklere karşı gerekli olan tedbirler dur.
alınmalıdır.
BASINÇLI KAPLARDA TEST TEKNİKLERİ
Basınçlı kaplarda meydana gelebilecek
A- ZORLAYICI TESTLER
tehlikeler:
Basınçlı kap üzerinde bulunan her noktanın
• Kabın patlaması
belli bir kuvvetle zorlanmasıdır
• İçindeki gazın ortama yayılıp patlaması
a) Hidrolik Test: Basınçlı Kabın tamamı
• Yakıtın yandığı (Ocak) yerde oluşan gazla- veya bir kısmının uygun şartlarda bir sıvı ile
rın patlaması doldurulup basınçlandırılması, izlenmesi ve
boşaltılarak sonuçlarının irdelenmesi tekniği-
• Zararlı ve zehirli gazların etkileri
dir.
•Zararlı sıvıların sıçraması
b) Pnömetik Test: Basınçlı Kabın tama-
•Büyük yangın ve facialara sebep olması mı veya bir kısmının uygun şartlarda bir gaz ile
doldurulup basınçlandırılması, izlenmesi ve
Şeklinde sıralanabilir.
boşaltılarak sonuçlarının irdelenmesi tekniği-
GENEL OLARAK ALINMASI GEREKEN TED- dir.
BİRLER
B- ZORLAYICI OLMAYAN TESTLER
İMALAT: Basınçlı kaplarda öncelikle kabın
Basınçlı kapların hassas yerlerinin özel yön-
patlamaması için gerekli tedbirlerin alınması
temlerle incelenmesidir. Basınçlı kaba zorlayı-
esastır. Bunun için basınçlı kabın imalatının
cı test tekniklerinin uygulanmasında sakınca
yapılması esnasında, kabın içindeki basınca ve
görüldüğü hallerde uygulanır
gazın çeşidine dayanıklı şekilde yapılması ge-
reklidir. Kabın tasarımının ve imalatının yetkili 1- Gözle Muayene Testi
teknik elemanlar tarafından, mevzuata, stan-
2- Manyetik Partiküller Test
dartlara, fenne, tekniğe, güvenlik kurallarına
uygun olarak yapılması gereklidir. 3- Sıvı Penetrant Test

PERİYODİK KONTROLLER: Basınçlı kapların, 4- Radyografi Testi (Gama ve X-RAY)

normal çalışma şartlarında dahi, zaman içinde
5- Ultrasonik Test
yıpranması, aşınması, korozyona uğraması ve

462
 Basınçlı Kaplarla Çalışmalarda İş Sağlığı Ve Güvenliği

1- GÖZLE MUAYENE TESTİ yüzeyin incelenmesi tekniğidir.

Malzeme üzerindeki süreksizlik muayenesinin Uygulanması:

gözle yapılması işlemidir.
1. Önce yüzey belirlenir ve temizliği
Uygulanması: yapılır.
2. Yüzeye penetrasyon sıvısı sürülür.
1. Önce yüzey temizliği yapılır.
3. Sonra yüzey temizlenerek normal veya
2. Yüzeyler koordinatlara ayrılır. siyah UV ışını altında göz muayeneleri yapılır.

3. Uzmanlarca çıplak gözle veya mercek altın- Not: Bu teknik süreksizliğin yüzeyde ve açık ol-
da göz muayeneleri yapılır. ması halinde iyi netice verir.

4. Hassas noktalar ve riskli bölgeler tekrar mu- 4- RADYOGRAFİ TESTİ

ayene edilir.
Bu metot; x ışınlarının, malzemede ki sü-
Not: Zorlayıcı testlerden sonra bu test tekrar reksizlik durumunda film negatifleri üzerinde
uygulanmalıdır. daha koyu alanlar oluşturması tekniğine daya-
nılarak geliştirilmiştir.
2- MANYETİK PARTİKÜLER TEST
Uygulanması:
a) Islak flor ışığı m. P. T.
1. Test yapılacak alanda gerekli radyasyon gü-
Bu metot süreksizliklerin manyetik kuvvet çiz-
venlik önlemleri alınmalıdır.
gilerini bozması esası üzerine kurulmuştur.
2. Uygulama uzman elemanlarca yapılmalıdır.
Uygulanması:
3. Kalınlık değişim yerlerinde olan süreksizlik-
1. Kabaca yüzey temizliği yapılır.
lerde tespit zorluğu vardır. Süreksizlik derinli-
2. Problarla manyetik alan oluşturulur.
ğinin belirlenmesi güçtür.
3. Alana manyetik tozlar dökülür.
4. Manyetik akı çizgilerinde sapmalar 5. Sıkıca kapalı süreksizliklerin belirlenmesi
gözlenir. uzmanlık gerektirir.
5. Manyetik alanın yönü değiştirilerek
5- ULTRASONİK TEST
test tekrarlanır.
Malzeme üzerine yönlendirilen (ultrasonik)
Not: 1. Bu test yalnızca manyetik malzemelere
ses dalgalarının, malzemedeki süreksizlikler-
uygulanabilir.
den farklı yansıması temeli üzerine kurulmuş-
2. Köşelerde ve kaynak yerlerinde yanıltıcı tur.
netice verebilir.
Üç parçadan oluşur:
3- SIVI PENETRANT TESTİ
1. Elektronik sinyal üreteci
Özel hazırlanmış bir sıvının muayene yü-
2. Sinyalleri mekanik titreşimlere dönüştürme
zeyine sürülmesi ve siyah (uv) ışını altında

463
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

sistemi kompresörlerin kullanılmasında gerekli olan

tedbirlerin alınması şarttır.
3. Geri dönüş sinyallerini algılayıp geliştiren ve
görüntüleyen sistem  Patlamalara karşı dayanıklı ayrı bir böl-
mede olacak
GENEL OLARAK ALINMASI GEREKEN TED-
BİRLER  Seyyar kompresörler çalışanlardan en
az 10 m uzakta olacak
Basınçlı kabın yıpranma, aşınma ve mukave-
metinin azalması sonucu beklenmedik bir  Üzerinde etiketi bulunacak, Etikette,
zamanda patlayarak kazalara sebebiyet ve- imalatçı firma, imal tarihi, azami çalışma ba-
rilmemesi için, belli periyotlarda (Senede bir) sıncı ve gazın cinsi belirtilecek
kontrollerinin yapılması, çalışma basıncının
 Yılda en az bir kere kontrol ve test edi-
belli bir katında (1,5 katında) basınç testine
lecek
tabi tutulması gereklidir.
 İstenen basınca ulaşınca motor otoma-
Basınç testi esnasında basınçlı kap patlama-
tik olarak duracak
dı ise, bu deneyi yapan yetkili teknik eleman
tarafından normal çalışma basıncında en az  Emniyet supabı ve manometresi ola-
bir sene daha patlamaz kanaatine varılarak bu cak
kabın kullanılmasında sakınca olmadığına dair
 Tankın altındaki su boşaltma muslu-
teknik rapor düzenlenir.
ğundan her gün biriken su boşaltılacak
Basınçlı kabın basınç deneyinin yapılması es-
 Tehlike anında kompresörü uzaktan
nasında patlaması ihtimali mevcuttur. Bu se-
durdurma tertibatı olacak
beple basınç testinin eğer mümkün ise hidros-
tatik şekilde yapılması en uygun olanıdır.  Kompresörün içinde bulunan gaz hava
değil de başka bir gaz ise bu gazın özellikleri-
Basınçlı kapların üzerinde gerekli emniyet
ne göre, muhtemel tehlikelerine karşı tedbir-
donanımının bulunması gereklidir. Basınç-
ler alınacaktır.
lı kabın üzerinde bulunması gerekli emniyet
donanımları, kabın içindeki gazın basıncını, KOMPRESÖR KONTROL LİSTESİ
sıcaklığını, seviyesini gösteren ve gerekli du-  Bir önceki kontrol raporu var mı? Varsa
rumlarda otomatik olarak olumsuzlukları gi- eksikleri giderilmiş mi?
deren donanımlardır.
 Sicil kartı ve bakım defteri var mı?
KOMPRESÖRLERDE ALINACAK GÜVENLİK
TEDBİRLERİ  Kompresörün temiz hava emmesi sağ-
lanmış mı?
Kompresörler sanayide en çok kullanılan ba-
sınçlı kaplardır. Bunların patlaması sonucu  Hava emiş filtresi temiz mi?
meydana gelen kazalar çok sık rastlanmaması-  Hava emiş kanalları düz ve dirseksiz
na rağmen olabilen kazalardandır. Bu sebeple
464
 Basınçlı Kaplarla Çalışmalarda İş Sağlığı Ve Güvenliği

mi?  Tank yüzeylerinde eziklik, çarpıklık ve

 Hava emiş kanallar duvar ve tavan bağ-
lantıları sağlam ve titreşimsiz mi?
 Kompresör titreşimlerin boru bağlan-
tılarına zarar vermeyecek şekilde tasarlanmış
mı?
 Kompresör dairesi temiz ve havalandır-
ması iyi mi?
 Kompresör yağı temiz ve uygun sevi-
yede mi?
 Kompresör üzerinde yağ kaçakları var
mı?
eğri kaynak dikişi var mı?
 Tank malzemesinde çapak, katmer, tu-
fal (oksit tabakası) gibi malzeme kusurları var
mı?
 Tank saç kalınlığı herhangi bir yerde
3.2 mm’den az mı?
 Tank üzerinde kontrol ve temizlik de-
likleri var mı?
 Kompresör ile tank arasında çek valf
var mı?
 Çekvalf çalışıyor mu?

 Kompresör motoru ayarlanan basınç-  Separatör var ve çalışıyor mu?

larda boşa geçiyor veya duruyor mu?
 Hava tankı üzerinde manometre var ve
 Kompresör ile çek valf arasındaki boru doğru gösteriyor mu?
hattında bulunan basınçlı havayı elektrik mo-
 Manometre kolayca okunabilecek bü-
tor durduğunda tahliye eden sistem var mı?
yüklükte mi?
HAVA TANKI VE BASINÇLI HAVA TESİSATI
 Emniyet ventili kolay açılıyor mu?
KONTROLÜ
 Emniyet ventili ayar bozulmasına karşı
 Kaynak dikişleri tekniğe uygun mu?
önlem alınmış mı?
 Tank üzerinde bir noktada ikiden fazla
 Hava tankı üzerinde emniyet ventili var
kesişen kaynak dikişi var mı?
ve çalışıyor mu?
 Tank üzerinde yama kaynağı var mı?
 Emniyet ventilinde elle kumanda edi-

465
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

len kaldırma düzeneği var mı?  Gerekli emniyet donanımının olmama-

sı,
 Boru tesisatının akış istikametinde
doğru eğilimli mi?  Kullanıcı hataları,

 Su ve yağ gibi pislikler tutucular aracılı-  Zamanında bakım ve kontrolünün ya-

ğı ile tutuluyor mu?
 Hava tankı üzerinde bir adet basınç
otomatiği var mı?
 Basınç otomatiği çalışıyor mu?
 En alt sevide blöf musluğu var mı?
KAZANLAR
Kazanlar yüzyıllardan beri kullanılan cihaz-
lardır. Özellikle kazanlarda elde edilen buhar, 
sanayide çeşitli yerlerde (ısı enerjisi, ısıtma, ku-
rutma, pişirme vs.) kullanılmaktadır.
Sanayide en çok kullanılan Kazanları genel
olarak;
•Sıcak su kazanları
•Buhar kazanları
1- Düşük basınçlı buhar kazanları
2- Orta basınçlı buhar kazanları
3- Yüksek basınçlı buhar kazanları
•Kızgın su kazanları
•Kızgın yağ kazanları Şeklinde tasnif etmek 
mümkündür.
KAZAN PATLAMASI SEBEPLERİ
Kazanlarda meydana gelebilecek tehlikeler- Sıcak Su kazanları, tamamen su ile dolu olan
den birincisi kazan patlamasıdır. Genel mana- ve taşma havuzu ile açık havaya açılan, sıcak
da bir kazanın patlamasının sebeplerini;
 Kazanın ve tesisin uygun yapılmamış
olması,
pılmamış olması, Şeklinde sıralamak müm-
kündür.
Kazan patlaması şeklindeki kazalara sebebiyet
verilmemesi için öncelikle kazanların yetkili
teknik elemanlar tarafından mevzuata, stan-
dartlara, tekniğe ve emniyet kurallarına uygun
olarak imal edilmesi, tesis edilmesi gereklidir.
Kazanın üzerine konacak olan etikette;
İmalatçı firmanın adı,
 Kazanın numarası,
 İmal edildiği tarih,
 En yüksek çalışma basıncı Belirtilmeli-
dir.
SICAK SU KAZANLARINDA BULUNMASI GE-
REKEN EMNİYET DONANIMLARI
 Kazanların üzerinde fennin ve tekniğin
gereği olan emniyet donanımları olmalıdır.
 Kazanlar, gerekli emniyet tedbirleri
alınmış olan kazan dairelerine yerleştirilmeli-
dir.
Kazanlar ehil kişiler tarafından işletil-
melidir.
 Kazanların Periyodik kontrolleri zama-
nında yapılmalıdır.
su elde etmede kullanılan kazanlardır.
Normal şartlarda, bu kazanların içinde sıcak su
olması ve patlaması durumunda da dışarıya su

466
 Basınçlı Kaplarla Çalışmalarda İş Sağlığı Ve Güvenliği

sızması ve fışkırması söz konusu olmadığın-
dan çok büyük risk taşımayan cihazlar olarak
düşünülmeyebilir. Fakat; Kazanın bakımsız ol-
masından ve özellikle taşma havuzuna giden
bağlantının kapanarak kazanın açık havaya
kapalı hale gelmesi ve buhar kazanına dönüş-
mesi sonucunda patlaması durumunda büyük
tehlikelere sebep olabilmektedir.
içindeki suyu otomatik olarak ayarlar. •Su se-
viye göstergeleri: Kazan içindeki suyun seviye-
sini gösterir.
•Emniyet supapları: Kazan içinde aşırı basınç
oluştuğunda buharı tahliye eder.
•Manometre: Kazan içindeki buharın basıncı-
nı gösterir.

Yakma sisteminde meydana gelen (CO) kar- •Presostat: Kazan içindeki buharın basıncını
bon monoksit şeklindeki patlayıcı gazların sabit tutmaya yarayan cihazdır.
yanma odasında patlaması sonucu büyük ka-
•Emniyet düdüğü: Kazanın çalışmasında her-
zaların olduğu bilinmektedir.
hangi bir anormallik (içinde normal olmayan
Bu sebeple, sıcak su kazanlarında da gerek- aşırı basınç oluştuğunda veya su seviyesi düş-
li emniyet tedbirlerinin alınması ve bakım ve tüğünde veya yükseldiğinde vs.) olduğunda
kontrolünün düzenli yapılması, ehil kişiler ta- görevlileri ikaz etmeye yarayan düdük.
rafından işletilmesi gereklidir.
BUHAR KAZANLARINDA ÖLÇÜ ALETLERİ
•Termometre: Kazanın içindeki suyun sıcaklı-
Özellikle elektronik teknolojisinin gelişmesi
ğını gösterir.
sonucunda Buhar kazanlarında (Aşağıda belir-
•Hidrometre: Kazanın üzerinde bulunan su tilen) çeşitli göstergeler, ölçü aletleri, otomatik
sütünü cinsinden basıncı gösterir. kontrol sistemleri, otomatik kilitleme ve koru-
ma donanımı, alarm elemanları yerleştirilmek-
•Gidiş ve dönüş Emniyet boruları: Taşma ha-
tedir.
vuzunda su olup olmadığını gösterir.
• Dom buhar basıncı göstergesi
•Patlama kapağı: Yanma odasında meydana
gelebilecek ani basıncı tahliye eder. • Besleme suyu basıncı göstergesi

•Gözleme deliği: Yanma odasındaki alevi ve • Ocak hava emiş basıncı göstergesi
yanmayı kontrol etmek için kullanılır.
• Kazan hava vantilatörü basıncı göstergesi
•İmpisat deposu (Taşma Havuzu): Kazanda-
• Baca giriş gaz basıncı göstergesi
ki su azaldığında kazanı otomatik olarak besle-
yen, daha çok binaların üst kısımlarına yerleş- • Buhar akış miktarı göstergesi ve kaydedi-
tirilen, açık havaya açılan depodur. cisi

•Termostat; Kazandaki su belli bir sıcaklığa • Kazana verilen hava miktarı göstergesi
ulaştığında, yanmayı ve ısıtmayı durduran bir • Buhar çıkış sıcaklığı termometresi (kızgın
cihazdır, buhar üreten kazanlarda)
•Kazan besleme (Su tağdiye) cihazı: Kazan

467
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

ÖLÇÜ ALETLERİ zanın en yüksek işletme(çalışma) basınç değe-

rinin 2 katı taksimata sahip olmalıdır.
 Hava ısıtıcısı olanlarda, ısıtıcı çıkış hava
ve gaz sıcaklığı göstergesi  Don yapan bölgelerde buhar kazanı
devre dışı edildiğinde basınç göstergelerinde-
 Ara ısıtıcısı olan kazanlarda, ara ısıtıcı
ki su boşaltılmalıdır. Kazan domu ana buhar
buhar giriş çıkış sıcaklığı ve basıncı göstergesi
basınç göstergesinin arızasız durumda olması
 Besleme suyu giriş sıcaklığını ölçen ter- sağlanmalıdır. Kazandaki bütün basınç gös-
mometre tergeleri en az yılda bir kez sökülerek kalibre
edilmelidirler. Göstergeler yağmur, kar vb. dış
 Toz kömür öğütücülerin, toz kömür ve
etkenlerden korunmuş olmalıdır.
hava karışımı sıcaklık termometresi
Sıcaklık Göstergeleri
Basınç Göstergeleri
Sıcaklık göstergelerinin doğrulukları yılda en
 Basınç göstergeleri, dikkatli kullanıl-
az bir kez kontrol edilmelidir. Sıcaklık göster-
malı ve doğrulukları sık sık muayene edilme-
gelerinin takıldığı kısımlar, iyi aydınlatılmalı ve
lidir.
dış etkenlerden korunmuş olmalıdır.
 Bu muayene, ağırlıklı kontrol gerecin-
OTOMOTİK KONTROL SİSTEMLERİ
de veya duyarlı bir manometre ile yapılmalı-
dır. Gösterge camları sürekli olarak temiz tu-  Yanma kontrolü (Kazandaki basıncın
tulmalı ve basınç göstergelerinin çevresi iyi sabit tutulması gereken yerlerde uygulanır)
aydınlatılmış olmalıdır. Gösterge camı gevşek
 Besleme suyu kontrolü (Kazan dom su
olmamalı ve kırıldığı takdirde yenilenmelidir.
seviyesini sabit tutar)
Manometre, kazanın boyunun 1,5 katı mesa-
feden okunabilecek büyüklükte olmalı ve ka-  Sıcaklık kontrolü (Buhar çıkış sıcaklığını

468
 Basınçlı Kaplarla Çalışmalarda İş Sağlığı Ve Güvenliği

sabit tutar) BUHAR KAZANLARINDA ALARM ELEMAN-

LARI
Not: Kazan ilk ateşlendiğinde kontrol sistem-
leri elle kumanda edilmeli, kararlı bir rejime •Alçak ve yüksek dom su seviyesi alarmı
geçtikten sonra otomatik kontrole alınmalıdır
•Alev sönme alarmı •Hava toz karışımındaki
Bu kontrol sistemleri elemanlarının, kazanı ilk yüksek sıcaklık alarmı
ateşlemeden önce bütün deney ve ayarları
KAZAN DAİRESİNDE ALINMASI GEREKEN
yapılmış olmalıdır. Sistemde bulunan kontrol
TEDBİRLER
valflerine, bir bay-pas vanası eklenerek kontrol
sistemleri arızalandığında el ile çalışma sağla- •Yangın ve patlamalara karşı dayanıklı olmalı
nabilmelidir.
•Kazanın üstünde rahat çalışılabilecek seviye-
Kazan ilk ateşlendiğinde bütün kontrol sis- de tavan yüksekliği olmalı
temleri el kumandasıyla çalışmalı; ancak kazan
•Kazan dairesi yeterli şekilde havalandırılmalı
basınç tutup devreye girdikten ve kararlı bir
rejime geçtikten sonra otomatiğe alınmalıdır. •Kazan içine ve baca kanallarına girilebilmesi
için uygun kapı ve kapaklar olmalı
Kontrol sistemleri ve elemanları yılda en az bir
kez ayar ve fonksiyon muayenesinden geçiril- •Zemin düz olmalı ve zemindeki bütün kanal-
melidir. ların üzeri kapalı (Örtülü) olmalı

OTOMOTİK KİLİTLEME VE KORUMA DONA- •Yakıt tankları ve depoları yangına sebep ol-
NIMI mayacak şekilde yerleştirilmeli ve gerekli ted-
birler alınmalı,
•Brülör alevi söndüğünde yakıtı kesen fotoe-
lektrik gözleyici •Parlayıcı ve patlayıcı gaz bulunma ihtimali
bulunan yerlerdeki Elektrik tesisatı yangına ve
•Aşırı buhar basıncında yakıtı kesen basınç şal-
patlamaya sebep olmayacak şekilde olmalı.
teri (presostat)
•Kazan dairesine sorumlu ve yetkili olmayanlar
•Dom suyu seviyesi aşırı düştüğünde yakıtı ke-
girmemeli
sen su seviye aygıtı
•Kazan yakılmadan önce kazancı tarafından
•Yakıt pompası çıkış basıncı düştüğünde yakıtı
tüm vanalar, klepeler, kapaklar, emniyet su-
kesen basınç şalteri
papları, yakıt ve su miktarı kontrol edilmeli
• (Yakıt ön ısıtıcılı kazanlarda) Yakıt sıcaklığının
•İlk ateşlemede sıcaklık yavaş yavaş yükseltil-
düşmesi halinde yakıtı kesen sıcaklık şalteri
meli
•Kazan yakma havasının kesilmesi halinde ya-
•Sıvı ve gaz yakan kazanlarda, kazan ateşlen-
kıtı kesen basınç şalteri
meden önce, ocağın içinde, beklerin yanında,
• (Gaz yakan kazanlarda) Gaz basıncının düş- kazanın etrafında yakıt olmamalı
mesi halinde yakıtı kesen basınç şalteri

469
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

•Her vardiya değişiminde emniyet supabı •Bakım öncesi stop valfleri ve bütün vanalar
kontrol edilmeli kapatılmalı
•Kazan, ehil kişiler tarafından işletilmeli •Kazanda bir arıza sebebiyle tehlike belirmesi
durumunda
•Periyodik kontrol ve testleri yapılmalı
•Basınç derhal düşürülmeli
•Basınç altında bakım onarım yapılmamalı
•Hava verilmesi durdurulmalı
Kazanların Bakım Esnasında Alınması Ge-
rekli Tedbirler •Baca damperleri ve ön kapaklar kapatılmalı
•Bakım onarım esnasında ikaz levhaları asıl- •Kömürlü kazanlarda kömür çekilmeli
malı
•Paralel çalışan kazanların bağlantıları kesil-
•Kazana giren işçiyi gözetleyecek ve gerekti- meli
ğinde yardım edecek bir eleman
•Bu işlemlerden sonra kazan devreden çıkarıl-
Bulundurulmalı malı

BASINÇLI TÜPLERİN RENKLERİ

470
Basınçlı Kaplarla Çalışmalarda İş Sağlığı Ve Güvenliği

471
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

İŞ EKİPMANLARININ KULLANIMINDA SAĞ- bunların sabit donanımı.

LIK VE GÜVENLİK ŞARTLARI YÖNETMELİĞİ (3)
Kademeli sıkıştırma yapan kompresörlerin
2. Periyodik kontrole tabi iş ekipmanları her kademesinde hidrostatik basınç deneyi,
basınçlı hava tankları ile bunların sabit dona-
2.1. Basınçlı kap ve tesisatlar
nımlarının, o kademede müsaade edilen en
2.1.1. Basınçlı kaplarda temel prensip olarak yüksek basıncının 1,5 katı ile yapılır.
hidrostatik test yapılması esastır. Bu testler, (4)
Tehlikeli sıvılar: aşındırıcı veya sağlığa zararlı
standartlarda aksi belirtilmediği sürece işlet-
sıvılardır.
me basıncının 1,5 katı ile ve 1 yılı aşmayan sü-
relerle yapılır. (5)
Tahribatsız muayene yöntemleri kullanılır.

Ancak iş ekipmanının özelliği ve işletmeden Periyodik kontrol süreleri API 510 standar-
(*)

kaynaklanan zorunlu şartlar gereğince hid-
rostatik test yapma imkânı olmayan basınçlı
kaplarda hidrostatik test yerine standartlarda
belirtilen tahribatsız muayene yöntemleri de
uygulanabilir. Bu durumda, düzenlenecek pe-
riyodik kontrol raporlarında bu husus gerek-
çesi ile birlikte belirtilir.
Basınçlı Kap ve Tesisatların Periyodik Kont-
rollerini Kim yapar?
dı esas alınarak belirlenen basınçlı ekipman-
larda; basınçlı ekipmandaki içerik (basınç ve
benzeri) kayıpları ile korozyon gibi nedenlerle
meydana gelen bozulmalar dikkate alınarak
yapılan risk değerlendirmesi ve yönetimi çer-
çevesinde belirlenen periyodik kontrol süre-
leri, ekipmanın kalan ömrünün yarısını ve her
halükârda 5 yılı aşmaması gerekir.
Periyodik kontrol kriteri için referans olarak
(**)

tabloda belirtilen standartlar örnek olarak ve-

2.1.3. Basınçlı kap ve tesisatların periyodik
rilmiş olup burada belirtilmeyen ya da Yönet-
kontrolleri, makine mühendisleri, metalurji
meliğin yayımı tarihinden sonra yayımlanan
ve malzeme mühendisleri, makine veya metal
konuyla ilgili standartların da dikkate alınması
eğitimi bölümü mezunu teknik öğretmenler
gerekir.
ya da makine tekniker veya yüksek tekniker-
leri tarafından yapılır. Söz konusu periyodik
kontrollerde tahribatsız muayene yöntemle-
rinin kullanılması durumunda, bu yöntemler
sadece TS EN ISO 9712 standartına göre eği-
tim almış mühendisler, teknik öğretmenler,
teknikerler veya yüksek teknikerler tarafından
uygulanabilir.

LPG tanklarında bulunan emniyet valfleri

* ((1)

ise 5 yılda bir kontrol ve teste tabi tutulur.

(2)
Seyyar veya sabit kompresör hava tankları
ile basınçlı hava ihtiva eden her türlü kap ve
472
Basınçlı Kaplarla Çalışmalarda İş Sağlığı Ve Güvenliği

473
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

37. BÖLÜM
KAYNAK İŞLERINDE
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLIĞI

KAYNAK NEDİR?

Kaynak, iki malzemenin, ısı veya basınç veya her ikisini kullanarak, bir malzeme ilave ederek
veya etmeden birleştirilmesidir. Pratik anlamda kaynak; kaynak yerinin yüksek ısı / basınç ile
erimesi veya metalin ergime sıcaklığına yakın sıcaklığa kadar ısıtılması ile yapılmaktadır

KAYNAK ÇEŞİTLERİ

474
 Kaynak İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

1-İki metalin ısıtılıp dövülerek birleştiril- makinelerde yapılmaktadır. Alternatif akımı

mesi: Eskiden sıcak demircilerin yaygın olarak doğrudan kullananlar ve doğru akım jenera-
uyguladıkları yöntemdir. Demirciler, iki metal törleriyle alternatif akımı doğru akıma çeviren
arasına, pirinç parçaları koyarak, bağlanmayı tipleri de mevcuttur. Bunlar da şu alt gruplara
hızlandırırlar. Artık bu yöntem hemen hemen ayrılırlar;
terk edilmiştir.
a. Örtülü elektrik ark kaynakları: Kaynak
2-Dikişli kaynak: Halen bakırcıların dövme işleminde kullanılan elektrot çubuklarının
bakır kaplarda uyguladıkları yöntemdir. Bu üzeri örtü maddeleriyle kaplanmış durum-
yöntem de unutulmaya yüz tutmuştur. Kaynak dadır. Bu örtü maddesinin görevi; Kaynak
yapılacak iki parçanın ağız kısımları belli ara- sırasında oluşan ısı ile yanarak, kaynak di-
lıklarla bir miktar kesilip parçalar birbirine ke- kişi üzerinde kabuk oluşturmak, oluşan
netlendikten sonra ısıtılıp dövülmek suretiyle gaz örtüsü ile de kaynak dikişi içinde ok-
kaynama sağlanır. sijen moleküllerinin kalarak iç oksitlenme-
ye neden olmasını önlemektir. Elektrotlar
3-Basınç altında birleştirme: İki metal parça-
kaynak yapılacak metalin cinsine ve kalın-
nın yüksek basınç altında birleştirilme yönte-
lığına göre çok çeşitli olarak üretilmişlerdir.
midir.
b. Gaz altı kaynakları: Bu tip kaynakta
4-Isıtılıp basınç altında birleştirme: Kaynak
çıplak elektrot ve örtü amaçlı inert gazlar
yapılacak iki metal parçanın kaynak yapılacak
kullanılır. İnert gazın kullanım amacı, örtü-
uçları ısıtıldıktan sonra basınç altında birleşti-
lü elektrotlarda olduğu gibi kaynak dikişi
rilmesi yöntemidir.
içinde O2 molekülünün kalmasını önle-
5- Sürtünme kaynağı (Sürtünme sonucu ısı- mektir. Gaz altı kaynaklarında Argon, Hel-
nan parçaların basınç altında birleştirilmesi): yum, karbondioksit ve bunların karışımla-
Kaynak yapılacak iki parçadan birisi sabit tu- rından oluşan gazlar kullanılır. Bu kaynak
tulup, diğer parça hızla döndürülüp birleşecek tipi de kullanılan elektrotun türüne göre
yüzeyler birbirine temas ettirilir. Bu anda mey- alt gruplara ayrılır;
dana gelen ısınmanın etkisiyle ve uygulanan
8- Eriyen elektrotla gaz altı kaynağı (Mİ-
basınçla iki metalin birbirine kaynaması sağla-
G)-(MAG): MİG: Metal İnert Gaz altı kaynağı
nır.
(Metal soygaz), MAG: Metal aktif gaz altı kay-
6- Basınçla püskürtme: Yumuşak metallerin, nağı, (Argon, Karbondioksit) Gaz perdeli metal
diğer metal veya plastik üzerine basınçla püs- ark kaynağında, elektrot erir ve dalga, dalga
kürtülerek kaplanması işlemi de bir tür kaynak kaynak maddesi oluşturur.
yöntemidir. (Alüminyum, çinko gibi metaller
9- Tungsten İnert Gaz altı kaynağı (TİG):
bu kaplama işleminde kullanılmaktadır.
Gaz perdeli Tungsten ark kaynağında elektrot
7- Elektrik ark kaynakları: Özel olarak imal erimez ve dolgu metali olarak kullanılmaz. İki
edilmiş düşük voltajlı yüksek ampere sahip metalin eriyerek birbirine karışması sonucu

475
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

kaynak işlemi meydana gelir. ARK KAYNAĞI EKİPMANLARI

10- Toz altı kaynağı: Grafit veya benzeri yan- GÜÇ KAYNAĞI: Ana malzemeyle elektrot ara-
mayan malzeme kaynak elektrotunun kaynak sında oluşturulan elektrik arkı için yeterli mik-
yapılacak bölge ile temas ettiği noktaya akıtı- tardaki çıkış akımının, beslenmesini sağlar.
larak kaynak yapılan nokta üzerinde bir örtü Akımın sabit tutulması kararlı bir ark sağlar ve
oluşturma esasına dayanır. Çevreye ışık ve ısı operatörün çalışmasını kolaylaştırır. Alternatif
yayılması önlenmiş olur. Aynı zamanda kaynak (AC) akım ve Doğru (DC) akım olmak üzere iki
yapılan noktanın hava ile temasını kestiği için tipi vardır.
kaynak içi oksitlenme önlenmiş olur.
ELEKTROD & ŞASE PENSESİ VE KABLOSU:
ÖRTÜLÜ ELEKTROD ARK KAYNAĞI Elektrot Pensesinin ana fonksiyonu elektro-
du sabitlemek ve uygun teması akım geçir-
 Elektrotlar kaynak yapılacak metalin cin-
genliğini sağlamaktır. Şase kablosu ve pen-
sine ve kalınlığına göre çok çeşitli olarak
sesi elektriksel devreyi tamamlamak için ana
üretilmişlerdir. Elektrot genellikle kaynak
malzemeye yapılan güç kaynağı bağlantısıdır.
makinesinin artı kutbuna, topraklama
Pense, operatörün çalışma güvenliği için uy-
kablosu ise eksi kutba bağlandıktan sonra
gun elektriksel yalıtımı sağlamalıdır. Kaynak
elektroda gerilim uygulanır.
akımına göre uygun kablo kesiti ve uzunluğu
 Elektrot üzerinden yüksek miktarda akım seçilmelidir.
(100-250A) geçişi sağlandıktan sonra; ark
ÖRTÜLÜ ELEKTROD: Çekirdek ve örtü olmak
oluşur. Bu arkın sıcaklığı 35000 – 40000 C’
üzere 2 kısımdan oluşur. Çekirdek elektrik akı-
ye ulaşır.
mını ana malzemeye ileten ve ısı etkisiyle er-
 Elektrot çubuklarının üzeri örtü maddele- giyerek kaynak ağzını dolduran ilave metaldir.
riyle kaplanmış durumdadır. Bu örtü mad- Örtünün fonksiyonu ise kaynak banyosunu
desinin görevi; Kaynak sırasında oluşan ısı korumak ve kararlı bir ark oluşturmaktır. Asit
ile yanarak, kaynak dikişi üzerinde kabuk örtülü, Bazik örtülü, Rutil örtülü ve Selülozik
oluşturmak, oluşan gaz örtüsü ile de kay- örtülü tipleri vardır.
nak dikişi içinde oksijen moleküllerinin
GAZ ALTI KAYNAĞI (MIG, MAG, TIG)
kalarak iç oksitlenmeye neden olmasını
önlemektir. • MIG: Metal inert gaz (Soygaz; Argon, Hel-
yum)
 Elektrik ark kaynağı makineleri, yüksek ge-
rilim ve düşük akım şiddetindeki şebeke • MAG: Metal aktif gaz (CO2, O2) koruyucu
akımını, düşük gerilimli yüksek akım şidde- olarak kullanılır
tindeki kaynak akımına çeviren araçlardır.
• Gaz perdeli metal ark kaynağında; kaynak
 El ile yapılan normal ark kaynağında ark bölgesine sürekli şekilde beslenen (sürü-
gerilimi 25 ila 55 volt akım şiddetinde 10 len), masif haldeki tel elektrot ergiyerek
ila 600 amper arasında değişir. tükendikçe kaynak metalini oluşturur.

476
 Kaynak İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

• TIG: Tungsten inert gaz kaynağı koruyucu Güç kaynağının içinde mekanik (manyetik
olarak kullanılır şönt) veya elektronik (tristör veya inverter sis-
tem) akım ayarlama mekanizmaları vardır. Al-
• Gaz perdeli Tungsten ark kaynağında;
ternatif (AC) akım ve doğru (DC) akım olmak
elektrot erimez ve dolgu metali olarak
üzere iki tipi vardır.
kullanılmaz. İki metalin eriyerek birbirine
karışması sonucu kaynak işlemi meydana KAYNAK TORCU VE KABLOSU: Torç elektrik
gelir. arkını oluşturacak tungsten ucu sabitleyici
fonksiyonundadır ve torç kablosuna birleşti-
• Kaynak üflecinden kaynak bölgesine asal
rilmiştir. Torç kablosu kaynak koruyucu gazı
gaz püskürtülür. Bu gaz bölgenin hava ile
gerektiğinde soğutma hortumlarını ileten ve
temasını keser. Böylece hem kaynak böl-
elektriksel kabloların makinayla irtibatını sağ-
gesinin oksitlenmesini önler hem de hızlı
layan düzenektir. Kaynak akımının 200 ampere
kaynak sağlar
kadar olduğu kullanımlarda gaz soğutmalı,
GÜÇ KAYNAĞI: Ana metal ile tungsten elekt- 200 – 500 ampere kadar olduğu kullanımlarda
rot arasında oluşturulan elektrik arkı için ark ise su soğutmalı torçlar vardır.
akımının devamlılığını sağlamaktadır.

477
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık
ŞASE PENSESİ VE KABLOSU: Şase kablosu ve
pensesi elektriksel devreyi tamamlamak için
ana malzemeye yapılan güç kaynağı bağlantı-
sıdır. Kaynak akımına göre uygun kablo kesiti
ve uzunluğu seçilmelidir.
GAZ TÜPÜ VE BASINÇ DÜŞÜRÜCÜ:
Gaz tüpü: Kaynak bölgesini atmosferin kötü
etkisinden koruyan ve akış sırasında torcu so-
ğutan gazı depolayan tüp
Basınç düşürücü: Dört parçadan ibarettir: Tü-
pün içindeki gaz miktarını gösteren basınç • Tozaltı kaynağı, otomatik bir kaynak yön-
manometresi, Regülatör, Gaz akış miktarını
gösteren manometre, kaynakçının ihtiyacına
göre gaz akışını kontrol etmesine yarayan se-
lenoid valf
SU SOĞUTMA ÜNİTESİ:
Su soğutma ünitesi torcu soğutmaya yarayan
düzenektir.
Yüksek kaynak akımı değerlerindeki çalışma-
larda torç su ile soğutularak aşırı ısınması ön-
lenir.
TEL SÜRME: Makaraya sarılmış teli kaynak
bölgesine sürmek için motor ile tahrik edilen
bir mekanizmadır. Motor regülatörünün ayarı
ile seçilen tel hızı ergime için bir akıma ihtiyaç
duyar ve bunu tanımlar. İki tipi olan tel sürme
mekanizmalarından 4 tekerlekli sistemler 2 te-
kerlekli sistemlere göre çok daha kullanışlıdır.
GAZ TÜPÜ VE BASINÇ DÜŞÜRÜCÜ: Gaz tüpü
argon, helyum, karbondioksit veya karışım
gibi koruyucu gazlardan birini içerir. Uygun bir
basınç düşürücü yardımıyla kaynak bölgesine
istenen miktarlarda gönderilir.
SU SOĞUTMA ÜNİTESİ: Yüksek amper ile ya-
478
pılan kaynaklarda torçta ısınmadan dolayı olu-
şacak hasarları önlemek için kullanılır. İçindeki
devir daim pompası suyun torç içinde sürekli
dolaşmasını sağlayarak, torcun ısınmasını ön-
ler.
ŞASE PENSESİ VE KABLOSU: Şase kablosu ve
pensesi elektriksel devreyi tamamlamak için
ana malzemeye yapılan güç kaynağı bağlan-
tısıdır.
TOZ ALTI KAYNAĞI
temidir. Özellikle, nükleer enerji tesislerin-
de, kimya endüstrisinde geniş uygulama
alanına sahiptir.
• Tozaltı kaynağı, TİG kaynağı aksine kaynak
için gerekli ısının, tükenen elektrot (veya
elektrotlar) ile iş parçası arasında oluşan
ark (veya arklar) tarafından ortaya çıktığı
bir ark kaynak yöntemidir.
• Grafit veya benzeri yanmayan malzeme
kaynak elektrotunun kaynak yapılacak
bölge ile temas ettiği noktaya akıtılarak
kaynak yapılan nokta üzerinde bir örtü
oluşturma esasına dayanır. Çevreye ışık ve
ısı yayılması önlenmiş olur. Aynı zamanda
kaynak yapılan noktanın hava ile temasını
kestiği için kaynak içi oksitlenme önlenmiş
olur.
• Tozaltı kaynağında, elektrik arkı metalin
ergimesi için gerekli ısıyı sağlar. Kaynak
bölgesine itilen elektrot ergiyerek gerekli
ilave metali sağlar. Arktan ve ergimiş metal
ile ergimiş cüruftan oluşan kaynak banyo-
sundan geçer. Ark ısısı; elektrotu, kaynak
tozunu ve ana metali ergiterek kaynak ağ-
 Kaynak İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

zını dolduran kaynak banyosunu oluştu- PUNTA (ELEKTRİK DİRENÇ) KAYNAĞI

rur. Korozif etkenlere ve aşınmaya karşı da-
• Direnç kaynağı, metallerin üzerinden ge-
yanıklı çeşitli tabakaların doldurulmasında
çen akıma karşı gösterdiği dirençle ısı üret-
çeşitli bileşimlere sahip bant elektrotlar
mesi esası ile iki veya daha fazla metal yü-
kullanılır.
zey arasında yapılan kaynak yöntemidir.
• Bant elektrotlarıyla yapılan tozaltı dol-
• İki metal levhanın kenarları üst üste bi-
durma kaynağında kullanılan tozlar; Sio2,
necek biçimde birleşmesi ve elektrik kay-
MnO, CaO, MgO, Al2 O3, CaF2 gibi madde-
nağına bağlı iki bakır elektrot arasından
leri içermektedir.
geçirilen güçlü bir elektrik akımının (1000-
Direnç Kaynakları: Basınç, elektrik akımı, iş 100.000 A.) Metal levhaların temas
parçasının direnci ve kaynak yapılacak nokta- noktasını kaynaştırması ile meydana gelir.
nın ısınması prensibine dayanır. En yaygın ola-
• Ağırlıklı olarak otomotiv endüstrisinde,
rak kullanılan türleri şunlardır.
özellikle ince ve aynı kalınlıkta yumuşak
- Nokta veya punta kaynağı. saç plakalarını birbirine ilave metal olma-
dan yapılan kaynak türüdür
- Dikişli direnç kaynağı (Boru kaynakları).
OKSİJEN KAYNAĞI
- Projeksiyon direnç kaynağı (aynı anda bir-
den fazla noktadan kaynak yapmayı sağla-
yan sistem).

Oksijen- Gaz Kaynakları: Yakıcı gaz olan ok-

sijen kaynağı ile yanıcı gazların (Asetilen, Pro-
pan, LPG, Hidrojen, Havagazı, Doğalgaz) üfleç
ucunda birleşmesi ile oluşan kaynak aleviyle
metalleri birleştirmeye oksigaz kaynağı denir
\kullanılan yanıcı gaz türlerine göre isimlendi-
rilirler (genel olarakta oksijen kaynağı olarak
isimlendirilirler).

• Oksi-Asetlen gaz kaynağı.

• En eski ve en çok yönlü kaynak yöntemle-
• Oksi-Hidrojen gaz kaynağı. rinden biridir, fakat son yıllarda endüstriyel
• Oksi-LPG. uygulamalardaki popülerliği azalmıştır.

• Oksi-Doğalgaz. • Hala yaygın olarak, boru ve kanal kayna-

ğında ve tamir işlerinde kullanılmaktadır.
• Oksi-Propan
• Ekipmanı ucuz ve basittir,
• Oksi-Havagazı
• Genelde kaynak alevi (yaklaşık 3100°C)

479
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

oksijenle asetilenin yanması sonucu elde da kullanılır. Oksijen tüpleri dikişsiz ve yüksek
edilir. özellikli çeliklerden özel çekme tezgahlarında
yapılır.
• Alev, elektrik arkından daha az güçlü oldu-
ğundan, kaynak soğuması daha yavaş olur. Tüplerin deney basıncının 250 atm. dir. Kısa
tüpler 40 lt, uzun tüpler 50 lt hacimlidir. Nor-
• Meydana gelen gerilme ve kaynak çarpıl-
mal olarak tüplerin ağırlıkları 65-75 kg arasın-
malarının daha az olabilmesine imkân ta-
da değişmektedir.
nıyabilir, bu nedenle yüksek alaşım çelik-
lerinin kaynağının yapılması bu yöntemle Tüp basıncı 1 kg/cm2 iken tüpte 40 lt oksijen
daha kolaydır. vardır. Oksijen tüpleri maviye boyanır.

• Bu metot, metallerin kesilmesinde de kul- BASINÇ REGÜLETÖRLERİ: Tüpteki basıncı

lanılır. kullanma basıncına dönüştürerek, üflece gön-
deren basınç ayarlama elemanlarıdır. Tüp içe-
• Diğer gaz kaynak metotları da: Hava-ase-
risindeki basınç değişse de ayarlanan kullan-
tilen kaynağı, Oksijen-Hidrojen kaynağı,
ma basıncı değişmez.
Oksijen-LPG, Oksijen-Doğalgaz ve Basınçlı
gaz kaynağı gibi, oldukça benzerdir, Basınç regülatörlerinde tüpteki ve kullanma
basıncını gösteren iki adet manometre vardır.
• Sadece kullanılan gaz tipi değişir.
İki tür basınç regülatörü vardır:
• Gaz kaynağı, plastik kaynağında da kulla-
nılır. Asetilen basınç regülatörü (düşürücüler) Oksi-
jen basınç regülatörü (düşürücüler)
OKSİ-ASETİLEN KAYNAĞI EKİPMANLARI
OKSİJEN VE ASETİLEN HORTUMLARI: Hor-
ASETİLEN TÜPLERİ: Asetilen tüpü dikişsiz
tumlar oksijen ve asetileni tüplerden hamlaca
veya kaynaklı olarak yapılır. Oksijen tüpüne
iletir.
göre daha kısa boylu ve büyük çaplıdır. Piyasa-
da 3-5 ve 10 kg ağırlıklarında 25 atm. basın ba- Asetilen hortumunun delik çapı 8 mm’ dir.10
sınçta asetilen tüpler bulunur. Asetilen tüpleri kg/cm2 basınca dayanıklı ve kırmızı renktedir.
sarı, kırmızı ve turuncu renge boyanır. Asetilen
Oksijen hortumunun delik çapı 6 mm,25 kg/
yanıcı özelliği nedeniyle yalnız başına tüpe
cm2 basınca dayanıklıdır ve mavi renktedir.
doldurulmaz, bu nedenle; tüpün 1/3’ü alkolde
çok iyi erime yeteneğine sahip olan aseton ile Hortumlar keten ve kauçuktan meydana gelir.
doldurulur. 40 lt’lik bir asetilen tüpünün içinde
Asetilen hortumlarının rakorları çentikli ve sol
yaklaşık olarak 13 lt aseton vardır.
dişli, Oksijenin ise çentiksiz ve sağ dişli olur.
OKSİJEN TÜPLERİ: Oksijen renksiz, kokusuz
Hortumlar, standarda uygun eksiz olmalı,6 m’
ve tatsız bir gazdır. Oksijen sıvılaşınca mavi
den uzun olmamalıdır. İki uzun hortumun bi-
renk alır.
rer uçları hamlaca diğer uçlarından biri oksijen
Kaynakta kullanılan yanıcı gazların yakılmasın- regülatörüne,

480
 Kaynak İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

Diğeri ise asetilen regülatörüne veya sulu gü- yüklükteki eğik borulara bek denir.
venliğe bağlanır. Hortumların birbirine dolaş-
Hamlaç çıkışında oksijen ve asetilen karıştırı-
maması için aralıklarla bağlanmalıdır. Kaynak
larak bek ucundan çıkar ve bir kıvılcımla bek
bittiği zaman hortumlar makaraya sarılmalı ve
ucunda alev oluşturur.
musluklar açılarak boşaltılmalıdır.
Bek ucunda meydana gelen alevin sıcaklığı
Hortumlar yağlı, mazotlu yerlere ve sıcak par-
3250’C° dir. Kaynak bekinde oksijen enjektör-
çalara değdirilmemeli, Kesme yapılırken kıvıl-
den geçerken, basıncı daha düşük olan aseti-
cımlardan korunmalıdır.
leni de emerek bir karmaç meydana getirir.
GAZ KAÇAĞI TESPİTİ
Bu karmaç bek ucunda yanarak kaynak alevi
Hortum ve hortumlarının bağlantı kısımların- meydana getirir.
da gaz kaçaklarına rastlamak mümkündür.
Kaynak bek numaraları:
Gaz kaçağının bulunması için kaynak donanı-
1(0,5-1mm), 2(1-2mm), 4(2-4mm), 6(4-6mm),
mı çalışır durumuna getirmek gerekir.
9(6-9mm), 14 (9-14mm), 20 (14-20mm), 30
Gaz kaçaklarının kontrolünü hiçbir zaman alev (20-30mm)
ile yapmayınız.
Numaralar “mm” olarak kaynatılacak olan mal-
Bunun için en etkili ve güvenilir yol sabun kö- zemenin kalınlığını göstermektedir.
püğü ile yapılan yöntemdir.
KESME BEKLERİ: Kesme bekleri normal ham-
Su ve sabun ile hazırlanmış olan sıvı, bir fırça laç sapına takılacak şekilde veya
yardımıyla bağlantı yerlerine sürülür.
Yalnız kesme beki olarak yapılmışlardır.
Kaçak olan yerlerde sabun köpüğü balon şek-
Kesme beki oksijen enjektörden geçerken ba-
linde büyüyecektir. Çok küçük gaz kaçakları-
sıncı daha düşük olan asetileni emerek bir kar-
nın yerleri bile bu yöntemle bulunabilir.
maç meydana getirir.
HAMLAÇLAR: Oksijenle asetileni emniyetli
Bu karmaç bek uçunda yanarak ısıtıcı alevi
bir şekilde karıştırıp, kayn alevi oluşmasını ve
sağlar. Parça biraz ısınınca kesici oksijen mus-
kontrol altında tutulmasını sağlayan hamlaç-
luğu açılır.
tır.
Bu zamanda bekin ortasında ısıtıcı aleve karı-
Hamlaçlar genellikle pirinç malzemeden yapı-
şan yüksek basınçlı oksijen alevi sertleştirir ve
lır. Yan yana iki giriş ucundan asetilen ve oksi-
parçayı yakarak kesmesini sağlar.
jen girer.
Kesme Beklerin Numaraları:
Hamlaç üzerinde iki adet musluk (valf ) vardır.
Bunlardan biri asetileni, diğeri oksijeni kuman- 50(5-50mm), 100(50-100mm), 200(100-
da eder. 200mm), 300(200-300mm)’dir.

BEKLER: Hamlaç uçlarına takılan değişik bü- Numaralar “mm” olarak kesilecek olan malze-

481
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

menin kalınlığını göstermektedir. 1-Şalome gaz girişine takılan emniyet valfi:

Ayrıca; Bir ucu hortuma, diğer ucu ise şaloma girişi-

ne takılır. Genellik1e lehimle sabitlenmiş alev
Sulu geri tepme emniyet tertibatı veya
tutucu kullanıldığı için alev geri tepmesi sonu-
Alev geçirmez çek valf tertibatı kullanılmalıdır. cu bir daha kullanılamazlar ve değiştirilmeleri
gerekir. Sadece gazın geri tepmesi ise içeride
SULU GÜVENLİK TERTİBATI / ALEV GERİ
hasara neden olmaz, valf tekrar kullanılabilir.
TEPME EMNİYET VALFİ:
2-Regülatör çıkışına bağlanan emniyet val-
• Gaz kaynağında oluşabilecek gazın geri
fi:
tepmesine karşı asetilen hattı sulu güven-
lik tertibatına sahip olmalıdır. Regülatör çıkışına hortumdan önce takılır ve
alev geri tepmelerinde sistem tekrar kurulabi-
• Güvenlik tertibatındaki su seviyesi sürekli
lir.
kontrol edilmelidir. Geri tepmeyi önlemek
için gaz hatlarında check valfler de kulla- KAYNAK ALEVİNİN ELDE EDİLMESİ
nılabilir. Ancak sulu güvenlik asetilen hat-
Kaynak alevinin elde edilmesi için önemli bir
tında mutlaka olmalı, check valfler buna ek
kural:
olarak kullanılmalıdır.
Önce hamlaç üzerinde bulunan oksijen mus-
Emniyet valfleri alev tutucu bir sistem ile
luğu (valf ) açılır. Ardından asetilen musluğu
çek-valfin bileşimidir.
açılıp zaman kaybedilmeden ateş
Gaz girişine konan bir çek-valf vasıtası ile her-
(Çakmak, kibrit) yardımıyla karışımın alev al-
hangi bir gaz geri akışı önlenir. Normal koşul-
ması sağlanır. Oksijen musluğu açılmadan ase-
larda gelen gaz hassas yayı iterek sistemden
tilen musluğunu açıp yanmayı gerçekleştirse-
geçer ve şalomaya ulaşır. Herhangi bir şekilde
niz bile başarılı bir yanma elde edemezsiniz.
oluşan gaz geri tepmesi hassas yayı ters yönde
iterek gaz akışını her iki yönde de keser. Hemen oksijeni açsanız bile alev çoğu zaman
sönecektir. Özellikle asetilen tüp valfleri bir
İkinci önlem olarak alev tutucu sistem kullanı-
veya bir buçuk turdan fazla açılmamalıdır. Bu
lır. Bu sistem sıkıştırılmış bir yayın yaklaşık 80
asetilen için uygun akışı sağlayacak ve olağa-
°C da ergiyen bir lehim malzemesi ile sabitlen-
nüstü durumlarda hızlı bir şekilde valfin kapa-
mesi ve bunun çevresine de sinterlenmiş pas-
tılmasına izin verecektir.
lanmaz çelik tozunun konulması ile oluşturul-
muştur. Alev geri tepmesi durumunda lehim Söndürme işleminde ise öncelikli olarak yanıcı
ergiyerek sıkıştırılmış yayı serbest bırakır ve bu gaz olan asetilen musluğu kapatılır.
yay çek-valfe vurarak gaz geçişini kapatır. Alev
Daha sonra oksijen musluğu kapatılır. Bekler
ise aynı asetilen tüpündeki poröz madde gibi
hamlaca bir rakor somunu ile bağlanır.Aynı
davranan sinterlenmiş çelik tozu tarafından
hamlaca gerektiğinde kesme veya kaynak
söndürülür. 2 tipi bulunmaktadır:
beki takılabilir.

482
 Kaynak İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

TÜPÜN BİTMESİ DURUMU pılır.

Kesme işlemi esnasında tüpün bitmesi duru- e. Plazma kaynağı: Plazma kaynağı TIG kay-
munda aşağıdaki kurallara dikkat edilmesi ge- nağına benzer, ark tungsten elektrot ve iş
rekir. Aksi halde şalomanın yakılması ile alev parçası arasında oluşur. TIG yönteminden
şaloma içerisine doğru yürür; farklı olarak, küçük delikli bir iç nozülden
daraltılmış olarak çıkan plazma arkının hızı
– Şalomanın her iki vanası (Oksijen ve Pro-
ve enerji yoğunluğu yüksektir. Plazma ar-
pan) kapatılacak ve yanmanın tamamen
kının sıcaklığı 30.000-40.000° C’ dır ve ge-
bittiği gözlenecektir,
nellikle 3 -10 mm kalınlıkta malzemeler
– Tüp vanaları kapatılacaktır, kaynatılır.

– Hortum içerisinde kalan basınç sırayla bo- Plastik Kaynakları: PVC boru ve plastik par-
şaltılacaktır (Oksijen, Propan), çalar sıcak hava üflemeli torçlar ile ergitilerek
iki plastik parça birbirine kaynatılır. Bu ısıtma
– Yeni tüpün bağlantısı yapılacaktır,
işlemi elektrikli rezistanslar ile sağlanarak ba-
– Tüp açılmadan önce, regülatör üzerindeki sınç ile birleştirme yöntemi de mevcuttur.
çıkış ayar vanası tamamen gevşetilecektir,
KAYNAK İŞLERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜ-
– Tüp açıldıktan sonra çıkış basıncı istenilen VENLİĞİNİ TEHDİT EDEN ETMENLER
değere ayarlanacaktır,
KAYNAK MAKİNASI KULLANIMI
– Şaloma yakılarak uygulamaya başlanacak-
Kaynakta insan sağlığı ile ilgili tehlikeleri genel
tır.
olarak altı grupta toplamak mümkündür:
ÖZEL KAYNAKLAR
A. Kaynak akımı üreteçleri ve elektrik tehli-
a. Elektron beum (ışın): Vakum altında kesi, İnsan vücudu için; 50 VAC, 120VDC
ve tamamen kapalı sistem içinde yapılır. gerilim değeri üzeri tehlikelidir Kaynak
Elektron, tabancasından çıkan Elektronlar, makinaları ise 380 VAC ile beslenmekte
doğrudan iş parçası üzerine gönderilerek olup kaynak işlemi sırasında 100 VDC
yapılır. gerilim ile çalışır.
b. Füzyon (stud= çivi) kaynağı: Kaynak ya- B. Kaynak işlemi sırasında oluşan ısı,
pılacak iki parça arasında meydana gelen
C. Kaynak dumanları,
ark sonucu parçalar üzerine basınç uygula-
nılarak gerçekleştirilen bir kaynak türüdür. D. Kaynakta oluşan ışınlar ve radyasyon etki-
İşlem kapalı sistem içinde gerçekleştirilir. si: ultraviyole ışınlarına karşı en iyi koruma-
yı deri sağlamaktadır
c. Ultrasonik kaynak: Yüksek frekanslı ses
dalgaları ile yapılır. E. Kaynakta kullanılan tehlikeli gazlar,

d. Lazer kaynağı: Lazer ışını kullanılarak ya- F. Mekanik etkenler.

483
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

ELEKTRİK TEHLİKESİ torç veya pense kabloları kullanılmamalı-

dır.
• Kaynaklı imalatta, kaynak ve kesme iş-
lerinin bir tehlikesi elektrik şokudur. • Tüm elektrik bağlantılarının sağlam, temiz
Kaynakta genellikle düşük voltaj kullanıl- ve kuru olduğundan emin olunmalıdır.
masına rağmen kaynak akımları yüksektir,
• Kaynak akımı taşıyan kablolar insan vücu-
elektrik şoku tehlikesi vardır
duna değmemeli veya sarılmamalıdır.
• Tüm ekipman ve parçaları böyle bir şoka
• Şartlar gerektiriyorsa iş parçasına toprak
neden olabilir.
hattı bağlanmalıdır.
• Ark kaynağından çarpılma olayı, makine
• İş elektrik devresiyle temasta iken elektrik
boşta çalışırken meydana gelir.
yüklü bir elektroda dokunulmamalıdır.
• Bunun nedeni, genellikle kaynak yaparken
• Kullanılmayan veya arızalı makinaların güç
ark gerilimi 10-40 volt arasındadır.
üreteci kapatılmalıdır.
• Boşta çalışma voltajı ise 65-100 volt ’tur.
ELEKTRO MANYETİK ALAN TEHLİKESİ
• Elden ele geçmekte olan 80 voltluk bir
• Elektro manyetik alanlarla ilişkili sağlık teh-
boşta çalışma gerilimi 80 mA lik bir akım
likelerinin sonuçları, diğer tehlike kaynak-
şiddeti ortaya çıkarır.
larının sonuçlarına göre henüz ayrıntılarıy-
ELEKTRİK TEHLİKESİNDEN KORUNMA la belirlenememiştir.

• Tüm kurulum, çalıştırma, bakım ve tamir • Bu durum, yüksek elektro manyetik alanda
işlemleri yalnızca deneyimli ve nitelikli ele- çalışan insanların maruziyet düzeyini belir-
manlar tarafından gerçekleştirilmelidir. lenmiş düzeylere indirmek gereğini değiş-
tirmez.
• Kaynak makinasının çalışması esnasında
elektrik ileten parçalara dokunulmamalıdır • Düşük frekanslı bir elektromanyetik alan
elektrik ve manyetik alanlarının bileşimin-
• Kuru ve izole edilmiş eldivenler ve koruyu-
den oluşur. Fakat genellikle bir tanesi bas-
cu elbiseler giyilmelidir.
kındır.
• İş parçasından ve yerden gelebilecek elekt-
• Elektrik alanları voltajdan kaynaklanır.
rikten korunmak için kauçuk (lastik) taban-
Elektrik akımı bulunan kablolar ya da yü-
lı ayakkabılar giyilmeli veya kuru, yalıtkan
zeyler arasında oluşur.
bir altlık üzerinde durulmalıdır.
• Manyetik alanlar akımın geçtiği iletken
• Tamamıyla izole edilmiş (pensler) kullanıl-
çevresinde oluşur. En güçlü manyetik alan-
malıdır.
lar direnç kaynağı ile ilişkili olarak ortaya
• Yıpranmış, zarar görmüş, çok küçük çaplı çıkarlar. Kalp pili olan kişiler için direnç
veya birbirine eklenmiş kablolar ve kaynak kaynağı uygulaması sırasında çevrede bu-

484
 Kaynak İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

lunmaları uygun değildir. dirençli bir malzemeyle izole edilmelidir.

Tabandaki çatlakların içine çapak ve sıcak
KIVILCIM-RADYASYON-YANMATEHLİKESİ
metalin girmesine karşı önlem alınmalıdır.
• Yanmanın önlenmesi için arkla vücudun
• Bazı durumlarda (yanıcı ve patlayıcı alan-
teması önlenmeli,
ların kaynağında) kaynak yapan kişiyi bir
• Delik olmayan, iyi bir izolasyona sahip eldi- kişinin izlemesi gereklidir.
venler kullanılmalı,
• Çalışma yerinde yangına karşı yangın alar-
• Elektrot tutucu, torcun uç kısmı gibi kay- mı ve söndürme cihazları bulunmalıdır.
nak veya kesme işlemine çok yakında
• • Gözler tüm kaynak işlemlerinde her türlü
bulunan parçalara herhangi bir nedenle
radyasyona ve ısıya karşı muhakkak korun-
dokunulması gerektiği durumlarda her
malıdır.
zaman izolasyonlu eldivenler kullanılmalı
veya soğuması için bir süre beklendikten • • En iyi korunma için yüz koruyucu mas-
sonra dokunulmalıdır. keler veya kasklar ve koruyucu gözlükler
kullanılmalıdır. Kaynak kaskları, gözlükleri
• Üzerinde yağ, gres yağı, solvent gibi yanıcı
ve diğer göz koruyucu maskeleri kesme ve
madde olmayan deri eldivenler kullanıl-
kaynak işlemlerinde gözlerin korunması
malı,
için özel filtreli gözlük camlarına sahip ol-
• İçine sıcak metal ve diğer sıçrayan şeylerin malıdır. (Yapılan kaynağa göre uygun nu-
girmemesi için herhangi bir yerinde kat- maradaki gözlük camı)
lama olmayan, cepleri kapalı pantolon ve
• Uygun eldiven ve elbiseler giyilerek rad-
gömlek giyilmeli,
yasyondan korunulmalıdır.
• Uzun çizme veya deri tozluklara sahip ate-
• Kaynak arkından yansıyarak yayınan ışınla-
şe dirençli botlar
ra karşı da diğer kişiler uyarılmalı ve buna
• Yüzü, boynu ve kulakları koruyan uygun uygun önlem alınmalıdır. Bunun için ek-
bir başlık giyilmelidir. ranlar, perdeler kullanılmalı veya çalışma
yeri diğer çalışanlardan uygun bir mesafe-
• Kapalı alanlarda veya baş seviyesinin üze-
de olmalıdır.
rinde yapılan tavan kaynaklarında ve kes-
me işlemlerinde kulak içerisine kıvılcım ve KAYNAK DUMAN VE GAZLARI TEHLİKESİ
sıçrayan parçacıkların girmesini engelle-
• Öncelikle kişinin başını dumandan koru-
mek için ateşe dirençli kulak tıkaçları veya
ması için kaynak maskesi kullanmalı ve
kulaklıklar kullanılmalıdır.
dumanı solumamalıdır. Kaynakta oluşan
• Çalışma alanı, metal levhalar veya ateşe duman kaynakçının solunum organına
dirençli perdeler ile çevrilerek yangına (burnuna) gelmeden kaynak yerinden
güvenli bölge oluşturulmalıdır. Ayrıca ça- uzaklaşmalı veya uzaklaştırılmalıdır.
lışma alanın tabanı da çimento veya ateşe

485
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

• Kaynak bölgesinde ve genel çalışma ala- •
nında yeterli havalandırma sağlanarak
kaynak buharı ve gazları solunması önlen-
• Tüplerin devrilmesi,
melidir. Bu nedenle kapalı alanlarda yapı-
lan kaynak ve kesme işlemlerinde yeterli •
çalışma alanı sağlanmalı (aynı zamanda
bu alanın yeterli yüksekliğe sahip olması
gerekir) ve bu alanda yeterli havalandırma
sistemleri kullanılmalıdır.
• Basınçlı kaplar içerisindeki sıkıştırılmış gaz-
• Kaynak dikişlerinin tahribatsız muayene-
sinde kullanılan kimyasalların zehirleyici
ve diğer uzuvlara zarar verici etkilerine
karşı koruma önlemleri alınmalıdır. Eğer
• Kullanılan gazlardan biri olan asetilen
havalandırma yetersiz ise maruz kalınacak
miktar ölçülmeli ve izin verilen miktarlara
göre karşılaştırma yapılarak karar verilme-
lidir. Bu gibi durumlarda pratik çözümler
üretilmeli örneğin uygun bir solunum ci- •
hazı kullanılmalıdır.
YANGIN VE PATLAMA TEHLİKESİ
• Kaynakta yangın ve patlamalara sebep
olan etkenler;
Kapalı mekânda gaz ölçümü yapmadan
kaynak yapılması,
• Oksijen tek başına yanmaz veya patla-
maz. Oksijen konsantrasyonu yüksek ise
ve ortamdaki gres yağı veya yağ ile temas
haline kolayca geçebiliyorsa patlayabilir.
ların, kabın darbe ve çarpmaya maruz kal-
ması sonucunda patlama tehlikesi ortaya
çıkar.
çok patlayıcı bir gaz olduğundan elverişli
bir havalandırma sistemi ve sızıntı bulma
programı ile kullanılmalıdır.
Asetilen torcun içi haricinde alaşımsız ba-
kır ile temas haline gelmemelidir. Asetilen
ile yüksek alaşımlı bakır borunun teması ile
çok reaktif olan bakır asetilit bileşimi olu-
şur. Bu şiddetli bir patlama ile sonuçlana-
bilir.

• Küçük kıvılcım ve kaynak çapakları, • Vana ve basınç saatlerinin bozuk olması

gibi nedenlerle yangın ve patlamalar olu-
• Kullanılan tüpler ve ilgili donanım,
şur.
• Kapalı kaplarda yapılan kaynak işlemleri
YANGIN VE PATLAMA TEHLİKESİ’NE KARŞI
• Kaynakçı, kaynak yaparken taktığı kaynak- ÖNLEMLER
çı maskesi veya gözlük vb. kişisel koruyucu
• Tüpler cinslerine göre ayrı ayrı depolan-
malzemeler nedeni ile kaynak işlemi sıra-
malı
sında sıçrayan kıvılcımların farkına varma-
dığı için bu kıvılcımların döşeme çatlak ve • Depolarda ateş yasağı uygulanmalı
aralarına girer ve için için yanmaya başlar.
• Tüpler güneşin dik ışınlarından ve yağmur-
• Kıvılcımların etrafta bulunan yanıcı parla- dan korunmalı
yıcı malzeme ile teması, oksi asetilen kay-
• Tüplerin devrilmemesi için tedbir alınmalı
nağında hidrokarbonlar–yağ-ile oksijenin
teması, • Depolar etrafı çevrilmeli, üstü hafif çatılı

486

olmalı
• Uygun havalandırması olmalı
• Yangına karşı tedbir alınmalı
• Tüm tank ve tüpler uygun regülatörlere sa-
hip olmalıdır.
• Basınç regülatörleri kullanılan gaz için di- •
zayn edilmiş olmalıdır.
• • Arızalı regülatörler (dışarıya gaz sızdırıyor,
ölçü aygıtı basıncı göstermiyor veya hatalı •
gösteriyor vb.), kullanımdan kaldırılmalı-
dır.
• Gaz sızıntısı olduğu tespit edilen kullanıla-
bilir tüpler kullanımdan alınmalı, açık ha-
vaya götürülmeli ve yakınına ikaz işaretleri •
konulmalıdır.
• Hortumların kullanım yerine monte edil- •
mesinde bağlantıya uygun kelepçeler kul-
lanılmalıdır.
• Sıradan teller hiçbir zaman bağlantıda kul-
lanılmamalıdır. Ayaklara dolaşmasını ve bir
tehlike arz etmesini önlemek için hortum
bir yerde asılı olarak tutulmalıdır. • • Oksijen tüplerine ve cihazlarına yağlı el
• Tüpler dik olarak muhafaza edilmeli ve
yere düşmesini engelleyecek tedbirler •
alınmalıdır. Bunun için tüp zincirlerle bir
duvara veya tüpün taşındığı arabaya
• Tüp veya gaz tankı yangınında söndürme
• Sabitlenmelidir.
• Tüpler yatay pozisyonda saklanıldığında
veya kullanıldığında tüplerin içindeki gaz
sıvı halinde ise dışarıya sızıntı yapabilirler.
• Tüpler veya tanklar darbeye, çarpmaya
maruz bırakılmamalıdır.
487
Kaynak İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği
• Tüpler veya tanklar özel taşıma araçlarıyla
taşınmalıdır.
• Oksijen ve yanıcı gaz tüpleri ısı ve gün ışı-
ğından uzak olacak şekilde ayrı ayrı olarak,
havalandırması iyi olan kuru bir yerde tu-
tulmalıdır.
Yangın tehlikesine karşı tüpler yağ, boya
ve solvent gibi kolayca yanabilecek malze-
melerden uzakta olmalıdır.
Gaz tüplerinin basınç emniyet valfleri,
hortumlar ve hortum bağlantı elemanları
düzenli olarak kaynak veya kesme işlemin-
den önce ve işlem esnasında kontrol edil-
melidir.
Hamlaç düzenli aralıklarla temizlenmelidir
ve iyi şartlarda tutulmalıdır.
Kaynak hamlaçları veya torçları ve diğer
kablolar tankların yakınına veya üstüne
asılmamalıdır. Hamlaç veya torç tüp cida-
rını veya valfi delecek şekilde ark veya alev
oluşturabilir. Bu tüpleri zayıflatabilir veya
yırtılma oluşturabilir.
veya eldivenlerle dokunulmamalıdır.
• Yanmakta olan bir tüp veya tankın valfi
hiçbir zaman kapatılmamalıdır.
işlemi uygun bir gaz söndürücü ile yapılır-
ken, tüp veya tank aynı zamanda soğutul-
mamalıdır. Tüp veya tank sıcaklığı belli bir
değere düştükten sonra söndürme işlemi-
ne son verilmeli ve gaz valfi kaynatılmalı-
dır.
• Tüplerin valfleri yalnızca el yardımı ile açıl-
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

malıdır, çekiç, İngiliz anahtarı vb. aletler emin ol,

kullanılmamalıdır.
• Bunun için sabunlu su ile kaçak kontrolü
Tüpler kaynak ve kesme işlemlerinden gelebi- yap, ASLA AÇIK ATEŞ KULLANMA,
lecek kıvılcım, sıcak cüruf veya alevin etkisinin
• Hortumların tek parça olmasını sağla, de-
ulaşmayacağı mesafede tutulmalıdır. Eğer bu
forme olmuş kısımları ASLA BANT İLE SAR-
yapılamaz ise tüpleri korumak için ateşe (ale-
MA,
ve) dirençli kalkanlar kullanılmalıdır.
– Oksijen için mavi
TÜPLERİN TAŞINMASI
– LPG için kırmızı
• Tüpler bir başka alana taşınmadan önce
tüpün üstünde bulunan valf koruma başlı- • Emniyet valflerinin takılı olduğundan emin
ğı takılmalıdır. Bu valf sistemini çarpmalara ol,
ve ortamdaki damlalara karşı tüpü koruya-
• Manometrelerin sağlam olmasını sağla,
caktır.
• Tüm bağlantıları kelepçe ile yap, ASLA TEL
• Ayrıca regülatörlerdeki ve hortumlardaki
basınç serbest bırakılmalıdır. Tüpler kesin- KULLANMA
likle valf koruma başlığından kaldırılarak • Şaloma üzerindeki bağlantı (vana, somun,
bir yere taşınmamalıdır. oring) elemanları sıkı olarak geçmiş olma-
• Boş tüplerden meydana gelecek artık gaz sını sağla
sızıntılarını önlemek için valfler kapatılma- • Kullanılan LÜLE kesim yapılacak et kalınlı-
lıdır. ğına göre seçilmeli,
DİĞER TEDBİRLER • Kesme işlemi sırasında oluşan çapağın,
• Kaynak işlerinde en büyük riskin kaynakçı- gözde meydana getirebileceği hasarı en-
nın yanında ve etrafında gellemek amacıyla uygun iş gözlüğü kul-
lan,
• Çalışanlar olduğu unutulmamalıdır.
• Kesme işlemi sırasında oluşan çapağın,
• Havalandırma ısıtma ile birlikte düşünül-
yangın oluşturmasını engellemek amacıy-
melidir
la çalışma ortamının kâğıt, kimyasal gibi
• Kazan içi gibi kapalı alanda çalışan kaynak- yanıcı malzemelerden temizle,
çılara gözcü konmalı
• Özellikle oksijen tüplerine; yağ, gres, ziftli
• İlk yardım için hazırlıklı olunmalıdır malzemeler içeren el veya eldiven ile te-
mas edilmemelidir, bu durum kaçak halin-
ŞALOMA İLE KESİM
de çok az bir ısı ile tutuşmaya yol açar
• Hortumların sağlam olduğundan ve ilgi-
• Yangın durumunda tüplerin patlamasını
li standarta (20 bar) uygun olduğundan
önlemek için su ile soğutma yapılmalıdır,

488
 Kaynak İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

• Yakıcı oksijen tüpleri ile yanıcı gazlar yana-

na depolanmamalıdır.

• Tüm tüpler, dik depolanıp, zincirle sabit-

lenmelidir

• İş bitiminde hortumlar toplanmalıdır.

489
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

38. BÖLÜM
KALDIRMA İŞLERINDE
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLIĞI

Herhangi bir yükü bulunduğu yerden kaldırıp • İmalat ve montaj hataları,

yer değiştirerek bir başka yere indiren veya
• Donanım eksiklikleri,
istifleyen, Gerektiğinde bu yükün yer değiş-
tirme işlemini yükü kısa mesafelerde taşıyarak • Yetersiz kontrol ve bakım,
gerçekleştiren, iş makinalarına KALDIRMA MA-
• Hatalı kullanımdan dolayı iş kazalarına se-
KİNALARI denir.
bep olmaktadırlar.
Kaldırma Makinalarının Sınıflandırılması
Bu tür iş kazalarını önlemek için alınması ge-
1. Vinçler (Kule vinçler, mobil vinçler, oklu, rekli iş güvenliği önlemleri kaldırma makina-
raylı, köprülü, ayaklı köprülü, tek raylı, larının kullanım alanları ve işlevleri dikkate
seyyar atölye vinçleri, gırgır vinçler, tavan alınarak türlerine göre bölümler halinde belir-
vinçleri, caraskallar vb.), tilecektir.

2. Platformlu kaldırıcı arabalar (Forkliftler) KALDIRMA ARAÇLARININ DO-

NANIMLARINDA BULUNMASI
3. Palangalar (Elektrikli, pnömatik, hidrolik,
GEREKEN ÖZELLİKLER:
zincirli, halatlı)
A-TAMBURLAR
4. Asansörler
• Vinç halatı veya zincirlerinin üzerine sarıl-
Neden Kaldırma Makinalarını kullanıyo-
dığı silindirik aksamdır.
ruz?
1. Kaldırma makinalarının üzerine halat sa-
1. İnsan gücünün makina gücüne göre sınırlı
rılan tamburlarının yanları flanşlı olmalıdır.
olması
Flanş genişliği sarılan halatın çapının 2,5
2. Çalışan personelin daha az yorulması katı olmalı, halat fırlamalarını önleyecek
şekilde yapılmalıdır.
3. Zamandan kazanmak
2. Halatın ucu tambura iyi bağlanmış olmalı,
4. Daha fazla üretmek
yük tutma elemanı en alt seviyede bulun-
KALDIRMA ARAÇLARINDA İŞ GÜVENLİĞİ duğu zaman, yivli tambur üzerinde en az
iki sarım halat kalmalıdır.
• Kaldırma araçları;

490
 Kaldırma Araçlarında İş Sağlığı ve Güvenliği

3. Tambur yivleri ile kullanılan halat çapı bir- olarak yapılmış kilitler, zincir kilitleri ve zin-
birine orantılı olmalıdır. Aksi halde iyi bir cir ekleme baklaları kullanılmalıdır.
sarım olmayacağı için halat ömrü kısalır ve
4. Yüklerin kaldırılmasında kullanılan zincir-
sarma işi kötü yapılır.
lerde, düğüm ve büklüm olmamalı, sert ve
4. Elektrikle çalışan kaldırma makinalarında köşeli yükler kaldırılırken, köşelerle yükler
belirtilen alt ve üst noktalar geçildiğinde, arası uygun yastıklarla beslenmeli
elektrik akımını otomatik olarak kesece ve kırılan bir kaldırma veya bağlama zinci-
ve tamburun hareketini otomatik ri, telle bağlanmamalı, kaynak yapılmama-
olarak durduracak bir tertibat bulunma- lıdır.
lıdır. Aksi halde yük tutma elemanı şasiye
5. Zincirler kullanılmadıkları zaman, uygun
çarpar ve yükün istenmeyen bir şekilde
kancalara asılmalı ve bunların paslanması
düşmesine neden olur.
önlenmeli, ezilmelere ve korozif maddele-
B-ZİNCİRLER: rin etkilerine karşı korunmalıdır.

Kaldırma makinalarında kaldırma ve bağlama 6. Kaldırma zincirlerinin güvenlik kat sayısı

(sapan) elemanı olarak halkalı ve levhalı zincir- en az 5 olacaktır.
ler kullanılır. Levhalı zincirlere GALL zincirleri
C-HALATLAR:
de denilir. İki tip zincirde özel olarak yapılmış-
lardır ve sertleştirilmişlerdir. Kaldırma araç ve makinelerinde kaldırma ve
bağlama (sapan) elemanı olarak muhtelif cins
1. Zincirler kullanılacakları işin hususiyeti-
halatlar kullanılmaktadır. Başlıcaları; Kendir
ne ve kaldıracakları yükün ağırlığına
halat, naylon halat, fiber halat, demir halat, çe-
göre seçilirler. Zincirin baklalarında ezilme,
lik halatlar ve tel halatlarıdır
aşınma veya çatlaklık varsa zincir değiştiril-
melidir. Zincir baklalarındaki aşınma bakla 1- İP (KENDİR-KENEVİR-sentetik elyaf) HA-
kalınlığının dörtte birini geçmişse zincir LATLAR:
kullanılmamalıdır.
Parçalı yüklerin sarılmasında kolaylık ve sürat
2. Bir zincirin sağlamlığı, en zayıf baklasının sağladığından ve ucuz olmaları nedeniyle ip
sağlamlığı kadardır. Zincirler kullanılma- halatlar kullanılır. Çelik halatlara nazaran yük
dan önce mutlaka gözle muayeneye tabi kaldırma kabiliyetleri ve ömürleri daha azdır.
tutulmalıdır. Baklalardaki boyuna uzama
1. İşe ve yüke uygun olmalıdır.
%5’ i geçmişse zincir kullanılmamalıdır.
2 Her kullanımdan önce kontrol edilmelidir.
3. Zincir baklaları hiçbir zaman cıvata ile bir-
birlerine tutturulmamalıdır. Cıvata çekme, 3 Islak ve gergin bekletilmemelidir.
eğilme ve kesilmeye maruz kalır ve muka- 4 Demir askılara asılmamalıdır.
vemet sınırı üzerinde gerilmeler doğabilir.
Zincirlerin birbirine bağlanmasında özel 5 Asit ve aşındırıcılardan korunmalıdır.

491
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

6 Keskin kenarlı yük köşelerinde özel tedbir- TEL HALATLARIN MUAYENESİ

ler alınmalıdır.
Sadece muayene ile halatın değiştirilmesi ge-
İp halatların, güvenlik kat sayıları en az 3 ola- rektiğine karar verilebilir. Muayene eden kişi
caktır. aşağıdaki soruları cevaplamalıdır:

2- TEL-ÇELİK HALATLAR: 1 Halatın durumu herhangi bir zayıflama be-

lirtisi gösteriyor mu?
Tel halat endüstride yük çekme, yük kaldırma
ve kuvvet transmisyonları gibi işlerde kullanı- 2 Halatın hasara uğrama hızı bir sonraki
lır. planlı muayeneye kadar halatın emniyetle
hizmet vermesine yetecek yavaşlıkta mı?
Avantajları;
KIRIK TELLER
1. Aynı ağırlık ve çapta oldukları halde daha
mukavim olması, a. Hareketli halatlarda, bir halat sarımında
rasgele dağılmış 6 ve daha fazla kırık tel
2. Islak ve kuru halde mukavemetin aynı kal-
varsa veya 1 kordonda 3 ve daha fazla kırık
ması,
tel varsa,
3. Değişik iklim şartlarında uzunlu-
b. Askı veya duran halatlarda, bir halat sarı-
ğunun çok önemli oranda değişme-
mında 3 veya daha fazla kırık tel varsa,
mesi,
c. Bir bağlantının yakınında 1 veya daha fazla
4. Uzun ömürlü ve dayanıklı olması.
kırık tel varsa,
Tel halatların kullanılmasında uyulması ge-
d. Hareketli halatlarda, kordonlar arasındaki
rekli tedbirler:
çubuklarda herhangi bir kırık belirtisi var-
1 Tel halat yapılan işe ve kaldırılacak yüke sa. Halat DEĞİŞTİRİLMELİDİR.
uygun olarak seçilmelidir.
HALAT ÇAPINDA AZALMA
2 Keskin kenarlı yük köşelerinde özel
Bir halatın çapı, aşağıdaki değerlerin altına in-
tedbirler alınmalıdır.
diyse, halat değiştirilmelidir.
3 Belirli periyotlarla uygun yağ ile yağlanma-
a-19 mm’ye kadar çaplı halatlarda 1mm.,
lıdır.
b-22-28 mm arasında çaplı halatlarda 1,5 mm
4 Kaynak alev ve ısılarına maruz bırakılma-
malıdır. c-32-38 mm arasında çaplı halatlarda 2mm.

5 Güvenlik kat sayısı en az 6 olmalıdır. Halat çapı ölçümü:

6 Halat uç bağlantıları uygun yapılmalıdır. Halat çapı, halat dış tel ve demetlerini çevre-
leyen ve tüm halat kesitini içine alan çembe-
7 Halat eklemeleri uygun yapılmalıdır.
rin çapıdır. Halat çapı ölçümünde ölçü cihazı

492
 Kaldırma Araçlarında İş Sağlığı ve Güvenliği

uçlarının mutlaka en dış iki demete teması ezilmelere ve korozif maddelerin etkilerine
gerekli olup, genelde birbirine dik iki ölçüm, karşı korunacaktır.
birbirinden en az 1 metre mesafedeki iki nok-
• Dokuma ve ip sapanlar da düzenli şekilde,
tada yapılır ve bu dört ölçüm ortalamalarının
kuru, temiz tutulacak, yıpranmış ve eski-
toleranslar dahilinde olması istenir.
miş olanları kullanılmayacaktır.
D-KANCALAR:
F-FRENLER
1. Kaldırma araçlarının kancalarının güvenlik
• Kaldırma makinaları, kabul edilen en ağır
katsayısı taşıma gücü), taşıyacakları yükün
yükün en az 1,25 katını, etkili ve güvenli
en az; el ile çalıştırılanlarda 3 katına, meka-
bir şekilde kaldıracak ve askıda tutabilecek
nik olarak çalışanlarda 4 katına, erimiş ma-
güçte olacak ve bunların bu yüke daya-
den veya yakıcı, aşındırıcı (korozif ) madde-
nıklı ve yeterli yük frenleri bulunacaktır.
ler gibi tehlikeli yükleri taşıyanlarda ise 5
katına eşit olmalıdır. • Kaldırma araç ve makinalarında meydana
gelen herhangi bir aksaklık halinde, yükleri
2. Bu araç ve makinaların yük kancaları; de-
bulundukları durumda tutabilecek güçte
mir, çelik veya benzeri malzemeden yapıl-
frenler bulunacaktır.
mış olmalı, yüklerin kurtulup düşmemeleri
için güvenlik mandalı veya uygun güvenlik • Açık havada ray üstünde çalışan vinçlerde,
sistemi olmalıdır. rüzgârın etkisi hesaplanacak ve bunlarda
takozlama, bağlama yapılacak ve sürgü
E-SAPANLAR
güvenlikli fren tertibatı bulunacaktır.
Yükü bağlamak ve kaldırma aracının-vincin
• Tek raylı askılı vinçlerde askı milinin kop-
kancasına asmak için kullanılan ara elemanlar-
ması halinde, yükü askıya alabilecek
dır.
bir veya birkaç güvenlik bağlantısı buluna-
• Bağlama (sapan) zincirlerinin güvenlik kat caktır.
sayısı en az 5 olacaktır.
• 5 ton veya daha fazla yük kaldıran raylı
• Eşit kollu sapanlarla uygun şekilde taşına- vinçlerde, 2 elektrikli fren veya bir elektrikli
mayacak yükler için, kolları eşit boyda ol- ve bir mekanik fren olacaktır.
mayan sapanlar kullanılacaktır.
G-OPERATÖR KABİNLERİ
• Birden fazla kollu sapanlar kullanıldığında,
Raylı vinçlerde kumanda tertibatının ve ope-
sapan kollarının başları, aynı halkaya
ratörlerin bulunduğu kabinler, yanmaz malze-
bağlanacak ve sapan kolları uygun açıklık-
meden ve açık havada çalışanlarınki de ayrıca
ta olacaktır.
dış etkilere dayanıklı malzemeden yapılmış
• Sapan (bağlama) zincirleri, halatları kulla- olacaktır.
nılmadıkları zaman, uygun kancalara ası-
Kabinler, operatörün bütün manevra alanını
lacak ve bunların paslanması önlenecek,
kolaylıkla görmesini sağlayacak ve manevra

493
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

için tehlikesizce dışarıya sarkabileceği şekilde Buna göre; Kaldırma araç ve makinaları, bu
yapılmış olacaktır. konuda eğitim almış, belge sahibi elemanlar
tarafından kullanılacaktır.
Kabinlerde, operatörleri yakıcı ve korozif mad-
delerin sıçramasına karşı koruyacak tedbirler Belgeler:
alınacak ve bunlar, zararlı uçucu maddelerle,
İş Makinası Operatörlük Belgesi G sınıfı Sürücü
zehirli duman, gaz ve buharlardan en uygun
Belgesi.
ve etkili şekilde korunacaktır.
Kaldırma makinalarında yüklerin kaldırılmala-
Kabinler, titreşimleri önlemek için, iyi ve sağ-
rı, indirilmeleri veya taşınmaları, yetiştirilmiş
lam bir şekilde tespit edilmiş olacaktır.
manevracılar tarafından verilecek el ve kol işa-
Arıza halinde vinç operatörünün, kabini gü- retlerine göre yapılacaktır. Bir kaldırma maki-
venlikle terk edebilmesi için; kabinde lüzumlu nasında birden çok işçi görevli bulunduğu hal-
halat, ip merdiven veya diğer uygun bir inme lerde, kaldırma makinası operatörü, bağlayıcı,
aracı bulundurulacaktır. sapancı veya diğer görevlilerden yalnız birin-
den işaret alacak ve işaretçi, operatör tarafın-
H-AYDINLATMA DONANIMI
dan kolayca görülebilecek yerlerde duracaktır.
Açık havada çalışan raylı vinçlerde, yük kanca- Operatör, her kim tarafından verilirse verilsin,
sını sürekli olarak aydınlatabilecek ve vinç üze- her dur işaretini daima yerine getirecektir.
rine bağlanmış lambalar bulunacaktır.
EK – IX EL İŞARETLERİ İÇİN ASGARİ
Motorlu vinçlerin gece çalışmalarında farları GEREKLER
ve arkalarında stop lambaları yakılacak ve ka-
2. Özel kullanım kuralları
binler uygun şekilde aydınlatılacaktır.
2.1. İşaretçi: El–kol hareketleri ile İşaretleri ve-
Kaldırma Araçlarının İşletim ren kişi,
ve Kullanımında İş Sağlığı ve Operatör: İşaretçinin talimatları ile hareket
Güvenliği eden kişi

İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Gü- İşaretçi, operatöre manevra talimatlarını ver-

venlik Şartları Yönetmeliği’ ne göre; mek için el–kol hareketleri kullanacaktır.

Özel Risk Taşıyan ve Kendinden Hareketli İş 1. İşaretçi, kendisi tehlikeye düşmeyecek şe-
Ekipmanları, sadece o ekipmanı kullanmak kilde, bulunduğu yerden bütün manevra-
üzere görevlendirilen ve bu ekipmanların ları görsel olarak izleyebilmelidir.
güvenli kullanımı ile ilgili uygun eğitim almış
2. İşaretçinin esas görevi; manevraları yön-
ehil kişilerce kullanılacaktır. Aynı yönetmeliğe
lendirmek ve manevra alanındaki işçilerin
göre;
güvenliğini sağlamaktır.
Operatör: İş ekipmanını kullanma görevi ve-
rilen işçidir.
494
 Kaldırma Araçlarında İş Sağlığı ve Güvenliği

EL İŞARETLERİ
Genel Hususlar

Dikey Hareketler

495
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Yatay Hareketler

Tehlike

496
 Kaldırma Araçlarında İş Sağlığı ve Güvenliği

Aynı yükü kaldırmak için, iki vincin birlikte ça- •
lıştırılması halinde, her iki vinç operatörüne,
yalnız bir işaretçi tarafından kumanda verile-
cek ve vinçlerin hareketlerinde ahengi sağla-
yacak özel tedbirler alınacaktır.
İşaretler, ilanlar, çalıştırma talimatları oku-
nup, anlaşılmadan ve işaret veren kişi ta-
rafından yapılan işaretlerin kodu hakkında
bilgi sahibi olmadan hiç kimse vinci çalış-
tırmamalıdır.

Yüklerin, vinçlerle asılı olarak taşınmasında • Bütün vinçler görülebilecek bir yerinde yük
görevlendirilen işaretçi veya işçiler, yüklerin çizelgesi taşırlar. Bu çizelgede belirlenmiş
önünde gidecek, yüklerin bir kimseye veya kapasite dışında yük kaldırılmamalıdır.
herhangi bir engele çarpmayacak bir yüksek-
• Vinçle kaldırılan yükler kesinlikle çalışanlar
likte taşınmasını sağlayacaklardır.
üzerinden geçmemelidir. Zorunlu olma-
Yükler dik olarak kaldırılacaktır. Bunların eğik dıkça yük bir araç ya da makine üzerinden
olarak kaldırılması zorunlu olduğu hallerde geçirilmemelidir.
manevralar, sorumlu bir elemanın gözetimin-
• Yük kaldırılmadan önce işaretçi tarafın-
de yapılacak ve yük sallanmalarına ve yükün
dan etrafta çalışanlar çalışma bölgesinden
kötü durumuna karşı, gerekli tedbirler alına-
uzaklaştırılmalıdır.
caktır.
• Yüksek gerilim hatları yakınında çalışmak
• Operatörler, kaldırma makinalarında bir
gerekiyorsa, araç aksamının gerilim hattı-
yük asılı bulunduğu sürece makinala-
na temas etmemesi için gerekli dik-
rının başından ayrılmayacaklardır.
kat ve özen gösterilmelidir.
• Hareket halindeki vinç kabinleri içinde
• Operatör vincini terk ediyorsa stop etmeli,
veya vinç arabaları üzerinde, sadece gö-
vinci istenen değerler arasında
revli kimseler bulunacak ve vinç operatör-
leri, hiçbir kimsenin yük üzerine binmesine • Çalışmıyorsa makinasını derhal durdurma-
veya boş halat veya kancalara asılmasına lıdır.
izin vermeyecektir.
• Vinç çalışır durumdayken hiçbir nedenle
• Vincin veya kaldırılan yükün hareketi es- yağlama yapılmamalı, operatör kabini dai-
nasında çalışanları uyarmak için operatör, ma temiz tutulmalıdır.
sesi açıkça işitilebilen zil, çan ve benzerle-
• Frenlere yavaş basılmalı, vinç ani olarak
riyle işaret verecek ve bunlar hareket halin-
durdurulmamalıdır.
de devamlı olarak çalacaktır.
• Normalin üzerinde bir yük kaldırılıyorsa
• Her operatörün kendi mak inasından
yük 3-5 cm kaldırıldıktan sonra frenler test
sorumlu olduğu unutulmamalıdır. Opera-
edilmelidir.
törler kendi güvenlikleri yanında çevrede
çalışanların da güvenliğini korumak zorun- • Ağır yükler kaldırılmadan öne vinç halatla-
dadırlar. rı kontrol edilmeli, tellerde kopukluk varsa
halat değiştirilmelidir.

497
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

• Dengeyi artırmak için, daha fazla denge rilmek üzere uygun şekilde saklanacaktır.
ağırlığı ya da daha fazla tespit tertibatı kul-
Kaldırma araç ve makinalarında meydana ge-
lanılmalıdır.
len bazı iş kazaları,
• Operatör mahallinde daima tam dolu ve
-halat, zincir ve sapanların kopmaları,
kontrolü yapılmış yangın söndürme tüpü
hazır olmalıdır. -yüklerin kancalardan kurtularak düşmeleri,

• Kaldırma araçları sadece tasarım ve imalat -frenler ve otomatik durdurucuların arızalan-

amacına uygun işlerde ve şartlarda kulla- ması sonucu olduğundan dolayı bu periyo-
nılmalıdır. dik kontroller kesinlikle ihmal edilmemeli ve
kontrol sırasında tespit edilen aksaklıklar gi-
• İnsanların kaldırılmasında sadece bu amaç
derilmeden makina tekrar çalışmaya başlatıl-
için sağlanan iş ekipmanı ve aksesuarları
mamalıdır.
kullanılacaktır.
Bakım Onarım Sırasında Güvenlik
• Olağanüstü veya acil olan istisnai durum-
larda insanları kaldırmak amacıyla ya- 1- Kaldırma araçlarının bakım işleri, an-
pılmamış iş ekipmanı, gerekli önlemleri cak araçlar kapalı iken yapılmalıdır. Bunun
almak ve gözetim altında olmak şartıyla mümkün olmadığı hallerde, bakım işleri yü-
insanların kaldırılmasında kullanılabilir. rütülürken gerekli önlemler alınmalı veya bu
işlerin tehlike bölgesi dışında yapılması sağ-
KALDIRMA ARAÇ VE MAKİ- lanmalıdır.
NALARININ KONTROL VE
2- Bakım defteri bulunan makinalarda bakım-
BAKIMLARI la ilgili işlemler günü gününe bu deftere işlen-
1- Kaldırma makinaları ve araçları her çalışma- melidir.
ya başlamadan önce operatörleri tarafından
3-Vinç üzerine ve uygun yerlere, onarım veya
kontrol edilmeli, Çelik halatlar, zincirler, kan-
bakım yapıldığına ilişkin uyarı levhaları konul-
calar, sapanlar, kasnaklar, frenler ve otomatik
malıdır.
durdurucular, yetkili bir teknik eleman tarafın-
dan her YILDA BİR bütünüyle kontrol edilerek 4-Aynı ray sistemi üzerinde başka vinçler ça-
bir kontrol belgesi düzenlenmeli ve iş yerinde- lıştığında, bunları uygun uzaklıkta durduracak
ki özel dosyasında saklanmalıdır. takozlar konulmalı veya aynı işi görecek başka
önlemler alınmalıdır.
İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Gü-
venlik Şartları Yönetmeliği gereğince de; 5-Halat tamburlarının ve millerinin veya mo-
tor bobinlerinin sökülmesinden önce kaldır-
Kaldırma araç ve makinalarının uzman kişiler-
ma halatları, tamburlar üzerinden çıkarılmalı-
ce periyodik kontrolleri ve g e r e k t i ğ i n d e
dır. Ancak, bunun sağlanamadığı durumlarda,
testleri yapılacak, Kontrol sonuçları kayıt altı-
tamburun ani olarak dönmesi önlenmelidir.
na alınacak, Yetkililerin her istediğinde göste-

498
 Kaldırma Araçlarında İş Sağlığı ve Güvenliği

6-Raylı vinçlerde yapılan onarımın bitiminde, da hasar olup olmadığı kontrol edilir).
bütün koruyucuları yerlerine takılmalı ve vinç
B- Dinamik Yük Deneyleri
harekete geçirilmeden önce, onarımda kulla-
nılan bütün araç, gereç ve malzemeler kaldırıl- • Kaldırma aracı elemanlarının ve frenlerinin
mış olmalıdır. emniyetli olup olmadığının tespiti amacı
ile yapılan deneylerdir.
Muayene ve Deney Metotları
• Dinamik Deney Yükünün Hesabı: Pd = 1.1x
Fiziki (Gözle) Muayene Deneyleri
P olarak alınmalıdır. (TS 10116- 10117)
• Çalışma şartları ile test ve deneylerden
• P=Mobil vinçler için; ilave bom ve kaldır-
dolayı vincin taşıyıcı yapısında uygunsuz-
ma takımları+Yük,
luğun meydana gelip gelmediğini tespit
etmektir. • P=Diğer vinçler için; tasarım veya imalat
kaldırma kapasitesi.
Şartnamelere Uygunluk Deneyleri
• Deneyin Yapılışı: Vincin ana elemanlarına
• Kaldırma araçlarının imalat öncesi belirle-
yük uygulanır. Deneyler vincin hareketleri-
nen teknik şartnamelere uygunluğunun
nin tüm sınırları boyunca en az 60 dakika
tespiti için yapılır.
boyunca tekrar edilmelidir.
Yük Kaldırma Yeterlilik Deneyleri
• Deney sonucunda yine fiziki muayene ya-
A- Statik Yük Deneyleri pılmalıdır.

• Statik deneyler kaldırma makinası ve ele- Forkliftler

manlarının yapısal yeterliliğini kontrol et-
Forkliftlerin tehlikeleri
mek amacı ile yapılır.
• Yük durumuna göre fork liftin ağırlık mer-
• Statik deney yükünün hesabı: Ps = 1.25x
kezi değişir
P (Mevzuatta veya Standartlarda aksi be-
lirtilmedikçe bu formül kullanılacaktır). • Küçük bir alan kapladıkları için stabilitesi
de düşüktür
• P: Mobil vinçler için kendi toplam ağırlığı+-
Yük, diğer vinçler için imalatta belirlenmiş • Boyutları ile karşılaştırıldığında oldukça
kaldırma kapasitesidir. büyük bir kütleye sahiptir

Deneyin Yapılışı: Vincin ana elemanlarına yük
uygulanır ve kademeli olarak yük artırılır. Yük
yerden en fazla 10-20 cm kaldırılır ve en fazla
10 dakika askıda bekletilir. Sonra yük indirilip
vinç ve yüke çalışan elemanlarının gözle fiziki
muayenesi yapılır. (Çatlak, boya kalkması, kalı-
cı biçim değişikliği, bağlantılarda gevşeme ya
• Kullanımları oldukça farklıdır (arka teker-
lekler yön verir)
• Yalnızca bir tane fren aksı bulunmaktadır
• Yük sürücünün görüşünü kısıtlamaktadır
• Pek çok işçinin çalıştığı alanlarda forklift
kullanılır

499
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

FORKLİFTLERDE İŞ GÜVENLİĞİ

1. G Sınıfı sürücü belgesi olan kişiler kullana-

caktır.

2. Sürücüden başka şahısların binmesi en-

gellenecektir.

3. Yeterli güçte fren ve dikiz aynaları olacak-

tır.

4. Farklı tonda ikaz sinyalleri veya ışık sistem-

leri bulunacaktır.

5. Geri manevrada otomatik ikaz sistemi ola-

caktır.

6. Kapasitesi dışında kullanım yapılmayacak-

tır.

7. Mümkünse geri geri yük taşınmayacaktır.

8. Üstü açık forklift kullanıcıları koruyucu

malzeme-baret takacaklardır.

9. İşyeri zemini düzgün olacaktır.

10. Uygun yükleme yapılacaktır.

11. Akaryakıtla çalışan forkliftler parlayıcı pat-

layıcı madde bulunan mahallerde kullanıl-
mayacaktır. Bu tür yerlerde elektrikli fork-
liftler kullanılacaktır.

12. Akaryakıtla çalışan forkliftlerin çalıştığı

kapalı bölümlerde uygun havalandırma
yapılacak veya eksoz çıkışlarına filtre takı-
lacaktır.

13. Düzenli periyodik kontrolleri yapılacaktır.

500

39. BÖLÜM
MOTORLU ARAÇLARDA
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLIĞI
İŞ MAKİNALARI VE MOTORLU ARAÇLARIN
KULLANIM BELGELERİ
• İş makinesi operatörlük belgesi hangi tip
makine kullanılacak ise o makine türüne •
göre makinenin kullanılabilmesi için ge-
rekli olan belgedir. İş sahası şantiye, fabrika
içinde, araç parkında bu belge ile makine
• Madde 1- İş makineleri nin (forklift, loder.
kullanılabilmektedir.
• İş makinesi operatörlük belgesi ile taşıt tra-
fiğine açık yollarda makine kullanılamaz,
Taşıt trafiğine açık olan yollarda makineyi
kullanmak için G sınıfı ehliyet almak gerek-
lidir.
OPERATÖRLÜK BELGESİ
• İş makinesi operatörlük belgeleri Özel Öğ-
retim Kurumlarına bağlı İş Makinesi opera-
törlük belgesi vermeye yetki belgesi almış
501
Motorlu Araçlarda İş Sağlığı Ve Güvenliği
MTSK’lardan (sürücü kursları). Tarım ve Köy
işlerinden (Tarım için kullanılan iş makinesi
türleri için) alınabilmektedir.
27 Ekim 1996 Tarih, 22800 Sayılı Resmî Ga-
zete ‘de Yayımlanan ve Karayolları Trafik
Kanununun Değişik 42. Maddesi Gereğidir;
Greyder, dozer, vinç ve benzeri) sürücüleri-
nin eğitimleri ve eğitimin sonunda yapılan
sınavda başarılı olanların sertifikaları Millî
Eğitim Bakanlığı, Karayolları Genel Müdür-
lüğü veya Makine Mühendisleri Odaları’n-
ca, tarım sektöründe kullanılan iş makine-
lerinin (biçerdöver ve benzeri) eğitimleri
ve eğitimin sonunda yapılan sınavda başa-
rılı olanların sertifikaları ise Millî Eğitim Ba-
kanlığı ile Tarım ve Köy işleri Bakanlığı’nca
verilir.
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

ÖZEL EHLİYETLE KULLANILMASI GEREKEN İŞ MAKİNELERİ

502

MOTORLU ARAÇLARLA İLGİLİ KAZA SEBEP-
LERİ
• Hızlı gitmek
• İdareyi kaybetmek
• Normal olmayan geçiş
• İşaret vermeyi ihmal etmek
• Önce geçiş hakkına sahip çıkmak
• Araçtaki kusur
• Yolların özellikleri
• Yayaların hataları
• Hava ve yol durumunu dikkate almamak
• Kaza yapan araçları emniyete almamak
• İhbarlara riayetsizlik
• Kapalı yerlerde çalıştırılan motordan çıkan
egzozdan zehirlenme,
• Motor çalışırken elbise, kravat vb. kaptır- •
ma,
• Akü bakımı sırasında asitli su sıçraması,
• Motor yenilemesi sırasında el aletlerinin
yanlış kullanılması,
• Kaporta boyama sırasında boya zehirlen-
meleri.
MOTOR ATÖLYELERİNDE İSG
• Krikoya alınmış araçlar sehpalanmadıkça
altına girilmemeli (mümkünse hidrolik lift- •
ler kullanılmalı),
• Takozlanması sağlam olmayan aracın altı- •
na girilmemeli (taşıtın sehpalanmasında
ön taraf kaldırılırken arka tekerine, arka
• Yerlere yağ ve benzeri maddeler dökülme-
503
Motorlu Araçlarda İş Sağlığı Ve Güvenliği
taraf kaldırılırken ön tekerlerine takoz ko-
yularak hareket etmesi önlenir),
• Tamirdeki aracın akü (kutup başları) ve şarj
kablosu sökülmeli,
• Çalışır durumdaki bir motorun ateşleme
sistemi kablolarına çıplak elle dokunulma-
malı,
• Motor sıcakken, manifoldlar, radyatör ve
egzoz tertibatı üzerinde çalışılmamalı, rad-
yatör kapağı açılmamalı,
• Batarya (Akü) üzerinde çalışırken batarya
asidinin, fren sistemi üzerinde çalışırken
fren hidrolik yağının göze kaçmamasına
dikkat edilmeli (eğer göze kaçarsa bol su
ile yıkanmalı),
• Kapalı (havalandırması olmayan) mekan-
larda egzoz muayenesi yapılmamalı (eg-
zoz gazlarını emen tertibat bulunmalı),
Oto parçalarının benzinle temizliği yapıl-
mamalı (mazot veya gaz kullanılabilir),
• Benzin, motorin, tiner, gazyağı vb. yanıcı,
parlayıcı ve patlayıcı maddeler açıkta bıra-
kılmamalı,
• Benzin deposu arızalı (delik vb.) araçların
tamiratı (depoya yakın yerinde kaynak vb.)
yapılmamalı,
• Motor çalışırken depoya yakıt doldurulma-
malı,
Motor çalışırken vantilatör, volan vb. hare-
ketli parçalardan uzak durulmalı,
Atölyede çakmak, kibrit kullanmak ve siga-
ra vb. içilmemeli,
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

meli, tedbir alınmalı,

• Yangın söndürme ekipmanları kullanıma • Yükler çalışanların üzerinden geçirilme-

hazır olmalı. meli,

• Gürültülü ortamların, ses emici maddeler- • Sesli ikaz sistemleri bulunmalı,

den duvarlarla ayrılmalı.
• Yük asılı durumdayken, operatör makineyi
• Motor üzerinde çalışılırken doğru alet ve terk etmemeli,
ekipman kullanılmalı
• Açık havada çalışan vinçlerin kabinleri ka-
• Kaporta boyama sırasında iş maskesi kul- palı olmalı ve ısıtılmalı,
lanılmalı
• Aracın üzerinde azami çalışma kapasitesi
• Otomotiv üretiminde gürültüden korun- belirtilmeli,
ma
• Azami yükten fazla kaldırıldığında uyara-
SEYYAR VİNÇLER, KALDIRMA VE TAŞIMA cak sesli ve ışıklı ikaz sistemi olmalı,
ARAÇLARINDA GÜVENLİK
• Kancalarda emniyet mandalı bulunmalı,
• Kaldırma makineleri fenne uygun olmalı, (Kanca güvenlik katsayısı en az 5 olmalıdır.)

• Tambur ve halatlar uyumlu olmalı, • Vinç ile insan taşınmamalı,

• Üst ve alt limit swiçleri bulunmalı, • Görüş alanı içinde çalışılmalı,

• Azami yükün 1,5 katını kaldırabilecek, as- • Görüş alanı dışında çalışılıyorsa işaretçiden
kıda tutabilecek güçte olmalı, istifade edilmeli,

• Bu yüke dayanıklı frenleri olmalı, • İşaret ve sinyallerin anlamları bilinmeli,

• Her gün operatörü tarafından kontrol edil- • Vinç bomuna, yükün veya herhangi bir şe-
meli, yin çarpması önlenmeli,

• Yılda bir kere yetkili teknik eleman tarafın- • Araca hareket halinde inip binmemeli,
dan kontrol edilmeli,
• Araç temiz tutulmalı, yağlı, gresli, çamurlu
• Kaldırma taşıma işinde birden çok kişi çalı- ve buzlu olmamalı,
şıyor ise, operatör bir kişiden işaret almalı,
• Yakıt doldurulurken ateşe dikkat edilmeli,
fakat herhangi bir kişinin dur işaretine der-
Statik elektriğe dikkat edilmeli,
hal uymalı
• Herhangi bir yerde tamirat yapılacağı za-
• Yükler dik olarak indirilip kaldırılmalı,
man basınç düşürülmeli,
• Yüklerin eğik olarak kaldırıldığı durumlar-
• Hidrolik basınç başlıklarını, tapalarını, rad-
da manevralar sorumlu bir kişi nezaretin-
yatör kapaklarını açarken dikkatli olunma-
de yapılmalı, yükün kötü durumuna karşı

504
 Motorlu Araçlarda İş Sağlığı Ve Güvenliği

lı, alınmalı,

• Akünün su seviyesi kontrol edilirken fener • Yükün veya başka bir şeyin boma çarpa-
kullanılmalı, sigara ve açık ateşten sakınıl- mamasına dikkat edilmeli,
malı,
• Yük halatı ve bom yüksekliği mümkün
• Elektrik hatları yanında yapılan çalışmalar- mertebe kısa tutulmalı,
da;
• Frenler kontrol edilmeli,
• Enerji kesilmeli ve hat topraklanmalı,
• Araç platformunun sağlam şekilde zemine
• İşaretçi görevlendirilmeli, oturması sağlanmalı,

• Saha içinde gereksiz kişiler bulundurulma- • Yükleme işlemi kamyonun önünden yapıl-
malı, mamalı,

• Hiç kimsenin makineye yaklaşmasına izin • Yüklü vaziyette araç hareket etmemeli,
verilmemeli,
• Eğer aracın hareket etmesi gerekiyorsa:
• Kuru kenevir veya kuru plastik halat kulla-
• Yük yere yakın olmalı,
nılmalı,
• Zemin düz ve sağlam olmalı,
• Eğer makine elektriğe temas ederse; sakin
olmalı, • Yükün yan sallanmaları önlenmeli,

• Herkes makineden uzaklaştırılmalı, • Bütün personel makineden uzaklaştırılma-

• Makine ters yönde hareket ettirilerek te-
mas kesilmeli,
• Makine çalışmıyorsa operatör, kendini
araçtan en uzak yere atarak, araçtan ayrıl- •
malı,
VİNÇ BOMLA YAPILAN ÇALIŞMALARDA
GÜVENLİK
• Yük bağlantıları sağlam olmalı,
lı,
• İki veya daha fazla vinç ile bir yük kaldırıl-
mamalı,
Eğer kaldırılması zorunlu olursa:
• Bu işlem tecrübeli bir teknik eleman neza-
retinde yapılmalı,
• Vinçler aynı bom yüksekliği, aynı halat
boyu ve aynı kapasitede olmalı,

• Sapanlar ve kancalar uygun olmalı, • Tek bir işaretçiden işaret almalı,

• Ani kalkış ve duruşlardan sakınılmalı, • Yüklü olarak hareket ettirilmemeli,

• Vincin düz zeminde durması temin edil- • Tamburda en az iki sarım halat kalmalı,
meli,
• Sarımlar biterse, yük şiddetli sallanır ve ha-
• Yükün kontrolsüz salınımına karşı tedbir latı koparır.

505
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

FORKLİFTLERLE YAPILAN ÇALIŞMALARDA

GÜVENLİK

• Çalışma ortamının havasını bozmamalı,

• Forklift kullananların operatör belgesi ol-

malı,

• İşyerinde trafik düzenlemesi yapılmalı,

• Taşınan yük, operatörün görüşünü engel-

lememeli,

• Forkliftin sesli ve ışıklı ikaz ekipmanları ol-

malı,

• Güçlü frenleri ve dikiz aynaları olmalı,

• Operatörden başkası binmemeli,

• Taşıyabileceği azami yük belirtilmeli,

• Azami yükten fazla yüklenmemeli,

• Periyodik kontrol ve bakımları yapılmalıdır.

506
 İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği

40. BÖLÜM
İŞ EKIPMANLARININ KULLANIMINDA
SAĞLIK VE GÜVENLIK ŞARTLARI YÖNETMELIĞI

İş ekipmanı: İşin yapılmasında kullanılan her- mamasına dikkat eder.

hangi bir makine, alet ve tesisi,
b) İş ekipmanının, çalışanların sağlık ve
İş ekipmanının kullanımı: İş ekipmanının ça- güvenliği yönünden tamamen tehlikesiz ol-
lıştırılması, durdurulması, kullanılması, taşın- masını sağlayamıyorsa, kabul edilebilir risk se-
ması, tamiri, tadili, bakımı, hizmete sunulması viyesine indirecek uygun önlemleri alır.
ve temizlenmesi gibi iş ekipmanı ile ilgili her
İş ekipmanının kontrolü
türlü faaliyeti,
MADDE 7 – (1) İşyerinde kullanılan iş ekip-
Tehlikeli bölge: Kişilerin sağlık ve güvenlik
manının kontrolü ile ilgili aşağıdaki hususlara
yönünden riske maruz kalabileceği, iş ekipma-
uyulur.
nında veya çevresinde bulunan bölgeyi,
a) İş ekipmanının güvenliğinin kurulma
Maruz kişi: Tamamen veya kısmen tehlikeli
ve montaj şartlarına bağlı olduğu durumlarda,
bölgede bulunan kişiyi,
ekipmanın kurulmasından sonra ve ilk defa
Operatör: İş ekipmanını kullanma görevi veri- kullanılmadan önce ve her yer değişikliğin-
len işçi veya işçileri ifade eder. de ekipmanın, periyodik kontrolleri yapmaya
yetkili kişiler tarafından kontrolü yapılır, doğru
İşverenlerin Yükümlülükleri
kurulduğu ve güvenli şekilde çalıştığını göste-
Genel yükümlülükler ren belge düzenlenir.

MADDE 5 – (1) İşveren, işyerinde kullanılacak b) İşverence, arızaya sebep olabilecek et-
iş ekipmanının yapılacak işe uygun olması ve kilere maruz kalarak tehlike yaratabilecek iş
bu ekipmanın çalışanlara sağlık ve güvenlik ekipmanının;
yönünden zarar vermemesi için gerekli tüm
1) Periyodik kontrolleri yapmaya yetkili
tedbirleri alır.
kişilerce periyodik kontrollerinin yapılması,
(2) İşveren:
2) Çalışma şeklinde değişiklikler, kazalar,
a) İş ekipmanını seçerken işyerindeki özel doğal olaylar veya ekipmanın uzun süre kul-
çalışma şartlarını, sağlık ve güvenlik yönün- lanılmaması gibi iş ekipmanındaki güvenliğin
den tehlikeleri göz önünde bulundurarak, bu bozulmasına neden olabilecek durumlardan
ekipmanın kullanımının ek bir tehlike oluştur- sonra, arızanın zamanında belirlenip gideril-

507
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

mesi ve sağlık ve güvenlik koşullarının korun- bilgilendirilmesinde aşağıda belirtilen husus-

ması için periyodik kontrolleri yapmaya yetkili lara uymakla yükümlüdür.
kişilerce gerekli kontrollerin yapılması, sağla-
a) Çalışanlara, kullandıkları iş ekipmanına
nır.
ve bu iş ekipmanın kullanımına ilişkin yeterli
c) Kontrol sonuçları kayıt altına alınır ve yetki- bilgi ve uygun olması halinde yazılı talimat ve-
liler her istediğinde gösterilmek üzere uygun rilir. Bu talimat, imalatçı tarafından iş ekipma-
şekilde saklanır. nıyla birlikte verilen kullanım kılavuzu dikkate
alınarak hazırlanır. Talimatlar iş ekipmanıyla
(2) İş ekipmanı işletme dışında kullanıldı-
beraber bulundurulur. Bu bilgiler ve yazılı ta-
ğında, yapılan son kontrol ile ilgili belge de
limatlar en az aşağıdaki bilgileri içerecek şekil-
ekipmanla birlikte bulundurulur.
de hazırlanır.
(3) Hangi tür iş ekipmanın kontrole tabi
1) İş ekipmanının kullanım koşulları.
tutulacağı, bu kontrollerin hangi sıklıkla ve
hangi şartlar altında yapılacağı ile kontrol 2) İş ekipmanında öngörülen anormal
sonucu düzenlenecek belgelerle ilgili durumlar.
usul ve esaslar EK-III’te belirtilmiştir.
3) Bulunması halinde iş ekipmanının ön-
Özel risk taşıyan iş ekipmanı ceki kullanım deneyiminden elde edilen so-
nuçlar.
MADDE 8 – (1) Çalışanların sağlık ve güvenliği
yönünden, özel risk taşıyan iş ekipmanlarının (2) Çalışanlar, kendileri kullanmasalar bile
kullanılmasında aşağıdaki önlemler alınır. çalışma alanında veya işyerinde bulunan iş
ekipmanlarının kendilerini etkileyebilecek
a) İş ekipmanı, sadece o ekipmanı kullan-
tehlikelerinden ve iş ekipmanı üzerinde yapı-
mak üzere görevlendirilen kişilerce kullanılır.
lacak değişikliklerden kaynaklanabilecek teh-
b) Bu ekipmanların tamiri, tadili, kontrolü, likelerden haberdar edilir.
bakımı ve hizmete alınması bu işleri yapmakla
(3) Bu bilgiler ve yazılı talimatların, basit
özel olarak görevlendirilen kişilerce yapılır.
ve kolay anlaşılır bir şekilde olması gerekir.
İş sağlığı ve ergonomi
Çalışanların eğitimi
MADDE 9 – (1) Asgari sağlık ve güvenlik gerek-
MADDE 11 – (1) İşverence iş ekipmanını kul-
lerinin uygulanmasında, çalışanların iş ekip-
lanmakla görevli çalışanlara, bunların kullanı-
manı kullanımı sırasındaki duruş pozisyonları
mından kaynaklanabilecek riskler ve bunlar-
ve çalışma şekilleri ile ergonomi prensipleri
dan kaçınma yollarına ilişkin eğitim almaları
işverence tam olarak dikkate alınır.
sağlanır. Ayrıca 8 inci maddenin birinci fıkrası-
Çalışanların bilgilendirilmesi nın (b) bendinde belirtilen, iş ekipmanının ta-
miri, tadili, kontrol ve bakımı konularında çalı-
MADDE 10 – (1) İşveren, iş ekipmanları ve
şanlara işverenlerce yeterli özel eğitim verilir.
bunların kullanımına ilişkin olarak çalışanların

508
 İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği

Çalışanların görüşlerinin alınması ve katı- 1. Bu ekte belirtilen hususlar, bu Yönet-

lımlarının sağlanması melik hükümleri dikkate alınarak ve ekipma-
nında bunlara karşılık gelen riskin bulunduğu
MADDE 12 – (1) İşveren, bu Yönetmelik ve ek-
durumlarda uygulanır.
lerinde belirtilen konularda çalışanların veya
temsilcilerinin görüşlerini alır ve katılımlarını 2 . Bu ekte belirtilen asgari gerekler, iş
sağlar. ekipmanlarında aranacak temel gereklerdir.

Periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişi- 2. İş ekipmanlarında bulunacak asgari ge-

lerin bildirimi nel gerekler

MADDE 13 – (1) Bu Yönetmelik kapsamında 1. İş ekipmanında bulunan ve güvenliği

periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişiler, etkileyen kumanda cihazları açıkça görülebilir
bilgilerini Bakanlığa elektronik ortamda kayıt ve tanınabilir özellikte olur. Gerektiğinde uy-
yaptırır. gun şekilde işaretlenir.

(2) Bildirimde beyan esastır. Bu kişilere Ba- 2. Kumanda cihazları zorunlu haller dı-
kanlıkça kayıt numarası verilir. şında, tehlikeli bölgenin dışına yerleştirilir ve
bunların kullanımı ek bir tehlike oluşturmaz.
(3) Bakanlıkça yapılan araştırma sonucu
Kumanda cihazları, istem dışı hareketlerde
beyan edilen bilgilerin doğru olmadığı tespit
tehlikeye neden olmaması gerekir.
edilenlerin kaydı silinir. Kaydı silinenler Ba-
kanlığın internet sitesinde ilân edilir. Bu kişiler 3. Operatör, ana kumanda yerinden teh-
hakkında ilgili mevzuat çerçevesinde işlem ya- like bölgesinde herhangi bir kimsenin bulun-
pılır. madığından emin olması gerekir. Bu mümkün
değilse makine çalışmaya başlamadan önce
(4) Kaydı silinenlerin silinme tarihinden iti-
otomatik olarak devreye girecek sesli ve ışıklı
baren 3 yıl içerisinde yaptığı başvurular, 3 yılın
ikaz sistemi bulunur.
tamamlanmasına kadar askıya alınır.
4.İş ekipmanının çalıştırılması veya durdurul-
(5) Periyodik kontrol raporlarında kayıt
ması sebebiyle doğabilecek tehlikelere maruz
numaralarının bulunması gerekir.
kalan çalışanlar yeterli zaman ve imkân sağla-
(6) Beyan edilen bilgilerin doğru olmadığı yan tedbirlerle bu tehlikelerden korunur.
tespit edilenler ile kayıt numarası almayanlar
5. Kumanda sistemleri güvenli ve planla-
tarafından düzenlenen periyodik kontrol ra-
nan kullanım şartlarında meydana gelebilecek
porları geçersiz sayılır.
arıza, bozulma veya herhangi bir zorlanma
EK- I göz önüne alınarak uygun nitelikte seçilir.
6. İş ekipmanlarının çalıştırılması, bu
* İŞ EKİPMANLARINDA BULUNACAK ASGA-
amaç için yapılmış kumandaların ancak bile-
Rİ GEREKLER
rek ve isteyerek kullanılması ile sağlanır.
1. Genel hususlar 7. Bu kural, çalışanlar için tehlike oluştur-

509
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

madığı sürece; manının parçalarının kırılması, kopması veya

a) Herhangi bir sebeple iş ekipmanın dur-
masından sonra tekrar çalıştırılmasında,
b) Hız, basınç gibi çalışma şartlarında
önemli değişiklikler yapılırken de uygulanır.
2.2.2. Bu kural otomatik çalışan iş ekipmanının
normal çalışma programının devamı süresin-
deki tekrar harekete geçme veya çalışma şart-
larındaki değişiklikler için uygulanmaz.
2.3. Bütün iş ekipmanlarında, ekipmanı tü-
müyle ve güvenli bir şekilde durdurabilecek
bir sistem bulunur. Her bir çalışma yerinde,
tehlikenin durumuna göre, iş ekipmanının
tamamını veya bir kısmını durdurabilecek ve
bu ekipmanın güvenli bir durumda kalmasını
sağlayacak kumanda sistemi bulunur. İş ekip-
manlarının durdurma sistemleri, çalıştırma
sistemlerine göre öncelikli olması gerekir. İş
ekipmanı veya tehlikeli kısımları durduruldu-
ğunda, bunları harekete geçiren enerji de ke-
silecek özelliğe sahip olur.
4. İş ekipmanının tehlikesi ve normal dur-
ma süresinin gerektirmesi halinde iş ekipma-
nında acil durdurma sistemi bulunur.
5. Parça fırlaması veya düşmesi riski taşı-
yan iş ekipmanları, bu riskleri ortadan kaldır-
maya uygun güvenlik tertibatı ile donatılır.
6. Gaz, buhar, sıvı veya toz çıkarma teh-
likesi olan iş ekipmanları, bunları kaynağında
tutacak veya çekecek uygun sistemlerle dona-
tılır.
7. Çalışanların sağlığı ve güvenliği açısın-
dan gerekiyorsa, iş ekipmanı ve parçaları uy-
gun yöntemlerle sabitlenir.
6 Çalışanların sağlık ve güvenliği açısın-
dan önemli bir tehlike oluşturabilecek, iş ekip-
dağılması riskine karşı uygun koruma önlem-
leri alınır.
8. İş ekipmanının hareketli parçalarıyla
mekanik temas riskinin kazaya yol açabileceği
hallerde; iş ekipmanı, tehlikeli bölgeye ulaş-
mayı önleyecek veya bu bölgeye ulaşılmadan
önce hareketli parçaların durdurulmasını sağ-
layacak uygun koruyucular veya koruma do-
nanımı ile donatılır.
2.8.1. Koruyucular ve koruma donanımı;
a) Sağlam yapıda olur,
b) İlave bir tehlikeye sebep olmayacak
özellikte olur,
c) Kolayca yerinden çıkarılmayacak veya
etkisiz hale getirilemeyecek şekilde olur, ç)
Tehlike bölgesinden yeterli uzaklıkta bulunur,
d) Ekipmanın görülmesi gereken ope-
rasyon noktalarına engel olmayacak özellikte
olur,
e) Sadece işlem yapılan alana erişimi kı-
sıtlar ve bunların çıkarılmasına gerek kalma-
dan parça takılması, sökülmesi ve bakımı için
gerekli işlemlerin yapılması mümkün olur.
• İş ekipmanının çalışılan veya bakımı yapılan
bölge ve operasyon noktaları, yapılacak işle-
me uygun şekilde aydınlatılır.
• İş ekipmanının yüksek veya çok düşük sıcak-
lıktaki parçalarına çalışanların yaklaşmasını
veya temasını engelleyecek tedbirler alınır.
• İş ekipmanına ait ikaz donanımları kolay al-
gılanır ve anlaşılır olur.
• İş ekipmanı sadece tasarım ve imalat amacı-
na uygun işlerde ve şartlarda kullanılır.

510
 İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği
• İş ekipmanının bakım işleri, ancak iş ekip-
manı kapalı iken yapılabilir. Bunun mümkün
olmadığı hallerde, bakım işleri yürütülürken
gerekli önlemler alınır veya bu işlerin tehlike
bölgesi dışında yapılması sağlanır.
• Bakım defteri bulunan makinelerde bakımla
ilgili işlemler günü gününe bu deftere işlenir.
5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu’na uygun
olarak güvenli elektronik imza ile imzalanmış
ve elektronik ortamda saklanan kayıtlar da ba-
kım defteri olarak kabul edilir.
• İş ekipmanlarının enerji kaynaklarını kese-
cek araç ve gereçler kolayca görülebilir ve ta-
nınabilir özellikte olur. Ekipmanın enerji kay-
naklarına yeniden bağlanması çalışanlar için
tehlikeye sebep olmayacak özellikte olur.
• İş ekipmanlarında, çalışanların güvenliğinin
sağlanmasında esas olan ikaz ve işaretler bu-
lunur.
• Çalışanların üretim, bakım ve ayar işlemleri
yapacakları yerlere güvenli bir şekilde ulaşa-
bilmeleri ve orada güvenli bir şekilde çalışabil-
meleri için uygun şartlar sağlanır.
• Bütün iş ekipmanları, ekipmanın aşırı ısın-
ması veya yanmasına veya ekipmandan gaz,
toz, sıvı, buhar veya üretilen, kullanılan veya
depolanan diğer maddelerin yayılması riskine
karşı çalışanların korunmasına uygun olur.
• Bütün iş ekipmanları, ekipmanda üretilen,
kullanılan veya depolanan maddelerin veya
ekipmanın patlama riskini önleyecek özellikte
olur.
• Bütün iş ekipmanları, çalışanların doğrudan
veya dolaylı olarak elektrikle temas riskinden
korunmasına uygun olur.
• Bu koruyucu yapı veya sistem iş ekipmanı-
Özel tipteki iş ekipmanında bulunacak as- nın kendi parçası olabilir.
gari ek gerekler
• Çalışma sırasında iş ekipmanı sabitleniyorsa
511
• Kendinden hareketli veya bir başka araç
vasıtasıyla hareket edebilen iş ekipmanları
için asgari gerekler;
 Üzerinde çalışan bulunan iş ekipmanı, ekip-
manın bir yerden bir yere götürülmesi sırasın-
da tekerleklere veya paletlere takılma veya
temas etme riski de dahil çalışanlar için oluşa-
bilecek bütün riskleri azaltabilecek uygun sis-
temlerle donatılır.
 İş ekipmanının çekicisi ile çekilen ekipman
veya aksesuarları ya da yedekte çekilen her-
hangi bir nesnenin, birbirine çarpma veya
sıkışma riskinin bulunduğu durumlarda, bu
ekipmanlar çarpma ve sıkışmayı önleyecek
koruyucularla donatılır.
• Çarpma veya sıkışma riski önlenemiyorsa,
çalışanların olumsuz etkilenmemesi için ge-
rekli önlemler alınır.
 İş ekipmanının hareketli kısımları arasında
enerji aktarımını sağlayan kısımların yere te-
ması nedeniyle hasar görmesi veya kirlenme-
sine karşı önlem alınır.3.1.4. Üzerinde çalışan
bulunan hareketli iş ekipmanı, normal çalışma
koşullarında devrilme riskine karşı;
a) Cihaz bir çeyrekten (90 derecelik açı)
fazla dönmeyecek şekilde yapılmış olur veya
b) Bir çeyrekten fazla dönüyorsa, üzerin-
de bulunan çalışanın etrafında yeterli açıklık
bulunur veya
c) Aynı etkiyi sağlayacak başka koruyucu
yapı veya sistem bulunur.
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

veya iş ekipmanının, devrilmesi mümkün ol- ç) Sürücünün görüş alanının kısıtlandığı du-
mayacak şekilde tasarımı yapılmışsa koruyucu rumlarda, güvenliğin sağlanması için görüş
yapı veya sistemler gerekmez. alanını iyileştirecek uygun yardımcı araçlar
kullanılır.
• İş ekipmanında; devrilmesi halinde, üzerin-
de bulunan çalışanın ekipman ile yer arasın- d) Gece veya karanlık yerlerde kullanıl-
da sıkışarak ezilmesini önleyici koruyucu yapı mak üzere tasarımlanmış iş ekipmanında,
veya sistem bulunur. yapılan işi yürütmeye uygun ve çalışanların
güvenliğini sağlayacak aydınlatma sistemi bu-
3.1.5. Üzerinde bir veya daha fazla çalışanın
lunur.
bulunduğu forkliftlerin devrilmesinden kay-
naklanan risklerin azaltılması için; e) Çalışanları etkileyebilecek yangın çık-
ma tehlikesi olan iş ekipmanının kendisinin
a) Sürücü için kabin bulunur veya
veya yedekte taşıdığı ekipmanın kullanıldığı
b) Forklift devrilmeyecek yapıda olur veya yerin hemen yakınında yangın söndürme ci-
hazları bulunmuyorsa, bu ekipmanlarda yeter-
c) Forkliftin devrilmesi halinde, yer ile
li yangın söndürme cihazları bulunur.
forkliftin belirli kısımları arasında taşınan çalı-
şanlar için, yeterli açıklık kalmasını sağlayacak f ) Uzaktan kumandalı iş ekipmanının,
yapıda veya kontrol sınırlarının dışına çıkması halinde oto-
matik olarak hemen duracak şekilde olması
ç) Forklift, devrilmesi halinde sürücünün fork-
gerekir.
liftin parçaları tarafından ezilmesini önleyecek
yapıda olur. g) Uzaktan kumandalı iş ekipmanı, nor-
mal şartlarda çarpma ve ezilme tehlikelerine
3.1.6. Kendinden hareketli iş ekipmanı hare-
karşı korunaklı olur, bunun sağlanamadığı hal-
ket halinde iken kişiler için risk oluşturuyorsa
lerde diğer uygun araçlarla çarpma riski kont-
aşağıdaki şartları sağlar:
rol altına alınır.
a) Yetkisiz kişilerce çalıştırılmasını önleye-
2-Yüklerin kaldırılmasında kullanılan iş
cek donanım bulunur.
ekipmanları için asgari gerekler;
b) Aynı anda hareket eden birden fazla
• Yük kaldırma ekipmanı kalıcı olarak kurul-
elemanı bulunan iş ekipmanında bu eleman-
duğunda, özellikle kaldırılan yük ve montaj
ların çarpışmasının etkilerini en aza indirecek
veya bağlantı noktalarındaki gerilmeler dikka-
önlemler alınır.
te alınarak ekipmanın mukavemet ve kararlılı-
c) İş ekipmanında frenleme ve durdurma ğı sağlanır.
donanımı bulunur. Güvenlik şartları gerektiri-
• Yüklerin kaldırılması için kullanılan maki-
yorsa, ayrıca bu donanımın bozulması halinde
nelerde, kaldırılabilecek maksimum yük açık-
otomatik olarak devreye giren veya kolayca
ça görünecek şekilde işaretlenir, makinenin
ulaşılabilecek şekilde yapılmış acil frenleme ve
değişik şekillerde kullanımında da maksimum
durdurma sistemi bulunur.

512
 İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği

yükü gösteren levhalar veya işaretler bulunur. İŞ EKİPMANININ KULLANIMI İLE İLGİLİ HU-
SUSLAR
a) Kaldırma için kullanılan aksesuarlar da
güvenli kullanım için gereken özelliklerini gös- Bu ekte belirtilen hususlar, bu Yönetmelik hü-
terecek şekilde işaretlenir. kümleri dikkate alınarak ve söz konusu ekip-
manda bunlara karşılık gelen riskin bulundu-
b) İnsan kaldırmak ve taşımak için tasar-
ğu durumlarda uygulanır.
lanmamış iş ekipmanları, amacı dışında kulla-
nımını önlemek için uygun bir şekilde ve açık- 1- Tüm iş ekipmanları için genel hü-
ça işaretlenir. kümler
• İş ekipmanları, bunları kullananlara ve
• Sabit olarak kurulacak iş ekipmanı, yükün;
diğer çalışanlara en az risk oluşturacak şekilde
a) Çalışanlara çarpması, yerleştirilir, kurulur ve kullanılır. Bu amaçla, iş
ekipmanının hareketli kısımları ile çevresinde
b) Tehlikeli bir şekilde sürüklenmesi veya
bulunan sabit veya hareketli kısımlar arasında
düşmesi,
yeterli mesafe bulundurulur. Ayrıca iş ekipma-
c) İstem dışı kurtulması, riskini azaltacak nında kullanılan ya da üretilen enerjinin veya
şekilde tesis edilir. maddelerin güvenli bir şekilde temini ve uzak-
3.2.4. Çalışanları kaldırma veya taşımada laştırılması sağlanır.
• İş ekipmanının kurulması veya sökül-
kullanılan iş ekipmanlarında;
mesi, özellikle imalatçı tarafından verilen kul-
a) Taşıma kabininin düşme riski uygun lanma talimatı doğrultusunda güvenli koşul-
araçlarla önlenir, lar altında yapılır.
b) Kullanıcının kendisinin kabinden düş- • Kullanımı sırasında yıldırım düşmesi
me riski önlenir, ihtimali bulunan iş ekipmanı yıldırımın etkile-
rine karşı uygun araçlarla korunur.
c) Özellikle cisimlerle istenmeyen temas
sonucu, kullanıcının çarpma, sıkışma veya ezil- 2. Kendinden hareketli veya bir başka
me riski önlenir, araç vasıtasıyla hareket edebilen iş ekip-
manlarının kullanımı ile ilgili hükümler
Ç) Herhangi bir olay neticesinde kabin içinde
mahsur kalan çalışanların tehlikeye maruz kal- • Kendinden hareketli iş ekipmanları, bu ekip-
maması ve kurtarılması sağlanır. manların güvenli kullanımı ile ilgili uygun eği-
tim almış çalışanlar tarafından kullanılır.
3.2.4.1. Şayet, çalışma yerinin özelliği ve yük-
seklik farklılıklarından dolayı taşıma kabininin • İş ekipmanı bir çalışma alanı içinde hareket
düşme riski, alınan güvenlik önlemlerine rağ- ediyorsa, uygun trafik kuralları ile hız sınırları
men önlenemiyorsa, emniyet katsayısı daha konulur ve uygulanır.
yüksek güvenlik halatı ile teçhiz edilip, her ça- a) Kendinden hareketli iş ekipmanının
lışma günü kontrol edilir. çalışma alanında, görevli olmayan çalışanların

513
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

bulunmasını önleyecek gerekli düzenleme ya- venilir haberleşme imkânlarıyla herhangi bir
pılır. tehlike halinde tahliye için güvenilir araçları
bulunur.
b) İşin gereği olarak bu alanda çalışan
• Teknik zorunluluk olmadıkça kaldırı-
bulunması zorunlu ise, bu çalışanların iş ekip-
lan yükün altında insan bulunmaması için ge-
manı nedeniyle zarar görmesini önleyecek uy-
rekli tedbir alınır. Çalışanların bulunabileceği
gun tedbirler alınır.
korunmasız çalışma yerlerinin üzerinden yük
• Mekanik olarak hareket ettirilen seyyar iş geçirilmez. Bunun mümkün olmadığı hallerde
ekipmanlarında, ancak güvenliğin tam olarak uygun çalışma yöntemleri belirlenir ve uygu-
sağlanması halinde çalışan taşınmasına izin lanır.Kaldırma aksesuarları, sapanın şekli ve
verilebilir. Taşıma sırasında iş yapılması gere- yapısı dikkate alınarak, kaldırılacak yüke, kav-
kiyorsa ekipmanın hızı gerektiği gibi ayarlanır. rama noktalarına, bağlantı elemanlarına ve
atmosfer şartlarına uygun seçilir. Kaldırmada
• Çalışma yerlerinde, çalışanlar için güvenlik
kullanılan bağlantı elemanları kullanımdan
ve sağlık riski yaratmayacak yeterli hava sağ-
sonra sökülmüyorsa, bunların özellikleri hak-
lanması şartıyla içten yanmalı motorlu seyyar
kında kullanıcıların bilgi sahibi olması için be-
iş ekipmanı kullanılabilir.
lirgin bir şekilde işaretlenir.
3.Yük kaldırmada kullanılan iş ekipmanı ile
Yüksekte yapılan geçici işlerde, iş ekipma-
ilgili hükümler
nının kullanımı ile ilgili hükümler
Genel hususlar
Genel hususlar
• Yük kaldırmak için tasarlanmış seyyar
• Bu Yönetmeliğin 5 inci maddesine uy-
veya sökülüp-takılabilir iş ekipmanlarının ze-
gun olarak, yüksekte yapılan geçici işler uy-
min özellikleri de dikkate alınarak öngörülen
gun bir platformda, güvenlik içinde ve uygun
bütün kullanım şartlarında sağlam ve kararlı
ergonomik koşullarda yapılamıyorsa, güvenli
bir şekilde kullanılması sağlanır.
çalışma koşullarını sağlayacak ve devam etti-
• İnsanların kaldırılmasında sadece bu
recek en uygun iş ekipmanı seçilir. Toplu ko-
amaç için sağlanan iş ekipmanı ve aksesuarları
ruma önlemlerine kişisel koruma önlemlerine
kullanılır.
göre öncelik verilir. İş ekipmanının boyutları,
• Olağanüstü veya acil olan istisnai du-
yapılacak işin doğasına ve öngörülen yüke uy-
rumlarda insanları kaldırmak amacıyla yapıl-
gun, geçişlerin tehlikesiz şekilde yapılmasını
mamış iş ekipmanı, gerekli önlemleri almak ve
sağlayacak şekilde olması gerekir.
gözetim altında olmak şartıyla insanların kal-
• Yüksekteki geçici çalışma yerlerine
dırılmasında kullanılabilir.
ulaşmak için en uygun yol ve araçlar, geçişlerin
• Çalışanlar yük kaldırmak için tasar-
sıklığı, söz konusu yerin yüksekliği ve kullanım
lanmış iş ekipmanı üzerindeyken, ekipmanın
süresi göz önüne alınarak belirlenir. Seçilen bu
kumandası için her zaman görevli bir kişi bu-
araçlar, yakın bir tehlike durumunda çalışanla-
lunur. Kaldırma ekipmanındaki kişilerin gü-
rın tahliyesini de mümkün kılacak şekilde olur.

514
 İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği
Ulaşımda kullanılan yol, araç ve platformlar ile
katlar veya ara geçitler arasındaki geçişlerde
düşme riski ortadan kaldırılır.
• El merdivenleri ancak düşük risk nede-
niyle daha güvenli bir iş ekipmanı kullanımı
gerekmiyorsa, kısa süre kullanılacaksa veya
işverence değiştirilmesi mümkün olmayan iş-
yeri koşullarında, EK-II madde 4.1.1’de belirti-
len şartlara uymak kaydıyla yüksekte yapılan
çalışmalarda kullanılabilir.
• Halat kullanılarak yapılan çalışmalar
ancak risk değerlendirmesi sonucuna göre
işin güvenle yapılabileceği ve daha güvenli
iş ekipmanı kullanılmasının gerekmediği du-
rumlarda yapılabilir.
• Risk değerlendirmesi göz önünde bu-
lundurularak ve özellikle işin süresine ve ergo-
nomik zorlamalara bağlı olarak, uygun aksesu-
arlı oturma yerleri sağlanır.
• Seçilen iş ekipmanının türüne bağlı
olarak iş ekipmanının yapısında bulunan risk-
leri minimuma indirmek için uygun önlemler
belirlenir. Eğer gerekiyorsa yüksekten düşme-
yi önleyecek ve çalışanların yaralanmasına da
meydan vermeyecek şekilde uygun yapıda ve
yeterli sağlamlıkta koruyucular yapılır. Düşme-
leri önleyen toplu korumaya yönelik koruyu-
cular ancak seyyar veya sabit merdiven başla-
rında kesintiye uğrayabilir.
• Düşmeleri önleyen toplu korumaya yö-
nelik koruyucuların, özel bir işin yapılması için
geçici olarak kaldırılması gerektiği durumlar-
da, aynı korumayı sağlayacak diğer güvenlik
önlemleri alınır. Bu önlemler alınıncaya kadar
çalışma yapılmaz. Bu özel iş geçici veya kesin
olarak tamamlandıktan sonra koruyucular tek-
rar yerine konulur.
• Yüksekte yapılan geçici işler, çalışanla-
515
rın sağlık ve güvenliklerini tehlikeye atmaya-
cak uygun hava koşullarında sürdürülür.
4.2. El merdivenlerinin kullanımı ile ilgili
özel hükümler
• El merdivenleri, kullanımı sırasında
sağlam bir şekilde yerleştirilir. Portatif el mer-
divenleri, basamakları yatay konumda olacak
şekilde düzgün, sağlam, ölçüsü uygun, sabit
pabuçlar üzerinde durmalıdır. Asılı duran el
merdivenleri güvenli bir şekilde tutturulur, ip
merdivenler hariç, yerlerinden çıkarılması ve
sallanması önlenir.
• Portatif el merdivenlerinin kullanımı
sırasında üst veya alt uçları sabitlenerek veya
kaymaz bir malzeme kullanılarak veya aynı ko-
rumayı sağlayan diğer tedbirlerle, ayaklarının
kayması önlenir. Platformlara çıkmakta kul-
lanılan el merdivenleri, platformda tutunacak
yer bulunmadığı durumlarda, güvenli çıkışı
sağlamak için platform seviyesini yeteri kadar
aşacak uzunlukta tesis edilir. Uzatılıp kilitlene-
bilir ve eklenebilir el merdivenleri, parçalarının
birbirinden ayrı hareket etmeleri önlenecek
şekilde kullanılır. Mobil el merdivenleri, üzeri-
ne çıkılmadan önce hareketleri durdurulur ve
sabitlenir.
• El merdivenlerinde her zaman çalışan-
ların elleriyle tutunabilecekleri uygun yer ve
sağlam destek bulunur. Özellikle, bir el mer-
diveni üzerinde elle yük taşınıyorsa bu durum
elle tutacak yer bulunması zorunluluğunu or-
tadan kaldırmaz.
4.3. İskelelerin kullanımı ile ilgili özel hü-
kümler
• Seçilen iskelenin sağlamlık ve dayanık-
lılık hesabı mevcut değilse veya var olan he-
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık
saplar seçilen iskele tipinde tasarlanan yapısal
değişikliklere uygun değilse veya iskelenin ge-
nel olarak alışılmış standart konfigürasyonlara
uygun yapıda imal edilmemiş olduğu durum-
larda bunların sağlamlık ve dayanıklılık hesap-
ları yapılır. Bu hesaplar yapılmadan iskeleler
kullanılamaz.
• Seçilen iskelenin karmaşıklığına bağ-
lı olarak kurma, kullanma ve sökme planı;
yapı işlerinde inşaat mühendisi, (Ek ibare:
RG-23/7/2016-29779) inşaat veya yapı eğiti-
mi bölümü mezunu teknik öğretmen, inşaat
teknikeri veya yüksek teknikeri; gemi inşası ve
sökümü işlerinde ise gemi inşaatı mühendisi
tarafından yapılır veya yaptırılır. Bu plan, iske-
le ile ilgili detay bilgileri içeren standart form
şeklinde olabilir.
• İskelenin taşıyıcı elemanlarının kayma-
sı; yeterli sağlamlıktaki taşıyıcı zemine sabitle-
nerek, kaymaz araçlar kullanarak veya aynı et-
kiye sahip diğer yöntemlerle önlenir. İskelenin
sağlam ve dengeli olması sağlanır. Yüksekte
çalışma sırasında tekerlekli iskelelerin kazara
hareket etmesini önleyecek uygun araçlar kul-
lanılır.
• İskele platformlarının boyutu, şekli ve
yerleştirilmesi yapılan işin özelliklerine ve ta-
şınan yüke uygun ve güvenli çalışma ve geçiş-
lere izin verecek şekilde olması gerekir. İskele
platformları normal kullanımda, elemanları
hareket etmeyecek şekilde kurulur. Platform
elemanları ve dikey korkulukların arasında
düşmelere neden olabilecek tehlikeli boşluk-
lar bulunmaması gerekir.
• Kurma, sökme veya değişiklik yapıl-
ması sırasında iskelenin kullanıma hazır olma-
yan kısımları, 23/12/2003 tarihli ve 25325 sa-
yılı Resmî Gazete ‘de yayımlanan Güvenlik ve
516
Sağlık İşaretleri Yönetmeliğine uygun şekilde
genel uyarı işaretleri ile işaretlenir ve tehlikeli
bölgeye girişler fiziki olarak engellenir.
• İskelelerin kurulması, sökülmesi veya
üzerinde önemli değişiklik yapılması, görevli
inşaat mühendisi, (Ek ibare: RG-23/7/2016-
29779) inşaat veya yapı eğitimi bölümü me-
zunu teknik öğretmen, inşaat teknikeri veya
yüksek teknikeri; tersanelerde ise gemi inşaatı
mühendisi gözetimi altında ve bu Yönetmeli-
ğin 11 inci maddesi uyarınca, özel riskleri ve
ayrıca aşağıda belirtilen hususları kapsayan
konularda yapacakları işle ilgili yeterli eğitim
almış çalışanlar tarafından yapılır.
a) İskelelerin kurulması, sökülmesi veya
değişiklik yapılması ile ilgili planların anlaşıl-
ması,
b) İskelelerin kurulması, sökülmesi veya
değişiklik yapılması sırasında güvenlik,Çalı-
şanların veya malzemelerin düşme riskini ön-
leyecek tedbirler,
ç) İskelelerde güvenliği olumsuz etkileyebi-
lecek değişen hava koşullarına göre alınacak
güvenlik önlemleri,
d) İskelelerin taşıyabileceği yükler,
e) İskelelerin kurulması, sökülmesi veya
değişiklik yapılması işlemleri sırasında ortaya
çıkabilecek diğer riskler.
4.3.6.1. Gözetim yapan kişi ve ilgili çalışanla-
ra gerekli talimatları da içeren EK-II madde
4.3.2.’de belirtilen kurma ve sökme planları ve-
rilir.
4.4. Halat kullanarak yapılan çalışmalarla
ilgili özel hükümler
4.4.1 Halat kullanılarak yapılan çalışmalarda
 İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği

aşağıdaki şartlara uyulur. Genel hususlar

a) Sistemde biri, inip çıkmada veya des- • İş ekipmanlarının bakım, onarım ve

tek olarak kullanılan çalışma halatı, diğeri ise periyodik kontrolleri, ilgili ulusal ve ulusla-
güvenlik halatı olacak şekilde ayrı kancalı en rarası standartlarda belirlenen aralıklarda ve
az 2 halat bulunur. kriterlerde, imalatçı verileri ile fen ve tekniğin
gereklilikleri dikkate alınarak yapılır.
b) Çalışanlara, çalışma halatına bağlı pa-
• İş ekipmanlarının bakımları (günlük,
raşütçü tipi emniyet kemeri verilir ve kullandı-
haftalık, aylık, üç aylık, altı aylık ve benzeri),
rılır. Emniyet kemerinin ayrıca güvenlik halatı
ilgili standartlarda belirlenen veya imalatçının
ile bağlantısı sağlanır.
belirlediği şekilde, imalatçı tarafından yetki-
c) Çalışma halatı, güvenli iniş ve çıkış lendirilmiş servislerce veya işyeri tarafından
araçları ile teçhiz edilir ve kullanıcının hareket görevlendirilmiş kişilerce yapılır.
kontrolünü kaybetmesi halinde, düşmesini  İş ekipmanlarının, her çalışmaya baş-
önlemek için kendiliğinden kilitlenebilen sis- lamadan önce, operatörleri tarafından kont-
teme sahip olması gerekir. Güvenlik halatında rollere tabi tutulmaları sağlanır.Test, deney ve
da çalışan ile birlikte hareket eden düşmeyi tahribatsız muayeneler dışında iş ekipmanı
önleyici bir sistem bulunur. günlük muayeneden geçirilir. Kullanım sıra-
sında ekipman, çatlak, gevşemiş bağlantılar,
ç) Çalışan tarafından kullanılan alet, edevat ve
parçalardaki deformasyon, aşınma, korozyon
diğer aksesuarlar paraşütçü tipi emniyet ke-
ve benzeri belirtiler bakımından gözle muaye-
merine veya oturma yerine veya başka uygun
ne edilir.
bir yere bağlanarak güvenli hale getirilir.
 Çatlak, aşırı aşınma ve benzeri tespit
d) Acil bir durumda çalışanın derhal kur-
edilen herhangi bir iş ekipmanı daha ayrıntılı
tarılabilmesi için iş uygun şekilde planlanır ve
muayene için kullanım dışı bırakılır. Gözle mu-
gözetim sağlanır.
ayene, operatör veya iş ekipmanını ve işlevle-
e) Bu Yönetmeliğin 11 inci maddesi doğ- rini bilen personel tarafından yapılarak kayıt
rultusunda, çalışanlara yapacakları işe uygun altına alınır.
ve özellikle kurtarma konusunda yeterli eği-
• Muayeneler; haftalık, aylık, üç aylık ve ben-
tim verilir.
zeri periyotlarla iş ekipmanının ilgili olduğu
4.4.2 Risk değerlendirmesi göz önünde bulun- standartların veya imalatçısının öngördüğü
durularak ikinci bir halat kullanılmasının işin düzenli aralıklarla tekrarlanır.
yapılmasını daha tehlikeli hale getirdiği istis- • İş ekipmanında günlük, haftalık, aylık, üç ay-
nai durumlarda, güvenliği sağlayacak yeterli lık ve benzeri düzenli aralıklarla yapılan mua-
önlemler alınmak şartıyla tek bir halatla çalış- yeneler ile tüm bakım ve onarımlar kayıt altına
ma yapılabilir. alınır.
BAKIM, ONARIM VE PERİYODİK KONTROL- • Periyodik kontrol aralığı ve kriterleri stan-
dartlar ile belirlenmemiş iş ekipmanlarının
LER İLE İLGİLİ HUSUSLAR
517
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

periyodik kontrolleri, varsa imalatçının öngör-
düğü aralık ve kriterlerde yapılır. Bu hususlar,
imalatçı tarafından belirlenmemiş ise iş ekip-
manının periyodik kontrolü, bulunduğu işyeri
ortam koşulları, kullanım sıklığı ile kullanım
süresi gibi faktörler göz önünde bulunduru-
larak, yapılacak risk değerlendirmesi sonuç-
larına göre, belirlenecek aralıklarda yapılır.
Belirlenen periyodik kontrol aralığının bu Yö-
netmelikte belirtilen istisnalar (*) dışında 1 yılı
aşmaması gerekir.
• Birden fazla iş yapmak amacıyla imal edilen
iş ekipmanları yaptıkları işler göz önünde bu-
lundurularak ayrı ayrı periyodik kontrole tabi
tutulur.
• Periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişiler
tarafından yapılacak kontroller sonucunda pe-
riyodik kontrol raporu düzenlenir. Düzenlenen
belgeler, iş ekipmanının kullanıldığı sürece
saklanır.
3. Periyodik kontrol metodu: İlgili stan-
dart numarası ve adı, periyodik kontrol esna-
sında kullanılan ekipmanların özellikleri ve di-
ğer bilgiler belirtilir.
4. Tespit ve değerlendirme: Raporun bu
bölümünde EK-III madde 1.7.3’te belirlenen
kurallar ve yapılan periyodik kontrolden elde
edilen değerlerin, yine EK-III madde 1.7.2’de
yer verilen iş ekipmanının teknik özelliklerini
karşılayıp karşılamadığı hususu ile ilgili stan-
dart ve teknik literatürde yer alan sınır değer-
lere uygun olup olmadığı kıyaslanarak değer-
lendirilir. Periyodik kontrolde uygulanan test
ve diğer işlemlere ilişkin bilgilere yer verilir.
5. Test, deney ve muayene: İş ekipmanı-
nın periyodik kontrolü esnasında yapılan test
deney ve muayene (hidrostatik test, statik test,
dinamik test, tahribatsız muayene yöntemleri
ve benzeri) sonuçları belirtilir.

1.7. İş ekipmanının periyodik kontrolü so- 6. İkaz ve öneriler: Yapılan periyodik

nucunda düzenlenecek raporda aşağıdaki kontrol sonucunda iş sağlığı ve güvenliği yö-
bölümler bulunur: nünden uygun bulunmayan hususların be-
lirlenmesi halinde, bunların nasıl uygun hale
1. Genel bilgiler: Bu bölümde işyerinin
getirileceğine ilişkin öneriler ile bu hususlar
adı, adresi, iletişim bilgileri (telefon, faks, elekt-
giderilmeden iş ekipmanının kullanımının gü-
ronik posta adresi, internet sitesi ve benzeri),
venli olmayacağı belirtilir.
periyodik kontrol tarihi, normal şartlarda ya-
pılması gereken bir sonraki periyodik kontrol 7. Sonuç ve kanaat: Raporun bu bö-
tarihi ve gerekli görülen diğer bilgilere yer ve- lümünde periyodik kontrole tabi tutulan iş
rilir. ekipmanının varsa tespit edilen ve giderilen
noksanlıklar açıklanarak, bir sonraki periyodik
2. İş ekipmanına ait teknik özellikler:
kontrole kadar geçecek süre içerisinde göre-
Raporun bu bölümünde periyodik kontro-
vini güvenli bir şekilde yapıp yapamayacağı
le tabi tutulacak iş ekipmanının adı, markası,
açıkça belirtilir.
modeli, imal yılı, ekipmanın seri numarası, ko-
numu, kullanım amacı ile gerek görülen teknik 8. Onay: Bu bölümde periyodik kontrol-
özellikler ve diğer bilgilere yer verilir. leri yapmaya yetkili kişinin/kişilerin kimlik bil-
gileri, mesleği, diploma tarihi ve numarasına

518
 İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği

ilişkin bilgiler, Bakanlık kayıt numarası ile ra-
porun kaç nüsha olarak düzenlendiği belirtile-
rek, imza altına alınır. Yukarıdaki bilgilerin veya
yetkili kişinin imzasının bulunmadığı raporlar
geçersizdir.
1. Basınçlı kaplarda temel prensip olarak hid-
rostatik test yapılması esastır. Bu testler, stan-
dartlarda aksi belirtilmediği sürece işletme ba-
sıncının 1,5 katı ile ve 1 yılı aşmayan sürelerle
yapılır.

9. İş ekipmanının özelliği gereği birden fazla Ancak iş ekipmanının özelliği ve işletmeden

branştaki periyodik kontrolleri yapmaya yetki- kaynaklanan zorunlu şartlar gereğince hid-
li kişiler tarafından periyodik kontrolün yapıl- rostatik test yapma imkânı olmayan basınçlı
ması gerekmesi halinde, müştereken veya her kaplarda hidrostatik test yerine standartlarda
bir branştan yetkili kişi kendi konusu ile ilgili belirtilen tahribatsız muayene yöntemleri de
kısmın raporunu düzenleyip imzalar. uygulanabilir. Bu durumda, düzenlenecek pe-
riyodik kontrol raporlarında bu husus gerek-
10.İş sağlığı ve güvenliği yönünden uygun
çesi ile birlikte belirtilir.
bulunmayan hususların tespit edilmesi ve bu
hususlar giderilmeden iş ekipmanının kul- 2.1.3. (Değişik: RG-23/7/2016-29779) (2) Ba-
lanılmasının uygun olmadığının belirtilmesi sınçlı kap ve tesisatların periyodik kontrolleri,
halinde; bu hususlar giderilinceye kadar iş makine mühendisleri, (Ek ibare: RG-24/4/2017-
ekipmanı kullanılmaz. Söz konusu eksikliklerin 30047) metalurji ve malzeme mühendisleri,
giderilmesinden sonra yapılacak ikinci kontrol makine veya metal eğitimi bölümü mezunu
sonucunda; eksikliklerin giderilmesi için yapı- teknik öğretmenler ya da makine tekniker
lan iş ve işlemler ile iş ekipmanının bir sonraki veya yüksek teknikerleri tarafından yapılır. Söz
kontrol tarihine kadar güvenle kullanılabilece- konusu periyodik kontrollerde tahribatsız mu-
ği ibaresinin de yer aldığı ikinci bir belge dü- ayene yöntemlerinin kullanılması durumunda,
zenlenir. bu yöntemler sadece TS EN ISO 9712 standar-
tına göre eğitim almış mühendisler, teknik öğ-
Periyodik kontrole tabi iş ekipmanları
retmenler, teknikerler veya yüksek teknikerler
Basınçlı kap ve tesisatlar tarafından uygulanabilir.

519
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

((1) LPG tanklarında bulunan emniyet valfleri ise 5 yılda bir kontrol ve teste tabi tutulur.

(2) Seyyar veya sabit kompresör hava tankları ile basınçlı hava ihtiva eden her türlü kap ve bun-
ların sabit donanımı.

(3) Kademeli sıkıştırma yapan kompresörlerin her kademesinde hidrostatik basınç deneyi, ba-
sınçlı hava tankları ile bunların sabit donanımlarının, o kademede müsaade edilen en yüksek
basıncının 1,5 katı ile yapılır.

(4) Tehlikeli sıvılar: aşındırıcı veya sağlığa zararlı sıvılardır.

(5) Tahribatsız muayene yöntemleri kullanılır.(*) Periyodik kontrol süreleri API 510 standardı esas
alınarak belirlenen basınçlı ekipmanlarda; basınçlı ekipmandaki içerik (basınç ve benzeri) ka-
yıpları ile korozyon gibi nedenlerle meydana gelen bozulmalar dikkate alınarak yapılan risk de-
ğerlendirmesi ve yönetimi çerçevesinde belirlenen periyodik kontrol süreleri, ekipmanın kalan
ömrünün yarısını ve her halükârda 5 yılı aşmaması gerekir.

Periyodik kontrol kriteri için referans olarak tabloda belirtilen standartlar örnek olarak veril-
(**)

miş olup burada belirtilmeyen ya da Yönetmeliğin yayımı tarihinden sonra yayımlanan konuyla
ilgili standartların da dikkate alınması gerekir.

520
 İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği

Kaldırma ve iletme ekipmanları menler ya da makine tekniker veya yüksek

teknikerleri tarafından yapılır. Söz konusu
1. Standartlarda aksi belirtilmediği süre-
periyodik kontrollerin tahribatsız muayene
ce, kaldırma ve iletme ekipmanları, beyan edi-
yöntemleri ile yapılması durumunda, bu kont-
len yükün en az 1,25 katını, etkili ve güvenli bir
roller sadece TS EN ISO 9712 standardına göre
şekilde kaldıracak ve askıda tutabilecek güçte
eğitim almış mühendisler teknik öğretmenler,
olur ve bunların bu yüke dayanıklı ve yeterli
teknikerler veya yüksek teknikerler tarafından
yük frenleri bulunur.
yapılabilir.
2. (Değişik: RG-23/7/2016-29779) Kaldır-
3. Madde 2.1.1.’de belirtilen kriterler saklı
ma ve iletme ekipmanlarının periyodik kont-
kalmak kaydı ile bir kısım kaldırma ve iletme
rolleri, makine mühendisleri makine veya
ekipmanının periyodik kontrol kriterleri ve
metal eğitimi bölümü mezunu teknik öğret-
kontrol süreleri Tablo: 2’de belirtilmiştir.

521
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık
(1)
Vinçlerin periyodik kontrollerinde yapılacak olan statik deneyde deney yükü,

Beyan edilen yükün en az 1,25 katı, dinamik deneyde ise en az 1,1 katı olması gerekir.

Mobil kaldırma ekipmanlarının dışında kalan kaldırma ekipmanları için kararlılık deneyi ise
(2)

gerek görüldüğünde ilgili standartlarda belirtilen kriterlere uygun olarak yapılır.

(3)
Kapasitesinin altında kullanılacak kaldırma araçlarında beyan edilen kaldırılacak azami yük
görünecek şekilde işaretlenir. Beyan edilen yükün üstünde bir ağırlığın kaldırılmasının söz ko-
nusu olduğu durumlarda kaldırma aracı kaldırılacak yükün miktarı esas alınarak yukarıda belir-
tilen kriterler çerçevesinde teste tabi tutulmadan kullanılamaz. (Beyan yükü; kaldırma aracında
işveren tarafından beyan edilen kaldırılacak maksimum ağırlıktır.)

Elektronik kumanda sistemi ile donatılmış kaldırma ve iletme ekipmanının periyodik kontro-
(4)

lünde makine ve elektrik ile ilgili branşlarda periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişiler birlikte
görev alır.

Asansörler ile ilgili standartlar; 31/1/2007 tarihli ve 26420 sayılı Resmî Gazete ‘de yayımlanan
(5)

Asansör Yönetmeliği kapsamı haricinde kalan işyerlerinde dikkate alınır.

(6)
İskelelerin periyodik kontrolleri mühendislik ve mimarlık fakültelerinden inşaat ve makine
mühendisliği ile mimarlık bölümü mezunları, inşaat, yapı, makine veya metal eğitimi bölümü
mezunu teknik öğretmenler, makine ve inşaat teknikeri veya yüksek teknikerleri, gemi inşası
işlerinde ise gemi inşaatı mühendisi tarafından yapılır.
(7)
İskeleler, üzerlerinde taşıyabileceği azami yük görünecek şekilde işaretlenir.

8) (Ek: RG-24/4/2017-30047) Vinçlerin periyodik kontrolünde uygulanan yük testlerinin “ASME

B30.17” standardına uygun olarak nominal yükte yapılması durumunda; gerçekleştirilen periyo-
dik kontrole ek olarak vinçler, yılda en az bir kez uygun tahribatsız muayene yöntemleri ile kont-
rol edilir ve nominal yüke maruz bırakarak vinçlerin taşıyıcı kirişlerinde sehim kontrolü yapılır.

Periyodik kontrol kriteri için referans olarak tabloda belirtilen standartlar örnek olarak veril-
(**)

miş olup burada belirtilmeyen ya da Yönetmeliğin yayımı tarihinden sonra yayımlanan konuyla
ilgili standartların da dikkate alınması gerekir.

Tesisatlar

1. İlgili standartlarda aksi belirtilmediği sürece, tesisatların periyodik kontrolleri yılda 1 ya-
pılır.

2. Elektrik tesisatı, topraklama tesisatı, paratoner tesisatı ile akümülatör ve transformatör

ve benzeri elektrik ile ilgili tesisatın periyodik kontrolleri elektrik mühendisleri, (Ek ibare: RG-
23/7/2016-29779) elektrik eğitimi bölümü mezunu teknik öğretmenler, elektrik tekniker veya
yüksek teknikerleri

522
 İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği

3. Elektrik dışında kalan diğer tesisatın periyodik kontrolleri makine mühendisleri, (Ek ibare:
RG-23/7/2016-29779) makine ve metal eğitimi bölümü mezunu teknik öğretmenler, makine
tekniker veya yüksek teknikerleri

2.3.4 (Değişik ibare: RG-23/7/2016-29779) Madde 2.3.1.’de belirtilen kriterler saklı kalmak kaydı
ile bir kısım tesisatın periyodik kontrol kriterleri ve kontrol süreleri Tablo: 3’te belirtilmiştir.

Tezgâhlar

4.1. (Değişik: RG-24/4/2017-30047) Tezgâhlara yılda bir bakım ve muayene yapılması yeterlidir.
Preslerin muayeneleri TS EN 692+A1 ve TS EN 693+A2 standartlarına uygun olarak gerçekleşti-
rilir. Bu bentte sayılan ekipmanlar için bu Yönetmeliğin 13’üncü maddesinde yer alan hükümler
uygulanmaz.

523
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

İŞ EKİPMANLARININ PERİYODİK KONTROL- 1) Çalışmakta olduğu kurumda,

LERİNİ YAPMAYA YETKİLİ KİŞİLERİN KAYIT
2) İlgili personelinin muvafakati ve üst yöneti-
VE EĞİTİMLERİNE İLİŞKİN TEBLİĞ
cinin onayı ile diğer kamu kurumlarında,
Tanımlar
c) Fatura karşılığında periyodik kontrol hiz-
EKİPNET: İş ekipmanlarının periyodik kont- meti veren; kamu kurum ve kuruluşları, kamu
rollerini yapmaya yetkili kişilerin elektronik kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, mua-
ortamda kayıt ve bildirimi ile veri doğrulaması yene kuruluşları, üretici firma, yetkili servisler,
amacıyla kullanılan İş Ekipmanlarının Periyo- 13/1/2011 tarihli ve 6102 sayılı Türk Ticaret
dik Kontrollerini Yapacak Yetkili Kişilerin Kayıt Kanunu’na göre faaliyet gösteren şirketlerde
Programını, çalışmaları halinde tüm işyerlerinde, periyodik
kontrolleri gerçekleştirebilirler.
Periyodik kontrol: İş ekipmanlarının, Yönet-
melikte öngörülen aralıklarda ve belirtilen (2) Periyodik kontrol yapmaya yetkili kişilerin
yöntemlere uygun olarak, periyodik kontrol- birinci fıkrada belirtilen durumlara aykırı ola-
leri yapmaya yetkili kişilerce yapılan muayene, rak periyodik kontrolleri gerçekleştirdiğinin
deney ve test faaliyetlerini, tespiti halinde kayıtları silinir ve eğitimleri ge-
çersiz sayılır.
Periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişi:
Yönetmelikte belirtilen iş ekipmanlarının tek- (3) Kaydı silinenlerin silinme tarihinden itiba-
nik özelliklerinin gerektirdiği ve aynı Yönetme- ren 3 yıl içerisinde yaptığı başvurular, 3 yılın
liğin EK-IPI’nde yer alan istisnalar saklı kalmak tamamlanmasına kadar askıya alınır.
kaydıyla ilgili branşlardan mühendis, teknik
Periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişi-
öğretmen, tekniker ve yüksek teknikerleri,
lerin kayıt işlemleri
Genel esaslar
MADDE 7 – (1) Periyodik kontrolleri yapmaya
MADDE 6 – (1) Periyodik kontrolleri yapma- yetkili kişiler, 8 inci madde kapsamında iste-
ya yetkili kişiler, bu Tebliğ ve Yönetmeliğin nen bilgileri EKİPNET sistemi üzerinden kayıt
EK-III’ünde yer alan gerekli nitelikleri haiz ol- yaptırır.
mak şartıyla;
Elektronik ortama kayıt için istenecek bil-
a) Özel işyeri bünyesinde hizmet akdi ile çalış- giler
ması halinde,
MADDE 8 – (1) EKİPNET sistemine yapılacak
1) Çalıştığı işyerinde, kayıtta, asgari aşağıdaki bilgiler yer alır:

2) Aynı işverene ait olan holding veya şirketler a) Adı ve soyadı.

grubu bünyesindeki diğer işyerlerinde,
b) T.C. kimlik numarası.
b) Kamu kurumlarında kamu görevlisi olması
c) Mezun olduğu okul, bölüm ve mezuni-
halinde,
yet tarihi.

524
 İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği

d) Kamu kurumunda çalışan personel için sistematik yaklaşım.

çalıştığı kurum veya kuruluşun unvanı.
3. Periyodik kontrol esnasında alınması
e) Periyodik kontrol yapacak kuruluşlarda gereken temel iş sağlığı ve güvenliği önlem,
çalışan kişiler için kuruluşun Sosyal Güvenlik yöntem ve kuralları.
Kurumu işyeri sigorta sicil numarası ile varsa
4. Ölçme ve deney cihazlarının tanıtılma-
hizmet yeterlilik belge numarası veya akredi-
sı, kalibrasyon ve doğrulamaların değerlendi-
tasyon numarası.
rilmesi.
f) Özel işyerlerinde çalışan kişiler için iş-
5. Raporlama.
yerinin sigorta sicil numarası.
6. Çalışma etiği ve sorumluluklar.
g) Periyodik kontrol yapacağı iş ekipmanı
türü. 7. Sınav.

h) E-posta adresi. Eğitim verecek kurum ve kuruluşlar

i) Telefon numarası. MADDE 12 – Eğitimler; İş Sağlığı ve Güvenliği

Araştırma ve Geliştirme Enstitüsü Başkanlığı
(2) Bakanlığın belirleyeceği sürelerde EKİPNET
tarafından veya Bakanlık ile protokol yapmak
sisteminde kişilere ait bilgilerin eksik gelme-
suretiyle; makine, inşaat ve elektrik (elektrik–
si veya değişmesi durumunda bu bilgilerin
elektronik) mühendisliği bölümlerini bün-
tamamlanması, doğrulanması veya güncel-
yesinde bulunduran üniversiteler ile örgün
lenmesi periyodik kontrolleri yapmaya yetkili
olarak eğitim vermede yetkin, personel bel-
kişinin sorumluluğundadır. Eksik bilgilerini
gelendirme konusunda en az beş yıl akredite
tamamlamadığı veya güncelleme yapmadığı
olan kamu kurum ve kuruluşları ve kamu kuru-
tespit edilen kişilerin kayıtları, bu yükümlülük-
mu niteliğindeki meslek kuruluşları tarafından
lerini tamamlayıncaya kadar askıya alınır.
verilir.
Periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişi-
Eğitim programı süresi
lerin eğitimi
MADDE 13 – Eğitim, eğitim konularındaki
MADDE 11 – Periyodik kontrolleri yapmaya
içeriği okuyup, anlayıp, özümsemeye yetecek
yetkili kişiler, asgari aşağıda belirtilen konuları
makul bir süreye göre tasarlanır. Bu süre, sınav
içeren temel eğitimi almakla yükümlüdür. Eği-
süresi dahil her hâlükârda 2 günden az ola-
tim almayanlara ya da eğitim sonunda yapıla-
maz.
cak sınavda başarılı olamayanlara kayıt numa-
rası verilmez.

Eğitim Konuları:

1. Mevzuat eğitimi.

2. İş ekipmanları muayene tekniklerine

525
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

41. BÖLÜM
SAĞLIK KURALLARI BAKIMINDAN GÜNDE AZAMI 7,5
SAAT VEYA DAHA AZ ÇALIŞILMASI GEREKEN IŞLER
HAKKINDA YÖNETMELIK

* Günde azami yedi buçuk saat çalışılabile- Günde azami yedi buçuk saat çalışılabile-
cek işler cek işler

MADDE 4 – (1) Bir çalışanın günde en fazla MADDE 4 – (1) Bir çalışanın günde en fazla
yedi buçuk saat çalıştırılabileceği işler aşağıda yedi buçuk saat çalıştırılabileceği işler aşağıda
belirtilmiştir. belirtilmiştir.

a) Kurşun ve arsenik işleri: b) Cam sanayii işleri

1) Kurşun üretilen galenit, serüzit, anglezit 1. Cam yapımında kullanılan ilkel madde-
gibi cevherlerin çıkarılmasına ilişkin ma- leri toz haline getirme, eleme, karıştırma
den ocağı işleri. ve kurutma işleri (bu işleri yapmak üzere
tam kapalı odalar içinde otomatik makine-
2) Kurşunlu madenlerden yahut içinde kur-
li tesisat veya çalışma ortamındaki tozları
şun bulunan kül, maden köpüğü, kurşun
sağlık için tehlike oluşturmayacak düzeye
fırın kurumu, üstübeç artığı ve benzeri
indiren havalandırma tesisatı bulunmadığı
maddelerden kurşun üretimi için yapılan
takdirde).
izabe işleri.
2. Eritme işleri (otomatik besleme fırınlarıyla
3) Antimuan, kalay, bronz ve benzeri madde-
çalışılmadığı takdirde).
lerle yapılan kurşun alaşımı işleri.
3. Ateşçilik işleri.
4) Kurşun levha ve lehimlerin alevle kesil-
mesi, kurşunlu boyaların alevle yakılması 4. Üfleme işleri (tamamen otomatik makine-
işleriyle levha, tel, boru, akümülatör, şişe lerle yapılmadığı takdirde).
kapsülü, yapımı gibi kurşun veya kurşun
5. Basınçla yapılan cam işleri (cam tazyiki iş-
alaşımıyla çalışılan işler.
leri).
5) Üstübeç, sülügen, kurşun tetraetil gibi ze-
6. Ayna camı sanatında potalı cam dökü-
hirli ve kimyasal kurşun veya arsenikli bile-
mü işleri (potalar kalıp masasına mekanik
şiklerin hazırlanması işleri.

526
 Sağlık Kuralları Bakımından
Günde Azami 7,5 Saat Veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik

araçlarla taşınmadığı takdirde). • Radyoaktif ve radyoiyonizan maddelerle

yapılan işler
7. Camı fırın başından alma işleri.
• Gürültülü işler
8. Yayma fırınlarında düzeltme işleri.
• Pnömokonyoz yapan tozlu işler
9. Tıraş işleri.
• Tarım ilaçları
10. Asitle hak ve cilalama işleri.
• Günde yedi buçuk saatten daha az çalı-
11. Basınçlı havayla kum püskürten cihazlarla
şılması gereken işler
yapılan işler (çalışma ortamındaki tozları
sağlık için tehlike oluşturmayacak düzeye MADDE 5 – (1) Bir çalışanın günde yedi buçuk
indiren havalandırma tesisatı bulunmadığı saatten daha az çalıştırılması gereken işlerle
takdirde). bunların her birinde en çok kaçar saat çalıştı-
rılacağı aşağıda belirtilmiştir.
12. Pota ve taş odalarında görülen işler.
a) Su altında basınçlı hava içinde çalışma-
• Günde en fazla yedi buçuk saat çalışıla-
yı gerektiren işler (iniş, çıkış, geçiş dâhil):
bilecek işler
1) 20-25 (20 hariç) m. derinlik veya 2-2,5 (2
• Cıva sanayii işleri
hariç) kg/cm2 basınçta 7 saat.
• Çimento sanayii işleri:
2) 25-30 (25 hariç) m. derinlik veya 2,5-3 (2,5
• Kok fabrikalarıyla termik santrallerdeki hariç) kg/cm2 basınçta 6 saat.
işler
3) 30-35 (30 hariç) m. derinlik veya 3-3,5 (3
• Çinko sanayii işleri hariç) kg/cm2 basınçta 5 saat.

• Bakır sanayii işleri 4) 35-40 (40 hariç) m. derinlik veya 3,5-4 (3,5
hariç) kg/cm2 basınçta 4 saat.
• Demir ve çelik sanayii işleri
5) Dalgıçlar için bu süreler, 18 metreye kadar
• Döküm sanayii işleri
3 saat, 40 metreye kadar olan derinliklerde
• Kaplamacılık işleri ½ saattir.
• Asit sanayii işleri b) Cıva işleri: Cıva izabe fırınlarında görü-
len işler 6 saat., Elementer cıva bulunan ocak-
• Akümülatör sanayii işleri
larda görülen işler 6 saat.
• Kaynak işleri
c) Kurşun işleri: Kurşun izabe fırınlarının
• Madenlere su verme işleri teksif odalarında biriken kuru tozları kaldırma
• Kauçuk işlenmesi işleri işleri 4 saat.

• Yeraltı işleri ç) Karbon sülfür işleri: Karbon sülfürden

etkilenme tehlikesi bulunan işler 6 saat.

527
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

d) İnsektisitler: Karbamatlı ve organik ki risklerin giderilemediği veya yeterince

fosforlu insektisitlerin yapımı, paketlenmesi, azaltılamadığı durumlarda
çözelti olarak hazırlanması ve uygulanması iş-
Güvenlik, sağlık işaretlerini bulundurmak ve
leri 6 saat.
uygun şekilde kullanmak zorundadır.
Başka işte çalıştırma yasağı
* Kapsam
MADDE 6 – (1) Bu Yönetmelik kapsamına gi-
MADDE 2 – (1) Bu Yönetmelik hükümleri
ren işlerde çalışanlar, 4 ve 5 inci maddelerde
20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve
belirtilen günlük azami iş sürelerinden sonra
Güvenliği Kanunu kapsamındaki tüm işyerle-
diğer herhangi bir işte çalıştırılamazlar.
rinde uygulanır.
Fazla çalışma yasağı
(2) Bu Yönetmelik hükümleri;
MADDE 7 – (1) Bu Yönetmelik kapsamına gi-
a) Diğer bir mevzuatla özel olarak atıfta
ren işlerde fazla çalışma yapılamaz.
bulunulmadıkça; tehlikeli maddelerin, prepa-
Bildirim yükümlülüğü ratların, ürünlerin veya malzemelerin piyasaya
arzında kullanılan işaretlemelerde,
MADDE 8 – (1) Bu Yönetmelikte sayılan işler-
den herhangi birinin veya birkaçının sürekli b) Kara, demir, deniz, hava ve iç suyolu
olarak yapıldığı işyeri işverenleri, bu işlerin çe- taşımacılığının düzenlenmesinde kullanılan
şit ve niteliklerini, yapılma zamanlarını, anılan işaretlemelerde, uygulanmaz.
işlerde çalışanların erkek ve kadınlar ayrı ayrı
Tanımlar
gösterilmek suretiyle sayılarını, işe başlama-
dan önce işin yürütüldüğü yerin bağlı bulun- MADDE 4 – (1) Bu Yönetmelikte geçen;
duğu Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğüne
a) Acil çıkış ve ilkyardım işaretleri: Acil
yazılı olarak bildirmekle yükümlüdürler.
çıkış yolları, ilkyardım veya kurtarma ile ilgili
SAĞLIK VE GÜVENLİK İŞARETLERİ bilgi veren işaretleri,
SAĞLIK VE GÜVENLİK İŞARETLERİ YÖNET- b) Bilgilendirme işareti: Yasak işareti,
MELİĞİ / 11 Eylül 2013 uyarı işareti, emredici işaret, acil çıkış ve ilkyar-
dım işaretleri dışında bilgi veren diğer işaretle-
İşverenin Yükümlülükleri
ri,Ek bilgi levhası: Bir işaret levhası ile beraber
İşveren, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve Risk kullanılan ve ek bilgi sağlayan levhayı,
Değerlendirme yönetmeliğine göre yapılan
c) El işareti: Çalışanlar için tehlike oluştu-
risk değerlendirmesi sonuçlarına göre;
rabilecek manevra yapan operatörleri yönlen-
 Çalışma yöntemleri dirmek üzere ellerin ve/veya kolların önceden
anlamları belirlenmiş hareket ve/veya pozis-
 İş organizasyonu
yonlarını,
 Toplu korunma önlemleriyle işyerinde-
d) Emredici işaret: Uyulması zorunlu bir

528
 Sağlık Kuralları Bakımından
Günde Azami 7,5 Saat Veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik

davranışı belirleyen işareti, kında bilgi ya da talimat veren veya tehlikelere

karşı uyaran işaretleri,
e) Güvenlik rengi: Güvenlik açısından
özel bir anlam yüklenen rengi, i) Sembol veya piktogram: Bir durumu
tanımlayan veya özel bir davranışa sevk eden
f) Işıklı işaret: Saydam veya yarı saydam
ve bir işaret levhası veya ışıklandırılmış yüzey
malzemeden yapılmış, içeriden veya arkadan
üzerinde kullanılan şekli,
aydınlatılarak ışıklı bir yüzey görünümü veril-
miş işaret düzeneğini, j) Sesli sinyal: İnsan sesi ya da yapay in-
san sesi kullanmaksızın, özel amaçla yapılmış
g) İşaret levhası: Geometrik bir şekil,
bir düzenekten çıkan ve yayılan kodlanmış ses
renkler ve bir sembol veya piktogramın kom-
sinyalini,
binasyonu ile özel bilgi ileten ve yeterli aydın-
latma ile görülebilir hale getirilmiş levhayı, k) Sözlü iletişim: İnsan sesi veya yapay
insan sesi ile iletilen, önceden anlamı belirlen-
ğ) İşaretçi: İşareti veren kişiyi,
miş sözlü mesajı,
h) Operatör: İşareti izleyerek araç ve ge-
l) Uyarı işareti: Bir tehlike kaynağı veya
reci kullanan kişiyi,
tehlike hakkında uyarıda bulunan işareti,
ı) Sağlık ve güvenlik işaretleri: Özel bir
m) Yasak işareti: Tehlikeye neden olabi-
nesne, faaliyet veya durumu işaret eden levha,
lecek veya tehlikeye maruz bırakabilecek bir
renk, sesli veya ışıklı sinyal, sözlü iletişim ya da
davranışı yasaklayan işareti, ifade eder.
el-kol işareti yoluyla iş sağlığı ve güvenliği hak-

İşverenin Yükümlülükleri

529
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

SAĞLIK VE GÜVENLİK İŞARETLERİ İLE İLETİŞİM TOPLUCA İŞARETLER

530
 Sağlık Kuralları Bakımından
Günde Azami 7,5 Saat Veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik

531
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

532
 Sağlık Kuralları Bakımından
Günde Azami 7,5 Saat Veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik

Boru ve Kaplar Üzerindeki İşaretler birini takip eden sarı ve siyah ya da kırmızı
ve beyaz renk şeritleriyle işaretlenir.
• İçinde tehlikeli madde veya preparatların
bulunduğu veya depolandığı kaplar ile  İşaretlerin boyutu, engelin ya da tehli-
bunları ihtiva eden veya taşıyan görünür keli bölgenin büyüklüğü ile orantılı olur.
borular;
 Sarı–siyah ya da kırmızı beyaz şeritler
• Yürürlükteki mevzuata uygun olarak, renk- yaklaşık olarak 45 derece açıyla ve aynı büyük-
li zemin üzerinde piktogram veya sembol lükte boyanır
bulunan etiket ile işaretlenmelidir. İşaret
levhaları kullanıldıkları ortama uygun, dar-
beye ve hava koşullarına dayanıklı malze-
meden yapılmış olmaları gerekmektedir.

• İşaretler; katlanmaz, kendinden yapışkanlı

ya da boyama biçiminde olmalı ve görü-
nür yüzeylere yerleştirilmelidir

• Borular üzerinde kullanılan işaretler, belir-

tilen diğer hususlar ile birlikte, vanalar ve
bağlantı yerleri gibi tehlikeli noktaların ya-
kınına görünür şekilde ve uygun aralıklarla
konulmalıdır

• Önemli miktarda tehlikeli madde ya da SAĞLIK VE GÜVENLİK İŞARETLERİNİN KUL-

preparat depolanan alanlar, odalar veya LANIM YERLERİ
kapalı yerler, uygun ikaz işareti ile belirtil-
meli veya renkli zemin üzerine piktogram
veya sembol bulunan etiket ile işaretlen-
melidir.

SAĞLIK VE GÜVENLİK İŞARETLERİ İLE

İLETİŞİM
BORULARDA RENKLER

Engeller ve tehlikeli yerlerde kullanılan işa-

retler

 Engellere çarpma, düşme ya da nesnelerin

düşme tehlikesinin bulunduğu yerler ile
işletme tesisleri içinde çalışanların çalış-
maları esnasında dolaştıkları bölgeler, bir-

533
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Trafik yollarının işaretlenmesi

 Çalışma yerlerinin kullanım biçimi ve ekipmanlar, çalışanların korunmasını gerektiriyorsa;

araç trafiğine açık yollar, zemin rengi de dikkate alınarak, açıkça seçilebilir şekilde, sarı ya da
beyaz renkli sürekli şeritlerle belirtilir.

 Şeritler; araçlar ile araçlara yakın bulunabilecek nesneler arasında ve araçlarla yayalar arasın-
da, emniyetli bir mesafeyi belirtecek şekilde çizilir.

 Tesislerin açık alanlarındaki sürekli trafiğin olduğu yollar, uygun bariyerler ve kaldırımlar
yoksa, uygulanabilir olduğu ölçüde, yukarıda belirtildiği şekilde işaretlenir.

BARETLERDE RENKLER

534
 Sağlık Kuralları Bakımından
Günde Azami 7,5 Saat Veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik

K.5. İçerdiği Gazın Cinsine Göre Tüplerini Renkleri

535
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

536
 Sağlık Kuralları Bakımından
Günde Azami 7,5 Saat Veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik

K.K.E ÜZERİNDE İŞARETLER

537
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

ELDİVENLER ÜZERİNDE İŞARETLER

GAZ BUHAR FİLTRELERİNDE RENKLER

A) Organik Gaz/Buhar/Tetraclormethane/Kahverengi

B) İnorganik Gaz/Buhar chlorine, hydrogen sulphide, hydrogen cyonide/Siyah

C) Asit Gaz / Buhar/ Sulphur dioxide/ Kırmızı

D) Amonyak &Türevleri/Ammonia/ Yeşil

ACİL ÇIKIŞLARIN İŞARETLENMESİ

538
 Sağlık Kuralları Bakımından
Günde Azami 7,5 Saat Veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik

Tehlikeli İşaretler
Zararlı madde veya ürünleri kullanan kişiler, bunların özelliklerine göre etiketlenmesinden so-
rumludur. Üreticiler, bu etiketlerde üreticinin adı ve adresi, maddenin kimyasal ve kapalı formü-
lü, ürünlerin ticari adı, amaçlanan kullanım alanları ve içeriğine giren maddelerin tehlike sem-
bollerini, özel tehlikelere karşı dikkat çekici” çok şiddetli patlayıcı”, “şiddetli zehir” gibi ikazlar ve
maddeler ait olan risk ve güvenlik önlemleri hakkında bilgiler, tehlike sembolü, kimyasal tanımı
ve etkin madde yüzdesi hakkında bilgiler vermekle yükümlüler.

539
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Zararlı veya tahriş edici madde

540
 Sağlık Kuralları Bakımından
Günde Azami 7,5 Saat Veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik

ULUSAL YANGIN KORUMA ÖRGÜTÜ (NFPA) TEHLİKE DERECELENDİRME ENDEKSİ

541
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

ZARARLI KİMYASAL MADDE VE KARIŞIMLARIN ETİKETLENMESİ

Işıklı İşaretler olmalıdır.

 Işıklı işaretler, kullanım amacına ve şartları-  İşaret bir piktogram içeriyorsa, p i k t o g -

na uygun olarak, bulunduğu ortama göre ramlarla ilgili kuralların hepsine uygun
iyi görünür ve seçilir olmalı, olmalıdır.

 Aşırı ışık nedeniyle parlamamalı
 Yetersiz ışık nedeniyle görünürlüğü azal-
mamalıdır.
 Işıklı işaretlerin sinyal gönderen ışıklı alanı,
Tek renk ya da belirli bir zemin üzerinde
mikrogramdan ibaret olmalıdır.
 Kullanılan tek renk tüm işaretlerde
kullanılan güvenlik rengi tablosuna uygun • Mesajın tam olarak anlaşılmasını sağlar di-
 Bir aygıt hem sürekli hem de aralıklı işaret-
ler gönderiyorsa, aralıklı gönderilen işaret
sürekli işaretin belirttiğinden daha fazla
tehlikeli bir durumu ya da daha acil olarak
yapılması istenen/emredilen müdahale ya
da eylemi ifade eder. Aralıklı gönderilen
ışıklı işaret için, ışığın yanık kalma süresi ve
yanıp sönme sıklığı,

542
 Sağlık Kuralları Bakımından
Günde Azami 7,5 Saat Veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik

ğer ışıklı işaretlerle veya sürekli yanan ışıklı lıdır.

işaretlerle karışmaz.
• Sözlü iletişimde yer alan kişiler, sağlık ve
 Yanıp sönen ışıklı işaret, sesli sinyal yerine güvenlik açısından istenilen davranışı ya-
ya da sesli sinyalle birlikte kullanılıyorsa, pabilmeleri için sözlü mesajı doğru telaf-
aynı kodlama kullanılacaktır. fuz edebilecek ve anlayabilecek seviyede
kullanılan dili bileceklerdir.
 Ciddi bir tehlikeyi bildiren yanıp sönen
ışıklı işaretler, özel olarak gözlem altında El İşaretleri
tutulacak ve yedek bir lamba bulunduru-
El işaretleri;
lacaktır.
• Kesin, yalın, yapılması ve anlaşılması kolay
Sesli Sinyaller
ve benzer işaretlerden belirgin bir şekilde
• Ortam gürültüsünden hayli yüksek, ancak farklı olmalıdır.
aşırı derecede yüksek ve zarar verici olma-
Aynı anda iki kol birden kullanılıyorsa;
yacak şekilde duyulabilir bir ses düzeyinde
olmalı • Bunlar simetrik olarak hareket ettirilmeli ve
bir harekette sadece bir işaret verilmelidir.
• Teknik özellikleri itibariyle kolaylıkla tanı-
nabilir, diğer sesli sinyaller ile ortamdaki El işaretlerinin kullanım kuralları:
seslerden açıkça ayırt edilebilir olmalıdır.
• İşaretçi, kendisi tehlikeye düşmeyecek şe-
• Eğer bir aygıt sabit ve değişken frekansta kilde, bulunduğu yerden bütün manevra-
sesli sinyal yayıyorsa; aygıtın yaydığı değiş- ları görsel olarak izleyebilmelidir.
ken frekanslı sinyal, sabit frekanslı sinyale
• İşaretçinin esas görevi; manevraları yön-
göre daha tehlikeli bir durumu veya daha
lendirmek ve manevra alanındaki işçilerin
acil olarak yapılması istenen/emredilen
güvenliğini sağlamaktır.
müdahale ya da eylemi ifade eder.
• İşaretçi, kendisi tehlikeye düşmeyecek şe-
• Tahliye işaretleri sürekli olacaktır.
kilde, bulunduğu yerden bütün manevra-
Sözlü Haberleşme ları görsel olarak izleyemiyorsa ek olarak
bir veya daha fazla işaretçi konuşlandırıl-
• Bir veya birden fazla kişiler arasında yapı-
malıdır.
lan sözlü haberleşmede;
• Operatör, almış olduğu emirleri güvenlik
• Belirli bir formda veya kodlanmış haldeki
içerisinde yerine getiremeyeceği durum-
kısa metinler, cümleler, kelime veya kelime
larda yürütmekte olduğu manevrayı dur-
grupları kullanılmalıdır.
durarak yeni talimat istemelidir.
• Sözlü mesajlar mümkün olduğunca kısa,
• Operatör, işaretçiyi kolaylıkla fark edebil-
yalın ve açık olmalıdır.
melidir.
• İnsan sesi ya da yapay insan sesi ile olma-

543
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

EL İŞARETLERİ

Genel Hususlar

Dikey Hareketler

544
 Sağlık Kuralları Bakımından
Günde Azami 7,5 Saat Veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik

Yatay Hareketler

Tehlike

545
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık
İşaretlerin birlikte ve birbirinin yerine kul-
lanılması
3.1. Aynı derecede etkili ise, aşağıdaki işa-
retlerden herhangi biri kullanılabilir: • İşaretler ve sinyal aygıtları imalindeki ka-
• Engel veya düşme tehlikesi olan yerlerde;
işaret levhası veya güvenlik rengi
• Işıklı işaret, sesli sinyal veya sözlü iletişim
• El işaretleri veya sözlü iletişim
3.2. Aşağıda belirtilen işaretler birlikte kul-
lanılabilir.
• Işıklı işaret ve sesli sinyal
• Işıklı işaret ve sözlü iletişim
• El işaretleri ve sözlü iletişim
Güvenlik ve Sağlık İşaretlerinin Kullanımı,
Bakımı:
Görülmesini veya işitilmesini zorlaştıracak
veya engelleyecek, aynı türden bir başka
emisyon kaynağının bulunması önlenmeli ve
özellikle;
• Çok sayıda işaret birbirine çok yakın bir
yerleştirilmemeli,
• Karıştırılma ihtimali olan iki ışıklı işaret aynı
anda kullanılmamalı,
• Işıklı bir işaret bir diğer ışıklı işaretin çok ya-
kınında kullanılmamalı,
• Birden fazla sesli sinyal aynı anda kullanıl-
mamalı,
• Çok fazla ortam gürültüsü olan yerlerde
sesli kullanılmamalıdır.
• İşaretlerin ya da sinyal aygıtlarının; uygun
tasarımı, yeterli sayıda olması, uygun bir
546
şekilde yerleştirilmesi, bakım ve onarımı-
nın iyi yapılması ve doğru çalışması sağ-
lanmalıdır
rakteristik özelliklerini ve/veya işlevsel ni-
teliğini korumak için, düzenli aralıklarla,
temizlenmeli, kontrol, bakım ve tamiri ya-
pılmalı ve gerektiğinde değiştirilmelidir.
• İşaretlerin ve sinyal aygıtlarının sayısı ve
yerleştirileceği yerler, tehlikenin büyüklü-
ğüne ve bunların uygulanacağı alana göre
belirlenmelidir.
• Herhangi bir enerji ile çalışan işaretlerin,
enerjinin kesilmesi ve tehlikenin başka bir
şekilde önlenememesi durumunda işaret-
lerin yedek enerji kaynağı ile derhal çalış-
ması sağlanmalıdır.
• Işıklı işaret ve/veya sesli sinyallerin çalış-
maya başlaması, yapılacak işin veya hare-
ket süresince ışıklı, işaret veya sesli sinyal
çalışmasına devam edecektir. Işıklı işaret
ve sesli sinyal kullanıp durmasından he-
men sonra tekrar çalışabilir olmalıdır.
• Işıklı işaret ve/veya sesli sinyaller, doğru ve
etkili çalışmalarını sağlamak için, kullanıl-
madan önce ve kullanım süresince yeterli
sıklıktaki aralıklarla kontrol edilmelidir.
• Kişisel koruyucu kullanımından kaynak-
lanan hususlar da dahil olmak üzere, işçi-
lerin görme ve işitmelerine engel olacak
herhangi bir husus var ise; ilgili işaretlerin
güçlendirilmesi veya değiştirimesi için ge-
rekli önlemler alınmalıdır.
 İş Kazaları

42. BÖLÜM
İŞ KAZALARI

İş Kazası Tanımları • İşveren tarafından yürütülmekte olan iş

nedeniyle veya görevi nedeniyle, sigortalı
Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından
kendi adına ve hesabına bağımsız çalışı-
iş kazası “belirli bir zarar veya yaralanmaya yol
yorsa yürütmekte olduğu iş veya çalışma
açan, önceden planlanmamış beklenmedik
konusu nedeniyle işyeri dışında,
bir olaydır” olarak tanımlanmıştır.
• Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalı-
nın, görevli olarak işyeri dışında başka bir
yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yap-
maksızın geçen zamanlarda,
• Emziren kadın sigortalının, çocuğuna süt
vermek için ayrılan zamanlarda,
• Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıt-
Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO) tarafından ise la işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında,
iş kazaları “önceden planlanmamış çoğu za- meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya
man, kişisel yaralanmalara, makinelerin, araç sonradan bedenen ya da ruhen özüre uğ-
ve gereçlerin zarara uğramasına, üretimin bir ratan olaydır.
süre durmasına yol açan bir olaydır” olarak ta-
Kazalar toplum içerisinde
nımlanmıştır.
 Önceden planlanamayan, önceden biline-
meyen, kontrol dışına çıkan, çevresine za-
rar verebilecek olaylardır.

İş kazalarının sonuçlarını dikkate alarak üç şe-

kilde sınıflandırılmaktadır.

SGK- İş Kazası Tanımları 1) Yaralanmanın ağırlığına göre kazalar

İş kazası, Sigortalının işyerinde bulunduğu sı- 2) Yaralanmanın cinsine göre kazalar

rada, 3) Kazanın cinsine göre

547
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Yaralanmanın ağırlığına göre kazalar • Ezilme ve sıkışma,

• Patlamalardan olan kazalar,
• BİY: Basit ilkyardım gerektiren kazalar,
• Zararlı ve tehlikeli maddelere değme so-
• Minör: İki güne kadar işten uzaklaşmaya nucu oluşan kazalar.
neden olan kazalar,
Kaza Sebep Teorileri
• Majör: İki günden fazla işten uzaklaşmaya
Kaza sebeplerini açıklamak için geliştirilen en
neden olan kazalar,
genel teoriler
• Sürekli iş görmezliğe neden olan kaza-
• 4M Teoremi
lar,
• Domino Teorisi,
• Ölüm ile sonuçlanan kazalar.
• İnsan Faktörleri Teorisi,
Yaralanmanın cinsine göre kazalar
• Kaza/Olay Teorisi,
 Kafa yaralanmaları (baş, göz, yüz vb.),
• Epidemiyoloji Teorisi,
 Boyun ve omurga yaralanmaları,
• Sistem Teorisi
 Göğüs kafesi, solunum organları yaralan-
maları, • Kombinasyon Teorisidir.

 Kalça, dizkapağı, uyluk kemiği yaralanma- KAZALARIN TEMEL NEDENLERİ (4 M)

ları,
Kaza Nedenlerinin Tanımı
 Omuz, üst kol, dirsek yaralanmaları,

 Ön kol, el bileği, el içi, parmak yaralanma-

ları,

 Diz kapağı, baldır, ayak yaralanmaları,

 İç organ yaralanmaları,

 Ruhsal ve sinirsel tahribat yapan kazalar.

Kazanın cinsine göre

• Düşme ve incinme,
• Parça, malzeme düşmesi,
• Göze yabancı cisim kaçması,
• Yanma,
• Makinelerden olan kazalar,
• El aletlerinden olan kazalar,
• Elektrik kazaları,

548
 İş Kazaları

KAZALARIN TEMEL NEDENLERİ (4 M) 4- Yetersiz kontrol ve bakım,

Hatalara neden olan insan 5- Yetersiz mühendislik hizmetleri vb.
Man (İnsan)
faktörü
Uygun olmayan, koruyucusuz Media (Ortam-Çevre)
Machine
makine ve ekipman gibi fizik-
(Makine) 1- Yetersiz çalışma bilgisi,
sel faktörler
Media Bilgi, bilgilendirme, çalışma 2- Uygun olmayan çalışma metodu,
(Ortam) metodları ve çevresel faktörler
3- Uygun olmayan çalışma yeri ve ortamı vb.
Management Yönetimsel faktörler
(Yönetim) Management (Yönetim)

Man (İnsan) 1- Yetersiz yönetim organizasyonu,

1- Psikolojik Nedenler: Unutkanlık, sıkıntı-ü- 2- Tamamlanmamış kurallar ve talimatlar,

züntü-keder, çevre etkileri, istem dışı davra-
3- Yetersiz güvenlik yönetim planı,
nış, ihmalci davranış, hatalı davranış vb.
4- Eğitim ve öğretim yetersizliği,
2- Fiziksel Nedenler: Yorgunluk, uykusuzluk,
alkol, hastalık vb. 5- Uygun olmayan nezaret, yönetim ve reh-
berlik
3- İşyeri Nedenleri: İnsan ilişkileri, takım ça-
lışması, iletişim vb. 6-Uygun olmayan personel istihdamı,

Machine (Makine) 7- Yetersiz Sağlık kontrolleri vb.

1- Hatalı makine ve ekipman yerleşimi, Kaza Sebep Teorileri

2- Eksik veya kusurlu koruyucular, 1) Domino Teorisi,

3- Yetersiz standardizasyon, Kaza önlemede sanayi güvenliğinin ilk öncü-

549
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

sü Travelers Insurance Company ’nin (Gezgin- meydana gelmesi gereklidir. Şu hâlde ya-
ler Sigorta Şirketi) bir görevlisi olan Herbert ralanma ya da zararın meydana gelmesi,
W. Heinrich’tir. 1920’lerin sonlarında, 75.000 yani kazanın bütün unsurları ile gerçek-
sanayi kaza raporu üzerinde çalıştıktan sonra leşebilmesi için bir kaza olayı da mevcut
Heinrich; olmalıdır.
5. Yaralanma: Tipik olarak, kazalardan mey-
• Sanayi kazalarının %88’ine iş arkadaşları
dana gelen yaralanmalara incinmeler ve
tarafından ortaya konan güvenli olmayan
kırıklar da dahildir.
hareketlerin (emniyetsiz hareketler) neden
olduğunu, 2) Epidemiyoloji Teoremi
• Sanayi kazalarının %10’una güveli olma-
Teori (epidemiological theory), çevre faktörleri
yan koşulların (emniyetsiz durumlar) ne-
ve hastalık arasındaki ilişkiyi belirleme ve çalış-
den olduğunu,
ma için kullanılan modellerin, çevre faktörleri
• Sanayi kazalarının %2’sinin engellenemez
ile kazalar arasındaki sebepsel ilişkinin açık-
olduğunu ortaya koymuştur.
lanmasında da kullanılabileceğini savunur. En-
• Heinrich ’in çalışması, kendisine ait “Sana- düstriyel hijyen, hastalık, rahatsızlık veya diğer
yi Güvenliği Gerçekleri” nin ve daha sonra sağlık bozukluklarına sebep olan çevre faktör-
Domino Teorisi olarak bilinecek olan kaza leri ile ilgilenir.
nedeni teorisinin temelini oluşturmuştur.
3) Sistem Teoremi
Heinrich’e göre bir kazaya neden olan olay-
Bir sistem, birlikte bir bütün oluşturan, düzenli
ların dizisinde beş faktör vardır. Bu faktörler
bir biçimde karşılıklı ilişkide bulunan ve birbir-
(kaza zinciri) şöyle özetlenebilir:
lerini etkileyen bir bileşenler grubudur. Bu ta-
1. Kalıtsal ve sosyal çevre: olumsuz karak- nım, kazaya neden olma için Sistem Teorisi’nin
ter özellikleri insanları sosyal çevrenin bir temelidir.
sonucu olarak miras kalmış, edinilebilir
Bu teori, aşağıdaki bileşenleri içeren bir sistem
güvenli olmayan biçimde hareket etmeye
olarak meydana gelen kazanın içinde bulun-
yönlenmesi.
duğu bir durumu gösterir: Kişi, makine ve çev-
2. Kişinin hatası: Dikkatsizlik, pervasızlık, re. Bir kaza, oluşumunun benzerliği, bu bile-
sinirlilik, önem vermeme ve ihmal gibi şenlerin nasıl birbirini etkilediğiyle tanımlanır.
kişisel özürler kazaların ikinci nedenidir. Birbirini etkileme örneklerindeki değişimler
artabilir veya kaza olasılığı azalabilir. Sistemin
3. Güvensiz hareket ve koşullar: İnsanlar
bir bileşenindeki değişim kaza olasılığını artı-
tarafından ortaya konan güvenli olmayan
rabilir.
davranışlar ve mekanik veya fiziki tehlike-
ler kazaların doğrudan nedenleridir. Sistem modellerinin temel bileşenleri, kişi /
makine / çevre, bilgi, kararlar, riskler ve yapıl-
4. Önceden planlanmayan ve bilinmeyen,
ması gereken görevdir. Bileşenlerin her birinin
zarar vermesi muhtemel bir olayın da

550
 İş Kazaları

meydana gelecek kaza olasılığında bir etkisi gibi güvenlik prosedürleri göz ardı edilir
bulunmaktadır. veya bunlara yeterince önem verilmez.
• İşçiler, uygun bir oryantasyona tabi tutul-
Sistem Teorisi’ne göre, bir ortamda bir kişi ma-
maz.
kine ile karşılıklı ilişkide bulunursa, yapılacak iş
• İşçilere yeterli güvenlik eğitimi verilmez.
ve sistem arasında üç olay meydana gelecektir.
Her seferinde bir işin yapılması gerekmektedir, 6) İnsan Faktörleri Teorisi
bir kazanın meydana gelme riski bulunmakta-
Bu teori (Human Factors Theory) kazaları enin-
dır. Bazen riskler büyük olmaktadır; diğer za-
de-sonunda hatasından kaynaklanan olaylar
manlarda da riskler küçüktürler. Burada bilgi
zincirine bağlar.
toplamak ve karar vermek gerekir. Mevcut
şartları zihne not ederek ve gözlemleyerek Teori, insan hatasına yol açan üç önemli
toplanan bilgilere dayanarak, kişi riskleri tartar faktörü içerir:
ve mevcut şartlar altında çalışıp çalışmayaca-
1) Aşırı yükleme: Bir kişinin kapasitesi,
ğına karar verir.
onun doğal yeteneği eğitimi, fikir yapısı, yor-
4)Kombinasyon Teoremi gunluğu stresi ve fiziki durumu gibi faktörleri-
nin ürünüdür. Bir kişinin taşıdığı yük kendisinin
Bazı kazalar için, verilen bir model oldukça ke-
sorumlu olduğu görevleri ve çevre faktörlerin-
sin olabilir. Diğerleri için, daha az kesin olabilir.
den (gürültü, rahatsızlıklar, vb.), içsel faktörler-
Çoğu kez bir kazanın nedeni sadece bir model/
den (kişisel sorunlar, duygusal stres ve kaygı)
teori ile uygun şekilde açıklanamayabilir. Böy-
ve durumsal faktörlerden risk seviyesi, açık
lece, Kombinasyon Teorisi’ne göre, esas neden
olmayan talimatlar vb.) meydana gelen ilave
birkaç farklı model parçasını birleştirebilir.
edilmiş yükleri kapsar.
Güvenlik personeli bu teorileri hem kazanın
2) Uygun olmayan tepki: Bazı d u r u m -
önlenmesinde ve hem de kazanın araştırılma-
larda kişinin tepkisi kazayı engelleyebilir y ada
sında uygun şekilde kullanabilir. Bununla bir-
kazaya neden olabilir. Eğer kişi oluşturulan gü-
likte, bütün kazalara tek bir modeli uygulama-
venlik prosedürünü dikkate almıyorsa, uygun
ya çalışma çabasından da kaçınmalıdırlar.
olmayan şekilde tepki göstermektedir. Bu tür
5) Kaza/Olay Teorisi tepkiler kazalara neden olmaktadır.

Bu modelde aşırı yüklenme, ergonomik tuzak- 3) Yerinde olmayan faaliyetler: İnsan

lar ve/veya hataya karar verme, insan hatasına hatası, uygun olmayan faaliyetlerden kaynak-
yönelmektedir. lanabilir. Uygun olmayan faaliyete bir örnek,
verilen bir görevde risk derecesini göz ardı
• Yönetim, makul bir güvenlik politikası
eden ve dikkatsizlikle iş yapan kişidir.
oluşturmaz.
• Güvenliği dikkate alan sorumluluk ve yetki Kazalara Neden olan Güvensiz Koşullar
açıkça tanımlanmamıştır. (Tehlikeli Durumlar)
• Ölçüm, inceleme, düzeltme ve soruşturma
• Çalışanın bulunduğu işyeri ortamında yer
551
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

alan ve kazalara neden olan güvensiz ko- • Radyasyon

şullara örnekler aşağıda verilmiştir: • Tehlikeli Kimyasallar
• İSG Yönetim sistemi olmaması ya da eksik • Açık elektrik, Yüksek gerilim vb.
olması
Kazalara Neden olan Güvensiz Davranışlar
• Makine koruyucuları ve güvenlik sistemle-
(Tehlikeli Hareketler)
rindeki olumsuzluklar.
• Güvensiz ekipman, alet kullanımı Çalışanın kendi hatalı davranışlarından kay-
• Bakım, onarım, kontrol ve testlerin düzenli naklanan ve kazalara neden olan güvensiz
yapılmaması davranışlara örnekler aşağıda verilmiştir:
• Tertip, düzen eksikliği
• Çalışma şartlarındaki risklerden haberdar
• Kötü ve tehlikeli çevre koşulları.
olmamak ve bu nedenle tehlikeye kayıtsız
• Tedbir alınmamış boşluklar ve yükseklik
kalmak
içeren unsurlar
• Kişisel koruyucuların kullanımı ve önemi
• Sivri, keskin yüzeyler
yönünde bilgi sahibi olmamak, kişisel ko-
• Riske uygun kişisel koruyucu donanım ve-
ruyucuları kullanmamak ya da işe uygun
rilmemesi
kişisel koruyucu kullanmamak
• Yetersiz aydınlatma
• Görevi olmadığı halde, tehlikelerini bilme-

552
 İş Kazaları

diği bir işi yapmak B-Tehlikeli davranışları önlemek

• Yetkisiz ve izinsiz olarak tehlikeli bölgede
bulunmak
• Mesleki deneyime sahip olmamak
• Heyecanlı veya aceleci olmak
• Sağlık yönünden yetersiz olmak
• Alışkanlık veya bağımlılık
• Fizyolojik veya kronik yorgunluk
• Dalgınlık ve dikkatsizlik
• Güvensiz istifleme, olması gerekenden
daha yüksek istif yapmak
• Güvenlik sistemlerinin ve makine koruyu-
cularını yanlış kullanmak, makine koruyu-
cularını çıkartmak ya da iptal etmek
• Tehlikeli boyutta hızlı çalışmak
• Ekipman ve aletleri tehlikeli kullanmak
veya emniyetsiz ekipman ve alet kullan-
mak
• Tehlikeli yerlerde tehlikeli biçimde durmak
vb.
İş Kazalarını Önleme Çalışmaları
A-Güvensiz şartları ortadan kaldırmak
1-Makinelere opr. Bölgelerine muhafaza tak-
tırmak Soruşturmanın Yönetimi ve Raporlama;
Eğitim: İkna etme-inandırma
Kontrol ve denetim: İş güvenliğine aykırı çalış-
maları anında müdahale ederek önleme
Doğru ve emniyetli çalışma alışkanlığı kazan-
dırma
İş Kazası Soruşturması, Raporlaması ve
Bildirimi
İşletme İçi Soruşturma,
Soruşturma, kazaya yol açan ayrıntılar hakkın-
da normal bilgileri toplama üzerine yoğunla-
şır. Eğer soruşturmalar gerektiği şekilde yü-
rütülürse, kazaya doğrudan neden olmayan
sorunlara da ulaşılabilir. Bu bilgi, muhtemel
kazayı azaltma çabalarına katkı sağlar. Soruş-
turma zamanı; Soruşturmanın hemen yapıl-
ması için birçok neden vardır. Birincisi hemen
soruşturmaya başlamak, muhtemelen kesin
bilgiler sağlayacaktır. İkincisi kaza mahalli de-
ğişmeden ve şahitler bildiklerini karşılaştırma-
dan önce bilgilerin toplanması çok önemlidir

2-Tehlikeli bölgelere korkuluk yaptırmak • Kaza mahallinin izolasyonu;

• Bütün kanıtların kaydedilmesi;
3-Kişisel koruyucu kullandırmak
• Olay mahallinin fotoğrafının çekilmesi;
4-Otomasyona geçmek • Şahitlerin belirlenmesi;
• Şahitlerle görüşme.
5-Risk analizi yaptırmak
Yasal Sorumluluk
6-Erken uyarı sistemi yaptırmak
İş Kazası; 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Ge-
7-Ergonomi ve termal konfor şartlarını sağla-
nel Sağlık Sigortası Kanununun 13 maddesin-
mak
de meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya
8-Diğer risklere karşı tedbir almak (yangın, sonradan bedenen ya da ruhen özüre uğratan
parlama, patlama, elektrik, nakliye, istif vb.) olaydır.

553
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

İş kazasının 4’üncü maddenin birinci fıkrası- atlatılmış iş kazaları daha büyük iş kazalarının
nın; habercisidir.

(a) bendi ile 5 inci madde kapsamında bulunan

sigortalılar bakımından bunları çalıştıran işve-
ren tarafından, o yer yetkili kolluk kuvvetlerine
derhal ve Kuruma da en geç kazadan sonraki
üç işgünü içinde, (2012-13 SGK Genelgesi İş
Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirim Formunun
Elektronik Ortamda Kuruma Gönderilmesi.)

(b) bendi kapsamında bulunan sigortalı bakı-

mından kendisi tarafından, bir ayı geçmemek
şartıyla rahatsızlığının bildirim yapmaya engel
olmadığı günden sonra üç işgünü içinde, Sağ-
lık hizmet sunucuları kendilerine intikal eden
iş kazalarını, yetkilendirilen sağlık hizmeti su-
nucuları ise meslek hastalığı tanısı koydukları
vakaları en geç on gün içinde Sosyal Güvenlik
Kurumuna bildirmekle yükümlü kılınmıştır. Bu
10 günlük sürenin başlangıcında ise iş kazası
vakasının intikal ettiği sağlık hizmet sunucu-
suna yapılan başvuru poliklinik tarihi dikkate
alınacaktır.
BIRD KAZA PİRAMİDİ
Bird kaza piramidi teoremine göre ise; Ağır ya-
ralanma ya da ölümle neticelenen her kazanın
temelinde 10 hafif yaralanmalı kaza, 30 maddi
hasarlı kaza, 600 yaralanma olmayan (ramak
kala) olay vardır.
İŞ KAZASINDAN DOĞAN MALİYETLER
İşverene olan doğrudan maliyetler;
• Tedavi ve diğer giderler nedeni ile yapılan
ödemeler,

• İşçiye ve ailesine ödenen tazminatlar,

• SSK’na ödenen iş kazaları ve meslek hasta-

lıkları primleri,

• Hasar gören makine, tezgâh, aygıtlar, vb.

nin onarımı veya yenilenmesi,

• Yasal yükümlülük ve sorumluluklarla karşı

karşıya kalma,
HEINRICH KAZA PİRAMİDİ • Mahkeme masrafları.
Heinrich ‘in kaza piramidi teorisine göre; ağır • Olası iş kazalarına ve meslek hastalıklarına
yaralanma ya da ölümle neticelenen her kaza- karşı ödenen mali mesuliyet sigorta prim-
nın temelinde 29 hafif yaralanmalı kaza, 300 leri,
yaralanma olmayan (ramak kala) olay vardır.
Buna dayanarak ramak kala olaylar ve hafif

554
 İş Kazaları

İşverene olan dolaylı maliyetler ise; kilileri ve sorumlulukları tespit edilen şahıslar
sanık olarak yargılanacaklardır.
• Kaza geçiren işçi yerine alınan işçinin öğ-
renme süresinin maliyeti 2) Maddi ve Manevi Tazminat Davası: İş
kazası ya da meslek hastalığı sonucunda, mes-
• Kazalı işçiye yardım etme amacıyla iş bıra-
lekte kazanma gücü kaybının oranı ne olursa
kan diğer işçilerin verimlilik kayıpları
olsun, beden tamlığının korunması ilkesi ne-
• Meydana gelen iş kazasının zorunlu kıldığı deniyle, sigortalının işvereni hakkında mad-
“fazla mesainin” maliyeti di ve manevi tazminat davası açması hakkı
mevcuttur. Açılacak davanın, Borçlar Kanunu
• Mevzuatın gereklerinin yerine getirilme-
hükümlerine göre, akde muhalefetten doğan
mesinden doğan ek külfetler, iş kazası bil-
davalarda olduğu gibi, 10 yıllık zaman aşımı
dirimi, raporların hazırlanması, vb.
süresi içinde, İş Mahkemelerine başvurularak
• Kazalı işçinin veriminin azalmasının mali- açılması gerekmektedir.
yeti,
Manevi Tazminat; İşçinin, işverenden isteyebi-
• Sigortalanmamış tedavi giderlerinin mali- leceği manevi tazminat, 818 sayılı Borçlar Ka-
yet nunu’nun 47. maddesine göre, cismani zarara
• Sipariş yetiştirilmezse, bunun neden ola- uğrayan kişiye veya bu nedenle vefat eden
kişinin ailesine, çekilen acı, elem ve ıstırapları
cağı kayıplar
hafifletmek amacıyla, hâkimin takdir edeceği
• Tüm çalışanlardaki motivasyon kaybından uygun bir miktar paradan ibaret olup, mate-
kaynaklanan verim kaybı matiksel yönden herhangi bir hesabı gerektir-
İş kazası /Meslek Hastalığı neticesinde açılacak memektedir.
3 dava tipi mevcuttur: Maddi Tazminat; İşçinin, işverenden isteyebi-
1) Ceza Soruşturması ve Ceza Davası: leceği maddi tazminat ise, daima matematik-
İş kazasının meydana gelmesiyle birlikte bağlı sel yönden hesaplamayı gerektiren ve zararın
olunan kolluk birimine işveren tarafından bil- gerçek miktarını bulmaya ve karşılamaya yö-
dirim yapılmalıdır. Bağlı olunan kolluk birimi nelik aşağıdaki tazminat çeşitleridir:
polis ya da jandarma olabilir. Bildirimin yapıl- a) İş Göremezlik Tazminatı: Bu tazminat,
masıyla birlikte ilgili iş kazası için dosya açıla- Borçlar Kanunu’nun 46. maddesi ile tanımlan-
cak ve kolluk birimleri tarafından tahkikat aşa- mıştır. Cismani bir zarara uğrayan kimsenin,
masına geçilecektir. Burada bir ölümün varlığı iş göremezliği ölçüsünde çalışmasının aksa-
halinde dosya ile bizzat Cumhuriyet Savcısı il- yacağı ve bu nedenle maruz kalacağı zarar ve
gilenecek ve şayet kusurlu şahısların tespiti ile ziyanın, kendisini çalıştırandan isteyebileceği
birlikte bu kusurlu kişiler aleyhine ceza davası prensip olarak kabul edilmiştir.
açacaktır. İş kazası nedeniyle ölüm meydana
gelmesi halinde, şayet ilgililere kusur atfedi- b) Destekten Yoksunluk Tazminatı: İş kazası
lebilmişse, ceza davası açılacak ve şirket yet- veya meslek hastalığı sonucu ölümlerde, ölen

555
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

kimsenin destek olduğu kişiler tarafından işverenden istenebilecek bir tazminat türüdür.

c)Tedavi Giderleri: Kazalıya uygulanan tedavi masraflarının tamamı işverenden istenebilecek-

tir.

3) Sosyal Güvenlik Kurumu Tarafından Açılacak Rücu Davaları: İş kazası neticesinde

kusur oranlarının belirlenmesi ve işçiye, üçüncü kişiye veya işverene kusur izafe edilmesi söz
konusu olacaktır. Bu kusur oranları neticesinde işçiye, geçirmiş olduğu iş kazası neticesinde
gerekli yardımlar yapılacak, aylık bağlanacak ve işçinin maddi açıdan tatmini sağlanmaya ça-
lışılacaktır. Nitekim bu yardım Kurum tarafından karşılanacak ve Kurum da kusurları oranında
ilgililere rücu edecektir.

Güvenlik Performansı ve Ölçütleri (İstatistikler)

Organizasyonlar güvenlik performanslarını, kendi kaza deneyimlerini aynı endüstri kolundaki

diğer organizasyonlarla veya geçmiş deneyimleriyle kıyaslayarak ölçerler. Standart karşılaştır-
malar yapabilmek için bazı matematiksel ölçüler geliştirilmiştir. Bunun için geliştirilen kaza sık-
lık ve kaza ağırlık hızı olarak iki ölçüm metodu vardır.

Kaza Sıklık Hızı/Oranı (Kaza Frekansı

Kazanın sıklığı (Kaza Frekansı, F), belirli bir zaman aralığı içinde meydana gelen ve bir günden
fazla işten kalmaya neden olan kazaların sayısı olarak tanımlanmaktadır.

KSO= Toplam Kaza Sayısı * 1000000 / Toplam insan saat çalışma sayısı

SGK İstatistiklerinde iki hesaplama yöntemi vardır:

556
 İş Kazaları

Kaza Ağırlık Hızı (Oranı)

İş kazalarının ağırlığı (kaza ağırlık hızı, kaza ağırlık oranı), genel olarak, kaza sonunda alınması
gereken istirahat (tedavi) süresi ile ölçülür. Kaza ya da meslek hastalığı nedeniyle “kaybolan iş
günü’’ (kayıp iş günü) işçinin vizite kâğıdı alıp hastaneye gittiği günden başlayarak dönüp tekrar
iş başı yaptığı güne kadar geçen süredir.

KAO= Kazalardan dolayı toplam kayıp gün sayısı * 1000000 / toplam insan saat çalışma sayısı

Genel Kazalanma Oranı

Kaza sıklık (F) ve ağırlık (V) oranlarının birlikte incelenmesiyle bir işyerinin kazaları hakkında
genel fikir edinmek istenirse, bu takdirde her iki oranın karşımı olan Genel Kazalanma Oranı
formülü kullanılır:

Genel Kazalanma Oranı = V*F / 1000

Kaza İstatistikleri Faydaları

Kaza sıklık oranı (F) ve kaza ağırlık oranı (V & G) iş güvenliği çalışmalarına şu yararları
sağlamaktadır:

• Mikro düzeyde, (işyerlerinde) ya da makro düzeyde (ülke genelinde) tümünde veya bir bö-
lümünde ne oranda kaza olduğu hakkında fikir verir,

• Yapılan (günlük, haftalık, yıllık vb.) değerlendirmelerde, çalışmaların etkinliği hakkında fikir
verir,

557
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

• İş kollarını çalışma koşulları (ağır, hafif ) • Sekonder atak hızı: En uzun ikinci kuluç-
açısından sıralama olanağı sağlamak su- ka süresi içinde görülen vaka sayısını, du-
retiyle, sigortacılıkta (tehlike endekslerini yarlı kişi sayısına bölünmesi ile elde edilir.
belirlenebildiğinden mesleki prim hesap-
Epizot Hızı: Bağışıklık bırakmayan, tekrarla-
lamalarında) kullanılır,
yan bulaşıcı hastalıkların boyutunu ölçmek
• Farklı büyüklüklerdeki işyerlerinin kazalar için kullanılır. Belirli bir süre içinde meydana
açısından birbirleri ile karşılaştırılması ola- gelen olay-epizot sayısının, duyarlı kişi sayısı-
nağını sağlar, na bölünmesi ile elde edilir.

• Tüm bu faydalar ışığında yapılacak yeni iş

güvenliği çalışmalarına ışık tutar.

Hastalık (Morbidite) Düzeyini Belirleyen

Ölçütler

Prevalans: Belirli bir zaman kesitinde, bir top-

lumda saptanan tüm (eski ve yeni) vaka sa-
yısının, aynı andaki risk altındaki kişi sayısına
bölünmesiyle elde edilir. Bir hastalığın o top-
lumdaki görülme sıklığını ifade eder.

• Nokta prevalansı; Çok kısa süre içinde var

olan olgu hızını tanımlar.
• Dönem prevalansı: Uzunca bir süre için-
de var olan olgu prevalansını tanımlar

İnsidans: Belirli bir süre içinde, bir toplumdaki

sağlam kişilerin belirli bir hastalığa yakalanma
olasılığıdır. Belirli bir süre içinde görülen yeni
vaka sayısının, risk altındaki sağlam kişilere
bölünmesi ile elde edilir.

Atak Hızı: İnsidansın bulaşıcı hastalıklar ala-

nında kullanılan şeklidir. Belirli bir süre için-
de saptanan bulaşıcı hastalık vaka sayısının,
o hastalığa duyarlı kişi sayısına bölünmesi ile
elde edilir.

• Primer atak hızı: İlk vakanın saptanma-

sından itibaren en uzun bir kuluçka süresi
içinde saptanan vaka sayısının, duyarlı kişi
sayısına bölümü ile elde edilir.
558
 Tehlikeli Ve Çok Tehlikeli
Sınıfta Yer Alan İşlerde Çalıştırılacakların Mesleki Eğitimlerine Dair Yönetmelik

43. BÖLÜM
TEHLIKELI VE ÇOK TEHLIKELI SINIFTA YER ALAN İŞ-
LERDE ÇALIŞTIRILACAKLARIN MESLEKI EĞITIMLERI-
NE DAIR YÖNETMELIK

TANIMLAR: olmaları zorunludur:

Mesleki eğitim: Örgün veya yaygın eğitim yo- a) 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’na
luyla bireyleri mesleğe hazırlamak, meslek sa- göre verilen diploma, bitirme belgesi, yetki
hibi olanların mesleklerindeki gelişimlerini ve belgesi, sertifika, bağımsız işyeri açma belgesi,
yeni mesleklere uyumlarını sağlamak amacıyla kalfalık, ustalık ve usta öğreticilik belgelerin-
gerekli bilgi, beceri, tavır ve değer duygularını den birisi,
geliştiren ve bireylerin fiziki, sosyal, kültürel ve
b) 12/3/2013 tarihli ve 28585 sayılı Resmî
ekonomik yeteneklerinin gelişim sürecinin bir
Gazete ‘de yayımlanan Aktif İşgücü Hizmetle-
plan içerisinde yürütülmesini sağlayan eğiti-
ri Yönetmeliğine göre mesleki eğitim kursları
mi,
veya mesleki eğitim modülü/kursları ile eşit
Mesleki eğitim zorunluluğu süreli olmak koşuluyla işbaşı eğitim program-
ları sonucu alınan belgeler,
MADDE 5 – (1) Ek-1’deki çizelgede yer alan iş-
lerde çalışacakların, işe alınmadan önce, mes- c) Millî Eğitim Bakanlığı veya Millî Eğitim
leki eğitime tabi tutulmaları zorunludur. Bakanlığı tarafından yetkilendirilen kurumlar-
ca verilen operatör belgesi ve sürücü belgesi,
(2) İşyerinde yapılan işler, asıl iş itibariyle
tehlikeli ve çok tehlikeli işler kapsamında ç) 11/7/2002 tarihli ve 24812 sayılı Resmî Ga-
yer almakla birlikte, çalışanın yaptığı iş ek-1 zete ‘de yayımlanan Patlayıcı Madde Ateşleyici
çizelgede belirtilen işler dışında ise, 5/6/1986 Yeterlilik Belgesinin Verilmesi Esas ve Usulleri-
tarihli ve 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu nin Belirlenmesi Hakkında Yönetmelik kapsa-
hükümleri saklı kalmak kaydıyla 6331 sayılı İş mında alınan ateşleyici yeterlilik belgesi,
Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 17 inci mad-
d) Kuruluş kanunlarında veya ilgili kanun-
desi kapsamında mesleki eğitim alma zorun-
larca yetkilendirilmiş kamu kurum ve kuruluş-
luluğu aranmaz.
ları tarafından düzenlenen eğitim faaliyetleri
MESLEKİ EĞİTİMLERİN BELGELENDİRİLME- sonucunda verilen belgeler,
Sİ
e) Millî Eğitim Bakanlığının ilgili birimi-
MADDE 6 – (1) Ek-1 çizelgede yer alan işler- nin onayının alınması şartıyla; kamu kurumu
de fiilen çalıştırılacakların, yaptığı işe uygun niteliğindeki meslek kuruluşları, eğitim amaç-
aşağıda belirtilen belgelerden birisine sahip lı faaliyet gösteren vakıf ve dernekler, işçi ve

559
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

işveren kuruluşları ile bünyelerinde kurulu
iktisadi işletmeler, işçi ve işveren kuruluşları
tarafından Türk Ticaret Kanunu hükümlerine
göre kurulmuş eğitim amaçlı şirketler ve işve-
ren tarafından düzenlenen eğitim faaliyetleri
sonucunda verilen belgeler,
f) Uluslararası kurum ve kuruluşlardan
alınan ve Millî Eğitim Bakanlığı tarafından
denkliği sağlanan belgeler,
de çalıştırılacakların yapılan işe uygun mesleki
eğitim belgesi olarak diploma, sertifika veya
belgelerinin bulunup bulunmadığı hususu,
Bakanlık iş müfettişleri tarafından denetlenir.
(2) İşverenler, bu Yönetmelik kapsamında yer
alan işlerde çalıştırılacakların mesleki eğitim
belgelerinin bir örneğini özlük dosyalarında
saklamak ve istendiğinde yetkili memurlara
göstermek zorundadır.

g) 30/12/2008 tarihli ve 27096 sayılı Resmî Geçerli sayılan belgeler

Gazete ‘de yayımlanan Meslekî Yeterlilik, Sınav
GEÇİCİ MADDE 1 – (1) 4857 sayılı İş Kanu-
ve Belgelendirme Yönetmeliği kapsamında
nu’nun mülga 85 inci maddesi kapsamında
verilen meslekî yeterlilik belgeleri,
31/5/2009 tarihli ve 27244 sayılı Resmî Gazete
(2) Bu Yönetmelik kapsamına giren işlerde ‘de yayımlanan Ağır ve Tehlikeli İşlerde Çalıştı-
1/1/2013 tarihinden önce işe alındığına dair rılacak İşçilerin Mesleki Eğitimlerine Dair Teb-
Sosyal Güvenlik Kurumuna ait kayıtlar esas liğe göre alınan mesleki eğitim belgeleri bu
alınarak 1/1/2013 tarihinden önce çalışmaya Yönetmelik kapsamında da geçerli sayılır.
başlayanlara Millî Eğitim Bakanlığı ile birinci
MESLEKİ EĞİTİM ALINACAK İŞLERE AİT Çİ-
fıkranın (e) bendinde sayılan(1) kurum ve kuru-
ZELGE
luşlar arasında yapılacak protokoller çerçeve-
sinde verilecek en az 32 saatlik eğitim modül- Arama VE Sondaj İşleri
lerinden geçirilerek alınan eğitimler sonucu
Petrol, tabii gaz, su, her çeşit maden, maden
düzenlenecek belgelere sahip olanlar bu Yö-
filizleri ve mineralleri arama ve her çeşit son-
netmelik kapsamında mesleki eğitim almış
daj işleri.
olarak kabul edilir.
Petrol, tabii gaz, su ve her çeşit maden ve ma-
(3) 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanu- den filizleri ve mineralleri ile taş, toprak, kum
nu’na göre istihdam edilecekler hariç olmak ve benzeri maddelerin çıkarılması ve üretimi
üzere, kamu kurum ve kuruluşlarında çalışa- işleri.
caklar için gerekli olan mesleki eğitim belgele- Petrol, tabii gaz, su, her çeşit maden ve maden
ri kurum ve kuruluşlarca önceden belirlenir ve filizleri mineralleri ile taş, toprak, kum ve ben-
işe alımlar bu esaslar da göz önünde bulundu- zeri maddelerin çıkartılması ile üretimi işleri-
rularak yapılır. nin yapılmasında tamamlayıcı nitelikte olan
kırma, yıkama, zenginleştirme, taşıma, depo-
Mesleki eğitim zorunluluğunun denetlen-
lama ve benzeri işler
mesi
Metalurji Sanayi ile İlgili İşler
MADDE 7 – (1) Ek-1 çizelgede yer alan işler-
• Metallerin ve metalsilerin filiz ve mine-
560

Sınıfta Yer Alan İşlerde Çalıştırılacakların Mesleki Eğitimlerine Dair Yönetmelik
rallerden itibaren pirometalurjisel, kimyasal,
elektrolitik usullerle üretimi işleri ve bunlarla
ilgili işler.
• Metallerin ve metalsilerin eritilme-
si, saflaştırılması, alaşımlarının üretimi ve bu
maksatlarla yapılan her çeşit işler.
• Metal ve alaşımlarının, metalsi ve ala-
şımlarının her çeşit döküm ve haddeleme,
presleme suretiyle sıcak ve soğuk olarak şekil-
lendirilme işleri.
• Font, çelik ve diğer madenlerin ve ala-
şımlarının eritilip potalara dökülmek sureti ile
çeşitli eşyaların imali işleri.
• Metal ve alaşımlarına, metalsi ve ala-
şımlarına uygulanan ısıl işlemleri (Tav, su ver-
me ve benzeri işlemler).
• Kükürdün eritme yoluyla üretimi, öğü-
tülmesi ambalajı ve depolanması ve bunlarla
ilgili işler.
Taş ve Toprak Sanayii ile İlgili İşler
Taş ocaklarında her çeşit taşın çıkartılması ve
işlenmesi işleri (Kırma, kesme, taşıma, öğütme,
yontma, cilalama ve benzeri işler).
Çimento fabrikalarında ve taş ocaklarında; di-
namitleme, konkasör ve yağcılığı, konkasöre
vagon devirme ve monitör havai hat yağcılığı
ekskavatör işleri ile çimento üretiminde kalker
stoklanması, kalsinatör, klinker elevatörü, am-
balaj, gezer vinç, kaynak, santralde ocakçılık
ve külcülük, ocak ve fırın duvarcılığı ve tamir-
ciliği, yükleme ve boşaltma, su kulesi, baca ve
boya tamiri, gezer vinç yolları, kanalizasyon ve
bakım işleri.
Kireç ve alçı taşının yakılması ve bunları öğüt-
me ve eleme işleri
Toprağın pişirilmesi suretiyle imal olunan ki-
561
Tehlikeli Ve Çok Tehlikeli
remit, tuğla, ateş tuğlası, boru, pota, künk ve
benzeri inşaat ve mimari malzeme işleri.
Fayans, porselen ve seramik imaline ait işler.
Cam, şişe, optik ve benzeri malzeme fabrika ve
imalathanelerinde üretime ilişkin işler ve bun-
ların işlenmesine ait işler.
13, 14 ve 15 numaralı bentlerde belirtilen işler-
den fırın işleri ile silis tozları saçan işler.
Metal ve Metalden Mamul Eşya Sanayii ile
İlgili İşler
• Ağır saç levhaları bağlama, perçinleme
ve presleme işleri ile kalafat işleri.
• Gemi inşaat ve tamiratında iskele, dik-
me ve kızak işleri ile vinçler, iş iskeleleri, bum-
balar, direkler, demir ve zincirler ve benzeri
teçhizatlara ait işler.
• İskeleler, çarpantlar, köprüler, motorlar,
makinalar, kazanların imali ve bunların monta-
jı ile işletilmesi işleri.
• Demir tel ve çubuktan malzeme imala-
tı işleri (Çivi, zincir, vida vb. gibi).
• Demiri ısıtıp döverek şekillendirme
veya presleme suretiyle çeşitli eşya imali işleri.
• Soğuk demircilik ve her çeşit kaynak
işleri (Oksijen, elektrik, punta ve dikiş kaynağı
işleri gibi).
• Altın, gümüş, bakır, pirinç, alüminyum
ve benzeri malzemeden eşya imalatı işleri.
• Kurşun kaynak işleri, seri ve devamlı le-
him işleri.
• 10 kg ‘yi aşan tornacılık, tesviyecilik
gibi talaşlı imalat ve taşlama işleri.
• Her türlü madeni ve fiber optik kablo
imali, çelik ve benzeri malzemelerden tel, şerit
gibi soğuk haddeleme, imali işleri.
• Muharrik kuvvetle işleyen tam otoma-
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

tik soğuk şekillendirme tezgahlarında yapılan buç, kolon, kiriş, aşık, mertek gibi) üretimi ve
işler. yerinde montajı işleri.
• Metal yüzeylerde yapılan, mekanik ve • Çimento ve betondan eşya ve inşaat
kimyasal temizlik işleri ile elektroliz yolu ile malzemesi (Bina, karayolu, demiryolu, köprü,
yapılan koruyucu kaplama (Nikelaj, kromaj ve baraj ve benzeri üst yapılarla, her türlü alt ya-
kadmiyum kaplama vb.) sıcak daldırma yolu pılar ve tünellerde kullanılan elemanlar) imali
ile yapılan koruyucu kaplama (Kurşun, kalay, ve tatbikatı.
çinko vb.) çeşitli kimyasal maddelerle yapılan • Beton, asfalt, çimento, alçı ve kireç gibi
diğer koruyucu kaplama (fosfatlama, eloksal yapı malzeme ve maddelerinin üretimi, işlen-
vb.) teflon ve emaye işleri. mesi, bunlardan elde edilen yarı mamul ve
mamul ürünlerin hazırlanması ve yerinde uy-
Ağaç ve Bunlardan Mamul Eşya Sanayii ile
gulanmasına ait işler.
İlgili İşler
• Her türlü zeminin hafriyatı, yarma ve
• Muharrik kuvvetle çalışan her türlü bı- doldurulma işleri.
çaklar ve testereler ile kesici, yontucu, soyucu,
Kimya Sanayi ile İlgili İşler
delici makinalar ve hızarlarla yapılan işler.
• Kurutma işleri, yapıştırma işler, kontra • Klorür asidi, sülfat asidi, nitrat asidi vb.
plak, kontratabla, yonga ağaçtan mamul suni her çeşit tahriş edici ve yakıcı asitler ile sodyum
tahta ve PVC yüzey kaplamalı suni tahta imali ve potasyum hidroksit, amonyak gibi her türlü
işleri ile emprenye işleri. alkalilerin üretimi ve bunlarla yapılan işler.
• Aldehitler, ketonlar, eterler, karbon
Yapı İşleri
sülfür, analin, alkoller, solventler, tinerler, trik-
• Bina, duvar, set, baraj, yol, demiryolu, lor-etilen ve benzerleri gibi ve parlayıcı mad-
köprü, tünel, metro, her türlü raylı sistem, is- delerin imali ve bunlarla yapılan işler.
kele, liman, marina, dalgakıran, balıkçı barına- • Ham petrol ve katranların distilasyonu,
ğı, hava alanı, havai hat, çelik konstrüksiyon bitum, madeni yağlar ve her türlü akaryakıt ve
yapı kanalizasyon, yağmur suyu drenajı ve her rafinasyon işleri.
türlü drenaj sistemleri, kanal, kanalet, fosep- • Odun ve kömürlerin gazlaştırılmaları,
tik, kuyu, havuz, spor tesisleri, her türlü son- koklaştırılmaları ve bunlardan elde edilen bi-
daj işleri, her nevi yer üstü ve yer altı inşaat, tum, katran gibi ara ve art ürünlerin distilasyo-
su üstü ve su altı inşaatları, her türlü temel nu işleri.
inşaatı işleri (Ankrajlı istinat duvarı, fore kazık • Doğal gaz, Likit petrol gazı, hava gazı,
yapımı, palplanşlı çalışmalar vb. ), yıkım işleri, bio gaz ve asetilen gazı gibi her türlü gaz üre-
arazi ölçüm, etüt, araştırma, her çeşit onarım timi, stoklanması ve arz işleri.
ve güçlendirme ve benzeri işler ve bu işler için • Asfalt ile dam tecrit maddeleri ve yağ-
gerekli araç, malzeme, sabit tesis ve ekipma- lamaya özgü, olup petrol rafinerilerinde elde
nın kullanılması işleri. edilemeyen sıvı ve katı yağların imali işleri.
• Her türlü prefabrik yapı elemanı (pa- • Her türlü patlayıcı madde ve mühim-

562

Sınıfta Yer Alan İşlerde Çalıştırılacakların Mesleki Eğitimlerine Dair Yönetmelik
matın imali, depolanması ve nakli işleri.
• Her türlü zehirli gazların ve savaş gaz-
larının üretimi, kullanılması, depolanması ve
nakli işleri.
• Aktif kömürlerin, diğer aktif maddele-
rin ve çeşitli kimyasal maddelerin emprenyas-
yon işleri.
• Her türlü patlayıcı maddenin kullanıl-
dığı işler ile toz ve gaz maskeleri, koruyucu
başlık, elbiseler ile diğer koruyucuların kulla-
nılması zorunluluğu bulunan işler.
• Piroteknik malzemesi hazırlama ve
imali işleri (Aydınlatma ve işaret fişekleri, ha-
vai fişekler şenlik maytapları, tabanca mantarı
benzerleri).
• Her türlü organik ve anorganik zehirli
veya tahriş edici maddelerle boya ve vernik
imali ve bunlardan meydana gelen zehirli ve
tahriş edici boyaların kullanılması işleri.
• Kimyasal gübrelerin üretimi ve depo-
lanması işleri.
• Selülozik, sentetik ve her çeşit boya
imali işleri.
• Sellüloit imali ve lak nitrosellülozu ile
yapılan çeşitli kimyasal maddelerin imali işleri.
• Ensektisit, rodentisit ve tarımsal müca-
dele ilaçları hazırlanması, üretimi ve depolan-
ması işleri.
• Flor, klor, brom, iyot üretimi ve bunla-
rın zarar verici türevlerinin imali işleri.
• Organik ve anorganik pigmentlerin
imali işleri.
• İnsan sağlığına zarar verici kimyasal
maddelerin üretimi, yükleme, boşaltma ve
nakli işleri.
• Akümülatör imali ve seri olarak akümü-
latörlerin bakım ve şarj işleri.
• Uyuşturucu maddelerin imali işleri.
563
Tehlikeli Ve Çok Tehlikeli
• Bitkisel ve hayvansal yağların üretimi
ve bunlardan yapılan maddelerin imaline iliş-
kin işler.
• Tabakhaneler ile her çeşit deri fabrika
ve imalathanelerinde tabaklama, nakil ve de-
polama işleri.
• Tüylü olarak kullanılacak derileri hazır-
lama işleri
KAĞIT VE SELÜLOZ SANAYİİ İLE İLGİLİ İŞLER
• Kâğıt hamuru ve odun hamuru üretimi
işleri.
• Selüloz üretimi işleri.
• Kâğıt ve selüloz üretiminde klor, hipok-
lorit, kükürt dioksit, hiposülfit gibi tahriş edici
ve zararlı maddelerin üretimi ile çözeltilerinin
hazırlanması, kullanılması ve geri kazanılması
işleri.
GIDA SANAYİİ İLE İLGİLİ İŞLER
• Her türlü canlı hayvanın kesilmesi, iş-
lenmesi, ambalajlanması, sakatat tesislerinde-
ki işler.
• Deniz ve göl tuzlalarıyla kaya tuzu iş-
letmelerinde yapılan üretim, rafine, ambalajla-
ma, doldurma ve taşıma işleri.
Tütün Sanayii ile İlgili İşler
• İmalathane ve depolardaki aktarma iş-
leri.
Enerji Üretimi, Nakli ve Dağıtımı ile İlgili İş-
ler
• Buhar, gaz ve sair muharrik kuvvet üre-
timiyle ilgili işler.
• Elektriğin üretimi, nakli ve dağıtımı iş-
leri, elektrik bakım ve onarım işleri.
• Hareket halinde bulunan makine, mo-
tor ve aksamı ile transmisyon tertibatının yağ-
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

lanması, tamiri ve temizlenmesi gibi işler.
Nakliye Benzeri İşler
• Araçsız olarak yirmi beş kilodan yukarı
ağırlık taşıma, boşaltma ve yükleme işleri.
• El arabası gibi araçlarla elli kilodan yu-
karı ağırlık taşıma, boşaltma ve yükleme işleri.
• Üç ve dört tekerlekli ve pedallı araba-
larla altmış kilodan yukarı ağırlık taşıma, bo-
şaltma ve yükleme işleri.
• En çok %10 rampalı yerlerde vagonet-
lerle üç yüz kilodan yukarı ağırlık taşıma, bo-
şaltma ve yükleme işleri.
• Gaz, petrol, su ve benzeri maddelerin
her çeşit boru vasıtasıyla taşınması ve bu nakil
hatlarında yapılan bakım, onarım, tamirat ve
benzeri işler.
Tarım ve Hayvancılık İşleri
döşemeleri imali, çeşitli sanayi ürünleri, kişisel
koruyucular gibi) asbest hamuru hazırlama ve
şekillendirme işleri.
• Sünger avcılığı işleri.
• Süngerleri temizleme, yıkama, beyaz-
latma ve boyama işleri.
• İtfaiye işleri.
• Ocakçılık, ateşçilik işleri ile ocak ve
baca temizleme işleri.
• Kanalizasyon ve foseptik işleri.
• Her türlü çöp ve atık maddeler (toplan-
ması, taşınması, depolanması, işlenmesi, yok
edilmesi vb.) ile ilgili işler.
• Bataklık kurutma, su altı ve toprak altı
işleri ile suya girilerek yapılan her türlü işler.

• Denizlerde göllerde ve nehirlerde balık • Radyoloji işleri ile radyum ve radyo ak-
ve diğer hayvanların ve bitkilerin avlanması, tif maddelerle ve radyasyon yayan her türlü
toplanması, üretilmesi, (bunlardan elde edile- cihazla (Çeşitli röntgen, manyetik rezonans ve
cek ürün ve yan ürünler) ve dalyan işleri. benzeri elektronik cihazlar) çalışılan işler.
• Tarım ilaçları kullanımı işleri • Vahşi veya zehirli hayvan bulunduran
Ardiye ve Antrepoculuk bahçelerdeki ve hayvan terbiyesi yapılan yer-
lerdeki her türlü işler.
• Ardiyeler, antrepolar, umumi mağaza-
lar ve iskelelerde yapılan her türlü ambarlama, • Her türlü mürekkep imali işleri.
depolama, yükleme ve boşaltma işleri. • Hayvan tahniti işleri.
Haberleşme • Kemik, boynuz, tırnak ve hayvan kanı
• Posta, telefon, telgraf, telsiz, radyo, te- ile ilgili üretim işleri.
levizyon gibi iletişim araçları için yapılan her • Metalden matbaa harfi imali ve klişe
türlü yapım, bakım, onarım ve alt yapı işleri. imali işleri.
Çeşitli İşler • Deri sanayiinde mamul derilere yüz ve
• Asbest tozları ile yapılan her çeşit ima- fantezi fason yapma ve derileri perdahlama iş-
lat ile (Dam tecrit malzemesi, çimento ve as- leri.
best esaslı borular, kauçuklu ve plastikli yer

564
 Tehlikeli Ve Çok Tehlikeli
Sınıfta Yer Alan İşlerde Çalıştırılacakların Mesleki Eğitimlerine Dair Yönetmelik

• Makinesiz deniz nakil araçlarında (Mav-

na, şat ve benzerleri) yapılan bütün işler.

• Yüzer vinç ve taraklarda yapılan işler.

• Hava alanlarındaki uçuşa hazırlık işleri

ile yer hizmetleri ve bakım işleri.

• Uçaklarda yapılan bütün işler ve uçak-

larla yapılan ilaçlama ve yangın söndürme iş-
leri.

• Kara, demiryolu, deniz ve göl taşıt araç-

ları için bakım, ikmal, onarım ve park yerlerin-
de yapılan işler.

• Her türlü siloculuk işleri.

• Matbaacılık işleri (Her türlü basım işle-

ri)

• Her türlü katı ve sıvı ara ürün ve nihai

ürünlerin ambalajlanması, paketlenmesi ve
dolumu işleri.

• Deri, suni deri, plastik, ağaç ve diğer

malzemelerden mamul her türlü ayakkabı,
terlik ve benzerleri imalat işleri.

565
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

44. BÖLÜM
İŞYERLERINDE ACIL DURUMLAR HAKKINDA
YÖNETMELIK / 18 HAZIRAN 2013

Acil durum: İşyerinin tamamında veya bir kıs- d) Acil durumlarla mücadele için işyerinin bü-
mında meydana gelebilecek yangın, patlama, yüklüğü ve taşıdığı özel tehlikeler, yapılan işin
tehlikeli kimyasal maddelerden kaynaklanan niteliği, çalışan sayısı ile işyerinde bulunan
yayılım, doğal afet gibi acil müdahale, müca- diğer kişileri dikkate alarak; önleme, koruma,
dele, ilkyardım veya tahliye gerektiren olayları,tahliye, yangınla mücadele, ilk yardım ve ben-
zeri konularda uygun donanıma sahip ve bu
Acil durum planı: İşyerlerinde meydana gele-
konularda eğitimli yeterli sayıda çalışanı gö-
bilecek acil durumlarda yapılacak iş ve işlem-
revlendirir ve her zaman hazır bulunmalarını
ler dahil bilgilerin ve uygulamaya yönelik ey-
sağlar.
lemlerin yer aldığı planı,
e) Özellikle ilk yardım, acil tıbbi müdahale,
Güvenli yer: Acil durumların olumsuz sonuç-
kurtarma ve yangınla mücadele konularında,
larından çalışanların etkilenmeyeceği mesafe-
işyeri dışındaki kuruluşlarla irtibatı sağlayacak
de veya korunakta belirlenmiş yeri, ifade eder.
gerekli düzenlemeleri yapar.
İşverenin yükümlülükleri
f ) Acil durumlarda enerji kaynaklarının ve
MADDE 5 – (1) İşverenin acil durumlara ilişkin tehlike yaratabilecek sistemlerin olumsuz du-
yükümlülükleri aşağıda belirtilmiştir: rumlar yaratmayacak ve koruyucu sistemleri
etkilemeyecek şekilde devre dışı bırakılması
a) Çalışma ortamı, kullanılan maddeler, iş ekip-
ile ilgili gerekli düzenlemeleri yapar.
manı ile çevre şartlarını dikkate alarak meyda-
na gelebilecek ve çalışan ile çalışma çevresini g) Varsa alt işveren ve geçici iş ilişkisi kurulan
etkileyecek acil durumları önceden değerlen- işverenin çalışanları ile müşteri ve ziyaretçi gibi
direrek muhtemel acil durumları belirler. işyerinde bulunan diğer kişileri acil durumlar
konusunda bilgilendirir.
b) Acil durumların olumsuz etkilerini önleyici
ve sınırlandırıcı tedbirleri alır. Çalışanların yükümlülük ve sorumlulukları

c) Acil durumların olumsuz etkilerinden ko- MADDE 6 – (1) Çalışanların acil durumlarla il-
runmak üzere gerekli ölçüm ve değerlendir- gili yükümlülükleri aşağıda belirtilmiştir:
meleri yapar.
a) Acil durum planında belirtilen hususlar
ç) Acil durum planlarını hazırlar ve tatbikatla- dahilinde alınan önleyici ve sınırlandırıcı ted-
rın yapılmasını sağlar. birlere uymak.

566
 İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik/18 Haziran 2013

b) İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, • Dokümantasyon, tatbikat ve acil du-

tesis ve binalarda kendileri ve diğer kişilerin rum planının yenilenmesi aşamaları izlenerek
sağlık ve güvenliğini tehlikeye düşürecek acil hazırlanır. Acil durumların belirlenmesi
durum ile karşılaştıklarında; hemen en yakın
MADDE 8 – (1) İşyerinde meydana gelebilecek
amirine, acil durumla ilgili görevlendirilen so-
acil durumlar aşağıdaki hususlar dikkate alına-
rumluya veya çalışan temsilcisine haber ver-
rak belirlenir:
mek.
a) Risk değerlendirmesi sonuçları.
c) Acil durumun giderilmesi için, işveren
ile işyeri dışındaki ilgili kuruluşlardan olay yeri- b) Yangın, tehlikeli kimyasal maddeler-
ne intikal eden ekiplerin talimatlarına uymak. den kaynaklanan yayılım ve patlama ihtimali.

Ç) Acil durumlar sırasında kendisinin ve çalış- c) İlk yardım ve tahliye gerektirecek olay-
ma arkadaşlarının hayatını tehlikeye düşür- lar. Ç) Doğal afetlerin meydana gelme ihtimali.
meyecek şekilde davranmak.
d) Sabotaj ihtimali.
(2) İşveren, çalışanların kendileri veya diğer ki-
Önleyici ve sınırlandırıcı tedbirler
şilerin güvenliği için ciddi ve yakın bir tehlike
ile karşılaştıkları ve amirine hemen haber ve- MADDE 9 – (1) İşveren, belirlediği mümkün
remedikleri durumlarda; istenmeyen sonuçla- ve muhtemel acil durumların oluşturabileceği
rın önlenmesi için, bilgileri ve mevcut teknik zararları önlemek ve daha büyük etkilerini sı-
donanımları çerçevesinde müdahale edebil- nırlandırmak üzere gerekli tedbirleri alır.
melerine imkân sağlar. Böyle bir durumda ça- (2) Acil durumların olumsuz etkilerinden
lışanlar, ihmal veya dikkatsiz davranışları olma- korunmak üzere tedbirler belirlenirken gerekli
dıkça yaptıkları müdahaleden dolayı sorumlu olduğu durumda ölçüm ve değerlendirmeler
tutulamaz. yapılır.
Acil durum planı (3) Alınacak tedbirler, risklerden korunma
MADDE 7 – (1) Acil durum planı, tüm işyerleri ilkelerine uygun olur ve toplu korumayı esas
için tasarım veya kuruluş aşamasından başla- alır.
mak üzere Acil durum müdahale ve tahliye yöntemleri
• Acil durumların belirlenmesi, bunla- MADDE 10 – (1) İşverence acil durumların
rın olumsuz etkilerini önleyici ve sınırlandırıcı meydana gelmesi halinde uyarı verme, arama,
tedbirlerin alınması, kurtarma, tahliye, haberleşme, ilk yardım ve
• Görevlendirilecek kişilerin belirlenme- yangınla mücadele gibi uygulanması gereken
si, acil durum müdahale yöntemleri belirlenir ve
yazılı hale getirilir.
• Acil durum müdahale ve tahliye yön-
temlerinin oluşturulması, (2) Tahliye sonrası, işyeri dâhilinde kalmış
olabilecek çalışanların belirlenmesi için sayım

567
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

da dâhil olmak üzere gerekli kontroller yapılır. tehlike sınıfına göre her 30, 40 ve 50’ye kadar
çalışan için birer destek elemanı daha görev-
(3) İşveren, işyerinde acil durumların
lendirir.
meydana gelmesi halinde çalışanların bu du-
rumun olumsuz etkilerinden korunması için (2) İşveren, ilkyardım konusunda
bulundukları yerden güvenli bir yere gidebil- 22/5/2002 tarihli ve 24762 sayılı Resmî Gazete
meleri amacıyla izlenebilecek uygun tahliye ‘de yayımlanan İlkyardım Yönetmeliği esasları-
düzenlemelerini acil durum planında belirtir na göre destek elemanı görevlendirir.
ve çalışanlara önceden gerekli talimatları verir.
(3) Her konu için birden fazla çalışanın
(4) İşyerlerinde yaşlı, engelli, gebe veya görevlendirilmesi gereken işyerlerinde bu ça-
kreş var ise çocuklara tahliye esnasında refakat lışanlar konularına göre ekipler halinde koor-
edilmesi için tedbirler alınır. dineli olarak görev yapar. Her ekipte bir ekip
başı bulunur.
(5) Acil durum müdahale ve tahliye yön-
temleri oluşturulurken 27/11/2007 tarihli ve (4) İşveren tarafından acil durumlarda
2007/12937 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla ekipler arası gerekli koordinasyonu sağlamak
yürürlüğe konulan Binaların Yangından Ko- üzere çalışanları arasından bir sorumlu görev-
runması Hakkında Yönetmelik hükümleri dik- lendirilir.
kate alınır.
(5) 10’ dan az çalışanı olan ve az tehlikeli
(6) Acil durum müdahale ve tahliye yön- sınıfta yer alan işyerlerinde birinci fıkrada be-
temleri oluşturulurken çalışanlar dışında müş- lirtilen yükümlülüğü yerine getirmek üzere 1
teri, ziyaretçi gibi işyerinde bulunması muhte- kişi görevlendirilmesi yeterlidir.
mel diğer kişiler de göz önünde bulundurulur.
Dokümantasyon
Görevlendirilecek çalışanların belirlenmesi
MADDE 12 – (1) Acil durum planı asgarî aşağı-
MADDE 11 – (1) İşveren; işyerlerinde tehli- daki hususları kapsayacak şekilde dokümante
ke sınıflarını tespit eden Tebliğde belirlenmiş edilir:
olan çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde
a) İşyerinin unvanı, adresi ve işverenin
30 çalışana, tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerin-
adı.
de 40 çalışana ve az tehlikeli sınıfta yer alan iş-
yerlerinde 50 çalışana kadar; b) Hazırlayanların adı, soyadı ve unvanı.

a) Arama, kurtarma ve tahliye, c) Hazırlandığı tarih ve geçerlilik tarihi. Ç)

Belirlenen acil durumlar.
b) Yangınla mücadele,
d) Alınan önleyici ve sınırlandırıcı tedbir-
Konularının her biri için uygun donanıma sa-
ler.
hip ve özel eğitimli en az 1’ er çalışanı destek
elemanı olarak görevlendirir. İşyerinde bunla- e) Acil durum müdahale ve tahliye yön-
rı aşan sayılarda çalışanın bulunması halinde, temleri.

568
 İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik/18 Haziran 2013

f) Aşağıdaki unsurları içeren işyerini veya sunda yapılacak düzenlemeleri içeren tatbikat
işyerinin bölümlerini gösteren kroki: raporu hazırlanır.

1) Yangın söndürme amaçlı kullanılacak- (2) Gerçekleştirilen tatbikat neticesinde

lar da dâhil olmak üzere acil durum ekipman- varsa aksayan yönler ve kazanılan deneyimle-
larının bulunduğu yerler. re göre acil durum planları gözden geçirilerek
gerekli düzeltmeler yapılır.
2) İlkyardım malzemelerinin bulunduğu
yerler. (3) Birden fazla işyerinin bulunduğu iş
merkezleri, iş hanlarındaki işyerlerinde tatbi-
3) Kaçış yolları, toplanma yerleri ve bu-
katlar yönetimin koordinasyonu ile yürütülür.
lunması halinde uyarı sistemlerinin de yer al-
dığı tahliye planı. Acil durum planının yenilenmesi

4) Görevlendirilen çalışanların ve varsa MADDE 14 – (1) İşyerinde, belirlenmiş olan

yedeklerinin adı, soyadı, unvanı, sorumluluk acil durumları etkileyebilecek veya yeni acil
alanı ve iletişim bilgileri. durumların ortaya çıkmasına neden olacak
değişikliklerin meydana gelmesi halinde etki-
5) İlk yardım, acil tıbbi müdahale, kurtar-
nin büyüklüğüne göre acil durum planı tama-
ma ve yangınla mücadele konularında işyeri
men veya kısmen yenilenir.
dışındaki kuruluşların irtibat numaraları.
(2) Birinci fıkrada belirtilen durumlardan ba-
(2) Acil durum planının sayfaları numara-
ğımsız olarak, hazırlanmış olan acil durum
landırılarak; hazırlayan kişiler tarafından her
planları; tehlike sınıfına göre,
sayfası paraflanıp, son sayfası imzalanır ve söz
konusu plan, acil durumla mücadele edecek a) Çok tehlikeli işyerlerinde 2
ekiplerin kolayca ulaşabileceği şekilde işyerin-
b) Tehlikeli işyerlerinde 4
de saklanır.
c) Az tehlikeli işyerlerinde 6
(3) Acil durum planı kapsamında hazırla-
nan kroki bina içinde kolayca görülebilecek Yılda bir yenilenir.
yerlerde asılı olarak bulundurulur.
Çalışanların bilgilendirilmesi ve eğitim
Tatbikat
MADDE 15 – (1) Tüm çalışanlar acil durum
MADDE 13 – (1) Hazırlanan acil durum planı- planları ile arama, kurtarma ve tahliye, yangın-
nın uygulama adımlarının düzenli olarak takip la mücadele, ilkyardım konularında görevlen-
edilebilmesi ve uygulanabilirliğinden emin ol- dirilen kişiler hakkında bilgilendirilir.
mak için işyerlerinde yılda en az bir defa olmak
(2) İşe yeni alınan çalışana, iş sağlığı ve
üzere tatbikat yapılır, denetlenir ve gözden
güvenliği eğitimlerine ilave olarak acil durum
geçirilerek gerekli düzeltici ve önleyici faali-
planları ile ilgili bilgilendirme yapılır.
yetler yapılır. Gerçekleştirilen tatbikatın tarihi,
görülen eksiklikler ve bu eksiklikler doğrultu- (3) Acil durum konularıyla ilgili özel olarak

569
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

görevlendirilenler, yürütecekleri faaliyetler ile
ilgili özel olarak eğitilir. 11 inci maddenin birin-
ci fıkrası uyarınca görevlendirilen çalışanlara,
eğitimlerin işyerinde iş güvenliği uzmanı veya
işyeri hekimi tarafından verilmesi halinde, bu
durum işveren ile eğitim verenlerce imzalana-
rak belgelendirilir.
Büyük endüstriyel tesislerde acil durum
planı
Bir aydan kısa süreli geçici işlerde acil du-
rum planlaması
MADDE 19 – (1) Bir aydan kısa süreli işlerde,
işyerinin veya yapılacak işin mahiyeti itibarıy-
la çalışanları doğrudan etkilemesi muhtemel
acil durumlar için bu Yönetmelik kapsamında
yapılan özel görevlendirmeler işverence yapı-
lır ve çalışanlar özel görevi bulunanlar ve acil
durumlar ile ilgili bilgilendirilir.

MADDE 16 – (1) İş Sağlığı ve Güvenliği Kanu- Acil durum planı rehberleri

nunun 29 uncu maddesi gereğince güvenlik
MADDE 20 – (1) Kamu kurum ve kuruluşları,
raporu hazırlanan işyerlerinde hazırlanacak
kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşla-
dahili acil durum planları bu Yönetmelikte be-
rı, işçi- işveren ve memur sendikaları ile kamu
lirtilen acil durum planı hazırlığında dikkate
yararına çalışan sivil toplum kuruluşlarının fa-
alınarak kullanılır.
aliyet gösterdikleri sektörde hazırladıkları reh-
Birden fazla işveren olması durumunda acil ber taslaklarından, Bakanlıkça bu Yönetmelik
durum planları hükümlerine uygunluğu yönünden değerlen-
dirilerek onaylanan taslaklar, Bakanlık tarafın-
MADDE 17 – (1) Aynı çalışma alanını birden
dan sektör, meslek veya yapılan işlere özgü
fazla işverenin paylaşması durumunda, yürü-
acil durum planı rehberleri olarak yayımlanır.
tülen işler için diğer işverenlerin yürüttüğü iş-
ler de göz önünde bulundurularak acil durum
planı işverenlerce ortaklaşa hazırlanır.

(2) Birden fazla işyerinin bulunduğu iş mer-

kezleri, iş hanları, sanayi bölgeleri veya sitele-
rinin işyerlerince hazırlanan acil durum plan-
larının koordinasyonu yönetim tarafından
yürütülür.

Asıl işveren ve alt işveren ilişkisinin bulun-

duğu işyerlerinde acil durum planları

MADDE 18 – (1) Bir işyerinde bir veya daha

fazla alt işveren bulunması halinde acil durum
planlarının hazırlanması konusunda işyerinin
bütünü için asıl işveren, kendi çalışma alanı ve
yaptıkları işler ile sınırlı olmak üzere alt işve-
renler sorumludur.

570
 Biyolojik Risk Etmenleri

45. BÖLÜM
BIYOLOJIK RISK ETMENLERI

Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Enfektivite: Etkenin sağlam kişiye (konakçıya)

Önlenmesi Hakkında Yönetmelik ulaşabilme ve dokulara yerleşip üreyebilme
özelliğidir.
(6331 sayılı Kanunun 30. maddesine dayanı-
larak ve Avrupa Birliğinin 18/9/2000 tarihli ve Enfeksiyon hastalığı: Etkenin vücuda girip,
2000/54/EC sayılı Konsey Direktifine paralel üreyip hastalık belirtileri vermesine enfeksi-
olarak hazırlanmıştır. yon hastalığı denir.

15.06.2013 tarihinde, 28678 sayılı Resmî Gaze- Patojenite, Virulans, Enfektivite

te ‘de yayınlanmıştır.

Tanımlar (Madde-4)

Biyolojik etkenler: Herhangi bir enfeksiyona,

alerjiye veya zehirlenmeye neden olabilen,
genetik olarak değiştirilmiş olanlar da dahil
mikroorganizmalar, hücre kültürleri ve insan
parazitleridir.

Mikroorganizma: Genetik materyali replikas-

yon veya aktarma yeteneğinde olan hücresel
veya hücresel yapıda olmayan mikrobiyolojik
varlıktır.

Hücre kültürü: Çok hücreli organizmalardan

türetilmiş hücrelerin in–vitro olarak geliştiril-
mesidir.
Enfeksiyon Zinciri
Patojenite: Etkenin konakçının vücudundaki
dokularda oluşturabildiği hasarın, tahribatın Enfekte Hava, su, gıda,
kişi, yer temas
şiddetidir.

Virülans: Patojen organizmanın hastalık oluş- Tedavi Temizlik,Teknik Bağışıklama,

turabilme yeteneğidir. Etkenin insanda oluştu- önlemler
Eğitim
racağı hastalığın şiddeti.

571
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Risk Grupları Birden fazla grupta yer alan biyolojik etkenlere

maruziyet söz konusu ise risk değerlendirme-
Biyolojik etkenler, enfeksiyon risk düzeyine
sinde tüm zararlı biyolojik etkenlerin oluştur-
göre 4 risk grubunda sınıflandırılır:
duğu tehlike dikkate alınır
Grup 1 biyolojik etkenler: İnsanda hastalığa
yol açma ihtimali bulunmayan biyolojik etkenler.

Örnek: Canlı (attenüe) aşılar

Grup 2 biyolojik etkenler: İnsanda hastalığa

neden olabilen, çalışanlara zarar verebilecek,
ancak topluma yayılma olasılığı olmayan, ge-
nellikle etkili korunma veya tedavi imkânı bu-
lunan biyolojik etkenler. Biyolojik Etmenlere Maruziyetin Olabile-
Örnek: Kızamık, kabakulak, polio, Hepatitis-A, ceği İşler (Ek-1)
frengi, Onore, clostridium tetani, e. coli. h. pilori, • Gıda üretilen fabrikalarda çalışma
varicella zoster,
• Tarımda çalışma
Grup 3 biyolojik etkenler: İnsanda ağır hasta-
• Hayvanlarla ve/veya hayvan kaynaklı ürün-
lıklara neden olan, çalışanlar için ciddi tehlike
lerle çalışma
oluşturan, topluma yayılma riski bulunabilen
ancak genellikle etkili korunma veya tedavi • Sağlık hizmetlerinin verildiği yerlerde, ka-
imkânı olan biyolojik etkenler. rantina dahil morglarda çalışma
• Mikrobiyolojik tanı laboratuvarları dışındaki
Örnek: Brucella abortus, Brucella canis, Brucella
kliniklerde, veterinerlik ve teşhis laboratuar-
Melitensisi, Salmonella typhi, tbc, lepra, antrax, larında çalışma
Hepatitis-B, C, D, ekinokok, şark çıbanı • Atıkları yok eden fabrikalarda çalışma

Grup 4 biyolojik etkenler: İnsanda ağır has- • Kanalizasyon, arıtma tesislerinde çalışma
talıklara neden olan, çalışanlar için ciddi teh-
like oluşturan, topluma yayılma riski yüksek
BİYOLOJİK TEHLİKE İŞARETİ (Ek-ll)
olan ancak etkili korunma ve tedavi yöntemi
bulunmayan biyolojik etkenler.

Örnek: Variola (majör- minör) virüs, Kırım-Kongo

kanamalı ateşi, ebola virüsü Equine morbillivirus

Biyolojik Risk Etkenlerinin Sınıflandırılması

(Sarı zemin üzerine siyah sembol)
Biyolojik etmenler, enfeksiyon risk düzeyine
göre 4 grupta sınıflandırılmaktadır:

572
 Biyolojik Risk Etmenleri

Risklerin Belirlenmesi ve Değerlendirilmesi İşverenlerin Yükümlülükleri

(Madde-6)
Bakanlığın bilgilendirilmesi (Md-9)
1. Biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulu-
Risk değerlendirmesi sonuçları, risk bulundu-
nan herhangi bir çalışmada, çalışanın maruzi-
ğunu ortaya koyuyorsa, Bakanlıkça istenmesi
yetinin türü, düzeyi, süresi
halinde, işveren aşağıdaki bilgileri Çalışma ve
2. Birden fazla grupta yer alan biyolojik etken- İş Kurumu İl Müdürlüğüne verir:
lere maruziyetin söz konusu olduğu işlerde
a) Risk değerlendirmesinin sonuçları.
risk değerlendirmesi, zararlı biyolojik etkenle-
rin tümünün oluşturduğu tehlike dikkate alı- b) Biyolojik etkenlere maruz kalınan işler.
narak yapılır.
c) Maruz kalan çalışan sayısı.
3. Risk değerlendirmesi, çalışanın biyolojik et-
ç) İş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer
kenlere maruziyet koşullarını etkileyebilecek
sağlık personelinin adı, soyadı, unvanı ve bu
herhangi bir değişiklik olduğunda yenilenir.
konudaki yeterliliği.
Risk değerlendirmesi, şu bilgiler dikkate
d) Alınan koruyucu ve önleyici tedbirler.
alınarak yapılır;
e) Çalışanların, grup 3 veya grup 4’te biyolo-
İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi
jik etkenlere ait fiziksel korumalarının ortadan
Yönetmeliğinde (RG:29/12/2012-28512) yer
kalkması sonucu oluşacak maruziyetten ko-
alan hükümler ile aşağıda sayılan hususlar
runması için yapılan acil eylem planı.
dikkate alınarak risk değerlendirmesi
yapılır: İşverenler, bu bilgileri istemeleri halinde
çalışanlara ve/veya çalışan temsilcilerine verir.
a) İnsan sağlığına zararlı olan veya olabilecek
biyolojik etkenlerin sınıflandırılması. İşveren, biyolojik etkenin ortama yayılmasına
ve insanda ciddi enfeksiyona veya hastalığa
Yetkili makamların, çalışanların sağlığını ko-
sebep olabilecek herhangi bir kaza veya olayı
rumak için biyolojik etkenlerin denetim altına
derhal Bakanlığa (ÇSGB) ve Sağlık Bakanlığına
alınması hakkındaki önerileri.
bildirir.
c) Çalışanların yaptıkları işler sonucunda orta-
İşletmenin faaliyeti sona erdiğinde, biyolojik
ya çıkabilecek hastalıklarla ilgili bilgiler.
etkene maruz kalan çalışanların listesi ile tüm
ç) Çalışanların yaptıkları işler sonucunda orta- tıbbi kayıtlar Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlü-
ya çıkabilecek alerjik veya toksik etkiler. ğüne verilir.

d) Yaptıkları işle doğrudan bağlantılı olarak Hijyen ve kişisel korunma (Madde 10-)
çalışanların yakalandığı hastalıklar ile ilgili bil-
• Çalışanların, biyolojik etkenlerin bulaşma
giler.
riskinin olduğu çalışma alanlarında yiyip iç-
meleri engellenir.

573
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

• Çalışanlara uygun koruyucu giysi veya özel c) Hijyen gerekleri.

giysi sağlanır.
ç) Koruyucu donanım ve giysilerin kullanımı
• Çalışanlara, göz yıkama sıvıları ve/veya cilt ve giyilmesi.
antiseptikleri de dahil, uygun ve yeterli te-
d) Herhangi bir olay anında ve/veya olayların
mizlik malzemeleri bulunan yıkanma ve tu-
önlenmesinde çalışanlarca yapılması gereken
valet imkanları sağlanır.
adımlar.
• Gerekli koruyucu donanım ve ekipman, be-
lirlenmiş bir yerde uygun olarak muhafaza e) Eğitim, biyolojik etkenlerle teması içeren ça-
edilir. lışmalara başlanmadan önce verilir.

• Mümkünse kullanımdan önce kontrol edilip f ) Değişen ve ortaya çıkan yeni risklere uygun
temizlenir, bozuksa tamir edilir veya değiş- olarak yenilenir.
tirilir.
g) Gerektiğinde periyodik olarak tekrarlanır.
• Her kullanımdan sonra kontrol edilip temiz-
Özel durumlarda çalışanın bilgilendirilmesi
lenir
(Madde 12-)
• İnsan ve hayvan kaynaklı numunelerin alın-
İşveren; biyolojik etkenlerle çalışma sırasında
ması, işlem yapılması ve incelenmesi yön-
oluşan ciddi bir kaza veya olay durumunda
temleri belirlenir.
veya grup 4 biyolojik etkenlerle yapılan çalış-
• Biyolojik etkenlerle kirlenmiş olabilecek iş malarda, işyerinde asgari takip edilecek prose-
giysileri ve koruyucu ekipman, çalışma ala- dürleri içeren yazılı talimatları sağlar ve müm-
nından ayrılmadan önce çıkarılır ve diğer kün olduğu yerlerde uyarıları görünür şekilde
giysilerden ayrı bir yerde muhafaza edilir. İş- asar.
verence, kirlenmiş bu giysilerin ve koruyucu
ekipmanın dekontaminasyonu ve temizliği Çalışanlar, biyolojik etkenlerin kullanımı sıra-
sağlanır, gerektiğinde imha edilir. sında meydana gelen herhangi bir kaza veya
olayı, iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi veya
• Alınan önlemlerin maliyeti çalışanlara yan-
işveren veya işveren vekiline derhal bildirir.
sıtılmaz.
Çalışanların eğitimi ve bilgilendirilmesi
Özel durumlarda çalışanın bilgilendirilmesi
(Madde 11-)
İşverenler, biyolojik etkenlerin ortama yayıl-
İşveren, işyerinde çalışanların ve/veya çalışan
masından doğan ve insanda ciddi enfeksiyona
temsilcilerinin uygun ve yeterli eğitim almala-
ve/veya hastalığa neden olabilecek kaza veya
rını sağlar ve özellikle aşağıda belirtilen konu-
olayı, çalışanlara ve/veya çalışan temsilcilerine
larda gerekli bilgi ve talimatları verir:
derhal bildirir. İşverenler, kazanın sebeplerini
a) Olası sağlık riskleri. ve durumu düzeltmek için alınan önlemleri de
en kısa zamanda çalışanlara ve/veya çalışan
b) Maruziyeti önlemek için alınacak önlemler.
temsilcilerine bildirir.

574
 Biyolojik Risk Etmenleri

Biyolojik etkenlere maruz kalan çalışanla- Biyolojik etkenlere maruz kalan çalışanla-
rın listesi (Md-13) rın listesi (Md-13)

İşverenler, aşağıdaki kayıtları uygun bir şekilde Aşağıda belirtilen enfeksiyonlara neden olabi-
tutar. lecek biyolojik etkenlere maruziyet söz konusu
olduğunda, bu liste, bilinen son maruziyetten
 Grup 3 ve/veya grup 4 biyolojik etkenlere
sonra en az kırk yıl boyunca saklanır:
maruz kalan çalışanların listesini,
 Yapılan işin türünü, a) Kalıcı veya gizli enfeksiyona neden olduğu
 Mümkünse hangi biyolojik etkene maruz bilinen biyolojik etkenlere maruziyet.
kaldıklarını ve b) Eldeki bilgi ve verilere göre, seneler sonra
 Maruziyetler, kazalar ve olaylarla ilgili ka- hastalığın ortaya çıkmasına kadar teşhis edi-
yıtlar. lemeyen enfeksiyonlara sebep olan biyolojik
* Biyolojik etkenlere maruz kalan çalışan- etkenlere maruziyet.
ların listesi (Md-13) c) Hastalığın gelişmesinden önce uzun kuluç-
Bu liste ve kayıtlar, maruziyet sona erdik- ka dönemi olan enfeksiyonlara sebep olan bi-
ten sonra en az on beş yıl saklanır yolojik etkenlere maruziyet.

• Her çalışan, kişisel olarak kendisini ilgilendi- ç) Tedaviye rağmen uzun süreler boyunca tek-
ren bilgilere ulaşma hakkına sahiptir. rarlayan hastalıklarla sonuçlanan biyolojik et-
kenlere maruziyet.
• Çalışanların ve/veya çalışan temsilcilerinin,
çalıştıkları konu ile ilgili ortak bilgilere ula- d) Uzun süreli ciddi hasar bırakabilen enfeksi-
şabilmeleri sağlanır. yonlara sebep olan biyolojik etkenlere maru-
ziyet.
• İşyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı veya bu
konuyla ilgili diğer sorumlu kişilerin bu lis- • Bakanlığa bildirim (Madde 15-)
teye ulaşabilmeleri sağlanır.
İşverenler, Grup 2, 3 ve 4 biyolojik etkenlerin
ilk kez kullanımında Çalışma ve İş Kurumu İl
Müdürlüğüne ön bildirimde bulunur.
EK–III SINIFLANDIRILMIŞ BİYOLOJİK ET-
KENLER LİSTESİ Bu bildirim işin başlamasından en az otuz gün
önce yapılır.
• A: Olası alerjik etkileri olan.
• D: Bu biyolojik etkene maruz kalan çalışanla- Sağlık gözetimi (Madde 16-)
rın listesinin bilinen son maruziyetten sonra İşveren çalışanların, çalışmalara başlamadan
15 yıldan daha fazla saklanması gereken. önce ve işin devamı süresince düzenli aralıklarla
• T: Toksin üretimi olan. sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlar.

• V: Etkili aşısı bulunan. Sağlık gözetim kayıtları maruziyetin son bul-

masından sonra 15 yıl süre ile saklanır.

575
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Biyolojik etkenlere mesleki maruziyet sonucu 3.Aşılama bedeli çalışana yüklenmeyecektir.

meydana gelen her hastalık veya ölüm vakala-
4.İstendiğinde yetkililere gösterilmek üzere,
rı Bakanlığa bildirilir.
ilgili her çalışan için bir aşılama belgesi düzen-
Çalışanların sağlık gözetim ile ilgili hususlar lenecektir
Ek-IV’te v erilmiştir.
Tanı laboratuvarları dışında kalan insan
Ek–IV Çalışanların Sağlık Gözetiminde sağlığı ve veterinerlikle ilgili hizmetler
Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Risk değerlendirmesi yapılırken, aşağıdaki hu-
1. Biyolojik etkenlere maruz kalan çalışanların suslara özellikle dikkat edilir:
sağlık gözetiminden sorumlu olan işyeri heki-
Hasta insanlarda veya hayvanlarda ve onlar-
mi, çalışanların sağlık durumlarını ve maruzi-
dan alınan maddelerde ve örneklerde;
yet koşullarını bilmelidir.
a) Biyolojik etkenlerin varlığı hakkındaki belir-
2. Çalışanların sağlık gözetimi, işyeri hekimli-
sizlikler.
ğinin uygulama ve prensiplerine uygun olarak
yürütülmeli ve aşağıdaki önlemleri içermelidir: b) Var olduğu bilinen veya var olduğundan
şüphe edilen biyolojik etkenlerin oluşturduğu
a) Çalışanların mesleki ve tıbbi özgeçmişleri ile
tehlike.
ilgili kayıtlarının tutulması,
c) İşin doğasından kaynaklanan riskler.
b) Çalışanların kişisel sağlık durumunun de-
ğerlendirilmesi, Çalışanları sağlık ve güvenlik yönünden koru-
mak için aşağıdaki hususları da içeren uygun
c) Uygun ise, erken ve geri dönüşü olan etkilerin
önlemler alınır:
saptanmasının yanı sıra biyolojik ölçümleme.
a) Uygun dekontaminasyon ve dezenfeksiyon
Sağlık gözetimi yapılırken, her çalışan için, iş-
yöntemlerinin belirlenmesi.
yeri hekimliğinde ulaşılabilen son bilgiler ışı-
ğında, konu ile ilgili daha ileri testler yapılma- b) Biyolojik etkenlerin bulaştığı atıkların risksiz
sına karar verilebilir. bir şekilde işlenmesini ve ortadan kaldırılması-
nı sağlayacak uygun yöntemlerin kullanılması.
EK–VII Koruyucu Aşı Uygulama Kılavuzu
Grup 3 veya grup 4 biyolojik etkenlerle enfek-
Aşağıdaki hususlar, koruyucu aşılamanın uy-
te olan veya olduğundan şüphelenilen hasta
gulanmasında hesaba katılacaktır.
insanların veya hayvanların bulunduğu izo-
1.Biyolojik etkenlere maruz kalanlar, etkene lasyon yerlerinde, enfeksiyon riskini en aza
karşı etkili bir aşı varsa aşılanacaktır. indirmek için, Ek-V’in (A) sütununda belirtilen
önlemler alınır.
2.Aşılama, ilgili mevzuat ve uygulamalara uy-
gun yürütülecektir. Çalışanlar, aşılanmanın ve
aşılanmamanın sakıncaları ve yararları hakkın-
da bilgilendirilecektir.

576
 Biyolojik Risk Etmenleri

Endüstriyel işlemler, laboratuvarlar ve hayvan barınakları için özel önlemler

Risk değerlendirmesini takiben biyolojik etkenin risk derecesine göre fiziksel koruma düzeyi
tespit edilir ve Ek- V’te belirtilen önlemler alınır. Aşağıda belirtilen biyolojik etkenlerle çalışma-
lar;

1) Grup 2 biyolojik etkenler için koruma düzeyi en az 2 olan,

2) Grup 3 biyolojik etkenler için koruma düzeyi en az 3 olan,

3) Grup 4 biyolojik etkenler için koruma düzeyi en az 4 olan, çalışma alanlarında yürütülür.

Koruma Düzeyleri ve Alınacak Önlemler ile İlgili Göstergeler Ek–V

Bu ekte yer alan önlemler, çalışanlara yönelik risk değerlendirmesine, işin ve ilgili biyolojik etke-
nin doğasına göre uygulanacaktır.

577
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

578
 Biyolojik Risk Etmenleri

ENDÜSTRİYEL İŞLEMLERDE ALINACAK ÖNLEMLER (EK–VI)

Grup 1 biyolojik etkenler:

Canlı zayıflatılmış (attenüe) aşılar dahil Grup 1 biyolojik etkenlerle çalışmalar için genel mesleki
güvenlik ve hijyen ilkelerine uyulacaktır.

Grup 2, Grup 3 ve Grup 4 biyolojik etkenler:

İşlemin bir bölümü veya belirli bir işlemle ilgili risk değerlendirmesi sonucuna göre aşağıdaki
farklı kategorilere karşılık gelen koruma önlemleri bir arada seçilerek uygulanabilir.

579
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

580
 Biyolojik Risk Etmenleri

Biyolojik İzleme
Hayvancılıkta Sık Görülen Biyolojik Risk Etmenleri

Sağlık Çalışanları İçin Aşı Takvimi

581
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Hepatit B

Hepatit C

582
 Psikososyal Risk Etmenleri

46. BÖLÜM
PSIKOSOSYAL RISK ETMENLERI

Mesleki Risk Faktörleri ÖRGÜTSEL STRES KAYNAKLARI

• Biyolojik Riskler • Örgütsel Politikalar
• Kimyasal Riskler • Adaletsiz veya yetersiz performans değer-
• Fiziksel Riskler lendirme

• Psikososyal Riskler • Adaletsiz ödeme

• Ergonomik Riskler • Keyfi ve belirsiz politikalar

• İşin dönerli olarak verilmesi
İş Stresi
• İdealist iş tanımları
• Stres, işyerlerinde kas-iskelet sistemi hasta-
lıklarından sonra en sık rastlanan ikinci sağ- Örgütün Yapısal Özellikleri
lık sorunudur.
1. Merkezilik
• İş stresi iyilik halini ve üretim kapasitesini
etkileyebilir ve ilginç olarak zamanla iş stre- 2. Karara katılmada yetersizlik
siyle baş etme yeterliğini geliştirebilir. 3. Gelişme veya ilerleme fırsatının azlığı
STRES NEDİR? 4. Aşırı biçimsellik
Kişinin kendisini tehdit altında hissetmesine 5. Emeğin bölünmesi ve aşırı uzmanlaşma
neden fiziksel veya psikolojik zorlanmalar kar-
şısında, savunma ya da uyum sağlama ama- 6. Örgütün, birimlerin birbirine bağımlılığı
cıyla verdiği tepkidir.
Fiziksel Koşullar
STRESÖR 1. Radyasyon
Birey ve organizmanın uyumunu bozan stres 2. Kalabalık çalışma koşulları
deneyimleşmesine neden olan iç ya da dış
ortamlardan kaynaklanan uyaranlara stresör 3. Özel yaşam
denir. 4. Aşırı gürültü

5. Sıcak ya da soğuk ortam

583
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

6. Zehirli maddeler İş gerekleri

7. Hava kirliliği 1. Tekrarlı çalışma

8. İş kazaları ve yetersiz aydınlatma 2. Zaman baskısı ve iş teslimatı

Örgütsel Süreçler 3. Beceri gereğinin azlığı

1. Zayıf iletişim 4. Başka kişilerden sorumlu olma

2. Performansa ilişkin dönüt eksikliği veya za- 5. Eksik veya fazla istihdam
yıflığı
Rol özellikleri
3. Amaçların belirsizliği veya çatışması 1. Rol çatışması
4. Yetiştirme programları 2. Rol belirsizliği
İş gerekleri ve rol özelliklerine ilişkin stres kay- 3. Rolün az veya fazla oluşu
nakları ise şöyledir:
4. Rol-statü uyumsuzluğu
Çalışma koşullar
Bireysel etmenli stres kaynakları
1. Kalabalık
1. İşkolik olma
2. Gizliliğin korunamayışı
2. İyimserlik- kötümserlik
3. Mekan düzenlemesinin kötü oluşu
3. Gerilime tahammül düzeyi
4. Zehirli kimyasal maddelerin varlığı
4. Nevrotik kişilik
İş koşulları
5. Endişe
1. Güvenlik
6. Yetenek
2. tehlikesi
7. Orta yaş bunalımı
3. Hava kirliliği 3.Radyasyon

Kişiler arası ilişkiler

1. Adaletsiz veya saygısız denetçiler

2. Kabul ve tanınma yoksulluğu

3. Güven yoksulluğu

4. Yarışma

5. Temsil sorumluluklarında güçlük

6. Gruplar arası ve grup içi çatışmalar

584
 Psikososyal Risk Etmenleri

İş Stresinin Neden ve Sonuçları

Strese Yanıt Evreleri • Göz bebekleri büyür.

• Tehlike durumuna hazır olma-Alarm aşaması • Solunum sayısı artar
• Direnme-karşı koyma aşaması • Aşırı yemek yer yada iştahsızdır
• Tükenme aşaması • Kalp atışları hızlanır,
• kan basıncı yükselir
1. Evre: Tehlike durumuna hazır olma-
alarm aşaması: • Sindirim yavaşlar,

• Stres hormonlarının salgılanması, göz be- • Mide asidi artar

beklerinin büyümesi, kan basıncının yük-
selmesi ve terleme Alarm Aşamasında Duygusal Belirtiler

• Organizma mücadele ederek ya da kaçarak • Huzursuzluk, sıkıntı, gerginlik

stresten korunmaya çalışır. • Kaygılı olma, karamsarlık
• Durgunlaşma, çökkünlük
Alarm Aşamasında Fiziksel Belirtiler
• Sinirlilik, öfke patlamaları
• Kan akımı beyne ve kaslara yönlenir
• Aşırı duygusallık, kolay kırılabilirlik
• Tükürük artar
• İşte isteksiz tavırlar
• Ter bezi faaliyetleri artar
• Özgüven azalması, güvensizlik
• Ellerde titremeler başlar
• Depolanmış yağ ve şeker kana karışır
• Baş ağrısı olur

585
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Alarm Aşamasında Zihinsel Belirtiler Psikososyal Sağlık Kontrolleri

• Unutkanlık • Mental durum muayeneleri
• Konsantrasyonda azalma • Uluslararası geçerli ve güvenilir ölçek ve
• Kararsızlık formlar kullanılabilir:

• İlgi azalması −− Beck Anksiyete Ölçeği

• İş kalitesinde düşüş −− Beck Depresyon Ölçeği

• Hatalarda artış −− Maslach Tükenmişlik Ölçeği

• Aşırı hayal kurma −− Uyku düzeni sorgulama formu
• Olumsuzluklar üzerinde odaklanmak −− Dikkat Dağınıklığı Testi

Alarm Aşamasında Sosyal Belirtiler İş Stresinin Kurumsal Sonuçları

• Sosyal hayatın yoksunlaşması • Örgütte kalite, üretim ve verimlilik sorunları,
• Randevulara gitmemek veya iptal etmek • Çalışanlarda iş tatminsizliği ve moral kaybına,
• İnsanlarda hata bulmaya çalışmak • Yöneten ve çalışanlar uyumsuzluk, çatışma
• Sözel hakaret ve suçlamalar • İş gücü devri* (yüksek olması o örgütteki ça-
• Birden fazla kişiyle dargınlık lışan giriş ve çıkışlarının fazla olduğunun bir
göstergesidir)
2. Evre: Direnme-karşı koyma aşaması: • Maliyet yükü; işe devamsızlık, sigorta ve
• Organizma stres yaratan duruma karşı di- hastane masraflarının artması, hırsızlık ve
rencini yükseltmeye çalışır sabotaj, sakatlık ve erken emeklilik ödeme-
leri
• Kişi stres kaynağı olan problemi etkili bir
şekilde çözdüğü zaman, vücut alarm aşa-
İş Stresiyle Kurumsal Mücadele
masında meydana gelen zararları onarır ve
yanıt sonlanır. • Olumlu örgüt iklimi (hiyerarşik yerine yatay
örgütlenme)
3. Evre: Tükenme aşaması: • Sosyal destek sistemleri, Koçluk
• Stresle etkili bir şekilde baş edilemediğinde • Katılımcı yönetim, Örgütsel rollerin belirlen-
ya da stres kaynakları çoğaldığında alarm mesi ve çatışmanın azaltılması
reaksiyonundaki tepkiler yeniden ortaya çı-
• Kariyer planlama ve geliştirme
kar.
• Zaman yönetimi
• Tükenme, stresin devam etmesi durumun-
da savunmanın azalıp kapasitesinin tüken- • Ücret yönetimi
mesi, kronik etkilerin ve hastalıkların başla- • Etkin iletişim
dığı dönemdir.
586
 Psikososyal Risk Etmenleri

• Stres yönetimi eğitimi, Personeli güçlendir- İş psikolojisi

me ve ekip • İşyerinde, çalışanların davranışlarını incele-
• çalışması, Stres danışmanlığı yen, psikolojinin uygulamalı bir dalıdır
• Çalışma ortamının iyileştirilmesi (aydınlat-
Psikososyal Risk Kaynakları
ma, gürültü, temizlik, termal konfor, ergo-
nomi, vb.) • İnsan- insan
• İnsan- çevre
Mesleki Tükenmişlik Sendromu
• İnsan- makine
• Maslach tükenmişliği “profesyonel bir kişi-
nin mesleğinin özgün anlamı ve amacın- • İnsan-iş etkileşimi
dan kopması, hizmet verdiği insanlar ile • …
artık gerçekten ilgilenmiyor olması” olarak
tanımlamıştır. İnsan- İnsan Etkileşimi
İnsan;
Özellikle sağlık çalışanlarında sık görülür.
• Fiziki ve bedeni özellikler;
Temel özellikleri: −− somut ve büyük oranda saptanabilir
• Enerji kaybı • Psikolojik özellikler;
• Motivasyon eksikliği −− Kişiliği, huyu, duruşu, azmi vb…
• Sosyal geri çekilme • Psikolojik özellikler kişinin fiziki yapısını ve
• Duyarsızlaşma, kişisel beceri ve perfor- performansını
mansta azalma −− etkiler mi?
Oluşmasında etkili faktörler: rol çatışma- −− Nasıl?
ları, rol belirsizlikleri, aşırı iş yükü, dinlenme
zamanlarının azlığı, denetim yetersizliği, çalı- • Yöneticileri ile olan ilişkileri
şanın işi üzerinde kontrol yetkisinin olmaması, −− Mobbing (bezdirme)
sosyal ve aile desteğinin yetersizliği • İş arkadaşları
6098 --Yeni Türk Borçlar Kanunu • Ailesi
MADDE 417- İşveren, hizmet ilişkisinde işçi- • Yakınları ve dostları
nin kişiliğini korumak ve saygı göstermek ve • ….
işyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düze-
ni sağlamakla, özellikle işçilerin psikolojik ve
cinsel tacize uğramamaları ve bu tür tacizlere
uğramış olanların daha fazla zarar görmeme-
leri için gerekli önlemleri almakla yükümlü-
dür.

587
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

İnsan-Çevre Etkileşimi İşte Strese Yol Açan Nedenler ve Oluşan Durum

İş yeri ortamında;
• fiziksel,
• kimyasal
• Biyolojik
• Ergonomik
• …
Risk etkenleri ile etkileşim halinde.

İnsan- Makine Etkileşimi

Makine ve ekipmanlar, iş üretiminin bir parçası
olup insan gücüne katkı sunar ve üretimin art-
masını sağlar.
Bunun için;
Çalışanın makineyi iyi kullanması onu;
• İyi tanımasına,
• Fiziksel ve ruhi yapısına uygun olmasına
• Makineden kaynaklanan olumsuz (gürültü,
ısı, sarsıntı vb..) durumlardan etkilenmesine
bağlıdır.
İnsan- İş Etkileşimi
Kişinin yaptığı işten etkilenmesinden doğal
bir şey yoktur.
Sorun;
• Hangi etkenlerin nasıl etkilediği ve gerekli
önlemlerin alınıp alınmadığıdır
Örn;
• İş çalışana uygun hale getirilmiş midir?
• Kişinin ücreti yaptığı işi ne kadar karşıla-
maktadır?
Psikososyal Risk Etkenlerin Olumsuz Sonuçları
Fiziksel Sonuçlar:
• Kalp ve dolaşım, solunum, sindirim, kas is-
kelet ve bağışıklık sistemlerini etkilediği, bu
etkilerin hormonal sistemin etkilenmesine
bağlı olarak ortaya çıktığı düşünülmektedir.
• İş stresi ile boyun, omuz, kol ve sırt kasla-
rında ve eklemlerde ortaya çıkan yakınma-
lar arasında ilişki olduğu da görülmektedir.
Yine bazı araştırmalara göre iş stresi bağı-
şıklık sistemini zayıflatır ve kişinin bulaşıcı
hastalıklara karşı direncini azaltır.
Davranışsal Sonuçlar:
• Çeşitli araştırmalara göre iş stresiyle sigara ve
çay, kahve tüketiminin artması, madde bağımlı-
lığı, uyku bozuklukları arasında ilişki vardır.
İş ile ilgili Akıl Sağlığı Sorunları :

• Sosyal hakları var mı ve yeterli midir? • Zehirli madde maruziyetine bağlı psişik bo-
zukluklar; civa, arsenik, kurşun ..gibi kim-
• ….
588
 Psikososyal Risk Etmenleri

yasalların psikoza yol açtığı bilinmektedir. Stres…

(dikkat, bellek bozuklukları, işitsel ve görsel • “… kişinin yaşamındaki olaylara verdiği tepki
halusinasyonlar … vücudun üzerindeki herhangi bir baskıya
• Süre ile sınırlı tekrarlayıcı işin yol açtığı nev- verdiği önceden belirli olmayan yanıt …”
rozlar; telefon santrali, sürekli yazı ve bilgi- (Hans Selye: Stress without distress. 1974)
sayar kullananlar. (uyuma ve uyanma güçlü-
ğü, uyku bozuklukları, mizaç bozuklukları, iş Stres, bütün vücudu ve zihni etkiler.
dışında işinde tekrar ettiği 1.Nöroendokrin sistemi ile doğrudan
• Esansiyel depresyon ve somatik hastalık- 2.Sağlıksız davranışlar ile dolaylı yoldan
lar: Özellikle parça başı ve verimlilik esasına
Stres Sonuçları Özetlersek…
göre çalışan işçilerde gözlenmektedir.
• Dikkatsizlik
• İşe bağlı Anksiyete: kaygı ,endişe ,anlam-
• Öfke
sız korku ,panik ataklar, aşırı yorgunluk hali,-
ve uyku bozukluğu gibi bulgular • Sosyal izolasyon
• Unutkanlık
• Travma sonrası stres bozukluğu: beklen-
• Korku -Endişe -Panik
medik yaşamı tehdit eden yaralanma, ölüm
• Ağlama
ve şiddet yaşaması veya tanık olması sonra-
sı ortaya çıkar. Bulgular; donup kalma, öfke • Suçluluk duygusu
atakları, duygularını denetleme güçlüğü • Ajitasyon
• Depresyon
• Daha çok itfaiye işçileri, kurtarma görevlile-
• Uykusuzluk
ri, acil servis ve güvenlik görevlilerinde gö-
rülür. • Aşırı uyuma
• Kabuslar
• Karoshi: Aşırı çalışmaya bağlı ölüm. Beyin
• İştahsızlık
kanaması
• Aşırı yeme-şişmanlık
• Strese bağlı tükenmişlik sendromu: işçinin • Sindirim bozuklukları
kapasitesini zorlamaya başlaması, buna bir
• Baş ağrısı
süre dayanması sonrası
• Baş dönmesi
• Aşırı yorgunluk, sindirim sistemi yakınmala- • Göğüs ağrıları
rı, adale ve eklem ağrıları, baş ağrısı ve uyku • Kas gerginliği
bozuklukları eklenir.
• Kas ağrıları
• Tükenme daha sonra dışa vurmaya başlar. • İshal
Çabuk sinirlenme, cinsel işlev bozuklukları • Ülser
ve özgüvensizlik, sürekli kusur arama, kon- • Çarpıntı
santrasyon bozukluğu gibi mental ve dav-
• HT, DM, KVS hast
ranışsal değişiklikler izlenir.
• Sigara, alkol, ilaç bağımlılığı

589
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

47. BÖLÜM
TOKSOKOLOJİ

Toksikoloji nedir? Endüstri Zehiri

• Güvenli bir madde yoktur. Ama güvenli bir İşyerlerinde meslek hastalıklarına (zehirlen-
şekilde kullanılabilir. melerine) neden olan kimyasal maddeler “en-
• Etkisi doz ve maruz kalıma bağlıdır. düstri zehirleri” olarak tanımlanabilir.

• Toksikolojik çalışmalar kimyasal maddelerin Bir zehirlenmenin “endüstriyel ve mesleki ze-

özelliklerinden faydalanmak, “kabul edilebi- hirlenme” olarak tanımlanabilmesi için, kişinin
lir güvenli” düzeyi bulmak içindir. çalıştığı yerde o kimyasal maddeye devamlı
olarak maruz kalması sonucu ortaya çıkması
Klasik toksikoloji dört ana alana ayrılır; gerekir.
1.Çevre Toksikolojisi (ekotoksikoloji): Çev- Bu süre; toksik maddenin işyeri ortamında bu-
renin özellikle de insan çevresinin zehirli mad- lunan miktarına ve kimyasal maddenin toksik
delerle kirlenmesi nedeniyle, canlıların bu kir- özelliklerine bağlıdır.
liliklere maruz kalması ve bunun sonuçları ile
ilgilenen dal IARC Raporu

2. Endüstriyel Toksikoloji (mesleki toksiko- • Grup 1: Kesin kanserojen maddeler (defini-

loji): Üretim ve çalışma sırasında, üretimde tely) – 116 ajan
kullanılan ya da üretilen zehirli maddelere in- • Grup 2
sanların maruz kalması ve bunun sonuçları ile
2A: Muhtemel kanserojenler (probably) – 70
ilgilenen dal
ajan güçlü kanıtlar var
3. Ekonomik Toksikoloji: İnsanların ilaç, in-
2B: Şüpheli kanserojenler (possibly) – 285 ajan
sektisit, gıda katkı maddesi gibi günlük ya-
kanıtlar zayıf
şamda kullandığı maddelerden ileri gelen
zehirlenmeleri veya bu maddelerin zehirli / • Grup 3: İnsanda kanserojen olarak sınıflan-
zararlı etkilerini inceleyen dal. dırılamaz – 506 ajan

4. Adli Toksikoloji: Zehirlenmelerin sonuçla- • Grup 4 : Muhtemelen insanda kanserojen

rını, tanı ve tedavisini ve bunların hukuki bo- değil – 1 ajan
yutların inceleyen dal.

590
 Toksokoloji

Kimyasalların insan sağlığına etkileri LC 50 (Öldürücü Konsantrasyon)

(Toksisite profili) • Belirli koşullarda solunum yolu ile verildi-
Her kimyasal doza bağımlı olarak aşağıdaki ğinde hayvanların %50’sini öldüren kimya-
toksisitelerden birini veya birkaçını gösterme sal maddenin solunan havadaki konsant-
potansiyali vardır. rasyonudur. Balıklarda LC50 kullanılır.

• Akut toksisite Kronik toksik etki

• Kronik toksisite • Uzun süre (3 aydan fazla) akut toksik dozun

• Mutajenik etki altında maruz kalma sonucu oluşan kronik
zehirlenme, kümülatif zehirlerle görülür.
• Karsinojenik etki
• Üriner sisteme etki • Genel olarak bir zehirin organizmadan atı-
lım hızı, absorbsiyon hızına göre daha yavaş
• Teratojenik etki
ise, bu toksik madde organizmada birikebi-
• Transplasental karsinojenik etki lir yani “kümülatif özellik” gösterir. Kronik
• Fertilite üzerine etki zehirlenme endüstride kimyasal maddelere
• İmmünotoksik etki maruz kalan işçiler için önemlidir.
• Nörolojik etki • Kronik zehirlenme endüstride kimyasal mad-
Akut toksik etki delere maruz kalan işçiler için önemlidir.

Bir kimyasal maddenin toksik dozuna; bir kere Mesleki maruziyet sınır değeri
veya kısa süre içerisinde (24 h) birçok kere ma- • Kimyasal maddeler ile çalışmada başka bir
ruz kalma sonucu organizmada oluşan hasar biçimde belirtilmedikçe, 8 saatli sürede çalı-
“akut toksisite” olarak tanımlanır. şanların solunum bölgesindeki havada bu-
“Akut maruz kalma” ile oluşan zehirlenme be- lunan kimyasal madde konsantrasyonunun
lirtileri, uzun süreli düşük miktarda kimyasal zaman ağırlıklı ortalamasının üst sınırı.
maddeye maruz kalma ile oluşan “kronik ze-
hirlenme“ belirtilerinden oldukça farklıdır 1-TLW-TWA
• 1) TLV-TWA (Eşik Sınır Değer Zaman Ağırlıklı
Letal Doz 50=(öldürücü doz 50) =(LD50) Ortalama / Threshold Limit Value Time We-
• Solunum yolu dışında diğer bütün yollarla ighed Avarage)
organizmaya girerek etki gösteren katı veya • TWA: 8 saatlik belirlenen referans süre için
sıvı haldeki kimyasal bileşiklerin akut toksi- ölçülen veya hesaplanan zaman ağırlıklı or-
site ölçüsüdür. talama. (Kim.Madde Yön)
• Birimi mg/kg • Günde 8, haftada 40 saat çalışma süresince
• Belli koşullarda bir defada verilmekle, de- uzun süreli ve tekrar edilebilen maruziyet-
ney hayvan grubunun %50’sini öldüren doz lerde çalışanların sağlığını bozmayacak za-
olarak ifade edilir. man ağırlıklı ortalama konsantrasyondur.

591
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

• Etkisi uzun dönemde ortaya çıkacak (kro- Kimyasalların sağlık etkilerini artıran fak-
nik) kimyasal maddelerin ölçümünde tercih törler
edilir. • Sıcak
2) TLV-STEL • Ultraviyole
• 2) TLV-STEL (Eşik Sınır Değer - Kısa Süreli Ma- • İyonize radyasyon
ruziyet Sınırı / Threshold Limit Value_Short • Nem
Term Exposure Limit)
• Basınç değişikliği
• STEL: Başka bir süre belirtilmedikçe, 15 da-
kikalık bir süre için aşılmaması gereken ma- • Işık
ruziyet üst sınır değeri. (Kim.Madde Yön) • Kişisel etmenler
• Bir çalışma gününün herhangi bir anında −− Bağışıklık sisteminin zayıflığı,
aşılmaması gereken 15 dakikalık zaman −− kronik hastalıklar,
ağırlıklı ortalama maruziyet sınırıdır.
−− çevresel etkilenim, vb.)
• STEL, Maruziyetler 15 dakikadan uzun olma-
mak ve her maruz kalma aralığı en az 1 saat Çalışanların Sağlığını Etkileyen Kimyasal
olmak koşulu ile günde en fazla (4) kez ma- Maddeler
ruz kalmaya izin veren değerdir ve TLV-TWA 1. Ağır Metaller (Metal Zehirleri)
konsantrasyonun üstüne çıkmamalıdır.
2. Toksik Gazlar
3) TLV-TD
3. Toksik Tozlar
• 3) TLV-Ceiling (Eşik Sınır Değer – Tavan De-
4. Toksik Çözücüler
ğer / Threshold Limit Value / Ceiling)
5. Pestisitler
• Bir çalışma gününün herhangi bir (anında)
kısmında aşılmaması gereken değerdir. 1-AĞIR METALLER
• Anlık maruz kalmada bile zararlı olmayacak • Hemen hemen tüm metaller ve bileşikleri
maksimum konsantrasyondur. yumuşak dokuda veya kemik dokusunda
• İritan gazlar (kükürtlü hidrojen, aldehitler birikerek insana zarar verir.
gibi) için önemli olan bu sınır konsantras- • Başlıcaları; Kurşun, Aliminyum, Antimon,
yon tek değer olarak verilir. Arsenik, Civa, Fosfor, Selenyum, Çinko, Tal-
yum, Baryum, Kadmiyum, Krom, radyoaktif
Biyolojik limit değerler (BLVs):
izotoplar ve radyoaktif maddeler olarak sa-
• Bir kimyasal maddeye, olumsuz sağlık etkisi yılabilir.
olmayan konsantrasyonda maruz kalındı-
ğında, kişilerin doku, biyolojik sıvı (kan, id- Kurşun
rar) veya ekspirasyon havalarında buluna- • Kurşun ileri derecede toksik bir ağır metal-
bilecek üst limit değerleri ifade eder. dir.
592
 Toksokoloji

• Kurşun esas olarak toz ya da duman biçi- • Arsenik içeren pestisidler içeren tütünler-
minde solunum yolu ve gastrointestinal den yapılan sigaralar da bir bulaşma yolu-
yolla alınır ve bu yollarla alınan kurşun ileri dur.
derecede toksik etkilidir. Çocuklar kurşunun • Kronik maruz kalma sonucu periferik nöro-
toksik etkisinden özellikle etkilenmektedir- pati (black-foot hastalığı), anemi, hiperke-
ler. ratoz ve hiperpigmentasyon, akciğer kan-
• Kurşunun özellikle hemoglobin sentezi seri, lösemi, konjenital malformasyonlar,
(bazı enzimleri inhibe etmektedir) ve erit- kardiyak ve periferik damar hastalıkları sa-
ropoez, düz kas, sinir ve vasküler sistem yılabilir.
üzerinde etkileri bulunmaktadır.
Alüminyum
• Vücut tarafından alınan kurşunun bir kıs-
mı tersiyer fosfat (kurşun deposu) kemikte • Alüminyum: Daha çok işyerinde maruz ka-
bağlanır. lınır.

• Sanayide daha çok pil yapımında, benzin • İnhale edildikten sonra absorbe olur. GIS
katkı maddesi olarak, basımda, radyasyon yolu ile emilimi minimaldir.
koruyucusu olarak, kablo yalıtkanı olarak, • Akciğere ve sinir sitemine etki etmektedir.
boyalarda, lehimde, folyolarda ve sayısız • Kronik maruz kalma ile akciğer kanseri, as-
alaşım içinde kullanılmaktadır. tım, KOAH, pulmoner fibrozis görülebilir.
• Sağlığa zararları: Birçok sisteme zararları • Hemodiyaliz sonucunda beyinde zararlara
vardır: yol açtığı ve Alzheimer hastalığına neden
−− Koroner yetmezlik olduğu saptanmıştır
−− HT Krom
−− Nefropati • Doğada demir filizlerinde karışık bulunur.
−− Anemi Kanserojen kabul edilir.
−− Encefalopati • Endüstride;
−− Periferik sinir bozuklukları −− Çelik üretimi

Arsenik −− Kromla kaplama (Korozyona karşı)

• Arsenik: Metal ayrıştırma, pestisidler, herbi- −− Mutfak eşyaları

sidler, piller, kablolar, mil yatakları gibi kulla- −− Seramik işleri
nım alanları vardır. −− Deri ve tekstil endüstrisinde vb. kullanılır
• Bulaşma yolları arasında kaynak suları, süt- −− Çimento üretimi
tozu, soya sosları, su ürünleri (biyobirikim)
besin katkıları, sayılabilir. −− Cerrahi aletler
−− Boya endüstrisinde

593
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

• Kronik: sürmek bile kemiklerin kırılmasına yol aça-

−− Deri: Kontakt dermatit, ülserler, ekzema, bilir. 1940’larda Japonya’daki kontamine
suların tüketimi ile osteoporoz epidemisi
−− Hekzavalan krom deri ve burun mukoz görülmüştür (İtai İtai hastalığı).
memranlarına şiddetli korroziftir (Krom
ülserleri ve burun delinmesi). Cıva
−− Krom tozları farenjit ve bronşite de neden • Metalik cıva, anorganik ve organik cıva bi-
olur. leşikleri en az 80 endüstri yerinde 300’den
−− Hekzavalan kromun akciğer kanserleri ile fazla değişik şekilde kullanılmaktadır:
ilişkisi olduğu gösterilmiştir. −− Barometre+termometre yapımı
−− Konjonktivit −− Radyo+TV alıcı, verici ve güçlendirme
tüplerinde
Kadmiyum
−− Pil ve elektrikli cihazlar
• Ağır metaller içerisindeki en tehlikeli ve tok-
sit maddelerden biri kadmiyumdur. Kadmi- −− Kağıt endüstrisi
yum için modern toksik metal denilir. −− Boya endüstrisi
• Boya, seramik, lastik, tekstil, makine aksamı −− Klor+asetikasit+kostik üretiminde
gibi endüstriyel ürünlerde kullanılır. Piller −− Diş hekimliğinde amalgam yapımı
ve PVC de üretim alanlarıdır.
−− Tıpta antiseptik, fungusit, diüretik ve an-
• Bulaşma genellikle yiyecekler yoluyla ya da tisifilitik vb.
işyerinde maruz kalma sonucu inhalasyon
yoluyla olur. Ağız yoluyla akut zehirlenme Akut zehirlenme: seyrek olup meslek hastalığı
nadirdir. yönünden önemi yoktur.
• Çinko madenleri çevresinde su ve hava Kronik zehirlenme:
kontaminasyonu görülür. Sigara içiciliği de
bulaşma yolları arasındadır. Sigara dumanı 1. Santral sinir sistemi: ön plandadır; Baş ağrısı,
(günde bir paket sigara içenlerde (daha çok yorgunluk, sinirlilik, dikkat azalması, kişilik
KC ve böbreklerde) %50 fazla kadmiyum) ve psikolojik bozukluklar

• İnhalasyonla AC’leri tutar, böbrek tübülle- 2. Poli nöropati: ikinci sıklıkla. Titreme (özellik-
rinde birikir. Kronik maruz kalma sonrası le de başlangıçta görülen ince tremor nöro-
proteinüri, Fanconi sendromu, osteomalasi, toksisitenin erken belirtisidir)
amfizem, anemi, anosmi ve akciğer kanseri 3. Karaciğer ve böbrek fonksiyon bozuklukları
görülebilir. 4. GİS etkileri: (Diş etlerinde kanama, bulantı,
• Vücut kadmiyumu kalsiyum gibi algılar ve kusma, iştahsızlık, ağızda kötü koku)
birikmeye başlar. Vücutta kalsiyum eksil- 5. Deri döküntüleri, ürtiker
mesinden dolayı ayakta durmak hatta ök-

594
 Toksokoloji

Çinko −− Propan
• Otomotiv endüstrisinde, elektrikli gereçler, −− Bütan
oyuncak ve makine üretiminde kullanılır. −− Azot Karbondioksit (CO2)
Diş dolgusunda, deodorantlarda, gaz bom-
balarında, pillerde ve kaynak işlerinde kul- −− Metan (CH4),
lanılır. −− Etan (C2H6),
• Demir ve benzeri metallerin, korozyona kar- −− Propan (C3H8),
şı önlem amacıyla galvanizlenmesinde de −− Bütan (C4H10), Hidrojen
kullanılır.
−− (H2),
• Besin ambalajlarından bulaşabilir.
−− Azot (N2)
• Kronik maruziyet ile deri ve akciğer hastalık-
ları görülür. • Kimyasal boğucu gazlar
−− Karbonmonksit :
Nikel
−− Hidrojensülfür
• Sertliği ve korozyona dayanıklılığı nedeniy-
le birçok metal alaşımının yapısına girer. −− Hidrojensiyanür

• En yaygın uygulaması, paslanmaz çelik ve −− Hidrojen sülfir Karbonmonoksitrbonmo-

diğer metal malzemelerin içeriği olarak kul- noksit (CO), Hidrojen sülfür (H2S), Hidro-
lanılmasıdır. jen siyanür (HCN),

• Nikelin ağız yoluyla alınması, kontamine ol- −−

muş besinler aracılığı ile olur. Bir adet sigara • HidrojensülfirKaKarbonmonoksitrbonmo-
1-3 .g Ni içerir. Nikelin başlıca maruziyet, toz noksit (CO), Hidrojen sülfür (H2S), Hidrojen
ve buharlarının solunması ile olur. siyanür (HCN),
• Nikele maruziyetin oluşturabileceği başlıca • Kapalı ortamlarda rastlanabilecek boğucu
sağlık riski solunum sistemi kanserleridir. gazlar;
Burun ve akciğer kanserleri en sık rastlanı- • Basit boğucu gazlar:
lanlardır.
−− Karbondioksit (CO2),
2. TOKSİK GAZLAR −− Metan (CH ), 4
• Kapalı ortamlarda rastlanabilecek boğucu −− Etan (C2H6),
gazlar;
−− Propan (C3H8),
• Basit boğucu gazlar :
−− Bütan (C4H10), Hidrojen
−− Karbondioksit
−− (H2),
−− Metan
−− Azot (N2)
−− Etan

595
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Sanayide yaygın olarak kullanılan ya da • İnorganik tozlar (silisyum dioksit, asbest,

risk yaratan başlıca gazlar kömür, ağır metaller) olmak üzere iki ayrı
Karbondioksit: Karbonlu maddelerin tam grupta incelenirler.
yanması ile oluşan bir gazdır. Bu nedenle de 1. Genel olarak pnömokonyoz adı ile bilinen
iş yerlerinde çok sık rastlanan bir zehirlenme akciğer hastalığına neden olanlar: özelde
riskidir. Havadan ağır renksiz ve kokusuz bir ise: Silikozis (silikat tozu), Talkozis (talk tozu)
gaz olması nedeniyle, insanın etrafında fark Antrakozis (kömür tozu) Beriliozis (Berilyum
edilmeden birikerek ölümüne neden olur. tozu) Bisinosiz (pamuk tozu) Stannozis (ka-
Karbonmonoksit: Karbonlu bileşiklerin tam lay tozu) Bagasozis (şeker kamışı tozu) As-
yanmaması sonucunda oluşan bir gazdır. Bu bestozis (asbest tozu)
nedenle de gerek günlük yaşamda ve gerekse 2. Sistemik zehirlenmelere neden olanlar: Kur-
endüstride çok yaygın bir zehirlenme riskidir. şun, kadmiyum, çinko gibi ağır metaller
Renksiz ve kokusuz bir gaz olması nedeniyle buna örnektir.
insanlar fark etmeden ortamda bulunabilir. 3. Alerjik etki gösterenler: Polenler, odun tozu,
Havadan hafif bir gaz olması nedeniyle hava-
lanması iyi olan yerlerde zehirleme konsant- 4. Radyoaktif tozlar: Uranyum, toryum, zirkon-
rasyonuna ulaşma riski azdır. Ortamda bulun- yum ve seryum gibi radyoaktif maddeler.
ması halinde akciğerlerden absorbe olur ve İyonizan radyasyon yayarak zarar verirler.
hemoglobin ile birleşerek karboksi hemoglo- Sanayide yaygın olarak kullanılan ya da
bin oluşturmak suretiyle hemoglobinin oksi- risk yaratan bazı tozlar;
jen taşımasını engeller.
Pamuk tozu: Pamuk işleyen fabrikalarda risk
Amonyak: Sanayide başta gübre ve boya sa- yaratan bir tozdur.
nayi olmak üzere, ham madde olarak kullanı-
mı yaygındır. Ayrıca birçok maddenin bozul- Etkisini sonunda bisinosiz denilen akciğer has-
ma ürünü olarak da açığa çıkan bir gazdır. Bu talığı oluşur.
nedenle sık rastlanan bir zehirlenme riskidir. Silisyum dioksit tozu: Doğada kuartz, kum,
Özellikle akut zehirlenme yapması açısından çakmak taşı halinde bulunur. Başta cam ima-
önemlidir. latı, seramik sanayi olmak üzere, endüstride
Azot oksitler: Nitrik asitle çalışılan yerler ve sık rastlanılan bir tozdur. Özellikle madenlerde
boya işleri başta olmak üzere, sanayide azot ve onların işlenme yerlerinde önemli bir risk-
oksitle zehirlenme riski olan yerler oldukça tir. Akut zehirleme etkisi yoktur, kronik sunuk
yaygındır. Ayrıca egzos gazları içinde de azot kalma sonunda akciğerde birikerek silikozise
oksitler vardır. Akut zehirlenmeler yapar. neden olur.
Talk: Başlıca kullanım alanları; boya, seramik-
3.TOKSİK TOZLAR te kağıt, ve elektrikli aletler üretimidir. Ayrıca
• Organik tozlar (polenler, pamuk, yün, ot, sa- dolgu maddesi olarak, kauçuk, ensektisit, sa-
man, talaş vb tozlar) ve bun , plastik ve deri sanayinde de kullanılır.

596
 Toksokoloji

Vücuda solunun yolu ile alınır. Uzun süreli su- temizlemede kullanılır. Vücuda solunum yolu
nuk kalanlarda talkozise yol açar. ile alınır. Yüksek konsantrasyonda MSS’ye etki
ederek narkoz etkisi yaparak koma ile öldürür.
4.TOKSİK ÇÖZÜCÜLER Trikloroetilenin zevk verici bir kokusu vardır,
Endüstride yaygın olarak kullanılan bazı sol- bu nedenle de çalışanlarda zamanla koklama
ventlerin neden olduğu başlıca hastalıklar alışkanlığı oluşur ve kronik zehirlenmeler yol
şöyle özetlenebilir: açar.
Alifatikler: Periferik nöropati, Benzen: Ucuz ve iyi bir çözücü olduğundan,
Aromatikler (Benzen, Toluen): Üretilen ben- endüstride çok yaygın kullanılır.
zenin yaklaşık yarısı styrene üretimi için kulla- Vücuda deri ve solunum yolu ve sindirim ile
nılır. Toluen ve ksilen boyalar, yapıştırıcılar ve girer.
pestisidlerde kullanılır. Benzenin kemik iliğine Deri yolu zehirlenme açısında çok önemli de-
olan etkisi önemlidir. Reversibl pansitopeni- ğildir. Sindirim yolu ile alımında da zehirler ise
den aplastik anemi ve nonlenfoblastik löse- de çok enderdir.
miye kadar değişen hastalıklara, ayrıca, renal
tübüler asidoza neden olabilir. Zehirlenmeler daha çok solunum yolu ile olur.
Buharı havadan daha ağır olması bu riskini
Alkoller: Optik nöropati daha da arttırır.
Aminler: Kontakt dermatit, astım yaparlar.
Benzen:
Sanayide yaygın olarak kullanılan ya da Hem akut hem de kronik zehirlenmeler yapar.
risk yaratan bazı çözücüler
Yıllar boyu benzene maruz kalma sonucu or-
Metil alkol: Endüstride yaygın olarak kullanı- taya çıkan kronik zehirlenmelerde, aplastik
lan, dolayısıyla zehirlenme riski yaratan bir çö- anemi ve agranülositoz belirir, çünkü kemik
zücüdür. İş kazası olarak akut zehirlenmesine iliği yıkılmıştır.
rastlanması enderdir daha çok kaçak içki ola-
rak ve ağızdan alınması halinde rastlanır. Kro- Belirtiler: Baş ağrısı, baş dönmesi, huzursuz-
nik zehirlenmesi ise solunum yolu ile alınması luk, küçük kas kasılmaları, çırpınmalar İdrarda
halinde gelişir. fenol tespit edilmesi benzene maruz kaldığını
gösterir. Karaciğer hastalığı olanlar işe alınma-
Etil Alkol: Endüstride yaygın olarak kullanılan yacak,
diğer bir çözücüdür. İş kazası olarak zehirlen-
meden söz edilmez. Alkollü içki alımı ile akut 5.PESTİSİTLER
zehirlenmeleri görülür. Bağımlılık yapar. Uzun Besin maddelerine üretimi, depolaması ve tü-
süreli kullanımlarında kronik zararları da orta- ketimi sırasında zarar veren canlıları yok et-
ya çıkar. mek veya kontrol altına almak için kullanılan
Trikloro Etilen: Sanayide yağ uzaklaştırma, zehirli kimyasallara genel olarak pertisid adı
ilaç ve parfüm yapımı, boya endüstrisi, ve kuru verilir.

597
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Klorlu hidrokarbonlar (organoklorlu bile-

şikler): En çok bilineni DDT’dir. Dieldrin, Ben-
zen hekzaklorür, Lindan, endosulfan, toksafen
diğer örnekleridir. Türkiye’de 1991 yılından
sonra endosulfan ve toksafen hariç diğer klor-
lu hidrokarbonların kullanımı yasaklanmıştır.
Organik fosforlular: Malation, Paration, Dai-
zinon bu gruptan bazı örneklerdir. Böceklerin
özellikle de sivrisineklerin klorlu hidrokarbon-
lara direnç kazanması ve daha sonra da gıda
zincirine girerek insanlara ulaşmasının anlaşıl-
ması nedeniyle yasaklanması sonrasında tüm
dünyada insektisit olarak kullanılmaya başla-
mıştır. Günümüzde böceklarin direnç kazan-
ması ve başka birtakım olumsuz özellikleri ne-
deniyle kullanımları azalmaktadır.
Karbamat grubu: Sevin, propoksur bu grup-
tan bazı örneklerdir. Toksiditesi çok yüksek
olan insektisitlerdir. Bu nedenle de çok ihti-
yatlı kullanılan kimyasallardandır.
Pretroitler: Doğal ve sentetik olanları vardır.
Böcekler üzerinde ani öldürücü etkilerinin ol-
ması, insanlara toksiditesinin göreceli olarak
daha düşük olması ve güneş ışınlarının etkisi
ile detoksifiye olması gibi nedenlerle günü-
müzde en yaygın kullanılan insektisitlerden-
dir. Akut zehirlenmelere neden olurlar.

598
 Meslek Hastalıkları

48. BÖLÜM

MESLEK HASTALIKLARI
MESLEKİ SOLUNUM SİSTEM Mesleksel havayolu hastalıkları
HASTALIKLARI • Mesleksel astım
Mesleksel solunum sistemi hastalıklarının sı- • Mesleksel KOAH
nıflaması zordur. Çünkü belirli bir zararlı etken
• Bisinozis
birden fazla klinik tablo veya histopatolojik
değişiklik oluşturabilir veya histopatolojik bir Mesleksel parankimal akciğer hastalıkları
sorun oluşturmadan fonksiyonel bozukluğa
• Hipersensitivite pnömonileri
neden olabilir.
• İnorganik toz hastalıkları (Pnömokonyozlar)
• Mesleksel havayolu hastalıkları
• Mesleksel parankimal akciğer hastalıkları Mesleksel solunum sistemi enfeksiyonları
• Mesleksel solunum sistemi kanserleri • Non-spesifik enfeksiyonlar
• Mesleksel solunum sistemi enfeksiyonları
• Tüberküloz
• Akut inhalasyon hasarı
Akut inhalasyon hasarı
• İnhalasyon ateşi
A. Kimyasal maddelerle oluşan meslek hasta-
lıkları (25 alt grup). • Toksik pnömonitis

B. Mesleksel deri hastalıkları (2 alt grup). • Havayolu iritasyonu

C. Pnömokonyozlar ve diğer mesleksel solu- Mesleksel solunum sistemi kanserleri

num sistemi hastalıkları (6 alt grup).
• Akciğer kanseri
D. Mesleksel bulaşıcı hastalıklar (4 alt grup).
• Mezotelyoma
E. Fiziksel etkenlerle oluşan meslek hastalıkla-
• Sinonazal kanserler
rı (7 alt grup).
Partiküller: Çap ve uzunlukları eşit olan mi-
(1972-Sosyal Sigorta Sağlık İşlemleri Tüzüğü,
neral ve maddelerdir. Maruziyet yoğunlukları,
1978’de değişik*) halen geçerli-güncelleme
süreleri ve büyüklükleri solunum sisteminde
çalışmaları sürüyor.
hastalık oluşumunda ve oluşan patolojinin ti-
pinde belirleyicidir.

599
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Büyüklükleri 10 mikrondan fazla olan parti-
küller burun dahil olmak üzere üst solunum
yollarında tutulur; 5-10 mikron arasında olan
partiküller üst ve alt solunum yollarına, 0.1-5
mikron arasında olanlar ise alt solunum yolları
ve parankime ulaşırlar.
Lifler: Uzunluğu çapının 3 katından fazla olan
minerallerdir. Başlıca lifsel mineraller asbest,
erionitzeolit ve yapay liflerdir (Man Made Fi-
ber-MMF). Lifsel minerallere maruziyet mesle-
ki ve çevresel olabilir.
Etki mekanizması
Etkilenilen maddelere bağlı olarak ortaya çı-
kan solunumsal yanıtın en sık görülen tipleri; İnfeksiyöz yanıt: Tüberküloz, antraks, ornitoz,
iritan, fibrotik, alerjik, enfeksiyöz, kanserojen bruselloz, histoplazmoz ve lejyoner hastalığı
olabildiği gibi sistemik de olabilir.
Alerjik yanıt: Belli bir duyarlanma dönemi
sonrası ortaya çıkar. Alerjene maruziyet an-
tikor oluşumuyla sonuçlanır. Daha sonraki
karşılaşmalarda bu duyarlanma sonucu anti-
jen-antikor reaksiyonu ile bireyde immün bir
yanıt oluşur. Bu yanıt tekrarlanan karşılaşma-
lardan hemen sonra olabileceği gibi geç bir
yanıt şeklinde de ortaya çıkabilir. Solunum
sistemindeki akut alerjik reaksiyonun sistemik
etkileri ön planda ise anaflaksik şok gelişir.
Kronik tekrarlayan maruziyetlerdeki reaksi-
yonlar ise hava yollarında astım, parankimal
alanda ekstrensek allerjik alveolit şeklinde gö-
rülür.
sayılabilir.

İrritan yanıt: Nonspesifik doku inflamasyonu Kanserojenik yanıt: Maruziyetin başlaması ile
veya destrüksiyonu ve bunun sonucunda so- hastalığın ortaya çıkması arasında geçen süre
lunumsal ve/veya sistemik yanıttır. Absorbe 10-40 yıl gibi çok uzun olduğundan mesleksel
edilmeyen yoğun iritanlara maruziyette sa- kanserojenlerin bu yanıttaki rolünü saptamak
dece solunumsal yanıt görülürken, hidrojen oldukça zordur. Mesleksel kanserojen olduğu
sülfit gibi akciğerler yoluyla çabuk absorbe gösterilmiş olan ajanların başında arsenik ve
edilen maddelere maruziyette sistemik reak- bileşikleri, kromatlar, silika, polisiklik aromatik
siyon daha ön plandadır. Sık maruz kalınan hidrokarbonlar, nikel bileşikleri, asbest lifleri,
solunumsal iritanların başında klor, flor, kü- radyoaktif partiküller gelmektedir.
kürtdioksit, fosgen, azot oksit gibi gazlar, asit
veya alkali dumanları, kadmiyum, çinko klorit, Sistemik yanıt: Solunum sistemi mesleksel
vanadyum gibi metallerin duman ve buharla- maruziyetlerde sadece hedef organ değil aynı
rı gelmektedir. zamanda değişik maddelerin sistemik dolaşı-
Fibrotik yanıt: Birçok maruziyet pnömokon- ma katılmasını sağlayan bir yoldur. Metal- or-
yozlar başta olmak üzere akciğerlerde fibrotik ganik-polimer dumanlarına bağlı ateşle seyre-
doku reaksiyonuna yol açar. Serbest kristal si- den reaksiyonlar buna en iyi örneklerdir.
lika maruziyeti ile silikoz, asbest maruziyeti ile
asbestoz oluşması bu reaksiyona örnek pato-
lojilerdir.

600
 Meslek Hastalıkları

Maruziyet yerine ve oluşum mekanizmasına göre MAH sınıflaması

Mesleki astım yaptığı gösterilmiş olan ajanlara maruz kalınan olan

• işler
• kağıt üretimi işçileri, ağaç işçileri,
• buğday öğütücüler, değirmenciler, fırıncılar,
• veterinerler, hayvan besleyiciler, çiftçiler,
• hastane çalışanları,
• laboratuvar çalışanları, kozmetikçiler, ilaç üretenler
• bitkisel yağ üretenler, deterjan endüstrisi işçileri,
• gıda katkı maddesi üreticileri, kahve üretim işçileri,
• elektrik-elektronik endüstrisi çalışanları, lehimciler, kaynakçılar, platin arıtanlar, metal işçileri,
dökümcüler,
• elbise üretenler, tekstil üretim işçileri, kürk imal edenler,
• boya üretenler, boyacılar, plastik, kauçuk, izolasyon endüstrisi vb

601
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

ORGANİK TOZLARA BAĞLI AKCİĞER HASTALIKLARI

BİSSİNOZİS

• Pamuklu tekstil sanayi

• İp yapımı
• Urgan yapımı
• İplik, bez, kumaş fabrikaları
• Keten ve kenevirden ip ve urgan yapılan küçük iş yerlerinde
• Çalışanlarda, haftanın ilk günü, öğleden sonra göğüste daralma, sıkışıklık hissi ile birlikte ateş
yüksekliği görüldüğü için “Pazartesi Ateşi (Monday fever)” denir
• Bissinozis son 10 yıldır “Organik Tozla İndüklenen Astım Benzeri Hastalık” olarak tanımlan-
maktadır

HİPERSENSİTİVİTE PNÖMONİLERİ

602
 Meslek Hastalıkları

PNÖMOKONYOZLAR • Cam işçiliği

• Kum üretimi
Pnömokonyoz Türleri
• Seramik işçiliği
Bening pnömokonyozlar • Çimento, kiremit, tuğla fabrikası
• Siderozis • Çömlek yapımı
• Baritozis • Dökümcülük

• Stannozis • Kot kumlamacılığı

•
Progresif masif fibrozis (kollajenöz pnömo-
konyoz) Kömür İşçisi Pnömokonyozu (KİP)

• Silikozis Basit Kömür İşçisi Pnömokonyozu

• Kömür işçisi pnömokonyozu • Öksürük, balgam septomları vardır
• Asbestozis • Radyolojide 1 cm’ye kadar varabilen küçük
• Radyolojik olarak pnömokonyozlar basit ve yuvarlak opasiteler
komplike olmak üzere iki grupta incelene- • Hastalık ilerleyici değildir
bilir. • Solunum fonksiyon testlerinde çok hafif bo-
• Akciğer grafisinde 1 cm’nin altında yuvarlak zukluklar olur
veya çizgisel opasitelerden oluşan lezyon- Progressif Masif Fibrosiz – Komplike KİP
lar ile karakterize tabloya basit pnömokon-
yoz, • Öksürük, balgam, nefes darlığı semptomları
• Bu opasitelerin birleşmesi ile progresif masif belirgin
fibrozis oluşumu sonucu 1 cm üzerindeki • Radyolojide A,B ve C kategorisinde büyük
lezyonlar ile karakterize tabloya ise komp- opasiteler görülür
like pnömokonyoz denir. • Solunum fonksiyonlarındaki bozukluklar
belirgindir
Silikozis
• Kuvars, kristabolit ve tridimit olarak üç sili- Asbestozis-Asbest
ka formu tanımlanmıştır. En tehlikeli formu • Asbest silidik asidin magnezyum, kalsiyum,
tridimittir. demir, ve sodyum bileşikleri halinde bulu-
Silikozis riski oluşturan başlıca iş kolları nan, lifsel yapıda bir grup mineralin genel
şunlardır. adıdır.
• Boy/En: 3/1
• Maden işçiliği: Kömür de dahil herhangi bir
madende tünel açma işinde çalışmak • Asbest lifleri

• Taş ocakları −− Serpentin (kıvrımlı)

»» krizotil (beyaz)

603
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

−− Amfibol (düz ve ince) Monkey pox, Ornithosis, Pastuerellosis, Pla-

»» krokidolit (mavi), gue, Q fever, Rat bite fever, Streptococcosis,
»» amozit (kahverengi), Tuberculosis, Tularemia

»» tremolit, Dış ortamlarda çalışma:

»» aktinolit Blastomycosis, Candidiasis, Sporotrichosis,
»» antofilit Coccidioidomycosis, Cryptococcosis, Myce-
toma, Paracoccidioidomycosis, Tularemia,
Asbeste bağlı akciğer hastalıkları Plague Hanta virus, Melioidosis, Nocardiosis,
• Plevral asbest plağı, Strongylodiasis
• Bening asbest plörezisi, Sulu alanda çalışma: Schistosomiasis
• Mezotelyoma, Kapalı alanda çalışma: Legionella pneumop-
• Akciğer kanseri, hila, Histoplasma capsulatum, Influenza, My-
• Round atelektazi cobacterium tuberculosis

• Asbestozis
• Asbest liflerinin solunmasına bağlı olarak
gelişen interstisyel akciğer hastalığıdır. Mesleki Kalp-Damar Sistemi
Hastalıkları
AKUT İNHALASYON HASARI Kardiyovasküler Hastalıklar
• Koroner kalp hastalığı,
Toksik hasar oluşturan kimyasallar 3 grup-
• Serebrovasküler hastalık,
ta incelenebilir.
• Periferik arter hastalığı,
1. Basit asfiksi yapan: Karbondioksit, hidrokar- • Romatizmal kalp hastalığı,
bonlar, helyum, etan, metan, asetilen, hid-
• Konjenital kalp hastalığı,
rojen, azot, argon, neon
• Derin ven trombozu ve pulmoner embolizm
2. Kimyasal asfiksi yapan ajanlar: Karbonmo-
noksit, kükürtlü hidrojen, siyanür, metilen Koroner arter hastalığı (KAH), son yıllarda tüm
klorit dünyada olduğu gibi, bizim ülkemizde de
3. Pulmoner iritanlar: Amonyak, klor, hidrojen mortalitenin ve morbiditenin başlıca nedeni
klor, hidrojen flor, kükürtlü hidrojen, azot olarak dikkati çekmektedir ve prevalansı gide-
dioksit, fosgen, kükürt dioksit rek artmaktadır.
Geleneksel risk faktörleri 1960 Framingham
MESLEKİ AKCİĞER ENFEKSİYONLARI çalışmasına dayanır.
Hayvanla ilişkili işler: Endüstrileşmiş ülkelerde bu faktörlere ek ola-
Anthrax, Brucellosis, Cryptococcosis, Echino- rak, çalışmaya bağlı faktörlerin de rol oynadığı
coccosis, Hanta virus, Histoplasmosis Measles, gösterilmiştir;

604
 Meslek Hastalıkları

• Kimyasal faktörler Bunlar arasında civa, arsenik, nitrat, antimon,

• Stres faktörleri karbon monoksit koroner hastalıkların oluşum
• Fiziksel aktivite ve gelişmesinde önemli birer faktördürler.

• Sıcak – soğuk İş Hayatı ve Stres

• Gece çalışması • Aşırı mesai, çok fazla sorumluluk alma
Fiziksel Faktörler: Soğuk • Vardiya çalışması

Soğuk, anoksi ve vazokonstrüksiyon yaparak, • Sürekli dikkat isteyen monoton işler

kalbin yükünü arttırır. Kalp hastalarında, kalp • İş yerinde çalışma arkadaşları ve amirlerle
atışları hızlanır, kan basıncı yükselir ve angina olan çatışmalar ve gerginlikler
pektoris ortaya çıkar, anginanın meydana gel- • İş yerinde sosyal izolasyon
mesi için gerekli eforun eşiği düşer.
Kronik Venöz Yetmezlik
Daha ufak bir eforla angina nöbetleri meyda-
na gelmeye başlar. Soğukta koroner kalp has- Venöz Yetmezlik
talıklarının mortalite riski artar. Soğuk tıpkı • Alt ekstremiteden kanın yetersiz dönüşü-
sıcak gibi daha önce kalp hastalığı olanlarda, nün neden olduğu sendrom.
aşikar bir risk faktörüdür. • Meslek grupları ve çalışma koşulları ile ya-
Buzhanelerde, et kombinalarında ani koroner kından ilgili Ayakta çalışanlar > ofis çalışan-
ataklar ve ölümler görülmüştür. Bu olaylar ön- ları (2.7 kat)
ceden koroner arter hastalığı olan kişilerin so- • 696 bayan mağaza çalışanında %60.5 vari-
ğukta çalıştırılmasının tehlikesini gösterir. köz ven tespit edilmiş

Gece Çalışması Kronik Venöz Yetersizlik - Risk Faktörleri

Epidemiyolojik araştırmalar, gece çalışanlarda • Yaş
koroner kalp hastalıkları riskinin, gündüz çalı- • Genetik yatkınlık
şanlara göre yükseldiğini göstermektedir. Ya- • Cins*
yınlanan araştırmalar, ortalama olarak rölatif • Hormonlar ve gebelik
riskin 1.4 olduğunu ve gece çalışma süreleri
• Derin ven trombozu*
uzadıkça riskin de arttığını göstermektedir.
• Alt ekstremite travması*
Gece çalışmasının koroner kalp hastalıkları üzerine
• Yaşam şekli
etkisi direkt olarak nöroendokrin sistemle veya in-
direkt olarak düzensiz hayat şeklinin arttırdığı siga- • Obezite*
ra ve yemek alışkanlıkları ile ilgili olabilir. • Hipertansiyon
• Diyabet
Kimyasal Faktörler
• Konjestif kalp yetersizliği
Çeşitli kimyasal faktörlerin kalp hastalıklarının oluş-
masında ek bir risk faktörü olması söz konusudur.

605
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Mesleki Cilt Hastalıkları En sık rastlanan mesleki dermatozlar

Meslek Hastalıklarının Sınıflandırılması • Kontakt Dermatit %79

A. Kimyasal maddelerle oluşan meslek hasta- • Kontakt Ürtiker %3.5

lıkları (25 alt grup). • İnfeksiyöz durumlar %2.5
B. Mesleksel deri hastalıkları (2 alt grup). • Neoplazi %12.5
• B - 1 Deri Kanserleri ve Prekanseröz Deri Kontakt dermatitin en sık nedenleri
Hastalıkları • Lastik kimyasalları ve materyaller
• B - 2 Kanserleşmeyen cilt hastalıkları • Sabunlar ve temizleyiciler
C. Pnömokonyozlar ve diğer mesleksel solu- • Nikel
num sistemi hastalıkları (6 alt grup).
• Islak çalışma
D. Mesleksel bulaşıcı hastalıklar (4 alt grup).
• Petrol ürünleri
E. Fiziksel etkenlerle oluşan meslek hastalıkla-
• Kişisel koruyucu donanım
rı (7 alt grup).
• Epoksi ve diğer reçineler
(1972-Sosyal Sigorta Sağlık İşlemleri Tüzüğü,
1978’de değişik*) *halen geçerli-güncelleme • Kesme yağları ve soğutma malzemeleri
çalışmaları sürüyor.

606
 Meslek Hastalıkları

Mesleki Kontakt Dermatit - Tanı Fiziksel sebepli İKD

• Ayrıntılı anamnez: (meslek, hobi, temas eden
maddeler, başlangıç zamanı, düzelme vs.)
• Ayrıntılı klinik muayene: (ekzema ile uyumlu
klinik görünüm, tutulan başka vücut alanları)
• Yama testi
• Mathias kriterleri
Mesleki Dermatozlar Sınıflandırma
Ekzematöz mesleki dermatozlar
– İritan kontakt dermatit
– Alerjik kontakt dermatit
– Kontakt ürtiker
– Fototoksik ve fotoalerjik kontakt dermatit
– Hava yoluyla taşınan kontakt dermatit
Ekzematöz olmayan mesleki dermatozlar
– Kimyasal yanıklar
– Kimyasal kaynaklı akne
– Pigmentasyon bozuklukları
– Mesleki deri tümörleri
• Aşırı sürtünme ve mikrotravma sonucu hiper-
keratoz, çatlaklar, likenifikasyon
• “Fiberglas dermatiti”
• Derinin boynuzsu tabakasını aşabilen ve de-
riyi tahriş eden sivri cam parçacıkları kaşıntılı
dermatite neden olur
• inşaat işçisinde mineral fiberglas dermatiti
1.Mesleki kontakt dermatitler (MKD)
A.Ekzematöz
B.Ekzematöz olmayan
2. Mesleki Kontakt Ürtiker
3. Fiziksel nedenlere bağlı deri hastalıkları
−− Mekanik nedenler
−− Isı (sıcak, soğuk)
−− Ultraviyole
−− Radyasyon
−− Diğer (Nem, ayaz, ...)

– Enfeksiyonlar 4. Mesleki deri enfeksiyonları ve enfestas-

yonları
Kontakt Dermatit Tipleri
−− Bakteri
• İritan Kontakt Dermatit
• Alerjik Kontakt Dermatit −− Viral
• Kontakt Ürtiker Sendromu −− Fungal
• Hava Yoluyla Taşınan Kontakt Dermatit −− Parazitler
• Fotokontakt Dermatit
−− Diğer
İritan Kontakt Dermatit
5. Akne ve folikülit
• Mesleğe bağlı dermatitlerin çoğu
6. Yanık
• Ev hanımı ekzeması
• İritan maddelerin direkt protein hasarı yap- 7.Ülser
ması sonucu ortaya çıkar 8.Granülom
• Alerjik reaksiyon değildir
• Uygun süre ve dozda herkeste görülebilir

607
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

9.Pigment değişikliği Mesleki Akne

−− Hiperpigmentasyon Görünümü juvenil akne gibidir. Maruz kalan
−− Hipopigmentasyon bölgelerde veya yağa bulanmış giysilerin te-
mas yerlerinde gelişen inflamatuvar papül ve
10. Mesleki konektif doku hastalığı
püstüllerle karekterlidir.
11. Akiz porfiria kutanea tarda
Genellikle el sırtında, kolların ekstensör bölge-
12. Mesleki oral mukoza hastalıkları lerinde ve uyluk, kalça bölgelerinde görülür.
13. Mesleki saç hastalıkları Makinecilerde ve oto tamircilerinde özellikle
14.Mesleki tırnak hastalıkları kalça ve ön kollarda follikülit ve akneler sık
görülür.
15.Deri kanserleri
Klorakne gibi dirençli değildir ve kistleşmezler.
16.Psikokutanöz hastalıklar
17.Sistemik toksisite Mesleki yağ maruziyetleri idyopatik akneyi
alevlendirebilir ya da komedon ve follikülitle-
18.Mesleki faktörler ile alevlenen hastalıklar
re neden olabilir.
−− Kontakt dermatitler
−− Psoriasis
−− Atopik dermatit
−− Diğer

Mesleki Sinir Sistemi Hastalıkları

608
 Meslek Hastalıkları

609
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Nörotoksisite PSS ile ilgili tipik bozukluk motor felçlerdir;

Ensefalopati; En çok sağ elde radial sinir felci şeklinde olur,
Kişilik-davranış değişiklikleri, kognitif değişik- bu tabloda duyu bozukluğu olmaz,
likler (dikkat ve bellekte azalma), bilinç deği- Kan beyin bariyerini aşınca beyinde ödem ola-
şiklikleri, I. MN tutulumu, Ekstra piramidal sis- bilir. Bu durum baş ağrısına neden olur,
tem tutulumu, serebellar tutulum
Takiben bilinç bulanıklığı, konvülsiyon ve
PNP; koma olabilir, tablo ölümle sonuçlanabilir.
• Eldiven, çorap tarzında distal hipoestezi Civa
• El ve ayaklarda distal tetraparezi
Cıvanın en önemli kullanım yerleri tüp, ter-
• DTR azalma-kayıp
mometre, barometre, kontrol cihazları, pil ve
• Distal kaslarda atrofi
elektrikli cihazlardır. Ayrıca diş hekimliği ve
• Tonus kaybı tıpta kullanılır.
• Nöropatik ağrı
Metalik civa buharlarına akut maruziyet fatal
Nörotoksik Ajanlar olabilen koroziv bronşit ve pnömoniye neden
olabilir. İyileşmeden sonra uzun süreli etkiler
gelişebilir. Santral sinir sistemi etkilenerek tre-
mor, aşırı sinirlilik ve duyarlık hali, unutkanlık
gibi davranış bozuklukları gözlenen klinik be-
lirtilerdir.
Manganez
Madencilerde, dökümcülerde, pil üretimi ya-
Arsenik
pan yerlerde çalışan işçilerde manganez tok-
Görme sinirinde dejenerasyon ve kronik ma- sikasyonu görülebilir.
ruziyette uyuşukluk, karıncalanma, yanma, tit-
Uzun süre solunum ile alınması nörotoksisite-
reme, alt ekstremitede atrofi,
ye neden olabilir.
Kronik maruz kalma sonucu periferik nöropati
Başağrısı, davranış değişiklikleri, kognitif bo-
(black- foot hastalığı), anemi, hiperkeratoz ve
zukluklar, distoni, parkinsonizm, retropulsiyon
hiperpigmentasyon, akciğer kanseri, lösemi,
gelişir.
konjenital malformasyonlar, kardiyak ve peri-
ferik damar hastalıkları sayılabilir. Erken dönemde halsizlik, baş ağrısı, baş dön-
mesi, uykusuzluk, apati izlenir,
Kurşun
Anksiyete, adale ağrıları, tembellik görülür,
Gingival sınırda mavi çizgilenme olabilir.
Konuşma bozuklukları oluşur,
Kronik tabloda duyusal-motor PNP gelişir ve
düzelme bu durumda daha zordur. Subakut Daha ileri durumlarda Parkinson hastalığına
tipte düzelme daha iyidir. benzer bir durum oluşur,

610
 Meslek Hastalıkları

Karbonmonoksit Hekzakarbonlar
• Kötü havalandırmanın olduğu ev ısıtma sis- • n-heksan ve metil n-bütil keton en sık kar-
temlerinde, şılaşılan
• Madencilerde, otoyol gişe, benzin istasyonu, • Boya, vernik, yapıştırıcı, mürekkep ve kau-
oto tamirhane ve petrol çalışanlarında, çukta kullanılır.
• İnhalasyon ile alınır, intraselüler hipoksiye yol açar,
• Boyacılarda, ayakkabı imalathanelerinde,
• Akut maruziyette baş ağrısı, değişen derece- boya ve yapıştırıcı sanayi, kablo ve kaplama
lerde bilinç değişiklikleri, piramidal ve ekstra- imalatı çalışanlarında
piramidal bulgular, davranış değişiklikleri ve • Solunum ve deri yolu, aksonal transportta
nöbetler bozulma
• Hemoglobin karbonmonoksit saturasyonu • Distal sensorimotor aksonal polinöropati
%50’yi geçince şuur kaybı, (PNP) ve yer yer demiyelinizasyon
• Düzelme genellikle tam değildir • Optik nöropati, fasiyal uyuşukluk
• Tedavide koruma, hiperbarik oksijen tedavisi Organofosfatlar
ve destek tedavi • Esas olarak pestisit, herbisit olarak ve petrol
Toluen katkı maddesi olarak kullanılır.
• Boya ve yapışkanlar için çözücü bir maddedir. • Organofosfat zehirlenmesi sıkanlarda, ka-
• Boya ve yapıştırıcı ile yoğun olarak uğraşan- rıştıranlarda ve kullanımı takiben kısa süre
larda toksisite içinde kullanılan alanlarda bulunanlarda da
• Tabloda santral nörolojik belirtiler hakimdir; Bel- görülebilir.
lek ve dikkat bozuklukları, davranış değişiklileri, • Deri, solunum ve GİS yolu ile alınır.
I. Motor nöron, serebellar, beyin sapı ve kraniyal • Asetil kolin esterazı inhibe ederek santral ve
sinir bulguları PNP diğer bir tablodur. nöromuskuler kolinerjik semptomlara ne-
• Kraniyal MR’da serebral atrofi, beyaz cev- den olur.
herde yaygın anormallikler görülebilir. Ba-
zal ganglionlar, talamus ve singulat gyrusta
Mesleki Genitoüriner Sistem
simetrik lezyonlar görülebilir.
Hastalıkları
Karbondisülfid
Üriner Sistem Hastalıkları
• Merkezi ve periferik sinir siteminde miyelin
tabakasında ve aksonlarda değişme, Sıklıkla;
• Akut zehirlenmelerde tipik MSS belirtileri, Akut Renal Yetmezlik
eksitasyon, öfori, ajitasyon, • Akut Tübüler Nekroz
• Subakut vakalarda önce huzursuzluk, za- Kronik Renal Yetmezlik
manla depresif bir hal görülür,
• Son Dönem Renal Hastalıkları
• Endişe hali, paranoid davranışlar ve hatta
• İnterstisyel Nefrit,
intihara teşebbüs olabilir,
• Nefropatiler

611
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Üreme Sistemi Üzerinde Risk Yaratan Mes- Üreme fonksiyonunu etkileyen mesleksel
leksel Faktörler etmenler
Çözücüler (solventler) ve Organik Atıklar: Erkekte ve kadında
• Toksik maddeler arasında yer alan birçok a. Fiziksel etmenler: Sıcaklık, radyasyon, ağır
çözücü, ev ve çalışma ortamında kullanıl- bedensel çalışma, vb.
maktadır. b. Kimyasal etmenler: Ağır metaller (kurşun,
• Bu maddeler, solunum ve deri yoluyla hızlı civa, kadmiyum, manganez ...), solventler
bir biçimde organizmaya girmekte ve ple- (benzen, hekzan), pestisidler, oral kontra-
santa aracılığıyla fetusa zarar vermektedir. septifler, etilen oksit, sitotoksik ilaçlar, anes-
• Laboratuvarda, ilaç firmalarında, imalat sa- tezik gazlar, vb.
nayiinde, kuru temizlemede çalışanların c. Biyolojik etmenler: Rubella, sitomegalovi-
bu maddelere maruziyet riski yüksektir. Bu rus, toksoplazma, hepatit B, HIV, parvovirus
sektörlerde çalışan kadınlarda düşük riski, B 19 enfeksiyonu (insanda beşinci hastalık
bu maddelere maruz kalmayan kadınlara etkeni), vb.
oranla yüksektir. d. Ergonomik etmenler: Ayakta çalışma, ağır
• Benzer şekilde organik atıklar da, düşük ki- bedensel iş, vardiya çalışması, ağır yük kal-
lolu doğum ve erken doğum riskini artırır. dırma, vb.
Tarımsal Böcek İlaçları (Pestisitler): Pestisidler:
• Bu ilaçlar, tarımsal işgücünün toplam işgü- • Üreme sistemi üzerinde etkisi en iyi bilinen
cü içinde, tarımsal işgücü içinde de kadınla- pestisid DBCP’dir (di bromo chloro pro-
rın geniş yer tuttuğu ülkemiz gibi ülkelerde pane). Bu madde erkekte spermatogenez
önemli bir risk faktörüdür. üzerinde olumsuz etki sonucu steriliteye
• Hindistan’da yapılan bir araştırma, bu tür yol açmaktadır. Etkilenme hafif ise maruzi-
böcek ilaçları ve tarımsal zararlılara karşı yetin kesilmesinden sonra düzelme olabilir,
kullanılan çeşitli maddelere maruz kalan ancak fazla etkilenmelerde sterilite kalıcı da
kadınlarda, düşük riskinin (%44), kalmayan- olabilir.
lara (%8) göre oldukça yüksek olduğunu • DBCP maruziyeti olan kişilerle ilgili olarak
ortaya koymaktadır. 1977-78’de değişik ülkelerden yedi çalışma
İyonize Olan ve Olmayan Işınım (Radyas- yayınlanmıştır. Bu çalışmalarda inceleme
yon): kapsamındaki toplam 440 işçinin 103 tanesi
(%23) oligospermik ve 75 tanesi (%17) de
• Özellikle sağlık uzmanları için bir risk faktö-
azospermik olarak bulunmuştur. Genel top-
rüdür. Uluslararası Radyasyondan Korunma
lumda oligospermi ve azosperminin sıklığı
Komisyonu (ICRP), gebelik sırasında, mak-
sırası ile %8 ve %1 dolayındadır.
simum izin verilebilir doz oranını çok daha
düşük bir düzeyde belirlemektedir.

612
 Meslek Hastalıkları

Kurşun: • (Kurşun, Kadmiyum, Cıva, Berilyum, Uran-

• Kurşunun fertilite ve gebelik üzerindeki yum, Silika)
etkileri olduğu oldukça eski yıllardan beri • Organik Solventler
bilinmektedir. Kurşun erkekte hem libidoyu • Sülfitli Hidrokarbonlar
hem de spermatogenezi olumsuz etkiler. Tübülar Hemoglobinüri,
Renal iskemi
• Kurşun maruziyeti en çok akümülatör ya da nekroz myoglobinüri
otomobil radyatörü yapım ve onarımında Travmatik şok Civa Krom Arsine
çalışanlarda söz konusudur ve kan kurşun Anafilaktik şok
Arsenik
Crush sendromu
değeri %40 mikrogram ya da daha fazla ol- Oksalik asit
Akut karbon Yıldırım
duğunda sperm sayısı azalır, sperm morfo- Tartratlar
monoksit ze- çarpması
lojisi ve motilitesi bozulur. Etilen glikol
hirlenmesi
• Son yıllarda kurşunun hipotalamus-hipofiz
Karbon
hattını da etkileyerek hormonal sistem üze- Sıcak çarpması
tetraklorür
rinde de olumsuz etki yaptığı ortaya kon-
muştur. Bir çalışmada akümülatör yapımında Tetrakloretan
çalışan ve kan kurşun düzeyinin ortalama Nefrotoksik Maddeler
değeri %52 mikrogram olan 150 işçi arasında,
Ağır metaller
kontrol gruba göre daha fazla oranda hipos-
permi, astenospermi, libido azalması, orgazm • Birçok ağır metal böbreğe toksik etki yapar.
güçlüğü, ereksiyon ve ejakülasyon bozukluk- Düşük miktarları
ları olduğu görülmüştür. • bile, glukozüri, aminoasitüri ve poliüriye ne-
den olabilirler.
Karbonmonoksit:
• Maruz kalınan metal miktarı arttığında
• Hemoglobine olan yüksek afinitesi nede-
nekroz, anüri, kanda üre yükselmesi ve
niyle hemoglobinin oksijen taşıma kapa-
ölüm görülebilir.
sitesini azaltan karbonmonoksit çok ciddi
• Etki mekanizmaları birbirine benzeyen me-
zehirlenmelere yol açabilen bir endüstriyel
tallerin başlıca nefrotoksik etkileri proksi-
zehirdir.
mal tübülüslerde nekroz yapmaları şeklin-
• Gebelikte maruz kalındığında anne kanında
dedir.
8-10 saatlik sürede dengeye ulaştıktan son-
• Civa, krom birbirine çok yakın mekanizma
ra plasentadan geçerek fetusa ulaşır. Kord
ile böbrek tübülüslerinde nekroz yapan
kanında ve fetusta artışı anne kanına göre
ve böbrek yetersizliğine neden olan toksik
daha yavaş olur; 36- 48 saat sonra dengeye
metallerdir.
ulaşır. Ancak, fetusta anneye oranla 1.5 kat
daha yüksek konsantrasyonda bulunur. Halojenli Hidrokarbonlar:

Nefropati tabanındaki tipik hastalıklar • Kloroform, hekzakloro-1, 3 butadien (HKBD)

ve bromobenzen hepatotoksik oldukları ka-
• Balkan Endemik Nefropatisi (FLOR)
dar da önemli nefrotoksik maddelerdir.
• Metalonefropatiler

613
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

• Kloroform, nefrotoksik dozlarda böbrek KARACİĞER KANSERİ

ağırlığının artmasına, tubüler epitelyumun −− Aflatoksin
şişmesine, yağlanmaya bağlı dejenerasyo- −− Hepatit- B
na ve proksimal tubüler epitelyumda belir- −− Vinil klorür
gin nekroza yol açar. Böbrek fonksiyonları
SKOROTUM/ MESANE KANSERİ
ile ilgili olarak proteinüri, glukozüri, organik
anyon salgılanmasının azalması ve kanda −− Naftalamin
üre azotu miktarının artmasına yol açar. −− Polisiklik
• Kloroformun nefrotoksik etkisinde aktif me- −− Aromatik Aminler
tabolitlerinin de sorumlu olduğu bilinmek- −− Arsenik
tedir. IARC Raporu
• Grup 1: Kesin kanserojen maddeler (defini-
Mesleki Kanserler tely) – 111 ajan
MESLEKSEL KANSEROJEN OLDUĞU KANIT- • Grup 2
LANMIŞ AJANLAR −− 2A: Muhtemel kanserojenler (probably)
AC.KANSERİ – 66 ajan güçlü kanıtlar var
−− Kadmiyum −− 2B: Şüpheli kanserojenler (possibly) –
−− Berilyum 285 ajan kanıtlar zayıf
−− Asbest • Grup 3: İnsanda kanserojen olarak sınıflan-
−− Silika dırılamaz – 505 ajan
−− Nikel • Grup 4: Muhtemelen insanda kanserojen
−− Radon değil – 1 ajan
−− Benzopiren Grup 1 kesin kanser yaptığı gösterilmiş
SİNÜS/BURUN KANSERİ maddeler
−− Nikel
−− Krom
−− Vinil klorür
LENFOMA /LÖSEMİ
−− Benzen
−− Aromatik aminler
−− İyonize radyasyon
−− Deri tozu
CİLT KANSERİ
−− Arsenik
−− Kömür katranı

614
 Meslek Hastalıkları

• Asbeste maruziyet
– madenciler, çimento, yapı malzemeleri,
– fren balatası yapımı, tekstil, izolasyon, ter-
sane çalışanlarında,
• Radon maruziyeti
– uranyum madenleri
• Havagazı katran
– havagazı işçileri, asfalt, katran, kok fırını
Grup 2A muhtemel kanser yapıcı maddeler işçileri, baca temizleyicileri ve madenci-
lerde
• Hardal gazı
– hardal gazı işçilerinde
• Vinil Klorür
– plastik sanayi çalışanlarında
• Arsenik
– maden ve kaynak işçisi, böcek öldürücü-
ler, şarapçılıkta, petro-kimya işçilerinde
Meslekle İlişkili Kanserler
Asbest – Akciğer Kanseri İlişkisi
• Akciğer kanseri
• Kanserojen ve fibrojen etkilerinden lifin tipi,
• Mezotelyoma
dayanıklılığı, büyüklüğü, zaman içerisindeki
• Beyin ve diğer MSS tümörleri
birikim miktarı sorumludur.
• Karaciğer hemanjiosarkomu
• Kümülatif doz arttıkça asbestoz riski artar.
• Lösemi ve diğer hematolojik kanserler
Bütün tipleri akciğer için fibrojeniktir.
• Non-Hodgkin lenfoma
• Krozidolit (mavi asbest) plevra için daha
• Mesane kanseri
kanserojendir.
• Meme kanseri
• Boyu 3 μ’dan küçük lifler, hücreye penetre
• Mide kanseri
olabildiklerinden, fibrojeniktirler.
• Özafagus kanseri
• Uzun lifler ( >5 μ) inkomplet fagosite olur,
• Prostat kanseri
akciğerlerde kalır, hücre siklusunu etkiler, si-
• Deri kanseri
tokinlerin salınımına neden olurlar. Potent
Akciğer Kanseri mutajenik özelliği ile tümör başlatıcısı (pro-
• Akciğer kanserinde mesleksel nedenler moter) olarak etki gösterir.
– erkeklerde %15, kadınlarda %5 • Sigara içenlerde asbestoz riski daha da artar.
• Temel mesleksel nedenler
– Asbest ve radon

615
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Mezotelyoma • elektromanyetik alanlar

• Mezotel hücrelerinden kaynaklanan, nadir • Non - iyonize radyasyon,
görülen malign kanserlerdir – mobil telefonlardan radyofrekanslar
– plevra, periton, perikard ve • Petrol rafinerisinde ve lastik sanayi çalışan-
– testislerin etrafındaki tunica vaginalisde larında,
gelişebilir • pestisidlere maruz kalan tarım işçilerinde,
itfaiyecilerde
• En sık nedeni çevresel ve mesleksel asbest
maruziyeti baş ağrıları

Mezotelyoma-Asbest İlişkisi – yeni başlangıçlı veya sıklığı - ortaya çıkışı

değişmiş ağrılar
Birincil maruziyet asbest madenleri ve ocakla-
rında olur. – baş ağrılarının sıklığı ve şiddetinin artması,
• İkincil maruziyet; • açıklanamayan bulantı ve kusmalar,
• inşaat ve otomotiv sanayi, • görme bozuklukları (bulanık görme, çift
• gemi yapımı, tamiri, görme, görüntü kaybı)
• izolasyon işleri, • kol ve ayaklarda giderek artan duyu kayıp-
• çimento üretimi, ları
• kiremit, kalıp, döküm, panel, fren balatala- • denge bozuklukları,
rında kullanımı, • işitme problemleri,
• asbestli malzemelerin tamir, bakım ve yıkı- • konuşma bozuklukları,
mı gibi endüstriyel • günlük olaylarda kafa karışıklıkları, konfüz-
• kullanımlar sırasında olur. yon
• Üçüncül maruziyet kontaminasyon yoluyla • Kişilik ve davranış değişiklikleri,
indirek maruziyetlerdir. • kol ve ayaklarda giderek artan duyu kayıpları,
• Asıl maruziyet ikincil yolla olmaktadır. • hormonal bozukluklar
• Asbestin kullanıldığı 3 binden fazla iş kolu
Karaciğer Hemanjiyosarkomu
olduğu bilinmektedir.
• Ülkemizde çevresel maruziyet de önemlidir. Plastik endüstrisi çalışanlarında
– polivinil klorür (PVC) plastiğin ilkel mad-
Beyin Tümörleri desi olan vinil klorür monomeri (VCM)
maruziyetine bağlı gelişen nadir bir tü-
vinil klorür, mör
• formaldehit, • Karaciğer tümörlü olgularda yakınmalar
• çözücüler,
– istemsiz kilo kaybı, iştah kaybı, karın ağrı-
• saç boyaları,
sı ve şişlik, bulantı kusma,
• kurşun,
• iyonizan radyasyon – genel yorgunluk ve düşkünlük, karaciğer-
de büyüme ve sarılık

616
 Meslek Hastalıkları

Non – Hodgkin Lenfoma – öğretmenlik,

• Tarım ve hayvancılık işlerinde – kaynak,
– pestisid, organoklorin, klorin ve herbisit- – metal işleri,
lere maruziyet
– tekstil işleri,
• Uzun süreli deri ile temas eden
– dioksin, 5-ontamine fungisidleri, – lastik sanayi,

– fentaklorfenol, organoklorinli insektisid- – pil yapımı

ler ve lindan NHL riskini artırır; Meme Kanseri
• Toluen, benzen, trikloroetilen, stiren, diklo- • Meme kanserleri kadınlarda en sık görülen
rometan ve ksilen teması ise lenfoma riskini kanser türüdür.
artırır. • Meslek gelişimi için risk faktörleri belirlen-
Mesane Kanseri miştir.
• Özellikle gen Sitokrom P450 1A1 (CYP1A1)
Risk faktörleri polimorfismi taşıyan kadınların poliklorinli
• Özellikle boya ve lastik sanayinde çalışanlar- bifeniller (PCB) maruziyeti ile meme kanseri
da aromatik amin maruziyeti artmaktadır.
• Sigara • Tarım iş kollarında kullanılan pestisidle-
• Son yıllarda Kadmiyum da saptanmış re maruziyetle (organoklorin pestisidleri;
Prostat Kanseri DDT/DDE ) meme kanseri gelişme riskini
• Pestisitler ve özellikle ailede prostat kanseri arttırdığı bildirilmiştir.
öyküsü olanlarda organofosfat pestisitler • Kimya sanayinde ve ilaç endüstrisinde çalı-
prostat kanseri gelişim riskini arttırır. şanlarda, kuaförlerde meme kanseri riski
• Çiftçilik, pestisid üretiminde çalışma, polik- yüksek olarak bildirilmektedir.
lorinbifenil (PCB) maruziyeti , elektrik kapa- • Non iyonize radyasyona ve elektromanyetik
sitör üretiminde çalışma, devamlı organik alanlara maruz kalanlarda istatistik olarak
kirleticilere maruziyet, metallere ( metal sıvı anlamlı olmasa da meme kanseri gelişimi
veya dumanlarına), mineral yağları, kadmi- arttığı gözlenmiştir.
yum, arsenik ve poliaromatik hidrokarbon • Polisiklik aromatik hidrokarbonlara, çev-
maruziyeti prostat kanseri gelişim riskini resel sigara dumanına, tekstil iş kollarında
arttırmaktadır. solventlere, uçuşlarda iyonize olmayan kos-
mik radyasyon ve jet yakıtlarına maruziyet
Prostat kanseri gelişimi için riskli iş kolları ve düzensiz çalışma saatleri de risk faktörü
– itfaiyecilik, olarak sayılmaktadır.
– petrol sanayinde çalışma,
– pilotluk,
– çiftçilik,

617
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Prostat Kanseri Deri Kanseri

• Mesleksel maruziyetlerin de rolü vardır. Deri kanserlerinin gelişiminde ultraviyole ışın-
• Pestisitler ve özellikle ailede prostat kanseri lara maruziyet önemli bir riskdir
öyküsü olanlarda organofosfat pestisitler • Derinin üç tip kanseri (malign melanom,
prostat kanseri gelişim riskini arttırır. squamous ve basal hücreli kanser )
• Çiftçilik, pestisid üretiminde çalışma, polik- • Arsenik her üçünün de gelişimine neden olabilir.
lorinbifenil (PCB) maruziyeti , elektrik kapa- • Melanom gelişiminde
sitör üretiminde çalışma, devamlı organik – pestisid, metal yanma ürünleri, bakır ve çin-
kirleticilere maruziyet, metallere ( metal sıvı ko, kömür, polisiklik aromatik hidrokarbon-
veya dumanlarına), mineral yağları, kadmi- lar, katran, zift, kurum ve mineral yağ
yum, arsenik ve poliaromatik hidrokarbon
• Squamöz hücreli deri kanserinin gelişiminde
maruziyeti prostat kanseri gelişim riskini
arttırmaktadır. – katran, zift, kurum ve polisiklik aromatik
hidrokarbonlar
Prostat kanseri gelişimi için riskli iş kolları
• İyonizan radyasyonun da deri kanserinde
– itfaiyecilik, rolü vardır
– petrol sanayinde çalışma,
– pilotluk, Mesleki Kas-İskelet Sistemi
– çiftçilik, Hastalıkları
– öğretmenlik, E Grubu: Fiziksel etkenlere bağlı olan mes-
– kaynak, lek hastalıkları:
– metal işleri, • E.1 –İyonlayıcı ışınlarla olan hastalıklar,
– tekstil işleri, • E.2 –Enfraruj ışınları ile katarakt,
• E.3 –Gürültü sonucu işitme kaybı,
– lastik sanayi,
• E.4 –Hava basıncındaki değişimlerle olan
– pil yapımı
hastalıklar,
Diğer Mesleksel Kanserler • E.5 –Titreşim sonucu kemik-eklem arızaları,
• E.6.a –Sürekli lokal baskı sonucu artiküler
Mesleksel faktörlerin rolü olduğu bildirilen di-
bursaların hastalıkları,
ğer kanserler
• E.6.b –Aşırı yüklenme sonucu tendon kılıfı
– endometrium kanseri, ve periost hastalıkları,
– serviks kanseri, • E.6.c –Maden ocağı ve benzeri yerlerde me-
– over kanseri, niskus zararları,
– tiroid kanseri, • E.6.d –Fazla zorlanma sonucu vertebra pro-
sessusları yırtılması,
– kolorektal kanserler,
• E.6.e –Sürekli lokal baskı sonucu sinir felçleri,
– pankreas kanseri
• E.6.f –Kas krampları,
– böbrek kanserleri • E.7 –Madenci nistagmusu.

618
 Meslek Hastalıkları

• Mesleksel kas-iskelet sistemi hastalıkları • (c) İleri Evre: Ağrı dinlenmekle geçmez,
arasında bel ağrısı çok sık görülmektedir. uykuya engel olabilir. Performans azalması
Bununla birlikte bu alanda çok sayıda has- belirgindir.
talık söz konusudur. Sık görülen Mesleki Kas İskelet Hastalıkları
• Bu hastalıkların meydana gelmesi bakımın-
• MKİH öncelikle beli, boynu ve üst ekstremi-
dan en önemli iki faktör tekrarlayan hare-
teleri (Elleri, dirsekleri ve omuzları) etkiler.
ketler ve zorlanmalar (repetetive strain in-
En sıklıkla bel ve el tutulur.
juries) ile birikimli travmalardır (cumulative
• MKİH vücut bölgelerine göre üç grupta in-
trauma disorders).
celenebilir;
• Tekrarlanan hareketler ve biriken travmalar
sonucunda kaslarda, eklemlerde, tendon- 1. Omuz-boyun hastalıkları
larda, kemik yapılarda değişiklikler olmakta 2. Üst ekstremite (dirsek, el bileği ve el) has-
ve bu değişiklikler çeşitli klinik tablolar ha- talıkları.
linde ortaya çıkmaktadır. 3. Bel ve alt ekstremite hastalıkları
• Bu hastalıklar genellikle uzunca süren çalış- Omuz-boyun hastalıkları
ma sonucunda meydana gelir. Bununla bir-
• Rotator cuff hastalığı, biseps tendiniti, servikal
likte aşırı zorlanma durumunda daha kısa
spondilozis, omuz-akromioklavikular eklem
sürede de gelişebilir.
osteoartriti, servikal radikulopati, torasik outlet
Mesleksel kas-iskelet sistemi hastalıkları sendromu, servikobrakial ağrı sendromu vb.
klinik olarak üç evreye ayrılmaktadır:
Üst ekstremite hastalıkları
• (a) Erken Evre: Çalışırken hasta olan yerde
• El-kol titreşimine bağlı hastalık, kol, dirsek
ağrı ve yorulma olur. Dinlenince geçer. Per-
ve bilekte tendinit, sinir sıkışmasına bağlı
formansı etkilemez.
tablolar, karpal tünel sendromu vb.
• (b) Orta Evre: Ağrı ve yorulma işin başlangı-
cında hemen ortaya çıkar, gece boyu sürer. Bel ve alt ekstremite hastalıkları
Tekrarlayan işlerde performans azalması olur. • Bel ağrısı, disk hernisi vb.

Birikimli travma hastalıkları ile iş ilişkisi

619
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

De Quervaine Tenosinoviti
• Finkelstein testi
• Baş parmağın CMC eklemleri ile birinci ekstensor kompartmanı arasında lokalize ağrı
• Şişlik
• Baş parmak hareket kısıtlılığı
• Kavramada güçsüzlük

620
 Meslek Hastalıkları

Mesleki İşitme Kayıpları Kanunla sağlanan yardımlardan yararlanabil-

Meslek Hastalığı Olarak
Gürültüye Bağlı İşitme Kaybı
A. Kimyasal maddelerle oluşan meslek hasta-
lıkları (25 alt grup).
B. Mesleksel deri hastalıkları (2 alt grup).
C. Pnömokonyozlar ve diğer mesleksel solu-
num sistemi hastalıkları (6 alt grup).
D. Mesleksel bulaşıcı hastalıklar (4 alt grup).
E. Fiziksel etkenlerle oluşan meslek hastalıkla-
rı (7 alt grup).
• E-3 Gürültü sonucu işitme kaybı
• (1972-Sosyal Sigorta Sağlık İşlemleri Tüzü-
ğü, 1978’de değişik*) *halen geçerli-güncel-
leme çalışmaları sürüyor.
• Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü
Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliği
(RG: 11.104.2008/27021)
mek için sigortalının meslek hastalığına se-
bep olan işinden fiilen ayrıldığı tarih ile mes-
lek hastalığının meydana çıktığı tarih arasında
geçecek azami süreye yükümlülük süresi de-
nir.(SSK Sağlık İşlemleri Tüzüğü Madde 64)
• Gürültüye bağlı işitme kaybında bu süre 6
aydır.
• Gürültü zararlarının meslek hastalığı sayıla-
bilmesi için
– gürültülü işte en az iki yıl,
– gürültü şiddeti sürekli olarak 85 desibelin
üstünde olan işlerde en az 30 gün çalışıl-
mış olmak gereklidir.
Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü
Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliği (RG:
11.10.2008/27021)

E - 3 Gürültü sonucu işitme kaybı

Korti organındaki sensoryel hücrelerin zarara
uğramasına ve kokleadaki dejeneratif deği-
şikliklere bağlı, çoğu kez iki taraflı irreversibil,
maruz kalma sona erdikten sonra ilerlemeyen
işitme zorluğu veya kaybı.
Gürültüye uzun süre maruz kalmada iki dö-
nem vardır:
a. İşitme yorgunluğu: Salt sensoryel, geçici
bir işitme azlığıdır,
b. Manifestasyon dönemi: İşitme azlığı veya
kaybı irreversibildir, odiogramda tipik olarak
Gürültü
başlangıçta 4000 Hz.lik frekanslarda -V- şek-
linde bir düşme görülür, sonra bu 500-2000 Gürültü düzenli olmayan (aperyodik) dalgalar-
Hz.lik frekans alanlarına da yayılır; konuşmayı dan oluşan, belirli bir şiddetin üzerine çıkan
işitme zorluğu bu alanlarda ortalama 35 desi- ve işitmeye zarar verebilecek potansiyeldeki
bellik bir işitme azalmasına uyar. seslerdir.

621
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

İç kulak hasarını ortaya çıkaran ise sesin müzi- tespit edilir. Hava yolu işitme eşikleri, işitme
kal kalitesi veya kaynağı değil, iç kulağa gelen sisteminin kulak kepçesi ile iç kulak arasındaki
akustik enerjidir. Yani iç kulağa aynı şiddette yapılar (dış kulak yolu ve orta kulak) değerlen-
erişen güzel bir melodi ya da makine gürültü- dirilmektedir.
sü gibi herhangi bir tür akustik enerji kaynağı İşitme eşiği ortalaması: İşitme eşikleri sap-
eşit derecede hasar yaratır. tandıktan sonra, 500 Hz, 1000 Hz ve 2000
Yüksek şiddetli sese sürekli olarak veya tekrar Hz’lerdeki işitme eşikleri toplanarak ortala-
tekrar maruz kalma sonucu işitme kaybı, tin- maları alınır. Saf ses ortalaması olarak da ad-
nitus ve bazen baş dönmesi ortaya çıkabilir. landırılır. Bu frekansların tercih edilme nede-
ni; günlük yaşamda kullandığımız konuşma
Gürültü çeşitleri seslerinin, daha çok bu frekanslar içinde yer
1. Sürekli gürültü: Belirli bir şiddette, fazla almasıdır.
azalma ve çoğalma olmadan hiç kesilmeyen
seslere verilen addır 2. Kemik Yolu İşitme Eşikleri:

2. Dalgalı (Fluktuan): Şiddeti zaman zaman Mastoid kemik üzerine yerleştirilen ve odyo-
azalan ve çoğalan seslere verilen addır metreden verilen saf sesi taşıyan, standart bir
vibratör aracılığı ile yapılan bu ölçümde, uya-
3. Aralıklı (İntermittan): Ses zaman zaman ran doğrudan kemik yapı aracılığı ile iç kulağa
kesilir ve yeniden başlar iletilir. Elde edilen cevap, iç kulağın cevabıdır.
4. Basınçlı (İmpulsif): Sesin yanında basınç Özellikle işitme kaybı tipinin belirlenmesi açısın-
da söz konusu olan durumlar (Örneğin hava dan son derece önemlidir. Hava yolu işitme eşik-
kompressörleri) leri ile kemik yolu işitme eşikleri arasında 5 dB’i
5. Kırılan (İmpakt sesler): Genellikle metal- aşan farklar varsa ve kemik yolu işitme eşikleri
lerin birbirine çarpmasından meydana gelen normal sınırlarda yer alıyorsa, işitme kaybının
seslerdir. Kaportacılarda, bakırcılarda ve diğer “iletim tipi işitme kaybı” olduğu söylenebilir.
bazı meslek gruplarında rastlanır. Kısa süreli Çünkü, iç kulak cevabı normal sınırlar arasında
çok şiddetli ve yansıma (eko) yapan seslerdir yer alırken, hava yolu işitme eşikleri, bu ceva-
bın şiddet olarak üzerine çıkmıştır. Bu sorun,
1. Hava Yolu İşitme Eşikleri:
dış kulak yolunda, timpanik membranda veya
Standart kulaklıklar (TDH- 39) kullanılarak, dış orta kulak yapılarında olabilir.
kulak yolundan verilen işitsel uyarıların (Saf
ses), işitilebildiği en düşük şiddet (İşitme eşi- Sınıflama
ği) saptanarak tespit edilir. Hastaya verilen işit- Aşırı yükseklikteki sesler ve buna bağlı işitme
sel uyaranın rahat farkedilebilmesi için, 1000 kayıpları iki grupta incelenir:
Hz’den başlanır.
1. Gürültüye akut bir şekilde maruz kalma
Standart ölçümlerde çoğunlukla, 125 Hz - sonucunda oluşan işitme kaybına Akustik
6000 Hz arasındaki frekanslarda işitme eşikleri Travma,

622
 Meslek Hastalıkları

2. Gürültüye kronik bir şekilde maruz kalma kulak koruyucu donanımların çalışanlar ta-
sunucunda oluşan işitme kaybına ise Gü- rafından kullanılmasını sağlar ve denetler
rültüye Bağlı İşitme Kaybı (GBİK) adı verilir. • İşçilerin en yüksek maruziyet eylem değer-
lerini aşan gürültüye maruz kalabilecekleri
1. Akustik Travma: çalışma yerleri uygun şekilde işaretleniyor
• Tek seferde, çok yüksek şiddette sese kısa ve teknik olarak mümkünse bu alanlara gi-
süre maruz kalınması sonucu ortaya çıkar rişler kontrol ediliyor. En yüksek maruziyet
(Bomba patlaması, tüp patlaması gibi) eylem değerini aşan gürültüye maruz kalan
• Orta kulak ve iç kulakta travmaya bağlı yır- işçi odyometrik tetkik yapılmasını isteyebi-
tılmalar, zedelenmeler görülebilir. liyor. Maruziyet eylem değerlerinde KKE’le-
• Kulak zarında yırtılma, kemikçik sisteminde rin etkisi dikkate alınmaz.
kopma, yuvarlak ve oval pencere fistülleri, • 7.5 saatin altında çalıştırılması gerekiyor.
iç kulak yapılarında hasar vs.
En düşük maruziyet eylem değerleri: (LEX,
2. Gürültüye bağlı işitme kayıpları (GBİK): 8saat) = 80 dB(A) veya (Ptepe) = 112 Pa [135
dB(C) re.20 µPa]
• Bunlar, uzun süreli, belirli bir şiddetin üstün-
deki gürültülü ortamlarda çalışan kişilerde • (20 µPa referans alındığında 135 dB (C) ola-
görülen S/N tip işitme kayıplarıdır. Zaman rak hesaplanan değer)
geçtikçe kayıp artar. • Gürültü maruziyeti en düşük maruziyet ey-
• Meslek hastalığı olarak kabul edilir. Bu ne- lem değerini aştığında, KKE sağlanıyor ve
denle iş yerlerinde gürültü açısından de- kullanıma hazır halde bulunduruluyor. Risk
netleme ve çalışanların korunmaları, yasa- değerlendirme ve ölçüm sonuçları bir sağ-
larla güvence altına alınır. lık riskini işaret ediyorsa, en düşük maruzi-
yet eylem değerlerini aşan gürültüye maruz
Maruziyet sınır değerleri: (LEX, 8saat) = 87 kalan işçilere de, erken tanı ve işitmenin ko-
dB(A) veya (Ptepe) = 200 Pa [140 dB(C) re. runması için odyometrik tetkik yaptırılıyor.
20 µPa]
• Çalışanların kullandıkları KKE’lerin etkileri Sağlık Gözetimi ve Meslek
de hesaba katıldığında, maruz kalmalarına Hastalıkları / İşle İlgili Hastalıklar
izin verilmeyen değer. Maruziyet saptandı-
• Gözetimin amacı; işyerlerinde sağlıklı ve
ğında bunun tekrarının engellenmesi için
güvenli bir çalışma ortamı oluşturmaktır.
işverenin faaliyet planlaması isteniyor.
• Kullanılacak koruyucunun NRR (gürültü Sağlık Gözetimi (İşverenin Yükümlülüğü)
azaltma oranı)
“İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği ”ne göre;
En yüksek maruziyet eylem değerleri: (LEX, İşveren, işçilerin işyerinde maruz kalacakları
8saat) = 85 dB(A) veya (Ptepe) = 140 Pa sağlık ve güvenlik risklerine uygun olarak sağ-
[137 dB(C) re. 20 Pa]. lık gözetimine tabi tutmakla yükümlüdür.
• Gürültü maruziyeti en yüksek maruziyet ey-
lem değerine ulaştığında ya da aştığında,

623
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Gözetimin kapsamı; İşyerinde sağlık ve gü- • İşe giriş muayenesi, ek ve tamamlayıcı mu-
venlik risklerine karşı yürütülecek her türlü ayeneler,
önleyici, koruyucu ve düzeltici faaliyeti kapsar. • Erken kontrol muayenesi, işe dönüş muaye-
neleri,
• Aralıklı kontrol muayenesi,
• İşten ayrılma muayenesi ve geç muayeneler,
• Uygun kişisel koruyucu donanım (KKD) kul-
lanımı,
• Bağışıklama,
• Erken tanı,
• Yer-iş değişikliği,
• Eğitim,
• Kayıtların tutulması, verilerin değerlendiril-
mesi ve bildirilmesi

İş Sağlığı Gözetimi a. İşçilerin işe girişlerinde sağlık du-

rumlarının yapacakları işe uygun olduğunu
Çalışma ortamının gözetimi belirten sağlık raporu alınır.
• İş yerindeki tehlikelerin belirlenmesi, b. Yapılan işin özelliğine göre, işin devamı
• Risklerin değerlendirilmesi, süresince sağlık muayeneleri düzenli aralık-
• Tehlikelerin ortadan kaldırılması ve risklerin larla yapılır.
kontrolü, Yani sağlık gözetimi , işe giriş muayeneleri ile
• İş yerinde İSG yönünden yapılması gere- periyodik kontrolleri kapsayan sağlık hizmet-
ken periyodik bakım, kontrol ve ölçümlerin lerine verilen addır.
planlanması ve uygulanmasının kontrolü,
• İş yerinde meydana gelen iş kazası, meslek
Periyodik muayene: Çalışanın kişisel özellik-
hastalığı veya herhangi bir tehlikeli olayın
leri, işyerinin tehlike sınıfı ve işin niteliği önce-
tekrarlamaması için,
likli olarak göz önünde bulundurularak ulus-
−− İnceleme ve araştırma,
lararası standartlar ile işyerinde yapılan risk
−− düzeltici faaliyet planlarının yapılması ve
değerlendirmesi sonuçları doğrultusunda;
−− uygulamaların takibi gibi çok çeşitli faali-
• Az tehlikeli sınıftaki işyerlerinde en geç beş
yetleri kapsar.
yılda bir,
• Tehlikeli sınıftaki işyerlerinde en geç üç yıl-
da bir,
Çalışanların sağlık gözetimi • Çok tehlikeli sınıftaki işyerlerinde en geç yıl-
Çalışanların sağlığının korunması ve gelişti- da bir,
rilmesi amacıyla yapılacak her türlü koruyucu
ve önleyici sağlık uygulamalarıdır.

624
 Meslek Hastalıkları

MESLEK HASTALIKLARI İLO MESLEK HASTALIKLARI LİSTESİ

Tanım: “sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin 1. İş Etkinliklerinden Kaynaklanan Ajanlara
niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple Maruz Kalmaya Bağlı Mesleki Hastalıklar
veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı 1.1. Kimyasal ajanlara bağlı hastalıklar
geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruh-
1.2. Fiziksel ajanlara bağlı hastalıklar
sal özürlülük halleridir”
1.3. Biyolojik ajanlar ve enfeksiyöz veya
Neden Önemli?
parazitik hastalıklar
5510 Sayılı SS ve GSS Kanunu (MADDE 16-)
2. Hedef Organ Sistemlerine Göre Mesleki
İş Kazası ve Meslek Hastalığında Sağlanan
Hastalıklar
Haklar:
• Sigortalıya, geçici iş göremezlik süresince 2.1. Solunum sistemi hastalıkları
günlük geçici iş göremezlik ödeneği veril- 2.2. Cilt hastalıkları
mesi. 2.3. Kas iskelet sistemi bozuklukları
• Sigortalıya sürekli iş göremezlik geliri bağ-
2.4. Zihinsel ve davranışsal bozukluklar
lanması.
• İş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölen 3. Mesleki Kanserler
sigortalının hak sahiplerine, gelir bağlan- 4. Diğer Hastalıklar
ması.
Meslek Hastalıkları Listesi: Hangi hastalıkların
• Gelir bağlanmış olan kız çocuklarına evlen-
meslek hastalığı sayılacağı ve bu hastalıkların,
me ödeneği verilmesi.
işten fiilen ayrıldıktan en geç ne kadar zaman
• İş kazası ve meslek hastalığı sonucu ölen si-
sonra meydana çıkması hâlinde sigortalının
gortalı için cenaze ödeneği verilmesi.
mesleğinden ileri geldiğinin kabul edileceği bu
MESLEK HASTALIKLARININ listeye göre tespit ve tayin edilir.
SINIFLANDIRILMASI
A Grubu: Kimyasal Maddelerle Olan
A GRUBU: Kimyasal Nedenlerle Olan Meslek Meslek Hast. (25 alt Grup)
Hastalıkları
A-1a Arsenik ve bileşikleri (arsenikli hidrojen
B GRUBU: Mesleki Deri Hastalıkları dışında)
C GRUBU: Pnömokonyozlar ve Diğer Mesleki A-1b Arsenikli hidrojen veya arsin ( AsH3)
Solunum Sistemi Hastalıkları
A-2 Berilyum ( glüsinyum) ve bileşikleri
D GRUBU: Mesleki Bulaşıcı Hastalıklar
A-3a Karbonmonoksit
E GRUBU: Fizik Etkenlerle Olan Meslek Hasta-
A-3b Fosgen ( karbonilklorür )
lıkları
3c Hidrosiyanik asit, siyanidler ve siyan bileşikleri
Krom ve bileşikleri
Civa ve anorganik bileşikleri

625
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık
B Grubu: Meslekî cilt hastalıkları (2 alt grup) D-4 Meslek gereği enfeksiyon hastalıklarına
B –1 -Deri kanserleri ve prekanseröz deri özellikle maruz kişilerdeki enfeksiyon hastalıkları
lezyonları (Kurum, zift, asfalt, katran, mineral
yağlar…)
B –2 -Kanserleşmeyen deri hastalıklar
A. Toksik orijinli hipererjik egzema
B. Alerjik orijinli hipererjik egzema
C. Çeşitli orijinli ender dermatozlar
C Grubu: Pnömokonyozlar ve diğer meslekî
solunum sistemi hast. (6 alt grup)
C-1.a Silikoz ve silikotüberküloz
C-1.b Asbestoz
C-1.c Silikatoz
C-1.d Sideroz
C-2 Alüminyum ve bileĢikleri
C-3 Sert metallerin tozları
C-4 Thomas cürufu
C-5 Mesleki bronĢiyal astma
C-6 Bisinozis
D Grubu: Bulaşıcı mesleki hastalıklar,
D-1 Helminthiasis
D-2 Tropikal Hastalıklar
−− Amibiasis
−− Malaria
−− Lepra
D-3 Hayvanlardan insana bulaşan hastalıklar
−− Salmonella infeksiyonları
−− Şarbon
−− Kuduz
−− Bruselloz
626
−− Viralhepatit
−− Tbc
E Grubu: Fizik etkenlerle olan meslek
hastalıkları (7 alt grup)
E-1 İyonlayıcı ışınlarla olan hastalıklar
Elektromanyetik ışınlar (Röntgen, gama…)
Korpüsküler ışınlar (alfa, beta, nötron ve
protonlar), laser ışınları
E-2 Enfraruj ışınları ile katarakt
E-3 Gürültü sonucu işitme kayıpları
E-4 Hava basıncındaki ani değişmelerle olan
hastalıklar
E-5 Titreşim sonucunda kemik-eklem zararları ve
anjionörotik bozukluklar
E-6a Sürekli lokal baskı sonucu artiküler
bursaların hastalıkları
E-6b Aşırı yüklenme sonucu veter, veter kılıfı ve
periost hastalıkları
a-Tendosinovit,
b-Periostit
E-6c Maden ocağı ve benzeri işyerlerindeki
meniskus zararları
E-6d Fazla zorlama sonucu vertebra
prosessuslarının yırtılması
E-6e Sürekli lokal baskı sonucu sinir felçleri
(genellikle yüzeysel seyreden motor sinirlerde)
E-6f Kas krampları
E-7 Maden işçileri nistagmusu
 Meslek Hastalıkları

MESLEK HASTALIKLARIN ÖZELLİKLERİ (Ör:Pnömokonyoz için Madde-66)

1. Meslek hastalıkları 1 hafta ile 30 yıl arasında Gürültü zar ar lar ının mesle k hastalığı sayılabilme
değişen zamanlarda oluşabilir. si için gürültülü işte en az iki yıl, gürültü şiddeti
2. Meslek hastalıklarının oluşmasında, çok kez sürekli olarak 85 desibelin üstünde olan işlerde
yakınmalar ortaya çıkmadan önce, hastalık en az 30 gün çalışılmış olmak gereklidir.
başlamış hatta maluliyet meydana gelmiş Pnömokonyozun meslek hastalığı sayılabilmesi
olabilir. için, sigortalının, havasında pnömokonyoz
3. Çalışma koşulları hastalığın doğrudan yapacak yoğunluk ve nitelikte toz bulunan yer
doğruya ve vazgeçilmez tek etkenidir. altı ve yer üstü iş yerlerinde toplam olarak en az
Dolayısıyla etken tektir ve ortamda yoksa, üç yıl çalışmış olması şarttır.
hastalık da yoktur. Ancak, havasında yüksek yoğunlukta ve
4. Hastalığın oluşması zararlı maddenin cinsine, pnömokonyoz yapacak nitelikte toz bulunan
maruziyet süresine, kirleticinin yoğunluğuna, yer altı ve yer üstü iş yerlerinde meydana gelmiş,
çalışanın duyarlılığına ve ortam rahatlık klinik veya radyolojik bulgular ve laboratuvar
koşullarına (termal konfor) bağlıdır. muayeneleriyle süratli seyrettiği ve ağırlığı
saptanmış olgularda Sosyal Sigorta Yüksek
5. Mevzuatın öngördüğü periyodik ortam
Sağlık Kurulunun onayı sağlanmak koşuluyla 3
ölçümleri ve sağlık muayeneleri ile şikayet
yıllık süre indirilebilir.
ortaya çıkmadan tespit edilebilir ve gerekli
önlemler alınabilir, Yükümlülük Süresi
6. Meslek hastalığı tanısı, o tanıyı alan çalışanın
Kanunla sağlanan yardımlar dan yar ar lanabilme
yakın çalışma arkadaşları için de erken tanı
k için sigortalının meslek hastalığına sebep olan
olanağı verir. O meslek grubunda insidansıişinden fiilen ayrıldığı tarih ile meslek hastalığının
sıktır, meydana çıktığı tarih arasında geçecek azami
7. Meslek hastalığı tanısı koymak için özgün süreye yükümlü l ük sür esi denir.
örgütlenme ve düzenlemeler gereklidir, bu Yükümlülük süresi, bir meslek hastalığı
alanda uzmanlaşmış kuruluşlara gereksinim durumunda işçinin daha önce çalıştığı işyerinin,
duyulmaktadır. dolayısı ile işverenin sorumluluğuna işaret eder.
8. İşveren ve çalışanların bilgilendirilmesi ve Benzeri şekilde, iş değişimi durumunda da
duyarlıklarının sağlanması önemlidir, hastalık ortaya çıktığında, önceki işverenin
hastalıktaki sorumluluk payı bu kapsamda ele
Maruziyet süresi
alınır. Her meslek hastalığı için yükümlülük
Maruziyet süresi: Meslek hastalığına yol açan süreleri Sosyal Sigorta Sağlık İşlemleri
zararlı etkene maruziyetin başlamasıyla hastalık Tüzüğü’nde belirtilmiştir.
belirtilerinin ortaya çıkması için gereken en az
Örneğin kronik kurşun zehirlenmesi için
süredir. (Ancak bazı durumlarda bu sürenin
yükümlülük süresi Tüzükte 3 yıl olarak
kısaltılması için Sosyal Sigortalar Sağlık İşlemleri
belirtilmiştir. Bir iş değişimi durumunda 3 yıl
Tüzüğü’ne maddeler konmuştur.
627
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

içinde kurşun zehirlenmesi tablosu ortaya Hastalığın meslek hastalıkları listesinde

çıkarsa, önceki iş yerinin de bu hastalıkta
yükümlülüğü olacaktır. Eğer hastalık 3 yıldan
sonra ortaya çıkmışsa bu durumda önceki iş
yerinin hastalıkta yükümlülüğü söz konusu
değildir.
Yükümlülük süresi akut tablolarda daha kısa, −− Sağlık Bakanlığı Eğitim ve Araştırma Hastane-
kronik durumlarda ise uzundur. Örneğin akut
arsenik zehirlenmesi için yükümlülük süresi 1 ay, sigortalının çalışma gücü ve meslekte kazanma
kronik zehirlenmesi durumunda ise 1 yıldır.
Malign hastalıkların gelişmesi oldukça uzun
bir latent (sessiz) dönemden sonra olduğu için
bu tür hastalıklarda yükümlülük süresi daha
uzun olarak belirtilmiştir. Benzeri şekilde toza
bağlı akciğer hastalıklarında da bu süre oldukça
uzundur. Örneğin benzene bağlı lösemi için
yükümlülük süresi 10 yıl, asbestozis ve silikozis
için 10’ar yıl ve bisinozis için 3 yıldır.
Mesleki bulaşıcı hastalıklarda ise yükümlülük
süresi inkübasyon (kuluçka) süresi kadardır.
Meslek Hastalığı Tespiti İşlemleri Genelgesi
bulunması gerekir.
Halen ülkemizde
−− Meslek Hastalıkları Hastaneleri
−− Devlet Üniversite Hastaneleri (2008 yılından
bu yana)
leri (2011 yılından beri)
gücü kaybı oranlarının tespitinde esas alınacak
Sağlık Kurulu Raporlarını düzenlemek üzere
yetkilendirilmişlerdir.
Ancak; sigortalılarda meslek hastalığı, meslek
hastalığı sonucu meslekte kazanma gücü
kaybı oranı (sürekli iş göremezlik derecesinin)
belirlenmesi ve sigortalının ölümünün meslek
hastalığı sonucu olup-olmadığının tespiti
işlemleri Genel Sağlık Sigortası Genel Müdürlüğü
Maluliyet ve Sağlık Kurulları Daire Başkanlığı
bünyesinde oluşturulan Meslek Hastalıkları
Sağlık Kurulu tarafından yerine getirilir.
Tanı Süreci

Meslek Hastalıklarının Tanısı

Tıbbi ve Yasal Tanı Süreci
Periyodik Muayenelerin Önemi
Meslek hastalığının tanısı SGK tarafından
Meslek Hastalıklarının tanınmasında, periyodik
yetkilendirilmiş Sağlık Hizmeti Sunucuları
muayenelerin usulüne uygun olarak yapılması-
tarafından düzenlenen sağlık kurulu raporu ile
nın yani gerekli, çeşitli laboratuvar tetkikleri ile
konur.
birlikte yapılmasının önemi büyüktür.

628
 Meslek Hastalıkları

Periyodik muayenelerin amacı, meslek hastalık- 2-Kişisel koruyucu

ları tanılarının olabildiğince erken konulması ve • Koruyucu elbise, maske, gözlük, kulak tıkacı,
hastalığın maluliyetinin durdurulmasıdır.
Tedavi İlkeleri
Maruziyetin kesilmesi
– Daha fazla etkilenmeyi önlemek --- istirahat
Spesifik tedavi - varsa
Semptomatik tedavi
– genel destekleyici tedavi
Meslek hastalıkları Hastaneleri Haritası
İşveren; İş kazalarını kazadan sonraki üç iş günü
içinde, Meslek hastalıklarını, öğrendiği tarihten
itibaren üç iş günü içinde Sosyal Güvenlik • yaş yöntem
Kurumu’na bildirmekle yükümlüdür.
Meslek hastalığı kesin tanısı yetkilendirilen
kurumlarca konur.
Sağlık hizmeti sunucuları kendilerine intikal
eden iş kazalarını, yetkilendirilen sağlık hizmeti
sunucuları ise meslek hastalığı tanısı koydukları
vakaları en geç on gün içinde Sosyal Güvenlik
Kurumu’na bildirir.
Melek Hastalıklarından Korunma
Meslek hastalıklarının en önemli özelliği lanılabilir.
korunabilir olmalarıdır.
Korunma:
1-Tehlikenin kaynakta kontrolü
• Teknik önlemler, ventilasyon, kapalı sistem,
3-Tıbbi önlemler
• İşe giriş muayenesi
• Periyodik sağlık muayenesi
• Sağlık eğitimi
1-Tehlikenin kaynakta kontrolü
Etkeni kontrol etmeye yönelik teknik uygulama-
lar esastır.
Örneğin tozlu ortamlarda etkili havalandırma
yöntemleri ile veya ortamın ıslak tutulması sure-
tiyle tozumanın önüne geçilmesi, toza bağlı has-
talıkların önlenmesi bakımından son derecede
yararlıdır.
Risklerin kaynağında kontrolü amacı ile en çok
kullanılan yöntemler;
• İkame
• kapatma
• ayırma
• havalandırma
2) Kişisel Koruyucu Uygulamalar
Risklerin kaynağında kontrolü mümkün değil
ya da yetersizse/etkin değilse, etkilenmeyi en az
düzeye indirmek amacı ile de bazı uygulamalar
yapılabilir.
Örneğin, bir dokuma atölyesinde gürültü dü-
zeyini izin verilen sınır değerin altına indirmek
mümkün değilse, kulak koruyucularından yarar-
3) Tıbbi yaklaşımlar:
1. Tıbbi resmi muayeneler
• İşe giriş muayeneleri (Odio, kanda Pb…)

629
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

• Periyodik muayeneler Meslek Hastalıklarında Beklenen Vaka

• Özel tarama muayeneleri
• Hastalık sonu ise dönüş muayenesi
3. Sağlık Eğitimi (çalışanlara ve işverene)
4. Endüstride hijyen ve beslenme
5. Endüstride ilk yardım

Dünyada ve Türkiye’de Meslek

Hastalıkları
İSG Kaynaklı Maddi Kayıp
İLO yayınlarına göre, endüstrileşmekte olan
ülkelerde iş kazaları ve meslek hastalıklarının
toplam maliyeti, bu ülkelerin Gayrı Safi Yurtiçi
Hasılalarının yaklaşık %4’ü oranındadır.
SGK İSTATİSTİKLERİ-2012 yılı
Meslek hastalıklarının en çok meydana geldiği
işletme grubu (işçi sayılarına göre):
• 1- 21-49 işçi (97)(%24,6)
• 2- 100-199 işçi (79)(%20,1)
Meslek hastalıklarının en çok meydana geldiği
yaş grubu
• 1- 40-44 yaş (91) (%23,1)
• 2- 35- 39 yaş (85) (%21.1)
• En çok görüldüğü faaliyet grubu:

Bu oran gelişmiş ülkeler için %1-3’dür. Kömür ve Linyit çıkartılması (231)

• En çok görüldüğü grup:
C Grubu (Pnömokonyoz ve diğer Sol.Sist.Hast)

Meslek Hastalıkları ve Buna Bağlı Ölümlerin Yıllara Göre

Dağılımı

630
 Epidemiyoloji

49. BÖLÜM

EPİDEMİYOLOJİ
Epidemiyoloji, bir sağlık sorununun, bir top- İş Yerinde Kullanılan Sağlık ve Hastalık
lumda; Ölçütleri
• Sıklığını (zamanla değişimini), Sayı: En temel ölçüt hastalığın, kazanın ya da
• Dağılımını (hastalığın ilerleme ve gelişimini), ölümün sayısıdır. En basit anlamda mutlak sa-
yılar bize çokluğu gösterecektir. Ancak yalnız-
• Nedenlerini (etiyolojik faktörleri)
ca olgu sayısının bilinmesi değerlendirme ya-
• Yapılan müdahalenin etkinliğini (tedavi, ön-
pabilmek için her zaman yeterli olmayacaktır.
lem)
Hız (rate): Epidemiyolojinin sağlıkla ilgili alan-
………………………… araştıran ve neden-
larda kullandığı en önemli ölçüt hızdır. Belli
sellik bağı kuran bir çalışma alanı / bilim da-
bir olayın (hastalık, kaza, ölüm) bir toplulukta
lıdır.
görülme sıklığını ifade eder.
Ölçme-Değerlendirme
Hızı ortaya çıkarabilmek için hastalığın söz ko-
Epidemiyolojide kullanılan ölçütler; nusu olduğu risk altındaki grup hesaba katılır.

1. Hız (Rate)
2. Oran (Ratio)
3. Orantı (Proportion) Hızı ortaya çıkarabilmek için hastalığın söz ko-
4. Prevalans hızı nusu olduğu risk altındaki grup hesaba katılır.

5. İnsidans hızı Morbidite

• Sözcük karşılığı hastalık hızıdır.
HIZ
• Özel olarak tanımlanmadığı sürece olgunun
“Bir bütünün parçalarından birinin bütüne hangi zaman sürecinde olduğunu göster-
oranıdır.” Belirli bir zamanda meydana gelen mez. Zaman belirtilmediğinde hızın bir yıllık
olay sayısının, olayın olduğu toplum sayısına olduğu kabul edilir.
bölünmesi ile elde edilir. Belirli bir zaman süre-
Örnek:
since, belirli bir olayın görülme miktarını yan-
• 60.000 kişinin yaşadığı bir toplumda 450
sıtan ölçüttür. doğum oluyorsa doğum morbiditesi
• 450/60000*1000=%0.75 tir.

631
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

Mortalite Hızı – Fatalite Hızı Prevalans Hızı

• Mortalite Hızı
• Sözcük karşılığı ölüm hızıdır.
• Bir sağlık riskine (bir hastalığa) yakalananlar
arasında görülen ölüm hızıdır. Hastalığın ne
kadar öldürücü olduğunun ölçüsüdür.
• Herhangi bir anda ya da belirli bir sürede,
bir toplumda bulunan eski ve yeni olguların
sayısının aynı toplumda o hastalık için risk
altında bulunan kişi sayısına bölünmesiyle
hesaplanır.
• 1- Nokta prevalans: Belirli bir andaki eski
ve yeni olgular

Mortalite Hızı
• Sözcük karşılığı ile ölüm hızıdır.
• 2-Süre prevalans: Belirli bir süredeki eski
ve yeni olgular

ORAN
“Bir bütünün iki parçasının birbirine oranıdır.”
• İnsidans ile prevalans arasındaki temel fark,
İki farklı olayın birbirine bölünmesiyle elde
prevalansta hastalığın başlangıç zamanının
edilen ölçüt.
bilinmesine gerek olmamasıdır.
ORANTI
İnsidans - Prevalans
“Bir bütünün parçalarından birinin bütüne
• İnsidans ile prevalans arasındaki temel fark,
oranıdır.” Meydana gelen olay sayısının, ola-
prevalansta hastalığın başlangıç zamanının
yın olduğu toplum sayısına bölünmesi ile elde
bilinmesine gerek olmamasıdır.
edilir.
• İnsidans hastalığın oluşumunu, prevalans
İnsidans hızı ise varoluşunu gösterir. İnsidans, bir hasta-
lığın meydana çıkmasındaki yavaşlama ve
• Bir toplumda belirli bir sürede meydana
hızlanmaları gösterdiği için epidemilerde
gelen yeni olguların sayısının, risk altındaki
önem kazanır. Etiyolojik araştırmalarda yol
topluluğun sayısına bölünmesiyle hesapla-
göstericidir.
nır.
• Prevalans ise eski yeni tüm olguları ortaya
• Belirli bir zaman diliminde sağlıklı kişilerin
koyduğu için sağlık hizmetinin planlanma-
bir hastalığa yakalanma sıklığını ifade eder.
sında ve yapılan bu planların değerlendiril-
mesinde yol göstericidir.

632
 Epidemiyoloji

İş kazası insidans hızı- İş kazası ağırlık hızı Toplumda bulunan sağlık probleminin veya
olayın;
• Belirli bir sürede işçi başına düşen kaza sa-
yısı • Sıklığını,
• Kimlerde,
• Nerede,
• Ne zaman ortaya çıktığını saptamak için kul-
lanılır.
• İş kazası ağırlık hızı (injury severity rate): Be- • Tanımlayıcı epidemiyolojik araştırmaların
lirli bir sürede iş kazası nedeniyle kaybedi- en önemli amaçlarından bir tanesi belli bir
len gün sayısı toplumda hastalık veya sağlık sorununun
kişi, yer ve zaman özelliklerine göre dağılı-
mının saptanmasıdır.
KİŞİ ÖZELLİKLERİ: Yaş, Cinsiyet, Irk, Etnik yapı,
Din, Medeni durum, Sosyo-ekonomik durum,
Epidemiyolojik Araştırma Yöntemleri Meslek, Alışkanlıklar
YER ÖZELLİKLERİ: Kırsal-Kentsel, Bölgesel,
I. Gözlemsel Araştırmalar: İncelenen olay
Ulusal, Uluslararası durum
doğal seyrinde gözlemlenir. Hiçbir müdahale-
de bulunulmaz. ZAMAN ÖZELLİKLERİ: Saat, Gün, Hafta, Ay,
A- Tanımlayıcı (deskriptif ) araştırmalar Mevsim, Yıl durumu
B- Analitik (çözümleyici) araştırmalar Örnek:
• Vaka-kontrol • Toplam 800 işçinin çalıştığı bir işyerinde iş
• Kesitsel kazaları konusunda bir inceleme yapılıyor.
Son iki yılda meydana gelen 25 iş kazasının
• Kohort
10 tanesinin işletmenin
II. Deneysel Araştırmalar (Tedavi ve koruma
• (A) bölümünde, 9 tanesinin (B) bölümünde
amaçlı müdahalelerdir.)
6 tanesinin de işletmenin diğer bölümlerin-
• Klinik araştırmalar de meydana geldiği saptanmıştır. Kazaların
• Saha çalışmaları 8 tanesi de son yılda işe başlayan işçilerde
görülmüştür.
• Toplum taramaları
B. Analitik (çözümleyici) araştırmalar
A. Tanımlayıcı (deskriptif) araştırmalar
• Tanımlayıcı çalışmalar gibi sadece bir tanım-
Epidemiyolojik araştırmanın ilk basamağıdır.
lama yapmak ile sınırlı olmayıp, daha ileri gi-
Bir toplumda bir hastalığın görülüşü hakkında derek, sağlık durumu ve diğer değişkenler
sadece bir tanımlama yapmak ile sınırlı olan arasındaki ilişkiyi analiz eder.
çalışmalardır

633
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

• Genellikle tanımlayıcı epidemiyolojik araş- Vaka ile kontrol grubunun karşılaştırılması

tırmalar sonucu ortaya atılan hipotezler esasına dayanır.
çözümleyici epidemiyolojik araştırmalar ile • Belli bir sağlık problemine sahip olan birey-
ispatlanmaya çalışılmaktadır. lerden oluşan bir grup “Vaka Grubu” ile
a) Kesitsel araştırmalar • Bu sağlık problemine sahip olmayan birey-
b) Vaka-kontrol araştırmaları lerden oluşan sağlıklı grup “Kontrol Grubu”
oluşturulur.
c) Kohort araştırmaları
Her iki grupta bu sağlık problemine sebep ol-
a) Kesitsel araştırmalar duğu düşünülen nedenin ne boyutta bulun-
• Belirli bir toplumda belirli bir zamanda bir duğu belirlenerek vaka ve kontrol gruplarında
sağlık problemi veya olayın sıklığını belirle- bu nedenin boyutu açısından bir fark olup ol-
mek amacı ile yapılır. madığı araştırılır.
• Vaka grubunda Odds Oranı : A/(A+B) / B/
• “Prevalans Araştırmaları” da denmektedir.
(A+B) = A/B
• Belli bir bölgedeki tüm toplum üzerinde
• Kontrol grubunda Odds Oranı : C/(C+D) / D/
veya belli bir sağlık problemi açısından yük-
(C+D) = C/D
sek risk taşıyan belli gruplar üzerinde uygu-
lanabilmektedir. Tahmini Relatif Risk (Odds Oranı) : (A/B) /
• Genellikle zaman ve ekonomik yönden ta- (C/D) = (A*D) / (B*C)
sarruf sağlamak amacı ile tüm toplum yeri- • Bu ölçütler arasında en önemlisi Tahmini
ne bir örneklem üzerinde yapılmaktadır. Relatif Risk (Odds Oranı)
Örnek: • Tahmini Relatif Risk sağlık problemi ile se-
• Koroner kalp hastalığı araştırmasında sigara bep arasındaki ilişkinin boyutunu gösteren
içimi ile MI arasındaki ilişki araştırılmaktadır. bir ölçüt olup; Vaka grubu Odds oranının
Kontrol grubunun Odds oranına bölümü
• 366 sigara içen şahıs ile 473 sigara içmeyen
elde edilmektedir.
şahıstan son üç ay içerisinde MI geçirenler
belirlenmiştir. • Tahmini Relatif Risk 1’den büyükse sağlık
problemi ile sebep arasında bir ilişki bulun-
• Buna göre 157 kişi sigara içenlerden,
maktadır.
• 110 kişi ise sigara içmeyenlerden enfarktüs
• Tahmini Relatif Risk 1’den yükseldikçe sağlık
geçirmiştir.
problemi ile sebep arasındaki ilişkinin gücü
b) Vaka Kontrol Araştırmaları yükselmektedir.
• Tahmini Relatif Risk 1’den küçük ise sağlık
• Retrospektif (geriye dönük) araştırmalar
problemine neden olduğu düşünülen sebe-
olarak da adlandırılır. Çünkü, sonuçtan yola
bin aslında bu sağlık problemine karşı koru-
çıkılarak (hastalıktan) geriye dönük olarak
yucu bir faktör olduğu anlaşılır.
sebebin araştırılmasıdır. Yani neden- sonuç
ilişkisi oluştuktan sonra planlanırlar.
• Herhangi bir sağlık problemi ile bu sağlık
problemine neden olan faktörler arasındaki
ilişkiler incelenir.

634
 Epidemiyoloji

c) Kohort Araştırmaları • 2-Deneysel Epidemiyolojik Araştırmalar

• “İnsidans” veya “Prospektif araştırmalar” ola- • Başlıca üç gruptur:
rak da adlandırılır. 1. Klinik araştırmalar,
• Aynı yıl doğma, aynı işte çalışma, aynı okula 2. Saha araştırmaları,
gitme gibi belli bir özellik açısından benzer
3. Toplum taramaları
olan bireylerden oluşan gruba “kohort gru-
bu” denir. • Klinik araştırmalar genel olarak tanı ve teda-
vi yöntemlerinin etkinliklerinin değerlen-
• Herhangi bir sağlık problemi ile bu sağlık
dirilmesi amacı ile kontrollü ve kontrolsüz
problemine neden olabileceği düşünülen
araştırmalar olmak üzere iki şekilde planla-
sebep arasındaki ilişkiyi saptamak amacı ile
nır.
planlanan çözümleyici araştırmadır.
• Klinik araştırmalar genel olarak kontrollü
Relatif Risk araştırmalarda etkinliği araştırılan tedavi
yöntemi plasebo grubu ile karşılaştırılır.
• Relatif risk bir olay ile o olaya sebep olabi-
leceği düşünülen neden arasındaki ilişkiyi • Kontrolsüz çalışmalarda ise incelenen de-
ölçen bir ölçüt olup sadece kohort araştır- ney grubunun tümüne aynı tedavi yöntemi
malarında kullanılabilmektedir. uygulanarak bu yöntemin etkinliği test edil-
mektedir.
• Relatif risk 1’den ne kadar fazla ise sebebin
sağlık probleminin oluşumundaki rolü o • Kontrollü araştırmalar kontrolsüz araştır-
derece fazladır. Relatif risk 1’e eşit ise sağlık malara göre bilimsel değeri daha fazla olan
problemi ile neden arasında bir ilişki bulun- araştırmalardır.
mamaktadır. • Deneysel epidemiyolojik araştırmalar ara-
sında yer alan saha araştırmaları ve toplum
Atfedilen risk
taramaları klinik araştırmalardan farklı ola-
• Sağlık problemine neden olduğu düşünü- rak sağlıklı kişilerde planlanan araştırmalar-
len sebep’in sağlık probleminin oluşumun- dır.
da ne kadar katkısı olduğunu belirten bir
ölçüttür.
• Etkene maruz kalan gruptaki sağlık prob-
lemi insidansının etken’e maruz kalmayan
gruptaki sağlık problemi insidansının farkı
ile hesaplanmaktadır.
• Korunabilirlik hızı ise sağlık problemine
neden olduğu düşünülen sebep ortadan
kaldırıldığı taktirde sağlık probleminin ön-
lenmesi bakımından ne kadar yarar sağlan-
dığının bir ölçütü olup; korunabilirlik hızı
atfedilen risk’in etken’e maruz kalan gru-
bun insidansına bölümü sonucu elde edil-
mektedir.

635
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

İŞYERI HEKIMLIĞI EĞITIM İÇERIĞI

02-İSG Kavram ve Kurallarının Gelişimi 29-İşle İlgili Hastalıklar
03-İSG Genel Bakış ve Güvenlik Kültürü 30-Mesleki Solunum Sistemi Hastalıkları
04-Türkiyede ve Dünyada İSG 31-Mesleki Kalp Damar Sistemi Hastalıkları
05-Temel Hukuk 32-Mesleki Cilt Hastalıkları
06-İş Hukuku 33-Mesleki Sinir Sistemi Hastalıkları
07-Kanunlarda İSG 34-Mesleki Genitoüriner Sistem Hastalıkları
08-Ulusal ve Uluslararası Kuruluşlar 35-Mesleki Bulaşıcı Hastalıklar
09-İSG Alanında Uluslararası Sözleşmeler 36-Mesleki Kanserler
10-İSG Hizmetleri 37-Mesleki Kas İskelet Sistemi Hastalıkları
11-İSG Kurulları 38-Mesleki İşitme Kayıpları
12-İSG Yönetim Sistemleri 39-Toksikoloji
13-Risk Yönetimi ve Değerlendirilmesi 40-İş Sağlığında Güncel Konular
14-İş Yerlerinde Sağlık Gözetimi ve Biyolojik 41-Çalışma Yaşamında Özel Risk Grupları
İzleme
42-Çalışma Yaşamında Sağlığın Geliştirilmesi
15-Çalışma Ortamı Gözetimi
43-Çalışma Yaşamı ve Beslenme
16-İş Hijyeni
44-İletişim
17-Fiziksel Risk Etmenleri
44-İş Yerinde Sağlık Eğitimi
18-Kimyasal Risk Etmenleri
45-İş Sağlığında Epidemiyolojik Yaklaşım
19-Biyolojik Risk Etmenleri
46-İş Yeri Sağlık Kayıtlarının Değerlendirilmesi
20-Psikososyal Risk Etmenleri
47-İş Sağlığı Etiği
21-Ergonomi
22-Korunma Politikaları
23-Elektrikle Çalışmalarda İSG
24-Yanıcı/Parlayıcı/Patlayıcı Ortamlar
25-Büyük Endüstriyel Kazalar
26-İş Kazaları
27-İş Yerlerinde İlk Yardım Örgütlenmesi
28-Meslek Hastalıklarına Giriş

636
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık
İŞ GÜVENLIĞI UZMANLIĞI
EĞITIM İÇERIĞI
02-İSG Kavram ve Kurallarının Gelişimi
03-İSG Genel Bakış ve Güvenlik Kültürü
04-Türkiyede ve Dünyada İSG
05-Temel Hukuk
06-İş Hukuku
07-Kanunlarda İSG
08-Ulusal ve Uluslararası Kuruluşlar
09- İSG Hizmetleri
10-İSG Kurulları
11-İSG Yönetim Sistemleri
12-Risk Yönetimi ve Değerlendirilmesi
13-Çalışma Ortamı Gözetimi
14-İş Hijyeni
15-İşyeri Bina ve Eklentileri
16-Fiziksel Risk Etmenleri
17-Kimyasal Risk Etmenleri
18-Biyolojik Risk Etmenleri
19-Psikososyal Risk Etmenleri
20-Ergonomi
21-Korunma Politikaları
22-Kaynak İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği
23-Elektrikle Çalışmalarda İSG
24-Kaldırma Araçlarında İş Sağlığı ve Güvenliği 46-Çalışma Hayatında Etik
25-Motorlu Araçlarda İş Sağlığı ve Güvenliği
26-El Aletlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği
27-Bakım Onarım İşlerinde İş Sağlığı ve Gü-
venliği
28-Yangın
637
29-Acil Durum Planları
30-Sağlık ve Güvenlik İşaretleri
31-Havalandırma ve İklimlendirme Prensipleri
32-Basınçlı Kaplarda Çalışmalarda İş Sağlığı ve
Güvenliği
33-Kapalı Alanlarda Çalışmalarda İş Sağlığı ve
Güvenliği
34-Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda İş Sağlığı ve
Güvenliği
35-Elle Kaldırma ve Taşıma İşlerinde İş Sağlığı
ve Güvenliği
36-Yüksekte Çalışmalarda İş Sağlığı ve Güven-
liği
37-İnşaat İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği
38-Maden İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği
39-Kişisel Koruyucu Donanımlar
40-İş Ekipmanlarının Tasarım, İmalat ve Kulla-
nımında İş Sağlığı ve Güvenliği
41-İş Kazaları
42-Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları
43-İş Güvenliği Yönünden Yapılması Gereken
Kontroller ve Düzenlenecek Belgeler
44-Çalışma Yaşamında Özel Politika Gerekti-
ren Gruplar
45-Vardiyalı Çalışma ve Gece Çalışması
47-Yetişkin Eğitimi, İşyerinde Sağlık Güvenlik
Eğitimi ve İletişim
48-Tarım, Ormancılık ve Hayvancılık Faaliyetle-
rinde İş Sağlığı ve Güvenliği
İşyeri Hekimliği /A-B-C Sınıfı İş Güvenlik Uzmanlık / DSP Sınava Hazırlık

DSP EĞITIM İÇERIĞI

02-Türkiyede ve Dünyada İSG 25-İş Sağlığında Güncel Konular
03-İSG Uygulama İlkeleri ve Güvenlik Kültürü 26-Çalışma Yaşamında Özel Politika Gerekti-
ren Gruplar
04-Temel Hukuk ve İş Hukuku
27-Çalışma Yaşamında Sağlığın Geliştirilmesi
05-Kanunlarda İSG
Uygulamaları
06-İşyeri Sağlık ve Güvenlik Hizmetleri
28-İşyerinde Sağlık Eğitimi
07-İşyeri Tehlike Sınıfları ve İSG Kâtip Uygula-
29-İletişim Teknikleri
ması
30-İş Sağlığı ve Güvenliğinde Araştırma Yön-
08-İşyerinde Sağlık Gözetimi ve Biyolojik İzle-
temleri
me
31-İşyerinde Sağlıkla İlgili Kayıtlar ve Değer-
09-Uygun İşe Yerleştirme
lendirilmesi
10-Risk Değerlendirmesi ve Yönetimi
32-İSG Hizmetlerinde Etik İlkeler
11-Psikososyal Risk Etmenleri
12-Fiziksel Risk Etmenleri
13-Kimyasal Risk Etmenleri
14-Biyolojik Risk Etmenleri
15-Ergonomi
16-Çalışma Ortamı Gözetimi ve İş Hijyeni
17-İSG Yönetim Sistemleri
18-İşyerinde Kaynağa ve Ortama Yönelik Ko-
runma Yaklaşımları
19-İşyerinde Kişiye Yönelik Korunma
20-İşyerinde Korunmaya Yönelik Yönetsel Yak-
laşımlar
21-İş Kazaları
22-İşyerinde İlk Yardım Örgütlenmesi ve Acil
Tıbbi Müdahale
23-Meslek Hastalıkları ve İş ile İlgili Hastalıklar
24-Toksikolojinin Temel İlkeleri

638