prace poglądowe

Piramida Zdrowego Żywienia i Stylu Życia

Dzieci i Młodzieży
Pyramid of healthy nutrition and lifestyle of children and adolescents

Joanna Rachtan-Janicka
Katedra Żywności Funkcjonalnej i Ekologicznej, Instytut Nauk o Żywieniu Człowieka, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego

w Warszawie

STRESZCZENIE
Piramida Zdrowego Żywienia i Stylu Życia Dzieci i Młodzieży jest schematyczną ilustracją zaleceń żywieniowych, która w prosty sposób wskazuje
możliwości urozmaicenia jadłospisu, jak również proporcje pomiędzy poszczególnymi produktami. Zalecenia dotyczące stylu życia i aktywności fizycznej
pozwalają na uregulowanie sposobu żywienia, wprowadzają aktywny wypoczynek, przeciwdziałają ryzyku rozwoju nadwagi i otyłości oraz wielu choro-
bom cywilizacyjnym.
Standardy Medyczne/Pediatria ! 2019 ! T. 16 ! 743-750
SŁOWA KLUCZOWE: ! PIRAMIDA ŻYWIENIA ! ZALECENIA ŻYWIENIOWE ! EDUKACJA ŻYWIENIOWA

ABSTRACT
The healthy nutrition and lifestyle pyramid for children and adolescents is a schematic illustration of nutritional recommendations. It presents the possibili-
ties of menu diversification, as well as indicates the healthy proportions between individual products. Recommendations regarding lifestyle and physical
activity allow to regulate the diet, introduce active rest and counteract the risk of developing overweightness and obesity and many civilization diseases.
Standardy Medyczne/Pediatria ! 2019 ! T. 16 ! 743-750
KEY WORDS: ! FOOD PYRAMID ! NUTRITIONAL RECOMMENDATIONS ! NUTRITIONAL EDUCATION

Wprowadzenie
!"#$%#%&'"()*+,-+."+"#/)0'"()1+."!2+,1+"+"34%!2+,-
()" 2.0,()" +15" $6.*+!4%*)" 6%2*78" +" 2!6%*+," 9" /.:(,"
*" $62)#24%;1+<" 2." :+0:.-.;1+," 12)" :+0:.!2+,#+=/" 0./>"
?#2/.4/%*.-+,"2.15%*.@"+"$6,A,6,-18+"()*+,-+%*)15<"
'3+,8B/-%;C" !%:%-)*.-+." ;*+.!%3)15" *)&%67*"
()*+,-+%*)15<" *" /)3" 12)/.-+." ,/):+,/" 12)" *4.;1+-
*,8" %&67&:+" :'0+-.6-,8" $6%!':/7*" +" $%/6.*<" ." /.:-
(," '-+:.-+," -.!3+.6'" #:4.!-+:7*" *)#%:%,-,6D,-
/)12-)15<":/76,"3%D="#+B"$62)12)-+C"!%"2*+B:#2%-,-
D%"6)2):."-.!*.D+"+"%/)4%;1+"%6.2"+--)15"15%67&<"-.-
0,()"6%2$%12=C"8'("%!"-.834%!#2)15"0./"()1+."!2+,1-
:.>"E+,":.(!)"6%!2+1"8,!-.:"$%#+.!."-+,2&B!-,":%3-
$,/,-18,"+"'3+,8B/-%;1+"*"/)3"2.:6,#+,>"F'("%!"3%-
3,-/'" *$6%*.!2,-+." $%:.637*" #/.4)15" !%" !+,/)"
-+,3%*0B1+."6%!2+1,"+"%$+,:'-%*+,"#4)#2="%!"0,:.62)"
+" !+,/,/):7*<" (," /%" %-+" G6%!2+1,H%$+,:'-%*+,I" !,1)-
!'8="%"/)3<"1%"!2+,1:%"%/62)3."!%"8,!2,-+.<"!2+,1:%"
2.;"9"%"+0%;1+"#$%()/,D%"$%:.63'>"J.6!2%"12B#/%"8,!-
-.:"6%!2+1,"&4B!-+,"+-/,6$6,/'8="/,-"*.(-)"$62,:.2"
*":%0,8-)15"0./.15"()1+."!2+,1:.>"
K)15%!2=1"%!"2.0,1,@<"(,"!2+,1:%"3%(,"%/62)3)*.C"
$%/6.*)" 2" L6%!2+--,D%" #/%4'M<" 6%!2+1," $%!.8=" 3'"
GŁÓWNE TEZY
O Piramida Zdrowego Żywienia i Stylu Życia Dzieci i Młodzie-
ży może być wykorzystywana do edukacji prozdrowotnej
oraz żywieniowej prowadzonej przez lekarzy, dietetyków
i pielęgniarki.
O Forma piramidy i zastosowana ikonografia ułatwiają
zapamiętanie oraz praktyczne wykorzystanie zaleceń ży-
wieniowych przez pacjenta.
O Wprowadzenie do zaleceń piramidy elementów dotyczą-
cych higieny i stylu życia pozwala na zastosowanie dodat-
kowej profilaktyki i kontroli masy ciała oraz stanu uzębienia
dzieci i młodzieży.
$6%!':/)<":/76)15"*.6/%;C"%!()*12."+"8.:%;C"-+,"$%-
:6)*.8="2.$%/62,&%*.-+."!0."!.-,D%"%:6,#'"6%2*%-
8%*,D%>"K":%-#,:*,-18+"!2+,1+"%/62)3'8="$6%!':/)"
*)#%:%$62,/*%62%-,<" #4%!:+," +" #4%-," G12B#/%" &%D.-
/%/4'#212%*,I"$62,:=#:+"%6.2"#4%!2%-,"-.$%8,"9"$%-
-+,*.("/.:"()*+="#+B"+15"6%!2+1,<":/762)"12B#/%"-+,-
;*+.!%3+,"*$6%*.!2.8="!%"8.!4%#$+#'"#*%+15"!2+,1+"
#:4.!-+:+<":/76,"-,D./)*-+,"*$4)*.8="-."#/.-"2!6%-
*+."+"!.0#2)"6%2*78>"N%8.*+."#+B"$62)2*%0,-+,"-."#$%-

STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2019 T. 16 743-750 743

 prace poglądowe

()*.-+," -+," /)0:%" -.!3+,6-,8" +0%;1+" #4%!)12)" +" #4%- !2+17*H%$+,:'-7*<" 0,12" /.:(," &,2$%;6,!-+%" !%" $.-
!2%-)15" -.$%87*<" 0,12" /.:(," 1%6.2" &.6!2+,8" 3%-%- 18,-/.<" 1%" !%!./:%*%" *23%1-+" *" -+3" $62,:%-.-+,<"
/%--)15" $%#+4:7*<" &B!=1)15" ,A,:/,3" *)&+,6.-+." (," 8,#/" $.6/-,6,3" *" 1.4)3" $6%1,#+," ()*+,-+.<" ." za-
$62,2"!2+,1:%"/)0:%"%:6,;0%-)15"$6%!':/7*<"-$>"$%- 0,1,-+."$62,:.2)*.-,"$62,2"0,:.62."-+,"#="2.:.2,3"
/6.*" #3.(%-)15<" #4%!2%-)15" $62,/*%67*" 30,12- #$%()*.-+." '0'&+%-)15" $6%!':/7*" G$62,:.2" %" 15.-
-)15<"3.:.6%-'"12)"/%#/7*"2"!'(="+0%;1+="#,6.>"P0.- 6.:/,62," -,D./)*-)3I<" 0,12" *#:.27*:=<" 8.:" $%$6.-
/,D%"!%"*#:.2)*.-+."6%!2+1%3<"8.:+15"*)&%67*"!%- *+C" 2!6%*+," +" #.3%$%12'1+," G$62,:.2" %" 15.6.:/,62,"
:%-)*.C<" &)" $6.*+!4%*%" :#2/.4/%*.C" 2*)12.8," ()- $%2)/)*-)3I>"
*+,-+%*," !2+,1+<" 34%!2+,()" +" +15" 6%!2+-<" -.0,()" *)- N+6.3+!." 8,#/" $62)!./-)3" -.62B!2+,3" $6.1)" !0." 0,-
:%62)#/)*.C" 2.0,1,-+." $62,!#/.*+%-," *" N+6.3+!2+," :.62."+"!+,/,/):.<"$%-+,*.("8,8"$6%#/."A%63."+"12)/,0-
Q!6%*,D%"R)*+,-+."+"S/)0'"R)1+."P2+,1+"+"T4%!2+,()" -)" $62,:.2" '3%(0+*+.8=" 4./*," 2.$6,2,-/%*.-+," $%!-
%6.2" +15" 6%!2+-<" $62)D%/%*.-,8" *" UVWX" 6>" $62,2" Y-- #/.*%*)15" 2.0,1,@" 6%!2+1%3" +" !2+,1+%3<" -.*,/" $62)"
#/)/'/"R)*-%;1+"+"R)*+,-+."GYRRI"*"K.6#2.*+,W<U> %D6.-+12%-)3"12.#+,"-.":%-#'0/.18B>"P%!./:%*%"6%-
!2+17*"3%(-."%!,#4.C"!%"$%!#/.*%*)15"a67!,4"+-A%6-
Piramida Zdrowego Żywienia i Stylu Życia 3.18+"-."/,3./"()*+,-+."!2+,1+"+"34%!2+,()<"-$>"#/6%-"
Dzieci i Młodzieży (4-18 lat) E.6%!%*,D%"b,-/6'3"c!':.18+"R)*+,-+%*,8"G-1,2>$0I<"
N+6.3+!." Q!6%*,D%" R)*+,-+." +" S/)0'" R)1+." P2+,1+" -.":/76)15"2-.8!="$+6.3+!B"*6.2"2"%$+#,3"%6.2"*+,-
+"T4%!2+,()"2"UVWX"6>"GRycina 1I"$6,2,-/'8,"$%!#/.- 0,"$6.:/)12-)15"$%6.!"!%/)12=1)15"()*+,-+.>"E.0,()"
*%*," 2.0,1,-+." !%/)12=1," #/)0'" ()-
1+."!2+,1+"+"34%!2+,()"%6.2"D6'$"$6%-
!':/7*" #$%()*12)15" 6,:%3,-!%*.-
-)15"!%":%3$%-%*.-+."1%!2+,--,D%"
8.!4%#$+#'>" Z%63." $+6.3+!)" $%2*.0."
-."*#:.2.-+,"-+,"/)0:%"#/%#%*.-)15"
$6%!':/7*<" 0,12" /.:(," +15" *2.8,3-
-)15" $6%$%618+" 9" $%#212,D70-," $+B-
/6."$+6.3+!)"$%:.2'8="+0%;C"+"$6%$%6-
18," $%618+" $6%!':/7*<" :/76," $%*+--
-)" #/.-%*+C" $%!#/.*B" !+,/)>" Q.0,1,-
-+." $62)D%/%*.-," $62,2" YRR" %$+,6.-
8="#+B"-."2.#.!.15"+"2.4%(,-+.15"!+,-
/)" P[S\" G.-D> dietary approach to
stop hypertension)"9" !+,/." *" 2.$%&+,-
D.-+'" +" 0,12,-+'" -.!1+;-+,-+.I<" !+,/)"
;67!2+,3-%3%6#:+,8" %6.2" !+,/)" ],:-
#+/.6+.@#:+,8<":/76,"#/.-%*+="*2%62,1" 1. Jedz regularnie 5 posiłków i pamiętaj o częstym piciu wody
!0." $6%2!6%*%/-,D%" ()*+,-+." +" #/)0'" oraz myj zęby po jedzeniu.
()1+.> 2. Jedz różnorodne warzywa i owoce jak najczęściej
[:/'.0-." $+6.3+!." ,*%0'%*.4." 2" N+- i w jak największej ilości.
6.3+!)" Q!6%*,D%" R)*+,-+." +" [:/)*- 3. Jedz produkty zbożowe, zwłaszcza pełnoziarniste.
-%;1+"Z+2)12-,8"2"UVW^"6>"_2'$,4-+%- 4. Pij co najmniej 3– 4 szklanki mleka dziennie (możesz je
zastąpić jogurtem naturalnym, kefirem i – częściowo – serem).
-%" 8=" $62,!," *#2)#/:+3" %" -%*," *)-
5. Jedz chude mięso, ryby, jaja, nasiona roślin strączkowych
/)12-," !%/)12=1," #/)0'" ()1+.<" :/7- oraz wybieraj tłuszcze roślinne zamiast zwierzęcych.
6," $%2*.0.8=" -." '6,D'0%*.-+," A'-:- 6. Nie spożywaj słodkich napojów oraz słodyczy (zastępuj
18%-%*.-+." !2+,1+" +" 34%!2+,()" $%- je owocami i orzechami).
$62,2" *$6%*.!2,-+," 3>+->" 2.0,1,@" 7. Nie dosalaj potraw, nie jedz słonych przekąsek i produktów
typu fast food.
!%/)12=1)15"5+D+,-)"8.3)"'#/-,8"%6.2"
8. Bądź aktywny fizycznie co najmniej godzinę dziennie
#-'<" 6,D'0.6-,8" :%-/6%0+" 3.#)" 1+.4.<" (ograniczaj oglądanie telewizji, korzystanie z komputera
." /.:(," #$%#%&7*" #$B!2.-+." 12.#'<" i innych urządzeń elektronicznych do 2 godzin).
2," *#:.2.-+,3" -." %D6.-+12,-+," :%- 9. Wysypiaj się, aby Twój mózg mógł wypocząć.
62)#/.-+."2"'62=!2,@",0,:/6%-+12-)15" 10. Sprawdzaj regularnie wysokość i masę ciała*.
-."62,12".:/)*-%;1+"`2)12-,8W<U> * Umiejętność prawidłowego wykonania pomiarów wysokości i masy ciała oraz ich interpretacja jest wpisana w podstawę programową
kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej z zakresu wychowania fizycznego na II etapie edukacyjnym, zatwierdzoną Rozporządzeniem
?.(!."*+2)/."'"0,:.62."+"!+,/,/):."$%- Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14.02.2017 (Dziennik Ustaw 2017, poz. 356).

*+--." '*2D0B!-+.C" $)/.-+." !%/)12=- 2

1," #$%#%&'" ()*+,-+." !2+,1:." 12)" -.-
#/%0./:."9":+,6%*.-,"-+,"/)0:%"!%"6%- RYCINA 1. Piramida Zdrowego Żywienia i Stylu Życia Dzieci i Młodzieży z 2019 r.

744 STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2019 T. 16 743-750

 prace poglądowe
/.:(,"$.3+B/.C<"(,"2.0,1,-+."!%/)12=1,"23+.-"*"#$%-
#%&+," ()*+,-+." -+D!)" -+," %&,83'8=" 8,!)-+," !2+,1:.<"
*)+2%0%*.-,D%" 2," ;6%!%*+#:." +" %/%12,-+." 6%!2+--,-
D%<".0,"#=":+,6%*.-,"!%"1.4,8"6%!2+-)<"$%-+,*.("8,#/"
/%"-.8&.6!2+,8",A,:/)*-)"#$%#7&".!.$/%*.-+."23+.->
Zalecenia żywieniowe zawarte
w piramidzie
Wielkość porcji
N+6.3+!."*6.2"2" 2.#.!.3+" 2!6%*,D%"()*+,-+.<" :/7-
6," #/.-%*+=" +-/,D6.0-=" 12B;C" 2.0,1,@<" *#:.2'8,<" +0,"
$%618+" $%#212,D70-)15" $6%!':/7*" G+" $%/6.*I" 3%(-
-." #$%()C<" .&)" !%#/.612)C" !%" %6D.-+23'" #:4.!-+:+"
%!()*12," *" $6%$%618.15" 2&0+(%-)15" !%" 2.0,1.-)15"
*"!.-)3"*+,:'"+"!0."!.-,8"$41+>"[&)"%:6,;0+C"*+,0-
:%;C"$%618+<"3%(-."*.()C":.(!)"$6%!':/"0'&"$%#4'-
D+*.C"#+Bde^f
O" /.&,0.3+"3+.6"!%3%*)15<":/76,"$%2*.0.8="-."$62,-
0+12,-+,"3.#)"$6%!':/'"-."3+.6B"!%3%*="9"4)(-
:B<"#2:0.-:B"+/$>g"-+,":.(!)"6%!2+1"8,!-.:"!)#$%-
-'8,"/.:+3+"/.&,0.3+"G#="%-,"!%#/B$-,"3>+->"*,"
*#2)#/:+15" *)!.-+.15" Lh.&,0" #:4.!'" +" *.6/%;1+"
%!()*12,8" $6%!':/7*" +" $%/6.*M" $%!" 6,!>" \.--)"
?'-.15%*+12Ig
O" 2!8B1+.3+<":/76,"$6,2,-/'8="$%618B"$6%!':/7*"+"$%-
/6.*"*6.2"2"%$+#,3"$62,!#/.*+%-,8"-."-+15"*+,0-
:%;1+"$%618+"G3%(-."8,"2-.0,aC"*"L[0&'3+,"A%/%D6.-
`+"$6%!':/7*"+"$%/6.*M"$%!"6,!>"i'18.-."S2$%-.-
6."0'&"-."#/6%-+,f"+0,*.2)>$0Ig
O" 4./*)3+" !%" 2.$.3+B/.-+." #$%#%&.3+" #2.1%*.-
-+."*+,0:%;1+"$%618+"$6%!':/7*"#="*):%62)#/)*.-
-,"3>+->"$62,2"J6+/+#5"E'/6+/+%-"Z%'-!./+%-"3,-
/%!)"%!-%#2,-+."+15"!%"$%8,3-%;1+"!4%-+<"%&8B/%-
;1+"$+B;1+<"$62,#/62,-+"%2-.12%-,8"2."$%3%1="$.01."
*#:.2'8=1,D%"+":1+':."12)"*+,0:%;1+"%&'":1+':7*"
$%4%(%-)15"%&%:"#+,&+,>"Q.0,/="/,8"3,/%!)<"%$6712"
4./*,D%"2.#/%#%*.-+."*"1%!2+,--,8"$6.:/)1,":'-
0+-.6-,8<"8,#/"$%618."L6%#-=1.M"2"*+,:+,3"!2+,1:.>
Zalecenia ogólne
N+6.3+!."2.0,1.<".&)"#/%#%*.-."!+,/."&)4."'6%23.-
+1%-.<"1%"$%2*.0."-."*):%62)#/.-+,"6%23.+/)15"$6%-
!':/7*" !%" $62)D%/%*.-+." 67(-%6%!-)15" $%/6.*>"
P.8," /%" !'(=" #*%&%!B" *" :%3$%-%*.-+'" 8.!4%#$+-
#'"!2+,1:.<"#212,D70-+,"D!)"6%!2+1"-+,"12'8,"#+B":%3-
A%6/%*%"8.:%":'15.62"+"-+,"8,#/"$,*+,-<"12)"'3+,8B/-
-+,"$62)D%/%*'8,"$%#+4:+>"_6%23.+1,-+,"!%/)12)"-+,"
/)0:%" #.3,D%" *)&%6'" $6%!':/7*<" 0,12" /.:(," &+,62,"
$%!"'*.DB"67(-,"/,15-+:+":'0+-.6-,"12)"3%(0+*%;1+"
*):%62)#/.-+." /,D%" #.3,D%" $6%!':/'" *" *+,0'" 67(-
-)15"$%#/.1+.15>"N62):4.!,3"8,#/"$%618."3.615,*-
:+<" :/76." 3%(," 2%#/.C" 26,.0+2%*.-." $%$62,2" #$%()-
1+,"%&6.-,8"#'6%*,8"3.615,*:+"L*"1.4%;1+M<"#'67*-
:+"2"3.615,*:+<"3.615,*:+"D%/%*.-,8"-."$.62,"0'&"
*"2'$+,<"3.615,*:+"D%/%*.-,8"-$>"2"D6%#2:+,3<":%-
/0,1+:7*" 2" 3.615,*:+" G#3.(%-)15" 0'&" $+,12%-)15"
&,2/4'#212%*%I<" 1+.#/." 3.615,*:%*,D%" G-+#:%e" 0'&"
&,21':6%*,D%I<"#%:'"*)1+;-+B/,D%"2"3.615*+"6.2,3"
2"3'#,3"$%2%#/.4)3"2"*+76:7*<"$%"*)1+;-+B1+'"#%-
:'"0'&":+#+,0'"2"/.6/,8"3.615,*:+"+/!>
Q.0,1.-,"8,#/"6,D'0.6-,"#$%()*.-+,"$%#+4:7*>"P2+,-
1+<"3>+->"2"$%*%!'"6,D'0.18+"D0+:,3++"+"3,/.&%0+23'j<"
$%*+--)" 28.!.C" kel" $%#+4:7*" !2+,--+,>" S212,D70-="
'*.DB" -.0,()" 2*671+C" -." #$%()*.-+," Y" ;-+.!.-+.<"
2*4.#212." $62,2" !2+,1+" *" *+,:'" #2:%0-)3<" *" $62)-
$.!:'" :/76)15" -+,28,!2,-+," /,D%" $%#+4:'" *" !%-
3'" &B!2+," #:'/:%*.4%" 23-+,8#2,-+,3" :%-1,-/6.18+"
+"'*.D+"*"12.#+,"0,:18+"%6.2"%&-+(,-+,3"2!%0-%;1+"!%"
-.':+m>"P'(."D6'$."!2+,1+"W"0'&"U"$%#+4:+"GYY";-+.!.-
-+,"+H0'&"%&+.!I"28.!."*"#2:%0,>"K.6/%"2*671+C"'*.-
DB"-."8.:%;C"/)15"$%#+4:7*"%6.2"12.#"+"*.6'-:+<"8.-
:+,"3.8="!2+,1+"-."+15"#$%()1+,"9"$%*+--)"2%#/.C"28,-
!2%-,"*,"*4.;1+*)15"*.6'-:.15"5+D+,-+12-%e#.-+-
/.6-)15"+"&,2"$%;$+,15'>"N%-.!/%"-.0,()"'-+:.C"#)-
/'.18+<"*":/76)15"!2+,1+"1%!2+,--+,"&B!="#$%()*.4)"
U"$,4-,"!*'!.-+%*,"%&+.!)"9"8,!,-"*"#2:%0,<"."!6'-
D+"*"!%3'<"$%-+,*.("3%(,"/%"#:'/:%*.C"6)2):+,3"
-.!3+,6-,D%" $62)6%#/'" 3.#)" 1+.4.>" ?%0.18.<" 8.:%"
%#/./-+"$%#+4,:"$62,!"#-,3<"$%*+--."&)C"#$%()*.-
-."%:>"U"D%!2>"*12,;-+,8>
Warzywa i owoce
QD%!-+,"2"2.0,1,-+.3+"2.*.6/)3+"*"$+6.3+!2+,<"$%!-
#/.*="()*+,-+."!2+,1+"*"N%0#1,"$%*+--)"&)C"*.62)-
*."+"%*%1,"9"*4.;1+*."$6%$%618."$%3+B!2)"-+3+"*)-
-%#+"%:>"dHk"!%"WHk>"Q.0,1."#+B"#$%()*.-+,f
O" 2+,0%-)15"*.62)*"0+;1+.#/)15"+"4%!)D%*)15"G1):%-
6+.<",-!)*+.<"67(-,"%!3+.-)"#.4./)<"#2$+-.:<"#,-
0,6"-.1+%*)<"-./:."$+,/6'#2:+<":%$,6,:"+"#212)$+%-
6,:<":+,4:+Ig"
O" *.62)*" :.$'#/-)15" G:.$'#/." &+.4." +" 12,6*%-.<"
$.:" 15%+<" $,:+@#:." +" *4%#:.<" &6%:'4<" &6':#,0-
:.<":.0.`%6"+"8.63'(<":.0.6,$.<"62,$.<"62,('15."
+"62%!:+,*:.Ig
O" *.62)*":%0%6%*)15"G&././)<"&'6.:+"+"&%C*+-.<"1,-
&'0.<"!)-+.<"3.615,*<"$.$6):.<"$%3+!%6)<"$%6Ig
O" $%2%#/.4)15" *.62)*" G&.:4.(.-<" 1':+-+.<" A.#%0:."
#2$.6.D%*.<"D6%#2,:"1':6%*)<":.&.12:+<":':'6)-
!2.<"%D76:+<"$+,/6'#2:.<"#,0,6<"#2$.6.D+I>
K.62)*." $%*+--)" &)C" $%!#/.*=" :.(!,D%" $%#+4:'<"
."+15"!2+,--,"#$%()1+,"*)-%#+C"%!"k"!%"l"$%618+>"Q.0,-
1."#+B"$62,!,"*#2)#/:+3"*.62)*."#'6%*,"0'&"$%!!.-
-,"3+-+3.0-,8"%&67&1,"/,63+12-,8<"$%-+,*.("*"/,-"
#$%#7&" %D6.-+12." #+B" #/6./)" *+/.3+-" +" #:4.!-+:7*"
3+-,6.0-)15>"n,D'0.6-,"#$%()*.-+,"*.62)*"%&-+(."
6)2):%" *)#/B$%*.-+." *+,0'" 15%67&<" /.:+15" 8.:" 1'-
:62)1."/)$'"U<"%/)4%;C<"-.!1+;-+,-+,<"-+,!%:6*+,--."
15%6%&."#,61."12)"-+,:/76,"-%*%/*%6)9-11>"K.62)*."
3%D="&)C"!%#:%-.4="+"4./*="!%"$62)D%/%*.-+."$62,-
:=#:=<"!%#/B$-="*"0%!7*1,"0'&"-."#/%0,<"."2.#/B$'-
8=1="#4%!)12,"+"#%0%-,"$62,:=#:+>"
STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2019 T. 16 743-750 745
 prace poglądowe
*%1," $%*+--)" &)C" #$%()*.-," *" +0%;1+" WeU" $%618+"
!2+,--+,<" $62,!," *#2)#/:+3" 8.:%" $6%!':/)" ;*+,(,"
0'&"36%(%-,"G$%2."#,2%-,3I>"E.0,()"2"6%2*.D="$%!-
15%!2+C"!%"2.#/B$%*.-+."%*%17*"*"!+,1+,"!2+,1+"#%-
:.3+"%*%1%*)3+>"K+B:#2%;C":%-#'3,-/7*"-+,"$%-
/6.`" %!67(-+C" #%:'" %!" -,:/.6'" 0'&" -.$%8'" %*%1%-
*,D%" +" -+," 2*6.1." '*.D+" -." 67(-+1B" 3+B!2)" 2.*.6-
/%;1+=" ,-,6D++<" *BD0%*%!.-7*" $62)#*.8.0-)15" 12)"
&4%--+:."$%3+B!2)"#%:+,3"."%*%1,3<"2":/76,D%"D%"
%/62)3.-%>"
?%62)#/.-+," 2" #%:7*" 9" ;*+,()15" G;*+,(%" *)1+#:.-
-)15" 0'&" 8,!-%!-+%*)15I" 0'&" $.#/,6)2%*.-)15"
9"-.0,()"'2.0,(-+C"3>+->"%!"1,0'"+15"#/%#%*.-+."G-$>"
;*+,()<" 8,;0+" #+BD.3)" $%" #%:" %*%1%*)" *" 1,0'" '2'-
$,4-+,-+."!.*:+"*+/.3+-)"b"*"!+,1+,"0'&"*"1,0'"$%-
$6.*)"&+%!%#/B$-%;1+"(,0.2."2"!+,/)<"0'&"$.#/,6)2%-
*.-)<" 8,;0+" %12,:'8,3)" *)(#2,8" &+%!%#/B$-%;1+" ].-
*.-%0+"+"+15"A'-:18%-.0-,D%"*$4)*'"-."%6D.-+23IWU>"
N62,!,"*#2)#/:+3"-.0,()"2*671+C"'*.DB"-."+0%;C"#%-
:7*" 2.0,1.-)15" *" !+,1+," !2+,1+>" K" UVWj" 6>" [3,6)-
:.@#:." [:.!,3+." N,!+./6++" G[3,6+1.-" [1.!,3)" %A"
N,!+./6+1#<"[[NI"6,:%3,-!%*.4."%D6.-+12,-+,"+0%;1+"
#$%()*.-)15" $62,2"!2+,1+" +"34%!2+,("#%:7*" %*%1%-
*)15" 3>+->" 2" '*.D+" -." $6,*,-18B" -.!*.D+" +" %/)4%-
;1+<"1':62)1)"/)$'"U"%6.2"$6715-+1)"2B&7*Wd<Wk>"P0.-
/,D%"!2+,1+%3"+"34%!2+,()"2.0,1."#+B"#$%()*.-+,"#%-
:7*" *" +0%;1+" WjV" 30H!%&B" *" k>e^>" 6%:'" ()1+." %6.2"
UdV" 30H!%&B" %!" j>" 6>(>" N%-.!/%" #%:'" -+," -.0,()"
/6.:/%*.C" 8.:%" $4)-'" !%" 2.#$%:.8.-+." $6.D-+,-+."
G/B"A'-:18B"*"!+,1+,"!2+,1+"+"34%!2+,()"$%*+--."$,4-
-+C"*%!.I".-+"8.:%"2.3+,--+:."$%#+4:'Wd<Wk>
Produkty zbożowe
N6%!':/)"2&%(%*,"#="$62,!,"*#2)#/:+3"a67!4,3"*B-
D0%*%!.-7*" +" &4%--+:." $%:.63%*,D%>" K" 0+12-)15"
&.!.-+.15"-.':%*)15"'!%*%!-+%-%<"(,"&4%--+:"$%-
:.63%*)"%/62)3)*.-)"2,"2&7("23-+,8#2."6)2):%"-%-
*%/*%67*" 8,0+/." D6'&,D%Wl>" E." 6)-:'" 8,#/" !%#/B$-)"
&%D./)" .#%6/)3,-/" $6%!':/7*" 2&%(%*)15<" 8,!-.:"
2.0,1,-+." YRR" $62,!#/.*+%-," *" $+6.3+!2+," *#:.2'-
8="$62,!,"*#2)#/:+3"-."2.#/%#%*.-+,"*"!+,1+,"!2+,1+"
+"34%!2+,()"$6%!':/7*"$,4-%2+.6-+#/)15>"
N%!#/.*%*)3" $6%!':/,3" %/62)3)*.-)3" 2," 2&7("
8,#/"*"N%0#1,"$+,12)*%>"K+B:#2%;C"!2+,1+"+"34%!2+,-
()"-$>"-."YY";-+.!.-+,"!%"#2:%4)"!%#/.8,":.-.$:+W^>"
K.6/%" *)&+,6.C" 150,&" *)$+,:.-)" 2" 3+,#2.-:+" 67(-
-)15" 3=:" G-$>" $#2,--,8<" ()/-+,8<" %*#+.-,8" 12)" D6)-
12.-,8I<" *" /)3" 3=:+" 6.2%*,8<" %6.2" -." 2.:*.#+,>"
K"/,-"#$%#7&" !&.3)" %" '6%23.+1,-+,"!+,/)"G$6%!'-
1,-1+" $+,12)*." 3.8=" &%D./=" %A,6/B" *)6%&7*" 6.2%-
*)15"+"$,4-%2+.6-+#/)15I<"."$%-.!/%"!2+B:+"$6%!':-
/%3" *)$+,:.-)3" -." 2.:*.#+," !%#/.612.3)" %6D.-
-+23%*+" :%62)#/-)15" $%#/&+%/):7*" $%15%!2=1)15"
2":%376,:"!6%(!()"+"&.:/,6++"$6%&+%/)12-)15>"
h6.!)1)8-)3" !%!./:+,3" !%" !.@" *" -.#2)3" :6.8'"
#=" :.#2,<" :/76," -.0,()" *4=12.C" !%" !+,/)" :+0:." 6.2)"
746 STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2019 T. 16 743-750
*"/)D%!-+'<"-$>"*"$%#/.1+":.#2)"8B123+,--,8<":.#2)"
3.--)<" :'#:'#" +" &'0D'6<" :.#2)" D6)12.-,8" +" %*#+.-
-,8" %6.2" :.#2)" :':'6)!2+.-,8>" T%D=" %-," #/.-%-
*+C"2.67*-%"&.2B"$%/6.*<"8.:"+"!%!./,:"!%"*.62)*"
+"%*%17*>
K4=12.-+," !%" 8.!4%#$+#'" 3.:.6%-7*" 8,#/" !%&6)3"
#$%#%&,3" -." '6%23.+1,-+," !+,/)" !2+,1:." 3>+->" 2,"
*2D0B!'"-."+15"267(-+1%*.-="A%63B>"E.0,()"2*6.1.C"
'*.DB"-."8.:%;C"#$%()*.-)15"$6%!':/7*"%6.2"12.#"
%&67&:+"/,63+12-,8<"$%-+,*.("%!"#/%$-+."#:0,+:%*.-
-+."#:6%&+"2.0,(-)"8,#/"+-!,:#"D0+:,3+12-)"G+3"3.-
:.6%-" &.6!2+,8" 6%2D%/%*.-)<" /)3" *)(#2)" 3." +--
!,:#I>"Q.0,1."#+B"#$%()*.-+,"3.:.6%-'"'D%/%*.-,-
D%"al dente<"12)0+"#/.*+.8=1,D%"!,0+:./-)"%$76"*"12.-
#+,"6%2!6.&-+.-+."*"8.3+,"'#/-,8>
P%" $62)D%/%*.-+." $+,6%D7*<" -.0,;-+:7*<" 1+.#/" 12)"
!%3%*,D%"*)$+,:'"150,&."*.6/%"'()*.C"3=:+"$,4-
-%2+.6-+#/,8"%6.2"4=12)C"3=:B"$#2,--="2"+--)3+"3=-
:.3+<"-$>"D6)12.-=<"%*#+.-=<"8.D0.-="+/$>"K"/,-"#$%-
#7&"-+,"/)0:%":#2/.4/'8,"#+B"#3.:"+"/,:#/'6B"%/62)3)-
*.-)15"$6%!':/7*<"0,12"/.:(,"23+,-+."+15"*.6/%;C"
%!()*12=>
b2B#/)3"#:4.!-+:+,3"!+,/)"!2+,1+"#="$4./:+";-+.!.-
-+%*,>" N62)" +15" *)&%62," -.0,()" :+,6%*.C" #+B" #:4.-
!,3" G67(-," 2&%(.<" &6.:" 1':6'" +" 8,D%" 2.3+,--+:7*<"
-$>"#)6%$'"D0':%2%*,D%"0'&"D0':%2%*%eA6':/%2%*,-
D%I"%6.2"*.6/%;1+="%!()*12="2.3+,#212%-)3+"-.",/)-
:+,1+,>"K"3);0"2.#.!)"'6%23.+1,-+."$%*+--%"#+B"*)-
&+,6.C" -+," /)0:%" $4./:+" ;-+.!.-+%*,<" :/76)15" 6,:0.-
3)" #=" 12B#/%" %D0=!.-," $62,2" !2+,1+<" 0,12" /.:(," $,4-
-%2+.6-+#/," $4./:+" 2&%(%*," G!%" D%/%*.-+." 0'&" 2.0.-
-+."30,:+,3"0'&"*%!=I<"/8>"%*#+.-,"2*):4,"0'&"D76-
#:+,<"%6:+#2%*,<"()/-+,"+"8B123+,--,<"."/.:(,"%/6B&)>"
S/%#'8=1" *" !+,1+," !2+,1+" $6%!':/)" 2&%(%*," &%D./,"
*"&4%--+:<"-.0,()"$.3+B/.C"%"#$%()*.-+'"%!$%*+,!-
-+,8"+0%;1+"$4)-7*<"$%-+,*.("&4%--+:"2&%(%*)"*+=(,"
!'(,"+0%;1+"*%!)"*"$62,*%!2+,"$%:.63%*)3>
Mleko i przetwory mleczne
P2+,1+%3"+"34%!2+,()"2.0,1."#+B"1%!2+,--,"#$%()*.-
-+," dek" $%618+" 30,:." +H0'&" $6%!':/7*" 30,12-)15<"
$%-+,*.("#/.-%*+="%-,"a67!4%"!%&62,"$62)#*.8.0-,-
D%"*.$-+.>"
Q*6.1." #+B" '*.DB" -." $6%2!6%*%/-," *4.;1+*%;1+"
30,12-)15" $6%!':/7*" A,63,-/%*.-)15<" 2*4.#212."
/)15<"!%"$6%!':18+":/76)15"*):%62)#/'8,"#+B"#212,$)"
%"'!%*%!-+%-)15"*4.;1+*%;1+.15"$6%&+%/)12-)15>"
Q,"*2D0B!'"-."2.$%&+,D.-+,"-.!*.!2,"+"%/)4%;1+"2.-
0,1."#+B"#/%#%*.-+,"*"!+,1+,"!2+,1+"%!"k>"6>(>"30,:."
+"$6%!':/7*"30,12-)15"$74/4'#/)15"0'&"%!/4'#212%-
-)15" %6.2" &,2" !%!./:'" 1':6'>" P%/)12)" /%" 2*4.#2-
12."8%D'6/7*"+"!,#,67*"&.2'8=1)15"-."5%3%D,-+2%-
*.-)15" #,6.15" /*.6%D%*)15<" :/76," #=" !%#4.!2.-,"
$62,2"$6%!'1,-/7*>"i,$#2)3"*)&%6,3"&B!2+,"2.:'$"
8%D'6/'"0'&"#,6:."%"#3.:'"-./'6.0-)3"+"#.3%!2+,0-
-,"!%!.-+,";*+,()15"0'&"36%(%-)15"%*%17*>
 prace poglądowe
Źródła pełnowartościowego białka
N+6.3+!."YRR<"%$+,6.8=1"#+B"-."2.4%(,-+.15"!+,/"P[S\""
+";67!2+,3-%3%6#:+,8<"2.0,1.<".&)"3+B#%"&)4%"/6.:-
/%*.-,"8.:%"!%!./,:"!%"*.62)*<"."-+,"8.:%"D47*-)"
#:4.!-+:"$%#+4:'>"K"*+,0'"$%0#:+15"!%3.15"$.-'8,"
$62,:%-.-+,<"(,"!2+,1+"$%*+--)"#$%()*.C"!'(,"+0%;1+"
3+B#.<" #212,D70-+," *" %&+,!2+,<" 12B#/%" :%#2/,3" *.-
62)*>" &,1-+," 2.0,1." #+B<" .&)" 3+B#%" 12,6*%-," &)4%"
#$%()*.-,"*"+0%;1+"3-+,8#2,8"-+("lV"DH!%&B<"."*"#'-
3+,"%:>"kVV"DH/)!2+,@>"
Q.0,1." #+B" -./%3+.#/" 2*+B:#2,-+," #$%()1+." 6)&" !%"
WeU"$%618+"/)D%!-+%*%<"2*4.#212."/4'#/)15"6)&"3%6-
#:+15" &B!=1)15" a67!4,3" *+,0%-+,-.#)1%-)15" :*.-
#7*" %3,D.ed<" *" /)3" :*.#'" !%:%2.5,:#.,-%*,-
D%"G.-D> docosahexaenoic acid, P\[I>"_!%*%!-+%-%"
:%62)#/-)" *$4)*" P\[" -." 6%2*78" +" A'-:18%-%*.-+,"
-.62=!'" *26%:'" %6.2" /:.-:+" -,6*%*,8<" *" /)3" 37-
2D'Wm>" Q," *2D0B!'" -." *)#%:=" 2.*.6/%;C" P\[" 2.0,-
1."#+B"$%!.*.-+,"3>+->"4%#%#+."-%6*,#:+,D%<"3.:6,-
0+"./0.-/)1:+,8<";0,!2+."+"5.0+&'/."&+.4,D%>
&.*)" *+,0'" 6%!2+17*" &'!2+" 6)2):%" 2.-+,12)#212,-
-+." 6)&" 3,/.0.3+" 1+B(:+3+>" Q" /,D%" $%*%!'" -.0,-
()" '-+:.C" #$%()*.-+." !4'D%" ()8=1)15" 6)&" !6.$+,(-
-)15<" /.:+15" 8.:" 6,:+-<" 3+,12-+:<" $4)/,12-+:<" %:%@"
3%6#:+"+"3.:6,0.":670,*#:.<"."YRR"2.0,1."!%!./:%-
*%"%D6.-+12,-+,"#$%()*.-+."6)&"&.4/)1:+15"G4%#%#+."
+" ;0,!2+." &.4/)1:+,D%I>" E." ,/):+,/.15" 6)&" +" $62,/*%-
67*"6)&-)15"3%(-."2-.0,aC"2.67*-%"-.2*B"D./'--
:%*=<"8.:"+"%&#2.6"$%4%*'<"1%"$%3%(,"'#/.0+C<"2"8.-
:+,D%".:*,-'"$%15%!2="6)&)<"%6.2"%#2.1%*.C"6)2)-
:%"2*+=2.-,"2,"#$%()1+,3"D./'-:7*"2"%&#2.67*"#+0-
-+,"2.-+,12)#212%-)15Wm>"
_" !2+,1+" +" 34%!2+,()" -.0,()" %D6.-+12)C" #$%()*.-+,"
6)&"$.-+,6%*.-)15"+"#3.(%-)15"G$.-+,6:."*154.-+."
2-.12-," +0%;1+" /4'#212'I<" ." /.:(," *B!2%-)15" +" 3.-
6)-%*.-)15>" Y!,.0-," &B!=" 6)&)" $+,12%-,<" !'#2%-,"
%6.2"D%/%*.-,"-."$.62,>"E+,"2.0,1."#+B"$%-.!/%"$%-
!.*.-+."6)&"#'6%*)15"G-$>"*"#'#5+I"2"'*.D+"-."6)-
2):%"2.:.(,-+."Listeria monocytogenes19>
F.8." #=" &.6!2%" !%&6)3" a67!4,3" &+.4:.<" %" *)#%-
:+,8"*.6/%;1+"&+%0%D+12-,8<"*+/.3+-"6%2$'#212.0-)15"
*"/4'#212.15"G["+"PI"+"*"*%!2+,"GJ1<"JU<":*.#"A%0+%*)I<"
."/.:(,"$+,6*+.#/:7*";0.!%*)15<"/.:+15"8.:"3+,!a<"
3.-D.-<"8%!<"]'%6>"K"(74/:'"8.8."2-.8!'8="#+B"*.6-
/%;1+%*,":*.#)"/4'#212%*,"9"%0,+-%*)"+"0+-%0,-%*)<"
%6.2"0,1)/)-."+":,A.0+-.>"P%$'#212."#+B"#$%()1+,"kel"
8.8"/)D%!-+%*%<"-.0,()"8,!-.:"'*2D0B!-+C"*"/)3"8.-
8." *):%62)#/)*.-," 3>+->" *" 1+.#/.15<" -.0,;-+:.15<"
$'!!+-D.15"12)"$.-+,6:.15>
K;67!" 2.0,1.-)15" $6%!':/7*" &B!=1)15" a67!4,3"
&+.4:." 2-.8!'8=" #+B" /.:(," 6%;0+-)" #/6=12:%*,>" P%"
!+,/)" !2+,1+" 3%(-." *4=12)C" -+," /)0:%" 67(-," %!3+.-
-)" A.#%0+" +" D6%#2:'" G-.#+%-." #'15," %6.2" #/6=12:+I<"
0,12" /.:(," &7&<" #%12,*+1B<" 1+,1+,62)1B" +" #%8B<" :+,4:+"
**>"6%;0+-"%6.2":+,4:+"0'1,6-)>"E."6)-:'"!%#/B$-,"#="
$6%!':/)"*"$%#/.1+"-.#+%-"#'15)15<"36%(%-)15"0'&"
#/,6)0+2%*.-)15"*"2.0,*.15<"."/.:(,"3=:."$%2)#:+-
*.-." 2" -.#+%-" #'15)15<" :/76," 3%D=" &)C" $%!#/.*="
*+,0'"!.@"+"!,#,67*>"
Tłuszcze, oleje i orzechy
E.!3+,6-," #$%()*.-+," -.#)1%-)15" :*.#7*" /4'#2-
12%*)15"%&,1-)15"*"$6%!':/.15"$%15%!2,-+."2*+,-
62B1,D%"3%(,"2*+B:#2.C"6)2):%"15%67&"':4.!'"#,6-
1%*%e-.12)-+%*,D%>"Q"/,D%"*2D0B!'"2.0,1."#+B"%D6.-
-+12,-+," /4'#2127*" 2*+,62B1)15" *" !+,1+," !2+,1+>"
S212,D70-="'*.DB"-.0,()"2*6.1.C"-."/4'#212,"L-+,-
*+!%12-,M<" 12)0+" 2.*.6/," *" 30,:'" +" 8,D%" $62,/*%-
6.15<" 8.8.15<" 3+B#+," +" 8,D%" $62,/*%6.15>" Q.D6%(,-
-+,3" !0." 2!6%*+." !2+,1+" #=" /.:(," :*.#)" /4'#212%-
*," %" :%-`D'6.18+f" /4'#212," /6.-#<" :/76," 3%D=" *)-
#/B$%*.C"*"$6%!':/.15"1+.#/:.6#:+15"+"#4%!)12.15<"
."#="%/62)3)*.-,"$%$62,2"12B;1+%*,"'*%!%6-+,-+,"
/4'#212'"6%;0+--,D%>"
K" 8.!4%#$+#+," !2+,1+" +" 34%!2+,()" $%*+--)" #+B" 2-.-
0,aC"/4'#212,"6%;0+--,"G2"*)8=/:+,3"%0,8'":%:%#%*,-
D%"+"$.03%*,D%I>"S="a67!4,3"8,!-%e"+"*+,0%-+,-.#)-
1%-)15":*.#7*"/4'#212%*)15"%6.2"-+,2&B!-)15"-+,-
-.#)1%-)15" :*.#7*" /4'#212%*)15<" $62,!," *#2)#/-
:+3" 2" 6%!2+-)" %3,D.e^<" :/76," 2-.8!'8=" #+B" 3>+->"
*" %0,8.15" #4%-,12-+:%*)3<" :':'6)!2+.-)3<" #,2.-
3%*)3"+"#%8%*)3<"$%!12.#"D!)"%0,8"62,$.:%*)"+"%0+-
*." 2" %0+*,:" #=" &%D./," *" 8,!-%-+,-.#)1%-," :*.#)"
/4'#212%*,>"K"N%0#1,"a67!4,3"%0,87*"6%;0+--)15"#="
/.:(," 3+B::+," 3.6D.6)-)" G/2*>" :'&:%*,<" %/62)3)-
*.-," $62,2" /6.-#,#/6)`:.18BI<" *2&%D.1.-," *" *+/.-
3+-)"[<"P"+"c>
N+6.3+!." YRR" 2.0,1." *4=12.-+," !%" !+,/)" !2+,1+" %62,-
157*" G&,2" !%!./:'" #%0+" +H0'&" :.63,0'I<" :/76," 15.-
6.:/,6)2'8="#+B"*)#%:="2.*.6/%;1+="/4'#2127*<"D47*-
-+,"8,!-%-+,-.#)1%-)15":*.#7*"/4'#212%*)15"+"-+,-
2&B!-)15"-+,-.#)1%-)15":*.#7*"/4'#212%*)15<"%6.2"
&4%--+:.>"S="/.:(,"a67!4,3"*+/.3+-)"c"%6.2"#:4.!-+-
:7*" 3+-,6.0-)15f" $%/.#'<" A%#A%6'<" *.$-+.<" 3.D-,-
2'"+"(,0.2.>"Q.*.6/,"*"%62,15.15"#/,6%0,"6%;0+--,":%-
62)#/-+,"*$4)*.8="-."A'-:18%-%*.-+,"':4.!'"#,61%-
*%e-.12)-+%*,D%<" ." +15" 6,D'0.6-," #$%()*.-+," *+=-
(,"#+B"2,"23-+,8#2,-+,3"6)2):."#,61%*%e-.12)-+%*,-
D%"*"!%6%#4%;1+<"."/.:(,"'3+,6.0-%;1+"2"/,D%"$%*%!'>"
Płyny
N%!#/.*%*)3"$4)-,3"*"!+,1+,"!2+,1+"+"34%!2+,()"$%-
*+--."&)C"*%!."GTabela 1I>"Q.$%/62,&%*.-+,"-."-+="
'" !2+,1+" *" *+,:'" #2:%0-)3" +" 34%!2+,()" 8,#/" 267(-+-
1%*.-," +" 2.0,()" 3>+->" %!" 12)--+:7*" 2,*-B/62-)15"
G*.6'-:7*":0+3./)12-)15"%6.2"-.*):7*"()*+,-+%-
*)15I" %6.2" *,*-B/62-)15" G#/.-'" 2!6%*+." +" .:/)*-
-%;1+" `2)12-,8I>" K" 2.0,1,-+.15" %&,83'8=1)15" 1.-
4=" $%$'0.18B" $%0#:=" -+," *#:.2'8," #+B" -." $6,A,6,--
18," !%/)12=1," 6%!2.8'" #$%()*.-,8" *%!)" 3+-,6.0-,8"
G*" /)3" *)#%:%e<" ;6,!-+%e" +" -+#:%23+-,6.0+2%*.-,8I"
12)"a67!0.-,8Wm>
STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2019 T. 16 743-750 747

Tabela 1. Zalecane spożycie wody i płynów w diecie niemowląt, dzieci i młodzieży18,20
Grupa Wiek
0-5 miesięcy
Niemowlęta
6-12 miesięcy
1-3 lata
Dzieci 4-6 lat
7-9 lat
10-12 lat
13-15 lat
16-18 lat
Młodzież
10-12 lat
13-15 lat
16-18 lat
*ilość wypijanych płynów w ciągu doby bez wody z potraw i stałych produktów spożywczych
**woda pochodząca z napojów i produktów spożywczych
Y0%;C"*%!)"2.*.6/,8"*"$%:.63.15"#/.4)15"%#2.1%*.-
-%"-."%:>"UVo"!2+,--,D%"2.$%/62,&%*.-+."-."$4)-)>"
Sól i cukier
YRR" 2.0,1." -+,!%#.0.-+," $%/6.*" +" $6%!':/7*" !0."
!2+,1+<" $%-+,*.(" -.!3+,6-," #$%()1+," #%0+" *+=(,"
#+B" 2" 6)2):+,3" 6%2*%8'" 15%67&" #,61%*%e-.12)-+%-
*)15"%6.2"-%*%/*%67*>"Q"/,D%"*2D0B!'"-.0,()"/.:-
(,"'-+:.C"#4%-)15"$62,:=#,:"+"!.@"/)$'"fast food"
%6.2"()*-%;1+"*)#%:%$62,/*%62%-,8>"Q.0,1."#+B"2.-
#/B$%*.-+," #%0+" 2+%4.3+" +" 3+,#2.-:.3+" 2+74>" 0,8-
:+",/,6)12-,"*"-+15"2.*.6/,"*2&%D.1.8="#3.:"$%-
/6.*"+"$%2*.0.8="-."#/%$-+%*,"%D6.-+12.-+,"!%#.-
0.-+.<" ." /.:(," *):#2/.41.-+," %!" !2+,1:." $6,A,6,--
18+"!%"3-+,8"+-/,-#)*-,D%"#3.:'"#4%-,D%>"T%(-."
67*-+,("#70"#%!%*="2.#/B$%*.C"#%0="$%/.#%*=>"E.-
0,()"8,!-.:"$.3+B/.C<"(,"*"$62)$.!:'"15%67&"-,-
6,:"+"1':62)1)"2*+B:#2,-+,"$%!.()"$%/.#'"*"!+,1+,"
3%(," 3+,C" -+,:%62)#/-," #:'/:+<" !0./,D%" /.:=" !,-
1)28B"2.*#2,"-.0,()"#:%-#'0/%*.C"2"0,:.62,3>"YRR"
2.0,1.<" .&)" %D6.-+12.C" !%#.0.-+," $%/6.*" *" 12.-
#+,"+15"$62)D%/%*.-+.<"."#%0+"'()*.C"G,*,-/'.0-+,I"
$62,!":%@1,3"D%/%*.-+."0'&"$%!.-+,3"$6%!':/'1>"
N%-.!/%"2.0,1."#+B"*):%62)#/)*.-+,"*"!+,1+,"$6%-
!':/7*";*+,()15<":/76,"3.8="3-+,8"#%!'<"%6.2"*)-
&+,6.-+," /)15" $6%!':/7*" $62,/*%62%-)15<" *" :/7-
6)15"$6%!'1,-1+"26,!':%*.0+"+0%;C"#/%#%*.-,8"#%-
0+>"E.0,()"$.3+B/.C"/.:(,"%"%D6.-+12,-+'"':6)/)15"
a67!,4" #%!'" *" !+,1+,<" -$>" :%#/,:" 6%#%4%*)15<" #%-
748 STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2019 T. 16 743-750
prace poglądowe
Normy żywienia
Stanowisko zespołu ekspertów20*
dla populacji Polski18**
- 700-1000 ml/dobę
800-1000 ml/dobę 800-1000 ml/dobę
1250 ml/dobę
1000-1400 ml/dobę 1600 ml/dobę
1750 ml/dobę
Chłopcy
2100 ml/dobę
1500-2000 ml/dobę 2350 ml/dobę
2500 ml/dobę
Dziewczęta
1900 ml/dobę
1500-2000 ml/dobę 1950 ml/dobę
2000 ml/dobę
#'" #%8%*,D%" +" -+,:/76)15" 3+,#2.-,:" $62)$6.*%-
*)15" 2.*+,6.8=1)15" *23.1-+.12," #3.:'" G/8>" D0'-
/.3+-+.-" #%!'I<" ." /.:(," :,/15'$'" %6.2" 3.8%-,-
2'<" %D76:7*" :+#2%-)15<" #,67*<" *B!0+-<" $62,/*%-
67*" 6)&-)15" +" $+,12)*." %6.2" #'&#/.-18+" !%!./:%-
*)15" #/%#%*.-)15" *" $62,/*76#/*+," #$%()*12)3"
G&,-2%,#.-" #%!'<" .#:%6&+-+.-" #%!'" 12)" $%0+A%#A%-
6.-"#%!'I>"K"%D6.-+12,-+'"#$%()1+."#%0+"3%(,"$%-
371"'#'-+B1+,"#%0-+12:+"2,"#/%4'"+"2.#/=$+,-+,"#%-
0+"$62)$6.*.3+"2+%4%*)3+"G;*+,()3+"+"#'#2%-)3+I<"
." /.:(," *)&+,6.-+," $6%!':/7*" #'6%*)15" 2.3+.#/"
$62,/*%62%-)15UW>
Zalecenia dotyczące higieny i stylu życia zawarte
w piramidzie
E%*%;1+="*"$+6.3+!2+,"%$'&0+:%*.-,8"*"UVWX"6>"#="
2.0,1.-+."!%/)12=1,"5+D+,-)"+"#/)0'"()1+.>"
Q*671%-%" '*.DB"-." 5+D+,-B"8.3)"'#/-,8<"2.0,1.8=1"
1%!2+,--,"3)1+,"2B&7*"G$62)-.83-+,8"U"6.2)"!2+,--
-+,I>" K)-+:+" !%/)1512.#%*)15" &.!.@" :0+-+12-)15"
#/.-'" 2!6%*%/-,D%" 8.3)" '#/-,8" !2+,1+" +" 34%!2+,()"
*" N%0#1," 8,!-%2-.12-+," *#:.2'8=" -." 24)" #/.-" '2B-
&+,-+.>"P0./,D%"+#/%/-."8,#/",!':.18."$6%2!6%*%/-."
%&,83'8=1."$6%`0.:/):B"*"$%#/.1+"!+,/)"2"%D6.-+12,-
-+,3" #4%!)12)" +" a67!,4" *BD0%*%!.-7*" 4./*%" $62)-
#*.8.0-)15"%6.2"6,D'0.6-,D%"3)1+."2B&7*"+":%-/6%0+"
#/%3./%0%D+12-)15UU>
?.(!." *+2)/." *" D.&+-,1+," 0,:.62.<" $+,0BD-+.6:+" 12)"
!+,/,/):." $%*+--." &)C" 2*+=2.-." 2" :%-/6%0=" *26%-
 prace poglądowe
DO ZAPAMIĘTANIA
O Piramida Zdrowego Żywienia i Stylu Życia Dzieci i Młodzie-
ży (4-18 lat) wskazuje, jak prawidłowo komponować jadło-
spis dzieci i młodzieży.
O Zalecenia zawarte w piramidzie dotyczą sposobu żywienia
nie tylko dziecka, lecz także jego rodziny, ponieważ prawi-
dłowych zasad żywienia najlepiej uczyć na przykładzie za-
chowań w rodzinie.
O Każda konsultacja lekarska czy dietetyczna powinna obej-
mować kontrolę masy ciała i wzrostu dziecka, podstawową
ocenę sposobu żywienia oraz edukację żywieniową opartą
na zaleceniach Piramidy Zdrowego Żywienia i Stylu Życia
Dzieci i Młodzieży.
#/'" +" 3.#)" 1+.4." %6.2" %!-%/%*.-+,3" /)15" *.6/%;1+"
-." %!$%*+,!-+15" #+./:.15" 1,-/)0%*)15>" n,D'0.6-
-," :%-/6%0," $%2*.0.8=" -." %1,-B" #/.-'" %!()*+,-+."
%6.2" /,3$." 6%2*%8'<" ." /.:(," !.8=" 12.#" -." ,*,-/'-
.0-,"$%!8B1+,"+-/,6*,-18+"()*+,-+%*,8"+H0'&"0,12,-+."
*"$62)$.!:'"*):6)1+."%!15)0,@"G2.67*-%"-.!3+,6-
-,8<"8.:"+"2&)/"3.4,8"3.#)"1+.4.I>"
P2+,1+"+"34%!2+,("$%/62,&'8="%!$%*+,!-+,8"+0%;1+"+"8.-
:%;1+"#-'"!%"$6.*+!4%*,D%"6%2*%8'"`2)12-,D%<"$#)-
15+12-,D%<" ." /.:(," A'-:18%-%*.-+." #$%4,12-,D%>"
K):.2.-%<" (," 2&)/" :67/:+" #,-" 2*+B:#2." $6.*!%$%-
!%&+,@#/*%" -.!3+,6-,8" 3.#)" 1+.4.>" P2+,1+%3" 3+B-
!2)"^>"."Wd>"6>(>"2.0,1."#+B"$62)-.83-+,8"XeWW"D%!2>"
-+,$62,6*.-,D%"#-'H!%&B<"2.;"*"D6'$+,"WkeWje0./-
:7*" 9" meWV" D%!2>H!%&B>" h.:+" *)$%12)-,:" $%2*.-
0." -." 6,D,-,6.18B" 6%2*+8.8=1,D%" #+B" %6D.-+23'<" :%-
62)#/-+,"*$4)*."-."2!6%*+,"+"2!%0-%;1+"$%2-.*12,<"
."/.:(,"$%$6.*+."-.#/678Ud>
Q.0,1." #+B" 67*-+,(<" .&)" %D6.-+12.C" !2+,1+%3" +" 34%-
!2+,()" !%#/B$" !%" '62=!2,@" ,0,:/6%-+12-)15" G#3.6/-
A%-7*<"/.&0,/7*<":%3$'/,6.<"/,0,*+2%6."+/$>I"!%"%:>"
U" D%!2>H!%&B>" J.!.-+." *):.2.4)<" (," 12.#" #$B!2%-
-)"$62,!"/,0,*+2%6,3"12)":%3$'/,6,3H#3.6/A%-,3"
23-+,8#2.".:/)*-%;C"`2)12-="!2+,1+"%6.2"8,#/"2*+=-
2.-)" 2" -.!3+,6-)3" #$%()1+,3" ()*-%;1+<" 1%" 3%(,"
#+B"$62,:4.!.C"-."2*+B:#2,-+,"3.#)"1+.4.>"
Aktywność fizyczna dzieci i młodzieży
S$,18.0+;1+" 2.0,1.8=<" .&)" !2+,1+" +" 34%!2+,(" *" *+,-
:'"leWm"0./"1%"-.83-+,8"^V"3+-"!2+,--+,"$%;*+B1.0+"
-."2.&.*B"6'15%*="0'&".:/)*-%;C"`2)12-="%"'3+.6-
:%*.-,8"0'&"!'(,8"+-/,-#)*-%;1+>"[:/)*-%;C"`2)12-
-."3%(,"&)C"8,!-%6.2%*."G-$>"#,6+."C*+12,@<"&+,D.-
-+,<"D6)"2,#$%4%*,I"0'&"4=12%-."2":+0:'",0,3,-/7*<"
!.8=1)15"*"#'3+,"%:>"dV"3+->"E.0,()"2.15B1.C"6%-
!2+17*"!%".:/)*+2%*.-+."!2+,1+"*"*+,:'"$62,!#2:%0-
-)3"$%$62,2"4=12,-+,"-$>"!6%&-)15"$6.1"!%3%*)15"
2".:/)*-%;1+="`2)12-=<"*"A%63+,"2.&.*"6'15%*)15>"
E.0,()" $%!8=C" #/.6.-+.<" .&)" 12.#" *%0-)" #$B!2.-)"
$62,2"6%!2+17*"2"!2+,C3+"-+,"%D6.-+12.4"#+B"!%"*)8-
;1+."-."2.:'$)"12)"%D0=!.-+."/,0,*+28+<".0,"/.:(,"2%-
#/.4"*):%62)#/.-)"-."*#$70-,"#$.1,6)<"D6)"+"2.&.*)"
6'15%*,<"8.2!B"-."6%*,62,<"$4)*.-+,"+/$>"?.(!)"6%-
!2.8".:/)*-%;1+"`2)12-,8"!2+,1:."8,#/"*.(-)<"$%-+,-
*.("6%2&'!%*'8,"/:.-:B"3+B;-+%*="+"$%$6.*+."3+-
-,6.0+2.18B" :%;1+<" ." 8,!-%12,;-+," 23-+,8#2." /:.-:B"
/4'#212%*=>
Podsumowanie
N+6.3+!." Q!6%*,D%" R)*+,-+." +" S/)0'" R)1+." P2+,1+"
+"T4%!2+,()"8,#/"+0'#/6.18=":%3$0,:#%*,8"+!,+"()*+,-+.>"
Q.#/%#%*.-+," 2.#.!" 2.*.6/)15" *" $+6.3+!2+," *)3.-
D." 2..-D.(%*.-+." 2.67*-%" !2+,1:.<" 8.:" +" 6%!2+17*H
%$+,:'-7*<"."/.:(,"#$,18.0+#/7*<":/762)"%$+,:'8="#+B"
!2+,1:+,3"G0,:.62)<"!+,/,/):7*<"$+,0BD-+.6,:"+/!>I>"
N62,#/62,D.-+," %37*+%-)15" 2.#.!" 8,#/" 8,!-="
2" 3,/%!" $6%`0.:/):+" *+,0'" 15%67&" 1)*+0+2.1)8-
-)15" +" !+,/%2.0,(-)15" $%$62,2" $6%#/,<" #15,3.-
/)12-," *#:.2.-+," $6%$%618+" $%3+B!2)" $%#212,D70-
-)3+" D6'$.3+" $6%!':/7*" #$%()*12)15<" :/76," $%-
*+--)" &)C" '*2D0B!-+.-," *" 1%!2+,--)3" 8.!4%#$+-
#+,"%#7&"2!6%*)15>"K!6%(,-+,"/)15"2.0,1,@"$%2*.-
0." -." '6%23.+1,-+," !+,/)" %6.2" :#2/.4/%*.-+," $6.-
*+!4%*)15" 2*)12.87*" ()*+,-+%*)15" +" #/)0'" ()1+."
!2+,1+"+"34%!2+,()>
dr inż. Joanna Rachtan-Janicka
Katedra Żywności Funkcjonalnej i Ekologicznej,
Instytut Nauk o Żywieniu Człowieka,
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
02-776 Warszawa, ul. Nowoursynowska 159c
joanna_rachtan_janicka@sggw.pl
PIŚMIENNICTWO
1 https://ncez.pl/abc-zywienia-/zasady-zdrowego-zywienia/piramida-zdro-
wego-zywienia-i-stylu-zycia-dzieci-i-mlodziezy.
2 https://ncez.pl/abc-zywienia-/zasady-zdrowego-zywienia/piramida-zdro-
wego-zywienia-i-stylu-zycia-dzieci-i-mlodziezy(trzy kreski)co-nowego-.
3 Kunachowicz H (red.). Tabele składu i wartości odżywczej produktów i potraw.
Warszawa, PZWL Wydawnictwo Lekarskie 2015.
4 Kunachowicz H (red.). Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Warszawa,
PZWL Wydawnictwo Lekarskie 2017.
5 Szponar L, Wolnicka K, Rychlik E. Album fotografii produktów i potraw. War-
szawa, IŻŻ 2008 – wersja CD.
6 https://www.nutrition.org.uk/attachments/article/1193/Find%20your%20
balance_%20full%20portion%20size%20list.pdf
7 Harvey Anderson G, Hunschede S, Akilen R i wsp. Physiology of Food Intake
Control in Children. Adv Nutr 2016;7:232-240.
8 Szajewska H, Ruszczyński M. Systematic Review Demonstrating that Break-
fast Consumption Influences Body Weight Outcomes in Children and Ado-
lescents in Europe. Crit Rev Food Sci Nutr 2010;50:113-119.
9 Van't Veer P, Jansen M, Klerk M i wsp. Fruits and vegetables in the prevention
of cancer and cardiovascular disease. Public Health Nutr 2000;3:103-107.
10 Olas B. Anti-Aggregatory Potential of Selected Vegetables-Promising Dietary
Components for the Prevention and Treatment of Cardiovascular Disease.
Advances in Nutrition 2019;10:280-290.
STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2019 T. 16 743-750 749
 prace poglądowe
11 Schulze M, Martínez-González M, Fung T i wsp. Food based dietary patterns
and chronic disease prevention. BMJ 2018;361:k2396.
12 Silveira J, Cesar T, Manthey J i wsp. Pharmacokinetics of flavanone glycosi-
des after ingestion of single doses of fresh-squeezed orange juice versus
commercially processed orange juice in healthy humans. J Agric Food Chem
2014;31:12576-12584.
13 https://www.aap.org/en-us/about-the-aap/aap-press-room/pages/ameri-
can-academy-of-pediatrics-recommends-no-fruit-juice-for-children-under-
1-year.aspx
14 The American Academy of Pediatrics Hayman M, Abrams S, Section on Ga-
stroenterology, Hepatology, and Nutrition, Commitee on Nutrition, Fruit
Juice in Infants, Children, and Adolescents: Current Recommendations.
Pediatrics 2017;139:1-10.
15 Makarem N, Nicholson J, Bandera E. Consumption of whole grains and cereal
fiber in relation to cancer risk: a systematic review of longitudinal studies.
Nutr Rev 2016;74:353-373.
16 Sawicka K, Wawryniuk A, Łuczyk R i wsp. Essesment of the state of nutritiona-
lity and method of food children furnishing to basic and gynal schools. J Educ
Health Sport 2017;7:510-528.
17 Scientific Opinion of the Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies.
Scientific opinion DHA and ARA and development of brain and eyes Scien-
tific substantiation of a health claim related to Docosahexaenoic Acid (DHA)
and Arachidonic Acid (ARA) and support of the neural development of the
brain and eyes pursuant to Article 14 of Regulation (EC) No 1924/20061.
https://efsa.onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.2903/j.efsa.2008.794.
750 STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2019 T. 16 743-750
18 Jarosz M (red.). Normy żywienia dla populacji Polski. Warszawa, IŻŻ 2017.
19 Kuzmanović J, Ašanin R, Baltić M i wsp. Presence of Listeria spp in fish sam-
ples, fish products and sea products. Acta Veterinaria 2011;61:193-203.
20 Bertrandt J, Brzozowska A, Charzewska J i wsp. Stanowisko Zespołu Eksper-
tów: rola prawidłowego nawodnienia w zdrowym żywieniu oraz pożądane
zmiany zwyczajów Polaków dotyczące spożycia płynów. Żyw Człow Metabol
2017;44:182-186.
21 Rachtan-Janicka J. Piramida żywienia. W: Szajewska H, Horvath A (red.). Żywie-
nie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży. Medycyna Praktyczna 2017;68-76.
22 Staszczyk M, Kępisty M, Kołodziej I i wsp. Ocena stanu i trend próchnicy
u dzieci 5-, 7- i 12-letnich z województwa małopolskiego w porównaniu do
populacji polskiej. Nowa Stomatologia 2018;23:55-65.
23 Fatima Y, Doi S, Mamun A. Longitudinal impact of sleep on overweight and
obesity in children and adolescents: a systematic review and bias-adjusted
meta-analysis. Obes Rew 2015;16:137-149.
24 Rangan A, Zheng M, Olsen N i wsp. Shorter sleep duration is associated with
higher energy intake and an increase in BMI z-score in young children predis-
posed to overweight. Int J Obes 2018;42:59-64.