FIL 111: BARAYTI AT BARYASYON NG WIKA
REVIEWER FINALS
Aralin 4: Wika at Kultura, Wikang Filipino Bilang
Pananaw-mundo, Wika at Kultural na Diversidad,
Wika,Identidad at Bansa, Wika, Agham at Teknolohiya)
Wika at Kultural na Diversidad, Ugnayan ast
Pagkakaisa.
ANO ANG KULTURA?
Bawat pangkat ng mga taong naninirahan sa isang bansa,
bayan, pook o pamayanan ay may sariling kultura. Ang
kultura, sa payak na kahulugan, ay ang sining, literatura,
paniniwala, at Kaugalian ng isang pangkat ng mga taong
nananahanan sa isang pamayanan (Santiago, 1979). Ang
kultura ay ang pangkabuuang pananaw ng mga tao sa
isang lipunan sa mundo at sa kanilang kapaligiran. Ang
pananaw na ito ay hango sa paniniwala, tradisyon, uri ng
pamumuhat, at iba pang mga bagay na nag-ugnay sa
kanila at nagpatibay sa bigkis ng pagkakaisa na siyang
nagpapalaganap ng kanilang pangkalahatang diwa,
pananaw, kaugalian at adhikain (Rubrico, 2009).
May dalawang uri ng kultura. Ang materyal na
kultura at di-materyal na kultura.
Binubuo ng materyal na kultura ang mga bagay na
nakikita at nahahawakang pisikal. Nabibilang dito ang
mga kasangkapan, kasuotan, kagamitan, bahay at
pagkain. Samantala, ang mga kaugalian, tradisyon,
panitikan, musika, sayaw, paniniwala at relihiyon,
pamahalaan at hanap-buhay ay sumasaklaw sa dimateryal
na kultura (Delmirin, 2012).
ANO ANG WIKA?
Isang kabuuan ng mga sagisag sa paraang binibigkas na
sa pamamagitan nito ay nagkakaugnay, nagkakaunawaan
at nagkakaisa ang mga kaanib ng isang pulutong ng mga
tao. Wika ay masistemang balangkas ng sinasalitang
tunog na pinili at isinaayos sa paraang arbitraryo upang
magamit ng mga taong kabilang sa isang kultura
(Gleason).
ANG BAWAT WIKA AY ANGKOP SA BAWAT
KULTURA
Anupa’t ang bawat wika ay angkop na angkop sa
kulturang kinabubuhulan nito. Magagamit din ang isang
wikang hindi katutubo sa isang pamayanan ngunit ito’y
hindi kasimbisa ng wikang likas sa nasabing pook. Sa
katotohanan, ang ganitong pangyayari ay malimit
maganap sa mga bansang nasasakop ng ibang bansa.
Natural lamang na pairalin ng mananakop ang kanyang
sariling wika sa kanyang nasasakupan. Isang halimbawa
ay ang bansang Pilipinas na ilang daantaong sinakop ng
mga Kastila. Sa panahong iyon ay pinilit ng mga
Kastilang pairalin ang kanilang wika upang siyang
gamitin ng mga “Indios” na may ibang kultura.
Nakapasok din, kung sabagay, sa ating bansa ang ilang
kultura ng mga Kastila, kaalinsabay ng pagpapairal ng
kanilang wika ay relihiyon. Subalit hindi sapat ang gayon
upang maipahayag ng mga Pilipino sa wikang Kastila ang
kanilang kaisipan, maliban sa ilanilang nakapag-aral sa
Europa (Santiago, 1979),
Bawat wika ay natatangi. Bawat wika ay naiiba sa ibang
wika. Dahil sa iba iba nga ang kultura ng pinagmulang
lahi ng tao, ang wika ay iba iba rin sa lahat ng panig sa
mundo. May etnograpikong pagkakaiba rin sapagkat
napakaraming minoryang grupo (ethnic groups) ang mga
lahi o lipi. (Bernales, et al, 2001) Bawat pangkat ay may
kulturang kaiba sa kultura ng ibang pangkat. Ang kultura
ng isang pangkat o grupo ay nakatanim at kusang
umuusbong ang isang wikang likas sa kanila.
WALANG WIKANG SUPERYOR SA IBANG WIKA
Magkakapantay-pantay ang lahat ng wika at kultura. Ito
ang iginiit ni Franz Boas ng nagsimula ang ikahuling
bahagi ng ika-19 siglo. Binigyang diin ni Boas na kaya ng
lahat wikang ipahayag ang anumang gustong ipahayag ng
katutubong nagsasalita nito ngunit sa iba-ibang
kaparaanan at estilo ayon sa kulturang iniiralan ng
nasabing wika.
Pinakamabisa sa mga Amerikano ang wikang Ingles para
sa kanilang kultura; gayundin
Ang wikang Niponggo sa mga Hapon, ang Mandarin sa
mga Intsik, ang Filipino sa mga Pilipino Atbp. Hindi
maipipilit ng mga Amerikano na mas mabisa ang kanilang
wika kaysa sa mga Pilipino. Mas mabisa ang wikang
Ingles kung Amerikano ang gumagamit at ginagamitan,
Gayundin sa wikang Filipino, higit na mabisa kung ang
kausap ay kapwa Pilipino.
ANG WIKA AT KULTURA AY MAGKABUHOL
Matalik na magkaugnay ang wika at kultura kaya nga
naririnig natin na magkabuhol ang wika at kultura. Hindi
maaaring paghiwalayin ang wika at kultura. Ang
pagkawala o pagkamatay ng isang wika ay
nangangahulugan din ng pagkamatay o pagkawala ng
isang kultura. Ang wika ang siyang pagkakakilanlan ng
isang kultura (Santos, et al., 2009).
Sa kultura ng mga Eskimo, may labinlimang (15)
katawagan sila sa iba’t-ibang kalagayan ng nyebe (snow).
Snowflake, Frost, Fine Snow, Drifting Particles, Clinging
Particles, Fallen Snow, Soft Deep Fallen Snow, Crust on
Fallen Snow, Fresh Fallen Snow, Fallen Snow floating on
Water, Snow Bank, Snow Block, Snow Cornice, Blizzard,
at Severe Blizzard. (Woodbury, 1991) Hindi maaaring
isang katawagan lamang ang gamitin ng mga Eskimo sa
iba’t- ibang kalagayan ng nyebe (snow) sapagkat ang
snow ay parte na ng kanilang kultura at ang labinlimang
(15) katawagan na yun ay napagkasunduan ng pangkat
nila. Sa kabilang dako, hindi rin naman angkop sa ating
mga Pilipino na gamitin ang labinlimang katawagan
sapagkat wala namang nyebe dito sa bansang Pilipinas. Sa
madaling sabi, hindi ito parte ng ating kultura.
Bagama’t isang salita lamang ang ginagamit ng mga
Pilipino-nyebe- (wala talagang katawagan tayong mga
Pilipino sa snow sapagkat ang nyebe ay galing sa wikang
Kastila na Nieve) ngunit hindi nangangahulugan na
mahinang uri ng wika ang Filipino kung ihahalintulad sa
wika ng mga Eskimo. Pansinin din natin na kung mayroon
silang iba’t-ibang katawagan sa nyebe wala naman silang
mga katawagan tungkol sa pagsasaka. Sabihin na nating
sa mga uri ng bigas sa Pilipinas katulad ng Sinandomeng,
Bordagol, Banay, Masipag atbp. O hindi kaya sa iba’t-
ibang luto ng bigas na sa wikang Ingles ay tinatawag
nilang rice
ANG KAHALAGAHAN NG WIKA AT KULTURA
Mahalaga ang wika sa isang bayan, dahil ito ay ang
anumang binibigkas o isinulat ng tao upang maipahayag
ang kanyang saloobin. Ang wika ang siyang nagbibigay
pagkakataon para sa mga tao sa iba’t-ibang lugar upang
makapag-usap, upang magkaintindihan at upang
makabuo ng pagkakaisa. Ang kultura naman ay ang mga
bagay na tumutukoy sa sa pangkalahatang gawain o
aktibidad ng mga sa isang lugar (Ignacio, 2011).
Ang wika ay hindi lamang tangi at di-maiiwasang
kasangkapan sa pakikiugali sa loob ng isang kabuuang
kultural, kundi ang pinakabalangkas pa ring
pagkakaunawa ng realidad-kung paano nadarama, inuuri,
isinasaayos at natatarok upang hubugin ng isang kultura
ang mga katotohanan, ang lahat ng bagay
Alam ng sinumang madalas maglakbay na siya’y
mananatiling walang muwang sa labas ng alinmang
kulturang hindi niya kinabibilangan hangga’t hindi niya
naaangkin, kahit paano, ang wika nito.
Hangga’t hindi naitutugma ang kanyang pananalita sa
katumbas nitong kilos, asal at damdamin, mamamalagi
siyang parang manikang nagsasalita o kaya’y tulad ng
mga tauhan sa isang sinkronisado o dinoblehang
pelikulang banyaga. Ang pinaka-elemental na damdamin,
ang pinakaubod ng loobin ng bawat isa, ay maipapahayag
lamang sa wikang kinagisnan, o kaya’y sa wikang
humubog sa kanyang katauhan ang wika sa kanyang
tunay na kultura
Mga Konseptong Kaugnay sa Wikang Filipino Bilang
Pananaw-Mundo
Guy Deutscher
Isang linggwistikong Israeili na inaalay ang kanyang
buhay sa malalim at puspusang pag-aaral ng pinagmulan
ng wika. Isinulat ang Through the Language Glass
Sa pamamagitan ng Language Glass (2010) ay ginalugad
ang maraming paraan kung saan ang wika ay parehong
sumasalamin at nakakaimpluwensya sa ating kultura. Sa
pamamagitan ng paggalugad sa iba't ibang paraan ng
pakikitungo ng mga wika sa espasyo, kasarian at kulay,
ipinapakita ng aklat kung gaano sa panimula binabago ng
wikang sinasalita mo ang iyong pananaw sa mundo.
Ang salitang wika ay nagmula sa salitang Latin na lingua
na ang literal na kahulugan ay “dila”, kaya’t ang
magkasintunog ang dila at wika.
Ito raw ay simbolong salita ng mga kaisipan, saloobin,
behikulo o paraan ng paghahatid ng ideya, opinyon,
pananaw, lohika o mga kabatirang ginagawa sa proseso
na maaaring pasulat o pasalita.
Ang wika ay isang bahagi ng pakikipagtalastasan.
Kalipunan ito ng mga simbolo, tunog, at mga kaugnay na
batas upang maipahayag ang nais sabihin ng kaisipan.
Ginagamit ang pamamaraang ito sa pagpapaabot ng
kaisipan at damdamin sa pamamagitan ng pagsasalita at
pagsulat. Isa rin itong likas na makataong pamamaraan ng
paghahatid ng mga kaisipan, damdamin at mga hangarin
sa pamamagitan ng isang kaparaanang lumilikha ng
tunog, at kabuuan din ito ng mga sagisag sa paraang
binibigkas
Kung wala ang wika, mawawalan ng saysay ang halos
lahat ng gawain ng sangkatauhan, sapagkat nagagamit ito
sa pakikipag-ugnayan katulad ng sa pakikipagkalakalan,
sa diplomatikong pamamaraan ng bawat pamahalaan, at
pakikipagpalitan ng mga kaalaman sa agham, teknolohiya
at industriya. Mahalaga ang wika sa pakikipagtalasan
maging sa pagtungo, paghahanapbuhay, at paninirahan sa
ibang bansa. Ito rin ang daan tungo sa pagkakaisa ng mga
tao.
WIKA AT PAMUMUHAY
Ang wika ang pinakamahalagang sangkap at
ugnayan sa pakikipagkapwa-tao. Malaki ang tungkulin ng
wika sa pakikipag-unawaan at pakikisalamuha ng tao sa
kaniyang tahanan, paaralan, pamayanan at lipunan.
Ginagamit ang wika upang maipahayag ang mga sarili at
saloobin sa pamamagitan ng pagsulat paglikha ng mga
tula, kwento at pati narin ang paggawa ng kanta.
Ginagamit din ito sa pakikipagtransaksiyon sa iba’t-ibang
mga tao. Ito ang naging unang kasangkapan ng tao sa
pagpapahayag ng kaisipan at damdamin.
BENTAHE
➢ Naibabahagi ang wikang ginagamit sa antas ng
lipunang kinabibilangan.
➢ Nagsisilbing malalim na ugnayan ang wikang
sinasalita.
➢ Nagpapahiwatig ng mataas na pundasyon ng
pakikipgtalastasan sa ibang tao.
DISADBANTAHE
➢ Binabase ang sinasalitang wika sa antas ng
pamumuhay ng isang indibidwal.
➢ Nahihirapang maunawaan ang mga nauusong salita.
➢ Paggamit ng mga balbal na salita.
WIKA AT PAGGAWA
Ang wika ay isang pamamaraan ng paggawa ng
transaksiyon. Dito, hindi tayo makagagawa ng kahit
anong transaksiyon kung hindi tayo magkakaintindihan
dahil lahat ng nangyayari sa ating ekonomiya ay nakabase
sa ating pagkakaintindihan. Kung papansinin naman
talaga ang programang pang-ekonomiko pati ang mga
batas ay nakalimbag at nakasalin sa Ingles.
Ang Ingles at Filipino ay hindi magkaaway kung hindi
magkatulong sa pagpapatakbo ng ekonomiya. Kung
walang transaksiyon, walang ekonomiya at kung iisipin
natin kung walang lipunan, walang transaksiyon, wala
tayong ekonomiya. Ang pangunahing papel ng wika ay
bilang isang instrumento sa globalisasyon tungo sa mga
panlipunang layunin o mga social objectives.
BENTAHE
➢ Nagbibigay karagdagan sa pagkakaroon ng trabaho
para sa mga Pilipino gamit ang wika.
➢ Nahahasa ang kakayahan ng mga manggagawang
Pilipino sa pagsasalita gamit ang wika.
DISADBANTAHE
➢ Nagkakaroon ng hindi pagkaka unawaan sa loob ng
transaksiyon sa pagitan ng dalawang bansa.
➢ Nagkakaroon ng hindi pantay na pagtingin sa
paggamit ng wika sa iba’t ibang antas ng tao.
WIKA AT KALIKASAN
ROX PENA (TAONG 2010) “Sa pangangalaga sa Wika
at Kalikasan, Wagas na Pagmamahal talagang
Kailangan.”
Tema ng Buwan ing Agosto taong 2010.
➢ “Wika’y kailangan sa pandaigdigang
impormasyon sa pangangalaga sa kalikasan.”
➢ “Wika’y instrumento sa pagpapalaganap ng
kamalayan sa pagbabago ng kalikasan.”
➢ “Wika’y mabisang susi sa edukasyong
pangkalikasan.”
➢ “Ang pagpapahalaga sa wika at pangangalaga sa
kalikasan ay pagmamahal sa Inang Bayan.
➢ “Wika’t kalikasa’y mahalin at pangalagaan,
biyaya ng Poong Maykapal sa Bayan.”
Iba-iba man ang ating kultura pareho naman ang ating
hanging nilalanghap, tubig na iniinom at lupang sinasaka.
Mayroon ngang pagkakahalintulad ang Pambansang wika
at ang kalikasan, Pareho nitong pinag-iisa ang mga
Pilipino. Marami tayong iba’t ibang lokal na lengguwahe
pero pinag-uugnay tayo ng wikang Pambansa. Gaya ng
pagiging mayaman natin sa iba’t ibang lengguwahe at
kultura, marami tayong iba’t ibang klase ng hayop,
insekto, isda at halaman. Kung hindi tayo magkakais sa
pangangalaga sa kanila ay tuluyan ng masisira ang ating
kapaligiran.
Ang wika at kalikasan ay parehong pinag-iisa ang mga
Pilipino. Awiting makakalikasan gaya ng “Masdan mo
ang kapaligiran” na patuloy na gumigising sa ating
damdamin. Ang pagkakasira nito ay siya ring katapusan
ng tao.
WIKA, IDENTIDAD AT BANSA
1. KASARIAN
WIKA SA KASARIAN
Ayon kay tannen, ang mga babae at lalaki ay pinapalaki
sa magkaibang kultura. Ito ang dahilan kaya ang
komunikasyon sa pagitan nila ay nagiging cross-cultural
na komunikasyon. Dahil sila ay tumatanda sa magkaibang
mundo, nagbibigay daan ito sa pagkakaroon ng
magkaibang estilo ng pag uusap sa pagitan ng mga lalaki
at babae. Ito ay kilala bilang GENDERLECTS.
STATUS VS SUPPORT
-ang mga lalaki ay nabubuhay sa isang mundo na
kompetitibo ang kombersasyon. Sinusubukan nilang
makuha ang upper hand upang mapigilan ang iba na
duminahan sila.
-para sa babae naman, ang pakikipagusap ay paraan para
makakuha ng apirmasyon at suporta sa kanilang mga
ideya.
INDEPENDENCE VS INTIMACY
-ang mga babae ay karaniwang nagbibigay ng
importansya sa kalapitan at pagsuporta upang mapanatili
ang intimacy.
-ang mga lalaki na nag-aalala tungkol sa kanya katayuan
o estado ay mas nagbibigay ng importansya sa hindi pag-
asa sa iba.
ADVICE VS UNDERSTANDING
-para sa karamihan ng mga lalaki, ang isang reklamo o
daing ay hamon upang makahanap ng solusyon; sa mga
babae ito ay mas inuunawa.
INFORMATION VS FEELINGS
-ayon daw sa kasaysayan, ang mga alalahanin ng mga
lalaki ay tinuturing na mas mahalaga kaysa sa mga
alalahanin ng mga babae. Ngayon ay maaaring ibaliktadd
ang sitwasyong ito na ang pagbibigay ng impormasyon ay
hindi kasing importante ng pagbabahagi ng emosyon.
Mula sa pananaw ng mag aaral ng wika, walang isang
wika ang hihigit sa iba dahil sila ay pantay.
ORDERS VS PROPOSALS
-ang mga babae ay kadalasan nagpapahiwatig ng payo sa
hindi direktang paraan.
-ang mga lalaki naman ay mas madalas na gumagamit ng
direktong pahiwatig o mga utos.
Magkaibang estilo ng komunikasyon:
RAPPORT TALK
Para sa mga babae, sila ay gumagamit ng pakikipag usap
upang mapalapit sa iba.
REPORT TALK
Para sa mga lalaki, ang pag uusap ay para makakuha ng
impormasyon.
GENDER DIFFERENCES IN CONVERSATIONAL
COHERENCE: TOPICAL COHESION
BABAE:
• Mahigpit sa pagkatutok sa isang paksa
• Kakaunti o halos walang hirap sa paghanap ng
pag uusapan.
• Pag-uusap tungkol sa “pagkakahiwalayan, pag
iwas sa poot o galit, at hindi pagkakaintindihan”.
LALAKI:
• Mas kalat ang saklaw ng mga napag uusapan
• Hirap ang mga kalalakihang maghanap ng
maapag usapan na paksa
• Pag uusap tungkol sa usaping marahas.
BEKIMON
• Ito ay tawag sa salitang bakla
• Nagmula sa salitang beki o bakla at mon na
nagmula sa salitang monster
MGA PROSESONG PANLINGGUWISTA SA
PAGBUO PAGGAMIT NG AKRONIM
Pinapaikli ang isang grupo ng mga salita sa pamamagitan
ng paggamit ng mga unang letra ng bawat salita sa grupo.
Halimbawa:
GL- ganda lang
PGH- pa-girl na Halinaw
PAG-UULIT NG SALITA O BAHAGI NG SALITA
Tinatawag ding reduplikasyon o pag- uulit ng isang
bahagi ng salita o ng buong salita
Ang pag-uulit ng bahagi ng salita ay nagbibigay ng iba’t
ibang kahulugan sa salitang nauulit.
Halimbawa:
CHIKA- chika chika
KIYEME- kiyeme kiyeme
PAGKAKALTAS
Dalawang uri ng pagkakaltas:
a. Pagkaltas ng mga bahagi ng salita (deletion);
Halimbawa: MALAY KO- Ma
b. Ang pagkaltas ng mga bahaging dalawang salita at ang
pagsanib nitong dalawa (blending)
Halimbawa: ANG DATUNG- anda
KATUNOG
Ang paglalaro ng mga tunog ng salita at ang paggamit ng
mga katunog na salita, pangalan ng tao po lugar bilang
pamalit sa orihinal na salita.
Halimbawa:
CARMI MARTIN- Karma
HEGARDO VERSOSA- haggard/ pagod
IDENTIDAD SA KASARIAN
Ang identidad ng kasarian ay ang pakiramdam ng isang
tao sa kanilang sarili bilang lalaki, babae, ng dalawang
identidad, nasa pagitan o hindi. Kabilang dito ang mga
taong nakikilala bilang transgender. Ang identidad ng
kasarian ay maaaring kapareho ng o naiiba mula sa
kasariang itinatalaga sa isang tao sa kapanganakan. Ang
pagpapahayag ng kasarian ay kung paano ipinakikita ng
isang tao ang kanyang kasarian. Maaaring kabilang dito
ang pag-uugali at hitsura, pananamit, ayos ng buhok,
make-up, body language o pagkilos at boses. Maaari rin
kasama rito ang kanyang pangalan at mga panghalip,
tulad ng siya (lalaki/ babae), o sila. Kung paano
ipinakikita ng isang tao ang kanyang kasarian ay
maaaring hindi sadyang sumasalamin sa kanyang
identidad ng kasarian.
Halimbawa: kung ang identidad ng kasarian ng isang tao
ay lalaki, ang kanyang pagpapahayag ng kasarian ay
lalaki lamang kung siya’y nagpapahayag ng mga
karaniwang katangian ng isang lalaki, sa pananamit, at/ o
mga ugali. Ang identidad ng kasarian ay naiiba sa sekswal
na oryentasyon ng isang tao.
Ang diskriminasyon ay nangyayari kapag ang isang tao’y
trinato nang masama o pinagkaitan ng isang serbisyo o
benepisyo dahil sa kanilang identidad ng kasarian o
pagpapahayag nito.
Ang diskriminasyon sa identidad ng kasarian o sa
pagpapahayag nito ay maaaring mangyari sa
maraming paraan, kabilang ang:
• Ikaw ay tinatawag ng mga nakakasakit na pangalan
• Ikaw ay inilalantad sa mga hindi nararapat na biro, mga
litrato, emails at social media,
• Tinanggihan kang bigyan ng mga serbisyo dahil sa iyong
identidad ng kasarian o pagpapahayag nito.
• Ikaw ay tinanggal o hindi na-promote sa trabaho dahil
naging sanhi sa desisyon ang iyong identidad ng kasarian
o pagpapahayag nito
• Tinanggihan ka na umupa ng tirahan dahil sa iyong
identidad ng kasarian o pagpapahayag nito.
BANSA SA KASARIAN
Seksyon 1557: Pagprotekta sa Mga Indibidwal Laban Sa
Sekswal na Diskriminasyon Ang Seksyon 1557 ay ang
probisyon para sa mga karapatang sibil ng Batas para sa
Abot-Kayang Pangangalaga ng 2010. Ipinagbabawal ng
Seksyon 1557 ang diskriminasyon batay sa lahi, kulay,
pinagmulang bansa, kasarian, edad o kapansanan sa ilang
partikular na programa at aktibidad na pangkalusugan.
Nalalapat ang huling panuntunan ng Seksyon 1557 sa
anumang programa o aktibidad na pangkalusugan na
tumatanggap ng pondo mula sa Department of Health and
Human Services (HHS, Departamento ng Mga
Serbisyong Pangkalusugan at Pantao), gaya ng mga
ospital na tumatanggap ng Medicare o mga doktor na
tumatanggap ng bayad mula sa Medicaid; Mga
Marketplace ng Insurance na Pangkalusugan at mga
issuer na kasali sa mga naturang Marketplace; at anumang
programang pangkalusugan na ipinapatupad mismo ng
HHS.
Malinaw na nakasaad sa panuntunan na kasama sa
ipinagbabawal na sekswal na diskriminasyon sa
Seksyon 1557 ang diskriminasyon batay sa:
− Kasarian ng isang indibidwal
− Pagbubuntis, panganganak at mga nauugnay na
medikal na kundisyon
Mga Proteksyon laban sa Sekswal na Diskriminasyon
− Hindi dapat tanggihan ang pagbibigay ng
pangangalagang pangkalusugan o saklaw na
pangkalusugan sa mga indibidwal batay sa kanilang
kasarian.
2. ETNISIDAD
ETNISIDAD – Mistulang kamag-anakan. Kapag
kinikilala ng isang grupo ng tao ang mga sarili at ang isa’t
isa bilang kasapi ng isang grupong etnolinggwistiko,
itinuturing nilang sila ay malayong magkakamag-anak.
Sinasabing maaaring na kasapi ng isang particular na
grupong etnolinggwistiko ang mga tao kung sila ay
kabilang o nararamdaman nilang kabilang sila sa isang
kabuuan.
Ugnayan ng ETNISIDAD sa WIKA – Ang Wika ay
isang bahagi ng pakikipag talastasan. Ito ay maaaring
binubuo ng mga simbolo, tunog na pasalita at iba pang uri
o mga kilos at galaw na ginagawa ng isang tao upang
maipahayag ang kaisipan o ideyang nais iparating sa tao
o mga tao. Magkakaroon ng komunikasyon kapag ang
taong pinagukulan ng wika ay nagkaroon ng pagtugon sa
taong pinanggalingan ng ideya, positibo man o negatibo.
Ugnayan ng ETNISIDAD sa IDENTIDAD - Ang
etnisidad ay isang parte ng pagkakakilanlan (identity) ng
isang tao. Ito ay tumutukoy sa pag-grupo ng mga mga tao
base sa kanilang pagkakareho gaya ng parehong wika,
pinagmulan, kasaysayan, kultura, bansa o maging
relihiyon. Karaniwan na ang isang tao ay pinanganak sa
isang etnisidad, pwero pwede din na sya ay nagdesisyon
na maging parte ng isang ethnisidad.
Ugnayan ng ETNISIDAD sa BANSA- Ang bansa ay
isang politikal na dibisyon ng isang heograpikal na
entidad, isang soberanong paksa, na mas madalas na
nauugnay sa mga konsepto ng mga estado o bansa at
pamahalaan sa heograpiyang pampulitika at
pandaigdigang pulitika. Ang pormal na pagkilala bilang
isang estado ay nangangailangan ng aplikasyon ng
constitutive theory ng statehood, na nangangailangan ng
isang estado ng pagkilala mula sa ibang mga estado, na
pagkatapos ay kinikilala ng ibang mga lehitimong estado.
3. LAHI
Ang lahi, bilang isang likhang panlipunan, ay pangkat ng
tao na nagtataglay ng magkatulad at natatanging pisikal
na katangian.
Nagbabago ang mga panlipunang paniniwala at
pagpapangkat ng lahi sa pagtagal ng panahon, kabilang na
ang taksonomiyang pambayan na naglalarawan sa
mahahalagang uri ng indibiduwal batay sa mga katangian
ipinakikita. Tinuturing ng mga siyentipiko na nakalipas
na ang esensyalismong biyolohikal at sa pangkalahatan ay
hindi inirerekomenda ang mga paliwanag na panlahi para
sa sama-samang pagtukoy ng kaibahan sa parehong
pisikal at pang-asal (behavioral) na katangian.
HENERASYON
Wikang Filipino, sa Makabagong Panahon
WIKA- ang wika ay isang bahagi ng pakikipagtalastasan.
Kalipunan ito ng mga simbolo, tunog at mga kaugnay na
batas upang m,aipahayag nang nais sabihin ng kaisipan.
ARKAYK- ay ang lumang tagalog na ginamit bago ang
paggamit ng Filipino noong 1973. Ito ay kinabibnilangan
ng mga sinaunang anyo ng tagalog gayundin ng mga
salitang inimbento ng mga purista na tila hindi na gaanong
ginagamit sa kasalukuyang panahon.
EKONOMIYA- binubuo ng mga sistemang ekonomiko
ng isang bansa o ibang area: ang trabaho ,puhunan at mga
pinagkukunang lupain at ang pangmamanupaktura,
produksiyon, pangangalakal, distribusyon at
konsumpsiyon ng mga kalakal at serbisyo ng areang ito.
BALBAL- o islang ay ang di-pamantayang paggamit ng
mga salita sa isang wika ng isang partikular na grupo ng
lipunan. Tinatawag din itong salitan kanto o salitang
kalye.
5. RELIHIYON
Ang wika ay ang isa sa mga paraan upang maipasa sa mga
susunod na henerasyon ang mga kaalaman, kultura,
paniniwala, gawi at kasasaysayan. Sa kabilang banda
naman, ang ibig sabihin ng relihiyon ay ang grupo ng mga
tao na may iisang pinaniniwalang espirituwal o mga
taong o bagay na hindi nakikita na pinaniniwala nilang
banal. Kaya’t ang wika ay ang nagiging paraan upang
maipaunawa, mapaunlad at maipalaganap ang relihiyon.
Ayon naman kay John Hick ang wika ng relihiyon daw ay
isa di kognitibo kung saan hindi ito ginagamitan ng isang
rasyunal o lohikal na pagiisip. Sa relihiyon, binabanggit
lamang ang kanilang nararamdaman o pinaniniwalaan ng
isang tao ngunit ito ay walang konkretong patunay. Ang
wika din daw ay ang dahilan upang mabuo ang isang
relihiyon at ito ay tinignan bilang isa sa mga institusyon
sa lipunan ayon sa isinulat ni Ronald Johnstone na ang
pamagat ay Religion and Society in Interaction. Ito daw
ay nag uugnay sa tao at relihiyon na ay may kakayanang
makaimpluwensya sa kilos at pag uugali ng isang tao.
 BARAYTI AT BARYASYON NG WIKA,
AGAHAM, AT TEKNOLOHIYA
WIKA BILANG TEKNOLOHIYA
Ang wika at teknolohiya ay lubhang
konektado sa isa’t-isa. Sa ating pang araw-
araw na gawain, hindi maiiwasan ang
madalas nating pag-depende sa teknolohiya.
Nariyan ang cellphone, kompyuter o laptop,
ipad at iba pa.
BISA NG TEKNOLOHIYA SA WIKA
• MEDIA
Sa pamamagitan ng media ay
nakakapangalap tayo ng mga
mahahalagang impormasyon at
balita sa mga bagay na nangyayari
sa ating paligid, gayundin sa
malayong lugar na maaring maabot
ng medya at sa buong mundo.
• SOCIAL MEDIA
Ang social media ay
nagpapatibay ng komunikasyon ng
bawat tao.
• NEW MEDIA
Ang bagong media ay
tumutukoy sa anumang interactive na
digital media production na
ipinamamahagi sa pamamagitan ng
Internet o World Wide Web.
• PARTICIPATORY CULTURE
Ang ideya na ang iba’t ibang
mga tao, lipunan, at kultura upang
makipag-ugnay sa bagong media sa
isang paraan na pinapayagan silang
pareho na magdagdag at mag-alis ng
impormasyon mula sa medium na ito
ANG IBA’T IBANG AGHAM TULAD NG
MEDISINA AT AGRIKULTURA
❖ MEDISINA
Ang paggagamot o medisina
ay sangay ng agham pangkalusugan
na tungkol sa panunumbalik at
pagpapatuloy ng kalusugan at
kagalingan.
❖ AGRIKULTURA
Ang Agrikultura ay isang
agham,sining at gawain ng
pagprorodyus ng pagkain at hilaw na
mga produkto na tumutulong sa
pangangailangan ng tao.
A. Paglalapat
Upang masubok ang mga tumatak na
kaalaman sa mga mag-aaral sila ay sasalang
sa isang Fast talk. Ang matatawag na
estudyante ay bibigyan ng isang (1) minuto
upang sagutin ang mga katanungang
inihanda. Marapat lamang na sumobra ang
tamang sagot kaysa sa mali upang
makaligtas sa nakatakdang parusa para sa
kanila.
Mga tanong:
1. Ito ang nagpapatibay ng
komunikasyon ng bawat tao
(Social Media)
2. Sangay ng agham
pangkalusugan na tungkol sa
panunumbalik at pagpapatuloy
ng kalusugan at kagalingan.
(Medisina)
3. Ibigay ang apat na bisa ng
teknolohiya Wika bilang
(media, social media, new
media, participatory culture)
4. Ito ay lubhang konektado sa
isa’t-isa. Sa ating pang araw-
araw na gawain, hindi
maiiwasan ang madalas nating
pag-depende sa teknolohiya.
(Wika bilang teknolohiya)
5. Agham,sining at gawain ng
pagprorodyus ng pagkain at
hilaw na mga produkto na
tumutulong sa
pangangailangan ng tao.
(Agham)
Ang Pampanitikang Kuwento o Literary fiction,
ang kuwentong isinulat alang- alang sa kasiningan. Sa
ganitong uri ng pagkakasulat ng kuwento, hindi
naisasantabi ng Kuwentista ang kaniyang malikhaing
bisyon sa akda. Isinaalang- alang niya, ang mga patnubay
sa mainam na pagsulat, higit sa kung anu pa mang udyok
sa malikhaing proyekto. Maingat ang pagkakagamit niya
ng salita. Kadalasan nama’y tumututok siya sa isang
element ng kuwento para pagyamanin ito. Nag-
eekperimento rin siya sa mga paraan ng pagkukuwento.
Komersiyal na Kuwento o Commercial fiction.
Ito ay nilikha alang- alang sa Negosyo o sa komersiyo.
Pagsusulat ito na may katapat na kabayaran. Kung gayon,
nakasalalay sa salapi ng taga paglathala o patnugot ng
magasin ang layon sa pagsulat ng kuwento. Ibig sabihin,
maaaring diktahan ng tagapaglathala kung ano ang dapat
isulat ng kuwentista, ayon na rin sa panlasa ng masa o ng
nakararami. Maraming problema sa komersiyal na
kuwento. Sinasabing banta ang mga ito sa kasiningan ng
anyo. Kapag komersiyal ang layunin ng manunulat,
nawawalan siya ng Kalayaan kung ano ang dapat niyang
isulat. Bawat magasin ay may patakarang editoryal. Ibig
sabihin, may mga paksain lamang na dapat talakayin.
May mga wikang dapat pangalagaan- iyon lamang
wikang higit na mauunawaan at gumagamit ng mga
salitang katanggap- tanggap sa publiko. Bawal ang mga
eskandalo at burgar na pananalita. Bawal ang maglahok
ngmga kolokyal, balbal, o ang tinatawag na salitang
kanto. Sa komersyal na daluyan, nababawasan ang
pagkakataong makapag- eksperimento, ang pagpasok ng
progresibo at abanteng ideya, magpakilala ng inobasyon
sa wika. Kung kaya, binabatikos ng mga kritiko ang mga
kuwentistang “natali” na sa komersiyalismo ng kanilang
sining. Dagdag pa, pinararatangan ang komersiyal na
kuwento ng pagiging didaktiko, koserbatibo, at pag ulit-
ulit o gasgas.
INTELEKTWALISASYON NG WIKA
Ang intelektwalisasyon ng wika ay tumutukoy sa
paglulunsad ng proseso ng pagtaas ng wika mula sa
mababang kalagayan nito. Isang proseso upang ang
isang wikang di pa intelektwalisado nang ay maitaas
at mailagay sa antas na intelektwalisado nang sa
gayoy mabisang magamit sa mga sopistikadong lawak ng
karunungan. Mabisa ang wikang intelektwalisado hindi
lamang bilang wika ng tahanan, wika ng lansangan, wika
ng malikhaing panitikan kundi bilang wika rin ng agham,
teknolohiya at ng iba pang teknikal at mataas na
antas ng karunungan.
Akademiko- institusyon kung saan nabibilang
ang mga iskolar. Sakop din ng institusyong ito ang mga
iskolar, artista, at siyenrista. Ang mga layunin ng mga
taong ito ay ipalawak o isulong at paunlarin ang mga
kaalaman at kasanayang pangkaisipan. Maaari ring ang
akademiko ay tumutukoy sa edukasyon, pagiging iskolar,
o pag-aaral na nagbibigay ng pokus sa pagbasa, pagsulat,
at pag-aaral sa mga praktikal o teknikal na paksa.
Iginiit ng ilang dalubhasa, kasama ang isang
Pambansang Alagad ng Sining sa Panitikan, na ang
paggamit ng katutubong wika sa mga saliksik ang
magpapaunlad sa akademiya sa bansa sa nakaraang ika-
apat na edisyon ng “Hasaan.” Ginanap noong Okt. 16-18
sa Alfredo M. Velayo-College of Accountancy
Multipurpose Hall, ang Hasaan ay isang pambansang
kumperensiyang may layong palaganapin ang paggamit
ng Filipino bilang moda ng pagsulat at instruksiyon sa
mga pamantasan. Ayon kay Clarence Batan, ang
kahalagahan ng paggamit ng lokal na wika hindi lamang
sa lente ng sosyolohiya kundi pati na rin sa ibang larangan
ng pananaliksik. “Ang kaluluwa ng pananaliksik ay wika;
kung ang ginamit na wika ng pananaliksik ay banyaga,
nawawala ang tunay na espiritu ng katotohanan dahil sa
isip lamang ang tinatalima, nawawala at nagwawala ang
kaluluwang katutubo,” ani Batan, Ang paggamit ng lokal
na wika sa mga saliksik ay nagsisilbing paraan upang
lubos pang maintindihan ng nakararami ang mga pag-
aaral.
Disiplina- Ang Filipino sa iba’t ibang disiplina ay
tumutukoy sa gamit ng Wikang Filipino sa iba’t ibang
larangan o kurso. Ayon sa Komisyon sa Lalong Mataas
na Edukasyon o CHED naglabas ang CHED
Memorandum bilang 20 noong 2013 na naglalaman ng
mga bagong asignaturang dapat kunin ng mga mag-aaral
sa antas ng kolehiyo bunga na rin ng pagbahagong dala
ng BATAS K-12 na nilagdaan ni Pangulong Benigo
Aquino III. Malinaw sa memorandum ng CHED na wala
nang asignaturang Filipino sa antas-kolehiyo sapagkat
ang mga ito ay ibinaba na sa SENIOR HIGH SCHOOL-
mas nararapat sa kalagyan ng Filipino ayon sa rnga
bumalangkas ng naturang kurikulum sa paniniwalang
sapat na rin naman ang asignaturang Filipino at di na
kailangangdagdagan pa.
Espesalisasyon- ito ay ang kasanayan sa
paggawa ng isang bagay o pag-aaral sa isang bagay.
Malaki ang ginagampanan ng wika sa larangan ng
espesyalisasyon, tulad na lamang sa larangan ng medisina
na kung saan mas naiintindihan ang mga salitang
gagamitin kung ito ay gagamitin ng wikang local na.
WIKANG FILIPINO SA IBA’T IBANG
LARANG
Agham at Teknolohiya – Sa pagbabago ng
panahon at lipunan, natural lamang na sumabay ang wika
sa mgapagbabago’t modernisasyon ng lipunang
gumagamit nito. lto ang hamon ng pagpasok ng bagong
siglo sa mga edukador at tagapagpalaganap
ngwikang Filipino. Kailangang magamit ang Filipino sa
pagtuturo at pagsusulat salarangan ng Agham at
Teknolohiya. Ayon sa kanila, ang paggamit ng wikang
Filipino ay
nagdudulot ng mahusay, mabilis, at mabisang pag-
unawa sa mga asignaturang siyentipiko at teknikal.
Mahalaga ang pag-aaral ng agham at teknolohiya sa lahat
ng panahon dahil ito ang susi sa pag-unlad ng bansa.
Ngunit kadalasan ang wikang Ingles ang ginagamit sa
pagtuturo nito, mula sa antas ng hayskul hanggang sa
kolehiyo, bihira ang guro or propesor na gumagamit ng
sariling wika sa pagtuturo nito. Gayunpaman gumagamit
si Dr. Fortunato Sevilla III, ang direktor ng UST Office
for Research and Development (ORD) ng wikang Filipino
sa pagtalakay ng mga liksyon sa mga klaseng kemistri sa
Kolehiyo ng Agham. Ayon sa kanya, mas malaya ang
pagtatanong and mas buhay ang talakayan sa ganoong
paraan. Mas madaling naiintindihan ng mga estudyante
ang mga konseptong teknikal na pinapaliwanag niya. Para
sa kanya, kailangang batay sa kakayahang intelektwal at
di lamang sa wika ang pag-aaral sa kemistri dahil di
naman lahat ng estudyante ay magaling mag-Ingles.
Halimbawa: Haykapnayan – biochemistry
Haynayan – biology
Dalas – frequency
Libuyhaba – wavelength
Miktinig – microphone
Hatinig – telephone
Subalit, tutol ang ibang siyentipiko sa paggamit
ng Filipino. Makapipigil raw ito sa pagiging globally
competitive ng mga estudyante dahil Ingles ang ginagamit
na lingua franca o medium of communication sa mundo.
Bukod sa kailangan ito para sa mabilis na pag-unlad., ito
rin ang paraan para makakuha ng pinakabagong kaalaman
sa agham at teknolohiya.
Agham Panlipunan – ito ay ang pang-agham na
disiplina na nakatuon sa pag-aaral at layunin ng pagsusuri
ng mga pangyayaring nagaganap sa lipunan. Pinag-
aaralan ng disiplina na iyo ang parehong indibidwal at
sama-samang pag-uugali ng tao, upang maunaawan ang
mga partikularidad o regularidad na nagaganap sa
lipunan. Halimbawa nito ay ang Batas at politika – ang
wika ang pangunahing kasangkapan sap ag-uugnayan ng
lahat sa pagitan ng namamahala (ang pamahalaan) atng
pinamamahalaan (ang mga mamamayan) Dahil dito,
dapat gamitin ang wika sa komunikasyon ng bayan para
magkaunawaan.
Sining at Humanidades – Sa pamamagitan ng
maayos at angkop na paggamit ng wika nagkakaroon ang
gumagamit nito ng kakayahang kumuha at
makapagbahagi ng kaalaman ng mga mithiin at
nararamdaman. Sining – masasabing ang Filipino ay
isang wikang bayan. Sa katunayan nito ay sa mga
performing arts. Dito gamit ang Filipino sa
pakikipagtunggali gaya ng balagtasan, tula, sayaw, atbp.
Sa tulong ng wika, higit na mapapalawak ang larangang
ito, pati na ang ating sarili at higit tayong nagiging
maingat at magalang sa paniniwalang likha ito at gawi ng
ibang tao.
Medisina – ang medisina ay sangay ng agham
pangkalusugan na tungkol sa panunumbalik at
pagpapatuloy ng kalusugan at kagalingan. Ang wika ay
nakatutulong sa larangan ng medisina dahil sa
komunikasyon. Ang wika ang dahilan kung bakit
naiintindihan natin ang mga bagay na sinasabi ng doctor.
Ito ay nakatutulong sa komunikasyon sa pagitan ng mga
pasyente at doctor, instrument rin ito sa pagsasagawa ng
mga pag-aaral para sap ag-unlad ng antas ng medsina.
Halimbawa:
Iti, daragis, Balaod – Tuberculosis
Kagaw – Germ
Sukduldiin, altapresyon – hypertension
Si Dr. Luis P. Gatmaitan- (Kilala bilang Tito Dok
sa larangan ng Panitikan) sa nagtataguyod ng wiang
Filipino sa larangan ng Medisina sa pamamagitan ng
kanyang mga kwentong pambata na nasusulat sa wikang
Filipino. Sa pamamagitan ng kanyang mga Kwentong
pambata na tumatalakay sa pag - iingat ng kalusugan at
pagpapahalaga rito ay naipauunawa agad niya sa mga
musmos ang at pagpapahalaga rito ay naipauunawa agad
niya sa mga musmos ang pagpapahalaga rito ay
naipauunawa agad niya sa mga musmos ang Kahalagahan
ng kalusugan gamit ang wikang nauunawaan nila sa
pamamagitan ng malikhaing pamamaraan.
Agrikultura – ang wika ay isang pamamaraan ng
paggawa ng transaksiyon. Dito, hindi tayo makagagawa
ng kahit anong transaksiyon kung hindi tayo
magkakaintindihan dahil lahat ng nangyayari sa ating
ekonomiya ay nakabase sa ating pagkakaintindihan, at
ang agrikultura ay nakapaloob sa ating ekonomiya. Kapag
walang transaksiyon, walang ekonomiya at kung isiipin
natin, kung walang lipunan, walang transaksiyon, wala
tayong ekonomiya.
Mass Media – malakas ang naidudulot ng “mass
media” sa pagpapaunlad ng ating wika dahil sa
kakayahanan nitong impluwensiyahan ang mga tao sa
iba’t ibang sulok ng mundo. Isaisip natin na ang mass
media ay hindi lamang ito limitado sa pagbibigay ng mga
importanteng impormasyon at kasiyahan sa mga tao kundi
ito rin ay may kakayahanang mapaunlad ang sarili nating
wika dulot ng kapangyarihan nito maimpluwensiyahan
ang ibang tao.
B. Paglalapat
TALASALITAAN
Mayroong inihandang power point
presentation ang mag-uulat. Kailangan lamang
pumili mula sa apat na tala/ bituin na naka flash
sa telebisyon kung ano ang salin sa Ingles o
wikang Filipino ng salitang ibinigay. Ang bawat
isa ay may pagkakataong sumagot, itaas lamang
nila ang kanilang kamay.
1. E-mail – Sulatroniko
2. Salipawpaw – airplane
3. Biology - Haynayan
4. Kalimbahin – pink
5. Keyboard - teklado
6. Antipara – eyeglasses
7. Pantablay – charger
8. Compass – paraluman
9. New Normal – Bagong kadawyan
10. Balingungoy – nosebleed
C. Paglalahat
Ang wikang Filipino ay may taglay na
malalim, malawak at natatanging kaalaman at
karunungan. Kung mahusay nating magagamit
ito sa ating buhay at iba-iba pang mga aspeto nito
ay masasabi ngang magbubunga ito ng kaunlaran
at karunungan. Ang wikang ito na mahiwaga na
nagpababatid ng mga kaalaman ay lalong
mabisang maikakasangkapan sa ating
pambansang kaunlaran kung ito'y lubos at
puspusang pinapairal sa iba't-ibang larang.
Samantala, dahil sa patuloy na pagusbong ng mga
makabagong teknolohiya, marami na sa ating
mga Pilipino ang hindi gumagamit ng ating
sariling wika, sapagkat ginagaya na nila ang
kanilang mga naririnig, nakikita at nababasa sa
iba’t ibang media, tulad ng Internet, Telebisyon,
Telepono (cellphone) at iba pa. Kaya malaki ang
epekto nito sa kalagayang pangwika ng kulturang
Pilipino. Ganon pa man, atin paring pagyabungin
at paunlarin ang ating sariling wika, para sa
kapakanan ng ating bansa. Ang wikang Filipino
sa iba’t ibang larang at disiplina ay napakahalaga
sapagkat ito ang nagbibigay buhay, diwa at ang
nagpapakilala sa bansa, ito ang sumasalamin sa
kultura, kaugalian, paniniwala, kaalaman at
karunungan ng mga mamayan, ang nagbabatid ng
kakayahan ng mga tao, ito ang daluyan ng ating
komunikasyon, ito ang larawan na nagpapakita
ng ating pagkakakilanlan, kung paano tayo
tatanawin at ituturing ng mga tao sa labas ng
bansa. Wikang Filipino ang kaluluwa ng
Pilipinas, ang karunungan nito ang susi sa
pambansang pag-unlad sa iba't-ibang aspeto para
sa iisang minitmithing tagumpay.
Iba’t-ibang Larang sa Pagpapaunlad ng
Wikang Filipino
Wikang Filipino, ang pambansang wika ng
Pilipinas. Wika ang pinaka-pangunahing
ginagamit ng tao sa araw-araw na
pakikipagsapalaran sa buhay. Sa halos 7,107 na
mga pulo ng Pilipinas, iba’t iba man ang kultura,
etniko, o lokal na wika, pinag-iisa tayo ng bigkis
ng lahi sa pamamagitan ng ating pambansang
wika. Kung walang iisang wika, ang wikang
Filipino, mararating kaya natin ang kaunlaran ng
bansang Pilipinas? Sa palagay mo, may
pagkakaisa ba kung hindi nagkakaintindihan ang
mga tao dahil sa kalat-kalat at iba’t-ibang wikang
kinamulatan nating mga Pinoy?

Napaka “obvious” ang sagot. Hindi. Marahil sa
ganitong mga katanungan, napagtanto mo na ang
kahalagan ng iisang wika, ang wikang pambansa
ng Pilipinas, ang wikang Filipino. Kaya marapat
lamang na bigyan ng napakataas na
pagpapahalaga ang ating pambansang wika.
Ngunit paano? Marahil nalilito ang iba sa inyo
kung anu-ano ang mga kailangang gawin upang
bigyang halaga ang pambansang wika. Nais kong
ilahad sa inyo ang kung paano mapapakita ang
pagpapahalaga sa ating pambansang wika.
Palawakin o paunlarin ang unawa tungkol sa
wikang Filipino. Ito’y magagawa sa
pamamagitan ng mga sumusunod:
• Kailangan may sarili kang
diksiyonaryong Filipino. Sa panahon
natin ngayon, pwede ka ring magsaliksik
at magpaunlad ng paggamit ng wikang
Filipino sa pamamagitan ng internet.
• Magbasa ng mga libro, mga babasahin,
lalo na ng mga “research papers” na
gumagamit ng wikang Filipino.
• Mapanuring pakikipagtalakayan sa mga
bihasa sa wikang Filipino
• Mataas na pagpupugay at paggalang sa
mga lumikha ng Batas Pambansa Blg.
7104 at Proklamasyon Blg. 1041, sa mga
mananaliksik o sa mga taong tumutulong
sa pagpapatibay at pagpapaunlad ng
kasanayan sa paggamit ng wikang
Filipino.
• Makilahok sa mga aktibidad at proyekto
ng pamahalaan na may kinalaman sa
pagpapahalaga ng wikang pambansa.
• Paglikha nga mga nakakatuwang tula,
mga kinapupulutan ng aral na mga
sanaysay, kwento, o anumang artikulo
gamit ang wikang pambansa.
• Paghubog ng isang sining; “drawing,
iskultura, sand animation o anumang uri
ng sining” na may kinalaman sa
papapahalaga ng ating wikang pambansa.
Ito’y ilan lang sa mga napakarami pang
paraan. Alam kong marami pang mga
paraan ng pagpapahalaga ng ating
wikang pambansa (ang wikang Filipino).
At alam ko rin na kayong nagbabasa nito
ay mayroong tinatagong mga natatanging
ideya kung paano pahalagahan ang ating
wikang pambansa.
D. Paglalahat GENERALIZATION
Magsisimula ang talakayan sa isang
panalangin,pagbati sa klase at ang pagtala ng mga
lumiban sa klase. Pagkatapos ay magkakaroon ng
pagganyak upang mabuhayan at mapukaw ang
atensyon ng mga tagapakinig. Pagkatapos ng
pagganyak ay dadako na ang tagapagdaloy sa
talakayan ay magkakaroon din dito ng
pagbabahagi ng kanilang mga kaalaman
patungkol sa pagpapaunlad ng wikang Filipino.
Sa gitna ng talakayan ay patuloy na magtatanong
ang tagapagdaloy ng kani-kanilang ideya sa mga
binabanggit na mga pangungusap. At panghuli
naman ay magtatawag ang tagapag-ulat ng mga
mag-aaral upang isa-isang ipaliwanag ang mga
hakbang sa pagpapaunlad ng wikang Filipino
upang makita kung sila ng aba ay nakikinig at
may natutuhan.
Iba’t-ibang Larang sa Pagpapaunlad ng
Wikang Filipino
Wikang Filipino, ang pambansang wika ng
Pilipinas. Wika ang pinaka-pangunahing
ginagamit ng tao sa araw-araw na
pakikipagsapalaran sa buhay. Sa halos 7,107 na
mga pulo ng Pilipinas, iba’t iba man ang kultura,
etniko, o lokal na wika, pinag-iisa tayo ng bigkis
ng lahi sa pamamagitan ng ating pambansang
wika. Kung walang iisang wika, ang wikang
Filipino, mararating kaya natin ang kaunlaran ng
bansang Pilipinas? Sa palagay mo, may
pagkakaisa ba kung hindi nagkakaintindihan ang
mga tao dahil sa kalat-kalat at iba’t-ibang wikang
kinamulatan nating mga Pinoy?
Napaka “obvious” ang sagot. Hindi. Marahil sa
ganitong mga katanungan, napagtanto mo na ang
kahalagan ng iisang wika, ang wikang pambansa
ng Pilipinas, ang wikang Filipino. Kaya marapat
lamang na bigyan ng napakataas na
pagpapahalaga ang ating pambansang wika.
Ngunit paano? Marahil nalilito ang iba sa inyo
kung anu-ano ang mga kailangang gawin upang
bigyang halaga ang pambansang wika. Nais kong
ilahad sa inyo ang kung paano mapapakita ang
pagpapahalaga sa ating pambansang wika.
Palawakin o paunlarin ang unawa tungkol sa
wikang Filipino. Ito’y magagawa sa
pamamagitan ng mga sumusunod:
• Kailangan may sarili kang
diksiyonaryong Filipino. Sa panahon
natin ngayon, pwede ka ring magsaliksik
at magpaunlad ng paggamit ng wikang
Filipino sa pamamagitan ng internet.
• Magbasa ng mga libro, mga babasahin,
lalo na ng mga “research papers” na
gumagamit ng wikang Filipino.
• Mapanuring pakikipagtalakayan sa mga
bihasa sa wikang Filipino
• Mataas na pagpupugay at paggalang sa
mga lumikha ng Batas Pambansa Blg.
7104 at Proklamasyon Blg. 1041, sa mga
mananaliksik o sa mga taong tumutulong
sa pagpapatibay at pagpapaunlad ng
kasanayan sa paggamit ng wikang
Filipino.
• Makilahok sa mga aktibidad at proyekto
ng pamahalaan na may kinalaman sa
pagpapahalaga ng wikang pambansa.
• Paglikha nga mga nakakatuwang tula,
mga kinapupulutan ng aral na mga
sanaysay, kwento, o anumang artikulo
gamit ang wikang pambansa.
• Paghubog ng isang sining; “drawing,
iskultura, sand animation o anumang uri
ng sining” na may kinalaman sa
papapahalaga ng ating wikang pambansa.
Ito’y ilan lang sa mga napakarami pang
paraan. Alam kong marami pang mga
paraan ng pagpapahalaga ng ating
wikang pambansa (ang wikang Filipino).
At alam ko rin na kayong nagbabasa nito
ay mayroong tinatagong mga natatanging
ideya kung paano pahalagahan ang ating
wikang pambansa.
E. Paglalahat GENERALIZATION
Magsisimula ang talakayan sa isang
panalangin,pagbati sa klase at ang pagtala ng mga
lumiban sa klase. Pagkatapos ay magkakaroon ng
pagganyak upang mabuhayan at mapukaw ang
atensyon ng mga tagapakinig. Pagkatapos ng
pagganyak ay dadako na ang tagapagdaloy sa
talakayan ay magkakaroon din dito ng
pagbabahagi ng kanilang mga kaalaman
patungkol sa pagpapaunlad ng wikang Filipino.
Sa gitna ng talakayan ay patuloy na magtatanong
ang tagapagdaloy ng kani-kanilang ideya sa mga
binabanggit na mga pangungusap. At panghuli
naman ay magtatawag ang tagapag-ulat ng mga
mag-aaral upang isa-isang ipaliwanag ang mga
hakbang sa pagpapaunlad ng wikang Filipino
upang makita kung sila ng aba ay nakikinig at
may natutuhan.
Barayti Ng Wikang Filipino sa Balita O
Lathalaing Panshowbiz sa mga Pangunahing
Peryodiko (Arche R. Tudtod)
ABSTRAK - Isang uri ng lagom na karaniwang
ginagamit sa pagsulat ng mga akademikong papel
tulad ng tesis, papel na siyentipiko, at teknikal
lektyur, at mga report.
Ang pag-aaral na ito ay isinagawa upang
tuklasin at alamin ang kalagayang pangwika
partikular na ang pagkilala sa kung anong barayti
ng wikang Filipino ang mas ginagamit ng mga
manunulat sa paglikha ng balita o lathalaing
pumapaksa sa showbiz. Binuo ng dalawang
bahagi ang isinagawang pag-aaral na ito tungkol
sa barayti ng wikang Filipino sa pagsulat ng balita
at lathalaing panshowbiz sa mga tabloid. Ang
mga peryodikong pinaghanguan ng mga salita
bilang korpus ng pag-aaral ay ang limang
Tabloid: Balita, Bulgar, Pang Masa, Abante
Tonite at Pilipino Star Ngayon. Itinala at inuri ang
mga leksikal na aytem ayon sa apat mula sa
pitong tepolohiyang nabuo salig sa pinagsama-
samang pananaw nina Haugen (1966), Weinrich
(1981), Rodman (1988), at Enriquez (1985). Ito
ang apat na patern na ginamit sa pag-aaral na ito:
Hiram-Ganap (HG), Hiram-Paimbabaw (HP),
Hiram-Sanib (HSb), Hiram- Daglat (HD). Inuri
ng mga mananaliksik ang mga barayti na ito sa
tatlong kategorya batay sa morpolohikal na
aspeto: Purong Tagalog, Filipino-Ingles o
Asimiladong Filipino at Sosyolek. Natuklasan sa
pananaliksik na ang pinakamaraming salitang
naitala bilang halimbawa para sa hiram-ganap at
malawak ang paggamit ng mga manunulat at
kolumnista ng balita o lathalaing panshowbiz sa
Asimiladong Filipino o Filipino-Ingles bilang
barayti ng wikang Filipino na makikita at
mapapansin sa mga pangunahing peryodiko.
INTRODUKSYON - Ito ay isang maikling
talataang kinapapalooban ng pangkalahatang
pagtalakay ng paksa ng pananaliksik. Dito
tinatalakay ang mga sagot sa tanong na Ano at
Bakit?
Ang isang makabuluhang katangian ng
wika ay ang walang tigil na pagbabago nito. Ito
ay dahil sa walang humpay ang pagbabago ng
kapaligiran ng wika at dahil na rin sa malikhaing
kakayahan ng isipan ng taong napapansin ang
kapaligirang ito. Batay kay Consuelo J. Paz, ang
resulta nito ay ang pag-iiba ng variant o mga
salitang halos pareho ang kahulugan. Kadalasang
resulta ito ng panghihiram sa ibang wika ng
salitang may katumbas sa katutubong pangwika
sa Pilipinas at sa panghihiram sa banyagang wika.
Sa pagkakalaya ng mga Pilipino sa mga
nandayuhang mananakop, masasabing hindi
maipagkakaila ang naging epekto ng kanilang
kultura, paniniwala at paraan ng pag-iisip sa
kanilang naging kolonya. Sa patuloy na
pagsulong ng globalisasyon at kompetisyon,
nagkaroon ng adhikain ang ilang bansang naging
kolonya na gamitin ang wika ng mga mananakop
upang makasabay sa umano’y global na
kompetisyon at isa na rito ang bansang Pilipinas.
Kaya’t sa ganitong phenomena, hindi rin
maiiwasan ang panganganak ng iba’t ibang
baryasyon ng wika dulot ng pagsasanib ng
wikang sinilangan sa ikalawang natutunang wika.
Ang mga norm ay isang panlipunang
namamana’t naipapasa. Samakatuwid, partikular
na marahil sa isang indibiduwal na magtanong sa
sarili kung ang mga ito ba ay naisasangkalan sa
usaping panlinggwistika. Mula sa empirikal na
oryentasyon, maliwanag na ang mga norm na
napapaloob sa isang wika ay kinikilala sa
larangan ng sosyolinggwistika. Ang kalikasan ng
mga batas na ito ay tinatalakay kaugnay ng
paggamit ng bawat isa ng wika sa paraang
pasalita at pasulat. Batay sa paglalarawan na
isinagawa ni William Labov, na ang isang
komunidad ay mayroong karaniwang
pamantayan na ginagamit upang magkaroon ng
malinaw at maayos na pakikipag-ugnayan sa isa’t
isa (1996).
Sa kabilang banda, ang pagpasok ng
norm na ito ay dulot ng proseso ng mabilisang
pagbabago’t pag-unlad sa usapin na may
kaugnayan sa wika. Ang penomenang ito ay
maiuugnay sa tinatawag nating globalisasyon.
Dito ngayon pumapasok ang papel ng
pagpaplanong pangwika na isang paraan upang
humanap ng solusyon sa kinakaharap na
suliraning pangwika. Halimbawa nito ang
nangyari sa wikang Hebrew ng bansang Israel,
kung saan upang muling maibanyuhay ang
naturang wika’y tinuruan ang mga mamamayang
Israel ng Hebrew; lumikha ng mga salita o
terminolohiya upang maging modernisado ang
kanilang wika; at bumuo ng mga opisyal na
terminong magagamit ng buong bansa sa
pamamagitan ng kanilang Akademiyang Hebrew
(Ignace, 1998). Ito ay isang halimbawa lamang
nang pagkakaroon ng malaking papel ng
pagtatakda ng norm lalo na sa larangan ng
linggwistika.
Sa kabilang banda, winika naman ni Dr.
Emerlinda R. Roman, ang dating pangulo ng U.P.
Diliman noon na dapat alisin ang pag-
aalinlangan tungkol sa pagpapayabong ng wikang
Filipino at umalinsunod sa itinakda ng
Konstitusyon.
Para kay Jose V. Abueva, naging pangulo
ng U.P. Diliman ang paglinang at
pagpapalaganap sa isang wikang pambansa ay
isang makasaysayang tugon sa dayuhan at lokal
na opresyon.
Pinangatwiranan naman ni Dr. Consuelo
Paz, kilalang linggwista at dekano ng Kolehiyo
ng Agham Panlipunan at Pilosopiya ng U.P.
Diliman ang panghihiram sa ilang wika upang
makaagapay ang Filipino sa mga pagbabagong
nagaganap ngayon sa daigdig.
Para kay Pamela C. Constantino sa
kabilang dako, makakatutulong sa paglutas ng
suliraning ito ang mga kaalaman sa barayti ng
wika. Para sa kaniya, may bisang sikolohiko ang
pagkakaalam ng mga barayti ng wika para sa mga
tao. Makapagsisimula ito ng pagbabago sa
pagtanggap ng mga tao sa wika. Dahil dito aniya,
“Magkakaroon ng kamalayan ang mga tao na
may bahagi siya o papel sa pagpapaunlad ng
wikang pambansa.”
Mahalagang bagay rin ang mga
proyektong tulad ng taon- taong ginagawa ng
Filipinas Institute of Translation, ang Sawikaan:
Mga Salita ng Taon. Sa gawaing ito na idinaraos
tuwing Agosto ng bawat taon mula pa noong
2004, nagtitipon-tipon ang mga eksperto o
sinumang may malaking interes sa wika upang
pag-usapan ang mga bagong salitang nadagdag sa
bokabularyong Filipino. Sa nalathalang
pagsasaaklat ng mga pagtalakay sa mga bagong
salita ng taon noong 2004, makikita ang mga
salitang hiniram tulad ng fashionista at text o
hinango mula sa mga umiiral nang salita sa ibang
rehiyon sa Pilipinas tulad ng salbakuta na galling
diumano sa Bikolnon.
Ang pagkakaroon ng baryasyon sa wika
ay isang natatanging katangian na nauugnay sa
sosyo-sitwasyunal. Ito rin ang pagkakaiba- iba sa
uri ng wika na ginagamit ng mga tao sa bansa.
Maaaring ang pagkakaiba-iba ay nasa bigkas,
tono, uri at anyo ng salita na ginagamit ng bawat
indibiduwal na kabilang sa isang komunidad.
Ayon nga kay Clifford (1965), mayroong
dalawang pangkalahatang uri ng barayti ng wika:
una, ang barayting permanente sa isang
indibidwal; at ang ikalawa, ang barayting
pansamantala sapagkat ito ay nagbabago- bago
batay na rin sa hinihingi ng isang sitwasyon o
maging ang anyo ng pagpapahayag.
Ang pagkakaroon ng barayti ng isang
wika ay hindi maipagkakailang umuusbong batay
na rin sa pangangailangan ng isang lipunan o ng
mga indibidwal na bumubuo na rin sa isang
komunidad. Partikular na matutukoy ang mga
barayti na ito sa anyong pasulat. Isang malinaw
na halimbawa rito, ang ipinapakita ng mga
artikulo higit na ang mga balita at lathalaing
patungkol sa showbiz.
Sa pagsulat ng showbiz hindi
maipagkakailang maraming matatagpuang iba’t
ibang antas at barayti ng wika. Nariyan ang
paggamit ng jargon o mga swardspeak, sosyolek
at idyolek. Ang lahat ng ito ay naaayon sa
kagustuhan o istilo ng mga manunulat.
Ang mga nabanggit ang nagtulak sa
mananaliksik upang tuklasin at alamin ang
kalagayang pangwika partikular na ang pagkilala
sa kung anong barayti ng wikang Filipino ang
mas ginagamit ng mga manunulat sa paglikha ng
balita o lathalaing pumapaksa sa showbiz.
Dagdag pa, nilalayon nitong tugunan ang mga
sumusunod na suliranin: Ano ang kalikasan ng
wikang Filipino batay sa pamamaraan ng leksikal
na panghihiram ng salitang banyaga sa mga balita
at lathalain sa mga tabloid hinggil sa showbiz?; at
Ano-ano ang umiiral na barayti ng wikang
Filipino sa pagsulat ng mga balita o lathalaing
panshowbiz sa aspetong morpolohikal? Sa
pagtukoy na ito’y naniniwala ang mananaliksik
na magbubukas ito ng pinto tungo sa paunang
hakbang sa pagpaplanong pangwika na
hahantong sa istandardisasyon ng wikang
Filipino.
BALANGKAS NG PAG-AARAL - Isang
dayagram na magpapakita sa takbo ng iyong
pananaliksik. Binubuo ang balangkas na ito ng
sariling pananaw ng mga mananaliksik tungkol sa
isang problema, pagkatapos matunghayan ang
ilang teorya na may kaugnayan sa suliranin.
Ang Theory of Norms and Exploitations
(TNE) naman ni Patrick Hanks ay nagsasaad na
pinapatnubayan ng mga pamantayan at mga batas
ang paggamit ng isang wika. Ilan sa mga batas na
ito ay ang ipinapatupad sa paggamit ng mga salita
alinsunod sa pangangailangan ng isang
komunidad. Kabilang din dito ang pamantayan sa
wikang ginagamit sa iba’t ibang anyo ng
panitikan. Sa pamamagitan ng teoryang ito,
ipinapakita na ang gumagamit ng wika ay may
kakayahang maging malikhain sa kung paano
niya gagamitin ang wika sa paraang pasalita at
pasulat. Isinasaalang-alang din ng TNE ang
malaking bahagdan ng pagbabagong
panlingguwistika tulad ng pagbabago ng baybay
batay sa makabago at kumbensyunal na
alituntunin, pagbabago sa kahulugan ng mga
salita at ang pagdaragdag ng kahulugan sa mga
salita.
Ang teoryang sosyolinggwistiko na batay
sa pamamalagay na ang wika ay isang
panlipunang phenomenon. Nagiging
makabuluhan ang anumang pahayag, aksyon,
salita ng isang indibidwal kung ito ay
nakakonteksto sa loob ng lipunan at
ikinokomunika sa isang indibidwal o grupo.
Dahil naman dito, nakakabuo ng iba’t ibang
konteksto ang paggamit ng wika dahil sa iba’t iba
ring mga tao na may iba’t ibang gawain, papel,
interes, saloobin, pananaw ang kasangkot sa
proseso ng komunikasyon. Dito rin pumapasok
ang katangian ng wika na pagiging heterogeneous
o may iba’t ibang anyo malunggwistiko, ma-
okupasyonal o ma-sosyal man ang mga anyong
ito. Dagdag pa sa mga dahilan ng pagkakaiba- iba
ng anyo ng wika ang lokasyong heograpikal,
pandarayuhan, sosyo-ekonomiko, politikal at
edukasyonal na katangian ng isang partikular na
lugar o komunidad na gumagamit ng naturang
wika (Doctor-Dinglasan, pp. 15).
Sa teorya ng akomodasyon ni Howard
Giles, nakapokus ito sa mga taong kasangkot sa
sitwasyong pangwika. Ipinapaliwanag dito na sa
interaksyon ng mga tao, nagkakaroon ng
tendensya na gumaya o bumagay sa pagsasalita
ng kausap para bigyang halaga ang pakikiisa,
pakikilahok, pakikipagpalagayang-loob,
pakikisama o kaya’y pagmamalaki sa pagiging
kabilang sa grupo (convergence). Pero kung
minsan, pilit naming iibahin ang pagiging iba o
naiiba, di- pakikiisa. O kaya’y lalong paggigiit sa
sariling kakayahan at identidad (divergence).
Mahalaga ang mga teoryang ito sa pag-aaral ng
barayti ng wikang Filipino lalo na kaugnay ng
atityud sa paggamit ng inaakalang “mas mataas”
na barayti kumpara sa “mas mababa” depende sa
istatus ng kanilang unang wika (Doctor-
Dinglasan, pp. 16- 17).
Samantala, sa teoryang interference
phenomenon and Interlanguage ay nakapokus
naman ito sa mga wikang kasangkot. Magandang
halimbawa ng interference ang pagbuo ng mga
barayti ng wikang Filipino. Ang impluwensya ng
unang wika, halimbawa ang Cebuano ay
kapansin-pansin kapag nagsasalita ng Filipino.
Isang katangian, halimbawa ng Cebuano-Filipino
ang di-paggamit ng reduplikasyon (Hal: Doon
ako magturo sa Palawan). Isa pang halimbawa
ang paggamit ng panlaping mag- kahit sa dapat
gamitan ng um- na panlapi sa Cebuano. Kaya, sa
pagpi-Filipino ng isang Cebuano, nagiging
“Huwag kang mag-ihi dito” sa halip na “Huwag
kang umihi rito.” Ang Interlanguage naman ang
tinatawag na “mental grammar” na nabubuo ng
tao sa pagdating ng panahon sa proseso ng
pagkatuto niya ng pangalawang wika. Dito,
binabago ng tagapagsalita ang grammar sa
pamamagitan ng pagdaragdag, pagbabawas, at
pagbabago ng mga alituntunin. Halimbawa nito
ang salitang malling na ginagamit na mula sa
salitang mall sa Ingles. Impluwensyang Ingles ito
sa Filipino na sa dalas na ng paggamit at
popularidad ng salita ay nadagdagan ito ng gamit
(nominalisasyon at verbalisasyon).
PARADIGMA NG PAG-AARAL - Ito ay isang
representasyong gamit ang dayagram ng
conceptual framework. Sa pamamagitan ng
ilustrasyon, ginagamit ng mananaliksik ang
kanyang mahusay na paghihinuhang ipakikita sa
tinatawag na “input” o ang hakbang sa kalutasan
ng anumang suliranin, ang proseso sa
pagsasagawa at ang “output” o ang kalutasan o
kalalabasan.
Makikita sa dayagram ang daloy ng pag-
aaral na ito, bibigyang-pansin ng mananaliksik
ang pagsusuri sa limang tabloid na pinili na
nagtataglay ng balita at lathalaing pangshowbiz
na nasusulat sa Tagalog. Susuriin ang mga
nakalap na korpus o salita batay sa kalikasan ng
wikang Filipino sa usaping leksikal na
panghihiram sa mga salitang banyaga at barayti
ng Wikang Filipino sa morpolohikal na aspeto.
Ang pagsusuring ito ay gagabayan ng mga
teoryang ginamit sa pag-aaral na ito na
kinabibilangan ng mga sumusunod: theory of
norms and exploitations, teoryang
sosyolinggwistiko, teorya ng akomodasyon at
teoryang interference phenomenon and
interlanguage. Mula sa magiging bunga ng
pananaliksik na ito ay makakabuo ng isang
mungkahing panuntunan sa pagsulat ng balita o
lathalaing panshowbiz.
LAYUNIN NG PAG-AARAL - Inilalalahad ang
pangkalahatang layunin o dahilan kung bakit
isinagawa ang pag-aaral.
Nilalayon ng pananaliksik na ito na
matuklasan ang kalikasan ng wikang Filipino
batay sa pamamaraan ng leksikal na panghihiram
ng salitang banyaga sa mga balita at lathalain sa
mga tabloid hinggil sa showbiz. Gayundin, upang
matukoy ang umiiral na barayti ng wikang
Filipino sa pagsulat ng mga balita o lathalaing
panshowbiz sa aspetong morpolohika
METODOLOHIYA – Tinatalakay sa
kabanatang ito ang paraan ng pag-aaral, mga
kalahok, paraan ng pagkuha ng sampol,
instrumentong Ginamit at ang pagsusuring
istadistikal.
Binubuo ng dalawang bahagi ang
pagsasagawa sa pag-aaral na ito tungkol sa
barayti ng wikang Filipino sa pagsulat ng balita at
lathalaing panshowbiz sa mga tabloid. Sa
panimula ng pag-aaral, sinang-ayunan ng mga
mananaliksik ang mga peryodikong
paghahanguan ng mga salita bilang korpus ng
pag-aaral. Limang Tabloid: Balita, Bulgar, Pang
Masa, Abante Tonite at Pilipino Star Ngayon.
Pinili ang mga tabloid batay sa kalawakan ng
sirkulasyon sa ginawang sarbey ng infoasaid.org
noong taong 2016. Upang makita ang iba’t ibang
barayti ng wikang Filipino, isang linggong isyu
ng pang-araw-araw na peryodiko ang
iminungkahing paghahanguan ng mga datos.
Kaya’t hinango ang mga salita mula sa mga
pahina na pumapaksa tungkol sa balita at
lathalaing panshowbiz sa bawat peryodiko mula
Pebrero 24 hanggang Marso 2, 2017.
Pinangkat at binilang ang mga
nahangong salita batay sa barayti ng wikang
Filipino. Sinimulang suriin ang mga salitang
hiram upang makapaghanda ng isang instrumento
sa pag-aaral.
Ginamit sa pag-aaral na ito ang mga
modelong ginamit nina Hockett (1956), sa
kanyang pagsusuri sa mga pagbabagong
nagaganap sa mga magkakaugnay na wika, ang
tinawag niyang ‘phylogenetic change’; ang kina
Weinrich (1964) at Beardsome (1982) sa
kanilang pagtalakay at pagsusuri sa mga
panghihiram ng mga dayuhang wika.
Naging malaking tulong din sa pagsusuri
ang Gabay sa Ortograpiyang Filipino ng
Komisyon ng Wikang Filipino tungkol sa leksikal
na panghihiram na kalikasan ng Wikang Filipino.
Sunod na hakbang na ginawa ng mananaliksik ay
ang pagpapangkat-pangkat at pag-uuri-uri ng
mga korpus batay sa kinabibilangan nitong
barayti ng wikang Filipino.
Nakapokus ang pagsusuri sa lebel na ito
sa mga patern ng leksikal na panghihiram ng
Filipino sa larangan ng showbiz. Itinala at inuri
ang mga leksikal na aytem ayon sa apat mula sa
pitong tepolohiyang nabuo salig sa pinagsama-
samang pananaw nina Haugen (1966), Weinrich
(1981), Rodman (1988), at Enriquez (1985). Ito
ang apat na patern na ginamit sa pag-aaral na ito:
Hiram-Ganap (HG), Hiram-Paimbabaw (HP),
Hiram-Sanib (HSb), Hiram-Daglat (HD).
Sumunod na proseso sa pagsusuri ay ang
pagkakategorya ng mga leksikon sa iba’t ibang
barayti ng Wikang Filipino. Inuri ng
mananaliksik ang mga barayti na ito sa tatlong
kategorya batay sa morpolohikal na aspeto:
Purong Tagalog, Filipino-Ingles o Asimiladong
Filipino at Sosyolek
Resulta at Pag-aaral Ang paglalahad at
pagpapakahulugan ng mga datos sa pananaliksik
ay naglalahad ng mga resulta at mga pagtalakay.
Ang mga talahanayan, graphs at iba pang mga
kagamitang grapik ay nakatutulong sa kalinawan
ng presentasyon.
Leksikal na Panghihiram
Nakalalamang ang paggamit ng
Hiram-Ganap ng mga manunulat at
kolumnista ng mga pangunahing
peryodiko sa pagsulat ng balita o
lathalaing panshowbiz. Sapagkat, ito ang
pinakamainam na paraan upang hindi na
mahirapan pang humanap ng panumbas
mula sa katutubong wika ng mga salitang
banyaga. Buhat sa mga leksikon na
naitala ng mga mananaliksik,
mahihinuha na nagaganap ang tuwirang
panghihiram ng mga salita batay sa mga
sumusunod na salik:
a. Ganap na hinihiram ang salita
kapag wala itong anumang
panumbas sa wikang Filipino at
pinapanatili ang paraan ng
pagbaybay dito.
b. Hinihiram ng ganap ang mga
salitang pantangi, teknikal, at
pang- agham.
Pinapanatili rin ang sistema ng
pagbaybay rito
Ang naunang dalawang
salik ay ganap na hinihiram
sapagkat kung tatangkain na
ito’y tumbasan ng isang
manunulat sa wikang Filipino
hindi malabong maganap na
magkaroon ng kalituhan. At ito’y
hahantong sa hindi pagkaunawa
sa mensaheng nais ipahiwatig ng
isang kolumnista ng showbiz.
c. Kapag ang isang salita ay kabilang
sa direktang sinabi ng
kinapanayam ng manunulat o sa
madaling salita ‘direct quotation.’
Halimbawa:
“Siguro, naging
interesting sa viewers ‘yung
pagiging love team namin ni DJ
kahit very opposite kami
pagdating sa pananamit,
pananalita, pagkilos and
personality,” ani Kathryn.
Sa puntong ito, ang mga
salitang interesting, viewers,
love team, very opposite at
personality ay ganap na hiniram
dahil kabilang ito sa winika ni
Kathryn Bernardo sa isang
panayam. Mapapansing hindi ito
tinangkang baguhin o palitan ng
manunulat. Sa kadahilanang,
iniiwasan ng mga manunulat na
baguhin ang mga eksaktong
salitang ginamit ng taong
kanilang nakapanayam sa loob
ng isang pangungusap upang
hindi mawala ang orihinal na
kahulugan ng kanilang mga
pahayag.
d. Batay sa preperensiya ng isang
manunulat o kolumnista sa
pagsulat ng balita o lathalaing
panshowbiz.
Halimbawa:
Marami sa mainstays ng
isang musical variety show ng
isang top TV network ang hindi
pabor sa sobrang exposure sa
kanilang show ng isang young
actress/singer. Weekly na lang
ay napakarami nitong
production number. Basta may
“achievement” ito sa career ay
hina-highlight sa show.
Ang mga
nakasalungguhit na mga salita sa
itaas ay ganap na hiniram at
ginamit ng isang manunulat ng
showbiz sa kanyang artikulo.
Bagama’t karamihan sa mga
salita rito ay may katumbas sa
wikang Filipino, hindi ito
ginamit ng manunulat. Sa halip,
pinanatili ang mga salitang iyon
sa kadahilanang mas napapadali
nito ang paglalahad ng mensahe
 at higit sa lahat
napapaikli ang espasyo ng
artikulo sa isang pahayagan.
Ang tepolohiyang
Hiram-Paimbabaw ay kilala rin
sa katawagang Hiram Di-Ganap.
Buhat dito, mawiwikang ito’y
isang uri ng panghihiram ng
salita kung saan ang ponolohikal
na aspeto o ang paraan ng
pagbigkas ay nananatili
samantalang nababago naman
ang morpolohikal nitong aspeto.
Mula sa mga leksikon na
nakalap at naitala sa Ikalawang
Matrix, mapapansing karamihan
sa mga salitang ito ay
sumusunod sa tuntuning
pangwika na kung ano ang
bigkas, iyon rin ang baybay.
Nagaganap ang Hiram-
Paimbabaw batay sa
sumusunod:
1. Pagbababay batay sa
katutubong sistema sa
pagbubuo ng mga salita o
mas kilala sa sistemang
ABAKADA.
Halimbawa ng mga salita:
Bokabularyo – mula sa
salitang vocabulary
distribusyon - mula sa
salitang distribution
edukasyon - mula sa
salitang education
anibersaryo - mula sa
salitang anniversary
espekulasyon - mula sa
salitang speculation
bakasyon - mula sa saltang
vacation ambisyon - mula
sa salitang ambition
atensyon - mula sa salitang
attention
kontrobersiyal - mula sa
salitang controversial
kampanya - mula sa
salitang campaign
intriga - mula sa salitang
intrigue
komiks - mula sa salitang
comics
karakter - mula sa salitang
character
2. Panghihiram alinsunod sa
tuntuning kung ano ang
bigkas, siya ang baybay.
Halimbawa ng mga salita:
interbyu- mula sa interview
karir - mula sa career
isyu - mula sa issue
komedi - mula sa comedy
kaswal - mula sa casual
aktor - mula sa actor
aktres - mula sa actress
dayalog - mula sa dialogue
ekstra - mula sa extra
espesyal - mula sa special
inlab - mula sa in love
isnab - mula sa snob
ilusyon - mula sa illusion
holdap - mula sa hold up
komersiyal - mula sa
commercial
kompows - mula sa
compose
denay - mula sa denie
lider - mula sa leader
selebreyt - mula sa
celebrate
kyut - mula sa cute
sey - mula sa say
seksi - mula sa sexy
prodyus - mula sa produce
produser - mula sa producer
pipol - mula sa people
relaks - mula sa relax
tradisyunal - mula sa
traditional
tayming - mula sa timing
Kung susuriin ang mga
leksikon na ito sa ilalim ng
naturang tuntunin,
mahihinuhang karamihan
sa mga salita ay sadyang
ginagamit na o kabilang na
ito sa talasalitaan ng
wikang Filipino.
Samantalang, ilan naman sa
mga salita ay nakalilikha ng
pagkalito sa karamihan
tulad ng kompows, sey,
denay, selebreyt, prodyus,
tayming, isnab, pipol at iba
pa. Bagama’t mapapadali
nito ang pag- unawa sa
salita, wala pa ito sa
hinagap ng karamihan
sapagkat hindi pa ito
napagkasunduan na ito ang
magiging panumbas sa mga
hiram na salita.
3. Panghihiram na may
pagbabago at pagadaragdag
ng mga ponema.
Halimbawa ng mga salita:
aktibo - buhat sa active
artista - buhat sa artist
eksena - buhat sa scene
ere - buhat sa air (live
broadcast)
diperensiya - buhat sa
difference
direkta - buhat sa direct
kritiko - buhat sa critic
kultura - buhat sa culture
komento - buhat sa
comment
kuwalipikado - buhat sa
qualified
porsiyento - buhat sa
percent
pamilya - buhat sa family
pruweba - buhat sa proof
serye - buhat sa series
 responsibilidad - buhat sa • nag-wo-workshop
responsibility • naggi-guest
resulta - buhat sa result • pangba-basted
respeto - buhat sa respect • pagli-link
rason - buhat sa reason • ia-announce

Ngunit, kapansin-pansin din Nagaganap din ang Hiram-

naman ang hindi pagiging Sanib kapag ginigitlingan ang
konsistent ng mga manunulat sa mga pangngalang pantangi at
paggamit ng mga salita salitang hiram kapag
partikular na ang panghihiram sa inuunlapian.
mga salitang banyaga.
Halimbawa, may mga manunulat Halimbawa ng mga salita
na gumagamit ng baybay sa ang sumusunod:
salitang produce na ‘produs’ at • pang-Cannes
ang iba naman ay ‘prodyus’. • taga-Starstruck
Gayundin naman sa ‘produser’ at • taga-American Idol
‘prodyuser’ para sa salitang • mag-Best Supporting
producer. Ang ganitong isyung Actress
pangwika ay maaaring • ala-People Power
magbunga ng kalituhan sa mga Revolution
mambabasa kung ano ba ang • mag-Best Picture
nararapat at angkop na salin para
sa dalawang nabanggit na Hindi mawawala ang
salitang banyaga. paglikha ng sariling istilo sa
pagbuo ng salita sa pamamagitan
Ang isa sa madalas na ng hiram-sanib higit na sa pag-
gamiting istilo ng mga uulit ng mga banyagang salita.
manunulat at kolumnista sa Tulad ng:
pagsulat ng showbiz ay ang • fresh-fresh-an
hiram-sanib. Kung saan, • nag-a-action-action
kapansin-pansin ang pagsasama • nail-link
ng mga banyagang morpema at
katutubong morpema sa isang Mapapansin sa ikaapat na
salita lamang. Nagaganap ang tepolohiya ng leksikal na
ganitong uri ng tepolohiya sa panghihiram na kakaunti lamang
pamamagitan ng paglalagay ng ang bilang ng salitang naitala. Ito
mga panlapi sa mga salitang ay sa kadahilanang bihira
banyaga na pinapanatili ang lamang gamitin ang Hiram-
orihinal na baybay ng mga Daglat ng mga manunulat at
salitang hiram. kolumnista ng showbiz.
Karaniwan ang ganitong anyo ng
Halimbawa nito ang mga leksikal na panghihiram ay
sumusunod na salita: kadalasang binibigyang
• i-check katuturan bilang pag-iimbento o
• ini-schedule paglikha ng mga salita sa
• mag-apply pamamagitan ng pagpapaikli sa
• ma-accommodate mga ito sa paraang pasalita o pa-
• ka-publicized iskrip. Halimbawa ng mga salita:
•ka-love team • Indie film/movie -
• nag-front act independent film/movie
• na-realize • Noontime show -
• makiki-fiesta Afternoon Time Show
• pang-Cannes • Presscon - Press
• interviewhan Conference
• maishowing • Resto - Restaurant
• Senti song - Sentimental
Mapapansin din na sa Song
paglalapi at pag-uulit ng mga • Showbiz - Show-business
salitang hiram, idinurugtong ang • Teledrama - Television
tunog KP sa unlapi. Kahalintulad Drama
din ito sa sistema ng • Telefantasya - Television
pagbabaybay kapag nasa Fantasy
aspektong kontemplatibo • Teleserye - Television
(panghinaharap) ang isang salita. Series
• cooking demo - cooking
Halimbawa nito ang mga demonstration
sumusunod na salita: • music fest - music festival
• nadi-discuss • Produ - Production
• magco-complain • Infotainment -
• nag-e-effort Information Entertainment
• mag-o-open • Tech buzz - Technology
• nagpo-post Buzz
 • Congrats - KONKLUSYON - Nagsasalarawan sa buod ng
Congratulations
• Fantaserye - Fantasy
Series
• lip synch - lip
synchronization
• Televiewer - Television
Viewer
• Vidcaps - Video Captions
• V-day Dinner - katangian: (1) may panghihiram sa Ingles na
Valentine’s Day Dinner
• Preggy - Pregnant
• Telegenic - Television
Photogenic
Narito naman ang mga
salitang kabilang sa pa-iskrip na
paraan ng pagdadaglat.
Karaniwan itong mapapansin sa
paggamit lamang ng mga letra o
titik bilang kinatawan ng
kabuuang salita.
Halimbawa:
• CR - Comfort Room
• TFC - The Filipino
Channel
• PA - Personal Assistant
• LQ - Love Quarrel
• MU - Mutual
Understanding
• Ex-BF - Ex-Boyfriend
• GF - Girlfriend
• TF - Talent Fee
• TV - Television
• R&B - Rock & Ballad
Morpolohikal na Aspekto
Sa aspetong leksikon o morpolohikal,
lumalabas na higit na nakalalamang ang
paggamit ng Asimiladong Filipino o
Filipino-Ingles bilang barayti ng wikang
Filipino na makikitang ginagamit ng mga
manunulat at kolumnistang panshowbiz.
Ang barayti na ito ng wika ay bunga ng
panghihiram ng ganap sa isang salitang
banyaga at nilalapatan ng pangkatutubong
sistema ng pagbaybay o dili naman kaya
paglalapi at pinapanatili ang orihinal na
baybay ng salitang hiram. Halimbawa nito
ang mga salitang tropeo, titulo, umapir,
turista, pinag-effort-an, at marami pang iba.
Habang pumapangalawa naman ang Purong
Tagalog o ang sariling bokabularyo ng
wikang Filipino halimbawa nito ang
tumbok, milagro, mahalukay, mabusalan at
marami pang iba. At kakaunti naman ang
mga halimbawa ng salitang naitala sa
Sosyolek o ang tinatawag na lenggwahe ng
isang pangkat tulad ng tsika, tsalap-tsalap,
umariba, waley, wankatitat at iba pa.
Samakatuwid, ipinapakita lamang nito
na lumulutang ang impluwensiya ng
banyagang wika sa pagsulat ng mga balita o
lathalaing panshowbiz ng mga manunulat at
kolumnista nito. Marahil, epekto rin ito ng
tinatawag nating bilinggwalismo o
paggamit ng dalawang wika maaaring ito ay
Ingles at Filipino.
mga argumentong inilahad sa isinulat. Dito rin
makikita ang mga mahahalagang puntos na
tinalakay sa akda. Ang isang konklusyon ay
ginagawa upang mas mapaintindi sa bumabasa
ang mga puntos na nasabi na.
Ang barayti ng wikang Filipino na
ginagamit ay nagtataglay ng mga sumusunod na
hiniram ang buong salita; (2) panghihiram sa
paraang may anyo ng kulturang Filipino sapagkat
ginamit ang katutubong sistema sa pagbubuo ng
mga salita; (3) paghahalo (Code-mixing) ng mga
salitang Ingles sa konstruksyong Filipino sa isang
likas na paraan at pagpapalit-koda (code-
switching) ng konstruksyon ng mga pahayag sa
wikang Filipino at wikang Ingles; (4) paglilikha
ng mga bagong salita batay sa pangkat na
kinabibilangan; at (5) pagiging matapat sa
paghahanap ng mga katumbas na salita sa wikang
Filipino.
Ang pinakamaraming salitang naitala bilang
halimbawa ay para sa hiram-ganap.
Naisasakatuparan ang paraan na ito ng leksikal na
panghihiram batay sa sumusunod: ganap na
hinihiram ang salita kapag wala itong anumang
panumbas sa wikang Filipino at pinapanatili ang
paraan ng pagbaybay dito; hinihiram ng ganap
ang mga salitang pantangi, teknikal, at pang-
agham. Pinapanatili rin ang sistema ng
pagbaybay rito; kapag ang isang salita ay
kabilang sa direktang sinabi ng kinapanayam ng
manunulat o sa madaling salita ‘direct
quotation.’; at batay sa preperensiya ng isang
manunulat o kolumnista sa pagsulat ng balita o
lathalaing panshowbiz
Malawak ang paggamit ng mga manunulat
at kolumnista ng balita o lathalaing panshowbiz
sa Asimiladong Filipino o Filipino- Ingles bilang
barayti ng wikang Filipino na makikita at
mapapansin sa mga pangunahing peryodiko.
Nananaig ang sariling preperensiya ng mga
manunulat at kolumnista sa leksikal na
panghihiram ng mga salitang banyaga. Kung
kaya’t kahit na may malinaw na pamantayan at
tuntunin para rito ay bihira na nila itong masunod.
SANGGUNIAN – Matatagpuan sa katapusang
bahagi ng pananaliksik. Nagpapahalaga at
nagbibigay ng kredit sa mga pinaghanguan ng
mga ideya, ilustrasyon, mga pahayag na hiniram
o mga materyales na hinalaw
F. Paglalahat
Ang pananaliksik ni Arche R. Tudtod na
pinamgatang Barayti ng Wikang Filipino sa
Balita o Lathalaing Panshowbiz sa mga
Pangunahing Peryodiko ay binubuo ng siyam na
bahagi. Ito ay abstrak, introduksyon, balangkas
ng pag-aaral, paradigma ng pag-aaral, layunin ng
pag-aaral, metodolohiya, resulta at pagtalakay,
 konklusyon at sanggunian. Ang pananaliksik ay
tungkol sa pagtuklas ng kalikasan ng wikang
Filipino sa pagsulat ng balita o lathaling
pangshowbiz sa mga tabloid. Umiikot din ang
pananaliksik sa pagtukoy ng umiiral na barayti ng
wikang Filipino sa pagsulat ng mga balita o
lathalaing panshowbiz sa aspetong morpolohikal.
Lumabas sa panaliksik na (1) May
panghihiram sa Ingles na hiniram ang buong
salita. (2) Panghihiram sa paraang may anyo ng
kulturang Filipino sapagkat ginamit ang
katutubong sistema sa pagbubuo ng mga salita.
(3) Paghahalo (Code-mixing) ng mga salitang
Ingles sa konstruksyong Filipino sa isang likas na
paraan at pagpapalit-koda (code-switching) ng
konstruksyon ng mga pahayag sa wikang Filipino
at wikang Ingles. (4) Paglilikha ng mga bagong
salita batay sa pangkat na kinabibilangan .
(5). Pagiging matapat sa paghahanap ng mga
katumbas na salita sa wikang Filipino. (6) Ang
pinakamaraming salitang naitala bilang
halimbawa ay para sa hiram-ganap. (7) Malawak
ang paggamit ng mga manunulat at kolumnista ng
balita o lathalaing panshowbiz sa Asimiladong
Filipino o Filipino-Ingles bilang barayti ng
wikang Filipino. (8) Nananaig ang sariling
preperensiya ng mga manunulat at kolumnista sa
leksikal na panghihiram ng mga salitang banyaga.
Kung kaya’t kahit na may malinaw na
pamantayan at tuntunin para rito ay bihira na nila
itong masunod.
I. Pagsusulit na may pagpipilian
Panuto: Bilugan ang titik ng tamang sagot.
1. Tinatalakay sa kabanatang ito ang paraan
ng pag-aaral, mga kalahok, paraan ng
pagkuha ng sampol, instrumentong
ginamit at ang pagsusuring istadistikal.
a. Abstrak
b. Metodolohiya
c. Laynin ng Pag-aaral
d. Balangkas ng Pag-aaral
2. Isang dayagram na nagpapakita sa takbo ng
iyong pananaliksik.
a. Paradigma ng Pag-aaral
b. Sanggunian
c. Balangkas ng Pag-aaral
d. Resulta at Pagtalakay
3. Alin ang hindi kabilang sa mga sumusunod
a. Hiram-Paimbabaw (HP),
b. Hiram-Sanib (HSb),
c. Hiram- Daglat (HD).
d. Hiram-Paibaba
4. Nagsasalarawan sa buod ng mga
argumentong inilahad sa isinulat. Dito rin
makikita ang mga mahahalagang puntos na
tinalakay sa akda.
a. Konklusyon
b. Resulta at Pagtalakay
c. Introduksyon
d. Layunin ng Pag-aaral
5. Nagaganap __________kapag
ginigitlingan ang mga pangngalang
pantangi at salitang hiram kapag
inuunlapian.
a. Hiram- Sanib
b. Hiram-Ganap
c. Hiram-Paimbabaw
d. Hiram-Daglat
SUSI SA PAGWAWASTO NG PAGTATAYA
1. B
2. C
3. D
4. A
5. A
CHAVACANONG TEMPLATE PAANO KA
NILIKHA?
Nagmumula ang salitang Chabacano mula sa Kastila, na
halos nangangahulugan ng “malaswa” o “bulgar”, ngunit
walang negatibong konotasyon ang salita sa mga
kasalukuyang nagsasalita at at nawala ang orihinal na
kahulugan nito mula sa Kastila.
Ang Chavacano o Chabacano ay isang pangkat ng
wikang kriolyo na batay sa Kastila na sinasalita sa
Pilipinas. Ang baryante na sinasalita sa Lungsod ng
Zamboanga, na matatagpuan sa timugang Pilipinong
grupo ng isla ng Mindanao ay may pinakamaraming
nagsasalita. Mahahanap ang mga ibang nabubuhay na uri
nito sa Lungsod ng Cavite at Ternate, na matatagpuan sa
lalawigan ng Cavite sa pulo ng Luzon. Chavacano ang
nag-iisang kriolyo batay sa Kastila sa Asya.
Mahahanap ang pinakamaraming bilang ng nagsasalita ng
Chavacano sa Lungsod ng Zamboanga at sa lalawigang
pulo ng Basilan. Mayroon ding makabuluhang bilang ng
mga nagsasalita ng Chavacano sa Lungsod ng Cavite
ternate. Mayroon ding mga nagsasalita sa mga ilang lugar
sa mga lalawigan ng Zamboanga del Sur, Zamboanga
Sibugay, Zamboanga del Norte, Davao, at sa Lungsod ng
Cotabato.
PIDGIN -Ito ay wika kung saan pinaghalo ang dalawa o
higit pang wika.
Ang wikang Chavacano ng Zamboanga ay nagsimula
bilang pidgin — ito ay pinaghalong wikang Kastila at mga
wikang Pilipino (Binisaya at Tagalog). Sa ngayon, ang
Chavacano ay itinuturing nang isang wikang creole.
Noong unang panahon, may mga Kastila at mga Pilipino.
Nang mag-uusap sila, gumagamit sila ng pinaghalong
Kastila at mga wikang Pilipino. Iyon ay pidgin.
Dahil sa napalawak ang paggamit nila ng ganitong pidgin,
nagkaroon ng isang bagong wika — ito ang itinuturing na
creole.
Mga halimbawa nang Chavacanong mga salita:
• Muchas gracias!” = “Thank you!” …
• “De nada!” = “You’re welcome!” …
• “Dispensa kumigo.” = “I’m sorry.” …
• “Adios” = “Goodbye” …
• “Quidao!” = “Take care!” …
• “Tu ohala ay mira dayon!” = “See you soon!” …
• “Por favor” = “Please’
• “Si” = “Yes”
Chavacano ang nag-iisang wikang creole—isang wikang
natural na nabuo sa paghahalò ng mga magulang na
wika—na nakabatay sa Español. Ito rin ang isa sa
pinakamatandang wikang creole sa buong mundo;
nananatili itong buháy at malakas pagkatapos ng mahigit
apat na dantaon. Ito rin ang nag-iisang wika na nabuo sa
Filipinas na hindi kabilang sa pamilya ng mga wikang
Austronesiano.
Mayroong anim na diyalekto ng Chavacano:
(1) Zamboangueño (o Chabacano de Zamboanga) sa
Lungsod Zamboanga at mga karatig na lugar sa
kanlurang Mindanao pinakakilaláng uri ito ng
Chabacano sa kulturang Filipino.
(2) Caviteño o Chabacano di Nisos at Chabacano de
Cavite sa Lungsod Cavite.
(3) Cotabateño o Chabacano de Cotabato) sa
Lungsod Cotabato.
(4) Davaoeño o Cas-tellano Abakay at Chabacano
de Davao) sa lungsod at re-hiyong Davao.
(5) Ternateño o Chabacano de Ternate at Bahra) sa
bayan ng Ternate, lalawigan ng Cavite.
(6) Ermiteño o Chabacano de Ermita) sa distrito ng
Ermita sa Maynila, na wala nang nagsasalita.

• Ang mga wikang Chavacano ay pinaghalòng

Español (mula sa España at mula sa Mexico, na
may impluwen-siya ng Nahuatl, ang katutubong
wika ng mga Aztec) at sari-saring katutubong
wika sa Filipinas, tulad ng Tagalog, Hiligaynon,
Sebwano, Ilokano, Subanon, at Tausug.
• Mas ginagamit ito bilang wikang sinasalita kaysa
wikang isi-nusulat, kung kaya’t hindi ganoon
karami ang panitikang nakasulat sa Chavacano
kung ihahambing sa iba pang pangunahing
katutubong wika ng bansa.

G. Paglalapat

TANUNGAN AT SAGUTAN
• Ano ang halaga ng Chavacanong wika?
• Bakit mahalaga itong malaman at pag-
aralan?
• Sa iyong pananaw, ano ang pinagkaiba
ng ibang wika sa Chavacanong wika?
• Ano ang mensahe ng aralin na ito ?

H. Paglalahat GENERALIZATION

Ang itinuturo ng pag-aaral ng wika ay

sumasaklaw sa kabatiran hindi lamang ng ibang
katawagan sa mga bagay o ideya ng isang partikular na
grupo ng mga indibidwal na nagsasalita nito. kundi
gayundin ang kanilang comong karanasan na may
mahalagang kaugnayan sakanilang lenggwahe. at ayon
kay Paul Glaude (1960), ang kanilang lenggwahe ay
isang buong yunit na ginagamit bilang mabisang
instrumento upang higit na maunawaan ang kanilang
partikular na karanasan. ang wika kung gayon ay isang
sistema, isang padron o istruktura ng komunikasyon isang
simbolo ng miryad ng mga comong karanasan ng grupong
nagsasalita nito. sa parte ng Chavacano ipinapahayag ng
kanilang wika ang isang comong karanasan, at ito ay isang
pagkakalapit ng dalawang magkaibang komunidad ng
wika na sa kanilang pagsisikap na matamo ang higit na
pagkakaunawaan sa kanilang mga transaksyon at iba pang
interaksyon, ay nalinang ang isang lenggwahe—ang
kumbinasyon ng dalawang orihinal na wika. ang
katawagan sa ganitong uri ng wika na naging bunga ng
nasabing proseso ay pidjin (MacFarland 1983). ang mga
ninuno ng mga nagsasalita ng Chavacano ay nanatiling
gumamit nito, at ipinasa sa kani-kanilang mga anak o sa
sumunod na henerasyon bilang lenggwahe. ang
nahuhuling istatus na ito ng wika ay tinatawag na creole.