WYTRZYMAŁOŚĆ MATERIAŁÓW

ŚCINANIE

Ścinanie dzielimy na czyste i techniczne.

ŚCINANIE CZYSTE

Rozpatrzmy prostopadłościan o grubości jednostkowej (rys. 1) obciąŜony

w dwóch kierunkach (płaski stan napręŜenia) napręŜeniami głównymi σ1 = σ
i σ2 = – σ. Wytnijmy w prostopadłościanie (w myśli) inny prostopadłościenny
element obrócony względem osi 1, 2 o kąt α = π/4.

Rys.1. ObciąŜenie prostopadłościanu w przypadku czystego ścinania.

Po podstawieniu przyjętych napręŜeń do wzorów na σθ i τθ oraz uwzględnieniu,

Ŝe θ = α = π/4 otrzymamy:

1
 π π
σ α = σ1cos 2 α + σ 2sin 2 α = σcos 2 − σsin 2 = 0
4 4

σ1 − σ 2 σ − (− σ ) π
τα = − sin2α = − sin2 = −σ
2 2 4

a więc σα = 0, |τα| = |σ|.

ZaleŜności te są waŜne dla α = n×(π/4); n = 1, 3, 5, 7.

Prawo Hooke’a przy ścinaniu

Rozpatrzmy odkształcenia prostopadłościanu ABCD pokazanego na rys. 1,

znajdującego się w płaskim stanie napręŜenia (rys. 2). Prostopadłościan ten
zmieni swój kształt z prostokątnego na rombowy pod wpływem napręŜenia
stycznego τ.

Rys. 2. Zmiany kształtu prostopadłościanu pod wpływem napręŜeń stycznych.

Miarą zmiany kształtu jest odkształcenie postaciowe γ.

Stwierdzono doświadczalnie, Ŝe wartość kąta odkształcenia postaciowego γ jest

wprost proporcjonalna do wartości napręŜenia stycznego τ. Jest to prawo
Hooke’a przy ścinaniu:

τ
γ= ,
G
w którym G – moduł spręŜystości poprzecznej (moduł Kirchhoffa).

2
Przykładowe wartości modułu Kirchhoffa: Stal → G = 0,81 × 105 MPa
Miedź → G = 0,48 × 105 MPa
Ołów → G = 0,07 × 105 MPa
Szkło → G = 0,27 × 105 MPa

ŚCINANIE TECHNICZNE

JeŜeli jako siła wewnętrzna wystąpi wyłącznie siła poprzeczna T, uwaŜa się to
za prosty przypadek wytrzymałości pręta, nazywając go ścinaniem pręta.
W praktyce realizacja czystego ścinania jest niemoŜliwa (między siłami tnącymi
występuje zawsze jakaś skończona odległość – zakłócenie momentem gnącym).
W wielu praktycznych przypadkach przyjmujemy załoŜenie o jednorodności
napręŜenia tnącego w przekroju poprzecznym i pomijamy zginanie jako małe.
Jest to ścinanie techniczne.
(Omówić rzeczywisty rozkład napręŜeń tnących na przykładzie prostokątnego przekroju poprzecznego).

W obliczeniach inŜynierskich warunek wytrzymałościowy wyraŜa się wzorem:

T
τ= ≤ τ dop ,
A

gdzie: τdop (często oznaczane jako kt) – napręŜenie dopuszczalne na ścinanie,

T – siła tnąca, A – przekrój poddany ścinaniu.

Rozpatrzmy trzy praktyczne przypadki ścinania technicznego:

a) nitów i sworzni,
b) spoin,
c) klinów.

Obliczenia nitów i sworzni

Nity i sworznie są naraŜone na ścinanie w płaszczyźnie styku blach łączonych.

Łączone blachy wywierają teŜ nacisk na półwalcową powierzchnię nitu lub
sworznia. Nity i sworznie liczy się zatem na ścinanie i na docisk
powierzchniowy.

3
Rozpatrzmy połączenie nitowe – rys. 3.

Rys. 3. Połączenie nitowe.

Całkowity przekrój poprzeczny połączenia nitowego poddany ścinaniu wyraŜa

się wzorem:

π d 2n
A= nm
4
Po podstawieniu tego wzoru do warunku wytrzymałości na ścinanie
i uwzględnieniu, Ŝe T = P otrzymamy:

4P
τ= ≤ kt .
π d 2n n m

We wzorze tym: n – liczba nitów, m – liczba przekrojów ścinanych w nicie,

dn – średnica nitu.

W podobny sposób oblicza się napręŜenia tnące w sworzniach.

Połączenia nitowe i sworzniowe oblicza się takŜe na docisk powierzchniowy σd:

P P
σd = = ≤ kd ,
A g dn

gdzie: g – grubość blachy naciskającej na nit lub sworzeń, kd – napręŜenia

dopuszczalne na docisk.

4
Obliczenia spoin

Rozpatrzmy połączenie spawane na przykładzie kątownika przyspawanego do

płyty – rys. 4 i 5.

Rys. 4. Połączenie spawane.

Rys. 5. Przekrój poprzeczny m-m połączenia spawanego.

Kątownik przyspawano z dwóch stron spoinami o róŜnych długościach ze

względu na połoŜenie osi, wzdłuŜ której działa siła P. Spoina będzie ścinana
w płaszczyźnie zawierającej najmniejszy wymiar a grubości spoiny.

Całkowity przekrój ścinany spoiny wyrazi się wzorem:

2
A = l a = (l1 + l 2 ) g
2

5
 2
w którym l = l1 + l2, zaś a = g . RóŜne długości spoin po obydwu
2
stronach kątownika wynikają z połoŜenia siły P w płaszczyźnie rysunku (rys. 4).
Odpowiednie długości spoin wyznacza się z warunku równowagi momentów sił
tnących:

T1 = al1 k t i T2 = al 2 k t

w niebezpiecznych przekrojach spoin, wywołanych działaniem siły P,

względem punktu O na linii działania tej siły:

∑ M O = T1e1 − T2e 2 = al1k t e1 − al2 k t e 2 = 0 .

Z ostatniego równania, po przekształceniach, otrzymamy:

l1 e 2
= .
l 2 e1

Warunek wytrzymałości spoiny na ścinanie (uwzględniając, Ŝe T1 + T2 = P)

przyjmie postać:

T 2P
τ= = ≤ kt
A (l1 + l 2 )g 2

Obliczenia klinów

Rozpatrzmy klin o długości l, wysokości b i szerokości a w połączeniu korby

z wałem – rys. 6.

Rys. 6. Połączenie klinowe.

6
Klin, który umoŜliwia obrót wału wskutek przyłoŜenia do korby momentu Ms,
jest ścinany w przekroju:

A = al .

Wartość siły tnącej w klinie otrzymamy z równania równowagi momentów

(działających na połączenie korbowe) względem środka skręcania O:

∑ M O = MS − Tr = 0
MS
a stąd: T= .
r
Warunek wytrzymałości klina na ścinanie przyjmie postać:

T MS
τ= = ≤ kt .
A ral
Docisk powierzchniowy na styku klina z korbą i wałem obliczamy z zaleŜności:

T 2T
σd = = ≤ kd ,
bl bl
2
jeŜeli płaszczyzna ścinania klina leŜy w połowie jego wysokości.