Co nam zagraża?

Materiał składa się z sekcji: "1. Drobnoustroje", "2. Choroby wieku dziecięcego",
"Podsumowanie", "Praca domowa", "Słowniczek", "Zadania".

Materiał zawiera 12 ilustracji (fotografii, obrazów, rysunków), 3 ćwiczenia, w tym 3

interaktywne z możliwością sprawdzenia poprawności odpowiedzi. Wśród ćwiczeń
występuje krzyżówka z hasłem, zadanie typu prawda‐fałsz oraz zadanie wielokrotnego
wyboru.

Słownik pojęć zawiera wyjaśnienia terminów: "antybiotyk", "bakteria", "drobnoustrój", "droga

kropelkowa", "objawy choroby", "powikłania choroby", "pandemia", "szczepienie", "wirus".
W materiale objaśniono, czym są bakterie i wirusy oraz jakie choroby mogą wywoływać po
dostaniu się do organizmu człowieka. Opisano objawy i możliwe powikłania wybranych
chorób wieku dziecięcego. Zwrócono uwagę na istotną rolę szczepień ochronnych
w zapobieganiu zachorowaniom oraz na możliwości, jakie dają antybiotyki w leczeniu chorób
wywołanych przez bakterie. Obok negatywnego, podano też pozytywne znaczenie
mikroorganizmów w przyrodzie i dla człowieka.
Co nam zagraża?

Najczęściej chorujemy wiosną i jesienią. Dzieje się tak, ponieważ w tym czasie dni ciepłe
przeplatają się z zimnymi. Czasem wychodzimy z domu lekko ubrani, gdyż jest ciepło, po
czym wieczorem wracamy zziębnięci, ponieważ zrobiło się chłodniej.

Przeziębienie jest chorobą wirusową, dlatego stosowanie antybiotyków jest nieskuteczne

Źródło: Bri any Cole e, dostępny w internecie: unsplash.com, domena publiczna.

Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:

jak przeciwciała niszczą drobnoustroje chorobotwórcze;

w jaki sposób ruch i ćwiczenia fizyczne pomagają utrzymać zdrowie i sprawność;
jak na zdrowie wpływają odpoczynek i zdrowa żywność.
Twoje cele

Objaśnisz, czym są bakterie i wirusy oraz jakie powodują choroby.

Wyjaśnisz, jak zapobiegać chorobom i jak je leczyć.
Opiszesz pozytywne i negatywne znaczenie mikroorganizmów.

1. Drobnoustroje
Co to jest choroba? Najprościej mówiąc, jest to taki stan, kiedy organizm nie jest zdrowy,
czyli nie funkcjonuje prawidłowo. Przyczyn tego może być wiele, ale jedną z najczęstszych
jest działanie szkodliwych drobnoustrojów zwanych chorobotwórczymi. Nasz organizm
może je zwalczyć. Jednak czasem, np. na skutek niezdrowego trybu życia, nie potrafi sobie
z nimi poradzić. Wówczas chorujemy.

Czym są drobnoustroje? To bardzo różnorodne organizmy o małych rozmiarach, najczęściej

zbudowane z jednej komórki. Można je zobaczyć tylko pod mikroskopem, dlatego nazywane
są również mikroorganizmami. Zaliczamy do nich m.in. bakterie i wirusy. Bakterie
znajdują się wszędzie wokół nas: w ziemi, wodzie, a nawet w powietrzu. Często bywają
pożyteczne – wiele z nich żyje w organizmach innych zwierząt (również w nas!), ułatwiając
trawienie pokarmów i wytwarzając witaminy. Niektóre mogą natomiast powodować
choroby, np. anginę, zwaną inaczej zapaleniem gardła. Inne, żyjące w ziemi, rozkładają
martwe części roślin i zwierząt.

Wielkość bakterii to zaledwie jedna tysięczna milimetra. Podłużne bakterie to pałeczki. Wiele bakterii
można zobaczyć pod mikroskopem, który ma możliwość powiększenia obrazu 1000 razy
Źródło: NIAID, dostępny w internecie: Flickr, licencja: CC BY 2.0.
 Paciorkowce mają kulisty kształt. Wywołują m.in. anginę, zapalenie płuc
Źródło: NIAID, dostępny w internecie: Flickr, licencja: CC BY 2.0.

Innym czynnikiem chorobotwórczym są wirusy. Wiele z nich jest dla nas groźnych. Wirusy
mają prostą budowę, dlatego ulegają częstym i szybkim zmianom. Ich zwalczanie jest więc
bardzo trudne – czasami okazuje się, że lekarstwa skuteczne w jednym roku, w następnym
już nie działają.
Do drobnoustrojów zaliczamy także niektóre grzyby. Wywołują one choroby zwane
grzybicami. Najczęściej są to choroby skóry, ale część grzybów może też atakować płuca.

Wirusy mają bardzo zróżnicowane kształty. Niektóre, np. wirus grypy, przypominają konstrukcje
mechaniczne. Wirusy są bardzo małe. Aby móc je zobaczyć, potrzeba mikroskopu mogącego powiększyć
obraz nawet 200 000 razy
 Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Grzybica paznokci dotyka 40% populacji. Zakażony paznokieć traci różowe zabarwienie i zaczyna się
kruszyć. Do zakażenia może dojść na basenie, gdzie wilgotne środowisko sprzyja rozwojowi grzybów
Źródło: CDC, dostępny w internecie: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Koronawirus (SARS-CoV-2) i COVID-19

Koronawirus (SARS‐CoV‐2) należy do grupy

koronawirusów. Przenosi się drogą
kropelkową i wywołuje chorobę COVID‐19,
która objawia się ostrą reakcją układu
oddechowego. Najczęściej jest to m.in.:
gorączka, suchy kaszel, duszności.
W niektórych przypadkach prowadzi do
zapalenia płuc. 11 marca 2020 roku
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)
uznała rozprzestrzenianie się tego wirusa
jako pandemię.

Koronawirus (SARS-CoV-2), zdjęcie z mikroskopu

elektronowego Film dostępny pod adresem
Źródło: NIAID, Flickr, licencja: CC BY 2.0. /preview/resource/R2VN1WJvhWM9f
Animacja przedstawia wnikanie wirusa SARS-CoV-2
do komórki. Zastanów się, dlaczego wirus otacza się błoną komórkową?
Źródło: Alexey Solodovnikov (Idea, Producer, CG, Editor), Valeria Arkhipova (Scien fic Сonsultant) NCBI, licencja: CC BY-SA 4.0.

Animacja przedstawia, w jaki sposób wirus SARS‐CoV‐2 wnika do komórki.

Ciekawostka

Wirusy nie są organizmami żywymi – znajdują się na pograniczu materii żywej

i nieożywionej. Nie odżywiają się, nie oddychają – potrafią się jedynie namnażać, kiedy
znajdą się wewnątrz ciała zwierzęcia lub rośliny. Wirusy wywołują m.in. grypę oraz
groźne choroby występujące głównie w tropikach, takie jak gorączka krwotoczna Ebola.

Wirus ebola ma charakterystyczny kształt przypominający znak zapytania. Można go zobaczyć

w powiększeniu około 60 000 razy
Źródło: CDC Global, dostępny w internecie: Flickr, tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl.
Ważne!

Niektóre choroby mogą być wywołane przez różne drobnoustroje. Na przykład zapalenie
płuc może być wynikiem zakażenia pewnym rodzajem bakterii lub wirusami. Prawidłowe
rozpoznanie przyczyn choroby jest bardzo ważne, ponieważ leczenie zależy od tego, czy
musimy zwalczyć bakterie czy też wirusy. Tylko choroby bakteryjne leczymy
antybiotykami! Wobec wirusów leki te są zupełnie nieskuteczne i prowadzą do
niepotrzebnego osłabienia organizmu.

Przykłady chorób bakteryjnych i wirusowych

 Choroby bakteryjne Choroby wirusowe

Angina Grypa

Błonica COVID‐19

Cholera Odra

Gruźlica Ospa wietrzna

Kiła Różyczka

Krztusiec Świnka

Tężec Wścieklizna

Zapalenie płuc wywołane pneumokokami Wirusowe zapalenie wątroby typu B

2. Choroby wieku dziecięcego

Istnieją choroby, które większość z nas przechodzi w młodym wieku, nazywamy je
chorobami wieku dziecięcego. Wywoływane są najczęściej przez wirusy i mają wspólną
cechę: już po jednokrotnym zachorowaniu organizm jest odporny na nie aż do końca życia!
Pomimo to szczepi się dzieci na niektóre z tych chorób, ponieważ po szczepieniu objawy są
łagodniejsze. Choroby wieku dziecięcego są uciążliwe, ale mało groźne dla ludzi w młodym
wieku, gorzej jeśli przytrafią się dorosłemu.

Szczepienia pozwalają nabyć odporność na niektóre choroby nawet na całe życie. Nie są niczym przyjemnym,
ale pamiętaj, że ukłucie trwa tylko chwilę, a zabieg ma długotrwałe i pożyteczne skutki
Źródło: Blake Pa erson, licencja: CC BY-SA 3.0.
 Choroby wieku dziecięcego
Nazwa
Objawy choroby Uwagi Wygląd choroby
choroby

gorączka i męczący U osłabionych

kaszel oraz i niedożywionych dzieci może
odra wysypka w postaci prowadzić do powstania
zlewających się ze zapalenia płuc i zapalenia
sobą krost serca.
Dziecko z wysypką
w trakcie odry
Źródło: CDC/NIP/Barbara
Rice, domena publiczna.

wysypka w postaci
Występują powikłania
ospa pojedynczych,
choroby, np. zaburzenia
wietrzna swędzących krost Dziecko
równowagi.
oraz gorączka z charakterystycznymi
krostkami podczas
ospy wietrznej
Źródło: Mad Max,,
Wikimedia Commons,
licencja: CC BY-SA 3.0.

bolesna opuchlizna
Może wystąpić zapalenie opon
świnka ślinianek oraz
mózgowych.
gorączka

Dziecko z obrzękiem
ślinianek przyusznych
Źródło: Heinrich
Weingaertner, Wikimedia
Commons, licencja: CC
BY-SA 3.0.
 Nie jest groźna dla dzieci, ale
lekka gorączka gdy wirus przedostanie się do
różyczka i niewielka organizmu kobiety w ciąży,
wysypka mogą wystąpić powikłania
u płodu.
Wysypka na skórze
w tracie różyczki
Źródło: Wikimedia
Commons, domena
publiczna.

Ciekawostka

Szczepienia stosuje się też przeciwko chorobom takim jak grypa. Jednak skuteczność
szczepień jest w tym wypadku znacznie niższa. Dzieje się tak, gdyż wirusy grypy ciągle
ulegają zmianom i szczepionka skuteczna w jednym roku, w kolejnym może nie mieć
żadnej wartości.

Podsumowanie
Wiele chorób jest wywoływanych przez szkodliwe drobnoustroje (np. bakterie
i wirusy).
Choroby wywołane przez bakterie leczymy za pomocą antybiotyków.
Niektóre bakterie są pożyteczne dla nas i środowiska.
Choroby przechodzone w młodym wieku nazywamy chorobami wieku dziecięcego.

Praca domowa
 Ćwiczenie 1

Zapytaj rodziców, na jakie choroby cię zaszczepiono. Wypisz ich nazwy i znajdź informacje,
jakie drobnoustroje wywołują te choroby: bakterie czy wirusy.

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Zobacz także
Zdrowie i choroba
Co zrobić, aby się nie zarazić?
Pierwsza pomoc

Słownik
antybiotyk

lek, którym leczy się infekcje wywołane przez bakterie; nieskuteczny w przypadku
chorób wirusowych
bakteria

najmniejszy żywy organizm jednokomórkowy; niektóre z bakterii mogą powodować

choroby
drobnoustrój

mikroorganizm – organizm widoczny jedynie pod mikroskopem, najczęściej

jednokomórkowy; niektóre z nich mogą być pożyteczne, a inne – chorobotwórcze
droga kropelkowa

przeniesienie drobnoustrojów w wyniku kichania lub kaszlenia na inną osobę

objawy choroby

oznaki, po których można rozpoznać rodzaj choroby, np. kaszel, katar gorączka, ból itp.
powikłania choroby

choroby lub dolegliwości, które powstają na skutek innych chorób lub na przykład
operacji
 pandemia

rodzaj epidemii, czyli masowego występowania na określonym terenie zachorowań na

daną chorobę. Obejmuje ona swym zasięgiem bardzo duże obszary np. kraje lub
kontynenty
szczepienie

wprowadzenie do organizmu preparatu w celu sztucznego uodpornienia go na chorobę

zakaźną
wirus

zbudowany z białek czynnik chorobotwórczy; wirusy nie są organizmami żywymi, ale

mogą się namnażać w ciele roślin i zwierząt

Zadania
Pokaż ćwiczenia: 輸醙難
Ćwiczenie 1 輸
Zaznacz choroby, których objawem jest wysypka.

 grypa

 angina

 zapalenie płuc

 ospa wietrzna

 przeziębienie

 różyczka

 świnka

 odra

Źródło: Barbara Szydzik, licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 2 醙
Rozwiąż krzyżówkę.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

1. Choroba wieku dziecięcego, może powodować zapalenie serca.

2. Zapalenie gardła.
3. Jednokomórkowy drobnoustrój mogący powodować choroby.
4. Choroba wieku dziecięcego o łagodnym przebiegu, objawiająca się m.in. wysypką.
5. Groźny wirus wywołujący gorączkę krwotoczną.
6. Choroba wieku dziecięcego objawiająca się opuchlizną ślinianek.
7. Bakteria o okrągłym kształcie.
8. Pożyteczne bakterie mogą ułatwiać … pokarmów.
9. Widoczne lub odczuwalne skutki choroby.
10. Inaczej drobnoustrój.
Źródło: Barbara Szydzik, licencja: CC BY 3.0.
 Ćwiczenie 3 難
Zaznacz, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe.

Zdanie Prawda Fałsz

Odra to groźna choroba bakteryjna.  
Dorośli nie chorują na choroby wieku dziecięcego.  
Tylko choroby wywołane przez bakterie leczymy
 
antybiotykami.
Różyczka może powodować wady płodu.  
Niektóre bakterie mogą być pożyteczne.  
Wirusy są organizmami żywymi.  
Źródło: Barbara Szydzik, licencja: CC BY 3.0.

Notatnik

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.