Bilişim ve Eğitim Teknolojileri

A-)TELEREHABİLİTASYON
B-)MOBİL UYGULAMALAR
C-)ÖZEL GEREKSİNİMLİ ÇOCUKLAR VE TEKNOLOJİ
TELEREHABİLİTASYON
Telesağlık
•Telesağlık, sağlıkla ilgili hizmetlerin bilgi ve
iletişim teknolojilerini kullanarak kişi veya
hastalara ulaştırılmasıdır.
•Telesağlık; klinik (koruyucu, iyileştirici,
destekleyici) ya da klinik dışı ( eğitim, sistem
entegrasyonu, hasta kayıtları, elektronik sevk)
farklı yaklaşımları içerir.
Teletıp
•Telesağlığın bir alt dalı olan teletıp ise Dünya
Sağlık Örgütü’ne göre ‘’bireylerin ve toplumların
sağlık düzeylerinin iyileştirilmesi, hastalık ve
kazaların önlenmesi ve sağlık profesyonelleri
tarafından bilgi ve iletişim teknolojileri
kullanarak sağlık hizmetlerinin verilmesi’’
şeklinde tanımlanmaktadır.
Telerehabilitasyon hizmetleri temel olarak şu
başlıklara hizmet vermektedir:
-Hastanın fonksiyonel durumunun
değerlendirilmesi
-Hastanın uzaktan klinik yönetimi
-Rehabilitasyon programlarının uzaktan yönetimi
-Hastanın veya bakım verenin ihtiyaçlarını
belirleme
-Profesyonellerin ve bakım verenlerin eğitimi
Telekonsültasyon
• Hasta ile rehabilitasyon uzmanı arasında interaktif
video konferansı kullanılarak yapılan görüşme
yöntemidir.
• Bunu yanısıra hastayı takip eden sağlık profesyonelleri arasında
hastaya ait bulguların incelenmesi ve değerlendirilmesi için yapılan
görüşmeler de buna dahil edilebilir.
• Yardımcı cihaz, ortez, tekerlekli sandalye reçetesi oluşturmak ya da bu
cihazların nasıl kullanıldığına yönelik yapılan konferanslar buna örnek
verilebilir.
Teleevbakımı
•Bir terapistin hastanın evindeki rehabilitasyon
müdahalelerini uzaktan koordine etmesidir.
•Örneğin; hastanın kendi evinde günlük yaşam
aktivitelerinin uzaktan bir terapistin gözlemi ile
düzenlenmesi ve çalışılması teleevbakımı
uygulamasıdır.
 Teleizlem
• Terapistin hastayı izleme veya değerlendirmesine olanak
sağlayan teknolojiyi kullandığı klinik bir uygulamadır.
Hastanın herhangi bir durumdaki davranışlarını izleme ve
bazı parametreleri ölçüp değerlendirme amacıyla yapılan bir
uygulamadır.
• Teleizlemin bir örneği bağımsız yaşam telemonitörüdür. Basit acil
durum çağrı düğmesinden sofistike ev sensörlerine kadar çeşitli
cihazların kullanıldığı bu sistemde amaç hastaların sağlık ve
güvenlikleri izlenirken bağımsız olarak yaşamalarını sağlamaktır.
Teleterapi
• Telerehabilitasyon hizmetlerinin en görünür uygulaması olan
teleterapi, hastanın terapist tarafından uzaktan yönetilen
bir terapi protokolü kullanılarak evde terapatik faaliyetler
gerçekleştirdiği bir telerehabilitasyon modelidir.

• telenöro/ortopedik rehabilitasyon,
• teleodyoloji/teledil-konuşma ve
• cerrahi sonrası teleeğitim
Teleterapinin üç farklı çeşididir.
•Telenöro/ortopedik rehabilitasyon; nörolojik ya
da ortopedik rehabilitasyon tedavisinin uzaktan
verildiği
•Teleodyoloji/teledil-konuşma; uzaktan işitme,
konuşma terapisi hizmetlerinin sunulduğu
•Cerrahi sonrası teleeğitim ise cerrahi sonrası
rehabilitasyon uygulamalarının uzaktan
sunulduğu klinik uygulamadır.
Telerehabilitasyon Teknolojileri
Metin Tabanlı Teknolojiler
• Bazı basit bilgilerin ya da kayıtların raporlar halinde
görüntülenmesini sağlar. Bu tür veriler genellikle dil temelli
olarak iletişim sağlayan verilerdir. Metin teknolojisinin dil
temelli olmayan bir örneği; bireyin genel uygunluğunu ve
aktivite düzeyini kendisini uzaktan takip eden klinisyene
tekerlekli sandalyesinden e-posta göndermesidir.
• Başka bir örnek kişiye ilaçlarını hatırlatan kısa mesaj
uygulamasıdır.
Ses Tabanlı Teknoloji
•Telefon kullanımı, sesli görüşme, hoparlör veya
telekonferans sisteminin kullanılması ses
teknolojisinin en yaygın kullanım türleridir.
•İşitme engelli bireyler için ise işaret dili veya
dudak okuma ile birlikte kullanılabildiği için
videofonlar kullanışlı olabilir.
•PDA’lar (Kişisel Dijital
Asistanlar) avuç içi
bilgisayarlar veya el tipi
mobil bilgi işlem olarak da
bilinen el bilgisayarlarıdır.
Yeni PDA’lar hem renkli
ekranlara hem de ses
özelliklerine sahiptir ve
taşınabilir ortam
yürütücüleri olarak kullanımı
mümkündür.
 Görsel Temelli Teknolojiler
• Video konferanslar en sık
kullanılan görsel temelli
teknoloji örneğidir.
Klinisyenler Skype gibi
popüler uygulamalar
kullanarak masaüstü
kontrolü, iş koçluğu ve
kariyer geliştirme
danışmanlığı gibi
telerehabilitasyon
hizmetlerini bu yolla
sunabilir.
Telerehabilitasyon Uygulama Örnekleri
• Hafıza, hatırlama, problem çözme, dikkat gibi kognitif
becerilerde sorun yaşayan hastalarda e-posta yöntemi
alternatif bir telerehabilitasyon yöntemidir. (nörolojik
rehabilitasyon örneği)
• Terapist oyunları bir çocuğa göre dizayn edip video konferans
gibi yöntemlerle oyun sırasında gerçek zamanlı olarak çocuğu
gözlemleyip yönergeler verebilir. (pediatrik rehabilitasyon
örneği)
• SAPHIRE sistemi kardiyovasküler hastalıklara uygulanan
örnek bir telerehabilitasyon yöntemidir. Hastaların EKG’sini,
kan basıncını ve oksijen doygunluğunu gerçek zamanlı olarak
kontrol etmek için dokunmatik ekranlı, kablosuz, sensörlü
bisikletten oluşur.
• Hastanede bulanan terapist egzersizleri kişiselleştirmek için
hastanın bilgisayarına uzaktan bağlanabilir. Rehabilitasyon
sırasında hastanın sağlık durumunu gerçek zamanlı takip
edebilir. (kardiyopulmoner rehabilitasyon örneği)
• Dil-konuşma bozukluğu yaşayan bir hasta için terapist,
hastanın ilgisine, dikkat yeteneğine ve öğrenme şekline göre
kaynakları ve materyalleri değiştirebilir ve çeşitlendirebilir,
video konferans yöntemini kullanabilir. (dil-konuşma
rehabilitasyonu örneği)
• Omuz replasmanı sonrası sonrası video konferans ile verilen
ev programının klasik rehabilitasyon programına göre ağrı,
eklem hareket açıklığı, özürlülük skoru ve yaşam kalitesi
açısından üstün olduğu belirtilmiştir. (ortopedik
rehabilitasyon örneği)
Avantajları Dezavantajları

• Kırsal kesimde ve şehir • Yüzyüze etkileşim kaybolabilir.

merkezinde yaşayan bireyler • Teknik altyapı mecburiyeti vardır.
rehabilitasyon hizmetlerinden
eşit oranda faydalanabilir. • Güvenlik ve gizlilik sınırlıdır.
• Ciddi bilişsel bozukluğa sahip • Motor fonksiyonun tedavisi için
hastaların yorucu yolculuklar etkin olduğuna dair kanıtlar
yapmaları önlenir. yetersizdir.
• Daha az maliyetlidir.
• Hastanın doğal ortamında
rehabilitasyon fırsatı sunar.
Rehabilitasyonda Mobil Uygulamalar

•Mobil uygulamaların rehabilitasyon sürecinde

kullanımı gittikçe yaygınlaşmaktadır. Bunun
sebepleri arasında insanların telefonlarını sürekli
yanlarında taşımaları ve bireylerin kendi yaşam
ortamlarında anlık veri toplanabilmesidir.
•Hasta odaklı uygulamalar semptomların erken
belirlenmesi yoluyla kronik tıbbi durumların
yönetiminde bireylere yardımcı olur.
•Örneğin iTriage adlı uygulama self diagnoz imkanı
sunarak bireyleri tedavi programına
yönlendirmektedir fakat alanında uzman bir
klinisyenle doğrudan etkileşimin önüne geçmesi
ve olası riskleri nedeniyle tavsiye edilmemektedir.
Milani ve ark. Rehabilitasyonda vücut pozisyon ölçümü
için kullanılan uygulamalar ile ilgili oluşturdukları bir
derlemede gonyometrik ölçüm yapmayı sağlayan mobil
aplikasyonları incelemişlerdir. Derlemede alt ve üst
ekstremite eklem açılarının ölçümü için 7, servikal ve
lumbal bölge ölçümü için 3, Cobb açısı ölçümü için 1
olmak üzere toplam 12 adet geçerlilik ve güvenilirliği
yapılmış aplikasyona yer verilmiştir.
Onlardan bazıları;
 Özel Gereksinimli Çocuklar ve Teknoloji

‘’Birçok insan için teknoloji, bazı şeyleri

kolaylaştırmaktır. Engelli bireyler için teknoloji,
birşeyleri mümkün kılmaktır.’’
Mary Pat Radabaugh
 Yardımcı Teknolojinin Kazandırdıkları
Öğrenim
Hakkı/Okuyabilme Öğrenim
Pozitif Becerisi Hakkı/Yazabilme
Davranış Becerisi
Özelliği

Günlük Yardımcı İletişim Becerisi

Yaşam Teknoloji

Öğrenebilme
Erişim/Ulaşım Becerisi

Kendine Güven
Özel Gereksinimli Çocuklarda Kullanılmak Üzere
Tasarlanmış Yardımcı Teknoloji Örnekleri
Kategori Ürün Örnekleri

Fiziksel Mobilite Baston, yürüteç, akülü tekerlekli sandalye, üç tekerlekli bisikler

Protez kol veya bacak, düşük ayak destekleyici cihazlar
Uyarlanmış mutfak araç gereçleri, giyinme yardımcıları
Görme Gözlük, büyüteç, büyük yazılımlı bilgisayar programları, GPS benzeri navigasyon cihazları,
Braille sistemleri, sesli kitaplar

İşitme Kulaklık, işitme yardımcıları, yüksek sesli telefonlar

İletişim Metinli iletişim kartları, yazılı iletişim tahtası, sembol veya resimler

Kognisyon Görev listeleri, resimli program ve takvimler, zamanlayıcılar, manuel veya otomatik
hatırlatıcılar, uyarlanmış oyun ve oyuncaklar, uyarlanmış görev listeli smartfonlar
Postüral Düzgünlüğü Sağlamak Amacıyla
Kullanılan Yardımcı Teknolojiler
• Özel oturma düzenekleri, uyku sırasında kullanılan
destekleyiciler, uyarlanmış bisikletler, ortezler ve yürüme
yardımcıları postüral düzgünlüğü sağlamak amacıyla
kullanılan mekanik yardımcılardandır.
• Tasarımlarında biyomekanik faktörler göz önünde
bulundurulur. Cihaza yerleştirilen parçalarda eklem
pozisyonunu korumak ve sürdürmek için verilen kuvvetler
büyük önem taşır.
• Bu cihazlarda olması gereken özellikler şöyle sıralanabilir:

- Simetrik pozisyonun sağlanması

- Vücut ağırlığının destek yüzeyi içinde tutulması
- Nötral pelvik pozisyon veya anterior pelvik tilt
- Nötral eklem pozisyonları
- Hareketle birlikte stabilitenin sürdürülebilirliği
 Oturma Yardımcıları
• Çocuklarda ideal oturma pozisyonu; pelvis düzgün
pozisyonda, kalça, diz ve ayak bileği 90 derece, femur
horizontal pozisyonda, lateral düzlemde omurga
düzgün, anteriyor ve posteriyor bakış açısı ile doğal
omurga eğrilikleri (lumbal lordoz ve torakal kifoz)
görülecek şekildedir. Kalçalar nötral veya hafif
abduksiyonda olmalıdır.
Çocuk oturma pozisyonunda
desteklenirken, oturma
postürü, özellikle dikkat
edilmesi gereken bir faktördür.
Çocuğun ayaklarının yer ile
tam temasta olması ve pelvik
nötralizasyonun sağlanması
önemlidir.
Yanda özel gereksinimli
çocuklar için kullanılan CAPS II
oturma sistemi görülmektedir.
• CAPS II oturma sisteminin belirgin özellikleri;
-ayak dayama yeri,
-diz sabitleyicisi,
-kalça, diz ve ayak bileğindeki 90 derecelik açının
korunabilmesi ve ayakların dayama noktasına
erişimi için boy ayarlamasının yapılabildiği
ayarlanabilir oturma derinliği,
-pelvik düzgünlük için sakral ped,
-pelvik rotasyonu ve posterior tilti engellemek için
lateral torasik ve pelvik pedler,
-rahat sırt desteği,
-kol dayama noktaları ve
-anteriyor göğüs desteğine sahip olmasıdır.
 Ayakta Durma Yardımcıları
• Özellikle muskuloskeletal, biyomekanik,
fizyolojik, duyusal, psikolojik emosyonel
ve sosyal kazanımları nedeniyle ayakta
bağımsız duramayan çocuklar için
önerilmektedir.
• Günde bir saatten fazla ayakta durmak;
-kemik mineral yoğunluğunu arttırır,
-motor gelişimi destekler,
-sindirim sitemini hızlandırır,
-kognitif yetenekleri arttırır.
•Çocuk ayakta dururken ayaklarının tam temasta
olması, femurun vertikal düzlemde
desteklenmesi ve gövdenin de düzgün bir
şekilde pozisyonlanması ve desteklenmesi
gerekir. Çocuğun pelvik bantlarla sabitlenmesi
ve üst ekstremiteleri için destek noktası
sağlamak, oyun aktivitelerini
gerçekleştirebilmesi bakımından önemlidir.
 Aktif Egzersiz Katılımını Destekleyen Teknolojik
Yardımcılar
• Son yıllarda çocuklarda fiziksel ve kognitif gelişimi
desteklemek amacıyla ‘’insansı robot’’ kullanımı
oldukça yaygınlaşmıştır. Özellikle yürüme problemi olan
çocuklarda yürümeyi desteklemek amacıyla kullanılan
ekzoskeletonlar (dış iskeletler) hem aktif egzersiz
katılımını desteklemekte, hem de çocuğun
rehabilitasyona katılımı konusunda motivasyon
sağlayarak fonksiyon kazanımına yardımcı
olabilmektedir.
 Evde Yardımcı Teknoloji
• Pozisyonlama: Özel olarak geliştirilmiş tekerlekli
sandalyeler ve oturaklar, ayakta durma
yardımcıları, uyumlandırılmış masa ve sehpalar,
özel koltuklu sandalyeler örneklerindendir.
• Erişim-Ulaşım: Hız, uyumlandırılabilme,
endurans, bağımsızlık ve etkili fonksiyon için
önerilmektedir. Uyarlanmış klavye, fare, ekran,
kafa kumandaları, anahtar tutucuları
örneklerindendir.
• Çevre Kontrolü: Etkin kontrol için önerilir.
Kumanda kontrol üniteleri, robotikler, ev aletleri
için kontrol mekanizmaları örnek verilebilir.
• İletişim: Ailenin aktif bireyi olabilmek, tercih ve kontrol yapabilmek ve daha
bağımsız yaşabilmek için önemlidir. Konuşulanı metne çeviren bilgisayar
destekli dil tahtaları, uyarlanmış bilgisayarlar, konuşan telefonlar
örneklerindendir.

• Görsel Yardımcılar: Bağımsızlık ve rekreasyon için görsel/yazılı

bilgilendirmenin geliştirilmesi veya yükseltilmesi amacıyla önerilmektedir.
Ekran okuyucular, okuma makineleri, Braille, büyük çıktılı kitaplar, yüksek
çözünürlüklü materyaller örneklerindendir.

• Mobilite: Hareket becerisini geliştirecek maksimal bağımsızlık ve sosyal

etkileşim becerileri için ev içi ve ev dışı düzenlemeler bu amaçla
kullanılmaktadır. Manuel yürüteçler, tekerlekli sandalye ve koltuk değnekleri
ve akülü arabalar örneklerindendir.
 Yürüme Yardımcısı Olarak Walker
• Walker, çocuklara giydirilen özel ayakkabı niteliğindeki ortez ve/veya
protezlerle birlikte özel gereksinimli çocuklarda destek sağlayarak yürüme
fonksiyonuna önemli derecede katkıda bulunmaktadır.

• Yapılmış karşılaştırmalı çalışmalarda anterior walker ile posteriyor walker

kullanımı sonrasında adım uzunluğu, destek fazı ve çift adım genişliğinin
önemli derece farklı olduğu gözlenmiştir. Çalışmalar posteryor walker
kullanıldığında gövde, kalça ve diz fleksiyon açılarının daha düşük olduğunu,
aynı şekilde düzgün duruş ve posteriyor walker kullanımının anteriyor walkera
göre enerji harcaması bakımından önemli bir avantaj sağladığını göstermiştir.
• Swiwel walker, spina bifidalı
çocuklar ve omurilik yaralanmalı
paraplejik çocuklarda
ambulasyonu
gerçekleştirebilmek amacıyla
kullanılabilen mobilite
cihazlarındandır.
• Vücut stabilizasyonu dışında,
tabanı dönme hareketine izin
verdiğinden çocuğun bir taraftan
diğer tarafına doğru hareketine
izin vermektedir.
 Sosyal Etkileşim ve Rekreasyon
• Yardımcı teknoloji ürünleri özel
gereksinimli çocukların yaşıtları ve aile
bireyleri ile eğlenceli vakit geçirmeleri
için kullanışlı olmaktadır.
• Uyarlanmış bilgisayar oyunları,
yazılımlar, bilgisayar simülasyonları,
baş veya ağız çubukları ile boyama,
uyarlanmış trambolin, paralimpik
yarışmalara hazırlanan çocukların
kullandıkları uyarlanmış tekerlekli
sandalye ve buz hokeyi oyuncusu bir
çocuğun kullandığı sandalye örneği yer
almaktadır.