ÍÅÁ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÁ

ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÔÇÓ ÍÅÁÓ ÅËËÁÄÁÓ

ÁÖÉÅÑÙÌÁ ÓÔÏÍ ÊÏÉÍÙÍÉÏËÏÃÏ

ÅÕÁÃÃÅËÏ ËÅÌÐÅÓÇ
ÓÕÃÃÑÁÖÅÁ ÔÏÕ ÅÐÉÊÁÉÑÏÕ

«‘Ç ôåñáóôßá êïéíùíéêÞ óçìáóßá

ô™í âëáê™í Tí ô¨ óõã÷ñüí¤ âߤ»

Aðü ôüí ÌåëÝôç Ìåëåôüðïõëï

Alain Tourainne
‘Ç TìöÜíéóç ìé@ò íÝáò êïéíùíßáò ô\ò Tñãáóßáò
Aðïêëåéóôéêüôçôá óôÜ UëëçíéêÜ – ìåôÜöñáóç: ×ñ\óôïò Óðýñïõ

Friedrich Nietzsche
Ït ðñïðëáôùíéêïß öéëüóïöïé
ìåôÜöñáóç ôïõ ÂáããÝëç ÄïõâáëÝñç Aðü ôü ðñùôüôõðï

• ÓõìðåñÜóìáôá Aðü ôü 14ï Ðáãêüóìéï ÓõíÝäñéï Êïéíùíéïëïãßáò

Ìüíôñåáë 1998 – Aðü ôüí Ã. ÊáööÝ
• ‘Ç ’ÁñéóôåñÜ ãéÜ ôïí ²Éùíá Äñáãïýìç
êåßìåíá ô™í ÃéÜííç ÊïñäÜôïõ êáß Íßêïõ Ãéáííéïˆ
• Äýï êåßìåíá ôïˆ Óðýñïõ Êïõôñïýëç ãéÜ ôüí Ðáíáãéþôç Êïíäýëç
êáß ôÞí äïóßëïãç äéáíüçóç

28
Ït ÂÉÂËÉÏÖÏÑÉÅÓ Aðü ôüí Êþóôá Óïöéáíü

ÖÈÉÍÏÐÙÑÏ 1999 • 12ïò ×ÑÏÍÏÓ • ´ ÐÅÑÉÏÄÏÓ • ÄÑ×. 2000 • ÅÊÄÏÓÅÉÓ ÐÁÐÁÆÇÓÇ

 ÁÖÉÅÑÙÌÁ ÓÔÏÍ
ÅÕÁÃÃÅËÏ ËÅÌÐÅÓÇ
ôïˆ ÌåëÝôç ’Ç. Ìåëåôüðïõëïõ

Å íá Aðü ôÜ ðéü ðñùôüôõðá ðíåýìáôá óôÞí

‘ÅëëÜäá ôïˆ 20ïˆ ásþíá, ‚ ʼnÜããåëïò
ËåìðÝóçò, Väùóå ìéÜ ñçîéêÝëåõèç Uñìç-
íåßá ô\ò êïéíùíßáò, ìÝ ðëá ôÞí êáõóôéêÞ ôïõ
ðÝííá êáß ôü Aíáôñåðôéêü ôïõ ÷éïˆìïñ. ²Åãñá-
øå ðïëëÜ êáß óçìáíôéêÜ Vñãá, ôü óôßãìá ôïõ -
ìùò äßíåé óôü AîåðÝñáóôï «‘Ç ôåñáóôßá êïéíù-
íéêÞ óçìáóßá ô™í âëáê™í Tí ô¨ óõã÷ñüí¤ âߤ »
(1941), ôü ‚ðïrï Tîáêïëïõèår íÜ Tðáíåêäßäåôáé
êáß íÜ äéáâÜæåôáé ìÝ÷ñé óÞìåñá. ‘Ï ËåìðÝóçò
eôáí ìéÜ ðïëõóýíèåôç, AíôéöáôéêÞ êáß só÷õñÞ
ðñïóùðéêüôçôá, Aóõìâßâáóôïò êáß AíéäéïôåëÞò,
ðïý êÞñõîå ôüí ðüëåìï óôÞí êïéíùíßá ô\ò T-
ðï÷\ò ôïõ: «’ÁëëÜ ð™ò ôÞí AíôéëáìâÜíïìáé ôÞí
TðéóôÞìç ìïõ; Ït óõíÜäåëöïß ìïõ, êáëÜ êáß ÷ñõ-
óÜ ðáéäéÜ, ôÞí èÝëïõíå ãéÜ êáììéÜ êáññéÝñá —
êáß ìÞðùò äÝí V÷ïõíå äßêéï; ’Åãþ ìùò ôÞí èÝ-
ëù ãéÜ íÜ êÜìù ðüëåìï...»1. ÔÞí TðéóôÞìç ô\ò
êïéíùíéïëïãßáò ôÞí åyäå, ðùò êáß Cëëïé óôï÷á-
óôÝò ô\ò Tðï÷\ò ôïõ, óÜí ðëï ãéÜ ôÞí Aëçèé-
íÞ äéÜãíùóç êáß ôÞí ôåêìçñéùìÝíç äåïíôïëïãßá
ôïˆ êïéíùíéêïˆ ãßãíåóèáé. ’ÁíÜìåóá óôßò ðñù-
ôüôõðåò êáß äõíáôÝò óêÝøåéò ôïõ, óõíáíô@ êá-
íåßò TêðëçêôéêÝò ðñïöçôåråò ãéÜ ôÞí ìç÷áíï-
ðïßçóç ô\ò uäéáò ô\ò Aíèñþðéíçò æù\ò, ãéÜ ôÞí
ðïäïóöáéñïðïßçóç ô\ò ðïëéôéê\ò a ãéÜ ôÞí Tîá-
÷ñåßùóç ôïˆ Ôýðïõ êáß ôÜ «äéáðëåêüìåíá». ²Å-
æçóå ìéÜ äýóêïëç æùÞ, AëëÜ, óÞìåñá, Tðéóêï-
ðþíôáò ôßò äéöïñïýìåíåò Tîåëßîåéò ôïˆ ásþíá
ìáò, ìðïñïˆìå íÜ ôüí êáôáôÜîïõìå AíÜìåóá óôÜ
óðïõäáéüôåñá TðéóôçìïíéêÜ ðíåýìáôá ô\ò íåï-
åëëçíéê\ò äéáíüçóçò.

ÍÝá Êïéíùíéïëïãßá, ôåˆ÷ïò 28, Öèéíüðùñï 1999, óó. 9-44

10
Âßïò êáß ðñïóùðéêüôçôá ôïˆ Å‰Üããåëïõ ËåìðÝóç
ʼnÜããåëïò ËåìðÝóçò ãåííÞèçêå óôüí Ìý-
Ï ôéêá ʼnâïßáò ôü 1906. ‘Ç ïsêïãÝíåéÜ ôïõ
êáôáãüôáí Aðü ôÞí ´Õäñá êáß Aðü Têår ìåôáêé-
íÞèçêå óôÞí ŋâïéá, ðñ™ôá óôÜ Ößëá êáß ìåôÜ
óôüí Ìýôéêá, Xíá ÷ùñéü Vîù Aðü ôÞí ×áëêßäá.
‘Ï ËåìðÝóçò åy÷å Añâáíßôéêç êáôáãùãÞ, ãéÜ ôÞí
‚ðïßá eôáí ŠðåñÞöáíïò. Á‰ôïáðåêáëårôï «Ëåì-
ðÝóçò ‚ ’Áñâáíßôçò». Èåùñïˆóå ôïýò ’Áñâáíß-
ôåò ÷ùñéêïýò ìÝ ŠãéÝò ìõáëü êáß ŠãéÝò Víóôéêôï
êáß óõíÞèéæå íÜ ëÝåé ìÝ ìåíéäéÜôéêç ðñïöïñÜ:
«Nous sommes Albaniens»2. ²Éóùò ãé' á‰ôü åy-
÷å Víôïíï ôü óõíáßóèçìá ô\ò íïìéìüôçôáò êáß
ô\ò ôÜîåùò.
‘Ï ËåìðÝóçò åy÷å äõóôõ÷éóìÝíá ðáéäéêÜ
÷ñüíéá. ²Åìåéíå ñöáíüò Aðü ìçôÝñá óÝ ðïëý ìé-
êñÞ _ëéêßá, ‚ ðáôÝñáò ôïõ îáíáðáíôñåýôçêå êáß
‚ ìéêñüò ËåìðÝóçò ìåãÜëùóå ìåôáêéíïýìåíïò A-
ðü ôÞí ìßá èåßá óôÞí Cëëç. ‘Ï ðáôÝñáò ôïõ, ðïý
eôáí Tðé÷åéñçìáôßáò, ìåôáêüìéóå ôåëéêÜ óôÞí
’ÁèÞíá.
‘Ï íåáñüò ËåìðÝóçò, ›ò ìáèçôÞò óôü ãõ-
ìíÜóéï ×áëêßäïò, óõíÝãñáøå ìéÜ Vêèåóç ðïý èå-
ùñÞèçêå Cêñùò TðáíáóôáôéêÞ êáß «Aíáñ÷éêÞ»
êáß ãé' á‰ôü AðåâëÞèç Aðü ôü ó÷ïëårï ôïõ. ²Å-
ôóé AíáãêÜóèçêå íÜ ìåôáêéíçèår óôÞí ’ÁèÞíá,
ðñïêåéìÝíïõ íÜ ôåëåéþóåé ôü ãõìíÜóéï. ÓôÞí óõ-
íÝ÷åéá, ôü 1921, ‚ ðáôÝñáò ôïõ ôüí Vóôåéëå óôÞí
Ãåñìáíßá ãéÜ óðïõäÝò. ’ÅðåéäÞ eôáí Aêüìá A-
íÞëéêïò, åy÷å Xíáí ‘Åâñárï êçäåìüíá, ðÜñá ðï-
ëý á‰óôçñü, ôüí ‚ðïrï ôåëéêÜ ‚ íåáñüò ËåìðÝ-
óçò AðÝðåìøå. Öïßôçóå óôü ÐáíåðéóôÞìéï ô\ò
Öñáíêöïýñôçò. Óðïýäáóå êïéíùíéïëïãßá êáß ðï-
ëéôéêÝò êáß ïsêïíïìéêÝò Tðéóô\ìåò. Åy÷å äÜóêá-
ëï ôüí äéÜóçìï Ãåñìáíü êïéíùíéïëüãï Franz
Oppenheimer, «ôüí ôåëåéüôåñï óõóôçìáôéêü ô\ò
TðéóôÞìçò ôáýôçò»3, ðáôÝñá ôïˆ TöåõñÝôç ô\ò
Aôïìéê\ò âüìâáò. ÐáñÜëëçëá, Aó÷ïëÞèçêå ìÝ
ôÞí tóôïñßá ô\ò ÔÝ÷íçò, ôÞí å‰ñùðáúêÞ ëïãïôå-
÷íßá êáß ôÞí äçìïóéïãñáößá. ‘Ç óðÜíéá ãåíéêÞ
ôïõ ðáéäåßá åyíáé TìöáíÞò óÝ ëï ôïõ ôü Vñãï.
Ðïëý Añãüôåñá, ìåãÜëïò, Vëáâå ðôõ÷ßï ïsêïíï-
ìéê™í Tðéóôçì™í êáß óôÞí ‘ÅëëÜäá.
Ôü 1927 ŠðÝâáëå ôÞí äéäáêôïñéêÞ ôïõ äéá-
ôñéâÞ ìÝ èÝìá: Ideen zur Soziologie des
Griechentums (ÓõìâïëÞ åsò ôÞí Êïéíùíéïëïãßáí
ôïˆ ‘Åëëçíéóìïˆ, óåëßäåò 415), óôÞí ‚ðïßá Tîå-
ôÜæåé óõóôçìáôéêÜ ôßò ãåùãñáöéêÝò êáß tóôïñé-
êÝò óõíôåôáãìÝíåò ôïˆ ‘Åëëçíéóìïˆ. ÔÜ ôñßá êå-
öÜëáéá åyíáé: á) «Át ãåùåèíéêáß óõíè\êáé ô™í
ÌÅËÅÔÇÓ Ç. ÌÅËÅÔÏËÏÕËÏÓ
‘ÅëëÞíùí», ðïõ TîåôÜæåé ôü êëßìá, ôÞí ìïñöï-
ëïãßá, ôÞí ïsêïíïìéêÞ, ðïëéôéóôéêÞ êáß ðïëéôéêÞ
ãåùãñáößá ô\ò ‘ÅëëÜäïò, ôßò êïéíùíéêÝò ôçò ôÜ-
îåéò êáß ôÞí ó÷Ýóç ôçò ìÝ ôÞí ’ÁíáôïëÞ, ôÞí
Äýóç êáß ôÜ ÂáëêÜíéá, â) «Ït ´Åëëçíåò Tí ôj
tóôïñßI», ðïõ ìåôáîý Cëëùí êÜíåé ìßá tóôïñéêÞ
AíáäñïìÞ, êáß ã) «‘Ï Tèíéêüò ÷áñáêôÞñ ô™í
‘ÅëëÞíùí», ðïõ Aíáëýåé ôÜ êýñéá ãíùñßóìáôá
ôïˆ Uëëçíéêïˆ ÷áñáêôÞñá (ð.÷. äéáßóèçóç, öéëï-
ìÜèåéá, ðíåõìáôéêÞ Tëáóôéêüôçò ê.C.) êáß, ôÝ-
ëïò, äýï ðáñáñôÞìáôá, Xíá ãéÜ ôÞí íåïåëëçíéêÞ
ëïãïôå÷íßá êáß Xíá ãéÜ ôÞí UëëçíéêÞ ìéìéêÞ.
Ðñüêåéôáé ðñïöáí™ò ãéÜ Vñãï ðïý TíôÜóóåôáé
óôÞí ôÜóç ô™í Añ÷™í ôïˆ ásþíá ãéÜ ãåíéêÝò óõë-
ëÞøåéò ìáêñïêïéíùíéïëïãéêïˆ ÷áñáêôÞñá. ’Åì-
öáíÞò åyíáé Tðßóçò, Aðü ôÞí ìÝèïäï ðñïóÝããéóçò
ôïˆ ãíùóôéêïˆ AíôéêåéìÝíïõ, _ Tðßäñáóç ô\ò ãå-
ùðïëéôéê\ò TðéóôÞìçò, ðïý Aíèïˆóå óôÞí ìåóï-
ðïëåìéêÞ Ãåñìáíßá.
‘Ï ËåìðÝóçò, ìùò, óôÜèçêå Côõ÷ïò: ‚ ðá-
ôÝñáò ôïõ åy÷å aäç ðåèÜíåé ðñßí ôåëåéþóåé Têår-
íïò ôßò óðïõäÝò ôïõ, ‚ èårïò ôïõ, ðïý åy÷å Aíá-
ëÜâåé ôÞí äéá÷åßñéóç ô\ò ïsêïãåíåéáê\ò ðåñéïõ-
óßáò, åy÷å ðñïêáëÝóåé ðôþ÷åõóç êáß, Tëëåßøåé
÷ñçìÜôùí, ‚ íåáñüò ËåìðÝóçò TãêáôÝëåéøå ôÞí
Ãåñìáíßá ÷ùñßò íÜ ðñïëÜâåé íÜ Šðïóôçñßîåé ðñï-
öïñéêÜ ôÞí äéáôñéâÞ ôïõ. Ðñßí Aíáãêáóèår íÜ T-
ðéóôñÝøåé óôÞí ‘ÅëëÜäá ëüãù ô\ò ïsêïãåíåéáê\ò
ïsêïíïìéê\ò ÷ñåùêïðßáò, ‚ ËåìðÝóçò åy÷å ðñï-
ëÜâåé íÜ ðáñáêïëïõèÞóåé ›ò AêñïáôÞò ìáèÞìá-
ôá óôÞí Ãáëëßá (óôÞí Óïñâüííç) êáß ìåôÜ óôÞí
’Éôáëßá. ’Åêår Vãéíå ëÜôñçò ô\ò sôáëéê\ò ôÝ÷íçò
êáß ô™í ìéêñ™í sôáëéê™í ðüëåùí, AëëÜ äéþ÷èç-
êå êáß óõíåëÞöèç Aðü ôÞí Milicia, ôÞí sôáëéêÞ
öáóéóôéêÞ Aóôõíïìßá.
Ôü 1930 TðÝóôñåøå ‚ñéóôéêÜ óôÞí ‘ÅëëÜäá,
ðïõ TñãÜóèçêå ›ò äçìïóéïãñÜöïò ãéÜ ðïëëÜ
÷ñüíéá (Xùò ôü 1938), ›ò ðïëéôéêüò AñèñïãñÜ-
öïò, êñéôéêüò âéâëßùí, êñéôéêüò èåÜôñïõ ê.C. ’Á-
ðü ôü 1931 Xùò ôü 1935 eôáí AñèñïãñÜöïò êáß
êÜðïéï äéÜóôçìá Añ÷éóõíôÜêôçò ôïˆ «Ïsêïíïìé-
êïˆ Ôá÷õäñüìïõ» êáß Aðü ôü 1935 Xùò ôü 1937
AñèñïãñÜöïò êáß Añ÷éóõíôÜêôçò ô\ò «ÍÝáò ‘Ç-
ìÝñáò», _ ‚ðïßá Têäéäüôáí óôÞí ÔåñãÝóôç êáß ‚
Têäüôçò ôçò ×áëêïêïíäýëçò ôÞí åy÷å öÝñåé óôÞí
’ÁèÞíá. ÓôÞí «ÍÝá ‘ÇìÝñá» äçìïóßåõóå èáõ-
ìÜóéåò Tñãáóßåò ãéÜ ôüí Schopenhauer, ôüí
Spengler, ôüí Tönnies, ôüí êïììïõíéóìü êáß ôüí
êáðéôáëéóìü, ôüí Âåíéæåëéóìü êáß ôÞí ’Áñéóôå-
ÅÕÁÃÃÅËÏÓ ËÅÌÐÅÓÇÓ: ÁÖÉÅÑÙÌÁ
ñÜ, ôüí Ã. Êïíäýëç, ôüí Ð. ÔóáëäÜñç êáß ôüí
’Á. ÆáÀìç, ôüí äçìïôéêéóìü êáß ôüí Ãñ. Îåíü-
ðïõëï. ‘Ç Añèñïãñáößá ôïõ óôÞí «ÍÝá ‘ÇìÝñá»
äéáêüðçêå Aðüôïìá ôü 1937, ôáí ‚ Ìåôáî@ò
Vêëåéóå ôÞí Töçìåñßäá. ÃéÜ êÜðïéï âñá÷ý ÷ñïíé-
êü äéÜóôçìá äéåôÝëåóå äéåõèõíôÞò óõíôÜîåùò ôïˆ
ðåñéïäéêïˆ «’Åñãáóßá», ðïõ Tðßóçò äçìïóßåõóå
TðéóôçìïíéêÜ êåßìåíá, ðùò Ôß åyíáé Êïéíùíéï-
ëïãßá, Ôü ðåßñáìá Ñïˆóâåëô, Êüììáôá êáß ÔÜ-
îåéò ê.C.
Ôü 1931-1932 Vãéíå êáèçãçôÞò êïéíùíéïëï-
ãßáò óôÞí ÐÜíôåéï, AëëÜ ìåôÜ ôÞí ëÞîç ôïˆ A-
êáäçìáúêïˆ Vôïõò Aðï÷þñçóå. ’ÅîÝäùóå ëéèï-
ãñáöçìÝíåò ôßò ðáñáäüóåéò ôïõ ìÝ ôßôëï Óõóôç-
ìáôéêÞ Êïéíùíéïëïãßá. Ôü 1935-1936 TñãÜóèç-
êå ›ò ôìçìáôÜñ÷çò óôÞí ÌåãÜëç ‘ÅëëçíéêÞ
’Åãêõêëïðáßäåéá ôïˆ Ðõñóïˆ êáß ôü 1936-1937
›ò Aíþôåñïò Vêôáêôïò ŠðÜëëçëïò ôïˆ ‘Õðïõñ-
ãåßïõ Ôýðïõ êáß Ôïõñéóìïˆ.
Ôü 1938 ðñïóåëÞöèç óôÞí ’ÁãñïôéêÞ ÔñÜ-
ðåæá ›ò ôìçìáôÜñ÷çò ô\ò Äéåõèýíóåùò Ôýðïõ
êáß Ìåëåô™í (óôÞí óõíÝ÷åéá, ôü 1939, ô\ò Äé-
åõèýíóåùò Ôýðïõ êáß ÐñïðáãÜíäáò). ÔÞí uäéá
÷ñïíéÜ äéåôÝëåóå äéåõèõíôÞò óõíôÜîåùò ôïˆ ðåñéï-
äéêïˆ «’Åñãáóßá». ’Áðü ôü 1950 Xùò ôü 1956
TîÝäéäå ôü ðåñéïäéêü «Äåëôßï ô\ò ’Áãñïôéê\ò
ÔñáðÝæçò». Ôü 1945-1946 TîÝäùóå ôÞí «Êïé-
íùíéïëïãéêÞí ’Åðéèåþñçóéí» («ìçíéárïí Tðéóôç-
ìïíéêüí ðåñéïäéêüí èåùñçôéê\ò êáß TöçñìïóìÝíçò
êïéíùíéïëïãßáò êáß êñéôéê\ò»). ‘Ï uäéïò eôáí äé-
åõèõíôÞò êáß äçìïóßåõóå óðïõäárá êåßìåíá êïñõ-
öáßùí äéáíïïõìÝíùí ô\ò Tðï÷\ò Têåßíçò, ðùò
ô™í Ê. ÔóÜôóïõ, Ê. Èåïäùñáêüðïõëïõ, ê.C.
Ôü 1946 ðáíôñåýôçêå ôÞí Êëåéþ Ôóáëßêç,
ôÞí ãõíáßêá ðïý åy÷å ôü ðñïíüìéï, ôÞí ŠðïìïíÞ
êáß ôü êïõñÜãéï íÜ ôáîéäÝøåé ìáæß ôïõ4. ‘Ç ãõ-
íáßêá eôáí âáóéêü óôïé÷årï ô\ò æù\ò ôïˆ Ëåì-
ðÝóç. ÍÝïò Vãñáøå ôé ït Cíèñùðïé ô\ò ñïõôßíáò
«...äÝí ìðïñïˆí íÜ êáôáëÜâïõí ôß äéÜïëïò ìïˆ
êÜèåôáé óôü óâÝñêï êáß ãõñßæù ôÞ íý÷ôá Vîù,
åuôå AëëÜæù ðïëëÝò ãõíárêåò êáß ãñÞãïñá ôßò
âáñéÝìáé...»5. Ìåãáëýôåñïò Vãñáøå ôé «’Áëë'
Aðáãïñåýåôáé äé' ëïõò á‰ôïýò ôïýò ëüãïõò _ êá-
êïðïßçóéò ô\ò ãõíáéêüò, Vóôù êáß Tðß ôïˆ Tíôý-
ðïõ ÷Üñôïõ. Át ãõíárêåò åyíáé ðëÜóìáôá êáëÜ
êáß ›ñárá. ÐñÝðåé íÜ ôÜò Aãáð™ìåí êáß íÜ ôÜò
öõëÜôôùìåí ›ò... ôÜ äÝíäñá. Åsò á‰ôÜò öåßëï-
ìåí ôÜò Tðéôõ÷ßáò ìáò êáß ôÜò Aðïôõ÷ßáò ìáò
åsò ôÞí æùÞí, ìÝ á‰ôÜò äéåñ÷üìåèá ôÜò žñáò ô\ò
Aíßáò ìáò êáß ô\ò ó÷üëçò ìáò, åsò á‰ôÜò öåß-
ëïìåí êáôÜ ìÝãá ìÝñïò ôÜ Vñãá ìáò. ÌÝ á‰ôÜò
Tðé÷åéñïˆìåí Tíßïôå íÜ äñáìáôïðïéÞóùìåí ôÞí A-
11
íéáñÜí _ìåñçóßáí ðáñîßí ìáò, ëáôñåýïíôåò ìßáí
ìáêñéíÞí ðôáóßáí...»6.
Ôü 1946-1947 äéåôÝëåóå ÄéåõèõíôÞò Ôýðïõ
êáß ’Åèíéê\ò Äéáöùôßóåùò ôïˆ Ñáäéïöùíéêïˆ
Óôáèìïˆ ’Áèçí™í êáß ôü 1948 ó÷ïëéáóôÞò ’Å-
èíéê\ò Äéáöùôßóåùò ôïˆ uäéïõ Óôáèìïˆ. ÔÞí u-
äéá ÷ñïíéÜ eôáí ó÷ïëéáóôÞò êáß AñèñïãñÜöïò ôïˆ
«’Åèíéêïˆ ÊÞñõêïò», Tí™ ôü 1950 AñèñïãñÜöïò
êáß ðïëéôéêüò ó÷ïëéáóôÞò ô™í «Êáéñ™í». Ôü
1955 äßäáîå êïéíùíéïëïãßá óôÞí Ó÷ïëÞ ’Åðáã-
ãåëìáôéêïˆ Ðñïóáíáôïëéóìïˆ. Ôü 1954-1956
eôáí äéåõèõíôÞò Tðß óõìâÜóåé ôïˆ ‘Õðïõñãåßïõ
Ðñïåäñßáò (Äéåýèõíóç Ôýðïõ), ðñïúóôÜìåíïò ô\ò
‘Õðçñåóßáò ’Áãñïôéê\ò Äéáöùôßóåùò. Ôáõôü-
÷ñïíá eôáí äéåõèõíôÞò êáß AñèñïãñÜöïò ô\ò ´Ù-
ñáò ôïˆ ’Áãñüôïõ, óôü Å.É.Ñ. Ôü 1958 Vöõãå A-
ðü ôÞí ÔñÜðåæá ìÝ Tèåëïõóßá Vîïäï êáß óõíôá-
îéïäïôÞèçêå ðñüùñá. ÌåôÜ ôÞí Aðï÷þñçóÞ ôïõ
äßäáîå óôÞí Ó÷ïëÞ ’Åèíéê\ò ’Áìýíçò êáß óôÞí
ÍáõôéêÞ Ó÷ïëÞ ÐïëÝìïõ (1959-1960). Äçìï-
óßåõóå äéÜöïñá Vñãá ôïõ êáß äçìïóéïãñáöïˆóå óÝ
äéÜöïñåò Töçìåñßäåò. ÔÜ ôñßá ôåëåõôárá ÷ñüíéá
ô\ò æù\ò ôïõ åy÷å AññùóôÞóåé Aðü óÜê÷áñï. ÔÞí
21ç ’Áðñéëßïõ 1967 TîåðëÜãç äõóÜñåóôá Aðü
ôÞí óôñáôéùôéêÞ ðáñÝìâáóç, AëëÜ _ âïýëçóÞ
ôïõ eôáí TîáóèåíçìÝíç7. ÐÝèáíå ôü 1968.
I I I
‘Ç säåïëïãéêÞ äéáäñïìÞ ôïˆ ËåìðÝóç åyíáé
AíôéóõìâáôéêÞ êáß äÝí ìðïñår íÜ Tíôá÷èår óÝ êÜ-
ðïéï óõíçèéóìÝíï ó÷\ìá: ðÝñáóå Aðü ðïëëÜ säå-
ïëïãéêÜ óôÜäéá, eôáí Aóõìâßâáóôïò, äÝí Vìðáé-
íå óÝ êáíÝíá êáëïýðé. ÓôÜ öïéôçôéêÜ ôïõ ÷ñü-
íáé Šð\ñîå TîôñåìéóôÞò êáß Aíáñ÷éêüò. ÓÝ ëç
ôïõ ôÞí æùÞ ôüí äéÝêñéíå _ åsëéêñßíåéá êáß ‚ ÷ëåõ-
áóìüò Tíáíôßïí ô™í ðïëë™í êáß Tíáíôßïí ô™í ìå-
ôñéïôÞôùí. Ìéëïˆóå ÷ëåõáóôéêÜ, ÷ñçóéìïðïéïˆ-
óå ãëùóóéêïýò säéùìáôéóìïýò, óêùðôéêïýò Aíá-
ãñáììáôéóìïýò, Añ÷árá ñçôÜ, ðïéçôéêïýò óôß-
÷ïõò êáß ðáñïéìßåò8. Åy÷å öáíáôéêÞ ðñïóÞëùóç
óôßò ðïéüôçôåò êáß eôáí AñíçôéêÜ ðñïêáôåéëçì-
ìÝíïò ðñüò ôïýò äéáíïïõìÝíïõò, ôïýò ‚ðïßïõò A-
ðïêáëïˆóå «ðïäáñïãñÜöïõò» 9 a «êïìâïëïãß-
ïõò»10. ²Åêáíå ôÞí äéÜêñéóç «ìåôáîý ôïˆ ðïéç-
ôïˆ, ðïý âëÝðåé ôüí äýïíôá cëéïí ›ò âáóéëÝá, êáß
ôïˆ êïéíùíéêïˆ Aíèñþðïõ, ðïý ôüí âëÝðåé ›ò š-
üí ôçãáíçôüí»11. «ÄéÜ ôüí ðïéçôÞí», ãñÜöåé,
«óôåñårôáé óçìáóßáò ôü ãåãïíüò ôé åsò ôü öá-
ãçôüí ôïˆ êïéíùíéêïˆ Aíèñþðïõ ðáñåôçñÞèç ôÞí
ìåóçìâñßáí ðïéÜ ôéò Vëëåéøéò êñïììõäáêßùí... A-
ðÜäïõí ðñüò ôÞí säéïóõãêñáóßáí ôïõ óõæçôÞóåéò
ðåñß öáóéüëùí êáß Cëëùí ëá÷áíéê™í, ðåñß ÷ñå-
12
ùãñÜöùí, ðåñß âáèì™í, ðåñß ìéóè™í, ðåñß äçìï-
øçößóìáôïò, ðåñß ô™í ðñïèÝóåùí ô™í íÝùí Aí-
äñ™í ê.ëð... ’ÁíôéèÝôùò, äéÜ ôüí êïéíùíéêüí Cí-
èñùðïí ðáñÝëêåé óõíÞèùò ð@óá óõæÞôçóéò Tðß
ôïˆ íïÞìáôïò êáß ô\ò öýóåùò ô\ò ðïéÞóåùò...
êáß ìüíïí äéÜ ðïéçôÜò ôéíáò êïéíùíéêïýò, Tìöá-
íéæïìÝíïõò ›ò å‰÷Üñéóôïò Aôñáîéüí åsò ôÞí êïé-
íùíéêÞí æùÞí, ásóèÜíåôáé äåäéêáéïëïãçìÝíïí Tí-
äéáöÝñïí, ›ò ë.÷. äéÜ ôïýò ðïéçôÜò ê.ê. Íríïí
Íéíüí, Ì\ôñïí Ðåñäßêçí, Êþóôáí ÐåíôÜñöá-
íïí, Írêïí ÌéóïöÝããáñïí, È@íïí Öïõêáñ@í, Ä\-
ìïí ÔåíåêÝí ê.C.»12.
’Åêôéìïˆóå ôÞí Aíäñåßá óôÜóç êáß ôÞí _ñùé-
êÞ äñÜóç êáß ðñïôéìïˆóå ôïýò ëçóôÝò Aðü ôïýò
êëÝöôåò, ãéáôß ït ðñ™ôïé åy÷áí êáß êÜðïéá ãåí-
íáéüôçôá13. Äéåñùô@ôï ãéÜ ôÞí Aíåêôéêüôçôá
ô\ò «...Šðïìïíçôéê\ò á‰ô\ò ã\ò, côéò TêôñÝöåé
êáß êáôáðßíåé Uêáôïììýñéá ôáðåéí™í ŠðÜñîåùí,
ðïý ãåíí™íôáé íåêñïß, ðïý ðåñíïˆí Tðß ô\ò Tðé-
öáíåßáò ôçò ìüíïí ›ò èëéâåñáß TðáíáëÞøåéò Uíüò
ðåéñÜìáôïò êÜðïéïõ èåïˆ, äéÜ ôïˆ ‚ðïßïõ äéáðé-
óôïˆíôáé ït íüìïé ô\ò öèïñ@ò, ìáôáßùò êáß Aäß-
êùò»14. ·Çôáí Cíèñùðïò ðïëéôéóìÝíïò, ìÝ å‰ñù-
ðáúêÞ TðéóôçìïíéêÞ óõíåßäçóç êáß ìÝ ^èéêÞ óõã-
êñüôçóç ÷áñáêôçñéóôéêïˆ ´Åëëçíá, ìÜ ƒ÷é ìÝ
ôÞí AñíçôéêÞ íåïåëëçíéêÞ Vííïéá. ʼnñùðárïò êáß
´Åëëçíáò ôáõôü÷ñïíá, eôáí ìéÜ ðñïóùðéêüôçôá
ðïý óõíäýáæå ôüí ñáóéïíáëéóìü ìÝ ôü ðÜèïò ô\ò
ÌÅËÅÔÇÓ Ç. ÌÅËÅÔÏËÏÕËÏÓ
êñéôéê\ò êáß ô\ò äçìéïõñãßáò. ²Çèåëå ôÞí ôÝ÷íç
ŠðåñÜíù ðïëéôéê™í êáß êïéíùíéê™í óêïðéìïôÞ-
ôùí. Óôçëßôåõóå, ãé' á‰ôü, ôüí Óêáñßìðá êáß
÷áñáêôÞñéóå ôüí ÂÜñíáëç êÜðïôå «Vììåôñï Añ-
èñïãñÜöï»15. Óåâüôáí ôïýò óõíïìéëçôÝò ôïõ.
Óõíáíáóôñåöüôáí ëßãïõò êáß Têëåêôïýò: ôüí Í.
Èçâárï, ôüí ÐÝôñï ÆÞóç êáß ôüí ’É. Ðëáô\, -
ëïõò óðïõäáßïõò íïìéêïýò êáß AäÝêáóôåò ðñïóù-
ðéêüôçôåò. Óõíåñãáæüôáí Tðßóçò ìÝ íïìéêÜ ðå-
ñéïäéêÜ.
·Çôáí Tðéèåôéêüò, säéüôõðá êïéíùíéêüò. ÄÝí
åy÷å ìáèçôÝò ìÝ ôÞí íôïëïãéêÞ óçìáóßá ô\ò ëÝ-
îçò, Cí êáß Šð\ñîáí Cíèñùðïé TðçñåáóìÝíïé Vì-
ìåóá a Cìåóá Aðü á‰ôüí (ð.÷. ‚ êáèçãçôÞò ô\ò
Êïéíùíéïëïãßáò Ì. ÑáöáÞë a ‚ ÌåóóÞíéïò ðï-
ëéôéêüò Ð. ÖùôÝáò). Ðßóôåõå óôÞí âéùìáôéêÞ
êáß Cìåóç Tìðåéñßá: «’Åêåríïò ðïý èÝëåé íÜ Tê-
öñÜóåé ‚ëüêëçñï ôüí ðïëéôéóìü ìáò, ðïý äÝí åy-
íáé ìüíïí äéåèíÞò ðáñÜ êáß äéáôáîéêüò, ðïý åyíáé
Xíá ìrãìá ëùí ô™í êïéíùíéê™í ôÜîåùí, ðñÝðåé
íÜ æÞóåé ÷ßëéåò æùÝò, äéÜöïñåò êáß Aíôßèåôåò»16.
²Åôñåöå ìåãÜëç Têôßìçóç ãéÜ ôüí Ê. Êáñáâß-
äá, ôüí ‚ðïrï èåùñïˆóå ìåãÜëï êïéíïôéóôÞ, óôüí
‚ðïrï — ðùò ðßóôåõå— äÝí Täüèç _ äÝïõóá óç-
ìáóßá. ‘Ï Êáñáâßäáò eôáí êáß á‰ôüò ŠðÜëëçëïò
ô\ò ’Áãñïôéê\ò ÔñÜðåæáò. ‘Ç Êëåéþ ËåìðÝóç
äéçãårôáé ôé ‚ ËåìðÝóçò ŠðïóôÞñéæå ôüí Êáñá-
âßäá óôüí êüóìï ô\ò ’Áãñïôéê\ò ÔñÜðåæáò, ðïõ
ÅÕÁÃÃÅËÏÓ ËÅÌÐÅÓÇÓ: ÁÖÉÅÑÙÌÁ
èåùñïˆóáí ôüí óðïõäárï êïéíïôéóôÞ ðíåõìáôéêÜ
säéüññõèìï.
ÄéÝèåôå ðëïýóéá âéâëéïèÞêç ìÝ îÝíá óõã-
ãñÜììáôá, êõñßùò ãåñìáíéêÜ, ëßãá ãáëëéêÜ êáß
ëéãüôåñá sôáëéêÜ. ÃéÜ íÜ ãñÜøåé Xíá âéâëßï, ìå-
ëåôïˆóå ðñïçãïõìÝíùò ,ôé åy÷å aäç ãñáöår ãéÜ
ôü èÝìá ðïý èÜ AíÝëõå17. ´Ïôáí Vãñáöå, Aðïìï-
íùíüôáí Tíôåë™ò, V÷áíå ôÞí TðáöÞ ôïõ ìÝ ôüí
Tîùôåñéêü êüóìï. ÊÜðïôå Vãñáøå ôü ìåãáëýôå-
ñï ìÝñïò Uíüò âéâëßïõ óôü ìðáëêüíé ôïõ, ðñïóôá-
ôåõìÝíïò êÜôù Aðü ìéÜ ìðñÝëá _ëßïõ, ìÝ ôüí
ôñïìáêôéêü èüñõâï TííÝá êïìðñåóÝñ ðïý äïýëåõ-
áí AðÝíáíôé18. ’Å÷èñåõüôáí ôïýò ðåñéïñéóìïýò.
«‘Ï ìåãáëýôåñïò T÷èñüò ìïõ åyíáé ôü ñïëüú», V-
ãñáöå óôüí ðñüëïãï ô\ò íåáíéê\ò ôïõ ðïéçôéê\ò
óõëëïã\ò. «ÈÝëù íÜ V÷ù ôü áuóèçìá ô\ò ’Å-
ëåõèåñßáò a ôïˆ ’Áôåëåßùôïõ a ô\ò Ásùíéüôç-
ôáò».
ÐïëéôéêÜ eôáí âåíéæåëéêüò, ÷ùñßò ìùò íÜ
TíôÜóóåôáé êïììáôéêÜ óÝ á‰ôüí ôüí ÷™ñï êáß
äéáôçñþíôáò ôÞí á‰ôïíïìßá ô\ò óõíåéäÞóåþò ôïõ
êáß ô\ò óêÝøçò ôïõ. Èáýìáæå ôüí ’ÅëåõèÝñéï
ÂåíéæÝëï êáß Vãñáøå Xíáí èáõìÜóéï TðéêÞäåéï -
ôáí ðÝèáíå, óôüí ‚ðïrï óõíÝêñéíå ôüí ÂåíéæÝëï ìÝ
ôüí ìåãÜëï ôïõ Aíôßðáëï ÄçìÞôñéï Ãïýíáñç:
«´Ïôáí ‚ ÂåíéæÝëïò TðëÞóóåôï åsò ôüí Óôáèìüí
ô\ò Ëõþí Aðü ôÜ ñçôïñéêÜ ðåñßóôñïöá ôïˆ Ãïý-
íáñç eôáí ‚ “óáôáí@ò” ðïý TîÝöåõãå ôÞí “ôé-
ìùñßáí”ÿ ‚ èÜíáôüò ôïõ èÜ ðñïåêÜëåé ôÞí ÷áñÜí,
_ óùôçñßá ôïõ ðñïåêÜëåé ôü ðÝíèïò. ’Áðü ôü ðï-
ëéôéêüí ðô™ìá ôïˆ Ãïýíáñç AíåðÞäá áuöíçò ‚
´Áãéïò. ’Áðü ôü ðïëéôéêüí AíÜóôçìá ôïˆ Âåíé-
æÝëïõ AíåðÞäá ‚ “óáôáí@ò”. ’Éäïý _ øõ÷ïëïãßá
ôïˆ “Aíôéâåíéæåëéóì. Äéüôé: Åsò ôÞí ^èéêÞí
äñˆí ïôïò Vâëåðå ôÞí _óõ÷ßáí ôïõ, åsò ôüí óá-
ôáí@í ôÞí “êáôáóôñïöÞí” ôïõ: øõ÷ïëïãßá ëùí
ô™í Öéëéóôáßùí äéÜ ìÝóïõ ô™í ásþíùí! Êáôá-
óôñïöÞ eôï _ AðïìÜêñõíóéò Aðü ôïˆ êáèßóìáôïò
ôïˆ êáöåíåßïõ ôïõ. ÊáôáóôñïöÞ eôï _ êáôÜñ-
ãçóéò ô\ò ëåêôéê\ò ðáôñéäïëïãßáòÿ êáôáóôñïöÞ
eôï _ êáôÜðáõóéò ô™í ðñüò ÊïõñïðÜôêéí ðáñáé-
íÝóåùí êáß ôïˆ “ôñÝìå ’Áããëßá”ÿ êáôáóôñïöÞ e-
ôï ôü ÷áêß, êáôáóôñïöÞ eôï êáô' Añ÷Þí ð@óá
êßíçóéò, äéáíïçôéêÞ, øõ÷éêÞ a óùìáôéêÞ êáß
óõëëÞâäçí ð@í ,ôé Aíôåóôñáôåýåôï óõóôçìá-
ôéê™ò êáß óáôáíéê™ò ôÞí Aêéíçóßáí... ‘Ï Ãïý-
íáñçò ï‰äÝðïôå óõíåæÞôçóå ìÝ ôÞí ì@æáí, Aðü
ô\ò ‚ðïßáò T÷ùñßæåôï ìÝ ôü AäéáðÝñáóôïí ðÝðëïí
ô\ò ñçôïñéê\ò ôïõ, Tí™ ðÜíôïôå ðïëéôéê™ò ôÞí
aêïõóå. ‘Ï ÂåíéæÝëïò ðÜíôïôå “óõíåæÞôçóå” ìÝ
ôÞí ì@æáí, Aðü ô\ò ‚ðïßáò ï‰äåßò ðÝðëïò ñçôï-
ñéê\ò ôüí T÷þñéóåí êáß ðñüò ôÞí ‚ðïßáí TîÝèåóå
13
Xí ðñüò Xí ôÜ óáöÝóôáôá Tðé÷åéñÞìáôÜ ôïõ, Aë-
ë' ï‰äÝðïôå ôÞí aêïõóå. ’Áðüóôáóéò ðíåõìáôé-
êïˆ Aíèñþðïõ êáß Aðüóôáóéò säéïöõÀáò. ’Áðü-
óôáóéò ðíåõìáôéê\ò Aíáðôýîåùò êáß Aðüóôáóéò
ðñáãìáôéêÞ. ’Áðüóôáóéò Tðéäåñìßäïò, Aðüóôáóéò
ñÞôïñïò êáß Aðüóôáóéò äáìáóôïˆ êáß Aðüóôáóéò
äõíÜìåùò. ’Áðüóôáóéò óïöïˆ êáß Aðüóôáóéò ðï-
ëéôéêïˆ Añ÷çã19.
·Çôáí Aìåßëéêôïò ìùò ìÝ ôïýò óõìöåñïíôï-
ëüãïõò âåíéæåëéêïýò, ôïýò êïììáôÜñ÷åò, ôïýò
ðñïóöõãïðáôÝñåò êáß ìÝ ôïýò Êñ\ôåò ðïý åy÷áí
ìåôáâÜëåé ôÞí êáôáãùãÞ ôïõò óÝ ðñïóïäïöüñï
TðÜããåëìá. ’Áðïêáëïˆóå ôïýò Tðáããåëìáôßåò
ðñïóöõãïðáôÝñåò «ðñüóöáãåò», ôïýò säéïôåëårò
âåíéæåëéêïýò «âõæåíåëéêïýò» êáß ÷ëåýáæå ôïýò
Êñ\ôåò ôïðéêéóôÝò ìÝ ôü AíÝêäïôï: «Ôß äïõëåéÜ
êÜíåéò; Åyìáé Aðü ôÞí ÊñÞôç»20. Êáôçãïñïˆóå
êáß êáõôçñßáæå ôüóï ôÞí äåîéÜ óï êáß ôÞí Añé-
óôåñÜ ìÝ îýôáôï ôñüðï. Ôüí ìåóïðïëåìéêü Añ-
÷çãü ôïˆ Ëáúêïˆ Êüììáôïò, Ðáíáã\ ÔóáëäÜ-
ñç, êáõôçñßáæå ›ò Uî\ò: «...‚ ê. ÔóáëäÜñçò...
åyðåí ôé Tííïår íÜ ìåßíg ðéóôüò åsò ôÞí íïìéìü-
ôçôá êáß åsò ôïýò ôýðïõò. ÄÝí èÜ TîåôÜóùìåí ôü
ðñ™ôïí. Äéüôé ôü èåùñïˆìåí ðåñéôôüí. ’Áëë' åsò
ôïýò ôýðïõò ìüíïí ôÜ óôñåßäéá, ›ò ãíùóôüí, ðñï-
óêïëë™íôáé, Tö' óïí ôáˆôá ôõã÷Üíåé íÜ åyíáé
ðïëéôéêïß. Ït ðïëéôéêïß äçìéïõñãïˆí ôýðïõò. ’Å-
êôüò TÜí åyíáé ðïëéôéêïß... “äéÜ ôïýò ôý-
ðïõò”!»21.
’Áðå÷èáíüôáí ôÜ ñïõóöÝôéá, Aðå÷èáíüôáí
êáß ôïýò âëÜêåò. «‘Åíüò âëáêüò ìýñéïé Xðïíôáé»,
÷ëåýáæå. Ôßò äéÜöïñåò «êëßêåò» ôßò èåùñïˆóå
ðñïóôáôåõôéêÜ öñïýñéá ðïý äçìéïõñãïˆí ït âëÜ-
êåò ãéÜ íÜ ásóèÜíïíôáé Aóöáëårò. ’ÁëëÜ ãåëïˆóå
ìÝ ôÞí óêÝøç ôé Xíáò âëÜî äÝí ìðïñår íÜ ìåôåì-
öõôåõèår Tðéôõ÷™ò Aðü Xíá âëáêéêü ðåñéâÜëëïí
óÝ Xíá Cëëï, ãéáôß _ Aíèñþðéíç æùÞ V÷åé ðåñéï-
ñéóìÝíç äéÜñêåéá. Êïñüúäåõå äÝ äéÜöïñïõò Tðùíý-
ìïõò êáß Tðéöáíårò âëÜêåò22. ÄÝí eôáí Aíåêôéêüò
ìÝ êáíÝíáí: «‘Ç Aíåêôéêüôçôá ì@ò V÷åé öÝñåé ó'
á‰ôÞí ôÞí êáôÜóôáóç, Tãþ ôü “äÝ âáñéÝóáé” äÝí
ôü äÝ÷ïìáé», Vëåãå. «’Åãþ ðåßñáîá ðë\èïò êü-
óìïõ Aðü ìßá ^èéêÞ ðñïóôáãÞ êáß èÜ ðåèÜíù ãéÜ
ìåñéêïýò óÜí “êáêüò”, Tí™ äÝí åyìáé», Vãñáøå
êÜðïôå ‚ ËåìðÝóçò óôÞí ãõíáßêá ôïõ23.
Åy÷å ìåãÜëç Têôßìçóç óôÞí ãåñìáíéêÞ êïé-
íùíéïëïãéêÞ ó÷ïëÞ Víáíôé ô\ò Aããëïáìåñéêá-
íéê\ò, ôÞí ‚ðïßá èåùñïˆóå «ðñáêôéêÜíôæá».
’Áíôßèåôá, èåùñïˆóå ôé _ ãåñìáíéêÞ êïéíùíéï-
ëïãßá åy÷å êáß öéëïóïöéêÞ äéÜóôáóç. Åy÷å Víôï-
íåò ìåôáöõóéêÝò Aíçóõ÷ßåò: «‘Ç øõ÷éêÞ æùÞ ôïˆ
ðéóôïˆ äéÝðåôáé Šðü ô\ò AêëïíÞôïõ á‰ô\ò Bñìï-
14
íßáò: ’Áíèñþðïõ - Èåïˆ - Êüóìïõ... Ôü ó÷Ýäéïí
ìÝ ôü ‚ðïrïí âáäßæåé ‚ Êüóìïò (Óçì.Óýíô.: ãéÜ
ôüí ðéóôü) åyíáé ðñïäéáãåãñáììÝíïí Šðü ô\ò Èåß-
áò Ðñïíïßáò. ‘Ç êñéôéêÞ Aðïêëåßåôáé. ‘Ç æùÞ
ôïõ åyíáé öáóìá óôåñå™ò ŠöáóìÝíïí... Ôü öá-
óìá ôïˆôï ó÷ßæåé ìÝ ôÞí ìáíßáí èõÝëëçò åsò ÷ß-
ëéá êïììÜôéá ‚ Tðåñ÷üìåíïò ²Áðéóôïò: Aðü ôü
Bñìïíéêüí ôñßãùíïí ²Áíèñùðïò-Èåüò-Êüóìïò T-
îïñßæåé ôüí óõíäåôéêüí êñßêïí ’Áíèñþðïõ êáß Êü-
óìïõ: ôüí Èåüí. Ìåô' á‰ôïˆ äéáëýåôáé ð@óá Bñ-
ìïíßá: ‚ Êüóìïò ìåôáâÜëëåôáé åsò ôÞí óõíåßäç-
óéí êáß ôÞí æùÞí ôïˆ Aðßóôïõ åsò èñýøáëá ÷ù-
ñßò êáíÝíá Uíéárïí åtñìüí, åsò óýíïëïí “äõíáìéêï-
ôÞôùí”, ôïˆ ‚ðïßïõ ït ìåñéêïß íüìïé äÝïí íÜ A-
íáêáëõöèïˆí äéÜ íÜ ŠðïôÜîç á‰ôüí äéÜ ôïýôùí ‚
Cíèñùðïò. Ït ìåñéêïß ìüíïí íüìïéÿ íüìïé só÷ýïí-
ôåò äéÜ èñýøáëá êáß “óõóôÞìáôá èñõøÜëùí”...
‘Ï só÷õñéæüìåíïò ôé äýíáôáé íÜ “Aðïäåßîç” ôÞí
Aíõðáñîßáí ôïˆ Èåïˆ êáôáëÞãåé Aêñéâ™ò íÜ Aí-
ôéêáèéóô@ ôüí ðáëáéüí Èåüí äéÜ ôïˆ íÝïõ: ôïˆ
Ëüãïõ... ‘Ï só÷õñéæüìåíïò, ìùò, ôé äÝí äýíá-
ôáé íÜ Aðïäåé÷è\ ï‹ôå _ ðáñîéò ï‹ôå _ Aíõðáñ-
îßá Èåïˆ åyíáé Aäýíáôïí íÜ TðéóôñÝøç ðñüò ôüí
ðáëáéüí Èåüí, Aëë' åyíáé Aäýíáôïí Tðßóçò êáß íÜ
åñç ïtáíäÞðïôå äéÝîïäïí ðñüò íÝïí Èåüí... ‘Ï
²Áðéóôïò, äïêéìÜóáò ôÞí ôÜóéí íÜ TîÝëèg Aðü
ôÞí Aðéóôßáí, åñå êëåéóôÜò ôÜò èýñáò ô\ò ðß-
óôåùò... Á‰ôÞí ôÞí óôéãìÞí ãåíí@ôáé ‚ õtüò ôïˆ
’Áðßóôïõ: ‚ ôñáãéêüò ôýðïò»24.
·Çôáí êáß ðïéçôÞò. Ôü 1928, íåüôáôïò, äç-
ìïóßåõóå ðïéçôéêÞ óõëëïãÞ Šðü ôü øåõäþíõìï
Ð. Èíçôüò, ìÝ ôßôëï ’Åëåýèåñïé ÎåññéæùìÝíïé,
AöéåñùìÝíç óôüí Êþóôá ÂÜñíáëç, ðïõ ìåôáîý
Cëëùí ãñÜöåé ôé «ït Cíèñùðïé äÝí äéáéñïˆíôáé óÝ
“ðïéçôÝò” êáß óÝ “ìÞ ðïéçôÝò”, AëëÜ óÝ Aíèñþ-
ðïõò ðïý Væçóáí êáß óÝ Aíèñþðïõò ðïý äÝí Væç-
óáí». «ÐïôÝò _ ÔÝ÷íç äÝí âã\êå Aðü øéëéêá-
ôæ\äåò, Aðü ìðáêÜëçäåò, Aðü ìåôáðñÜôåò a A-
ðü æçôéÜíïõò», Vãñáöå óôüí ðñüëïãï ô\ò íåá-
íéê\ò ðïéçôéê\ò óõëëïã\ò ôïõ ’Åëåýèåñïé Îåññé-
æùìÝíïé. ´Ïðùò ëá ôÜ äéáõã\ ðíåýìáôá, åy÷å
äéïñáôéêÝò têáíüôçôåòÿ êáß óôü Vñãï ôïõ Êïéíù-
íéïëïãßá ôïˆ Ôýðïõ, ðïý èÜ TîåôÜóïõìå óôÞí óõ-
íÝ÷åéá, êáèþò êáß óôü Cñèñï ôïõ «‘Ç Äçìïêñá-
ôßá ›ò ðïäüóöáéñïí» óôü ðåñéïäéêü «Ðåéèáñ÷ß-
á», AëëÜ êáß óÝ Cëëá êåßìåíÜ ôïõ, äéÝâëåøå ðïë-
ëÝò Aðü ôßò ôÜóåéò ô\ò óýã÷ñïíçò Tðï÷\ò. ‘Ï
ËåìðÝóçò óõíÝãñáøå Tðßóçò ðïëëÜ ëÞììáôá ãéÜ
Xíá Ëåîéêü Êïéíùíéïëïãßáò êáß Ðïëéôéê\ò (Vêäï-
óç ôïˆ ðåñéïäéêïˆ «Óýíïñá Äýï Êüóìùí»), ðïý
äÝí ‚ëïêëçñþèçêå, äÝêá Cñèñá ìÝ ôßôëï «‘Ç âéï-
ìç÷áíéêÞ êïéíùíßá», ðïý äçìïóéåýèçêáí óôÞí
ÌÅËÅÔÇÓ Ç. ÌÅËÅÔÏËÏÕËÏÓ
«Âéïìç÷áíéêÞ ’Åðéèåþñçóç» ôü 1962, êáß ôü
Cñèñï «‘Ï ìïíïðùëéáêüò óõíäéêáëéóìüò», ðïý
äçìïóéåýèçêå ôü 1972, ìåôÜ ôüí èÜíáôü ôïõ,
óôü ðåñéïäéêü «Óðïõäáß». ÓùóôÜ ‚ ÃéÜííçò
ÃïõäÝëçò25 ðáñáôçñår ôé _ öõóéïëïãéêÞ Aðüëç-
îç ô™í èÝóåùí ôïˆ ËåìðÝóç èÜ ìðïñïˆóå íÜ ôïˆ
åy÷å ðñïóäþóåé ôÞí èÝóç Uíüò TîÝ÷ïíôïò ´Åëëç-
íá öáóéóôïˆ ôýðïõ Ôæåíôßëå a Ñüæåíìðåñãê, Cí
‚ ËåìðÝóçò äÝí Aðå÷èáíüôáí êáß ôßò äéêôáôïñß-
åò. ÐñÜãìáôé, ‚ ËåìðÝóçò óÜñêáóå êáß ôÞí 4ç
Á‰ãïýóôïõ êáß ôÞí 21ç ’Áðñéëßïõ. Äéáêáôå÷ü-
ôáí Aðü Víôïíï èáõìáóìü ãéÜ ôüí ’ÅëåõèÝñéï Âå-
íéæÝëï, ðñÜãìá ðïý Vðáéîå ñüëï óôÞí äéáìüñöù-
óç ô\ò ñåáëéóôéê\ò ôïõ êïéíùíéïëïãßáò êáß óôÞí
Aðï÷Þ ôïõ Aðü öáóéóôïåéäårò Aðïêëßóåéò. ’Á-
óöáë™ò, êáß ‚ íåáíéêüò Aíáñ÷éóìüò ôïõ óõíÝâá-
ëå óÝ á‰ôü. ÐÜíôùò, _ äéáäñïìÞ ôïˆ ËåìðÝóç
äéáãñÜöåé _ìéêýêëéï Aðü ôüí Aíáñ÷éóìü óôüí
óõíôçñçôéóìü.
ÔÜ êõñéüôåñá Vñãá ôïˆ ËåìðÝóç åyíáé:
1. ‘Ç êñéôéêÞ ô\ò êïéí\ò ãíþìçò (’Åí ’ÁèÞíáéò,
ôýðïéò: «‘ÅëëÜò», Ìáêåäïíßáò 10, 1929),
ðïý TîÝäùóå íåüôáôïò êáß ðïý åyíáé _ äçìïóß-
åõóç ìé@ò äéÜëåîçò ôÞí ‚ðïßá Väùóå óôßò 4
’Áðñéëßïõ 1929 óôÞí ‘Åôáéñåßá ô™í Êïéíù-
íéê™í êáß Ðïëéôéê™í ’Åðéóôçì™í.
2. Ôü ðñüâëçìá ô\ò êáðéôáëéóôéê\ò óõãêåíôñþ-
óåùò Tí ô\ Aãñïôéêj ïsêïíïìßá (’Áè\íáé,
1932, AíáöÝñåôáé ›ò â´ Vêäïóéò).
3. ‘Ç ôåñáóôßá êïéíùíéêÞ óçìáóßá ô™í âëáê™í
Tí ô¨ óõã÷ñüí¤ âßù, ðïý äçìïóéåýèçêå ãéÜ
ðñþôç öïñÜ óôÞí «’Åöçìåñßäá ô™í ‘ÅëëÞíùí
Íïìéê™í», Šðü ôÞí äéåýèõíóç ôïˆ Ð. Èçâáß-
ïõ ôü 1941 êáß Vêôïôå Aíáäçìïóéåýèçêå ðÜ-
íù áðü 15 öïñÝò.
4. Ôß åyíáé êáß ôß èÝëåé ‚ Ìáñîéóìüò (‘ÅëëçíéêÞ
ÃñáììÞ, ’Áè\íáé 1948).
5. ‘Ç TðáíáóôáôéêÞ ì@æá (ðïý ðåñéëáìâÜíåé êáß
ìéÜ ìåëÝôç ãéÜ ôü ÅÁÌ), ðïý äçìïóéåýèçêå
ôü 1950 (AíáöÝñåôáé Tðßóçò ›ò â´ Vêäïóéò).
6. ‘Ç êïéíùíéïëïãßá ôïˆ Ôýðïõ (’ÁèÞíá 1951, â´
Vêäïóéò — Tðáíåêäüèçêå ìÝ ðñüëïãï ôïˆ
Êùí. Êáëëéã@, Têäüóåéò ’Áñóåíßäç, ’ÁèÞíá
1992).
7. Ìáñîéóìüò: AíÜëõóéò êáß êñéôéêÞ (Óýíïñá ô™í
Äýï Êüóìùí, 1954-1955).
8. Êïììïõíéóìüò: AíÜëõóéò êáß êñéôéêÞ (Óýã-
÷ñïíá ÐñïâëÞìáôá, Têäüóåéò Ôæçñßôá, ’Áè\-
íáé, 1957).
9. ̈èïò êáß ðñáãìáôéêüôçôá ô\ò ’Áóôéê\ò
Êïéíùíßáò, ’Áè\íáé 1963.
ÅÕÁÃÃÅËÏÓ ËÅÌÐÅÓÇÓ: ÁÖÉÅÑÙÌÁ
‘Ç ìïíáîéÜ ôïˆ Aëçèéíïˆ TðéóôÞìïíá
÷èñüò ô\ò TðéóôÞìçò, ãéÜ ôüí ËåìðÝóç, åy-
Å íáé «ïtáäÞðïôå ðïëéôéêÞ Aíôéìåôþðéóéò ðïý
èÜ Tóôçñßæåôï åsò Cãíïéáí, åsò óýã÷õóéí a åsò á‰-
ôáðÜôáò»26. Ôü «êïéíùíéïëïãéêü» åyíáé ôü Aíôé-
êåßìåíï27 ô\ò êïéíùíéê\ò TðéóôÞìçò. ’Áíôéêåßìå-
íï ô\ò êïéíùíéïëïãßáò åyíáé êÜèå êïéíùíéêü öáéíü-
ìåíï ðïý Tìöáíßæåôáé, ðùò _ èñçóêåßá, _ ôÝ÷íç,
ôü äßêáéï, _ ðïëéôéêÞ28. ÔÜ êïéíùíéêÜ öáéíüìåíá
V÷ïõí ìåéêôü ÷áñáêôÞñá, Aðïôåëïˆíôáé Aðü Aíôé-
êåéìåíéêÜ êáß ŠðïêåéìåíéêÜ óôïé÷årá. ÔÜ äåýôåñá,
ðùò Aêñéâ™ò êáß ôÜ ðñ™ôá, ŠðÜãïíôáé êáß á‰-
ôÜ óÝ Aíôéêåéìåíéêïýò íüìïõò, ðáñÜ ôüí öáéíïìå-
íéêÜ Aðñïóäéüñéóôï ÷áñáêôÞñá ôïõò —êáß ìÜëé-
óôá íüìïõò öõóéêïýò, äçëáäÞ V÷ïíôåò ó÷Ýóç ìÝ
ôÞí öõóéêÞ Šðüóôáóç ôïˆ Aíèñþðïõ29. Ôïýò íü-
ìïõò á‰ôïýò äéåñåõí@ _ Øõ÷ïëïãßá, ðïý ãßíåôáé V-
ôóé ðïëýôéìç Añùãüò ô\ò Êïéíùíéïëïãßáò30.
Óêïðüò ìé@ò Tðéóôçìïíéê\ò ìåëÝôçò åyíáé A-
ðïêëåéóôéêÜ _ AðïêÜëõøç ô\ò «ásôéïêñáôéê\ò
óõíáñôÞóåùò» ðïý äéÝðåé ôÜ êïéíùíéêÜ öáéíüìå-
íá êáß _ AíáãùãÞ ôçò óôÞí óõíïëéêÞ êïéíùíéï-
ëïãéêÞ íïìïôÝëåéá31. ‘Ç TðéóôÞìç, êáôÜ ôüí
ËåìðÝóç, äÝí åyíáé Bðë™ò óýíïëï ãíþóåùí, Aë-
ëÜ ðñïðáíôüò åyíáé ìÝèïäïò êáß Aôïìéêüò ÷åéñé-
óìüò ô\ò ìåèüäïõ. ‘Ç TðéóôÞìç åyíáé æÞôçìá ôá-
ëÜíôïõ. ²Áí äÝí eôáí æÞôçìá ôáëÜíôïõ, äÝí èÜ
ãåííéüíôáí íÝåò èåùñßåò, ãéáôß Tê ô\ò «TðáíáëÞ-
øåùò ô™í ìåìáèçìÝíùí» äÝí ìðïñår íÜ ðñïêý-
øåé ôßðïôå Cëëï Aðü ôÞí «TðáíÜëçøéí ô™í ìå-
ìáèçìÝíùí»32. ’Áðáñáßôçôç ðñïûðüèåóç êÜèå T-
ðéóôçìïíéê\ò Tñãáóßáò åyíáé _ öéëïóïößá, _ ëï-
ãéêÞ, _ ãíùóéïëïãßá, _ Tðéóôçìïëïãßá, _ ìåèï-
äïëïãßá33. ‘Ï ËåìðÝóçò, ð.÷., Têôéì@ ôé ït ðç-
ãÝò ô\ò êïéí\ò ãíþìçò åyíáé ìõóôéêÝò, Aíåîé÷íß-
áóôåò, AëëÜ Aêüìç êáß ït Cëïãåò á‰ôÝò äõíÜìåéò
äéÝðïíôáé Aðü íïìïôÝëåéá34.
Ôü öïò ôïˆ TðéóôÞìïíá äÝí ÷ñåéÜæåôáé íÜ åy-
íáé «îýëéíï», ðùò èÜ ëÝãáìå óÞìåñá. «Ôü ãíÞ-
óéïí öïò åyíáé massif êáß TíÝ÷åé ôÞí âáóéêÞí
ìïñöÞí ôïõ aäç êáôÜ ôÞí Añ÷éêÞí ôïõ äéáôýðù-
óéí —ôïˆôï Cëëùò ôå åyíáé _ Vìðíåõóéò êáß ôïˆ-
ôï äéáêñßíåé ôÞí ðñïóùðéêüôçôá Aðü ôïˆ ê. Ït-
ïõäÞðïôå, ôüí äçìéïõñãéêüí TðéóôÞìïíá Aðü ôïˆ
ñáêïóõëëÝêôïõ, ôüí óõããñáöÝá Aðü ôüí êïéíüí
ìåëáíùôÞí»35. ‘Ï êÜèå TðéóôÞìùí-óõããñáöÝáò
èÜ TðéëÝîåé Tëåýèåñá ôü öïò ðïý ôïˆ ôáéñéÜæåé.
«‘Ïìéëïˆìåí, âåâáßùò, ìüíïí ðåñß ô™í ôáëáíôïý-
÷ùí», äéåõêñéíßæåé ‚ ËåìðÝóçò36. ‘Ç TðéóôÞìç
—óõíå÷ßæåé— äßíåé Šðüóôáóç êáß óÝ ìåôñéüôç-
15
ôåò ôßò ‚ðïråò êÜíåé ôïõëÜ÷éóôïí ÷ñÞóéìåò. ’Áë-
ëÜ äÝí ðíßãåé ôü ôáëÝíôï êáíåíüò37.
Åyíáé, ìùò, AðáñÜäåêôï íÜ ðñïâÜëëåôáé _
óïâáñïöÜíåéá ›ò óïâáñüôçôá êáß _ ãëáöõñüôç-
ôá ›ò AíôéåðéóôçìïíéêÞ. Ït ìåãáëýôåñåò Tðé-
óôçìïíéêÝò säéïöõÀåò, ðùò ‚ Schöpenhauer, ‚
Spengler, ‚ Sompart, Šð\ñîáí ôáõôü÷ñïíá êáß
ìåãÜëïé ëïãïôÝ÷íåò êáß _ TðéóôçìïíéêÞ ôïõò Vê-
öñáóç åyíáé æùíôáíÞ êáß AíÜãëõöç. ÓôÞí ï‰óßá,
_ óïâáñïöÜíåéá åyíáé êÜëõììá ãéÜ ôïýò «äõóôõ-
÷årò ìåëáíùôÜò», ôïýò óôåßñïõò, AíÜîéïõò êáß
ìï÷èçñïýò38. Ït Tðéóôçìïíéêïß á‰ôïß «äïõëïðÜ-
ñïéêïé», ðùò ôïýò ÷áñáêôçñßæåé ‚ ËåìðÝóçò,
ðÜó÷ïõí Aðü Vëëåéøç äçìéïõñãéê\ò öáíôáóßáò
êáß êáëëéôå÷íéê\ò ðëáóôéêüôçôáò, ôü öïò ôïõò
åyíáé óïâáñïöáíÝò, êåíü, Aíéáñü êáß âÜñâáñï, ôÜ
îåñÜ «TðéóôçìïíéêÜ» ôïõò íïÞìáôá åyíáé a êëåì-
ìÝíá Aðü îÝíç âéâëéïãñáößá a «AóÞìáíôá, êïé-
íüôïðá, ðëáäáñÜ, Aâáè\ êáß ôñéêëßæïíôá, Aíüñ-
ãáíá, ôåìá÷éóìÝíá êáß AðïóðáóìáôéêÜ, ðåñé-
ãñáöéêÜ êáß óôårñá»39.
‘Ç ÷áñáêôçñéóôéêÞ óôïýò óôåßñïõò Aíèñþ-
ðïõò äåéëßá ôïýò ‚äçãår óôÞí Víôñïìç AðïöõãÞ
ô\ò TðéóÞìáíóçò ô™í äõóÜñåóôùí AëëÜ Tðéóôç-
ìïíéêÜ TðéâåâáéùìÝíùí Aëçèåé™í. Êáß óÝ óïõò
ôïëìïˆí íÜ Têóôïìßóïõí ôÝôïéåò AëÞèåéåò Têôï-
îåýïõí ôÞí êáôçãïñßá ôïˆ «ëéâåëëïãñÜöïõ».
Äéáìïñöþíïõí Vôóé Xíá öïò C÷ñùìï êáß óõìâé-
âáóôéêü, ä\èåí å‰ðñåðÝò, ðïý, óôÞí ï‰óßá, öåß-
ëåôáé óôüí öüâï ôïõò ìÞðùò êáß ‚ Tëáöñüôåñïò
Cíåìïò ìé@ò ï‰óéáóôéêüôåñçò êñéôéê\ò ìåôáâÜëåé
óÝ Tñåßðéá ôü «Tðéóôçìïíéêü» ôïõò ïsêïäüìçìá.
‘Ï ËåìðÝóçò êáôçãïñår êáß ôïýò ñåáëéóôÝò:
«ÑåáëéóôÞ» ÷áñáêôçñßæåé ôüí AðáëëáãìÝíï
«ðñïëÞøåùí», Šðü ôßò ‚ðïråò íïïˆíôáé óõ÷íÜ êáß
ït ^èéêÝò Añ÷Ýò40.
Á‰ôüò ðïý ëÝåé ôÞí AëÞèåéá, êáôÜ ôüí Ëåì-
ðÝóç, ãßíåôáé Aíôéðáèçôéêüò: « ôé Cíèñùðïò ‚ ‚-
ðïrïò, Aíôß íÜ “ðñïóáñìïóè\” êáß íÜ æÞóg Tê
ô™í ðëïõóßùí, Cëëùò ôå, êáñð™í ô\ò “ðñïóáñ-
ìïã\ò”, ðñïôéì@ AíôéèÝôùò ôüí îçñüí Cñôïí ô\ò
êïéíùíéê\ò Tîïñßáò, åyíáé êáß èÜ ðáñáìåßíç åsò ôü
êáôþôåñïí êïéíüí AíáìöéóâçôÞôùò ï‰ ìüíïí Aí-
ôéðáèçôéêüò AëëÜ êáß Aêáôáíüçôïò»41. ²Åôóé, ‚
ËåìðÝóçò Têôéì@ ôüí ëéâåëëïãñÜöï, äéüôé á‰ôüò
êéíårôáé Aðü ^èéêÜ TëáôÞñéá. ‘Ï ëéâåëëïãñÜöïò
äÝí ÷ôõð@ ôÜ äéÜöïñá ðñüóùðá ›ò AôïìéêÝò ðå-
ñéðôþóåéò, AëëÜ ›ò Têðñïóþðïõò ìé@ò óõãêå-
êñéìÝíçò Aíèñùðïëïãéê\ò óõíïìïôáîßáò, ^èéêÜ
16
êáß ðíåõìáôéêÜ AðáñÜäåêôçò. ÄÝí ôïýò Šâñßæåé
ìÝ ôÞí êïéíùíéêÞ êáß íïìéêÞ Vííïéá ôïˆ ñïõ, Cí
êáß á‰ôïß ðïý èßãïíôáé Aðü ôïýò ëéâÝëëïõò õtï-
èåôïˆí, öõóéêÜ, ôÞí ôåëåõôáßá Vííïéá êáß ƒ÷é ôÞí
ðñáãìáôéêÞ, äçëáäÞ ôÞí ï‰óéáóôéêÞ. ÃéÜ ôüí
ËåìðÝóç, ðñáãìáôéêüò ŠâñéóôÞò äÝí åyíáé ‚ ëé-
âåëëïãñÜöïò AëëÜ ‚ øåõäüìåíïò, á‰ôüò ðïý A-
ðïêñýðôåé ôÞí AëÞèåéá åuôå ìÝ øåýäç åuôå êáß ìÝ
ôüí Tîùñáúóìü ôçò, ìÝóù ìé@ò øåýôéêçò êáß ðá-
ñáðëáíçôéê\ò «å‰ðñÝðåéáò». ‘Ç «å‰ðñÝðåéá»
á‰ôÞ ìðïñår íÜ ëåéôïõñãÞóåé êáôáóôñïöéêÜ. ²Áí
äår êáíåßò ôÞí Aíôéóôïé÷ßá ôçò, ð.÷. óôÞí sáôñé-
êÞ, åyíáé óÜí íÜ ÷áñáêôçñßæåôáé ‚ ôˆöïò «ôñéÞ-
ìåñïò ðõñåôüò», ãéÜ ëüãïõò å‰ðñåðåßáò, ìÝ ëåò
ôßò óõíÝðåéåò óôÞí äçìüóéá Šãåßá ðïý á‰ôü ìðï-
ñår íÜ V÷åé42.
ËéâÝëëïõò Têôüîåõå, ãñÜöåé ‚ ËåìðÝóçò, êáß
‚ uäéïò ‚ ×ñéóôüò, ôáí ÷áñáêôÞñéóå ŠðïêñéôÝò
ôïýò Öáñéóáßïõò êáß ƒ÷é ìÝ êÜðïéï ^ðéüôåñï, ðéü
«êüóìéï» ôñüðï. ²Áëëùóôå, _ ‘Éóôïñßá á‰ôïýò
ôïýò ÷áñáêôçñéóìïýò óõãêñáôår43. Êáß Tí™ ãéÜ
ôÞí ëïãïôå÷íßá ôÜ «AóÞìáíôá AíèñùðÜñéá» (óõ-
íÞèùò óôü÷ïé ô™í ëéâÝëëùí ƒ÷é êáè' UáõôÜ, Aë-
ëÜ ›ò åyäïò) åyíáé Aíåýèõíá, ãéÜ ôüí ëéâåëëïãñÜ-
öï, ðïý âëÝðåé ôÞí êïéíùíéêÞ ôïõò äéÜóôáóç, V-
÷ïõí ôåñÜóôéåò å‰èýíåò ãéÜ ôÞí óõíïëéêÞ ðïéüôç-
ôá ìé@ò êïéíùíßáò. Ït ëéâåëëïãñÜöïé åyíáé óõíÞ-
èùò Aãáèïß Cíèñùðïé. ‘Ç ìï÷èçñßá åyíáé óõíÞ-
èùò uäéïí ô™í «Aðñïßêùí». ÓÝ Tðï÷Ýò êáôáðôþ-
óåùò, ït ëßâåëëïé Aðïôåëïˆí æùïãüíï á‹ñá êáß
ôñüðï á‰ôïóõíåéäçóßáò ô™í ðíåõìáôéê™í Aíèñþ-
ðùí44. Åyíáé TíäéáöÝñïõóá _ ðáñáâïëÞ ô™í Aðü-
øåùí á‰ô™í ôïˆ ËåìðÝóç ìÝ ôÞí óçìåñéíÞ óõ-
æÞôçóç ãéÜ ôü «ðïëéôéê™ò ñèüí».
‘Ç TðéóôÞìç, ãéÜ ôüí ËåìðÝóç, V÷åé ÷™ñï
ãéÜ ëïõò. Ôü ðë\èïò ô™í ìåôñéïôÞôùí âñßóêåé
ìéÜ ìéêñÞ èÝóç óôü AðÝñáíôï äßêôõï ôïˆ êáôá-
ìåñéóìïˆ ô™í Vñãùí ôçò êáß ô\ò AôÝñìïíçò T-
îåéäßêåõóçò45. Ït ðñáãìáôéêïß, ìùò, óôï÷áóôÝò
äÝí êáèïñßæïíôáé Aðü ôÞí AíÜãêç, AëëÜ Aðü ôÞí
uäéá ôïõò ôÞí säéïóõãêñáóßá46. Ãé' á‰ôïýò, _ æù-
Þ ôïõò åyíáé êáëëéôÝ÷íçìá êáß _ Tñãáóßá ôïõò
ðáßãíéï47. Ït TñåõíçôÝò ðñÝðåé íÜ ìåëåôïˆí ôßò
êïéíùíéêÝò êáß ëïéðÝò óõíè\êåò ô\ò Tðï÷\ò
ôïõò, Aíôß íÜ AíôéãñÜöïõí îÝíåò Tñãáóßåò êáß ðç-
ãÝò. Âåâáßùò, Vôóé åyíáé ðéèáíüí íÜ ìÞí ðñïëÜ-
âïõí íÜ êáôáëÜâïõí AêáäçìáúêÝò Xäñåò, AëëÜ èÜ
ãßíïõí ôïõëÜ÷éóôïí ãí™óôåò ô™í æçôçìÜôùí48.
Êýñéï ÷áñáêôçñéóôéêü ôïˆ ðíåõìáôéêïˆ ðï-
ëéôéóìïˆ, êáôÜ ôüí ËåìðÝóç, åyíáé _ AöçñçìÝíç
óêÝøç: «‘Ç AöçñçìÝíç óêÝøéò, ìÞ ŠðÜñ÷ïõóá
êáô' AíÜãêçí åsò ëïõò ôïýò Aíèñþðïõò, êáôÝ-
ÌÅËÅÔÇÓ Ç. ÌÅËÅÔÏËÏÕËÏÓ
óôç ðëïí öïâåñüí ô™í ðëÝïí å‰öõ™í ðñüò Tê-
ìåôÜëëåõóéí ô™í AóèåíåóôÝñùí»49.
ÃéÜ ôüí ËåìðÝóç, ôÜ ^èéêÜ êáß äåïíôïëïãé-
êÜ æçôÞìáôá äÝí ðñÝðåé íÜ Aíáìåéãíýïíôáé óôÞí
êïéíùíéïëïãéêÞ TðéóôÞìç, äéüôé ðñïêáëïˆí ðáñá-
ëÞñçìá50. ‘Ç êïéíùíéïëïãßá öåßëåé íÜ TîáíôëÞ-
óåé ‚ëüêëçñç ôÞí óåéñÜ ô™í ásôßùí ðïý âñßóêïí-
ôáé äéáäï÷éêÜ ðßóù Aðü Xíá êïéíùíéêü öáéíüìå-
íï. ²Áí äéáêüðôåôáé _ óåéñÜ á‰èáßñåôá óÝ êÜðïéï
óçìårï, ãéÜ ëüãïõò ðïëéôéê\ò óêïðéìüôçôáò, ôü-
ôå ðáýåé íÜ åyíáé TðéóôÞìç êáß ãßíåôáé äçìïêï-
ðßá. ‘Ï ìáñîéóìüò, ð.÷., óôáìÜôçóå óôüí ïsêï-
íïìéêü ðáñÜãïíôá, Tí™ ðßóù ôïõ êñýâïíôáé só÷õ-
ñüôåñåò Aêüìá äõíÜìåéò51. ’ÁðïóðáóìáôéêÝò èå-
ùñßåò ô\ò êïéíùíßáò äÝí ŠðÜñ÷ïõí. ÌéÜ èåùñßá
ðñÝðåé íÜ åyíáé óÝ èÝóç íÜ TîçãÞóåé ëá ôÜ êïé-
íùíéêÜ öáéíüìåíá a êáíÝíá. Ït öõóéêïß íüìïé ðïý
äéÝðïõí ôßò êïéíùíßåò äÝí TðéôñÝðïõí TîáéñÝóåéò.
«Íüìïé» ðïý äÝí åyíáé têáíïß íÜ Uñìçíåýóïõí ‚-
ëüêëçñç ôÞí êïéíùíéêÞ ðïëõðëïêüôçôá åyíáé äç-
ìïêïðßá52. ÔÜ óöÜëìáôá Vãêåéíôáé óôßò èåùñßåò
êáß ï‰äÝðïôå óôÜ ãåãïíüôá53, ðùò êáß ï‰äÝðï-
ôå óôÜ Víóôéêôá54.
‘Ï ËåìðÝóçò Šðïóôçñßæåé ôé ôü ÷éïˆìïñ
ìðïñår íÜ âëÜøåé ìéÜ TðéóôçìïíéêÞ ìåëÝôç ìü-
íïí ôáí ðñïâÜëëåôáé Aíôß Tðéóôçìïíéê™í Tðé÷åé-
ñçìÜôùí. ’Áðåíáíôßáò šöåëår, ôáí ôÜ óõíïäåý-
åé êáß ôÜ óêéáãñáöår55. ‘Ç êïéíùíéïëïãßá êáß ït
êïéíùíéêÝò Tðéóô\ìåò, ãåíéêÜ, ëáìâÜíïõí ôü Š-
ëéêü ôïõò Aðü ôü «öëÝãïí êáß æÝïí» êïéíùíéêü
ðåñéâÜëëïí, ðïõ ðÜèç êáß óõìöÝñïíôá äçìéïõñ-
ãïˆí ðáíäáéìüíéï. ²Åôóé, ‚ êïéíùíéïëüãïò ðñÝðåé
íÜ äéáêáôÝ÷åôáé Aðü Aôáñáîßá öéëïóüöïõ, ðíåõ-
ìáôéêÞ Aíùôåñüôçôá êáß TóùôåñéêÞ äýíáìç, ãéÜ
íÜ Aíôéêñïýåé ôÞí äõóöïñßá êáß ôü ìßóïò ô™í
ðïëë™í ðïý èßãïíôáé Aðü ôÜ ðïñßóìáôÜ ôïõ. ‘Ï
êïéíùíéïëüãïò äÝí ðñÝðåé íÜ ðáßñíåé ìÝñïò óôßò
êïéíùíéêÝò äéáìÜ÷åò, ï‹ôå íÜ TíäéáöÝñåôáé ãéÜ
ôßò ãí™ìåò ô™í óõìðëåêüìåíùí êïéíùíéê™í ðá-
ñáãüíôùí. ÄÝí ðñÝðåé Tðßóçò íÜ TíäéáöÝñåôáé Cí
ôÜ ðïñßóìáôÜ ôïõ èÜ èßîïõí êÜðïéïí. Ãé' á‰ôïýò
ðïý èßãïíôáé, Tí™ ôáõôü÷ñïíá óôåñïˆíôáé Tðé÷åé-
ñçìÜôùí êáß äõíáôüôçôáò á‰ôïóõíåéäçôïðïßç-
óçò, ‚ ËåìðÝóçò ÷ëåõÜæåé: «ÄÝí ðôáßåé êáíåßò,
Aëë' _ öýóéò»56.
‘Ç TðéóôÞìç äÝí ðñÝðåé íÜ óÝâåôáé ôßðïôá
Cëëï Aðü ôÞí AëÞèåéá57. ‘Ç öéëáíèñùðßá äÝí V-
÷åé êáììßá ó÷Ýóç ìÝ ôÞí TðéóôÞìçÿ êáß ït Tðé-
óôÞìïíåò ðïý, åuôå V÷ïõí êáñäéÜ ðéü å‰áßóèçôç
Aðü ôüí TãêÝöáëü ôïõò åuôå ït uäéïé V÷ïõí AíÜã-
êç öéëáíèñùðßáò, âëÜðôïõí êáß Tîåõôåëßæïõí ôÞí
TðéóôÞìç. ÓôÞí èÝóç ô\ò Aðüëõôçò óáöÞíåéáò
 ÅÕÁÃÃÅËÏÓ ËÅÌÐÅÓÇÓ: ÁÖÉÅÑÙÌÁ
ô™í Tííïé™í êáß ô™í óõëëïãéóì™í Tãêáèéóôïˆí
AóÜöåéá êáß öéëáíèñùðßá, ãéÜ ôüí Bðëïýóôáôï
ëüãï ôé ëõðïˆíôáé êáß ðñïâÜëëïõí ôïýò âëÜêåò,
ït ‚ðïrïé åyíáé êáôáèëéðôéêÜ ðÜñá ðïëëïß. ’Áðï-
ôÝëåóìá: «_ êïéíùíéêÞ êáß _ TèíéêÞ Aêüìç æç-
ìßá Tê ô\ò ›ò Cíù øõ÷éê\ò å‰ñõ÷ùñßáò Tíßùí T-
ðéóôçìüíùí, côéò äýíáôáé íÜ ôáõôßæåôáé ìÝ ôÞí
âëáêåßáí êáß ôÞí Aóõíåéäçóßáí»58.
‘Ï ËåìðÝóçò èåùñår ôé óôÞí ‘ÅëëÜäá _ T-
ðéóôÞìç «Šð\ñîåí AíÝêáèåí Šðüèåóéò Aôõ÷Þò»,
êõñßùò äéüôé «AðïõóéÜæåé ôü TëÝã÷ïí ìïñöùìÝ-
íïí êïéíüí», ôü ‚ðïrï «êïóêéíßæåé» ôïýò TðéóôÞ-
ìïíåò. ’Åêôüò á‰ôïˆ, _ Cðïøç ôé «äýíáôáé ìÝí
‘Ç êïéíùíéïëïãßá ôïˆ ËåìðÝóç
êïéíùíéïëïãßá ôïˆ ËåìðÝóç åyíáé êáèïñé-
Ç óôéêÜ TðçñåáóìÝíç Aðü ôÞí ãåñìáíéêÞ
óêÝøç êáß säéáßôåñá ôÞí Aíôé-ìáñîéóôéêÞ, êáèþò
êáß ôÞí AíáèåùñçôéêÞ ìáñîéóôéêÞ. ÐáñáðÝìðåé
êáôÜ êýñéï ëüãï óÝ Ãåñìáíïýò, ðùò, ð.÷., óôüí
Tönnies*, óôüí Sombart, óôüí äÜóêáëü ôïõ
Oppenheimer**, óôüí Spengler***, êáß óÝ T-
ëÜ÷éóôïõò ´Åëëçíåò, ðùò ë.÷. óôüí Ðáí. Êá-
íåëëüðïõëï. Äåß÷íåé ôé V÷åé Aöïìïéþóåé êáôÜ
ôñüðï ï‰óéáóôéêü, óõíèåôéêü AëëÜ êáß êñéôéêü
* Ferdinand Tönnies, 1856-1936: Êïñõöárïò Ãåñ-
ìáíüò êïéíùíéïëüãïò. Óðïýäáóå êëáóóéêÞ öéëïóïößá óôü
Óôñáóâïˆñãï, óôÞí Ëåéøßá êáß óôÞí Âüííç. Ôü 1887, äç-
ìïóßåõóå ôü êëáóóéêü Vñãï ôïõ Gemeinschaft and
Gesellschaft, óôü ‚ðïrï äéáêñßíåé ôßò äýï êýñéåò ìïñöÝò êïé-
íùíéê\ò ñãÜíùóçò, ôÞí ñãáíéêÞ Êïéíüôçôá êáß ôÞí óõì-
âáôéêÞ Êïéíùíßá. ²Åãñáøå Tðßóçò ìéÜ ìåëÝôç ãéÜ ôüí
Marx (1921), ôÞí ÊñéôéêÞ ô\ò Êïéí\ò Ãíþìçò (1922)
êáß Cëëá Vñãá. ‘Ï Hitler ôüí AðïìÜêñõíå á‰èáßñåôá Aðü
ôÞí ðñïåäñßá ô\ò Ãåñìáíéê\ò Êïéíùíéïëïãéê\ò ‘Åôáéñåß-
áò, ô\ò ‚ðïßáò Šð\ñîå täñõôéêü ìÝëïò.
** Franz Oppenheimer, 1864-1943: Ãåñìáíüò ãéá-
ôñüò, êïéíùíéïëüãïò êáß ïsêïíïìïëüãïò, êáèçãçôÞò óôü Ðá-
íåðéóôÞìéï ô\ò Öñáãêöïýñôçò. ÓõíÝãñáøå ôåôñÜôïìï Óý-
óôçìá Êïéíùíéïëïãßáò êáß ðïëëÜ Cëëá Vñãá ãéÜ ôü êñÜôïò
ôïˆ êáðéôáëéóìïˆ, ôüí óïóéáëéóìü, ôüí êïììïõíéóìü ê.ëð.
*** Oswald Spengler, 1880-1936: Ãåñìáíüò öéëüóï-
öïò êáß tóôïñéêüò, óõããñáöÝáò ôïˆ ðåñßöçìïõ Vñãïõ ‘Ç ðá-
ñáêìÞ ô\ò Äýóçò (1918-9). ‘Ï Spengler óõìðõêíþíåé óôü
Vñãï ôïõ ôÞí ï‰óßá ôïˆ å‰ñùðáúêïˆ ðåóóéìéóìïˆ. Èåùñår
ôé ït ðïëéôéóìïß, äéáäå÷üìåíïé ‚ Xíáò ôüí Cëëïí, Aíáðôýó-
óïíôáé äéáäï÷éêÜ óÝ ëïõò ôïýò ôïìårò ô\ò Aíèñþðéíçò äñá-
óôçñéüôçôáò (ðïëéôéêÞ, ïsêïíïìßá, ôÝ÷íç ê.ëð.) êáß, ôå-
ëéê™ò, ðáñáêìÜæïõí. ‘Ï Spengler Aíôéìåôùðßæåé ôÞí äç-
ìïêñáôßá ›ò ôü ÷áñáêôçñéóôéêü ðïëßôåõìá ô\ò ðáñáêì\ò
êáß Šðïóôçñßæåé ôü só÷õñü êñÜôïò êáß ôÞí ÷áñéóìáôéêÞ _-
ãåóßá. Ôü Vñãï ôïõ Cóêçóå ðáãêüóìéá Tðßäñáóç.
17
íÜ åyíáé êáíåßò TðéóôÞìùí, AëëÜ ôáõôï÷ñüíùò
êáß êÜèáñìá, åyíáé öáéíüìåíïí “sèõíïýóçò ôÜîå-
ùò” ^èéê™ò êáß êáôÜ óõíÝðåéáí êáß ðíåõìáôéê™ò
Aíáñ÷ïõìÝíçò, ðùò êÜèå ìç÷áíéêüò äé÷áóìüò
óõíåéäÞóåùò». Óõìðëçñþíåé äÝ ôé «...‚ äÝ ðíåõ-
ìáôéê™ò ôåëåõôárïò ´Åëëçí äýíáôáé íÜ V÷åé —
êáß V÷åé— Aðåßñùò îõôÝñáí êáß äéáõãåóôÝñáí
ðïëéôéêÞí êñßóéí Aðü ôïˆ ðñþôïõ ôõ÷üíôïò ðá-
ñáðïìðïäéáßôïõ ñáêïóõëëÝêôïõ ðïý êáôþñèùóå
íÜ èåìåëéþóç Šðüóôáóéí êáß “áuãëçí” TðåéäÞ åsò
á‰ôüí ôüí ôýðïí äÝí ŠðÜñ÷åé TðéóôçìïíéêÞ êñé-
ôéêÞ, Tí™ AíôéèÝôùò ŠðÜñ÷ïõí êüììáôá êáß T-
öçìåñßäåò ðïý êáôáóêåõÜæïõí êáèçãçôÜò»59.
ôÞí å‰ñùðáúêÞ êïéíùíéïëïãßá êáß äÝí äéóôÜæåé íÜ
AóêÞóåé êñéôéêÞ Aêüìç êáß óÝ Tðéóôçìïíéêïýò
ãßãáíôåò60. ÓôÜ Vñãá ôïõ êáôáðïëåì@ ìÝ ëïãé-
êÜ êáß tóôïñéêÜ Tðé÷åéñÞìáôá ôüí ìáñîéóìü, Aë-
ëÜ êáß ôüí äéáöùôéóìü êáß ôÞí AóôéêÞ ðïëéôéêÞ
èåùñßá. Ït Aíáëýóåéò ôïõ ãéÜ ôüí öáóéóìü èõìß-
æïõí á‰ôÝò ô\ò Hannah Arendt * êáß åyíáé åŠñç-
ìáôéêÝò, ðñùôüôõðåò êáß TíäéáöÝñïõóåò.
ÐïëëÜ êïéíùíéêÜ öáéíüìåíá, ðéóôåýåé ‚ Ëåì-
ðÝóçò, äßíïõí ôÞí Tíôýðùóç ôé Têöåýãïõí ôïˆ
Tðéóôçìïíéêïˆ ñèïëïãéóìïˆ. Á‰ôü Aðïäåéêíýå-
ôáé Aðü ôßò TóùôåñéêÝò AíôéöÜóåéò ô™í ñáóéïíá-
ëéóôéê™í êéíçìÜôùí êáß säéáßôåñá ôïˆ ìáñîéóìïˆ.
ÓôÞí Tðï÷Þ ôïˆ ËåìðÝóç åy÷å ðëÞñùò Aíáðôõ-
÷èår _ êñéôéêÞ êáß _ AìöéóâÞôçóç ô™í ìáñîé-
óôéê™í äïãìÜôùí. ²Çäç, ðñü ôïˆ Á´ Ðáãêïóìßïõ
ÐïëÝìïõ, åy÷áí TðÝëèåé óïâáñÜ ñÞãìáôá óôü
ìáñîéóôéêü èåùñçôéêü ïsêïäüìçìá, ôüóï Aðü ìÞ
ìáñîéóôÝò èåùñçôéêïýò (Sorel, Sombart, Oppen-
heimer), óï êáß Aðü ôïýò uäéïõò ôïýò ìáñîéóôÝò
* Hannab Arrendt, 1906-1975: ÃåííÞèçêå óôü ’Áí-
íüâåñï ô\ò Ãåñìáíßáò êáß óðïýäáóå óôÞí ×áúäåëâÝñãç, -
ðïõ Šð\ñîå ìáèÞôñéá ôïˆ Karl Jaspers êáß ðïõ Vëáâå äé-
äáêôïñéêü öéëïóïößáò. ’ÅðåéäÞ eôáí ‘Åâñáßá, TãêáôÝëåé-
øå ôÞí Ãåñìáíßá ôü 1933, ìÝ ôÞí Cíïäï ôïˆ Hitler. ’Åã-
êáôáóôÜèçêå Añ÷éêÜ óôÞí Ãáëëßá êáß óôÞí óõíÝ÷åéá ‚ñé-
óôéêÜ óôßò ‘ÇíùìÝíåò Ðïëéôåråò. Äßäáîå óÝ ìåãÜëá Aìå-
ñéêáíéêÜ ðáíåðéóôÞìéá êáß Vëáâå ôÞí AìåñéêáíéêÞ Šðçêï-
üôçôá. ²Åãñáøå ìåëÝôåò ìÝ êýñéï Šðïêåßìåíï ôüí ‚ëïêëç-
ñùôéóìü, ðïý óÞìåñá èåùñïˆíôáé êëáóóéêÝò. Óôü Vñãï ôçò
Ôü ‚ëïêëçñùôéêü óýóôçìá (1972) óõãêñßíåé ôüí íáæéóìü
ìÝ ôüí óôáëéíéóìü, äéáðéóôþíïíôáò ôé åy÷áí êïéíÞ êïéíù-
íéïëïãéêÞ ðñïÝëåõóç êáß eôáí êéíÞìáôá Aðüôïêá ô™í
ëïˆìðåí óôïé÷åßùí ô\ò å‰ñùðáúê\ò êïéíùíßáò, óÝ Aíôßèå-
óç ìÝ ôÞí ìáñîéóôéêÞ AíÜëõóç, êáß åyäå óôüí öáóéóìü ôÞí
Aêñáßá Vêöáíóç ô\ò Aóôéê\ò ðïëéôéê\ò. ÐÝèáíå ôü 1975.
 18
(Bernstein*, Cunow, de Man, Loria**, ôüí uäéï
ôüí Lenin). ÔåëéêÜ, _ ìáñîéóôéêÞ ðáñÜôáîç äéá-
óðÜóôçêå êáß ït öïñårò ôçò êáôÝëçîáí óÝ säåï-
ëïãéêü Tìöýëéï ðüëåìï61.
Á‰ôÞ _ Aðïóýíèåóç ô\ò ìáñîéóôéê\ò èåùñß-
áò, Tðéóçìáßíåé ‚ ËåìðÝóçò, öåßëåôáé óôü ãå-
ãïíüò ôé ït täñõôÝò ôçò, åuôå Aðü êáëÞ ðßóôç åu-
ôå ãéÜ äçìáãùãéêïýò ëüãïõò, óõíäýáóáí á‰èáß-
ñåôá Uôåñïãåí\ êáß AíôéöáôéêÜ óôïé÷årá. Ôü A-
ðïôÝëåóìá eôáí ôßò AíåðÜñêåéåò ôïˆ ìáñîéóìïˆ
íÜ Vëèïõí íÜ êáëýøïõí AíïñèïëïãéêÜ êáß ìõóôé-
êéóôéêÜ óôïé÷årá ô\ò Aíèñþðéíçò óêÝøçò, ôÜ ‚-
ðïrá ‚ ñáóéïíáëéóìüò åy÷å Tîïñßóåé, ñè™ò ìÝí A-
ðü ôÞí TðéóôçìïíéêÞ ìÝèïäï, TóöáëìÝíá ìùò A-
ðü ôü ðñüò TîÝôáóç Šëéêü62. Ãé' á‰ôü ‚ ËåìðÝ-
óçò AíáæÞôçóå Añ÷Ýò Tðéóôçìïíéê\ò AíÜëõóçò t-
êáíÝò íÜ äþóïõí ëïãéêÝò Uñìçíåråò óÝ öáéíüìåíá
ðïý ðáñÝìåíáí AíåîÞãçôá Aðü ôßò ðáãéùìÝíåò
ìåèüäïõò, ðùò åyíáé ð.÷. ‚ íüìïò ô\ò öõóéê\ò
UôåñïãÝíåéáò ô™í êïéíùíéê™í ‚ìÜäùí ôïˆ Gum-
* Eduard Bernstein, 1950-1932: ‘Ï ðáôÝñáò ôïˆ
«ñåâéæéïíéóì, äçëáäÞ ô\ò Aíáèåþñçóçò ôïˆ êëáóóé-
êïˆ ìáñîéóìïˆ, eôáí ãüíïò Uâñáúê\ò ïsêïãÝíåéáò. Ãåí-
íÞèçêå óôü Âåñïëßíï. ’Åîïñßóôçêå óôÞí ‘Åëâåôßá Aðü
ôüí Âßóìáñê ôü 1881, ëüãù ô\ò ðñùôáãùíéóôéê\ò ôïõ
äñÜóçò óôü ãåñìáíéêü óïóéáëéóôéêü êßíçìá. ’Áðü ôÞí
Æõñß÷ç äéçýèõíå, ìáæß ìÝ ôüí Kautsky, ôÞí Uâäïìáäéáßá
Töçìåñßäá ô\ò ãåñìáíéê\ò óïóéáëäçìïêñáôßáò žò ôü
1888, ‚ðüôå ït UëâåôéêÝò Añ÷Ýò ôüí AðÞëáóáí êáß A-
íáãêÜóèçêå íÜ ìåôïéêÞóåé óôü Ëïíäßíï. ’Åêår ãíùñßóèç-
êå ìÝ ôüí Engels, ôïˆ ‚ðïßïõ Vãéíå Vìðéóôïò ößëïò, ãñáì-
ìáôÝáò êáß TêôåëåóôÞò ô\ò äéáèÞêçò ôïõ. Óôü ðåñßöç-
ìï âéâëßï ôïõ Ït ðñïûðïèÝóåéò ôïˆ óïóéáëéóìïˆ êáß ôÜ
êáèÞêïíôá ô\ò óïóéáëäçìïêñáôßáò AðÜíôçóå Xíáò Cë-
ëïò ìåãÜëïò AíáèåùñçôÞò ôïˆ ìáñîéóìïˆ, ‚ Karl Kaut-
sky, ìÝ ôü Vñãï ôïõ ‘Ï Bernstein êáß ôü óïóéáëäçìï-
êñáôéêü ðñüãñáììá — ìéÜ Aíôé-êñéôéêÞ, ôü 1899. ‘Ï
Bernstein Aðïóêïðïˆóå, ðáñÜ ôÞí ðïëåìéêÞ Tíáíôßïí
ôïõ, ƒ÷é óôÞí êáôÜñãçóç a óôÞí AíôéêáôÜóôáóç ôïˆ
ìáñîéóìïˆ ìÝ ìéÜ Cëëç èåùñßá, AëëÜ óôÞí ï‰óéáóôéêÞ
êñéôéêÞ ôïõ Šðü ôü ö™ò ô\ò ðñáãìáôéêüôçôáò, óõãêñß-
íïíôáò ð.÷. ôßò ðñïâëÝøåéò ô\ò ìáñîéóôéê\ò èåùñßáò ìÝ
ôÞí ðñáãìáôéêÞ TîÝëéîç ô™í âéïìç÷áíéê™í êïéíùíé™í.
²Åôóé, ‚ Bernstein TðéóÞìáíå ôé ‚ íüìïò ô\ò óõãêåí-
ôñïðïßçóçò ôïˆ êåöáëáßïõ äÝí Tðáëçèåýèçêå, ï‹ôå ït ìå-
óáråò ôÜîåéò ðñïëåôáñéïðïéÞèçêáí, AëëÜ ï‹ôå êáß ït êñß-
óåéò ôïˆ êáðéôáëéóìïˆ ‚äÞãçóáí óôÞí äéÜëõóÞ ôïõ. ‘Ï
Bernstein ðñüôåéíå íÜ AðïêôÞóåé ôü ðñïëåôáñéÜôï äéïé-
êçôéêÞ ›ñéìüôçôá ðñßí AíôéêáôáóôÞóåé ôÞí AóôéêÞ ôÜ-
îç ìÝ ôüí Uáõôü ôïõ, íÜ óõììá÷Þóåé ìÝ Cëëåò êáôáðé-
åæüìåíåò êïéíùíéêÜ ôÜîåéò êáß _ ìåôÜâáóç óôüí óïóéá-
ëéóìü íÜ ãßíåé ƒ÷é ìÝ âßáéç ñÞîç AëëÜ ìÝ ìéÜ ìáêñÜ äéá-
äéêáóßá ìåôáññõèìßóåùí.
** Achille Loria, 1857-1943: ’Éôáëüò êïéíùíéïëüãïò
êáß ïsêïíïìïëüãïò, êáèçãçôÞò óÝ sôáëéêÜ ðáíåðéóôÞìéá.
Èåùñår ôüí ïsêïíïìéêü ðáñÜãïíôá ðñïóäéïñéóôéêü ô™í êïé-
íùíéê™í, ðïëéôéê™í êáß èñçóêåõôéê™í öáéíïìÝíùí.
ÌÅËÅÔÇÓ Ç. ÌÅËÅÔÏËÏÕËÏÓ
blowicz*, ‚ ‚ðïrïò Aðïôåëår óôáèåñü óôïé÷årï
óôÞí êïéíùíéïëïãéêÞ óêÝøç ôïˆ ËåìðÝóç63.
‘Ï ËåìðÝóçò ðéóôåýåé Aðüëõôá óôÞí äõíá-
ôüôçôá ô\ò êïéíùíéïëïãßáò íÜ äéáôõðþíåé íü-
ìïõò64. ÊáôáããÝëëåé ôïýò ðïëÝìéïõò ô\ò êïéíù-
íéê\ò íïìïôÝëåéáò65. ’ÁëëÜ Aðïññßðôåé ôüí ãáë-
ëéêü ñèïëïãéóìü, äéüôé ðéóôåýåé ôé åyíáé ðñïúüí
säåïëïãéê\ò óýã÷õóçò a ðáñáðëçñïöüñçóçò ô\ò
Aóôéê\ò óêÝøçò, ðïý äéáêáôÝ÷åôáé Aðü Aíôéåðé-
óôçìïíéêÝò ðáñáéóèÞóåéò, ðùò åyíáé ð.÷. _ Ví-
íïéá ô\ò sóüôçôáò. ’Áíáãíùñßæåé ôÞí óõìâïëÞ
óôÞí óêÝøç ôïõ ô™í Schopenhauer, Nietzsche,
Marx, Sobart, Oppenheimer, Adler, Gumblow-
icz, «ô™í ‚ðïßùí ç‰ôý÷çóá íÜ ŠðÜñîù ìáèçôÞò
êáß ô™í ‚ðïßùí ôÞí äéäáóêáëßáí ï‰äÝðïôå V÷á-
óá Aðü ô™í öèáëì™í»66. ’Áðïññßðôåé êÜèå ìå-
ôáöõóéêÞ óôÞí êïéíùíéïëïãßá. ÔÞí êïéíùíéïëïãßá
èåùñår «ÐñáêôéêÞ ô\ò ‘ÏìÜäïò», Tí AíôéèÝóåé
ðñüò ôÞí «ÐñáêôéêÞ ôïˆ ’Áôüìïõ», ðïý Tíäéá-
öÝñåé ôÞí Øõ÷ïëïãßá67.
‘Ï Gumblowicz ôïˆ ðñïóÝöåñå ôÞí Vííïéá
ô\ò öõóéê\ò íïìïôÝëåéáò óôÞí êïéíùíéêÞ AíÜëõ-
óç, ðùò åuðáìå êáß ðáñáðÜíù, Tí™ ‚ Schopen-
hauer ôÞí Vííïéá ô\ò «èÝëçóçò ô\ò æù\ò» (wille
zum leben). ‘Ç èÝëçóç ô\ò æù\ò åyíáé ìéÜ ôõ-
öëÞ öõóéêÞ äýíáìç, ìÝ ôÞí äéêÞ ôçò íïìïôÝëåéá,
ðïý óõãêñïýåôáé ìÝ ôÞí äýíáìç ô\ò ratio, Šðü
ôÞí Vííïéá ðïý ô\ò ðñïóÝäùóå ‚ ãáëëéêüò äéá-
öùôéóìüò. Óôüí Nietzsche öåßëåôáé _ ìüíéìç
äéÜêñéóç ðïý ŠðÜñ÷åé óôü Vñãï ôïˆ ËåìðÝóç ìå-
ôáîý ô\ò «êïéíùíéê\ò AãÝëçò» êáß ô\ò «Šðåñ-
êïéíùíéê\ò ðñïóùðéêüôçôáò», ôÞí ‚ðïßá ìùò ‚
ËåìðÝóçò ðñïóðáèår íÜ Têëïãéêåýóåé, Tí AíôéèÝ-
óåé ðñüò ôüí Nietzsche68. ‘Ï ËåìðÝóçò åyíáé A-
ðáëëáãìÝíïò, ðùò äçëþíåé69, Aðü ôßò öéëåëåý-
èåñåò ðñïóðÜèåéåò ÷ïíäñïåéäïˆò äéêáßùóçò ô™í U-
êÜóôïôå êõñéÜñ÷ùí ìÝ ïsêïíïìéóôéêÜ Tðé÷åéñÞ-
ìáôá a ôßò ìáñîéóôéêÝò Aðüðåéñåò Aîéïëïãéê\ò äé-
êáßùóçò ô™í êõñéáñ÷ïõìÝíùí.
‘Ï ÌÜñî, ôïˆ ‚ðïßïõ ôü Vñãï ‚ ËåìðÝóçò
ãíùñßæåé âáèýôáôá, «êáôÜ ôéíá êïóìïúóôïñéêÞí
äéáóôñïöÞí»70 óôçñßæåôáé öéëïóïöéê™ò ìÝí óôüí
Hegel, ïsêïíïìéê™ò äÝ óôüí Ricardo, Tí™ ìåèï-
äïëïãéê™ò åyíáé ãíÞóéïò Têðñüóùðïò ôïˆ sïõäáú-
êïˆ ñáóéïíáëéóìïˆ. ‘Ï ËåìðÝóçò öåßëåé ðïëëÜ
óôüí Oppenheimer, ‚ ‚ðïrïò eôáí «Aíáìöéâüëùò
‚ óçìáíôéêüôåñïò ô™í ʼnñùðáßùí êïéíùíéïëü-
ãùí, ôïˆ ‚ðïßïõ ôÞí TðéññïÞí TäÝ÷èçí âáèõôÝ-
* Ludwig Gumplowicz, 1838-1909: Ðïëùíïåâñárïò
êïéíùíéïëüãïò. Èåùñçôéêüò ôïˆ êïéíùíéêïˆ äáñâéíéóìïˆ êáß
ô\ò öõóéê\ò Aíéóüôçôáò óôÞí êïéíùíßá.
ÅÕÁÃÃÅËÏÓ ËÅÌÐÅÓÇÓ: ÁÖÉÅÑÙÌÁ
ñáí, äéüôé Šð\ñîå ‚ äéÜ æþóçò äéäÜóêáëüò ìïõ,
ðíåˆìá óðáíßáò äéáõãåßáò êáß ëïãéê\ò äõíÜìå-
ùò»71. ’ÁëëÜ Aóêår êñéôéêÞ êáß óÝ á‰ôüí, äéüôé
wäñõóå äéêÞ ôïõ ïsêïíïìéêÞ èåùñßá êáß äéüôé êõ-
ìáéíüôáí ìÝ÷ñé ôÝëïõò ìåôáîý ô\ò öõóéê\ò íï-
ìïôÝëåéáò êáß ôïˆ âïëïíôáñéóìïˆ êáß Väùóå óôü
óýóôçìÜ ôïõ Víôïíç säåïëïãéêÞ ÷ñïéÜ. ÊáôÜ ôüí
ôñüðï á‰ôüí, ‚ Oppenheimer, ìáèçôÞò ôïˆ
Gumblowicz, Tìöáíßæåôáé íÜ ðéóèïäñïìår Víáíôé
ôïˆ äáóêÜëïõ ôïõ. ‘Ï ËåìðÝóçò AíáöÝñåé72 ôé
Tðßäñáóç Cóêçóå Tðßóçò óôÞí äéáìüñöùóç ô\ò
êïéíùíéïëïãéê\ò ôïõ óêÝøçò êáß _ ’ÁôïìéêÞ Øõ-
÷ïëïãßá ôïˆ Adler êáß säéáßôåñá _ èåùñßá ôïõ ãéÜ
ôü «óýìðëåãìá êáôùôåñüôçôïò».
ÃåíéêÜ, ‚ ËåìðÝóçò èåùñår ôé _ TðéóôÞìç
ô\ò êïéíùíéïëïãßáò öåßëåé íÜ Uñìçíåýåé ðëÞñùò
êáß ðÝñá Aðü säåïëïãéêÝò óêïðéìüôçôåò ‚ëüêëç-
ñç ôÞí ðñáãìáôéêüôçôá, ìÝ âÜóç ôïýò öõóéêïýò
íüìïõò ðïý äéÝðïõí ôÞí êïéíùíßá. ²Áí _ êïéíù-
íéïëïãßá Aðïöýãåé, ðùò óõ÷íÜ Vêáíå ìÝ÷ñé óÞ-
ìåñá, ìéÜ ðåéóôéêÞ, ï‰óéáóôéêÞ êáß ñåáëéóôéêÞ
Uñìçíåßá ô™í êïéíùíéê™í öáéíïìÝíùí, ôüôå èÜ
÷ñåùêïðÞóåé ›ò TðéóôÞìç73. ‘Ï ËåìðÝóçò ðé-
óôåýåé ôé «êáß át íüóïé Uíüò ñãáíéóìïˆ åyíáé
óõëëçðôáß êáß èåñáðåõôáß äéÜ ô\ò á‰ô\ò TðéóôÞ-
ìçò, côéò ãíùñßæåé ôïýò íüìïõò ôïýò äéÝðïíôáò
á‰ôüí»74. ‘Ï «äéáëåêôéêüò Šëéóìüò», ôüí ‚ðïrï
‚ ËåìðÝóçò èåùñår á‰ôïáíáéñïýìåíï êáß Aíôéöá-
ôéêü «ôñáãÝëáöï»75, ðñïóðáèår íÜ Aðïêñýøåé
‘Ï íüìïò ôïˆ êïéíùíéêïˆ äéáöïñéóìïˆ
êïéíùíéêüò äéáöïñéóìüò Aðïôåëår âáóéêÞ Añ-
Ï ÷Þ ô\ò êïéíùíéïëïãßáò ôïˆ ËåìðÝóç, ðùò
á‰ôüò ôÞí åsóÞãáãå Aðü ôÞí ãåñìáíéêÞ óêÝøç êáß
säéáßôåñá Aðü ôüí Gumblowicz. ‘Ç öõóéêÞ Aíéóü-
ôçôá, ðïý TíõðÜñ÷åé óôÞí êïéíùíßá, TêöñÜæåôáé
ìÝ ôßò äéáöïñåôéêÝò Aíèñþðéíåò ðïéüôçôåò Aðü ôßò
‚ðïråò á‰ôÞ Aðïôåëårôáé. ²Áí ëïé ït Cíèñùðïé åy-
÷áí ôßò uäéåò têáíüôçôåò, äÝí èÜ eôáí äõíáôÞ _
AëëçëïóõìðëÞñùóç, AëëÜ èÜ Šð\ñ÷å sóïðÝäù-
óç79. Á‰ôÞ _ Aíéóüôçôá ðñïêáëår á‰ôïìÜôùò X-
íáí öõóéêü êáôáìåñéóìü Tñãáóßáò ìåôáîý Añ÷üí-
ôùí êáß Añ÷ïõìÝíùí, ìåôáîý _ãåô™í êáß ìÜæáò
êáß ðáñÜãåé ôü ôáîéêü ó÷\ìá ô\ò êïéíùíßáò, ðïý
êáê™ò ‚ ìáñîéóìüò UñìÞíåõóå ïsêïíïìéêÜ. ÄÝí èÜ
eôáí äõíáôüí íÜ êáôáñãçèår _ êïéíùíéêÞ Aíéóü-
ôçò, Aöïˆ åyíáé Aäýíáôïí íÜ êáôáñãçèår _ öõóéêÞ
Aíéóüôçò80. Ït èåùñßåò ðïý Aãíïïˆí ôüí íüìï ôïˆ
äéáöïñéóìïˆ åyíáé Aäýíáôïí íÜ Aîéþóïõí ôÞí ðá-
19
ôïýò ï‰óéþäåéò íüìïõò ô\ò êïéíùíßáò, ðùò ð.÷.
ôü ìßóïò ô™í AðïêëÞñùí êáôÜ ô\ò Cñ÷ïõóáò ôÜ-
îçò, êáß íÜ ðáñïõóéÜóåé ôÞí öõóéêÞ íïìïôÝëåéá
ô\ò ðÜëçò ô™í ôÜîåùí óÜí êÜôé ðïý ìðïñår íÜ
Têëåßøåé Aðü ôÞí êïéíùíéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá,
ðñÜãìá AíáêñéâÝóôáôï. ÊáôÞããåéëå äÝ ôÞí
«ðëÝïí äçìïêïðéêÞí êïììïõíéóôéêÞí èåùñßáí, Tí
äåéí¨ ðáíäáéìïíߤ ðëïõóéùôÜôïõ Šâñåïëïãéêïˆ
ëåîéëïãßïõ»76. ‘Ç êïéíùíéïëïãßá öåßëåé íÜ Aðï-
êáëýøåé êáß íÜ Aíáëýóåé ôüí AÝíáï êýêëï ô™í
êïéíùíéê™í Aíáôñïð™í77.
Èåùñår ôÞí Aíéóüôçôá íüìï ô\ò öýóåùò. ´Ï-
ëåò Cëëùóôå ït èåùñßåò, ðéóôåýåé, ðïý óôü÷åõ-
óáí óôÞí ‚ñéóôéêÞ AíáôñïðÞ ô\ò Aíéóüôçôáò,
êáôÝëçîáí íÜ «íïìéìïðïéÞóïõí» êáß íÜ óôçñß-
îïõí säåïëïãéêÜ ôÜ ðéü Cíéóá êáèåóô™ôá. Âåâáß-
ùò ŠðÜñ÷ïõí êïéíùíßåò ëéãüôåñï a ðåñéóóüôåñï
äßêáéåò, âåâáßùò ìðïñïˆí ït êïéíùíßåò íÜ âåëôé-
þíïíôáé a, Aíôßèåôá, íÜ ãßíïíôáé ðéü Têìåôáë-
ëåõôéêÝò, AëëÜ á‰ôü äÝí èÜ TðçñåÜóåé óÝ ôßðïôå
ôÞí ðáñîç ôïˆ âáóéêïˆ öõóéêïˆ íüìïõ, ôé ðÜí-
ôïôå èÜ ŠðÜñ÷ïõí «Aíþôåñïé» êáß «êáôþôåñïé».
ÃéÜ ôÞí êïéíùíéïëïãßá ›ò TðéóôÞìç, á‰ôü V÷åé
óçìáóßá, Šðïóôçñßæåé ‚ ËåìðÝóçò. Êáß ƒ÷é ôü
óõíïëéêü ðïëéôéóôéêü Tðßðåäï ìé@ò êïéíùíßáò a ït
äéáâáèìßóåéò ôïõ78. ÊÜèå ŠðáñêôÞ êïéíùíßá, êá-
ôÜ ôüí ËåìðÝóç, UäñÜæåôáé óôüí íüìï ô\ò öõ-
óéê\ò Aíéóüôçôáò êáß ôïˆ öõóéêïêïéíùíéêïˆ äéá-
öïñéóìïˆ.
ñáìéêñÞ ó÷Ýóç ìÝ ôÞí ðñáãìáôéêüôçôá, ãñÜöåé ‚
ËåìðÝóçò. Äéáêñßíïíôáé äÝ Aðü Tííïéïëïãéêü ÷Üïò,
ôü ‚ðïrï âåâáßùò äÝí Aíôáðïêñßíåôáé óôÞí êïéíù-
íéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá, _ ‚ðïßá êÜèå Cëëï ðáñÜ
÷Üïò åyíáé. ’Áðåíáíôßáò, _ êïéíùíßá Aðïôåëår óý-
óôçìá ìÝ ðáñáäåéãìáôéêÞ ôÜîç81.
‘Ç ïsêïíïìéêÞ Vííïéá ô™í êïéíùíéê™í ôÜîå-
ùí Aðïôåëår ìáñîéóôéêÞ ðáñáðëÜíçóç82. ‘Ç «s-
óüôçôá», ðïý äéáêÞñõîáí Aóôïß, ìáñîéóôÝò, Aë-
ëÜ êáß TèíéêïóïóéáëéóôÝò, Aðïôåëår êáôÜ ôüí
ËåìðÝóç «äçìïêïðéêÞ Aãõñôåßá»83. ‘Ç Vííïéá Tî
Cëëïõ «ëáüò», ôü êåíôñéêü óýíèçìá ô™í äçìï-
êñáô™í, ðáñáðÝìðåé óÝ «Uíéárïí ôé ìáëÜêéïí A-
ðïôåëïýìåíïí Tî uóùí Aôüìùí êáß ›ò ìç÷áíéêüí-
ñáóéïíáëéóôéêüí Cèñïéóìá øÞöùí»84. Ãé' á‰ôü
êáß _ AóôéêÞ ôÜîç êÞñõîå ôÞí íïìéêÞ ìüíïí sóü-
ôçôá, Aêñéâ™ò ãéÜ íÜ äéåõêïëõíèår _ öõóéêï-êïé-
íùíéêÞ Aíéóüôçôá85.
20
‘Ï äéáöïñéóìüò äçìéïõñãår, ëïéðüí, ôßò Aíôá-
ãùíéæüìåíåò ìåôáîý ôïõò êïéíùíéêÝò ‚ìÜäåò, ƒñ-
ãáíá ôïˆ êïéíùíéêïˆ ìç÷áíéóìïˆ êáß öïñårò ìå-
ñéê\ò êïéí\ò ãíþìçò. ’Åîáóöáëßæåé ôÞí êßíçóç
ô\ò êïéíùíßáò, äçëáäÞ ôÞí êïéíùíéêÞ äõíáìéêÞ.
Óõìðëçñþíåôáé Aðü ôÞí Aíôßóôïé÷ç ëåéôïõñãßá
ô\ò ‚ëïêëçñþóåùò (integration), ìÝ ôÞí ‚ðïßá
TíôÜóóïíôáé ñãáíéêÜ ëåò ït êïéíùíéêÝò ‚ìÜäåò
óÝ Xíáí Uíéárï êïéíùíéêü ñãáíéóìü, žóôå íÜ T-
îáóöáëßæåôáé _ óõíï÷Þ ô\ò êïéíùíßáò86.
‘Ç èåùñßá ôïˆ äéáöïñéóìïˆ óôü Vñãï ôïˆ
Oppenheimer Aðïêô@ êñõóôÜëëéíç óáöÞíåéá, T-
êôéì@ ‚ ËåìðÝóçò, Tí™ ‚ Tönnies äçìéïõñãår
óýã÷õóç ãýñù Aðü ôßò ó÷åôéêÝò Vííïéåò. Ït ìå-
ãÜëåò ìÜæåò ÷áñáêôçñßæïíôáé Aðü öõóéêÞ Aíéóü-
ôçôá, ðíåõìáôéêÞ ìåôñéüôçôá a êáß AíåðÜñêåéá
êáß Aðü Vìöõôç ôÜóç ðñüò ïtáäÞðïôå äïõëåßá.
´Ïôáí _ êïéíùíßá åyíáé óôÝñåç, ït ìÜæåò, Cí êáß
Aìáèårò, óêÝðôïíôáé óýìöùíá ìÝ ôÜ ŠãéÞ ôïõò
Víóôéêôá, Cí ìùò _ êïéíùíßá TðçñåÜæåôáé Aðü
äéÜöïñåò èåùñßåò ðåñß sóüôçôáò, ðïý êïëáêåýïõí
ôÞí öéëáõôßá êáß ôÞí ìï÷èçñßá ô™í ìáæ™í, ôüôå
á‰ôÝò ãßíïíôáé ëåßá ô™í äçìïêüðùí, ôïˆ Aðïëõ-
ôáñ÷éóìïˆ êáß ô\ò ôõñáííßáò. ’Åí™ ït øåõäåðß-
ãñáöåò á‰ôÝò èåùñßåò, öõóéêÜ, äÝí ìåôáâÜëëïõí
‘Ç ìç÷áíïðïßçóç ôïˆ Aíèñþðïõ
êñùò ðñùôüôõðç åyíáé _ Uñìçíåßá ðïý äß-
Á íåé ‚ ËåìðÝóçò óôÞí ðñïúïýóá ìç÷áíïðïß-
çóç ô™í ðÜíôùí óôÞí Tðï÷Þ ìáò: èåùñår ôé á‰-
ôÞ öåßëåôáé óôÞí uäéá ôÞí ìç÷áíéêÞ öýóç ô™í
Aíèñþðùí. ÄÝí åyíáé _ ìç÷áíïðïßçóç ôïˆ Aíèñþ-
ðïõ ðñïúüí ô\ò ìç÷áí\ò, AëëÜ _ ìç÷áíÞ Aðï-
ôåëår äçìéïýñãçìá ô\ò Aíèñþðéíçò öýóçò, ðïý
ñÝðåé ðñüò ôÞí ìç÷áíïðïßçóç. Åyíáé ìéÜ Tíäéá-
öÝñïõóá, Aíèñùðïëïãéêïˆ ÷áñáêôÞñá ðáñáôÞñç-
óç. ’Åî Cëëïõ, _ ìç÷áíïðïßçóç Aðïôåëår êáô'
Tîï÷Þí êïéíùíéêÞ äéáäéêáóßá êáß ƒ÷é ôå÷íïëïãé-
êÞ: «’Áëëïˆ ëïéðüí Vãêåéôáé _ ìç÷áíïðïßçóéò.
‘Ç ìç÷áíïðïßçóéò Vãêåéôáé åsò ëáò ôÜò Tðï÷Üò
êáß äé' ëá ôÜ Côïìá åsò ôüí Šðïâéâáóìüí ôïˆ
Aíèñþðïõ åsò Aíôéêåßìåíïí, åsò ôÞí Šðïôßìçóéí
ôïˆ Aíèñþðïõ åsò ðñïëåôÜñéïí» (Óçì.Óõãã.: ìÝ
ôÞí ^èéêÞ óçìáóßá ðïý ‚ ËåìðÝóçò ðñïóäßäåé
óôÞí Vííïéá “ðñïëåôÜñéïò”). «Êáß ‚ Šðïâéâáóìüò
êáß _ Šðïôßìçóéò áôç ìåôáâÜëëåé ôüí Cíèñùðïí
åsò TêôåëåóôéêÞí ìç÷áíÞí Aö' Uíüò êáß ðñïêáëår
ôÞí Aðïãýìíùóéí ô\ò øõ÷\ò ôïõ...»92.
‘Ç Aðïãýìíùóç ôïˆ Aíèñþðïõ Aðü ôßò óõ-
ÌÅËÅÔÇÓ Ç. ÌÅËÅÔÏËÏÕËÏÓ
óÝ ôßðïôá ôÞí ðñáãìáôéêÞ öõóéêÞ Aíéóüôçôá87.
‘Ï êïéíùíéêüò äéáöïñéóìüò, äéÜ ô\ò öõóéê\ò
Tðéëïã\ò, ‚äçãår óôÞí äçìéïõñãßá êïéíùíéê\ò t-
åñáñ÷ßáò êáß á‰ôÞ ìÝ ôÞí óåéñÜ ôçò óôÞí AíÜ-
äåéîç _ãåô™í. ‘Ï _ãÝôçò Aðïôåëår ôÞí «Tëá÷ß-
óôç ðñïóðÜèåéá» ãéÜ ôÞí Tðéôõ÷ßá88. ‘Ï êáðé-
ôáëéóìüò êáß ‚ êïììïõíéóìüò ðñïóðÜèçóáí íÜ s-
óïðåäþóïõí äéáíïçôéêÜ êáß øõ÷éêÜ ôÞí êïéíùíßá.
‘Ï säéïöõÞò Cíèñùðïò åyíáé Aóõìâßâáóôïò ðñüò
á‰ôÞí ôÞí sóïðÝäùóç, _ uäéá _ ðáñîÞ ôïõ Aðï-
ôåëår, Cëëùóôå, Cñíçóç êáß Vìðñáêôç äéÜøåõóç
á‰ô\ò ô\ò sóïðÝäùóçò89.
ÔÜ Côïìá ìÝ säéáßôåñá Víôïíç ðñïóùðéêüôç-
ôá êáß Aíôßóôáóç êáôÜ ô\ò Aðïññïöçôéê\ò êáß
sóïðåäùôéê\ò êïéíùíéê\ò «ðñïóáñìïã\ò» Aðï-
êëåßïíôáé, óõíÞèùò, êïéíùíéêÜ. Ôü AðïôÝëåóìá
åyíáé _ Aðïêëåéóèåróá ðñïóùðéêüôçò íÜ TðáíÝë-
èåé ›ò só÷õñüò T÷èñüò ô\ò êáèåóôçêõßáò ôÜîå-
ùò90. ‘Ç ìÜæá ô™í ìåôñßùí Aíèñþðùí, öõóéêÜ,
äÝí Tðéèõìår ôÞí öõóéêÞ TðéëïãÞ, AëëÜ ôÞí sóï-
ðÝäùóç, ãéáôß, ëüãù ôïˆ Tíóôßêôïõ êáôùôåñü-
ôçôïò ðïý ôÞí äéáêáôÝ÷åé, ìéóår êÜèå öõóéêÞ T-
ðéëïãÞ, ðïý AíáãêáóôéêÜ ‚äçãår, êÜôù Aðü ‚-
ðïéïäÞðïôå óýóôçìá, óôÞí AíÜäåéîç ô™í ðñïáé-
þíéùí T÷èñ™í ô\ò ìÜæáò: ô™í ðñïéêéóìÝíùí91.
íáéóèçìáôéêÝò ó÷Ýóåéò êáß _ ŠðáãùãÞ ôïõ óÝ
ìç÷áíéêÞ ðåéèáñ÷ßá, îÝíç êáß T÷èñéêÞ ðñüò ôßò
säÝåò êáß ôÜ óõìöÝñïíôÜ ôïõ, AëëÜ TîõðçñåôéêÞ
Cëëùí óõìöåñüíôùí, ðñïêáëår ôÞí ìç÷áíïðïßç-
óÞ ôïõ óÝ ‚ðïéïäÞðïôå TðÜããåëìá93. Ðïëý ðå-
ñéóóüôåñï ‚ ìÞ ðñïéêéóìÝíïò ðíåõìáôéêüò Tðáã-
ãåëìáôßáò, ‚ êïéíüò âéïðïñéóôÞò, äÝí ÷ñåéÜæåôáé
êCí ìç÷áíéêÜ ñãáíùôéêÜ óõóôÞìáôá êáß ôå÷íé-
êÝò ãéÜ íÜ ìç÷áíïðïéçèår: Aíôßèåôá, ‚ uäéïò åyíáé
ìç÷áíïðïéçìÝíïò Tê öýóåùò êáß ñÝðåé ðñüò ôÞí
ìç÷áíéêÞ Tñãáóßá, ðñüò ôÞí ìç÷áíéêÞ ìíÞìç,
ðñüò ôÞí ìç÷áíéêÞ óêÝøç, ðñüò ôüí ìç÷áíéêü
ôñüðï æù\ò êáß äéáóêÝäáóçò. ‘Ç ÷áñôïðáéîßá, ït
Aãåëáråò óõãêåíôñþóåéò, ït óôåñåüôõðïé ôñüðïé
óõìðåñéöïñ@ò, _ AÝíáç TðáíÜëçøç ô™í uäéùí A-
íåêäüôùí êáß «Aóôåßùí» êáß ô™í uäéùí óõíïìé-
ëé™í Aðïôåëïˆí Têäçëþóåéò ƒ÷é ìç÷áíïðïéçìÝ-
íùí Aðü TîùôåñéêÝò TðéäñÜóåéò, AëëÜ ìç÷áíéê™í
Aðü ôÞí öýóç ôïõò Aíèñþðùí94. Ãéáôß ãéÜ ôüí
ËåìðÝóç, «ìç÷áíéêüôçò» äÝí åyíáé ôßðïôá Cëëï
ðáñÜ ôü ‚ìïéüìïñöï, ôü Aíéáñü, ôü óôåñåüôõðï,
äçëáäÞ _ øõ÷éêÞ êáß ðíåõìáôéêÞ ðåíßá, _ ‚ðïßá
ÅÕÁÃÃÅËÏÓ ËÅÌÐÅÓÇÓ: ÁÖÉÅÑÙÌÁ
Aðïôåëår ðñüóöïñï Väáöïò ãéÜ ôÞí øõ÷éêÞ êáß
ðíåõìáôéêÞ AäñÜíåéá, ôÞí åsóäï÷Þ îÝíùí óêÝøå-
ùí ÷ùñßò êñßóç êáß ôÞí TììïíÞ óÝ á‰ôÝò, ðÜëé
ëüãù íïçôéê\ò AäñÜíåéáò, Tí™ AíôéèÝôùò ‚ øõ-
÷éêüò êáß ðíåõìáôéêüò ðëïˆôïò Aðïôåëïˆí óõíå-
÷Þ TðáíÜóôáóç Tíáíôßïí êÜèå á‰ôïìáôéóìïˆ95.
Øõ÷éêÞ êáß ðíåõìáôéêÞ ìç÷áíïðïßçóç êáß
øõ÷éêüò Têðñïëåôáñéóìüò ìðïñår íÜ ŠðÜñîåé êáß
÷ùñßò ôÞí ðáñîç ìç÷áí™í, ðùò óôÞí ðåñß-
ðôùóç ô™í Añ÷áßùí äïýëùí êáß ô™í óçìåñéí™í
‘Ï ËåìðÝóçò êáôÜ ôïˆ ìáñîéóìïˆ
Þí Tðï÷Þ ôïˆ ËåìðÝóç, ôü êýñéï êñéôÞñéï
Ô êáôÜôáîçò ô™í Tðéóôçìüíùí eôáí _ Aðü-
óôáóÞ ôïõò Aðü ôÞí ìáñîéóôéêÞ èåùñßá. ‘Ï Ëåì-
ðÝóçò, Cí êáß óöïäñüò ðïëÝìéïò ôïˆ ìáñîéóìïˆ,
õtïèåôår êÜðïéåò Aðü ôßò èÝóåéò ôïõ. ‘Ï uäéïò èå-
ùñår ôüí ÌÜñî óôáèìü óôÞí ðñïóùðéêÞ ôïõ T-
ðéóôçìïíéêÞ ðïñåßá98, Cí êáß ït ÷áñáêôçñéóìïß
ôïõ Tíáíôßïí ôïˆ ìáñîéóìïˆ åyíáé óêáéïß, ó÷åäüí
Šâñéóôéêïß, ìÝóá óôÜ ðëáßóéá ôïˆ säéüôõðïõ ÷éïˆ-
ìïñ ôïõ. Ôüí äéáëåêôéêü Šëéóìü ôüí èåùñår ðñïú-
üí êïóìïúóôïñéê\ò äéáóôñïö\ò99, äéüôé öéëïóïöé-
êÜ óôçñßæåôáé óôüí Hegel, Tí™ ïsêïíïìéêÜ óôüí
Ricardo. Ôüí Aðïêáëår Tðßóçò «ôñáãÝëáöï»100,
äéüôé êÜôù Aðü ôÞí ä\èåí TðéóôçìïíéêüôçôÜ ôïõ
êñýâåé ôü ìßóïò ô™í AðïêëÞñùí ô\ò êïéíùíßáò.
«’Áíôéêåéìåíéêüôçôá» óôüí ìáñîéóìü ŠðÜñ÷åé,
êáôÜ ôüí ËåìðÝóç, óç åyíáé _ ðïëéôéêÞ äýíáìç
ô™í öïñÝùí ôïõ101. ²Áëëùóôå, ‚ ìáñîéóìüò Tã-
êáôÝëåéøå ãñÞãïñá ôÞí Añ÷éêÞ TðéóôçìïíéêÞ ôïõ
öýóç, ãéÜ íÜ êáôáóôår Tðßóçìç èåùñßá ìßáò êïé-
íùíéê\ò ôÜîåùò102. ÔïõëÜ÷éóôïí ‚ ËÝíéí êáß ‚
Ôñüôóêõ UñìÞíåõóáí óùóôÜ ôü ðíåˆìá ôïˆ ìáñ-
îéóìïˆ, ãéáôß ôüí AíôåëÞöèçóáí Tîáñ÷\ò, óùóôÜ,
›ò ôáîéêÞ TðáíáóôáôéêÞ säåïëïãßá êáß ƒ÷é ›ò
«TðéóôÞìç»103.
‘Ï ËåìðÝóçò èåùñår ôé _ ðÜëç ô™í ôÜîåùí
äÝí åyíáé Töåýñåóç ôïˆ ÌÜñî ï‹ôå V÷åé ïsêïíïìé-
êÜ áuôéá. ’Áðåíáíôßáò, Aðïôåëår íüìï ô\ò Aíèñþ-
ðéíçò êïéíùíßáò ìÝ öõóéêÝò ásôßåò. ÌéÜ BðëÞ ïs-
êïíïìéêÞ êáôçãïñßá, äçëáäÞ Xíá Cèñïéóìá Aôü-
ìùí ìÝ êïéíÜ ïsêïíïìéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ, äÝí
óõíéóôïˆí êïéíùíéêÞ ôÜîç, Tí™, AíôéèÝôùò, ôßò
ôÜîåéò Aðïôåëïˆí Côïìá ÷ùñßò êïéíü ïsêïíïìéêü
ðáñïíïìáóôÞ104. ÊáôÜ ôÞí ìáñîéóôéêÞ èåùñßá,
Tðéóçìáßíåé ‚ ËåìðÝóçò, êåöáëáéïêñáôßá åyíáé _
ôÜîç ðïý êáôÝ÷åé ôÜ ìÝóá ô\ò ðáñáãùã\ò. ’Áë-
ëÜ ìÝóá ô\ò ðáñáãùã\ò êáôÝ÷ïõí êáß ìéêñïá-
21
ìÞ âéïìç÷áíéê™í TðáããåëìÜôùí96. ’Åí™ ït Ãåñ-
ìáíïß Têôéìïˆí ôÞí ìç÷áíéêÞ Tñãáóßá, äÝí Šðï-
ôÜóóïíôáé óÝ á‰ôÞí êáß äÝí ìç÷áíïðïéïˆíôáé, A-
êñéâ™ò äéüôé ôÞí TëÝã÷ïõí êáß ôÞí Têôéìïˆí.
’Åí™ ït Aíáôïëßôåò, ðïý èåùñïˆí êÜèå ðåéèáñ-
÷çìÝíç êáß óõóôçìáôéêÞ Tñãáóßá Tðá÷è\, ôÞí
èåùñïˆí êáß ôÞí Šößóôáíôáé ›ò ìç÷áíéóìü Tê-
ðñïëåôáñéóìïˆ97. ÊÜèå Cíèñùðïò Aðïêô@, ëïé-
ðüí, óõíåßäçóç ðñïëåôáñßïõ, AíÜëïãá ìÝ ôü ð™ò
äÝ÷åôáé øõ÷ïëïãéêÜ ôÞí óõóôçìáôéêÞ Tñãáóßá.
óôïß êáß Aãñüôåò. ’Áðü ðïéü óçìårï ëïéðüí Añ÷ß-
æåé _ êåöáëáéïêñáôßá;105 ‘Ï öáóéóìüò êáß ‚ íá-
æéóìüò, Šðïóôçñßæåé ‚ ËåìðÝóçò, Vóôñåøáí ôü
ðñïëåôáñéÜôï êáß ôßò TñãáôéêÝò ñãáíþóåéò Tíáí-
ôßïí ôïˆ êåöáëáßïõ, Aíôßèåôá ìÝ óá ðñåóâåýåé _
ìáñîéóôéêÞ èåùñßá. ²Åôóé, óôÜ ‚ëïêëçñùôéêÜ
êñÜôç, ôü êåöÜëáéï V÷áóå ôÞí ðïëéôéêÞ ôïõ äý-
íáìç. ’ÁëëÜ êáß ôü ðñïëåôáñéÜôï äÝí åy÷å êáì-
ìßá Aðïëýôùò só÷ý, Aöïˆ ðßóù Aðü ëá á‰ôÜ âñé-
óêüôáí _ äýíáìç ôïˆ êñÜôïõò106. ²Áëëùóôå, ôü
ñãáíùìÝíï ðñïëåôáñéÜôï äéåîÞãáãå ìÝ Tðéôõ÷ßá
êïéíùíéêïýò Aã™íåò êáß TðÝôõ÷å ôßò ðåñéóóüôå-
ñåò ðáñá÷ùñÞóåéò Aðü ôÞí AóôéêÞ ôÜîç ôáí
âñéóêüôáí óÝ ó÷åôéêÞ å‰çìåñßá, Tí™ óÝ Tðï÷Ýò
äõóðñáãßáò äÝí óçìåßùóå êáììßá Tðéôõ÷ßá a êáß
V÷áóå ôÜ êåêôçìÝíá, ôáí, óýìöùíá ìÝ ôÞí
ìáñîéóôéêÞ èåùñßá, «Vðñåðå» íÜ ãßíåé Tðáíáóôá-
ôéêüôåñï107.
²Åôóé, óýìöùíá ìÝ ôüí ËåìðÝóç, _ ïsêïíï-
ìéêÞ Aíôßëçøç ãéÜ ôßò êïéíùíéêÝò ôÜîåéò Aäõíá-
ôår íÜ Uñìçíåýóåé óùóôÜ ôÜ êïéíùíéêÜ öáéíüìå-
íá. Ït ðëïõôïêñÜôåò, ãñÜöåé ‚ ËåìðÝóçò, Tíäéá-
öÝñïíôáé ôõ÷ïäéïêôéê™ò ãéÜ ôÞí äéêÞ ôïõò ôý÷ç
êáß ƒ÷é ãéÜ ôÞí ôÜîç ôïõò a ôü Vèíïò ôïõò. ²Áí
ðÜëé Tìöïñïˆíôáé Aðü ŠøçëÜ säáíéêÜ, ôüôå ìðï-
ñår íÜ èõóéÜóïõí ôüí Uáõôü ôïõò êáß ôÞí ðåñéïõ-
óßá ôïõò ãéÜ ôü Vèíïò ôïõò108. ‘Ï Têðñïëåôáñé-
óìüò, Šðïóôçñßæåé ‚ ËåìðÝóçò, Vãêåéôáé óôÞí
øõ÷ïëïãéêÞ AíôáíÜêëáóç ô\ò êïéíùíéê\ò Šðïôß-
ìçóçò êáß ƒ÷é ô\ò Šëéê\ò sóïðÝäùóçò109. ÓôÞí
ðñáãìáôéêüôçôá, ôü êßíçôñï êáß ‚ ôåëéêüò óêï-
ðüò ô\ò äñÜóçò ô™í êïéíùíéê™í ‚ìÜäùí äÝí åy-
íáé ôü ïsêïíïìéêü óôïé÷årï, AëëÜ _ êïéíùíéêÞ Š-
ðåñï÷Þ, ðïý V÷åé öõóéêü êáß êïéíùíéêü ÷áñáêôÞ-
ñá êáß ðñïÝñ÷åôáé Aðü ôÜ öõóéêÜ ‚ñìÝìöõôá ôïˆ
Aíèñþðïõ110. ²Áëëùóôå, _ êïéíùíéêÞ Víôáîç êÜ-
èå Aôüìïõ äÝí Tîáñô@ôáé Aðü ôÞí ïsêïíïìéêÞ ôïõ
22
êáôÜóôáóç. ‘Ï TðáíáóôÜôçò Aóôüò, ð.÷., åyíáé
Šðïêåéìåíéêüò ðñïëåôÜñéïò, Tí™ ‚ óõíôçñçôéêüò
ðñïëåôÜñéïò åyíáé Šðïêåéìåíéêüò Aóôüò. ‘Ç ïsêï-
íïìéêÞ èÝóç ôïˆ Aóôïˆ êáèüëïõ äÝí óçìáßíåé êáß
êïéíùíéêÞ Šðåñï÷Þ, ôáí ‚ Aóôüò á‰ôüò åyíáé ›ò
Côïìï øõ÷éêÜ a êïéíùíéêÜ ìåéùìÝíïò, ëüãù öõ-
óéê\ò êáôùôåñüôçôáò, ðåñéèùñéïðïßçóçò ìÝóá
óôÞí ôÜîç ôïõ, Vëëåéøçò ðñïóáñìïóôéêüôçôáò a
Šðåñôñïößáò ôïˆ ‚ñìåìöýôïõ ô\ò äéáêñßóåùò.
’Åí™ ‚ ðñïëåôÜñéïò ðïý äéáêñßèçêå ðïëéôéêÜ a
êïéíùíéêÜ ãßíåôáé Šðïêåéìåíéêüò Aóôüò111.
ÔÜ ðñáãìáôéêÜ êßíçôñá ô™í Aíèñþðéíùí ‚-
ìÜäùí åyíáé øõ÷ïëïãéêÜ. Ït AíôéêåéìåíéêÝò êá-
ôáóôÜóåéò, ðùò ð.÷. _ ïsêïíïìéêÞ, ðñïêáëïˆí
ðñ™ôá øõ÷ïëïãéêÝò TðéäñÜóåéò êáß á‰ôÝò ït ôå-
ëåõôáråò Tðéäñïˆí óôÞí ñïÞ ô™í ðñáãìÜôùí. Ôü
ðñïëåôáñéÜôï, ð.÷., Šößóôáôáé ôÞí Tðßäñáóç ô\ò
êïéíùíéê\ò ôïõ ìåßùóçò ðåñéóóüôåñï Aðü ,ôé óõ-
íåðÜãåôáé _ ïsêïíïìéêÞ ôïõ êáôÜóôáóç. Á‰ôü
óõìâáßíåé äéüôé ‚ øõ÷ïëïãéêüò ìç÷áíéóìüò, ðïý
äÝ÷åôáé ôÞí Tðßäñáóç ô\ò Tîùôåñéê\ò ðñáãìáôé-
êüôçôáò, åyíáé aäç TöïäéáóìÝíïò ìÝ ôü ‚ñìÝìöõ-
ôï ô\ò Šðåñï÷\ò, ðïý Aðïôåëår öõóéêü ÷áñáêôç-
ñéóôéêü ô\ò Aíèñþðéíçò ðáñîçò. ‘Ç ðáñïõóßá
á‰ôïˆ ôïˆ ‚ñìåìöýôïõ åyíáé Têåßíç ðïý èÜ Aîéï-
ëïãÞóåé ôÞí ïsêïíïìéêÞ êáôÜóôáóç ›ò ðáñÜãïí-
ôá êïéíùíéê\ò ìåéþóåùò êáß èÜ ðñïêáëÝóåé ìß-
óïò êáß TðáíáóôáôéêÞ äéÜèåóç. Á‰ôÞ äÝ _ Tðá-
íáóôáôéêÞ äéÜèåóç èÜ Aíôéëçöèår ôÞí AíáôñïðÞ
ô\ò ïsêïíïìéê\ò ìåéþóåùò ›ò ìÝóï ãéÜ ôÞí Aíá-
ôñïðÞ ô\ò êïéíùíéê\ò ìåéþóåùò112.
’ÁëëÜ êáß _ TðáíáóôáôéêÞ äñáóôçñéüôçôá
ô™í ðñïëåôáñßùí äÝí ðáñÜãåôáé Aðåõèåßáò Aðü
ôÞí ïsêïíïìéêÞ ôïõò êáôÜóôáóç. ÐñÝðåé ðñ™ôá
íÜ ŠðÜñîåé _ êáôÜëëçëç êïéíùíéêï-ðïëéôéêÞ ñ-
ãÜíùóç. ‘Ï só÷õñéóìüò ôé ‚ êáðéôáëéóìüò èÜ
êáôáññåýóåé êÜðïôå á‰ôïìÜôùò ãéÜ Aíôéêåéìå-
íéêïýò ëüãïõò Aðïôåëår öáéíÜêç, äéüôé, ðñ™ôïí,
èÜ âñßóêåé ðÜíôïôå äéåîüäïõò Aðü ôßò êñßóåéò ôïõ
êáß, äåýôåñïí, ÷ñåéÜæåôáé AðáñáéôÞôùò ìéÜ Šðï-
êåéìåíéêÞ äýíáìç ðïý èÜ AîéïðïéÞóåé ôßò Aíôé-
êåéìåíéêÝò óõíè\êåò113. ’Åêôüò á‰ôïˆ, _ ìáñîé-
óôéêÞ Vííïéá «ðñïëåôáñéÜôï» åyíáé Aíõðüóôáôç,
äéüôé ï‹ôå _ ôÜîç á‰ôÞ ìðïñår íÜ ðñïóäéïñéóôår
ìÝ ïsêïíïìéêÜ êñéôÞñéá —Tö' óïí äÝí åyíáé á‰-
ôÜ ðïý ðáñÜãïõí ôßò êïéíùíéêÝò ôÜîåéò— ï‹ôå
ìùò êáß V÷åé ïtáäÞðïôå óõíï÷Þ, Vóôù êáß ìÝ
ôÜ êñéôÞñéá á‰ôÜ. ÐñÜãìáôé, ôü ðñïëåôáñéÜôï
Aðïôåëårôáé Aðü Šðï-ïìÜäåò ìÝ óõìöÝñïíôá Aí-
ôßèåôá ìåôáîý ôïõò. ‘ÏðïéáäÞðïôå âåëôßùóç
ô™í ìéóè™í ìé@ò ‚ìÜäáò ôïˆ ðñïëåôáñéÜôïõ èÜ
Aðïâår åsò âÜñïò ëùí ô™í Cëëùí ðñïëåôáñßùí,
ÌÅËÅÔÇÓ Ç. ÌÅËÅÔÏËÏÕËÏÓ
ìÝ ôüí ìç÷áíéóìü ô\ò ìåôáêýëéóçò ôïˆ êü-
óôïõò, ìÝóù ô\ò Šøþóåùò ô™í ôéì™í ô™í ðñïú-
üíôùí114. ‘Ç ïsêïíïìéêÞ óõììá÷ßá Šðï-ïìÜäùí
ôïˆ ðñïëåôáñéÜôïõ ìÝ Šðï-ïìÜäåò ôïˆ êåöáëáß-
ïõ, Cëëùóôå, Tíáíôßïí Cëëùí Šðï-ïìÜäùí ôïˆ
ðñïëåôáñéÜôïõ êáß ôïˆ êåöáëáßïõ, Aðïôåëår óý-
íçèåò öáéíüìåíï.
‘Ç TðáíáóôáôéêÞ äñáóôçñéüôçôá ôïˆ ðñïëå-
ôáñéÜôïõ äÝí Tîçãårôáé, ëïéðüí, ìÝ ôÜ ïsêïíïìé-
êÜ óõìöÝñïíôá AëëÜ ìÝ ôü êáôáðéåóìÝíï ‚ñìÝì-
öõôï ô\ò Šðåñï÷\ò, ðïý åyíáé óôïé÷årï öõóéêü,
óôáèåñü êáß ásþíéï êáß Têäçëþíåôáé óÝ äéÜöïñåò
äéáâáèìßóåéò, Aðü BðëÞ _ôôïðÜèåéá Xùò Tðáíá-
óôáôéêÞ Vêñçîç115. ´Ïôáí å‰çìåñår ôü êåöÜëáéï,
å‰çìåñår êáß ôü ðñïëåôáñéÜôï. ÓÝ ôÝôïéåò ðåñéü-
äïõò, ðáñÜ ôáˆôá, ôü ðñïëåôáñéÜôï ìðïñår íÜ A-
ðïâår ðéü Tðáíáóôáôéêü. Á‰ôü Aðïäåéêíýåé, ãñÜ-
öåé ‚ ËåìðÝóçò, ôé äÝí ŠðÜñ÷åé êáììßá Aíôé-
óôïé÷ßá ìåôáîý ôïˆ ïsêïíïìéêïˆ êáß ôïˆ êïéíùíé-
êïˆ ðáñÜãïíôá116. ’Åðßóçò, óôüí Ìåóáßùíá, ït
óõíôå÷íßåò äÝí ìðïñïˆóáí íÜ á‰îÜíïõí ôßò ôéìÝò
êáôÜ âïýëçóç, äéüôé äÝí åy÷áí êáììßá TðéññïÞ
óôÞí êñáôéêÞ Tîïõóßá117. Êáììßá êïéíùíéêÞ T-
ðáíÜóôáóç, ôïíßæåé ‚ ËåìðÝóçò, äÝí TðÝôõ÷å «Tê
ô™í êÜôù», ÷ùñßò íÜ V÷åé ðñïçãçèår Šðïíüìåõ-
óç ô\ò ðßóôçò ô\ò sèýíïõóáò ôÜîçò êáß ô\ò æù-
ôéê\ò ôçò äõíÜìåùò ìÝóá óôïýò êüëðïõò ôçò. Ït
ëáúêÝò TðáíáóôÜóåéò äÝí åyíáé ït TêôåëåóôÝò ìé@ò
êñáôïýóçò êïéíùíéê\ò ôÜîåùò, AëëÜ Bðë™ò ït
íåêñïèÜöôåò ôçò118.
‘Ç TîïõäåôÝñùóç ô\ò Tðáíáóôáôéêüôçôáò
ôïˆ ðñïëåôáñéÜôïõ Tðéôõã÷Üíåôáé ìüíïí ìÝ ôÞí
têáíïðïßçóç ôïˆ êáôáðéåóìÝíïõ ‚ñìåìöýôïõ ô\ò
Šðåñï÷\ò. ‘ÉóôïñéêÜ, á‰ôü V÷åé Tîáêñéâùèår óÝ
ðïëëÝò ðåñéðôþóåéò, ð.÷. óôÞí Ãåñìáíßá ô\ò ðå-
ñéüäïõ 1920-1930, ôáí, ðáñÜ ôÞí óõíå÷\ Tðé-
äåßíùóç ô\ò ïsêïíïìéê\ò ôïõ êáôÜóôáóçò, ôü
ðñïëåôáñéÜôï ðáñÝìåéíå ðéóôü óôÞí óõíôçñçôéêÞ
óïóéáëäçìïêñáôßá Tðß ìßá äåêáåôßá119. ’Åî Cë-
ëïõ, óôÞí ÓïâéåôéêÞ ´Åíùóç ÷ñçóéìïðïßçóáí
êáôÜ ôñüðï Tíôáôéêü ôÜ ðáñÜóçìá êáß ôßò êïé-
íùíéêÝò äéáêñßóåéò, óÝ Aíôßóôñïöç ó÷Ýóç ìÝ ôßò
ŠëéêÝò AðïëáâÝò, ôü ‚ðïrï êáß Aðïäåéêíýåé ôÞí
öáéíÜêç ôïˆ ïsêïíïìéóìïˆ120.
Åyíáé ôü êÝñäïò ‚ ôåëéêüò óêïðüò ô™í Aí-
èñþðùí êáß ô™í êïéíùíéê™í ‚ìÜäùí; ‘Ï ËåìðÝ-
óçò Aðáíô@ ôé ôü êÝñäïò åyíáé TíäéÜìåóïò óêï-
ðüò: ‚ ôåëéêüò óêïðüò åyíáé øõ÷ïëïãéêüò êáß êïé-
íùíéêüò. ‘Ç êïéíùíßá äÝí åyíáé Uôáéñåßá. Ôü êïé-
íùíéêü êßíçôñï ôïˆ êÝñäïõò åyíáé ôü ‚ñìÝìöõôï
ô\ò Šðåñï÷\ò Víáíôé ô™í Cëëùí Aôüìùí a ‚ìÜ-
äùí121. Ôü ìïíïðþëéï, ð.÷., åyíáé êïéíùíéêÞ Šðå-
ÅÕÁÃÃÅËÏÓ ËÅÌÐÅÓÇÓ: ÁÖÉÅÑÙÌÁ
ñï÷Þ, ðïý Tðéôõã÷Üíåôáé ìÝ ôÞí Aíôßèåôç ôïˆ Aí-
ôáãùíéóìïˆ Añ÷Þ: ôÞí ïsêïíïìéêÞ âßá122.
Ôü êõñéüôåñï èåùñçôéêü ðñüâëçìá êáß Aäé-
Ýîïäï ôïˆ ìáñîéóìïˆ åyíáé ôü Uî\ò äßëçììá: a _
ïsêïíïìéêÞ íïìïôÝëåéá åyíáé öõóéêÞ, ‚ðüôå ï‰äÝ-
ðïôå ìðïñår íÜ êáôáñãçèår, ðùò só÷õñßæåôáé ‚
ìáñîéóìüò, a äÝí åyíáé öõóéêÞ, ‚ðüôå åyíáé Aíý-
ðáñêôç123. ‘Ç ðïëéôéêÞ äéåîÜãåôáé ðÜíôïôå ìå-
ôáîý äýï Aíôßèåôùí ðáñáãüíôùí, äçëáäÞ ôïˆ
êñÜôïõò êáß ô\ò Tðáíáóôáôéê\ò ìÜæáò. ÊáíÝ-
íáí ñüëï äÝí ðáßæåé ôü «Uíéárïí ìáëÜêéïí Ëá-
üò»124. ‘Ï ÌÜñî, ìÝ ðïëëÝò ðñïññÞóåéò ôïõ, T-
êôéì@ ‚ ËåìðÝóçò, æår êáß óôÞí Tðï÷Þ ìáò. Ït
ìáèçôÝò ôïõ ìùò æïˆí ìüíïí óôÞí Tðï÷Þ ôïõ.
Ãéáôß, Xíáò ìåãáëïöõÞò äýíáôáé íÜ äçìéïõñãÞ-
óåé ðë\èïò ðíåõìáôéê™í ðáä™í, AëëÜ, Aíôßèå-
ôá, Aðü á‰ôïýò äÝí ìðïñår íÜ ðñïÝëèåé êáíåßò
ìåãáëïöõÞò125.
Ït AíÜãêåò, ðïý óôÞí ìáñîéóôéêÞ èåùñßá åy-
íáé ôÜ ðñ™ôá êéíïˆíôá, åyíáé êáô' Añ÷Þí êáß óÝ
Víôáóç êáß óÝ Vêôáóç Aðåñéüñéóôåò êáß Aðïôå-
ëïˆí, óõíåð™ò, BðëÜ ðåñéå÷üìåíá ôïˆ øõ÷ïëïãé-
êïˆ óõíåéäüôïò êáß ðïéêßëëïõí AíÜëïãá ìÝ ôÞí s-
äéïóõãêñáóßá ôïˆ Aôüìïõ êáß ƒ÷é ìÝ Aíôéêåéìåíé-
ÃéÜ ôÞí Añéóôïêñáôßá êáß ôÞí AóôéêÞ ôÜîç
áˆñïò Tðéôßèåôáé ‚ ËåìðÝóçò êáôÜ ô\ò A-
Ë óôéê\ò ôÜîçò, ðïý AíÝôñåøå ôÞí öåïõäáñ-
÷éêÞ Añéóôïêñáôßá ôïˆ Ìåóáßùíá êáß TðÝâáëå
íÝåò Aîßåò. «‘Ï Aóôéêüò ðïëéôéóìüò», ãñÜöåé ‚
ËåìðÝóçò, «âáóßæåôáé Tðß ðïôáì™í áwìáôïò êáß
Tðß óùñ™í óô™í»131. Ït AóôéêÝò Aîßåò, ãéÜ ôüí
ËåìðÝóç, åyíáé Aîßåò AðåëåõèÝñùóçò: ït ðñþçí
äïõëïðÜñïéêïé, Šðïôåëårò ô™í öåïõäáñ÷™í Aóôïß,
ìéóïˆóáí ôïýò AöÝíôåò ôïõò, ãéáôß ït öåïõäÜñ÷åò
ôïýò ðåñéöñïíïˆóáí êáß ôïýò Šðïôéìïˆóáí. Ït å‰-
ãåíårò èåùñïˆóáí ôé ït Aóôïß eóáí êáôþôåñá ƒí-
ôá ðïý Aãíïïˆóáí ôßò Cûëåò tððïôéêÝò Aîßåò êáß
TíäéáöÝñïíôáí ìüíïí ãéÜ ôÜ ŠëéêÜ AãáèÜ.
‘Ç AóôéêÞ ôÜîç AíôÝóôñåøå ôÞí öåïõäáñ÷é-
êÞ tåñáñ÷ßá ô™í Aîé™í êáß AíáêÞñõîå AñåôÝò ôßò
äéêÝò ôçò êáôþôåñåò Aîßåò, Aîßåò ðëáíïäßùí Tì-
ðüñùí: Vôóé, «‚ Aóôüò AðÝêôçóå íÝáò Aîßáò: ôüí
ñèüí ëüãïí, ôü ñåõóôüí êåöÜëáéïí, ôÞí ãåíéêÞí
øçöïöïñßáí, ôÞí ãåíéêÞí öïñïëïãßáí êáß ôÞí ãå-
íéêÞí óôñáôéùôéêÞí Šðï÷ñÝùóéí, AíÞãáãå Aíôß
ôïˆ ðåñéôôïˆ ôÞí ÷ñçóéìüôçôá ›ò ŠðÜôçí Aîßáí
ô\ò æù\ò, Aíôß ô\ò tððïôéê\ò ôéì\ò ôü äüãìá
“ït êáëïß ëïãáñéáóìïß êÜìíïõí ôïýò êáëïýò öß-
23
êÜ ãåãïíüôá126. Ôü êÝñäïò åyíáé TíäéÜìåóïò óêï-
ðüò êáß ƒ÷é ôåëéêüò127. Êáß ‚ ìáñîéóôéêüò ñïò
«TêìåôÜëëåõóç», Cëëùóôå, åyíáé Aðïëýôùò ó÷å-
ôéêüò êáß Šðïêåéìåíéêüò êáß Aðïôåëår AîéïëïãéêÞ
êñßóç ‚ñéóìÝíùí êïéíùíéê™í ‚ìÜäùí ðïý Tðéäéþ-
êïõí ôáîéêïýò, äçëáäÞ Šðïêåéìåíéêïýò, óêï-
ðïýò128. Ït ðñïëåôÜñéïé ðáñÜãïíôáé åuôå Aðü ôüí
êáðéôáëéóìü åuôå Aðü ôÞí êáôçãïñßá ô™í Šðïâé-
âáóèÝíôùí Aðü ôü êïéíùíéêü êáß ïsêïíïìéêü óý-
óôçìá ðñïéêéóìÝíùí Aíèñþðùí129.
ÐáñÜäåéãìá óõíäõáóìïˆ ôïˆ ìáñîéóìïˆ êáß
ôïˆ Aíáñ÷éóìïˆ óôÞí óêÝøç ôïˆ ËåìðÝóç åyíáé
ôü ãåãïíüò ôé èåùñår Aöåëårò ôïýò «ŠðÝñ ô\ò
ðáôñßäïò æçôùêñáõãÜæïíôåò a ðïëåìïˆíôåò êáëj
ôj ðßóôåé, ÷ùñßò íÜ åyíáé åsò èÝóéí íÜ äéáãíþóïõí
ôÜò ƒðéóèåí ô\ò “ðáôñßäïò” ‚ìÜäáò». Èåùñår T-
ðßóçò ôé ‚ óôñáôüò äÝí åyíáé Aôáîéêüò êáß óõì-
ðáãÞò êáß ôé ‚ _ñùéóìüò ôïõ ôÞí žñá ô\ò ìÜ-
÷çò öåßëåôáé óôÞí Aðüãíùóç êáß óôÞí äåéëßá,
äéüôé ðåñéóóüôåñåò ðéèáíüôçôåò Tðéâßùóçò V÷åé ‚
óôñáôéþôçò ôáí Tðéôßèåôáé Aðü ,ôé TÜí Šðï÷ù-
ñÞóåé130. ‘Ç Cðïøç á‰ôÞ ôïˆ ËåìðÝóç åyíáé A-
óöáë™ò ëáíèáóìÝíç êáß TîùðñáãìáôéêÞ ãéÜ
ôïýò V÷ïíôåò Tìðåéñßá ìÜ÷çò.
ëïõò” êáß Aíôß ô\ò ìïíïìá÷ßáò Tðß ôïˆ ðåäßïõ
ô\ò ôéì\ò ôüí Aíôáãùíéóìüí Tðß ôïˆ TðéðÝäïõ
ôïˆ êüóôïõò»132. Ït «Aîßåò» ôïˆ Aóôïˆ eóáí ä\-
èåí TðéóôçìïíéêÝò «ãåíéê™ò só÷ýïõóåò» êáß «ás-
þíéåò», Aêñéâ™ò óï êáß ôïˆ ðñïëåôáñéÜôïõ, ôü
‚ðïrï ôßò AíôÝãñáøå133. ’Åí™ ït AñéóôïêñÜôåò A-
ãùíßæïíôáí óôü ðåäßï ô\ò ôéì\ò, ït Aóôïß Aãù-
íßæïíôáé ãéÜ ôü Tðßðåäï ô™í ôéì™í. ‘Ç äÝ «ðá-
ëáéüôçò» ô™í Aóôéê™í ïsêïãåíåé™í AíÜãåôáé óÝ
äýï ôü ðïëý ãåíåÝò134. ‘Ï ËåìðÝóçò öñïíôßæåé,
âåâáßùò, íÜ äéåõêñéíßóåé ôé _ TðßèåóÞ ôïõ Tíáí-
ôßïí ô™í Aóô™í äÝí Šðïíïår óÝ êáììßá ðåñßðôù-
óç «ïtáóäÞðïôå ìïñö\ò óïóéáëéóìüí, ðïëý äÝ -
ëéãþôåñïí ôÞí Tðéóôçìïíéê™ò ôåëåßùò Aóýëëç-
ðôïí “AôáîéêÞí êïéíùíßáí”, côéò äéÜ ô\ò Tííïß-
áò ôçò aäç —“Aôáîéêޔ— Vñ÷åôáé åsò ‚ëïêëç-
ñùôéêÞí Aíôßèåóéí ðñüò ðÜíôá êïéíùíéêüí äéáöï-
ñéóìüí, uäéïí Cëëùóôå åsò ðÜíôá æùíôáíüí ñãá-
íéóìüí, ðëÞí ôïˆ ìáëáêßïõ»135.
‘Ï ËåìðÝóçò óôçëéôåýåé, âåâáßùò, êáß ôïýò
óçìåñéíïýò TêöõëéóìÝíïõò Aðïãüíïõò ô™í Cëëï-
ôå só÷õñ™í öåïõäáñ÷™í, ô™í ‚ðïßùí «_ äéáíïç-
ôéêÞ ìáêáñéüôçò êáôÞíôçóå ðáñïéìéþäçò» 136.
24
Êáß Tîáßñåé ôÞí ãáëëéêÞ Töçìåñßäá «Action
Française», ôÞí ‚ðïßá èåùñår ðñÜãìáôé Tðáíá-
óôáôéêÞ, Aöïˆ á‰ôÞ AñíÞèçêå ëåò ôßò ðïëéôé-
êÝò, êïéíùíéêÝò êáß ðïëéôéóôéêÝò Aîßåò ôïˆ «stu-
pide XIXe siecle» («AíïÞôïõ 19ïõ ás™íïò»), äç-
ëáäÞ ôïˆ Aóôéêïˆ êáèåóô™ôïò137.
‘Ç Aêßíçôç ãáéïêôçóßá, _ âéïëïãéêÞ Tðéëï-
ãÞ, _ êáôáãùãÞ êáß _ êëçñïíïìéêüôçò, _ Aðï-
êëåéóôéêüôçò, _ óôáèåñüôçò, _ Vííïéá ô\ò ôéì\ò,
_ ðßóôéò, _ å‰èýôçò, _ Tíôéìüôçò, _ ãåííáéüôçò
êáß _ ãåííáéïäùñßá, _ óõíï÷Þ êáß _ äýíáìéò êñïý-
óåùò êáß, ôÝëïò, ›ò AðïôÝëåóìá ëùí á‰ô™í
ô™í ðñïûðïèÝóåùí, ït ðïëåìéêÝò, êïéíùíéêÝò,
êõâåñíçôéêÝò êáß äéïéêçôéêÝò têáíüôçôåò êáß _
ôüôå ìüñöùóç ÷áñáêôçñßæïõí ôÞí Añéóôïêñáôßá
ôïˆ Ìåóáßùíá. ’ÁíôéèÝôùò, _ êéíçôÞ säéïêôçóßá,
ÊñéôéêÞ ô\ò êïéí\ò ãíþìçò
ôü ó÷åôéêÜ ìéêñü á‰ôü êåßìåíï ô™í 52 óå-
Ó ëßäùí, ‚ ËåìðÝóçò Aðïäåéêíýåé ôÞí äçìéïõñ-
ãéêÞ êáß êñéôéêÞ Aöïìïßùóç ô™í ìåãÜëùí Tðé-
óôçìïíéê™í êáß öéëïóïöéê™í ñåõìÜôùí ô\ò T-
ðï÷\ò ôïõ. ’Åêôéì@ ðþò _ öéëïóïößá AðÝôõ÷å
íÜ äéáìïñöþóåé ìéÜ AíôéêåéìåíéêÞ ìÝèïäï ðñï-
óÝããéóçò ô\ò AëÞèåéáò êáß, ôåëéêÜ, TðáíÝñ÷åôáé
óôÞí èåïëïãßá, ôÞí ‚ðïßá öéëïäüîçóå íÜ Têôïðß-
óåé. ’Åêôüò á‰ôïˆ, _ öéëïóïößá ðÜó÷åé Aðü Vë-
ëåéøç óýìðíïéáò êáß êïéíïˆ ðáñïíïìáóô\. Ôü A-
äéÝîïäï ô\ò öéëïóïößáò, Têôéì@ ‚ ËåìðÝóçò, -
öåßëåôáé óôÞí Aðïõóßá êïéíùíéïëïãéê\ò ìåèüäïõ,
ðïý èÜ TîÝôáæå Aêüìá êáß ôÞí TìðåéñéêÞ ëïãéêÞ
›ò êïéíùíéêü öáéíüìåíï. Ït Aðüøåéò ðïý Tíäéá-
öÝñïõí ôÞí êïéíùíéïëïãßá åyíáé á‰ôÝò ðïý V÷ïõí
ðñáêôéêÝò óõíÝðåéåò. ‘Ç ëïãéêÞ ðïý äéÝðåé ôÞí
ðñáãìáôéêüôçôá åyíáé ðñùôßóôùò êïéíùíéêÞ êáß
óïé ôÞí Aãíüçóáí, èåùñþíôáò ôé åyíáé äõíáôüí
íÜ ñõèìßóïõí ôÞí Aíèñþðéíç æùÞ ìÝ âÜóç ôÞí A-
ðüëõôç Tëåõèåñßá ôïˆ ðíåýìáôïò, ‚äçãÞèçêáí óÝ
TîùðñáãìáôéêÝò ï‰ôïðßåò.
´Ïëá ôÜ öáéíüìåíá, êáôÜ ôüí ËåìðÝóç, V-
÷ïõí ìéÜ êïéíùíéïëïãéêÞ ðñïÝëåõóç êáß Uñìçíåßá.
Ôü öáéíüìåíï ô\ò ìÜæáò êáß ït êñßóåéò ðïý Tê-
öÝñïíôáé ãé' á‰ôÞí öåßëïíôáé óôÞí êïéíùíéêÞ
êáôÜóôáóç ô™í öïñÝùí ô™í AíôéëÞøåùí á‰ô™í.
´Ïôáí, ðáñáäåßãìáôïò ÷Üñéí, ït AñéóôïêñÜôåò èå-
ùñïˆí ôÞí ìüäá ãåëïßá, Tëáýíïíôáé Aðü ôÞí êïé-
íùíéêÞ sóïðÝäùóç êáß ôÞí êáôÜñãçóç ô™í ôá-
îéê™í äéáöïñ™í ðïý á‰ôÞ óõíåðÜãåôáé. ´Åíáò
ðñïëåôÜñéïò, Aíôßèåôá, êáôáêñßíåé ôÞí ìüäá ãéá-
ÌÅËÅÔÇÓ Ç. ÌÅËÅÔÏËÏÕËÏÓ
_ Vëëåéøç âéïëïãéê\ò Tðéëïã\ò êáß Aíôßóôïé÷çò
êëçñïíïìéêüôçôáò, _ šöåëéìéóôéêÞ êáß ŠëéóôéêÞ
AãùãÞ, _ êïéíùíéêÞ ìåßîç êáß _ AôïìéêÞ êáß ôá-
îéêÞ ñåõóôüôçò, _ TìðïñéêÞ ôéìÞ êáß _ ^èéêÞ å‰-
êáìøßá, _ Aðïõóßá á‰èïñìçôéóìïˆ, ãåííáéïöñï-
óýíçò êáß ãåííáéïäùñßáò, _ Vëëåéøç óõíï÷\ò êáß
äõíÜìåùò êñïýóåùò, _ ðñïèõìßá ãéÜ óõìâéâá-
óìïýò, _ ðåíé÷ñÞ ìüñöùóç êáß, ôÝëïò, ›ò Aðï-
ôÝëåóìá ëùí á‰ô™í, _ Vëëåéøç têáíïôÞôùí ãéÜ
ôßò ðïëåìéêÝò, êïéíùíéêÝò, êõâåñíçôéêÝò êáß äéïé-
êçôéêÝò ëåéôïõñãßåò, ÷áñáêôçñßæïõí ôÞí AóôéêÞ
ôÜîç138. ÐáñÜ ôáˆôá, èåùñår ôé ìÝ ôÞí ðåñßïäï
ô\ò ’Áðïëõôáñ÷ßáò, êáôÜ ôÞí ‚ðïßá óõíõð\ñîáí
å‰ãåíårò êáß Aóôïß, óõìðßðôåé _ Aðïäïôéêüôåñç
êáß Tíäïîüôåñç ðåñßïäïò ô™í Tðéóôçì™í êáß ôïˆ
ðïëéôéóìïˆ óôÞí ʼnñþðç139.
ôß ‚ ìéóèüò ôïõ äÝí öèÜíåé žóôå íÜ Aíôáðïêñéèår
óÝ á‰ôÞí. Ït äéÜöïñåò êñßóåéò åyíáé äåõôåñïãåí™ò
øõ÷éêÜ öáéíüìåíá, ðñùôïãåí™ò ìùò êïéíùíéêÜ.
’ÁëëÜ êáß _ uäéá _ TðéóôçìïíéêÞ ãíþóç Aì-
öéóâçôårôáé Aðü ôüí ËåìðÝóç: Xíáò TðéóôÞìùí
äÝí ãåíí@ ëç ôÞí ãíþóç Tî Šðáñ÷\ò. ’Áíáëáì-
âÜíåé íÜ ôÞí ðñïùèÞóåé Aðü Xíá óçìårï Têêßíç-
óçò, èåùñþíôáò äåäïìÝíá ôÜ ìÝ÷ñé Têåßíïõ ôïˆ
óçìåßïõ TðéóôçìïíéêÜ êåêôçìÝíá. ²Áñá, óôÞí T-
ðéóôçìïíéêÞ ôïõ ãíþóç TíõðÜñ÷åé ôü óçìårï ô\ò
ðßóôçò ðñüò ôïýò ðñïãåíÝóôåñïõò TðéóôÞìïíåò,
ôïýò ‚ðïßïõò, ëüãù Tëëåßøåùò ÷ñüíïõ, äÝí ìðï-
ñår íÜ «AðïäïìÞóåé» ãíùóôéêÜ. Ðïëý ðåñéóóü-
ôåñï, _ ðßóôç ðáñåéóöñÝåé óôïýò êïéíïýò Aíèñþ-
ðïõò.
‘Ç êñéôéêÞ, ãñÜöåé ‚ ËåìðÝóçò, åyíáé ðëï
ô™í êáôáðéåæüìåíùí ôÜîåùí êáß, Aö' Uáõô\ò, A-
ðïôåëår TðáíáóôáôéêÞ äéáäéêáóßá, äéüôé Aðïóõí-
èÝôåé ôÞí êñáôïýóá ðßóôç. Ït ìéêñïáóôïß Aðï-
öåýãïõí ôÞí êñéôéêÞ, äéüôé äéáôáñÜóóåé ôÞí å‰ç-
ìåñßá êáß ôÞí ásóéïäïîßá ôïõò, ìåãÜëï Aíôßðáëï
ô\ò Vñåõíáò êáß ô\ò ãíþóçò. ‘Ï «öéëÞóõ÷ïò ìé-
êñïáóôüò», óôü÷ïò åsñùíåßáò êáß ÷ëåýçò ôïˆ
Schopenhauer êáß ôïˆ Nietzsche, Aðïôåëår ôüí
Aðïäéïðïìðárï ôñÜãï ôïˆ ËåìðÝóç. ‘Ï ìéêñïá-
óôüò Aðïôåëår óôÞí ï‰óßá Aíáó÷åôéêü ðáñÜãïí-
ôá ãéÜ ôÞí öáíôáóßá, ôÞí Tëåõèåñßá ôïˆ ðíåýìá-
ôïò êáß ôÞí äéáñê\ Aíçóõ÷ßá ðïý Aðáéôïˆíôáé ãéÜ
ôÞí ðñüïäï ô\ò ãíþóçò.
ÃéÜ ôüí ËåìðÝóç, _ êïéíÞ ãíþìç Aðïôåëår
öáéíüìåíï Šðáñêôü ôáí V÷åé êïéíùíéïëïãéêÞ âÜ-
ÅÕÁÃÃÅËÏÓ ËÅÌÐÅÓÇÓ: ÁÖÉÅÑÙÌÁ
óç êáß äÝí Aðïôåëår Cèñïéóìá AôïìéêïôÞôùí. Ït
AôïìéêÝò ãí™ìåò äéáìïñöþíïíôáé ìÝ âÜóç ôÜ A-
ôïìéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ (óõìöÝñïí, ásóèçôéêÞ
Aíôßëçøç). Ït ìÜæåò TðçñåÜæïíôáé å‹êïëá Aðü
ôÜ TðéöáíåéáêÜ ásóèçôéêÜ êñéôÞñéá, ðùò ð.÷.
« ôáí åzò âáóéëåýò ëáôñåýåôáé Xíåêá ô\ò “ëåâåí-
ôé@ò” ôïõ êáß ôïˆ TóôñéììÝíïõ ôïõ ìýóôáêïò, åzò
ðïëéôéêüò Xíåêá ôïˆ AíáóôÞìáôüò ôïõ a ô™í ›-
ñáßùí êáß êåí™í öñÜóåþí ôïõ ê.ô.ë.»140.
ÂáóéêÞ ðñïûðüèåóç ô\ò êïéí\ò ãíþìçò åy-
íáé íÜ åyíáé äéáôõðùìÝíç ãñáðô™ò a ðñïöïñéê™ò.
‘Ï öáóéóìüò, Šðïóôçñßæåé
‚ ËåìðÝóçò, èåùñår ôé,
Aðáãïñåýïíôáò ôÞí Tëåý-
èåñç Vêöñáóç, êáôáñãår
êáß ôÞí êïéíùíéêÞ Tðßäñá-
óç ô\ò êïéí\ò ãíþìçò.
’ÁëëÜ á‰ôü åyíáé Töéêôü
ìüíïí óÝ ìéÜ ŠðïáíÜðôõ-
êôç êïéíùíßá, ðïý äÝí V-
÷åé ðïëéôéêÞ êïõëôïýñá.
Ãé' á‰ôü ‚ öåïõäáëéóìüò
êáß _ Aðïëõôáñ÷ßá äéÞñ-
êåóáí ás™íåò, Tí™ ït äé-
êôáôïñßåò ôïˆ ÌåóïðïëÝ-
ìïõ Šð\ñîáí âñá÷ýâéåò.
Ãé' á‰ôü êáß ôÜ ‚ëïêëç-
ñùôéêÜ êáèåóô™ôá ðñï-
óðáèïˆí íÜ äçìéïõñãÞ-
óïõí, ìÝóù ôïˆ ðñïóçëõ-
ôéóìïˆ ô\ò íåïëáßáò, «íÝ-
ïõò Aíèñþðïõò», ðñïêåé-
ìÝíïõ íÜ Aðïêüøïõí ôßò
íÝåò ãåíåÝò Aðü ôïýò ðïëéôéêïýò Aôáâéóìïýò
ôïõò. ÄÝí V÷åé óçìáóßá, ôïíßæåé ‚ ËåìðÝóçò, TÜí
ìéÜ ãíþìç Tëáýíåôáé Aðü ^èéêÜ a ìÞ êñéôÞñéá,
TÜí Aíôáðïêñßíåôáé óôÞí TóùôåñéêÞ ðåðïßèçóç
ôïˆ TêöÝñïíôïò á‰ôÞí a åyíáé øåõäåðßãñáöç êáß
êÜëðéêç. Óçìáóßá, Aðü êïéíùíéïëïãéê\ò
ðëåõñ@ò, V÷åé ìüíïí TÜí ðáñÜãåé a ƒ÷é êïéíùíé-
êÜ AðïôåëÝóìáôá. ‘Ç êïéíÞ ãíþìç öéëïóïöéêÜ
ìÝí åyíáé AîéùìáôéêÞ, êïéíùíéïëïãéêÜ äÝ äéêôá-
ôïñéêÞ.
Óçìáóßá ãéÜ ôüí ó÷çìáôéóìü ô\ò êïéí\ò
ãíþìçò V÷åé TÜí á‰ôÞ ðáñÜãåôáé Aðü ôÞí ÌÜ-
æá a Aðü ôÞí ‘ÏìÜäá. ‘Ç ‘ÏìÜäá åyíáé êáôç-
ãïñßá êïéíùíéïëïãéêÞ, äçëáäÞ óõãêñïôårôáé ìÝ
âÜóç êïéíÝò Aîßåò êáß êïéíÜ óõìöÝñïíôá, Tí™ _
ÌÜæá åyíáé Tíóôéêôþäçò êáß óõãêõñéáêÞ óõíÜ-
èñïéóç. ‘Ç ‘ÏìÜäá Šðüêåéôáé óÝ êïéíùíéêïýò íü-
ìïõò, Tí™ _ ÌÜæá Têöåýãåé Aðü êÜèå íïìïôÝ-
ëåéá. Ô\ò ‘ÏìÜäïò _ãïˆíôáé _ãÝôåò ðïý ôÞí Tê-
25
ðñïóùðïˆí óõíåéäçôÜ, Tí™ ô\ò ÌÜæáò ôõ÷Üñ-
ðáóôïé äçìáãùãïß.
‘Ï ËåìðÝóçò Têôéì@ ôé ‚ ÍáðïëÝùí êáß ‚
ËÝíéí óôçñß÷èçêáí óôßò ìÜæåò têáíïðïéþíôáò ôÜ
ôáðåéíÜ ôïõò Víóôéêôá, ìÝ äÝëåáñ ôÞí ëåçëáóßá,
Tí™ TðáããÝëëïíôáí Xíáí øåõäåðßãñáöï ðáôñéùôé-
óìü. ‘Ï äÝ ËÝíéí ðñáãìáôïðïßçóå Xíá ðñáîéêüðç-
ìá ðïý äÝí ŠðÝêåéôï óÝ êáììßá êïéíùíéêÞ «Aíáã-
êáéüôçôá», Aêüìç êáß êáôÜ ôÞí ìáñîéóôéêÞ ìÝ-
èïäï, Tí™ ìïßñáóå ôÞí ã\ óôïýò AêôÞìïíåò êïë-
ëÞãïõò, ãíùñßæïíôáò ôé Vôóé _ TðáíÜóôáóÞ ôïõ
äÝí ‚äçãïˆóå óôüí óï-
óéáëéóìü AëëÜ óôÞí A-
ôïìéêÞ säéïêôçóßá êáß
óôÞí ðåñßöçìç ÍÝá Ïs-
êïíïìéêÞ ÐïëéôéêÞ ôïõ.
‘Ç TîÝëéîç á‰ôÞ eôáí
äõíáôüí íÜ ëÜâåé ÷þñá
óôÞí Ñùóßá, ðïõ ït
ìÜæåò åy÷áí ÷áìçëü ðï-
ëéôéóôéêü Tðßðåäï, eôáí
AíáëöÜâçôåò êáß ëÜ-
ôñåõáí ôüí ÔóÜñï —êáß
ìåôÜ ôüí uäéï ôüí ËÝ-
íéí— óÜí Èåü. ’Åí™
äÝí eôáí äõíáôüí íÜ
óõìâår óôÞí Ãåñìáíßá,
äéüôé á‰ôÞ åy÷å Aíþôåñï
ðïëéôéóìü êáß Tîáóôé-
óìü. Ãé' á‰ôü êáß, ðá-
ñÜ ôÞí säéïöõÀá ôïõò, _
Ñüæá Ëïýîåíìðïõñãê
êáß ‚ ÊÜñë Ë\ìðêíå÷ô,
ðïý ‚ ËåìðÝóçò èåùñår ðïëéôéêïýò sóÜîéïõò a êáß
Aíþôåñïõò ôïˆ ËÝíéí, äÝí êáôüñèùóáí íÜ ðñáã-
ìáôïðïéÞóïõí ôïýò ðïëéôéêïýò ôïõò óôü÷ïõò.
‘Ï ËåìðÝóçò ôñÝöåé âáèýôáôç AðÝ÷èåéá ãéÜ
ôÞí ìÜæá êáß ôïýò äçìáãùãïýò ðïý ôÞí ÷åéñß-
æïíôáé. Èåùñår ôé ‚ ÑïâåóðéÝñïò, Cëëïò ìåãÜ-
ëïò äçìáãùãüò, TîùñáÀóèçêå tóôïñéêÜ Aðü ôïýò
âéïãñÜöïõò ôïõ, Tí™ ït ðñáãìáôéêÝò ðçãÝò ôüí
Tìöáíßæïõí ›ò Xíáí óôåíïêÝöáëï, óôåãíü, äïã-
ìáôéêü äéêçãüñï. ‘Ï ËÝíéí Tðßóçò åyíáé Xíáò óôå-
íïêÝöáëïò öáíáôéêüò ÷ùñéêüò, óôåñïýìåíïò Aíþ-
ôåñïõ ðïëéôéóìïˆ, Có÷åôïò ìÝ ôüí Aóôéêü ðïëé-
ôéóìü, ìÝ ôÞí ôÝ÷íç êáß ôÞí öéëïóïößá, ìÝ ðñù-
ôüãïíç êáß ÷ïíäñïåéä\ óêÝøç êáß êïìðïãéáííßôé-
êá säåïëïãéêÜ Tðé÷åéñÞìáôá. ÄÝí äéÝèåôå «ï‹ôå
u÷íïò óåâáóìïˆ ðñüò ôÞí ËïãéêÞí» êáß _ óêÝøç
ôïõ eôáí «AíçëåÞò êáôáðÜôçóéò ô\ò Aëçèåßáò,
TðáíáóôáôéêÞ öñáóåïëïãßá, óõêïöáíôßá êáß äéá-
óôñïöÞ ô™í ãñáöïìÝíùí ôïˆ AíôéðÜëïõ êáß Š-
26
âñåïëüãéïí, äçëáäÞ ð@í ,ôé äýíáôáé íÜ êáôáíï-
Þóg _ ì@æá»141. Ãé' á‰ôü êáß óõíÞèùò ôü ôÝëïò
ô™í äçìáãùã™í åyíáé ôñáãéêü, Tí™ ô™í ðïëé-
ôéê™í _ãåô™í, ðïý TêöñÜæïõí êïéíùíéêÜ óõãêñï-
ôçìÝíåò ‚ìÜäåò, ‚ìáëü.
‘Ç êïéíÞ ãíþìç ô\ò ÌÜæáò ìåôáâÜëëåôáé
Šðü ôÞí êáôáëõôéêÞ Tðßäñáóç ô™í äçìáãùã™í,
Tí™ _ êïéíÞ ãíþìç ô™í ‘ÏìÜäùí åyíáé óôáèåñÞ,
äéüôé âáóßæåôáé óÝ óôáèåñÜ äåäïìÝíá, äçëáäÞ óÝ
óôáèåñÜ óõìöÝñïíôá. ‘Ï êåöáëáéïˆ÷ïò, ‚ TñãÜ-
ôçò, ‚ ìéêñïáóôüò AëëÜæåé säåïëïãßá ôáí ìåôá-
ðçäÞóåé Aðü ìéÜ êïéíùíéêÞ ‚ìÜäá óÝ ìéÜ Cëëç.
’ÁëëÜ á‰ôÝò ït ìåôáðçäÞóåéò äÝí ìåôáâÜëëïõí
ôÜ óõìöÝñïíôá ô™í ‘ÏìÜäùí, ï‹ôå ôÞí êïéíÞ
ãíþìç ðïý TêöñÜæïõí. ‘Ç ìåôáðÞäçóç, ìùò,
Uíüò Aôüìïõ Aðü ìéÜ ‘ÏìÜäá óôÞí ÌÜæá äÝí óç-
ìáßíåé ôé ôü Côïìï á‰ôü Aðåëåõèåñþèçêå Aðü
ôïýò ðñïóäéïñéóìïýò ô\ò êïéíùíéïëïãéê\ò ôïõ
êáôçãïñßáò êáß ôé åyíáé Tëåýèåñï. «Ìüíïí ‚ ^-
ëßèéïò êáß ‚ ôñåëëüò åyíáé —êáôÜ öáíôáóßáí—
Tëåýèåñïò», ãñÜöåé ‚ ËåìðÝóçò142. ÌéÜ ôÝôïéá
ìåôáðÞäçóç óçìáßíåé, AíôéèÝôùò, ìåãáëýôåñç
Aíåëåõèåñßá. Äéüôé óôÞí ‘ÏìÜäá ôü Côïìï V÷åé
ôïõëÜ÷éóôïí ôÞí Tëåõèåñßá íÜ Šðåñáóðéóèår ôÜ
ðñáãìáôéêÜ ôïõ óõìöÝñïíôá, Tí™ óôÞí ÌÜæá
ìðïñår á‰ôÜ íÜ ðëçãïˆí Aðü ôÞí ðïëéôéêÞ ô™í
äçìïêüðùí.
ÌéÜ êïéíùíéêÞ ‚ìÜäá ìðïñår óÝ ‚ñéóìÝíåò
ðåñéðôþóåéò íÜ ëåéôïõñãÞóåé óÜí ìÜæá. Ït êá-
ôáíáëùôÝò, ð.÷., Víáíôé ô\ò ìüäáò ëåéôïõñãïˆí
ìáæéêÜ. «’ÅäçìéïõñãÞèç (êáß ëáìâÜíïìåí ›ò
ðáñÜäåéãìá ôÞí Ãåñìáíßáí, êñÜôïò _ôôçìÝíïí) ‚
ôýðïò ôïˆ ëéìïêïíôüñïõ —Cãíùóôïò C÷ñéò Vôé
Tí ÃåñìáíßᗠìÝ Aìåñéêáíéêüí ðáíôáëüíéïí êáß
öáéüí _ìßøçëïí, óõíäõÜæùí ìåôÜ ô\ò ìüäáò
êëáóóéêÞí AìÜèåéáí, ôñüðïõò Šðïäçìáôïêáèáñé-
óôïˆ êáß èñáóýôçôá Aðåñßãñáðôïí, Tîáóê™í äÝ
êáôÜ ôÜò _ìÝñáò ô\ò UâäïìÜäïò ôü Víôéìïí T-
ðÜããåëìá ôïˆ êïõñÝùò a A÷èïöüñïõ. ÔÜ êáöå-
íårá êáß ëá ôÜ Cëëá äçìüóéá êÝíôñá Tí Ãåñìá-
íßá V÷áóáí ôüí Añ÷éêüí ôùí ÷áñáêô\ñá ›ò êá-
öåíårá ôÜîåùí êáß sóïðåäþèçóáí ÷Üñéò åsò ôü ãå-
ãïíüò ôé ðÜíôåò ït A÷èïöüñïé ëéìïêïíôüñïé ìå-
ôÜ Aìåñéêáíéêïˆ ðáíôáëïíßïõ êáß öáéïˆ ðßëïõ V-
êñéíáí êáëüí, ÷Üñéò åsò ôÞí Cìåìðôïí ðåñéâïëÞí
ôùí, AíåîáñôÞôùò êáôáãùã\ò êáß êïéíùíéê\ò
èÝóåùò, íÜ Têóôñáôåýóïõí åsò ëá ôÜ Añéóôïêñá-
ôéêÜ êÝíôñá êáß íÜ Têäéþîïõí Têårèåí ôÞí êáëÞí
êïéíùíßáí, côéò Tíåêëåßóèç åsò ôÞí ïsêßáí ôçò, A-
öÞóáóá ôü ðåäßïí Tëåýèåñïí åsò ôïýò A÷èïöüñïõò
ô\ò ìüäáò»143.
’ÁëëÜ Tí™ Šðü ôü öåïõäáëéêü êáèåóôþò _
ÌÅËÅÔÇÓ Ç. ÌÅËÅÔÏËÏÕËÏÓ
«ôñßôç ôÜîç» äÝí ìðïñïˆóå íÜ AðïëáìâÜíåé íü-
ìéìá ôÜ êáôáíáëùôéêÜ åuäç ðïëõôåëåßáò, ‚ êá-
ðéôáëéóìüò êáôÜñãçóå ôßò äéáêñßóåéò ìÝ ôüí íü-
ìï ô\ò ðñïóöïñ@ò êáß ô\ò æÞôçóçò êáß êáôÝ-
óôçóå Tëåýèåñç ôÞí ðñüóâáóç óôÜ äéÜöïñá Aãá-
èÜ, Šðü ôüí ñï ô\ò äõíáôüôçôáò ðëçñùì\ò
ôïõò. ’ÁëëÜ Vôóé äçìéïõñãÞèçêå ìéÜ íÝá ôÜîç ìÞ
ðñïíïìéïý÷ùí, á‰ô™í ðïý äÝí ìðïñïˆí íÜ ðëç-
ñþóïõí ôü Aíôßôéìï. Á‰ôÞ _ ôÜîç AíÝëáâå ðïëé-
ôéêü Aãþíá Tíáíôßïí ôïˆ êáðéôáëéóìïˆ, ìÝ ðëï
ôüí ìáñîéóìü, ðïý AíÝëõóå ôßò êïéíùíéêÝò Tðé-
ðôþóåéò ôïˆ íüìïõ ô\ò ðñïóöïñ@ò êáß ô\ò æÞ-
ôçóçò. ’ÁëëÜ ït ìáñîéóôéêÝò ðñïâëÝøåéò êáß
ðñïóäïêßåò AðÝôõ÷áí, Tí™ ‚ Aóôéêüò ðïëéôéóìüò
Têëáúêåýèçêå óÝ ôåñÜóôéï âáèìü, žóôå ït «A÷èï-
öüñïé ô\ò ìüäáò Têóôñáôåýïõí ìåôÜ ô\ò Aóôéê\ò
ôÜîåùò ï‰÷ß ìÝ ôÜò îéöïëüã÷áò AëëÜ ìåôÜ ðå-
ðïëéôéóìÝíïõ ôñüðïõ, ìåôÜ Aìåñéêáíéêïˆ ðáíôá-
ëïíßïõ êáß öáéïˆ ðßëïõ êáß íéê™óé Tðß ôïˆ ðåäß-
ïõ ôïˆ ðïëéôéóìïˆ, Têäéþêïíôåò ôáýôçí Tê ô™í
äçìïóßùí ôçò êÝíôñùí êáß AíáãêÜæïíôåò á‰ôÞí
íÜ ÷õñùè\ Tí ô\ ïsêßá ôçò Tíáíôßïí ðÜóçò “Tê-
ðïëéôéóôéê\ò” Têäñïì\ò»144.
‘Ï ËåìðÝóçò êïéíùíéïëïãår ôÞí ìüäá ìÝ
ðñùôïôõðßá: êýñéï ÷áñáêôçñéóôéêü, ãñÜöåé, ô\ò
Aìåñéêáíéê\ò ìüäáò åyíáé _ Bðëüôçôá, _ ‚ðïßá
óõìöÝñåé êáß óôïýò ðáñáãùãïýò, äéüôé Bðëïðïé-
årôáé _ ðáñáãùãÞ, êáß óôïýò êáôáíáëùôÝò ÷á-
ìçë\ò êïéíùíéê\ò ðñïÝëåõóçò, äéüôé Vôóé åyíáé ãé'
á‰ôïýò äõíáôüí íÜ öïñïˆí êáëÜ Tíäýìáôá ÷ùñßò
íÜ ðñïäßäåôáé _ Vëëåéøç Aíáôñïö\ò ôïõò, «äåäï-
ìÝíïõ ôé åsò ôü â\ìá êáß åsò ôÜò êéíÞóåéò äéá-
êñßíåôáé _ êáëÞ AãùãÞ êáß ôáýôçí ðñïäßäïõí ôü-
óïí ôü å‰Üãùãïí óïí êáß ôü Aãñïrêïí»145.
ÓôÞí AóôéêÞ êïéíùíßá ãéÜ ðñþôç öïñÜ äç-
ìéïõñãÞèçêå ðëÞñçò, Tëåýèåñç êáß AíåîÜñôçôç
êïéíÞ ãíþìç, ôõñáííéêÞ ìùò êáß íüèá. Íüèá,
ãéáôß _ äéÜóðáóç ô\ò êïéíùíßáò óÝ äéáöïñåôéêÝò
êïéíùíéêÝò ôÜîåéò ìåôáâÜëëåé ôÞí êïéíÞ ãíþìç A-
ðü óýíïëï óÝ Cèñïéóìá. ÔÞí êïéíÞ ãíþìç ‚ Ëåì-
ðÝóçò ôÞí èåùñår åyäïò «ôÝñáôïò... ìÝ Šðåñöõóé-
êÜ ðÝëìáôá êáß ìéêñïóêïðéêÞí êåöáëÞí»146. Ït
ðïëéôéêïß êáß ït äçìáãùãïß, ôÜ êüììáôá, ôáîéêÜ
êáß ìÞ, âáóßóèçêáí óÝ á‰ôÞí êáß ôÞí UñìÞíåõóáí
êáôÜ ôü äïêïˆí. Á‰ôÞ _ êïéíÞ ãíþìç, ðïý Aðï-
ôåëïˆóå, ôÞí ðåñßïäï ìåôÜ ôÞí AóôéêÞ TðáíÜóôá-
óç, ôü óýíïëï ô™í ðñïëÞøåùí ô\ò ìåãáëïáóôéê\ò
êáß ô\ò ìéêñïáóôéê\ò ôÜîåùò, Šð\ñîå óõíôåëå-
óôÞò íïèåßáò ô™í êïéíùíéê™í Tîåëßîåùí êáß Aíôé-
êåßìåíï äçìáãùãßáò. ÔåëéêÜ, _ êïéíÞ ãíþìç «êá-
ôÞíôçóåí ‚ TöéÜëôçò êÜèå ðñïüäïõ»147.
ÓÞìåñá, Têôéì@ ‚ ËåìðÝóçò (Óçì.Óõããñ.:
ÅÕÁÃÃÅËÏÓ ËÅÌÐÅÓÇÓ: ÁÖÉÅÑÙÌÁ
ôü 1929), _ êïéíÞ ãíþìç V÷åé ðåñéðÝóåé óÝ Aíõ-
ðïëçøßá, ï‰äåßò ôÞí ëáìâÜíåé Šð' ƒøéí ôïõ êáß
ôÞí V÷åé AíôéêáôáóôÞóåé _ èÝëçóç. ‘Ç ãåíéêÞ
êïéíÞ ãíþìç ôïˆ ìÝëëïíôïò èÜ åyíáé TîõøùìÝíç
ðÜíù Aðü ‚ìáäéêÜ óõìöÝñïíôá.
²Åôóé ‚ ËåìðÝóçò, óôü säåïëïãéêü-Tðéóôçìï-
íéêü ðñïóêÞíéï, Tìöáíßæåôáé ›ò èáõìáóôÞò ô\ò
Añéóôïêñáôßáò, T÷èñüò ô\ò ìáæïðïßçóçò, ôïˆ Tê-
÷õäáúóìïˆ êáß ô\ò sóïðÝäùóçò, ðåñéöñïíçôÞò
ô\ò êïéí\ò ãíþìçò êáß ðáäüò ô\ò Šðåñôáîéê\ò
èÝëçóçò. ÐïëëÜ ÷ñüíéá Añãüôåñá, ‚ ËåìðÝóçò
äçëþíåé ôé ðáñáìÝíåé óôáèåñüò óôßò Aðüøåéò
‘Ç ôåñáóôßá êïéíùíéêÞ óçìáóßá ô™í âëáê™í
Tí ô¨ óõã÷ñüí¤ âߤ
ôü êëáóóéêü ôïõ Vñãï, ‚ ËåìðÝóçò ‚ìáäï-
Ó ðïéår ôïýò âëÜêåò óÝ ìßá Uíéáßá êáß Tðéêßí-
äõíç êïéíùíéêÞ êáôçãïñßá. ÅsóáãùãéêÜ AíáöÝ-
ñåé ôé ôüí Tîþèçóå óôÞí óõããñáöÞ ôïˆ Vñãïõ
á‰ôïˆ ‚ Í.Ð. Èçâárïò, ‚ äéáðñåðÞò íïìéêüò, äé-
åõèõíôÞò ô\ò «’Åöçìåñßäïò ô™í ‘ÅëëÞíùí Íï-
ìéê™í» êáß óôåíüò ôïõ ößëïò, ‚ ‚ðïrïò êáß ôü äç-
ìïóßåõóå ôü 1941. ’Åðßóçò, Šðåíèõìßæåé óôïýò
Aíáãí™óôåò ôé äÝí ãíùñßæåé êáììßá ó÷åôéêÞ
ðñïûðÜñ÷ïõóá âéâëéïãñáößá êáß, óõíåð™ò, _ ìå-
ëÝôç óôåñårôáé ðáñáðïìð™í. Óõìðëçñþíåé, -
ìùò, ôé åyíáé ôüóï ôåñÜóôéï ôü Šëéêü, žóôå _
âéâëéïãñáößá åyíáé ðåñéôôÞ. ‘Ç ìåëÝôç á‰ôÞ åy-
íáé ãñáììÝíç óÝ ÷éïõìïñéóôéêü öïò, ìÝ Têåríï
ôü ÷éïˆìïñ ìùò ðïý «êüêêáëá ôóáêßæåé». Äéá-
êáôÝ÷åôáé Aðü ôÞí ðéêñßá ôïˆ å‰öõïˆò Aíèñþ-
ðïõ, Aðü á‰ôïýò ðïý _ êïéíùíßá ðáñáìÝñéóå ÷Ü-
ñéí ‚ëüêëçñçò óåéñ@ò âëáê™í.
Ôü ãíùóôéêü Aíôéêåßìåíï ôïˆ ËåìðÝóç åyíáé
«..._ ìåãßóôç êáôçãïñßá ô™í âëáê™í, côéò Aðï-
ìÝíåé Tí ô\ êïéíùíßá êáôüðéí ô\ò AöáéñÝóåùò
ô™í Tãêëåßóôùí ô™í øõ÷éáôñåßùí, ô™í ôéèåìÝ-
íùí Šðü Aíôßëçøéí a Aðáãüñåõóéí, êáß ô™í Aêá-
ôáëïãßóôùí, åyíáé Aêñéâ™ò Têåßíç côéò å‰ñýôáôá
TêôåéíïìÝíç, TëåõèÝñùò óêåðôïìÝíç êáß äñ™óá,
óõíéóô@ Tíåñãüí ðáñÜãïíôá ëùí ô™í êïéíùíéê™í
öáéíïìÝíùí, ÷ùñßò íÜ Aðïôåëår Aíôéêåßìåíïí ï‹-
ôå ô\ò øõ÷éáôñéê\ò ï‹ôå ôïˆ äéêáßïõ. ÔÞí êáôç-
ãïñßáí ôáýôçí, Šðåßêïõóáí Aðïëýôùò åsò ôÞí
êïéíùíéêÞí íïìïôÝëåéáí, ›ò ëá ôÜ Cëëá êïéíù-
íéêÜ Côïìá, AëëÜ êáô' uäéïí á‰ôj ôñüðïí, Tðåé-
ñÜèçí íÜ êáôáóôÞóù Aíôéêåßìåíïí ô\ò êïéíùíéï-
ëïãßáò»150.
27
ôïõ: «Åsò ôÞí ìåëÝôçí ìïõ ôáýôçí, êáßôïé ðñü-
êåéôáé ðåñß Vñãïõ åsêïóáåôïˆò íÝïõ, ðëåróôá èÜ
åy÷á âåâáßùò Vêôïôå ìåôáãåíåóôÝñùò íÜ ðñïóèÝ-
óù, TëÜ÷éóôá ìùò í' AöáéñÝóù —säßùò uóùò
ôÞí íåáíéêÞí ôçò ‚ñìÞí— ðñü ðáíôüò äÝ ï‰äü-
ëùò AðÝóôçí ìÝ÷ñé óÞìåñïí ô\ò óõóôçìáôéê\ò
ôçò êáß ô™í âáóéê™í Añ÷™í, óïí êáß ô™í ðëåß-
óôùí ëåðôïìåñåéáê™í á‰ô\ò Aðüøåùí. ’ÅîÝëéîéí
óçìáíôéêÞí Tóçìåßùóá Vêôïôå Aôïìéê™ò ›ò
ðñüò ôÞí Vííïéáí ô\ò “ìÜæçò” åsò ìåôáãåíÝóôå-
ñïí Vñãïí ìïõ»148. Á‰ôÜ ãñÜöåé ‚ ËåìðÝóçò óôÞí
Êïéíùíéïëïãßá ôïˆ Ôýðïõ149, ôï 1951.
×áñáêôçñéóôéêü ôïˆ âëáêüò åyíáé _ ðáñïé-
ìéþäçò «ƒíåéïò» TðéìïíÞ ôïõ. ‘Ï âëÜî, «Côñù-
ôïò Víáíôé ðÜóçò óêÝøåùò êáß ôåèùñáêéóìÝíïò
Víáíôé ðáíôüò óõìðåñÜóìáôïò, Aíßêáíïò äÝ íÜ
äéäá÷è\ Tî ‚óùíäÞðïôå Aðïôõ÷é™í ôïõ»151, èÜ
Tðéôý÷åé óôü ôÝëïò åuôå äéüôé èÜ óõìðÝóåé êÜ-
ðïéá ôõ÷áßá óõãêõñßá, Vóôù êáß ìßá öïñÜ, åuôå
äéüôé ‚ óôü÷ïò ôïõ èÜ ðåñéðÝóåé óÝ øõ÷éêü a Š-
ëéêü êÜìáôï! ‘Ï âëÜî ‚äçãårôáé Aðü ôü ‚ñìÝì-
öõôï ô\ò AãÝëçò, ðïý ôüí TíôÜóóåé óÝ ìáæéêÜ
öáéíüìåíá (óíïìðéóìüò, ìüäá, ìÜæá, êëßêá
ê.ëð.) êáß ìåôáôñÝðåé Vôóé ôÞí ðïóïôéêÞ Šðåñï-
÷Þ óÝ ðïéïôéêÞ. ‘Ç ëÝîç «ìåôñéüôçôá» êáß _
ëÝîç «âëÜî» óõìðßðôïõí, äéüôé ìÝôñéïò åyíáé ‚
êáôþôáôïò âáèìüò ô\ò å‰öõÀáò êáß ôáõôü÷ñï-
íá ‚ Aíþôáôïò âáèìüò ô\ò âëáêåßáò. ’ÁëëÜ ‚
ËåìðÝóçò ðñïôéì@ íÜ êÜíåé ÷ñÞóç ô\ò «Aêñé-
âïˆò, êïìøïôÜôçò êáß Aëçè™ò ÷áñéôùìÝíçò ìï-
íïóõëëÜâïõ ëÝîåùò»152, Aíôß ô\ò ëÝîåùò «ìå-
ôñéüôçò», ô\ò ‚ðïßáò _ ó÷åôéêüôçôá åyíáé Aóýë-
ëçðôç. ²Áëëùóôå, _ ëÝîç «âëÜî» åyíáé ðñïúüí
ô\ò ëáúê\ò óïößáò, ôÞí ‚ðïßá ‚ ËåìðÝóçò Tì-
ðéóôåýåôáé.
Ït âëÜêåò óõíáóðßæïíôáé. «‘Ï óõíáóðéóìüò
ô™í âëáê™í Tíôáˆèá åyíáé ìç÷áíéêÞ ñãÜíùóéò
âÜóåé ô\ò Añ÷\ò ô\ò “Tëá÷ßóôçò ðñïóðáèåßáò”,
ðñüò Aíôéìåôþðéóéí só÷õñïôÝñáò äõíÜìåùò åsò ôü
ðñüóùðïí ô™í ëßãùí a ôïˆ Uíüò». Ït âëÜêåò
óõíáóðßæïíôáé Aðü ìéÜ Vìöõôç ôÜóç ôïõò íÜ A-
ãåëïðïéïˆíôáé, äéüôé ðÜó÷ïõí Aðü Vëëåéøç Aôï-
ìéêüôçôáò êáß Aðü ðáíéêü ìÞí ðñïëåôáñéïðïéç-
èïˆí. Äçìéïõñãårôáé Vôóé á‰ôüìáôç óõññïÞ
âëáê™í óÝ ðÜóçò öýóåùò ñãáíþóåéò, óõìöåñïí-
28
ôïëïãéêÝò a «ðíåõìáôéêÝò», ðïý êáôáëÞãïõí ôå-
ëéêÜ óÝ ðëÞñç âëáêïêñáôßá, ðùò åyíáé ð.÷. ‚
ìáóïíéóìüò. Ït âëÜêåò Aíôéðáèïˆí ôÞí Tëåõèåñßá
ô\ò óêÝøåùò, äéüôé, Bðëïýóôáôá, äÝí äéáèÝôïõí
óêÝøç.
Ït âëÜêåò åyíáé ðïëýôéìïé ãéÜ ôÞí êïéíùíßá,
äéüôé _ ðáñïõóßá ôïõò äçìéïõñãår ôüí Aíáãêárï
êïéíùíéêü äéáöïñéóìü. ²Áí eôáí ëïé Vîõðíïé, ôü-
ôå èÜ eôáí ôü uäéï óÜí íÜ eôáí ëïé âëÜêåò. ’Áë-
ëÜ Aðü ôÜ êáôþôáôá êëéìÜêéá ô\ò êïéíùíßáò V-
÷ïõí ôÞí äýíáìç íÜ AíÝñ÷ïíôáé ðñüò ôÜ TðÜíù,
êùëõóéåñãþíôáò êáß ìðïûêïôÜñïíôáò ôïýò å‰-
öõårò ðñïúóôáìÝíïõò ôïõò êáß óõíáóðéæüìåíïé
ìåôáîý ôïõò. ‘Ï Aíåëèþí âëÜî èÜ óõìðáñáóýñåé
ðñüò ôÜ TðÜíù êáß Cëëïõò: «‘Åíüò âëáêüò ìý-
ñéïé Xðïíôáé», äéüôé ït Aíåñ÷üìåíïé âëÜêåò ðñï-
ùèïˆí ðñüóùðá ìüíïí êáôþôåñÜ ôïõò. Ït âëÜ-
êåò, ãñÜöåé ‚ ËåìðÝóçò, êáôáëáìâÜíïõí óõíÞ-
èùò Aîéþìáôá Aêßíäõíá, ìÝ ôÜ ‚ðïrá êáíåßò óï-
âáñüò Cíèñùðïò äÝí Aó÷ïëårôáé, ðùò åyíáé,
ð.÷., ‚ «Ãåíéêüò Ãñáììáôåýò ô\ò Ãåíéê\ò Óõ-
íïìïóðïíäßáò Ðùëçô™í Ðïíôéêïðáãßäùí» a ‚
Ðñüåäñïò ô\ò Äçìïêñáôßáò. ÔÜ ÷áñáêôçñéóôé-
êÜ ôïˆ âëáêüò, ðïý ôüí âïçèïˆí óôÞí êïéíùíé-
êÞ ôïõ Cíïäï, åyíáé _ ðáíôåëÞò Vëëåéøç ðñïóù-
ðéêüôçôáò, ‚ öüâïò ô\ò äéáöùíßáò ðñüò ïtïíäÞ-
ðïôå, _ «ëéãüëïãïò Aíéáñüôçò á‰ôïˆ, Têëáì-
âáíïìÝíç Šðü ô™í Aöåë™í ›ò âáèýíïéá êáß óï-
âáñüôçò»153. Ïé âëÜêåò ðåñéöñïíïˆí ôÞí ôÝ÷íç,
ôÞí öéëïóïößá, ôÞí å‰ãëùôôßá êáß óéùðïˆí ìÝ
÷áìüãåëï óõãêáôáâÜóåùò, Tí™ óõìðåñéöÝñïíôáé
ðñüò ôïýò ðíåõìáôéê™ò Aíþôåñïýò ôïõò ìÝ óõã-
êáôÜâáóç, ãéÜ íÜ ôïýò ìåéþóïõí êáß ãéÜ íÜ ãß-
íïõí ït uäéïé «óõìðáèårò», ÷áñáêôçñéóìü ðïý A-
ðÝêñïõóáí ëïé ït ðíåõìáôþäåéò Cíèñùðïé ô\ò t-
óôïñßáò.
²Åôóé öèÜíïõí êáß å‰öõårò Cíèñùðïé, ðñïêåé-
ìÝíïõ íÜ AíÝëèïõí, íÜ Šðïäýïíôáé ôïýò âëÜêåò,
ðñÜãìá äõóêïëüôáôï, äéüôé _ å‰öõÀá äÝí êñýâå-
ôáé êáß ðñïêáëår ôü âëáêéêü ðåñéâÜëëïí, äéüôé ‚
âëÜî, «›ò ðëçóéÝóôåñïò ðñüò ôü æùúêüí âáóß-
ëåéïí»154 AíôéëáìâÜíåôáé AìÝóùò ôÞí Tðéêßíäõíç
ãé' á‰ôüí å‰öõÀá.
Ãé' á‰ôü êáß ‚ âëÜî, «Cïðëïò êáß AíõðåñÜ-
óðéóôïò Víáíôé ô™í øõ÷ñ™í Šðïëïãéóì™í ô\ò îÝ-
íçò äéáíïßáò, fò ‚ ìç÷áíéóìüò ôõã÷Üíåé åsò á‰-
ôüí íïçôéê™ò AðñïóðÝëáóôïò»155, õtïèåôår óôÜ-
óç êá÷õðïøßáò êáß åsñùíåßáò. ÔÜ ìÝóá ô™í
âëáê™í: êïëáêåßá, øåˆäïò, ñáäéïõñãßá, óõêïöáí-
ôßá, óùìáôåìðïñßá, «óõìðáèÞò öõóéïãíùìßá»,
«÷áöéåäéóìüò», «ðïéårí ôüí êáñáãêéüæçí», ÷åé-
ñïöéëÞìáôá ðñüò ôüí «’Åèíéêüí ÊõâåñíÞôçí»,
ÌÅËÅÔÇÓ Ç. ÌÅËÅÔÏËÏÕËÏÓ
TêöùíÞóåéò ëüãùí, óõññáöÞ êïëáêåõôéê™í óôß-
÷ùí, ìåôáöïñÜ ëá÷áíéê™í ê.ëð.
’ÁíáñùôéÝôáé êáíåßò, ãñÜöåé ï ËåìðÝóçò,
ðïéÜ êáôçãïñßá åyíáé ðéü Tðéêßíäõíç: ït uäéïé ït
âëÜêåò a á‰ôïß ðïý ôïýò èåùñïˆí Vîõðíïõò Tðåé-
äÞ ôåëéê™ò ìÝ á‰ôüí ôüí ôñüðï Tðéôõã÷Üíïõí ôüí
óêïðü ôïõò;
ÂëÜî äÝí åyíáé ìüíïí ‚ êïëáêåýùí AëëÜ êáß
‚ êïëáêåõüìåíïò, ƒ÷é ìüíïí ‚ ðåéèüìåíïò AëëÜ
êáß ‚ ðåßèùí Xíáí âëÜêá. «Äýï êåöáëáß äéÜ íÜ
óõíåííïçèïˆí ðñÝðåé íÜ åyíáé a Tî uóïõ êåíáß a
Tî' uóïõ ðëÞñåéò», êáôÜ ôüí ×áëêïêïíäýëç, ôüí
äéåõèõíôÞ ô\ò «ÍÝáò ‘ÇìÝñáò». ÊÜèå Aðüðåéñá
óõíåííüçóçò ìåôáîý Uíüò å‰öõïˆò êáß Uíüò âëá-
êüò åyíáé ìÜôáéç. ÌÝ AðïôÝëåóìá, óõ÷íÜ, íÜ èå-
ùñïˆíôáé ït å‰öõårò âëÜêåò!
’Áðü ôÞí uäéá Vëëåéøç ðíåõìáôéê™í ìÝóùí ‚-
äçãårôáé ‚ âëÜî êáß óôÞí AðÜôç. ÔÜ Víôéìá ìÝ-
óá åyíáé ôÜ äõóêïëüôåñá êáß Aðáéôïˆí Aíþôåñç
ðíåõìáôéêÞ Aîßá, ðïý ‚ âëÜî äÝí äéáèÝôåé. ²Áñá,
ëïéðüí, ‚ Aðáôåþí äÝí ðñÝðåé íÜ èåùñårôáé å‰öõÞò,
AëëÜ âëÜî. Ït uäéïé ït âëÜêåò èåùñïˆí ôïýò Aðá-
ôå™íåò å‰öõårò ëüãù ô\ò Tðéôõ÷ßáò ôïõò, ðïý -
öåßëåôáé ìùò óôÞí Vëëåéøç ðñáãìáôéê™í ðñï-
óüíôùí. Ôáõôï÷ñüíùò, ôü èýìá ìé@ò AðÜôçò äÝí
ðñÝðåé íÜ èåùñårôáé «âëÜî», äéüôé _ å‰ðéóôßá ôïõ,
ðïý öåßëåôáé óôü ôé èåùñår ôÜ Cëëá Côïìá ›ò
Víôéìá, åyíáé ôåêìÞñéï ðíåõìáôéê\ò AíÜðôõîçò
êáß ðïëéôéóìïˆ. ´Ïóï ðéü ðïëéôéóìÝíïé åyíáé ït ëáïß
ôüóï ðéü Víôéìïé åyíáé. ‘Ï ôåëåõôárïò ô™í âëáê™í
èÜ ìðïñïˆóå íÜ TîáðáôÞóåé Xíáí ÊÜíô a Xíáí
Ìðåôüâåí, êáß ‚ ôåëåõôárïò ô™í ‘ÅëëÞíùí Xíáí
ʼnñùðárï. Ôéìùñßá ôïõò åyíáé ‚ ïyêôïò ô™í «êïõ-
ôüöñáãêùí» Å‰ñùðáßùí Víáíôé ô™í «Vîõðíùí»
ô\ò Ìåóïãåßïõ êáß ô\ò ’Áíáôïë\ò!
‘Ç ðáñáãùãÞ âëáê™í äÝí ðñïóäéïñßæåôáé ôá-
îéêÜ. «‘Ç ðïíçñÜ öýóéò äÝí Väùêåí åsò ›ñéóìÝ-
íçí ôéíÜ êïéíùíéêÞí ôÜîéí ôü Tðßæçëïí ôïˆôï ðñï-
íüìéïí». ‘Ï ËåìðÝóçò ÷ëåõÜæåé AðïëáõóôéêÜ ôüí
«âïõôõñïìðåìðÝ» ô\ò «Cíù ôÜîåùò» ‚ ‚ðïrïò,
«ëüãù öõóéê\ò Aôñïößáò ôïˆ âïõëçôéêïˆ ôïõ êü-
óìïõ, ëáìâÜíåé óïâáñ™ò Šð' ƒøéí ôÞí Aôåëåýôç-
ôïí óåéñÜí ô™í Aðáãïñåýóåùí ô\ò ïsêïãåíåßáò
ôïõ, óôåñïýìåíïò äÝ êáß säßáò ðíåõìáôéêüôçôïò
êáôáíô@ åsò ôü ôÝëïò ôýðïò ÷ùñßò ôÞí Tëá÷ßóôçí
ðñïóùðéêüôçôá, íïìÜæåôáé Šðü ô\ò ôÜîåþò ôïõ
TðéåéêÝóôáôá “êáëü ðáéäߔ, åsò äÝ ôÞí Aíôéêåé-
ìåíéêÞí äéÜëåêôïí èÜ ^äýíáôï íÜ Aðïêëçè\ “å‰-
ðñåðÞò âëÜî”, Tí™ ôü “ôÝêíïí ôïˆ ëá åsò ôÞí
á‰ôÞí ðåñßðôùóéí íïìÜæåôáé Šðü ôïˆ å‰öõåóôÝ-
ñïõ êáß êõñéïëåêôïˆíôïò ëáïˆ, äñáóôéêüôáôá,
“êüðáíïò”». «‘Ï âëÜî ãüíïò ô\ò AíùôÝñáò êïé-
ÅÕÁÃÃÅËÏÓ ËÅÌÐÅÓÇÓ: ÁÖÉÅÑÙÌÁ
íùíéê\ò ôÜîåùò, ìùò, äéáèÝôåé ôü ðëåïíÝêôçìá
ôé ôõã÷Üíåé Aãùã\ò êáß ðåñéðïéÞóåùí êáß ðá-
ñáìÝíåé øõ÷éê™ò Aìåßùôïò, ðåñ á‰îÜíåé ôÞí ãå-
ëïßáí á‰ôïðåðïßèçóßí ôïõ åsò ðñåóâõôÝñáí _ëé-
‘Ç TðáíáóôáôéêÞ ìÜæá
ñùôüôõðç êáß äõíáìéêÞ Uñìçíåßá ôïˆ öáé-
Ð íïìÝíïõ ô\ò ìÜæáò ðïý Tðáíáóôáôår Aðï-
ôåëår _ ìåëÝôç á‰ôÞ ôïˆ ËåìðÝóç. ÓôÞí Têðü-
íçóç ô\ò Tñãáóßáò ôïõ á‰ô\ò, ‚ ËåìðÝóçò äç-
ëþíåé ðñïëïãéêÜ ôé Vëáâå Šð' ƒøéí ôïõ êáß ôÞí
ðñïóùðéêÞ ôïõ ðåßñá óôÞí Ãåñìáíßá êáôÜ ôÞí
ôáñá÷þäç ðåñßïäï 1920-1923. ÔÞí ìÜæá ôÞí ‚-
ñßæåé ‚ ËåìðÝóçò ›ò «säéáßôåñïí êïéíùíéêüí ó÷ç-
ìáôéóìüí ô™í êõâåñíùìÝíùí»157. ’ÅðåéäÞ ôü ‚ñ-
ìÝìöõôï ô\ò Šðåñï÷\ò ÷áñáêôçñßæåé ëá ôÜ êïé-
íùíéêÜ Côïìá, Aó÷Ýôùò ô\ò êïéíùíéê\ò ôïõò èÝ-
óåùò, êáß ït êõâåñíþìåíïé äéáêñßíïíôáé Aðü á‰-
ôü. ‘Ç ðáñåìðüäéóç ô\ò AíÜðôõîçò êáß ô\ò Tê-
äÞëùóçò ôïˆ ‚ñìåìöýôïõ á‰ôïˆ óôïýò êõâåñíù-
ìÝíïõò ‚äçãår AíáãêáóôéêÜ óôÞí TðßèåóÞ ôïõò T-
íáíôßïí ô™í Tìðïäßùí ðïý ôßèåíôáé óôÞí AíÜðôõ-
îç á‰ô™í ô™í ‚ñìåìöýôùí ôïõò êáß, óõíáêüëïõ-
èá, óôÞí TðáíáóôáôéêïðïßçóÞ ôïõò.
’Áíáðôýóóåôáé Vôóé óôÞí ìÜæá ìéÜ ‚ëüêëç-
ñç êëßìáêá Añíçôéê™í óõíáéóèçìÜôùí (‚ Ëåì-
ðÝóçò ÷ñçóéìïðïéår ôüí ãáëëéêü ñï ressenti-
ment = Añíçôéóìüò). ´Ïóïé óõììåñßæïíôáé ôüí Añ-
íçôéóìü á‰ôü, Aó÷Ýôùò ô\ò êïéíùíéê\ò ôïõò
ðñïåëåýóåùò, Aðïôåëïˆí ôÞí ìÜæá: ‚ TîáèëéùìÝ-
íïò ðñïëåôÜñéïò, ‚ å‰ãåíÞò ðïý ðôþ÷åõóå a ðïý
ëüãù ðñïóùðéê™í Aôåëåé™í a Šðåñâïëéê\ò æù-
ôéêüôçôáò Aðïêëåßóèçêå Aðü ôÞí ôÜîç ôïõ, ‚
ðëïýóéïò Aóôüò ðïý åyíáé AðïêëåéóìÝíïò Aðü ôÞí
êïóìéêÞ æùÞ ëüãù Tëëåßøåùò Aíáôñïö\ò, ‚ êïé-
íùíéêÜ AðåéèÜñ÷çôïò ìðïÝì, ‚ ìïíÞñçò äéáíïïý-
ìåíïò, ‚ Tîåõôåëéæüìåíïò Aðü ôüí ðñïúóôÜìåíü
ôïõ ìéêñï-õðÜëëçëïò, ‚ Tðßóçò Tîåõôåëéæüìåíïò
Aðü ôüí ìåãáëïâéïìÞ÷áíï a ôñáðåæßôç ðñïúóôÜ-
ìåíü ôïõ Aíþôáôïò ŠðÜëëçëïò, ‚ óôårñïò «ëü-
ãéïò» ðïý AíôéãñÜöåé ôïýò ôáëáíôïý÷ïõò, ‚ Aðï-
ôõ÷çìÝíïò Tëåýèåñïò Tðáããåëìáôßáò, ‚ «öõ-
óéê™ò äõóåéäÞò a Aðïôõã÷Üíùí åsò ôÞí êáôÜ-
êôçóéí ôïˆ èÞëåïò», ‚ «öõóéê™ò âëÜî» Aðïôå-
ëïˆí ÷áñáêôçñéóôéêÝò ðåñéðôþóåéò ŠðïøÞöéùí
ìåë™í ô\ò ìÜæáò. ’Åîáéñïˆíôáé, öõóéêÜ, ït ìå-
ãáëïöõårò, ït ‚ðïrïé, Cí êáß ìÝíïõí ðåñéèùñéáêïß
êáß AðïâÜëëïíôáé Aðü ôÞí sèýíïõóá ôÜîç, åyíáé
Aäýíáôïí íÜ ðñïó÷ùñÞóïõí óôÞí ìÜæá.
29
êßáí»156, Tí™ ‚ âëÜî ãüíïò ô™í ÷áìçë™í êïéíù-
íéê™í óôñùìÜôùí Šößóôáôáé óêëçñüôåñç ìåôá-
÷åßñéóç Aðü ãïíårò êáß óõììáèçôÝò êáß Tîïõèå-
íþíåôáé øõ÷éêÜ.
Á‰ôÞ _ ôåñÜóôéá ðïéêéëßá Aíèñþðéíùí ôýðùí
äçìéïõñãår Xíá UôåñïãåíÝò óýíïëï, ìÝ êïéíü óôïé-
÷årï ôüí Añíçôéóìü êáß ôÞí TðáíáóôáôéêÞ äéÜèå-
óç, ðïý öåßëåôáé óôÞí êáôáðßåóç ôïˆ ‚ñìåìöý-
ôïõ ô\ò Šðåñï÷\ò, óÝ Cëëïõò ìÝí Cäéêá, Tí™ óÝ
Cëëïõò äßêáéá, ëüãù ô\ò öõóéê\ò ôïõò âëáêåßáò.
Ït êáôáðéåæüìåíïé, Cí åyíáé å‰öõårò, ôáí Tðáíá-
óôáôÞóïõí èÜ êáôáëÜâïõí ôÞí Añ÷Þ, Tí™ ït âëÜ-
êåò ï‰äÝðïôå èÜ AíÝëèïõí. Äçìéïõñãïˆíôáé Vôóé
äýï Tðáíáóôáôéêüôçôåò: á‰ôÞ ðïý ‚äçãår ìéÜ íÝá
sèýíïõóá ôÜîç, ð.÷. ôÞí AóôéêÞ, óôÞí êïéíùíéêÞ
_ãåóßá êáß á‰ôÞ ðïý ðáñåìðïäßæåôáé êáß Aðü ôïýò
íÝïõò êõñéÜñ÷ïõò êáß ðïý ðñïÝñ÷åôáé Aðü ôüí ƒ-
÷ëï. ÓôÞí ï‰óßá, ‚ Añíçôéóìüò êáß _ Tðáíáóôá-
ôéêüôçôá ô\ò ìÜæáò ÷ñçóéìïðïéïˆíôáé Aðü ôïýò
öéëüäïîïõò êáß têáíïýò ðáñáãêùíéóìÝíïõò, ït ‚-
ðïrïé, ôáí êõñéáñ÷Þóïõí, èÜ êñáôÞóïõí ôÞí ìÜ-
æá óôÞí uäéá ðñïãåíÝóôåñç êáôÜóôáóÞ ôçò.
‘Ï ËåìðÝóçò Aíáëýåé óôÞí óõíÝ÷åéá âáèýôå-
ñá ôü ressentiment: «ôü óýíïëïí ô™í Añíçôéê™í
óõíáéóèçìÜôùí (“ðáè™í”) ô\ò ìÜæçò Víáíôé ôïˆ
êáèåóô™ôïò, Tê ô\ò êïéíùíéê\ò á‰ô\ò ìåéþóå-
ùò, ôü ðñïêýðôïí Tí ôj AäõíáìßI á‰ô\ò ðñüò Š-
ðåñï÷Þí, íïìÜæïìåí ressentiment»158. Êáèçìå-
ñéíÝò Têäçëþóåéò á‰ôïˆ ôïˆ Añíçôéóìïˆ åyíáé ð.÷.
_ ðñïóðÜèåéá ìåßùóçò ô\ò Tðéôõ÷ßáò ô™í Cëëùí,
_ ðáñï÷Þ «óõìâïõë™í», _ ðñïâïëÞ ‚ñéóìÝíùí
«Aîé™í» óÝ Aíèñþðïõò ðïý äÝí V÷ïõí á‰ôÝò ôßò
«Aîßåò» óÜí äéêÝò ôïõò. ÔÜ ìåéùìÝíá Côïìá êá-
ôÝ÷ïíôáé óõ÷íÜ Aðü øåõäáéóèÞóåéò, AëëÜ ôáí
óõíåéäçôïðïéÞóïõí ôÞí ðñáãìáôéêÞ êïéíùíéêÞ
ôïõò èÝóç Tðáíáóôáôéêïðïéïˆíôáé.
Ït öéëüäïîåò êïéíùíéêÝò ‚ìÜäåò óõóôçìáôï-
ðïéïˆí êáß èåùñçôéêïðïéïˆí ôü ressentiment,
ðñïêåéìÝíïõ íÜ ÷ñçóéìïðïéÞóïõí ôßò ìÜæåò ›ò T-
êôåëåóôéêÜ ƒñãáíá ãéÜ íÜ êáôáëÜâïõí ôÞí Tîïõ-
óßá. ‘Ç _ãåôéêÞ TðáíáóôáôéêÞ ‚ìÜäá TíÝ÷åé èÝ-
óç óôñáôçãåßïõ, _ ìÜæá TíÝ÷åé èÝóç óôñáôïˆ.
ÊÜèå _ãåôéêÞ ‚ìÜäá öÝñíåé ìáæß ôçò êáß ôÞí äé-
êÞ ôçò èåùñßá, ðïý Tðéêñáôår äéüôé TðéêñÜôçóå
êáß ‚ uäéïò ‚ öïñÝáò ôçò. ÌåôÜ ôÞí TðéêñÜôçóç
ô\ò íÝáò Tðáíáóôáôéê\ò ‚ìÜäáò, _ ìÜæá äéáêá-
ôÝ÷åôáé Tê íÝïõ Aðü ressentiment, ôü ‚ðïrï ÷ñç-
30
óéìïðïéårôáé îáíÜ Aðü ôÞí íÝá TðáíáóôáôéêÞ ‚-
ìÜäá ðïý ó÷çìáôßæåôáé. Á‰ôüò åyíáé ‚ ásþíéïò
êýêëïò ô™í ‚ìÜäùí êáß ô™í säåïëïãé™í. ‘Ç T-
îáêñßâùóç êáß _ TðéóôçìïíéêÞ ðñáãìÜôåõóç á‰-
ôïˆ ôïˆ êýêëïõ Aðïôåëår ôü Aíôéêåßìåíï ô\ò êïé-
íùíéïëïãßáò.
‘Ç ìÜæá åyíáé Cèñïéóìá, AëëÜ êáß êÜôé ðá-
ñáðÜíù Aðü á‰ôü. Ôü Aðïöáóéóôéêü ÷áñáêôçñé-
óôéêü ô\ò ìÜæáò äÝí åyíáé ôü ðë\èïò ô™í ìïíÜ-
äùí Aðü ôßò ‚ðïråò á‰ôÞ Aðïôåëårôáé, AëëÜ _ äõ-
íáìéêÞ ðïéüôçôá ôïˆ ´Ïëïõ. ´Ïðùò ëá ôÜ êïé-
íùíéêÜ öáéíüìåíá, Vôóé êáß _ ìÜæá ŠðÜãåôáé
óôïýò öõóéêï-êïéíùíéêïýò íüìïõò. ‘Ç AíïìïéïãÝ-
íåéá, ìùò, ô\ò ìÜæáò êÜíåé Aäýíáôï Xíáí èåôé-
êü óêïðü. Ìüíïí ‚ Añíçôéóìüò ìðïñår íÜ ôÞí U-
íþóåé. ‘Ç ìÜæá êáôáóôñÝöåé, äÝí äçìéïõñãår.
’ÅðáíÜóôáóç ÷ùñßò ìÜæá åyíáé Aäýíáôç. ‘Ç
ìÜæá ìùò äÝí ›ñéìÜæåé ðïôÝ. ‘Ç èåùñßá ôïˆ
Kautsky ôé _ ìÜæá ›ñéìÜæåé êáß ìåôáôñÝðåôáé
óÝ ‚ìÜäá «åyíáé ôüóïí ðáéäáñéþäçò óïí _ ãíþ-
ìç ôé ë.÷. ìßáí _ìÝñáí ôü Víôåñïí èÜ Tîåéëßóóå-
ôï åsò TãêÝöáëïí», äéüôé á‰ôü èÜ óÞìáéíå ôÞí
ðëÞñç êáôÜñãçóç ôïˆ äéáöïñéóìïˆ ôïˆ ñãáíé-
óìïˆ, äçëáäÞ ôüí èÜíáôï ôïˆ ñãáíéóìïˆ.
‘Ç ìÜæá åyíáé Aíôßèåôç óÝ êÜèå Vííïéá ïsêï-
íïìéêïˆ óõìöÝñïíôïò. Óõíôßèåôáé Aðü ôü Aíôéêåé-
ìåíéêü êáß Šðïêåéìåíéêü ðñïëåôáñéÜôï. ‘Ç ‚ìïéï-
ãÝíåéá ô\ò ìÜæáò Tðéôõã÷Üíåôáé ìÝ ôÞí óõã÷þ-
íåõóç ô™í AôïìéêïôÞôùí óÝ Xíáí Uíéárï Añíçôé-
êü óêïðü. ÓõììåôÝ÷ïõí óÝ á‰ôüí ït _ãÝôåò, ït
«ðåñßåñãïé», êáèéåñùìÝíïé äçìéïõñãïß ô\ò óõã-
÷ýóåùò êáß «ôü Cêáêïí Cèñïéóìá ô™í Aíèñþðùí
ô™í ðåñéðáôïýíôùí åsò ôüí äñüìïí Šðü ôÞí èáë-
ðùñÞí ôïˆ _ëßïõ (“‚ Cíèñùðïò åyíáé êáëüò”
ê.ëð.)», ôü ‚ðïrï «ìåôåâëÞèç ðÜñáõôá åsò AãÝ-
ëçí ëýêùí». Êáß óõìðëçñþíåé: «ÐïéçôÞò ôéò,
ôÝëïò, a Aíßäåïò êáß ðáñèÝíïò ôüí íïˆí “êïéíù-
íéïëüãïò”, TêëáìâÜíùí ›ò ðïßçìá ôü Cêáêïí C-
èñïéóìá ô™í ðåñéðáôçô™í, Aíåêôüò äÝ ãåíüìåíïò
Tö' óïí ïôïé ðåñéåðÜôïõí, ðïäïðáôårôáé aäç A-
ãñßùò êáß ìáôáßùò äéáìáñôõñüìåíïò, äéüôé Xêá-
óôïí êôýðçìá ôü ‚ðïrïí äÝ÷åôáé ðáíôá÷üèåí Aí-
ôéâáßíåé ðñüò ôÞí èåùñßá ôïõ. ÄÝí èÜ ðñïëÜâg íÜ
ìÜèg ôé AíôéèÝôùò “ì@ëëïí” _ èåùñßá ôïõ Aí-
ôéâáßíåé ðñüò ôïýò öõóéêïýò êáß êïéíùíéêïýò íü-
ìïõò, äéüôé ïôïé êôõð™íôåò Aíçëå™ò äéÜ ô™í
ðåëìÜôùí ô™í Aíèñþðùí èÜ ôüí AöÞóïõí —
ðíåõìáôéê™ò ôïõëÜ÷éóôïí— íåêñüí»159.
‘Ï ËåìðÝóçò ðáñïìïéÜæåé ôÞí ìÜæá ìÝ öõ-
óéêü ãåãïíüò, ðïý ðñïûðÜñ÷åé ô™í êïéíùíéê™í
äéáäéêáóé™í. ÄçëáäÞ, êïéíùíéêÞ TðáíÜóôáóç ãß-
íåôáé äéüôé ðñïûðÜñ÷åé _ ìÜæá êáß ƒ÷é ôü Aíôß-
ÌÅËÅÔÇÓ Ç. ÌÅËÅÔÏËÏÕËÏÓ
óôñïöï, ƒ÷é äçëáäÞ äéüôé «ðáñåìðïäßæåôáé _ T-
ëåýèåñç AíÜðôõîç ô™í ðáñáãùãéê™í äõíÜìå-
ùí», ðùò èÜ ŠðïóôÞñéæå êÜðïéïò ìáñîéóôÞò. ‘Ç
ðáñîç ô\ò ìÜæáò öåßëåôáé óôüí íüìï ô\ò Aíé-
óüôçôáò êáß ôïˆ êïéíùíéêïˆ äéáöïñéóìïˆ, ‚ ‚ðïr-
ïò ðñïçãårôáé ô\ò ïsêïíïìéê\ò Aíéóüôçôáò. ‘Ç
Tðáíáóôáôéêüôçôá ô\ò ìÜæáò äÝí öåßëåôáé óÝ
ïsêïíïìéêÜ áuôéá, äéüôé «ï‰äåßò Tèõóßáóå ðïôÝ ôÞí
æùÞí ôïõ äéÜ íÜ âåëôéþóg ôÞí ïsêïíïìéêÞí ôïõ
êáôÜóôáóéí ìåôÜ èÜíáôïí»160.
‘Ç AíïìïéïãÝíåéá ô\ò ìÜæáò êáß ôÜ äéáöïñå-
ôéêÜ êßíçôñá ðïý êñýâïíôáé ðßóù Aðü ôüí ó÷ç-
ìáôéóìü ôçò öáßíïíôáé Aðü ôü Uî\ò ðáñÜäåéãìá:
‚ íåüðëïõôïò Aóôüò ðåñéöñïíår ôüí ìïñöùìÝíï A-
óôü ðïý åyíáé öôù÷üò, Tí™ ‚ öôù÷üò ìïñöùìÝ-
íïò Aóôüò ðåñéöñïíår ôüí íåüðëïõôï äéüôé åyíáé
÷õäárïò. Êáß ït äýï ìðïñår íÜ ðáñáóõñèïˆí óôÞí
TðáíáóôáôéêÞ ìÜæá, ‚ íåüðëïõôïò ëüãù ôïˆ ìß-
óïõò ôïõ Tíáíôßïí ô\ò «Añéóôïêñáôßáò», ‚ öôù-
÷üò AëëÜ ìïñöùìÝíïò ëüãù ô\ò AíôßäñáóÞò ôïõ
êáôÜ ôïˆ Tê÷õäáúóìïˆ. Êïéíüò óôü÷ïò: _ Aíá-
ôñïðÞ ôïˆ ŠöéóôáìÝíïõ êáèåóô™ôïò. ’ÁðïôÝëå-
óìá: _ TãêáôÜóôáóç óôÞí Tîïõóßá ìé@ò íÝáò s-
èýíïõóáò ôÜîçò, ðïý äÝí èÜ ðåñéëáìâÜíåé ï‹ôå
ôüí ðñ™ôï ï‹ôå ôüí äåýôåñï.
‘Ç ìÜæá, AðïêëåéóìÝíç Aðü ôüí ðïëéôéóìü,
÷ñçóéìïðïéårôáé Aðü ôïýò êõñéÜñ÷ïõò ìüíïí ›ò
ìÝóïí ãéÜ ôÞí äçìéïõñãßá ôïõ. Êïéíùíéê™ò, ás-
óèÜíåôáé ôüí Uáõôü ôçò ›ò Aíôéêåßìåíï. Ìßá ìü-
íïí ðåñßðôùóç ŠðÜñ÷åé íÜ ásóèáíèår ›ò Šðïêåß-
ìåíï: _ TðáíáóôáôéêÞ äñÜóç. ‘Ç ìÜæá, «Têñç-
êôéêüí ó™ìá ðñùôïãüíïõ äõíÜìåùò»161, äÝí åy-
íáé ôü ïsêïíïìéêü ðñïëåôáñéÜôï êáß ït ðñïëåôÜ-
ñéïé ðïý óõììåôÝ÷ïõí äÝí óõììåôÝ÷ïõí Šðü ôÞí
säéüôçôÜ ôïõò ›ò ïsêïíïìéêÜ ðñüóùðá AëëÜ ›ò
ìÝëç ô\ò ìÜæáò, ìáæß ìÝ Cëëá.
‘Ç ìÜæá äÝí êáôáñãårôáé: Cí ìðïñïˆóå íÜ
óõìâår á‰ôü, ôüôå èÜ Vðñåðå íÜ êáôáñãçèår ôáõ-
ôü÷ñïíá êáß _ êõñßáñ÷ç êïéíùíéêÞ ‚ìÜäá. ’Áë-
ëÜ, Cí óõíÝâáéíå êÜôé ôÝôïéï, èÜ óÞìáéíå ôÞí êá-
ôÜñãçóç ‚ëüêëçñçò ô\ò êïéíùíßáò: «säåþäçò
êáôÜóôáóéò äéÜ ôïýò Tí Tãñçãüñóåé Šðíþôôïíôáò,
wíá êïéìçèïˆí ôüí ásþíéüí ôùí ðíïí, Aëë' AíÝ-
öéêôïò Tö' óïí æùÞ óçìáßíåé, äé' ëïõò Aíåîáé-
ñÝôùò ôïýò Aíèñþðïõò, Aíôßäñáóéò êáôÜ ôïˆ èá-
íÜôïõ, aôïé Tö' óïí _ êõñßáñ÷ïò ‚ìÜò èÜ Tîá-
êïëïõèj åsò ôïýò ásþíáò íÜ Tðéôßèåôáé, _ ì@æá
í' Aíôåðéôßèåôáé —ït äÝ “íïõèåôïˆíôåò” íÜ ÷Ü-
íïõí ôüí ðïëýôéìïí ðíïí ôùí»162.
‘Ç ëáíèÜíïõóá êáôÜóôáóç ô\ò ìÜæáò ìåôá-
ôñÝðåôáé óÝ TêñçêôéêÞ ìÝóù ô\ò êëáóóéê\ò ìå-
èüäïõ ô\ò äéÜäïóçò øåõä™í åsäÞóåùí. ‘Ç Aôïìé-
ÅÕÁÃÃÅËÏÓ ËÅÌÐÅÓÇÓ: ÁÖÉÅÑÙÌÁ
êÞ ðñïäéÜèåóç ô™í Aôüìùí ðñüò ôÞí ìáæïðïßç-
óç ðïéêßëåé. ÂÜóç á‰ô\ò ô\ò ðñïäéÜèåóçò åyíáé
‚ âáèìüò ôïˆ Šðïêåéìåíéêïˆ a Aíôéêåéìåíéêïˆ Tê-
ðñïëåôáñéóìïˆ ôïˆ Aôüìïõ. ´Ïóï ðåñéóóüôåñï îå-
ñéæùìÝíï åyíáé Xíá Côïìï Aðü ôßò ðïéêßëåò êïé-
íùíéêÝò óõóóùìáôþóåéò óôßò ‚ðïråò ìåôÝ÷åé ôü-
óï ðéü å‰Üëùôï óôÞí ìáæïðïßçóç ãßíåôáé. Äõ-
óôõ÷årò Aíèñùðßóêïé ãßíïíôáé Vôóé èéáó™ôåò äéá-
öüñùí säå™í, ôßò ‚ðïråò AíáëáìâÜíïõí íÜ «Töáñ-
ìüóïõí» ït êõíéêïß êõíçãïß ô\ò Tîïõóßáò, ït «äõ-
íÜìåíïé íÜ êüðôïõí êåöáëÜò», ðùò ÷áñáêôçñé-
óôéêÜ ãñÜöåé ‚ ËåìðÝóçò. ²Åôóé, ït Aôõ÷årò á‰-
ôïß ðñïëåôÜñéïé (ìÝ ôÞí ŠðïêåéìåíéêÞ Vííïéá) äÝí
AíôéëáìâÜíïíôáé, ôåëéêÜ, ôÞí TîÝëéîç ô™í ðñáã-
ìÜôùí, ðïý åyíáé Aóõìâßâáóôç ðñüò ôßò Aíèñù-
ðéóôéêÝò a Cëëåò säÝåò ôïõò, ô™í ‚ðïßùí ôÞí âá-
èýôåñç óçìáóßá ìðïñïˆí íÜ Aíôéëçöèïˆí ìüíïí ït
«êüðôïíôåò êåöáëÜò», äéüôé ìÝóù ô™í säå™í
á‰ô™í Têåríïé êáôÝêôçóáí ôÞí Tîïõóßá.
‘Ç ìÜæá äéáëýåôáé äéÜ ôïˆ ðáíéêïˆ, ðïý ‚-
äçãår ôÜ Côïìá óÝ Côáêôç öõãÞ, Cñá äéáóð@ ôÞí
ìÜæá îáíÜ óÝ Côïìá. Ìðïñår ìùò íÜ ó÷çìáôé-
óèår îáíÜ AíÜ ð@óá óôéãìÞ. Á‰ôü Aðïôåëår AäéÜ-
óåéóôç Aðüäåéîç ôé ôü TðÜããåëìá ôïˆ Aóôõíï-
ìéêïˆ V÷åé ìÝëëïí.
‘Ç ìÜæá, ôáí Tðáíáóôáôår, êáôáóôñÝöåé
óýìâïëá: ôÜ óýìâïëá ô\ò ìåéþóåùò êáß ô\ò ìç-
÷áíïðïéÞóåþò ôçò. ‘Ç êáôáóôñïöÞ óõìâüëùí
åyíáé AðïôÝëåóìá ô\ò Tíóôéêôþäïõò êáß ìÞ ás-
ôéïêñáôéê\ò äñÜóçò ô\ò ìÜæáò, _ ‚ðïßá Aíôéëáì-
âÜíåôáé ôÜ öáéíüìåíá êáß ƒ÷é ôßò ásôßåò ô™í
ðñáãìÜôùí. ´Ïôáí _ ìÜæá öïíåýåé, äÝí ôü ðñÜô-
ôåé ãéÜ ëüãïõò Tãêëçìáôéêïýò, Aöïˆ äÝí V÷åé
ðñïóùðéêÜ áuôéá. ‘Ç ìÜæá öïíåýåé ôÞí óôïëÞ êáß
,ôé Têðñïóùðår ôü èýìá ôçò, ôü ‚ðïrï Tíôïðßæåé
êáß Aíáãíùñßæåé Aðü ôÜ TîùôåñéêÜ ÷áñáêôçñéóôé-
êÜ ôïõ, ðùò åyíáé, ð.÷., ït «ðåñéðïéçìÝíïé ƒíõ-
÷åò, _ êáèáñéüôçò, ôü “öïò” —ï‰äÝðïôå äÝ ôü
Côïìïí ôïˆôï ðñïóùðéê™ò»163. ²Áëëï Cí ìÝóá
óôÞí ìÜæá âñßóêïíôáé Tãêëçìáôßåò ðïý ìðïñïˆí
íÜ äñÜóïõí Aôïìéê™ò. Ït äéÜöïñïé «^èéêïëüãïé»
êáôçãïñïˆí ôÞí ìÜæá ãéÜ Tãêëçìáôéêüôçôá -
ôáí á‰ôÞ Tðéôßèåôáé Tíáíôßïí ô\ò äéê\ò ôïõò êïé-
íùíéê\ò ôÜîçò, ôáí ìùò á‰ôÞ äñ@ ðñüò ƒöå-
ëüò ôïõò ôüôå ôÞí êñßíïõí ìÝ ðïëéôéêÜ êñéôÞñéá.
ÔÜ êïììïõíéóôéêÜ êüììáôá, ìÜëéóôá, ÷áñáêôç-
ñßæïõí ôßò ìÜæåò ðïý äÝí TëÝã÷ïõí ôÜ uäéá ›ò
«ðåðëáíçìÝíåò».
²Åôóé, ït ìÜæåò êáôáóôñÝöïõí ìíçìårá, ìÝ-
ãáñá, Vñãá ôÝ÷íçò, ôñÜðåæåò, ÷ñçìáôéóôÞñéá,
öõëáêÝò, ãåíéêÜ ôÜ åuäùëá ôïˆ êáèåóô™ôïò. Ït
«âëáâåñÝò», «šìÝò» êáß «ðåñéôôÝò» TíÝñãåéÝò
31
ôçò, ëïéðüí, Aðïêôïˆí èåìåëéþäç óçìáóßá ãéÜ
ôÞí ðáñîÞ ôçò. ‘Ç ìÜæá Aãíïår êÜèå ó÷åôéêü-
ôçôá, óõìâáôéêüôçôá êáß óõìâéâáóìü. ’Åðéäéþ-
êåé ôü Aðüëõôï, äéüôé äÝí êéíårôáé âÜóåé ô\ò ëï-
ãéê\ò. Ãé' á‰ôü êáß åyíáé Aäýíáôïí _ ìÜæá íÜ åy-
íáé äçìïêñáôéêÞ. Åyíáé AäéÜëëáêôç êáß ìÝôñï A-
äéáëëáîßáò ôçò åyíáé ôü Aðüëõôï. ‘Ç íïìïôÝëåéá
ô\ò ìÜæáò äÝí Uäñåýåé óôÞí ëïãéêÞ a óôÞí ^èé-
êÞ, AëëÜ óôüí öõóéêü íüìï. ‘Ç ìÜæá âñßóêåôáé
ðéü êïíôÜ óôüí öõóéêü íüìï Aðü ,ôé ‚ðïéïäÞðï-
ôå Cëëï öõóéêü öáéíüìåíï. ²Åôóé, á‰ôïß ðïý êá-
ôáñãïˆí ôÞí ìÜæá äéüôé ðñïêáëår èýìáôá, ìïéÜ-
æïõí ìÝ Têåßíïõò ðïý êáôçãïñïˆí ìéÜ êáôáéãßäá
ðïý Tðßóçò ðñïêáëår èýìáôá.
‘Ç ÃáëëéêÞ ’ÅðáíÜóôáóç ‚äÞãçóå ôßò ìÜ-
æåò óôÞí öáéíÜêç ôïˆ óõíèÞìáôïò «’Åëåõèåñßá,
’Éóüôçò, ’Áäåëöüôçò», Tðéêáëïýìåíç ôü öõóéêü
äßêáéï, ôü ‚ðïrï ìùò Aíôéóôñáôåýåôáé ôü óýíèç-
ìá á‰ôü, äéüôé óôÞí öýóç äÝí ŠðÜñ÷åé ï‹ôå ’Å-
ëåõèåñßá, ï‹ôå ’Éóüôçò, ï‹ôå ’Áäåëöüôçò. «Öýóéò
eôï, Šðü ôÞí Vííïéáí ôáýôçí, ôü äåïíôïëïãéêüí
ðáñáëÞñçìá ô™í AäõíÜôùí êáß TîáèëéùìÝíùí
êáôÜ ô\ò ðñáãìáôéê\ò êïéíùíßáò ôïˆ äéáöïñé-
óìïˆ êáß ô\ò Aíéóüôçôïò...»164. ²Åôóé, ìÝ ôÜ óõí-
èÞìáôá á‰ôÜ, _ ìÜæá «Tîýøùóå ôÜ ñÜêç ôçò åsò
AñåôÜò, ôÞí ðáñÜêñïõóéí åsò Tðé÷åßñçìá, ôÞí ôý-
öëùóéí åsò säáíéêüí êáß ôü ìróïò ôçò åsò óçìáß-
áí. ’Åí íüìáôé ô™í “Aîé™í” ôïýôùí, _ Tðáíá-
óôáôéêÞ ì@æá Tîþñìçóåí åsò ôÞí êáôÜêôçóéí ôïˆ
’Áðïëýôïõ: ô\ò ìáëáêéþäïõò êïéíùíßáò (“öýóå-
ùò”) Cíåõ äéáöïñéóìïˆ, Cíåõ ôÜîåùí êáß Cíåõ ðï-
ëéôéóìïˆ, Víèá —êáè' ôé ‚ Gumplowicz ëÝãåé
ðåñß ô™í Aãñßùí— äÝí èÜ Šð\ñ÷ïí Têìåôáëëåõ-
ôáß êáß Têìåôáëëåõüìåíïé, êõñßáñ÷ïé êáß êõñéáñ-
÷ïýìåíïé, äéüôé Tí ô\ Aèëéüôçôß ôùí èÜ eóáí ðÜí-
ôåò uóïé... Ïsêôñüí, âåâáßùò, Šð\ñîåí ôü ôÝëïò
ôïˆ íåßñïõ ôïýôïõ ô™í TîáèëéùìÝíùí Aëçô™í, ïs-
êïíïìéê™ò êáß øõ÷éê™ò, ôáí _ šñãáíùìÝíç T-
ðáíáóôáôéêÞ ‚ìÜò ô\ò Aóôéê\ò ôÜîåùò ðåñéùñß-
óèç íÜ êáôáêôÞóç, Aíôß ôïˆ ’Áðïëýôïõ, Bðë™ò
ôü Ó÷åôéêüí, aôïé ôÞí BðôÞí Tîïõóßáí...»165.
²Åôóé, ït _ãÝôåò ô\ò ìÜæáò ðñï÷ùñïˆí óÝ
óõìâéâáóìü ìÝ ôü êáôåóôçìÝíï a êñáôïˆí ôÞí
Tîïõóßá ãéÜ ëïãáñéáóìü ôïõò, ôáí ôÞí êáôáëÜ-
âïõí. Êáß óôßò äýï ðåñéðôþóåéò, _ ìÜæá ìÝíåé
óôü ðåñéèþñéï.
Ït èåùñçôéêÝò óõããÝíåéåò ìÝ ôüí Roberto
Michels* êáß ôÞí Hannah Arendt åyíáé Tìöáíårò
* Roberto Michels, 1876-1936: Ãåñìáíï-éôáëüò êïé-
íùíéïëüãïò, êáèçãçôÞò óÝ ðïëëÜ sôáëéêÜ, ãáëëéêÜ êáß ãåñ-
ìáíéêÜ ðáíåðéóôÞìéá. ÓõíÝãñáøå ìåôáîý Cëëùí ôü ðåñßöç-
 32
óôü Vñãï á‰ôü ôïˆ ËåìðÝóç. ´Ïðùò êáß ìÝ ôüí
Gustave Le Bon* ’ÅíäéáöÝñïõóá åyíáé êáß _ A-
íÜëõóç ôïˆ Aíôéóçìéôéóìïˆ: TðåéäÞ _ ìåãáëïá-
óôéêÞ ôÜîç ô\ò ðñïðïëåìéê\ò Ãåñìáíßáò eôáí
ó÷åäüí óôü óýíïëü ôçò UâñáúêÞ, ðñïêÜëåóå ôü
ìßóïò ô\ò ìåãÜëçò ìÜæáò, ðïý âñ\êå óôüí ×ßô-
ëåñ ôüí êáëýôåñï TêöñáóôÞ ôçò. ‘Ï ’Åèíéêïóï-
óéáëéóìüò, óçìåéþíåé ‚ ËåìðÝóçò, äÝí eôáí êß-
íçìá ô\ò Aóôéê\ò ôÜîçò, AëëÜ ô\ò Tðáíáóôá-
ôéê\ò ‚ìÜäáò ôïˆ ’Åèíéêïóïóéáëéóôéêïˆ Êüììá-
ôïò, _ ‚ðïßá ïsêåéïðïéÞèçêå ôÞí ãåñìáíéêÞ ïsêï-
íïìéêÞ só÷ý, Tîïõäåôåñþíïíôáò ôü ðáñáäïóéáêü
Uâñáúêü êåöÜëáéï.
‘Ç ãõìíÞ öõóéêÞ äýíáìç ô\ò ìÜæáò ìðïñår
íÜ AíáôñÝøåé ôüí êáðéôáëéóìü êáß ƒ÷é ït Aíýðáñ-
êôåò «ïsêïíïìéêÝò AíôéöÜóåéò». ‘Ç Tðáíáóôáôç-
ìÝíç ìÜæá èÜ AêïëïõèÞóåé óôÞí TðáíáóôáôéêÞ
äéáäéêáóßá a ôü êïììïõíéóôéêü a ôü Tèíéêïóïóéá-
ëéóôéêü êüììá. ´Ïôáí ôÜ êüììáôá á‰ôÜ êáôá-
ëÜâïõí ôÞí Tîïõóßá, èÝôïõí ôÝñìá óôÞí Tðáíá-
óôáôéêÞ äéáäéêáóßá êáß ðáôÜóóïõí Aíçëå™ò êÜ-
èå ðñïóðÜèåéá AíáâßùóÞò ôçò. Äéáôçñårôáé -
ìùò, åsêïíéêÜ êáß öñáóôéêÜ, _ Tðáíáóôáôéêüôç-
ôá ôïˆ íÝïõ êáèåóô™ôïò, ðïý Aðïóêïðår ï‰óéá-
óôéêÜ óôÞí ðáèçôéêïðïßçóç ô\ò ìÜæáò. Ôü íÝï
Ôü öáéíüìåíï ôïˆ ÅÁÌ
ôÞí ðñþôç Vêäïóç ôïˆ Vñãïõ _ ’Åðáíáóôá-
Ó ôéêÞ ÌÜæá, ôü 1950, ‚ ËåìðÝóçò ðñïóÝèå-
óå ìéÜ ìéêñÞ ìåëÝôç ôïõ ãéÜ ôü ÅÁÌ, ìÝ ôßôëï
Ôü öáéíüìåíï ôïˆ ÅÁÌ, _ ‚ðïßá äÝí óõìðåñéå-
ëÞöèç óôßò Uðüìåíåò Têäüóåéò. ÓôÞí AíÜëõóÞ
ôïõ, ‚ ËåìðÝóçò îåêéí@ Aðü ôÞí ãåíéêÞ äéáðß-
ìï Vñãï ÔÜ ðïëéôéêÜ êüììáôá (1912), óôü ‚ðïrï Šðïóôç-
ñßæåé ôé ït ìåãÜëåò óõíäéêáëéóôéêÝò êáß ðïëéôéêÝò ñãáíþ-
óåéò ‚äçãïˆí Aíáðüöåõêôá óôÞí äçìéïõñãßá óõíäéêáëéóôéê™í
êáß êïììáôéê™í ëéãáñ÷é™í ìÝ uäéá óõìöÝñïíôá. Èåùñårôáé
Aðü ôïýò èåìåëéùôÝò ô\ò ðïëéôéê\ò êïéíùíéïëïãßáò.
* Gustave Le Bon, 1841-1931: ÃÜëëïò öõóéêüò, ðå-
ñéçãçôÞò, ðñùôïðüñïò ôïˆ öùôïãñáöéêïˆ ñåðïñôÜæ, êïé-
íùíéêüò øõ÷ïëüãïò êáß äçìïóéïëüãïò. ‘Õð\ñîå èéáóþôçò
ô\ò èåùñßáò ôïˆ Gobineau ðåñß ô\ò tåñáñ÷ßáò ô™í Tèí™í.
Ðßóôåõå ôé ôü óõíáßóèçìá, ðåñéóóüôåñï Aðü ôÞí ëïãéêÞ,
Aðïôåëår êéíçôÞñéá äýíáìç ô\ò Tîïõóßáò. Èåùñïˆóå ôé ït
ìÜæåò óôåñïˆíôáé ëïãéê\ò êáß ôé ït ðïëéôéóìïß Aðïôåëïˆí
äçìéïýñãçìá ô™í TðéëÝêôùí. Ôßò TðáíáóôÜóåéò ôßò èåù-
ñïˆóå ðñïúüí óõëëïãéê\ò Šóôåñßáò ô™í ìáæ™í. Óôü ðåñß-
öçìï Vñãï ôïõ ‘Ç øõ÷ïëïãßá ôïˆ ƒ÷ëïõ (Ðáñßóé, 1845),
Šðïóôçñßæåé ôé ‚ âéïìç÷áíéêüò ðïëéôéóìüò ðñïêÜëåóå ôÞí
óõóóþñåõóç ìåãÜëùí ðëçèõóìéê™í óõíüëùí óôßò ðüëåéò.
Óôßò ìåãÜëåò á‰ôÝò ìÜæåò Tìöáíßæïíôáé ôÜ AôïìéêÜ ÷á-
ÌÅËÅÔÇÓ Ç. ÌÅËÅÔÏËÏÕËÏÓ
êáèåóôþò Tîáêïëïõèår íÜ Šâñßæåé ôü ðáëáéü ðïý
AíÝôñåøå, ãéÜ íÜ Tðéññßðôåé óÝ á‰ôü ôßò å‰èýíåò
ãéÜ ôÞí AèÝôçóç ô™í Šðïó÷Ýóåþí ôïõ, ãéÜ íÜ
ðñïóãåéþóåé ôÞí ìÜæá óôÞí ðñáãìáôéêüôçôá êáß
íÜ Tîáôìßóåé ôü ’Áðüëõôï. ’ÁëëÜ êáß ãéÜ íÜ Tì-
ðïäßóåé ôüí Aíáó÷çìáôéóìü ô\ò Tðáíáóôáôéê\ò
ìÜæáò. ‘Ç TêêáèÜñéóç ô\ò ìÜæáò Aðü ôßò äõíÜ-
ìåéò êáôáóôïë\ò åyíáé Aäýíáôç, äéüôé, Bðëïýóôá-
ôá, ôÜ Côïìá äÝí ŠðÜñ÷ïõí ›ò AôïìéêÝò íôü-
ôçôåò, Cñá åyíáé Aóýëëçðôá.
Ðïéüò V÷åé ôÞí å‰èýíç ãéÜ ôÞí ìáæïðïßçóç
ô™í Aíèñþðùí; ÊÜèå Šðáñêôü êáèåóôþò, êÜèå
ŠðáñêôÞ êïéíùíßá, Aðáíô@ ‚ ËåìðÝóçò. Äéüôé,
êÜèå êïéíùíßá ðåñéëáìâÜíåé Aíèñþðïõò ìÝ êáôþ-
ôåñç óõãêñéôéêÞ Aîßá, ðïý ásóèÜíïíôáé ìåéïíåêôé-
êÜ. ²Áñá äÝí ŠðÜñ÷åé Aíèñþðéíç Šðáéôéüôçôá,
AëëÜ ìüíïí ït öõóéêïß íüìïé ðïý êáèïñßæïõí ôÞí
Aíéóüôçôá.
‘Ï ËåìðÝóçò óðåýäåé íÜ äéåõêñéíßóåé êáôá-
ëçêôéêÜ ôé ‚ Uëëçíéêüò ðïéíéêüò íüìïò åyíáé äß-
êáéïò óôßò äéáôÜîåéò ôïõ ðåñß óôÜóåùò. ’Åðßóçò
ðñïóèÝôåé Xíá ðáñÜñôçìá ðåñß ÅÁÌ, óôü ‚ðïrï
Šðïóôçñßæåé ôé ôü ÅÁÌ äÝí åyíáé ìÜæá, uóùò ãéÜ
íÜ ìÞí èåùñçèår ôé êïéíùíéïëïãéêÜ Aèùþíåé ôÞí
AñéóôåñÞ Aíôáñóßá.
óôùóç ôé _ ðñüâëåøç ôïˆ ìáñîéóìïˆ ãéÜ Tîá-
èëßùóç ô™í ìáæ™í äÝí Tðáëçèåýèçêå, Cñá ôÜ
êïììïõíéóôéêÜ êüììáôá Vðñåðå íÜ ðñïêáëÝóïõí
ôÜ uäéá ôÞí Tîáèëßùóç ô™í ìáæ™í, ðñïêåéìÝíïõ
íÜ ôßò êáôáóôÞóïõí Tðáíáóôáôéêüôåñåò. ’Åíáë-
ëáêôéêÞ ëýóç eôáí ôÜ êïììïõíéóôéêÜ êüììáôá
ñáêôçñéóôéêÜ êáß êõñéáñ÷ïˆí ït AíïñèïëïãéêÝò êáß êáôá-
óôñåðôéêÝò Šðïóõíåßäçôåò ñïðÝò. Ït ìÜæåò ðáñáóýñïíôáé
å‹êïëá êáß åyíáé Xôïéìåò ãéÜ ôïýò ðéü ìåãÜëïõò _ñùéóìïýò
AëëÜ êáß ôßò ðéü öñéêôÝò Aãñéüôçôåò, AíÜëïãá ìÝ ôÜ êß-
íçôñá ô\ò _ãåóßáò ôïõò. ‘Ç ìÜæá åyíáé êÜôé ðåñéóóüôåñï
Aðü Bðëü Cèñïéóìá ô™í ìåë™í ôçò, åyíáé óýíïëï ìÝ ôÞí
äéêÞ ôïõ ëïãéêÞ. ÓôÞí ðïëéôéêÞ óêÝøç ôïˆ Le Bon êõ-
ñéáñ÷år ƒ÷é ìüíïí _ Aðüññéøç ô\ò «äçìïêñáôßáò ô™í
ìáæ™í». AëëÜ êáß _ âåâáéüôçôá ô\ò ðáñáêì\ò ôïˆ Aí-
èñþðéíïõ ðïëéôéóìïˆ. ‘Ç åuóïäïò óôÞí Tðï÷Þ ô™í ìáæ™í,
Šðïóôçñßæåé, èÜ óõíïäåýåôáé Aðü Aðïõóßá ô\ò ëïãéê\ò êáß
Aðü óõëëïãéêÞ âßá. Á‰ôü èÜ ‚äçãÞóåé óôÞí Vó÷áôç êñß-
óç ôïˆ äõôéêïˆ ðïëéôéóìïˆ êáß óôü tóôïñéêü ôïõ ôÝëïò.
Åyíáé ÷áñáêôçñéóôéêü ôé ‚ Le Bon äÝí ÷ñçóéìïðïéår ›ò
êñéôÞñéï ô™í ìáæ™í ôÞí ðáñÜäïóç, êåíôñéêü óçìårï Aíá-
öïñ@ò ô\ò Aíôåðáíáóôáôéê\ò èåùñßáò ôïˆ 19ïõ ásþíá,
AëëÜ ôÞí ëïãéêÞ, ðñïúüí ôïˆ Ãáëëéêïˆ Äéáöùôéóìïˆ êáß
ô\ò Aóôéê\ò ôÜîçò.
ÅÕÁÃÃÅËÏÓ ËÅÌÐÅÓÇÓ: ÁÖÉÅÑÙÌÁ
íÜ ðáýóïõí íÜ Aðåõèýíïíôáé AðïêëåéóôéêÜ óôü
ðñïëåôáñéÜôï êáß íÜ Aðåõèýíïíôáé, ãåíéêÜ, óôßò
Tñãáæüìåíåò ìÜæåò.
ÓôÞí ‘ÅëëÜäá, ôü ÅÁÌ Têìåôáëëåýèçêå ôßò
ôïðéêÝò óõíè\êåò, ôüí Tèíéêü ÷áñáêôÞñá êáß ôÞí
AôïìéêÞ øõ÷ïëïãßá ô™í Aíèñþðùí (óôïé÷årá ðïý
‚ ìáñîéóìüò èåùñçôéêÜ Aãíïår êáß êáôáðïëåì@).
Á‰ôÜ äçëáäÞ ðïý ït Tèíéêüöñïíåò, ëüãù Aíéêá-
íüôçôáò, äÝí Aîéïðïßçóáí. Ôü ÊÊÅ óôñáôïëü-
ãçóå ôÜ ìÝëç ôïˆ ÅÁÌ Aðü ôßò Uî\ò êáôçãïñß-
åò: á) Aðü ôü ðñïëåôáñéÜôï TëÜ÷éóôïõò, äéüôé ït
TñãÜôåò ãíþñéæáí ðïëý êáëÜ ôïýò êïììïõíéóôÝò
êáß ðáñÜ ôÞí ïsêïíïìéêÞ Tîáèëßùóç ðïý TöÜñìï-
óå ôü ÊÊÅ, óáìðïôÜñïíôáò êÜèå ðñïóðÜèåéá
ïsêïíïìéê\ò Aíáóõãêñüôçóçò, â) Aðü ôÞí ðëïõ-
ôïêñáôßá, êáß ìÜëéóôá óçìáíôéêüôáôï ìÝñïò
ôçò, ãåãïíüò ðïý äåß÷íåé êáß ôÞí ÷ñåùêïðßá ô\ò
ìáñîéóôéê\ò ìåèüäïõ, ã) Aðü ôïýò ïsêïíïìéêïýò
óõíåñãÜôåò ô™í Ãåñìáí™í, óôïýò ‚ðïßïõò ðáñá-
÷þñçóå Aìíçóôßá Víáíôé AíôáëëáãìÜôùí ê.ëð.
‘Ç ìéêôÞ êáß AíôéöáôéêÞ êïéíùíéêÞ óýíèåóç
ôïˆ ÅÁÌ äåß÷íåé ôé á‰ôü äÝí Aðïôåëïˆóå êïé-
íùíéêÞ ôÜîç, êáß ìÜëéóôá ðñïëåôáñéáêÞ, AëëÜ
Uôáéñåßá ìÝ óõìöåñïíôïëïãéêïýò óêïðïýò, _ ‚-
ðïßá, TðåéäÞ ÷ñçóéìïðïßçóå óõíùìïôéêÜ êáß Tã-
êëçìáôéêÜ ìÝóá, ìðïñår ìÜëéóôá íÜ èåùñçèår
êáß óðåßñá. Ôü ÅÁÌ äÝí Aðïôåëïˆóå ìùò ï‹ôå
Êïéíùíéïëïãßá ôïˆ Ôýðïõ
Ý ìéÜ ÷þñá ìÝ ðåñéóóüôåñç áuóèçóç å‰èý-
Ó íçò, ôü Vñãï ôïˆ ËåìðÝóç ãéÜ ôüí Ôýðï èÜ
eôáí Šðï÷ñåùôéêü AíÜãíùóìá óÝ ëåò ôßò ó÷ï-
ëÝò äçìïóéïãñáößáò, êñáôéêÝò êáß ìÞ.
‘Ï ËåìðÝóçò èåùñår ôé _ Aîéïðïßçóç ô™í
öõóéê™í ðñïóüíôùí êáß ô\ò Tðéóôçìïíéê\ò ìüñ-
öùóçò ôïˆ äçìïóéïãñÜöïõ Tîáñô@ôáé Aðü ôü åy-
äïò ô\ò êïéíùíßáò óôÞí ‚ðïrá æår. ’Åîáñô@ôáé,
äçëáäÞ, Aðü ôü Tñþôçìá: ðïßïõ ðíåõìáôéêïˆ âÜ-
ñïõò äçìïóéåýìáôá ìðïñår íÜ âáóôÜîåé ìßá êïé-
íùíßá; ’Åñþôçìá óôü ‚ðïrï äßíåôáé AðÜíôçóç A-
ðü ôÞí êõêëïöïñßá ô™í óïâáñ™í Töçìåñßäùí.
Ðáñáäåßãìáôïò ÷Üñéí, ït ’Áìåñéêáíïß Têäüôåò V-
÷ïõí óôçí äéÜèåóÞ ôïõò TðéôñïðÝò Aðü «Bìáîï-
êáññáãùãårò a êïõñårò», ït ‚ðïrïé sóïðåäþíïõí
êÜèå Cñèñï ðïý äÝí èÜ ìðïñïˆóáí íÜ êñßíïõí ït
uäéïé. Ït AñèñïãñÜöïé ðïý ìðïñïˆí íÜ Šðïóôïˆí
ìÝ Tðéôõ÷ßá ôÝôïéåò «TîåôÜóåéò» äÝí åyíáé äõíá-
ôüí, öõóéêÜ, íÜ èåùñçèïˆí êáôÜ ôüí ËåìðÝóç
äçìïóéïãñÜöïé.
Óõ÷íÜ êáß ‚ uäéïò ‚ säéïêôÞôçò ìé@ò Töçìå-
33
ìÜæá —Aöïˆ _ ìÜæá åyíáé á‰èüñìçôç Tí™ ôü Å-
ÁÌ ñãáíùìÝíï, Aöïˆ _ ìÜæá ðñïûðïèÝôåé ôÞí
ðëÞñç Cñíçóç ôïˆ Aôïìéêéóìïˆ, Tí™ ôü ÅÁÌ e-
ôáí «óõíïíèýëåõìá Aôüìùí, ìÝ ŠðïëïãéóìÝíïõò
Xêáóôïí óêïðïýò». ‘Ç äñÜóç ô\ò ìÜæáò åyíáé A-
íáôñåðôéêÞ, Tí™ ït óêïðïß ôïˆ ÅÁÌ eôáí êá-
ðéôáëéóôéêüôáôïé: äçëáäÞ _ TîõðçñÝôçóç ô™í
óõìöåñüíôùí ô™í ìåë™í ôïõ. ÔÜ Côïìá ðïý Aí\-
êáí óôü ÅÁÌ äÝí aèåëáí êïììïõíéóìü AëëÜ êá-
ðéôáëéóìü ãéÜ ëïõò, «í' BñðÜóïõí äçëáäÞ ôÜò
ðåñéïõóßáò Cëëùí, ìÝ ôÞí âáèõôÜôçí ðåðïßèçóéí
ôé “êïììïõíéóìüò äÝí ðñüêåéôáé íÜ ãßí画.
‘Ï ËåìðÝóçò Têôéì@ ôé óôüí ÅËÁÓ (êïì-
ìïõíéóôéêü óôñáôü) Šð\ñ÷å êïéíùíéêÞ äéáâÜèìé-
óç ìåôáîý ô™í ðñïíïìéïý÷ùí (êáðåôÜíéùí, îÝ-
íùí ðñáêôüñùí, äéáöùôéóô™í ê.ëð.) êáß ô™í
ëïéð™í Aíôáñô™í. Ït Aèñüåò ëéðïôáîßåò ô™í Aí-
ôáñô™í ðñüò ôüí ’Åèíéêü Óôñáôü eôáí Xíá åyäïò
«êïéíùíéê\ò TðáíÜóôáóçò» ô™í êáôáðéåæïìÝíùí
Tíáíôßïí ô\ò íÝáò á‰ô\ò ôáîéê\ò êïéíùíßáò, ðá-
ñÜëëçëï ðñüò ôßò äñáðåôåýóåéò Aðü ôü ÐáñáðÝ-
ôáóìá ô\ò Tðï÷\ò ôïˆ Øõ÷ñïˆ ÐïëÝìïõ. Ôü
ðñïëåôáñéÜôï ô™í Aíôáñô™í äÝí ôü Aðïôåëïˆóáí
ìùò ït TñãÜôåò-AíôÜñôåò a ït öôù÷üôåñïé Aí-
ôÜñôåò, AëëÜ ït ðÜóçò ðñïåëåýóåùò —ìåãáëï-
áóôéê\ò, ìåóïáóôéê\ò a êáß ìéêñïáóôéê\ò— T-
îáèëéùìÝíïé ŠëéêÜ, øõ÷éêÜ, ðíåõìáôéêÜ.
ñßäáò äÝí V÷åé ìåãÜëá ðåñéèþñéá Tðéëïã\ò, äéüôé
_ êïéíùíéêÞ óýíèåóç ôïˆ Aíáãíùóôéêïˆ ôïõ êïé-
íïˆ äéáìïñöþíåôáé Tí ðïëëïrò AíåîÜñôçôá Aðü
á‰ôüí. Ãé' á‰ôü êáß ôü öïò ô™í Cñèñùí ðñÝðåé
íÜ óõíÜäåé ìÝ ôÞí êïéíùíéïëïãßá ôïˆ Tíôýðïõ.
‘Ç ó÷Ýóç äçìïóéïãñáößáò êáß ðïëéôéê\ò åy-
íáé Aìößäñïìç: ðïëéôéêÜ Cñèñá óðïõäáßùí äçìï-
óéïãñÜöùí ÷ñçóßìåõóáí ›ò ðñïãñÜììáôá ìéêñ™í
ðïëéôéê™í êáß ðïëéôéêÝò säÝåò ìåãÜëùí ðïëé-
ôéê™í êáôÜíôçóáí äïõëéêÝò TðáíáëÞøåéò ìéêñ™í
äçìïóéïãñÜöùí. Êáììßá Töçìåñßäá äÝí åyíáé
ðñáãìáôéêÜ AíåîÜñôçôç, äéüôé ëåò ït Töçìåñß-
äåò AóðÜæïíôáé êÜðïéï êïéíùíéêü óýóôçìá. ‘Ï
Ôýðïò Aðïôåëår AíôáíÜêëáóç ô\ò êïéí\ò ãíþ-
ìçò. ÊïéíÞ ãíþìç ŠðÜñ÷åé ãéÜ ëá ôÜ êïéíùíé-
êÜ æçôÞìáôá. ÊïéíÞ ãíþìç ŠðÜñ÷åé Aêüìç êáß
ãéÜ ôÜ ëá÷áíéêÜ. ‘Ç Töçìåñßäá ðïý AíáðáñÜãåé
ôÞí êïéíÞ ãíþìç åyíáé ôõöëü ƒñãáíü ôçò, Tí™ _
Töçìåñßäá ðïý ôÞí Aíôéêñïýåé åyíáé _ãÝôéò.
‘Ç êïéíùíéïëïãßá ÷ñçóéìåýåé ãéá íÜ êáôáíï-
Þóïõìå êáëýôåñá ôÞí óýíèåóç êáß ôÞí ðïéüôçôá
34
ô\ò êïéí\ò ãíþìçò. ‘Ç êïéíÞ ãíþìç äÝí åyíáé ôü
Cèñïéóìá ô\ò ãíþìçò ðïëë™í ìåìïíùìÝíùí A-
ôüìùí, AëëÜ ìßá ãåíéêÞ ãíþìç ðïý ó÷çìáôßæå-
ôáé ›ò AðïôÝëåóìá ðñïçãçèåßóçò Aíôáëëáã\ò s-
äå™í. Ôß âñßóêåôáé ðßóù Aðü ôßò säÝåò á‰ôÝò; ²Áí
ìÝí êñýâïíôáé AôïìéêÜ óõìöÝñïíôá, ôüôå _ Aí-
ôáëëáãÞ säå™í âáóßæåôáé óÝ ñèïëïãéêÞ äéáäéêá-
óßá êáß _ êïéíÞ ãíþìç ðïý ðñïêýðôåé åyíáé Aðï-
ôÝëåóìá óõìâéâáóìïˆ, Cñá ìç÷áíéêÞ êáß ƒ÷é ñ-
ãáíéêÞ. Êáé á‰ôü äéüôé _ ðñõôÜíåõóç ôïˆ ñáóéï-
íáëéóìïˆ ‚äçãår óôÞí êõñéáñ÷ßá ô™í óôåí™í A-
ôïìéê™í êáß Cñá Aëëçëïóõãêñïõüìåíùí óõìöå-
ñüíôùí. ’Áíôßèåôá, _ ðñõôÜíåõóç ô\ò øõ÷éê\ò
êáß ðíåõìáôéê\ò ‚ìïéïãÝíåéáò óÝ Xíáí êïéíùíéêü
ó÷çìáôéóìü Aðïôåëår Aðïôåëåóìáôéêüôåñï ìÝóï
ãéÜ ôÞí TîõðçñÝôçóç êáß ô™í Aôïìéê™í óõìöå-
ñüíôùí.
‘Ç Aîßá ô™í ìåãÜëùí äçìïóéïãñÜöùí Vãêåé-
ôáé óôÞí ƒóöñçóç ô™í ìåãÜëùí Šðüãåéùí ñåõ-
ìÜôùí, ðïëéôéê™í, êïéíùíéê™í êáß èñçóêåõ-
ôéê™í, êáèþò êáß óôÞí ðñïåôïéìáóßá íÝùí ìåãÜ-
ëùí Tðï÷™í. Ït ìåãÜëïé äçìïóéïãñÜöïé TñãÜæïí-
ôáé Tí ìÝóù ô\ò êáèçìåñéíüôçôáò ô™í ðáñåñ÷ï-
ìÝíùí ìéêñ™í ãåãïíüôùí êáß ìéêñ™í Aíèñþðùí.
‘Ç AíÜãíùóç ô™í Cñèñùí ôïõò óÝ Töçìåñßäåò ôïˆ
ðáñåëèüíôïò äßíåé ôüí ðáëìü ô\ò Tðï÷\ò ôïõò êáß
ôÜ óðÝñìáôá ô™í ìåôáãåíÝóôåñùí Tîåëßîåùí,
Tí™ óôÜ Cñèñá ô™í AóÞìáíôùí äçìïóéïãñáöß-
óêùí ìéÜ ìåãÜëç Tðï÷Þ ìðïñår íÜ ðáñïõóéáóèår
›ò «Aôåëåýôçôïò ìéêñïëïãßá ìéêñ™í Aíèñùðß-
óêùí... AðáñÜëëáêôá ðùò ‚ âñõ÷çèìüò óçìáß-
íåé ôÞí äéÜâáóéí ëÝïíôïò, ‚ äÝ óßåëïò ôÞí äéÜâá-
óéí êï÷ëßïõ»166.
ÌéÜ Töçìåñßäá ìðïñår íÜ åyíáé AêïììÜôéóôç,
AëëÜ êáß êïéíùíéêÜ AäÝóìåõôç a säéïôåëÞò, Tê-
âéÜæïíôáò ôÜ äéÜöïñá ðïëéôéêÜ êüììáôá. ÃéÜ ôüí
ËåìðÝóç, «‚ ñïò säéïôÝëåéá, ðñïêåéìÝíïõ ðåñß
äçìïóßïõ ëåéôïõñãÞìáôïò, át ðñüò AðáéôÞóåéò
åyíáé ëùò äéÜöïñïé ô™í ôéèåìÝíùí åsò ôïýò säéþ-
ôáò, å‰ñýíåôáé êáôÜ ðïëý ðÝñáí ô\ò Šëéê\ò säéï-
ôåëåßáò. ’ÉäéïôÝëåéá åyíáé Tí ðñïêåéìÝíù Aðïëý-
ôùò êáß ð@óá ðñïóùðéêÞ TìðÜèåéá, _ óêüðéìïò
AíÜäåéîéò ìåôñéïôÞôùí åsò “ðñïóùðéêüôçôáò”, _
êáôáðïëÝìçóéò ô™í ðñáãìáôéê™í ðñïóùðéêïôÞ-
ôùí, _ äçìáãùãßá a _ Aíï÷Þ Víáíôé ãåãïíüôùí
a ðñïóþðùí Tðéâëáâ™í äéÜ ôü êïéíùíéêüí óýíï-
ëïí, äçëáäÞ ð@í ,ôé TíóõíåéäÞôùò TðéöÝñåé äç-
ìïóßáí æçìßáí»167.
’Áðü ôÞí Cðïøç á‰ôÞ, ‚ êßôñéíïò Ôýðïò, T-
êôéì@ ‚ ËåìðÝóçò, åyíáé ôéìéüôåñïò ô™í êõâåñ-
íçôéê™í a ô™í «ößëá öñïíïõó™í» Töçìåñßäùí.
´Ïôáí ït Töçìåñßäåò êïëáêåýïõí ôÜ ôáðåéíÜ Ví-
ÌÅËÅÔÇÓ Ç. ÌÅËÅÔÏËÏÕËÏÓ
óôéêôá ô™í ìáæ™í, óôÞí ï‰óßá äÝí äéåñìçíåýïõí
ðéóôÜ ôÜ öñïíÞìáôÜ ôïõò, AëëÜ ôÜ Aëëïéþíïõí
êáß ÷åéñáãùãïˆí ôßò ìÜæåò ðñüò ôü ÷åéñüôåñï.
²Áëëùóôå, ït åsäÞóåéò ðïôÝ äÝí Aíôáðïêñßíïíôáé
öùôïãñáöéêÜ óôÜ ðñÜãìáôá, Tî ásôßáò ô™í Šðï-
êåéìåíéê™í Aíèñþðùí.
‘Ç ðïëéôéêÞ ô™í åsäÞóåùí åyíáé Aíáðüóðá-
óôç Aðü ôÞí êïéíùíéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá êáß ôüí
äçìïóéïãñáöéêü ñãáíéóìü ðïý ôßò óõíôÜóóåé. ‘Ç
«Aíôéêåéìåíéêüôçôá» ô™í åsäÞóåùí óõíäÝåôáé ìÝ
ôßò êïéíùíéêÝò TðéëïãÝò ô\ò Töçìåñßäáò. ²Áí ìéÜ
Töçìåñßäá Tðé÷åéñÞóåé íÜ ìÞí èßãåé ôÜ óõìöÝñïí-
ôá ô™í Aíáãíùóô™í ôçò, ôüôå èÜ ‚äçãÞóåé ôÞí
êïéíÞ ãíþìç ðïý TðçñåÜæåé óÝ ðëÞñç AðïâëÜ-
êùóç êáß äéÜëõóç. ÔÝôïéåò Töçìåñßäåò, ðïý ‚
ËåìðÝóçò èåùñår «íåêñÝò», âñßèïõí Aðü _óõ÷á-
óôéêÝò åsäÞóåéò, Aíáãíþóìáôá ô\ò ÷åéñüôåñçò
ðïéüôçôáò êáß êïõôóïìðïëéÜ (ðüóï Tðßêáéñåò åy-
íáé ït ðáñáôçñÞóåéò ôïõ...).
Åsäéêüôåñá _ Töçìåñßäá ôïˆ «âïõëåâÜñôïõ»
(‚ ñïò óçìáßíåé ëáúêÞ Töçìåñßäá ìåãÜëçò êõ-
êëïöïñßáò) äéáêñßíåôáé Aðü Aðïõóßá ãíþìçò, A-
ðü åsäçóåïãñáößá TíôõðùóéáêÞ, ìÝ ÷ôõðçôïýò
÷ïíäñïåéäårò êáß êñáõãáëÝïõò ôßôëïõò, Aðïãåõ-
ìáôéíÞ êõêëïöïñßá êáß só÷õñÞ äéáöÞìéóç, Vìöá-
óç óôÜ TãêëÞìáôá (ðáñïõóéáóìÝíá ìÝ Aíáôñé-
÷éáóôéêÝò ëåðôïìÝñåéåò êáß öùôïãñáößåò), Aóôõ-
íïìéêÝò åsäÞóåéò êáß ñåðïñôÜæ ðåñß óåéóì™í,
ëéì™í êáß êáôáðïíôéóì™í, ìðüëéêá óðüñ, êõñß-
ùò rugby êáß ðïäüóöáéñï, AíåîÜíôëçôåò Töåäñår-
åò óêáíäÜëùí äçìïóßùí Aíäñ™í êáß ãõíáéê™í êáß
êéíçìáôïãñáöéê™í AóôÝñùí.
‘Ç Šðïäïýëùóç ô™í Töçìåñßäùí óôïýò Tðé-
÷åéñçìáôßåò ðïý AãïñÜæïõí ôüí ÷™ñï ôïõò ôßò Š-
ðï÷ñåþíåé íÜ äéáôçñïˆí ŠøçëÞ êõêëïöïñßá, ðñï-
êåéìÝíïõ íÜ ðñïóåëêýóïõí ôïýò AãïñáóôÝò. ‘Ï äÝ
óôü÷ïò ô\ò Šøçë\ò êõêëïöïñßáò ‚äçãår ôßò Töç-
ìåñßäåò óôüí Tê÷õäáúóìü êáß óôÞí êïëáêåßá ô™í
÷áìçëüôåñùí Tíóôßêôùí ôïˆ Aíáãíùóôéêïˆ êïé-
íïˆ. ‘Ç êïéíÞ ãíþìç, Aíôß íÜ Tîõøùèår äéÜ ôïˆ
Ôýðïõ, äéáöèåßñåôáé óõóôçìáôéêÜ. Äéáìïñöþíïí-
ôáé Vôóé ït óõíè\êåò ãéÜ ôÞí êáôáâáñÜèñùóç ôïˆ
ðïëéôéêïˆ êáß ^èéêïˆ TðéðÝäïõ ìé@ò êïéíùíßáò.
‘Ç AìÜèåéá, _ Aóõíåéäçóßá êáß ôü ìßóïò ô™í
å‰íïý÷ùí Tíáíôßïí êáèåôß ôïˆ Aëçèéíïˆ êáß ìå-
ãÜëïõ ìåôáäßäåôáé Aðü ôïýò öõóéêïýò ðáéäáãù-
ãïýò ôïˆ ëáïˆ, ôïýò äçìïóéïãñÜöïõò. ’Áêüìç êáß
‚ ðëÝïí ôáëáíôïˆ÷ïò ëáüò ôïˆ êüóìïõ, ït ´Åë-
ëçíåò, äÝí èÜ åy÷áí TðéæÞóåé Uíüò ôÝôïéïõ Ôýðïõ,
ðùò åyðå ‚ Dovifat. ÔÝôïéïé äçìïóéïãñÜöïé ìá-
èáßíïõí íÜ åyíáé êåñäïóêüðïé, ŠðïêñéôÝò êáß íÜ
ðáñáóéùðïˆí êáôáóôÜóåéò. Óôßò Töçìåñßäåò äç-
ÅÕÁÃÃÅËÏÓ ËÅÌÐÅÓÇÓ: ÁÖÉÅÑÙÌÁ
ìéïõñãårôáé ìéÜ óõìâéâáóôéêÞ íïïôñïðßá, ðïý A-
öÞíåé Tëåýèåñç ôÞí äéáéþíéóç ô\ò Aèëéüôçôáò.
Êáß Cí Aêüìç ìÝóá óôÞí Aèëéüôçôá á‰ôÞ âñß-
óêïíôáé êáß êÜðïéïé ìïñöùìÝíïé, óïâáñïß êáß t-
êáíïß Cíèñùðïé, _ öùíÞ ôïõò èÜ Aíôç÷år ìïíá-
÷éêÞ êáß Vñçìç. Óôßò óõíè\êåò á‰ôÝò åyíáé å‹-
ëïãï _ TðéëïãÞ ô™í äçìïóéïãñÜöùí Aðü ôßò T-
öçìåñßäåò íÜ ãßíåôáé ìÝ Aíôßóôñïöá êñéôÞñéá:
ðñïôéì™íôáé ït ìåôñéüôçôåò êáß ït Aðïôõ÷çìÝíïé,
ït ‚ðïrïé åyíáé ït êáôÜëëçëïé íÜ Aíôáðïêñéèïˆí
óôü Tðßðåäï á‰ôü.
‘Ç ôå÷íéêÞ TîÝëéîç, óÝ óõíäõáóìü ìÝ ôÞí
êåñäïóêïðéêÞ äéÜèåóç, ìåôáâÜëëïõí ôÞí Töçìå-
ñßäá óÝ ìßá Aêüìç êáðéôáëéóôéêÞ Tðé÷åßñçóç.
’ÁëëÜ ‚ Ôýðïò äÝí ðñÝðåé íÜ äéåõèýíåôáé ìÝ ôÝ-
ôïéá êñéôÞñéá: «Åyíáé Aäýíáôïí», ãñÜöåé êáõóôé-
êÜ ‚ ËåìðÝóçò168, «Cíèñùðïé ô™í ‚ðïßùí _ øõ-
÷Þ AðÝêôçóå ôü ÷ñ™ìá ô\ò ôõðïãñáöéê\ò ìå-
ëÜíçò, ô™í ‚ðïßùí _ óõíåßäçóéò äåéêíýåé ñåõóôü-
ôçôá Tñôæéáí™í êõìÜôùí, ô™í ‚ðïßùí _ “ìüñ-
öùóéò” TêôÞèç åsò ôÜ êáôáãþãéá êáß ô™í ‚ðïß-
ùí ‚ TãêÝöáëïò äé\ëèå äéÜ ôïˆ ðéåóôçñßïõ ôùí,
ìÝ Cëëïõò ëüãïõò ït ðñ™ôïé ôõ÷üíôåò Aë\ôáé,
äéáèÝôïíôåò ôõðïãñáöéêÜ ìç÷áíÞìáôá, í' A-
óêïˆí êáôÜ ô\ò êïéíùíßáò Vñãïí ðñü ôïˆ ‚ðïßïõ
š÷ñéïˆí át AóÞìáíôïé Tðéäüóåéò ëùí óõëëÞâäçí
ô™í äõóôõ÷™í êáêïðïé™í».
’Åö' óïí _ Töçìåñßäá ðñïóÝëáâå ôÞí ìïñ-
öÞ êåöáëáéïêñáôéê\ò Tðé÷åßñçóçò, ŠðÜãåôáé
ðëÝïí óôÞí óéäçñÜ íïìïôÝëåéá ôïˆ êáðéôáëéóôé-
êïˆ óõóôÞìáôïò. Óôüí êáðéôáëéóìü, âáóéêüò íü-
ìïò åyíáé _ óõãêÝíôñùóç ôïˆ êåöáëáßïõ: óôüí
÷™ñï ôïˆ Ôýðïõ á‰ôü V÷åé ëÝèñéåò Tðéðôþóåéò.
‘Ç TðéêñÜôçóç ô™í ëáúê™í äéêáéùìÜôùí êáß
Tëåõèåñé™í, ðñïúüí ô™í Aóôéê™í TðáíáóôÜóåùí,
óýìöùíá ìÝ ôüí ËåìðÝóç, ‚äÞãçóå óôÞí Tëåý-
èåñç TîÝëéîç ôïˆ Aôïìéêïˆ êåöáëáéïêñáôéêïˆ T-
ðé÷åéñçìáôßá êáß óôÞí äçìéïõñãßá ìïíïðùëéáê™í
ñãáíþóåùí. Óôü ðëáßóéï á‰ôü, ‚ Ôýðïò êáèß-
óôáôáé äÝóìéïò äýï ðáñáãüíôùí: ðñ™ôïí, ô\ò
êáðéôáëéóôéê\ò ëïãéê\ò êáß, äåýôåñïí, óõíåðåßI
ôïˆ ðñþôïõ, ô\ò AíÜãêçò êïëáêåßáò ôïˆ ëáïˆ.
’Áíáðôý÷èçêå Vôóé, êõñßùò óôüí Ôýðï ô\ò ^ðåé-
ñùôéê\ò ʼnñþðçò, _ ôÜóç íÜ Šðåñáóðßæåôáé A-
ðåñéüñéóôá ôÜ AôïìéêÜ äéêáéþìáôá êáß ôßò Aôï-
ìéêÝò Tëåõèåñßåò, Tí™ óôÞí ðéü Šðåýèõíç ’Áããëßá
‚ Ôýðïò Šðåñáóðéæüôáí ôüí ëáü ›ò óýíïëï Tíáí-
ôßïí ô\ò á‰èáéñåóßáò ô™í _ãåìüíùí ›ò Aôüìùí.
‘Ï Ôýðïò Aíáðôý÷èçêå óôü ðëáßóéï ôïˆ êá-
ðéôáëéóìïˆ, ãéáôß åyíáé ðïëëáðëÜ ÷ñÞóéìïò óôüí
Aóôü: Aðïôåëår ìÝóï ðëçñïöüñçóçò ãéÜ ôßò ôéìÝò
óôÞí ðáãêüóìéá AãïñÜ, ìÝóï Cóêçóçò ïsêïíï-
35
ìéê\ò ðïëéôéê\ò (ð.÷. äçìéïõñãßáò Aôìüóöáéñáò
ðïëåìéêïˆ ðõñåôïˆ, ÷ñÞóéìçò ãéÜ ôïýò Tìðüñïõò
ðëùí óÜí ôüí Æá÷Üñùö, a äçìéïõñãßáò ÷ñçìá-
ôéóôçñéáê™í êñßóåùí), ìÝóï äéáöÞìéóçò ðïý A-
ðåõèýíåôáé óôü å‰ñý êïéíü êáß ìÝóï óõãêÜëõøçò,
ðáñáóéþðçóçò êáß ìåôáôüðéóçò ôïˆ TíäéáöÝñïí-
ôïò ô\ò êïéí\ò ãíþìçò.
‘Ï ËåìðÝóçò èåùñår ôé, åuôå ŠðÜñ÷åé åuôå
äÝí ŠðÜñ÷åé Tëåõèåñßá ôïˆ Ôýðïõ, ôü AðïôÝëåóìá
åyíáé ôü uäéï.
ÃéÜ íÜ Tîõãéáíèår ‚ Ôýðïò, ‚ ËåìðÝóçò èå-
ùñår ôé «äÝïí íÜ Têëåßøç ‚ Aóôüò ìåôÜ ô™í óõ-
óôçìÜôùí ôïõ ›ò sèýíïõóá ôÜîéò, ›ò ïsêïíïìé-
êÞ, êïéíùíéêÞ êáß ðïëéôéêÞ äýíáìéò, TðéöÝñïõóá
ôÞí äéáóôñÝâëùóéí ôïˆ êïéíùíéêïˆ ñãáíéóìïˆ,
ôÞí äéÜëõóéí ô\ò ãåíéê\ò ãíþìçò, ôÞí óõãêÝí-
ôñùóéí ô\ò äõíÜìåùò, ôÞí äçìïêïðßáí êáß ôÞí
Aíáñ÷ßáí, Cãïõóáí Cëëùóôå êáôÜ êáíüíá, äéÜ
ô™í äéáöüñùí äéêôáôïñé™í êáß åsò ôÞí ôõðéêÞí
êáôÜñãçóéí ô\ò Tëåõèåñßáò ôïˆ Ôýðïõ»169.
‘Ï ËåìðÝóçò óôçëéôåýåé ôÞí èÝóðéóç ô™í
íüìùí ðåñß Ôýðïõ Aðü íïìéêïýò, Tí™ ôü ðñüâëç-
ìá ôïˆ Ôýðïõ äÝí åyíáé íïìéêü AëëÜ êïéíùíéïëï-
ãéêü. ÊáõôçñéÜæåé Tðßóçò ôßò ðïéêßëåò «ñõèìß-
óåéò» ðïý ãßíïíôáé, Tí™ èÜ Vðñåðå íÜ äßäïíôáé
ëýóåéò. «Êáß Tê ëüãïõ êáë\ò óõìðåñéöïñ@ò V-
íáíôé ô™í Tííïé™í», åsñùíåýåôáé170. ÓôÞí ðñïá-
óôéêÞ Tðï÷Þ, ‚ Ôýðïò, Tí™ âñéóêüôáí Šðü äßù-
îç, ðáñïõóßáæå ìïíáäéêÞ óáöÞíåéá, äéüôé ït ëý-
óåéò ðñïçãïˆíôï ô™í íïìïèåôéê™í «ñõèìßóåùí»
êáß Šðáãïñåýïíôáí Aðü ôÜ óáö\ ôáîéêÜ óõìöÝ-
ñïíôá ô™í öåïõäáñ÷™í, ô\ò ’Åêêëçóßáò a ôïˆ
Aðïëõôáñ÷éêïˆ êñÜôïõò. ÓôÞí AóôéêÞ êïéíùíßá,
AíôéèÝôùò, êõñéáñ÷ïˆí _ óõãêÜëõøç êáß ‚ óõì-
âéâáóìüò, _ óêüðéìç AóÜöåéá. ÓôÞí ï‰óßá, Aöïˆ
ït íïìïèÝôåò åyíáé ðïëéôåõüìåíïé, ðñïóäéïñßæïõí
ôÞí íïìïèåóßá ðåñß Ôýðïõ ìÝ âÜóç ôÜ óõìöÝñïí-
ôÜ ôïõò: êáß, âåâáßùò, á‰ôÜ ôïýò Šðáãïñåýïõí
ôÜ æçôÞìáôá ôïˆ ôýðïõ íÜ «ñõèìßæïíôáé», AëëÜ
íÜ ìÞí Tðéëýïíôáé, äéüôé, TÜí Tðéëýïíôáí, _ ãå-
íéêÞ êïéíÞ ãíþìç èÜ Tîáíßóôáôï êáß èÜ äéÝëõå
ôÞí óõíôå÷íßá ô™í ðïëéôåõïìÝíùí. Ãé' á‰ôü êáß
óôü Tðßðåäï ô\ò ‚ñïëïãßáò, ôü ðñüâëçìá ôïˆ Ôý-
ðïõ V÷åé ìåôáâëçèår ëåêôéêÜ óÝ «æÞôçìá», äéü-
ôé ôÜ æçôÞìáôá «ñõèìßæïíôáé», Tí™ ôÜ ðñïâëÞ-
ìáôá ëýïíôáé.
Êáß, ìùò, ôü ðñüâëçìá ôïˆ Ôýðïõ èÜ ëõ-
íüôáí, ðéóôåýåé ‚ ËåìðÝóçò, TÜí ‚ ëáüò îáíáãé-
íüôáí, Aðü Bðëü Cèñïéóìá ðïý åyíáé óÞìåñá, êáß
ðÜëé öõóéêï-êïéíùíéêüò ñãáíéóìüò, ‚ðüôå _ êïé-
íÞ ãíþìç èÜ Aíáóõíôáóóüôáí êáß ‚ Ôýðïò èÜ A-
ðáéôïˆóå ôÞí ðñáãìáôéêÞ ôïõ Tëåõèåñßá.
36
Ôü êÞñõãìá Aíéóüôçôáò ôïˆ ËåìðÝóç äÝí
ðñÝðåé íÜ ì@ò Tìðïäßóåé íÜ äéáêñßíïõìå ðþò óôÞí
ï‰óßá ðñïôåßíåé ôÞí Aðüññéøç «ìåóïâÝæéêùí» êáß
«Tìâáëùìáôéê™í» ëýóåùí, äéäÜóêåé ôé ôü äåäï-
ìÝíï êïéíùíéêü ðëáßóéï TðéâÜëëåé ôïýò AäÞñéôïõò
íüìïõò ôïõ óôÜ TðéìÝñïõò êïéíùíéêÜ öáéíüìåíá
êáß, ôåëéêÜ, êáôáëÞãåé Aíáðüöåõêôá óôÞí ï‰-
óéáóôéêÞ Cðïøç ôé ãéÜ íÜ êáôáñãçèïˆí ït âëá-
âåñÝò óõíÝðåéåò ôïˆ êáðéôáëéóìïˆ ðñÝðåé íÜ êá-
ôáñãçèår ‚ uäéïò ‚ êáðéôáëéóìüò.
´Õöïò, óçìåéþíåé ‚ ËåìðÝóçò. åyíáé _ Tóù-
ôåñéêÞ Aíôéóôïé÷ßá ôïˆ ‚ëïêëçñùìÝíïõ Aíèñþ-
ðïõ, ôïˆ ðíåõìáôéêïˆ, øõ÷éêïˆ êáß ^èéêïˆ, ðñüò
ôÞí ãëþóóá. ÐõñÞíáò ôïˆ öïõò åyíáé _ Vìðíåõ-
óç, _ ‚ðïßá «äéáêñßíåé ôÞí ðñïóùðéêüôçôá Aðü
ôïˆ ê. ïtïõäÞðïôå, ôüí äçìéïõñãéêü TðéóôÞìïíá
Aðü ôïˆ ñáêïóõëëÝêôïõ, ôüí óõããñáöÝá Aðü ôüí
êïéíüí ìåëáíùôÞí»171. Ôü öïò äÝí åyíáé á‰ôï-
óêïðüò, ðçãÜæåé Aðü ôÞí säéüôçôÜ ôïõ ›ò ìÝóïõ
ãéÜ ôÞí êáëýôåñç äéáôýðùóç ìé@ò óêÝøçò. «‘Ï-
ìéëïˆìåí âåâáßùò ìüíïí ðåñß ô™í ôáëáíôïý÷ùí»,
äéåõêñéíßæåé ‚ ËåìðÝóçò172.
‘Ï ðñáãìáôéêüò äçìïóéïãñÜöïò TêëáìâÜíåé
ôÞí äçìïóéïãñáößá ›ò AðïóôïëÞ (vocatio) êáß ƒ-
÷é ›ò TðáããåëìáôéêÞ Tíáó÷üëçóç a âéïðïñéóìü
(occupatio). ‘Ï säéïöõÞò äçìïóéïãñÜöïò åyíáé T-
ðéóôÞìùí óôßò ãíþóåéò ôïõ, AëëÜ ƒ÷é óôü TðÜã-
ãåëìÜ ôïõ. Ãíùñßæåé ôÜ ðñÜãìáôá Tðéóôçìï-
íéê™ò, AëëÜ äÝí ãñÜöåé ðñáãìáôåråò.
‘Ç ŠðïâÜèìéóç ôïˆ äçìïóéïãñáöéêïˆ Tðáã-
ãÝëìáôïò ðåñí@ Aðü ôÞí óõíôñéâÞ ô™í ðñïóùðé-
êïôÞôùí. ‘Ï ËåìðÝóçò èñçíår ôÞí «ôïéáýôçí
ôñáãéêÞí ôý÷çí ô™í ðñïóùðéêïôÞôùí Têåßíùí,
ôÜò ‚ðïßáò _ öýóéò —äéÜ íÜ óõã÷ùñçèj äéÜ ôÞí
äçìéïõñãßáí ôüóùí AóÞìùí êáß ôüóùí ìï-
÷èçñ™í— Täçìéïýñãçóåí, wíá äéÜ ôïˆ áwìáôüò
ôùí êáß ô\ò óáñêüò ôùí ôñÝöïíôáé át óôñáôéáß
ô™í ’ÁôáëÜíôùí»173. ‘Ç êáðéôáëéóôéêïðïßçóç
ô™í Töçìåñßäùí ‚äÞãçóå óôüí Šðïâéâáóìü ô\ò
ðíåõìáôéêüôçôÜò ôïõò, Cñá êáß ô™í Aíáãêáßùí
ðíåõìáôéê™í ðñïóüíôùí ô™í äçìïóéïãñÜöùí. Ït
säéïöõårò äçìïóéïãñÜöïé êáôÝóôçóáí ðåñéôôïß a
êáß TðéæÞìéïé. ‘Ç Añ÷Þ ô\ò Tðéëïã\ò ô™í Añß-
óôùí Têôïðßóôçêå Aðü ôÞí Aíôßèåôç êáðéôáëé-
óôéêÞ Añ÷Þ «ï‰äåßò AíáíôéêáôÜóôáôïò». ‘Ç ëç
ðñÝðåé íÜ åyíáé «å‹ðåðôç» (Vêöñáóç AóôéêÞ). ‘Ç
Añ÷Þ ôïˆ Aíôáãùíéóìïˆ Šðï÷ñÝùóå ôßò Töçìåñß-
äåò íÜ Töáñìüóïõí Tóùôåñéêü óýóôçìá óôñáôéù-
ôéê\ò ðåéèáñ÷ßáò, ìç÷áíéêü êáß sóïðåäùôéêü ô™í
ôáëÜíôùí. Ït ðñïóùðéêÝò ó÷Ýóåéò ìÝóá óôÞí T-
ÌÅËÅÔÇÓ Ç. ÌÅËÅÔÏËÏÕËÏÓ
öçìåñßäá äéáëýèçêáí, ðùò óõìâáßíåé óÝ ëåò ôßò
êáðéôáëéóôéêÝò Tðé÷åéñÞóåéò. Ôü ôåëéêü AðïôÝëå-
óìá eôáí ‚ Têðñïëåôáñéóìüò ôïˆ äçìïóéïãñáöé-
êïˆ TðáããÝëìáôïò.
Ït ðáëáéüôåñïé äçìïóéïãñÜöïé eôáí Cíèñù-
ðïé Tëåýèåñïé, á‰ôüâïõëïé, ìðïÝì, êýñéïé ô™í
ãñáðô™í ôïõò, ìÝ Aíïé÷ôÞ ôÞí óôáäéïäñïìßá ôïõò
êáß ìÝ Cìåóåò êáß ðëÞñåéò ôßò øõ÷éêÝò têáíïðïé-
Þóåéò Tê ìÝñïõò ô\ò êïéíùíßáò ãéÜ ôßò Tðéôõ÷ßåò
ôïõò. Ït äçìïóéïãñÜöïé ô\ò Tðï÷\ò ôïˆ ËåìðÝ-
óç åyíáé èýìáôá ô\ò ìç÷áíïðïßçóçò: ƒ÷é ô\ò T-
êôåôáìÝíçò ÷ñÞóçò ô™í ìç÷áí™í AëëÜ ô\ò ìç-
÷áíïðïßçóçò ôïˆ uäéïõ ôïˆ Aíèñþðïõ.
²Åôóé, ït ðñïéêéóìÝíïé äçìïóéïãñÜöïé ásóèÜ-
íïíôáé ðíåõìáôéêÞ êáß øõ÷éêÞ óõããÝíåéá ìÝ ôïýò
ðñïéêéóìÝíïõò ëåéôïõñãïýò Cëëùí ÷þñùí, AëëÜ
ƒ÷é ìÝ ôïýò âéïðïñéóôÝò Tðáããåëìáôßåò «óõíá-
äÝëöïõò» ôïõò. Ït äÝ ìÞ ðñïéêéóìÝíïé Tðáããåë-
ìáôßåò äçìïóéïãñÜöïé ásóèÜíïíôáé ìåãáëýôåñç
Aëëçëåããýç ìÝ ôïýò ìÞ ðñïéêéóìÝíïõò Tðáããåë-
ìáôßåò Cëëùí êëÜäùí. ’ÁëëÜ ït óõíôå÷íéáêÝò ñ-
ãáíþóåéò ô™í äçìïóéïãñÜöùí ìðïñïˆí íÜ AóêÞ-
óïõí AèÝìéôï Aíôáãùíéóìü ðñüò ôßò Cëëåò óõí-
ôå÷íßåò, äéüôé äéáèÝôïõí ôÞí ôåñÜóôéá äýíáìç ôïˆ
Ôýðïõ êáß ôåëéêÜ êáôáíôïˆí «TêâéáóôéêÜ óùìá-
ôårá», êÜóôåò a óðårñåò. «’Åðß ôïˆ ðåäßïõ ôïý-
ôïõ ô\ò êïéí\ò TîïñìÞóåùò», ãñÜöåé ðñïöçôéêÜ
ï ËåìðÝóçò, «äÝí Aðïêëåßïíôáé êáß öáéíüìåíá
ôõðïëïãéê™ò êáè' á‰ôü “sìðåñéáëéóôéêܔ, äçëá-
äÞ _ ðëÞñçò Uíüôçò ô™í Tðé÷åéñçìáôé™í êáß ô™í
ìéóèùô™í äçìïóéïãñÜöùí Tíáíôßïí ô\ò êïéíùíß-
áò, ôïˆ ëáïˆ êáß ôïˆ êñÜôïõò, ìÝ êÜèåôïí —Aí-
ôß ô\ò ôáîéê\ò— ñãÜíùóéí óõìöåñüíôùí êáß Š-
ðü ôüí ôýðïí Uíüò êïéíùíéêïˆ Tðáããåëìáôéêïˆ
sìðåñéáëéóì174. ÄçëáäÞ, ãéÜ íÜ ìéëÞóïõìå ìÝ
óçìåñéíïýò ñïõò, ôÜ «äéáðëåêüìåíá».
‘Ï ËåìðÝóçò åsóçãårôáé, ôÝëïò, ôÞí äñá-
óôéêÞ ìåßùóç ôïˆ Añéèìïˆ ô™í äçìïóéïãñÜöùí,
ìÝ ðáñÜëëçëç Tîýøùóç ô™í Aðïäï÷™í ôïõò,
ðïý äÝí èÜ óõìðßðôåé, âÝâáéá, ìÝ ôÞí óõíôå-
÷íéáêÞ êáôï÷ýñùóÞ ôïõò AëëÜ ìÝ ôÞí Aîéïêñá-
ôéêÞ TðéëïãÞ ôïõò. Èåùñår Tðßóçò ôé, ôáí _
äçìïóéïãñáößá V÷åé âéïðïñéóôéêü ÷áñáêôÞñá,
ôáõôßæåôáé ìÝ ôÞí Vííïéá ô\ò ìéóèùô\ò Šðçñå-
óßáò, Tí™, ôáí V÷åé ôüí ÷áñáêôÞñá ôïˆ ðñïï-
ñéóìïˆ êáß ô\ò Aðïóôïë\ò, ôüôå åyíáé ìßóèùóç
Vñãïõ. ‘Ï ìéóèùôüò äçìïóéïãñÜöïò äÝí åyíáé
êýñéïò ôïˆ ôáëÜíôïõ ôïõ, AëëÜ ‚ Tñãïäüôçò A-
ðïöáóßæåé ãéÜ ôÞí Aîéïðïßçóç a ôÞí A÷ñÞóôåõ-
óç ô™í ðñïóüíôùí ôïõ.
ÅÕÁÃÃÅËÏÓ ËÅÌÐÅÓÇÓ: ÁÖÉÅÑÙÌÁ
Ìýèïò êáß ðñáãìáôéêüôçôá
ô\ò Aóôéê\ò êïéíùíßáò
yíáé ðñÜãìáôé Cîéï ðñïóï÷\ò ôü ãåãïíüò ôé
Å ït ðåñéóóüôåñïé êïñõöárïé óôï÷áóôÝò óôÞí
‘ÅëëÜäá ôïˆ ásþíá ìáò TðåôÝèçóáí Tíáíôßïí ô\ò
Aóôéê\ò êïéíùíßáò Aðü ðïëëÝò äéáöïñåôéêÝò óêï-
ðéÝò. Ôü óôåñíü Vñãï ôïˆ ËåìðÝóç åyíáé ìéÜ óõ-
óôçìáôéêÞ, tóôïñéêÜ êáß ëïãéêÜ ôåêìçñéùìÝíç
êáôáããåëßá ô\ò Aóôéê\ò êïéíùíßáò. ´Ïðùò êáß
ôÜ Cëëá ãíùóôéêÜ TíäéáöÝñïíôá ôïˆ ËåìðÝóç, V-
ôóé êáß Tä™ ‚ óõããñáöÝáò äÝí Aó÷ïëårôáé ìÝ ôÞí
UëëçíéêÞ ðåñßðôùóç åsäéêÜ, ðïõ Cëëùóôå ðïôÝ
äÝí âëÜóôçóå ìéÜ ðñáãìáôéêÞ AóôéêÞ êïéíùíßá,
AëëÜ ìÝ ôü å‰ñùðáúêü êáß äéåèíÝò ãßãíåóèáé. Ôü
âéâëßï ôïˆ ËåìðÝóç, ãñáììÝíï óôÜ ãáëëéêÜ a óôÜ
ãåñìáíéêÜ, èÜ ìðïñïˆóå Tðéôõ÷™ò íÜ óõãêáôá-
ëå÷èår AíÜìåóá óôÜ Vñãá ôïˆ Sombart a ôïˆ Aron
ãéÜ ôüí Aóôéêü ðïëéôéóìü.
‘Ï ’Áóôüò, Šðïóôçñßæåé ‚ ËåìðÝóçò, êáôÜ
ôÞí öåïõäáëéêÞ ðåñßïäï óõóóþñåõóå ôßò AñåôÝò
ôïõ. ÊáôÜ ôÞí TðáíáóôáôéêÞ ôïõ ðåñßïäï ôßò Tê-
ìåôáëëåýèçêå. ÓôÞí AóôéêÞ êïéíùíßá ôßò ëçóìü-
íçóå. Êáß óôÞí óõíäéêáëéóôéêÞ êïéíùíßá ëçóìï-
íÞèçêå ‚ uäéïò. Êáììßá Cëëç êïéíùíéêÞ ôÜîç ô\ò
tóôïñßáò äÝí Šð\ñîå ôüóï TíåñãçôéêÞ, ôüóï ðï-
ëõÜó÷ïëç, ôüóï AðïäïôéêÞ óÝ ŠëéêÜ AãáèÜ, ôü-
óï TöåõñåôéêÞ AëëÜ êáß ôüóï ëßãï óåâáóôÞ, ôü-
óï ñåõóôÞ êáß ôüóï Aìößâïëç óï _ AóôéêÞ. ‘Ç
AóôéêÞ ôÜîç äéáìïñöþèçêå óÝ AíôéäéáóôïëÞ ðñüò
ôÞí öåïõäáñ÷ßá: TÜí ït öåïõäÜñ÷åò äÝí eôáí á‰-
ôáñ÷éêïß, ït Aóôïß äÝí èÜ eôáí äçìïêñÜôåò. ²Áí
ït öåïõäÜñ÷åò äÝí Têðñïóùðïˆóáí ìéÜ ôáîéêÞ
êïéíùíßá, ït Aóôïß äÝí èÜ äéåêÞñõóóáí ôÞí Aôá-
îéêÞ êïéíùíßá. ²Áí ït öåïõäÜñ÷åò Aó÷ïëïˆíôáí ìÝ
ôü Tìðüñéï êáß äÝí eôáí ìüíïí ãáéïêôÞìïíåò êáß
ðïëåìéóôÝò, äÝí èÜ åy÷áí ôÞí AíÜãêç ô™í Aóô™í
êáß äÝí èÜ ôïýò ðáñá÷ùñïˆóáí Tëåõèåñßåò êáß
ðñïíüìéá, ôáí á‰ôïß êõêëïöïñïˆóáí «äßêçí A-
èéããÜíùí»175, ðëáíüäéïé ìéêñïðùëçôÝò ãýñù A-
ðü ôïýò öåïõäáñ÷éêïýò ðýñãïõò. ²Áí ït öåïõäÜñ-
÷åò äÝí eóáí óðÜôáëïé, ït Aóôïß (ìåôáîý ô™í ‚-
ðïßùí ðñ™ôïé-ðñ™ôïé ït ôïêïãëýöïé) äÝí èÜ óõã-
êÝíôñùíáí ôÜ êåöÜëáéÜ ôïõò. ²Áí ït öåïõäÜñ÷åò
äÝí eôáí èñ\óêïé, ït Aóôïß äÝí èÜ eôáí Aíôéêëç-
ñéêïß êáß Cí ït öåïõäÜñ÷åò äÝí åy÷áí äéáìïñöþ-
óåé Xíá óýóôçìá Aîé™í âáóéóìÝíï óôÞí Aíäñåßá,
óôÞí ôéìÞ êáß óôÞí AîéïðñÝðåéá, ït Aóôïß äÝí èÜ
äéáìüñöùíáí ôü äéêü ôïõò ìÝ âÜóç ôÞí Tìðïñé-
êÞ ^èéêÞ êáß ôÞí ëïãéóôéêÞ. ÓôÞí ï‰óßá, äçëá-
37
äÞ, ït Aóôïß ïsêïäüìçóáí ôÞí êïéíùíßá ôïõò âÜ-
óåé ôïˆ AíôåóôñáììÝíïõ åsäþëïõ ô\ò öåïõäá-
ëéê\ò êïéíùíßáò.
‘Ï Šëéóìüò ô™í Aóô™í öåßëåôáé óôü áuóèç-
ìá ŠðåñáíáðëÞñùóçò Víáíôé ô\ò êïéíùíéê\ò Š-
ðåñï÷\ò ô™í öåïõäáñ÷™í. ²Åôóé, óôÞí ðñáãìá-
ôéêüôçôá, _ êáôÜêôçóç ôïˆ ðëïýôïõ eôáí ìÝ-
óïí øõ÷ïëïãéê\ò AíôéóôÜèìéóçò êáß ƒ÷é á‰ôï-
óêïðüò. ‘Ç ëÝîç «Añéóôïêñáôßá» AðåôÝëåóå ôü
ìåãÜëï øõ÷éêü ôñáˆìá ô™í Aóô™í ìÝ÷ñé óÞìå-
ñá. ’Åí™ ‚ ðëïˆôïò ô™í öåïõäáñ÷™í eôáí Aðï-
ôÝëåóìá ô\ò äýíáìÞò ôïõò, óôïýò Aóôïýò _ äý-
íáìç eôáí AðïôÝëåóìá ôïˆ ðëïýôïõ. ÃåíéêÜ, _
êáôáíüçóç ôïˆ Aóôïˆ äÝí åyíáé äõíáôÞ TÜí á‰-
ôüò äÝí óõãêñéèår ìÝ ôüí öåïõäÜñ÷ç.
Ït öåïõäÜñ÷åò óôÞñéîáí ôÞí êïéíùíéêÞ ôïõò
èÝóç óôÞí Aêßíçôç ðåñéïõóßá ôïõò, Tí™ ït Aóôïß
óôÞí êéíçôÞ. Øõ÷ïëïãéêÜ, á‰ôü ðñïóäéüñéóå ôüí
óõíôçñçôéóìü, ôÞí óôáèåñüôçôá êáß ôßò ìåôáöõ-
óéêÝò Aîßåò ô™í öåïõäáñ÷™í, êáß Aíôßóôñïöá ôÞí
ìåôáâëçôüôçôá, ôÞí AóôÜèåéá êáß ôüí Šëéóìü
ô™í Aóô™í. Óôüí Aíïñèïëïãéóìü êáß óôÞí óðá-
ôÜëç ô™í öåïõäáñ÷™í öåßëåôáé ‚ ðïëéôéóìüò
ô\ò öåïõäáëéê\ò ðåñéüäïõ. ‘Ï öåïõäáëéêüò ðïëé-
ôéóìüò âñßóêåôáé ðëçóéÝóôåñá óôïýò íüìïõò ô\ò
öýóçò, ëüãù ôïˆ Aãñïôéêïˆ ïsêïíïìéêïˆ ÷áñá-
êôÞñá ôïõ êáß ït íüìïé ô\ò öýóåùò äÝí TðéäÝ÷ïí-
ôáé Aíôéðïëßôåõóç ï‹ôå ðÜëç ô™í ôÜîåùí. ’Åí™
ït ÷ùñéêïß ðáñáäÝ÷ïíôáí ôÞí êõñéáñ÷ßá ô™í öå-
ïõäáñ÷™í êáß ôÞí Šðåñï÷Þ ôïõò, ‚ «ñåõóôüò êáß
Tíáãþíéïò Aóôüò»176 êáôüñèùóå íÜ ŠðïâÜëåé
ðëÝãìáôá ìåéïíåîßáò êáß ôáîéêü ìßóïò óôïýò ÷ù-
ñéêïýò. ÓôÞí öåïõäáëéêÞ êïéíùíßá ŠðÜñ÷ïõí
êëåéóôÝò TðáããåëìáôéêÝò ôÜîåéò, ÷ùñßò ôÞí êåñ-
äïóêïðßá ›ò á‰ôïóêïðü, ìÝ áuóèçóç êïéíùíéê\ò
Aðïóôïë\ò. ’Åí™ óôÞí AóôéêÞ êïéíùíßá ŠðÜñ-
÷ïõí Aíïé÷ôÝò ïsêïíïìéêÝò ôÜîåéò. ‘Ç Tëåýèåñç
ïsêïíïìßá ô\ò Aóôéê\ò êïéíùíßáò äÝí ðáñåìâáß-
íåé óôßò ó÷Ýóåéò êåöáëáßïõ-åñãáóßáò, ìÝ AðïôÝ-
ëåóìá ôÞí Tîáèëßùóç ô\ò Tñãáóßáò. Ït Aóôïß äé-
äÜóêïíôáé íÜ åyíáé øõ÷ñïß ŠðïëïãéóôÝò êáß íÜ
äñïˆí ìÝ âÜóç ôü óôåíü Aôïìéêü ôïõò óõìöÝñïí,
ðñïâÜëëïíôáò Xíáí ðïõñéôáíéêü êõíéóìü. Ït ðá-
ñáäüóåéò èåùñïˆíôáé T÷èñüò ôïˆ Aóôïˆ, äéüôé ðñï-
âÜëëïõí ìÞ ŠëéêÝò Aîßåò ðïý Têöåýãïõí ôïˆ T-
ëÝã÷ïõ ôïõ. ‘Ç AóôéêÞ ôÜîç äÝí V÷åé óôáèåñÜ
÷áñáêôçñéóôéêÜ, åyíáé ì@ëëïí êïéíùíéêüò äéÜäñï-
 38
ìïò óôüí ‚ðïrï äéáêñßíïíôáé «Cíèñùðïé ô\ò ìé@ò
_ìÝñáò». ÔÜ ïsêïíïìéêÜ êñéôÞñéá ô™í Aóô™í, -
ìùò, ðñïêÜëåóáí ôÞí Uî\ò Aíôßöáóç, Tðß æçìßI
ôïõò: Šðïôßìçóáí, ðåñéöñüíçóáí êáß ðåñéèùñéï-
ðïßçóáí ôïýò ìÞ ŠëéóôÝò —êáô' AíÜãêçí— A-
óôïýò äéáíïïõìÝíïõò, ìÝ AðïôÝëåóìá á‰ôïß íÜ A-
ðïóôáôÞóïõí ôáîéêÜ êáß íÜ ãßíïõí ït ìåãáëýôå-
ñïé T÷èñïß ôïˆ Aóôéóìïˆ.
Ït Aìüñöùôïé Aóôïß åyíáé óõìðëåãìáôéêïß V-
íáíôé ô\ò ïsêïíïìéê\ò êáß êïéíùíéê\ò Šðåñï÷\ò
ô™í ðñþôùí. ÓôÞí ï‰óßá, ït Aóôïß äÝí åyíáé ñ-
èïëïãéóôÝò óï Tìöáíßæïíôáé, AëëÜ ãåìÜôïé Aðü
óõìðëÝãìáôá, «Aíèñþðéíïé, ðïëý Aíèñþðéíïé»,
êáôÜ ôÞí Vêöñáóç ôïˆ Nietzsche.
ÃéÜ ôïýò Aóôïýò, _ Tñãáóßá äÝí åyíáé Vìðíåõ-
óç, äÝí åyíáé ðñïïñéóìüò, äÝí åyíáé vocation, ï‹-
ôå å‰ãåíÞò Aó÷ïëßá. Åyíáé Tìðüñåõìá, ðïóüôçò,
ìéóèüò. ‘Ç Aîßá ôïˆ ðñïúüíôïò äÝí ðñïóäéïñßæåôáé
Aðü ôÞí ðñïóùðéêÞ Aîßá ôïˆ ôå÷íßôç-äçìéïõñ-
ãïˆ, AëëÜ Aðü ôüí Aíþíõìï íüìï ô\ò ðñïóöïñ@ò
êáß ô\ò æÞôçóçò. ÄÝí ŠðÜñ÷åé ôáëÝíôï, äçìéïõñ-
ãéêüôçôá, têáíüôçôá, å‰óõíåéäçóßá, Tíôéìüôçò
êáß áuóèçìá Tðáããåëìáôéê\ò ôéì\ò. ÊáôáñãÞ-
èçêáí Aðü ôüí Aóôü, ‚ ‚ðïrïò äÝí ŠðïëÞðôåôáé
ï‹ôå ôüí uäéü ôïõ ôüí Uáõôü. Ït ãéáôñïß, ðïý óôÞí
ðñï-áóôéêÞ ðåñßïäï eôáí tåñÜ ðñüóùðá êáß äÝí
Aìïßâïíôáí AëëÜ Aðïæçìéþíïíôáí, óôÞí AóôéêÞ
êïéíùíßá óõíäéêáëßæïíôáé êáß ìÜëéóôá Aðåñãïˆí.
ÔÜ AñéóôïõñãÞìáôá ô\ò ìåóáéùíéê\ò ôÝ÷íçò, -
ìùò, öåßëïíôáé óôÞí Aíôé-õëéóôéêÞ Aíôßëçøç
ô™í óõíôå÷íé™í.
Óôüí Aóôéêü ðïëéôéóìü, _ á‹îçóç ô\ò ðáñá-
ãùã\ò ðñïêáëår öáõëïêõêëéêÞ á‹îçóç ôïˆ ðáã-
êüóìéïõ ðëçèõóìïˆ êáß _ ìç÷áíïðïßçóç ‚äçãår
óôüí á‰ôïìáôéóìü, Aðü ôÞí ìç÷áíÞ ìÝ÷ñé ôüí u-
äéï ôüí Cíèñùðï. Á‰ôü óçìáßíåé ôé äéêáéþíåôáé
‚ Sombart (‚ óõããñáöÝáò ôïˆ ’Áóôïˆ)*, ðïý èå-
ùñår ôüí êáðéôáëéóìü óýóôçìá èåìåëéùä™ò Aí-
ôé-ïñèïëïãéóôéêü. (ÓÞìåñá ‚ ËåìðÝóçò èÜ Tðå-
êáëårôï ‚ðùóäÞðïôå êáß ôÞí ïsêïëïãéêÞ êáôá-
óôñïöÞ ðïý ðñïêáëår ‚ Aóôéêüò ðïëéôéóìüò).
’ÁëëÜ êáß ðïëéôéêÜ ït öåïõäÜñ÷åò êáôüñèùóáí
íÜ êõñéáñ÷Þóïõí ãéÜ ìáêñÜ ÷ñïíéêÜ äéáóôÞìáôá,
* Werner Sombart, 1863-1941: Ãåñìáíüò êïéíùíéï-
ëüãïò. Óðïýäáóå íïìéêÜ êáß ïsêïíïìéêÝò Tðéóô\ìåò óôÞí
Ðßæá, óôÞí Ñþìç êáß óôü Âåñïëríï. Äßäáîå óôÜ ðáíåðé-
óôÞìéá ôïˆ Breslau êáß ôïˆ Âåñïëßíïõ. ÓõíÝãñáøå ôü ôñß-
ôïìï ‘Ï óýã÷ñïíïò êáðéôáëéóìüò (1902-1927), ôü Ðüëå-
ìïò êáß êáðéôáëéóìüò (1913) êáß ðïëëÜ Cëëá óçìáíôéêÜ
Vñãá. Óçìáíôéêü èåùñårôáé ôü Vñãï ôïõ ‘Ï Aóôüò: ðíåõ-
ìáôéêÝò ðñïûðïèÝóåéò êáß tóôïñéêÞ ðïñåßá ôïˆ Äõôéêïˆ
Êáðéôáëéóìïˆ (1913).
ÌÅËÅÔÇÓ Ç. ÌÅËÅÔÏËÏÕËÏÓ
Cí êáß ëéãïóôïß, óÝ ôåñÜóôéïõò ðëçèõóìïýò. ‘Ï
Aóôéêüò ðïëéôéêüò êüóìïò TíäéáöÝñåôáé Aðïêëåé-
óôéêÜ ãéÜ ôÜ ïsêïíïìéêÜ ôïõ óõìöÝñïíôá, á‰ôÜ
Aðïôåëïˆí ôüí ãíþìïíá ô\ò Aóôéê\ò ðïëéôéê\ò
êáß ƒ÷é ôü ãåíéêü óõìöÝñïí. Ôü öéëåëåýèåñï êáß
äçìïêñáôéêü êñÜôïò ‚ Aóôüò ôü êáôáóêåýáóå ƒ-
÷é ãéÜ íÜ ŠðçñåôÞóåé ôÞí êïéíùíßá, AëëÜ ãéÜ íÜ
Tîõðçñåôçèår Aðü á‰ôÞí. ‘Ùò ðñþçí äïˆëïò, A-
ðåëåýèåñïò ôïˆ öåïõäáëéóìïˆ, ‚ Aóôüò ìéóår ôüí
«ëáü» êáß Aíôéðáèår ôü êñÜôïò, äéüôé á‰ôü ôüí
êáôáðßåæå Tðß ðïëëïýò ás™íåò ðñßí ðåñéÝëèåé óôüí
äéêü ôïõ Vëåã÷ï. Ït Aóôïß ðïëéôéêÜ Aðïôõã÷Ü-
íïõí, Têôüò ô™í Cëëùí, äéüôé äÝí V÷ïõí ôáîéêÞ
êõâåñíçôéêÞ Tìðåéñßá, ï‹ôå á‰ôïðåðïßèçóç, ðïý
ðáñÜãåôáé Aðü ôÞí ìáêñÜ ãáéïêôçìïíéêÞ ðáñÜ-
äïóç ô™í öåïõäáñ÷™í. ²Áëëùóôå, _ ðßóôç óôüí
á‰ôïìáôéóìü ô\ò ïsêïíïìéê\ò æù\ò Aíôéóôñáôåý-
åôáé ôÞí uäéá ôÞí Vííïéá ô\ò ðïëéôéê\ò.
‘Ï Aóôéêüò öéëåëåõèåñéóìüò, ìùò, åyíáé
ðëáóìáôéêüò, Aöïˆ óôñÝöåôáé Tíáíôßïí ô™í Tñ-
ãáæïìÝíùí. Ït TñãÜôåò íïóôÜëãçóáí ãñÞãïñá T-
ðß Aóôéêïˆ êáèåóô™ôïò ôßò óõíôå÷íßåò ô\ò öåïõ-
äáñ÷ßáò, ãé' á‰ôü êáß ôÜ ðñ™ôá TñãáôéêÜ êéíÞ-
ìáôá åy÷áí óõíôå÷íéáêü ÷áñáêôÞñá. ‘Ï Aóôüò V-
ãéíå ãñÞãïñá AíôéðáèÞò óôßò Cëëåò êïéíùíéêÝò
ôÜîåéò êáß, ôáí ðñïóðÜèçóå íÜ ìéìçèår ôü êý-
ñïò ô™í öåïõäáñ÷™í, ãåëïéïðïéÞèçêå. ’ÅðÝôõ÷å
äÝ ôÞí ìáæéêÞ ðáñáãùãÞ Aíôéêáðéôáëéóôéê™í
êñéôçñßùí. ’ÁíáóöáëÞò, TðéóöáëÞò êáß Tíáãþ-
íéïò ìÝóá óôÞí uäéá ôÞí AóôéêÞ êïéíùíßá, ‚ A-
óôüò Aãùíßóèçêå ãéÜ ôÞí ôáîéêÞ ôïõ êõñéáñ÷ßá
ìÝ ëá ôÜ èåìéôÜ êáß AèÝìéôá ìÝóá. ‘Ç äÝ ôÝ-
÷íç ô\ò Aóôéê\ò êïéíùíßáò äÝí ðáñÜãåôáé Aðü
á‰ôÞí, AëëÜ ðáñÜ á‰ôÞí êáß ðáñÜ ôÜ Tìðüäéá,
ôßò äõóêïëßåò êáß ôÞí ãåíéêÞ êïéíùíéêÞ sóïðÝäù-
óç ðïý Vôñåöå _ AóôéêÞ «’Éóüôçò» (Óçì.Óõã-
ãñ.: ÔÜ åsóáãùãéêÜ åyíáé ôïˆ ËåìðÝóç). ‘Ç A-
óôéêÞ «sóüôçò» êáèéÝñùóå ðïëý ï‰óéáóôéêüôåñç
Aíéóüôçôá Aðü óç Šð\ñ÷å óôÞí öåïõäáëéêÞ T-
ðï÷Þ, Tí™ _ Aäõíáìßá Uäñáéþóåùò ïtáóäÞðïôå
êïéíùíéê\ò ôÜîåùò êáß ðïëéôéóìïˆ êáôáëÞãåé
óôÞí äéáñê\ óýã÷õóç êáß AíáôñïðÞ êÜèå Aîéï-
ëïãéêïˆ êáß ^èéêïˆ êáíüíá. ‘Ç äÝ óõ÷íüôçôá ô™í
ôáîéê™í ìåôáðçäÞóåùí ðñïêáëår áuóèçìá ðñï-
óùñéíüôçôáò êáß AíáóöÜëåéáò, ìÝ AðïôÝëåóìá
âáñé@ò ìïñö\ò íåõñþóåéò (_ îõäåñêÞò á‰ôÞ äéá-
ðßóôùóç ôïˆ ËåìðÝóç âñßóêåé ôü óçìåñéíü ôçò
‚ìüëïãï óôü êáôáðëçêôéêü âéâëßï ôïˆ Vincent
de Gaullejac ‘Ç ôáîéêÞ íåýñùóç).
‘Ç Tðéäåéîéïìáíßá ô™í Aóô™í ðñïâÜëëåé Xíáí
ðëïˆôï ^èéêÜ Aäéêáßùôï, ìÝ AðïôÝëåóìá ôüí
öèüíï, ôÞí ðéêñßá êáß ôü áuóèçìá Aäéêßáò êáß A-
ÅÕÁÃÃÅËÏÓ ËÅÌÐÅÓÇÓ: ÁÖÉÅÑÙÌÁ
íéóüôçôáò ô™í êáôùôÝñùí ôÜîåùí êáß, ôåëéêÜ,
ôÞí äéáìüñöùóç Aíôéêáðéôáëéóôéê™í ôÜóåùí. Ït
íåüðëïõôïé, säßùò, ðïý ðëïýôéóáí ›ò «Aóôïß êá-
èÝôïõ TöïñìÞóåùò», äçëáäÞ ›ò êåñäïóêüðïé, ás-
ó÷ñïêåñäårò êáß ìáõñáãïñßôåò, ìåôáöÝñïõí ôÜ
ðñïëåôáñéáêÜ ôïõò ÷áñáêôçñéóôéêÜ êáß óôÞí íÝá
êáôçãïñßá óôÞí ‚ðïßá åsóÞëáóáí êáôáâáñáèñþ-
íïíôáò Vôóé Aêüìç ðåñéóóüôåñï ôüí «Aóôéêü ðï-
ëéôéóìü»177. Ït íåüðôù÷ïé åyíáé ðéèáí™ò, Šðï-
óôçñßæåé ‚ ËåìðÝóçò, á‰ôïß ðïý äÝí ìðüñåóáí íÜ
AêñùôçñéÜóïõí ôüí Aíèñùðéóìü ôïõò ãéÜ íÜ «T-
ðéôý÷ïõí»178.
‘Ç ðáñáêìÞ ôïˆ öåïõäáëéêïˆ ðïëéôéóìïˆ Añ-
÷ßæåé Aðü Xíá ôõ÷árï ðåñéóôáôéêü: ït âáóéëårò A-
ðÝêôçóáí ôÞí å‰ñåóéôå÷íßá ô\ò ðõñßôéäáò, ðïý A-
÷ñÞóôåõóå ôüí öåïõäáëéêü ‚ðëéóìü. ‘Ï Ëïõäïâß-
êïò 14ïò Cóêçóå ðåñéïñéóôéêÞ êçäåìïíßá óôïýò
å‰ãåíårò, AðïíÝìïíôÜò ôïõò ôÜ äåõôåñåýïíôá
ðñïíüìéá ìé@ò ðïëõôåëïˆò äéáâßùóçò, AëëÜ óôå-
ñþíôáò ôïõò Aðü ôÞí ðñáãìáôéêÞ Tîïõóßá ðïý
äéÝèåôáí óôÞí ðáéèñï. Á‰ôü ðñïêÜëåóå ôüí óôá-
äéáêü Têöõëéóìü ôïõò, Tí™ _ äçìéïõñãßá ìéóèï-
öïñéê™í óôñáôåõìÜôùí êáôÞñãçóå ôßò äéáñêårò
ðïëåìéêÝò äñáóôçñéüôçôåò ô™í å‰ãåí™í, ðïý A-
ðïôåëïˆóáí ìÝèïäï äéáñêïˆò Têðáßäåõóçò êáß öõ-
óéê\ò âéïëïãéê\ò Tðéëïã\ò ôïõò. ²Åôóé, _ äéÜëõ-
óç ô\ò öåïõäáñ÷ßáò Šð\ñîå ìéÜ TðáíÜóôáóç Tê
ô™í Cíù, ðïý ðñáãìáôïðïéÞèçêå Aðü ôßò âáóé-
ëéêÝò Aðïëõôáñ÷ßåò ô\ò ’Áíáãåííçóéáê\ò Ðåñéü-
äïõ.
Ït Aóôïß, ðïý äéáäÝ÷èçêáí ôïýò AñéóôïêñÜ-
ôåò-öåïõäÜñ÷åò, èÝëçóáí íÜ AíÞêïõí óôÞí êïé-
íùíßá _ ‚ðïßá êáôåëýèç: aäç ït âáóéëårò ôïýò äé-
åõêüëõíáí, ðïõëþíôáò ôïõò ôßôëïõò å‰ãåíåßáò
(Añéóôïêñáôßá ô\ò ôçâÝííïõ). ‘Ï äÝ ÍáðïëÝùí,
ãüíïò ô\ò Aóôéê\ò TðáíÜóôáóçò ôïˆ 1789, äç-
ìéïýñãçóå ìéÜ íÝá Aðïëõôáñ÷ßá, ôÞí äéêÞ ôïõ,
êáß ìéÜ íÝá Añéóôïêñáôßá, täñýïíôáò Tîáñ÷\ò ôßô-
ëïõò å‰ãåíåßáò êáß ðáñá÷ùñþíôáò ŠëéêÜ ðñïíü-
ìéá. ’ÁëëÜ êáß _ AíáôñïðÞ ô™í Aóô™í ðñïÝêõ-
øå ìÝóá Aðü ôüí uäéï ôüí Aóôéóìü, ìÝ ôÞí äç-
ìéïõñãßá ô™í Aôáîéê™í êáß êïéíùíéêÜ á‰ôüíïìùí
ãñáöåéïêñáôåé™í, ôïˆ ìïíïðùëéáêïˆ êáðéôáëé-
óìïˆ (ôñÜóô êáß êáñôÝë) êáß ôïˆ ìïíïðùëéáêïˆ
óõíäéêáëéóìïˆ. ´Ïôáí ït äéáëõôéêÝò AóôéêÝò säéü-
ôçôåò ðñïêÜëåóáí ðïéêßëá ïsêïíïìéêÜ, êïéíùíé-
êÜ êáß ðïëéôéêÜ AäéÝîïäá, ôüôå _ ôÜîç Aðïêá-
ôáóôÜèçêå Aðü ôïýò á‰ôáñ÷éêïýò êáß Aôáîéêïýò
«trust-managers».
‘Ç AóôéêÞ êïéíùíßá êáß _ AóôéêÞ ôÜîç èÜ V-
ìåíáí, ìùò, «AäÝóðïôåò»179, Cí äÝí Šð\ñ÷å _
AôáîéêÞ êáôçãïñßá ô™í TðéëÝêôùí (Vôóé Aðïäß-
39
äåé ‚ ËåìðÝóçò ôüí ñï élite). Ït Tðßëåêôïé äÝí
Šðüêåéíôáé óÝ êïéíùíéïëïãéêïýò ðñïóäéïñéóìïýò
êáß ðñïóäéïñßæïíôáé Aðü ðïéïôéêÜ êñéôÞñéá. Åyíáé
á‰ôïß ðïý ‚ Carlyle* Aðïêáëår «cñùåò» êáß ‚
John Stuart Mill «ìåãáëïöõÀåò». ÄÝí Aðïôåëïˆí
êïéíùíéêÞ ôÜîç, ït ôßôëïé ôïõò äÝí êëçñïíïìïˆí-
ôáé ï‹ôå ìåôáâéâÜæïíôáé, ðùò êáß ït uäéïé äÝí
êëçñïíüìçóáí ôÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõò. Ìåôáîý
ôïõò Aíáãíùñßæïõí ìéÜ AîéïëïãéêÞ tåñáñ÷ßá. ÄÝí
Têðñïóùðïˆí êáììßá êïéíùíéêÞ ôÜîç ï‹ôå ÷ñåéÜ-
æïíôáé ôÞí Aíáãíþñéóç ô™í ìáæ™í. ϋôå êáß
ðñïóðáèïˆí íÜ ôßò TðçñåÜóïõí. ’ÁíôéèÝôùò, ôßò
ìÜ÷ïíôáé êáß a íéêïˆí êáß TðéâÜëëïíôáé a _ô-
ô™íôáé, ìÝ AðïôÝëåóìá ôÞí ðåñéèùñéïðïßçóç a
ôÞí TîüíôùóÞ ôïõò. Ðéóôåýïõí ìüíïí óÝ ìéÜ «T-
óùôåñéêÞ öùíÞ», óôü óùêñáôéêü «äáéìüíéï»,
ðïý ôïýò êáèïäçãår óôüí ðñïïñéóìü ôïõò. Ït
ðïëëïß ôïýò T÷èñåýïíôáé êáß êáôüðéí ôïýò èåï-
ðïéïˆí. ‘Ùò ðñïóùðéêüôçôåò, V÷ïõí ìéÜ Šðåñâá-
ôéêüôçôá êáß ìéÜ ôñáãéêüôçôá, êáôÜ âÜèïò äÝ
åyíáé ìüíïé. ÌåãÜëïé _ãÝôåò, TîåñåõíçôÝò, Töåõ-
ñÝôåò, óïöïß êáß ðñïö\ôåò, cñùåò, TðéóôÞìïíåò
êáß êáëëéôÝ÷íåò, ðïý óôÜ êáôÜóôé÷á ô™í Aóô™í
åyíáé TããåãñáììÝíïé ìüíï óôü «ëáâårí» êáß ï‰äÝ-
ðïôå óôü «äïˆíáé».
Ït Tðßëåêôïé åyíáé Šðåýèõíïé ãéÜ ôÞí äçìéïõñ-
ãßá ô\ò Aóôéê\ò êïéíùíßáò: eôáí á‰ôïß ðïý Väù-
óáí ôÜ öéëïóïöéêÜ, TðéóôçìïíéêÜ êáß ôå÷íéêÜ T-
öüäéá óôïýò Aóôïýò ãéÜ íÜ Tðéâëçèïˆí, ÷ùñßò ït
uäéïé íÜ ðñïâëÝøïõí ôßò óõíÝðåéåò. Á‰ôïß ìùò åy-
íáé ðïý _ãÞèçêáí, ›ò «ôáîéêïß AðïóôÜôåò» êáß
ô™í Aíôé-áóôéê™í êéíçìÜôùí, ›ò Aíáñ÷éêïß óï-
óéáëéóôÝò, êïììïõíéóôÝò a öáóßóôåò. Ït Tðßëå-
êôïé óôï÷áóôÝò èõìßæïõí ôü ôæéôæßêé ôïˆ ðáñá-
ìõèéïˆ, Tí™ ït Aóôïß ôü ásùíßùò «ôáêôïðïéçìÝ-
íï» ìõñìÞãêé. ’Åí™ ït Tðßëåêôïé æçôïˆí ôÞí
ðíåõìáôéêÞ Tëåõèåñßá, ït Aóôïß Tðùöåëïˆíôáé A-
ðü ôÞí ïsêïíïìéêÞ Tëåõèåñßá. ‘Ç äåýôåñç, ìùò,
Šðïíïìåýåé ôÞí ðñþôç, äéüôé _ Tìðïñåõìáôïðïß-
çóç ô™í ðíåõìáôéê™í Aîé™í ôßò Tîåõôåëßæåé, A-
öïˆ _ âéïìç÷áíßá ðïëéôéóôéê™í Aãáè™í, ðïý Š-
ðüêåéôáé êáß á‰ôÞ óôïýò íüìïõò ô\ò ðñïóöïñ@ò
êáß ô\ò æÞôçóçò Šðï÷ñåþíåé ôïýò êáëëéôÝ÷íåò
êáß ôïýò óõããñáöårò íÜ ðáñÜãïõí åuäç ðïý Aðåõ-
èýíïíôáé óôüí ìÝóï Cíèñùðï. Ôü AðïôÝëåóìá åy-
* Thomas Carlyle, 1795-1881: Óê™ôïò ëüãéïò, ìá-
èçìáôéêüò, ðïéçôÞò, öéëüóïöïò, TðéöõëëéäïãñÜöïò, ìåôá-
öñáóôÞò ôïˆ Goethe êáß âéïãñÜöïò ôïˆ Schiller, Tãêõêëï-
ðáéäéóôÞò, óõããñáöÝáò ôïˆ ðåñßöçìïõ On Heroes, Hero-
worship and the Heroic in History (1841), ðïõ Tîáßñåé
ôüí ôüëï ô™í ìåãÜëùí Aíäñ™í óôÞí tóôïñéêÞ TîÝëéîç, êá-
èþò êáß ðïëë™í Cëëùí óçìáíôéê™í Vñãùí.
40
íáé ït âéïãñáößåò ô™í ìåãÜëùí äçìéïõñã™í ô\ò
Aóôéê\ò Tðï÷\ò íÜ åyíáé ãåìÜôåò Aðü ôñáãéêÝò
ðåñéðÝôåéåò, ðïý öåßëïíôáé êõñßùò óôÞí Aäéáöï-
ñßá, óôÞí Vëëåéøç êáôáíüçóçò a óôÞí T÷èñüôç-
ôá ô™í Aóô™í Tíáíôßïí ôïõò, Tí™ ït AñéóôïêñÜ-
ôåò ôñïöïäïôïˆóáí ›ò Ìáéê\íåò ôÜ Vñãá ô™í
êáëëéôå÷í™í.
’Ïîýò åyíáé ‚ ËåìðÝóçò êáß êáôÜ ô\ò A-
óôéê\ò säåïëïãßáò: á‰ôÞ êáôáóêåõÜóèçêå Aðü
äéÜöïñåò ìåôáîý ôïõò Có÷åôåò äïîáóßåò, óôïé÷årá
èñçóêåé™í, öéëïóïöé™í, Tðéóôçì™í êáß ìõèéóôï-
ñçìÜôùí. ×ñçóéìïðïéÞèçêáí _ Añ÷áßá UëëçíéêÞ
öéëïóïößá, _ ñùìáúêÞ Tðßóçò, ‚ êáèïëéêéóìüò, ‚
ðñïôåóôáíôéóìüò, ‚ sïõäáúóìüò, ït öõóéêÝò Tðé-
óô\ìåò, ït èåùñßåò ô\ò ’ÁíáãÝííçóçò êáß ôïˆ
Äéáöùôéóìïˆ ê.ëð. Óêïðüò ëùí á‰ô™í: _ óõã-
êÜëõøç ô™í øåõä™í êáß ô™í óõìöåñüíôùí ô\ò
Aóôéê\ò ôÜîçò, ìÝ ðñïóáñìïãÝò, ðáñáëåßøåéò, A-
ðïóéùðÞóåéò, ðáñáðëáíÞóåéò, äéáóôñïöÝò a Aðï-
ôåëåóìáôéêïýò óöåôåñéóìïýò säå™í êáß èåùñé™í
á‰ôüíïìùí êáß Aôáîéê™í äéáíïïõìÝíùí. ‘Ï Ñïõó-
óþ, ð.÷., ðïý ït Aóôïß Vèåóáí ›ò säåïëïãéêü ôïõò
Añ÷çãü, êáôáããÝëëåé óôü Êïéíùíéêü Óõìâüëáéï
ôÞí ëÝèñéá TðéññïÞ ô™í säéùôéê™í óõìöåñüíôùí
óôßò äçìüóéåò ŠðïèÝóåéò, èåùñår Aöýóéêç êáß Aí-
ôéäçìïêñáôéêÞ ôÞí TðéâïëÞ ô\ò ðëåéïøçößáò
óôÞí ìåéïøçößá êáß èåùñår Aäýíáôç ôÞí ëáúêÞ
êõñéáñ÷ßá ô\ò Vììåóçò êïéíïâïõëåõôéê\ò äçìï-
êñáôßáò. ´Ïëá á‰ôÜ äçëáäÞ ðïý åyíáé _ ï‰óßá ô\ò
Aóôéê\ò ðïëéôéê\ò.
ÃåíéêÜ, _ ’Éäåïëïãßá êáß _ ’ÁëÞèåéá åyíáé,
ãéÜ ôüí ËåìðÝóç, Vííïéåò AíôáãùíéóôéêÝò. ‘Ç A-
ðüóôáóç, ìùò, ìåôáîý ôïõò öèÜíåé óôÜ Aêñü-
ôáôá ñéÜ ôçò óôÞí AóôéêÞ êïéíùíßá. Ït Aóôïß
ôÞí óõíåéäçôÞ säåïëïãéêÞ ôïõò AðÜôç ôÞí êáôÝ-
óôçóáí á‰ôáðÜôç, äéÜ ôïˆ ìç÷áíéóìïˆ ô\ò Šðå-
ñáíáðëçñþóåùò. ÓôÞí ðñáãìáôéêüôçôá, ôßò T-
ðéëïãÝò ô™í Aóô™í ðñïóäéïñßæïõí ôÜ ŠëéêÜ ôïõò
óõìöÝñïíôá êáß ƒ÷é ‚ ñèïëïãéóìüò, åuôå ït Aóôïß
ôü óõíåéäçôïðïéïˆí åuôå ƒ÷é. ²Åôóé, äéäÜóêïõí ôüí
Äéáöùôéóìü (ôüí ‚ðïrï ït uäéïé V÷ïõí ðéÜ Aðáñ-
íçèår) óôïýò ìÞ Aóôïýò, ãéÜ íÜ ôïýò Tîáðáôïˆí.
Ðáñïìïßùò Tîáðáôïˆí ôïýò Šðçêüïõò ôïõò ït
ìðïëóåâéêéêÝò ëéãáñ÷ßåò, ðïý êõâåñíïˆí ôßò
÷™ñåò ôïˆ «Šðáñêôïˆ óïóéáëéóì, ït óõíäéêá-
ëéóôÝò ê.ëð.
Ôü äüãìá «’Åëåõèåñßá - ’Éóüôçò - ’Áäåëöü-
ôçò», ðïý ÷ñçóßìåõóå ›ò ðëï ô™í Aóô™í Tíáí-
ôßïí ô\ò öåïõäáñ÷ßáò, ìåôåôñÜðç óôÞí óõíÝ÷åéá
óÝ ðëï ôïˆ ðñïëåôáñéÜôïõ Tíáíôßïí ô™í Aóô™í,
äéüôé ïé ðñïëåôÜñéïé aèåëáí ôÞí Tîüöëçóç ô\ò óõ-
íáëëáãìáôéê\ò ôïõò, Aöïˆ åy÷áí óõìðñÜîåé ìÝ
ÌÅËÅÔÇÓ Ç. ÌÅËÅÔÏËÏÕËÏÓ
ôïýò Aóôïýò óôßò AóôéêÝò TðáíáóôÜóåéò. ’ÁëëÜ
ôü ôñéáäéêü á‰ôü äüãìá Aíôßêåéôáé óôïýò öõóé-
êïýò íüìïõò, ðùò Aíôßêåéôáé êáß óôßò ðñáãìá-
ôéêÝò ðñïèÝóåéò ô™í Aóô™í. Öõóéêü Tðáêüëïõèï
eôáí íÜ êáôáðÝóåé _ ëïãïêñáôßá êáß íÜ AíÝëèåé
‚ Aíïñèïëïãéóìüò (Nietzsche, Bergson, Jaspers,
Freud, Sorel ê.ëð.).
‘Ç ðñáãìáôéêüôçôá óõíôßèåôáé Aðü Cëïãåò
TíÝñãåéåò êáß Aêïëïõèïˆí ôÜ ëïãéêÜ ó÷Þìáôá Uñ-
ìçíåßáò ›ò Tê ô™í ŠóôÝñùí äéêáéïëïãßåò. Ït ìÜ-
æåò Aäõíáôïˆí íÜ êáôáíïÞóïõí ôÞí Aíôéêåéìåíé-
êÞ AëÞèåéá, ÷ñçóéìïðïéïˆí ôü ìõèéêü óôïé÷årï,
ðùò Väåéîå êáß ‚ Sorel. Êáß ït «AíôéêåéìåíéêÝò»
êñßóåéò åyíáé ŠðïêåéìåíéêÝò óôÞí ðñáãìáôéêüôç-
ôá êáß, ôåëéêÜ, Aðïêôïˆí Tãêõñüôçôá ôáí ðå-
ñéâëçèïˆí ôÞí óõëëïãéêÞ óõãêáôÜèåóç. ‘Ç ‚ìá-
äéêÞ øõ÷ïëïãßá åyíáé, ìùò, «óõíåéñìüò Aíïìïß-
ùí ðñáãìÜôùí ôÜ ‚ðïrá äéÝðïíôáé Šðü ãåíéê™í
ìüíïí ó÷Ýóåùí êáß Cìåóïò ãåíßêåõóéò ô™í säéáé-
ôÝñùí ðåñéóôáôéê™í»180, ðùò ãñÜöåé ‚ Le Bon.
‘Ç ìÜæá óôåñårôáé êñéôéê\ò têáíüôçôïò êáß ït
êñßóåéò ôçò V÷ïõí Tðéâëçèår Vîùèåí. ’ÁðïóôñÝ-
öåôáé ôÞí AëÞèåéá, ôáí á‰ôÞ åyíáé äõóÜñåóôç,
êáß èåïðïéår ôßò å‰÷Üñéóôåò ðëÜíåò. ²Å÷åé ôÞí A-
íÜãêç ô\ò äïõëåßáò êáß ƒ÷é ô\ò Tëåõèåñßáò. ÔÜ
síäÜëìáôÜ ôçò TðéâÜëëïíôáé êáß äÝí óõæçôïˆí-
ôáé. ‘Ï ìÝóïò Cíèñùðïò, ðïý óõíéóô@ ôü Šëéêü
ô\ò ìÜæáò, AðïóôñÝöåôáé ôßò AëÞèåéåò ðïý Aðåé-
ëïˆí ôÜ «æùôéêÜ ôïõ øåýäç» êáß ãïçôåýåôáé A-
ðü ôÞí äåóðïôåßá ô™í ëÝîåùí.
Ëßãåò ìüíïí ëÝîåéò, ðùò «’Åëåõèåñßá», «’É-
óüôçò», «Äéêáéïóýíç», «Ðñüïäïò», «Äçìïêñá-
ôßá», «Óïóéáëéóìüò», TðÝöåñáí óôÞí Aíèñùðü-
ôçôá ìåãáëýôåñåò Aíáóôáôþóåéò, Bðë™ò êáß ìü-
íïí äéüôé Cëëåò eôáí ït Tðéäéþîåéò ôïõò êáß Cëëç
_ ëïãéêÞ ôïõò óçìáóßá. ‘Ç Vííïéá «’Åëåõèåñßá»
ð.÷. äÝí åyíáé äõíáôüí íÜ ŠðÜñîåé ðñáãìáôéêÜ,
äéüôé Bðëïýóôáôá _ Tëåõèåñßá ôïˆ Uíüò Aóêårôáé
ìüíïí åsò âÜñïò ô\ò Tëåõèåñßáò ô™í Cëëùí. ‘Õ-
ðÜñ÷ïõí ìüíïí Tëåõèåñßåò —óôüí ðëçèõíôéêü A-
ñéèìü— Aëëçëïóõãêñïõüìåíåò, Aëëçëïðåñéïñéæü-
ìåíåò a Aëëçëïêáôáñãïýìåíåò, AëëÜ äÝí ŠðÜñ-
÷åé «Tëåõèåñßá». Ãé' á‰ôü êáß óôÜ Tðáíáóôáôé-
êÜ êáèåóô™ôá ït äçìïêüðïé Aëëçëïåîïíôþíïí-
ôáé, ãéÜ íÜ ìåôáèÝôïõí äéáñê™ò ôßò å‰èýíåò ô\ò
ìÞ Têðëçñþóåùò ô™í ï‰ôïðé™í ôïõò. Ôü uäéï êáß,
êáôÜ ôüí ËåìðÝóç, _ «’Éóüôçò» åyíáé Aäýíáôç,
äéüôé èÜ Aíôéóôñáôåõüôáí ôüí öõóéêü êáß êïéíù-
íéêü äéáöïñéóìü. ²Áëëùóôå, ït äýï á‰ôÝò Vííïéåò,
«sóüôçò» êáß «Tëåõèåñßá», åyíáé AíôéöáôéêÝò êáß
äÝí ìðïñïˆí íÜ óõíõðÜñîïõí. ÓôÞí ðñÜîç á‰ôü
Aðïäåß÷èçêå Aðü ôÞí Tîáèëßùóç ô™í ìáæ™í ðïý
ÅÕÁÃÃÅËÏÓ ËÅÌÐÅÓÇÓ: ÁÖÉÅÑÙÌÁ
TðÝöåñå ‚ öéëåëåýèåñïò êáðéôáëéóìüò ô\ò
ó÷ïë\ò ôïˆ ÌÜíôóåóôåñ.
‘Ç «sóüôçò», óõìðëçñþíåé ‚ ËåìðÝóçò. åy-
íáé Xíá óýíèçìá öïñôéóìÝíï Aðü ôÜ ðëÝãìáôá
ìåéïíåêôéêüôçôáò, öèüíïõ êáß ìßóïõò Tíáíôßïí
ô™í AíùôÝñùí êáß ô™í êáëõôÝñùí. ÓôÞí ðñáã-
ìáôéêüôçôá, ëåéôïõñãår ›ò ìï÷ëüò sóïðÝäùóçò
ô\ò êïéíùíßáò ðñüò ôÜ êÜôù êáß ìï÷ëüò Aíüäïõ
êáôùôÝñùí ðñüò ôÜ Cíù. ’Åî Cëëïõ, _ Vííïéá
«ðñüïäïò» só÷ýåé, óôÞí ðñáãìáôéêüôçôá, ìüíïí
óôßò èåôéêÝò Tðéóô\ìåò, Tí™ óôÞí êïéíùíéïëïãßá
V÷åé Šðïêåéìåíéêü êáß Aîéïëïãéêü ÷áñáêôÞñá. ÔÝ-
ëïò, _ ëÝîç «äçìïêñáôßá» åyíáé Tíôåë™ò ðáñå-
îçãçìÝíç, äéüôé óôÞí Añ÷áéüôçôá ït ´Åëëçíåò,
êõñßáñ÷ïé ðëÞèïõò äïýëùí, êáèéÝñùóáí ôÞí äç-
ìïêñáôßá ›ò ðïëßôåõìá AðïêëåéóôéêÜ ðñïïñéóìÝ-
íï ãéÜ ôïýò TëåõèÝñïõò, Tí™ óôÞí íåüôåñç Tðï÷Þ
ït Aóôïß eôáí Aðåëåýèåñïé ôïˆ öåïõäáëéêïˆ êá-
èåóô™ôïò ìÝ ôåñÜóôéá ásóèÞìáôá ìåéïíåêôéêüôç-
ôáò êáß äçìéïýñãçóáí êáèåóô™ôá ìÝ ãåíéêü êáß
Aäéáöïñïðïßçôï ðïéïôéêÜ äéêáßùìá øÞöïõ.
‘Ç ìáæïðïßçóç á‰ôÞ êáôÝóôçóå Aíáãêáßá
ôÞí ÷ñÞóç ô™í ðéü Bðëïúê™í, ÷õäáßùí, êåí™í
ëÝîåùí ãéÜ ôÞí Tðßêëçóç ô™í ìáæéê™í Aëüãùí
óôïé÷åßùí. Ãé' á‰ôü êáß ‚ «äçìïêñáôéêéóìüò» åy-
íáé äéåèí™ò ðñïúüí ô\ò ãëùóóéê\ò êáôùôåñüôç-
ôïò ô™í Aóô™í, ìï÷ëüò ðïëéôéê\ò óõóðåéñþóå-
ùò ô™í ìáæ™í, TêöñÜóåùò íÝùí Aóôéê™í Tðé-
óôçìïíéê™í Aíáãê™í êáß èõìéêï-óõíáéóèçìá-
ôéê™í äçìáãùãéê™í TêöñÜóåùí. Ït êïììïõíé-
óôÝò Šð\ñîáí Cîéïé ìáèçôÝò ô\ò Aóôéê\ò ãëùó-
óéê\ò ŠðïâÜèìéóçò êáß óõññßêíùóçò ô™í ãëùó-
óéê™í TêöñÜóåùí, Töáñìüæïíôáò ðïëéôéêÞ óõ-
óôçìáôéê\ò êáß ñãáíùìÝíçò AðïâëÜêùóçò ô™í
ìáæ™í, ìÝ ôÞí óõíå÷\ TðáíÜëçøç ëéãïóô™í óõí-
èçìÜôùí. ²Åôóé, Aðü ôÞí ÷ñÞóç ðïëë™í ëÝîåùí
ãéÜ ôü Xíá êáß á‰ôü Aíôéêåßìåíï öèÜóáìå óôÞí
÷ñÞóç ìßáò ëÝîçò ãéÜ ðïëëÜ Aíôéêåßìåíá, Víäåé-
îç óýã÷õóçò êáß ðíåõìáôéê\ò sóïðÝäùóçò.
ÖõóéêÜ, ŠðÜñ÷ïõí äéáöïñïðïéÞóåéò: _ Aããëé-
êÞ AóôéêÞ ôÜîç õtïèÝôçóå ôÞí ðïëéôéóôéêÞ ðá-
ñÜäïóç ô\ò öåïõäáñ÷ßáò, ôÞí ‚ðïßá Aíáãíþñéóå
êáß óõíôÞñçóå, Tí™ _ AìåñéêáíéêÞ AóôéêÞ ôÜîç,
Aðïôåëïýìåíç Aðü AãñÜììáôïõò ìåôáíÜóôåò
÷ùñßò ôÞí áuóèçóç ô\ò óõíÝ÷åéáò, ðáñÞãáãå
ðôù÷Þ, Aãåëáßá êáß sóïðåäùìÝíç ãëþóóá.
‘Ç èåùñßá ôïˆ Äéáöùôéóìïˆ, óýìöùíá ìÝ
ôÞí ‚ðïßá _ AëÞèåéá Aíåõñßóêåôáé óôÞí ðëåéïøç-
ößá, åyíáé ŠðïêñéôéêÞ êáß øåõäåðßãñáöç, ƒ÷é ìü-
íïí ãéáôß _ ðëåéïøçößá äéáêáôÝ÷åôáé Aðü Cãíïéá,
AëëÜ êáß ãéáôß äÝí åyíáé âÝâáéç _ ðáñîç êÜðïéïõ
«ñèïˆ ëüãïõ» óôÞí êïéíùíßá. ‘Ç UêÜóôïôå ó÷ç-
41
ìáôéæüìåíç ðëåéïøçößá, óôÞí ðñáãìáôéêüôçôá,
åyíáé Xíáò óõìöåñïíôïëïãéêüò óõìâéâáóìüò ðïëé-
ôéêïˆ ÷áñáêôÞñá.
‘Ç âéïìç÷áíßá TðÝöåñå ìáæéêïðïßçóç ô™í
Tñãáô™í êáß ìéÜ øõ÷ïëïãßá «Aëëçëåããýçò» ìå-
ôáîý ôïõò. Ït Tñãïäüôåò åyíáé AèÝáôïé êáß, ôåëé-
êÜ, ôü TñãïóôÜóéï Vãéíå AöçñçìÝíïò á‰ôïóêïðüò
ðïý TîïõóéÜæåé êáß ôüí TñãÜôç êáß ôüí Tñãïäüôç.
Ït TñãÜôåò óõãêñüôçóáí Vôóé êïéíùíéêÞ ôÜîç, ìÝ
ôÞí ïsêïíïìéêÞ Vííïéá ôïˆ ñïõ, ðïý äéáìïñöþ-
èçêå säåïëïãéêÜ âÜóåé ô\ò Aóôéê\ò säåïëïãßáò:
Šëéóìïˆ, ìç÷áíïêñáôßáò, å‰äáéìïíéóìïˆ ê.ëð. Ït
AíôåóôñáììÝíåò êáß AñíçôéêÝò Aîßåò ô\ò Aóôéê\ò
ôÜîçò êáß ôÜ âáèéÜ óõìðëÝãìáôá êáôùôåñüôç-
ôáò ìåôáöÝñèçêáí Vôóé óôÞí TñãáôéêÞ ôÜîç êáß
óôñÜöçêáí Tíáíôßïí ô™í Aóô™í. Á‰ôü öåßëåôáé
óôü ãåãïíüò ôé ëïé ó÷åäüí ït èåùñçôéêïß, ðïëé-
ôéêïß êáß óõíäéêáëéóôéêïß _ãÝôåò ôïˆ Tðáíáóôá-
ôéêïˆ ðñïëåôáñéÜôïõ eôáí Aóôïß. Êáß Tîáêïëïõ-
èïˆí íÜ åyíáé Aóôïß, Aöïˆ ït Añéóôåñïß äéáíïïýìå-
íïé äÝí TñãÜæïíôáé ÷åéñùíáêôéêÜ, AëëÜ óõíôç-
ñïˆíôáé Aðü ôü Šðåñðñïúüí ô\ò Tñãáôéê\ò ôÜîçò
ðïý ôïýò ôñÝöåé. ÐáñÜäåéãìá ‚ uäéïò ‚ ÌÜñî, ðïý
óõíÝãñáøå ôü èåùñçôéêü ÊåöÜëáéï, óõíôçñïýìå-
íïò Aðü ôü ðñáãìáôéêü êåöÜëáéï ôïˆ ìåãáëïâéï-
ìç÷Üíïõ ²Åíãêåëò.
ÔÜ TëáôÞñéá ô\ò êïéíùíéê\ò óýãêñïõóçò åy-
íáé øõ÷éêÜ êáß äåõôåñåõüíôùò ïsêïíïìéêÜ, äéá-
ôåßíåôáé ‚ ËåìðÝóçò. Èåùñår ôé ‚ ìáñîéóìüò êá-
ôÝâáëå ìåãÜëåò ðñïóðÜèåéåò ãéÜ íÜ ŠðïâÜëåé óôü
ðñïëåôáñéÜôï ôü «óõìöÝñïí» ôïõ, ðïý óôÞí
ðñáãìáôéêüôçôá eôáí ôü óõìöÝñïí ô™í êïììïõ-
íéóôéê™í êïììáôéê™í ëéãáñ÷é™í. Ït äéáíïïýìå-
íïé ô™í ìáñîéóôéê™í êïììÜôùí, ›ò ôáîéêïß Aðï-
óôÜôåò, âáñýíïíôáé Aðü ôåñÜóôéá óõìðëÝãìáôá,
äéüôé, Aö' Uíüò, AðåâëÞèçóáí Aðü ôÞí AóôéêÞ ôÜ-
îç ëüãù ô\ò Aäõíáìßáò ôïõò íÜ ðñïóáñìïóèïˆí
óÝ á‰ôÞí, Aö' UôÝñïõ äÝ, Aíôéìåôùðßóèçêáí ït u-
äéïé ìÝ êá÷õðïøßá êáß ìÝ Aíôßèåôá óõìðëÝãìá-
ôá êáôùôåñüôçôáò Aðü ôïýò ðñïëåôáñßïõò ôïýò
‚ðïßïõò èÝëçóáí íÜ óþóïõí. ÔåëéêÜ, AðïôÝëåóìá
ô\ò ôáîéê\ò Aðïóôáóßáò åyíáé, Aíôß ô\ò ðñïóù-
ðéê\ò ôïõò Tëåõèåñßáò, ït AðïóôÜôåò á‰ôïß íÜ
êáôáëÞîïõí óôÞí ÷åéñüôåñç äïõëåßá, óôÞí äïõ-
ëåßá ô\ò ìÜæáò.
’ÅíäéáöÝñïõóåò ðáñáôçñÞóåéò êÜíåé ‚ Ëåì-
ðÝóçò ãéÜ ôÞí ó÷Ýóç ôïˆ Aíèñþðïõ ìÝ ôÞí ôå-
÷íéêÞ. ‘Ç ìç÷áíïðïßçóç ôïˆ Aíèñþðïõ, Šðïóôç-
ñßæåé, äÝí öåßëåôáé óôßò ìç÷áíÝò, AëëÜ óôÞí
ðíåõìáôéêÞ êáß øõ÷éêÞ ôïõ ìåôñéüôçôá. Á‰ôÞ
ôüí ‚äçãår TóùôåñéêÜ óôÞí ìç÷áíïðïßçóç. ²Áñá,
_ ìç÷áíïðïßçóç åyíáé AðïôÝëåóìá êáß ƒ÷é ásôßá
42
ô\ò ðíåõìáôéê\ò sóïðÝäùóçò ôïˆ Aíèñþðïõ. Äýï
ìýèïé, ‚ ìýèïò ô\ò «sóüôçôáò» êáß ‚ ìýèïò ô\ò
«ðñïüäïõ», Šðïóôçñßæåé ‚ ËåìðÝóçò, V÷ïõí óõ-
óêïôßóåé ôÞí öõóéêÞ íïìïôÝëåéá ôïˆ Aíèñþðïõ.
‘Ï Cíèñùðïò, óôÞí ðñáãìáôéêüôçôá, ñÝðåé ðñüò
ôÞí ìç÷áíïðïßçóç, ìÝóù ô\ò óôåñåïôõðßáò, ô\ò
ó÷çìáôïðïßçóçò, ô\ò TðáíÜëçøçò, ô\ò Vëëåé-
øçò ðñùôïâïõëßáò êáß ðñùôïôõðßáò. Åyíáé ‚ «A-
íáðáõôéêüò» á‰ôïìáôéóìüò. ÓÝ êáèåóô™ôá äïõ-
ëåßáò, ‚ Cíèñùðïò Šðáêïýåé «ìç÷áíéêÜ». ÓôÞí
öåïõäáñ÷ßá, ôü uäéï. Óôßò êïéíùíéêÝò TðáíáóôÜ-
óåéò TðáíáëáìâÜíåé ôÜ óõíèÞìáôá ô™í äçìá-
ãùã™í «ìç÷áíéêÜ». ÓôÜ AóôéêÜ êáèåóô™ôá T-
ðßóçò TðáíáëáìâÜíåé ôÜ óõíèÞìáôá ô™í Aóô™í
a ô™í óïóéáëéóô™í, ô™í êïììïõíéóô™í, ô™í öá-
óéóô™í, «ìç÷áíéêÜ».
‘Ç ìç÷áíÞ äÝí äçìéïýñãçóå ôüí «ìç÷áíéêü»
Cíèñùðï, AëëÜ äçìéïõñãÞèçêå ÷Üñéí ôïˆ ìç÷á-
íéêïˆ Aíèñþðïõ, äçëáäÞ ôïˆ ìÝóïõ Aíèñþðïõ.
Ãé' á‰ôü êáß ‚ ìÝóïò Cíèñùðïò èáõìÜæåé Aëüãé-
óôá ôÞí ôå÷íéêÞ, ðïý ôïˆ Tîáóöáëßæåé ôÞí Tîïé-
êïíüìçóç êáß Bðëïðïßçóç ðíåõìáôéê\ò TíÝñ-
ãåéáò êáß ôÞí Vëëåéøç äçìéïõñãéê\ò óêÝøçò.
²Áëëùóôå, ‚ ìÝóïò Cíèñùðïò äÝí åyíáé ‚ äçìéïõñ-
ãüò ô\ò ôå÷íéê\ò AëëÜ ‚ êáôáíáëùôÞò ôçò. ‘Ï
TìðíåõóôÞò, Aíôßèåôá, ô\ò ôå÷íéê\ò, ‚ Tðßëåêôïò
äçìéïõñãüò ôçò, ëåéôïõñãår ìÝ âÜóç ôÞí Vìðíåõ-
óç, ÷ùñßò ŠëéêÜ TëáôÞñéá, ìÝ óêïðü ôü «ðáß-
ãíéï». Êëáóóéêü ðáñÜäåéãìá ô\ò «UôåñïãÝíåéáò
ô™í óêïð™í». Ït Tðßëåêôïé åyíáé _ ásôßá ìåôá-
âïë\ò ô™í êïéíùíéê™í êáèåóôþôùí êáß ƒ÷é, -
ðùò Šðïóôçñßæïõí ït «ãñáììéêïß» êïéíùíéïëüãïé
(Compte, Marx ê.C.), ðñïúüíôá ôçò.
’Åêôüò Aðü ôüí ìÝóï Cíèñùðï, ôüí Aóôü, ôÞí
ìç÷áíéêÞ ëïãéêÞ, T÷èñüò ôïˆ ËåìðÝóç åyíáé êáß
ôü ÷ñ\ìá. «ÄéÜ ôïˆ ÷ñÞìáôïò ôü ðñ™ôïí sóïðå-
äïˆíôáé át ðïéüôçôåò êáß êáèéåñïˆíôáé _ ðïóü-
ôçò, _ sóïðÝäùóéò ô™í Aôïìéê™í êáß êïéíùíéê™í
öõóéê™í êáß ñãáíéê™í Aîé™í ô\ò ðáñáäüóåùò,
‚ øõ÷ïëïãéêüò ðñïóáíáôïëéóìüò ðñüò ôüí Šëé-
óìüí êáß AöçñçìÝíïí ìç÷áíéóôéêüí ëïãéêéóìüí,
_ Šðïëïãéóôéêüôçò êáß _ ëïãéóôéêÞ, _ ðïóïóôé-
êÞ ìÝôñçóéò êáß ‚ îçñüò ëïãéóìüò»181.
Ït ìáíäáñßíïé ô\ò Êßíáò êáß ït tåñårò ô\ò ’Éí-
äßáò AðÝêñõðôáí Aðü ôüí ëáü ôÞí ôå÷íéêÞ, äéå-
ñùô@ôáé ‚ ËåìðÝóçò, ìüíïí Aðü ôáîéêÜ óõìöÝ-
ñïíôá; ²Ç äéáéóèÜíïíôáí ôÜ êáôáóôñåðôéêÜ Aðï-
ôåëÝóìáôá ô\ò äéÜäïóçò ô\ò ôå÷íéê\ò, âëÝðïí-
ôáò ôÜ Tñåßðéá ô™í ôå÷íïëïãéê™ò ðñïçãìÝíùí
ÌÅËÅÔÇÓ Ç. ÌÅËÅÔÏËÏÕËÏÓ
ðïëéôéóì™í ô\ò Ásãýðôïõ, ô\ò Âáâõëþíáò êáß
ô\ò Ñþìçò; ÌÞðùò á‰ôü äÝí TêöñÜæåé ‚ ìýèïò
ôïˆ «ìÞëïõ ô\ò ãíþóåùò»;
«Åsò ôü ôÝñìá ô\ò Ôå÷íéê\ò», ãñÜöåé ðñï-
öçôéêÜ ‚ ËåìðÝóçò, «åŠñßóêåôáé ‚ ðëÞñçò á‰-
ôïìáôéóìüò ô\ò ìç÷áíéê\ò ðáñáãùã\ò êáß ô\ò
Tñãáóßáò —êáß ô\ò æù\ò— ôïˆ Aíèñþðïõ»182.
Ãé' á‰ôü êáß ït Cíèñùðïé ô\ò Šðáßèñïõ Šãé™ò
AíôéóôÝêïíôáé êáôÜ ô\ò ôå÷íéê\ò, ìÝ AðïôÝëå-
óìá íÜ ÷áñáêôçñßæïíôáé Aðü ôïýò Aóôïýò «Aí-
ôéäñáóôéêïß» êáß «ðíåõìáôéê™ò êáèõóôåñçìÝ-
íïé». ÔåëéêÜ, _ ìç÷áíÞ èÜ êáôáêôÞóåé ôüí Cí-
èñùðï êáß èÜ ôüí ìåôáâÜëåé óÝ ìÝóïí ãéÜ ìç÷á-
íéêïýò óêïðïýò. ‘Ï ôå÷íïëïãéêüò Aíôáãùíéóìüò
ìåôáîý ô™í Tðé÷åéñçìáôé™í äçìéïýñãçóå ìüíéìï
Cã÷ïò êáß óôïýò êáôáíáëùôÝò, ìÝ âáñéÝò Tðé-
ðôþóåéò óôÞí AóôéêÞ êïéíùíßá.
ÔåëéêÜ _ AóôéêÞ êïéíùíßá ‚äÞãçóå ôÞí Aí-
èñùðüôçôá óÝ ðÝíôå åuäç äïõëåßáò: ôÞí Aíáñ÷éêÞ
äçìïêñáôßá, ôüí êïììïõíéóìü, ôüí öáóéóìü, ôüí
êáðéôáëéóìü êáß ôüí óõíäéêáëéóôéêü ìïíïðùëéóìü.
Ôüóï ‚ êáðéôáëéóìüò, óï êáß ôü êïéíùíéêü
êñÜôïò, êáôÝëçîáí íÜ äéïéêïˆíôáé Aðü äéá÷åéñé-
óôÝò. ‘Ç ðÜëç ô™í ôÜîåùí ðáãéþèçêå êáß êá-
ôÝóôç èåóìüò, ôüí ‚ðïrï Têìåôáëëåýïíôáé ôÜ
óõíäéêÜôá. ÔåëéêÜ, ëï ôü êáðéôáëéóôéêü óýóôç-
ìá åyíáé Xíáò «ëïãéê™ò ñãáíùìÝíïò ðáñáëïãé-
óìüò» (Camus), ðïý åyíáé TíôïðéóìÝíïò óÝ óõã-
êåêñéìÝíï ãåùãñáöéêü ì\êïò êáß ðëÜôïò. ‘Ç
äéáìÜ÷ç ô™í äéáöüñùí äõíÜìåùí ô\ò êáðéôáëé-
óôéê\ò ïsêïíïìßáò äÝí Aðïôåëår ëïãéêü öáéíüìå-
íï, AëëÜ äñÜóç Aëüãùí óôïé÷åßùí, äõíáìéê™í Tí-
óôßêôùí —ìÝ êõñéüôåñï ôü Víóôéêôï ô\ò Šðå-
ñï÷\ò— ‚ñìåìöýôùí, ðáè™í êáß øõ÷ïðáèïëï-
ãéê™í ðëåãìÜôùí ìåéïíåêôéêüôçôáò. ´Ïëá á‰ôÜ
êáôáëÞãïõí, ôåëéêÜ, óôÞí TðéêñÜôçóç ëéãáñ-
÷é™í. Ït öéëïäïîßåò ô™í Töåõñåô™í, _ ðëåïíåîßá
ô™í êáðéôáëéóô™í, ït Aðåñéüñéóôåò AíÜãêåò ô™í
Tñãáô™í, _ óõëëïãéêÞ ìåãáëïìáíßá ê.ëð. Aðï-
ôåëïˆí êáô' Tîï÷Þí Cëïãá êßíçôñá ôïˆ Aóôéêïˆ
ôñüðïõ æù\ò.
ÔÝëïò, ‚ ËåìðÝóçò óõãêñßíåé ôÞí ðñïâéïìç-
÷áíéêÞ êáß ôÞí âéïìç÷áíéêÞ êïéíùíßá. ‘Ç ðñþ-
ôç åyíáé ëïãéêÞ, óýìöùíç ðñüò ôÞí öýóç êáß
óõãêñïôçìÝíç, Tí™ óôÞí äåýôåñç Tîáðïëýïíôáé
ït Cëïãåò äõíÜìåéò ðñüò ð@óáí êáôåýèõíóç. Ôå-
ëéêÜ, _ âéïìç÷áíéêÞ Å‰ñþðç êáôüñèùóå íÜ ðá-
ñáóýñåé êáß ôüí Ôñßôï Êüóìï óÝ á‰ôüí ôüí ðá-
ñáíïúêü êýêëï ô\ò «AíÜðôõîçò».
 ÅÕÁÃÃÅËÏÓ ËÅÌÐÅÓÇÓ: ÁÖÉÅÑÙÌÁ
ÂÉÂËÉÏÃÑÁÖÉÁ
• Äýï óõíåíôåýîåéò ôïˆ óõããñáöÝá Aðü ôÞí êõñßá Êëåéþ
ËåìðÝóç (1993 êáß 1998).
• «ÌíÞìç ʼnÜããåëïõ ËåìðÝóç», ÐñáêôéêÜ TêäÞëùóçò
ÅÓÇÅÁ, 10-5-1988.
• ’ÁöéÝñùìá ô\ò Tðéèåþñçóçò Êáéíïýñãéá ’Åðï÷Þ óôüí
Å. ËåìðÝóç (ôåˆ÷ïò 12, ÷åéìþíáò 1979).
• Ôá Vñãá ôïˆ ËåìðÝóç:
— ÊñéôéêÞ ô\ò Êïéí\ò Ãíþìçò, ’Åí ’ÁèÞíáéò, Ôýðïéò:
«‘ÅëëÜò», 1929.
— ‘Ç ’ÅðáíáóôáôéêÞ Ì@æá: óõìâïëÞ åsò ôÞí êïéíù-
ÓÇÌÅÉÙÓÅÉÓ
1. Ðñüëïãïò óôÞí ðïéçôéêÞ óõëëïãÞ ’Åëåýèåñïé Îåñ-
ñéæùìÝíïé, ’ÁèÞíá, 1928. ‘Ï ðñüëïãïò ãñÜöçêå óôÞí
Öñáãêöïýñôç ôü 1927.
2. Íßêïò ÄåëçðÝôñïò, ÌíÞìç ʼnÜããåëïõ ËåìðÝóç,
ÅÓÇÅÁ, 10-5-1988.
3. Êïéíùíéïëïãßá ôïˆ Ôýðïõ, ó. 32.
4. ÄåëçðÝôñïò, V.A.
5. Ðñüëïãïò óôÞí ðïéçôéêÞ ôïõ óõëëïãÞ ’Åëåýèåñïé
ÎåññéæùìÝíïé, ’ÁèÞíá 1928, óôü ’ÁöéÝñùìá ô\ò Êáéíïýñ-
ãéáò ’Åðï÷\ò.
6. ‘Ç Êïéíùíßá êáß ‚ ÐïéçôÞò, «ÍÝá ‘ÇìÝñá», 1935,
óôü ’ÁöéÝñùìá ô\ò Êáéíïýñãéáò ’Åðï÷\ò.
7. ÄéÞãçóç ô\ò ãõíáßêáò ôïõ.
8. Êåßìåíï ÃïõäÝëç, óôü ’ÁöéÝñùìá ô\ò Êáéíïýñãéáò
’Åðï÷\ò.
9. ÄåëçðÝôñïò, V.A.
10. ‘Ç Êïéíùíßá êáß ‚ ÐïéçôÞò, «ÍÝá ‘ÇìÝñá»,
1935, V.A.
11. ‘Ç Êïéíùíßá êáß ‚ ÐïéçôÞò, «ÍÝá ‘ÇìÝñá»,
1935, V.A.
12. ‘Ç Êïéíùíßá êáß ‚ ÐïéçôÞò, «ÍÝá ‘ÇìÝñá»,
1935, V.A.
13. ÄåëçðÝôñïò, V.A.
14. «ÍÝá ‘ÇìÝñá», 28-3-1936, V.A.
15. ‘Ç Êïéíùíßá êáß ‚ ÐïéçôÞò, «ÍÝá ‘ÇìÝñá»,
1935, V.A.
16. Ðñüëïãïò ðïéçôéêÞò óõëëïã\ò Å. ËåìðÝóç ’Å-
ëåýèåñïé ÎåññéæùìÝíïé, ’ÁèÞíá 1928, V.A.
17. ’ÁöéÝñùìá ôïˆ ðåñéïäéêïˆ «Êáéíïýñãéá ’Åðï÷Þ»
óôüí Å. ËåìðÝóç, ôåˆ÷ïò 12, óåë. 97.
18. Ibid.
19. «ÍÝá ‘ÇìÝñá», 28-3-1936, V.A.
20. ÄåëçðÝôñïò, V.A.
21. «ÍÝá ‘ÇìÝñá», 1936, V.A.
22. ÄåëçðÝôñïò, V.A.
23. «Êáéíïýñãéá ’Åðï÷Þ», ’ÁöéÝñùìá óôüí ËåìðÝóç,
ô. 12, óåë. 98.
24. ’Áñ÷årïí Öéëïóïößáò êáß Èåùñßáò ô™í ’Åðé-
óôçì™í, 1932, ÃÝíåóéò êáß ôýðïò ôïˆ Ôñáãéêïˆ: Aðü ôÞí
âéïãñáößá ôïˆ ’Áðßóôïõ, Êáéíïýñãéá ’Åðï÷Þ, V.A..
25. ʼnÜããåëïò ËåìðÝóçò: ‚ ’ÁðïëïãçôÞò ô\ò ’Áìå-
óüôçôáò, «Êáéíïýñãéá ’Åðï÷Þ», ô. 12, 1979.
26. Êïéíùíéïëïãßá ôïˆ Ôýðïõ, V.A., ×Ù.
27. Ibid, 18.
43
íéïëïãßáí ô™í êïéíùíéê™í TðáíáóôÜóåùí, ’Áè\íáé,
1950 (ðåñéëáìâÜíåé ðáñÜñôçìá ãéÜ ôü ÅÁÌ).
— ̈èïò êáß Ðñáãìáôéêüôçò ô\ò ’Áóôéê\ò Êïéíù-
íßáò, ’Áè\íáé, 1963.
— ‘Ç ’ÅðáíáóôáôéêÞ Ì@æá êáß _ ôåñáóôßá óçìáóßá
ô™í ìáæ™í Tí ô¨ óõã÷ñüí¤ âߤ, 5ç Vêäïóç, ’Åê-
äüóåéò ô™í Ößëùí, ’ÁèÞíá, 1992, Ðñüëïãïò Ð.
ÖùôÝá.
— Êïéíùíéïëïãßá ôïˆ Ôýðïõ, 3ç Vêäïóç, ’Åêä. ’Áñóå-
íßäç, ’ÁèÞíá 1992.
28. Ibid, 10.
29. Ibid, 21.
30. Ibid, 22.
31. Ibid, 77.
32. Êïéíùíéïëïãßá ôïˆ Ôýðïõ, V.A., 7.
33. Êïéíùíéïëïãßá ôïˆ Ôýðïõ, V.A., 9.
34. Êïéíùíéïëïãßá ôïˆ Ôýðïõ, V.A., 39.
35. Êïéíùíéïëïãßá ôïˆ Ôýðïõ, V.A., 88.
36. 89.
37. 90.
38. 91.
39. 92.
40. ̈èïò êáé Ðñáãìáôéêüôçò ô\ò ’Áóôéê\ò Êïéíù-
íßáò, V.A., 105.
41. Êïéíùíéïëïãßá ôïˆ Ôýðïõ, V.A., 92.
42. Êïéíùíéïëïãßá ôïˆ Ôýðïõ, V.A., 93-94.
43. 95.
44. 96.
45. 105.
46. 106.
47. 110.
48. 124.
49. ÊñéôéêÞ ô\ò Êïéí\ò Ãíþìçò, V.A., 46.
50. ‘Ç TðáíáóôáôéêÞ Ì@æá, V.A., 56.
51. 57.
52. 58.
53. 63.
54. ‘Ç ôåñáóôßá óçìáóßá ô™í Âëáê™í, V.A., 159.
55. ‘Ç ôåñáóôßá óçìáóßá ô™í Âëáê™í, V.A., 140.
56. ‘Ç ôåñáóôßá óçìáóßá ô™í Âëáê™í, V.A., 141.
57. ‘Ç ôåñáóôßá óçìáóßá ô™í Âëáê™í, V.A., 143.
58. 158.
59. «ÍÝá ‘ÇìÝñá», 1946, «Ï‰ñáíïß êáß ’Åðßïñêïé», V.A..
60. Ð.÷. óôüí Tönnies, Êïéíùíéïëïãßá ôïˆ Ôýðïõ, ó.
79, V.A..
61. ‘Ç TðáíáóôáôéêÞ Ì@æá, V.A., óåë. 25-26.
62. 26.
63. 28.
64. «äéÜ íÜ êáôáëÞîù åsò ôÞí ðëÞñç ðëÝïí ðåðïßèç-
óéí Tðß ôÞí êïéíùíéïëïãßáí, ›ò TðéóôÞìçí íôïëïãéêÞí, äé-
åðïìÝíçí Šðü öõóéê\ò íïìïôåëåßáò» - ó. 28.
65. ‘Ç TðáíáóôáôéêÞ Ì@æá, V.A., 47.
66. 29.
67. ÊñéôéêÞ ô\ò Êïéí\ò Ãíþìçò, V.A., 31.
 44 ÌÅËÅÔÇÓ Ç. ÌÅËÅÔÏËÏÕËÏÓ

68. 30. 126. Êïéíùíéïëïãßá ôïˆ Ôýðïõ, V.A., 117.

69. 30. 127. ‘Ç TðáíáóôáôéêÞ Ì@æá, V.A., 77.
70. 31. 128. 118.
71. 32. 129. 122.
72. 33. 130. ÊñéôéêÞ ô\ò Êïéí\ò Ãíþìçò, V.A., 26.
73. ‘Ç TðáíáóôáôéêÞ Ì@æá, V.A., 40. 131. ÊñéôéêÞ ô\ò Êïéí\ò Ãíþìçò, V.A., 41.
74. Êïéíùíéïëïãßá ôïˆ Ôýðïõ, V.A., 71. 132. ‘Ç TðáíáóôáôéêÞ Ì@æá, V.A., 41.
75. 42. 133. ‘Ç TðáíáóôáôéêÞ Ì@æá, V.A., 41.
76. ‘Ç ’ÅðáíáóôáôéêÞ Ì@æá, V.A., óåë. 59. 134. ̈èïò êáé Ðñáãìáôéêüôçò ô\ò ’Áóôéê\ò Êïé-
77. 43. íùíßáò, V.A., 34.
78. ‘Ç TðáíáóôáôéêÞ Ì@æá, V.A., 111. 135. Êïéíùíéïëïãßá ôïˆ Ôýðïõ, V.A., 78.
79. Ôü Öáéíüìåíï ôïˆ ÅÁÌ, V.A., óåë. 101-102. 136. Êïéíùíéïëïãßá ôïˆ Ôýðïõ, V.A., 25.
80. ̈èïò êáé Ðñáãìáôéêüôçò ô\ò ’Áóôéê\ò Êïéíù- 137. Êïéíùíéïëïãßá ôïˆ Ôýðïõ, V.A., 25.
íßáò, V.A., 86. 138. ̈èïò êáß Ðñáãìáôéêüôçò ô\ò ’Áóôéê\ò Êïé-
81. ‘Ç TðáíáóôáôéêÞ Ì@æá, V.A., 49. íùíßáò, V.A., 50.
82. Ibid 50. 139. ̈èïò êáß Ðñáãìáôéêüôçò ô\ò ’Áóôéê\ò Êïé-
83. 67. íùíßáò, V.A., 11.
84. 97. 140. 17.
85. 97. 141. 29.
86. Êïéíùíéïëïãßá ôïˆ Ôýðïõ, V.A., 37. 142. 33.
87. Êïéíùíéïëïãßá ôïˆ Ôýðïõ, V.A., 73-74. 143. 40.
88. 74. 144. 41-42.
89. 104-105. 145. 43.
90. Êïéíùíéïëïãßá ôïˆ Ôýðïõ, V.A., 22-23. 146. 51.
91. Êïéíùíéïëïãßá ôïˆ Ôýðïõ, V.A., 119. 147. 51.
92. ‘Ç TðáíáóôáôéêÞ Ì@æá, V.A., 79-80. 148. ‘Ç ’ÅðáíáóôáôéêÞ Ì@æá, ’ÁèÞíá, 1950.
93. Êïéíùíéïëïãßá ôïˆ Ôýðïõ, V.A., 109. 149. ’ÁèÞíá, Têä. ’Áñóåíßäç, 1992, ó. 29.
94. Êïéíùíéïëïãßá ôïˆ Ôýðïõ, V.A., 121. 150. 149.
95. 121. 151. 155.
96. Êïéíùíéïëïãßá ôïˆ Ôýðïõ, V.A., 113. 152. 157.
97. Êïéíùíéïëïãßá ôïˆ Ôýðïõ, V.A., 113-114. 153. 128.
98. ‘Ç TðáíáóôáôéêÞ Ì@æá, V.A., 31. 154. 129.
99. 31. 155. 130.
100. 42. 156. 136.
101. 42. 157. 34.
102. 49. 158. 39.
103. 52. 159. 71-72.
104. 54. 160. 73.
105. Ôü öáéíüìåíï ôïˆ ÅÁÌ, ’Áè\íáé, 1950, óåë. 97. 161. 82.
106. 55. 162. 83-84.
107. 55. 163. 89.
108. Ôü öáéíüìåíï ôïˆ ÅÁÌ, V.A., óåë. 98. 164. 96.
109. Êïéíùíéïëïãßá ôïˆ Ôýðïõ, V.A., 111. 165. 97.
110. 57. 166. 47.
111. 58-59. 167. 49.
112. 60. 168. 66.
113. 60-61. 169. 78.
114. 61-62. 170. 80.
115. 66. 171. 88.
116. 66. 172. 89.
117. ̈èïò êáé Ðñáãìáôéêüôçò ô\ò ’Áóôéê\ò Êïé- 173. 107.
íùíßáò, V.A., 12. 174. 124.
118. ̈èïò êáé Ðñáãìáôéêüôçò ô\ò ’Áóôéê\ò Êïé- 175. 2.
íùíßáò, V.A., 45. 176. 9.
119. 67. 177. 36.
120. ‘Ç TðáíáóôáôéêÞ Ì@æá, V.A., 74. 178. 37.
121. 78. 179. 55.
122. ‘Ç TðáíáóôáôéêÞ Ì@æá, V.A., 77. 180. 93.
123. 78. 181. 147.
124. 104. 182. 151.
125. 102. 183. 147.