Professional Documents
Culture Documents
Trimarma
Trimarma
ऊर्धवामल
ू मध:िमखमषृ य: िरुु षों णवदु: ।
मल
ू प्रिमररितितममद् रोगमन् िीघ्रिरं जयेि् ।। ( वम.उ.२४/५८)
ममम व स्रोतस सब ं ंध
रस - वलयाःिणलिमणनच(णिर)
रक्त - मखु िृष्ठ, व्यंग (णिर)
ममंस - उिणजव्िम(णिर)
मेद - प्रमेि(बणति)
अणतर्थ - अणधदति,दतिमणतर्थभेद, दतििल ू , दतिणवविािम,, के िलोमनखश्मश्रुदोष(णिर)
मज्जजम - मच्ू ्मा (ह्रदय), िमदिान(णिर)
सश्र
ख तख नस
ख ार-
रस – मच्ु ्मा -मोिन (णिर)
मेद - िमलि ु ोष (णिर) , णििमसम (णिर)
ममम व सारता सब ं ंध
रक्तसारता- किमाण्मुखणजह्वमनमसौष्ठललमटणतनग्धरक्तविं। (णिर)
मांससारता- िङ्खललमटकृकमणटकमण्गण्डिनुग्रीवमणतर्थरगुरुिभ
ु ममसं ोिणचिम। (णिर)
मे ेसारता- विातवरनेरके िदतिौष्ठणविेषिाःतनेिो। (णिर)
मरू णविेषिाःतनेिो। (बणति)
अत्रस्थसारता- णचबक ु णिराःदतितर्थल
ू माः।
मखक्रसारता – ्ीरिि ू ालोचनमणतनग्धवत्तृ समरसमसिं िणिखरदिनमाः। (णिर)
सत्त्वसारता– तमणृ िमतिो (णिर)
अधारणीय वेग व त्रिममम संब ंध
वेग त्रमर हृेय ब त्रस्त
अधोवमि दृष्टी वध ह्रद्गदम
िुरीष दृष्टीवध, प्रणिश्यमय, णिरोरुजाः ह्रद्गद, हृदयोतयोिरोधनम्
मूर दृष्टी वध ह्रद्गदम अश्मरी, बणतिवेदनम
उद्गमर हृदय णवबधं
्वर्थु णिरोsणिा, इणतियदौबाल्य, अणदाि
िष्ृ िम बमणधया, सम्यमोि हृद्गद
णनिम मोि ,मूधमा गौरव, अण्गौरव
कमस हृदममय
श्वमस सम्यमोि ह्रिोग
जम्यृ भम णिरोsणिा, इणतियदौबाल्य, अणदाि
अश्रु िीनस, अण्रुक्, णिरोरुक् हृिुक
्णदा अण् रोग, व्यङ्ग
िक्र
ु हृदव्् यर्थम मरू सङ्ग
त्रमरःममम
त्रमरःममम प्रकार स्थान त्रवद्धलक्षण
धमनी णसरम कण्ठनमडीमभु यिश्चिस्रो िर धमतयो। मक
ू िमतवरवैकृिमरसग्रमणििम
फिम णसरम घ्रमिममगा मभु यिाः स्रोिोममगा प्रणिब्े अ्यतिरिाः फिे । गतधअ्मनं
िरु ीषतय (मूरमघमितय णवड्णवघमिसं्तय (सं)} # वमिाः {रू्दबु ालयोाः} । च णस ९/४२ वम. णन.९/३४
मरू तय {मरू जठरस्ं तय (सं)}।च.णस.९/२९
मुरतयरोधमि् प्रणििितय (मूरमघमितय मूरजठरसं्तय (सं} । वम.णन.९/२९
योतयमाः वमिेन णस्त्रयमम् (योणनव्यमिद) रोधाः वे गमनमम् णस्त्रयम । च.णच.३०/२५
वमितय (मूरमघमितय वमिकुण्डणलकमसं्तय (सं)}सङ्गाः गिेाः मूरतय मूरतर्थमने च मूरममगे च । च.णस.९/४०
णवबतधाः वमितय च िरु ीषतय च अिा णस (रू्ियम) । सं.णच.१०/५४
गमनम् वमितय अिमनतय िरीरे ऊर्धवा म् [वमिमरू िरु ीषसङ्गमि)् । स.ं णन.७/१७
रोधाः वे गतय ्वर्थोाः, ्देाः,िरु ीषतय, मूरतय,वमितय, िुक्रतय | च.स.ू १९/४(३)
•(उदररोगतय ) #गमनम् वमितय अिमनतय िरीरे ऊर्धवा म।् वम.णन.७/५०
•(कमसतय ) # गमनम् वमितय अिमनतय िरीरे ऊर्धवा म्। वम.णन.७/५०
•कोितय वमितय अिमनतय िक्वमिये, कोष्ठमनगु तय # अभोजनम् | च.णच.२६/५
•कोितय वमितय अिमनतय िक्वमिये, कोष्ठमनगु तय # भोजनम् कटुरसम् , कषमयरसम्, णिक्तरसम् , रु्म्
|च.णच.२६/५
•कोितय वमितय अिमनतय िक्वमिये, कोष्ठमनगु तय # मै र्थनु म्, रोधाः वे गमनमम् । च.णच.२६/५
•कोितय वमितय तर्थमनेतवे # करीरम्, कोिवाः ,चिकाः , जिू माह्वाः, मुद्गाः, रू् सेवन, सङ्ग्रमणिसेवनम् ।
सं.णन.७/१४ वम.णन.७/४६
•गमनतय “ अिमनतय िरीरे ऊर्धवा म् # सङ्गाः दमरुिाः वमितय च िरु ीषतय च मरू तय च। स.ं णन.७/१७
वम.णन.७/४९
• गल्ु मतय ग्रििीतय ्दे ज्जवरतय णिणमरतय िष्ृ िमयम # गमनम् वमितय अिमनतय िरीरे ऊर्धवा म् । वम.णन.७/४९
•िररकणिाकमयमाः # सङ्गाः दमरुिाःवमितय च िरु ीषतय च मूरतय च । वम.णन.७/४८
• रोधाःस्रोिसमम् अधोगमनमम् वमिेन अिमनेन वमिेन अिमनेन िक्वमिये कुणििेन बणलनम ।च.णच.२६/६
•रुजमयमाः िीव्रमयमाः कोष्ठे, िमश्वायो:, िष्ठृ , हृदये # सङ्गाः दमरुिाः वमितय च िरु ीषतय च मरू तय
च। वम.णन.७/४८
•उदमविातय (स)ं रुजमयमाः णिरणस # गमनम् वमितय अिमनतय िरीरे ऊर्धवाम् । वम.णन.७/५०
•रोगमिमम् दमरुिमनमम् अणधकमनमम् वमिजमनमम् # गमनम् वमितय अिमनतय िरीरे ऊर्धवाम् ।
वम.णन.७/५०
•रोधतय स्रोिसमम् अधोगमनमम् # वमिाः अिमनाः िक्वमिये कुणििाः बली । च.णच.२६/५
•वेष्टनतय उदरतय # सङ्गाः दमरुिाः वमितय च िुरीषतय च मूरतय च । वम.णन.७/४८
•िल ू तय सुिरमम् बतिौ# सङ्गाः दमरुिाः वमितय च िुरीषतय च मूरतय च | वम.णन.७/४९
•िोर्थतय गण्डयोाः # सङ्गाः दमरुिाः वमितय च िरु ीषतय च मरू तय च | वम.णन.७/४९
•िोषतय प्रकषेि िुरीषतय िरीरे अधाः # वमिाः बलवमन् । वम.णन.७/४७, सं.णन.७/१५
•श्वमसतय # गमनम् वमितय अिमनतय िरीरे ऊर्धवा म् । वम.णन.७/५०
•सङ्गतय दमरुितय िरु ीषतय, मुरतय, वमितय # वमिाः बलवमन् | सं.णन.७/१५
•सङ्गतय दमरुितय वमितय च िरु ीषतय च मूरतय # वमिाः बलवमन् | वम.णन.७/४७
•सङ्गतय िरु ीषतय कमलिाः आदौ # “ अिमनाः िक्वमिये कुणििाः बली (स्रोिमणं स अधोगमणन रुदर्ध् वम} ।
च.णच.२६/६
•सङ्गतय मरू तय # गमनम् वमितय अिमनतय िरीरे ऊर्धवा म् । वम.णन.७/५०
•सङ्गतय मूरतय कमलिाः िश्चमि ् सङ्गतय वमितय # वमिाः अिमनाः िक्वमिये कुणििाः बली|च.णच.२६/६
•हृिोगतय # गमनम् वमितय अिमनतय िरीरे ऊर्धवा म् । वम.णन.७/५०
•हृल्लमसतय # सङ्गाः दमरुिाः वमितय च िरु ीषतय च मरू तय च । वम.णन.७/४८
•अनत्क्ु ित्ते ाः # णििञ्चमल
ू मद्यररष्टाः (अिा णस (णच)} स.ु णच.६/१४
•घोरिरत्क्वतय # वमनतय व्यमिद ् | च.णस.२/९
•स्रोिसमम् अधोगमनमम् अधोविमनमम् वमिेन बणलनम । सं.णन.७/२० वम.णन.७/४७
•िोषाः िरु ीषतय िरीरे अधाः वमिेन बलविम । वम.णन.७/४७
•सङ्गाः दमरुिाः वमितय च िरु ीषतय च मरू तय च । सं.णन.७/२०
•अिोणभाः णवनम अणि) # अणभभवाः कोष्ठतय वमिेन । सं.णन.७/२० वम.णन.७/५२
•(अरुचेाः) # गमनम् वमितय अिमनतय िरीरे ऊर्धवा म्। वम.णन.७/४९
•उदमविे अनुवमसनबणतिणचणकत्क्समयमाः कमलिाः िश्चमि् णनरूिणवरेचनयोाः # सङ्गाः िुरीषतय च
वमितय च | च.णच.२६/१९
•वमनणचणकत्क्समयमाः न # घोरिरत्क्वम् उदमविातय (उदमविे वमने प्रयुक्ते सणि)| च.णस.२/९
•उदमविृ त्क्वतय कोष्ठतय# बतिेाः णनरूितय व्यमिद् अङ्गमणिास्ं म | च.णस.७/४८
िीनसतय, प्रवमणिकमयमाः # गमनम् वमितय अिमनतय िरीरे ऊर्धवाम् । वम.णन.७/५०
•बलवत्त्वतय वमितय # कोिाः वमितयतर्थमने तवे| सं.णन.७/१४ वम.णन.७/४६
•बमणधयातय, रक्तणित्ततय # गमनम् वमितय अिमनतय िरीरे ऊर्धवाम् ।वम.णन.७/५०
णिर - लक्षण – लक्ष्य
ज्जवरतय सणतनिमिजतय, वमिजतय
रक्तणित्त
कमसतय वमिजतय
अिा तय वमिजतय
वमिज ्दा
वमिज िष्ृ िम
रमजयक्ष्मम णवषममिनजनतय, समिसजतय, वे गसतधमरिजतय
प्रणिश्यमयतय रमजयक्ष्मणि
गल्ु मतय वमिजतय
उदमविा
ग्रििीरोगतय वमिजतय
णवषतय जङ्गमतय लूिमयम: िीिम सं्मयम:
अकमल णनिमयम:
णवषसणिितय अतनतय वमष्ितय सम्यिकमाि्
णवषसणिितय अवलेखनतय णिरणस
मदमत्क्ययतय वमिजतय
णव्यतय
मक्कलतय णस्त्रयमम् सणू िकमयमम्
बमलरोगतय दतिोद्भेदजतय (वम.उ.२/२६-२७)
रुजमयम: णिरणस बमले (स.ं उ.२/४४-४५)
रसमयनमणधकमर: (सं.उ.४९/२६६)
अणियोगतय लघं नतय
णिणमर
अरुणषंकम
णिणमर
अरुणषंकमणिरोरोगतय वमिजतय
अधमावभेदकतय
वमिव्यमधे: अििमनक सं्तय
वमिव्यमधे: अिितरक स्ं तय
अजीिातय
रोधतय वेगतय अश्रूिमम्
रोधतय वेगतय िरु ीषतय
रोधतय वेगतय मरू तय
रोधतय वेगतय अधोवमितय
नमसमरोगतय ियू रक्त स्ं तय
नमसमरोगतय नमसमबादु सं्तय
नमसमरोगतय नमसमिा: स्ं तय
Case 1. ममामघात जन्य दृष्टी मांद्य
• लक्षण –
• दृष्टीममंद्य - 4-5 yrs
• अणनिम - 28 yrs
• णिरोगौरविम - 28 yrs
• उिेष्टनम िमदयो: -28 yrs
• K/C/O - HTN – 6yrs
DM - 10 yrs
Hypothyroidism – 10 yrs
हेतू
• णिर: प्रदेिी आघमि - 4yrs back
कुरूववककन्ददव
ू े प्रत्र्ेकस्र् समाहरे त ।
मत्स्र्ाक्षी कतिंकिं मव
ू ायमल
ू िं ैव प्रसाररर्ी
हीबेरकमुशीरिं गोजजहा गोक्षुरक्ताा
न्र्ग्रोधोदम्
ु बराश्वत्ाल्पक्षािािं शुङ्गमेव
पा
ृ क्पलव्दर्िं तोर्े व्दादशप्रस्ासिंशमते
पव
ू म
य । ववपा र्ेत्तेि पेार्िं प्रामिं स्मृतम ।
न्र्ग्रोधोदम्
ु बराश्वत्ावटािािं त्व स्ताा
दावीत्व िं कररिंकारत्व िीरे ववपा र्ेत ।
पव
ू प्र
य ोक्तववधािेि जव्दतीर्िं पेार्िं स्मत
ृ म।
गह
ृ ीत्वाऽष्ट पलोन्माििं मूलिं पााार्भेदजम ।
क्वाार्ोरे तर्ोरन्त्र्िं तत
ृ ीर्िं पेार्िं मतम ।
गट
ु ी ममयगट
ु ी िाम्िा सवयममयववकारजजत ।
गडख ू च्यात्रे गण
गुडूचीिद्मकमररष्ट धमतयकमरक्तचतदनम् |
णित्त श्लेष्मज्जवरच््णदादमििृष्िमिनममणग्न कृि् ॥
वम.सू.15, अ.सं.सू.16
णिि जतय ज्जवर – सं.णच.1/72
त्रचत्रकत्सा प्रेीप-
सिं ि ज्जवर
वमिज, वमिणित्तज णवसिा
णवतफोट, मसूररकम, रोममणं िकम, िीिलम [णवसिावि् णच.]
मिमिद्म (बमल रोग) – [ णवसवावि् णच)
अन्य व्याधी में उपयोग - वमिव्यमधी, णवसिा, णवष, वमिरक्त, अिा, गल्ु म उदर,अणिसमर,
रक्तप्रदर,
Case 2 जन्म इत्रतहास, ज्वर जन्य
वय – ६ yrs
C/O – सिल
ू , सदमि मरू प्रवािन (Since 1 yr )
प्रमि:कमलीन प्रर्थम मरू प्रवािन – रक्तविीय (Since 1 yr )
कठीन मल, सप्रवमिि
उदरिल ू – On & Off
मुखिमक (Since 1 yr )
्धु मममद्यं
H/O – प्रणिश्यमय + ज्जवर – ्दी (३.५-४ yrs back )
भ्रूमर्धय प्रदेिी िोर्थ व नेर आरक्तिम
सवमंग िोर्थ (1.५ yrs back ) िेव्िम reports के ल्यमवर Proteinuria Detect
झमले
हेतख
मािंसाहार - 1/Week
Yiepee, Pasta, Popcorn – Almost Daily evening
फरसार्
मेद ू वडा – 1/Week
Measles (At the age of 9 Months )
जन्म इततहास – LSCS,
र्मल गभायपैकी एक
संप्राप्ति चा विचार
जतम इणििमस मळ
ु े रोग - प्रणिरोधक ्मिम कमी
जतम िश्चमि – ज्जवर > भुग्ननेर सणतनिमि > ्दी > िमण्डू (्ुधमममंद्य, आलतय
)
मधुरवििाकी - वपत्तप्रशमि
िधममान वितिली रसायन
बंिृ िं तवयाममयष्ु यं प्लीिोदरणवनमिनम् ।
वयस: तर्थमिनं मेर्धयं णिप्िलीनमं रसमयनम् ।। (च.णच.१/४०)
ब ृंहण – बंिृ ि करिमरे आिे म्यििजे िे धमिुकषाि िोऊं देिमर नमिी; व बल
णटकवनू ठे वण्यमस मदि
बंिृ ि िी िरि ममंसमची णचणकत्क्सम आिे व वक्ृ कौ ममंसणिण्डियं असल्यममळ ु े
वक्ृ कमचे बल णटकवनू ठे विमर
वृष्य + मे ध्य – िरीरमिील मज्जजम व िक्र ु धमिचू े िोषि व कमा वमढविमरी
अत्रग्नवधमन – जमठरमणग्न व धमत्क्वमणग्न यम दोिोचें वधान णिप्िली ने उत्तम
प्रकमरे िोिे त्क्यममळ
ु े आमिमचन व क्लेदनमिन िोण्यमस मदि िोिे
िधममान वितिली रसायन उियोग
Lung Cancer
Spleen Cancer
उदररोगाच्र्ा रुग्र्ािंमध्र्े ( Liver Cirrhosis)
ILD (Interstitial Lung Disease)
वपिंपळी सोबत गुडू ी ा वापर सद्ु धा ािंगल्र्ा प्रकारे होतो
त्र्ामळ
ु े दोन्ही एकत्र करुि क्षीरपाक वापरल्र्ास ािंगला फरक
जार्वूि र्ेतो.
एलात्रे घतृ
एलमsजमोदमणरफलमसौरमष्रीव्योषणचरकमन् ।
समरमनररष्टगमयरीिमलबीजकसम्यभवमन् ।।
भल्लमिकं णवडङ्गं च िर्थ
ृ गष्टिलोणतमिम् ।
सणलले षोडिगि
ु े षोडिमंिणतर्थिं िचेि ् ।।
िनु तिेन घिृ प्रतर्थं णस्े चमणतमतिलमणन षट् ।
िव्ीयमा : ण्िेणत्क्रंिणत्क्सिमयम णिगि
ु ं मधु ।।
घिृ मणत्क्रजमिमणत्क्रिलं िि ् लीढं खजमििम् ।
ियोsनिु मनं ित्क्प्रमह्णे रसमयनमयतरिम् ।।
मे र्धयं च्ष्ु यममयष्ु यं दीिनं िणति चमणचरमि ् ।
मे िगल्ु म्यव्यमणधिमण्डुरोगभगतदरमन् ।।
( वम.णच.५/२८-३२)
Haematuria
Symptoms
Gross hematuria produces pink, red or cola-colored
urine due to the presence of red blood cells. It takes
little blood to produce red urine, and the bleeding
usually isn't painful. Passing blood clots in your
urine, however, can be painful.
रक्िसदृशत्िम ् मत्र
ू नय
प्रमेहस्र् वपत्तजस्र् रक्तमेहस्र्
रक्तवपत्तस्र् अधोगतस्र् मत्र
ू जस्र्
रक्त सत्रहत्वम् मूिस्य
अश्मर्ाय:
कामलार्ा:
क्षीर्स्र् मूत्रस्र्
क्षतक्षीर्स्र् (शक्र ु ौजसी क्षीर्े )
मत्र
ू कृच्रस्र् वपत्तजस्र्
मूत्राघातस्र् उष्र्वातसिंज्ञस्र्
मूत्राघातस्र् मूत्रोत्सङ्गसिंज्ञस्र्
मत्रू ाघातस्र् मत्रू ौदकसादसिंज्ञस्र्
कासस्र् क्षतजस्र्
ववास्र् जङ्गमस्र् सवपयण्र्ा: सत ू ार्ा: दिं शात ।
Haematuria + कामला
बिणु ित्त कममलम अवतर्थेि णित्तव्
ृ ी मळ
ु े गडद णिवळम/ लमल रंगमची मरू प्रवत्तृ ी
–
िटोलमदी कषमय
दवु मा कल्ि – मरु वैवण्या समठी
मौणक्तक कममदधु म
लघिु ंचमळ ु णस् जल × णदवस भर णिण्यमसमठी
1. सणिा गडु
2. श्वदंष्रमद्य घिृ
3. िलमििष्ु िमसव
4. एलमदी वटी (कमस णचणकत्क्सम )
5. एलमदी मंर्थ (रमजयक्ष्मम णचणकत्क्सम)
6. एलम +लघिु च ु णस् दधू मचम वमिर
ं मळ
7. णसिोिलमदी चिू ा (वि ं लोचन यक्त
ु )
िम.सं मर्धये – णसचुच्यम फलश्रुिीि रक्तणित्त आिे
Case 3 - साहस , मैथखन जन्य
रुग्ि वय-59 yrs
c/o- रक्तविीय मुर , आणवल मूरिम ज्जवर, ्दी,
वमरंवमर urine infection, Irregular thickened, bladder wall
मल- वे ग 1 / णदवस णिणच््ल / कठीि सप्रवमिि मल urine infection असल्यमस
28/11/2020 – urine proteins 4 +, epithelial cells – 4-5 , RBC – 4-5
5/12/2020 - urine proteins + + epithelial cells – 1-2 , RBC – 2-3
S/H/O –Angioplasty 2yrs back
K/C/O- DM- since 5yrs
HTN- since 7-8 yrs
K/C/O – IHD , LVEF- 30%
BSL – F- 157 PP- 229
कुलज इणििमस- आई , बणिि, भमऊ, ममविी, मममम- DM
मूर िरी्ि - िीि विीय, फे न यक्त
ु , चमलनी सदृि, न णवकमणसिं
हे िु
चिम + णबणतकट-daily.
िमलेभमजी – daily
दणधसेवन
णदवमतवमि
आणर्थाक िमिििमव अणि स्त्रीसेवन आरोिि (डोंगर चढिे )
सिंप्राप्ती
सोम गिु ्य
रक्तणित्त + प्रमेि
च ककत्सा
१)गुडुणच, णिंिळी, मतु िम, सुविा, चंदन, णकरमणिक्तक x णस् ्ीरिमक
सकमळी
ु मभतम, मधसु दु न वटी, व्योषमणद णवरेचन, रक्तिमचक , वल्लीिच
२) मक्त ु , कण्टकिच
ं मळ ं मल
ू
×दोतिी जेविमआधी × एलमदयमररष्ट ३-३ च.
३)िमठम, धममसम, णनिम, ममसं ी, यष्टी, अनंिम × रमरी × समरतविमररष्ट १ च
४) वधाममन णििं ळी रसमयन,
मणञ्जष्ठममेणिनं मणञ्जष्ठमचतदनकषमयं || स.ु णच. ११
उिीरमणद चि
ू ा, कममदधु म रस
कण्टकपच
ं मल
ू - वल्लीपच
ं मल
ू
(अ.ह्र.ति.9/6-7)
ख ा प्रकषामने जाणवते.
अश्मरीत सवम लक्षणांसह त्रमर:मूल लक्षण सद्ध
उदमविा
अश्मरी
त्रचत्रकत्सा
१)िृििच ं मळ
ु े लघिु चं मळ
ु क्वमर्थ × सकमळ - सर्धं यम * खडीसमखरेसि
प्र्ेि – चिं प्रभम गग्ु गळ
ु , णिलमदी मोदक, बिृ त्त्यमदीगि, गो्रु , यव्मर
२) लविभमतकर, णरणवक्रमरस , गोदिं ी, िजरलयिुद × अिमने * बिृ त्क्यमदी घृि
(सुरुवमिीलम बिृ त्क्यमदी कषमय िश्चमि घृि वमिरमवे)
३) लविणरियमणद चिू ा/ कोणकलम् ्मर / अिमममगा ्मर
४) कमरेलम व ओटीिोटमलम ल्िे-णिप्िल्यमदी वैल
५)नमभीिरु ि – 10 र्थेंब *श्रीणबल्विैल
आत्यत्रयक त्रचत्रकत्सा
1) ििृ िच
ं मळ ु , लघिु चं मळ
ु , कफणित्तजज्जवरमचम कमढम ×
सकमळ – सर्धं यम * णरकण्टकमदी तनेि * 4-4 च.
2) वरुिमदी गि, गो्रु , णरणवक्रमरस (१गो) ,गो्रु मदीगुग्गुळ, प्रवमळ,
सुविासुि, चंिप्रभम गुग्गुळ x णदवसमिून ४ वेळम × बिृ त्त्यमदी कषमय *
३ चमचे
३) धमतविं र िैल * ओटीिोटमलम लमविे
योगबणति –
अनुवमसन – णिप्िल्यमदी िैल (100ml) + दधु + सैंधव
णनरूि – मदनफलमदी कल्ि-(मदनफल, णबल्व, िििष्ु यम, यष्टी, वचम,
कुष्ठ, िण्ु ठी, िष्ु करमल
ु णचरक, देवदमरू िचं मळु कमढम, दधु ,
गोमरु , णनगंडु ीिैल, दिमळ ु , ििु िचं मळ
ु ,बलम , एरंडमळ
ू , जीवनीयगि
सि कषमय
बिृ त्क्यमणद गि
बिृ िीकण्टकमररकमकुटजफलिमठम मधक ु ं चेणि ।।
िमचनीयो बिृ त्क्यमणदगािाः णित्तमणनलमििाः
कफमरोचकहृिोगमरू कृच्ररुजमििाः
ज्जवर
धमिुगि ज्जवर+ रक्तदष्टु ी
मेदधमिु दष्टु ी
ज्वराचा त्रवचार
धमिूिमक लवकर िोिो
अमृिमिाव रस
चिं िेखर रस
पनख रावतमक ज्वर
अर्थवमsणि िरीिमकं धमिष्ु वेव क्रममतमलम: ।
यमणति ज्जवरमकुवातितिे िर्थमsप्यिकुवािे ।।
दीनिमं श्वयर्थुं ग्लमणनं िमण्डुिमं नमतनकममिमम् ।
कण्डूरुत्क्कोठणिडकम: कुवातत्क्यणग्नं च िे मदृ ुम।् ।
(च.णच.३/३३६-३३७)
िुनरमविाक ज्जवरममुळे वक्ृ क णवकृणि असल्यमस िुनरमविाक ज्जवरमच्यम क्वमर्थम
मर्धये वणिाि िव्यमने घिृ णस् करमवे.
णकरमिणिक्तकं णिक्तम मतु िं ििाटकोsमिृ म ।
घ्नणति िीिमणन चम्यमसमि् िनु रमविाक ज्जवरं ।।
(च.णच.३/३४३)
च ककत्सा
वय-७ वषा
C/O-
मरु दमि
िीििवु ाकज्जवर वमरंवमर
उदरिल
ु सिि (नमभीप्रदेिी िल
ु )
5 मणिनमिवु ी ज्जवर (१०२°F)
मलमवष्टंभ १ वेग/ २ णदवस
Birth History
Birth History-
1 मणिनमनिं र Fungal and Urine infection
तिनिमन- २ वषा
Mother History-
आईलम epileptic attack
On medication – levipril 500 mg
च ककत्सा
ु दू न वटी
मधस
CRF
त्रचत्रकत्सा
१) गुडूची, कफणित्तज ज्जवर क्वमर्थमचे चूि,ा लघुिंचमूल, िुनरमविाक ज्जवर क्वमिमचे
चठू ी + सुविाणम् ्ीरिमक कटुकमद्य घिृ म सि
② जीवनीय गि, लघिु च ं मलू , िनु नावम, गोधरु + सवु िा णसर्धद ्ीरिमक –
िुनरमविाक ज्जवर घिृ
③ वल्लीिच ं मल
ू , बिृ त्क्यमणदगि, णकरमिणिक्तमणद चिू ,ा दषू ीणवषमरी अगद मधसु दू न,
व्योषमणद णवरे चन, नवजीवन
दिु मरी जेविमआधी खमने – नणृ संि लेि
रमरी जेविम आधी – एलमघररष्ट
Reports - 1/10/2022 Sr. Creatinine – 3.7 GFR-13
-16/12/2022 Sr. Creatinine – 3.41 GFR-14
त्रकरातत्रतक्तात्रे चूणम
णकरमिणिक्तं क्रमक ु ं समतु िं प्रिौण्डरीकं कमलोत्क्िले च ।
णह्रबेरमलू मणन िटोलिरं दरु मलभम ििाटको मिृ मलम् ।
धनञ्जयोदम्यु बरवेिसत्क्वड्तयग्रोधिमलेयवमसकत्क्वक् ।।
िगु मलिमवेिसिण्डुलीयं ससमररवं मोचरसाः समङ्गम ।
िर्थृ क् िर्थृ क् चतदनयोणजिमणन िेनैव कल्िेन णििमणन िर ।।
(च. णच ४ / ७४-७६)
कटखकाेय घतृ
कटुकमरोणििी मतु िं िररिे वत्क्सकमि् िलम् ।
िटोलं चतदनं मवू मा रमयममिम दरु मलभम ॥४७॥
कृष्िम ििाटको णनम्यबो भणू नम्यबो देवदमरु च ।
िैाः कमणषका घिृ प्रतर्थाः णस्ाः ्ीरचिगु ाुिाः ।॥४८॥
रक्तणित्तं ज्जवरं दमिं श्वययूं सभगतदरम् ।
अिमातयसग्ृ दरं चैव िणति णवतफोटकमतं िर्थम ॥४९॥ च.णच.१६
ेूषीत्रवष
ज़्वरे दमिे च णिक्कमयमममनमिे िक्र ु स् ं ये ।
िोफे sणिसमरे मच्ू ्मायमं ह्रिोगे जठरे sणि च ।।
उतममदे वेिर्थौ चैन ये चमतये तयरुु ििवम: ।
यर्थमतवं िेषु कुवीि णवषघ्नैरौषधै: णक्रयमम् ।।
(स.ु क.३/५३-५४)
फलश्रतख ी मध्ये तीनही ममम असणारे कल्प
कल्प नाम Reference त्रमर हृेय ब त्रस्त
अगतत्क्यिरीिकी वम. णच 3 ििलीिणलिं हृिोग मेि
वणसष्ठिरीिकी वम. णच 3 ििलीिणलिं हृिोग मेि
िंचणिक्त घिृ गग्ु गळ
ु वम. णच. 22 जरुर्धवा सवा गद, मद, हृिोग मेि
िीनस
त्र्यषू िमद्य घिृ च.णच18 कमस णिर िल ू ह्रत्क्िल
ू अणनलमष्ठीलम
व्योषमद्य सक्तू च.स.ू 23 तमृणिबणु ्श्च वधािे हृिोग प्रमेि, मरू कृच्र
दग्ु ध लमभ सु स.ु 45/49 मद, मच्ु ्मा, उतममद हृिरोग बणतिदोष
मधु वगा स.ु स.ु 45/132 च्ष्ु यं हृदयं मेि
मदय वगा स.ु स.ु 45/170 इणतियबोधन हृदय बणतिणविोधन
िका रमसीधु स.ु स.ु 45/183 इणतियबोधन हृदय बणतििोधनकर
कल्प नाम Reference त्रमर हृेय ब त्रस्त
सरु मसव स.ु स.ु 45/187 मख
ु णप्रय, णतर्थरमद हृदय मरू ल
गम्यभमरीफल स.ु सु ४६/१८४ के श्य, मेर्धय हृदय मरू णवबतधिन
बमल कुष्ममण्ड स.ु स.ु ४६/२१३ चेिोणवकमर हृदय बणतििोधन
रमतनमणद आतर्थमिन स.ु णच. 38/10 णिरोग्रि,उतममद, ििग्रि मरू कृच््, बणतिग्रि
बणति ,अष्ठीलम
च्यवनप्रमि च.णच1/1/70-74 मे धमं तमणृ ि हृिोग मरू तर्थमन
दोषमंश्चमप्यिकषाणि
लोणिििमणल स.ु स.ु 46/6 च्ष्ु य हृदय मुरल
िररिकी गिु च.णच.1/1/32 णिरोरोग, हृिोग प्रमेि
िट्यमणद-चिू ा च.णच.5/89 णिरोरुजम् हृिोग, हृदि् ूलं बणतििूलं