Professional Documents
Culture Documents
9.3 Kurba Doiketa
9.3 Kurba Doiketa
Hau da, 𝑦𝑖 balio experimentak eta zuzen teorikoan dagozkien 𝑎 + 𝑏𝑥𝑖 balioen arteko keduren
karratuen batura. Beste era batetan esanda, erroreen karratuen batura
(xi,yi) errorea
xi
Y = a + bX
Karratu minimoen metodoak errorearen F funtzioaren minimoa ematen duten a eta b balioak
bilatzen ditu.
Badakigu puntu minimoak deribatua ezeztatzen duten balioen artean daudela. Kasu honetan
deribatu partzialak ezeztatzen dituzten balioen artean egongo dira:
𝜕𝐹 𝜕𝐹
=0 𝑒𝑡𝑎 =0
𝜕𝑎 𝜕𝑏
Bi baldintzok garatuko ditugu:
𝑛
𝜕𝐹
= ∑ 2[𝑦𝑖 − (𝑎 + 𝑏𝑥𝑖 )](−1) = 0
𝜕𝑎
𝑖=1
𝑛
𝜕𝐹
= ∑ 2[𝑦𝑖 − (𝑎 + 𝑏𝑥𝑖 )](−𝑥𝑖 ) = 0
{𝜕𝐵 𝑖=1
196
∑ 𝑦𝑖 = ∑ 𝑎 + ∑ 𝑏𝑥𝑖 ∑ 𝑦𝑖 = 𝑛𝑎 + 𝑏 ∑ 𝑥𝑖
{ → {
∑ 𝑥𝑖 𝑦𝑖 = ∑ 𝑎𝑥𝑖 + ∑ 𝑏𝑥𝑖2 ∑ 𝑥𝑖 𝑦𝑖 = 𝑎 ∑ 𝑥𝑖 + 𝑏 ∑ 𝑥𝑖2
𝑛 ∑ 𝑥𝑖 𝑦𝑖 − ∑ 𝑥𝑖 ∑ 𝑦𝑖 5(−180,6) − 5(−9,9)
𝑏 = = = −5
𝑛 ∑ 𝑥𝑖2 − (∑ 𝑥𝑖 )2 5 ∗ 39 − 52
−9,9 5
𝑎 = 𝑦̅ − 𝑏 𝑥̅ = − (−5) = 3
5 5
Beraz datuak doitzen dituen zuzena y = 3 - 5x da.
197
Badagiku biderkaketa eskalarra eta normaren artean Cauchy-Schwarz desberdintza betetzen
dela:
𝑢1 𝑣1 + ⋯ + 𝑢𝑛 𝑣𝑛
−1 ≤ ≤1
√𝑢12 + ⋯ + 𝑢𝑛2 √𝑣12 + ⋯ + 𝑣𝑛2
I ZONA II ZONA
(𝑥̅ , 𝑦̅)
198
Adibidea. Izan bitez ondorengo datuak:
X 120 150 130 130 160
Y -142 -51 -109 -110 -18
x y x2 y2 xy
120 -142 14400 20164 -17040
150 -51 22500 2601 -7650
130 -109 16900 11881 -14170
130 -110 16900 12100 -14300
160 -18 25600 324 -2880
690 -430 96300 47070 -56040
𝑛 ∑ 𝑥 𝑖 𝑦𝑖 − ∑ 𝑥 𝑖 ∑ 𝑦𝑖
𝑏 = 𝑛 ∑ 𝑥𝑖2−(∑ 𝑥𝑖)2
= 3,05555556 𝑎 = 𝑦̅ − 𝑏 𝑥̅ = 507,666667
𝑛 ∑ 𝑥 𝑖 𝑦𝑖 − ∑ 𝑥 𝑖 ∑ 𝑦𝑖
𝑟= = 0,99966959
√𝑛 ∑ 𝑥𝑖2−(∑ 𝑥𝑖 )2 √𝑛 ∑ 𝑦𝑖2 −(∑ 𝑦𝑖 )2
ALDAGAIEN ORDENA
Koerlazio linealeko koefizientea x eta y aldagaiekiko simetrikoa da.
Baina a eta b koefizienteak aldatu egiten dira aldagaien paperak aldatuz: b koefizientearen
zatitzailean y aldagaiaren datuak azalduko lirateke, hau aldagai independentetzat y
𝑛 ∑ 𝑥 𝑖 𝑦𝑖 − ∑ 𝑥 𝑖 ∑ 𝑦 𝑖
aukeratzen bada: 𝑏′= 𝑎′ = 𝑥̅ − 𝑏 𝑦̅
𝑛 ∑ 𝑦𝑖2 −(∑ 𝑦𝑖)2
Hau da, aldagaien paperak aldatuz bi doiketa zuzen desberdin lortzen dira, biak (𝑥̅ , 𝑦̅) puntutik
pasatzen direlarik.
y= a + bx
Ohizkoa da, X bezala neurri zehatzenak
x = a’+b’y
Aukeratzea.
(𝑥̅ , 𝑦̅)
199
1. Jatorri aldaketa.
2. Eskala aldaketa.
Ondorengo motakoak dira: x’ = x / u eta y’ = y / v
x – 𝑥0 y – 𝑦0
3. Jatorri eta eskala aldaketa: 𝑥′ = 𝑢
𝑦′ = 𝑣
X = x - 138 Y = y + 86 X2 Y2 XY
-18 -56 324 3136 1008
12 35 144 1225 420
-8 -23 64 529 184
-8 -24 64 576 192
22 68 484 4624 1496
0 0 1080 10090 3300
B= 3,05555556
A= 0
R= 0,99966959
PROPIETATEA
Ondorengo formula betetzen da: ∑𝑛𝑖=1 (𝑥𝑖 − 𝑥̅ ) = 0
200
Frogapena. ∑𝑛𝑖=1 (𝑥𝑖 − 𝑥̅ ) = ∑𝑛𝑖=1 𝑥𝑖 − 𝑛𝑥̅ = 𝑛𝑥̅ − 𝑛𝑥̅ = 0
ln 𝑌 = ln 𝐴 + ln 𝑒 𝐵𝑋 = ln 𝐴 + 𝐵 𝑋 → 𝑦 = 𝑎 + 𝑏𝑥
Orduan ondorengo aldaketak egingo ditugu: y = ln 𝑌 𝑥=𝑋
Eta {(𝑥𝑖 , ln 𝑦𝑖 )} 𝑛𝑖=1 datuei y = a + bx zuzena doituko diegu, kurba esponentzialaren
parametroak 𝐴 = 𝑒 𝑎 , 𝐵 = 𝑏 izango direlarik.
ln 𝑌 = ln 𝐴 + ln 𝑒 𝐵𝑋 = ln 𝐴 + 𝐵 𝑋 → 𝑦 = 𝑎 + 𝑏𝑥
Aldagai aldaketa: y = ln 𝑌 𝑥=𝑋
x=X Y y = ln Y x2 y2 xy
0,1 6,42 1,859 0,01 3,456 0,186
0,2 8,24 2,109 0,04 4,448 0,422
0,25 9,34 2,234 0,0625 4,991 0,559
0,3 10,59 2,36 0,09 5,57 0,708
0,4 13,59 2,609 0,16 6,807 1,044
1,25 11,171 0,3625 25,272 2,919
201
Koerlazio linealeko kofizientea ezin da 1 baino handiagoa izan. Baina borobilketa erroreetatik,
zerbait pasatu egin da.
Karratu minimoen metodoa erroreekiko oso sentibera denez, kalkuluak ahal den zehatz egin
behar dira, nahiz eta emaitzak hamartar gutxi batzurekin azatzen baditugu ere.
Ondoren kurba esponentzialaren parametroak lortuko ditigu:
𝐴 = 𝑒 𝑎 = 4,99756103 , 𝐵 = 𝑏 = 2,501
x=X Y y = ln Y x2 y2 xy
0,1 6,42 1,859 0,01 3,456 0,186
0,2 8,24 2,109 0,04 4,448 0,422
0,25 9,34 2,234 0,0625 4,991 0,559
0,3 10,59 2,36 0,09 5,57 0,708
0,4 13,59 2,609 0,16 6,807 1,044
1,25 11,171 0,3625 25,272 2,919
202
Ondoren kurba potentzialaren parametroak lortuko ditigu:
∑ 𝑦𝑖 = ∑ 𝑎 + ∑ 𝑏𝑥𝑖 + ∑ 𝑐𝑥𝑖 2
∑ 𝑦𝑖 = 𝑛 𝑎 + 𝑏 ∑ 𝑥𝑖 + 𝑐 ∑ 𝑥𝑖 2
∑ 𝑥𝑖 𝑦𝑖 = 𝑎 ∑ 𝑥𝑖 + 𝑏 ∑ 𝑥𝑖 2 + 𝑐 ∑ 𝑥𝑖 3
2 2 3 4
{∑ 𝑥𝑖 𝑦𝑖 = 𝑎 ∑ 𝑥𝑖 + 𝑏 ∑ 𝑥𝑖 + 𝑐 ∑ 𝑥𝑖
Adibidea. Doitu ondorengo datuei parabola baten ekuazioa
x 2,2 2,5 2,6 3,1 3,5 3,7
y 17 18 18 19 19 19
x y x2 x3 x4 xy x2y
2,2 17 4,84 10,648 23,4256 37,4 82,28
2,5 18 6,25 15,625 39,0625 45 112,5
2,6 18 6,76 17,576 45,6976 46,8 121,68
3,1 19 9,61 29,791 92,3521 58,9 182,59
3,5 19 12,25 42,875 150,0625 66,5 232,75
3,7 19 13,69 50,653 187,4161 70,3 260,11
17,6 110 53,4 167,168 538,0164 324,9 991,91
203
110 = 6 𝑎 + 17,6 b + 53,4 c
{324,9 = 17,6 a + 53,4 b + 167,168 c
991,91 = 53,4 a + 167,168 b + 538,0164c
19.5
19 y = -1.3775x2 + 9.4372x + 2.9104
R² = 0.988
18.5
18
17.5
17
16.5
0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4
11017,6 53,4
| 324,9
53,4 167,168 |
6 17,6 53,4
991,91 167,168 538,0164
∆ = |17,6 53,4 167,168 | 𝑎=
53,4 167,168 538,0164
∆
ARIKETAK
1. Zirkuitu batetan erresistentzaren boltaia jaitsierak V=IR Ohmen legea jarraitzen du.
Iturraren balioa Viturria=0.6±0.1(V) eran zehaztuta dago eta neurketak egin dira egiaztatzeko:
Doitu zuzen bat datuoi, iturriaren boltaia lortzeko. Doiketaren ontasuna aztertu.
Ebazpena.
204
x=R y = 1/I x=I y = 1/R
1,0 1,6949 0,59 1
4,6 7,1429 0,14 0,2173913
3,2 5,2632 0,19 0,3125
5,6 9,0909 0,11 0,17857143
2,3 3,7037 0,27 0,43478261
r = 0,99874222 r = 0,99973088
b = 1,72148644
V = 0,58089334
a = -0,01893741
2. Pendulu sinple batetan sokaren luzera eta aldia neurtu dira. Doitu ondoren agertzen den
ekuazioa eta aztertu doiketaren ontasuna:
L(m) T(s)
𝐿
𝑇 = 2𝜋 √𝑔 0,229 0,9609
0,292 1,0980
0,340 1,1753
0,455 1,3367
0,560 1,5000
0,570 1,5205
0,600 1,5501
0,650 1,6302
1,408 2,3985
Ebazpena. 1,601 2,5200
x = √𝐿 y = T x2 y2 xy
0,4785 0,9609 0,229 0,9233 0,4598
0,5404 1,0980 0,292 1,2056 0,5934
0,5831 1,1753 0,34 1,3813 0,6853
0,6747 1,3367 0,4552 1,7868 0,9019
0,7483 1,5000 0,56 2,2500 1,1225
0,755 1,5205 0,57 2,3119 1,148
0,7746 1,5501 0,6 2,4028 1,2007
0,8062 1,6302 0,65 2,6576 1,3143
1,1866 2,3985 1,408 5,7528 2,8461
1,2653 2,5200 1,601 6,3504 3,1886
7,8127 15,6902 6,7052 27,0225 13,4606
205
b = 1,9993
a = 0,007
r = 0,99972409
1
Ondoren g lor dezakegu: 𝑏 = 2𝜋 √𝑔 → 𝑔 = 9,88
3. Ondorengo datuek bakteria kolonia baten hazkundeari dagokie kultibo-ingurune zehatz batean.
14 hilabetetan zehar, bakterien hazkundea neurtu da. Lortutako datuak hauexek dira.
(a) Minimo karratuen metodoa garatuz, puntuak doitzeko kurba esponentziala (y = Aebx)
kalkulatu.
(b) Doiketa on bat lortzen al da?
(c) Zein izango da bakterai kopurua 15 hilabetete pasatzean?
Ebazpena.
𝑥=𝑋
𝑦=ln 𝑌
𝐵𝑋
𝑌 =𝐴𝑒 ⇒ ln 𝑌 = ln 𝐴 + 𝐵𝑋 ⇒
X=x Y y = ln Y 𝑥2 𝑦2 xy
0 2 0,69314718 0 0,48045301 0
2 6 1,79175947 4 3,210402 3,58351894
6 18 2,89037176 36 8,3542489 17,3422305
10 110 4,70048037 100 22,0945157 47,0048037
14 540 6,29156914 196 39,5838422 88,081968
32 16,3673279 336 73,7234618 156,012521
𝑛 ∑ 𝑥𝑦 −∑ 𝑥 ∑ 𝑦
𝑟= =
√𝑛 ∑ 𝑥 2− (∑ 𝑥)2 √𝑛 ∑ 𝑦 2− (∑ 𝑦)2
16,3673279 32
𝑎= 𝑦̅ − 𝑏𝑥̅ = − 0,39 ∗ = 0,77
5 5
t V(V) t V(V)
0,0 5,30 Vo 6,0 2,88
0,5 5,04 6,5 2,74
1,0 4,79 7,0 2,61
1,5 4,55 7,5 2,48
2,0 4,33 8,0 2,35
2,5 4,11 8,5 2,24
3,0 3,91 9,0 2,13
3,5 3,72 9,5 2,02
4,0 3,53 10,0 1,92
4,5 3,36 10,5 1,83
5,0 3,19 11,0 1,74
5,5 3,03 11,5 1,65
Ebazpena.
207
𝑉0 = 𝑒 𝑎 = 5,2994638 1
− = 𝑏 → 𝐶 = 0,1 10−3
𝑅𝐶
Ebazpena.
Bi eratan egin dezakegu.
a) Ekuazioa t aldagaiaz zatituz eta x = t y = Y/t eginez zuzen bat doitu dezakegu:
𝑌 𝑔
𝑡
= 𝑣0 + 2 𝑡 → 𝑦 = 𝑎 + 𝑏 𝑥
x = t (s) Y (m) y = Y/ t x2 y2 xy
0 0,000
0,034982 0,050 1,4293065 0,00122374 2,043 0,05
0,063638 0,100 1,57138816 0,0040498 2,469 0,1
0,088572 0,150 1,69353746 0,007845 2,868 0,15
0,110918 0,200 1,80313385 0,0123028 3,251 0,2
0,131376 0,250 1,90293509 0,01725965 3,621 0,25
0,150306 0,300 1,99592831 0,02259189 3,984 0,3
0,579792 10,3962294 0,06527288 18,2364304 1,05
b = 4,90909407
a = 1,25832932
r = 0,9999968
x = t (s) Y (m) x2 x3 x4 xy x2 y
0 0,000 0 0 0 0 0
0,034982 0,050 0,00122374 4,2809E-05 1,4975E-06 0,0017491 6,1187E-05
0,063638 0,100 0,0040498 0,00025772 1,6401E-05 0,0063638 0,00040498
0,088572 0,150 0,007845 0,00069485 6,1544E-05 0,0132858 0,00117675
0,110918 0,200 0,0123028 0,0013646 0,00015136 0,0221836 0,00246056
0,131376 0,250 0,01725965 0,0022675 0,0002979 0,032844 0,00431491
0,150306 0,300 0,02259189 0,0033957 0,00051039 0,0450918 0,00677757
0,579792 1,05 0,06527288 0,00802318 0,00103909 0,1215181 0,01519596
208
∑ 𝑦𝑖 = 𝑛 𝑎 + 𝑏 ∑ 𝑥𝑖 + 𝑐 ∑ 𝑥𝑖 2
∑ 𝑥𝑖 𝑦𝑖 = 𝑎 ∑ 𝑥𝑖 + 𝑏 ∑ 𝑥𝑖 2 + 𝑐 ∑ 𝑥𝑖 3
2 2 3 4
{∑ 𝑥𝑖 𝑦𝑖 = 𝑎 ∑ 𝑥𝑖 + 𝑏 ∑ 𝑥𝑖 + 𝑐 ∑ 𝑥𝑖
𝑦 = 𝑎 + 𝑏𝑥 + 𝑐𝑥 3 → 𝑌 = 1,26 𝑡 + 4,89𝑡 2
𝑛 ∑ 𝑥 𝑖 𝑦𝑖 − ∑ 𝑥 𝑖 ∑ 𝑦𝑖
𝑟= = -0,97293219
√𝑛 ∑ 𝑥𝑖2−(∑ 𝑥𝑖)2√𝑛 ∑ 𝑦𝑖2 −(∑ 𝑦𝑖 )2
𝑛 ∑ 𝑥𝑖 𝑦𝑖 − ∑ 𝑥𝑖 ∑ 𝑦𝑖
𝑏 = = −8,05636314
𝑛 ∑ 𝑥𝑖2 − (∑ 𝑥𝑖 )2
𝑎 = 𝑦̅ − 𝑏 𝑥̅ = 277,546215
209
200
0
0 10 20 30 40 50 60
-50
-100
-150
-200
s x = s2 𝐼 y = ln 𝐼
0,4 0,16 4,61 1,52822786
0,8 0,64 4 1,38629436
1,2 1,44 1,77 0,57097955
1,6 2,56 1,14 0,13102826
2,0 4,00 0,72 -0,32850407
2,4 5,76 0,2 -1,60943791
𝑛 ∑ 𝑥 𝑖 𝑦𝑖 − ∑ 𝑥 𝑖 ∑ 𝑦𝑖
𝑟= = - 0,98887251
√𝑛 ∑ 𝑥𝑖2−(∑ 𝑥𝑖)2√𝑛 ∑ 𝑦𝑖2 −(∑ 𝑦𝑖 )2
𝑛 ∑ 𝑥 𝑖 𝑦𝑖 − ∑ 𝑥 𝑖 ∑ 𝑦𝑖
𝑏 = 𝑛 ∑ 𝑥𝑖2−(∑ 𝑥𝑖)2
= − 0,53992092
210
𝑎 = 𝑦̅ − 𝑏 𝑥̅ = 1,58997278 → I0 = 4,90361547
2
Ekuazioa ondorengoa da: 𝐼 = 4,9 𝑒 −0,54𝑠
𝐾
8. Torsio pendulu baten aldiaren ekuazioa 𝑇 = 2𝜋 √ da, non K hariaren konstante
𝐼
ezaugarria eta I zintzilik eta oszilatuz ipintzen dn gorputzaren inertzia momentua diren.
Ondorengo datuetarako estimatu K
Ebazpena.
euskarri finkoa
k torsio konstantedun
haria
gorputz oszilatzailea
I ( kg m2 ) 𝑥 = 1/√𝐼 𝑦 =T (s)
0,5 1,41 1,45
1,0 1,00 1,03
1,5 0,82 0,87
2,0 0,71 0,74
2,5 0,63 0,67
𝑛 ∑ 𝑥 𝑖 𝑦𝑖 − ∑ 𝑥 𝑖 ∑ 𝑦𝑖
𝑟= = 0,99957949
√𝑛 ∑ 𝑥𝑖2−(∑ 𝑥𝑖)2√𝑛 ∑ 𝑦𝑖2 −(∑ 𝑦𝑖 )2
𝑛 ∑ 𝑥 𝑖 𝑦𝑖 − ∑ 𝑥 𝑖 ∑ 𝑦𝑖
𝑏 = 𝑛 ∑ 𝑥𝑖2−(∑ 𝑥𝑖)2
= 0,99
𝑏
𝑎 = 𝑦̅ − 𝑏 𝑥̅ = 0,04292942 → 𝐾 = (2𝜋)2 =0,02505482
0,025
Beraz ekuazioa 𝑇 = 2𝜋 √ 𝐼
da.
211
9. Etxebizitzen teilatu materalen kalitatea X indizearen bidez sailkatzen da.
R
Egoera oneko Y iraupenak kurba potentziala jarraitzen duela uzten da.
Ebazpena.
Loraritmo hamartarrak aplikatu:
log 𝑌 = log 𝐴 + 𝐵 log 𝑋
𝑍𝑢𝑧𝑒𝑛𝑎 𝑑𝑜𝑖𝑡𝑧𝑒𝑘𝑜 𝑎𝑙𝑑𝑎𝑘𝑒𝑡𝑎𝑘 𝑦 = 𝑎 + 𝑏𝑥 ∶ 𝑦 = log 𝑌 𝑥 = log 𝑋
X Y x = log X y = log Y
1 52 0 1,716003344
1,5 84 0,17609126 1,924279286
2 153 0,30103 2,184691431
3 267 0,47712125 2,426511261
4 644 0,60205999 2,808885867
4,5 573 0,65321251 2,758154622
2,20951501 13,81852581
𝑛 ∑ 𝑥 𝑖 𝑦𝑖 − ∑ 𝑥 𝑖 ∑ 𝑦𝑖
𝑟= = 0,98947309 Doiketa onargarria
√𝑛 ∑ 𝑥𝑖2−(∑ 𝑥𝑖 )2 √𝑛 ∑ 𝑦𝑖2 −(∑ 𝑦𝑖 )2
𝑛 ∑ 𝑥 𝑖 𝑦𝑖 − ∑ 𝑥 𝑖 ∑ 𝑦𝑖
𝑏 = 𝑛 ∑ 𝑥𝑖2−(∑ 𝑥𝑖)2
=1,72 𝑎 = 𝑦̅ − 𝑏 𝑥̅ = 1,67 → A = 46,78
212