Ogrzewnictwo

Literatura

 Nantka M.B.: Ogrzewnictwo i ciepłownictwo, t.1, t.2. Wyd. PŚ,

Gliwice 2013.
 Babiarz B., Szymański W.: Ogrzewnictwo, Wyd. PRz, Rzeszów
2012.
 Koczyk H. i in.: Ogrzewnictwo praktyczne. Projektowanie, montaż,
eksploatacja. Systherm Serwis Poznań 2005.
 Koczyk H. i in.: Ogrzewnictwo dla praktyków. Systherm Serwis
Poznań 2002.
 Pieńkowski K., Krawczyk D., Tumel W.: Ogrzewnictwo, t.1, t.2. Wyd.
PB, Białystok 1999.
 Krygier K., Klinke T., Sewerynik J.: Ogrzewnictwo, wentylacja,
klimatyzacja. WSiP Warszawa 1995.
Akty prawne, Polskie Normy

 PN-EN ISO 6946:2008 Komponenty budowlane i elementy

budynku. Opór cieplny i współczynnik przenikania ciepła.
Metoda obliczania. PN-EN ISO 6946:2017-10 w. ang.

 Dziennik Ustaw z dnia 15.06.2002 r. nr 75, poz. 690 –

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia
2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim
powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie
z późniejszymi zmianami:
 z 2008 roku Dz. U. nr 201, poz. 1238,
 z 2009 roku Dz. U. nr 56 poz. 461,
 z 2013 roku Dz. U. poz. 926,
 z 2017 roku Dz. U. poz. 2285,
 Dz. U. 2019 rok poz. 1065.
 Akty prawne, Polskie Normy
 Dziennik Ustaw z dnia 18.03.2015 r. poz. 376 –
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia
27 lutego 2015 r. w sprawie metodologii wyznaczania
charakterystyki energetycznej budynku lub części budynku
oraz świadectw charakterystyki energetycznej.

 Dziennik Ustaw z dnia 13 października 2017 r. poz. 1912

Rozporządzenie Ministra Energii z dnia 5 października 2017 r.
w sprawie szczegółowego zakresu i sposobu sporządzania
audytu efektywności energetycznej oraz metod obliczania
oszczędności energii.
 Polskie Normy

 PN-EN 12809:2002 Kotły grzewcze na paliwa stałe. Nominalna

moc cieplna do 50 kW. Wymagania i badania.
PN-EN 16510-1:2018-08 w. ang.

 PN-EN 12831: 2006 Metoda obliczania projektowego obciążenia

cieplnego. PN-EN 12831-1: 2017-08 w. ang.

 PN-83/B-03430 Wentylacja w budynkach mieszkalnych,

zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej. Wymagania.
+ Zmiana AI.

 PN-EN ISO 13790:2009 Energetyczne właściwości użytkowe

budynków. Obliczanie zużycia energii na potrzeby ogrzewania
i chłodzenia. PN-EN ISO 52016-1:2017-09 w. ang.
Polskie Normy

 PN-B-02414:1999 Zabezpieczenie instalacji ogrzewań

wodnych systemu zamkniętego z naczyniami wzbiorczymi
przeponowymi. Wymagania.

 PN-B-02431-1:1999 Ogrzewnictwo. Kotłownie wbudowane

na paliwa gazowe o gęstości względnej mniejszej niż 1.
Zagadnienia
 Rodzaje wymiany ciepła.
 Aktualne wymagania odnośnie ochrony cieplnej budynków.
 Obliczanie projektowego obciążenia cieplnego budynku.
 Obliczanie sezonowego zapotrzebowania mocy cieplnej na
cele ogrzewania dla budynku.
 Charakterystyka, podział systemów grzewczych.
 Elementy systemów grzewczych: źródła ciepła, przewody,
armatura, grzejniki, pompy.
 Zabezpieczenia urządzeń ogrzewań wodnych.
 Straty ciśnienia w przewodach instalacji ogrzewania
wodnego.
 Zasady projektowania kotłowni opalanych paliwem stałym,
gazowym oraz olejem opałowym
 Regulacja montażowa i eksploatacyjna instalacji
centralnego ogrzewania. Automatyka instalacji centralnego
ogrzewania.
 WYMAGANIA OCHRONY CIEPLNEJ BUDYNKU

 Wymagania izolacyjności cieplnej przegród budowlanych, w tym

podłogi na gruncie.

 Wymagania dotyczące powierzchniowej kondensacji pary wodnej

 Wymagania co do minimalnej grubości izolacji cieplnej

przewodów w instalacjach centralnego ogrzewania, ciepłej wody
użytkowej, instalacji chłodu i ogrzewania powietrznego.

 Wymagania dla okien związane z oszczędnością energii.

 Wymagania dotyczące szczelności budynku na przenikanie

powietrza.

 Wskaźniki zapotrzebowania na energię [kWh/(m2rok)].

 Maksymalne wartości współczynnika przenikania ciepła
w budynkach mieszkalnych i zamieszkania zbiorowego

 Ściany zewnętrzne przy ti16°C (niezależnie od budowy ściany):

0,23 W/(m2K), 0,20 W/(m2K),
 Ściany zewnętrzne przy 8Cti<16°C 0,45 W/(m2K),

 Dachy, stropodachy i stropy pod nieogrzewanymi poddaszami lub

nad przejazdami przy ti  16°C 0,18 W/(m2K), 0,15 W/(m2K),
 oraz przy 8°C  ti<16°C 0,30 W/(m2K),

 Stropy nad pomieszczeniami nieogrzewanymi i zamkniętymi

przestrzeniami podpodłogowymi, przy ti16°C 0,25 W/(m2K),
 oraz przy 8°C  ti<16°C 0,30 W/(m2K),

 podłogi na gruncie: przy ti  16°C 0,30 W/(m2K),

 oraz przy 8°C  ti<16°C 1,20 W/(m2K),
 Ściany wewnętrzne oddzielające pomieszczenie ogrzewane od
nieogrzewanego 0,30 W/(m2K)

 Ściany wewnętrzne przy ti8C oraz oddzielające pomieszczenia

ogrzewane od klatek schodowych i korytarzy 1,00 W/(m2K),

 Stropy oddzielające pomieszczenie ogrzewane od nieogrzewanego

0,25 W/(m2K),

 Okna (bez połaciowych), drzwi balkonowe i powierzchnie

przezroczyste nieotwieralne w pomieszczeniach przy ti16°C

 1,10 W/(m2K), 0,90 W/(m2K),

 Okna połaciowe przy ti16°C 1,30 W/(m2K), 1,10 W/(m2K),

 Okna w ścianach wewnętrznych oddzielających pomieszczenia

ogrzewane od nieogrzewanych 1,30 W/(m2K), 1,10 W/(m2K),

 Drzwi zewnętrzne wejściowe 1,50 W/(m2K), 1,30 W/(m2K).

 Wymagania izolacyjności cieplnej podłóg na
gruncie

W budynku mieszkalnym, w budynku zamieszkania

zbiorowego, w budynku użyteczności publicznej, a także
w budynku produkcyjnym, magazynowym i gospodarczym
podłoga na gruncie w ogrzewanym pomieszczeniu
powinna mieć izolację cieplną obwodową z materiału
izolacyjnego w postaci warstwy o oporze cieplnym co
najmniej 2,0 (m2K)/W.
Izolacja cieplna przewodów rozdzielczych
i komponentów w instalacjach wewnętrznych (c.o.,
c.w.u., chłodu, ogrzewania powietrznego)

Rodzaj przewodu lub Minimalna grubość izolacji

komponentu cieplnej o λ= 0,035 W/(mK)
Średnica wewnętrzna do 22 mm 20 mm
Średnica wewnętrzna od 22 do 35 30 mm
mm
Średnica wewnętrzna od 35 mm do równa średnicy wewnętrznej
100 mm rury
Średnica wewnętrzna powyżej 100 100 mm
mm
 Wymagania dla okien związane z oszczędnością
energii

 W budynku mieszkalnym i zamieszkania zbiorowego pole

powierzchni okien, przegród szklanych i przezroczystych
o współczynniku przenikania ciepła nie mniejszym niż 0,90
W/(m2K) nie powinno przekraczać powierzchni obliczeniowej
maksymalnej:
Aomax= 0,15 Az+ 0,03 Aw [m2]
 Wymagania dla okien związane z oszczędnością
energii

 We wszystkich rodzajach budynków współczynnik

przepuszczalności energii całkowitej promieniowania
słonecznego okien oraz przegród szklanych
i przezroczystych:

g = fCgn
Wartości współczynnika całkowitej przepuszczalności
energii promieniowania słonecznego dla typu
oszklenia gn

Typ oszklenia Współczynnik całkowitej

przepuszczalności
energii promieniowania słonecznego
gn
Pojedynczo szklone 0,85
Podwójnie szklone 0,75
Podwójnie szklone z powłoką 0,67
selektywną
Potrójnie szklone 0,70
Potrójnie szklone z powłoką 0,50
selektywną
Okna podwójne 0,75
Wymagania dotyczące szczelności na przenikanie
powietrza

 W budynkach niskich, średniowysokich i wysokich

przepuszczalność powietrza dla okien i drzwi balkonowych
przy ciśnieniu równym 100 Pa powinna wynosić nie więcej
niż 2,25 m3/(mh) w odniesieniu do długości linii stykowej
lub 9 m3/(m2h) w odniesieniu do pola powierzchni.
Zaleca sie przeprowadzenie sprawdzenia szczelności powietrznej
budynku:
wymagana szczelność wynosi:

1) budynki z wentylacją grawitacyjną lub wentylacją hybrydową –

n50 < 3,0 h-1;
2) budynki z wentylacją mechaniczną lub klimatyzacją –
n50 < 1,5 h-1.
Wymagania dotyczące powierzchniowej kondensacji pary
wodnej

 Dopuszcza się kondensację pary wodnej wewnątrz przegrody

w okresie zimowym, jeżeli struktura przegrody pozwoli na
wyparowanie kondensatu w okresie lata i nie nastąpi przy tym
degradacja materiałów budowlanych przegrody wskutek
zawilgocenia.
 Wskaźnik EP rocznego zapotrzebowania na
nieodnawialną energię pierwotną do ogrzewania,
wentylacji, chłodzenia oraz przygotowania ciepłej wody
użytkowej [kWh/(m2rok)]

Budynek mieszkalny:
jednorodzinny EPmax H+W = 95 (70) kWh/(m2rok),
wielorodzinny EPmax H+W = 85 (65) kWh/(m2rok)

Budynek zamieszkania zbiorowego EPmax H+W = 85 (75) kWh/(m2rok)

Budynek użyteczności publicznej:

- opieki zdrowotnej EPmax H+W = 290 (190) kWh/(m2rok)
- pozostałe EPmax H+W = 60 (45) (kWh/(m2rok)

Budynek gospodarczy, magazynowy, produkcyjny

EPmax H+W = 90 (70) kWh/(m2rok)
Maksymalna wartość wskaźnika rocznego
zapotrzebowania na nieodnawialną energię
pierwotną EP

EP = EPH+W + ∆EPC + ∆EPL [kWh/(m2·rok)]

 Standardy budownictwa pasywnego

1. Współczynnik przenikania ciepła przez przegrody

zewnętrzne: max 0,15 W/(m2K);
2. Współczynnik przenikania ciepła przez okna:
max 0,80 W/(m2K);
3. Szczelność powietrzna budynku n50: max 0,6 h-1;
4. Zapotrzebowanie energii do ogrzewania:
max 15 kWh/(m2rok);
5. Zapotrzebowanie mocy cieplnej na cele ogrzewania:
max 10 W/m2;
6. Całkowite zużycie energii finalnej: max 42 kWh/(m2rok);
7. Zużycie energii pierwotnej do zaspokojenia wszystkich
potrzeb energetycznych budynku:
max 120 kWh/(m2rok).
 Czynniki mające wpływ na zwiększenie ochrony
cieplnej budynku:

 odpowiednie ukształtowanie południowej elewacji i dachu

w celu biernego wykorzystania energii promieniowania
słonecznego,
 zwarta bryła budynku (współczynnik kształtu A/V),
 usytuowanie budynku w miejscach osłoniętych przed
wiatrem (osłony w formie drzew),
 osłony ziemne części budynku od strony północnej,
 odpowiednie rozmieszczenie otworów okiennych
i drzwiowych.
Metoda obliczania projektowego
obciążenia cieplnego
Metoda obliczania projektowego obciążenia
cieplnego

 PN-EN 12831: 2006 Metoda obliczania projektowego

obciążenia cieplnego.
PN-EN 12831-1: 2017-08 w. ang.
Temperatury obliczeniowe powietrza zewnętrznego
Podział terytorium Polski na strefy klimatyczne
(PN-82/B-02403)

Mapa stref klimatycznych Polski PN-EN 12831

Projektowa temperatura zewnętrzna i średnia
roczna temperatura zewnętrzna

Strefa klimatyczna θe C θm,e C

I -16 7,7
II -18 7,9
III -20 7,6
IV -22 6,9
V -24 5,5
Projektowa temperatura wewnętrzna
θint, i, °C Przeznaczenie lub sposób Przykład
wykorzystania pomieszczenia pomieszczeń
5 nieprzeznaczone na pobyt ludzi; garaże
przemysłowe (podczas działania indywidualne,
ogrzewania dyżurnego) maszynownie,
szyby dźwigów
osobowych
8 w których nie występują zyski ciepła, klatki schodowe
a jednorazowy pobyt ludzi znajdujących w budynkach
się w ruchu i okryciach zewnętrznych nie mieszkalnych
przekracza 1 h
12 w których nie występują zyski ciepła, magazyny, hole
przeznaczone do stałego pobytu ludzi, wejściowe,
znajdujących się w okryciach kościoły
zewnętrznych lub wykonujących pracę
fizyczną o wydatku energetycznym
powyżej 300 W
Projektowa temperatura wewnętrzna cd.
θint, i, °C Przeznaczenie lub sposób wykorzystania Przykład
pomieszczenia pomieszczeń
16 w których nie występują zyski ciepła, sale widowiskowe
przeznaczone na pobyt ludzi bez szatni, szatnie,
w okryciach zewnętrznych w pozycji sale gimnastyczne
siedzącej i stojącej, bez okryć
zewnętrznych znajdujących się w ruchu
lub wykonujących pracę fizyczną
o wydatku energetycznym do 300 W
20 przeznaczone na stały pobyt ludzi bez pokoje mieszkalne,
okryć zewnętrznych niewykonujących przedpokoje,
w sposób ciągły pracy fizycznej; kuchnie, pokoje
kotłownie, węzły ciepłownicze biurowe
24 przeznaczone na pobyt ludzi bez odzieży łazienki, hale
pływalni, sale
operacyjne
W obliczeniach projektowych strat ciepła
ogrzewanej przestrzeni uwzględnia się:
- projektową stratę ciepła przez przenikanie, która
obejmuje straty ciepła do otoczenia przez przegrody
budowlane oraz przepływ ciepła pomiędzy przestrzeniami
ogrzewanymi,
- projektową stratę wentylacyjną spowodowaną
wentylacją lub infiltracją przez obudowę budynku oraz
ciepło przenoszone wskutek wentylacji z jednej ogrzewanej
przestrzeni do drugiej.
Metodyka obliczeniowa w odniesieniu do przestrzeni
ogrzewanej:

- określenie projektowej temperatury zewnętrznej i średniej

rocznej temperatury zewnętrznej,
- określenie projektowej temperatury wewnętrznej dla każdej
przestrzeni,
- określenie wymiarów liniowych przegród budowlanych oraz
współczynników przenikania ciepła w odniesieniu do wszystkich
przestrzeni ogrzewanych i nieogrzewanych,
Metodyka obliczeniowa w odniesieniu do
przestrzeni ogrzewanej cd.:

- obliczenie projektowej straty ciepła przez przenikanie

przestrzeni ogrzewanej,
- obliczenie projektowej wentylacyjnej straty ciepła
przestrzeni ogrzewanej,
- określenie całkowitej projektowej straty ciepła,
- obliczenie nadwyżki mocy cieplnej przestrzeni
ogrzewanej w przypadku ogrzewania z przerwami,
- określenie całkowitego projektowego obciążenia
cieplnego przestrzeni ogrzewanej.
Całkowita projektowa strata ciepła
przestrzeni ogrzewanej:

Φi= ΦT,i+ ΦV,i (W)

gdzie:
ΦT,i – projektowa strata ciepła ogrzewanej przestrzeni przez
przenikanie, (W),
ΦV,i – projektowa wentylacyjna strata ciepła ogrzewanej
przestrzeni, (W).
Projektowa strata ciepła przez przenikanie:

ΦT,i = (HT,ie+ HT,iue+ HT,ig + HT,ij ) · ( θint,i – θe) , (W)

gdzie:
HT,ie – współczynnik straty ciepła przez przenikanie z przestrzeni
ogrzewanej bezpośrednio do otoczenia przez obudowę budynku,
(W/K),
HT,iue - współczynnik straty ciepła przez przenikanie z przestrzeni
ogrzewanej do otoczenia przez przestrzeń nieogrzewaną, (W/K),
HT,ig - współczynnik straty ciepła przez przenikanie z przestrzeni
ogrzewanej do gruntu w warunkach ustalonych, (W/K),
HT,ij - współczynnik straty ciepła przez przenikanie z przestrzeni
ogrzewanej do sąsiedniej przestrzeni, ogrzewanej do znacząco
różnej temperatury, (W/K),
θint,i – projektowa temperatura wewnętrzna przestrzeni
ogrzewanej, (°C),
θe – projektowa temperatura zewnętrzna, (°C).
 Straty ciepła bezpośrednio na zewnątrz (poprzez
ściany zewnętrzne, podłogi, stropodachy, drzwi,
okna):

HT,ie = ΣA·U·ek + ΣΨl·ll·el, (W/K)

gdzie:
A – powierzchnia elementu budynku, (m2),
U – współczynnik przenikania ciepła przegrody, (W/(m2K)),
ek, el, - współczynniki korekcyjne ze względu na orientację,
uwzględniające wpływ klimatu (prędkość wiatru, temperatura
powietrza), różne izolacje, absorpcję wilgoci przez elementy
budynku, orientacyjna wartość współczynników ek i el = 1,
Ψl - współczynnik przenikania ciepła liniowego mostka
cieplnego, (W/(mK)),
ll - długość liniowego mostka cieplnego między przestrzenią
wewnętrzną a zewnętrzną, (m).
 Straty ciepła przez przestrzeń nieogrzewaną

W przypadku przestrzeni nieogrzewanej pomiędzy

przestrzenią ogrzewaną o otoczeniem:

HT,iue = ΣA·U·bu + ΣΨl·ll·bu, (W/K),

bu – współczynnik redukcji temperatury uwzględniający

różnicę między temperaturą przestrzeni nieogrzewanej
a projektową temperaturą zewnętrzną:

bu = ( θint,i – θu) / ( θint,i – θe)

θu – temperatura przestrzeni nieogrzewanej, °C.

 Straty ciepła przez grunt

HT,ig = fg1·fg2·(ΣA·Uequiv)·Gw, (W/K)

gdzie:
fg1 – współczynnik korekcyjny uwzględniający wpływ
rocznych wahań temperatury zewnętrznej = 1,45,
fg2 – współczynnik redukcji temperatury uwzględniający
różnicę między średnią roczną temperaturą zewnętrzną
i projektową temperaturą zewnętrzną:
fg2 = ( θint,i – θm,e) / ( θint,i – θe)
A – powierzchnia elementu budynku stykająca się z
gruntem, (m2),
Uequiv – równoważny współczynnik przenikania ciepła
elementu budynku, określony według schematu podłóg,
(W/(m2K)),
Gw – współczynnik korekcyjny uwzględniający wpływ wody
gruntowej, w przypadku gdy odległość między poziomem
wody gruntowej a poziomem podłogi jest mniejsza od 1 m:
Gw =1,15.
Charakterystyczny parametr podłogi B’:
B’ = Ag / 0,5·P, m
gdzie:
Ag – powierzchnia rozpatrywanej płyty podłogowej, (m2),
P – obwód rozpatrywanej płyty podłogowej, m.
Straty ciepła między przestrzeniami ogrzewanymi
do różnych wartości temperatury

HT,ij = Σ fij·A·U, (W/K)

gdzie:
fij – współczynnik redukcyjny temperatury uwzględniający
różnicę temperatury przyległej przestrzeni i projektowej
temperatury zewnętrznej:
fij = ( θint,i – θprzyległej przestrzeni) / ( θint,i – θe).
Temperatura przyległej przestrzeni

Ciepło przekazywane z przestrzeni θprzyległej przestrzeni, °C

ogrzewanej (i) do:
sąsiednie pomieszczenie w tej samej jednostce temp. wewn. sąsiedniego
budynku pomieszczenia
sąsiednie pomieszczenie, które należy do 0,5·(θint,i + θm,e)
innej jednostki budynki (np. mieszkanie)
sąsiednie pomieszczenie, które należy do θm,e
oddzielnego budynku
 Projektowa wentylacyjna strata ciepła

ΦV,i = HV,i · ( θint,i – θe) (W)

HV,i – współczynnik projektowej wentylacyjnej straty ciepła,

(W/K)
HV,i = 𝑽·ρ·cp , (W/K)

gdzie:
𝑽 – strumień objętości powietrza wentylacyjnego
przestrzeni ogrzewanej, (m3/s).

𝑽 = max (𝑽 inf,i , 𝑽 min,i) ,m3/h

 Strumień objętości powietrza infiltrującego do
przestrzeni ogrzewanej
𝑽inf,i , = 2·Vi·n50·ei·εi, m3/h
gdzie:
Vi- kubatura przestrzeni ogrzewanej, (m3),
n50 – krotność wymiany powietrza zewnętrznego na godzinę,
wynikająca z różnicy ciśnienia 50 Pa między wnętrzem a
otoczeniem budynku, z uwzględnieniem wpływu nawiewników (h-1),
ei – współczynnik osłonięcia,
εi – współczynnik poprawkowy uwzględniający wzrost prędkości
wiatru w zależności od wysokości położenia przestrzeni
ogrzewanej ponad poziomem terenu.
Strumień objętości powietrza ze względów higienicznych:
𝑽min,i = nmin·Vi, (m3/h)
Minimalna krotność wymiany powietrza
zewnętrznego nmin, h-1

Typ pomieszczenia nmin, h-1

Pomieszczenie mieszkalne 0,5
Kuchnia lub łazienka z oknem 1,5
Pokój biurowy 1,0
Sala lekcyjna, sala konferencyjna 2,0
 Metodyka obliczania rocznego
(sezonowego) zużycia energii na potrzeby
ogrzewania budynku
 Metodyka obliczania zużycia energii na
potrzeby ogrzewania budynku
 PN-EN ISO 13790:2009 Energetyczne właściwości użytkowe
budynków. Obliczanie zużycia energii na potrzeby ogrzewania
i chłodzenia. PN-EN ISO 52016-1:2017-09 w. ang.

 Dziennik Ustaw z dnia 18.03.2015 r. poz. 376 – Rozporządzenie

Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia
27 lutego 2015 r. w sprawie metodologii wyznaczania
charakterystyki energetycznej budynku lub części budynku
oraz świadectw charakterystyki energetycznej.
 Pojęcia związane
• Zapotrzebowanie na energię do ogrzewania
budynku,
• System techniczny budynku,
• Energia pomocnicza,
• Współczynnik przenoszenia ciepła przez przenikanie,
• Współczynnik przenoszenia ciepła przez wentylację,
• Wewnętrzne zyski ciepła,
• Zyski ciepła od nasłonecznienia,
• Użyteczne zyski ciepła.
Schemat składników bilansu energii cieplnej
w budynku mieszkalnym (Laskowski, 1985)
Bilans energii na poziomie budynku obejmuje:
• przenoszenie ciepła przez przenikanie między strefą
ogrzewaną a środowiskiem zewnętrznym,
• przenoszenie ciepła przez wentylację,
• przenoszenie ciepła przez przenikanie i wentylację między
przyległymi strefami, zależnie od różnicy między temperaturą
strefy ogrzewanej i temperaturą wewnętrzną w przestrzeni
przyległej,
• wewnętrzne zyski ciepła,
• zyski ciepła od nasłonecznienia,
• akumulację ciepła w budynku lub uwalnianie ciepła
zakumulowanego z masy budynku,
• zapotrzebowanie na energię do ogrzewania: jeżeli strefa jest
ogrzewana, system ogrzewczy dostarcza ciepło w celu
podniesienia temperatury wewnętrznej do wymaganego
minimalnego poziomu określonego nastawą ogrzewania.
 Bilans energii na poziomie systemów
technicznych budynku obejmuje:

• energię dostarczoną do systemu ogrzewania

z uwzględnieniem również energii pochodzącej
ze źródeł odnawialnych,
• wytwarzanie ciepła, jego akumulację,
dystrybucję, emisję oraz straty z regulacji
systemów ogrzewania.
 Roczne (sezonowe) zapotrzebowanie na energię do
ogrzewania przez budynek (lokal mieszkalny)

QH , nd  QH , ht   H , gn  QH , gn [kWh/a]

QH,ht – straty ciepła przez przenikanie i wentylację w okresie sezonu

ogrzewania (całkowite przenoszenie ciepła dla trybu ogrzewania),
kWh/a,
ηH,gn – współczynnik efektywności wykorzystania zysków ciepła,
QH,gn – całkowite zyski ciepła (od źródeł wewnętrznych i od
nasłonecznienia) w okresie sezonu ogrzewania, kWh/a.
 Straty ciepła przez przenikanie i wentylację
w okresie sezonu ogrzewania
QH , ht  ( HTr  HVe )(int, H  e )  ts  10 3

[kWh/a]

HTr – współczynnik strat mocy cieplnej przez przenikanie przez

wszystkie przegrody zewnętrzne (całkowity współczynnik
przenoszenia ciepła przez przenikanie), W/K,
HVe – współczynnik strat mocy cieplnej na wentylację (całkowity
współczynnik przenoszenia ciepła przez wentylację), W/K,
int,H – projektowa temperatura wewnętrzna (nastawa temperatury)
dla okresu ogrzewania w budynku lub w lokalu mieszkalnym, ºC,
e – średnia temperatura powietrza zewnętrznego dla analizowanego
okresu według danych dla najbliższej stacji meteorologicznej, ºC,
ts – liczba godzin sezonu ogrzewania w ciągu roku, h/a.
 Współczynnik przenoszenia ciepła przez
wentylację

HVe   a  ca  k (bve, k  Vve, k , mn ) [W/K]

aca – objętościowa pojemność cieplna powietrza, można przyjąć

równą 1200 J/(m3K),
bve,k – współczynnik korekcyjny dla strumienia powietrza (k),
k – identyfikator strumienia powietrza (należy uwzględnić w
zależności od przypadku infiltrację powietrza, wentylację
naturalną, wentylację mechaniczną),

V ve,k,mn – uśredniony w czasie strumień powietrza (k), m3/s.

 Dla budynku z wentylacją naturalną można
przyjąć:

bve,1 = 1; 𝑽 ve,1,mn = 𝑽 o;
bve,2 = 1, 𝑽 ve,2,mn = 𝑽 inf,
gdzie:
• 𝑽o – obliczeniowy strumień powietrza wentylacyjnego,
wymagany ze względów higienicznych, m3/s,
określony na podstawie (PN-83/B-03430/Az3:2000),

• 𝑽 inf – strumień powietrza infiltrującego przez

nieszczelności, wywołany działaniem wiatru i wyporu
termicznego, m3/s,
 Wymagania dotyczące wentylacji w budynkach
mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego i
użyteczności publicznej PN-83/B-03430/Az3:2000

Wentylacja mieszkań powinna zapewniać:

• doprowadzenie powietrza zewnętrznego do pokojów
mieszkalnych oraz kuchni z oknem zewnętrznym,

• odprowadzenie powietrza zużytego z kuchni, łazienki, WC, z

pomieszczenia bez okna typu: garderoba, składzik, z
pokoju oddzielonego od tych pomieszczeń więcej niż
dwojgiem drzwi, pokoju znajdującego się na wyższym
poziomie w mieszkaniu wielopoziomowym lub w
wielopoziomowym domu jednorodzinnym.
 Strumienie objętości powietrza wentylacyjnego
usuwanego z pomieszczeń PN-83/B-03430/Az3:2000:

• kuchnia z oknem zewnętrznym z kuchnią gazową: 70 m3/h,

• kuchnia z oknem zewnętrznym z kuchnią elektryczną w
mieszkaniu do 3 osób: 30 m3/h,
• w mieszkaniu powyżej 3 osób: 50 m3/h,
• kuchnia bez okna lub wnęka kuchenna z kuchnią elektryczną:
50 m3/h,
• kuchnia bez okna z kuchnią gazową (wentylacja mechaniczna):
70 m3/h,
• łazienka: 50 m3/h,
• WC: 30 m3/h,
• pokój mieszkalny: 30 m3/h,
• pomieszczenie bez okna: 15 m3/h.
 Całkowite zyski ciepła

QH , gn  Qint  Qsol [kWh/a]

 Wewnętrzne zyski ciepła

Qint = (kint,mn,k) ts + [l(1-btr,l)int,mn,u,l]ts

[kWh/a]

int,mn,k – uśredniona w czasie wartość strumienia ciepła

od wewnętrznego źródła ciepła k, kW,

btr,l – czynnik redukcyjny dla przyległej przestrzeni

nieogrzewanej z wewnętrznym źródłem ciepła l,

int,mn,u,l - uśredniona w czasie wartość strumienia ciepła od

wewnętrznego źródła ciepła l, do przyległej przestrzeni
nieogrzewanej, kW.
 btr,l = Hue / (Hiu +Hue)

Hue – współczynnik strat ciepła przez przenikanie i wentylację

z przestrzeni nieogrzewanej do środowiska zewnętrznego, W/K,

Hiu – współczynnik strat ciepła przez przenikanie i wentylację

z przestrzeni ogrzewanej do przestrzeni nieogrzewanej, W/K.
Wartości jednostkowego strumienia ciepła od
użytkowników i urządzeń dla budynków
mieszkalnych zgodnie z PN-EN ISO 13790:2009
Budynki mieszkalne
Pokój Inne
Dni Godziny dzienny z pomieszczenia
kuchnią, ogrzewane, W/m2
W/m2
Od 7.00-17.00 8 1
poniedziałku 17.00-23.00 20 1
do piątku 23.00-7.00 2 6
Średnio 9 2,67
Sobota 7.00-17.00 8 2
i niedziela 17.00-23.00 20 4
23.00-7.00 2 6
Średnio 9 3,83
Średnio 9 3
 Wewnętrzne zyski ciepła dla całego budynku
zgodnie z Rozporządzeniem:
3
Qint  qint  Af  ts  10 [kWh/a]

qint – obciążenie cieplne pomieszczenia zyskami wewnętrznymi

(przy braku danych dla budynków istniejących średnią
jednostkową moc wewnętrznych zysków ciepła można przyjąć
zgodnie z tabelą), W/m2,
Af – powierzchnia pomieszczeń o regulowanej temperaturze w
budynku lub w lokalu mieszkalnym, m2.
ts – liczba godzin sezonu ogrzewania w ciągu roku, h/a.
 Zyski ciepła od nasłonecznienia

Qsol = (ksol,mn,k) ts + [l(1-btr,l)sol,mn,u,l]ts

[kWh/a]
sol,mn,k – uśredniony w czasie strumień ciepła od źródła ciepła od
nasłonecznienia k, kW,
sol,mn,u,l - uśredniony w czasie strumień ciepła od źródła ciepła od
nasłonecznienia l, do przyległej przestrzeni nieogrzewanej, kW.

𝑸𝒔𝒐𝒍 = 𝑪𝒊 ∙ 𝑨𝒊 ∙ 𝑰𝒊 ∙ 𝒈𝒏 ∙ 𝑭𝟏 ∙ 𝑭𝟐 [kWh/a]
𝒊
 Współczynnik efektywności wykorzystania
zysków ciepła

QH , gn 1  H
aH

dla: H  1  H , gn  a H 1
QH , ht 1  H

aH
H 1  H , gn 
dla: aH  1

1
dla: H  0  H , gn 
H
 Parametr bezwymiarowy aH


aH  aH , 0 
 H ,0
gdzie:
aH,0 – bezwymiarowy współczynnik referencyjny równy:
dla miesięcznej metody obliczania 1,0, a dla sezonowej
metody obliczania 0,8,
τ – stała czasowa dla strefy budynku lub całego
budynku, h,
τH,0 – stała czasowa referencyjna równa:
dla miesięcznej metody obliczania 15 h, a dla sezonowej
metody obliczania 30 h.
 Stała czasowa budynku lub jego części

Cm 1
  [h]
H tr , adj  H ve, adj 3600

Cm   j i(cij  ij  d ij  A j ) [J/K]

Wartości zastępcze do określenia wewnętrznej
pojemności cieplnej strefy budynku zgodnie
z PN-EN ISO 13790:2009

Klasa Metoda miesięczna i sezonowa,

Cm, J/K
Bardzo lekka 80 000Af
Lekka 110 000Af
Średnia 165 000Af
Ciężka 260 000Af
Bardzo ciężka 370 000Af
Roczne zapotrzebowanie na energię końcową
dla ogrzewania i wentylacji

QH , nd
QKH  [kWh/a]
 H , g  H , s  H , d  H ,e
 Roczne zapotrzebowanie na energię pierwotną

Q p  wH  QKH  wW  QKW  wel ( Eel , pom, H  Eel , pom,W )

[kWh/a]
wH – współczynnik nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej na
wytworzenie i dostarczenie nośnika energii (lub energii) końcowej do
budynku na cele ogrzewania,
wW – współczynnik nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej na
wytworzenie i dostarczenie nośnika energii (lub energii) końcowej do
budynku na cele przygotowania ciepłej wody użytkowej,
wel – współczynnik nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej na
wytworzenie i dostarczenie nośnika energii (lub energii) końcowej do
budynku - dotyczy energii elektrycznej,
Eel,pom,H – roczne zapotrzebowanie na energię elektryczną końcową
do napędu urządzeń pomocniczych systemu ogrzewania i wentylacji,
kWh/a,
Eel,pom,W – roczne zapotrzebowanie na energię elektryczną końcową
do napędu urządzeń pomocniczych systemu ciepłej wody użytkowej,
kWh/a.
Roczne zapotrzebowanie na energię końcową przez
system do podgrzania ciepłej wody użytkowej

QK,W = QW,nd / ηW,tot kWh/rok

QW,nd - zapotrzebowanie ciepła użytkowego do

podgrzania ciepłej wody

QW,nd = Vjedn·Af·cW ·W · (tCW - twz) ·kR ·tR /(1000·3600)

kWh/rok
 Uproszczone metody obliczania
zapotrzebowania na ciepło w oparciu
o wskaźniki kubaturowe
Mała charakterystyka cieplna budynku
• Charakterystyka cieplna budynku równa jest stratom mocy
cieplnej z 1m3 ogrzewanej kubatury budynku odniesionym
do jednostkowej różnicy temperatury powietrza wewnątrz
i na zewnątrz budynku.
• Dla budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej
qM [W/(m3K)]
1,6
qM =
6 VB
Duża charakterystyka cieplna budynku
qD=Qco/VB, W/m3
qD = 15÷30 W/m3 (17,5÷23,3 W/m3 )
Funkcje i klasyfikacja urządzeń grzewczych
Funkcja urządzeń grzewczych

• Zadaniem urządzeń grzewczych jest wytwarzanie i

utrzymywanie wymaganego mikroklimatu wewnątrz
pomieszczeń niezależnie od zmieniających się warunków
zewnętrznych.

• Podstawowe elementy instalacji c.o.:

- źródło ciepła,
- sieć przewodów z osprzętem,
- grzejniki,
- pompy obiegowe,
- urządzenia zabezpieczające,
- urządzenia i aparatura kontrolno-pomiarowa oraz
regulacyjna.
Podział systemów ogrzewania z uwagi na rodzaj
źródła ciepła:
- ogrzewania miejscowe, w których źródło ciepła znajduje się
w ogrzewanym pomieszczeniu:
przykładem mogą być piece ceramiczne, kominki,
ogrzewacze gazowe, ogrzewacze elektryczne
akumulacyjne, promienniki gazowe i elektryczne,
- ogrzewania centralne dla wszystkich pomieszczeń w
budynku:
przykładem źródła ciepła może być kotłownia wbudowana
na paliwo stałe, ciekłe lub gazowe, pompa ciepła,
- ogrzewania zdalaczynne obsługujące zespół budynków,
osiedla, dzielnice miast:
 źródłem ciepła jest kotłownia osiedlowa lub grupowy węzeł
ciepłowniczy, do którego czynnik grzejny przesyłany jest
przewodami sieci cieplnej np. z ciepłowni rejonowej lub
elektrociepłowni.
 Klasyfikacja instalacji centralnego ogrzewania:
• rodzaj czynnika grzejnego:
• ogrzewania wodne, parowe i powietrzne oraz ogrzewania
elektryczne,
• temperatura wody:
- ogrzewania niskotemperaturowe (do 100C),
średniotemperaturowe (do 115C), wysokotemperaturowe
(powyżej 115C);
- najczęściej stosowane parametry czynnika grzejnego: w
ogrzewaniach konwekcyjnych (90/70), 80/60, 70/50C; w
ogrzewaniach przez promieniowanie w halach
produkcyjnych (promienniki pod sufitem) 115/70, 130/70; w
ogrzewaniach przez promieniowanie (podłogowe sufitowe,
ścienne) 55/45, 50/40, 45/35C.
• sposób połączenia z atmosferą:
ogrzewania systemu otwartego i systemu zamkniętego,

• sposób obiegu wody:

ogrzewania grawitacyjne i pompowe,

• położenie głównego poziomu rozprowadzającego:

układy z rozdziałem dolnym i górnym,

• system prowadzenia przewodów:

ogrzewanie jedno- i dwururowe.
Wymagania ogólne dla instalacji c.o.:

1. Woda grzejna w instalacji c.o. powinna mieć

odpowiednią jakość, określoną w normie PN-93/C-04607.
2. Instalacja powinna być szczelna, ubytki wody w
instalacji w ciągu roku nie powinny przekraczać 10%
objętości zładu w szczelnych instalacjach systemu
otwartego oraz 5% (2%) objętości zładu w szczelnych
instalacjach systemu zamkniętego. Ilość wody używanej do
napełniania instalacji c.o. należy kontrolować za pomocą
wodomierza.
W instalacjach małych o mocy do 30 kW wodomierz i
zbiornik retencyjny nie jest wymagany.
3. Instalacja c.o. nie może mieć bezpośredniego
połączenia z instalacją wodociągową.
4. Jeżeli wysokość budynku przekracza 34 m, należy
projektować niezależne strefy instalacji c.o., najlepiej o
jednakowej wysokości, zasilane z oddzielnych źródeł
ciepła. Wysokość strefy jest to różnica wysokości między
środkami najwyższej i najniżej położonego grzejnika.
Dopuszcza się wysokość strefy do 45 m przy
projektowaniu nowej instalacji z termostatycznymi
zaworami przy grzejnikach.
5. Max ciśnienie w instalacji c.o. 6 bar (0,6 MPa). W
przypadku instalacji z grzejnikami stalowymi
cienkościennymi ciśnienie robocze do 4 bar.
6. Max temperatura wody w instalacji c.o. 90 °C.
Wymagania dotyczące jakości wody
Woda instalacyjna powinna zachowywać swoją jakość pod
względem składu chemicznego oraz czystości mechanicznej.
Woda do napełniania instalacji c.o. powinna być:
- uzdatniona: zmiękczona, pozbawiona jonów żelaza i manganu,
odgazowana,
- o odczynie lekko zasadowym, pH z zakresu 8-9,
- zawartość tlenu powinna być mniejsza niż 0,1 mg/dm3,
- twardość węglanowa wody nie powinna przekraczać 4 mval/dm3,
- zawartość jonów agresywnych (chlorkowych i siarczanowych)
powinna być mniejsza niż 50 mg/dm3,
- w instalacjach wykonanych z miedzi zawartość amoniaku
powinna być mniejsza niż 0,5 mg/dm3.
Wskaźniki jakościowe wody wypełniającej instalacje
z grzejnikami stalowymi

• sumaryczna zawartość jonów chlorkowych i siarczanowych

nie może być większa niż 150 mg/l (dla instalacji z rur
miedzianych do 50 mg/l),
• zawartość tlenu do 0,1 mg/l,
• odczyn wody pH z przedziału 8÷9,5,
• twardość ogólna do 4 mval/l.

Ciśnienie robocze w instalacji c.o. z grzejnikami płytowymi

10 bar, max temperatura robocza 110°C.
Przewody - wymagania techniczne
1. Sposób prowadzenia przewodów powinien zapewniać
właściwą kompensację wydłużeń cieplnych, głównie z
wykorzystaniem samokompensacji.

2. Wszystkie przejścia przewodów przez przegrody

budowlane wykonane w tulejach ochronnych, które
umożliwiają wzdłużne przemieszczanie się przewodów.
Przestrzeń miedzy przewodem a tuleją wypełniona kitem
plastycznym lub elastycznym. W tulei nie może znajdować
się połączenie na przewodzie.
3. Prowadzenie przewodów rozdzielczych poziomych
powinna zapewnić właściwe ich odpowietrzenie i
odwodnienie, min spadek przewodów 5‰ do źródła ciepła
(w budynkach rozległych dopuszczalny jest spadek 3‰).
Piony
1. Pion powinien znajdować się w pomieszczeniu o większych
stratach ciepła, w obrębie jednego mieszkania. W
pomieszczeniu narożnym zaleca się prowadzenie pionów w tym
narożniku.
2. Dla każdego pionu o wysokości powyżej 3 (5) kondygnacji
lub grupy pionów zasilających 25 grzejników, należy
przewidzieć zawory odcinające z armaturą spustową,
montowane na podejściu zasilającym i powrotnym.

Gałązki grzejnikowe
Gdy długość gałązki przekracza 1,5 m, należy w połowie jej
długości przymocować ją do przegrody. Spadek min 2%.
Długość gałązki, liczona w poziomie, min 0,5 m.
 Materiał przewodów instalacji c.o.
° Instalację c.o. wykonuje się z rur stalowych czarnych ze szwem,
rur miedzianych lub z tworzywa sztucznego.
° Charakterystyka rur stalowych
• Ze zwykłej stali niestopowej (zawartość węgla od 0,1% do
0,2%) wykonywane są rury instalacyjne czarne i
ocynkowane (również blachy o różnej grubości, z której
wykonuje się zbiorniki, wymienniki ciepła, kotły).
• Stale stopowe oprócz węgla zawierają niewielkie ilości
chromu, niklu, molibdenu.
• Rury stalowe łączy się za pomocą złączek gwintowanych,
kołnierzy i śrub oraz przez spawanie.
• Uszczelnienia połączeń gwintowanych za pomocą konopi i
pasty lub kitu manganowego uszczelniającego lub taśmy
teflonowej z tworzyw sztucznych.
• Uszczelnienie połączeń kołnierzowych uszczelkami
kauczukowymi z wkładką, odpornymi na wysoką
temperaturę i ciśnienie.
• Rury stalowe ze szwem gwintowane średnie stosuje się
przy gwintowanym łączeniu przewodów.
• Rury stalowe ze szwem lekkie stosuje się przy spawanym
łączeniu przewodów do średnicy 65 mm, a dla średnic
większych (powyżej 100 mm) stosuje się rury stalowe bez
szwu przewodowe.
Wady rur stalowych:

• podatność na korozję, niebezpieczeństwo zanieczyszczenia

kotła, pomp, armatury regulacyjnej stałymi produktami
korozji,
• zarastanie przewodów osadami, zmniejszenie przekroju
wewnętrznego rur w czasie eksploatacji,
• pracochłonny montaż,
• konieczność prowadzenia przewodów po powierzchni
przegród,

• Typoszereg średnic nominalnych rur stalowych DN

Φ10, 15, 20, 25, 32, 40, 50, 65, 80, 100
Zalety rur miedzianych:

• trwałość instalacji i niewrażliwość w czasie eksploatacji,

• nieograniczona odporność na starzenie,
• odporność na zmiany temperatury,
• brak powstawania osadów, które zmniejszają przekrój rur w
czasie eksploatacji, rury nie zarastają produktami korozji -
wysoka odporność na korozję,
• mniejszy ciężar w stosunku do rur stalowych (cieńsze
ścianki),
• łatwe i szybkie w montażu, niezawodne połączenia,
• nie wymagają inhibitorów oraz specjalnego uzdatniania
wody.
Połączenia rur miedzianych:

• złączki kielichowe łączone za pomocą lutowania

kapilarnego miękkiego lub twardego,
• łączniki z lutem integralnym,
• łączniki zaciskowe.

• Typoszereg średnic rur miedzianych:

dzg: 6 0,8, 8 0,8, 10  0,8, 12  1,0, 15  1,0, 18  1,0, 22 
1,2, 28 1,2, 35 1,5, 42 1,5, 54 2,0 mm.
Rury z tworzywa sztucznego stosowane w instalacji c.o.:

• polietylen sieciowany PEx - połączenia za pomocą

łączników zaciskowych,
• polipropylen PP - połączenia za pomocą łączników
zgrzewanych z rurą,
• polibutylen PB - połączenia za pomocą łączników
zaciskowych lub poprzez zgrzewanie,
• chlorowany polichlorek winylu PCV-C - połączenia klejone.

• Typoszereg średnic rur polietylenowych:

dzg: 14  2,0, 16  2,0, 20  2,25, 25  2,25 mm.
 Najważniejsze cechy rur z tworzyw sztucznych:

• odporne na korozję,
• mała chropowatość wewnętrzna, czyli mniejsze opory przepływu
i mniejszy hałas w instalacji,
• nieosadzanie się kamienia na wewnętrznej powierzchni rury,
• trwałość instalacji min 50 lat,
• dobre tłumienie fal akustycznych i drgań,

• duży współczynnik rozszerzalności liniowej (PE =0,14 mm/mK),

• nieodporne na promieniowanie ultrafioletowe,
• wrażliwe na temperaturę,
• możliwość dyfuzji tlenu.
Ograniczenia przy łączeniu różnych materiałów w
instalacjach c.o.

• nie należy stosować elementów stalowych ocynkowanych

(możliwość wydzielania wodoru i tworzenie się korków
gazowych w instalacji),
• w przypadku instalacji c.o. z rur miedzianych nie zaleca się
stosowania grzejników aluminiowych (intensywna korozja
szczególnie w systemach otwartych),
• w przypadku instalacji c.o. z rur z tworzywa sztucznego nie
zaleca się stosowania innych materiałów.
Podział armatury w instalacjach c.o.:
• armatura odcinająca (zawory, zasuwy),
• armatura zabezpieczająca:
- przed odwrotnym przepływem (zawory zwrotne),
- przed wzrostem ciśnienia (zawory bezpieczeństwa),
- przed zanieczyszczeniami stałymi (filtry siatkowe),
• armatura odpowietrzająca,
• armatura spustowa,
• armatura regulacyjna ręczna lub automatyczna (zawory
termostatyczne, zawory regulacyjne),
• armatura kontrolno-pomiarowa (termometry, manometry,
wodowskazy do kontroli poziomu cieczy w zbiornikach).
Podział armatury w instalacjach c.o.:

• armatura odcinająca (zawory, zasuwy),

• armatura zabezpieczająca:
- przed odwrotnym przepływem (zawory zwrotne),
- przed wzrostem ciśnienia (zawory bezpieczeństwa),
- przed zanieczyszczeniami stałymi (filtry siatkowe),
• armatura odpowietrzająca,
• armatura spustowa,
• armatura regulacyjna ręczna lub automatyczna (zawory
termostatyczne, zawory regulacyjne),
• armatura kontrolno-pomiarowa (termometry, manometry,
wodowskazy do kontroli poziomu cieczy w zbiornikach).
Przyczyny zapowietrzenia instalacji c.o.:

- gwałtowne napełnianie instalacji,

- zmiana współczynnika rozpuszczalności powietrza w
wodzie wraz ze zmianą temperatury (woda zimna
rozpuszcza więcej powietrza niż woda ciepła),
- uzupełnianie ubytków wody wskutek wycieków,
- wnikanie powietrza do instalacji przez nieszczelności
połączeń lub materiałów w miejscach występowania
podciśnienia.
 Zadaniem układu odpowietrzającego jest:
• usuwanie powietrza z instalacji w okresie napełniania, rozruchu i
eksploatacji,
• doprowadzenie powietrza do instalacji podczas opróżniania jej z
wody.

Armatura odpowietrzająca - odpowietrzanie miejscowe:

• odpowietrzniki na końcówkach pionów,
• odpowietrzniki instalowane bezpośrednio na grzejniku,
• odpowietrzniki montowane na przewodach poziomych lub w
pobliżu źródła ciepła.
Odpowietrzenie miejsc załamań rur

• Dla rur o DN 40 mm stosuje się zbiorniki przepływowe z

odpowietrznikiem lub z rurą odpowietrzającą o pojemności:

• 1,0 dm3 dla rur o DN  25 mm,

• 1,6 dm3 dla rur o DN =32 mm,
• 2,5 dm3 dla rur o DN =40 mm.

• Dla rur o DN> 40 mm stosuje się zbiorniki nieprzepływowe z

odpowietrznikiem lub z rurą odpowietrzającą o pojemności
4,3 dm3.
Podział grzejników konwekcyjnych
• członowe: stalowe, żeliwne, aluminiowe,
• płytowe: stalowe, aluminiowe,
• rurowe: z rur stalowych gładkich, z rur
stalowych ożebrowanych (rury typu Favier), z rur
żeliwnych żebrowych,
• konwektory.

• Podział grzejników promieniujących:

• płyty i taśmy promieniujące,
• płyty grzejne betonowe stanowiące elementy
przegród budowlanych:
– podłogowe, sufitowe, ścienne.
Typy grzejników konwekcyjnych w zależności od
liczby płyt grzejnych i liczby konwektorów:

• typ 10 (jednopłytowy bez elementu konwekcyjnego),

• typ 11 (jednopłytowy z konwektorem),
• typ 20 (dwupłytowy bez konwektora),
• typ 21 (dwupłytowy z konwektorem),
• typ 22 (dwupłytowy z dwoma elementami
konwekcyjnymi),
• typ 33 (trzypłytowy z trzema konwektorami).
Warunki stosowania grzejników płytowych:
• w szczelnych wodnych pompowych instalacjach c.o. jedno-
i dwururowych,
• w pomieszczeniach, w których nie ma szkodliwego
oddziaływania korozyjnego substancji zawartych w
powietrzu (nie wolno ich stosować w łazienkach, pralniach,
łaźniach, halach basenów, myjniach samochodowych,
zakładach przetwórstwa spożywczego z uwagi na
możliwość zawilgocenia powierzchni grzejnika),
• źródłem ciepła dla instalacji z grzejnikami płytowymi może
być kocioł lub wymiennikowy węzeł ciepła (nie wolno ich
stosować w instalacjach połączonych bezpośrednio z
wysokotemperaturową siecią cieplną poprzez węzeł
hydroelewatorowy lub zmieszania pompowego.
Umowna moc cieplna grzejnika Qu [W]

Qu  (Q pom  Q pp  Q p )  T   U   P   O   S

QPP  2,27    l  d Z  t ar1,33

Q p  2,47    l  d Z0,88  t ar1,33

Umieszczenie grzejnika w pomieszczeniu

• przy ścianie zewnętrznej pod oknem, czyli w miejscu o

największych stratach mocy cieplnej,
• przy ścianie wewnętrznej z dala do ściany zewnętrznej,
okien i drzwi balkonowych lub pod stropem pomieszczenia
- wydajność cieplną grzejnika należy zwiększyć o 10%,
• przy ścianie wewnętrznej i pod stropem - wydajność cieplna
grzejnika powinna być większa o 20%.
• Parapety podokienne umieszczone bezpośrednio nad
grzejnikiem lub nadmiernie wystające zmniejszają
oddawanie ciepła o 58%.

• Minimalny odstęp grzejnika płytowego stalowego od

parapetu oraz od podłogi powinien wynosić 7 cm.

• Zastosowanie osłon może zmniejszyć moc grzejnika nawet

do 40%.
Sposoby podłączenia grzejnika do instalacji c.o.:
- boczne jednostronne
• zasilanie górą, powrót dołem – odwrotne podłączenie
powoduje spadek mocy cieplnej grzejnika o ponad 30%,
- krzyżowe
• zalecane do grzejników o długości powyżej 2 m oraz do
tych , których długość przekracza wysokość czterokrotnie,
zapewnia równomierny rozkład temperatury na całej
długości grzejnika,
- siodłowe
• w tym przypadku moc cieplna grzejnika będzie niższa o
około 10% od mocy znamionowej, zastosowanie, gdy
instalacja c.o. rozprowadzana jest w podłodze,
Sposoby podłączenia grzejnika do instalacji c.o. cd.

- odpodłogowe
• podłączenia grzejników typu V z wbudowanym zaworem
termostatycznym, oś przewodu zasilającego jest zawsze
położona 8 cm od bocznej krawędzi grzejnika, a oś
przewodu powrotnego 3 cm. Odwrotne połączenie
powoduje spadek mocy cieplnej grzejnika o ponad 30%,
- pośrednie.

• Grzejniki stalowe płytowe mogą być podłączone do

instalacji jedno-i dwururowej za pomocą
przyłączeniowego zestawu zaworowego.
Charakterystyka cieplna grzejników

QG  C  T   T  L  H
m Z Zh

 T 
m  1  1  x 
 1 x 
m
 1
 m 1  1   
x   2 

 p  ti
x
 z  ti
Charakterystyka hydrauliczna grzejników
Δp = B·qr, Pa

Powierzchnia ogrzewalna grzejnika

QG
F
 T  t ar  U G

U G  C  t  m
m
ar
a
ZABEZPIECZENIE INSTALACJI CENTRALNEGO
OGRZEWANIA PRZED WZROSTEM CIŚNIENIA
Urządzenia zabezpieczające instalację ogrzewania
wodnego sytemu zamkniętego:

- zawór bezpieczeństwa wraz z przynależnymi rurami

(dopływ, odpływ),
- naczynie wzbiorcze przeponowe,
- rura wzbiorcza,
- zabezpieczenie przed przekroczeniem dopuszczalnej
temperatury wody instalacyjnej,
- zabezpieczenie kotła przed zbyt niskim poziomem wody
dla kotłów w źródle ciepła o mocy powyżej 100 kW,
- armatura kontrolno-pomiarowa (pomiar temperatury wody
instalacyjnej na zasileniu, pomiar ciśnienia w instalacji).
Przyczyny wzrostu ciśnienia w układzie
technologicznym kotłowni niskoparametrowej:

 nieprawidłowa praca kotła (w rezultacie tego może pojawić

się para),
 wzrost objętości wody wskutek wzrostu temperatury
czynnika instalacyjnego,
 wzrost ciśnienia wskutek nieprawidłowego działania
układów uzupełniających ubytki wody instalacyjnej.
Lokalizacja zaworu bezpieczeństwa:

bezpośrednio na źródle ciepła w górnej części jego

przestrzeni wodnej lub na przewodzie odprowadzającym
wodę instalacyjną z kotła przed armaturą odcinającą.

Rura odprowadzająca od ZB:

- max długość 2 m,
- średnica rury równa średnicy wylotu ZB,
- prowadzona bez zasyfonowań ze spadkiem 0,5% w
kierunku odbiornika kanalizacji lub nad posadzkę do
wpustu podłogowego.
 Nastawa ZB
ZB powinien być tak nastawiony, by ciśnienie początku
otwarcia było równe ciśnieniu dopuszczalnemu w naczyniu
wzbiorczym, z uwzględnieniem różnicy rzędnych między
naczyniem a ZB, a ciśnienie zamknięcia nie było mniejsze
niż 80% ciśnienia początku otwarcia.

 Ciśnienie otwarcia ZB jest równe ciśnieniu

dopuszczalnemu w instalacji powiększonemu o 5÷10%.
Dobór ZB kotła niskotemperaturowego

Średnica króćca dopływowego zaworu

bezpieczeństwa

𝟒·𝑨
d0 = , mm
𝝅

Pole przekroju dopływu do ZB:

𝒎ZB ,
A= mm2
5,03·αc [ (p1-p2)·ρ1 ]1/2

Przepustowość zaworu bezpieczeństwa:

𝟑𝟔𝟎𝟎·𝑸𝒌
𝒎= , kg/h
𝒓𝟏
Dobór ZB kotła wysokotemperaturowego

Strumień masy pary wtórnej powstającej przy rozprężaniu

wody o temperaturze wyższej niż temperatura nasycenia:

𝒎 ZB (iw1 - iw2)
𝒎 pw = , kg/h
ipw - iw2

Strumień masy wody:

𝒎 w= 𝒎 ZB - 𝒎 pw, kg/h
Rozprężacz jest to zbiornik cylindryczny o średnicy około 3
DN rury dolotowej ZB i wysokości około 2,5 DN przewodu.
Z dolnej części rozprężacza skropliny odprowadzane są do
zbiornika wody uzupełniającej lub wyjątkowo do kanalizacji.
Rurę odprowadzającą parę wtórną (o tej samej średnicy co
rura dolotowa) należy wyprowadzić na zewnątrz budynku.

Pole przekroju przelotu ZB przy przepływie pary:

𝒎 pw
Apw = , mm2
10·K1 ·K2 · α (p1 + 0,1)
K1 - współczynnik uwzględniający właściwości pary, zależy od
współczynnika rozprężania adiabatycznego oraz od ciśnienia
pary nasyconej p:

p [MPa] 0,05 0,10 0,30 0,60 1,00 1,50

K1 0,550 0,545 0,533 0,524 0,518 0,514

K2 - współczynnik zależny od stosunku ciśnień absolutnych:

odpływowego i zrzutowego:

β  0,546 0,60 0,65 0,70 0,75 0,80

K2 1,00 0,98 0,96 0,93 0,88 0,81
Dobór naczynia wzbiorczego przeponowego

Min pojemność użytkowa NWP:

Vu = V·ρ1 · Δv, dm3

Min pojemność całkowita NWP z hermetyczną przestrzenią

gazową:

𝑽𝒖 (𝒑𝒎𝒂𝒙 +𝟏)
Vc = , dm3
𝒑𝒎𝒂𝒙 − 𝒑𝒘𝒔𝒕

Ciśnienie wstępne w NWP, włączonym do instalacji po

stronie ssawnej pompy obiegowej:

pwst = pst + 0,2, bar

Dobór NWP z uwzględnieniem rezerwy na ubytki
eksploatacyjne wody

VuR = Vu +V·E% ·10, dm3,

𝑽𝒖𝑹 (𝒑𝒎𝒂𝒙 +𝟏)
VcR = , dm3
𝒑𝒎𝒂𝒙 − 𝒑𝑹

 
 
 
 p max  1 
pR    1
1  VU 
  p max  1 
 VUR   1 
  p max  p wst 
Osprzęt NWP i RW:
- manometr na RW,
- zawór odpowietrzający przestrzeń wodną NW i RW,
- zawór spustowy.

Min spadek RW 5‰, min średnica 20 mm.

Średnica wewnętrzna RW d [mm]:

d  0,7 VU
Zabezpieczenie instalacji c.o. systemu otwartego
 Schemat NWO
RO

RC
RB
max 10·a,
do inst. c.o. 40 m RW
RP
RS
a
Rura odpowietrzająca

• Służy do połączenia instalacji c.o. z atmosferą.

• Wykonana jest z przewodu o średnicy 15 mm w
kształcie fajki o długości 10 cm.
• Montuje się ją na górnej pokrywie NW lub na rurze
przelewowej.
• Służy do odpowietrzania instalacji lub napowietrzania
w czasie opróżniania instalacji z wody.
Rura cyrkulacyjna

• Łączy RB z wodną częścią NW.

• Średnica 20 mm.
• RC chroni naczynie przed zamarzaniem.
• Na RC kryza lub zawór dławiący z możliwością
regulacji w celu ograniczenia cyrkulacji przez naczynie
(zamknięcie cyrkulacji w sezonie letnim).
Rura bezpieczeństwa
• Łączy w sposób bezpośredni źródło ciepła z górną
wypełnioną powietrzem częścią NW i poprzez RO z
atmosferą.
• Zadaniem RB jest niedopuszczenie do zwiększenia ciśnienia
w kotle. RB łączy się bezpośrednio z górną częścią kotła lub
z instalacją na odcinku kocioł najbliższy zawór.
• Jeżeli długość L poziomego odcinka RB przekracza 40 m (L>
10a), gdzie a to długość pionowego odcinka między kotłem a
załamaniem, to średnicę RB należy zwiększyć.
• Na RB nie wolno montować żadnych zaworów. Średnica RB
zależy od mocy kotła. Min 25 mm.
• dRB = 8,08 (Q)1/3, mm
Rura wzbiorcza
• Łączy spód naczynia z dolną częścią kotła lub
instalacji, przenosi zmiany objętości wody
spowodowane zmianami jej temperatury.
• W instalacjach z jednym kotłem RW może być
jednocześnie RB.
• Min średnica 25 mm.

• dRW = 5,23 (Q)1/3, mm

Rura przelewowa

• Służy do odprowadzania nadmiaru czynnika grzejnego

w instalacji do zlewu w kotłowni lub nad studzienkę
schładzającą.
• Średnica RP równa jest średnicy RB.
• Połączenie z NWO na poziomie najwyższego stanu
wody.
• Na rurze nie można montować żadnych zaworów.
Rura sygnalizacyjna

• Połączenie RS z NWO na poziomie najniższego stanu

wody.
• Średnica 20 mm.
• RS wyposażona jest w zawór odcinający.
• Przed zaworem montowany jest hydrometr – wskaźnik
wysokości słupa wody (służy do kontroli poziomu wody w
NWO).

Min pojemność całkowita NWO:

Vc = 2·Vu, dm3
zgodnie z PN-EN 12 953-6:2003. Kotły płomienicowo-
płomieniówkowe. Część 6. Wymagania dotyczące wyposażenia
kotłów.
Obliczenia hydrauliczne instalacji c.o. pompowej
• Obieg jest to układ działek prowadzących czynnik grzejny
od źródła ciepła do grzejnika i z powrotem.
• Działka jest to odcinek sieci przewodów o stałej średnicy i o
stałym strumieniu masy.
• Obieg najbardziej niekorzystny pod względem
hydraulicznym w instalacji pompowej z rozdziałem dolnym
jest to obieg przez grzejnik o większym obciążeniu
cieplnym, podłączony do pionu najdalej położonego od
źródła ciepła, teoretycznie najwyżej położony. W obiegu
tym na jednostkę długości przypada najmniejsza wartość
ciśnienia czynnego.
Zalecenia do wymiarowania instalacji c.o.
• Średnice przewodów oraz nastawy wstępne zaworów
regulacyjnych powinny być tak dobrane, by w każdym z
obiegów suma strat ciśnienia przy przepływie
obliczeniowym była równa działającemu w tym obiegu
ciśnieniu czynnemu.
• Ogrzewania pompowe pracują ekonomicznie w zakresie
średniej jednostkowej straty ciśnienia dla najdłuższego
obiegu od 100 Pa/m do 200 Pa/m (co odpowiada zakresowi
prędkości czynnika od 0,3 m/s do 1,8 m/s).
• Opory poziomych przewodów instalacji nie powinny
przekraczać 35% całkowitych oporów instalacji.
• Opory miejscowe na granicy działek zalicza się do działki o
mniejszym przepływie.
• Obliczeniowy spadek ciśnienia na zaworze
termostatycznym powinien być z zakresu od 4 do 15 kPa.
• Całkowite opory przepływu czynnika w instalacji nie
powinny przekraczać 20-30 kPa.
• Max dop prędkości przepływu wody w przewodach
stalowych dla ogrzewań wodnych:

DN 10 15 20 25 32 40 50
vdop, m/s 0,3 0,5 0,65 0,80 1,2 1,5

W instalacjach c.o. nigdy nie należy przekraczać prędkości

1m/s ze względu na szumy.
Zasada samonośności pionów

polega na doborze takich średnic pionów, by ich opory

hydrauliczne równoważyły przyrost obliczeniowej wartości
ciśnienia grawitacyjnego.
Udział ciśnienia grawitacyjnego uwzględnianego w
obliczeniach hydraulicznych:
z uwagi na dużą zmienność ciśnienia grawitacyjnego w całym
sezonie ogrzewania, tj. od 16 do 100%, należy uwzględnić
tylko 75% max wartości ciśnienia grawitacyjnego.
pgr max = g ·hG-K ·(p - z), Pa
 = 0,0179 ·śr0,81 ·, kg/m3

pcz = (pL + pM) , Pa

pL = R·L, Pa

·𝑳 · ·𝒗𝟐
pL = , Pa
2 ·d

𝟎,𝟑𝟏𝟔𝟒
= dla 2,3 ·103  Re  3 ·105
Re0,25

 · ·𝒗𝟐
pM = , Pa
𝟐
pGmin = g ·hG-G ·(p - z), Pa

pcz = pGmin + 0,75 ·g ·hk·n · (p - z), Pa

3600 ·QDz
𝒎= , kg/h
cp (z − p)

0,86·QDz
𝒎= , kg/h
z − p
Dobór elementów dławiących nadmiar ciśnienia

• Dla wydławienia nadmiaru ciśnienia przy grzejnikach należy

stosować zawory termostatyczne podwójnej regulacji.

• Autorytet zaworu termostatycznego (kryterium dławienia)

powinien zawierać się od 0,3 do 0,7 (0,8).

• W instalacji c.o. z indywidualnymi odpowietrznikami

nadmiar różnicy ciśnień dla pionów należy dławić zaworami
podwójnej regulacji montowanymi na zasileniu.
• W przypadku stosowania kryz jako elementów dławiących,
zaleca się ich umieszczenie w połączeniach dwuzłączki,
bezpośrednio przy zaworach odcinających, od strony
odłączanego obiegu.
• Min średnica otworu w kryzie 2 mm.
• Średnice otworów w kryzach w zakresie 2÷5 mm ustala się
ze skokiem co 0,5 mm, od 5 ÷10 mm co 1 mm, a dla
większych średnic, powyżej 10 mm, co 2 mm.
• Kryzy wykonywane są z mosiądzu, miedzi, aluminium,
tworzywa sztucznego. Otwory w kryzach powinny być
wiercone.
Dobór pompy obiegowej w instalacji c.o.

Wydajność pompy oblicza się ze wzoru:

Q
𝑽𝒑𝒐 = , m3/h
cp(z - p)

Wysokość podnoszenia pompy obiegowej

Hpo = 1,2 (p1 + p2), kPa

p1- całkowite straty ciśnienia przy przepływie czynnika w

obiegu najbardziej niekorzystnym pod względem
hydraulicznym
p2- min opór hydrauliczny węzła grzejnikowego.
Kotłownie

Zasady projektowania i wymagania dla pomieszczeń

kotłowni
Projektowanie pomieszczeń kotłowni wymaga
uwzględnienia:

- usytuowania kotłowni w budynku,

- dostępu do pomieszczenia kotłowni,
- wentylacji pomieszczenia,
- sposobu odprowadzenia spalin,
- usytuowania kotła (kotłów) i innych urządzeń w kotłowni,
- magazynowania i dostawy paliwa do kotłowni.
Min kubatura pomieszczenia kotłowni gazowej o mocy
cieplnej do 60 kW:

- 8 m3 w przypadku kotłów pobierających powietrze

potrzebne do spalania z pomieszczenia,

- 6,5 m3 w przypadku kotłów z dopływem powietrza

niezależnym od powietrza w pomieszczeniu.
Kotłownie wbudowane na paliwo stałe

Wymagania dla pomieszczenia kotłowni o mocy do 25 kW:

1. Kocioł umieszczony możliwie centralnie w stosunku do

ogrzewanych pomieszczeń w budynku w wydzielonym
pomieszczeniu.
2. Podłoga wykonana z materiałów niepalnych lub obita blachą
stalową grubości 0,7 mm na odległości min 0,5 m od krawędzi
kotła. Kocioł powinien być umieszczony na fundamencie
wykonanym z materiałów niepalnych o wysokości min 5 cm.
3. Pomieszczenie, w którym znajduje się kocioł powinno mieć
oświetlenie sztuczne. Zalecane jest również oświetlenie
naturalne.
4. Odległości kotła od przegród budowlanych powinna
umożliwić swobodny dostęp do kotła w celu jego
czyszczenia i konserwacji.

Odległość tyłu kotła od ściany min 0,7 m,

boku kotła od ściany min 1 m,
przodu kotła od ściany przeciwległej min 2 m.

5. Min wysokość pomieszczenia kotłowni 2,2 m. W

istniejących budynkach dopuszcza się wysokość
pomieszczenia kotłowni min 1,9 m przy sprawnie
działającej wentylacji.
6. Wentylacja nawiewna za pomocą otworu niezamykanego
o przekroju min 200 cm2 i wylocie do 1 m nad poziomem
podłogi.

Wentylacja wywiewna w postaci kanału wywiewnego o

przekroju min 1414 cm z otworem wlotowym pod stropem
pomieszczenia.

Kanał wywiewny powinien być wyprowadzony ponad dach i

umieszczony w pobliżu komina.
Na kanale wywiewnym nie należy umieszczać żadnych
urządzeń zamykających.
7. Min przekrój komina 2020 cm.
8. W podłodze powinien znajdować się wpust podłogowy.
9. W pobliżu pomieszczenia kotłowni powinien znajdować się
skład paliwa, najlepiej w wydzielonym pomieszczeniu.
10. Popiół i żużel należy gromadzić w metalowych pojemnikach,
które powinny być codziennie opróżniane.

Powierzchnia składu paliwa:

Asp = B (1 + a) / p·hp, m2

Powierzchnia składu żużla:

Asż = 0,007 · B ·n ·Air / ż·hż, m2

Kotłownie wbudowane na paliwo gazowe

Wymagania dla pomieszczenia kotłowni na gaz lżejszy od

powietrza z kotłami o mocy do 30 kW:

1. Kotły mogą być umieszczone w piwnicy lub na parterze (w

budynkach wysokich również na ostatniej kondygnacji) w
pomieszczeniu nie przeznaczonym na stały pobyt ludzi.
Nie wolno ich umieszczać na klatkach schodowych, w
przedsionkach.

2. Wysokość pomieszczenia oraz wentylacja nawiewna jak dla

kotłowni na paliwo stałe, ale dolna krawędź otworu nawiewnego
max 30 cm nad podłogą.
Niezamykany otwór wentylacji wywiewnej o powierzchni
min 200 cm2, umieszczony możliwie blisko stropu.

3. Dopuszcza się doprowadzenie powietrza zewnętrznego z

pomieszczeń sąsiednich wyposażonych w wentylację
grawitacyjną nawiewną. Wymagane są wówczas otwory w
ścianie lub kanał doprowadzający powietrze zewnętrzne.

4. Ustawienie kotła gazowego w kotłowni: odległość palnika

kotła od ściany z otworem wentylacji nawiewnej – min 1,5
m, odległość tyłu kotła od ściany – 1 m, odległość boku
kotła od ściany – 1 m, odległość między kotłami  0,5 m.
 Wymagania dla kotłowni na paliwo gazowe o mocy cieplnej
powyżej 60 kW

1. Kotły powinny być umieszczone w pomieszczeniu z min jedną

ścianą zewnętrzną. W budynkach o wysokości powyżej 4
kondygnacji kotłownia powinna być zlokalizowana na najwyższej
kondygnacji (lub w nadbudówce na dachu).
2. Min wysokość kotłowni 2,5 m.
3. Pomieszczenie powinno mieć zapewnioną wentylację
nawiewną i wywiewną grawitacyjną. Strumień powietrza
niezbędnego do spalania gazu wynosi 1,6 m3/h na 1 kW
zainstalowanej mocy kotłów dla kotłów gazowych z palnikami
atmosferycznymi oraz 0,75 m3/h na 1 kW mocy cieplnej kotła dla
kotłów z zamkniętą komorą spalania.
Ilość powietrza wentylacyjnego przyjmuje się jako 0,5 m3/h
na 1 kW mocy cieplnej kotła.
4. Powierzchnia kanałów i otworów nawiewnych powinna
być równa min 5 cm2 na 1 kW mocy kotła i nie mniej niż 300
cm2.
Powierzchnia otworów wywiewnych powinna stanowić
połowę powierzchni otworów nawiewnych, lecz nie mniej
niż 200 cm2.
5. Kotłownia powinna mieć oświetlenie naturalne padające
na przód kotła oraz oświetlenie sztuczne. Powierzchnia
okien równa min 1/15 powierzchni podłogi.
6. Min kubatura kotłowni taka, by obciążenie cieplne
pomieszczenia nie przekroczyło 4,65 kW/m3.

7. Przewody w kotłowni powinny być prowadzone tak, by

wysokość przejścia wynosiła min 2 m.

8. Kotłownie powinny być wyposażone w detektor awaryjnego

wypływu gazu powodujący samoczynne zamknięcie dopływu
gazu za pośrednictwem zaworu elektromagnetycznego,
umieszczonego na zewnątrz w skrzynce kurka głównego.
Czujnik powinien znajdować się pod stropem bezpośrednio nad
kotłem.
9. W kotłowni należy przewidzieć studzienkę
schładzającą o pojemności użytkowej równej min
pojemności wodnej kotła. Temperatura ścieków
przemysłowych odpływających do kanalizacji nie powinna
przekraczać 35C.

10. Min szerokość drzwi kotłowni 90 cm.

11. Przewody instalacji elektrycznej prowadzone poniżej

dolnej krawędzi otworu wentylacji wywiewnej kotłowni.
Wymagania dla kotłowni na paliwo gazowe cięższe od
powietrza:

1. Kotłów opalanych gazem propanowo-butanowym nie

można umieszczać w pomieszczeniach zagłębionych, z
podłogą poniżej poziomu gruntu. Przy drzwiach
zewnętrznych nie powinno być progu.

2. Zaleca się montaż detektorów wypływu gazu do

pomieszczenia bez względu na moc kotła. Czujnik
awaryjnego wypływu gazu powinien znajdować się na
wysokości max 15 cm nad podłogą.
3. Odwodnienie podłogi kotłowni poprowadzone
najkrótszą drogą do studzienki bezodpływowej, skąd
ścieki mają być przepompowane do sieci
kanalizacyjnej. Studzienki powinny być tak
umieszczone, by zapewnić kontrolę ewentualnej
obecności gazu.

4. Wlot wentylacji wywiewnej w strefie

przypodłogowej.
Kotłownie wbudowane na paliwo olejowe

Wymagania dodatkowe dla pomieszczenia kotłowni na paliwo

olejowe:

1. Podłoga powinna być szczelna, niepyląca, nienasiąkliwa,

najlepiej w formie szczelnej wanny, aby uniemożliwić przedostanie
się oleju do otoczenia w przypadku awarii.
2. Odwodnienie podłogi zaopatrzone w zamknięcia i urządzenia
zatrzymujące olej (separatory) oraz powinny być włączone do sieci
odwodnień budynku.
3. Kotłownie, w których składowany jest olej lub jest
bezpośredni dostęp do magazynu oleju opałowego
powinny mieć automatyczny wyłącznik dopływu oleju.

4. Ustawienie kotła olejowego w kotłowni: odległość

przodu kotła od ściany – 2 m, odległość tyłu kotła od ściany
– 0,7 m, odległość boku kotła od ściany – 1 m, szerokość
głównego przejścia za kotły  0,5 m.
Min odległości zbiorników oleju na zewnątrz
budynku:

- od budynku o konstrukcji palnej 20 m,

- od budynku o konstrukcji niepalnej 10 m,
- od wjazdów i wyjazdów z garaży podziemnych 10 m,
- od osi trakcji elektrycznej 15 m,
- od lasu o powierzchni 3 ha, od gazociągu
wysokiego ciśnienia, od osi toru kolejowego 40 m.
Warunki magazynowania oleju w budynku:

- zbiorniki o pojemności łącznej powyżej 5 m3 umieszczone

w wydzielonym pomieszczeniu, przy zachowaniu
pojemności max w wydzielonym magazynie 100 m3,
- magazyn oleju może znajdować się w podpiwniczeniu lub
w przyziemiu,
- pomieszczenie powinno stanowić wydzieloną strefę
pożarową, odporność ogniowa przegród budowlanych
min 240 min dla ścian i stropów, 120 min dla zamknięć
otworów,
- pomieszczenie powinno posiadać wentylację nawiewno-
wywiewną o krotności wymian 2-4 na godzinę,
- drzwi otwierane na zewnątrz, samozamykające się o
odporności ogniowej min 60 min,
- odległość zbiornika od stropu min 25 cm, od ściany (przód i
bok) min 40 cm,
- zbiorniki stalowe powinny być zabezpieczone antykorozyjnie
od wewnątrz i od zewnątrz oraz posiadać wskaźniki poziomu
oleju,
- w pomieszczeniu magazynowym nie mogą być montowane
przybory sanitarne i kratki ściekowe poza podłączonymi
poprzez podejścia zaopatrzone w separatory cieczy palnych.
Osprzęt zbiorników:

- przewód do napełniania z końcówką umożliwiającą

szczelne podłączenie przewodu cysterny,

- przewód odpowietrzający wyprowadzony 2,5 m nad

poziomem terenu w odległości od okna w pionie i
poziomie min 0,5 m (wyprowadzenie ponad dach budynku,
zabezpieczenie wylotu przed opadami),

- ogranicznik nadmiernego wypełnienia,

- układ ssący z zaworem szybko zamykającym,

- dla zbiorników stalowych właz umożliwiający kontrolę i

czyszczenie.
Magazynowanie i doprowadzanie paliwa do kotłów
Magazynowanie oleju opałowego
Rodzaje zbiorników magazynujących olej:

(podział ze względu na lokalizację)

- zewnętrzne (nadziemne, podziemne, częściowo zagłębione),

- wewnętrzne,

(podział ze względu na materiał zbiornika)

- stalowe (dwupłaszczowe),

- z tworzywa sztucznego (wzmocnione włóknem szklanym),

- z tworzywa sztucznego w płaszczu ochronnym z blachy

stalowej ocynkowanej lub w płaszczu z tworzywa sztucznego
(typ „zbiornik w zbiorniku”).
Min odległości zbiorników oleju na zewnątrz
budynku:

- od budynku o konstrukcji palnej 20 m,

- od budynku o konstrukcji niepalnej 10 m,
- od wjazdów i wyjazdów z garaży podziemnych 10 m,
- od osi trakcji elektrycznej 15 m,
- od lasu o powierzchni 3 ha, od gazociągu
wysokiego ciśnienia, od osi toru kolejowego 40 m.
Magazynowanie oleju w pomieszczeniu kotłowni

1. Max pojemność zbiornika oleju 1m3.

2. Min odległość zbiornika od kotła 1 m.
3. Max temperatura oleju w zbiorniku 40°C.
(powierzchni zbiornika)
4. Dodatkowe zabezpieczenie w postaci ekranu oddzielającego
zbiornik od kotła:
ścianka murowana z cegły o grubości min 12 cm i przekraczająca
wymiary zbiorników o min 30 cm w pionie i 60 cm w poziomie.
5. Przewody spalinowe w kotłowni zaizolowane cieplnie.
6. Umożliwienie odcięcia dopływu oleju do palników z zewnątrz
pomieszczenia (szybko zamykający zawór odcinający z linką
zrywającą).
Wydzielone pomieszczenie w budynku jako
magazyn oleju

1. Lokalizacja na najniższej kondygnacji w budynku (w

podpiwniczeniu lub w przyziemiu, jak najbliżej pomieszczenia
kotłowni.
2. Powinien stanowić wydzieloną strefę pożarową.
3. Drzwi otwierane na zewnątrz, samozamykające się o
odporności ogniowej min 60 minut i szerokości min 1 m.
4. Max łączna pojemność zbiorników 100 m3.
5. Odległość zbiornika:
- od stropu min 25 cm (60 cm),
- od ściany (przód i bok) min 40 cm,
- od podłogi 10 cm (dla baterii zbiorników 5 cm).
6. Naturalna wentylacja nawiewno-wywiewna o krotności
wymian 2-4 na godzinę.
7. Nie trzeba instalować kratek ściekowych (jeżeli już jest, to
powinna być z separatorem oleju).
8. Zbiorniki stalowe powinny być zabezpieczone
antykorozyjnie od wewnątrz i od zewnątrz oraz posiadać
wskaźniki poziomu oleju.
9. Temperatura wewnętrzna dodatnia (centralne ogrzewanie
wodne).
Zewnętrzne zbiorniki podziemne

1. Zbiorniki stalowe dwupłaszczowe ze wskaźnikiem przecieków

oleju.
2. Grubość warstwy gruntu nad zbiornikiem 0,5 m ÷1,5 m.
Obsypanie zbiornika piaskiem do 25 cm.
3. Odległość zbiorników od siebie 0,5 m.
4. Odległość zbiorników od fundamentów budynku min 3 m.
5. Spadek dna zbiornika 1% w kierunku włazu instalacyjnego.
6. Strefa zbiorników w zasięgu 5 m wolna od roślin o
rozbudowanym systemie korzeniowym.
Osprzęt zbiorników:

- przewód do napełniania z końcówką umożliwiającą

szczelne podłączenie przewodu cysterny,

- przewód odpowietrzający wyprowadzony: 2,5 m nad

poziomem terenu, w odległości od okna w pionie i poziomie
min 0,5 m (wyprowadzenie ponad dach budynku,
zabezpieczenie wylotu przed opadami),

- ogranicznik nadmiernego wypełnienia,

- wskaźnik poziomu oleju w zbiorniku,

- układ ssący z zaworem szybko zamykającym,

- dla zbiorników stalowych właz umożliwiający kontrolę i

czyszczenie.
Instalacje olejowe
Rodzaje instalacji:
- instalacje zasilane pompą palnikową:
jednorurowe i dwururowe,
- instalacje zasilane dodatkowo agregatem pompowym:
jednorurowe, pierścieniowe,
o skróconym obiegu pierścieniowym.

Wybór w zależności od:

- wysokości umieszczenia zbiornika oleju,
- parametrów pracy olejowej pompy palnikowej,
- długości i średnicy przewodów olejowych.
Zasady prowadzenia przewodów olejowych

- przewody podziemne prowadzi się w kanale przykrytym

warstwą gruntu o grubości min 60 cm,
- przejścia przez przegrody budowlane w rurach ochronnych,
- w pomieszczeniach przewody prowadzone są w bruzdach w
posadzce lub na ścianie w osłonie z blachy,
- przewody muszą być ułożone na stałe.
 Wymiarowanie przewodów olejowych

- prędkość przepływu w rurociągach ssących 0,2 ÷ 0,4 m/s,

- prędkość przepływu w rurociągach tłocznych 0,4 ÷ 0,5 m/s,
- dopuszczalne podciśnienie 40 kPa,
- dopuszczalna temperatura oleju 40°C.

W instalacjach z agregatami pompowymi prędkość oleju w

przewodach ssawnych i tłocznych 1÷1,5 m/s.
Obliczeniowy strumień objętości oleju do
wymiarowania przewodów

- instalacje jednorurowe: równy jest max wydajności dyszy

palnika przy jego mocy nominalnej,

- instalacje dwururowe: równy jest wydajności pompy

palnikowej,

- instalacje z agregatami pompowymi, pierścieniowe: równy

jest 1,5 sumy max wydajności dysz palnikowych.
Palniki olejowe

Palniki wentylatorowe:
- z rozpyleniem za pomocą dysz,
- z rozpyleniem i odparowaniem oleju.
Mogą być jednostopniowe, dwustopniowe, modulowane.
Palniki mają:
- wbudowaną pompę oleju,
- zawór elektromagnetyczny otwierający dopływ oleju do
palnika,
- zawór regulujący ciśnienie oleju (upustowy).
Dobór palników olejowych

Moc cieplna palnika

Qp = Qk/ηk, kW

Wydatek dyszy palnikowej

m = 3600·Qk / Qir · ηk, kg/h

Przyłączenie palnika do instalacji za pomocą przewodu

giętkiego o max długości 1,5 m.
Magazynowanie gazu płynnego

Rodzaje zbiorników:
- naziemne:
odległość od rowów, studzienek, wpustów kanalizacyjnych
min 5 m, od lasu min 20 m,
powinny mieć uziemienie o rezystancji max 7Ω - w
odległości około 1 m od rzutu poziomego zbiornika na
głębokości 0,6 m,
- naziemne przysypane ziemią,
- podziemne:
zabezpieczone przed wyporem wód gruntowych.
Max stopień napełnienia zbiorników 85% (90%),
Min stopień opróżnienia 25% (30%)
pojemności całkowitej.
Dopuszczalna temperatura ścianki zbiornika:
- zbiornik na powierzchni terenu,
bez osłony przed nagrzewaniem 50°C,
- j.w. ale z osłoną przed nagrzewaniem 40°C,
- zbiornik podziemny z warstwą ziemi
min 0,5 m 30°C.

Wszystkie zbiorniki umieszcza się na płycie fundamentowej

zbrojonej grubości 20÷30 cm. Pod płytą podsypka żwirowa.
 Osprzęt zbiornika na gaz płynny

• zawór bezpieczeństwa,
• armatura do poboru gazu z fazy gazowej (króciec do
podłączenia instalacji z zaworem odcinającym, manometr z
zaznaczonym ciśnieniem roboczym, ogranicznik max
napełnienia),
• wskaźnik poziomu gazu - pływakowy,
• zawór do napełniania zbiornika ze złączką do węża i kołpakiem,
• zawór do poboru fazy ciekłej (z zaworem zwrotnym).
Systemy odprowadzania spalin
Klasyfikacja kominów
- ze względu na pełnioną funkcję wyróżnia się przewody:
dymowe,
spalinowe,
wentylacyjne.

- ze względu na temperaturę spalin wyróżnia się

przewody o pracy:
suchej,
mokrej.
 Praca sucha (komin pracujący z kotłem na paliwo stałe,
temperatura spalin powyżej 160°C) - praca bez wykraplania
się pary wodnej zawartej w paliwach.

 Praca mokra (komin współpracujący z kotłem gazowym lub

olejowym, temperatura spalin 80-160°C) - praca z
wykraplaniem się pary wodnej.

 Temperatura spalin odpływających z nowoczesnych kotłów

gazowych niskotemperaturowych: 120-160°C.

 Temperatura spalin odpływających z kotłów gazowych

kondensacyjnych: 40-80°C.
 Zabezpieczenie kotła przed wykropleniem się pary
wodnej ze spalin
 Wykraplanie się pary wodnej ze spalin w przewodach
spalinowych powoduje tzw. “roszenie kotła” i przyspieszoną
korozję powierzchni wymiany ciepła w obrębie kotła. By temu
zapobiec należy spełnić wymagania odnośnie min temperatury
wody powracającej do kotła.
 Dla kotłów tradycyjnych gazowych min temperatura powrotu
55°C, kotłów olejowych 45°C.
 Dotrzymanie tego warunku jest możliwe poprzez:
- domieszanie wody zasilającej do przewodu powrotnego za
pomocą pompy mieszającej w obiegu kotłowym lub
trójdrogowego zaworu mieszającego,
- wykorzystanie do tego celu sprzęgła hydraulicznego.
Rodzaje układów spalinowych
1. Układy pracujące w podciśnieniu (o ciągu naturalnym).
2. Układy działające w nadciśnieniu (o ciągu sztucznym):
kotły z palnikami nadmuchowymi, kominy ze
wspomaganiem mechanicznym.

Podział ze względu na konstrukcję:

- jednowarstwowe (kominy murowane z cegły, betonowe,
żelbetowe, z bloczków ceramicznych, stalowe odporne na
korozję),
- wielowarstwowe (kominy z izolacją cieplną),
- kominy powietrzno-spalinowe.
Usytuowanie komina
- w obrębie ścian wewnętrznych (kominy pracujące w
podciśnieniu i na sucho),
- w obrębie ścian zewnętrznych (kominy z izolacją cieplną,
min opór cieplny izolacji 0,12 m2K/W).
 Kominy o przekroju powyżej 0,075 m2 powinny być
dylatowane od ścian.
 Kominy powinny być prowadzone pionowo, dozwolone jest
odchylenie od pionu do 30 na odcinku nie dłuższym niż 2 m.
W szczególnych przypadkach dopuszcza się odchylenie od
kierunku pionowego do 45, pod warunkiem umieszczenia na
załamaniach przewodu otworów rewizyjnych ze szczelnymi
drzwiczkami.
 Min wysokość komina wyprowadzanego ponad
dach zależy od:

 nachylenia połaci dachowej,

 materiału pokrycia dachowego,
 wysokości sąsiednich budynków w promieniu 10 m.

 Dla dachów płaskich lub kącie nachylenia do 12° oraz dla

dachu stromego z pokryciem łatwopalnym wylot przewodu
kominowego min 60 cm powyżej kalenicy.

 Dla dachów o poryciu niepalnym i o kącie nachylenia powyżej

12° min 30 cm powyżej powierzchni dachu i w odległości min 1
m od dachu licząc w płaszczyźnie poziomej.
Min wysokość komina 4 m.
Min odległość wylotu przewodu spalinowego od korony
drzew 6 m.

Od wysokości komina zależy ciąg kominowy:

Δph = g·h (ρe - ρsp), Pa

Gęstość spalin ρsp :
- paliwa stałe 1,33 kg/m3,
- paliwa gazowe 1,25 kg/m3,
- paliwa ciekłe 1,32 kg/m3.
Dla kotłów o ciągu naturalnym wymagany jest niezbędny
ciąg kominowy rzędu 1÷15 Pa.
Projektowanie przewodów spalinowych
Niezbędne dane wyjściowe (z karty katalogowej kotła):
- typ kotła, rodzaj paliwa,
- rodzaj palnika, sposób jego regulacji,
- nominalna moc cieplna kotła, zakres zmian obciążenia
cieplnego,
- strumień masowy spalin,
- temperatura za kotłem,
- wymagane podciśnienie lub nadciśnienie dyspozycyjne za
kotłem,
- zawartość CO2 w spalinach,
- wymiary króćca wylotowego spalin.
Prawidłowo zaprojektowany komin pozwala na :

- odprowadzenie maksymalnego strumienia masy

spalin,

- zapewnienie wymaganego ciągu,

- przepływ spalin bez wykroplenia pary wodnej,

- wprowadzenie do atmosfery min ilości

zanieczyszczeń gazowych i pyłowych.
Dobór przekroju poprzecznego komina

Wzór Redtenbacher’a:

Ak = 2,6 · Qk / n · (h)0,5, m2

n = 900 dla drewna, n = 1600 dla koksu, n = 1800 dla gazu i

oleju
Wzór Sander’a:

Ak = a · Qk / (h)0,5, cm2

a = 0,015 dla komina kotłów gazowych i olejowych,

a = 0,020 dla komina kotłów gazowych o mocy do 35 kW,
a = 0,026 dla komina kotłów na paliwo stałe,
a = 0,035 dla komina przy ścianie zewnętrznej.
Podłączenie kilku kotłów do wspólnego komina

Każdy kocioł powinien mieć indywidualny kanał spalinowy.

Wyjątki:
1. Kilka kotłów gazowych z palnikami atmosferycznymi można
podłączyć do wspólnego komina,
jeżeli będzie zastosowany wspólny komorowy przerywacz ciągu
lub kotły będą wyposażone w czujniki zaniku ciągu kominowego,
wyłączające wszystkie kotły jednocześnie.
2. Kilka kotłów gazowych lub olejowych z palnikami
wentylatorowymi można podłączyć do wspólnego komina,

jeżeli przekrój wspólnych przewodów spalinowych nie jest

mniejszy od 1,6 sumy przekrojów przewodów
odprowadzających spaliny z poszczególnych kotłów,
konieczne są również czujniki zaniku ciągu kominowego.

Zdecydowanie należy unikać wspólnego komina do kotłów

z palnikami wentylatorowymi.
Warunki przy odprowadzaniu spalin przez ścianę
zewnętrzną budynku

1. Nominalna moc cieplna kotła w domach jednorodzinnych

nie może przekraczać 21 kW.

2. Odległość wylotu spalin od najbliższej krawędzi okna oraz

od wysuniętych części budynku nie może być mniejsza niż
0,5 m.

3. Wylot powinien znajdować się powyżej 2,5 m nad

poziomem terenu.
W przypadku budynków produkcyjnych, magazynów, hal
sportowych czy widowiskowych dopuszcza się przewody
powietrzno-spalinowe przechodzące przez ścianę
zewnętrzną bez względu na moc cieplną,
przy spełnieniu warunków:

- odległość ściany z wylotem od granicy działki min 8 m,

a od ściany innego budynku z oknami min 12 m,
- wyloty przewodów spalinowych powinny być 3 m nad
poziomem terenu.
 Wyposażenie przewodów spalinowych
• Otwory rewizyjne - lokalizacja:
- dolny otwór rewizyjny komina poniżej włączenia przewodu
łączącego kocioł z kominem (min 40 cm),
- w miejscach załamań, w przypadku kominów prowadzonych z
odchyleniem od pionu.
• Miska zaopatrzona w odpływ do odprowadzania skroplin i
opadów atmosferycznych (kotły pracujące na mokro i w
nadciśnieniu muszą mieć na odpływie syfon o średnicy min 15
mm oraz wysokości około 25 cm).
• Ograniczniki ciągu - urządzenia dopływu powietrza do spalin
działające automatycznie (przy nadmiernym ciągu kominowym),
zapewniają stabilną pracę komina i paleniska w przypadku
kominów wysokich.
Obniżenie emisji związków azotu można uzyskać
przez:
- obniżanie temperatury spalania w wyniku chłodzenia
płomienia,
- wprowadzenie spalania bezpłomieniowego,
- zastosowanie systemu Renox (płomienie chłodzone są przez
elementy wbudowane w strefach gorących) lub recyrkulacji
spalin,
- krótki czas przebywania spalonych produktów strefach
wysokiej temperatury – tzw. systemy trzyciągowe,
- odpowiedni kształt komory spalania,
- regulację wydajności pracy kotła pod częściowym
obciążeniem dzięki stopniowej lub modulowanej pracy palnika.
Kotły centralnego ogrzewania
 Kocioł grzewczy

jest to urządzenie z paleniskiem (palnikiem) przeznaczone

do wytwarzania pary lub podgrzania wody ciepłem

powstałym w procesie spalania paliwa, którego moc nie

przekracza 1 MW, a max temperatura czynnika w kotłach

wodnych wynosi 115C, a w kotłach parowych ciśnienie

pary nie przekracza 70 kPa.

Klasyfikacja ogólna kotłów z uwagi na:
materiał: kotły żeliwne, stalowe, ze stali
stopowej, ze stopów lekkich na bazie aluminium, magnezu i
krzemu,

rodzaj paliwa: na paliwo stałe, ciekłe, gazowe; kotły

elektryczne,

wydajność cieplną: kotły małej mocy do około 50 kW,

średniej mocy 50-500 kW, dużej mocy powyżej 500 kW,

rodzaj nośnika ciepła: kotły wodne i parowe,

sposób odprowadzania spalin:
kotły na olej lub gaz: z ciągiem pojedynczym, ciągiem
podwójnym, ciągiem potrójnym niesymetrycznym lub
nawrotnym,
kotły na paliwo stałe: ze spalaniem dolnym i górnym,
ciśnienie w komorze spalania:
kotły z naturalnym ciągiem, kotły z nadciśnieniem,
temperaturę spalin:
kotły bez lub ze skraplaniem pary wodnej w spalinach,
sposób doprowadzania paliwa i powietrza:
kotły gazowe z dmuchawą i bez dmuchawy,
kotły olejowe z rozpylaniem oleju lub z odparowaniem oleju,
temperaturę czynnika grzejnego:

kotły niskotemperaturowe (temperatura wody nie przekracza

100C),

kotły średniotemperaturowe (temperatura wody nie

przekracza 115C),

rodzaj palnika gazowego:

kotły z palnikiem nadmuchowym (wentylatorowym), z

palnikiem ze zmieszaniem wstępnym, z palnikiem
atmosferycznym (inżektorowym),
 konstrukcję, sposób omywania powierzchni
ogrzewalnych przez spaliny:

kotły stalowe płomieniówkowe,

kotły stalowe płomienicowo-płomieniówkowe,

kotły stalowe opłomkowe (wodnorurkowe).

Podział kotłów parowych w zależności od ciśnienia

roboczego:

niskoprężne: nadciśnienie w kotle do 70 kPa,

wysokoprężne: nadciśnienie w kotle powyżej 70 kPa.

Parametry robocze kotłów wodnych:

1. Znamionowa moc cieplna,

jest ona podawana przez producenta,

moc tę uzyskuje się w warunkach pomiarowych przy ciągłym

spalaniu paliwa,

2. Ciśnienie robocze,

wynika z rozwiązań konstrukcyjnych kotła i zastosowanego

materiału,

3. Temperatura czynnika grzejnego na zasilaniu i powrocie,

4. Rodzaj paliwa i jego charakterystyka,

5. Pojemność wodna,

która decyduje o dynamice regulacji, o ciężarze kotła.

Zbyt mała pojemność powoduje częste włączanie i

wyłączanie palnika, co przyspiesza jego zużycie i zwiększa

emisję tlenków węgla i azotu.

6. Wymiary, masa kotła, rodzaj, wymiary przyłączy wody,

gazu, spalin.
Parametry eksploatacyjne kotłów:

- sprawność nominalna:

Jest to stosunek energii cieplnej oddanej użytecznie

czynnikowi grzewczemu do ilości energii cieplnej

doprowadzonej w tym samym czasie do paleniska kotła.

- sprawność średnioroczna użytkowa:

Jest to sprawność odniesiona do całego okresu

eksploatacji systemu, która uwzględnia stratę postojową

kotła, liczbę godzin eksploatacji palnika.

- temperatura spalin za kotłem,

- wielkość emisji NOx, CO, CO2,

- opór hydrauliczny po stronie wodnej oraz po stronie

spalin,

- sposób zabezpieczenia przed korozją.

 Obniżenie emisji związków azotu można uzyskać
przez:
- obniżanie temperatury spalania w wyniku chłodzenia
płomienia,
- wprowadzenie spalania bezpłomieniowego,
- zastosowanie systemu Renox (płomienie chłodzone są przez
elementy wbudowane w strefach gorących) lub recyrkulacji spalin,
- krótki czas przebywania spalonych produktów strefach
wysokiej temperatury – tzw. systemy trzyciągowe,
- odpowiedni kształt komory spalania,
- regulację wydajności pracy kotła pod częściowym
obciążeniem dzięki stopniowej lub modulowanej pracy palnika.
Kotły opłomkowe

Są to kotły o podwójnym płaszczu wodnym, którego

wewnętrzne naprzeciwległe ściany połączone są rurami
opłomkowymi.

Opłomki są to rury wypełnione wodą omywane przez

spaliny.

Opłomki stanowią wiązkę rur umieszczoną poprzecznie lub

z pewnym odchyleniem od kąta prostego w stosunku do
kierunku strumienia spalin.
Kotły płomienicowe
Kotły płomienicowe zbudowane są z poziomego walczaka z

wbudowaną jedną lub z dwiema płomienicami, przez które

przepływają spaliny,

są to kotły o dużej pojemności wodnej.

Płomienica jest to rura o dużej średnicy, najczęściej falista lub

gładka, łącząca naprzeciwległe dennice kotła walczakowego,

stanowi jednocześnie komorę spalania i może być

przystosowana do spalania paliw stałych, ciekłych i gazowych.

Kotły płomieniówkowe

Są to kotły, w których powierzchnię ogrzewalną tworzą

wiązki rur usytuowanych pionowo lub poziomo wewnątrz

płaszcza kotła.

Rury te to płomieniówki, wewnątrz których płyną spaliny, a

od zewnątrz omywa je woda.

Kotły kondensacyjne
Są to urządzenia grzewcze niskotemperaturowe, w których
przez ochłodzenie spalin wykorzystywane jest ciepło
skraplania pary wodnej w spalinach.

Sprawność kotła kondensacyjnego jest najwyższa, gdy

temperatura wody w kotle nie przekracza 50C.

Jednocześnie temperatura spalin odpływających z kotłów jest

niska i wynosi 4080C. Temperatura schładzanych spalin jest
niższa od temperatury punktu rosy.

Nowoczesne kotły kondensacyjne najczęściej zintegrowane

są z kondensacyjnym wymiennikiem kotłowym.
Kotły retortowe

Są to kotły na paliwo stałe, zintegrowane z zasobnikiem na

paliwo i z jego automatycznym podajnikiem ślimakowym.

Mają specjalne bezrusztowe palenisko, w którym spala się

porcja paliwa dostarczana przez system automatyki, w ilości

zapewniającej pracę kotła z mocą niezbędną do utrzymania w

pomieszczeniach odpowiedniej temperatury.

Jako paliwo stosuje się węgiel kamienny sortyment groszek

energetyczny 31.2 lub miał węglowy o uziarnieniu 5÷25 mm lub

pelety drzewne.
 Kocioł przewymiarowany

- jego moc nominalna została dobrana za wysoka w stosunku

do potrzeb rzeczywistych i nie posiada automatycznej regulacji.

Skutki przewymiarowania źródła ciepła:

- wzrost kosztów ogrzewania,

- wzmożona kondensacja pary wodnej w przewodzie

kominowym, wskutek jego niedogrzania oraz w kanałach
spalinowych kotła,

szczególnie w okresach zmniejszonego zapotrzebowania

na ciepło, co sprzyja zjawisku korozji.
Osprzęt wodnego kotła centralnego ogrzewania:
1. Zawory odcinające.

2. Kurki z łącznikiem do węża do napełniania i opróżniania.

3. Zawór zwrotny na przewodzie wodociągowym do zasilania

kotła.

4. Termometry na zasilaniu i powrocie.

5. Regulator temperatury, ogranicznik max temperatury.

5. Zawór bezpieczeństwa, naczynie wzbiorcze.

Układy automatycznej regulacji instalacji c.o.
Zadania podstawowe układu regulacji i sterowania
pracą źródła ciepła:

- dostosowywanie chwilowej mocy cieplnej kotła do

aktualnego zapotrzebowania,

- zapewnienie optymalnych warunków pracy systemu

ogrzewania poprzez dostarczanie czynnika roboczego o

wymaganych parametrach do poszczególnych obiegów

grzewczych,

- realizacja określonego programu dostarczania energii

cieplnej do obiektu:
– programowanie pracy układu grzewczego w zależności od

potrzeb użytkownika w cyklu dobowym i tygodniowym,

– programowanie pracy układów ciepłej wody,

– zapewnienie bezpiecznej, ekonomicznej pracy kotłowni bez

potrzeby utrzymywania stałej obsługi.

 Funkcje dodatkowe nowoczesnych systemów
automatycznej regulacji:

– obniżanie temperatury powietrza w pomieszczeniach, czyli

osłabienie ogrzewania w czasie godzin nocnych,

– automatyczne nastawianie zmiany temperatury regulacji w

ciągu tygodnia lub przez dłuższy okres nieobecności
mieszkańców (związany na przykład z wyjazdem), czyli
optymalizacja czasów włączania i wyłączania ogrzewania,

– ochrona przed zamarzaniem instalacji centralnego ogrzewania,

polegająca na załączeniu kotła przy obniżeniu się temperatury
wewnętrznej poniżej założonej wartości, na przykład 8°C,
– utrzymanie wymaganej przez producenta kotła temperatury

wody powrotnej,

– możliwość nastawienia minimalnej i/lub maksymalnej

temperatury wody zasilającej instalację c.o.,

– ochrona pomp przed zablokowaniem się poprzez okresowe ich

włączanie na krótki okres czasu, każdorazowo po dłuższej

przerwie w ich pracy,

– ograniczenie maksymalnego przepływu czynnika roboczego,

– możliwość wymiany baterii bez konieczności ponownego

programowania regulatora.
Cele regulacji instalacji c.o.:

- zapewnienie wymaganego ciśnienia dyspozycyjnego

we wszystkich obiegach,

- zapewnienie obliczeniowego natężenia przepływu

czynnika grzewczego,

- utrzymanie zadanej różnicy temperatur,

- zapewnienie odpowiedniej stabilizacji warunków

hydraulicznych.
• Stateczność hydrauliczna pompowej instalacji c.o.

jest to zdolność do utrzymywania w obiegach stałej ilości

wody w warunkach różnych od obliczeniowych.

Zmiany ilości wody w obiegu w stosunku do ilości

obliczeniowej stanowi kryterium rozregulowania instalacji.

• Stateczność cieplna pompowej instalacji c.o.

jest to zdolność do utrzymywania na stałym poziomie

wydajności cieplnej grzejników, przy zmianie obciążenia
ogrzewania wskutek dostosowania jego wydajności do
aktualnej temperatury zewnętrznej i przy zachowaniu w
różnych pomieszczeniach i na różnych kondygnacjach nie
zmienionych proporcji w stosunku do warunków
obliczeniowych.
Podział regulacji z uwagi na zasięg działania:

- centralna, obejmująca całą instalację, na przykład

regulacja mocy cieplnej kotła - sprawność regulacji do
70% lub regulacja na podstawie informacji z
reprezentatywnego pomieszczenia – sprawność regulacji
do 76%,

- strefowa, obejmująca wybrane strefy instalacji, na przykład

węzeł zmieszania pompowego dla odgałęzień instalacji
c.o.,

- miejscowa we wszystkich pomieszczeniach, za pomocą

przygrzejnikowych zaworów termostatycznych –
sprawność regulacji do 81%.
 Podział regulacji z uwagi na metodę realizacji
regulacji:

– regulacja jakościowa, która polega na zmianie temperatury

zasilania przy stałym przepływie czynnika grzejnego,

– regulacja ilościowa, która polega na zmianie wielkości

strumienia wody grzejnej przy stałej temperaturze czynnika

zasilającego

– regulacja z przerwami (ograniczenie czasu pracy urządzenia

grzewczego),
– regulacja pogodowa (nadążna w węźle) temperatury

zasilania lub powrotu;

tutaj temperaturę ogrzewania ustala się według

odpowiedniej krzywej w funkcji temperatury zewnętrznej –

sprawność regulacji do 89%,

– regulacja mieszana, na przykład nadążna temperatury

zasilania i miejscowa za pomocą termostatycznych

zaworów grzejnikowych – sprawność regulacji do 93%.

Regulacja wstępna:

polega na odpowiednim określeniu oporności

poszczególnych odbiorników w celu zapewnienia

obliczeniowego przepływu czynnika.

Regulacja mocy cieplnej centralna jakościowa:

polega na zmianie temperatury wody zasilającej w zależności

od temperatury powietrza zewnętrznego, nie uwzględnia

wpływu nasłonecznienia, wewnętrznych zysków ciepła.

Najczęściej stosowanym sposobem regulacji
instalacji centralnego ogrzewania

jest centralna regulacja jakościowa połączona z

elementami regulacji ilościowej miejscowej lub
indywidualnej.
Sterowanie pracą kotła może być realizowane za
pomocą regulatora pokojowego lub/i pogodowego.
 Regulator pokojowy

Zasady właściwego umieszczania czujnika temperatury

wewnętrznej:

– na ścianie wewnętrznej, z dala od grzejników, najlepiej naprzeciwko

nich, ale nie może być to ściana kominowa czy ściana z szybem

instalacyjnym,

– nie może być umieszczony w miejscach nasłonecznionych, ani w

miejscach narażonych na przeciągi,

– powinien znajdować się w odległości minimum 1m od

drzwi, 1,5 m nad podłogą i minimum 75 cm nad meblami,

– nie należy umieszczać go w pobliżu i nad urządzeniami

elektrycznymi (telewizory, lodówki, komputery, lampy itp.),

– czujnik temperatury nie może być zasłonięty na przykład

kotarą,

– jeżeli czujnik jest zamontowany w regulatorze pokojowym,

to regulator ten powinien znajdować się na wysokości

oczu.
 Regulator pogodowy
Zasady właściwego umieszczania czujnika
temperatury zewnętrznej:

– powinien być umieszczony na ścianie zewnętrznej od strony

północnej lub północno-wschodniej,

– nie należy umieszczać go nad oknami, drzwiami, wywietrznikami, a

odległość od tych otworów z boku powinna wynosić minimum 1 m,

– nie powinien znajdować się pod balkonami, okapami itp.,

– minimalna wysokość zamontowania nad poziomem terenu to 2,5 m

i jednocześnie nie wyżej niż połowa wysokości budynku.
 Funkcje zabezpieczające
Wymagania dotyczące kotłów związane są z następującymi
parametrami:

- min temperatura wody powracającej do kotła,

- min temperatura wody w kotle,

- max i min przepływ strumienia wody przez kocioł.

Min temperatura wody w kotle w momencie rozruchu kotła:

- zabezpieczenie kotła przed wykropleniem się pary wodnej ze
spalin.
Jest realizowane poprzez ograniczenie przepływu wody przez
kocioł z zastosowaniem przelotowych zaworów regulacyjnych albo
pompy kotłowej o kilku stopniach regulacji.
Max strumień wody płynącej przez kocioł

– za duży strumień zwiększa opory przepływu przez kocioł,

większy jest hałas przy przepływie wody, gorsze jest
chłodzenie powierzchni ogrzewalnych kotła.

Min strumień wody płynącej przez kocioł powinien stanowić

25-30% strumienia nominalnego.

Za mały strumień powoduje w kotle miejscowe przegrzania,

korki parowe oraz wyłączenie palnika kotła jeszcze przed
osiągnięciem przez niego wymaganej mocy cieplnej.
Max temperatura i ciśnienie wody w instalacji c.o.

– po przekroczeniu tych wartości następuje wyłączenie

kotła i jego blokada.

Min ciśnienie

- spadek ciśnienia w instalacji c.o. świadczy o awarii.

W układach bez automatycznego uzupełniania wody należy

stosować manometr kontaktowy, który jest czujnikiem min
ciśnienia.

W układach z automatycznym uzupełnianiem wody

następuje awaryjne wyłączenie kotła przy wystąpieniu
nadmiernych ubytków wody i przekroczeniu czasu
uzupełniania.
Zabezpieczenie przed wystąpieniem stanów
awaryjnych palnika gazowego

Wentylatorowe palniki kotłów gazowych posiadają własne

zabezpieczenia przed wystąpieniem stanów awaryjnych,
takich jak:

- brak powietrza potrzebnego do spalania paliwa,

- brak płomienia przy zapalaniu palnika,

- zgaśnięcie płomienia kontrolnego,

- przekroczenie minimalnego lub maksymalnego

ciśnienia gazu.