Fizjonomia miast

Wprowadzenie
Przeczytaj
Grafika interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Fizjonomia miast

Źródło: dostępny w internecie: pixabay.com, domena publiczna.

Rozwój społeczno‐gospodarczy powoduje, że miasta przez cały czas zmieniają swoje

funkcje. Jest to tak zwana sukcesja funkcji, która dotyczy do pewnego stopnia wszystkich
większych miast świata.

Bardzo dobrym przykładem tego zjawiska jest Toruń, który od XIII do XVIII w. dzięki
dogodnemu położeniu fizycznogeograficznemu i komunikacyjnemu pełnił głównie funkcję
handlową. Podczas rozbiorów, gdy miasto znalazło się w zaborze pruskim,
charakterystyczna była dla niego funkcja militarno‐strategiczna (jako twierdza graniczna
i siedziba garnizonów wojskowych). Podczas dwudziestolecia międzywojennego zaczęła
wysuwać się na pierwszy plan funkcja administracyjna (siedziba województwa
pomorskiego). Po II wojnie światowej, w wyniku przeniesienia pracowników naukowych
uniwersytetu w Wilnie, Toruń stał się miastem uniwersyteckim, a na skutek rozwoju
przemysłu chemicznego (np. Elana, Merinotex), również dominującą była funkcja
przemysłowa. Dziś – jak twierdzi prof. Daniela Szymańska – miasto to pełni głównie funkcje:
naukową, kulturalno‐oświatową, turystyczną, administracyjną, przemysłową
i pielgrzymkową.

Świadectwem zmian funkcji miast w czasie jest zróżnicowanie ich zabudowy. W wielu
z nich można dostrzec budynki i infrastrukturę pochodzącą z różnych epok historycznych.
Na pierwszym planie widoczny jest fragment Zespołu Staromiejskiego Torunia pochodzącego ze średniowiecza.
W oddali natomiast rozciągają się blokowiska będące pozostałością po okresie komunistycznym.
Źródło: D. Galus, Toruń, dzielnica Starego i Nowego Miasta w obrębie murów miejskich, 1233, 1264
CC BY-SA 3.0 PL, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org.

Twoje cele

Zdefiniujesz pojęcie fizjonomii miasta.

Rozróżnisz typy fizjonomiczne miast, wymienisz ich główne cechy i podasz
przykłady miast zaliczanych do każdego z typów.
Dostrzeżesz związki między typami fizjonomicznymi miast a kręgami cywilizacyjnymi
i poziomem rozwoju społeczno‐gospodarczego państw, w których są one położone.
Ocenisz rolę czynnika historycznego we współczesnej fizjonomii miast.
Przeczytaj

Fizjonomia miasta
Fizjonomia miasta to inaczej jego wygląd zewnętrzny, na który składają się: plan (układ
przestrzenny) oraz sposób jego zabudowy (wielkość budynków, rodzaje materiałów
budowlanych, styl architektoniczny). W wielu miastach stare budynki pełnią współcześnie
nowe funkcje. Na przykład w dawnych pałacach znajdują się urzędy, restauracje, muzea czy
hotele, a stare siedziby zakładów przemysłowych pełnią funkcje turystyczno‐rekreacyjne
lub naukowe. Wygląd miasta jest wypadkową warunków środowiska naturalnego oraz
czynnika historycznego. Dlatego miasta o dłuższej historii mają bardziej zróżnicowaną
fizjonomię niż te powstałe stosunkowo niedawno. Bardzo często można dostrzec wyraźne
granice między starszą a nowszą częścią miasta. Czasami wśród starszej zabudowy pojawiają
się elementy tej najnowszej, co nie zawsze pozwala na jednoznaczne rozpoznanie
przeszłości danego obszaru.

Układy przestrzenne miast

Układy przestrzenne można najprościej podzielić na regularne i nieregularne. Pierwsze
z nich powstały w sposób planowy i zorganizowany. Cechują się one zgeometryzowanym
układem ulic. Plany nieregularne natomiast charakteryzują się nieuschematyzowanym
układem krętych ulic, które przecinają się pod różnym kątem, co wynika z miejscowej
topografii terenu i możliwości technologicznych epoki, w jakiej powstały.

Układem regularnym charakteryzują się m.in. miasta powstałe w starożytności. Ich cechą
rozpoznawczą jest prostokątny rynek położony w centrum oraz sieć ulic przecinających się
pod kątem prostym, poprowadzonych od placu w kierunku murów obronnych. Plac ten
w starożytnej Grecji nazywany był agorą, a w Rzymie – Forum Romanum. Kolejnym
przykładem są miasta średniowieczne, które były zakładane na planie kolistym, z centralnie
położnym rynkiem i wąskimi, krętymi ulicami prowadzącymi w kierunku murów
obronnych. Układem tym cechują się także miasta renesansowe, budowane na planie
regularnego wieloboku. Z kolei miasta powstałe w epoce przemysłowej (XIX w.) odznaczają
się szachownicowym układem ulic, który pozwalał na bardzo szybką rozbudowę poprzez
wydłużanie dróg do siebie prostopadłych. Niektóre miasta na początku swojego istnienia
miały układy chaotyczne i nieregularne. W późniejszych okresach, w wyniku procesów
przebudowy, stały się miastami o układzie regularnym. Zdarza się również, że układy
przestrzenne są bardzo złożone – część miasta cechuje się układem regularnym, a część –
nieregularnym.
Zamość jest przykładem miasta renesansowego o regularnym planie ulic zamkniętych w formie wieloboku
Źródło: MaKa~commonswiki, Plan Starego Miasta w Zamościu, CC BY-SA 3.0, dostępny w internecie:
h ps://commons.wikimedia.org/wiki/File:Stare_Miasto_Zamo%C5%9B%C4%87_plan.png.

Typy fizjonomiczne miast

Do najważniejszych typów fizjonomicznych ośrodków miejskich należą typy: europejskie,
amerykańskie, wschodnioazjatyckie, arabskie i afrykańskie. Nawiązują one do kręgów
kulturowych i poziomu rozwoju krajów.

Miasta europejskie
W Europie miasta powstały w ramach jednego kręgu cywilizacyjnego, dlatego mają wspólne
cechy. W większości z nich centrum stanowi starówka o wąskiej i zwartej zabudowie
i ciasnych uliczkach, otoczona najczęściej młodszymi dzielnicami o charakterze
śródmiejskim, a następnie terenami przemysłowymi powstałymi w XIX w. Natomiast na ich
obrzeżach można spotkać nowe osiedla, zakłady przemysłowe i centra handlowe. Układ ten
jest charakterystyczny dla Europy Zachodniej i Środkowej. Taki typ miasta występuje m.in.
w Pradze, Pilznie, Heidelbergu i Warszawie.
Stare Miasto w Warszawie
Źródło: dostępny w internecie: pixabay.com, domena publiczna.

Praga w Czechach
Źródło: dostępny w internecie: pixabay.com, domena publiczna.

W obrębie miast europejskich wyróżnia się jeszcze miasta śródziemnomorskie

i socjalistyczne. Pierwsza grupa nazywana bywa też miastami słońca i ograniczonej
przestrzeni. Charakterystyczne są dla niej ślady starożytnego stylu oraz układu
przestrzennego wynikającego z antycznego rodowodu. Odznaczają się ciasnymi i wąskimi
uliczkami, z reguły białą, grubą, kamienną zabudową, która chroni przed słońcem,
kamiennymi podłogami i fasadami zwróconymi w kierunku północnym, a także dużą liczbą
kościołów i pałaców. Wąskie, kręte i wznoszące się w górę ulice wynikają z ich
dostosowania do rzeźby terenu. Przykładami tego typu miast są Ateny i Dubrownik. Miasta
socjalistyczne występują zaś w Europie Środkowej i Wschodniej. Cechują się dużymi
osiedlami mieszkaniowymi będącymi monotonnymi kompleksami szeregowo ustawionych,
wielopiętrowych bloków. Wielkie dzielnice przemysłowe tych miast oddzielone są od
pozostałych obszarów pasami zieleni. Obecnie upodabniają się one do miast
zachodnioeuropejskich, co wynika z przebudowy dzielnic centralnych. Przykładami tego
typu miast są: Ruda Śląska, Bydgoszcz czy dzielnica Krakowa – Nowa Huta, gdzie
przynajmniej we fragmentach doszukać się można cech tego typu fizjonomicznego.

Dubrownik w Chorwacji
Źródło: dostępny w internecie: pixabay.com, domena publiczna.
Bydgoszcz w Polsce
Źródło: dostępny w internecie: pxhere.com, domena publiczna.

Miasta amerykańskie

Miasta amerykańskie można podzielić na miasta północnoamerykańskie (razem

z australijskimi) oraz miasta Ameryki Łacińskiej. Fizjonomia miast zakładanych przez
Europejczyków różni się w zależności od narodu, który kolonizował dany obszar. Australia,
Kanada i USA posiadają dwudzielny charakter swoich miast. W centrum znajduje się
XIX‐wieczna zabudowa przemysłowa i mieszkaniowa z kratowym układem ulic, w obrębie
której występuje nowoczesna dzielnica biznesowa (city) o wysokiej zabudowie
skoncentrowanej na niewielkiej powierzchni. Natomiast na zewnątrz obszaru
śródmiejskiego rozciąga się tzw. dzielnica „dywanowa” (willowa) złożona z dużej liczby
domów jednorodzinnych. Poszczególne dzielnice mieszkaniowe różnią się między sobą
standardem wynikającym ze statusu społeczno‐zawodowego zamieszkujących je grup
mieszkańców. Tereny wokół centrum zasiedla uboga ludność czarnoskóra (np.
Afroamerykanie), natomiast na peryferiach osiedla się zamożna ludność biała. Ten
charakterystyczny układ nazywany jest „czarnymi miastami z białymi kołnierzykami”.
Występuje na przykład w Los Angeles, San Francisco czy Chicago.
San Francisco w USA
Źródło: dostępny w internecie: pixabay.com, domena publiczna.

Los Angeles w USA

Źródło: BDS2006, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.
Brisbane w Australii
Źródło: dostępny w internecie: flickr.com, licencja: CC BY 2.0.

Drugim typem miast amerykańskich są obszary latynoamerykańskie skolonizowane przez

Hiszpanów. Centrum tych miast stanowił duży, prostokątny plac, przy którym zlokalizowany
był kościół i budynki administracyjne. Kształt ulic nawiązywał do regularnej szachownicy,
a wraz z oddalaniem się od centrum zabudowa ulegała stopniowemu rozluźnianiu. Nie bez
przyczyny użyto tutaj czasu przeszłego, ponieważ obecnie w wielu miastach układ taki
stanowi już tylko pewnego rodzaju starówkę, co wynika z upodabniania się tych miast do
stylu północnoamerykańskiego. Występuje on w pełnej okazałości jedynie w niektórych
mniejszych miejscowościach. Przykładami tego typu miast są choćby Peru i Meksyk,
w których można odnaleźć wymienione wyżej cechy.
Buenos Aires w Brazylii
Źródło: J. Royan, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.

Miasta azjatyckie (miasta w Azji Wschodniej, Południowo-Wschodniej

i Południowej)
W kręgu cywilizacyjnym Azji Wschodniej i Południowo‐Wschodniej obszar zamieszkiwany
niegdyś przez zamożnych i sprawujących władzę był oddzielony od pozostałej części miasta
murami (tzw. miasto w mieście). Charakterystyczny dla niego jest plan kwadratu lub
prostokąta, z regularnym układem ulic i tradycyjną zabudową. Główne ulice zostały
wytyczone równolegle do murów, a także do głównych bram miasta. Jednakże fizjonomia
tych miast obecnie nawiązuje do miast północnoamerykańskich, głównie ze względu na
nowoczesną dzielnicę city kontrastującą z niższą, tradycyjną, historyczną zabudową. Nowe
tereny rozbudowują się według regularnego, szachownicowego układu. Przykładami tego
typu miast są Hongkong i Seul.

W kręgu hinduskim Azji Południowej centralną część miasta stanowi siedziba władcy oraz
budynki sakralne. W bliskim sąsiedztwie znajdują się dzielnice handlowe
i mieszkalne najbogatszej ludności. Peryferia natomiast stanowią slumsy, w których żyje
ludność najuboższa. Rozrastają się one w zastraszającym tempie. Powstaje także coraz
więcej wieżowców.

Miasta arabskie

Położone są one zarówno w Azji, jak i w Afryce, dlatego stanowią osobną kategorię. Dla miast
arabskich zlokalizowanych w obrębie kręgu muzułmańskiego charakterystyczny jest
chaotyczny układ przestrzenny: małe place i targi, do których prowadzą gęsto
rozmieszczone, kręte i wąskie uliczki. Centrum stanowi arabska medyna (stare miasto)
z meczetami i minaretami. Otaczają ją dzielnice o różnych funkcjach (mieszkaniowych,
przemysłowych, usługowych). Cechą charakterystyczną współczesnego budownictwa jest
uniwersalizm, czyli występowanie bloków, domów jednorodzinnych, hal magazynowych,
zakładów produkcyjnych oraz centrów biznesowych i handlowych tuż obok tradycyjnej
zabudowy. Warto dodać, że w domach nie spotyka się okien od strony ulicy. Im dalej od
medyny, tym większy jest odsetek ludności biednej, która na obrzeżach miast tworzy
dzielnice nędzy (bidonville). Przykładami tego typu miast są Tunis, Kair, Bagdad czy
Damaszek. Niektóre miasta o wyższym poziomie rozwoju (który wynika głównie
z przemysłu naftowego), takie jak chociażby Dubaj, przypominają w tej chwili miasta
północnoamerykańskie.

Kair w Egipcie
Źródło: dostępny w internecie: pixabay.com, domena publiczna.
Fragment ulicy w Marakeszu w Maroku
Źródło: dostępny w internecie: flickr.com, licencja: CC BY 2.0.

Miasta afrykańskie
Badacze wyróżniają jako osobny typ fizjonomiczny miasta afrykańskie, które są położone
w Afryce Subsaharyjskiej. Cechują się one chaotyczną zabudową, która swoim wyglądem
przypomina bardziej obszar wiejski. Jest to miejsce życia ludności czarnoskórej. Wyraźnie
oddzielone są poszczególne dzielnice funkcjonalne (administracyjna, handlowa, usługowa).
W centrum miasta (zbudowanym przez kolonizatorów) układ ulic jest dość regularny,
istnieje wiele elementów zieleni, a budynki cechują się wyższym standardem. Zamieszkuje
je ludność zamożna. Przykładem takiego miasta jest Dżuba (Sudan Południowy).
Dżuba w Sudanie Południowym
Źródło: Pla num11, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 4.0.

Analizując typy fizjonomiczne miast w poszczególnych kręgach cywilizacyjnych, zauważa

się zmienny charakter zabudowy w tych ośrodkach. W wielu rejonach o niższym poziomie
rozwoju punktowo rozwijają się miasta, które przypominają typ północnoamerykański.
Bardzo często w obrębie jednego miasta występują olbrzymie kontrasty wynikające
z różnego statusu społecznego mieszkańców.

Słownik
Afryka Subsaharyjska

część Afryki położona na południe od Sahary

bidonville

slumsy, czyli obszary zamieszkane przez najuboższą ludność, typowe dla krajów arabskich

city

cześć biznesowa krajów północnoamerykańskich i australijskich charakteryzująca się

występowaniem wysokich wieżowców; obecnie wiele miast spoza tego kręgu
cywilizacyjnego upodabnia swoje fragmenty do city

dzielnica „dywanowa”

dzielnica domów jednorodzinnych, typowa dla miast północnoamerykańskich

i australijskich
fizjonomia miasta

wygląd zewnętrzny miasta, na który składają się: układ przestrzenny (plan) oraz sposób
jego zabudowy (wielkość budynków, rodzaje materiałów budowlanych, styl
architektoniczny)

minaret

wysoka wieża meczetu

sukcesja funkcji miasta

zmiana dominującej funkcji miasta w skali czasu

Grafika interaktywna

Polecenie 1

Zapoznaj się z poniższą grafiką. Czy przed przeczytaniem charakterystyki potrafisz podać
kilka cech fizjonomicznych miast zaprezentowanych na załączonych fotografiach? Wyszukaj
w źródłach internetowych lub we własnych zbiorach fotograficznych inne przykłady miast
należących do poszczególnych typów fizjonomicznych.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., CC BY-SA 3.0

Grafiki:
1. P. Andersson, CC0 / domena publiczna, dostępny w internecie:
h ps://www.goodfreephotos.com/denmark/copenhagen/overlook-of-the-cityscape-of-copenhagen.jpg.php
1. CC0 domena publiczna, dostępny w internecie: h ps://pxhere.com/pl/photo/1376420
1. Dartys, Osiedle Retkinia, CC BY-SA 3.0, Link
2. CC0 domena publiczna, dostępny w internecie:h ps://www.goodfreephotos.com/united-states/california/los-angeles/skyline-
of-los-angeles-california-during-the-day.jpg.php
2. J. Royan / h p://www.royan.com.ar, CC BY-SA 3.0, Link
3. CC0 domena publiczna, dostępny w internecie: h ps://pxhere.com/en/photo/961557
3. Aleksandr Zykov from Russia - Dhobi Ghat, Mumbai, India, CC BY-SA 2.0, Link, dostępny w internecie:
h ps://commons.wikimedia.org/wiki/File:Dhobi_Ghat,_Mumbai,_India_(20573363004).jpg
4. Pexels, Pexels license, dostępny w internecie: h ps://www.pexels.com/photo/architecture-buildings-cairo-egypt-326725/
5. L. Kra , Mathare Slum in Nairobi, CC BY-SA 2.0, dostępne w internecie:
h ps://www.flickr.com/photos/gtzecosan/5163712552.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Zaznacz poprawne dokończenie zdania.

Na fizjonomię, czyli wygląd zewnętrzny miasta, składają się:

 ludność, władze miasta oraz jego granice administracyjne.

 prezydent lub burmistrz oraz rada miasta.

 układ przestrzenny i sposób zagospodarowania miasta.

 funkcje miasta i jego powiązania z innymi ośrodkami.

Ćwiczenie 2 輸

Wskaż miasta powstałe w okresie średniowiecza.

 Tallin

 Carcassonne

 Toruń

 Zamość
Ćwiczenie 3 輸

Uzupełnij zdania. Skorzystaj z podanych niżej wyrażeń.

Miasta arabskie występują na Wschodzie i w północnej części . Cechują

się zabudową oraz krętymi i ulicami, które dochodzą do placów
lub rynków. Centrum tego typu miasta nazywane jest . Charakterystyczną cechą
domów w miastach arabskich jest brak okien od .

szerokimi Bliskim ulicy dużych Afryki Azji agorą wąskimi

niewielkich Dalekim północy chaotyczną południa regularną medyną

Ćwiczenie 4 醙

Przyporządkuj wymienione cechy do odpowiednich typów fizjonomicznych miast.

miasta śródziemnomorskie

ciasna zabudowa

centrum zwykle stanowi

historyczna starówka

miasta socjalistyczne wielkie dzielnice przemysłowe

tych miast oddzielone są od
pozostałych obszarów pasami
zieleni

wraz z oddalaniem się od

miasta zachodnio- i środkowoeuropejskie centrum widać zróżnicowaną
zabudowę, która świadczy
o długiej historii tych miast

monotonny krajobraz

na ich obrzeżach można spotkać

nowe osiedla, zakłady
przemysłowe i centra handlowe

duże osiedla mieszkaniowe

z wielkiej płyty

białe, grube mury

układ ulic często wynika

z topografii terenu

Ćwiczenie 5 醙

Ćwiczenie 6 醙

Źródło: Grafiki od lewej:

1. Burgert Behr, Praca własna, CC BY-SA 4.0, Link
2. Aiseneya W,, dostępne w internecie: h ps://www.pexels.com/photo/deoksugung-deoksugung-palace-historic-buildings-
korea-2168533/
3. R. Thompson, Own work, CC BY-SA 4.0, Link
4. ivanbagic, CC 0, dostępne w internecie: h ps://pixabay.com/pl/photos/dubrownik-dalmacja-stare-miasto-2247300/
5. Pko, Own work, CC BY-SA 4.0, Link.
Ćwiczenie 7 醙

Połącz nazwy miast z odpowiadającymi im typami fizjonomicznymi.

Osaka miasto afrykańskie

miasto północnoamerykańskie lub

Katowice
australijskie

Kair miasto socjalistyczne

Sydney miasto arabskie

Neapol miasto wschodnioazjatyckie

Dżuba miasto śródziemnomorskie

Ćwiczenie 8 醙

Rozwiąż krzyżówkę.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

1. Część miasta starsza od pozostałych jego fragmentów.

2. Rodzaj dzielnicy (nazywanej czasem „dywanową”) w miastach północnoamerykańskich
i australijskich.
3. Otaczały miasta średniowieczne.
4. Budynek sakralny charakterystyczny dla miast arabskich.
5. Kontynent, na którym istnieje wiele miast charakteryzujących się fizjonomią podobną do
miast położonych w Ameryce Północnej.
6. Część biznesowa dużych miast, w której na niewielkiej powierzchni skoncentrowana jest
duża liczba drapaczy chmur.

Ćwiczenie 9 難

Wymień dwie zalety i dwie wady mieszkania w dzielnicy willowej w mieście amerykańskim.
Ćwiczenie 10 難

Podaj dwa przykłady rozwiązań, które można zastosować, by poprawić krajobraz osiedli
mieszkaniowych miast socjalistycznych.
Dla nauczyciela

SCENARIUSZ LEKCJI

Imię i nazwisko autora: Monika Piechowicz‐Kruk

Przedmiot: geografia

Temat zajęć: Fizjonomia miast

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum/technikum, zakres rozszerzony, klasa II

Podstawa programowa

Zakres rozszerzony: VIII. Zróżnicowanie struktur społecznych i procesów urbanizacyjnych:

struktury językowe i wykształcenia, kulturowe postrzeganie przestrzeni, zwartość
socjoetniczna, fazy urbanizacji, procesy metropolizacji, typy fizjonomiczne i funkcje miast,
formy zespołów miejskich.

Uczeń:

6. identyfikuje funkcje, typy fizjonomiczne miast i formy zespołów miejskich na świecie,

wiąże typy fizjonomiczne miast z kręgami cywilizacyjnymi oraz poziomem rozwoju
gospodarczego państw.

Kształtowane kompetencje kluczowe

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii,
kompetencje cyfrowe,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

definiuje pojęcie fizjonomii miasta,

rozróżnia typy fizjonomiczne miast, wymienia ich główne cechy i podaje przykłady
miast zaliczanych do każdego z nich,
dostrzega związki między typami fizjonomicznymi miast a kręgami cywilizacyjnymi
i poziomem rozwoju społeczno‐gospodarczego państw, w których są one położone,
ocenia rolę czynnika historycznego we współczesnej fizjonomii miast.

Strategie nauczania: konektywizm

Metody nauczania: burza mózgów, miniwykład, pogadanka, praca z grafiką interaktywną,
„gadająca ściana”

Formy zajęć: praca indywidualna, praca w parach, praca w grupach, plenum

Środki dydaktyczne: tablica interaktywna/monitor dotykowy lub tablety, plakat, mapa

polityczna świata

Materiały pomocnicze

Kiełczewska‐Zalewska M., Geografia osadnictwa, PWN, Warszawa 1972.

Szymańska D., Geografia osadnictwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2013.

Szymańska D., Urbanizacja na świecie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.

Szymańska D., Korolko M., Inteligentne miasta, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2015.

PRZEBIEG LEKCJI

Faza wprowadzająca

Nauczyciel rozdaje uczniom kartki A4 i dobiera ich w pary. Następnie prosi, aby
zastanowili się i wypisali na otrzymanych kartkach typy miast na świecie i podali ich
przykłady.
Uczniowie, odwołując się do już posiadanej wiedzy i doświadczeń, zapisują notatki lub
przedstawiają swoje odpowiedzi graficznie.
Po pracy grup następuje rozmowa na plenum. Uczniowie podają swoje przykłady typów
miast i wskazują je na mapie oraz wymieniają czynniki wpływające na charakter
przykładowego miasta.
Po pogadance nauczyciel podsumowuje zebrane informacje i przedstawia temat lekcji.
Uczniowie zapoznają się z treścią wprowadzenia do e‐materiału i z celami lekcji.

Faza realizacyjna

Uczniowie zapoznają się z pierwszym fragmentem tekstu bloku tematycznego

(Fizjonomia miast). Następnie wraz nauczycielem określają cechy miast, na podstawie
których można rozpoznać ich fizjonomię. Nauczyciel zapisuje na tablicy propozycje
uczniów, od razu je właściwie formułując.
Nauczyciel, bazując na kolejnym fragmencie w bloku tematycznym, z którym zapoznają
się uczniowie (Układy przestrzenne miast), omawia cechy układów przestrzennych na
przykładzie miast powstałych w starożytności i renesansie. Następuje podsumowanie
w postaci miniwykładu.
Następnie nauczyciel dzieli uczniów na grupy. Każda grupa wybiera lidera
i opracowuje plakat obrazujący i opisujący konkretny typ fizjonomiczny miast: 1) miasta
 starożytne, 2) miasta europejskie, 3) miasta amerykańskie, 4) miasta
wschodnioazjatyckie, 5) miasta arabskie, 6) miasta afrykańskie.
Po przygotowaniu prac nauczyciel wraz z uczniami wywiesza na ścianie plakaty, w ten
sposób powstaje „gadająca ściana”. Każdy uczeń może podejść i sam przedstawić
zapisane treści. Uczniowie prezentują i omawiają na plenum swoje plakaty, a reszta
uczniów może zadawać pytania i porównywać wygłaszane treści z własnymi
spostrzeżeniami.
Na podstawie grafiki interaktywnej uczniowie wspólnie rozpoznają różne typy
fizjonomiczne miast i ich cechy. Nauczyciel podsumowuje zebrane informacje w formie
miniwykładu.

Faza podsumowująca

Nauczyciel podsumowuje etapy lekcji, zestawiając je z założonymi celami i wprowadza

do fazy ćwiczeń na podstawie poznanego materiału. Uczniowie wykonują ćwiczenia
zawarte w części „Sprawdź się”.
Omówienie wyników ćwiczeń. Nauczyciel pyta uczniów o to, co było dla nich nowe lub
trudne. Uczniowie dzielą się swoimi doświadczeniami.

Praca domowa

Planując wymarzoną podróż, który z typów miast byłby Twoją ulubioną destynacją? Co
najbardziej Cię w nim fascynuje?

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium

Grafika interaktywna może zostać wykorzystana podczas zajęć na temat występowania

zespołów miejskich na świecie.