BİR BİLİM DALI OLARAK

PSİKOLOJİ
Sunum Planı
• Psikoloji bilimini tanımlamak.
• Bilimsel yöntemin özelliklerini açıklamak.
• Psikoloji biliminin tarihsel gelişimini özetlemek.
• İnsan davranışlarını anlamada psikologlar tarafından kullanılan çeşitli
yaklaşımları açıklamak.
• Psikolojinin alt dallarını birbirinden ayırt etmek.
• Psikolojideki önemli sorunlar ve tartışmalara değinmek.
Psikoloji Nedir?
• Psikoloji, davranışlar ve zihinsel süreçleri inceleyen bir bilim dalıdır.
• Davranış, kişinin yaptığı ve herhangi bir yolla ölçülebilen her şeydir.
• Zihinsel süreçler ise düşünme, hatırlama, hissetme gibi içsel olgulara
işaret eder.
• İnsan davranışlarını sadece psikologlar anlamaya çalışmaz.
• Filozoflar, sanatçılar, edebiyatçılar tarih boyunca psikologların sorduğu
sorulara benzer sorular sormuşlardır.
• Ancak psikoloji bir bilimdir ve bu soruların cevaplarını aramada
sistematik, objektif ve ampirik verilere dayalı bilimsel yöntemler
kullanır.
Bilimsel Bilgi Nedir?
• Bildiğiniz herhangi bir şeyi düşünün…
• Örneğin; kedilerin 4 ayağı vardır,
• Ya da «Terliyken su içmek hasta eder»,
• Ya da «İzmir Türkiye’nin Ege bölgesindedir» vb. pek çok örnek verilebilir.
• Bu bilgileri nereden biliyoruz? Bunlar öğrendiğimiz bilgilerdir.
• Bilgiler pek çok yolla edinilebilir. Mesela;
• Nesilden nesile aktarılabilir.
• Sezgilerle bilinebilir.
• Bilimsel yöntemlerle ulaşılabilir.
Bilimsel Yöntem Nedir?
• Bilim bilgiye ulaşma yöntemlerinden biridir. Bilim’in sözlük anlamı
“Evrenin veya olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneye
dayanan yöntemler ve gerçeklikten yararlanarak sonuç çıkarmaya
çalışan düzenli bilgi”dir.
• Bilimsel yöntem sınanabilir, yanlışlanabilir. (Var olan yöntemlerle
ampirik veri (Sadece gözlem ve deneye dayalı olarak toplanan veri)
toplanamayan ve test edilemeyen sorular bilimsel sorular değildir.
Psikolojinin Bir Bilim Dalı Olması Ne Demektir?

• Bilimsel yöntemle varılan bilgiler genelleştirilebilir. (Bilimsel yöntem

tek bir bireyi değil bireyleri anlamaya çalışır. Örneğin, hafıza
sistemlerini araştıran bir çalışmanın sonuçları, o çalışmaya katılan
bireylerin hafızaları ile sınırlı kalmamalıdır.)
• Sonuç olarak bilimsel yöntem, bir konu veya olay hakkında güvenilir
ve genelleştirilebilir veri tabanı oluşturacak bilgiler üretmeye yarayan
bir yöntemdir. Psikoloji bilimi de, bu yöntemi insan davranışını ve
zihinsel süreçleri anlamak, açıklamak ve buna ilişkin problemleri
çözmek için kullanır.
Bilimsel Bilgi
• Ampiriktir :Sorulara cevap ararken sezgiler veya sağduyu değil
duyularla algılanabilen, deneyime dayalı veriler toplanmasını ifade
eder.
• Sistematiktir
• Nesnel/Objektif
• Sınanabilir ve yanlışlanabilir
• Genellenebilir
• Geçicidir
Psikolojide Çözümleme Düzeyleri
• İnsan davranışını etkileyen pek çok sebep vardır.
• Öğlen yemeği için ne yiyeceksiniz?
• Buna nasıl karar vereceksiniz?
• Vücudunuzun ihtiyaçları, arkadaşlarınızın tercihleri vb. pek çok etmen
tercihinizi etkileyecektir.
• Psikoloji biliminde de kabul gören görüş, davranışın tek bir boyutla
açıklanamayacağı, farklı çözümleme düzeylerinin kullanılması
gerektiğidir.
Psikolojide Çözümleme Düzeyleri
• Örneğin; psikologlar depresyonu hangi boyutlar üzerinden
açıklayabilirler?
• Moleküler / Nörolojik Düzey: Genetik yapıları ve/veya hormonal
düzeylerinden kaynaklanan yatkınlık.
• Sosyal Düzey: Kişilerin sosyal gruplar tarafından dışlanması.
• Kültürel Düzey: Sosyal desteğin az olduğu kültürlerde kişilerin
depresyona girme ihtimalinin daha fazla olması.
Psikoloji Biliminin Kökenleri ve Tarihçesi
• İnsan doğasıyla ilgili düşünceler psikoloji biliminden çok daha eskidir.
Psikolojinin kökenleri Antik Yunan filozofları ve Avrupa’daki önemli
düşünürlere kadar uzanmaktadır.
• Psikolojinin başlı başına bir bilim dalı olarak kurulması 19. Yüzyıl
ortalarında olmuştur.
Psikoloji Biliminin Kökenleri ve Tarihçesi
• Antik Yunan Filozofları
• Plato ve Aristo gibi düşünürler psikoloji bilimi için çok kritik olan bazı
soruları ilk defa sordular.
• Bunlardan birisi, örneğin; «İnsanların bilişsel yetenekleri ve bilgileri
doğuştan mı gelir, yoksa sonradan mı edinilir?» sorusudur. Plato’ya
göre bazı bilgiler doğuştan gelmektedir.
• Bu gibi sorular halen tartışılmakta ve irdelenmektedir.
Psikoloji Biliminin Kökenleri ve Tarihçesi
• Yapısalcılık
• 19. yüzyılın ortasında Almanya’da fizyoloji eğitimi alan bilim insanları
psikolojiyi çok etkilediler.
• Helmholtz’un kurbağalarla yaptığı deney bu etkilerden biridir.
• Helmholtz, dışarıdan gelen bir dürtünün beyinde algılanmasının hemen
olmadığını, belli bir vakit aldığını göstermiştir.
• Fakat, psikolojinin bir bilim olarak kurulması Wilhelm Wundt’un
çalışmaları ile olmuştur.
• 1879’da Leipzig Üniversitesi’nde ilk psikoloji laboratuarını açan Wundt,
bilimsel psikolojinin kurucusu sayılmaktadır.
Wilhelm Maximilian Wundt (1832-1920)
Psikoloji Biliminin Kökenleri ve Tarihçesi
• Yapısalcılık
• Wundt bilinci anlamaya çalışırken bir bütünü parçalarına ayırarak
incelemek gerektiğini savunmuştur.
• Bu yaklaşım Wundt’un öğrencisi olan Edward Titchener tarafından
bilincin yapısını tanımlamaya çalıştıklarından ötürü “yapısalcılık” olarak
adlandırılmıştır.
Psikoloji Biliminin Kökenleri ve Tarihçesi

• Gestalt
• Gestalt akımına göre, bir deneyimin bütünü, onun parçalarının
toplamıyla aynı değildir.
• Bilinci anlamanın yolu, parçaları değil tüm deneyimi bir bütün olarak
anlamaya çalışmaktan geçmektedir.
Max Wertheimer (1880-1943)
Psikoloji Biliminin Kökenleri ve Tarihçesi
• Psikanaliz
• Freud, bir tıp doktoru olarak tüm davranışların ve akılsal süreçlerin sinir
sisteminde fiziksel bir temele dayandığına inanmıştır.
• Fakat, 1800’lerin sonlarında, birkaç hastasının etkisiyle fikrini değiştirmiştir.
.Freud, bu görüşmelerden sonra, tüm davranışların ve hatta ciddi zihinsel
sorunların bile sebebinin tek olduğuna kanaat getirmiştir.
• Freud’a göre sebep, bilinçaltımızdaki çatışmalardır.
• Freud’un teorisi laboratuvar çalışmaları üzerine değil, sınırlı sayıda vaka
çalışması üzerine kurulmuştur.
Sigmund Freud (1856-1939)
Psikoloji Biliminin Kökenleri ve Tarihçesi
• İşlevselcilik
• James’e göre bilinci kendi başına çalışılamayacak parçalara bölmenin
bir anlamı yoktur.
• Bunun yerine, Darwin’in evrim teorisine paralel olarak algıların,
hafızanın, ya da diğer akılsal süreçlerin insanların ortamlarına adapte
olmalarını nasıl kolaylaştırdığına odaklanmıştır. Bilincin insanların karar
verme ve problem çözme gibi becerilerinde nasıl rol oynadığını
anlamaya yönelmiştir.
William James (1842-1910)
Psikoloji Biliminin Kökenleri ve Tarihçesi
• Davranışçılık
• 1920-1969’larda hakim olan akımdır.
• İnsanları anlamak için hayvanları incelemeye yönelinmiştir. Eğer
insanlar ve hayvanlar benzer şekillerde evrimleştiyse o zaman insan
davranışlarını anlamak için hayvanlarla çalışmanın uygun bir yol
olabileceği düşünülmüştür.
• Watson’a göre, ne bilince ne de bilinçaltına odaklanmak anlamlı
olmuştur. Önemli olanın, gözlemlenebilen davranışlara odaklanmak
olduğunu savunmuştur.
Psikoloji Biliminin Kökenleri ve Tarihçesi
• Davranışçılık
• Watson, en önemli sürecin öğrenme olduğunu, ve hem hayvanların hem de
insanların öğrenme sonucunda çevrelerine uyum sağlayabildiklerini öne
sürmüştür.
• B. F. Skinner da şartlanmayı çalışarak davranışçı akımın bir başka öncüsü
olmuştur.
• Modern Psikoloji
• 1960’larda bilgisayar teknolojisinin gelişmesi ile beyindeki süreçlerin yeni
teknolojilerle izlenmesi mümkün olmuştur.
• Sonuç olarak ana akım psikoloji hem davranışları hem de zihinsel süreçleri
araştıran bir bilim dalı haline gelmiştir.
 Psikolojide Yaklaşımlar
• Bu figüre bakınca ne görüyorsunuz?
Figür-zemin
yan›lsamaları
( Rubin figürü )
Psikolojide Yaklaşımlar
• Beyaz kısma odaklanırsanız figür olarak bir vazo, siyah kısma
odaklanırsanız figür olarak birbirine bakan iki yüz görürsünüz.
• Aynı objenin neresine odaklandığınıza göre, ne gördüğünüz değişebilir.
Her ikisi de doğru algılardır.
• Psikolojide de bu şekilde aynı davranışı değişik bakış açılarından çalışan
yaklaşımlar (perspektifler) vardır. Bu yaklaşımlar, sadece sorulan
soruları değil, veri toplama yöntemlerini de etkiler.
• Mesela, “saldırganlık” konusunu örnek alalım. Biyolojik yaklaşım beyin
ve sinir sisteminin saldırganlığa etkisini incelerken; davranışsal
yaklaşımdan bir araştırmacı çevreden gelen ödül ve cezalandırmaların
saldırganlığı arttırıp arttırmadığı ile ilgilenebilir.
Psikolojide Yaklaşımlar
• Nörobilimsel Yaklaşım
• Nörobilim, insan davranışlarının açıklamalarını beyin, sinir sistemi ve
biyolojik faktörlerde arar.
• Özellikle gelişmiş teknolojiler sayesinde beynin işleyişlerinin
incelenebilir hâle gelmesiyle psikolojide nörobilimsel yaklaşımın yeri
genişlemektedir.
• Biyolojik ve evrimsel perspektiflere yakın duran bu yaklaşımın en
belirgin odağı, davranışların nörolojik temellerini araştırmak üzerinedir.
Psikolojide Yaklaşımlar
• Psikodinamik Yaklaşım
• Freud’un psikanalizine dayanan bu yaklaşım, insanların kendi
içlerindeki bilinçdışı psikolojik çatışmaların üzerine yoğunlaşır.
• Freud’a göre, içsel mücadelelerin çoğu insanların doğal ihtiyaçlarının
peşinden gitme isteğiyle toplumsal kurallar arasındaki çatışmadan
kaynaklanmaktadır.
• Bilginin algılanışı ve işlenişi süreçlerinin davranışlara olan etkisine
yoğunlaşır. Bu süreçlerin çoğu otomatik olarak ve bilinçdışında
gerçekleşmektedir.
Psikolojide Yaklaşımlar
• İnsancıl Yaklaşım
• Bu perspektife göre, insanlar hayatlarının ve davranışlarının
kontrolünü ellerinde tutar; herkes kendini geliştirmek ve potansiyeline
erişmek amacıyla hareket etmektedir.
• Tüm insanlar birbirlerinden farklı olduğundan, bir kişinin davranışları
ancak o kişinin deneyimleri ve özellikleri üzerinden anlamlandırılabilir.
Psikolojide Yaklaşımlar
• Eklektisizm
• Eklektisizm, insan davranışlarını açıklarken birçok yaklaşımı
harmanlamak anlamına gelir. Kapsamlı ve gelişmiş kuramlar üretilip
araştırmalar gerçekleştirilebilir.
• Örneğin, bir kişinin agresif davranışları açıklanmaya çalışılırken hem
ailede öğrenilmiş davranışlara, hem de kişinin yetiştiği kültürdeki
cinsiyet rollerine eğilerek davranışsal ve sosyokültürel yaklaşımlar bir
arada kullanılabilir.
 Psikolojinin Çalışma Konuları ve Diğer
Bilimlerle İlişkisi
• Sinir sistemi, duyular ve algılar, öğrenme ve hafıza, zekâ, dil, düşünce,
gelişim, kişilik, sosyal topluluklar içinde normal davranışlar, psikolojik
hastalıklar ve tedavi yöntemleri sıklıkla çalışılır.
• Örneğin, ekonomistler çeşitli insan davranışlarını ekonomik
bağlamlarda anlamaya çalışırlar. Sıklıkla çalıştıkları “karar verme
süreçleri” sosyal ve bilişsel psikoloji alanlarındaki birçok çalışma ve
teoriden faydalanmaktadır. Öyle ki 2002 yılında Daniel Kahneman
adındaki psikolog, ekonomi alanında Nobel ödülü kazanmıştır.
Psikolojinin Alt Dalları
• Biyolojik Psikoloji
• Biyolojik psikoloji (fizyolojik psikoloji) bedendeki fizyolojik süreçler,
hormonal sistemler ve beynin işleyişini, davranışlar ve zihinsel
süreçleri açıklamakta kullanan alt daldır.
• Bilişsel Psikoloji
• Bilişsel psikologlar, algılama, öğrenme, hafıza, zekâ, bilinç gibi zihinsel
süreçler ve yetilerle ve yanılsamalarla ilgilenir.
• Gelişimsel Psikoloji
• Gelişimsel psikologlar insanların zihinsel süreç ve davranışlarının hayat
boyu nasıl değiştiğini inceler
 Psikolojinin Alt Dalları
• Gelişimsel Psikoloji
• Bu alandaki çalışmalar, bağlanma, çocuk bakımı, ergenlik dönemindeki
değişimlerden, ileri yaşlarda hafızadaki değişimler ve yaşlı bakımına kadar
geniş bir konu skalasını kapsar.
• Kişilik Psikolojisi
• Kişilik psikolojisi, bireyleri birbirinden ayıran kişilik özellikleri üzerine
yoğunlaşır.
• İnsanların karakter özelliklerini anlayabilmek için çeşitli kişilik testleri
geliştirir. Pozitif psikoloji alanıyla da ilgilenen kişilik psikologları özellikle
insanların iyimserlik ve mutluluğa ulaşabilmelerini sağlayan özelliklerin
neler olduğunu araştırmaktadır.
 Psikolojinin Alt Dalları
• Klinik Psikoloji
• Klinik psikologlar, zihinsel hastalıkların nedenleri ve tedavileri üzerine
araştırmalar yapar ve hastalara sorunlarının üstesinden gelmelerinde
yardımcı olur.
• Eğitim Psikolojisi
• Eğitim psikolojisi, psikolojinin öğretme ve öğrenme süreçleri üzerine
yoğunlaşan alt dalıdır. Ayrıca IQ ölçümü, öğrencilerdeki öğrenim
güçlüklerinin tespit edilmesi ve öğrencilerin okuldaki
memnuniyetlerinin arttırılmasıyla ilgili çalışmalar yapar.
 Psikolojinin Alt Dalları
• Sosyal Psikoloji
• Sosyal psikoloji, insanların birbirlerini nasıl etkilediklerini, birbirleriyle
olan ilişkileri ve grup içindeki davranışlarını inceler.
• İlgili konular grupların insanların tutum ve davranışlarına etkisinden,
önyargı, kişilerarası ilişkiler ve iknaya kadar uzanır.
• Kantitatif Psikoloji/Psikometri
• Kantitatif psikoloji, ölçümleme, araştırma dizaynı ve istatistiksel analiz
gibi konulara yoğunlaşır.
 Psikologlar Ne İş Yapar?
• Psikoloji üzerine lisans derecesi alan psikologlar, psikolojinin alt
dallarından birinde yüksek lisanslarını tamamlayarak bu alanda
uzmanlaşabilir.
• Danışmanlıktan eğitime ve insan kaynaklarına kadar pek çok farklı iş
alanında çalışabilmektedirler. Mezunların % 61’i psikoloji ile ilgili bir
alanda çalışmaktadır.
 Psikolojide Önemli Sorunlar ve Tartışmalar
• 1. Sorun: Doğa - Çevre Tartışması
• Kişilerin davranışlarının ne kadarı kalıtsal ve yapısal etkenlerden
(doğa), ne kadarı ise çevresel etkenlerden (çevre) kaynaklanmaktadır?
• Mesela nörobilim yaklaşımına yakın çalışan gelişim psikologları
gelişimde kalıtımın rolü üzerinde dururken davranış yaklaşımına yakın
çalışan gelişim psikologları için aile veya okul gibi çevresel etkenler
daha açıklayıcı olabilir.
 Psikolojide Önemli Sorunlar ve Tartışmalar
• 2. Sorun: Davranışların Sebepleri Bilinçli mi? Bilinçdışı mıdır?
• Soru, Herhangi bir davranışın ne kadarını kişinin farkında olduğu, ne
kadarını ise bilinçaltı süreçlerin belirlediğidir.
• Mesela psikodinamik yaklaşımı benimseyen klinik psikologlar, zihinsel
hastalıkların kökeninde bilinçaltı sebepler arar.
 Psikolojide Önemli Sorunlar ve Tartışmalar
• 3. Sorun: Bireysel Farklılıklar - Evrensel Kurallar
• Üçüncü bir tartışma, kişilerin davranışlarının ne kadarının kendilerine
has, özel vasıflarından dolayı, ne kadarının ise içlerinde yaşadıkları
toplum ve kültürün sonucu olduğu üzerinedir.
• Evrimsel psikologlar, davranışın tamamen kişinin “insan türü”ne ait
olmasından dolayı gerçekleştiğini ve dolayısıyla evrensel olduğunu
savunmaktadır.
• Buna karşılık insancıl yaklaşımı benimseyen kişilik psikologları bireyleri
diğerlerinden farklı kılan özellikleri belirlemek üzerine çalışmalar
yapmaktadır.
KAYNAK
Doç.Dr. Harun KAYA