Lekcja 1.

Łańcuchy towarów i łańcuchy logistyczne

Wprowadzenie

1.1. Łańcuchy towarów

1.2. Łańcuchy logistyczne
1.3. Podział łańcuchów logistycznych

Test
Bibliografia
Wprowadzenie

Procesy i działania logistyczne są integralnie związane z historią ludzkości, nieodłącznie

jej towarzyszą, a ich rozwój połączony jest z powstawaniem i ewolucją rynków. Takie
procesy jak transport lub jego organizacja, przeładunki i magazynowanie były realizowane z
różnym nasileniem i w różnym zakresie od wielu wieków, niezależnie od potrzeb i celów,
którym miały służyć. Ewidentnym dowodem mogą być procesy logistyczne związane z
zaopatrzeniem wojsk w żywność, broń, dach nad głowa a także w informację. Bez procesów
i działań logistycznych nie byłoby też możliwe powstanie piramid i innych budowli z
poprzednich epok.
W wyniku realizacji jednostki modułowej będziesz rozróżniał i charakteryzował łańcuchy
towarów i łańcuchy logistyczne a także łańcuchy dostaw, usuwania i serwisu.

1.1 Łańcuchy towarów

W przeszłości na rynkach operowały tzw. łańcuchy towarów zaopatrujące różne dziedziny

gospodarki, rys. 1. Łańcuchy te były zorientowane jako ciągi jednostkowych przedsiębiorstw,
powiązanych niezależnymi transakcjami wymiany (kupna i sprzedaży), połączonych ze sobą
geografią zasobów oraz dostępnymi technologiami (Schary, Larsen, 2002 w: Kisperska-
Moroń, Krzyżaniak, 2009: 31). Transakcje te były określane przez rynek i nie było potrzeby
zacieśniania współpracy ze swoimi partnerami. Przedsiębiorstwa funkcjonowały niezależnie
od siebie i aby utrzymać się i przetrwać na rynku konkurowały ze sobą wykorzystując tylko
pojedyncze instrumenty, najczęściej cenowe. Proces tworzenia większych organizacji był
powolny i taka sytuacja istniała w większości krajów świata aż do końca XIX wieku.

Operacje kupna- sprzedaży

Przedsiębiorstwo A Przedsiębiorstwo B Przedsiębiorstwo C Odbiorca końcowy

Rys. 1. Łańcuch towarów. Źródło: Opracowanie własne autora.

Łańcuchy towarów przeobrażały się w miarę jak zmieniało się wykorzystanie zasobów lub
wyczerpywały się lokalne zasoby. Długość tych łańcuchów zależała od dostępnych
technologii transportu i przechowywania a także poziomu organizacyjnego przedsiębiorstw
uczestniczących w łańcuchach (Sołtysik, Świerczek, 2009: 14). W łańcuchu towarów nie
było działań koordynujących przez jakąś dominująca firmę. Jedyną możliwością, poza
rynkiem, była integracja pionowa, czyli bezpośrednia własność w rękach organizacji
dostawców lub konsumentów (Schary, Larsen, 2002 w: Sołtysik, Świerczek, 2009: 14).
Tworzono więc duże organizacje gospodarcze obejmujące kilka faz działalności gospodarczej
a skoordynowany przepływ produktów mógł się odbywać jedynie w ramach tych organizacji
gospodarczych. Obok nich funkcjonowała ogromna liczba małych i średnich firm
powiązanych jedynie transakcjami kupna-sprzedaży na coraz większych i trudniejszych
rynkach (Sołtysik, Świerczek, 2009: 14).
Zasadniczą wadą łańcuchów towarów było reagowanie systemu na zmiany tylko poprzez
mechanizm cenowy oraz powielanie przez przedsiębiorstwa na każdym etapie procesu
przepływu towarów tych samych działań logistycznych, np. wszystkie przedsiębiorstwa
zmuszone były składować swoje zapasy (Schary, Larsen, 2002 w: Kisperska-Moroń,
Krzyżaniak, 2009: 31) oraz (Schary, Larsen, 2002 w: Sołtysik, Świerczek, 2009: 14).
Z czasem integracja pionowa okazała się mało efektywna i należało dostosować łańcuchy
towarów do nowych, coraz bardziej złożonych wymagań gospodarki, szczególnie zaś
wymagań klientów. Chodziło przede wszystkim o zapewnienie szybkiego i sprawnego a
przede wszystkim ciągłego przepływu dóbr oraz obniżenie kosztów tego przepływu.
Przedsiębiorstwa zaczęły tworzyć łańcuchy logistyczne (kanały logistyczne), zwane też
łańcuchami magazynowo-transportowymi1 lub łańcuchami przepływów materiałowo-
informacyjnych. Zauważono też, że sukces przedsiębiorstwa nie zależy wyłącznie od niego,
lecz od wszystkich podmiotów z nim współpracujących (Ciesielski, Długosz, 2010: 11).

1.2 Łańcuchy logistyczne

Łańcuchy logistyczne są rezultatem stosowania w gospodarce orientacji przepływowej, w

której rozpatruje się strumienie dóbr i informacji w całym łańcuchu począwszy od wydobycia
surowców poprzez produkcję części i półfabrykatów, magazynowanie, montaż,
konfekcjonowanie i dystrybucję do końcowych klientów. W szerokim znaczeniu łańcuch
1
Warto tutaj podać przykład łańcucha logistycznego z XIX wieku utworzonego przez Francuza Jules`a Dupuit,
który po latach badań usług przewozowych w żegludze śródlądowej doszedł do wniosku, że lokalizacja
magazynów przy kanałach pozwoli regulować zdolność przepustową dróg wodnych. Wykorzystał więc
konieczność gromadzenia zapasów w portach, w wyniku czego mógł sprawnie połączyć ogniwa magazynowani i
transportu w jeden łańcuch logistyczny. Zasadniczym jego osiągnięciem było dokonanie organizacyjnego i
technologicznego połączenia ogniwa magazynowania i transportu w łańcuch logistyczny. Koordynacje operacji
ładunkowych i procesów przewozowych podporządkował zmniejszeniu kosztów w celu uzyskania przewagi
konkurencyjnej (Szerzej w: Skarzyński, 2009).
logistyczny – jak sama nazwa wskazuje- jest połączeniem wszystkich procesów
przypisywanych operacjom logistycznym (Gołębska, 2009: 137), a jego celem jest możliwie
nieprzerwany przepływ dóbr pomiędzy początkiem i końcem łańcucha i połączenie
poszczególnych etapów informacjami (Sołtysik, Świerczek, 2009: 15). Istotę łańcucha
logistycznego prezentuje rysunek 2.
Łańcuchy logistyczne umożliwiają szybki, elastyczny i sprawny przepływ materiałów i
wyrobów gotowych będąc przy tym warunkiem gwarancji dostaw zorientowanej rynkowo
produkcji, jak również wysokiego poziomu obsługi dostaw. Sprzyjają wyrównywaniu
poziomu technicznego procesów transportowych, przeładunkowych i magazynowych we
wszystkich ogniwach i umożliwiają wykorzystanie informacji towarzyszących procesom
przepływu materiałów i wyrobów finalnych. Przy czym wyrównywanie poziomu
technicznego procesów następuje w drodze wdrożenia odpowiednich przedsięwzięć
techniczno-organizacyjnych a wykorzystanie informacji poprzez stosowanie nowoczesnych
technologii informacyjnych i komunikowania (Kisperska-Moroń, Krzyżaniak, 2009: 32).

Towary/usługi Informacje Zamówienia i należności

Dostawca Producent Dystrybutor Detalista Klient

Rys. 2. Istota łańcucha logistycznego. Źródło: Opracowanie własne autora.

W łańcuchu logistycznym można wskazać na istnienie kilku podstawowych procesów, m.in.:

zarządzanie produkcją, zarządzanie zapasami, zarządzanie popytem, zarządzanie realizacją
zamówień i zakupy. Poszczególne działania w ramach funkcjonowania
łańcucha logistycznego to kolejne etapy całego procesu przepływu towarów i usług od
producenta do konsumenta. Wszystkie operacje oraz procesy zamówień i polityki zapasów
poszczególnych ogniw tego łańcucha są organizacyjnie i finansowo skoordynowane.
Łańcuch logistyczny przekracza granice firm w zarządzaniu i/lub koordynacji przepływu
materiałów, począwszy od surowców aż do produktu finalnego. Łańcuch logistyczny
wychodzi naprzeciw zapotrzebowaniom klientów, dostarczając im określone wyroby w
odpowiednim miejscu, czasie, ilości, odpowiedniej jakości i po odpowiedniej cenie. Stanowi
połączenie poszczególnych ogniw uczestniczących w procesie dostarczania produktu na rynek
towarów i usług (Pisz, Sęk, Zielecki, 2013: 32). Łańcuch logistyczny określany jest również
w kontekście sieci logistycznej rozciągającej się pomiędzy rynkiem zaopatrzenia i zbytu, a w
bardziej szczegółowym ujęciu – pomiędzy producentami, dostawcami, ogniwami handlu,
przedsiębiorstwami świadczącymi usługi logistyczne i ostatecznymi odbiorcami.
Łańcuchy logistyczne można podzielić według kryterium przedmiotowego, podmiotowego i
czynnościowego. Kryterium przedmiotowe wskazuje na przepływy w ramach łańcucha
różnych materiałów (surowców półproduktów, produktów finalnych, odpadów), informacji i
kapitału między poszczególnymi dostawcami a odbiorcami. W ujęciu przedmiotowym
elementami łańcucha logistycznego są dobra rzeczowe zakupywane na rynku
zaopatrzeniowym zgodnie z zapotrzebowaniem i kierowane do produkcji oraz przetwarzane
na wyroby gotowe i przekazywane do sprzedaży Kryterium podmiotowe wyróżnia podmioty
gospodarcze i instytucje realizujące czynności logistyczne i czynności komplementarne. W
ujęciu podmiotowym do elementów łańcucha logistycznego zalicza się dostawców surowców
i półproduktów, producentów, firmy handlowe, przedsiębiorstwa świadczące usługi
logistyczne, urzędy celne, firmy spedycyjne, ubezpieczeniowe i instytucje finansowe.
Natomiast kryterium czynnościowe wskazuje na procesy zachodzące w łańcuchu
logistycznym takie, jak: procesy zaopatrzeniowe, transportowe, przeładunkowe, produkcyjne,
magazynowe, dystrybucyjne, kontrolne i inne pozostałe procedury logistyczne.

Rynek dostawców Pośrednicy dostawców Producent Pośrednicy dystrybucji Rynek odbiorców

Działalność produkcyjna

Przepływ materiałów
Przepływ informacji
Przepływ pieniędzy

Rys. 3. Zewnętrzny łańcuch logistyczny. Źródło: Maciejczak M., Łańcuch dostaw. Łańcuch
logistyczny, s. 5, http://docplayer.pl/12511562-Lancuch-dostaw-lancuch-logistyczny.html,
dostęp: 22 07 2017.

Łańcuchy logistyczne mogą występować w dwóch postaciach (makro i mikro): zewnętrznej i

wewnętrznej. W skali makro łańcuchy logistyczne łączą przedsiębiorstwa kooperujące ze
sobą, tworząc ogniwa podwykonawców dostarczających komponenty dla przedsiębiorstwa
posiadającego np. proces produkcyjny typu obróbczo-montażowego, rys. 3. W skali mikro
łańcuchy logistyczne funkcjonują w obrębie systemu logistycznego przedsiębiorstwa łącząc
obszar procesu produkcyjnego z obszarami zaopatrzenia i dystrybucji oraz przedsiębiorstwo z

Zaopatrzenie Produkcja elementów Montaż zespołów Montaż wyrobów Sprzedaż (zbyt)

Przepływ materiałów
Przepływ informacji
Przepływ pieniędzy

Rys. 4. Wewnętrzny łańcuch logistyczny. Źródło: Maciejczak M., Łańcuch dostaw.

Łańcuch logistyczny, s. 5, http://docplayer.pl/12511562-Lancuch-dostaw-lancuch-
logistyczny.html, dostęp: 22 07 2017.

innymi podmiotami za pośrednictwem zaopatrzenia i dystrybucji, rys. 4. Zatem logistyczny

łańcuch zewnętrzny obejmuje procesy logistyczne zachodzące pomiędzy różnymi
samodzielnymi przedsiębiorstwami zaś łańcuch wewnętrzny obejmuje procesy zachodzące w
danym przedsiębiorstwie.
Łańcuchy logistyczne są tworzone w celu usprawnienia jednokierunkowego przepływu
produktów przez kolejne ogniwa łańcucha aż do końcowego odbiorcy a stopień
kompleksowości i skomplikowania łańcuchów logistycznych zależy od głębokości
przetworzenia surowców i półproduktów oraz ilości powstałych produktów i powiązań
między nimi (Sołtysik, Świerczek, 2009: 19). W łańcuchach logistycznych punkt ciężkości
skupia się na efektywności przepływów fizycznych, rys. 5. Miernikami efektywności i
sprawności łańcucha logistycznego mogą być czas i koszt przepływu. Zamierzeniem łańcucha
logistycznego powinien być zrównoważony przepływ, stałe dążenie do skracania czasu oraz
obniżania kosztów przepływu produktów, m. in. poprzez eliminowanie dublujących się
funkcji logistycznych, a także ograniczanie liczby ogniw. Warunkiem koniecznym
skuteczności łańcucha logistycznego jest wykonanie przez przedsiębiorstwo co najmniej
dwóch podstawowych zadań, tj. odbioru produktu od poprzedniego ogniwa oraz stworzenie
wartości dodanej, definiowanej jako zespół działań dodanych do produktu w taki sposób, aby
umożliwić przesuniecie tego produktu do kolejnego ogniwa (Pisz, Sęk, Zielecki, 2013: 39).

Towary/usługi Informacje Zamówienia i należności

Dostawca Producent Dystrybutor Detalista Klient

Maksymalizacja przychodów
Minimalizacja czasu procesów dostaw, produkcji, magazynowania, dystrybucji, obsługi
Minimalizacja kosztów transportu, produkcji, zapasów, magazynowania, obsługi
Uwzględnienie ograniczeń transportu, produkcji, zapasów, magazynowania, obsługi

Rys. 5. Łańcuch logistyczny a efektywność gospodarowania. Źródło: Opracowanie własne

autora na podstawie Banasiewicz W., Łańcuch logistyczny, s. 22, http://poczta.wszim-
sochaczew.edu.pl/www/download%5CLogistyka_WMTHB%5CINNE%5CWB_%C5%81A
%C5%83CUCH%20LOGISTYCZNY.ppt , dostęp: 22.07.2017.

1.3 Podział łańcuchów logistycznych

Fechner rozróżnia trzy grupy łańcuchów logistycznych: łańcuchy dostaw, usuwania i

serwisu, rys. 6. Zdaniem tego autora pojęcie łańcuch logistyczny jest pojęciem podstawowym
i może stanowić uogólniony zbiór elementów składających się z przedsiębiorstw
powiązanych następstwem przestrzennym i czasowym do realizacji określonego celu,
mającego ścisły związek z logistyką. Następstwo przestrzenne, jak pisze Fechner, polega na

Łańcuch logistyczny

Łańcuch dostaw Łańcuch usuwania Łańcuch serwisu

Rys. 6. Podział łańcuchów logistycznych. Źródło: Fechner, 2007: 11.

tym, że zgodnie z logiką procesu wytwarzania wyrobu jego początkiem jest proces
zaopatrzenia, następnie wytwarzania, potem dystrybucji i w końcu sprzedaży. W każdym
łańcuchu logistycznym poszczególne składowe (przedsiębiorstwa) występują w określonej
kolejności zgodnej z ich przedmiotem działalności odpowiadającej poszczególnym fazom
procesów wytwarzania, serwisowania i usuwania (Fechner, 2007: 12). Zaś następstwo
czasowe oznacza, że najpierw należy coś wytworzyć, następnie aby móc zapewnić
użytkowanie trzeba dostarczyć wymagane usługi serwisowe, a później gdy nie ma już
możliwości dalszego użytkowania, np. ze względu na wyczerpanie się zapasu pracy należy
usunąć stosownie do obowiązujących przepisów, podając wyrób materialny recyklingowi lub
utylizacji (Fechner, 2007: 12). Przy czym usunięcie konieczne jest w każdym procesie
(zaopatrzenia, wytwarzania, dystrybucji, sprzedaży i serwisowania) w którym powstają
odpady. Z punktu następstwa czasu pierwszym jest łańcuch dostaw, zaraz po nim łańcuch
serwisu a potem łańcuch usuwania jednak każdy z nich należy do łańcucha logistycznego i
chociaż mają one różny wydźwięk to granica między tymi łańcuchami jest delikatna gdyż ich
pozycja w łańcuchu logistycznym może się zmieniać, np. łańcuch usuwania może pełnić
funkcję łańcucha dostaw szczególnie w przypadku gdy niepotrzebne produkty kierowane są
do odnowy lub regeneracji i mogą być ponownie wykorzystane. Podobnie jest w przypadku
łańcucha serwisu gdy szeroko rozumiany serwis staje się łańcuchem dostaw usług
naprawczych. Kluczowy podział łańcuchów logistycznych z punktu widzenia przepływów
fizycznych pokazano na rysunku 7.

Użytkownik
Łańcuch dostaw Konsument

Łańcuch serwisu

Łańcuch usuwania

Recykling produktowy, materiałowy, energetyczny Składowisko

Wyroby Odpady Produkty recyklingu

Rys. 7. Łańcuchy logistyczne- model przepływów fizycznych. Źródło: Opracowanie własne

na podstawie (Fechner, 2007: 13).
 W literaturze przedmiotu spotyka się różne definicje na określanie poszczególnych
łańcuchów logistycznych a luki w ich systematyce i elastyczne granice w podziale mogą
niekiedy prowadzić do zamętu koncepcyjnego. Szczególnie dotyczy to terminu łańcucha
dostaw czemu sprzyja duże zróżnicowanie form powiązań przedsiębiorstw oraz sposobów ich
organizacji skutkujące coraz mniejszą możliwością jednoznacznego określenia granic w
definiowaniu zarówno przedsiębiorstw, jak i poszczególnych łańcuchów (Frankowska, 2015:
87). Samo pojęcie łańcucha dostaw jest krytykowane przez naukowców. Na przykład M.
Christopher proponuje zastąpienie pojęcia łańcucha dostaw innym pojęciem (siecią popytu)
(Christopher, 2000:? co bardziej powinno odpowiadać praktyce gospodarczej. Pogląd ten
podziela Rutkowski, który zauważa, że takie rozumienie funkcjonuje zapewne wśród
praktyków jak i teoretyków zarządzania biznesem, choć od lat używają oni konsekwentnie
nieco mylącego, acz jednak powszechnie przyjętego i akceptowanego terminu łańcucha
dostaw (Rutkowski, 2004:2). Należy również dodać, że pojęcie łańcuch dostaw bywa często
traktowane jako zamienne do łańcucha logistycznego pomimo, że to drugie posiada pozycję
nadrzędną w stosunku do pierwszego.
Witkowski analizując łańcuch logistyczny wyróżnił termin łańcuch dostaw podkreślając
przepływy finansowe i aspekt handlowy łańcucha dostaw, w których miedzy
współpracującymi w rożnych obszarach funkcjonalnych przedsiębiorstwami wydobywczymi,
produkcyjnymi, handlowymi, usługowymi i ich klientami, przepływają strumienie produktów,
informacji i środków finansowych. Tak rozumiany łańcuch dostaw jest pojęciem szerszym niż
łańcuch logistyczny (Witkowski, 2010: 19). Autor w dalszych rozważaniach nad istotą
łańcuchów logistycznych także zwraca uwagę na fakt, że termin łańcuch dostaw często jest
zastępowany pojęciem sieć dostaw a zamiast łańcuchów logistycznych używa się określenia
sieci logistyczne. Wynika to z obserwacji życia gospodarczego, w którym przepływy między
przedsiębiorstwami z reguły nie mają charakteru liniowego, ale zachodzą między wieloma
zależnymi producentami i dystrybutorami, którzy mogą być elementami różnych łańcuchów
dostaw (Witkowski, 2010: 20).
Służebną rolę w stosunku do zasadniczego przedmiotu funkcjonowania łańcucha dostaw,
jakim jest produkt, posiada łańcuch serwisu gdyż nie ma potrzeby serwisowania bez
wcześniejszego dostarczenia produktu. Łańcuch serwisu tworzą podmioty lub ich sieci
zajmujące się między innymi diagnostyką, konserwacją, obsługą, naprawą lub remontem.
Celem serwisu jest nie tylko zapewnienie właściwego stanu produktu lecz również dbanie o
jego zasób pracy a najogólniej o użyteczność produktu. Często inicjatorem i właścicielem
tych podmiotów jest producent lub dystrybutor choć nie brakuje też serwisów niezależnych.
 Korzystając z opracowania Fechnera łańcuch serwisu można zdefiniować jako sieć
organizacji zaangażowanych, poprzez powiązania z dostawcami i odbiorcami, w różne
procesy i działania, które tworzą wartość w postaci zapewnienia dostarczanym produktom
użyteczności w określonym czasie (Fechner, 2007: 14).
Usuwanie podobnie jak serwisowanie w stosunku do produktu również pełni służebną rolę.
Usuwanie dotyczy nie tylko użytkowania produktu a później zagospodarowania jego
pozostałości po wyczerpaniu zasobu pracy ale jest konieczne także w trakcie wytwarzania
produktu poprzez powiązania z dostawcami i odbiorcami, w różne procesy i działania, które
tworzą wartość w postaci zapewnienia dostarczanym produktom użyteczności w określonym
czasie (Fechner, 2007: 14). Początkowo przepływy w procesach usuwania postrzegano
wyłącznie jako przeciwstawny przepływ materiałów w łańcuchach logistycznych będący
niewygodnym procesem przepływu produktów miedzy firmami (Lambert, Stock 1981 za
Dobos 2006: 6). Przepływy te są domeną logistyki zwrotnej (Szerzej w: Janczewski, 2012;
Włodarczyk, Janczewski, 2013; Janczewski, 2016). Mimo przeciwnego kierunku, mniejszego
natężenia i mniejszej wartości w stosunku do głównego strumienia przepływu od rynku
zaopatrzeniowego do rynku zbytu włączenie problemów logistyki zwrotnej do łańcuchów
dostaw przyczynia się do zwiększenia jego sprawności, efektywności i społecznej akceptacji
(Witkowski, 2010: 16). Wdrożenie zamkniętego cyklu przepływu stawia nowe wyzwania
wobec zarówno służb wewnętrznych przedsiębiorstw jak i przedsiębiorstw zajmujących się
recyklingiem. Obecnie coraz więcej przedsiębiorstw i ich sieci angażuje się w łańcuchy
usuwania i nie jest to tylko rezultatem nakazów administracyjnych lecz okazją do rentownego
biznesu. Łańcuch usuwania można zdefiniować jako sieć organizacji zaangażowanych w
różne procesy i działania, które tworzą wartość w związku z usuwaniem produktów oraz
odpadów powstających w procesie ich dostarczania i użytkowania (Fechner, 2007: 14).
Bibliografia

Banasiewicz W. (2017), Łańcuch logistyczny, s. 22,

http://poczta.wszim-sochaczew.edu.pl/www/download%5CLogistyka_WMTHB%5CINNE
%5CWB_%C5%81A%C5%83CUCH%20LOGISTYCZNY.ppt , dostęp: 22.07.2017.
Christopher M. (2000), Logistyka i zarządzanie łańcuchem dostaw, Polskie Centrum
Doradztwa Logistycznego, Warszawa 2000.
Ciesielski M., Długosz J.( 2010), Strategie łańcuchów dostaw, PWE, Warszawa.
Dobos I. (2006), Inventory Models in Reverse Logistics, PhD Dissertation, Corvinus
University Budapest, Faculty of Business Administration, phd.lib.uni-
corvinus.hu/9/2/dobos_imre_en.pdf, dostęp 31.07.2014.
Frankowska M. (2015), Łańcuch logistyczny, Łańcuch dostaw i Łańcuch wartości – Próba
usystematyzowania koncepcji, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 885,
Problemy Transportu i Logistyki nr 31, s. 77-91.
Fechner I.(2007), Zarządzanie łańcuchem dostaw, WSL, Poznań.
Gołębska E. (2009), Logistyka w gospodarce światowej, C.H. Beck, Warszawa.
Janczewski J. ( 2016 ), Efektywne wykorzystanie zasobów jako czynnik konkurencyjności i
przedsiębiorczości w usługach motoryzacyjnych, Przedsiębiorczość - Edukacja nr 12, s. 176-
189.
Janczewski J. (2012), Wybrane problemy logistyki zwrotnej w branży usług motoryzacyjnych,
autor, ZIwGiB 1(14)/2012, AHE w Łodzi, s. 131 – 142.
Kisperska-Moroń D. , Krzyżaniak S. (2009), Logistyka, Instytut Logistyki i Magazynowania,
Poznań.
Maciejczak M. (2017), Łańcuch dostaw. Łańcuch logistyczny, s. 5,
http://docplayer.pl/12511562-Lancuch-dostaw-lancuch-logistyczny.html, dostęp: 22 07 2017.
Pisz I., Sęk T., Zielecki W. (2013), Logistyka w przedsiębiorstwie, PWE SA, Warszawa.
Rutkowski K.(2004), Zarządzanie łańcuchem dostaw – próba sprecyzowania terminu i
określenia związków z logistyką, Gospodarka Materiałowa i Logistyka, 12/2004, s. 2-8.
Schary P.B., Skjott-Larsen T. (2002), Zarządzanie globalnym łańcuchem podaży, PWN,
Warszawa.
Skarzyński M. (2009), Jules Dupuit – prekursor logistyki w gospodarce, Logistyka 3/2009, s.
86-87.
Sołtysik M., Świerczek A. (2009), Podstawy zarządzania łańcuchami dostaw, Akademia
Ekonomiczna, Katowice.
Witkowski J. (2010), Zarządzanie łańcuchem dostaw. Koncepcje. Procedury. Doświadczenia,
PWE, Warszawa.
Włodarczyk, Janczewski, 2013, Zarządzanie logistyką zwrotną w usługach motoryzacyjnych,
Przedsiębiorczość - Edukacja nr 9, s. 185-203.