Inhoudsopgave

Zelfstandige onderneming ...................................................................................................................... 6

Aansluiten bij een ontwerp bedrijf ......................................................................................................... 7
Ontwerp-aanleggen ................................................................................................................................ 7
Opzetten van je werkruimte ................................................................................................................... 7
Uitrusting ................................................................................................................................................ 7
Tekenbord ........................................................................................................................................... 7
Computer ............................................................................................................................................ 7
Tekenuitrusting ................................................................................................................................... 7
Zakelijke identiteit en documentatie ...................................................................................................... 9
Eerste contact formulier ..................................................................................................................... 9
Offerte ................................................................................................................................................. 9
Kennisgeving van betrokkenheid ........................................................................................................ 9
Klant informatiebrief ........................................................................................................................... 9
Factuur ................................................................................................................................................ 9
Verzekering ....................................................................................................................................... 10
Verkrijgen van werk .............................................................................................................................. 10
Website ............................................................................................................................................. 10
Advertising ........................................................................................................................................ 10
Overlegvergadering............................................................................................................................... 12
Wat je dient te weten ....................................................................................................................... 12
Jouw portfolio ................................................................................................................................... 13
Opstellen van een offerte ..................................................................................................................... 13
De klant informatiebrief........................................................................................................................ 13
De landmeet inspectie .......................................................................................................................... 14
Het nemen van metingen ................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
Inspecteren van de locatie .................................................................................................................... 15
Testen van de bodem............................................................................................................................ 18
Bodem typen ..................................................................................................................................... 18
Het nemen van bodemmonsters .......................................................................................................... 18
Planten als indicatoren voor het bodemtype ................................................................................... 19
Fotograferen van de locatie .................................................................................................................. 20
Het nemen van foto’s............................................................................................................................ 20
Waterpeil en afvoer .............................................................................................................................. 21
Wettelijke en sociale overwegingen ..................................................................................................... 21

1
 Beschermde gebieden of historische districten ................................................................................ 21
Buren ................................................................................................................................................. 22
Erfgrens ............................................................................................................................................. 22
Beperkende verbonden ........................................................................................................................ 22
Grondwerk verantwoordelijkheden .................................................................................................. 23
De terrein inventarisatie ....................................................................................................................... 23
Het huis en de omgeving................................................................................................................... 23
Hoogwaardige landschapsarchitectuur ............................................................................................ 24
Uitzicht vanuit het huis ..................................................................................................................... 24
Microklimaat ..................................................................................................................................... 24
Bodem en grondcondities ................................................................................................................. 24
De terrein taxatie .................................................................................................................................. 25
Klimaat .................................................................................................................................................. 25
Klimatologische factoren ...................................................................................................................... 26
Aanzicht ............................................................................................................................................ 26
Schaduw ............................................................................................................................................ 26
Wind .................................................................................................................................................. 27
Opmaken van een bouwtekening ......................................................................................................... 28
Allesomvattende (master) tekening.................................................................................................. 28
Titelblok ............................................................................................................................................ 28
Informatieblok .................................................................................................................................. 29
De ontwerptekening ......................................................................................................................... 29
Noordpunt......................................................................................................................................... 29
Schaalverdeling en tekenrand ........................................................................................................... 30
CAD versus handgetekende ontwerpen ............................................................................................... 30
Opstellen van het locatieonderzoek ..................................................................................................... 30
Basale tekenvaardigheden ................................................................................................................ 30
Grafische symbolen........................................................................................................................... 31
Op schaal tekenen............................................................................................................................. 31
Uitzetten van dimensies.................................................................................................................... 32
Opdracht: op schaal tekenen ................................................................................................................ 32
Opstellen van de terreininventarisatie ................................................................................................. 33
Opstellen van de terreintaxatie ............................................................................................................ 34
Technische pennen ............................................................................................................................... 34
Ruimte planning .................................................................................................................................... 35
Verenigen van huis en tuin ................................................................................................................... 36

2
 Introductie van het raster ................................................................................................................. 36
Bereken van het beste rasterformaat voor het terrein .................................................................... 36
Aanpassen van het raster aan het terrein......................................................................................... 37
Verplaatsen en draaien van het raster .............................................................................................. 37
Ontwikkelen van het raster ................................................................................................................... 38
Ontwerpen met vormen en patronen .................................................................................................. 38
Experimenteren met vormen ............................................................................................................ 38
Experimenteren met patronen ......................................................................................................... 39
Opdracht: creëren van patronen .......................................................................................................... 40
Experimenteren met ontwerpstijlen ..................................................................................................... 40
Opdracht: creëren van ontwerpstijlen .................................................................................................. 40
Massa en leegte ................................................................................................................................ 40
Opdracht: introduceren van massa en leegte in een patroon .............................................................. 41
Ruimtelijk bewustzijn ........................................................................................................................ 42
Schaal en proportie ........................................................................................................................... 43
Schaal en het verticale vlak ............................................................................................................... 44
Schaal en het bovengrondse vlak...................................................................................................... 45
Privacy ................................................................................................................................................... 46
Ruimte ................................................................................................................................................... 46
Licht ....................................................................................................................................................... 47
Vermijden van valkuilen........................................................................................................................ 48
Beheersen van de ruimte ...................................................................................................................... 49
Zichtlijnen.......................................................................................................................................... 49
Verdeling ........................................................................................................................................... 49
Stedelijk en landelijk ontwerp............................................................................................................... 50
Stedelijk............................................................................................................................................. 50
Landelijk ............................................................................................................................................ 50
Aan de slag gaan ................................................................................................................................... 53
Herziening van het terreininventarisatie en taxatie ......................................................................... 54
Herziening van de klantbrief ............................................................................................................. 54
Ruimte toewijzen voor activiteiten ................................................................................................... 54
Ruimte toewijzen voor beplanting .................................................................................................... 54
Concepten ontwikkelen ........................................................................................................................ 55
Voorbereiding en klant presentatie ...................................................................................................... 55
Horizontale elementen ......................................................................................................................... 58
Paden ................................................................................................................................................ 58

3
 Tuinranden ........................................................................................................................................ 59
Terrassen........................................................................................................................................... 59
Opritten............................................................................................................................................. 60
Veranderingen van niveau ................................................................................................................ 61
Treden ........................................................................................................................................... 61
Hellingen ....................................................................................................................................... 61
Talud ............................................................................................................................................. 62
Land sculpturen............................................................................................................................. 62
Helling constructie en onderhoud principes ......................................................................................... 63
Water elementen .................................................................................................................................. 63
Ontwerpen met water .................................................................................................................. 64
Veiligheidsoverwegingen .............................................................................................................. 64
Formaat .................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
Locatie ........................................................................................................................................... 65
Praktische problemen ................................................................................................................... 66
Typen waterelementen ................................................................................................................. 66
Stilstaand water en reflectie ......................................................................................................... 68
Bewegend water ........................................................................................................................... 69
Boorput .................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
Grijswater gebruiken ..................................................................................................................... 69
Harde tuinmaterialen ............................................................................................................................ 70
Losse deklaag ................................................................................................................................ 70
Vloeiende bestratingsmaterialen .................................................................................................. 72
Kleinschalige rigide bestratingsmaterialen ................................................................................... 73
Grootschalige rigide bestratingsmaterialen .................................................................................. 75
Houten terras ................................................................................................................................ 76
Gras en gazons .................................................................................................................................. 77
Afvoer en water ................................................................................................................................ 78
Verticale en bovengrondse elementen ................................................................................................. 78
Afscheiding ................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
Bestaande huismuren ....................................................................................................................... 79
Muren, hekken, en treilage ............................................................................................................... 80
Muren ........................................................................................................................................... 80
Hekken .......................................................................................................................................... 83
Trellis ........................................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
Pergola’s, prieëlen en tuinhuisjes ......................................................................................................... 84

4
 Pergolas ......................................................................................................................................... 85
Prieëlen ......................................................................................................................................... 85
Tuinhuisjes .................................................................................................................................... 86
Toegangen en hekken ....................................................................................................................... 86
Bijgebouwen ..................................................................................................................................... 87
Schuren ......................................................................................................................................... 87
Thuiskantoor of hobbyruimte ....................................................................................................... 87
Afvalbakkenopslag ........................................................................................................................ 88
Groene daken en verticale tuinen..................................................................................................... 88
Groene daken ................................................................................................................................ 88
Groene daken beplanting.............................................................................................................. 89
Verticale tuinen ........................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
Muurfonteinen en watermuren ........................................................................................................ 90
Vrije tijd en ornamenten ....................................................................................................................... 91
Buiten koken ..................................................................................................................................... 91
Vuurplaatsen ..................................................................................................................................... 91
Kinderspeeltoestellen ....................................................................................................................... 92
Ornamenten ...................................................................................................................................... 92
Antieke architectuur en reproducties ........................................................................................... 93
Plantenbakken .............................................................................................................................. 94
Tuinmeubilair .................................................................................................................................... 95
Elektrische voeding en verlichting .................................................................................................... 96
Verlichtingstechnieken.................................................................................................................. 96
Beveiliging- of toegangsverlichting ............................................................................................... 97
Verlichting voor esthetisch effect ................................................................................................. 98
Irrigatiesystemen .............................................................................................................................. 98
Het kiezen van een bewateringssysteem ...................................................................................... 99
Vertalen van het concept naar lay-out ........................................................................................... 101
Ontmoedigen van onpraktische ideeën .......................................................................................... 102
Het oude met het nieuwe harmoniseren........................................................................................ 102
Structurele beplanting ........................................................................................................................ 102
Privacy ......................................................................................................................................... 103
Bomen ......................................................................................................................................... 103

5
Hoofdstuk 1
[Bladzijde 15] Ondanks dat het een complex beroep is, spreekt tuinontwerpen veel mensen aan die
een liefde hebben voor planten, genieten van mooie tuinen en mogelijk zelf tuinen hebben
ontworpen. Als een carrière is tuinontwerper in toenemende mate populair. Er zijn verschillende
manieren om het werkveld te betreden. De weg die je kiest is grotendeels afhankelijk van je eigen
situatie, wat je wilt bereiken en of je van plan bent om er een volledig zakelijke onderneming van te
maken of simpelweg een sporadische inkomstbron.
Het beroep heeft een enorme groei doorgemaakt in de afgelopen 20 jaar. Sommige mensen die aan
het begin staan van een carrière in tuinontwerpen beginnen met een tuinontwerp-cursus; andere
zijn misschien afgestudeerd in landschapsarchitectuur, en nog andere hebben al enige ervaring
opgedaan door tuinen te creëren zonder enige training of opleiding. Een bevoegdheid in
tuinontwerper biedt veel mogelijkheden; bijvoorbeeld in de fotografie, schrijfwerk, journalistiek,
televisie en tuin-ontwerpen, -aanleg en onderhoud

Zelfstandige onderneming
Een zelfstandige onderneming starten, is vaak het primaire doel van veel mensen die op een latere
leeftijd het tuinontwerp vakgebied betreden; misschien als een tweede carrière. In plaats van de
financiële opbrengsten worden ze gedreven door een verlangen naar zich creatief in te zetten en
genieten van buiten werken met planten. De wereld van de zelfstandige onderneming is niet
gemakkelijk, maar het geeft vaak veel voldoening. Zelfstandig ondernemers bepalen zelf hoeveel
werk ze op zich nemen, en mogen selectief zijn in voor wie ze werken en het soort projecten dat ze
aannemen.
Werken als een zelfstandig ondernemer is niet voor iedereen weggelegd. Je hebt niet alleen goede
ontwerpvaardigheden nodig, maar je weet ook effectieve marketingstrategieën toe te passen en je
voert de bedrijfsfinanciën, boekhouding en dag tot dag administratie. Natuurlijk is het mogelijk om je
te laten ondersteunen door externe deskundigen op administratief gebied of iemand daarvoor in
dienst te nemen

6
Een werknemer aannemen opent een hele reeks aan wettelijke verplichtingen, zoals vakantiegeld en
ziekteverlof en een werknemer moet natuurlijk betaald worden.

Aansluiten bij een ontwerp bedrijf

[Bladzijde 17] Voor een nieuwe gekwalificeerde ontwerper biedt werken voor een gerenommeerd
ontwerpbureau de gelegenheid om te leren van de beste en ervaring op te doen.

Ontwerp-aanleggen
[Bladzijde 18] Zoals de naam suggereert, ontwerp-aanleg firma’s ontwerpen en leggen tuinen aan.
Meestal werken ze vanuit een portfolio van ontwerpen, welke dan worden aangepast aan de plaats.
Dit betekent dat een grote hoeveelheid ontwerpwerk al is gedaan. Daardoor zijn ze in staat om
klanten te trekken die een krapper budget hebben. De looptijd van een project is ook korter.

Opzetten van je werkruimte

Zorg voor een rustige werkomgeving, waar je je makkelijk concentreert op je ontwerp ,-processen en
weinig wordt gestoord. Maak daarom je werkplek zo eigen mogelijk, eventueel met foto’s van je
projecten en je naslagwerk binnen handbereik.

Uitrusting
Als je van plan bent om handontwerpen te maken of te ontwerpen met een 3D-programma, is de
volgende uitrusting essentieel om professionele ontwerpen te produceren.

Tekenbord
Een verbijsterende reeks aan tekenborden is beschikbaar. Kies een bord dat, past bij jouw
werkpositie.

Als je de ruimte hebt is een standalone bord te adviseren boven een tafelmodel bord, zodat je
makkelijk van bord-werk met administratie-werk en andersom wisselt. Kies voor de lamp naast het
tekenbord een daglicht gloeilamp om een betere kwaliteit licht te projecteren en schaduwen te
minimaliseren. Het licht moet vanuit de andere kant van je tekenhoek schijnen, dus van links als je
rechts bent en van rechts als je links bent.

Computer
[Bladzijde 19] Om SketchUp te draaien, Vectorworks, of een vergelijkbaar 3D-softwarepakket, moet
je eerst onderzoek doen naar de geschikte computer specificaties om het optimaal te laten
functioneren. Kies een programma, dat bij je werk en persoonlijke wensen daarin past.

Tekenuitrusting
Voor handgetekende ontwerpen is de volgende technische tekenuitrusting benodigd. Technische
tekenpennen. Zorg ervoor dat het een bevestiging heeft om te gebruiken met technische passers.

Een reeks penmaten is beschikbaar; een initiële koop van .25, .35, .5 en .7 is meestal voldoende,
maar een complete pennen set kopen, is meestal meer kosten effectief.

Passers met een balk bevestiging. Koop eerst je technische pennen, kies daarna de passer die
geschikt is. Zoek naar een set van passers met een balk bevestiging, die bruikbaar is in combinatie
met technische pennen. Dit stelt je in staat om grote cirkels te tekenen voor gazons en soortgelijke
terreinen.

7
Afgeronde scalpel. Een scalpel is het equivalent van een gum voor technische pennen.
Verscheidende vormen van een scalpel blad zijn beschikbaar. Een rond blad stelt je in staat om
fouten te verwijderen door voorzichtig de inkt weg te krassen van de toplaag van je overtrekpapier.
Koop geen vierkante, platte of diagonale messen; deze snijden door het overtrekpapier heen.

Ruitjespapier. Als je hebt gekozen voor een A0 of A1 tekenbord, dan heb je A1 ruitjespapier nodig als
basis; Als je een A2 tekenbord hebt dan heb je A2 ruitjespapier nodig. Als je twee vellen A1 (staand)
aan elkaar plakt ook aan elkaar geplakt bedek je een A0 bord. Zet de vellen vast aan je tekenbord als
ondergrond voor je overtrekpapier-tekeningen, zodat ze enige tijd meegaan.

Overtrekpapier. De maat (A1 of A2) is afhankelijk van het tekenbord dat je gebruikt. Overtrekpapier
komt in verschillende diktes voor: gram per vierkante meter, of gsm, in het Verenigd Koningrijk en
Europe of basis gewicht in de Verenigde Staten. Gebruik de dunst mogelijke voor je eerste of ruwe
schetsen (63 – 80 gsm) en een zwaardere kwaliteit (90 – 100 gsm) voor je uiteindelijke ontwerpen.
Overtrekpapier wordt per rol verkocht. Dat is goedkoper, maar je moet het dan nog wel op de juiste
maat snijden.

Schaalstok. Zorg ervoor dat de maatstok correspondeert met het meetstelsel, dat je gaat gebruiken:
imperial of metrisch. In het Verenigd Koningrijk en Europa is het metrisch stelsel de norm, terwijl de
imperial dimensies nog steeds in de Verenigde Staten wordt gebruikt.
De meest gebruikte schaalverdelingen zijn 1:20, 1:50, 1:100 en 1:200. Zorg er dus voor, dat je een
schaalstok hebt die alle voorgaande schaalverdelingen omvat.

Geodriehoek. Gebruik een middelgrote 45˚ geodriehoek, 32 of 36 cm; een kleinere is meestal te klein
voor landschapstekeningen. De geodriehoek dient een afgeschuinde rand te hebben om te
voorkomen dat inkt gaat vlekken wanneer er lijnen langs trekt.

Rollende liniaal. Die gebruik je om lijnen te trekken en als hulp bij beletteren.

Cirkel sjabloon met inkt verhoging. Een reeks aan cirkel-sjablonen is beschikbaar tot en met 45
cirkels variërend in maat en inkt verhogingen die marginaal het sjabloon verhogen om inktvlekken te
voorkomen.

Potloden en gummen. Voor technische tekeningen gebruik je het beste, H-potloden (2H-5H), omdat
hard potlootgrafiet minder snel vlekken maakt. Voor schetsen gebruik je B-potloden (2B-9B). Die zijn
zachter en daardoor meer geschikt voor schaduwen en tinten aan te brengen in tekeningen.
Een kneedbare rubberen gum werkt goed voor elke van deze potloden en is te vormen naar wat je
wilt uitwissen.
Kleurpotloden. Koop geen heel uitgebreide set; veel kleuren gebruik je waarschijnlijk nooit. Kies om
mee te beginnen een aantal individuele gekozen kleurpotloden; voornamelijk groen en aarde kleuren
– bruin, oranje, rood en geel – met een aantal blauwe, roze en paarse potloden.

Door ermee te werken leer je welke kleur het meest geschikt is en welke vorm of kleurweergave het
best past bij jouw stijl.
De aanpak voor kleurweergave is uitgebreid; sommige ontwerpers gebruiken bijvoorbeeld
kleurpotloden in combinatie met pastelkrijt. In Hoofdstuk 8 gaan we hier dieper op in.
Om een goede kwaliteit kleurpotloden te kiezen, is experimenteer met een aantal van verschillende

8
merken handig om te ontdekken, welke het beste bij jou passen.

Afplaktape/schilders-tape. Koop een rol van ongeveer 2,5cm (1 in.) breed. Dit wordt gebruik om
ruitjes- en overtrekpapier aan het tekenbord te plakken.

Zakelijke identiteit en documentatie

[Bladzijde 21] Als tuinontwerper word je meestal beoordeeld op basis van het eerste contact, hetzij
via een website, een advertentie of een email. Potentiele klanten kijken of ze van jouw stijl houden
en of jij als professional betrouwbaar overkomt. Kies daarom zorgvuldig een bedrijfsnaam en een
bedrijfslogo; beide moeten jou, jouw stijl en je werkhouding uitstralen. Zorg ervoor, dat je bedrijfs-
identiteit, van website tot en met je visitekaartje, dezelfde merkuitstraling heeft.
Elk bedrijf moet communiceren met klanten, en het vermogen van een tuinontwerper om elk
stadium van een project te communiceren is noodzakelijk Denk hierbij aan het volgende.

Eerste contact formulier

[Bladzijde 22] Vul bij een eerste telefoongesprek of email een simpel formulier in met daarin de
klantnaam, het adres, aard van de aanvraag en waar en wanneer een eventueel eerste
contactafspraak plaatsvindt. Zet dit in een overzichtelijke database en vul dit aan bij vervolg
contacten. Zo houdt je overzicht.

Offerte
Beschrijf in de offerte alle aspecten van het werk die je voor de klant gaat/wilt uitvoeren. Als de klant
een afzonderlijke aannemer inhuurt, maak dan in de offerte duidelijk, dat de constructie,
constructiematerialen en beplanting niet inbegrepen zijn en dat de offerte alleen de ontwerpkosten
dekt. Om voor stabiele inkomsten te zorgen en lang wachten op betalingen te voorkomen, is het
handig om een gefaseerd betalingssysteem te gebruiken.

Kennisgeving van betrokkenheid

Een opdrachtformulier stuur je samen met de offerte naar je klant. Dit is een simpel document dat
aangeeft dat de klant de offerte accepteert en wenst dat het werk start. De klant stuurt het
document ondertekend weer terug en houdt een kopie voor zichzelf. Nu is de klant een contract
aangegaan met de ontwerper voor het werk, zoals dat is beschreven in de offerte.

Klant informatiebrief
[Bladzijde 24] De klant informatiebrief is een gedetailleerd verslag van de formele bijeenkomst
tussen de klant en de ontwerper mat daarin de exacte instructies over het werk dat uitgevoerd dient
te worden. Meer informatie hierover staat in Hoofdstuk 2.
Voorafgaand aan elke bijeenkomst, stel je een klant-informatiebrief/vragenlijst samen om de
bijeenkomst efficiënt te houden en niets wordt vergeten. Een beknopte versie van een klant-
informatiebrief/vragenlijst staat hieronder [Bladzijde 25 van het boek]

Factuur
[Bladzijde 26] Een factuur moet het volgende omvatten: een bedrijfslogo, een factuurnummer, het
adres van de ontwerper, bankrekening-nummer, KvK-nummer van de ontwerper, BTW-nummer van
de ontwerper, het adres van de klant en een specificatie van het uitgevoerde werk met deeltarieven
en totaal prijs exclusief btw, de btw en de totale eindprijs; samen met de algemene voorwaarden

9
voor de betaling. Eventueel doorbesteed werk staat ook in de factuur, als de ontwerper daar de
verantwoording voor draagt naar zijn klant toe.

Verzekering
Voordat je start met ontwerpwerk van iemand, vrienden en familie inbegrepen, is het wijs om een
professionele schadevergoedings- en/of een openbare aansprakelijkheids-verzekering af te sluiten.
Als je van plan bent om zowel tuinen te aan te leggen als te ontwerpen, personeel aan te werven, of
klanten in jouw studio uit te nodigen, is een openbare aansprakelijkheids-verzekering afsluiten ook
verstandig om ieder ongeluk te dekken, dat zich voordoet als een resultaat van jou werk of acties
met verwonding aan personen of beschadiging aan eigendommen als gevolg.
Een professionele schadevergoedings-verzekering biedt essentiële bescherming voor alle ontwerpers
en biedt dekking tegen juridische acties voorvloeiend uit ontwerp-werk dat is uitgevoerd, wanneer
een vergoeding voor de dienst is gerekend; bijvoorbeeld door een geschil met een klant over de
kwaliteit van het werk, resulterend in dat het werk moet worden verwijderd of opnieuw gedaan
dient te worden of een fout in het ontwerp dat letsel veroorzaakt bij personen. Bespreek de risico’s
eens met je verzekeraar of verzekerings-adviseur.

Werk krijgen
Een oprechte aanvraag van een aanstaande klant ontvangen, is altijd opwindend. Ze zodanig
prikkelen om die aanvraag werkelijk te laten uitvoeren is een uitdaging. Voor veel ontwerpers is
marketing een van de moeilijkste aspecten de bedrijfsvoering. Je beste promotie is mond-tot-mond
reclame van tevreden klanten.

Website
In dit internet tijdperk is het gemakkelijker dan ooit om in beeld te komen bij potentiële klanten.
Jouw eigen website is een handig marketing gereedschap, waarop je voorbeelden van je werk
beschrijft ondersteund met een fotogalerij van je complete ontwerpen.

Kwaliteit is belangrijker dan kwantiteit; breng dus jouw sterke punten in beeld. Begin zo snel als
mogelijk een portfolio samen te stellen van je werk om die op je website en aan potentiele klanten te
tonen. Wanneer je net begint heb je waarschijnlijk weinig foto’s of tekening als voorbeeld voor jouw
stijl en vaardigheden, en ontwerpen; gebruik dan ook ontwerpen en deelontwerpen uit de praktische
opdrachten van je opleiding.

Kijk naar de websites van verschillende ontwerpers om te zien hoe jij je wilt presenteren op internet..
Op social media trek je aandacht met goede foto’s, neem daarom dus voldoende foto’s van alles wat
je ontwerpt. Vraag altijd om toestemming van een klant, voordat je een tuin of hun adres laat zien op
jouw website.
Maak je foto’s doelgericht en accentueer jouw speciale manier van werken. Bloggen is ook een
mooie manier om jezelf en jouw manier van werken onder de aandacht te brengen. Houd je niet van
schrijven, dan is het te overwegen om een tekstschrijver daarvoor in te schakelen.

Adverteren
[Bladzijde 27] Er zijn veel plekken om te adverteren, de tuin- en lifestyle-tijdschriften en internet
inbegrepen. Advertenties in tijdschriften zijn kostbare opties; ondanks de onkosten is er geen
garantie, dat het betekenisvol werk gaat genereren. Adverteren zorgt voornamelijk voor
naamsbekendheid. Wil je meer, dan is een advertorial of een redactioneel stuk, bijvoorbeeld in de
vorm van een interview het overwegen waard.

10
Handhaaf een professionele houding met respect voor het werk gedurende je loopbaan, en vermijd
werken voor klanten die je niet bij je passen.
Bekend en gerespecteerd worden in het tuinontwerpers vakgebied kost tijd, maar elke ervaring helpt
je met je bedrijf te ontwikkelen. Het is essentieel dat een klant begrijpt, hoe jij als ontwerper werkt
en je professionele vaardigheden respecteert. Door elk stadium van het ontwerpproces uit te leggen,
worden vaak veel potentiele moeilijkheden vermeden.
Veel ontwerpers bouwen een lange en langdurige relatie met hun klanten, en gaan door met ervoor
te zorgen, dat ze blijven genieten van hun tuinen als de jaren voorbijgaan; bijvoorbeeld, door stukjes
opnieuw in te richten, onderhouds-advies of door het onderhoud te verzorgen.

11
Hoofdstuk 2
[Bladzijde 29] Voordat je aan de tekentafel of computer gaat zitten om te beginnen met ontwerpen,
heb je een grote hoeveelheid voorbereidend werk te doen. Grondig werk in dit stadium van het
project helpt met een persoonlijke en onderscheidende dienst te leveren en je beperkt later in het
proces ook de hoeveelheid uitleg van je plannen en je minimaliseert constructie-moeilijkheden.

Je eerste contact met een potentiële klant lijkt op sollicitatiegesprek. Je brengt je kwaliteiten in beeld
en beoordeelt of jij en de klant kunnen samenwerken. Soms wordt van je gevraagd een ruwe
ontwerpschets te maken voor je potentiële klant. Dit is een investering van jou kant, want deze
schets wordt vaak niet betaalt.

Het voorwerk
Breng eerst in kaart wat jouw klant zoekt: hebben ze een ontwerper nodig, of zoeken ze naar een
aannemer om hun tuin aan te leggen? Het verschil is niet altijd duidelijk voor degene die onbekend is
met het tuinontwerp vakgebied. Probeer erachter te komen wat het werk inhoudt en luister goed
naar wat je wordt verteld, voordat je jouw vaardigheden en kwaliteiten laat zien.
Vraag naar het budget. Veel klanten zijn niet bereid om over geld te praten, mogelijk omdat ze niet
weten hoeveel een ontworpen tuin ongeveer gaat kosten of wat een redelijke prijs is. Het is soms
moeilijk om een bevredigend antwoord te krijgen. Als ontwerper dien je te weten, of je potentiële
klant jouw voorstel kan/wil betalen; bijvoorbeeld bij een krap budget.

Beslis voordat je akkoord gaat met het werk, of de klant geschikt is voor jou. Begrijp je wat ze willen
en respecteren ze jouw ideeën? Als je langs elkaar heen praat tijdens het eerste gesprek, vraag je dan
af wat dit voor invloed heeft op jullie werkrelatie.

Overlegvergadering
[Bladzijde 30] De overlegvergadering vindt meestal op locatie plaats. Regel een overlegvergadering
zo snel mogelijk na de eerste aanvraag, en communiceer duidelijk naar de potentiële klant, wanneer
je een bedrag rekent voor de overlegvergadering. Sommige ontwerpers rekenen voor de eerste
bijeenkomst alleen hun reiskosten. Deze worden doorgaans niet gerekend binnen de eigen
gemeente. Reiskosten lopen soms aardig op, wanneer je meerdere overlegvergaderingen hebt, maar
de opdracht niet krijgt.
Neem op locatie de tijd om rond te lopen in de ruimte die ontworpen dient te worden. Jouw offerte
wordt gebaseerd op jouw begrip van de locatie en het project. Noteer elke kwestie die mogelijk de
kosten voor de aanleg verhogen; bijvoorbeeld: is toegang alleen mogelijk door het huis; zijn er
verschillen in hoogte die moeten worden opgelost; staan er volwassen bomen die mogelijk met
toestemming moeten worden verwijderd; is de klant zijn toekomstsvisie van de locatieruimte
uitvoerbaar, gegeven het budget en de situatie van de locatie? Maak altijd notities en draag
geschikte kleren zodat je de gehele locatie kan inspecteren los van de weer condities.

Wat je dient te weten

Wees bewust van de lokale omgeving en de aangrenzende eigendommen. Zijn er al personen op de
locatie aan het werk, bijvoorbeeld, bouwaannemers? Werkzaamheden aan het huis worden soms
gelijktijdig uitgevoerd met werkzaamheden voor de tuin. Is er een goede werkrelatie tussen de
aannemers en de klant?
Een ontwerper draagt verantwoordelijkheden voor anderen die betrokken zijn bij het project,

12
bijvoorbeeld, de aannemer die wordt betaald om de tuin aan te leggen, en (boom)kwekers die de
planten aanleveren. Als de klant de betalingsregeling niet nakomt, tast dit dan de relatie aan met de
andere mensen die betrokken zijn?
De eerste bijeenkomst dient een openhartige uitwisseling te zijn van informatie. De klant vertelt zijn
wensen en ideeën voor de nieuwe tuin. Jij stelt vragen om een heldere indruk te krijgen van de
grootte en hoeveelheid van het werk om een goed beeld te krijgen en een offerte te maken. Laat
daarna jouw protfolio zien en leg uit hoe jij werkt als ontwerper.
Het eerste gesprek gaat er om om de opdracht te krijgen; voorkom gratis advies of suggesties geven,
waar je later spijt van krijgt. Klanten vragen vaak aan je, als expert, wat jij denkt dat zij moeten doen
met de tuin.

Klanten vinden het soms moeilijk om duidelijk te maken, wat ze precies willen. Stel je als ontwerper
er dus op in om te onderzoeken wat de klant wenst en zorgvuldig te luisteren om te interpreteren
wat de klant verteld. Controleer of je beeldvorming klopt bij je klant. Vermijd technische termen en
denk er aan, dat jouw klant misschien niet vertrouwd is met tuinontwerp-termen.

Jouw portfolio
[Bladzijde 31] Laat jouw portfolio van je werk aan de klant zien, met de nodige uitleg over jouw werk
en stijl. Aantrekkelijke, goed getekende ontwerpen die goede ontwerp oplossingen laten zien zijn
essentieel. Veel aanstaande klanten hebben misschien nooit een ontwerp gezien, als een resultaat
daarvan weten ze misschien niet, hoe ze het ontwerp moeten lezen. Beschrijvende afbeeldingen en
fraaie kleur weergaven spreken misschien meer aan dan jouw eigenlijke vaardigheid als ontwerper.
De klant vraagt meestal om een prijs-indicatie, leg dus de kosten uit van de projecten, zoals
gepresenteerd in jouw portfolio.
Vertel over de verschillende stadia in jouw werk, gefaseerde methoden van betaling, concepten, lay-
outs en beplantingsplannen en eventuele aanleg (detail) tekeningen, specificaties en jouw ervaring
met projectmanagement, werken met aannemers en nazorg. Dit legt de basis voor je offerte en je
klant weet zo, wat het werk inhoudt.

Een offerte opstellen

Prijsbepaling voor tuinen variëren op basis van het werk. De volgende methoden voor prijsbepaling
worden veel gebruikt: percentage tarieven op basis van de schaal (grootte van de tuin), gefixeerde
prijs, een uurtarief. Voordat werkzaamheden worden verricht, stuur je offerte en een kennisgeving
van betrokkenheid naar de klant om ondertekend te retourneren als opdrachtbevestiging.

De klant informatiebrief
Als de klant eenmaal getekend heeft en de kennisgeving van betrokkenheid heeft geretourneerd, kan
het project beginnen. De eerste stap is om een heldere en werkbare brief op te stellen. De brief
beschrijft de ontwerpers-instructies van de klant. Probeer exact te beschrijven, wat je klant wil. Stel
daarvoor duidelijke vragen aan je klant om zo specifiek mogelijk te zijn. Voorafgaand aan de
overlegbijeenkomst, vraag je je klant om een aantal afbeeldingen te vergaren van tuinen, die
hem/haar aanspreken. Dit geeft jou een idee van hun wensen en smaak.
Neem een vragenlijst voor de overlegbrief (zie pagina’s 24, 25 in het boek) mee naar het gesprek met
je klant, om specifieke details vast te leggen. Vraag of alle betrokkenen aanwezig willen zijn bij de
bijeenkomst, zodat iedereen zijn gedachten en ideeën kan uiten. Identificeer onrealistische ideeën;
bijvoorbeeld, in een zeer kleine tuin is er mogelijk geen ruimte om een terras, gazon, vijver,
moestuin, kinderspeeltuin, vuurplaats met zittingen, en voldoende opslagruimte op te nemen, en dus
moet de klant aangeven, wat het meest belangrijk is. De informatiebrief in de tuin met de klant

13
samen doornemen, helpt je vaak te begrijpen, hoe zij de locatie willen gaan gebruiken; bijvoorbeeld
waar ze in de avond willen zitten, en of ze van veel zon of juist schaduw houden.

Stel na de bijeenkomst een definitieve versie op van de instructies/wensen van je klant en stuur een
kopie te laten nakijken. Vraag om zaken te wijzigen of te updaten wanner dat noodzakelijk is. Om
verwarring te voorkomen, vraag je je klanten voor een akkoord met de overlegbrief, voordat je
doorgaat naar het volgende stadium.

De landmeet inspectie
[Bladzijde 32] Elk project behoeft een schaal tekening van de locatie, genaamd een locatie
landmeetinspectie. Op deze tekening staan: het huis, de grenzen, de bomen, en elk aspect en
gebouw in de tuin voordat het project start.

Veel ontwerpers hebben een basale training gehad een locatie-inspectie uitvoeren, maar alles groter
dan een kwart hectare land, wordt het best afgehandeld worden door een professionele inspecteur.
Vraag indien noodzakelijk je klant voor toestemming om een professionele inspecteur aan te stellen.
Sommige projecten hebben het voordeel dat de locatie inspectie al is voltooid. Controleer altijd een
aantal dimensies op de locatie met het inspectierapport om je ervan te verzekeren dat de schaal en
de meeste dimensies correct zijn; een foutieve analyse heeft soms kostbare gevolgen.
Voor een locatie-inspectie heb je de volgende uitrusting nodig:

• Laser maatmeter (optioneel),

• Meetlint (50 m. bij voorkeur van fibron,
• Flexibele metaal tape (8 m.),
• 2 m. (landmeet-stok),
• Waterpas,
• Klembord,
• Potloden en pennen,
• Ruitjespapier,
• Camera,
• Tuinspaan,
• Spade,
• Kleine plastic zakjes, elastiekjes en labels,
• Metalen pen,
• Lijn markering van niet-elastisch touw,
• Zaklamp.

De complexiteit van de inspectie is grotendeels afhankelijk van de grootte van de locatie die gemeten
wordt. Een kleine stadse tuin is veelal rechtlijnig en omringd door muren of hekken; inspecteren is
dan meestal een vrij eenvoudig. Voor grotere of hellende locaties is het veelal meer betrouwbaar en
minder tijdrovend om een professionele inspecteur aan te stellen, die accurate metingen doet met
een geschikte uitrusting. In grote tuinontwerp bedrijven, wordt de inspectie uitgevoerd door een
ervaren team die beschikt over hun eigen inspectie uitrusting

Veel laser meetsystemen zijn primair ontworpen voor binnenshuis gebruik; deze zijn niet altijd
betrouwbaar, wanneer deze buiten worden gebruikt omdat nadelige weerscondities de metingen
soms beïnvloeden. Er zijn zeer effectieve laser-afstandsmeters voor buitengebruik voor accurate
meting voor de hoogte van bomen, lange afstanden, en hoeken.

14
Maten meten
[Bladzijde 33] Voor de locatie-inspectie moet je het huis, de grenzen en elke bestaand voor-of
nadelig aspect in kaart brengen, die mogelijk ongewijzigd blijven. Hierin zijn ook door de mens
gemaakte bouwwerken opgenomen, zoals: mangat afdekkingen, olietanks, telefoonpalen,
enzovoorts en de bestaande vegetatie, zoals volwassen bomen, hagen en typerende struiken.

Wees methodisch en voorzichtig als je een 50m meetlint gebruikt; het is even wennen, want het lint
raakt gemakkelijk in de knoop. Rol het meetlint niet op, voordat je helemaal klaar bent met alle
metingen. In plaats daarvan behandel je het meetlint als een touw: lus het over je arm. Nadat je klaar
bent met alle dimensies meten, veeg je alle vochtigheid en vuil eraf met een doek, voordat je het lint
opwindt. Zo voorkom je, dat de behuizing van het meetlint verstopt raakt met aarde en vuil.
Aan te raden is om iemand te hebben die je assisteert tijdens de locatie inspectie. Een metalen pen
gebonden aan het uiteinde van het meetlint en verankerd in de grond is ook bruikbaar om het
meetlint op zijn plaats te houden. Meet je een hard oppervlakte, zet het uiteinde van het meetlint
dan vast met bijvoorbeeld een steen.
Als de te meten afstanden langer zijn dan jouw 50 m meetlint, en je hebt geen laser meetsysteem,
gebruik dan niet-elastisch touw om een eerste lijn uit te zetten om daar langs te meten.

Er zijn drie algemene methoden om metingen te nemen: lopende dimensies, offsets, triangulatie.
Meestal worden alle drie gebruikt om verschillende elementen van de tuin in het ontwerpplan
accuraat te bepalen en in te tekenen.

Lopende dimensies. [Bladzijde 35] Lopende dimensies zijn progressieve metingen die genomen zijn
van punten langs een rechte lijn; bijvoorbeeld de plaats van deuren en ramen langs de gevel van een
huis. Om dit uit te voeren, leg je een meetlint zo dicht mogelijk langs het huis. Je houdt het meetlint
op zijn plaats en leest de maten af van elk punt, dat opgenomen dient te worden.

Offsets. Wanneer maten worden genomen vanaf een basislijn, moet je mogelijk ook offset metingen
uitvoeren om elementen op te nemen, die niet op de lijn zelf vallen, maar er dichtbij liggen; zoals een
mangat afdekking of een boom naast een huismuur. In zulke gevallen, noteer je hoever van de
basislijn de elementen zijn gesitueerd. Je meet met rechte hoeken vanuit de basislijn om te bepalen,
hoe ver weg elk element zit. [verduidelijken met een plaatje]

Triangulatie. [Bladzijde 36] De triangulatie methode wordt gebruikt om een derde punt te bepalen in
relatie tot twee bekende punten, meestal vanaf een gevestigde basislijn. Aangezien het startpunt
voor de inspectie van een tuin veelal vanuit het huis is, doen twee hoeken van het huis dienst als de
twee bekende punten van waar je bomen, grenshoeken enzovoort inmeet. Op locatie meet en
noteer je simpelweg de afstand van elke hoek van het huis tot het object: bijvoorbeeld een boom of
een schuur. Daarna zet je de metingen uit op papier met een passer.

De locatie inspecteren
[Bladzijde 37] Begin met een ruwe schets van het huis te tekenen op A4 (8,5x 11 in.) ruitjespapier.
Als de tuin alleen aan één zijde van het huis is, dan teken je alleen die zijde van het huis. Maak je
schets zo groot mogelijk, met voldoende witruimte om metingen in op te nemen. Het ruitjespapier
helpt je met de schets netjes en in verhouding te maken; het is niet nodig het huis op schaal te
tekenen. De schets van het exterieur van het gebouw moet de positie van alle deuren en ramen
hebben met de openingsrichting en elk element dat dichtbij de tuin staat, zoals een garage of schuur.
Maak schetsen van deze op verschillende vellen papier en markeer hun dimensies. Later teken je ze
15
op schaal voor je locatie inspectie-onderzoek op een groot vel overtrekpapier.

Lopende dimensies gebruiken om gebouwen te meten. Als je het ruwe schetsplan hebt getekend,
label je iedere hoek van het huis beginnend met A voor de eerste hoek, B voor de volgende, en zo
verder. Beweeg rondom de hele schets en benoem ieder punt, dat bepaalt dient te worden, bomen
en struiken inbegrepen. Als dat afgerond is, dan ben je klaar om je meetlint te gebruiken en de
lopende dimensies te meten en de maten op te nemen in de tekening.
Breng eerst een basislijn tot stand, deze loopt voornamelijk langs de façade van het huis grenzend
aan het gebied van de tuin, dat geïnspecteerd dient te worden. Je begint met het huis, omdat de
muren over het algemeen gesproken recht zijn en een solide basis zijn voor een basislijn, maar het
maakt niet uit als de muren niet recht zijn en er in- en uitspringingen aanwezig. Wanneer je een
basislijn kiest of twee gefixeerde punten van waaruit je meet, kies je de langste onbelemmerde lijn
van waaruit alle of het meeste van het gebied is te zien. Voor sommige locaties heb je meer nodig
dan een basislijn, zeker wanneer het huis is omgeven door een tuin.

Zet je meetlint stevig vast aan het startpunt – meestal een hoek van het huis – en leg het meetlint
langs de lengte van het huis, zo dicht mogelijk tegen de muur. Leg dan de haspel neer en zorg ervoor
dat het meetlint volledig vlak op de grond ligt over de gehele lengte. Ga terug naar het begin van het
meetlint en lees de positie af van alle hoeken, deuren, ramen, kranen, afvoerkanalen, etc. langs de
huismuur. Zet deze metingen af tegen de aspecten op je schets.

Offsets gebruiken om hoogtes en nabije elementen te meten. [Bladzijde 38] Als eenmaal de details
van het huis bepaald zijn, richt je je aandacht op de elementen dichtbij het huis, die je meet met de
offset methoden. Met het basislijn meetlint nog in zijn positie, gebruik de kortere en stijvere rolmaat
of meetlat om offset metingen uit te voeren voor hoogtes van raamkozijnen, verlichting, kranen en
elk ander element of onregelmatigheid langs, of direct aangrenzend aan de lijn van het huis. Met
offset metingen bepaal je elementen als een mangat afdekking, volwassen struiken, of paden nabij
het huis. Elementen, die gaan verdwijnen hoef je niet in te meten.

Triangulatie gebruiken om verre elementen te meten. [Bladzijde 39] Wanneer je het huis en de
directe omgeving eromheen hebt opgenomen in je onderzoek, start dan met grenzen en elementen
te meten, die verder weg liggen en die niet in de schets te plaatsen zijn met de offsets of lopende
dimensies methode. Je moet al een ruwe schets hebben van de omgeving. Loop over de locatie,
voordat je metingen uitvoert en controleer zorgvuldig of alles dat opgemeten en genoteerd dient te
worden is opgenomen in de schets en of het adequaat en begrijpelijk is uitgetekend.
Met Triangulatie bepaal je de posities van elementen die niet parallel of een rechte hoek hebben ten
opzichte van een gebouw, zoals paden, tuinhuizen, interne scheidingshagen en grenzen.
Gebruik de triangulatie methode om de hoeken van de grenzen in het plan te schetsen. Beweeg
methodisch rond de locatie, totdat alle metingen zijn opgenomen die je in staat stellen om een
accuraat plan uit te tekenen. Bedenk dat in triangulatie, metingen vanuit twee verschillende punten
moeten worden genomen, om de locatie van het derde punt te bepalen. Voer zelf controles uit om
er zeker van te zijn dat dit is gedaan voor elk punt dat via triangulatie is vastgelegd. Zo voorkom je,
dat je vitale metingen mist, als in je werkruimte met de tekening verder gaat werken aan.
Voor deze verre metingen bestaat moderne laser meetapparatuur tot hun recht komt. Heb je die
niet, gebruik dan niet-elastisch touw om jouw 50 m meetlint aan te vullen.

Meten van hoogtes en breedtes van elementen. Naast de exacte positie van hekwerken, leuningen,
trappen, enzovoort, te bepalen, dient ook de hoogte en breedte te worden bepaald. Deze metingen
neem je op in de schets naast elk element of apart in een notitieboekje. Zorg ervoor dat elk element

16
adequaat is beschreven. Het is niet voldoende om een muur, hekwerk of leuning te registreren door
een enkel een lijn. Alles heeft een dikte. Je meet van alle elementen dus ook de breedte en hoogte
ook van ondersteunende staanders, inclusief de breedte en hoogte van panelen of metalen balken
tussen de staanders. Tenzij ze wezenlijk verschillen, hoef je dit niet voor elk paneel te doen.
Van trappen noteer je de stapgrootte en breedte van de stoorborden en loopvlakken, evenals het
aantal treden. Controleer de conditie van de elementen als je ze opmeet; zijn ze in goede staat, is er
reparatie benodigd, of een complete verbouwing?

Schatten van metingen. [Bladzijde 40] Als je niet over een lasermeetapparaat beschikt, zijn sommige
elementen misschien te hoog zijn om te worden opgemeten met een meetlint, en in zulke gevallen
moet je de hoogte bepalen door een geïnformeerde calculatie te maken. Bijvoorbeeld, als een muur
is gemaakt van steen en de gemiddelde steen is 75 mm. hoog dan bereken je de hoogte door het
aantal rijen stenen te tellen en het aantal rijen stenen tot 1 m om de totale hoogte te berekenen.
Muren of hekken gemaakt van andere materialen schat je door deze af te zetten tegen de hoogte
van een persoon. De hoogte van een dak kan geschat worden door het gebouw te fotografen en een
geschaald element op te nemen, zoals een persoon. Voor gepleisterde muren, fotografeer een
persoon, of een 2 m. lange bamboestok, en gebruik dan de meeteenheid om de hoogte van de muur
te berekenen; bijvoorbeeld, vijf keer de hoogte van de stok.

Meten van bomen. [Bladzijde 41] Voor elke boom die je wilt behouden, gebruik je triangulatie om
de plaats van elke stam te bepalen. In aanvulling op deze metingen, noteer je het type boom, de
diameter van de stam, de spreidingswijdte van het bladerdak, de hoogte van de laagste takken, en de
totale hoogte van de boom. Dat laatste kan geschat worden door een persoon te fotograferen die
dichtbij een boom staat. Bepaal hoe lang die persoon is als een meeteenheid voor de hoogte, zoals is
beschreven voor een dak of muur.

Meten van rondingen. [Bladzijde 42] Gebogen lijnen die elementen zoals paden, borders, of grenzen
aangeven worden gemeten middels offsets die op regelmatige intervallen worden genomen ten
opzichte van een basislijn of een triangulatie lijn. Gebruik je offsets, zorg er voor dat de metingen
met een haakse hoek op de basislijn worden genomen. Voor smalle rondingen, neem metingen om
de 50 cm. voor grote rondingen om de 1-2 m.

Hellingen of veranderingen in niveau beoordelen. In de meeste tuinen is het onvermijdelijk dat er

hellingen of niveauverschillen aanwezig zijn, en plekken welke, voor het blote oog, waterpas lijken
maar in feite niet zijn. Een verandering in niveau of een helling heeft vaak een duidelijke invloed op
de lay-out van de tuin. Het is dus belangrijk om je bewust te zijn van elk niveauverschil, voordat je
aan een ontwerp begint.
Misschien moer er grond worden aangevoerd om de niveauverschillen weg te werken of de
oppervlakte moet machinaal worden geëgaliseerd. Locaties met complexe niveauverschillen kunnen
het beste worden geïnspecteerd door een professional. Soms is het noodzakelijk om een bouwkundig
ingenieur in te schakelen als er groot grondverzet moet worden uitgevoerd.

Kleine hellingen zijn gemakkelijk te meten middels een waterpas. Kies het uitgangsniveau boven aan
de helling om vanuit te gaan meten. Vanuit dit niveau wordt de diepte van de helling gemeten. Pak
de waterpas en zorg ervoor dat deze recht is; meet daarna om de meter de ruimte tussen de grond
en de waterpas, afhankelijk van de lengte van de helling.

17
Testen van de bodem
[Bladzijde 43] Het is belangrijk om te bepalen met welk type bodem men te maken heeft. Noteer de
bevindingen in het locatieonderzoek. De zuurgraad van de bodem, bekend als de pH- waarde, is
mede bepalend voor welke type planten er kunnen groeien. Een neutrale pH-waarde is 7; alles
eronder is zuur en alles erboven is basisch.
De bodem varieert van gebied tot gebied. Onder bomen, bijvoorbeeld, kan een accumulatie van
rottende bladmassa optreden, dit heeft invloed op de zuurgraad van de bodem. Een droog gebied
aan de basis van een zonnige muur geeft soms een hogere pH-waarde; een vochtig, moerassig
gebied een lagere pH-waarde.

Gebruik de tuinspaan, plastic zakjes en labels om op verschillende plekken van de locatie

bodemmonsters te nemen. Voor bodemmonster punten kies je bijvoorbeeld punten tegenover het
huis, onder verschillende bomen en in bestaande borders.

Bodem typen
[Bladzijde 44] Het type bodem in een tuin wordt bepaald door de onderliggende geologie. Zowel de
textuur als de minerale inhoud van de bovengrond is afgeleid van de onderlaag van grind, klei of
steen. De onderlaag bepaald ook de relatieve zuur- of basegraad van de bodem. Dit bepaalt weer
het type planten die gedijen op die bodem. Er zijn zes bodemtypen: klei, zand, slib, leem, kalk en
veen.

Klei. Kleigrond bestaat uit kleine deeltjes die dicht op elkaar gepakt; het creëert een bodem met een
hoge dichtheid die zwaar is, maar een hoge voedingswaarde heeft. Kleigrond is vocht vasthoudend,
gedurende de wintermaanden wordt klei hierdoor soms zeer koud. Een gevolg daarvan is, dat
kleigrond minder snel opwarmt dan zandigere grondtypen wanneer de temperatuur stijgt. Dit kan de
plantgroei vertragen. Bij langdurige droogte gaat kleigrond uitdrogen en wordt het hard; de
oppervlakte gaat dan scheuren. Blauwe of grijze kleigrond is een indicatie vaneen slechte
doorluchting, terwijl rode klei beter geventileerd is. Klei moet worden gekneed om zijn
voedingsstoffen af te staan. Wanneer de klei is opengebroken en organische materie is opgenomen,
vormt het een goed groei-medium. Wees ervan bewust dat zware kleigrond een aanzienlijke
hoeveelheid werk vraagt om planten erop te laten gedijen.
Test de structuur van de grond door er een handvol van te nemen en deze tussen de palmen van je
handen te rollen. Als de grond aan elkaar blijft plakken of bij elkaar te knijpen is tot een worstachtige
brok, dan is het kleigrond.

Bodemmonsters nemen
1. Bepaal de meest geschikte plekken om bodemmonsters te nemen. Markeer deze posities op
in schetsplan, label ze SS1 (soil sample 1), SS2, SS3 enzovoort.
2. Neem een monster op elke punt door een tuinspaan 100-150 mm (4-6 in.) diep in de grond
te steken en ongeveer een eetlepel aarde te verzamelen. Deponeer het monster in een
plastic broodzakje; sluit het zakje af en label deze. Hang de labels aan het zakje, want het
vocht van de grond kan de labels onleesbaar maken.
3. Als je bodemmonsters neemt test je de structuur van de grond in je handen en noteer je
bevindingen van elke gekozen plek
4. Eenmaal teruggekeerd naar je werkplek, doe je elk monster op een schaaltje en plaats het
schaaltje op het gelabelde zakje om de aarde aan de lucht te latendrogen.
5. Wanneer de grond droog is, test je de aarde middels een uitrusting dat een mengsel van
kleurstoffen bevat. Wanneer deze aan het bodemmonster worden toegevoegd en gemixt

18
 wordt met water, verandert de kleur volgens de pH-waarde. Noteer zorgvuldig je
bevindingen (SS1: pH 6.5, SS2: pH 6, enzovoort) in je schets of een notitieboekje.

Zand. [Bladzijde 45] Zandgrond is lichter en droger en bestaat uit grotere deeltjes dan kleigrond.
Zandgrond houdt weinig vocht vast, hierdoor loopt niet alleen water snel weg, maar ook voedings-
en meststoffen. Hierdoor blijft er weinig beschikbaar voor planten.
Om de structuur van een zandgrond te testen, pak je een handvol grond en rol het tussen de palmen
van je handen. Een zandgrond glijdt langs je vingers en blijft niet aan elkaar plakken. Zandgrond
warmt snel op wanneer de temperatuur stijgt, waardoor planten eerder gaan groeien. Om ervoor te
zorgen dat zandgrond vocht en voedingsstoffen vasthoudt, voeg je jaarlijks voldoende organische
materie toe, bij voorkeur goede kwaliteit tuincompost.

Slib. Slibgrond vind je in riviermondingen en uiterwaarden. Dit type bodem wordt niet vaak
gevonden in tuinen tenzij in uiterwaarden bebouwing. De deeltjes zijn over het algemeen kleiner dan
in zandgrond maar groter dan die in kleigrond. Slibgrond is lichter, kleeft goed samen en loopt
gemakkelijk leeg dan kleigrond, dit maakt het vruchtbaar. Het is gevoelig voor verdichting. De grond
is glad en klont niet samen, wanneer je deze tussen de je handpalmen rolt. Je herkent hem ten
opzichte van zandgrond aan zijn bijna zeepachtige textuur.

Leem. De ideale bodem voor een tuin om planten op te laten groeien is leem. Het is een combinatie
van klei- en zandgrond, niet noodzakelijk gebalanceerd. Het biedt een goede textuur om mee te
werken, het is vochtvasthoudend, en vruchtbaar. Of de grond nu meer klei-leem (hogere
concentratie klei) of zand-leem (hogere concentratie zand) is, het heeft organische materie nodig om
jaarlijks tot zijn volledige potentie te gebruiken. Leem wordt gekarakteriseerd door een kruimelige
structuur wanneer deze in de hand ligt en heeft een middel- tot donkerbruine kleur.

Kalk. Kalkgrond varieert, soms is het licht en soms is het zwaar. Wat algemeen is voor elke kalkgrond,
is dat het basisch is en calciumcarbonaat bevat. Veelal, de grondlaag die over de kalk heen ligt is niet
meer dan 75 mm (3 in.) dik. Kalkachtige grond is niet in staat om vocht en voedingsstoffen vast te
houden, daardoor gedijen alleen ondiep wortelende planten die kunnen omgaan met een goed
doorlatende grond. De aanwezigheid van calciumcarbonaat test je door een hoeveelheid grond met
azijn te mengen. Als de azijn bruist, dan bevat de grond calciumcarbonaat.
Het is soms om met dit type grond te werken en vraagt soms een hoop werk om ervoor te zorgen dat
planten op deze grond gedijen. Organische materie toevoegen helpt samen met de onderliggende
kalk open breken. Gebruik geen paddenstoelen-compost en andere kalkachtige compost, die de
grond nog meer basisch maken.
Kalkgrond is grijzer in uiterlijk en bevat meestal stukken kalk.

Veen is slappe grond met weinig samen hang.

Planten als indicatoren voor het bodemtype

Sommige planttypen staan erom bekend om alleen te bloeien op bepaalde bodemtypen. Een
bodemtype, zelfs de pH-waarde, is soms te herkennen door te kijken naar de natuurlijke vegetatie.
Rododendron en struikhei (Calluna, Erica) bijvoorbeeld, gedijen op zurige grond, terwijl veel
viburnums (sneeuwbal) en wilde Euonymus europaeus (kardinaalsmuts) een voorkeur hebben voor
kalkachtige, basische condities (zie de volgende tabel voor meer plant indicatoren). Extreme base- of
zuurgraden limiteren het type planten die er kunnen groeien. Het is vaak het beste om te werken
met de grond die je hebt en simpelweg te focussen op de structuur ervan te verbeteren.

19
 Planten Bodemtype

Ballota pseudodictamnus Kalk, base

Calluna vulgaris (struikhei), Vaccinium Zand, humusrijk, zuur

Urtica dioica (brandnetel) Vruchtbaar klei of leem

Pteridium aquilinium (varen), Ulex europaeus Een reeks aan grondtypen, maar indicatoren
(gaspeldoorn), Galium saxatile (liggend voor zuur
waltstro)

Potentilla asenrina (zilverschoon) Vochtig klei of leem

Thymus vulgaris (tijm) Goed doorlatende grond

Caltha palustris (gewone dotterbloem) Vochtig

Pinguicala vulagris (vetblad) Voedselarm, vochtig

Om het type planten te leren kennen die je helpen om een goede inschatting te maken van het
bodemtype, is het waardevol om jezelf wegwijs te maken met de meest voorkomende inheemse
planten en kruiden en de habitat dat ze liefhebben. In gecultiveerde tuinen zie je voornamelijk
planten die automatisch bij het bodemtype passen. Als tuinen verwaarloosd zijn of er gebieden zijn
die vele jaren niet gecultiveerd zijn, dan groeien hier waarschijnlijk weer veel planten van de lokale
inheemse flora.

Fotograferen van de locatie

[Bladzijde 47] Wanneer je terug bent in je werkruimte, heb je beschrijvende foto’s nodig om je te
helpen herinneren hoe de locatie er uitziet. Foto’s tonen soms elementen die soms over het hoofd
worden gezien, zoals onaantrekkelijke lampen, een slecht gepleisterde muur, de vorm van een boom,
of hoe het zonlicht de ruimte verlicht en schaduwen creëert.

Foto’s zijn ook te gebruiken om overtrek verschillen tussen “voor” en “na” situaties te tonen, dit
helpt je klant zich voor te stellen, hoe jouw ideeën de tuin verbeteren.
Ondanks dat het simpel klinkt om een locatie te fotograferen, is het gemakkelijk weg te komen
zonder adequate foto’s die accuraat alle aspecten weer te geven. Net zoals met je locatieonderzoek,
wees methodisch en wanneer je denkt dat je klaar bent, controleer je foto’s om je ervan te
verzekeren, dat je alles hebt gefotografeerd. Voer eerst het locatieonderzoek helemaal uit, voordat
je de tuin fotografeert om alle aandacht op de bestaande situatie te richten en de aspecten er in, ook
die minder opvallend zijn.

Foto’s nemen
[Bladzijde 48] Sta met je rug naar het huis en draai vanuit uiterst rechts naar uiterst links, en neem
overlappende foto’s van de locaties en de omgeving. Een camera die wijde panoramische foto’s kan
nemen is in het bijzonder handig voor deze opdracht. Je kan ook bij het huis op een punt gaan staan,
waar je de belangrijkste uitzichten hebt; bijvoorbeeld: bij een deur naar het terras, een keukenraam,
voordeur, etc. Misschien ontdek je, dat het uitzicht vanuit het raam op de bovenverdieping de locatie
het efficiëntst vastlegt; dit is in het bijzonder handig voor kleine tuinen.

1. Wanneer je een vrij-liggend stuk land fotografeert, ga dan op elk hoekpunt van het huis staan
en draai dan van links naar rechts en neem foto’s zoals bij 1 beschreven. Zo leg je

20
 verschillende aspecten van de tuin vast. Als het huis direct aan de grens ven het stuk land
staat, hoeft dit natuurlijk niet gedetailleerd te worden; tenzij de grensmuur, hekwerk, of heg
vervangen moet worden.
2. Ga naar de overkant van de tuin en neem tijdens het oversteken van de breedte van de tuin
overlappende foto’s, die de façade van het huis tonen en de tuin ertussenin. Je kunt ook op
elk hoekpunt van de tuin gaan staan en van links naar rechts draaiend overlappende foto’s
nemen; zoals hiervoor. Bestaande vegetatie maakt dit soms dit lastig. Markeer waar je hebt
gestaan om de foto’s te nemen op je schetsplan van het locatieonderzoek; dit helpt ervoor te
zorgen dat je het volledige terrein hebt.
Onthoud om verder dan het eigen terrein te kijken en fotografeer goede en slechte
uitzichten die je wilt gebruiken of maskeren. Misschien ligt achter sommige struiken een
panoramisch uitzicht om te openen, of andersom; misschien is er een depot of bedrijf dat je
liever uit het beeld wilt houden.
3. Neem close-ups van elk item, dat je in het bijzonder wilt vastleggen om de algemene conditie
ervan te tonen, zoals: muren, beelden, bomen en pergola’s.

Waterpeil en afvoer
[Bladzijde 49] Het waterpeil is het niveau waarop water op natuurlijke wijze in de grond zit. Dit
varieert soms van gebied tot gebied. Wanneer je het terrein onderzoekt, graaf je met een spade
twee of drie bodem testkuilen. Laat deze 24 uur in droog weer openliggen. Als de bodem van de kuil
zich met water vult en niet wegloopt, dan is dat een indicatie voor een hoog waterpeil. Dit vereist
mogelijk een verbeterde afvoer of speciaal aangepaste planten. Wordt het water snel afgevoerd, dan
moet er misschien een irrigatiesysteem worden geïnstalleerd.
De afvoer heeft meestal ook effect op de eventuele tuin. Op hellende terreinen loopt de regen in het
algemeen sneller weg; in tegenstelling tot een vlak terrein, waar het een paar dagen kan blijven
staan; zeker wanneer de bodem is verdicht of wanneer er geen dwarshelling naar een afvoerkanaal
of geul is. Als wateroverlast een serieus probleem is, dan is een afvoersysteem misschien
noodzakelijk. Tegenwoordig is een aanzienlijke technische planning noodzakelijk voor van nieuwe
woongebieden en parken te ontwerpen en aan te leggen om wateroverlast te voorkomen. Bedrijven
die zich specialiseren in duurzame water afvoer geven eventueel het nodige advies over goede
oplossingen voor water-afvoerproblemen.

Wettelijke en sociale overwegingen

Sociaal verantwoordelijk ontwerp moet in het achterhoofd van elke ontwerper zitten, wanneer men
een opdracht benaderd. Tuinontwerpen moet conformeren aan de lokale planning regelementen;
ook moeten ze rekening houden met het bredere gemeenschapsbelang en de effecten dat het
ontwerp heeft op buren en het milieu. Raadpleeg altijd de lokale bestuurs- of omgevingsorgaan om
later conflict te vermijden, wanneer je ingrepen overweegt als waterpunten plaatsen of het
bestaande bomen verwijderen. Al is het verleidelijk om alles wat onaantrekkelijk is te verwijderen,
resulteert dit soms in onnodig verwijderen van sommige aantrekkelijke en gezonde planten. In een
tijd waarin inheemse insecten, vogels en kleine zoogdier-populaties worden bedreigd, is het
belangrijk dat zowel ontwerpers als hoveniers kiezen voor een weloverwogen aanpak: welke planten
zijn van waarde en welke zijn van belang voor de lokale ecologie?

Beschermde gebieden of historische districten

Veel gebiedenvallen mogelijk onder beschermde of historische districten. De ontwerper moet met de
lokale autoriteit elk betrokken element controleren; bijvoorbeeld ijzeren hekwerken en lage muren
zijn beeldbepalend aan de voorkant van het gebied of een specifiek type steen is vereist. De lokale

21
autoriteit eist soms om aan te sluiten op de stijl of uitstraling van de omgeving. Deze informatie is
soms te vinden op internet of krijg je van de lokale autoriteit. In veel plaatsen is een vergunning
nodig om bomen en tuingebouwen te verwijderen. Wil je een kas of ander te bouwen element
introduceren, raadpleeg dan eerst de welstandcommissie of het bestemmingsplan.

Elke gemeente heeft eigen verordeningen over bomen; welke zijn vergunningsvrij te kappen en voor
welke je een kapvergunning moet aanvragen, als je de boom wilt verwijderen. Soms is ook voor
zware snoei een vergunning nodig. Raadpleeg dus altijd eerst de gemeente voordat je aan zo’n
ingreep begint.

Buren
[Bladzijde 50] Buren worden eigenlijk nooit betrokken bij het klantoverleg en de ontwikkeling van
het ontwerp. Toch hebben ze soms direct invloed op de inpassing. Heel soms ontstaat er een
jarenlange burenruzie, door de aanleg van een nieuwe tuin. Dit is meestal te voorkomen door ze
vooraf te informeren over je plannen, voor zover ze invloed hebben op hun situatie of
omgevingsbeleving. De meest voorkomende burenruzies hebben betrekking op: overhangende
takken waarbij buren wettelijk het recht hebben om deze te verwijderen, wanneer deze over hun
eigendom heen hangt; gevaarlijke bomen; invasief onkruid; hoge hagen, en het recht op licht. Dus
alles dat mogelijk invloed heeft op de buren moet goed worden overwogen in elk nieuw
tuinontwerp.
Het is essentieel om een goede relatie te onderhouden met de buren. Soms vergeet een klant dat
deze delicate zaken zorgvuldig behandeld dienen te worden.

Erfgrens
[Bladzijde 51] Het is essentieel om het eigendom van alle grenzen rondom het terrein aan het begin
te bepalen. Bijvoorbeeld: je klant is verantwoordelijk voor één grens, en een overbuur voor de ander,
en een derde buur is verantwoordelijk voor de achterste grens. Geschillen met betrekking tot
vervallen hekken en afbrokkelende muren ontstaan gemakkelijk. Het is verstandig om te weten wie
wettelijk verantwoordelijk is voor het onderhoud en reparatie. Erfgrens informatie staat in de
eigendomsbewijzen van een terrein beschreven, welke. Deze zijn op te vragen bij het. De grens voor
hekken en muren in de achtertuin mag niet hoger zijn dan 2 m. en voor de voortuin niet hoger dan
1 m. voor hogere afscheidingen heb je een vergunning nodig. Controleer de vergunning-vrije hoogte
altijd even in de gemeente verordeningen.
In het algemeen zijn buren samen verantwoordelijk voor het onderhoud van grenshekwerken en
hagen, wanneer ze door beide worden gebruikt. Dit staat open voor interpretatie, dus controleer
met de lokale autoriteiten om ervoor te zorgen dat jouw ontwerpplannen voldoen.

Beperkende afspraken/overeenkomsten
Beperkende afspraken hebben invloed op tuinontwerpen, omdat ze meestal betrekking hebben op
grenzen, takken snoeien, en het exterieur van het terrein. In ontwikkelingen waar grensmarkeringen
niet meer dan 50 cm. hoog zijn en gemaakt zijn van een staander en leuning, dan wijst dit mogelijk
op een beperkende afspraak, die de huiseigenaren verbiedt om enige andere vorm van
grensmarkering te plaatsen. Zoek uit wat is toegestaan onder de geldende afspraak, voordat je aan
een ontwerp begint om te voorkomen, dat je later je ontwerp moet aanpassen.

22
Grondwerk verantwoordelijkheden
Voor graafwerkzaamheden is het altijd verstandig om te controleren of er leidingen, kabels
enzovoorts onder de grond lopen, waar en op welke diepte om beschadiging te voorkomen.

De terrein-inventarisatie
[Bladzijde 52] Als het locatieonderzoek eenmaal is afgerond, is de volgende stap om een volledige
terrein-inventarisatie te maken, waarin alles betreffende het terrein en de omgeving wordt
opgenomen; van bouwwerken tot het weer en de klimatologische omstandigheden, observaties van
nabij verkeer, en mogelijk geluid van bijvoorbeeld schoolpleinen. Op locatie vul je het terrein-
inventarisatie-formulier in, zoals het formulier dat hier is weergegeven. Markeer de observaties in
het locatieonderzoek-plattegrond. Bewerk de terrein-inventarisatie in je werkruimte tot een
transparant, die je over je locatieonderzoek-plattegrond kunt leggen. Veel factoren, zoals kosten en
gebrek aan toegang wordt leidend voor wat je gaat verwijderen, behouden, repareren. De terrein-
inventarisatie is de eerste stap om tot keuzes te komen.

Het huis en de omgeving

[Bladzijde 54] Een tuinontwerp hoort bij het huis te passen, zijn stijl en de omgeving. Kleine
afwijkingen hierin bekijk je vanuit het perspectief van de tuin. Je moet je bewust zijn van dag-tot-dag
beperkingen die mogelijk verstorend zijn en de gevolgen wat betreft de kosten voor de aanleg. Werk
de volgende lijst af om er zeker van te zijn, dat je elk aspect hebt behandeld.

1. Begin met de bereikbaarheid van het huis te noteren. Bijvoorbeeld, in een woongebied
misschien meerdere parkeerzones aanwezig, die weinig parkeermogelijkheden bieden of een
drukke weg met parkeerrestricties met implicaties voor de bouw en tuinaanleg. In een
landelijk gebied, is de weg misschien te smal om op de weg te parkeren. Een aannemer moet
bewust zijn van deze factoren, voordat een offerte wordt opgesteld voor het werk.
In steden is soms een nauwe zijdoorgang de enige toegang tot de tuin, behalve door het huis,
en een hijskraan is misschien nodig om bomen uit de tuin te tillen. Misschien vraagt dit om
een vergunning om de straat af te sluiten, tijdens dit soort werkzaamheden.

2. Noteer de architecturale periode van het huis: is het nieuwbouw of een ouder huis met elke
nieuwe toevoeging.

3. Noteer welke constructie-materialen zijn gebruikt, de kleur van de materialen en de

impressie die is gecreëerd.

4. Bekijk de afwerking van de muren: zijn deze gepleisterd, gemaakt van vuursteen, hout, steen,
enzovoort.

5. Fotograaf elke architecturaal detail, dat je mogelijk inspireert of invloed heeft op de

verbinding tussen het huis en de tuin.

6. Onderzoek de aangrenzende tuinen en noteer de conditie, deze is wellicht goed

onderhouden of heeft juist achterstallig onderhoud, zoals onkruid of overhangende takken.
Hebben aangrenzende tuinen impact op de aanleg van de nieuwe tuin?

23
Hoogwaardige landschapsarchitectuur
Als de plek van de nieuwe tuin gestript moet worden, zijn er misschien verticale of horizontale
hoogwaardige structuur-elementen om te hergebruiken. Noteer daarom wat er al aanwezig is. Tel elk
hekpaneel, controleer of alle paneeldelen en staanders goed zijn of moeten worden vervangen.
Betegelen is veelal een grote en dure kwestie. Overweeg dus wat kan worden behouden, en maak
een ruwe berekening in vierkante meters, hoeveel materiaal een aannemer kan hergebruiken. Als
iets wordt behouden, beschrijf dan ook de staat waarin het is (goed of slecht) van de hoogwaardige
structuur-elementen. Paden en terrassen die mogelijk behouden blijven moet je inmeten en
fotograferen.
Van trappen naar bijvoorbeeld een terras noteer, fotografeer en meet je elke trede, noteer de
dimensies en breedtes van loopvlak en stootbord, hun stijl, en constructie.

Uitzicht vanuit het huis

[Bladzijde 55] Het is heel belangrijk om het huis en de tuin samen te tekenen. Het proces begint met
het terrein- inventarisatie-stadium. Wees je bewust van het uitzicht vanuit het huis op de tuin en
vanuit het eind van tuin op het huis. Kijk of het uitzicht wordt geblokkeerd door bestaande vegetatie.
Als dit zo is, beoordeel of de vegetatie enig doel dient, zoals het afvangen van wind, en of het uitzicht
het waard is om te onthullen of afgeschermd moet blijven. Als een terras wordt voorgesteld,
beoordeel of het publiekelijk of privé mag worden. Zijn er gewenste of ongewenste uitzichten? Loop
rond op het terrein en neem de omgeving goed op en wees je bewust van geluiden en geuren.
Bijvoorbeeld, verkeerslawaai en -geur zijn vaak onaangenaam en leiden je af; composthopen, lawaai
van scholen, cafés, winkels en parkeerplaatsen hebben allemaal een mogelijk effect op het genot van
een tuin.

Microklimaat
Weer en oriëntatie ten opzichte van de zon zijn belangrijke factoren die invloed hebben op wat wel
en niet mogelijk is in een tuin. Het is van vitaal belang om op je schetsplan vast te leggen en te
markeren, welke richting het Noorden is. Dit heeft invloed op de zon, schaduw en de groeicondities.
Bepaal hoe gebouwen, hekwerken en hagen, mogelijk invloed hebben op zon en schaduw en de
seizoens-veranderingen beïnvloeden.
Tuinhellingen creëren misschien een vorstzak. Geef daarom op de terrein-inventarisatie aan hoe,
schaduwplekken grenzend aan gebouwen, hekwerken, of andere verticale elementen aan de basis
van een helling gevoelig zijn voor versterking van vorst (koude vasthouden). Markeer met pijlen open
plekken die mogelijk door wind worden beïnvloed, zoals potentiele windtunnels of opengestelde
plekken die bescherming nodig hebben.

Bodem en grondcondities
Wanneer bodemmonsters genomen worden, is het mogelijk om tegelijk algemene observaties te
maken over de toestand van de bodem voor de terrein-inventarisatie, zoals de diepte van de
bovenlaag tijdens het graven van de testkuilen.
In veel moderne projecten, en in het bijzonder aan de basis van huismuren, bestaat de bodem vaak
uit onherbergzame puin gemixt met grond, een situatie, waardoor enige verwijdering van een goede
kwaliteit bovenlaag nodig is, voordat enige beplanting plaatsvindt.
Noteer en markeer plekken meteen slechte afvoer op je terrein-inventarisatie, evenals niveaus en
dwarshellingen, waar je rekening mee moet houden.

24
De terrein taxatie
[Bladzijde 56] De volgende stap in het ontwerpproces vraagt meer denkwerk dan de onderzoek- en
inventarisatie stadia, omdat om de verzamelde informatie te evalueren, voordat er een pen op
papier wordt gezet. Onderzoek of alle informatie relevant is en belangrijker nog of de informatie
potentie heeft of juist problemen geeft. Elk element in de terrein-inventarisatie moet worden
geanalyseerd en getaxeerd om de terreinpotentie en tekortkomingen volledig te doorzien.
In de terrein-inventarisatie heb je bijvoorbeeld een grote boom in het midden van een tuin
genoteerd. Voor de terrein-taxatie moet je bepalen of deze boom potentie heeft: het uitzicht
accentueert, voor privacy zorgt of een focuspunt is, een probleem veroorzaakt, een belangrijk
uitzicht blokkeert, te veel schaduw geeft of een ongepast type is. Noteer je beslissing bij de terrein-
taxatie-tekening; bijvoorbeeld, “Grote perenboom moet worden verwijderd – kapvergunning
aanvragen” of “Grote perenboom moet behouden blijven om privacy te generen voor het nieuwe
zitgedeelte.

of simpelweg “Grote perenboom moet geïntegreerd worden in het nieuwe ontwerp”. Alle bestaande
vegetatie moet op deze manier worden geanalyseerd en getaxeerd. Voorkom overhaaste
beslissingen om volwassen bomen en struiken te verwijderen. Houd in gedachte dat ze mogelijk een
lelijk uitzicht verbergen, een toevlucht bieden voor dieren in het wild en een nestplaats bieden voor
vogels. Vaste planten en bloembollen zijn gemakkelijk te vervangen, maar als je met een krap budget
werkt, overweeg dan zorgvuldig wat je met deze planten gaat doen; zeker als ze gezond zijn.
De oplossing is misschien de planten tijdelijk te verplaatsen, voor de duur van de aanleg en ze later
weer te planten. Als dit een mogelijkheid is, bepaal dan wie dit werk uitvoert. Het is soms duurder als
je dit moet uitbesteden.
Taxeer zo elk element in de tuin op: visuele aspecten als uitzicht, de stijl van het huis, de lokale
condities gerelateerd aan het klimaat, oriëntatie, omgevingsgeluiden, en bodemtype. De terrein
taxatie werkt vaak inspirerend voor het concept stadium van de tuin.

Klimaat
[Bladzijde 57] Het klimaat heeft een significante invloed op het karakter van het terrein en de wijze,
waarop een tuin wordt gebruikt. Houd dit in gedachte als je een plan voor een nieuw ontwerp maakt.
Als je het microklimaat kent, dan is er een goede kans voor planten om te groeien, die hoger worden
beoordeeld worden dan jouw regio door ze in warmere plekken in je tuin aan te planten. Hitte, wind,
regen, en vochtigheid zijn andere factoren die de winterhardheid van planten bepalen. Als jouw
gebied van midden December tot midden Maart is bedekt met een sneeuwlaag, dan kan je meestal
planten laten groeien uit zones die warmer dan jouw zone.
Bijna heel Groot-Brittannië heeft een getemperd, maritiem klimaat met toevallige extreme
weertypen zoals strenge winters of droge zomers. Dit maakt het mogelijk om planten te laten
groeien vanuit delen over de hele wereld. Onder deze koele en vochtige condities groeit
voornamelijk gras erg goed. Weide is daardoor een integraal onderdeel van het Engelse landschap.
Klimaatveranderingen hebben de condities extremer gemaakt. Het klimaat is in toenemende mate
grilliger geworden, met hogere temperaturen, heftige stormen, en langere perioden van regen en
droogte. In stedelijke situaties zijn deze veranderingen soms minder zichtbaar, alhoewel daktuinen
vaak al aangetast worden.
Het is belangrijk om de juiste planten te kiezen voor de conditie van het terrein, en ze te plaatsen op
plekken in de tuin waar ze goed gedijen. Door de juiste plant op de juiste plaats te zetten,
minimaliseer je de behoefte aan bewatering. Het is extra onderhoudswerk put soms natuurlijke
bronnen uit.
Het klimaat heeft niet alleen een effect op welke planten kunnen groeien maar ook op de materialen

25
die lokaal zijn te gebruiken. Dit beïnvloedt dus ook de stijl of architectuur van de huizen in de
omgeving. In de noordelijke of winderige vlaktes van Europa zijn stenen gemakkelijk beschikbaar.

In Scandinavische landen, waar veel hout beschikbaar is, staan felgekleurde huizen op pilaren. Verder
zuidwaarts, waar het klimaat minder grillig is, worden stenen, hout en perspex/acryl glas vaker
gebruikt.
Hoogte heeft invloed op het klimaat: hoger gelegen gebieden zijn kouder en hebben meer last van
stevige wind, lagergelegen gebieden worden vaker blootgesteld aan langdurige periode van vorst.
De topografie van een gebied heeft invloed op de hoeveelheid regenval. Kustgebieden hebben te
maken met zout dat via de lucht wordt verspreid, maar ze hebben een goede lichtkwaliteit en
worden zelden last van vorst.
Het is niet alleen hitte en regen die invloed hebben op een tuin. Denk maar eens aan de verplaatsing
van lucht en in het bijzonder koude lucht, die altijd bergafwaarts en naar lagere gebieden stroomt.
Tijdens een winterochtend zijn deze effecten soms zichtbaar: hogere gebieden zijn soms mistig en
vorst vrij, terwijl lager gelegen gebieden nog in de greep zijn van de vorst. Gebouwen, gazons, en
terrassen onderbreken de neerwaartse stroom van lucht. Dit veroorzaakt vorstzakken die vele uren
aanhouden. Dit is oncomfortabel voor zowel mensen als planten.

Klimatologische factoren
[Bladzijde 58] Je hebt in de terrein-inventarisatie de weercondities genoteerd, die het terrein
beïnvloeden in termen van de zon, schaduw, wind en vorstzakken. Een begrip van de invloed van
deze factoren is van inhoudelijk belang om een weloverwogen tuinontwerp te maken, dat rekening
houdt met de unieke karakteristieken van het terrein.

Aanzicht
Het aanzicht of oriëntatie van een tuin doelt op de richting - noord, zuid, oost of west, waar de tuin
ten opzichte van het huis licht. Dat bepaalt hoe de zon in de tuin valt. Het aanzicht bepaal je met een
kompas, aan de hand van een kaart of stratenplan waarop het terrein staat of met een kompas app
op je telefoon. Markeer het Noorden rechtsonder op al je tekeningen.
Hoe de zon op het terrein valt is afhankelijk van het seizoen en welke elementen rondom staan en
die al onderdeel zijn van het terrein.
In de zomer staat de zon hoger, en in de winter staat de zon lager in de lucht. Daardoor heeft de tuin
meer schaduw in de winter door de bomen en de gebouwen die er staan. Het type bomen die het
terrein omgeven, groenblijvende- of loofbomen, hebben invloed op het karakter en de hoeveelheid
zon, waarvan men kan genieten. In de winter kan de zon beter doorbreken omdat de loofbomen hun
bladeren hebben verloren, terwijl in de zomer het bladerdak van deze bomen het terrein meer
afsluiten. Groenblijvende bomen voorzien het terrein het gehele jaar van veel schaduw door. Ze
vormen een sterke, permanent groene achtergrond, waartegen de omtrek van een pergola of
nieuwe beplanting goed zichtbaar wordt.
Het begrip van het aanzicht ten opzichte van de richting van de zon in de tuin, zorgt voor doordachte
keuzes. Zelfs in koude klimaten komen gevoelige Mediterrane planten tot bloeien op een naar het
zuiden gerichte muur in de volle zon.

Schaduw
[Bladzijde 60] Schaduw wordt veelal door klanten gezien als een negatieve factor, maar het heeft
soms ook voordelig kanten. De meeste van ons begrijpen het potentiële gevaar van langdurige
blootstelling aan felle zon. De gevlekte schaduw van bomen zorgt voor verlichting van de hitte-stress.
Schaduwen creëren vaak ook interessante effecten, afhankelijk van de kwaliteit van het licht.
Bijvoorbeeld, Cupressus sempervirens (Italiaanse cipres) wordt gebruikt in warmere Mediterrane

26
klimaten om z’n scherpe schaduwen, terwijl het blauwige licht van het variabele Britse klimaat
schaduw verdund en het contrast tussen licht en schaduw verminderd.
In warmere of zonovergoten gebieden, is schaduw creëren vaak bepalend voor hoe de tuin wordt
gebruikt. Handgemaakte gebouwen zijn gemakkelijk te maken; bomen aanplanten is meer een
verstandigere langdurige investering, met de toegevoegde waarde dat het wilde dieren (vogels) en
andere natuurlijke elementen in de tuin introduceert. Bomen, gebouwen en hoge hagen gaan eens
schaduw werpen die invloed heeft op, hoe de tuin wordt ingericht om te voldoen aan de wensen van
de klant.

Wind
[Bladzijde 61] Wind is een van de gevaarlijkste factoren in een tuin, voor zowel planten als mensen.
Sommige planten zijn in het bijzonder kwetsbaar voor wind. Het leidt tot verdroging, verschroeiing
van bladeren, en in extreme gevallen tot ontbladering. In Groot-Brittannië, brengt de heersende
zuidwestenwind vochtige warme lucht van de noord Atlantische stroom. Wat betreft de regionale
variaties binnen het Verenigd Koningrijk, het zuiden en het oosten hebben de neiging om droger te
zijn omdat ze in de regenschaduw vallen, en het westen en noorden is het voornamelijk natter.
In steden zorgt de stand van gebouwen soms voor windtunnels, zodat de wind ongecontroleerd hard
in een gebied waait; zeker in doorgangen, tussen huizen en over tuinen. Ook in open terreinen, waar
de wind niet wordt beïnvloed door gebouwen is het soms oncomfortabel of zelfs onbruikbaar voor
een tuin. In beide gevallen, moet de ontwerper oplossingen bedenken.

Als met al de in dit hoofdstuk besproken situaties rekening is gehouden in de planningsfase, verloopt
het toekomstige werk voorspoediger en soepeler. Het locatieonderzoek, de terreininventarisatie en
de terrein taxatie zijn vitale fases van een ontwerp ontwikkelen. Klanten krijgen deze informatie
meestal nauwelijks te zien of de situatie-tekeningen, maar dit proces moet echt altijd worden
uitgevoerd om zowel de mogelijkheden als de beperkingen van het terrein te begrijpen. Wanneer in
een later stadium de klant vraagt, hoe je tot een dergelijk ontwerp bent gekomen, dan kun je die
verklaren vanuit je noties en tekeningen. Wanneer je werkt voor een comité of misschien
verbeteringen uitvoert voor een gemeenschappelijke tuin of een publieke tuin, zijn deze notities en
tekeningen voornamelijk handig zijn voor de uitleg van je werk.
Kom niet in de verleiding om een korte weg te nemen en ga pas over tot ontwerpen, wanneer je een
goed inzicht hebt van de locatie. Wanneer je gewend bent aan een locatieonderzoek, inventarisatie,
en taxatie uit te voeren, voelt dit stadium als een tweede natuur voor je en onthult het zaken die je
in eerste instantie niet opvallen. Wetende dat je de klanteisen kent en bekend bent met de voor- en
nadelen van de locatie, ga met vertrouwen door naar de volgende fase: deze informatie uittekenen
tot een schaalmodel om het resulterende plan te gebruiken als de basis van je nieuwe tuinontwerp.

27
Hoofdstuk 3
[Bladzijde 64] Nu de initiële werkfase is afgerond – de klant brief plus een grondig locatieonderzoek,
inventarisatie, en taxatie – ga je verder in je werkruimte om de vergaarde informatie te vertalen in
een werktekening. Deze vergaarde informatie gebruik je voor de onderbouwing van je ontwerp: je
eerste concept plan tot en met het lay-out plan van de tuin. Het is misschien ook de aanleiding om
muren te herbouwen of een boomchirurg in te schakelen.

Opmaken van een ontwerptekening

Ontwerptekeningen dienen als een middel ter communicatie van ideeën en intenties naar de klant,
en in een later stadium, voor de hovenier. Elke ontwerptekening maak je zo helder en accuraat
mogelijk.

Allesomvattende (master) tekening

Een CAD of met de hand getekend; elke tekening voor een project krijgt bij voorkeur dezelfde lay-
out, is gemakkelijk te ‘lezen’, en brengt alle relevante informatie over. Naast een gelabelde
ontwerptekening, moet elke tekening een titelblok bevatten, een informatie veld, noordpunt en een
schaalverdeling; een rand is optioneel. Grote ontwerp-adviesbureaus maken normaliter gebruik van
hun eigen tekening lay-out. Als pas net begint met dit proces, is het handig om het werk van andere
te bestuderen voordat jezelf een bepaalde stijl kiest.

Titelblok
[Bladzijde 65] Een titelblok is een legenda (uitleg) van een handgetekend ontwerp of een CAD-
tekening. De inhoud moet alle belangrijke informatie bevatten over de tekening. Meestal is het
titelblok onder het informatieveld geplaatst rechts onderin de hoek van de tekening. Wanneer de
tekening correct is opgevouwen zie je deinformatie, zonder dat heel de tekening opengevouwen
hoeft te worden. Het is vaak lastig om een tekening buiten in harde wind open te vouwen. De positie
van het titelblok is mede afhankelijk van de vorm van het terrein. Het is soms nodig om zowel het
informatieveld als het titelblok te verschuiven om een gebalanceerde tekening te creëren.
De dimensies van het informatieveld en het titelblok worden bepaald door het formaat en de stijl
van het geselecteerde lettertype en hoe de informatie wordt weergegeven; het moet in proportie
zijn met het formaat van de tekening, maar liefst niet breder dan 150 mm (6 in.).

Het titelblok is meestal een gescheiden, computer gegenereerde tabel passend in de tekening in
combinatie met het informatieblok, of het is toegevoegd aan jouw ontwerpdocument. Zorg ervoor
dat het titelblok is uitgevoerd de stijl van het bedrijf en het werk.
Ontwikkel daarvoor een herkenbaar beeldmerk (logo) voor je visitekaartjes en briefpapier. Kies een
passend lettertype. Heldere lettertypen zijn over het algemeen het meest effectief. Probeer een paar
verschillende letter-groottes en- typen. Onthoud dat jouw originele ontwerpen gekopieerd worden,
en sommige lettertypen beter te reproduceren zijn dan andere.

Elk titel blok moet de volgende elementen bevatten:

Jouw naam en contact informatie. Een titelblok moet helder jouw naam of bedrijfsnaam weergeven
evenals de ontwerper en het logo, jouw contactgegevens, adres, huisnummer, mobiele
telefoonnummer, website en e-mailadres.
Naam en/of adres van de klant/het project. Geef het een naam, dat je in staat stelt om het project
te herkennen; bijvoorbeeld de naam van de klant en zijn adres of een verzonnen naam die het
project personaliseert. Veel ontwerpers kiezen liever niet de naam van hun klant in het titelblok voor

28
het geval, dat het ontwerp in de verkeerde handen valt; ze vullen dan alleen het adres en de
postcode in.
Titel van de tekening. Bijvoorbeeld, concept tekening, tuin lay-out-tekening, beplantings-tekening,
constructie-tekening.
Schaal. Geef de schaal aan die is gebruikt om de tekening te maken; 1:50 of 1:100 zijn gebruikelijk
voor tuinontwerp-tekeningen. Dat betekent dat de tekening 50 of 100 keer kleiner is dan in
werkelijkheid.
Datum. De datum wanneer de tekening is gemaakt.
Tekeningnummer. Alle versies moeten een nummer hebben, bijvoorbeeld versie A, versie B,
enzovoort en een datum. Soms maak je meerdere versies, voordat de tekening uiteindelijk wordt
geaccepteerd door de klant.
“Getekend door [alleen initialen]”. Soms werken verschillende mensen aan dezelfde tekening, zeker
in een multidisciplinair kantoor.
Verantwoording. Voeg hiervoor een statement toe: “Alle dimensies moeten op locatie gecontroleerd
worden, dus niet uit deze tekening worden gehaald”. Dit maakt uitvoerder verantwoordelijk om de
dimensies te controleren voor aanbestedingsdoeleinden, of om aan de slag te gaan op de locatie.
Voordat moderne tekeningmethoden waren geïntroduceerd, was het noodzakelijk om tekeningen op
linnen te produceren welke konden uitrekken en resulteren in foutieve metingen. Het blijft een
goede voorzorgsmaatregel om de dimensies te controleren.
Auteursrechten. Een statement van auteursrechten (bijvoorbeeld: © Rosemary Alexander)
beschermd de ontwerper, zodat zijn intellectuele eigendommen niet gebruikt of gekopieerd mogen
worden zonder de toestemming van de ontwerper.

Informatieveld
[Bladzijde 66] Het informatieveld geeft de details weer van de bouwtekening, die nog niet zijn
opgenomen in de tekening; zoals een korte omschrijving van de hoofdredenen voor een nieuwe lay-
out, de hoofdelementen die te zien zijn op de tekening en een lijst van planten die in de
beplantingstekening worden gebruikt. Dit blok is meestal een verticale uitbreiding van het titelblok
met de titel “Notities”. Als eenmaal het ontwerp compleet is, dan worden verklarende notities in het
informatieblok gezet met de details van de tekening, voor zowel de klant als de uitvoerder. De
notities moeten beknopt zijn en die elementen verklaren, die nog niet duidelijk genoeg zijn uitgelegd
door de labels (zie Hoofdstuk 8). In complexe tekeningen of bij grote terreinen, is het soms nodig om
de beschrijving van het ontwerp in een specificatie-document te zetten om voldoende technische
details te verstrekken, zodat de uitvoerder het contract kan ondertekenen en de aanleg van het
ontwerp kan beginnen.

De ontwerptekening
De ontwerptekening zelf moet in het midden staan van het blad, zodat daar omheen voldoende
ruimte is voor labels. Het is gemakkelijk voor klanten om de tuin te visualiseren als de tekening zich
verticaal uitstrekt vanuit de gevel van het huis; meestal wordt het huis aan de onderkant van de
tekening geplaatst, zodat de tekening een overzicht geeft vanuit het huis de tuin in. Met lange,
smalle terreinen, kan dit proportioneel gezien vreemd lijken of past de tekening niet op het vel. In die
gevallen wordt de tekening horizontaal gemaakt, met de gevel van het gebouw helemaal links of
rechts geplaatst ten opzichte van de tuin.

Noordpunt
[Bladzijde 67] Het noorden geeft de oriëntatie aan en is essentieel op elke tekening. Het dient rechts
onderin de tekening te staan naast het titelblok. Een incorrecte oriëntatie veroorzaakt mogelijk
ontwerpfouten, zoals een zonterras dat gedurende de dag voornamelijk in de schaduw ligt.

29
Controleer het noorden ten opzichte van de gevel of het gebouw, voordat je aan de ontwerpfase
begint; zoals getoond op de schets van het locatieonderzoek.

Schaalverdeling en tekenrand
Een schaalverdeling is nodig om de schaal van de tekening te begrijpen. Deze wordt door iedereen
gebruikt die betrokken is bij de aanleg van de tuin. De schaalverdeling moet rechts onderin de
tekening naast het noordpunt en het titelblok staan. Het is een simpele staaf die de gekozen
schaalverdeling illustreert (bijvoorbeeld 1:50). Een rand rondom de tekening is optioneel het geeft
een omlijsting aan de tekening net zoals een lijst van een foto of schilderij.

CAD versus handgetekende ontwerpen

[Bladzijde 68] Computerondersteund ontwerp-software (in het Engels Computer Aided Design (CAD))
stelt ontwerpers in staat om hun ideeën op een computer te ontwikkelen. Een CAD-programma geeft
een accurate impressie van de lay-out-ontwerpen en voegt makkelijker en sneller complexe en
tijdrovende illustraties toe, zoals verhogingen en axonometrische tekeningen en perspectief-
tekeningen. Een variëteit aan CAD-programma’s is beschikbaar: kies dat programma, dat het best
past bij jouw situatie en budget.
CAD wordt al lange tijd gebruikt in de architectuur, waar het het tekenproces heeft versneld en
vernieuwd en snelheid heeft behouden met de toenemende mate van complexiteit van constructie.
Wat betreft tuinontwerp zijn CAD-programma’s van onschatbare waarde voor grote
ontwerpbureaus, waar vaak meerdere personen met verschillende specialiteiten aan een ontwerp
werken. Het is een belangrijke aanwinst voor elke ontwerp-firma, mits er adequate training geweest
is om de mogelijkheden van de software optimaal te benutten. Van ontwerpers die voor een
tuinontwerp-bureau willen werken wordt meestal werkervaring gevraagd met een CAD-programma.
CAD helpt de zelfstandig ondernemer met gelimiteerde tekenvaardigheden om illustraties vlug,
kosteneffectief en professioneel te maken voor technische accurate ontwerpen. Een met de
computer gemaakte tekening oogt vaak mechanisch en onpersoonlijk. Dit is te verbeteren door het
ontwerp persoonlijker te maken door de tekening met de hand af te werken. Een ontwerper geen
kunstwerk te leveren, maar hand getekende ontwerpen creëren vaker sfeer en een gevoel van
intimiteit die niet met een computer is te bereiken.

Opstellen van het locatieonderzoek

Stel je tekentafel in een comfortabele hellingshoek, zodat de inkt vloeiend op de tekening komt.
Afhankelijk van het formaat van de tekentafel plak eerst een groot stuk ruitjespapier – A1 of A2– op
de tafel als achtergrondpapier. Zorg ervoor dat de lijnen van het ruitjespapier precies horizontaal en
verticaal lopen met behulp van een geodriehoek en een parallelle schuifliniaal die is vast te zetten op
het bord en een. Plak het ruitjespapier vast met plakband.

Bovenop het ruitjespapier plak je een vel overtrekpapier voor het tekenontwerp, zorg ervoor dat
deze ook rechtzit. Voor je eerste ontwerpen, gebruik een lagere graad of een dunnere soort
overtrekpapier (63-80 gsm), omdat deze minder kostbaar zijn dan zwaardere papiersoorten. A2 en
A3 papier zijn handig om mee te werken, omdat de meeste reprografische bedrijven dit formaat
kunnen printen. Voor grotere terreinen is een A1 formaat vaak noodzakelijk.

Basale tekenvaardigheden
[Bladzijde 70] Als eenmaal alle benodigde informatie over het terrein is vergaard, ga je het
locatieonderzoek op schaal tekenen. Deze tekening richt zich op het grondvlak; vergelijkbaar met een

30
kaart, die het aanzicht op een terrein van boven weergeeft. Ondanks dat een tuin zelden vanuit dit
aanzicht bekeken wordt, geeft de locatietekening een basisontwerp met de ruimtelijke indeling en
elementen in de tuin.
Enige basale tekenvaardigheden is nodig voor dit stadium van het ontwerpproces. Start het werk met
een potlood (H2 of harder). Houd je tafel en parallelle schuifliniaal zo schoon mogelijk. Zorg altijd
voor goed geslepen potloden; stompe punten leveren onnauwkeurige dimensies (maten) op. Gebruik
een gum om alle potlood-uitschieters te verwijderen, en een kleine borstel om de gumstukjes van
het werkveld te vegen. Alle horizontale lijnen teken je met behulp van de parallelle schuifliniaal, en
alle 90˚ hoeken met een geodriehoek, die stevig tegen de schuifliniaal is geplaatst. Werk methodisch
aan het ontwerp, en voltooi elk deel volledig, voordat je start met een nieuw deel van de tekening.

Grafische symbolen
Grafische symbolen of ontwerpafbeeldingen worden gebruikt om de verschillende elementen weer
te geven, die in het ontwerp worden getoond; ze geven ideeën en oplossingen weer en registreren
informatie.
Als je geen ervaring hebt in technisch teken of je grafisch te uiten, onthoud dan dat het doel
simpelweg is: zo efficiënt en helder mogelijk ideeën weergeven; niet om een mooi kunstwerk te
maken.
Grafische symbolen worden op alle bouwtekeningen gebruikt: CAD en handgetekende ontwerpen.
Dit is om elementen en vegetatie aan weer te geven, die op het terrein voorkomen, of waarvan de
intentie is dat deze worden opgenomen in het ontwerp. Alle symbolen teken je op schaal en zo
realistisch als mogelijk; afhankelijk van de tijd, budget, en de vaardigheden van de ontwerper.
Om een grafische stijl te ontwikkelen, kijk je naar tuinontwerpen in boeken, tijdschriften en op het
internet om te zien, hoe andere ontwerpers verschillende symbolen gebruiken om hoogwaardig
(groen) elementen aan te duiden, zoals: paden, hekwerken, waterelementen, trappen, bomen,
struiken, vaste planten, en andere planten.

De volgende pagina’s vormen een introductie van grafische symbolen, handgetekend en computer
gegenereerd, die veelal worden gebruikt in tuinontwerpen.

Op schaal tekenen
[Bladzijde 75] Als je nog nooit op schaal hebt getekend, lijkt dit misschien gecompliceerd, maar het is
eigenlijk vrij eenvoudig: een schaalstok zet de maten voor je om. Er zijn twee typen schaalstokken:
een die lijkt op een normale liniaal, de andere is driehoekig. Beide zijn gemarkeerd met een bereik
aan schaalverdelingen, zoals 1:1, 1:10, 1:20, 1:50, enzovoort. De grootste, 1:1, vertegenwoordigd een
reproductie gelijk aan die van het originele formaat: één (1) eenheid in een tekening
vertegenwoordigd dezelfde eenheid van hetzelfde formaat in de tuin. Een schaal van 1:10 betekent:
één (1) eenheid in de tekening in werkelijkheid tien eenheden. Het creëert een tekening die tien keer
kleiner is dan de eigenlijke metingen. In tuinontwerp, worden ontwerpen meestal getekend met een
schaalverdeling van 1:50, of 1:100, of voor zeer grote tuinen, 1:200. In zulke gevallen wordt de tuin
vaak eerst getekend in een schaal van 1:200. In aanvullende tekeningen wordt de tuin dan
opgesplitst en worden in een grotere schaal getekend; zeg 1:100 of 1:50 voor meer de duidelijkheid.
In een later stadium ven het ontwerpproceszijn soms zeer gedetailleerde tekeningen nodig of
misschien op maat gemaakte constructie elementen, zoals een zitting of een pergola. Voor die
tekeningen wordt dan misschien een nog grotere schaal gebruikt.
Voordat je begint met je onderzoeks-gegevens in een tekening te verwerken, bepaal welke
schaalverdeling voor jou het meest geschikt is. Het ontwerp dient op het papier centraal of lichtelijk
aan de linkerkant van het informatieveld te komen met voldoende ruimte rondom voor labels. De
rechterkant is gereserveerd voor het titelblok en het informatieveld. Kies het formaat zodanig, dat

31
het leesbaas en gemakkelijk te begrijpen is voor zowel de klant als de uitvoerder. Voor kleine
(dak)tuinen of terrassen gebruik je een schaal van 1:20 of 1:10 in plaats van 1:50 zodat er ruimte is
om alle detailleringen te tonen.
Beginnend met een schaal van 1:50. Je tekent eerst de basislijn en zet de grenzen neer, alleen de
lengte en breedte van het terrein tonend. Je merkt snel genoeg of het terrein past bij de schaal van
de tekening. Zo niet, verklein dan de schaal, naar misschien 1:100 of plaats het ontwerp anders op
het papier. Past een tuin bij een schaal van 1:50 of 1:100 niet op een A2 papier, probeer dan 1:200.
Lijkt het ontwerp verloren te gaan in een zee van ongebruikt papier, gebruik dan een kleiner stuk
overtrekpapier of vergroot de schaal.

Uitzetten van dimensies

[Bladzijde 77] Een terrein vorm zien aannemen op papier is een enerverende fase in het
ontwerpproces, zelfs als het een aantal incorrecte metingen toont. Het is moeilijk om volledig
accuraat te zijn tijdens het onderzoek, en een kleine foutmarge is acceptabel. Komen de metingen
absoluut niet overeen, dan is een terugkeerbezoek naar het terrein noodzakelijk. Je maakt
gemakkelijk een afleesfout van een dimensie op een rolmaat. Die fout kan onopgemerkt blijven,
totdat het onderzoek op schaal wordt uitgetekend.
Gebruik de geschetste gebiedstekening en alle ondersteunde notities en referentie-tekeningen en
begin met de punten van het terrein op je tekening uit te zetten in de volgorde, dat je ze hebt
onderzocht. Werk met een potlood en start vanuit het huis; beweeg naar andere gebouwen en de
grenzen toe. De basis lijnt is je startpunt, want de meeste andere dimensies zijn gemeten vanaf dit
punt op de lijn. Als elk dimensie is uitgezet, streep het dan weg in je notities om te zorgen dat je alle
cruciale metingen in je ontwerp meeneemt.
Werk nu naar buiten vanaf de basislijn; eerst naar de grenzen toe, daarna naar andere gebouwen op
het terrein en de verre elementen. Voor triangulatie punten gebruik je een passer. Als dat nodig is
gebruik je een tekenlat met bevestigingsarm voor grotere dimensies.
Vind het eerste metingspunt van een triangulatie punt en verstel de naald en punt van de passer,
zodat ze corresponderen met de meting van de schaalstok.

Oefening: op schaal tekenen

Als je onbekend bent met op schaal tekenen, oefen dan met het naar beneden schalen van metingen
in een kamer van je huis. Kies een kamer die meerdere deuren of ramen heeft langs de zijde van de
muur. Voor deze oefening heb je tekengereedschap nodig: papier of notitieboekje, schaalstok,
potlood en twee rolmaten.

1. Bevestig de 50 m. lange rolmaat aan een eind, en leg het langs de muur uit. Zorg ervoor dat
het vlak op de grond ligt (niet gedraaid). Noteer de lopende afstand op de basislijn, zoals
eerder uitgelegd, om een deur- of raamopeningen te bepalen. Markeer het startpunt als A en
het eindpunt als B.
2. Laat de rolmaat liggen, gebruik een stijf meetlint om de hoogte van de ramen en deuren op
te nemen en de maten van elk uitstekend element, zoals een boekenkast.
3. Als je eenmaal alle metingen hebt, kijk je naar de schaalstok bij 1:50 metingen, en markeer
de start van het lijnpunt als A, en het uiteinde van de lijnpunt als B. Teken niet langs de
schaalstok; gebruik het alleen om potloodmarkeringen tegen af te zetten.
4. Verwijder de schaalstok en teken de lijn met de parallelle tekentafel-liniaal, waarmee de
lopende dimensie wordt gemarkeerd. De lijn die je getekend hebt is vijftig keer kleiner dan
de werkelijke maat.

32
Probeer de oefening te herhalen voor een schaalverdeling van 1:100 of 1:20, als dat op het
overtrekpapier past.

[Bladzijde 77] Zorg ervoor dat het potlood in de passer scherp om het triangulatie punt exact te
markeren. Plaats de metalen naaldpunt van de passer op de positie vanwaar de dimensie
oorspronkelijk was bepaald; teken een boog in de richting van het triangulatiepunt. Doe hetzelfde
voor de andere uitgangspositie. Deze boog moet de eerste passerlijn kruisen. Als deze niet kruisen,
dan zijn de booglijnen waarschijnlijk niet lang genoeg of er zit een fout in de maat. De twee lijnen
dienen te kruisen op het triangulatiepunt dat je wilt markeren, daarna haal je de booglijnen weg (zie
pagina 36).
Teken de verschillende terreinelementen in met de geschikte grafische symbolen. Voor bestaande
bomen geef je de positie van de stam aan met een cirkel en de reikwijdte van het bladerdak; allemaal
op schaal. Als er grote, volwassen bomen op het terrein staan, zorg er dan voor dat deze accuraat
geplot zijn; vooral als deze dicht bij een terras of ander groot element staan. Dit geldt voor zowel
bestaande als geplande bomen. Noteer op het ontwerp het type boom en de geschatte hoogte.
Noteer op het ontwerp voor andere verticale elementen zowel de hoogte als elk ander relevant
ontwerpdetail, zoals: hekwerken, muren, pergola’s, en trappen. Geef deuren aan; toon altijd de
richting van de deur- en raamopeningen. Markeer ook grote decoratieve elementen. Vergelijk met
de foto’s van het terrein, als je ergens niet zeker van bent. Ga door met intekenen van alle metingen
totdat elke meting verwerkt is. Schrik niet, wanneer de vorm van de tuin anders uitpakt dan de
verwachtingen van het terrein. Tuinen zijn zelden rechthoekig en de ware leugen van het land wordt
meestal verborgen door gebouwen, topografie of vegetatie.
Wanneer de tekening klaar is, plaats je een pijl rechts onderin de hoek om het noorden aan te geven.
Daar zet je ook een schaalverdelingsbalk. Voeg elke andere notitie toe aan het ontwerp en plaats het
titelblok, dat aangeeft dat dit ontwerp het locatieonderzoek is.
Het locatieonderzoek is nu compleet om te gebruiken als basis voor de volgende fasen van je
tuinontwerp ontwikkelen.

Opstellen van de terreininventaris

[Bladzijde 78] Leg een nieuw vel overtrekpapier over de locatieonderzoek-tekening en plak het vast.
trek alle elementen over.
Vanuit de locatie notities, foto’s, en het terrein-inventarisatie-formulier, breng je zoveel mogelijk
informatie aan op de nieuwe terreininventarisatie-tekening. Daarvoor gebruik je geschreven
beschrijvingen en/of grafische symbolen. Gebruik zo simpel en begrijpelijk mogelijke symbolen: zon
voor licht, pijlen die de wind voorstellen. Ze maken het ontwerp gemakkelijker om te lezen.
Teken de erfgrenzen in en markeer dit op de inventarisatie. Maak een notities van alle structuur-
elementen; beschrijf de constructie-materialen en hun algemene toestand; bijvoorbeeld versleten of
pas gerenoveerd. Markeer in alle gebieden de bestaande vegetatie, wijzend op het type planten,
bomen, struiken, vaste beplanting. Gebruik de gewone namen in deze fase.
Werk het gehele terrein af en noteer alle positieve en negatieve elementen. Het is soms handig om
gebieden met eeuwige schaduw ter herinnering te accentueren; dat is meestal tegen noordwaarts
gerichte muren, hekwerken en onder grote bomen en struiken.

Geef met pijlen de windrichting aan en elk ander gebied, dat wordt blootgesteld aan de effecten van
een windtunnel.
Gebieden met een slechte waterafvoer markeer je en de plekken waar vorstzakken kunnen
voorkomen. Uitzichten die je wilt behouden of juist geopend of gesloten moeten worden accentueer
je ook in de tekening.
33
Jouw foto’s van het terrein zijn waarschijnlijk een vitaal onderdeel van het locatie-onderzoek, de
inventarisatie, en taxatie. Bewaar ze in de computer of uitgeprint; label ze met de naam van het
terrein en de datum wanneer ze zijn gemaakt. Ze dienen informatiebron van het terrein van voordat
het werk begon om te bekijken tijdens het proces.

Opstellen van de terreintaxatie

[Bladzijde 79] De terreintaxatie is een van de belangrijkste fasen van het project; het punt waarop de
ontwerper overweegt, hoe het terrein veranderd moet worden. Er zijn vaak meerdere opties.
Bevestig een overtrekpapier bovenlaag op de locatieonderzoek-tekening en trek weer het terrein
over. Misschien is je perceptie van het terrein veranderd, sinds je in de tuin hebt gestaan en nu naar
de werkelijke vorm op papier kijkt. Externe invloeden zoals weer, tijd van het jaar, vervagende
lichtval en de klantbrief hebben misschien jouw indrukken van de tuin beïnvloed tijdens je
locatieonderzoek. Gebruik foto’s om de tuinruimte te onderzoeken. De foto’s tonen misschien
plekken met potentie die niet meteen opvielen, of verborgen waren. Steek dus tijd in kritisch
bestuderen van het locatieonderzoek en de inventarisatie, voordat je verder gaat.
Controleer de positionering en het formaat van het bestaande terras, de route van een pad en elk
toegangspunt naar het terrein. Bekijk nog voordat je kiest om een uitzicht te openen of te sluiten,
welke mogelijk gevolgen dit heeft op de rest van het terrein. Bekijk nog voordat je elementen laat
verwijderen, welke bouwmaterialen zijn te hergebruiken.
Schets toegangslijnen en uitzichten over het terrein, en accentueer de zichtlijnen vanuit belangrijke
ramen en deuren naar het terrein; bijvoorbeeld, zonnige of potentieel zonnige gebieden blijken
bijzonder interessant te zijn als het ontwerp vordert. Noteer elke plant die behouden, verwijderd of
verplaatst dient te worden; bedenk dat volwassen bomen en struiken lastig te verplaatsen zijn; het is
kostbaar en het kost tijd voordat ze geankerd zijn.
Een weloverwogen taxatie moet een zorgvuldige beoordeling zijn van het bestaande terrein en tonen
hoe het kan worden ontwikkeld naar de wens van de klant. Nadat alle aspecten van de terreintaxatie
zijn gecontroleerd, stel teken je de terreininventarisatie en taxatie in inkt. Die gebruik als basis om
een nieuw ontwerp te ontwikkelen.

Technische pennen
Technische pennen zijn precisie-instrumenten die worden gebruikt om tekeningen te maken van
hoge kwaliteit: accurate en kleurvaste tekeningen. Over het algemeen, gaat een ontwerper eerst met
een potlood aan de slag en gaat hiermee door, totdat de tekening in een vergevorderd stadium is.
Zodra het overtrokken mag worden in inkt, is het een officiële versie.
Voordat je een inkt-pen gaat gebruiken, vul en schud je de pen om te controleren of de inkt vloeit.
Houdt de pen onder een hoek van 90˚ tegen het papier om een nette en rechte lijn te tekenen. Al
voelt dit misschien onnatuurlijk aan, is het essentieel voor de cilindrische pen punt om volledig in
contact te zijn met het papier. Houd de pen dus recht om alle lijnen te tekenen. Til aan het eind van
een lijn de pen recht omhoog op; ook onder een hoek van 90˚ om vlekken te voorkomen.

Maak gebruik van verschillende pen-punt formaten om verschillende lijndiktes te creëren, hiermee
creëer je diepte in de tekening: een drie dimensionaal effect in een twee dimensionale tekening.
Teken eerst de grootste tuinelementen met het grootste formaat pen-punt (.7 of .5), zoals het huis,
grote bomen, en tuingebouwen. Gebruik kleine maten pen-punt voor kleinere elementen. Gebruik
een .35 pen punt voor hagen, lage muurtjes, hekwerken, pergola’s, en belangrijke struiken, en de
kleinste maat pen-punt (.25) voor alles op grondniveau, zoals: gazons, paden, patronen in bestrating,
waterelementen, en sommige kleinere planten.

34
Probeer in één keer alle elementen te tekenen die dezelfde maat pen-punt hebben, in plaats van
constant te wisselen tussen formaten pen-punt. Dit spaart tijd en reduceert onnauwkeurigheden.
Als je lay-out-ontwerpen tekent, start je aan de bovenkant van de tekening en beweeg je naar onder
weg om inktvlekken te voorkomen. Versnel het tekenproces door eerst alle horizontale lijnen te
tekenen. Werk methodisch van links naar rechts of van rechts naar links; wat voor jou comfortabel is.
Teken daarna alle verticale lijnen (van boven naar beneden).

Aan het eind van alle drie de processen het locatieonderzoek, de inventarisatie en taxatie tekenen,
moet je er op vertrouwen dat je de mogelijkheden van het terrein doorziet, inclusief alle
probleemplekken. Je bent klaar voor de volgende fase: de nieuwe tuin ontwerpen. Dit is meestal het
meest enerverende stuk van jouw werk.

Hoofdstuk 4
[Bladzijde 85] Nu de onderzoeks- en voorbereidingsfase (het locatieonderzoek, inventarisatie, en
taxatie) van het ontwerpproces zijn voltooid, heb je waarschijnlijk een goed beeld van welke van de
bestaande elementen je wilt behouden in het nieuwe ontwerp. Net als bij de voorgestelde
elementen, zoeken klanten naar ontwerpen die onverwachts zijn, bij de locatie passen en aan hun
wensen en budget voldoen. De weg naar zulke ontwerpen is niet altijd eenvoudig. Door methodisch
het ontwerpproces te doorlopen, ben je in staat de uitdagingen van het terrein te overwinnen,
terwijl je een nieuw ontwerp maakt die aan de klant zijn wensen voldoet.

Ruimte planning
Het is verleidelijk om in termen te denken van spelen met bestaande elementen; bijvoorbeeld het
terras vergroten of de borders verbreden. Maar bij deze aanpak overweeg je niet zorgvuldig de
mogelijkheden van de beschikbare ruimte en neigt voorspelbare resultaten produceren, die geen
echt grondig her-ontworpen tuin oplevert.
Terugwijzend op de klantbrief, moet je in staat zijn om in een oogopslag te zien wat de klant in zijn
tuin wilt hebben. Ze hebben bijvoorbeeld om elementen gevraagd als: een terras, waterpartijen,
kruidentuin, barbecue plek, gazon, en schuur. Ze dienen allemaal terug te komen in de
ontwerpvoorstellen. In dit stadium moet je beginnen met nadenken over, waar je elk element gaat
plaatsen, hoeveel ruimte je nodig hebt voor elk element en hoe ze gaan functioneren in relatie tot
elkaar. De terreintaxatie helpt je met de positionering te bepalen, maar voor elk terrein zijn er een
zeker aantal alternatieven.
Hoe je de verschillende items gaat positioneren is afhankelijk van hoe je de items wilt relateren aan
elkaar en van de beperkingen van het terrein. Je kiest er bijvoorbeeld voor een terras aan te leggen
op een speciale plek die voor een deel schaduw heeft van de bladeren van een bestaande boom. Je
besluit om dit idee uit te proberen is misschien ontstaan onder beïnvloed van een de opmerkingen
van de klant die heeft opgemerkt, dat het terras op zijn huidige plek te zonnig en warm is. Vanuit dit
genomen besluit moet je bedenken, wat je vervolgens bij het terras wilt. Is het geschikt om hier een
gazon aan te leggen voor de kinderen en om te voetballen? Of daar misschien een ideale plek voor
een vijver, die ook vanuit de zitkamer is te zien. Wat je ook besluit, vijver of gazon, je moet

35
overwegen wat het meest passend is bij het terras. Op deze manier vul je stapsgewijs de beschikbare
ruimte in.
Door je eerste ideeën op papier te noteren – ruimte toe te delen aan elk element, rekening houdend
met jouw interpretatie van de klantbrief en terreintaxatie – ben je begonnen met het
ontwerpproces. Op dit punt hebben je ideeën alleen nog maar ruwe vormen. Zo’n lay-out (indeling)
is waarschijnlijker eerder voorspelbaar dan innovatief; ondanks dat, ben je begonnen met een aantal
terrein-beperkingen aan te pakken, terwijl je verder gaat met de soms beangstigende “blanco
pagina”-fase van het ontwerpproces

Verbinding van huis en tuin

[Bladzijde 87] Tuinen liggen zelden geïsoleerd; ze zijn meestal verbonden aan huizen of andere
gebouwen, waarmee in verbinding moeten komen en van waaruit ze ontwikkeld moeten worden. De
meest effectieve manier een huis in verbinding brengen met een tuin, is een visuele connectie tussen
de twee creëren, door middel van een raster dat ontstaat uit de dominante huislijnen of belangrijke
krachtlijnen. Door de tuin op een raster te ontwerpen verbind je automatisch de ruimten in de tuin
met het huis: een verbinding die helpt om de tuin comfortabel in relatie met het huis te brengen. De
meest succesvolle tuinontwerpen zijn vaak degene, waarin de ontwerper de proporties van het huis
heeft gebruikt om het raster van hun ontwerp te bepalen; bijvoorbeeld de ruimte tussen de deuren
en ramen. Het lijkt alsof de tuin spontaan is ontstaan vanuit het terrein, in plaats van erbovenop
geplaatst.
Voorspelbaarheid in tuinontwerpen komt regelmatig voor wanneer de ontwerper het raamwerk van
de lay-out heeft verbonden aan de grenzen, en vanuit de grenzen naar binnen toe heeft ontworpen.
Met deze methode zie je waarschijnlijk het feit over het hoofd, dat de meest dominante factor in
bijna elke tuin het huis is. Om eenheid te creëren en de hoofdelementen van het huis te verbinden,
zoals deuren, ramen, enzovoort, moet de lay-out van de tuin terug leiden naar het huis.

Introductie van het raster

Het raster is een kader van vierkanten dat over de plattegrond ligt van het huis en het onderzochte
gebied van de tuin dat ontworpen dient te worden. Door de grootte van de vierkanten aan te passen
in het raster om elk belangrijk architectonisch element van het huis passend te maken, breng je de
afmetingen van de lay-out en de elementen die je in de tuin plaats met elkaar in verbinding. Het
raster helpt je ook met vormen en patronen over de gehele tuin te creëren die een uniek ontwerp
voor die ruimte creëren.
Alhoewel bestaande elementen in de tuin misschien een raster suggereren van rechthoeken met
verschillende afmetingen en vormen, is het raadzaam om bij een vierkantig raster te blijven. Als je
later ontwerp-thema’s ontwikkelt, biedt een vierkantig raster maximale flexibiliteit en stelt je in staat
om cirkelvormige vormen te gebruiken die niet gemakkelijk zijn toe te passen in een rechthoekig
raster.
Door een raster te gebruiken heb je een ontwerp gemaakt dat specifiek is voor het terrein van jouw
klant; één die geometrisch gerelateerd is aan bestaande elementen, welke het gemakkelijk maken
voor de uitvoerder om te beginnen met de aanleg, als het zo ver is. De dominante lijnen van het huis
die je hebt gebruikt om het raster te maken, bevat waarschijnlijk dezelfde kenmerken als die de
uitvoerder gebruikt om het ontwerp in het terrein uit te zetten.

Het beste rasterformaat voor het terrein berekenen

[Bladzijde 88] De eerste stap in een raster ontwikkelen is, zorgvuldig kijken naar de gevel van het
huis, maak daarbij gebruik van het locatieonderzoek en de foto’s die van het terrein zijn gemaakt.
Kijk naar de beeldbepalende buitenmuren en hoeken, en uitstekende delen of inspringingen; zoals

36
een uitbouwen of steunpilaren. Wat zijn de meest voor de hand liggende punten? Meestal vormen
de hoekpunten van een huis de meest dominante lijnen. Voor grote tuinen die rondom het huis
liggen, vormen de doorgetrokken lijnen horizontaal en verticaal over de plattegrond het startpunt
voor het raster dat met een 90˚ hoek op het huis staat. Er is misschien een bestaand terras, waarvan
de maten en materialen geschikt zijn om te behouden. Die is dan mogelijk als basis te gebruiken voor
je raster.

Voor kleinere tuinen, waarvoor een ontwerp mogelijk uitgezet wordt vanuit de achterkant van het
huis, mag je architectonische kenmerken van het huis kiezen om het raster aan te koppelen, zoals
een voordeur, een uitzicht vanuit een veel gebruikt raam of Franse deuren. Je gebruikt de gevel van
het huis als eerste horizontale lijn in het raster.

Wanneer je eenmaal je startpunt hebt, kijk dan naar de maten tussen de dominante terreinlijnen om
te zien of deze in een soort patroon vormen. Je ontdekt bijvoorbeeld, dat de afstand tussen het
hoekpunt van het huis en een uitbouw 2 m. is, de afstand van de uitbouw naar de volgende hoek
4 m. en de projectie(diepte) van de uitbouw 2 m. In dit geval past een 2 m. raster binnen alle drie de
dimensies. Wanneer je besloten hebt waar je de horizontale lijnen van je raster gaat plaatsen,
onderzoek je de grenshekken, muren, toegangspoorten, of deuren. Misschien ontdek je prominente
punten, zoals evenwijdig geplaatste pilaren van tuinmuren, of staanders van hekken. Dit zijn
mogelijke startpunten voor je horizontale rasterlijnen. Als de grensmarkering totaal uitdrukkingsloos
is, mag je simpelweg de gehele lengte van de tuin onderverdelen en gebruik je de gevel van het huis
gebruiken als startpunt.

Aanpassen van het raster aan het terrein

[Bladzijde 92] Je raster mag zo groot en klein zijn als jij wilt. De gouden regel is dat de schaal van het
raster afgeleid dient te zijn van de massa van het terrein. Dit betekent dat als het huis groot is, het
raster ook groot moet zijn, en omgekeerd. Zelfs in kleine tuinen veroorzaakt een te klein raster vaak
een rommelige en over-ontworpen tuin. Over het algemeen is het beter om een groter raster te
creëren en deze onder te verdelen.
Als de voorkant van het huis en de tuin groot zijn, is het soms handig om in de buurt van het huis een
kleiner raster gebruiken, om bijvoorbeeld het gebouw en terras met elkaar te verbinden, of voor een
formelere plek direct naast het huis. Een kleinere rastereenheid is te vergroten, te verdubbeld of
verviervoudigen, voor de plekken verder weg in de tuin, waar het gebruik van een klein raster zorgt
voor een druk en rommelig effect. Elk geïsoleerde plek, boom, of zelfs plekken met ruig gras zijn goed
in te passen in dit vergrootte raster, waardoor genereus ruimte krijgen, terwijl ze nog steeds in
verbinding staan met het huis en het kleinere raster.
Voor elk terrein, is er meestal één speciale manier waarop een raster het beste werkt en een hoek
dat het beter werkt dan andere. De volgende illustraties geven drie verschillende type raster lay-outs
weer van een groot landelijk terrein. In de tweede, is het raster verdrievoudigd qua formaat; in een,
is het raster verdubbeld.

Verplaatsen en draaien van het raster

[Bladzijde 96] Wanneer je het raster tekent, trek je de lijnen een behoorlijk stuk buiten het terrein
door, zodat je kan experimenteren met het raster verschuiven en draaien in een bepaalde hoek. Zo
ontdek je misschien, dat je interessante diagonale effecten creëert of een meer voor de hand
liggende verbinding tussen verschillende elementen. Als je een ontwerp op het diagonaal wilt
creëren, draai dan het raster eens 45 of 30 graden. Hiermee krijg je mogelijk onverwachte en
interessante resultaten.
Wanneer je eenmaal gewend bent aan ontwerpen met een rastersysteem, merk je waarschijnlijk, dat

37
het gemakkelijk uit te werken is, en je ontwerpfouten voorkomt, zoals paden, pergola’s of zelfs een
tuinzitje die niet correct uitgelijnd zijn met ramen of deuren. Wanneer je oog getraind is het in lijn
staan te zien, wordt alles dat verkeerd geplaatst is of niet in lijn staat een constante bron van
irritatie.

Het raster ontwikkelen

1. Leg een vel overtrekpapier over het locatieonderzoek en plak het vast; je gaat je raster
bovenop het locatieonderzoek tekenen. Ruitjespapier als achtergrondpapier is vaak handig
als richtlijn; maar gebruik ruitjespapier nooit als jouw raster. Het formaat van het raster voor
elk ontwerp anders en wordt daarom afgeleid van het formaat of de maten van het huis en
de tuin.
2. Gebruik de hoofdlijnen van het huis gebouwen, deuren en ramen als een startpunten, en
teken één verticale en horizontale lijn met je hoek liniaal ruim buiten de volledige lengte en
breedte van het terrein. Kies de meest prominente punten van het gebouw, zoals de hoeken
van het huis, een hoofdtoegangspunt en een ingang naar een doorgang naar een straat.
3. Gebruik daarna je schaalstok. Op de lijn die de meest voor de hand liggende verdeling biedt
gezien vanuit de kenmerken van het huis, zet je markeringen gelijkmatig verdeelt op en
voorbij het terrein. Teken haakse lijnen met een parallelle liniaal. Door de lijnen buiten de
grenzen van het terrein door te trekken, heb je de mogelijkheid om het raster verplaatsen en
draaien èn het raster eventueel te gebruiken voor andere ontwerpen.
4. Gebruik nogmaals de schaalstok en je tekengereedschap, teken evenwijdig geplaatste lijnen
over het gehele terrein, loodrecht op de eerste lijnen, om je raster te maken.
5. Probeer je raster op de diagonaal te draaien; eerst over een hoek 45˚ ten opzichte van het
huis; dan onder een hoek van 30˚. Probeer de lijnen van het gedraaide raster uit te lijnen met
bijvoorbeeld de rand van een raam of deur of het hoekpunt van een huis. Kijk of dit beter
werkt voor dit terrein.
6. Plak nog een vel overtrekpapier over het eerste vel heen.
7. Trek het nieuwe raster over, getekend onder de gekozen hoek.

Ontwerpen met vormen en patronen

[Bladzijde 97] Tuinen zijn een samenspel van terrein-inrichting en planten, maar abstract gezien
bestaan ze uit lijnen en vormen die samen een patroon maken. Voordat je teveel in detail gaat
treden, bekijk je eerst het patronen van vormen, lijnen en hoe je deze te gebruiken zijn voor
specifieke ontwerp-effecten, om tuinen te creëren met verschillende uitstralingen en stijlen.

Experimenteren met vormen

In tuinontwerp zijn de twee meest gebruikte geometrische vormen de rechthoek en de cirkel, of
delen hiervan. Noemen we een ontwerpthema rond of gebogen, dan bedoelen we dat cirkels of
cirkelvormen overheersen. Cirkelvormige thema’s zijn zelden opgebouwd uit alleen cirkels. Zo
overheersen in een rechthoekig thema’s rechthoeken of delen van een rechthoek en vooral
vierkanten. De rechthoeken worden gevormd uit veelvouden van een vierkant van het raster. Het
diagonale thema gebruikt ook voornamelijk vierkanten en rechthoeken, maar deze staan onder een
hoek van 45˚ of 30˚ graden ten opzichte van het huis of het bestaande terras om een sterk
verbindend element te creëren.
Patronen leren creëren door de vormen te combineren, is de sleutel om tot positieve en sterke
ontwerpen te komen. Het is de moeite waard om zorgvuldig naar verschillende vormen en thema’s
te kijken om de componenten te herkennen die van belang zijn voor hun ontwerp-gebruik.

38
Experimenteren met patronen
[Bladzijde 99] Een patroon in een tuinontwerp is een decoratief ontwerp, dat bestaat uit
overlappende geometrische vormen of delen van vormen, die dan samen een tuin lay-out kunnen
vormen. In dit stadium van het proces is het belangrijk om geen doel toe te kennen aan de patronen
die je creëert, omdat dit vaak leidt tot een voorspelbaar ontwerp; bijvoorbeeld, een rechthoek als
een gazon zien. Je combineert simpelweg vormen om aantrekkelijke en sterke patronen te maken,
vooralsnog denk je niet aan een tuin.
Het raster is een goed startpunt om patronen te creëren. Het raster helpt ervoor te zorgen dat de
vormen die erop gecreëerd worden met elkaar verbonden zijn zowel in formaat als doordat ze op
één lijn staan. Bestudeer de patronen die hier getoond worden en zie hoe verschillend ze zijn:
sommige patronen zijn statisch, terwijl andere vloeiend en dynamisch zijn. Denk aan het effect van
deze patronen: statische patronen geven een gevoel van kalmte en rust, terwijl dynamische patronen
een gevoel van drama en beweging geven. Merk op hoe de verschillende patronen verschillende
kwaliteiten bezitten en hoe ze te gebruiken zijn om de ruimte een uitstraling te geven van orde,
informaliteit of uitdagend.
Merk op hoe vormen sturend werken en gebruikt worden voor optische illusies. Bijvoorbeeld, lijnen
die van de kijker weg lopen, lijken een gebied langer te maken, terwijl horizontaal lopende lijnen het
idee geven, dat het breder is.

Terwijl je een tuin ontwerpt, probeer je interessante patronen te creëren binnen de ruimte of
terreingrenzen. De vormen die gecreëerd worden door het patroon vormen het geraamte van de
tuin. Als de tuin wat ouder is, groeit de beplanting misschien in de paden en bestrating, waardoor de
lijnen van het patroon vervagen, maar het onderliggende geraamte blijft intact. Zelfs enigszins
verborgen blijft het een gevoel van een orde aan het ontwerp geven.
Meestal bestaat het geraamte uit de harde inrichtings-elementen, als: paden, bestrating, treden en
muren. Deze elementen zijn doorgaans meer permanent en duurder om te maken dan de zachte
tuinmaterialen zoals beplanting. Dus moet het patroon effectief zijn, waarin de tuin wordt aangelegd.

Als je je wat patronen hebt gemaakt, probeer dan te experimenteren met een ontwerp voor een
rechthoekig thema, een cirkelvormig thema en een diagonaal thema voor het terrein, gebruik
daarvoor je eerder gekozen raster. Alles is gerelateerd aan de vormen en patronen die we zojuist
overwogen behandeld. Deze thema’s ontwikkelen helpen je om los te komen van voorbedachte
ideeën om de ruimte te herinrichten en laat volledig originele concepten ontstaan in de plaats van
een eerst saai en voorspelbaar ontwerp.
Wanneer je vormen combineert om patronen te creëren, zorg er dan voor dat de patronen met
elkaar in verbinding staan, zoals getoond in eerdere voorbeelden. Maak weloverwogen gebruik van
het raster. Als je een cirkel toepast, zorg er dan voor, dat het vanuit een punt komt dat gemakkelijk
terug te vinden is; bijvoorbeeld waar lijnen elkaar kruisen. Bekijk hoe de patronen over het te
ontwerpen gebied heen liggen; heb je de gehele ruimte gebruikt of een deel ervan? Als je een deel
van de ruimte hebt gebruikt, is het patroon dan in balans? Let erop hoe je oog over het nieuw
gecreëerde ontwerp beweegt; beweegt het terug naar één gebiedje? Dat betekent het patroon
statisch is. Of beweegt het over het gehele patroon? Dan is het waarschijnlijk een meer dynamisch
ontwerp.
Het is belangrijk om te beklemtonen dat dit stadium van ontwerpen experimenteel is. Sta jezelf toe
om talloze vellen van overtrekpapier over je onderzoek en raster te plakken, en verschillende ideeën
te testen. Zorg ervoor dat je elke grote boom als cirkels hebt aangeduid op je locatieonderzoek.
Bomen kunnen je ontwerp beïnvloeden, omdat ze niet verplaatst kunnen worden.

39
Opdracht: patronen creëren [Bladzijde 100]
1. Leg een vel overtrekpapier over een vel ruitjespapier en plak deze vast.
2. Gebruik de vetgedrukte ruitjes als richtlijn, teken de rand die zes ruitjes beslaat; gebruik zes
grote ruitjes horizontaal en verticaal voor elke omlijning.
3. Overweeg eerdere voorbeelden om je eigen patronen te bedenken, gebruik de informatie
over vormen om ideeën te krijgen.
4. Beoordeel jouw patronen door de vormen en beweging van het patroon te analyseren om er
een stijl eraan toe te schrijven; bijvoorbeeld informeel, dynamisch of statisch.

Experimenteren met ontwerpstijlen

[Bladzijde 102] Het is gemakkelijk om een raster over een locatieonderzoek te leggen en een aantal
patronen te maken, maar veel ontwerpers krijgen soms inspiratie voor een tuinontwerp als ze niet
aan de tekentafel bezig zijn. Het is bijvoorbeeld een bepaald lichteffect in de tuin die tot een
bepaalde beplantingsstijl of een ruimtelijke indeling van de basisstructuur triggert. Soms is het een
architectonisch detail of een opmerking van de klant in de klantbrief, die de ontwerper prikkelt om
met een bepaalde vorm of vormen op het raster te beginnen. Het is niet altijd noodzakelijk om
inspirerende gedachten te hebben, maar het helpt vaak wel om het blank-page syndroom te
overwinnen. Wees dus niet bang om deze ingevingen te volgen; hoe wanhopig ze ook lijken, zelfs als
ze nergens toe leiden.
Misschien is het thema dat je kiest ontleent aan het huis; bijvoorbeeld een cirkelvormig thema door
een gebogen raam. Over het algemeen, hebben cirkels meer ruimte nodig dan rechthoeken; ze
creëren soms rare hoeken en zijn duurder om te realiseren. Als het huis overduidelijk rechthoekig is,
met rechte muren die een blokkendoos effect geven, is het waarschijnlijk te ambitieus en vreemd om
voor het terrein om een cirkelvormig te geven.

Hier staan een aantal voorbeelden van succesvolle en minder succesvolle plattegronden gebaseerd
op cirkelvormige vormen voor een klein rechthoekig terrein.
Voordat je bepaalt welk thema je gebruikt, probeer het raster 45˚ te draaien of het ontwerp schuin
te houden, misschien vanuit een hoek naar een verre tegenovergestelde hoek. Dit is een zeer
effectieve methode om de maximale lengte van het terrein te gebruiken.

Opdracht: ontwerpstijlen Creëren [Bladzijde 105]

1. Je plakt je locatieonderzoek op je tekentafel en plaats het overtrekpapier met raster over het
onderzoek heen.
2. Ontwikkel je eigen ontwerp op overtrekpapier dat je gekozen raster ligt, in potlood de
verschillende thema’s aan te brengen. Je begint met cirkelvormen en rechthoeken.
3. Experimenteer door het raster in verschillende hoeken te draaien, zoals 45˚ of 30˚, en
probeer nu een diagonaal ontwerp te ontwikkelen.

Massa en leegte
[Bladzijde 106] Wanneer je tevreden ben over je thematische patroon, denk over hoe je je huidige
twee dimensionale patroon ontwikkelt tot een drie dimensionaal ontwerp rekening houdend met
massa en leegte. Massa staat voor positieve ruimte en vertegenwoordigt elementen die hoogte
hebben en de ruimte effectief invullen; bijvoorbeeld: grote planten, muren, hagen, en tuinmeubilair.
Leegte staat voor negatieve ruimte en vertegenwoordigt de vlakke gebieden, zoals: terrassen, paden,
lage beplanting, waterelementen, en gazons. Keer terug naar de zes patronen die je eerder hebt

40
gecreëerd en breng massa en leegte aan om diepte te geven.
De schaduwaanduiding op sommige plekken verdeelt het patroon in massa en leegte. Het geeft
automatisch diepte aan een patroon en moet je helpen met de compositie te visualiseren in de
plattegrond van een tuin. Zowel massa als leegte zijn even belangrijk in een ontwerp; het is de
wisselwerking tussen deze twee dat karakter geeft aan een tuin.
Kijk naar je gecreëerde thema-patronen voor het terrein en probeer schaduw aan te brengen in
delen van het patroon. Wanneer je schaduw aanbrengt, let er dan op dat de geïntroduceerde massa
en leegte een relatie hebben met je waargenomen potentie van het terrein. Kijk naar het informele
patroon dat hier is afgebeeld en zie hoe de dynamiek van een tuin veranderd, als de beschaduwde
gebieden worden omgewisseld. Welke illustratie heeft jouw voorkeur en waarom?
Beginnen met een oplossing te ontwikkelen, die het terrein completer maakt en verbetert is altijd
een opwindend stadium in het ontwerpproces. Het raster gebruik je zodanig om je lijnen te richten,
dat het de tuin als geheel in balans brengt: massa is in balans met leegte, zonder overgebleven
hoeken of zwakke, wiebelige lijnen. Om scherpe hoeken te voorkomen, moeten lijnen idealiter haaks
op elkaar kruisen.

Opdracht: massa en leegte in een patroon introduceren

1. Voorzie een derde van het patroon van schaduw, en tweede derde van het patroon leeg
gelaten, kijk dan hoe het is als de beschaduwde en leeggelaten plekken zij omgewisseld.
2. Schat de werking van elk patroon in, en beslis welke jouw voorkeur heeft. Beslis of het
statisch of dynamisch is, formeel of informeel, historisch of eigentijds.
3. Zie de patronen in termen van tuinen door te denken aan lichtere plekken als structuur-
elementen en donkere gebieden als beplanting.
4. Neem nog een stuk overtrekpapier, leg dit over de eerste heen, en plak deze vast.
5. Gebruik kleurpotloden of viltstiften, probeer jouw patronen te vertalen naar tuinen. Laat
bestrating zien, vijvers, gazons, beplanting, beddingen, enzovoort. Herhaal dit met alle zes de
patronen.
6. Analyseer wat jij leuk vindt aan elk van deze ontwerpen. Wat doet het patroon? Is de
verdeling tussen harde en zachte tuinelementen goed of is dit te verbeteren?

[Bladzijde 108] In dit hoofdstuk heb je gezien dat de manier waarop een ontwerp wordt ontwikkeld
een individueel proces is. Je inspiratie om een tuin te creëren komt uit ontelbare bronnen. Soms is de
inspiratie tuinen, kan inspiratie ongrijpbaar (niet te verwezenlijken) voor een tuin. Vormen en
patronen ontwikkelen helpt een ontwerper met hun inspirerende ideeën uit te werken, of bij gebrek
aan inspiratie door te experimenteren met iets anders en opwindends. Als eenmaal voor een raster
stammend vanuit het huis is gekozen, wordt het kader van de tuin verbonden met de bouwkundige
aspecten van het huis. Het raster helpt de intimidatie van een blanco vel syndroom kwijt te raken en
maakt het ontwerpproces gemakkelijker. Gun jezelf altijd de tijd om met verschillende thema’s te
experimenteren om dat te vinden dat het beste past bij jouw terrein en de klantbrief.

41
Hoofdstuk 5
[Bladzijde 110] Voor elk nieuw tuinontwerp zijn de ontwerpopties eindeloos, en om te realiseren
tuin er aantrekkelijk uit te laten zien en goed te laten functioneren voor de klant, moet de ontwerper
verschillende lay-outs uitproberen om te bepalen welk ontwerp het meest geschikt is. De
belangrijkste eerste stap bestaat uit de verschillende vormen combineren om patronen te maken.
Het is ook interessant en uitdagend, om te visualiseren hoe uit de vormen en patronen echte
kenmerken ontstaan en hoe deze kenmerken met elkaar verbonden zijn in een tuin. Je wordt
gemakkelijk verleid door sterke geometrische vormen op je tekenpapier, waardoor je vergeet, dat
het ontwerp ook functioneel moet zijn om succesvol te worden vertaald vanuit een abstract ontwerp
op de tekentafel naar een praktisch vormgeving werkelijk is uit te voeren.
Tuinen moeten ook relateren aan de menselijke schaal, het menselijk kader behouden en de ruimte
die het inneemt als een integraal onderdeel van het ontwerp. Paden, trappen, prieeltjes, en
zitplekken moeten zo groot zijn, dat ze comfortabel en intiem te zijn; niet te groot, afschrikwekkend,
en leeg. Goede proporties zijn de werkelijke basis van een tuin.
Als je het moeilijk vindt om het concept van een buitenruimte te visualiseren, is het misschien handig
om het te zien als een buitenkamer. Net zoals een binnenkamer ingesloten is door een vloer, muren
en een plafond, zijn buitenkamers gedefinieerd door de grond (tuinvloer, bijvoorbeeld, paden,
terrassen), het verticale vlak (muren, hekwerken, enzovoort), en het bovengrondse vlak
(bladerdaken, pergola’s: alles dat het uitzicht op de lucht verstoort). Wanneer je in deze termen aan
een tuin denkt, helpt het de grootschaligheid van de ontwerp-mogelijkheden te reduceren tot
handelbare componenten. Alleen vormen en patronen kunnen dit voor je doen; een ontwerper moet
begrijpen hoe je deze van oorsprong ruimtelijke ideeën ontwikkelt om de potentie van het terrein
optimaal tot uiting te brengen.
Ontwerpen van tuinen is sturende een oefening, waarin het kleinste detail soms al invloed heeft op
hoe de ruimte wordt gebruikt, of misbruikt; van de breedte van een terras tot de hoogte van een heg
of de maten van een traptrede. Al deze schijnbare triviale factoren bepalen mede, hoe snel iemand
door de ruimte beweegt, hoe hij zich voelt, wanneer hij rondkijkt, waar hij pauzeren om het uitzicht
in zich op te nemen, en hoe zijn ogen zich rond het nieuw gecreëerde zicht beweegt. De ontwerper
bepaalt of de ruimte groot of klein aanvoelt, besloten of opengesteld; deze invloed beheersen is van
vitaal belang voor elk goed uitgedacht ontwerp lay-out.

Ruimtelijk bewustzijn
Met elke stap die je zet, in je huis, buiten op straat, of lopend in een tuin, krijg je informatie binnen
via je zintuigen ons, wat je vertelt, waar je bent. Ruimtelijk bewustzijn of hoe je de indeling en locatie
van je omgeving interpreteert, bepaalt hoe je je voelt: veilig, comfortabel, ongemakkelijk, angstig,
enzovoort.

Begrip van de werking van de ruimtelijke elementen in jouw ontwerpen is een noodzakelijk begin van
elke tuinontwerp.
Het is fout om aan ruimte of leegte te denken, als niet bestaand: ruimte heeft een karakter en
stemming.
Een begrensde ruimte bijvoorbeeld, geeft een tuin meestal iets van privacy of intimiteit, in
tegenstelling tot een open ruimte, welke in wezen naar buiten gericht is en eerder een onzeker
gevoel geeft.
Ruimte is niet per definitie statisch; het is vloeiend te maken, als water. De snelheid waarmee het
stroomt is ook te veranderen. Het kan langzaam stromen, langs een ruime oprit, een wijd pad, of
rondom borders met struiken om een leeg veld te vullen. Het kan ook snel stromen, door een smal

42
pad gedrongen. Deze schijnbare beweging van ruimte hangt af van de vormen en nabijheid van
massa’s, waartussen het stroomt. Eenvoudig fysiek plaatsen van massa of leegte kan veel meer
opwinding en stimulans in een tuin creëren, dan welk type plant of felle kleur ook.

Schaal en proportie
[Bladzijde 111] Schaal en proportie zijn belangrijke factoren om in gedachte te houden, zonder deze
is er geen harmonie samenhang, of functionaliteit in een ruimte. In een bebouwde omgeving, en in
overeenstemming met het doel van het gebouw, creëren architecten woon- en werkruimtes op een
menselijke maat geschaald; denk aan de hoogte van de kamers en deuren.

Buiten echter, is de hemel de limiet, de binnen-huiselijke maten voelen daar meestal mager en
oncomfortabel. De tuinontwerper moet de schaal van een menselijk figuur uitzetten tegen de
grenzeloze uitgestrektheid van de horizon en hemel en met behulp van lange verticalen elementen
als bomen en gebouwen het beeld naar de horizon in balans te brengen. Net zoals een interieur,
moet een tuin ook een praktische vormgeving hebben, zodat men op een comfortabele manier door
de ruimte kan bewegen, zich passend voelen in de omgeving en in staat zijn om het onderhoud uit te
voeren. Hoofdzakelijk zijn tuinen plekken voor vrije tijd en vrije tijd vraagt om voldoende ruimte
(maatvoering), de ontwerpers moet de maatvoering dus finetunen om een tuin te maken die inspeelt
hoe de klant de tuin wil gebruiken.
Een tuin ontwerpen, groot of klein, vereist discipline, en elk element of kenmerk en elke structuur
moet een definieerbaar doel dienen. Wanneer je weet hoe alles gebruikt gaat worden, komt de juiste
maatvoeringen die natuurlijk aanvoelt; bijvoorbeeld een terras met een eetruimte voor acht en
ruimte met ruimte om de stoelen aan en uit te schuiven zodat je comfortabel opstaat en gaat zitten.

Schaal en het horizontale vlak

[Bladzijde 114] De tuinvloer of het horizontale vlak is waarschijnlijk het belangrijkste en enige
element in het ontwerp: de verbinding tussen huis en tuin. Het is op te delen in de meest geschikte
proporties voor massa en leegte en is meestal het kostbaarste onderdeel van een tuin om aan te
leggen.
De horizontale elementen bestaan uit: terrassen, paden, gazons, lage beplanting, vijvers, enzovoort.
Zij bepalen niet alleen, hoe je je door de tuin beweegt, maar ook hoe het huis en de tuin met elkaar
zijn verbonden. Bijvoorbeeld, een huis met een groot leeg terras kan geïsoleerd lijken van de rest van
de tuin, terwijl met een smal terras, het huis eroverheen lijkt te torenen. In alle gevallen moet je
overwegen, hoe je het huis in balans brengt met de elementen in de tuin om de twee met elkaar tot
een eenheid te maken, alsof de één een natuurlijke verlenging is van het ander.
Terras. Het is veelal gemakkelijker om eerst te beginnen met bedenken, waar de bestraatte gebieden
komen. Dit betekent meestal het terras tegen het huis; behalve als de hoofdruimten van het huis
weg gedraaid staan van de zon, bijvoorbeeld als de woonkamer noordwaarts is gericht; Dan is
waarschijnlijk wenselijk om het terras of zitgedeelte, een stuk van het huis aan te leggen.
Het terras is meestal de grote horizontale verbinding ven het huis met de tuin, en is minimaal twee
derde van de hoogte van het huis tot de dakrand gemeten. Bij lage gebouwen, biedt de volledige
hoogte van het huis een betere proportionele maat. Smalle of kleine terrassen lijken veelal mager,
alsof er onvoldoende bestratingsstenen beschikbaar waren. Ze beperken ook de hoeveelheid
zitruimte.

Paden. [Bladzijde 115] Paden zijn de slagaders van een tuin en lopen meestal vanuit het terras, ze
volgen de rasterlijnen die uit doorgangen komen: deuren en ramen. Voordat je met een pad aan de
slag gaat, is het belangrijk om een duidelijk doel te kiezen. Paden die nergens naartoe leiden en

43
meestal rondlopen een beetje vreemd overkomen. De pad-afmetingen moeten passen bij de schaal
van een andere tuin-elementen/kenmerken en het aangrenzende huis. Praktisch gezien moeten
paden breed genoeg zijn om comfortabel over te lopen. Denk zorgvuldig na over, wie het pad gaat
gebruiken:

• Hoofdpaden, die ontworpen zijn om mensen door de tuin heen te geleiden om van de
uitzichten te genieten en de planten te bekijken, moeten 1,2 – 1,5 m. breed zijn, als daar ruimte
voor is, zodat mensen er comfortabel lopen.
• Paden die naar de voordeur van een huis leiden moeten breed genoeg zijn, zodat ook groepen
mensen het huis kunnen lopen. Overweeg om een deurluifel of veranda te maken vlakbij de
voordeur om mensen te beschermen tegen regen of zon, als ze voor de deur staan te wachten.
• Zij- of neven paden (voor onderhoud) hoeven maar 1 m. of minder breed te zijn. Vermijd
scherpe bochten en rechte hoeken vermijden; dat is soms onhandig met een kruiwagen.
• Een onderhoudspad tussen een border en een heg hoeft alleen de basis van een ladderleer
veilig te ondersteunen en moet daarom even breed te zijn als de trapleer.

Het is belangrijk, dat een pad duidelijk bijdraagt aan de algehele vormgeving van een tuin. Een pad
dat er later is gelegd om beschadiging van het gras tegen te gaan, voelt vaak niet op zijn plaats. De
hoofdfunctie van een pad is om van het ene punt naar het andere te komen. Vermijd dus
omslachtige routes, want veel mensen zoeken toch de kortste weg: het gewenste pad om er te
komen; ook al is er geen pad. Kies flauwe bochten, die sterker lijken dan ze op het ontwerp zijn. De
maximale omvang dat een gebogen pad kan aannemen zonder te prikkelen tot de bocht af te snijden
te snijden heet “kritische curve”. Verhoogde randen zoals kasseien werken psychologische om op het
pad te blijven, in plaats van bochten af te snijden. Ook beplanting is als barrière in te zetten,
voornamelijk prikkende planten, zoals laag groeiende Berberis. Stapstenen zoals flagstones kunnen
een recht pad aantrekkelijker of uitdagender maken.
Treden. [Bladzijde 116] Om bij de schaal buiten te passen moeten treden, paden en openingen
ruimer/groter zijn dan in een gebouw. Meet de maten van de treden van een trap in een huis met
een rolmaat, en ga dan naar een tuin of park en vergelijk de afmetingen met een buitentrap. Je ziet
dan dat trappen binnenshuis smaller en steiler zijn dan tuintrappen; zelfs als ze er comfortabel
uitzien en voelen in de meer intieme binnenhuis setting.
Het is gemakkelijk om elementen/kenmerken te creëren die een mooi patroon vormen op een
tekentafel zonder een relevant doel te hebben; bijvoorbeeld paden die onnodig breed zijn, of border
die te nauw zijn om effectief te beplanten. Controleer het doel van elk element om ervoor te zorgen
dat je klant betaalt voor harde tuinelementen die ook effectief te gebruiken zijn.

Schaal en het verticale vlak

[Bladzijde 117] Terwijl op het horizontale vlak wordt aangegeven, waar alles wordt geplaatst, zorgen
de verticale kenmerken van de elementen voor ruimte-beleving en zorgen voor privacy en
bescherming tegen de elementen en dragen enorm bij aan het comfort van een tuin.
Elementen met verticale kenmerken zijn cruciaal in elke tuin. Al je een tuin inloopt vanuit
bijvoorbeeld het huis of via een poortje, hebben je ogen de tijd nodig om zich te richten op de
veranderde omgeving. Ze richten zich even op sterke verticale elementen om van daaruit te wennen
aan de nieuwe omgeving; het lijkt op een lens van een automatische camera, die zich automatisch
instelt. Dit soort verticale elementen zijn bijvoorbeeld: een gebouw, een grote pot, een sculptuur, of
een opvallende boom. Zonder iets om op te focussen, gaan je ogen ronddwalen en het beeld wordt
daardoor eventueel als betekenisloos ervaren. Dit geldt voornamelijk voor tuinen die uitsluitend
bestaan uit planten, want planten vormen zelden een stevig kader. Verticale elementen zijn
belangrijk voor de samenhang van de verschillende elementen in jouw ontwerp.

44
Het verticale vlak wordt opgebouwd uit verschillende materialen, variërend van vaste, bouwkundige
elementen, zoals gebouwen, muren, hekken, en pergola’s, tot boomstammen, hagen, en andere
struik-partijen. Al deze verschillende componenten zijn te gebruiken om specifieke rollen te vervullen
in tuinontwerp.
Muren, hekken, planten, en andere verticale elementen gebruik je bijvoorbeeld als fysieke en visuele
grenzen om zichtbaar te maken, waar de ene ruimte eindigt en de andere begint; ze scheiden
terreingrenzen of de ene ‘binnenruimte’ van de andere. Hoe hoger het element, hoe kleiner de
omsluiten ruimte aanvoelt.
Verticale elementen hebben invloed op blootstelling aan weersinvloeden: de hoeveelheid zon en
wind die een tuin ontvangt; ze temperen zo de extremen van het klimaat. Muren, hekken, hagen, en
andere struik-partijen zijn strategisch te plaatsen als windvangers of om schaduw te bieden.
Verticale elementen, van lage muurtjes langs beplante stukken zijn te gebruiken om de route die
mensen nemen te beïnvloeden, net zoals water invloed heeft op hoe mensen door een tuin lopen.
Het is ook mogelijk om verticale elementen te gebruiken als verlengstuk van het huis; door de grote
krachtlijnen visueel te laten doorlopen, bijvoorbeeld de huismuren èn door herhaling van materialen.
Ze kunnen ook ontworpen worden om het huis met het omgevende landschap te verbinden;
bijvoorbeeld, door de omlijning van de omgevende gebouwen of heuvels te weerspiegelen.
Als je nieuwe verticale kenmerken selecteert, hebben verschillende factoren invloed op jouw keuzes.
Je moet het volgende bepalen:

• De beschikbare ruimte,
• Het gereserveerde budget,
• De hoogte van het element,
• Hoe de elementen of materialen samenwerken met de bestaande elementen
• De duurzaamheid van een element of materiaal (bijvoorbeeld, is het lokaal te verkrijgen en/of
heeft de natuur er voordeel van?),
• De tijdschaal (bijvoorbeeld, een taxushaag moet enkele jaren groeien voordat deze als
effectieve barrière gaat werken; terwijl een gemixte inheemse soort sneller groeit en een beter
natuurlijk leefmilieu van vogels, insecten en andere dieren biedt.)

Schaal en overzichtskaart
[Bladzijde 118] Overkappende elementen hebben grote invloed op hoe je het formaat of schaal van
een tuin ervaart en is voor een groot deel verantwoordelijk voor de sfeer. Het hoogste overkappende
vlak is, natuurlijk de hemel, welke constant veranderd. De aanwezigheid van lage wolken of mist
verlaagt de hemel en heeft daardoor invloed op de schaal en sfeer van een ruimte.
Als je een intieme sfeer wilt creëren, bijvoorbeeld in een speelhoek van een tuin, kun je het
overkappende vlak verlagen, bijvoorbeeld met een prieel, tuinhuisje, pergola, of grote parasol. Zoals
bij alle andere aspecten van het ontwerp, zorg je ervoor dat de verticale en overkappende elementen
in verhouding zijn qua afmetingen met het terrein en het huis; dit geldt zeker voor op maat
gemaakte structuren, zoals pergola’s. Als het element dicht bij het huis wordt geplaatst, dan zijn de
afmetingen van het huis bepalend. Zorg ervoor dat elk overkappend element hoog genoeg is voor
mensen om doorheen te lopen; dus niet lager dan 2,2 m.
Als een grote boom een drukkend gevoel geeft, kun je het bladerdak openen door sommige
overhangende takken te verwijderen of deze uit te dunnen. Hoge bomen hebben soms een
dominerend effect op het terrein, zodat een huis, tuin of iedereen in de tuin klein laten voelen.
Geïsoleerd vormt een hoge boom soms een sterke zichtlijn, dat het oog vanaf de stam naar het
bladerdak voert en weg van de tuin. In een grote tuin of park is dit soms, maar in een kleine tuin
werken minder nadrukkelijke verticale elementen vaak beter. Een strategisch geplaatst bovengronds

45
element zoals een prieel of pergola heeft eventueel een minimaliserende invloed op de uitstraling
van een hoge boom. Hetzelfde effect is te bereiken een kleinere boom aan te planten of een grote
struik. Door een compositie van de twee te creëren en door ze samen te laten gaan wordt het
bladerdak effect verkleind.
Goede afmetingen kiezen is in het begin lastig, maar je ogen raken getraind in opmerken wanneer
iets werkt en wanneer een vorm qua afmetingen gezien niet goed past met een andere vorm
(beoordeel de illustraties op pagina 98). Je wordt gemakkelijk beïnvloed door de schoonheid van een
simpele geometrische vorm, zodat je dit aanziet voor fantastisch ontwerp. Een grote cirkel of deel
van een grote cirkel op een terrein blijft wat het is. Het wordt alleen een ontwerp door het zo te
ontwikkelen (laten ontstaan), dat het in verbinding staat en qua afmetingen in verhouding is met het
huis en de tuin als een geheel èn andere vormen (massa en leegte) er omheen om het idee te helpen
realiseren en het multifunctioneel te maken.

Privacy
[Bladzijde 119] Iedere klant heeft privacy waarschijnlijk hoog op z’n wensenlijstje staan.. Als
onderdeel van het terreintaxatie proces heb je waarschijnlijk goed gekeken naar de naar uitzichten
vanuit de tuin en onder andere het volgende hebben overwogen:

• Wat is de kwaliteit en het karakter van de omgeving?

• Is het uitzicht prettig of minder dan perfect?
• Is het terrein te overzien, zo ja waar vandaan?

Je hebt vast opgemerkt welk uitzicht bruikbaar zijn en welke beter te verbergen zijn. Als je privacy
wilt creëren, moet je sterk vertrouwen op structuur beplanting of verticale schermen. Door
verstandig gebruik te maken van verticale element, helpt je bepaalde uitzichten te maskeren of
blokkeren, zoals: vervlochten bomen, hagen, pergola’s, schuttingen, prielen en zelfs parasols. Soms is
een terrein omgeven door uitgestrekte prettige uitzichten welke te veel van het goede bieden, ook al
zijn ze interessant. Ze trekken te veel je aandacht en reduceren daardoor je tuin tot een uitkijkpost,
en geven je een te veel opengesteld gevoel. Dan is aan te raden om het uitzicht op te knippen in een
aantal zorgvuldig gekozen beelden, begrensd door planten en zo tegelijk een gevoel te geven van
privacy en beslotenheid, terwijl het uitzicht naar buiten blijft behouden.

Om de aandacht te helpen afleiden van wat er buiten het terrein (de tuin) ligt, kun je een naar
binnen gerichte tuin creëren maken, waarbij de aandacht naar het hart van de tuin wordt getrokken,
en weg van de omgeving. Ligt de tuin bijvoorbeeld in het zicht van grote gebouwen, kan je ervoor
kiezen om de grenzen te vermommen door een ontwerp te maken, dat het oog en aandacht binnen
het terrein houdt.

Ruimte
[Bladzijde 120] Een tuin groter aan laten voelen dan die werkelijk is, daagt de ontwerper uit al zijn
genialiteit in te zetten. Een ontwerper kan een kleine tuin niet groter maken, maar het is wel
mogelijk een indruk te wekken van meer ruimte. Er zijn genoeg trucjes om met details te werken;
deze worden in Hoofdstuk 7 besproken. In dit conceptuele stadium, is het beter de uitdaging te
benaderen in algemene ontwerp voorwaarden.
Voorkom, dat je de tuin rommelig maakt door te veel ideeën er in te verwerken. In een werkelijk
kleine ruimte, is er misschien net genoeg plaats zijn voor één goed idee. Zorg ervoor dat je genoeg
ruimte biedt voor dit element. Bijvoorbeeld een terras om met vier personen aan een tafel te kunnen
eten moet ontworpen worden met voldoende ruimte om stoelen gemakkelijk van tafel aan en uit te

46
schuiven. Schrijf in de ruimte voor het terras voor hoeveel personen het is bestemd. Zelfs de kleinste
ruimte kan gerieflijk overkomen.

In kleine tuinen is het verleidelijk om het formaat van de elementen te reduceren, zodat er zoveel
mogelijk inpast. Miniaturisatie is dan altijd het resultaat en de tuin voelt oncomfortabel, en is
moeilijk om je in te bewegen en onpraktisch. Een realistische wensenlijst voor de tuin, met elke
activiteit en element/kenmerk met hun prioriteit zorgt ervoor dat de meest belangrijke elementen
worden verwezenlijkt en voldoende ruimte krijgen. Weersta het idee om kleinere materialen te
gebruiken om meer in de tuin mogelijk te maken; dit heeft vaak het averechtse effect de tuin
nadrukkelijk klein te maken. Alhoewel dit verder bekeken wordt in Hoofdstuk 7, geeft bijvoorbeeld
kleine stenen gebruiken voor de bestrating lang niet altijd een gevoel van ruimte; het staat soms heel
erg druk. Soms geven grotere stenen die zorgvuldig gebruikt zijn een beter effect. Vraagt de klant
speciaal om smalle stenen of kasseien te gebruiken, dan helpt het om lineaire effecten te creëren
door lopende verbanden om je blik door de ruimte te leiden.
Lineaire kenmerken dwars in het terrein brengen benadrukt de breedte, en lineaire kenmerken in de
lengte van het terrein brengen benadrukken de lengte. Deze zijn op te nemen in de vorm van: vijvers,
kanaaltjes en detaillering in de bestrating, die allemaal op hun eigen manier aantrekkelijk zijn, maar
tegelijk helpen om zichtlijnen te creëren, je blik door de ruimte te laten gaan. Hoewel je misschien
niet alles in één oogopslag wilt onthullen, geven lange zichtlijnen een gevoel van ruimte.
Een andere manier om een gevoel van ruimte te creëren is een naar buiten gerichte tuin ontwerpen
dat elementen gebruikt van de omgeving, zoals: een interessant boom, een cluster van schorstenen,
een dramatische horizon. Hierdoor wordt het belevings-formaat van de tuin ruimer/groter. Naar
buiten gerichte tuinen zie je vaak in landelijke gebieden, omdat er meer uitzichten zijn om te
gebruiken dan vanuit de meeste stedelijke tuinen. Toch is het zelf in het centrum van drukke,
bebouwde steden soms mogelijk om een glimp van een prettig uitzicht te benutten. Het voordeel
van een naar buiten gerichte tuin is dat zo’n tuin groter lijkt, als je blik naar een gezichtspunt buiten
het terrein wordt getrokken; dit is een bruikbare truck, wanneer je een ontwerp maakt voor een
kleine tuin.

Licht
[Bladzijde 121] Mensen zo gewend aan de aanwezigheid van daglicht dat ze het vanzelfsprekend
beschouwen. Ze zijn helemaal vergeten dat de kwaliteit en kwantiteit ervan bepaalt op welke manier
waarop alles wordt gezien en daarom hoe het ontworpen hoort te worden. De sfeer van een ruimte
wordt beïnvloed door licht en de kwaliteit en kwantiteit van licht dat in een tuin komt wordt
beïnvloed door de elementen die erin geplaatst zijn of er vlakbij staan. Bijvoorbeeld een volwassen
loofboom houdt in het groeiseizoen alle zonlicht tegen voor een kleine tuin, terwijl die tuin er licht en
luchtiger uitziet als de bladeren zijn gevallen.
De kwaliteit van licht varieert met de breedtegraad. In het Verenigd Koningrijk geeft zelfs op een
heldere dag alles op de korte afstand iets van een blauwe gloed en de schaduwen hebben geen
heldere aftekening, terwijl op een zonloze dag het overal aan helderheid ontbreekt, alsof het een
licht gevlekte potloodschets is.

In warmere landen, maakt sterker zonlicht schaduwen meer strak afgetekend. Tuinen in gematigde
streken hebben doorgaans een groter aandeel leegte ten opzichte van massa nodig, om genoeg
zonlicht in te laten vallen. Als de tuin in een land is waar het zonlicht hard en helder is, is de
verhouding vaak om te keren, zodat er meer donkere massa is om kleine, sterk verlichte leegtes te
laten ontstaan.
Wat betreft kwantiteit: als de tuin nogal somber is en weinig licht vangt gedurende de dag, moet je
verticale elementen met veel zorg plaatsen, zodat ze weinig schaduw veroorzaken en licht
47
wegvangen. Heb je een tuin die veel licht ontvangt, moet je zorgvuldig nadenken over waar
overkappende elementen plaatst, zodat degene die de tuin gebruikt een relatief koele schaduw plek
te bieden en afgeschermd is van de zon en het scherpe licht op de juiste tijden van de dag en het
jaar.

Bekijk de effecten die je met licht wilt creëren door de massa-elementen op een daarvoor goede
wijze te plaatsen. De vorm van een object bijvoorbeeld de details van een smeedijzeren hek
benadruk je door achtergrondverlichting, of als silhouet tegen een lichte achtergrond. Wil je de
textuur van iets benadrukken, zoals een gladde rotsen of knoestige boomstronken, dan belicht je het
van voren belicht, of je plaatst het in de zon de zon tegen een schaduwpartij. De richting van waaruit
een object wordt verlicht heeft invloed op hoe het wordt beleefd.
Overkappende elementen soms een grote bijdrage aan de esthetiek van een tuin door interessante
patronen op de grond te werpen, bijvoorbeeld door laser opengewerkte scheidingswanden die
ingewikkeld schaduwpatroon op de grond werpen of de dramatische lijnen die pergola dwarsliggers
op de grond werpen of de gevlekte schaduw van een boom bladerdak. Verticale en overkappende
elementen die op de noord-zuid as van een tuin worden geplaatst veroorzaken eventueel mooie en
interessante schaduweffecten in de ochtend en late namiddag.
Vanuit het donker naar lichtkijken of nog beter, van licht door donker naar licht verderop kijken
voegt drama en diepte toe aan het uitzicht. In getemperde klimaten waar het lichtcondities vaker
enigszins diffuus zijn, is het nog steeds mogelijk om opvallende schaduw-effecten te creëren. De
stralen van een laagstaande zon in de namiddag die speels door de een schaars bebladerde boom
valt, veroorzaken eventueel bewegende gevlekte schaduwen en doorvallende lichtstralen zijn te
gebruiken om een zorgvuldig geplaatst standbeeld uit te lichten. Wanneer je experimenteert met de
massa’s, die je aanbrengt, bedenken eens hoe die massa de ruimte gaat schaduwen of juist het
wordt belicht.

Valkuilen vermijden
[Bladzijde 124] Wanneer je geometrische vormen begint te combineren om patronen te creëren,
wordt vaak de praktische kant vergeten van hoe je deze vormen verbindt met de
kenmerken/elementen op de grond. Overweeg je eenmaal een succesvol patroon te gebruiken als
een potentieel concept en de vormen een doel hebt gegeven, zorg er dan voor dat ze er niet
ongemakkelijk/geforceerd uitzien of dat het de realisatie onnodig kostbaar en lastig maakt. Als je het
lastig vindt om je de afmetingen voor te stellen, neem dan je rolmaat mee naar buiten en meet
ruwweg de breedte van een pad, terras, of zithoek om er zeker van te zijn, dat er genoeg ruimte is
voor het element, dat je in gedachte hebt of je ervan te verzekeren dat het niet te groot wordt. Kijk
uit voor de volgende veelvoorkomende fouten:

• Kruisingen niet haaks zijn;

• Verhoogde plantbedden te diep/breed zijn om overheen te buigen voor het onderhoudswerk;
• Grenshagen met beplanting ervoor, die het onderhoud lastig maakt;
• Een enorm uitgestrekt terras, dat het huis klein laat lijken;
• Nauwe borders; streef naar een diepte van tenminste 1 m;
• Slechte toegang tot schuren;
• Loze ruimte.

Loze ruimte is ruimte dat geen doel of gebruik dient omdat die te klein is of het is een gebied, dat
niet toegankelijk is door slecht geplaatste elementen. Loze ruimte steekt vaak de kop op wanneer

48
aanpassingen zijn gemaakt aan het ontwerp, en de gevolgen van deze aanpassingen er omheen niet
zorgvuldig gecontroleerd of onderzocht zijn. Onthoud dat wanneer het ontwerp zich ontwikkelt, dat
elke keer dat je een lijn of vorm verplaatst, dit mogelijk invloed heeft op de stroming en
werkzaamheid van een andere ruimte in je ontwerp.

Beheersen van de ruimte

Een moderne tuin moet een functionele ruimte zijn en mogelijkheden bieden voor vermaak, koken,
buitenspelen en ontspanning. Als deze fundamentele eisen eenmaal verwerkt zijn in het horizontale
vlak, gaat de inzet van de verticale elementen en hoe deze tot elkaar relateren de compositie tot een
eenheid vormen. Selecteer de verticale kenmerken door ze zorgvuldig te combineren, zodat ze de
tuingebruiker van de ene ruimte of activiteit naar de ander leidt, hem aanmoedigend om de ruimte
in zijn geheel te gebruiken. De ontwerper hoort de zichtlijnen te gebruiken om je blik door en rond
de ruimte te leiden, en die op te delen om het aantal uitzichten te beperken, reactie te creëren, of
simpelweg beschutting voor een activiteit te bieden.

Zichtlijnen
Zichtlijnen geven een sterke visuele richting voor de kijker en kan gebruikt worden om de aandacht
weg te leiden van onaantrekkelijke uitzichten die niet zijn te veranderen of te maskeren.

Het zijn de lijnen die je blik door de ruimte heen leiden. Twee heggen die langs een pad lopen leiden
naar focaal punt. Dit is een zeer direct voorbeeld van hoe zichtlijnen werken; met niets wat het
afleidt, gaat je blik rechtdoor langs het zichtlijn of over de top van de heg en komt zo op het
brandpunt tot stilstand.
In kleinere tuinen vormen de grenzen misschien sterke zichtlijnen, al of niet bedoeld. Zonder
verticale elementen die boven de hek lijn uitkomen, Beweegt je blik onverbiddelijk langs de top
ervan. De zichtlijn onderbreken met een soort van verticale elementen voorkomt dat je blik de
volledige ruimte in één oogopslag opneemt.
Zichtlijnen hebben soms invloed op hoe de volledige ruimte wordt gebruikt. Bijvoorbeeld, in lange,
smalle tuinen, is het misschien onwenselijk om alleen één lange zichtlijnen te hebben, die naar een
brandpunt aan het eind leidt. Door het gehele ontwerp te onthullen, wordt het einde van de tuin
mogelijk minder gebruikt doordat de kijker al weet wat daar te zien of te doen is en geen drang voelt
om daar te gaan kijken. In zulke situaties is het vaak het om de ruimte op te delen, met slechts
glimpen van het terrein door zorgvuldig gekozen zichtlijnen. Om je zo aan te moedigen om de gehele
ruimte te gaan bekijken en gebruiken.

Verdeling
[Bladzijde 125] Een tuin opdelen in kenmerkende gebied dient verschillende doelen:

• Ruimten bieden voor verschillende activiteiten (een speeltuin voor kinderen, eetgedeelte bij
een barbecue, zithoek in de schaduw, moestuin, enzovoort);
• Een variëteit aan sferen creëren, bijvoorbeeld door tuinornamenten te gebruiken, een passende
vijver, een verscheidenheid aan planten, enzovoorts;
• Gebruik maken van het natuurlijke daglicht, dat op/in het terrein valt (bewegend van licht door
donker naar licht);
• Plekken afschermen waar gereedschap/apparaten worden opgeborgen (bijvoorbeeld, rondom
de schuur en composthopen);
• Ondersteunt het zicht en creëert anticipatie;
• Doet de ruimte groter lijken;
• Leidt de kijker af van een raar uitziend terrein;

49
 • Creëert overgangen van de ene naar de andere ruimte;
• Maakt het mogelijk om verschillende kleur-thema’s te gebruiken.

Vermijd het een tuin in te veel kleine ruimtes op te delen, en overweeg hoe elk gebied gebruikt gaat
worden. Het formaat en de vorm van de ruimte moet het belang en het doel ondersteunen en
zichtbaar maken, waarvoor het is ontworpen.
De manier van de ruimte verdelen kan met harde tuinmaterialen (een muur, scherm, roosterhekken,
enzovoort) en met beplanting (formele of informele heg of scherm). Onthoud dat je keuze voor hetzij
beplanting of harde tuinmaterialen invloed heeft op licht en schaduw. Gaat dat effect op licht en
schaduw hinderen je bedoeling voor een ander gebied te laten zien? Bijvoorbeeld een hoge heg
werpt schaduw w op een ander gebied, dat je hebt bestemd om te dineren in de avondzon.

Stedelijke en landelijke ontwerpen

[Bladzijde 126] Elke tuin is uniek en de ontwerper moet gevoel hebben voor de omgeving om er voor
te zorgen, dat de tuin daar op een prettige manier in past. Hof het nu in een stedelijke of landelijke
setting is, je kunt altijd planten gebruiken om de tuin met het landschap te verbinden. In een
landelijke situatie laat je de tuin opgaan in het landschap door inheemse planten te gebruiken of hun
ornamentale vormen in de tuin terug te laten komen. In stedelijke tuinen kunnen de vormen van
naburige gebouwen terugkomen of geaccentueerd door de selectie en schikking van planten en/of
verticale tuinelementen.

Stedelijk
In stedelijke tuinen heeft de ontwerper meestal te kampen met achtergrond van gebouwen, dat
maakt het meer mogelijk om te experimenteren met ontwerp-stijlen die mogelijk niet passen bij een
landelijke tuin. Er is waarschijnlijk een groter verschil in hoe een achtertuin en een voortuin wordt
gebruikt in stedelijke tuinen. De moderne voortuin moet misschien ruimte bieden voor geparkeerde
auto’s of fietsen en een plek bieden voor afval- en recycling bakken. Dit sluit niet meteen
aantrekkelijke beplantingsmogelijkheden uit, bijvoorbeeld met een vegetatiedak op het
fietsenschuurtje en beplanting rondom het terrein, in potten of zelfs in de harde tuinmaterialen.
De inrichting speelt een grote rol in eenheid creëren in een stedelijke tuin. Een goed beeld hebben
van, hoe een tuin ingericht moet worden in het concept stadium, stelt de ontwerper in staat om de
kleine details fijntjes af te stemmen, terwijl het concept zich ontwikkelt.

Voor een voortuin ligt de focus op een ruimte creëren, die het hele jaar door beeld bepalend is voor
het huis. Toegang tot de voordeur is gemakkelijk te versterken met buitenverlichting langs de route.
De achtertuin heeft veel van dezelfde eisen als een landelijke tuin, en als de ruimte schaars is dan zijn
er goede opbergmogelijkheden nodig.
Stedelijke tuinen halen voordeel uit het effect van andere gebouwen die warmte uitstralen en veelal
hogere temperaturen genieten dan landelijke tuinen op een gelijkwaardige geografische locatie. Dit
temperatuurverschil maakt de groei van meer tere planten mogelijk, dan in de meeste landelijke
locaties. In een stad is het mogelijk om de algemene jaarlijkse temperatuur en regenval variaties op
te zoeken; dit helpt je met bepalen, wat er kan groeien. De volgende vier ontwerpen zijn allemaal
bedacht voor de dezelfde lange, nauwe stedelijke tuin en de ontwerpers hebben aan de hand van
dezelfde klantbrief gewerkt.

Landelijk
[Bladzijde 130] Anders dan stedelijke tuinen, welke veelal gezien worden tegen een achtergrond van
een reeks van bouwstijlen, worden landelijke tuinen over het algemeen bepaald door hun natuurlijke
setting. Een aantrekkelijk omgeving rondom de tuin is als achtergrond of inspiratie te gebruiken voor

50
jouw nieuwe ontwerp. Dit bereik je bijvoorbeeld door bepaalde bomen, struiken, en gevonden
materialen in het aangrenzende platteland te gebruiken of door de vorm van een elementen in de
verte te laten terugkomen in jouw aanplant of met vorm snoeien, zoals een kerktoren of een
dakgevel. In elk naar buiten gekeerd uitzicht, is de vorm van de horizon die je het eerst opvalt. Deze
lijn is misschien te gebruiken, door de vorm van een heuvelrug terug te laten komen in een bedding
of pad? Als je de tuin verbindt met de elementen die buiten het terrein liggen, wordt de tuinsetting
een onderdeel van het algehele ontwerp.
Net zoals het omgevende landschap veelal zichtbaar is vanuit de tuin, oefent de tuin een invloed uit
op zijn omgeving; ook wel zone van visuele invloed (ZVI) genoemd. Als je tuinen ontwerpt, moet je
niet alleen rekening houden met wat je vanuit de tuin ziet, maar ook hoe jouw ontwerp invloed heeft
zijn de omgeving en de mensen die erlangs komen. Het uitzicht voor anderen wordt mogelijk
bedorven, als de beplanting afbreuk doet aan het omgevende landschap.
Op het platteland waar de zone van visuele invloed zich soms uitstrekt over het omgevende
platteland, moet zorgvuldig met grensbeplanting worden omgegaan. De vorm en positie van de
beplanting staat vaak op gespannen voet met het algemene patroon van heuvels en valleien, bossen
en velden. Door de grenzen overdreven te benadrukken creëer je mogelijk een lelijk blok dat van
mijlen vier gezien kan worden; bijvoorbeeld met een lijn Lombardische populieren of grote coniferen.
Landelijke tuinen zijn gevoeliger voor de grillen van het weer, ze kunnen blootgesteld worden aan of
gesitueerd zijn in een vorstzak, wat ze kwetsbaar maakt voor extreme temperaturen. De ontwerper
moet rekening houden met de heersende windrichting, zodat de tuin op een dergelijke wijze is aan te
leggen, dat het windeffect minimaal is en je comfortabele ruimtes creëert. Op het naburige
platteland van de tuin loopt mogelijk vee rond; kies dus terreingeschikt heg-materiaal en vermijdt
hagen die giftig zijn voor vee. Over het algemeen, zijn landelijke tuinen groter dan stedelijke en een
pad rondom de ruimte moet zorgvuldig overwogen worden. Vermijd extra grote formaten van
elementen in de tuin, alleen omdat je een grote tuin ontwerpt. Het maakt niet uit, hoe groot de tuin
is; onthoud dat elementen zoals een terras bepaald worden door de afmetingen van het huis, niet
door de omliggende ruimte.
Grote tuinen missen vaak intimiteit; bedenk daarom hoe je ruimtes maakt die besloten aanvoelen.
Net zoals een stedelijke tuin, biedt een landelijke tuin inkijk aan toevallige voorbijgangers. Misschien
is er geen uitzicht op de tuin vanuit tegenoverliggende gebouwen, maar biedt het een inkijk vanaf de
weg, publieke voetpaden, of een bevaren stroom of rivier die de langs of door het terrein loopt.
Houd hiermee rekeningen.

Waar stedelijke tuinen vertrouwen op ruimte sparende oplossingen, gebruik makend van verticale,
harde tuinmaterialen om externe invloeden te beperken, is een landelijke tuin meer afhankelijk van
natuurlijke beplantingsoplossingen en heb je minder aan harde tuinmaterialen anders dan voor het
praktische nut of als ornament.
Over het tracé van de oprit dient goed te worden nagedacht; zoveel landelijke huizen lijken steeds
meer op het voorplein van een autodealer. Simpelweg de parkeerplaatsen zorgvuldig kiezen, opent
soms al fraaie uitzichten, zowel vanuit als naar het huis. Als de oprit verlegd wordt, zodat deze niet
direct voor het huis ligt, moet je rekening houden met de essentiële praktische weg van auto naar de
ingang van het huis.
Fauna speelt een grote rol in het platteland leven. Sommige dieren zijn welkom en andere niet. Elke
tuin, stedelijk of landelijk, moet zijn afgestemd op zijn omgeving en fauna aantrekken. De ontwerper
moet hier omzichtig mee omgaan en schadelijke veranderingen voorkomen. Volwassen uitgestrekte
hagen en bomen verwijderen zonder goede reden, is simpelweg onverantwoordelijk. Het kan in strijd
zijn maat de plaatselijke verordeningen

51
Alhoewel jij en jouw klant graag door willen gaan met het tuinontwerp, is het belangrijk dat je goed
bekend bent met het terrein zoals sterke punten en problematische plekken, voordat je start met
een tuinontwerp te ontwikkelen. Elk element, pad, en border moet een doel hebben. In dit stadium
van de ontwerpfase, moet de ontwerper zijn aandacht voornamelijk op de functie richten. Pas als het
terrein goed doorgrond is, kan je met esthetisch ontwerpen beginnen.

52
Hoofdstuk 6
[Bladzijde 133] Er zijn vier projectfasen van het ontwerpproces: concept, lay-out, beplanting, en
technisch of constructie. In de conceptfase van het proces, wordt een schetsplan ontwikkelt vanuit
vormen en patronen, dat correspondeert met de stijl en de proporties van het huis, zodat de tuin
aangenaam in zijn omgeving past en overeenkomt met de criteria die zijn beschreven in de
klantbrief. In de planningsfase worden alle mogelijkheden van het terrein onderzocht. De ontwerper
moet open staan om verschillende ideeën te onderzoeken om de beste oplossing voor het terrein te
kiezen.
Opgemerkt moet worden dat ontwerpers allen verschillend werken; niet iedereen werkt met een
concepttekening. De verschillende thema’s uitwerken heeft veel ontwerpers geholpen met een
gedetailleerd inzicht krijgen in het terrein en de ontwerp opties en velen gaan direct vanuit vormen
en patronen over naar een tuinontwerp-tekening zonder een concepttekening te maken.

Aan de slag
Een conceptontwerp is een abstracte schets van hoe de tuin er uit gaat zien. Er zijn geen vaste regels
die voorschrijven, wat wel of niet moet worden opgenomen in een conceptontwerp. Het moet op
zijn minst weergeven, waar elementen komen, die in de klantbrief zijn genoemd, zoals: een terras,
schuur, waterelement, enzovoort. Door een conceptontwerp te maken, is het mogelijk om je
interpretatie van de klantbrief te testen en te zien of je ideeën overeenkomen met de verwachtingen
van je klant. Als je je eigen tuin ontwerpt, stelt het conceptontwerp je in staat om een schets te
ontwerpen dat voor jou werkt en er gegarandeerd genoeg ruimte is voor elke activiteit.
Als je aan een groot terrein werkt of het ontwerp wordt in jaren gefaseerd uitgevoerd, is het soms
handig om het terrein te verdelen in onderscheidende gebieden: westelijk terras, formele tuin,
moestuin, enzovoort. Mogelijk moet je conceptontwerpen maken voor elk gebied, maar het algehele
concept voor het terrein moet tonen, hoe de verschillende gebieden samenhangen, zodat er een
naadloze verbinding is tussen de verschillende ruimten.
De conceptfase van het ontwerpproces begint, zodra je begint met vormen en patronen samen te
stellen en een thema maakt. Nu kan je starten met je ideeën uitwerken tot een samenhangend plan.
Op een nieuw vel overtrekpapier, trek de contouren van het terrein over vanuit je locatieonderzoek,
en neem je alle elementen op die behouden moeten blijven op, zoals een tuingebouw of volwassen
bomen. Trek daarna je themaontwerp over op deze plattegrond. Houd je terreintaxatie bij de hand,
zodat je er zeker van bent, dat de variaties van het terrein zijn overwogen, wanneer het concept zich
ontwikkelt. Nu kan je beginnen met visualiseren hoe de vormen werken als element binnen het
ontwerp, die je hebt gemaakt in je themaontwerp. Dit is de eerste versie van het conceptontwerp.

Alles dat op óf boven de grond ruimte inneemt, neem je op in het conceptontwerp; beter dan dat het
later wordt toegevoegd aan je ontwerptekening. Elk aspect van het ontwerp moet voortkomen uit de
organisatie van hoofdelementen en je moet jouw ideeën aanpassen om aan de klant-wensen en de
mogelijkheden van het terrein te voldoen. Wat toegevoegd is aan het conceptontwerp, is tot op
zekere hoogte afhankelijk van: de ontwerper, klant, het budget, en de grootte van het project.
Sommige concepten zijn heel abstract; terwijl andere redelijk gedetailleerd zijn.
Sommige tuinen lenen zich automatisch voor verschillende indelingen van de hoofdelementen en
uiteindelijk bepaal jij om de klant twee of drie concepten voor te leggen, die verschillende thema-
inrichtingen tonen; misschien een cirkelvormig, een rechthoekig, en een diagonaal (zie Hoofdstuk 4).
Voor andere tuinen heb je misschien maar één sterk idee, welke voor jou uitvoerbaar aanvoelt. In elk
geval, start je met het opnemen van:

53
 • Formaat, vormen, en lay-out van het terras, indien gevraagd, volgens de gevraagde activiteiten;
• Extra elementen (water, moestuin, kinderspeelplaats, enzovoort);
• Paden die de hoofdelementen van het terrein verbinden;
• Belangrijke verticale elementen (ruimte verdelers, pergola, primaire structuur beplanting).

De verticale elementen moeten de terreinafdelingen aangeven en hoe ze in elkaar grijpen, evenals

structuur beplanting, als bomen, hagen, en struiken, die mogelijk privacy en beschutting geven.
Hoeveel van deze verticale elementen uitwerkt in je ontwerp is aan jou, maar onthoud dat wanneer
je het ontwerp bespreekt met de klant, dat de vormgeving van de tuin veranderd kan zijn.

Beoordeling terrein-inventarisatie en -taxatie

[Bladzijde 134] Als je het conceptontwerp bewerkt om een doel toe te wijzen aan elke vorm binnen
jouw patroon, kijk dan terug naar je terrein-inventarisatie en taxatie om ervoor te zorgen dat met
alle terreineisen rekening is gehouden. Het thema dat je hebt gecreëerd, werkt soms goed in relatie
tot het terrein en jouw terrein taxatie, maar voor andere ontwerpen dien je een aantal aanpassing te
maken door vormen te verplaatsen en het thema aan te passen, zodat om goed gebruik te maken
van de sterktes en zwaktes van het terrein.

De klantbrief nalopen
Alles dat is opgenomen in het conceptontwerp moet kloppen met de klantbrief zijn. Het is soms
handig om een lijst van klanteisen naast je tekentafel te hebben om ze af te kruisen, als ze zijn
opgenomen in het ontwerp. Bijvoorbeeld: de brief geeft aan dat het terras een ruimte moet bevatten
om in de zon te zitten, evenals een formele dineerplek voor zes personen, maar de vorm van jouw
terras staat alleen één van deze klanteisen toe. Dit betekent dat je de vorm moet aanpassen, door
het te vergroten, samen te laten vallen met een andere vorm of de oriëntatie te veranderen. Er zijn
verschillende manieren om jouw patronen en vormen aan te passen zodat je aan de inhoud van de
klantbrief voldoet.

Onthoud dat de vorm of tuin-esthetiek en functie hand in hand moeten gaan.

Ruimte toewijzen voor activiteiten

[Bladzijde 136] Elke activiteit behoeft ruimte, zeker familie-activiteiten, die zeker in de brief zijn
genoemd. In kleinere tuinen krijgen deze activiteiten meestal niet de hoeveelheid ruimte die ze
idealiter nodig hebben. Het is soms niet realistisch om alles op te nemen, daarom moet je aan de
klant vragen om prioriteiten te stellen aan elementen en activiteiten, zodat wat zij belangrijk vinden
wordt gerealiseerd.
In elke fase van het conceptproces, moet je je bedenken, dat je een abstract idee aan het
ontwikkelen bent, dat praktisch moet zijn en uitvoerbaar. Controleer elke keer de dimensies van elk
element, zodat het overeenkomt met zijn doel. Zijn de paden breed genoeg? Is er toegang voor
onderhoud? Is er genoeg ruimte om: naar buiten draaiende deuren te openen, grasmaaiers te
manoeuvreren, gereedschappen op te slaan, enzovoort?

Ruimte toewijzen voor beplanting

Beplanting verzacht de harde randen van een ontwerp, geeft kleur en textuur en biedt beschutting
en privacy. Dit is fundamenteel voor elke goed ontworpen tuin, toch ontstaan er soms problemen,
doordat de beplanting buiten proportie is met de rest van de tuin en het huis: te klein, in een nauwe
border rondom het terrein is geplant of juist te veel, waardoor de bruikbare ruimte van het terrein
overloopt.
In de conceptfase moet je simpelweg het formaat en de plaatsing van de borders kiezen, de plaatsing
van de structuur planten en wat je met de beplanting wilt bereiken ; bijvoorbeeld een grenshaag om

54
verkeersgeluiden van een weg te verminderen en privacy te bieden tegen de buren, waarvan de
ramen uitkijken op je tuin; bomen om de harde uitlijning van gebouwen te verzachten of instralend
licht van auto’s te verminderen, of om de tuin een bosachtige impressie te geven. Door beplanting op
te nemen in de conceptfase, zorg je ervoor, dat de structuur beplanting natuurlijk integreert met het
ontwerp van de horizontale elementen. Het gaat nog niet om de exacte planten, maar om de
plantlocaties en de benodigde ruimte.

Concepten ontwikkelen
Door verschillende concepten te ontwikkelen bied je je klant keuzes en stel je hem in staat om
alternatieve oplossingen te zien voor zijn tuin, nog voordat je als ontwerper al ver in het
ontwerpproces zit en dan ontwerp alsnog moet veranderen. Soms is een klant over een bepaald punt
vastbesloten; bijvoorbeeld geen rechte lijnen in de tuin willen; de ontwerper moet dus een
cirkelvormig of gebogen thema bedenken, welke mogelijk niet de beste oplossing is voor het terrein.
In zulke gevallen is het goed om suggesties te doen voor een alternatieve oplossing, dat beter bij het
terrein past. Misschien een rechthoekig thema dat een paar cirkelvormige elementen heeft. Zo stel je
je klant in staat om een aantal andere opties te overwegen.
Als je met een en krap budget werkt, is het soms niet kosten effectief om je tijd te steken in
verschillende conceptontwerpen voor het gehele terrein te maken. Maak dan een paar alternatieve
concept- voorstellen voor een belangrijk stuk van de tuin, zoals een terras of een configuratie van
paden en borders.

Concepten zijn op verschillende manieren te presenteren. Sommige ontwerpers houden ervan om

een 3D model van de tuin te maken in deze fase van het project. Dit helpt de ontwerper om te zien,
hoe de gebruiksruimte werkt en het is gemakkelijk te begrijpen door de klant. Het model mag heel
simpel zijn, van karton en twijgen van bomen. Zorg er wel voor, dat alles op schaal is, zoals met een
getekend ontwerp. Als je moeite hebt met je concept visualiseren, creëer dan een simpel model, dat
je helpt om het idee uit te werken.
Wanneer het ontwerp zich ontwikkelt maak je mogelijk een paar versies, voordat een concept-
ontwerp klaar is. Je hebt misschien alternatieve ideeën voor een bepaalde ruimte, leg daarvoor een
ander vel overtrekpaper over de eerste versie heen en ontwikkel het tweede idee. Op deze manier
heb je nog steeds het originele idee, wat eronder ligt. In lastige ruimten van een tuin moet je
mogelijk meerdere opties overwegen, om tot de beste oplossing te komen.
Ontwerpers houden altijd hun originele tekeningen, om hun intellectuele eigendom van het ontwerp
te kunnen aantonen. Met de opkomst van social media en het internet is je intellectuele eigendom
beschermen zeer belangrijk, doordat afbeeldingen gemakkelijk zijn te downloaden. Jouw initieel
gedateerde ontwerpen samen met je ontwikkelde ontwerpen helpen je aan te tonen, dat jij de
ontwerper bent.

Voorbereiding en klant presentatie

[Bladzijde 137] Het concept is een ruw idee voor de inrichting van een tuin. Als eenmaal alle
elementen en overwogen oplossingen voor het terrein zijn opgenomen, dan is het conceptontwerp
af. Als je het ontwerp met de hand hebt getekend, trek je het definitieve ontwerp over met pen,
voordat je begint aan de tuin-plattegrond of met de definitieve ontwerptekening die gebruikt gaat
worden om de prijs en bouw van de tuin vast te stellen.
Het conceptontwerp moet jouw ideeën helder naar de klant communiceren, net zoals elk andere
tekening die je ontwikkelt. Als niemand jouw ontwerpen begrijpt, wordt het moeilijk ze te verkopen.
Elk element moet duidelijk zijn gelabeld, zodat elk element voor zichzelf spreekt: terras, vijver, gazon,
enzovoort. Hier volgen de stappen van een conceptontwerp uitwerken.

55
 1. Neem je gekozen themaontwerp (cirkelvormig, diagonaal, of rechthoekig), welke je hebt
getekend op overtrekpapier, en plak deze vast op je tekentafel.
2. Plak over dit ontwerp een schoon stuk overtrekpapier.
3. Trek het huis en het terrein met een pen over, teken daarna de contouren van je gekozen
thema over met een potlood.
4. Gebruik een scherp potlood en pas de ruimte aan voor je themaontwerp, als dat nodig is, om
er zeker van te zijn dat ze het juiste formaat en locatie hebben en het ontwerp werkt met het
oog op de drie dimensies. Dit is gemakkelijker te zien als je op ooghoogte naar je ontwerp
kijkt en je je probeert voor te stellen, hoe het eruit ziet, wanneer het wordt aangelegd.
5. Wanneer je tevreden ben met het ontwerp, schrijf je in de gebieden of er harde
tuinmaterialen worden gebruikt of beplanting. Dus: label het gazon, bestrating, paden, vijver,
beplanting, enzovoort.
6. Teken in de noordpunt, uit de losse pols of door knip-en-plak werk op de computer een
noordpijl op het ontwerp, en een schaalverdeling. Het noordpunt en de schaal moeten altijd
rechts onderin de hoek naast het titelblok staan.
7. Als je tevreden bent met het conceptontwerp, leg je een vel overtrekpapier voor eind-
ontwerpen over het ontwerp en plak dit vast. Het conceptontwerp moet centraal
gepositioneerd zijn maar niet overlappen met de rechterkant, die gereserveerd is voor
notities en het titelblok.
8. Teken nu een definitief concept. Trek met een scherp potlood of technische pen alle
horizontale lijnen van het ontwerp over. Trek eerst de dikkere lijnen over, daarna de dunnere
lijnen. Als je een pen gebruikt, kies je eerst het punt-formaat, dat je nodig hebt voor elk
element; schrijf dit op, zodat je het onthoudt. Gebruik een grotere punt (.5 of .7) voor de
grotere elementen: huis, grensmuur, bladerdak, enzovoort; gebruik een kleinere punt (.35 of
.5) voor paden, trappen, en andere minder kenmerkende elementen.
9. Trek nu alle verticale lijnen van het ontwerp over, en druk je hoekliniaal stevig tegen de
horizontale rand van je tekentafel.
10. Laat elke ruimte zo realistisch als lijken: bestrating, paden, gazons, enzovoort. Jouw
afbeeldingen moet jouw ideeën helder communiceren.
11. Geef de gebieden van zachte tuinmaterialen (Planten) aan.
12. Geef de posities van voorgestelde bomen en grotere struikgewassen aan, evenals elke
bestaande boom die behouden moet blijven.
13. Label elk element en gebied met de hand of bereid je labels op de computer voor en knip en
plak deze op je tekening. Geef treden, paden, bestrating, terrassen, vijver, enzovoort aan,
door exact op te schrijven wat het is. Bij treden en hellingen, geef de richting van de opgang
aan met een pijl.
14. Teken of knip en plak een titelblok. Trek de verticale lijnen omhoog door vanuit de
buitenranden van het titelblok, zodat je een ruimte maakt voor je notities of informatieblok.
15. Laat je informatieblok op dit punt leeg.
16. Maak het plakband los en houd je tekening licht omhoog. Controleer of je al het
noodzakelijke van het onderliggende ontwerp hebt overtrokken.
17. Maak kopieën om aan de klant en uitvoerder te geven, als je ze bij deze fase wilt betrekken.
18. Bewaar het origineel van het overtrokken conceptontwerp als basis voor het inrichtings-
ontwerp.

Dit is de eerste kans om jouw klanten te laten zien, hoe je zijn brief hebt geïnterpreteerd. Als je een
goed getekend ontwerp hebt gemaakt, werkt dit in je voordeel; professioneel getekend werk geeft
de klant vertrouwen in jouw ontwerpvaardigheden. Leg elk facet van het ontwerp uit, zodat je klant

56
een helder begrip krijgt van, hoe de tuin samenhangt. Als het mogelijk is, loop dan met het concept
over het terrein, zodat je klant zich kan voorstellen, waar alles gaat komen. Tijdens dit gesprek
komen soms veel onverwachte problemen naar boven. Je klant heeft zich bijvoorbeeld bedacht over
een gebied in het ontwerp en is vergeten dit te melden; hij ziet pas te begrijpen hoe het een en
ander uitpakt, wanneer hij de realiteit van het ontwerp op papier ziet; hij vindt misschien, dat het
niet in zijn huidige vorm gaat werken en het aangepast of herschikt moet worden. Daarom zijn
revisies een fundamenteel onderdeel van het ontwerpproces. Grote revisies pas je in de studio aan.
Sommige klanten begrijpen de ideeën die uitgezet zijn in ontwerpvorm, maar andere vinden het
moeilijk om te visualiseren. Heldere uitleg op het terrein helpt met je ontwerp tot leven te brengen.
Als je concept eenmaal is geaccepteerd, kan je beginnen met het focussen op het tuin inrichtings-
ontwerp.

57
Hoofdstuk 7
[Bladzijde 141] Moderne tuinen moeten multifunctioneel zijn. Om een tuinruimte te creëren die
volledig wordt gebruikt, is het belangrijk, dat het ontwerp wordt verkregen met de juiste harde
inrichtings-materialen en onderdelen. Van bestrating tot meubilair; alle de elementen die je
selecteert voor de tuin, moeten het thema ondersteunen en er aan bijdragen èn een doel vervullen.
Met de opkomst van social media, is inspiratie niet moeilijk te vinden, want ideeën en afbeeldingen
van werk van ontwerpers over de hele werkend zijn steeds toegankelijker. Interieur en exterieur
design-websites belichten verschillende aspecten van eigentijdse ontwerp om je verbeelding te
stimuleren, terwijl het scala aan harde tuinmaterialen, meubilair, en ornamenten steeds groeit, die
nieuwe ideeën bieden het gewenste effect te creëren.
Niet alleen de materialen waarvan elementen zijn gemaakt, maar ook de elementen zelf tonen
nieuwe trends. Mensen zien een kleinere tuin nu als een buitenkamer om comfortabel in te koken en
met gasten te eten. Meer mensen zien de waarde van een duidelijk herkenbare en gemakkelijk
schoon te maken buitenruimte om te koken en eten te bereiden, en de kookplaats is nu een normaal
onderdeel van moderne tuinen. Er is zelfs een beweging naar buiten-fitness-apparaten. Deze
ontwikkelingen komen voort uit het feit dat mensen meer tijd in hun tuin willen spenderen en
faciliteiten wensen die hun in staat stellen om het gebruik en plezier van hun buitenruimte te
maximaliseren. Dit hoofdstuk onderzoekt de essentiële en soms innovatieve elementen die een
buitenruimte moderne en multifunctioneel maken, van die materialen die te gebruiken zijn om de
tuin in te richten vanuit die praktische overwegingen, om je te helpen in vol vertrouwen je keuzes te
maken, terwijl jouw ontwerp zich ontwikkelt.

Horizontale elementen
[Bladzijde 141] De plattegrond van een buitenruimte is onveranderlijk opgedeeld voor verschillende
activiteiten, en op het meest basale niveau, de elementen die de plattegrond vormen bepalen de
functionele indeling van de ruimte en hoe je leeft in de tuin, zoals: paden, terrassen, treden, opritten,
gazons, water elementen –.

Een uitgebreide en veelal verbijsterende keuze aan materialen is beschikbaar voor deze horizontale
elementen. Wanneer je harde tuinmaterialen kiest is de eerste afweging, kijken hoe ze in relatie
staan tot het terrein en zijn omgeving. Bijvoorbeeld, zware en dikke stenen bestrating is ongeschikt
voor de schaal van een klein, cirkelvormige bestrating, en de arbeidskosten om elke steen op maat te
maken voor de ruimte is te hoog.
Als algemene regel voor een comfortabele verhouding is: een-derde harde tuinmaterialen
(bestrating, muren, treden) en tweede-derde zachte tuin materialen (gazon, water, beplanting), of
visa versa. Vermijd dat je te veel grond bedekt met onnodige harde tuinmaterialen; dit hindert de
opname van regen met afwateringsproblemen als gevolg. Veel lokale autoriteiten dringen er op aan
doorlatende materialen te gebruiken in tuinen; zodat water de bodem zakt. Dat vermindert niet
alleen de hoeveelheid water voor riolering om af te voeren tijdens perioden van zware regenbuien,
het minimaliseert ook verzakkingen. Om de kosten van transport en inspanning te beperken, kies je
voor materialen van lokale leveranciers, die passen bij het beoogde doel. Gebruik in kleine tuinen bij
voorkeur maximaal drie verschillende bestratingsmaterialen, zodat ze gemakkelijker in het oog
vallen.

Paden
[Bladzijde 142] Paden moet een comfortabele toegang door de tuin toestaan, en de ruimtes met
elkaar verbinden, die je hebt ontworpen. Ze moeten ook praktisch zijn. Wanneer je materialen kiest

58
voor de paden, moet comfort en gemak bovenaan je lijstje staan. Esthetiek is belangrijk, maar de
functionele aspecten zijn belangrijker. Ruige of oneffen paden zijn oncomfortabel om overheen te
lopen; bestratingsmaterialen die glad worden in nat of vochtig weer, met name in schaduwrijke
plekken waar (korst)mos groeit, worden uiteindelijk niet meer gebruikt. Hoe de klant zich heeft
voorgenomen de ruimte te gebruiken, bepaalt het formaat of breedte van de bestrating of paden, en
de keuze van de materialen.
Overweeg de uitzichten die je ziet, wanneer je het pad bewandeld. Is er een specifieke plek, waar je
wilt dat mensen stoppen en de omgeving rondkijken of moeten ze snel door de ruimte heen lopen?
Je hebt hier invloed op door zorgvuldig de materialen te kiezen. Eenvoudig, doorlopend bestratings-
materiaal helpt hierbij; grote platen, grind, kiezels, compact grind, en hars gebonden grind zorgen
dat je gemakkelijk door de tuin loopt met aandacht voor je omgeving.
Het patroon van de batrating van paden heeft vaak direct invloed op de loopsnelheid. Door
beplanting verspreid dwars over het pad aan te leggen, zoals de sporten van een ladder, of mogelijk
patronen te creëren in de bestrating met laag groeiende planten, richt je de aandacht meer op het
pad in plaats van de omgeving. Met oneffen paden breng je het looptempo omlaag; mat stapstenen
dwing je de aandacht naar waar je je voeten neer zet. Om waarde toe te voegen, doet een
combinatie van twee of drie verschillende oppervlaktes geef je het pad een eigen decoratieve functie
naast de puur functionele. Gerecyclede platen, keistenen, granieten kasseien en tegels zijn samen te
gebruiken om iets aantrekkelijks en kenmerkend te maken. Stenen om geometrische vormen te
maken in een gravel pad levert een klein detail op, dat het ontwerp soms net iets extra’s geeft.
Mozaïeken of omgekeerde flessenbodems in patroonpaden ogen soms spectaculair, maar ze gaan
gemakkelijk overheersen; gebruik ze met mate.

Paden lijken soms een uitzicht uit te rekken door het uitzicht uit te buiten. Een pad fysiek vernauwen
verder van de kijker weg de kijker is soms een handige truc in een smalle ruimte. Om dit succesvol
toe te passen, moet de illusie zorgvuldig worden uitgezet op de grond, voordat het wordt aangelegd.
Alle paden moeten gelegd worden op een welving, dat wil zeggen, dat het oppervlak lichtelijk bol
loopt, zodat het water makkelijk wegloopt. Randen van paden moeten mogelijk voorzien worden van
geulen of afvoerkanalen om overtollig water af te voeren in gebieden die gevoelig zijn voor zware
regenval of overstroming.

Tuinranden
[Bladzijde 143] Tuinranden worden veelal decoratief gebruikt door een border rondom te begrenzen
met harde tuinmaterialen, maar het heeft ook een belangrijke functie voor het afscheiden van twee
ruimten die anders in elkaar overlopen, zoals een beplante ruimte en een grind pad. De meeste
paden hebben randen nodig om ze goed op te sluiten en ze te scheiden van de border of gazon. Om
een gazon te onderhouden moet de hoogte van de randen idealiter gezien gelijk zijn met het gazon
of tot 2.5 cm (1 in.) eronder om de grasmaaier er ongehinderd er overheen te laten gaan.
Een groot scala aan materialen zijn beschikbaar voor de randen: geïmpregneerd hout, metselwerk,
kasseien, stenen, speciaal gemaakte Victoriaanse tuinrand tegels, metalen strips en dakleien. Hout
dat snel verweerd en onzichtbaar wordt, moet mogelijk in kleinere secties gezaagd worden om de
lijnen van een gebogen pad te volgen. Vermijd het onnatuurlijke uiterlijk van plastic tuinranden.
In termen van aanleg, pad-randen moeten een betonnen fundering hebben en het pad insluiten om
het stevig te houden.

Terrassen
[Bladzijde 144] Terrassen moeten net als paden verbonden zijn met het terrein; maak daarom
gebruik van dezelfde soort materialen die al aanwezig zijn in de tuin of in de constructie van het huis.
Bestrating introduceren dat geen belang of een esthetische verbinding heeft met het terrein komt

59
vaak gekunsteld over.
Textuur is een belangrijke keuze-kenmerk. Natuursteen komt in vele varianten van afwerking voor:
glad, gespleten, geponst, gebeiteld, enzovoort. Gegoten steen, formeel bekend als geconstitueerd of
gereconstrueerd steen, is gegoten om het effect van natuursteen te imiteren. Verbeteringen in de
vervaardiging ervan maken het een kosten effectieve en aantrekkelijk alternatief voor natuursteen.
Gladde afwerkingen bieden natuurlijk minder grip voor voeten; dus op vochtige of schaduwrijke
plekken een steen met meer textuur in het oppervlak een betere keuze, om meer grip te bieden.
Hetzelfde geldt voor terrasplanken. Die worden vaak glad in nat weer; een oppervlak met textuur
helpt dit probleem te verminderen.
Doordringbare oppervlaktes worden nu vaker overwogen in elk ontwerp, zeker wanneer het tuinen
betreft, in verband met de kans op wateroverlast.
Lokale materialen mixen zoals steen en hout, geeft een natuurlijke uitstraling en helpt vaak met het
terras laten aansluiten bij zijn omgeving. Waar mogelijk laat je voegen open tussen
bestratingsmateriaal, zodat water wordt afgevoerd. Probeer voldoende ruimte open te laten voor
planten aan de basis van de muren van het huis; ze verzachten de harde recht hoekige voegen tussen
muur en terras. Geef beplanting voldoende ruimte, in plaats van een dunne lijn van die in het
bouwgruis moeten proberen te overleven. Wees er zeker van dat het grondniveau beneden de vocht
werende laag van de muren blijft.
Het terras moet even hoog liggen als de vloer van het huis, als dit mogelijk is. Dit is afhankelijk van de
hoogte van de vocht werende laag of fundatie. Meestal is de vocht werende laag of fundatie
minimaal 150 mm (6 in.) boven de grond. Wanneer grond wordt opgehoogd tot boven het niveau
waar vocht niet kan doordringen, leidt dit vaak tot problemen zoals doortrekkend vocht of
overstroming. Insecten of termieten kunnen ook voor vroegtijdige verslechtering van het huis
veroorzaken, en de ontwerper kan aansprakelijk worden gesteld.
Ligt het afgewerkte terras onder het niveau van de vloer van het huis, probeer er dan voor te zorgen
dat de traptrede of -treden breed genoeg zijn om een persoon te laten wennen aan het verschil in
niveau. Als een terras boven de vloer van een huis uitkomt, dan moeten de treden die opwaarts
leiden breed genoeg zijn voor gebruiksgemak. Soms zit er zelfs een niveauverschil in het terras zelf.
Als dat zo is, moet je dit goed zichtbaar maken om ongelukken te voorkomen; bijvoorbeeld door de
marges van het niveauverschil te accentueren met symmetrische potten of door gebruik te maken
van contrasterende bestratingsmaterialen langs de bovenste treden.

Om het hoogteverschil ’s nachts zichtbaar te maken, helpt verzonken verlichting onder de overhang
of naar boven gerichte verlichting aan weerskanten van een trede om de aandacht er naar toe te
trekken.
Grote terrassen kunnen worden opgedeeld door verschillende planten direct in de bestrating op te
nemen; zij hebben een verzachtend effect. Net als bij paden, voeg je belevingswaarde toe aan de
bestrating door verschillende materialen te gebruiken om onderscheidende patronen te creëren, een
tapijt effect, of door gebruik te maken van verschillende materialen voor de randen van het terras
trek je de aandacht naar de vormgeving. Wanneer je op een raster ontwerpt, benadruk je het
bestratingspatroon door de rasterlijnen te volgen; dit is met name effectief als jouw ontwerp en
bestrating diagonaal zijn.

Opritten
[Bladzijde 147] Parkeerruimte is meestal van belang; veel huishoudens hebben twee auto’s en soms
meer. De meeste klanten vragen ruimte in het ontwerp om een auto te parkeren; ofwel op een oprit
of via toegang tot een garage, en de indeling moet zo praktisch mogelijk zijn. Controleer elk
niveauverschil, want als je een ingang verplaatst, moet de stoep die grenst aan de openbare weg
vaak worden verlaagd voor motorische toegang.

60
De toegang tot een oprit moet royaal zijn. Zowel bestuurder als passagiers moeten genoeg ruimte
hebben om in en uit te stappen. Dit is afhankelijk van de breedte en lengte van de auto inclusief de
portieren. De grond onder het chassis van de auto moet poreus zijn, ingelegd met gemakkelijk
afwaterend los grind of steen, laag groeiende planten, of een combinatie van deze materialen. Twee
stroken met vaste materialen bijvoorbeeld van stenen bestrating is noodzakelijk voor onder de
wielen. Houd rekening met de route van de banden inclusief omkeren, om er zeker van te zijn dat ze
niet over de beplanting rijden.

Veranderingen van niveau

Weinig tuinen zijn geheel vlak, ondanks dat het lijkt, dat ze vlak zijn. Zelfs kleine veranderingen in
niveau zoals één of twee treden, bieden een mogelijkheid om interesse en variatie toe te voegen.
Zelfs in relatief vlakke tuinen, maken treden op- of neerwaarts in het terras of pad, dat in de lengte
van de tuin loopt, extra aantrekkelijk. De tuin opdelen in derdes in een 2:1 ratio, is meestal een
betere oplossing dan halverwege de tuin. Een 1:1 ratio komt meestal minder prettig over.

Traptreden
[Bladzijde 148] Trappen verbinden gebieden met elkaar en maken hellingen makkelijk toegankelijk.
Ze moeten zorgvuldig worden ontworpen om zowel comfortabel als aantrekkelijk te zijn:
proportioneel qua afmetingen en aantrekkelijk qua materiaal. De variaties in trapontwerpen zijn
eindeloos: van een simpele rechte trappen tot de meer complexe met tussen plateaus en leuningen.
Er is veel materiaalkeuze voor de constructie van een trap. De stootboorden moet van stevig
materiaal zijn gemaakt, zoals: steen, baksteen, beton of hout. Voor de loopvlakken mag losser
materiaal worden gebruikt, zoals grind of houtsnippers. Elk los materiaal gaat gaandeweg een beetje
inzakken/inklinken en moet om de aantal jaar worden aangevuld. Waar groei condities goed zijn en
de trappen niet erg slijten, is gras voor de loopvlakken ook geschikt. Treden kunnen recht omhoog
lopen, parallel aan het verschil in niveau of gaandeweg van richting veranderen. Treden mogen
verzonken worden in een hoger niveau, geheel of gedeeltelijk, of uitsteken naar een lager niveau als
een vrijstaande structuur. Een tussenplateau moet worden toegevoegd aan een trap, als de trap
meer dan 14 treden krijgt; in dit geval, is soms een leuning vereist, voor de veiligheid bij afwezigheid
van zijmuren.
Gebruik de volgende betrouwbare formule om de juiste afmetingen van de treden te bepalen: twee-
maal de hoogte van de stootboorden plus de diepte van het loopvlak moet gelijk staan aan 680 mm.
De stootboorden moeten altijd dezelfde hoogte hebben, behalve in informele situaties, bijvoorbeeld
wanneer stenen of boomstammen als traptreden worden gebruikt. Een lichte projectie, of overhang
over het stootboord-materiaal van steen of baksteen verbetert het visuele effect.
Probeer de trappen die je ontwerpt ze laag te houden, met een stootboord van maximaal 100 mm.
hoog en nooit meer dan 150 mm. De stootboorden moeten zo breed mogelijk zijn: 450 mm; als het
uitvoerbaar is en nooit minder dan 300 mm.. De treden hebben soms een rand nodig, zoals een hekje
of steunmuur, onderdelen die tegelijk zijn te gebruiken om potten en bakken op te zetten. Leuningen
zijn soms noodzakelijk, afhankelijk van wie de tuin gaat gebruiken. Houd er rekening mee, dat
kinderen mogelijk door de ver uit elkaar geplaatste spijlen gaan klimmen.

Hellingen
[Bladzijde 150] Meestal gemaakt uit hetzelfde materiaal als trappen, maken hellingen een tuin vaak
makkelijk toegankelijk voor minder-valide bezoekers en voor kinderwagens. Ze zijn ook handig voor
kruiwagens en grasmaaiers. Hellingen nemen meer ruimte in dan trappen. Als de ruimte het
toestaat, kan een helling worden opgenomen naast de trap. Cruciaal in het ontwerp van elke helling
is de hellingshoek. Die moet zo prettig mogelijk zijn voor zover de ruimte het toelaat. Dit is vaak een
lastig probleem om op te lossen in steilere terreinen. De afmetingen moeten zorgvuldig worden

61
gekozen, houd rekening met wie de helling gaat gebruiken; bijvoorbeeld een rolstoelgebruiker met
iemand die meeloopt.
Houdt rekening met het volgende, wanneer je hellingen in je ontwerp opneemt:

• Breedte. De oppervlakte van de helling moet minimaal 1.2 m. breed zijn.

• Hellingshoek. Een helling van 1:20 heeft de voorkeur; als de ruimte beperkt is, houd dan vast
aan een maximum van 1:12.
• Tussen-plateaus. Als de hellingshoek 1:15 is, dan moeten de tussen-plateaus 1.5 m. lang zijn
met 5 m. intervallen.
• Lengte. De maximale lengte van een helling is afhankelijk van de hoek. Een helling tussen 1:12
en 1:16 vraagt een lengte van niet meer dan 9 m. en een helling tussen 1:16 en 1:20 hoeft niet
langer dan 12 m. te zijn.

Taluds
[Bladzijde 151] Een talud kan zowel een zege als een nadeel zijn. Een licht talud is meestal geen
probleem, maar steile taluds vormen vaak een lastig element voor een tuin om te maaien en te
onderhouden. De grond kan soms gevoelig zijn voor verzakking. Desondanks bieden hellende
terreinen soms wonderbaarlijke voordelen. Terrassen om werkbare beplantingsgebieden te creëren,
is meestal de beste oplossing voor steile taluds. Vaak is deskundig advies nodig van een bouwkundig
ingenieur voor de steunmuren of van een geotechnische ingenieur om de stabiliteit van het talud zelf
te bepalen. Een minder ingrijpende oplossing is om een terras te maken dat zelfs in te passen is in de
meest duizelingwekkende hellingen. Een terras biedt een bruikbare ruimte en geeft vaak een uitzicht
van bovenaf, afhankelijk waar het toegepast wordt.
Als de helling van het talud licht is, is het recht te trekken door “schrapen en vullen”: door het niveau
aan de top te reduceren en het lagergelegen niveau aan te vullen met de verwijderde grond, of door
het lagergelegen gebied te vullen met hoge, dichte beplanting. Zo een lichte hellingshoek gebruik je
voor plekken waar kruiwagens en tuinapparatuur moeten kunnen komen. Als er een helling over de
breedte van een tuin loopt, moet je dit corrigeren, want over een dwarshelling uitkijken geeft een
ongemakkelijk gevoel: alsof de gehele plek naar beneden toe glijdt.

Steile hellingen zijn beter te beplanten dan er gras te laten groeien; steile hellingen maaien, geeft
een grote kans op ongelukken, en de kwaliteit van de grasmat kan van maaien gaan lijden. De bodem
van veel hellingen heeft vaak een lagere voedingswaarden en is meestal zanderig. De bodem is
gevoelig voor erosie, en droogt vaak sneller uit, kies daarom planten die deze moeilijke situaties goed
verdragen.

Land bewerken
[Bladzijde 152] Land bewerken vormt de grond om de mogelijkheden van het terrein te
maximaliseren, bijvoorbeeld om een uitzicht te openen of om terreinproblemen te minimaliseren,
zoal het geluid van een nabije snelweg te verminderen of de tuinbezoeker af te leiden van een
onaantrekkelijk uitzicht. Land bewerken in tuinen is niet nieuw. Lancelot “Capability” Brown (1716 –
1783), bijvoorbeeld, hervormde land om een interpretatie te creëren van hoe hij de natuur zag.
Hoewel je waarschijnlijk niet land gaat bewerken op dezelfde epische 18de-eeuwse schaal, vereist het
enig begrip van de manier waarop het landschap is te manipuleren, om het succesvol te doen. Zelfs
in kleine tuinen creëer je met land bewerken of grondvormgeving soms prachtige effecten door: je
blik op een compleet andere manier door de ruimte te laten bewegen, insluiting creëren, ritme of
patronen in de grond. Grote hoeveelheden grond verplaatsen moet je niet licht opvatten; vraag
deskundig advies, voordat je voor het noodzakelijke grondverzet mensen inhuurt.
‘Ha-ha’s’ (saut-de-loup), populair bij Brown en veel andere 18de en 19de-eeuwse Engelse

62
tuinontwerpers, is een soort droge gracht, die oorspronkelijk werd gebruikt als middel om een tuin te
scheiden van het omgevende parklandschap om herten en boerderijdieren uit de tuin te houden.

Helling constructie en onderhoudsprincipes

JBC operatie. Gebruik een ervaren uitvoerder die begrijpt hoe jouw vormen zijn te verwezenlijken.

Verdichting en water behoud. De hellingen moeten zorgvuldig in lagen verdicht worden om

instorting en verzakking te voorkomen. Hellingen moet goed worden gedraineerd om moerassige
plekken te vorkomen en goed worden geïrrigeerd om uitdroging te vorkomen.

Werk verrichten op de helling. Werk alleen in droog weer, en behandel de grond zo min mogelijk.

Grondopslag Sla grasmat, humus(top) rijke aarde en ondergrond gescheiden op en zo kort mogelijk

Grondstructuur. Het is van belang om de grond zo luchtdoorlatend als mogelijk te houden om

planten er blijvend te laten groeien .

Onderhoud. Als hellingen gemaaid worden, moet de helling minder dan 1:2 zijn. Zweefmaaiers zijn te
gebruiken op 1:1 hellingen, maar benzine maaiers zijn meestal te zwaar om veilig te gebruiken en de
motor kan verzuipen.

Grasmatten leggen. Op steile hellingen leg je grasmatten liever verticaal dan horizontaal, anders
bestaat de kans dat de grasmatten gaan glijden.

Graszaad en wilde bloemen. Een geschikte zadenmix moet in de vroege lente oppervlakkig worden
gezaaid en daarna vochtig worden gehouden.

In grotere tuinen, was een ‘ha-ha’ een grens, waarin een muur of soms een hek was geplaats in de
gracht en daardoor onzichtbaar vanuit de tuin, terwijl vee en andere indringers werden buiten
gehouden. Het principe is toe te passen in de hedendaagse tuinen. Alhoewel het kostbaar is om te
bouwen. Een ‘ha-ha’ hoeft niet heel erg lang te zijn; het eind van de geul camoufleer je en het
uitzicht kader je in met hagen en beplanting. De voorgrond moet van gewoon gras zijn, bestrating, of
grind, omdat ornamenten en beplanting alleen maar afleiden van het uitzicht.

Water elementen
[Bladzijde 153] Water prikkelt de zintuigen. De beweging en reflectie bieden een feest voor het oog;
het scala aan geluiden het produceert, van een subtiel straaltje tot een luide val, werkt doorgaans
kalmerend en versterkend. Zijn verschijningsvorm, hetzij vloeibaar of in de vorm van ijs, is
fascinerend. Wanneer het in een tuin wordt gebruikt biedt het meestal een tuis voor planten en
dieren. Kleurrijke wervelingen van vissen en waterplanten verhogen de visuele aantrekkingskracht.
Water verbetert vaak de kwaliteit van andere materialen; het verdiept bijvoorbeeld de kleur van
mozaïektegels of het maakt het gladde oppervlak van rivierstenen intenser. De verleidelijke en
mysterieuze kwaliteit van water verbetert versterkt elke setting enorm. Om het effectief te
gebruiken vraagt meer aandacht van je dan de meeste andere tuinelementen. Het heeft de
eigenschap om licht te reflecteren en heeft een sterke invloed op de tuin-indeling. Water is zelfs te
gebruiken om mensen door een tuin te leiden: tenzij stenen of planken worden gebruikt om over te
steken, lopen de meeste mensen er omheen!
In het algemeen worden water-elementen onderverdeeld naar hun vorm: formeel (duidelijk
kunstmatig) of informeel: natuurlijk of naturalistisch, wat de natuur imiteert. Doorgaans zijn formele
elementen geschikter in kleine stedelijke tuinen of in grotere tuinen als ze dichtbij het huis liggen;
informele waterelementen zoals grote zwemvijvers en meren zijn meer in overeenstemming met

63
natuurlijke landschappen en landelijke tuinen.
Als een waterpartij buiten het budget van jouw klant ligt, niet beschikbaar is of als onveilig wordt
beschouwd, dan kan een droge rivierstroom of een rivierachtig effect worden gecreëerd door grind,
gebroken stukken leisteen of glas te schikken, zodat een “stroming” door een deel van de tuin
ontstaat. Op plekken die gevoelig zijn voor overstroming gebruik je vergelijkbare stenen in speciaal
daarvoor gegraven beek die het overtollig water afvoeren van het kwetsbare terras of zitgedeelte en
ook nog aantrekkelijk ogen, als die droogt staat.

Ontwerpen met water

De aan- of afwezigheid van water in een tuin kies je in de conceptfase van het project, maar
specifieke ideeën hierover ontwikkel je gedurende het tuin-ontwerp-proces. Praktisch gezien
bepalen de bodem, klimaat, en toegankelijkheid de locatie en de stijlen van waterelementen. Of je
nu een nieuw element creëert of een bestaande waterbron passend maakt, zoals een stroom of een
vijver, de schaal en stijl van het waterelement moet op een natuurlijke manier in het ontwerp
passen.
De behoefte aan water en de manier waarop het wel- of niet te gebruiken is varieert aanzienlijk per
regio. Stilistisch gezien zijn sommige waterelement meer in overeenstemming met de natuurlijke
omgeving dan andere.

In Maine, bijvoorbeeld, is veel van het kustlandschap opgebroken door het natuurlijke effect van
stenen en bomen, met als resultaat dat het kustwater teder tegen de kust staat. Als gevolg hiervan,
worden in het ontwerp van de Asticou Azalea tuin in Northeast Harbor grote stukken graniet als
stapstenen gebruikt om een pad voort te zetten door een stroompje. In Arizona staan spiegelachtige
en reflecterende poelen voor de gewaagde vormen en textuur van woestijn beplanting.
Zwembaden worden vaak gewenst, zelfs in kleinere tuinen; huidige trends zijn bubbelbaden,
baanzwembaden, en natuurlijke vijvers of zwemvijvers. Deze natuurlijke vijvers bestaan in wezen uit
twee samenvoegende zones, die een ecologisch gebalanceerd en zelfreinigende vijver maken waar
zwemmers van vogelzang en libellen mogen genieten. De ecologische balans is lastig goed te krijgen;
neem daarom contact op met een gespecialiseerd bedrijf, voordat je verder gaat met dit idee.
Klimaat is een belangrijke factor als je een waterelement ontwerpt. In hele warme gebieden is een
klein waterelement vaak onpraktisch, omdat het water snel verdampt en daardoor snel aanvulling
nodig is. In hele koude gebieden moeten natte elementen bestand zijn tegen bevriezend water of
jaarlijks gemakkelijk droog te leggen zijn.
Vijvers en waterelementen gebruiken een grote hoeveelheid water. Hoewel dieren hiervan
profiteren, leggen ze misschien waardevolle bronnen droog. Kijk of de vijvers te vullen zijn met
gewonnen regenwater en gebruik als dat kan pompen op zonne-energie.
Indien goed ontworpen en geïntegreerd is een waterelement vaak een aanwinst voor een tuin, maar
een ondoordacht waterelement is vaak een fatale fout. In kleine tuinen is water het best formeel te
gebruiken, hetzij in samenwerking met een gebouw, sculptuur of fontein. Water informeel gebruiken
met vrije vormen die natuurlijke vijvers imiteren, vraagt meer ruimte. Als je eenmaal hebt besloten
welk type waterelement je wilt, kies dan of het moet stromen of statisch moet zijn. Heb je eenmaal
een concept gekozen, vraag dan advies aan een water-specialist. Met name voor kinderen is het
veiligheids-aspect van primaire belang.

Veiligheids-aspecten
[Bladzijde 156] Ongetwijfeld een van de meest belangrijke kwesties van een waterelement
ontwerpen is, of kinderen de tuin gaan gebruiken of niet. Een klein kind kan al verdrinken in een
waterdiepte van nog niet eens 2,5cm (1 in.) en alle niet-zwemmers lopen een risico bij diepe vijvers.
Manieren om de veiligheid te verhogen zijn zwart geschilderde metalen stangen of staalgaas over

64
een vijver te leggen, die het gewicht van een volwassenen kan dragen of een hekwerk rondom een
vijver of stroom te plaatsen. Het hekwerk hoeft niet zichtbaar te zijn; het is slim te camoufleren met
planten. De stijl van het hek vraagt enige aandacht. Het mag kinderen niet uitdagen er overheen te
klimmen of er onderdoor te kruipen. Wanneer je vijvers ontwerpt is het beste om een lichte helling
te maken rondom de randen, zodat een kind eruit kan kruipen; een 45˚ helinghoek is te stijl om
tegenop te klimmen.
Met jonge kinderen raden we lange stukken water af. Als jij of je klant in de toekomst een
waterelement in de tuin wilt, bedenk dan hoe een bestaand element later goedkoop is aan te passen.
Plaats bijvoorbeeld een grote zandbak, zo ontworpen, dat die makkelijk is om te bouwen. Er zijn veel
manieren, om water in een tuin te introduceren zonder dat ze een risico voor kinderen vormen.
Bijvoorbeeld een waterstraal die over stenen spettert of verschillende stralen op een vlak oppervlak
om doorheen te rennen. Laat het water terug vloeien naar een ondergronds reservoir om te worden
rondgepompt met een pomp.

Afmetingen
Net als bij andere tuinelementen houdt je rekening met de afmetingen van het waterelement. Als de
tuin groot is, moet het waterelement ook voldoende groot zijn. Als de tuin klein is, dan moet het
element kleiner zijn en afgestemd zijn op de afmetingen van de tuin. Een vijver heeft meer ruimte
nodig; alles onder de 2,5 m. in lengte of breedte heeft meer iets weg van een opvallende poel!
Praktisch gezien is een klein vijver meer gevoelig voor temperatuur-schommelingen, zeker wanneer
deze ondiep is en is ecologisch gezien onstabieler dan een groter vijver. Dat beïnvloedt de
waterhelderheid en het plant- en dierenleven. De diepte van een vijver moet evenredig zijn met het
oppervlak: des te groter het oppervlak, des te dieper om stabiliteit te creëren. In het algemeen is de
minimale diepte ongeveer 1 m. voldoende om plantenpotten van zowel water als oeverplanten
onder het wateroppervlak te plaatsen en voor vissen om te overleven.
Wanneer je de afmetingen van de vijver kiest, denk er dan aan, dat de beplanting hetzij in of dichtbij
de vijver de neiging heeft om over de rand in het wateroppervlak te groeien. Soms wordt hierdoor
het wateroppervlak aan zienlijk verkleind, vooral als je invasieve oeverplanten gebruikt.

Locatie
Het succes van een waterelement is soms plaats-afhankelijk. De positie van bomen en de kenmerken
de oriëntatie van het terrein hebben hier meestal invloed op.

Overhangende bomen. In het algemeen raden we af om waterelementen onder overhangende

bomen te plaatsen. In een formele setting laten bladeren een vijver er vaak onverzorgd uit zien. Als
de vijver niet erg diep is, maken bladeren en ander plantmateriaal dat zich op de bodem ophoopt het
water vaak donker, waardoor er meer kroos op het wateroppervlak groeit. Als een formele vijver is
omgeven door planten met name op een winderige plek, is he taan te raden om de randen het boven
het grondniveau op te trekken, zodat er minder planten resten in het water wordt geblazen.
Ia de vijver bedoeld als thuis voor planten en dieren, let er dan op bomen met giftige bladeren,
bessen, of zaden, zoals taxusboom, ilex, of goudenregen niet te dichtbij staan.
Zon en schaduw. De meeste planten en dieren gedijen beter in vijvers die veel zonlicht ontvangen
voor ten minste een halve dag; in gematigde streken bij voorkeur iets meer. In warme landen, liever
iets minder. Als je alleen een schaduwrijk terrein hebt, hebben waterlellies waterlelies het moeilijk
om te groeien, maar mos soorten en varens groeien daar goed. Een aantal vissoorten, zoals
goudwinde houden van koud water. Vissen eten vaak kikkervisjes en andere waterdieren, waardoor
de fragiele ecologische balans wordt ontwrichten.

65
Praktische problemen
[Bladzijde 157] Een slecht ontworpen waterelement doet vaak afbreuk aan het plezier van een tuin.
Vijvers die gebouwd zijn zonder een overloop buis, overstromen soms en beschadigen zo grote
stukken gazon of beplanting. Zelfs de constructie van de vijver kan beschadigd raken, als deze niet
bestand is gemaakt tegen vorst of ijs. In voornamelijk warme landen wordt een ondiep vijver of
water dat stil staat soms broedkolonies van muggen of andere insecten aantrekken, waardoor ze
gaan stinken. Als je hier niets aan doet, ontstaan er uiteindelijk eencellige algen in het water,
inclusief Spirogyra. Om dit tegen te gaan moet je een delicaat gebalanceerd ecosysteem laten
ontstaan of je toevlucht nemen tot regelmatig een dosis chemische stof toedienen om alg-vorming of
woekering van andere planten tegen te gaan. De chemische stof wordt normaliter geleverd als
langzaam oplossende tablet met de hand toegediend of door een simpele dosering unit die is
geïnstalleerd in een kleine servicekamer.

Typen waterelementen
Het gebruik van water in de tuin is een immens onderwerp. Er zijn veel vaardige aannemers om
ontwerpers te helpen een nieuw en ingewikkeld waterelement of vijver te maken. Een aantal
algemene stijlen worden hier behandeld.
Formeel. Formele vijvers, stromen, en kanalen hebben een geometrische vorm: rechthoekig,
cirkelvormig, of een mix van die twee; en ze hebbe geen natuurlijk uitstraling. Ze worden meestal
begrensd door harde tuinmaterialen om een nette strakke rand te creëren. Het formaat, vorm, en
locatie van een formeel waterelement wordt mede bepaald door andere bestaande elementen. Je
neemt ze op in het ontwerp in het ontwerp, als je de patronen en vormen maakt in het raster, zodat
het sterk verbonden is met alle andere elementen en een integraal onderdeel is van het ontwerp. In
tegenstelling tot informele waterelementen die veelal mysterieus of deels verborgen zijn, vormt
water in formele settingen een sterk statement.
Formele vijvers worden geconstrueerd uit starre materialen, zoals beton, opzichzelfstaand gebruikt
of met een flexibele butyl vijverfolie of een voorgevormde glasvezel of geprefabriceerde folie.
Ondanks wijdverspreid beschikbaar, zijn deze mallen zelden bevredigend, doordat je waarschijnlijk
niet de exacte afmetingen vindt, die je voor je vijver had gedacht.

Meestal hebben de meeste over-gevormde, onregelmatige randen die gekunsteld overkomen en zich
niet goed lenen voor formele situaties.
Formele vijvers zijn verhoogd worden, op grondniveau, of verzonken in de grond aan te leggen; ze
hebben soms een strook langs de rand, om te zitten of treden die naar de vijver toe leiden. Meestal
hebben ze ook een fontein en waterplanten. Soms zijn er geometrische stapstenen in aangebracht
die op gelijk niveau zijn met het water en op zichzelf een statement vormen.
Informeel. Een informele vijver moet lijken alsof het door de natuur is gemaakt. Het ligt er als
onderdeel van het landschap omgeven door planten, keien, of een kiezelstrand, misschien met een
gras bedekte strandzijde of gevoed door een natuurlijke stroom door een rotstuin.

Als er al een natuurlijk waterelement aanwezig is op het terrein, is het misschien te benadrukken en
op te nemen in jouw ontwerp. Dit vraagt misschien dat je een brug ontwerpt om van de ene naar de
andere kant van de stroom te komen; beweging van het water van richting te laten veranderen, of
van oeverplanten voorzien. Een natuurlijke waterbron is ook te gebruiken om een natuurlijk
waterelement te voeden, als dat beter past bij de stijl.
Natuurlijke stroompjes die door een eigendom heen of er langslopen brengen verplichtingen met
zich mee. De grondbezitter ervoor zorgen, dat vissen door het stroompje kunnen zwemmen en
ervoor zorgen, dat het water door het terrein heen loopt zonder hinder of verandering aan zijn
zuiverheid. Controleer dit met jouw provincie, regio of gemeente of er regelgeving is over de

66
waterkwaliteit en dergelijke.
Als je een nieuwe natuurlijke vijver wilt maken, is het essentieel dat je vijvers en meren bestudeert in
hun natuurlijke setting. Wat je probeert te bereiken is een vijver die er uitziet, alsof die er altijd al is
geweest. Bestudeer hoe natuurlijke waterelementen zijn ontstaan en hun effect op het omgevende
landschap; met name gedurende overstromingen en droogte. Een natuurlijke bron van water is
meestal niet constant. Normaliter beslaat water het laagste gedeelte van een terrein, het
wateroppervlak creëert een referentieniveau waarmee alles is verbonden. Het effect is zelden
overtuigend als vijvers met opzet hogerop worden geplaatst of op een hellende bodem, behalve in
een natuurlijke holte.

Het is essentieel dat elke vijver of waterelement water moet vasthouden. Het romantische idee om
watervaste klei te gebruiken tot een minimumdiepte van 450 mm. is af te raden, omdat het niet
volledig watervast is. Het gaat krimpen en scheuren bij droog weer en raakt vaak beschadigd door
wortels van planten of door gravende dieren. Flexibele folie voeringen zijn het meest betrouwbaar;
ze worden in rolvorm geleverd. Ze gaan meestal tenminste 20 jaar mee en zijn minder kostbaar om
te plaatsen. Om mooi over te komen, verberg je het waterbestendige membraan onder het rand
materiaal: steen, baksteen, hout, of grond.
Bedenk goed wat je buiten de randen doet, omdat de rand van het water op zichzelf een contourlijn
is. Als dit of de uitstraling van de aangrenzende landformatie onnatuurlijk lijkt, komt het gehele
waterelement als nep over. Biedt met name aandacht aan de vormen die gemaakt worden door het
water: hoe het rondt of over obstakels vloeit en wat er exact gebeurt aan de waterrand.
Met een kunstmatige vijver is meestal daar waar water het land ontmoet het lastigst om op te
lossen, wat vaak resulteert in een niet passende oeverlijn van beton of butyl.
Over het algemeen steekt het materiaal waarvan de vijver is gemaakt uit boven de zichtbare rand
van het water, in een ondiepe hoek gaat meestal een moerassige zone over in een kiezelstrand. De
kiezels komen vaak droog te liggen, als het waterpeil zakt. Bewegend water voegt vaak spanning en
drama toe of is juist subtiel en ingetogen. Hoe dan ook, het moet het natuurlijke landschap
nabootsen terwijl het stroomt en valt, natuurlijk over stenen vloeien in plaats van over machinaal
bewerkte platen. In aanvulling op een pijp naar het hoogste punt van een stroompje om het water te
transporteren is een pomp nodig om het rond te pompen. Deze pomp plaats je ondergedompeld in
de laagste vijver van het waterelement of in een geventileerde droge behuizing onder het niveau van
de laagste vijver.

Bubbelfonteinen. [Bladzijde 161] Bubbelfonteinen worden gevoed door een pomp in een verzonken
reservoir, dat het water opstuwt om over of door het element heen te bubbelen. Ze passen in de
kleinste tuinen; zelfs een kleine hoop keistenen of kiezels in een roestvrijstalen kom of interessante
houder hetzij rechtop of liggend ziet vaak aantrekkelijk uit als er water tussendoor borrelt.
In iets grotere dingen als ronde molenstenen breng je een tuit aan, waar water doorheen loopt,
zodat het over en langs de steen stroomt. Weelderige effecten creëer je bijvoorbeeld door aan de
rand vochtminnende planten in diepe, vochtige grond te planten. Dit soort kleine waterelementen
moet je regelmatig bijvullen, als ze aan staan, omdat door verdamping veel water verloren gaat.
Trieste voorbeelden van bubbelfonteinen kwijnen veelal onbemind weg in voortuinen en nabij een
terras; meestal doordat er niet genoeg rekening is gehouden met de eigenschappen/kenmerken van
het element in de ontwerpfase. Kleine houders zien er soms ook kleinzielig uit of lijken geïsoleerd
achtergelaten in een zee van grind, doordat de afmetingen verkeerd zijn en ze er verloren en vreemd
eruitzien. Geschikte beplanting die dichtbij staat helpt over het algemeen. Dit als geheugensteun:
klein is niet altijd mooi, maar gedurfd is dat meestal wel.
Waterelementen op zonne-energie. Om het zuurstof gehalte op peil te houden in een vijver, is het

67
een milieuvriendelijke keuze om een zuurstofvoorziening systeem te gebruiken op zonne-energie.
Zo’n systeem heeft in het algemeen een paneel, dat van fotovoltaïsch materiaal is gemaakt en zonne-
energie omzet in elektriciteit zonder stroom uit het huis te gebruiken.
Tegenwoordig is er veel keuze uit systemen op zonne-energie. Terwijl sommige panelen dichtbij het
waterelement moeten staan, hebben andere systemen panelen die je op een zelf gekozen plek in de
tuin plaatst om gebruik te maken van het beschikbare zonlicht. Sommige systemen hebben een
ingebouwde batterij en werken ook in wisselvallig weer of ’s nachts, terwijl andere een tijdschakelaar
hebben die je programmeert, zodat ze werken op bepaalde tijden. Sommige zuurstofvoorzienings-
systemen op zonne-energie hebben luchtstenen die zuurstof in het water brengt, en daarmee het
vijverwater helder houdt.

Stilstaand water en reflectie

[Bladzijde 162] Stilstaand water is te gebruiken om licht de tuin in te brengen. Als je water op deze
manier gebruikt, moet het bad zodanig worden geplaatst, dat het beschikbare licht wordt
opgevangen en terug gekaatst naar het bedoelde deel van de tuin of het huis. Het waterniveau moet
dan goed worden gekozen: je moet het zo hoog mogelijk krijgen om het spiegelend oppervlak te
maximaliseren. In formele vijvers moet het waterniveau onder het niveau van de stenen of de
oeverranden blijven. Je kunt experimenteren met het spiegelend effect door kleine voorwerpen op
een handspiegel te plaatsen.

68
De meest opvallende eigenschap van stilstaand water is het vermogen om te spiegelen; het
verdubbeld daardoor de waarde van elk beeld, dat op het oppervlak valt. Dit is als een sterk effect in
een tuin te gebruiken. Het werkt soms verbindend in een ontwerp door de bodem, de verticale en
bovengrondse vlakken samen te brengen en het geeft vaak een gevoel van ruimte doordat het licht
in de tuin brengt. Als je stilstaand water wilt gebruiken om de omgeving van de tuin te
weerspiegelen, houd dan rekening met de hoek van de zon. Als je op het water kijkt, moet de zon bij
voorkeur achter je vandaan schijnen. Als het van voren schijnt verhindert de schittering
waarschijnlijk, dat je enige spiegeling ziet.
Om het beste uit het spiegelend effect van water te halen, doe je het water zo donker mogelijk
materiaal. De spiegelingen aan het oppervlak van een zwembad zijn meestal slecht tot niet bestaand
gedurende de dag, doordat de vloer en muren meestal een heldere kleur hebben en goed zichtbaar
zijn. Als je het bad zwart had geverfd, dan zouden de spiegelbeelden helder zijn; zelfs bij bewolkt
weer en de bak zou onzichtbaar zijn. Natuurlijk is dit hypothetisch, want een zwart zwembad is heel
onaantrekkelijk, behalve als het een natuurlijke zwemvijver is.
Om de donkerte of diepte van kleur van het water te verhogen, gebruik je breed gebladerde
groenblijvende bomen als achtergrond. Doordat de diepte van de vijver niet is in te schatten, geeft
het dit waterelement een mysterieus effect en het heeft ook een paar praktische voordelen. Het
maakt functionele onderdelen onzichtbaar, zoals een plantenbak of de ondersteuningen van
stapstenen en het maakt het voor de ontwerper mogelijk om een relatief ondiepe vijver te maken,
waardoor de aanlegkosten lager zijn. Als de zon niet direct op het wateroppervlak valt, lijkt de
weerspiegelde lucht vaak intenser blauw. Dit effect is als voordeel te gebruiken in kleine stadsparken,
waar de versterkte kleur en lichtreflectie van het wateroppervlak soms een sombere en saaie ruimte
soms vibrerend en interessant maakt.

Bewegend water
[Bladzijde 164] Bewegend water glinstert en flikkert in het licht. De manier waarop het licht danst op
het bewegende water, komt het beste tot uiting in de volle zon. Fonteinen bijvoorbeeld, zijn met
name effectief, wanneer ze op een zonnige plek worden geplaats met een schaduwrijke achtergrond;
het liefst met donkergroene planten.
Anders dan stilstaand water voegt bewegend water een verfrissend geluid toe als extra kwaliteit, die
vooral wordt gewaardeerd in warmere landen. Bijvoorbeeld een kleine hoeveelheid water die op de
stenen druppelt in een vijver klinkt soms delicaat en muzikaal. Een groot volume zoals een straal van
een krachtige fontein of naar beneden vallend over stenen in een diep gelegen vijver maakt een luid
sissend of gorgelend geluid, die vaak een soort spanning in de tuin brengen.
In een stedelijke situatie helpen deze geluiden vaak de overlast van buitengeluiden, met name van
verkeer en mensen te verminderen. Sommige mensen zijn gevoelig voor het geluid van water, stel
daarom vast, wat jouw klanten prettig vinden om naar te luisteren en wat ze afleidend en
oncomfortabel vinden.

Grijswater gebruiken
Een paar jaar terug werd het gebruik van “grijs” water (afvalwater van elk huishouden, zonder dat
van het toilet) genoemd als iets, dat het watergebruik en de rol van waterbedrijven zou veranderen.
Ondanks dat het een milieuvriendelijke optie is om je tuin te sproeien en zelfs bepaalde
waterelementen met water (bij) te vullen, is het niet echt aangeslagen; voornamelijk door de
instalatie-kosten en het steeds terugkerende onderhoud. Het blijft een goed idee en als je genoeg
ruimte hebt en graag milieuvriendelijk bezig bent, helpt een speciaal daarvoor geconstrueerd rietveld
met de hulp van bacteriën het vervuilde water te reinigen en schadelijke chemicaliën en andere
verontreinigers te verwijderen die anders geleidelijk aan gaan samenklonteren als het onbehandelde
grijze water in de tuin wordt gebruikt. Het rietveld kan een element op zichzelf vormen, formeel of

69
informeel. Zo’n bed bestaat uit een uitgegraven waterbestendige kuil van 60 – 75 cm. diep, gevuld
met losse steenlagen of grind en zand. De toplaag is meestal gewassen, fijn zand, waarin het riet
wordt geplant met een dichtheid van vier planten per vierkante meter Het rietveld moet minimaal
één vierkante meter bedekken per bewoner van het huis.
Er is een opvangsysteem nodig om het gefilterde water op te vangen en op te slaan. Het filtratie-
systeem instaleer je in een garage of tuinhuis en je hebt ruimte voor schoonwateropslag nodig.
Opslagtanks moeten niet minder dan 5 m. van het huis of ander eigendom worden geplaatst. De
meeste systemen gebruiken energie voor pompen en filters, en de installatie en bedrijfskosten zijn
soms duur. Op de lange termijn worden de kosten vaak wel terugverdiend.

Harde tuinmaterialen
[Bladzijde 165] Uw keuze voor harde tuinmaterialen voor de horizontale oppervlaktes horen de
tuinontwerp-stijl te onderbouwen. Het is dus handig om vertrouwd raken met producten die
beschikbaar zijn; met name in jouw regio. De structuur-materialen die gebruikt worden voor
tuinoppervlakten hebben verschillende karakteristieken in termen van verweer, uiterlijk, en kosten.
Allen hebben hun eigen voor- en nadelen. Sommige oppervlakte-materialen zijn “los”, zoals grind en
schors, sommige ‘vloeibaar’, zoals beton, en sommige ‘rigide’, zoals bestratingsstenen of bakstenen.
De keuze tussen een doordringbaar en ondoordringbaar oppervlakte wordt steeds belangrijker.
Informeer of er plaatselijke wettelijke regelgeving is over het gebruik van dit soort materialen.
In de keuze van het bodem-bedekkende materiaal zijn verschillende bestratingselementen goed te
combineren om een interessante variatie van kleur, textuur, en patronen te realiseren. Als je
verschillende materialen combineert, let er dan op dat ze correct in elkaar passen en dat de
gecreëerde patronen het ontwerp van de tuin als geheel aanvullen. Vanuit een praktisch standpunt,
kan het mixen van verschillende materialen helpen om de kosten te reduceren. Vanuit een esthetisch
oogpunt kan een combinatie van, bijvoorbeeld, baksteen en steen of hout, een overschot van beide
materialen verminderen.

Losse deklaag
Losse deklagen bestaan uit stortbare materialen: grind, kiezels, kleine stenen, schelpen, glasstukjes,
schors – die op hun plaats gehouden worden, maar niet op een vaste plek gefixeerd zijn. Ze zijn
bruikbaar voor elke soort tuin en verschaffen een interessante textuur. Tegelijk is het een onkruid
onderdrukkende basis, die geschikt is voor voetverkeer. Ze zijn verhoudingsgewijs goedkoop en
gemakkelijk om aan te leggen. Het onderhoud bestaat uit het sporadisch harken, onkruidverdelging,
en de toplaag af en toe aanvullen. Eén nadeel van losse deklaag-materialen is, dat ze de neiging
hebben om naar de omliggende omgeving te verplaatsen. Om dit te voorkomen moeten ze
zorgvuldig worden vastgezet, hetzij met randstenen, kasseien, stalen strips, of verduurzaamde
houten schotten op houten paaltjes. Deze zijn niet noodzakelijk, waar een grind of schorsgebied
grenst aan een hard oppervlak, zoals een stenen terras.
Tenzij heel goed verdicht, is een losse deklaag niet ideaal voor gebieden, waar tuinmeubilair moet
staan en waar buggy’s, rolstoelen, en kruiwagens komen. Voor oppervlaktes om op te lopen, kunnen
losse deklaagmaterialen gebruikt worden samen met planten.
Verschillende gerecyclede losse deklaag materialen zijn nu beschikbaar, van grind, gebroken graniet,
en glasstukjes tot rubber snippers van gerecyclede autobanden. Doordat dit een groeiende markt is,
met nieuwe technologie toestaat een breder scala aan materialen kosteneffectief te recyclen, is het
gemakkelijker geworden om een duurzame tuin te creëren met een lagere ecologische voetprint.
Gravel/grind. Gravel/grind komt in veel verschillende kleuren en texturen, afhankelijk van het
oorsprong-gesteente, dat wordt gebruikt om te verbrokkelen. Gravel/grind varieert in grootte van 20
mm (0.8 in.) grove stenen tot 3 mm (0.1 in.) fijne korrel. Soms wordt gravel/grind gewonnen uit

70
landbronnen, maar het meeste wordt van de zeebodem gebaggerd, hierdoor wordt de zeebodem
fundamenteel veranderd en heeft invloed op de al uitgeputte visstand. Erwten gravel wordt
gebaggerd uit zeeën en rivieren; en is meer afgerond in vorm dan gravel snippers, het geeft een
zachter oppervlak en is geschikter voor decoratieve plekken dan voor plekken met veel
weersinvloeden. Schelpen, hetzij vermalen of intact, zijn een aantrekkelijk en milieuvriendelijker
alternatief voor gravel, al zijn ze minder duurzaam en ongeschikt voor zwaar verkeer. Gebruik ze met
gevoelsmatig passen, vooral omdat ze ook vaak misplaatst overkomen op andere plekken dan
kuststreken.
Gravel/grind is een volledig permeabel als het op een verdichte ondergrond wordt gelegd die water-
doorlatend is. Onkruid groeit er wel doorheen. Om te voorkomen dat er diep wortelend onkruid
doorheen groeit en een geschikte basis is gelegd helpt het om permeabel landschapsfolie te leggen
om het gravel/grind op te storten. Dat vermindert de kans voor zaden om in het gravel/grind te
kiemen. Waar zwaarder gebruik wordt verwacht door fietsen, kinderwagens, of voortuigen, gebruik
je een cellulair kunststof gegoten honinggraat frame die het gravel/grind op zijn plaats houdt en op
gelijke diepte om verzakking te voorkomen. Probeer altijd met bestaande steenwerk te matchen,
zoals tuinmuren of de gevel van het huis, zodat er eenheid is met het gravel/grind.
Planten die op gravel/grind-plekken groeien zorgen voor een informele en natuurlijk gezaaide
uitstraling. Gravel/grind is ook te gebruiken als mulch voor plantenbedden.
Gravel/grind is geschikt voor:

- Wegen en paden,
- Terrassen (niet ideaal onder tuinmeubilair), zeker wanneer het gecombineerd wordt met
andere materialen (, bakstenen, steen of hout),
- Droge rivierbeddingen,
- Elke uitstraling (traditioneel en modern, stedelijk en landelijk, formeel en informeel).

Open bestrating. [Bladzijde 167] Open bestrating is gemaakt van een rastersysteem uit plastic of
beton. Het wordt gelegd op een voorbereide ondergrond. In de open bestratingsstenen leg je gras of
granulaat. De systemen zijn van origine ontworpen voor veel gebruikte plekken waar gras veel te
lijden heeft. Een voordeel is, dat het de verspreiding van granulaat tegengaat. Er zijn meerdere
verschillende systemen beschikbaar die een verschillende graad in porositeit en aanblik bieden, als
de vulling is gelegd. Let bij je keuze goed op de voor- en nadelen van elk systeem in verband met de
belastingcapaciteit.
Geschikt voor:

- Alleen voor service-paden en -wegen en parkeerplaatsen.

Zelfbindend grind. [Bladzijde 168] Zelfbindend grind is een mix van granulaat en een kleiachtig stof
in poedervorm, dat je na verspreiding verdicht met een trilplaat. Dit geeft een harde laag die
waterdoorlatend is. Terwijl het oppervlak hard is, is het niet solide en in warm weer is soms stoffig.
De kleuren die beschikbaar zijn, is meestal vaal-goudkleurig of zacht rood.
Geschikt voor:.

- Informele en goedkope publieke paden.

Hout en schors snippers. Snippers worden gemaakt van elk type versnipperd hout of schors en wordt
geleverd in een grove of fijne variant. De grove snippers zijn meer geschikt voor paden, terwijl
gecomposteerde schors of fijne snippers meer bruikbaar zijn als onkruidremmer rondom planten.
Het verbetert ook de textuur van de bodem, als het vergaat. Het helpt vocht vast te houden.
Voor paden zijn schorssnippers goedkoop ten opzichte van andere harde tuinmaterialen en snel en
gemakkelijk aan te leggen. Je moet ze wel regelmatig aanvullen; waarschijnlijk jaarlijks, omdat de

71
oude snippers vergaan. Om zo’n pad aan te leggen, verwijder je eerst al het onkruid. Daarna moeten
graszoden of modderige plekken worden uitgegraven en opgevuld worden met een zand om een
relatief gladde basis te vormen. De snippers worden tot een laag van 50-70 mm (2-2.5 in.) dik gelegd;
hetzij direct op de voorbereidde plek of op een vocht doorlatende folie, en wordt vervolgens op zijn
plek vastgezet/ingesloten. Schorssnippers worden vaak gebruikt voor kinderspeelplaatsen.

Grove houtsnippers zijn goed bruikbaar op informele plekken, maar ze ogen vaak onaantrekkelijk en
goedkoop in formele beplante borders.
Geschikt voor:.

- Paden in landelijke settingen,

- Kinderspeelplaatsen,
- Grote plekken met beplanting, waar onderhoud mogelijk een probleem is.

Vloeiende bestratingsmaterialen
[Bladzijde 169] Vloeiende bestratingsmaterialen zijn meestal vloeibaar, of pasta-achtig en verharden
tot een zeer solide, duurzame maar in het algemeen ondoordringbaar oppervlak. Wel is er poreus
beton en asfalt momenteel beschikbaar. Door hun vloeibaarheid zijn ze goed bruikbaar op plekken
van elke vorm. Om voor afvloeiing te zorgen en poelvorming te voorkomen, leg je een ‘in-situ’ beton
of asfalt oppervlak hellend aan, zodat alle overvloedige water wegloopt. Het water moet altijd van
het huis wegvloeien, behalve als er een afwateringsgeul is geïnstalleerd is om de muur te
beschermen.

In-situ beton. In-situ beton bestaat uit een mix van cement, scherp zand en stenen (samen ballast
genoemd) en water. Wanneer het water is toegevoegd, vormt het mengsel een vloeibare pasta, die
later uithardt. Betonmengsels worden meestal in zakken verkocht; direct geschikt om met water te
mengen, hetzij met de hand of met een mengmachine (betonmolen). In-situ beton wordt veel in
tuinen gebruikt als fundament voor muren, schuren en andere tuin structureren, maar het is ook als
oppervlak te gebruiken. Het is een ondergewaardeerd materiaal, met verschillende echte voordelen:
het is relatief goedkoop om te installeren; het vraagt weinig onderhoud en als het juist wordt
toegepast, biedt het veel variatie in mogelijkheden.

Cement is te kleuren door speciale kleurpoeders of verschillende zandsoorten aan de mix toe te
voegen. Verschillende vormen zijn in het beton te drukken of te persen, als het nog nat is. Door het
oppervlak te borstelen zijn interessante textuureffecten te maken, bijvoorbeeld door het te
borstelen met water en een stijve bezem net voordat het hard wordt. Door kleine stenen van
verschillende maten met het beton in te leggen creëer je aantrekkelijke mozaïek patroon te maken.
Zet daarvoor de stenen ongeveer twee-derde van hun eigen formaat uit elkaar, laat ze rusten totdat
het beton bijna is uitgehard, borstel daarna het overtollige beton weg met een bezem.
De meeste problemen met in-situ beton ontstaan door het mengsel en de installatie. Als je een
textuur of oppervlak met afdrukken wilt hebben, is het handig om eerst te experimenteren. Doe dat
ook als je een kleurstof aan het mengsel wilt toevoegen. De uiteindelijke kleur is bijna altijd een
beetje anders, wanneer het beton is opgedroogd en gaat soms in de tijd wat vervagen. Als
onderhoud benodigd is onder grote beton-oppervlakken, is uitgraven en vervangen vaak kostbaar.
Op plekken waar je dit verwacht, is bestraten met in elkaar passende blokbetonstenen een meer
praktische oplossing voor de lange termijn, omdat ze zijn weg te nemen en terug te leggen.
Voor stukken beton groter dan 5 m. in elke richting, moeten uitzettingsvoegen in het ontwerp
worden opgenomen om te voorkomen, dat het beton gaat scheuren, als het uithardt. Zulke voegen,
maak je aantrekkelijk door hiervoor materialen te gebruiken als: bakstenen, kasseien, of hogedruk-
vezelplaat. De uitzettingsvoegen laten ook water door en vormen tegelijk een integraal onderdeel

72
van het bestratingsontwerp. Ze moeten zorgvuldig geplaatst worden in overeenstemming met de
rest van de tuin.
Geschikt voor:

- Paden of wegen (onderhevig aan bestrating regelementen),

- Terrassen, met name in combinatie met natuurlijke materialen.

Asfalt. [Bladzijde 171] Asfalt wordt voorverpakt verkocht voor directe toepassing op een stevige
ondergrond, zoals beton of gravel/grind. Meestal zwart is het tevens beschikbaar in rood en groen. Je
geeft een textuur door steensnippers op het oppervlak te strooien en die in te walsen. Het is stevig
bij koelere temperaturen en heeft de neiging om zachter te worden als de temperatuur stijgt. Om
een goed kwaliteit van het oppervlak te behouden laat je het om de twee á drie jaar sealen om
scheuren te voorkomen.
Geschikt voor:

- Alleen onderhouds-paden en -wegen.

Hars gebonden granulaat. Hars gebonden granulaten zijn in toenemende mate populair geworden,
omdat het materiaal gemakkelijk is aan te leggen en duurzaam is. Het is beschikbaar in veel kleuren
en lijkt op conventioneel grind. Het heeft de uitstraling van een losse deklaag, maar het is redelijk
solide en beweegt niet. Er zijn twee methoden om deze deklaag aan te leggen. Hars gebonden
betekent dat je hars moet toevoegen aan een monolithisch materiaal: asfalt, beton, enzovoort.
Daarna wordt het granulaat verspreid over de oppervlakte en afgedicht met een laatste laag hars.
Hars gebonden granulaat wordt gemaakt door grind met een hars te mixen, en daarna wordt het
mengsel op de ondergrond geplamuurd. Wanneer het is uitgehard, bind het grind samen. Als het
correct is aangelegd, sijpelt water er doorheen. Laat een gekwalificeerde aannemer dit werk
uitvoeren.
Geschikt voor . . .

- Opritten, terrassen en formele paden.

Kleinschalige losse bestratingsmaterialen

Kleinschalige losse bestratingsmaterialen, zoals baksteen, straatstenen, kasseien, en keistenen, zijn
beschikbaar in een grote range aan stijlen, afwerkingen, en formaten. Vanwege hun kleine afmeting,
zijn ze in verschillende aantrekkelijke en in elkaar grijpende patronen te leggen om het algehele
tuinontwerp aan te vullen. Door hun kleine maateenheid maakt het een arbeidsintensieve klus om ze
te leggen. Als ze alleen worden gebruikt maakt het ze hierdoor geschikter voor paden dan voor
terrassen. Voor een terras, kan een grote oppervlakte van bakstenen of kasseien koud en zakelijk
lijken. Het is veel beter om deze kleine materialen te combineren met andere materialen, zoals grote
tegels, hout, of plekken met grind/gravel, gazon, of laag groeiende planten. Al het kleine
bestratingsmateriaal leg je aan op een verdichte zandbasis om water door de voegen te laten
doorsijpelen naar de ondergrond. Op deze manier aangelegd, zijn ze geschikt om te gebruiken
rondom voorgestelde of bestaande bomen.
Bakstenen en straatstenen. Bakstenen en straatstenen zijn klein, veelal rechthoekig van vorm, en
gemaakt van zowel klei als beton. Over het algemeen, worden bakstenen gebruikt voor muren en
straatstenen voor bestrating, maar sommige bakstenen worden ook wel voor bestrating gebruikt,
rekening houdend met dat ze vorstbestendig zijn in koude klimaten. Kies een stijl en kleur van de
baksteen die past bij het huis en de omgeving. Gevelstenen zijn beschikbaar in een variëteit aan
kleuren, maar je moet controleren, wat de vorsttoleranties zijn, voordat je ze gebruikt voor paden.

73
Verblendstenen of strengpersstenen zijn zeer duurzaam en komen voor in een beperkt kleurenpallet
van rood en donkerblauw. Ze zijn het meest geschikt voor randen, omdat het gladde oppervlak ze vrij
glibberig maakt, als ze nat zijn. Ze zijn meestal dan gewone bakstenen.
Straatstenen, soms ook vloersteen genoemd, zijn dunner dan bakstenen, duurzamer, en
vorstresistent; zoals de naam suggereert, zijn ze ideaal voor bestrating. Straatstenen van klei komen
meestal voor in roodtinten; betonstraatstenen in beige, grijs en blauwgrijs tinten.
Steenbestrating wordt meestal gebruikt voor opritten vanwege zijn belastingcapaciteit en lage
kosten. De stenen zijn nu beschikbaar in een veel kleuren en formaten, en wanneer ze gelegd zijn
worden ze gevuld met voegzand, waardoor water weg kan lopen. Het totaal beeld oogt wat
onnatuurlijk; gebruik ze dus zorgvuldig.
Als je bakstenen gebruikt voor paden, houd er dan rekening mee, dat de verschillende
straatsteenpatronen invloed kunnen hebben op, hoe het pad wordt gebruikt. Een pad dat is gelegd in
een halfsteensverband in de lengte, moedigt mensen aan sneller te gaan lopen, terwijl
halfsteensverband dat in de breedte is gelegd het tempo verlaagd. Als je kiest voor een
visgraatpatroon in paden, leg het dan in de lengte onder een 45˚ hoek omdat het een dynamischer
effect geeft en het oog stuurt. Een lijn van liggende stenen gebruik je meestal voor de buitenranden
van de patronen om de stenen op hun plaatst te houden.
Geschikt voor:

- Paden, terrassen en opritten;

- Geeft een visuele link tussen het huis en andere steenstructuren;
- Gazon randen en grindplekken;
- Afwatering.

Graniet of andere stenen kasseien. [Bladzijde 174] Kasseien zijn kleine blokken, variërend in
formaat van 100x100 mm (4x4 in.) tot 250x100 mm (10x4 in) en uitgesneden in verschillende diktes,
uit graniet of ander hard gesteente met ruwe, ongelijke oppervlakken. Sommige aantrekkelijke
betonnen kasseien een vlakke maar getextureerd oppervlak hebben en een gladder oppervlak
bieden, dat geschikt is om op te lopen; granieten kasseien worden vaak glibberig, wanneer ze nat zijn
en daardoor oncomfortabel om op te lopen. Vermijd ze bij voorkeur op plekken, waar meubilair
geplaatst wordt of waar ze vaak door kinderen of ouderen komen. Als ze op gepaste wijze worden
toegepast, hebben ze vaak een aantrekkelijk en natuurlijk effect.
Geschikt voor:

• Paden en opritten;
• Decoratie, gecombineerd met andere materialen;
• Rechthoekige en ronde vormen;
• Graskanten en plekken met grind.

Keistenen. [Bladzijde 175] Keistenen zijn in de natuur door water geslepen kiezelstenen die
beschikbaar zijn in verschillende formaten, van kleine kiezelstenen van ongeveer 90 mm (3.5 in.) tot
grote keistenen van ruwweg 250mm (10 in.) in doorsnede. Ze zijn in cement in te leggen, losliggend
of dicht op elkaar; afhankelijk van het gewenste effect. Ze zijn enorm slijtvast, maar oncomfortabel
om op te lopen of overheen te rijden in tegenstelling tot granieten kasseien. Dat maakt ze geschikt
om voetgangers te weren.
Geschikt voor:

• Opvulling voor sierlijke plekken en andere vreemde vormen (e.g. rondom de basis van een urn);
• Plekken waar wandelen wordt ontmoedigd.

74
Grootschalig los bestratingsmaterialen
Grote bestratingsmaterialen zijn stenen bestratingsplaten en voorgevormde betonnen platen. Beide
zijn slijtvast, gemakkelijk te leggen, en beschikbaar in een grote variëteit aan kleuren en oppervlakte
afwerkingen. Over het algemeen is een glad oppervlak geschikt voor plekken waar meubilair staat, en
een ruwer, meer antislip oppervlak is geschikt voor treden of plekken rondom een zwembad. Veel
natuurstenen worden glad, wanneer ze vochtig zijn en dus minder geschikt om plekken te bestraten,
waar kinderen of ouderen komen.
Natuursteen, zelfs tweedehands, is zwaar en kostbaar in aanschaf en om te plaatsen. Probeer een
lokale bron te vinden om transportkosten te vermijden. Voorkom te veel snijden, omdat dit de
aanlegkosten verhoogd. Gebruikte stenen zijn eenvoudig verkrijgbaar; controleer altijd de kwaliteit
en het uiterlijk nog voor de aankoop.
Grote platen kunnen in veel patronen worden gelegd om het algehele tuinontwerp aan te vullen.
Wanneer een natuursteen wordt gebruikt, vermindert een willekeurig rechthoekig of soortgelijk
patroon hoe vaak er stenen gesneden moeten worden. Voor een informele uitstraling, laat je de
voegen open voor beplanting.
Af en toe vind je in een oude of achterstallige tuin bestratingsplaten, soms zelfs net onder het
bestaande pad of gazon. Probeer deze in zijn geheel te hergebruiken, want in kleinere stukken
breken bederft hun effect. Gekke bestrating, een mix van bestrating dat in willekeurige stukken is
opgebroken in verschillende formaten, beleeft momenteel een soort opleving. Dit moet worden
vermeden, omdat het onprofessioneel en onafgewerkt oogt en is notoir moeilijk om effectief te
leggen.
Geschikt voor:

• Terrassen, paden en opritten, hetzij alleenstaand of gecombineerd met andere materialen;

• Een informeel of formeel uiterlijk, met planten die door de voegen heen groeien;
• Geschikt als stapstenen over waterelementen heen of door grind/gravel, steen of gazon.

Natuursteen-platen. [Bladzijde 177] Steenplaten is waarschijnlijk het mooiste bestratingsmateriaal

en komt in een grote variëteit aan kleuren voor. Alle stenen nemen de kleur aan van de geologische
formatie van de plaats. Deze varieert enorm tussen verschillende gebieden van een land. Het meeste
is zwaar om te transporteren, op te tillen en te plaatsen. Er is geïmporteerd gesteente die relatief
goedkoop is en in aantrekkelijke kleuren en texturen verkrijgbaar. Niet al het geïmporteerde steen is
zo goedkoop als het lijkt. Stenen uit warme klimaten gaan vaak makkelijk scheuren in koudere
klimaten.
Als steen eenmaal gesneden is, gaat die meestal oxideren, waardoor de kleur verandert. In sommige
stenen is deze verandering subtiel; in andere is de verandering soms dramatischer. Bijvoorbeeld, als
zwart lijmsteen blootgesteld wordt aan de elementen, verandert het soms van het gewenste
dramatische zwart in een aantrekkelijk grijs. Dat is dan voor je klant teleurstellend. Een afsluit
laag/conserverende laag helpt de kleur te behouden van de platen. Zorg ervoor dat dit professionals
gebeurt en onderzoek wat het beste product hiervoor is.
Net zoals elk ander materiaal moet je ervoor zorgen dat het gesteente, dat je gebruikt geschikt is
voor zijn doel. Controleer met de leveranciers, dat het vorstresistent is en over geschikte belastings-
capaciteiten beschikt.

Gegoten steen (gereconstrueerd steen) en imitatie bestrating. [Bladzijde 178]

In toenemende mate zijn er genoeg overtuigende opties die een natuursteen effect geven;
onderzoek geschikte producten als het budget beperkt is. Als je over imitatie bestrating beslist, is het
belangrijk op het volgende te letten:

75
 • Gaat de kleur direct door het materiaal heen of is het toegepast op het oppervlak? Als het
oppervlakkig is, gaat de kleur in de tijd vaak snel vervagen door blootstelling, waardoor
geleidelijk het pure grijze beton eronder zichtbaar wordt.
• Hoe ziet het materiaal eruit nadat het een aantal jaren ligt? Sommige typen verbeteren met de
tijd; mogelijk zwakt de kleur af of groeit er mos overheen. Anderen zijn vatbaar voor
versplintering en scheuren en ogen soms ruw.
• Hoe ziet het materiaal er uit als het nat is?
• Voor bestratingsplaten is er een breed scala aan formaten beschikbaar? Een geschikt formaat
kiezen vermindert de werkkosten vaak aanzienlijk. Als de platen er natuurlijk uitzien, misschien
in een willekeurig patroon gelegd, geldt meestal: des te meer formaten er zijn, des te
gemakkelijker het is om een overtuigend effect te bereiken.
• Hoe gemakkelijk is het om te snijden?

Houten terras
Een houten terras biedt een aantrekkelijk, hard oppervlak en kan een alternatief zijn voor stenen of
bakstenen als terrasmateriaal. Het is een goedkope oplossing voor overbrugging van een hoogte
verschil in een tuin bieden. Het is goed aanpasbaar en gemakkelijk te zagen, hetzij om op een
bepaalde plek te passen of om panelen van te maken. Het is geschikt voor zowel natuurlijke als
stedelijke ontwerpen, ziet er goed uit in combinatie met water en is ecologisch verantwoord als het
lokaal is gewonnen.
In Europa en andere gematigde landen, maakt het vochtige klimaat het hout wat glibberig. Dit
ondervang je door het oppervlak met gaas te bedekken; dat bederft wel het uiterlijk. Een reeks aan
antislip profiel terrasplanken zijn beschikbaar. Ze zijn voornamelijk bruikbaar voor taluds en
traptreden, maar het is geen complete oplossing. Het namelijk mogelijk dat algen in de profielen
gaan groeien, waardoor het probleem verergert in plaats van dat het is opgelost. Als ontwerper moet
je de praktische en veiligheids-aspecten afwegen tegen het esthetische effect. Vermijd in koelere en
vochtigere klimaten om een houten terras onder een overhangende boom te plaatsen.
Het hout dat beschikbaar is voor buitengebruik wordt gezaagd uit een grote variëteit aan bomen,
hetzij hardhout of naaldhout. Hardhout is afgeleid van breedbladige bomen, zoals beuken-, teak- en
eikenbomen; het is kostbaarder dan naaldhout maar hoeft niet behandeld te worden tegen houtrot,
omdat het een natuurlijke bescherming hiertegen heeft. Naaldhout komt van coniferen/naaldbomen
zoals Den en Lariks. Met uitzondering van de reuzenlevensboom (Thuja plicata), welke toleranter is
voor vocht en mooi verweerd, moeten al het naaldhout behandeld zijn met een conserverings-
middel, bijvoorbeeld met Tanalith of onder hogedruk geïmpregneerd, om het hout tegen rot en
insecten te beschermen.

Sinds enige jaren maakt men zich druk over naaldhout dat is behandeld met Tanalith, voornamelijk
vanwege het arceengehalte, welke verboden is sinds 2006. Het risico blijkt minimaal te zijn als oud
getanaliseerd naaldhout is gebeitst of geverfd. Als hardhoutsoorten onbehandeld blijft, verweert het
en krijgt het een prettige zilvergrijze kleur. Wordt dit niet gewenst ongewenst, laat het dan oliën of
beitsen, maar vermijd vernis.
Geschikt voor:

• Balkons en terrassen, voornamelijk in warme, zonnige gebieden;

• Een natuurlijk, eigentijds, of uniform uiterlijk, vooral als het wordt gecombineerd met
elementen zoals een terras, pergola, en zithoekjes.

76
Gras en gazons
[Bladzijde 181] Gazons zijn wellicht geen harde tuinmaterialen, maar het zijn horizontale
oppervlakken en worden vaak op dezelfde manier gepland en ontworpen als een plek met een hard
oppervlak. Gras is een veelzijdig element en vormt veelal de grootste leegte in een tuinontwerp. Het
geeft onder andere een uitzicht extra aandacht; het leidt je blik weg van iets, dat beter verborgen
blijft; Het verruimt een natuurlijk ontwerp, bijvoorbeeld wanneer op traptreden wordt aangeplant.
De vele verschillende kwaliteiten van een gazon zijn geschikt voor verschillende doeleinden. Typisch
voor elegante Engelse tuinen zijn de onberispelijke fluweelachtige gazons. Ze zijn voornamelijk
decoratief, aangelegd in nadrukkelijke vormen afgestemd op het algehele tuinontwerp of om dienst
te doen als achtergrond, waartegen de planten het best tot uiting komen. Ze hebben een fijne
textuur. Ze hebben allemaal vocht nodig om groen te blijven. Graswortels groeien oppervlakkig en
gaan zelden dieper dan een paar centimeter in de grond, hierdoor zijn ze gevoelig voor uitdroging
tijdens een droogte. Golfbanen waar de ‘fairways’ groen moeten blijven, gebruiken veel water. In
een huiselijke situatie kunnen bij droogte beperking of sproeiverbod het gewenste weelderige effect
ruïneren. Gelukkig blijven graswortels lang levensvatbaar en zelfs een zeer uitgedroogd gazon
herstelt vaak nog met een goede stortbui.
Als traditie wordt gras gebruikt voor een algemeen gebruiks- of speelveld, zijn imperfecties
acceptabel en onvermijdelijk. Grover gras verdraagt meer slijtage en er zijn mengsels geschikt voor
veel verschillende behoeften. De betere mengsels vermijden roggegras; het vormt pollen in plaats
van breed uit te breien en de bloemknoppen zijn bestand tegen maaien. Zaadmengsels zijn ook
beschikbaar voor plekken met lichte schaduw. Als het wordt gebruikt in combinatie met een andere
mix, let er dan op, dat ze de twee dezelfde tint groen hebben.
Als je besluit om een gazon in de tuin op te nemen, geeft dat mogelijk een verbindende basis voor de
rand-beplanting. De vorm moet simpel blijven en niet worden doorbroken door eilandbeddingen, die
alleen maar het maaien lastig maken. Wanneer je het gazon plant, bedenk dan met wat voor type
maaier het gras wordt gemaaid: heeft het een elektriciteitskabel nodig of hoeveel ruimte is er nodig
voor de draaicirkel aan het einde van elke strip? Idealiter, moet het gazon veelvouden van de
breedte van de maaimachine zijn om een onnodige maaironde te voorkomen. Vermijd het gebruik
van kleine of raar gevormde stukken gras, omdat deze tijdrovend en lastig te maaien zijn.
Hoewel het over het algemeen goedkoop is om aan te leggen in tegenstelling tot andere horizontale
oppervlakken, hebben gazons vaak veel aandacht nodig in termen van onderhoud, die de kosten
soms verhogen. Om een gazon in goede conditie te houden heeft het een traditioneel verzorgings-
programmanodig, dat bestaat uit regelmatig maaien en herfst en lentebemesting, beluchting om de
afvoer te verbeteren, en verticuteren om vervilting te verwijderen samen met dood gras, mos en
onkruid. Sommige franchise bedrijven bieden een goede regelmatige gazon behandeling aan en
verstrekken meststoffen en voeding voor een concurrerende prijs, waardoor de eigenaar verlost
wordt van de gazonzorg.
Als je een gazon in je ontwerp opneemt, moeten bepaalde praktische zaken overwogen worden
tijdens de concept fase of als het ontwerpplan wordt voorbereid. Vermijd dat het gazon wordt
aangelegd tot aan de borders of verhoogde plantenbedden, hierdoor wordt maaien onmogelijk. In
zulke situaties moet een maaistrip van hard tuinmateriaal worden opgenomen om aangrenzende
verticale elementen niet te raken en voldoende ruimte te bieden om de maaimachine zijn werk te
laten doen.

Een maaistrip moet even hoog of tot 2.5 cm (1 in.) onder het niveau van het gazon liggen. Bedenk
hoe vaak het gazon mogelijk wordt doorkruist om te maaien, en zet wellicht bestratingsstenen in om
modderpoelen en kale dichtgedrukte plekken te voorkomen.
Terwijl de meeste mensen denken aan grasgebieden als gazon, zijn andere opties die niet regelmatig

77
gemaaid hoeven worden populairder. Weidebeplanting: langer gras, met de toevoeging van bollen
en weidebloemen; vraagt minder onderhoud. Een gemaaid pad, hetzij recht of gebogen, door het
ruwe gras vormt een aantrekkelijk element en is gemakkelijker en sneller om te maaien als de
breedte hetzelfde is als het snijblad van de maaier. Terwijl grote stukken gazon niet gemaaid hoeven
worden, geeft een strakke strip langs de zijden van een oprit vaak al een nette uitstraling.
Gebruik en voordelen van gemaaid gras:

• Een zacht oppervlak om op te lopen en te spelen;

• Een duurzaam, tastbaar oppervlak dat waterafvoer reduceert, van wat anders een harde plek
was geweest;
• Een contrast-element voor bloemborders, bestrate plekken en water;
• Verkoelt de omringende lucht in de zomer;
• Trekt vogels en insectenleven aan;
• Is geschikt voor gebogen gebieden.

Gebruik en voordelen van ruw gras:

• Een laag onderhouds-alternatief om gras te maaien;

• Een connectie met het omliggende platteland;
• Een natuurlijk habitat voor dieren;
• Geschikt voor weelderige gebieden van de tuin.

Afvoer en water
[Bladzijde 184] Als er een afvoerprobleem in de tuin aanwezig is, dan moet positieve actie worden
ondernomen. Op grote terreinen, zijn afvoerproblemen niet altijd direct zichtbaar; zo komen soms
pas aan het licht komt als de aanleg start. Als het terrein drassig is, moet een afwateringssysteem
geïnstalleerd worden. Wanneer het huis gebouwd werd of tijdens de daaropvolgende egalisatie, kan
de bodem zijn aangedrukt door zware machines. Soms is het simpelweg een kwestie van de bodem
beluchten of het is misschien een serieuzer probleem, dat de ondergrond over de zelf-afwaterende
grond is gegooid en afgedekt met een dunne laag bovengrond. De verdichte bodem kan losgestoken
worden met een vork en verbeterd worden met fijne korrels, om het te helpen openbreken.
Een hoge waterstand veroorzaakt soms ook problemen, zeker als je verzonken elementen hebt
gepland; dan moet het ontwerp wellicht worden aangepast om functioneel te zijn. Als dit het geval is,
controleer dan het gebied, dat je hebt aangepast om er zeker van te zijn, dat de veranderingen geen
invloed hebben op de aangrenzende elementen.
Jouw aannemer moet in staat zijn jou te adviseren over welk afwateringssysteem het beste werkt.
Dat moet zo snel mogelijk worden geïnstalleerd, zodra het grondwerk wordt voorbereid, terwijl
machines en toegang beschikbaar zijn.

Verticale en overkappende elementen

Zonder verticale en overkappende elementen in onze tuin is onze buitenruimte blootgesteld aan de
elementen en wordt gedomineerd door de omgeving dat erachter ligt; niet alleen bijgebouwen maar
alles van ingangen, poorten, en hekwerken tot priëlen, daktuinen en watermuren. Deze
multifunctionele elementen geven een tuin beschutting en privacy en hun bezoekers een plek om te
zitten en te ontspannen; ze definiëren de ruimte, maar hebben ook een subtiele rol.

78
Begrenzingen
Er zijn veel manieren om een terrein af te bakenen. Muren, hekken en hagen hebben praktisch
gezien dezelfde functie. Een begrenzing is multifunctioneel; het is te gebruiken als: achtergrond,
ondergrond voor het ontwerp of beplanting, ondersteuning van andere tuin-elementen zoals
levende muren. Weeg elke begrenzing af tegen de context van de rest van het ontwerp, vooral in
kleinere tuinen, waar het vaak een sterke invloed heeft op het totaal-effect.

Als er al een bestaande begrenzing is, integreer deze dan in jouw voorgestelde ontwerp. Verwijs
terug naar de terreintaxatie en kijk zorgvuldig rond de omtrek van de tuin om het volgende te
beoordelen:

• Bied de begrenzing privacy waar nodig?

• Zijn de materialen die gebruikt zijn voor de begrenzing aantrekkelijk en in voldoende goede
staat om te behouden?
• Welke onderdelen van de begrenzing, wil je tonen of afschermen; misschien om bepaalde
uitzichten te omlijsten of af te schermen.

Over het algemeen zijn begrenzingen van een tuin van tevoren al geplaatst en moeten worden
onderhouden; hetzij voor wettelijke regels, om dieren buiten te houden, of om loslopende kinderen
binnen te houden. De materialen die zijn gebruik en de algehele vorm moeten bij het aangrenzende
huis en de omgeving passen. De keuze aan materialen is wonderlijk divers: van een simpel traliehek
tot geweven panelen van cortenstaal, steenkorven gevuld met slakkenglas, levende muren, hars,
gegoten glas, boomstammen, en alle soorten steen of baksteen. Met begrenzingen creëer je een
effect dat of traditioneel is of zeer eigentijds. Er zijn vele opties; ga niet direct voor een standaard
oplossing.
Begrenzingen hoeven niet noodzakelijk gezien te worden. Je mag ze camoufleren met planten of ze
verzinken zoals de 18de-eeuwse ‘ha-ha’, om een ononderbroken uitzicht te bieden. Net zoals elk
ander facet van een tuin, moeten de begrenzingen ontworpen worden met een doel, passend in het
terrein en binnen het budget.

Het heeft geen zin om een dure begrenzing af te verstoppen achter een dichtbegroeide buxusstruik.
Evenzo is een goedkoop hekwerk geen ideale keuze, als de beplanting vooraan laag is of niet
bestaand als de vaste planten dood zijn gegaan of bladverliezende heesters hun blad in de winter
hebben laten vallen, waardoor het hekwerk zichtbaar wordt.
In een tuin met vreemde vormen, kan een valse begrenzing worden geconstrueerd als een soort
scheiding om de werkelijke begrenzing erachter te verbergen en tegelijk orde en sterke focuspunten
in de ruimte te creëren. De valse begrenzing helpt om de vormen en patronen van het concept te
versterken. Volg geen vreemd gevormde grenslijnen die geen verband hebben het huis of zijn
oriëntatie; dit resulteert meestal in een tuin die substantiële structuur mist en de aandacht trekt naar
de nutteloze omheining. De afmetingen van een raar gevormd terrein zijn te verbeteren door de
werkelijke begrenzing te verbergen en schijnbare begrenzing te maken binnenin de ruimte.
[Ik vind dit onderwerp erg eenzijdig gericht op hekwerken e.d. Bij voortuinen is dit lang niet altijd aan
de orde. Een aanvulling hierop lijkt mij op zijn plaats.]

Bestaande huismuren
[Bladzijde 187] De muren van een huis, of de huizen aangrenzend aan een tuin, zijn meestal
dominante verticale elementen binnenin een terrein, met name als er geen bomen zijn. Als de muren
aantrekkelijk zijn mogen ze zichtbaar blijven en hetzelfde type materiaal is in andere delen van de
tuin te gebruiken om het huis met de tuin te helpen verbinden. Voor grotere stukken muur en

79
onaantrekkelijke constructies zijn klimplanten of gesnoeide muurheesters voordelig voor nestelende
vogels en andere dieren. De klimplanten moeten de stijl van de tuin weergeven en snoei je om een
natuurlijk effect te creëren of om sterke geometrische vormen te maken die met de tuin-inrichting
overeenkomen. Een comfortabele zithoek in een prieel tegen een aangrenzende muur geplaatst,
biedt een plek om te relaxen en van het uitzicht over de te genieten. Elk hard inrichtings-element dat
in verband staat met de architectuur van de muur, moet qua materialen passen bij de constructie.
In sommige stedelijke tuinen met name kleine tuinen voelen hoge huismuren vaak benauwend aan.
Bijvoorbeeld als het terrein is begrensd door één of meer zijden van de muren van de aangrenzende
huizen, of kantoorgebouwen; meestal bestaand uit grote oppervlakken van één materiaal, zoals
baksteen. Een manier om dit te doorbreken of de aandacht af te leiden van een lege strook muur is
door een dummy raam of deur te plaatsen. Als je deze ‘Trompe-l'oeil’ truck gebruikt, is de illusie te
versterken door andere tuin elementen er zorgvuldig omheen te plaatsen, zoals een pad dat naar de
deur toe leidt. Omdat de muur waarschijnlijk eigendom van de buren is, moet je eerst toestemming
vragen, voordat je te werk gaat. Om problemen te vermijden, moeten alle toestemmingen schriftelijk
worden vastgelegd.

Muren, hekken, en roosterhek

Als je het grondoppervlak een plaats hebt getekend in jouw lay-out schets, is het tijd om het
driedimensionale aspect van de tuin te bestuderen om je te proberen voor te stellen, hoe het er
mogelijk uitziet met muren, hekken en roosterhekken. Dit is heel gemakkelijk te doen met een CAD-
programma, zoals SketchUp; computer ondersteunende ontwerppakketten excelleren hierin, en
stellen je in staat door jouw ontwerp heen te lopen en te experimenteren met schaal en proportie.

Muren
Muren zijn de meest permanente omheiningen die gebruikt worden voor tuinen en vanwege de
kosten, het vakmanschap en de bescherming die ze bieden, worden ze veelal als het meest
waardevol gezien. Tuinmuren zijn te verdelen in twee typen: vrijstaand en als damwand. Vrijstaande
muren worden zowel gebruikt als omheining en voor interne opdeling; ze reduceren de effecten van
lawaai en wind en blokkeren uitzichten. Damwanden worden gebruikt om grond tegen te houden of
vast te houden, hetzij omdat er een hoogteverschil is of om verhoogde bedden te maken. Als je
tuinmuren kiest, zorg dan dat deze overeenkomt met of een weergave is van een bestaande muur of
muren qua kleur, textuur en stijl. Afgezien van het feit dat het een oppervlak biedt voor planten om
tegenaan te groeien, hebben bakstenen muren de neiging warmte vast te houden en creëren
hierdoor soms een warm en afgeschermd microklimaat. Als zodanig worden ze gebruikt in
getemperde klimaten om tere planten en nestelende vogels te beschermen.

De hoogte van een muur beïnvloedt de hoeveelheid beschutting die hij geeft. Zie het volgende als
algemene richtlijnen:

• Muren hoger dan ooghoogte, gebruikt om een complete visuele en fysieke barrière te vormen,
zoals omheiningsmuren, moeten worden gebouwd tot een hoogte van 1.8 m.
• Muren die een ruimte of andere plek binnen de tuin moeten omsluiten, maak je 1.2 m. hoog.
• Muren die een barrière vormen tussen de ene ruimte en de ander, soms ook als extra zitplek te
gebruiken of als basis voor leuningen, moeten 500 mm. hoog zijn.
• Damwanden om hoogteverschillen te creëren en grond tegen te houden variëren in hoogte.
Vraag een bouwkundig ingenieur voor advies over de constructie van muren boven de 1 m.
hoog.

Om het gewicht van de muur goed te ondersteunen, bouw je zowel vrijstaande als damwanden
alleen op een sterke fundatie; damwanden ondervinden als extra een zijdelingse druk die wordt

80
uitgeoefend door de tegengehouden grond. De bovenste rij van het metselwerk van een muur, of
muurkop, maak je ofwel van hetzelfde materiaal als de rest van de muur of een opvallende deksteen.
Hiervan bestaan veel verschillende typen, van effen tot gedecoreerd; inclusief een tweezijdig schuine
deksteen met een top in het midden; ze vervullen hetzelfde doel als van een “lip” of overhang: het
helpt regenwater af te voeren zonder de muur te beschadigen. Een goed gekozen dekstenen-rij
maakt vaak een wezenlijk verschil voor de afwerking van een muur.
Er zijn twee typen damwanden: flexibel; meestal een stapelmuur of steenkorfconstructie, waarin
eventueel beplanting is opgenomen èn vaste, waar een solide damwand nodig is. Welke type ook,
een goed waterafvoer is een belangrijke factor voor het succes en de stabiliteit van de damwand.
Afwateringsgaten zijn in de structuur op te nemen, als de muur wordt gebouwd, maar dit is niet
wenselijk als het afgevoerde water de muurafwerking bevlekt. Een goot aan de basis van de muur
werkt om overtallig water af te voeren naar een put.
Om bij de rest van de tuin te passen, kunnen muren op verschillende manieren ontworpen worden:
recht of gebogen, getrapt of schuin, ruw of glad, dicht of open. Een steunbeer muur geeft een
interessante dynamiek en trekt het oog terug de tuin in terwijl het eveneens een gevoel van ritme
introduceert; hagen die in steunbeer vormen gesnoeid zijn, hebben hetzelfde effect.

Een glad aangezicht van een grensmuur benadrukt de lengte en minimaliseert de breedte van de
ingesloten grond, terwijl een ruw aangezicht, wellicht met lichte in- en uitspringingen, het
tegenovergestelde effect heeft.
Een opengewerkte muur-constructie zoals een geperforeerde betonblok muur, staat uitzichten naar
delen van de tuin en de omgeving toe, terwijl een dichte muur een complete visuele barrière is. Niet
alleen is een geperforeerde betonblok muur vaak aantrekkelijk, het opent ook nieuwe blikpunten. Ze
reduceren de windweerstand en minimaliseren de kans op vorstzakvorming. Muren worden meestal
gemaakt van bakstenen, alhoewel stenen, vuurstenen of zelfs betonblokkenmuren toepasselijk zijn in
bepaalde settingen. Deze materialen gebruik je om te passen in de stijl van de tuin of met name in
het geval van omheiningsmuren, om te mengen met de regionale stijl. Als je een nieuwe muur
ontwerpt, gebruik dan materialen van de beste kwaliteit, die het budget toestaat. Het is bijvoorbeeld
veel beter, om een goed gemaakte schutting te hebben, wellicht op een bakstenen rand geplaatst,
dan een slappe muur op een slecht fundament, die bij het minste of geringste zuchtje wind omvalt.
Baksteen. [Bladzijde 190] Baksteen is een zeer veelzijdig kleinschalig materiaal om in tuinontwerpen
te gebruiken. Er zijn veel verschillende typen baksteen beschikbaar; voor een eigentijds effect
bijvoorbeeld, heb je glazuren bakstenen in een breed aanbod aan kleuren en ze zijn vorstbestendig.
Als het hele of een deel van het huis of terrein opgebouwd is uit een type baksteen, is het meestal
het best door te gaan met hetzelfde type, als die beschikbaar is.

Vaak betekent dit, dat je ze moet uitzoeken uit goede kwaliteit, schone tweedehands stenen. Als het
huis niet van steen is gemaakt, kan een baksteenpatroon inbrengen het monotone van een ruimte
doorbreken. Bakstenen muren variëren in dikte; dit is meestal op basis van windweerstand. Wanneer
je een vrijstaande bakstenen muren bouwt, bedenk dan dat ze kwetsbaarder zijn voor verslechtering
door vorst. Kies dus een baksteen die vorstbestendig is. Er is een grote variatie aan patronen of
verbanden om bakstenen in te leggen; zoals: halfsteensverband (het aangezicht van de steen strekt
langs de lengte) of het wildverband (de kop van het korte eind van de baksteen). De verbanden
variëren soms per land en per regio en worden meestal bepaald door de lokale condities.
De kleur, textuur en sterkte van een baksteen zelf moet ook worden meegewogen. Gevelbakstenen
worden meestal gebruikt om een muur af te werken, het interieur wordt meestal gemaakt van
goedkopere betonblokken. Verblendstenen zijn donkerder van kleur, doordat ze langer bakken. Ze
hebben een hogere sterkte, doordat ze niet zoveel water absorberen. Bakstenen hebben vaak een
gladde of geslepen afwerkingen. Een deksteen van weerbestendige bakstenen zoals verblendstenen,

81
gebruik je om de top van een muur af te werken en te voorkomen dat water de muur eronder
binnendringt.
Net zoals stenenmuren die worden gebouwd om de vormen van het landschap te volgen, kunnen
bakstenen en betonnen muren gebouwd worden om de vormen te volgen maar behouden daarbij
wel een stevige kwaliteit.

Steen. [Bladzijde 192] Stenen verschillen per regio; jouw lokale steen is waarschijnlijk het meest
geschikts. Als het lijm- of zandsteen is en het gemakkelijk te delven is, zijn de stenen nagenoeg in
dezelfde formaat te snijden, zodat de stenen gemakkelijk in lagen aanbrengt. Andere stenen, van
velden en zeestranden, verschillen bijna zeker van formaat en gebruik je op willekeurige wijze.
Traditie getrouw werden stenen muren gestapeld, zonder mortel om ze aan elkaar te verbinden. Als
je een lokale ambachtsman hebt die vakbekwaam genoeg is in gestapelde muren bouwen, is dit vaak
erg effectief. Omdat nu zoveel muren worden gebouwd van gegoten stenen, is verbinden met mortel
gebruikelijker. Willekeurige stenenmuren zien er authentiek uit wanneer ze zijn afgewerkt met een
bovenste rij stenen op de rand, of ruw gevormde stenen als een nokvorst.
Betonblokken. Alhoewel betonblokmuren minder mooi zijn dan natuur- of bakstenen muren, is het
te overwegen als het budget een probleem is. Ze zijn te pleisteren, borstelend en op verschillende
manieren te bedrukken om bakstenen of natuurstenen te imiteren. Betonblokken worden meestal
gebruikt om damwanden te bouwen, die dan bedrukt wordt als natuur- of baksteen of worden
gepleisterd.
Steenkorf. Alhoewel oorspronkelijk gemaakt om grondwerk en rivieroevers vast te leggen, neemt de
populariteit van steenkorven als muuroptie toe. Ze worden gevuld met een breed scala aan
materialen, zoals: inheemse stenen, verbrijzeld beton, slakkenglas, oesterschelpen en boomstammen
die tegelijk dienen als huis voor insecten. Een variëteit aan stenen in de steenkorven ziet er
aantrekkelijk uit. Verschillende materialen worden toegepast in steenkorven; voor een natuurlijk en
geconstrueerd effect werkt gestapeld lei- of lijmsteen.

De toevoeging van ledverlichting is met name opvallend als glas verlicht wordt. Een scala aan mand-
en gaasformaten zijn beschikbaar. Dat betekent dat steenkorven zowel een decoratieve als
functionele rol in een moderne tuin mogen vervullen.
Aangestampte leem. [Bladzijde 193] Deze ouderwetse bouwtechniek geniet een herleving; zeker in
de constructie van kleine openbare gebouwen door zijn groene uitstraling. Een goed gebouwde
aangestampte lemen muur heeft een echte schoonheid, gekarakteriseerd door zachte aarde tonen
en horizontale lagen. Er zijn twee vormen aangestampte lemen constructies: de traditionele
methode, waarin vochtige ondergrond gemixt wordt met aggregaten, zand, en grind èn de
gestabiliseerde methode, welke gebruik maakt van dezelfde materialen maar ook een stabiliserend
materiaal bevat; meestal cement. Er is ook stampkalk vergelijkbaar, maar wordt gebruikt om een
witte afwerking aan de muur te geven. Je maakt eerst houten panelen van de juiste afmetingen voor
de muur. De aarde mix wordt toegevoegd tot een hoogte van 250 mm (10 in.), daarna wordt het
aangestampt tot het compact is: circa 50% van het originele volume. Eenmaal compact wordt de
volgende laag toegevoegd. Interessante effecten creëer je door andere materialen aan de lagen toe
te voegen als steen of door de het aangezicht van de muur te modeleren.
Er is echter een nadeel: aangestampte lemen muren zijn weersgevoelig, met name voor wind en
regen. Een ondoordringbare deksteen met voldoende overhang is op de bovenkant van al de
aangestampte aarde of de muur nodig om te beschermen tegen vocht. Als je in de verleiding bent
gebracht om deze duurzame en ecologische bouwtechniek toe te passen, zorg er dan voor, dat je
eerst het proces onderzoekt; schakel een expert in.

[Ik mis strobalen als bouwmateriaal]

82
Hekken [Bladzijde 194] Hekken zijn meestal minder kostbaar dan muren bouwen, ten minste op de
korte termijn. Ze bieden een meer kant en klaar omsluiting/begrenzing dan hagen. Om deze reden
worden ze meestal gebruikt om zowel tijdelijke als permanente omsluiting/begrenzing te bieden,
eveneens voor interne afscheidingen. Op de lange termijn zijn ze soms duurder; zelfs als ze
behandeld zijn met een conserveermiddel, is de basis van een houten hek toch gevoelig voor rot en
moet wellicht na acht tot tien jaar vervangen worden. Hekken zijn op verschillende manieren te
ontwerpen om bij de locatie en het doel te passen. Het moet altijd ook passen bij de stedelijk of
regionale stijl. Je bouwt ze als stevige structuren of juist iets losser om uitzicht, licht en wind toe te
staan en een oppervlak te bieden, waartegen klimplanten over en tegenop klimmen. Je moet
rekening houden met zowel de praktische als esthetische kanten, als je een hek ontwerp:

• Wat is de functie?
• Hoe lang blijft het hek goed?
• Hoeveel kost het?
• Welk onderhoud behoeft het?
• Heeft het de juiste verhouding?
• Is het simpel en niet te zakelijk?
• Komt het hek overeen met het lokale karakter?
• Is het materiaal duurzaam, en is het lokaal te produceren?

Hekwerk van hars of vinyl, meestal geconstrueerd uit plastic grindplaten met plastic palen, bestaan al
een lange tijd in de Verenigde Staten. Panelen gemaakt van gerecycled plastic heeft weinig
onderhoud nodig en gaan niet zoals houten hekken rotten. Hoe deze zich op de lange termijn
houden moet en we nog gaan zien; specifiek, of ze vatbaar zijn voor vervaging of vergeling.
Soms is een kettingschakel of gegalvaniseerd gazenhek verborgen door planten misschien alles dat
benodigd is, maar kies in dit geval de kleur zorgvuldig. Het ”groen” dat over het algemeen voor
tuinen wordt verkocht is een onmogelijke kleur, veel te kunstmatig in relatie tot elke natuurlijke
omgeving. Olijf, bruin, of zwart zijn betere alternatieven, omdat ze gemakkelijk te camoufleren zijn in
de schaduwpatronen van bomen en struiken. Klimopplanten en andere klimplanten kunnen door een
schakelkettinghekwerk groeien, zodat een “hekheg” ontstaat die ondoordringbaar is, diervriendelijk,
en esthetisch aangenaam.

Houten hekwerk. [Bladzijde 196] Hout is zowel voor stedelijke als landelijke hekwerken te
gebruiken. Het wordt geleverd in een groot scala aan stijlen en materialen: van rustiek vlechtwerk en
kastanje-hout palen tot uitvoerig vervaardigde structuren met witte paaltjes en eindstukken. In een
stedelijke situatie ziet gebeitst of geverfd hout er goed uit als het past bij de bestaande elementen;
terwijl het hekwerk in een landelijke setting moet passen in de natuurlijke omgeving. De positie van
de staanders is afhankelijk van wat binnen of buiten wordt gehouden. Een fantasierijk ontworpen
hek is vaak een goede toevoeging aan een tuin. Al het houtwerk moet hogedruk behandeld zijn.
Bamboe hekwerk is een ideaal scherm voor een Aziatische stijl of eigentijdse tuinen. Veel
gerecyclede materialen zijn vaak ook goed bruikbaar. Er zijn veel verschillende typen
houtenhekwerken. De goedkoopste en meest gebruikte is van larikshout, gemaakt van geweven
dunne latten meestal ondersteund door zwakke staanders van 100 X 100 mm. Vermijd larikshout:
het lijkt goedkoop, maar wordt duur als het meermaals moet worden vervangen. Hierdoor is het
beter om aan het begin meer te geven aan iets, wat blijvend is. Als een buurman een larikshouten
hek heeft geplaatst, beits of verf het aanstootgevende product matzwarte kleur, zodat het niet meer
opvalt in de tuin. Een schutting of hekwerk met overlappende verticale planken met drie in plaats
van twee lengte latten en een betonnen ondersteuningen die stevig in de grond staat, is een goede
keuze, omdat alleen de onderste delen van het scherm vervangen moet worden, die in contact komt

83
met de aarde.
Zelf hekken ontwerpen is ook mogelijk en die op maat laten maken door een lokale timmerman of
hekwerkmaker. Waar latten of planken afwisselend aan beide kanten van de ondersteunende
dwarsbalken worden gebruikt, maakt veel variatie in de schikking mogelijk met licht en lucht, dat er
in meer of mindere mate doorheen komt; afhankelijk van de tussenruimtes. Deze zijn voornamelijk
geschikt in het zicht vallende ruimten, omdat ze geen dichte barrière vormen voor de winddruk.
Metalen hekwerk. Metalen hekwerken zijn meestal effectief in stedelijke situaties; met name waar
ijzerwerk plaatselijk wordt gebruikt voor leuningen, straatmeubilair, verlichting, enzovoort. Antiek
smeedijzeren leuningen zijn meestal te koop bij een architectuurmaterialen opkoper. Stalen
reproducties van een oude stijl zijn ook bruikbaar. Een ijzeren hekwerk van goede kwaliteit is meestal
duurder dan een houten hekwerk, maar meestal veel duurzamer. Het heeft wel regelmatig een
verfbeurt nodig met bitumenverf om roest en tegen te gaan.

Roosters
Roosters zijn een type hekwerk bestaand uit een netwerk van kruis gestoken houten latten, of soms
bandijzer; meestal aan frame bevestigd. Het wordt gemaakt in panelen van verschillende formaten
en stijlen en wordt ook op maat gemaakt om bij de exacte afmetingen van een terrein te passen en
de rest van het ontwerp. Als je roosters in jouw tuin kiest, kies dan eerst gewenste graad van
doorzichtigheid van de rooster-panelen; met name het formaat van de openingen tussen de latten.
Roosters zijn ook als een opzichzelfstaand decoratief element te gebruiken of simpelweg om als
goedkope staander voor klimplanten. Het kan daarom erg handig zijn voor afscherm doeleinden,
hetzij tussen verschillende delen van de tuin of om de hoogte van een bestaande omheining te uit te
breiden.

[Bladzijde 197] Wil je de roosterhekken met planten laten begroeien, kies dan panelen selecteren
met een sterke constructie en die een robuuste ondersteuning bieden, zoals dikke staanders
vastgemetseld in de grond. Voor extra duurzaamheid en om te voorkomen dat het hout gaat rotten,
zet de palen bijvoorbeeld in een koperen buis gestopt worden zodat het vervolgens met cement
wordt vastgezet. Zorg ervoor dat het hout behandeld is met een conserveermiddel. Het rooster
beitsen of verven is ook mogelijk. Dit vraagt vaker om onderhoud en planten kunnen toekomstig
onderhoud belemmeren.

Roosterhekken zijn niet alleen voor een traditionele tuin, maar zijn ook te bewerken om aan de
meest eigentijdse stijlen te voldoen. De openingen in roosterhekken zijn zo te maken, dat ze op
bakstenen in een verband lijken en met geometrische patronen in Mondriaan stijl. Arik Levy heeft
een panelen rooster-systeem gebaseerd op het iconische hexagonale honinggraat patroon, geschikt
om zonder of met planten te gebruiken.

Pergola’s, priëlen en tuinhuisjes

[Bladzijde 198] De hoofdrol van het overkappende vlak in een tuin is om de hoeveelheid licht te
beïnvloeden, die de ruimte binnenkomt. Dit heeft ook invloed op de schijnbare schaal, helpt het huis
te verbinden met de tuin en biedt tegelijk privacy. Bovengrondse elementen in een tuin, pergola’s,
priëlen, bladerdaken, parasols, luifels zorgen vaak voor continuïteit tussen de binnen- en
buitenruimte; bijvoorbeeld door materialen te herhalen, die worden gebruikt op of in het huis, of om
een lijn door te laten lopen van een binnenshuis plafond in een luifel. De uitdaging voor de
ontwerper is om ervoor te zorgen, dat elementen zoals een pergola, priëlen, en tuinhuisjes de
vormgeving van een tuin aanvullen en verbeteren en aansluiten bij paden en terrassen, zodat ze
ondersteunend voor het ontwerp lijken in plaats van een irrelevant idee achteraf.

84
Pergolas
Een pergola is een bedekt voetpad ontworpen om schaduw te bieden tijdens de zomermaanden op
een veel gebruikt pad en beschutting tijdens de wintermaanden. Het leidt per definitie van het ene
naar het andere punt; bijvoorbeeld van een terras naar een tennisbaan of zomerhuis. Het uitzicht dat
men er doorheen heeft moet verleidend zijn om de reis te maken. Een focuspunt zoals een boom,
beeld, of bank trekt de aandacht van het oog en moedigen het gebruik aan. Een pergola hoeft niet
alleen gebruikt te worden om ruimtes met elkaar te verbinden. Het is ook geschikt om de ruimte te
definiëren; wellicht als een bijna kloosterachtig pad rond een centraal element, een bad, of
kruidentuin, verleidelijke kijkjes biedend in de ingesloten ruimte.

Voor een eigentijds huis of een met een zeer eenvoudig ontwerp, zijn vaal al staanders van stalen
buizen vastgezet in betonblokken onder grondniveau erg effectief, terwijl regenten en Victoriaanse
tuinen zich lenen voor tunnels van smeedijzeren bogen om klimrozen of een clematis doorheen te
laten groeien. Houd er rekening mee, dat de metalen constructies regelmatig geschilderd moeten
worden, wat mogelijk een probleem is als ze bedekt zijn met klimplanten. In warme landen houden
metalen constructies vaak warmte vast en, waardoor de planten verbranden die erop en doorheen
groeien. Pergolas met stenen pijlers hebben een langere levensduur en zijn meer geschikt voor
grotere tuinen.
Zoals met elk element in het ontwerpproces, zijn de afmetingen belangrijk. Idealiter moet de
constructie breder zijn dan dat het hoog is of op zijn minst een perfect vierkant vormen. Constructies
die hoger zijn dan breed zien er altijd onbehaaglijk uit; zeker wanneer er planten bovenop groeien.
Pergolas maak je in een tunnelvorm, waar de bogen niet meer dan 1 m. uit elkaar worden geplaatst.
Meestal is de ruimte tussen de staanders langs de lengte van de pergola een derde meer dan de
ruimte over het pad. Dat maakt wandelen gemakkelijk. Als de staanders bijzonder groot zijn, zeg 50
vierkante centimeter, mag de afstand groter zijn, maar hoort niet een redelijke afstand voor de
overlangse dwarsbalken te overschrijden. Normaliter zijn de dwarsbalken over het pad zwaarder. Dat
maakt het pad tot een serie van bogen. In de lengte zijn ze met elkaar verbonden door lichter
houtwerk, waar planten overheen mogen groeien. Als de pergola of het voetpad omvangrijk is, helpt
het om deze te onderbreken met regelmatig een opening, zodat de gebruiker tijdelijk ontlast wordt
van het tunnelvisie effect.
Zoals te spelen met het perspectief door een pad te versmallen, lijkt het uitzicht ook verder te reiken
door heel subtiel de booggrootte van de pergola’s aan het einde van het voetpad te verkleinen.
Klimplanten zijn hiervoor ook in te zetten. Kies ze zorgvuldig, zodat ze niet alle ruimte innemen en
mensen hinderen als ze er doorheen lopen. Als klimplanten de neiging hebben om van boven naar
beneden te hangen, helpt draadgaas of een net dat bovenop de dwarsbalken bevestigd wordt om de
planten horizontaal te laten groeien. Na een paar weken is de draad verweerd en valt niet meer op.

Priëlen
[Bladzijde 202] Alhoewel het soms gewoon een zitje ingesloten door roosterhekken is, waar planten
tegenaan mogen groeien, biedt een prieel meestal schaduw op een vaste plek, zoals een terras waar
men om te zitten en te genieten van de schaduw. Het moet niet worden verward met een pergola.
Priëlen worden vaak op eenzelfde manier gemaakt als pergola’s, eventueel met de achter- en
zijkant(en) met roosters of verticale planken, mogelijk gearrangeerd in een wisselend rooster manier
om een hogere bescherming te bieden terwijl licht en lucht nog steeds doorgelaten wordt. De dak
dwarsbalken liggen vaak ook dichter bij elkaar, omdat schaduw voor zitjes intenser moet zijn dan
voor een voetpad. Priëlen zijn over het algemeen steviger gebouwd, met stevige muren en een dak;
het ontwerp is afhankelijk van de locatie in de tuin en de condities eromheen die overheersen. Er zijn
veel charmante ontwerpen voor priëlen, van een eenvoudig gebogen rooster-constructiewerk tot
getegelde priëlen ontworpen in een bootvorm of geweven van wilgen. Omdat een prieel een sterk

85
bovengronds constructie element is, moeten de materialen passen bij de aangrenzende gebouwen
en de algemene stijl van de tuin en in verhouding zijn met het huis en de elementen die eromheen
liggen. Om dezelfde reden moet de constructie stevig tonen; zeker wanneer planten er tegenaan of
overheen groeien. Het gewicht en de zijdelingse druk die wordt uitgeoefend op het frame door
volwassen klimplanten is soms behoorlijk groot. Priëlen zijn te maken met gaas dat tussen metalen
frames is gespannen en wordt eventueel volledig bedekt met een geschikte klimplant, zodat het
metalen frame niet meer opvalt.

Tuinhuisjes
[Bladzijde 204] Een tuinhuisje is verschillend van een prieel, doordat het een klein gebouw is met
een solide dak en ruimte biedt voor meubilair en mogelijk entertainment, maar met open zijkanten
of zijkanten van glas om het uitzicht eromheen te verbeteren. Tuinhuisjes zijn steeds populairdere
tuinelementen, en de ontwerper heeft vele opties. Voor elk budget is er passend ontwerp; van een
eenvoudig stalen kubus met glaswanden tot een tenten tuinhuisje, dat deels is af te breken al naar
gelang de weercondities, Er is dus veel mogelijk iets te creëren dat past bij het karakter van de tuin,
iets dat een aandachtspunt biedt in termen van een tuinontwerp en de ervaring van het buitenleven
van de klant verbeterd. Op dezelfde manier als een pergola of een prieel, moet een tuinhuisje
worden opgenomen in de structuur van de tuinruimte en passen bij de algehele stijl.

Toegangen en poorten
[Bladzijde 205] Het toegangspunt tot een tuin of terrein zet de toon voor wat erachter ligt, dus een
geschikte poort wijd genoeg voor mensen en/of voertuigen hoort daar bij. De meest
vanzelfsprekende of directe route hoeft niet altijd de beste te zijn. Een poort of toegang op zo’n
manier plaatsen, dat als je het nadert, geleidelijk aan het huis, garage, of een ander onderwerp
onthult, werkt subtiel en intrigerend.
Eerste indrukken zijn belangrijk; de toegang tot de tuin of een tuin binnenin een tuin moet altijd een
duidelijk statement maken: een ogenschijnlijke suggestie van wat er binnenin ligt. Zelfs als het
statement een bedrog is, dat ontworpen is om een onverwachte onthulling te creëren. Als lage
hekjes nodig zijn om honden en kinderen te weren, moeten ze een eenvoudig duidelijk maken wat
hun doel is en daarvoor zijn ontworpen. Heb niet de neiging om het element over te belichten, zoals
met een openlijk grootse poort, die naar een composthoop leidt of een ander utilitaire plek. Dit geeft
een gevoel van afleiding en niet noodzakelijke aandacht, met resultaten die veelal belachelijk of op
zijn gunstigst teleurstellend blijken.
Kies een geschikte poort of toegang en kies zorgvuldig de hoogte van de beplanting of constructies
achter de poort; grote bomen laten een poort vaak klein lijken en een hogere poort is wellicht beter
qua afmetingen. Is een poort noodzakelijk? Misschien is alleen een boog nodig om het uitzicht te
omlijsten; bijvoorbeeld een Chinese doorgang (moongate) creëert een mystiek gevoel en is heel erg
aantrekkelijk in combinatie met natuurlijke beplantingsschema’s.

Het materiaal waarvan de toegang is gemaakt, is evenzo belangrijk. Als een opening is gemaakt, is te
vaak de directe reactie deze te vullen met een smeedijzeren hek. Vaak zijn er betere alternatieven.
Uitgebreid smeedijzer biedt alleen een voordeel tegen een eenvoudige achtergrond, zoals lucht, gras
en water. Complexere achtergronden als beplanting of zelfs bomen en schaduwen creëren direct
verwarring tussen de twee beelden, zodat geen van beide goed worden gezien. In een dergelijke
situatie is een eenvoudig patroon van verticale staven of spijlen de beste oplossing, omdat het een
gevoel geeft van proportie en stabiliteit aan de achtergrond details.

Goed gemaakte houten poorten zijn een aantrekkelijke oplossing, hetzij geconstrueerd van
eenvoudige planken die dichterbij elkaar liggen aan de onderkant dan bij de bovenkant, voegt visueel

86
gewicht toe en weert konijnen en andere huisdieren of helemaal dicht. Ongebruikelijke poorten zijn
te maken van gerecyclede materialen die karakter de tuin karakter geven. Vermijd om té excentriek
te zijn. Er is veel te zeggen voor een dichte deur, die niets onthult totdat hij wordt geopend, omdat
het plezier van inbeelding meestal groter is dan die van de realiteit.
Beplanting rondom een poort roept vaak al een gevoel of stijl van de tuin op. Denk aan hoe vaak een
poort wordt gebruikt. Als de poort het hele jaardoor wordt gebruikt, dan is een groenblijvende
klimplant een goede keuze, als die een lang leven heeft in termen van gebladerte in plaats van een
vluchtig bloei effect. Zorg ervoor dat voor poorten met een seizoenfunctie, de bloeiperiode van de
omringende klimplanten overeenkomt met de gebruiksperiode.

Bijgebouwen
[Bladzijde 207] De meeste tuinen hebben, of vragen op z’n minst een zeker aantal bijgebouwen. Ten
eerste is er een garage, welke vaak direct aanwezig is maar misschien verborgen moet worden of
verbonden moet worden aan het huis door een muur of een heg. Een schuur is ook vaak aanwezig en
misschien een: kas, thuiskantoor, zomerhuis, kinderspeeltuin, jacuzzi, of buiten spa. Ze moeten
allemaal zorgvuldig binnen de tuin geplaatst en als ontwerpelementen gekozen worden om te
worden opgenomen in het uiteindelijke ontwerpplan. In de klant informatiebrief staat of er behoefte
is aan een constructie die nog niet aanwezig is. Probeer ze op een logische wijze te groeperen; de
schuur, kas, garage en afvalbakopslag passen misschien wel goed samen. Zorg voor genoeg
werkruimte rondom elk element. Meestal is de achterste muur van een gebouw te gebruiken voor
een ander element. Dat bespaart ruimte en kosten. Het is soms handiger om een bijgebouw aan te
passen dan het te verwijderen.

Schuren
[Bladzijde 208] Schuren vallen over het algemeen onder de bouwwetgeving. Kijk na hoe de
regelgeving is over de maten van schuren in de betreffende gemeente.
Tuinhuisformaten zijn afhankelijk van de voorgenomen functie. Schuren worden veelal alleen
gebruikt als extra opslagplek voor tuingereedschap en fietsen. Zorg voor meer ruimte dan nodig; de
schuur is snel vol. Sommige schuren doen soms dienst als werkplaats of extra kantoorruimte. Een
vochtwerend membraan in de fundering helpt de gestalde materialen te beschermen. Als een
gemakkelijke toegang of oprit van belang is, moet je die opnemen in het plan.
De meeste schuren van hout zijn gemaakt en worden verkocht als voorgefabriceerde panelen die je
aan elkaar schroeft. Beveiliging is misschien nodig; neem adequate voorzorgsmaatregelen als de
inhoud kostbaar is. De meeste inboedel-verzekeringsmaatschappijen dekken de spullen in een schuur
niet, omdat de sloten gemakkelijk zijn open te breken of te verwijderen. Een voordeurslot wordt vaak
geëist. Het dak is meestal bedekt met waterbestendige asfalt panelen of dakleer; er zijn ook andere
dakbedekkingsopties. Golfplaten bijvoorbeeld staan licht in de schuur toe, wat soms handig is als je
kiemplanten wilt oppotten en andere klusjes. Garagedaken, buitentoilet, platte dak aanbouw, en
portieken zijn allemaal geschikt voor een “levend” groen dak.
Door een redelijk alledaagse schuur te verven of beitsen lijkt het zich terug te trekken in de
achtergrond als een donkere kleur is gekozen of laat het juist opvallen als een felle kleur is gebruikt.
Beitsen heeft een voordeel ten opzichte van verven, omdat een beitslaag waarschijnlijk om de drie
tot vier jaar hoeft te worden aangebracht, terwijl verf doorgaans vaker vernieuwd moet worden.

Thuiskantoor of hobbyruimte
[Bladzijde 209] Tegenwoordig werken steeds meer mensen vanuit huis; de behoefte om een
thuiskantoor te realiseren weg van de drukte van het woonhuis is een vaak terugkerend item op een
tuin wensenlijst. Als het geen thuiskantoor is, dan wordt vaak een hobbyruimte of speelplaats voor
de kinderen gewenst. Met zo’n groot aanbod aan beschikbare tuinhuizen is het gemakkelijk om iets

87
te vinden, dat voldoet aan de criteria. Onderzoek altijd eerst de tuin voor je een keuze maakt. Zijn er
bijgebouwen die niet worden gebruikt, die misschien met een wijziging zijn aan te passen om te
voldoen; bijvoorbeeld door een glazen deuren of grotere ramen aan te brengen Een dergelijke
oplossing is wellicht goedkoper, dan iets nieuws bouwen of kopen.
Buig je zorgvuldig over alle bouwvoorstellen en probeer problemen te ontdekken, hetzij in de
constructie of onderhoud ervan om te voorkomen, dat het oppervlakkig aantrekkelijke slecht
gemaakt is, slecht geproportioneerd of onpraktisch om te gebruiken. Zoals met alle andere
elementen in een totaal ontwerp, moet het uiterlijk passen bij de stijl van de tuin en de omgeving.

Afvalbakkenopslag
Nu de meeste huishoudens hun huishoudafval recyclen en daarvoor vaak vier afvalbakken hebben, is
er een stijgende behoefte voor een aangewezen ruimte om deze minder aantrekkelijke elementen
van het dagelijkse leven te verbergen. In grote tuinen is het vaak relatief gemakkelijk om een goede
ruimte te vinden om de afvalbakken te plaatsen. In stedelijke tuinen waar er geen toegang is vanaf
de voorkant naar de achterkant behalve door het huis, is het soms nodig om de afvalbakken in de
voortuin te plaatsen.
Een vaste plek voor de afvalbakken heeft als extra voordeel van zowel afscherming van de bakken als
het minimaliseren van hun geur. De constructie is afhankelijk van het budget als mede de stijl van het
terrein of de straat. Opslagen van afvalbakken zijn kant en klaar te koop, maar het is net zo
gemakkelijk om iets te ontwerpen, wat op maat is gemaakt voor de klant zijn behoeften. Denk er aan
om ervoor te zorgen, dat de bakken toegankelijk zijn om ze zowel te verwijderen als om er afval in te
stoppen. Zijkanten van houten latten zorgen dat geuren geleidelijk worden afgevoerd in plaats van
de stank op te slaan en te worden ingeademd, als de opslag wordt geopend.
Voordat je een afvalbakkenopslag in de voortuin installeert, moet je eerst controleren of daarvoor
een bouwvergunning nodig is; neem dus in een vroeg stadium van het ontwerpproces contact op
met de gemeente om hun beleid hierop te controleren.

Groene daken en levende muren

[Bladzijde 210] Groene of levende daken en levende muren hebben buitengebouwen een nieuwe
dimensie gegeven; van vogelhuisjes tot garages of thuiskantoren. Een dak bedekken met planten die
weinig onderhoud vragen, transformeren vaak een gewone constructie in een centraal
aandachtspunt, dat voordelig is voor dieren en de biodiversiteit verhoogd. Daarnaast geeft het
gebouwen een goede isolatie; in de zomer blijft het gebouw koeler en in de winter warmer. Het geeft
een kans aan scala aan planten om te groeien, zowel inheems als niet-inheems. Als je van boven kijkt,
maskeert een groen dak een gebouw soms een beetje. Vegetatie die een ondoordringbaar oppervlak
bedekt zoals daken en paden, heeft in deze waterbewuste tijden het voordeel dat het regenwater
vasthoudt en voorkomt dat het wegvloeit en verloren gaat in de afvoer.

Groene daken
[Bladzijde 211] Een groen dak bestaat uit een serie lagen die de structuur beschermt en een
groeimedium biedt, waarvan de diepte bepaalt welke planttypen (zie de tabel op pagina 212) er
kunnen groeien. Een groen dak wordt geleverd en geïnstalleerd door een commercieel bedrijf of
wordt gemaakt op doe-het-zelf basis of een combinatie van beiden. Als je beslist om een groen dak
te installeren zijn de twee meest belangrijke factoren: de structuurbelasting en waterbestendigheid.
Het is belangrijk om te controleren of het dak het extra gewicht kan dragen, hetzij door een
betrouwbare aannemer om het constructiewerk te controleren of door een daktuin specialist. Een
typisch groen dak bestaat uit het volgende, vanaf het dak zelf omhoog:

88
 • Waterbestendige laag. Een synthetische flexibele voering is benodigd om lekkages te
voorkomen. Er zijn verschillende typen: een vloeistof die op de voering wordt gespoten of
geverfd; EPDM: een synthetisch rubber membraan, dat beschikbaar is voor professionele
doeleinden. Wat je ook kiest; het moet wortel bestendig zijn. Commerciële bedrijven bieden
meestal 25-jaar garantie tegen lekkages.
• Afvoer laag. Bovenop de waterbestendige laag staat een afvoer laag het overtollige water toe
om te doorheen te sijpelen. Je voorkomt hiermee waterophoping, wat veel planten niet
verdragen. De afvoer laag bestaat meestal uit kleine aggregaat typen of cellen plastic. Deze laag
moet de voering eronder grondig bedekken om het te beschermen tegen Uv-straling en een
gelijkmatige temperatuur in stand te houden.
• Filter mat. Een geotextiel-materiaal wordt tussen de afvoer laag en de aarde laag aangebracht
om te voorkomen dat resten organisch materiaal de afvoer laag verstopt.
• Aarde of groeimedium. Bestaat meestal uit een lichtgewicht kunstmatige grond (e.g. klei
granulen, perliet, vermiculiet, gerecyclede gemalen bakstenen of tegels) gemixt met een kleine
hoeveelheid (10-20% volume) organisch materiaal of lichtgewicht compost.

Plant type Dak type Diepte van het substraat Sterktes en zwaktes
Korte grassen, Uitgebreid dak Tot 150 mm (6 in.) Licht en goedkoop
laag groeiend, maar gelimiteerde
vezelachtig keuze en potentieel
gewortelde slechte groei
vetplanten, vetkruid,
vaste planten, en
kleine uitgestrekte
struiken (e.g. Thymus)
Grotere vaste planten Semi uitgebreid dak 150-300 mm (6-12 in.) Zwaarder maar
en grassen (e.g. grotere keuze aan
Verbascum Stipa) planten
Bomen en struiken Intensief dak Meer dan 300 mm (12 in.) Maximale keuze aan
(e.g. Lavabdula) planten maar
duurder; niet alle
daken zijn geschikt

• Keerrand. Om te voorkomen dat de planten en aarde over de rand of van het dak vallen. Deze
keerrand is zichtbaar vanaf de grond en moet zowel bij de stijl van het gebouw als de beplanting
passen.
• Beplanting. De levende elementen van het dak. Nogmaals, de diepte van het substraat of het
groeimedium bepaalt welke het typen planten t er kunnen groeien.

Groene daken beplanting

[Bladzijde 212] We worden steeds meer bedreven in het installeren en onderhouden van groene
daken, dus de potentie wat er bovenop kan groeien, breidt uit. Commerciële bedrijven leveren
vetkruiden als voorgegroeide matten, welke bovenop de afvoer laag wordt gelegd. Dat lijkt soms een
beetje als deze niet goed is geplaatst. Er zijn andere opties: wilde bloemen of alpine planten, kruiden,
groenten, zelfs bomen! Het is niet moeilijk om de beplanting op een voorgemaakte basis te plaatsen,
door gebruik te maken van gepotte of stekplanten, een zaden mix, of een combinatie van beide.
Misschien moet je een irrigatiesysteem installeren om de daktuin groen en gezond te houden tijdens

89
droogte. Door planten te selecteren die niet alleen perfect geschikt zijn voor de locatie en het
klimaat maar ook als groeimedium, is bewateren waarschijnlijk alleen noodzakelijk als de planten
stevig zijn geworteld.

Levende muren
De eerste zijn in 1930 bedacht en zijn sindsdien zeker in populariteit gegroeid, met name de laatste
tien jaar. Pas recent hebben levende muren een significante invloed op onze steden. Naast een
aantrekkelijker uitzicht, verbeteren levende muren de luchtkwaliteit; ze reduceren geluid en
reflecteren warmte van bakstenen en betonnen oppervlakten, ze houden gebouwen in de zomer
koel en in de winter warm. Ook zijn ze voordelig voor bestuivers: bijen en hommels.

Levende muren zijn gemaakt van een structureel draagsysteem, waar planten worden ingestoken om
de muur te maken. Er zijn nu verschillende typen levende muren: hydrocultuur, modulair, capillaire
matten. De technologie ontwikkelt zich nog constant. Een scala aan planten zijn bruikbaar; van
struiken en vaste planten tot fruit en groenteplanten. Zoals met elke andere vorm van beplanten,
moeten klimaat en positionering mee gewogen worden. In zeer koude klimaten is het vaak beter om
traditionele methoden toe te passen om muren met planten te bedekken (zie hoofdstuk 9).

Muurfonteinen en watermuren
[Bladzijde 213] De meeste waterelementen nemen ruimte in op het horizontale vlak; echter,
muurfonteinen en watermuren gebruiken vooral ruimte in het verticale vlak. Daarom zijn ze
opgenomen in deze sectie. Muurfonteinen en watermuren maakt het mogelijk om een mooi
waterelement op te nemen zonder veel ruimte in te nemen. Het gebruikt veelal de grenzen of
interne verdelers van een tuin als ondersteuning.
Alhoewel intrinsiek gelijkwaardig, verschillen muurfonteinen en watermuren in termen van hun
invloed. Kleine muurfonteinen zijn goed uit het zicht te verstoppen, zodat je alleen het geluid hoort,
maar het element zelf niet ziet. Daardoor worden mensen aangemoedigd door de tuin te gaan lopen
om de bron te ontdekken. Natuurlijk dienen ze vaak ook als blikvanger, met name als het water in
een grote trog valt. Watermuren zijn vaker dominantere elementen bijvoorbeeld als blikpunt van een
terras of binnenplaats. Een zitje dichtbij het element geeft ruimte voor rust en reflectie. Als je een
muurfontein of een watermuur plaatst, houd dan rekening met de heersende wind: je wilt niet dat
water het huis in wordt geblazen of op het aangrenzende terras.
Het doel van een muurfontein is om water in een bassin of reservoir te laten vallen vanuit een tuit of
een gleuf die is opgenomen in een sculptuur, bassin of overlaat. Ontwerpen bevatten onder andere
leeuwen, dolfijnhoofden en eenvoudige metalen tuiten.

Als het element ook dienst doet als vogelbad, laat je het water eerst in een ondiepe bak vallen. Er
mogen verschillende niveaus in de waterfontein zitten. Het element maakt over het algemeen een
rustgevend spattend geluid. Een muurfontein heeft een pomp, dat het water rondpompt vanaf het
reservoir naar het spuitstuk bovenin. Zorg ervoor dat het water niet te wild stroomt, zodat het op of
over de randen van het bad of reservoir spettert.
Watermuren groeien in populariteit., Net als een muurfontein nemen ze een beetje ruimte in. Ze zijn
vrijstaand te plaatsen of tegen een muur. Ze zijn zeer aantrekkelijk, wanneer ze zo zijn geplaatst, dat
de waterdruppels het licht opvangen. Er zijn twee basis typen watermuren. Een vallende waterlaag:
water vloeit langs de muur naar beneden; de andere is een spuitende water muur, waarin het water
weg buigt van de muur en in een reservoir valt. De hoogte van de watermuur moet overeenkomen
met het formaat van de pomp en het type waterval, dat je wilt maken. De textuur van de muur hetzij
van bijvoorbeeld leisteen, backsteen, glas, brons, roestvrijstaal, werkt soms drama-verhogend,

90
evenals verlichting om de waterstroom te belichten. Sommige watermuren worden geleverd met
vooraf geïnstalleerde Ledverlichting.

Vrije tijd en ornamenten

[Bladzijde 216] Als eenmaal de constructie elementen van de tuin compleet zijn, is het tijd om details
toe te voegen, helemaal tot en met verlichting en irrigatie om bepaalde activiteiten te accentueren
of te ondersteunen. De vrije tijdsaspecten van een tuin zijn fundamenteel voor het ontwerpproces.
Als een gazon dermate groot moet zijn, dat kinderen erop kunnen spelen of om een trampoline op te
plaatsen, dan moet je aan deze voorwaarden denken, als je de vormen en patronen vertaalt naar een
werkend concept. Als je een buitenkeuken of barbecue introduceert, moet dit zo gepland zijn, dat er
voldoende bewegingsruimte die voor het koken nodig is. Hetzelfde geldt voor ornamenten in de tuin:
het moet niet een overhaaste toevoeging zijn, die een zwak ontwerp verbergt of om een lege ruimte
op te vullen, maar meer een verlenging van het concept en stijl van de tuin die je hebt gemaakt,
voortbouwend op de kleurenschema’s of de decoratieve thema’s van het interieur van het huis of
blikpunten en dramatische accenten vormen die gerelateerd zijn aan het landschap.

Buiten koken
Voor veel mensen is buiten koken en eten van primair belang, als ze zich voorstellen, hoe ze hun tuin
gaan gebruiken. Barbecues bouw je in een terras in of plaats je vrijstaand. Als een permanente
structuur de voorkeur heeft, wees dan voorzichtig met, waar je de barbecue plaatst. Sterke of
regelmatige wind neemt de rook mee, die wordt ontwikkeld. Dat mag terras niet onbruikbaar maken
tijdens het kookproces ook mag de rook niet het huis in worden geblazen. Vrijstaande modellen
plaats je zelf uit de wind en zijn daardoor een praktische optie.

Terwijl buitenkeukens soms routine elementen zijn in het dagelijks leven in warme klimaten, zijn
buitenkeukens in landen met een koeler klimaat nog een relatief nieuw fenomeen. Als je een
buitenkeuken ontwerpt, zorg dan dat het de tuin aanvult, zonder dat het ten koste gaat van de
integriteit en esthetiek van het ontwerp. Je moet een kleine gootsteen opnemen, een zekere
hoeveelheid opslagruimte, en een overzichtelijk aanrecht met ruimte erboven voor bijvoorbeeld
potten en kruiden. Een ingebouwde barbecue is vaak een elementen in een buitenkeuken.

Vuurplaatsen
[Bladzijde 217] Een vuurplaats is meestal een lage, vrijstaande metalen korf of bak gemaakt om
houtblokken in te branden, die warmte geeft aan de mensen die eromheen zitten. Ze zijn eventueel
op maat te maken door een lokale metaalbewerker. In sommige gevallen is een metalen vuurplaats
ook als barbecue te gebruiken. Soms is het een vaststaand element, gebouwd van stenen of
bakstenen met eventueel een lage muur er omheen, die als zitplek bruikbaar is. Als de bovenkant
een glazen afdekking heeft, is het ook als tafel te gebruiken. Er zijn buitentafels te koop, waar een
gasvuur in zit verwerkt: een aantrekkelijk en intiem element. Een nadeel van een vuurplaats is, dat
het er vaak een beetje troosteloos uitziet, wanneer het niet wordt gebruik; tenzij het wordt afgedekt.
Als het niet is af te dekken, moet je het schoonmaken en onder een afdak worden opgeslagen tijdens
de winter.
Net zoals een prieel, urn of een beeld, kan een vuurplaats dienen als spil in een ontwerp, maar je
moet wel verschillende veiligheidselementen voor brand nemen en om te kunnen blussen:

• Plaats de vuurplaats niet onder een boom of aangrenzend aan een vuur vattend object;
• Houdt rekening met de richting van de wind;
• Zorg voor bewegingsruimte rondom de vuurplaats en meubilair.

91
Het formaat van de vuurplaats is afhankelijk van het doel. Als het op een intieme plek wordt
gebruikt, dan is een kleine vuurplaats van 1 m. in diameter groot genoeg; als het voor vermaak op
grotere schaal is, dan is een grotere vuurplaats van 2,5 m. in lengte benodigd om ervoor te zorgen,
dat er genoeg warmte wordt gegenereerd om iedereen warm te houden. Zorg ervoor dat er genoeg
bewegingsruimte rondom de vuurplaats is om ongelukken te voorkomen met kleding of mensen die
over meubels struikelen. Voor kleinere ruimen, zijn bio ethanol vuurelementen soms geschikter,
omdat ze geen vonken geven.

Kinderspeeltoestellen
Kinderen houden ervan om buiten te spelen, en het is vaak mogelijk om wat ruimte in de tuin
hiervoor als speelplaats te reserveren; wellicht zichtbaar vanuit de keuken of woonkamer. Bedenk
dat kinderen snel opgroeien en deze zekere ruimte wellicht over vijf tot tien jaar in de tuin gere-
integreerd moet worden. Bijvoorbeeld een zandbak is leuk voor kinderen als ze jong zijn, is later goed
te transformeren in een vijver of waterelement. Zandbakken zijn relatief makkelijk te maken van
hout of bakstenen. Een verzonken vierkant of cirkelvormige ruimte is meestal het beste. Een lage
muur er omheen van drie of vier baksteen rijen doet tegelijk dienst als zitplaats.

Een lichte, afneembare of opvouwbare houten afdekking helpt het zand schoon te houden en weert
katten en andere dieren die hun behoefte erin willen doen. In recentere jaren in informatie
beschikbaar gekomen over de veiligheid van zand en de mogelijke bijwerkingen van stof inademen.
Als je voor klanten ontwerpt, is het misschien goed om de laatste informatie voor te leggen over
bouw- en speel zand en ze zelf de keuze te laten. Zand is direct verkrijgbaar bij de meeste
bouwzaken. Je moet het regelmatig vervangen.
Een volwassen bestaande boom met voldoende stevige takken kan een spannende boomhut worden
en een oud tuinhuisje kan dienst doen als speelhuis. Sla de opzichtige plastic speelhuizen over, die
leuk zijn voor een seizoen en daarna worden vergeten. Er zijn genoeg aantrekkelijk ontworpen
speelhuizen op de markt of beter nog: ontwerp zelf iets eenvoudigs en ongebruikelijks, dat op maat
voor de tuin. Een ongebruikt tuingebouw bijvoorbeeld een kolenschuur is goed te veranderen in een
speelhuis; inclusief een kleinere deur, deurbeul of deurklopper en gordijnen voor de ramen. Kinderen
houden ervan om op te gaan in fantasiespellen en zijn hiertoe het beste in staat in hun eigen veilige
en vertrouwde ruimte.
Verschillende ontwikkelaars produceren natuurlijk houten klimrekken, inclusief schommel en
glijbaan, die goed passen bij en tuinontwerp. Ze zijn meestal duur, maar kinderen houden meestal
van deze op maat gemaakte toestellen. Ze zijn leuker en gemakkelijker om mee te leven dan de
felgekleurde objecten die ook commercieel a worden aangeboden. Met een beetje vindingrijkheid
ben je in staat om sommige bestaande elementen voor hetzelfde doel te laten dienen. Een
volwassen boom kan bijvoorbeeld dienen als ophanging voor een schommel of klimtouw. Controleer
altijd de stevigheid van de takken, voordat je hiermee verder gaat. Soms kan een omgevallen boom
dienen voor klimspelletjes.
Trampolines zijn nu een populaire toevoeging in tuinen, alhoewel het niet een van de meest
aantrekkelijke elementen is. Ze moeten met veel open ruimte rondom worden geplaatst, idealiter op
een gazon, boomschors snippers, of zand. Beschermende netten rondom de trampoline helpen
ongelukken te voorkomen.

Ornamenten
[Bladzijde 218] Veel tuinen zijn gedecoreerd met een of andere vorm van een ornament; hetzij met
een in opdracht gemaakt sculptuur of tuinkabouter. De populariteit van kunst in tuinen leidt soms tot
onoordeelkundige en ongeschikte keuzes. Hoewel de keuze van de klant voorop staat, mag je als
ontwerper een geschikter werk voorstellen, dat meer in proportie is met de tuin. Veel tuincentra

92
bieden massa geproduceerde items aan die uit context en schaal zijn in relatie tot de natuur. Het is
verkieslijk om een galerie of beeldentuin te bezoeken, waar authentieke kunstwerken worden
tentoongesteld of in opdracht worden gemaakt.

Als je de keuze van ornamenten tot het eind van een project laat liggen, is er vaak weinig budget
over, om recht te doen aan deze elementen. Dit is een fout, want als je ornamenten gebruikt, zijn ze
een integraal onderdeel van het hele plan. Kies ze daarom zorgvuldig op hetzelfde moment als de
harde tuinmaterialen, zodat beiden in harmonie samenwerken. Welk object ook gekozen wordt, de
textuur, kleur, vorm en stijl moeten passen bij al jouw ontwerpelementen.
Overbevolking van ornamenten doet vaak zorgvuldig gekozen spullen te kort. Ruimte open laten is
nodig voor een comfortabel uitzicht. Neem de tijd om een verbinding te vormen tussen het
landschap, de tuin, en de kunstwerken die erin worden geplaatst door ze met precisie te
positioneren. Tuinkunst en beelden zijn vaak vanuit het huis te zien. Kies daarom de achtergrond-
beplanting zorgvuldig, rekening houdend met de seizoensgebonden effecten.

Wat je kiest hoeft niet nieuw, groots of duur te zijn. Ornamenten en kunstobjecten die door de jaren
heen zijn verzameld geven een tuin vaak een persoonlijk karakter; geven vergelijkbaar met het
interieur van een huis. Soms zijn er oude beelden of urnen aanwezig in de tuin, die goed te herstellen
zijn om tot belangrijk blikpunt of gespreksonderwerp te maken.
Wees terughoudend met regelmatig een gevoel voor humor. Een eenvoudige benadering is meestal
het best. Het gaat er niet om, wat je gebruikt, dat belangrijk is, maar hoe je iets gebruikt. Natuurlijke
objecten zoals interessante stukken drijfhout en delen van een boomstam zijn vaak heel effectief, als
je ze in een wilde of natuurlijke setting plaatst. Idealiter moet iedere tuin een kleine berg rottend
hout bevatten, die dienst doet als thuis voor verschillende dieren die de natuurlijke ecologische
balans helpen en het weerbaarheidsvermogen van planten tegen ongedierte en ziekten vergroot.
“Wilde” stenen en keien zijn bij tuincentra te koop.
Grote objecten, met name wanneer deze hoog geplaatst worden in relatie tot ooghoogte, geven een
gevoel van drama; geschikt voor extroverte tuinen. Kleine objecten of die geplaatst worden onder
ooghoogte geven meer een gevoel van introversie in een ontwerp. Omdat een tuin klein is, betekent
dat niet, dat alles erin ook klein moet zijn. In het extreme suggereert dat soms dat het een tuin is
voor poppen in plaats voor mensen! Een gewaagd element, zorgvuldig gekozen en geplaatst, geeft
vaak een gevoel van grootsheid aan zelfs de meest bescheiden ruimten, mits het algemene karakter
geschikt is voor de positie.

Antieke architectuur en reproducties

[Bladzijde 222] Naar een bijzonder object zoeken is vaak leuk en er zijn veel specialistische bedrijven
die in een bloeiende handel zitten in het recyclen van tweede hands objecten. Lokale veilingen,
vastgoed verkopen en rommelwinkels zijn vaak ook een bezoek waard. Garageverkoop,
kofferbakverkopen en vlooienmarkten bieden meestal interessante spullen aan voor een redelijke
prijs. Oude schoorsteenpotten, met hun gewaagde vormen en ranke vormen zien er soms goed uit;
hetzij alleenstaand of in groepen. Zo ook grote afvoerbuizen van verschillende lengtes, met name in
moderne tuinen. Oude gootstenen aangevuld met stenen of keien, worden nu vaak gezocht als
beplantingsbodem voor een selectie alpine planten. Oude stukken ornamenten van afgebroken
gebouwen, gebroken kolommen, en stukken van kroonlijsten zie je soms terug in een meer
romantische tuin, bijvoorbeeld te midden van de natuurlijke sculptuur van dramatisch gebladerte.
Reproducties van antieke ornamenten zijn veelal makkelijker verkrijgbaar en ruim beschikbaar, soms
in excellente staat en andere in iets mindere staat . Mits ze van originele stukken zijn, wat veelal zo
is, zijn zowel natuurlijk als gereproduceerde stenen producten zeer bevredigend en eenmaal
verweerd bijna niet te onderscheiden van het origineel. In sommige gevallen zijn ze beter, doordat ze

93
niet twee eeuwen zijn blootgesteld aan het klimaat. Als ze worden gestolen zijn ze gemakkelijk en
relatief goedkoop te vervangen. Het nieuwe uiterlijk van gereproduceerde stenen elementen is te
verminderen door ze met yoghurt te borstelen. Dat stimuleert mosgroei; eventueel gemixt met roet,
als een donkere kleur gewenst is. Mest water heeft ongeveer hetzelfde effect, maar is minder
aangenaam om toe te passen. Reproducties die gevormd zijn in plastic zijn meestal afgewerkt met
ruwe details en daarom liever niet te gebruiken.

Plantenbakken
Plantenbakken hebben voornamelijk een functioneel doel, maar zijn ook kenmerkend decoratief. Net
als ornamenten kunnen ze: een tuin onderbreken, dienen als aandachtspunt en zachtheid brengen
op grote stukken met harde tuinmaterialen. Hier zijn een aantal zaken om aan te denken als je
bakken selecteert voor planten.
Materialen. Waar is de bak van gemaakt? Dit heeft soms direct invloed op de planten die je erin wilt
zetten; bijvoorbeeld, terracotta is zeer poreus. Bij warm weer gaat de aarde binnenin vaak zeer snel
uitdrogen. Planten in terracottapotten moet je regelmatiger water geven; vocht liefhebbende
planten doen het het best in een houten of glazen pot, waaruit het water minder snel verdampt.
Poreuze potten warmen snel op in heet weer. Dat hindert de gezonde groei van een clematis en
andere planten, die een voorkeur hebben voor een koelere wortelgroei.
Vorstresistentie. In vorstgevoelige gebieden is het belangrijk om ervoor te zorgen dat de poten
vorstbestendig zijn. Veel terracotta- en glazen potten zijn niet bestand tegen vorst en breken bij
lagere temperaturen.
Vormen. Bakken komen in verschillende vormen voor. Sommige passen heel goed bij bepaalde
plantenvormen. Match de vorm van de plant met de bak. Dit is met name belangrijk als je potten
gebruikt voor struiken en andere permanente beplanting. Met de praktische kant moet ook rekening
worden gehouden. Krijg je de plant gemakkelijk uit de pot, wanneer je de plant wilt verpotten? Het is
soms lastig om de kluit uit een ronde pot te halen.

Formaat. [Bladzijde 223] De pot mag niet te groot en ook niet te klein zijn. Als je een lange plant
gebruikt voor een pot, kis dan een grote, stevige bak, die het gewicht van de plant in balans houdt en
niet omvalt bij harde wind. Voor bomen en struiken moet de bak groot genoeg zijn, zodat het
wortelstelsel ruimte heeft om zich te ontwikkelen.
Styling. Het klinkt misschien voor de hand liggend om de stijl van de pot te matchen met de tuin. Let
op de achtergrond waartegen de pot wordt gezien. Harde potkleuren leiden je meestal af van een
zachte landelijke achtergrond en zelfs heldere terracotta botst soms met een natuurlijk landschap.
Sterke kleuren en gewaagde ontwerpen zijn goed te combineren met eigentijdse ontwerpen, terwijl
een zeer ornamentale pot dan weer ongeschikt lijkt.
Afwatering. Controleer dat er afwateringsgaten aan de onderkant van de pot zitten; niet alle potten
hebben dat. Sommige pottenfabrikanten leveren poreus gaas de binnenkant van de pot, wat je op
maat moet knippen. Dit houdt de aarde tegen en spoelt dan niet weg door de afwateringsgaten.
Voor terracotta potten helpen bepaalde gaassoorten ook tegen scheuren bij vorst.
Gewicht. Het gewicht van een bak is met name belangrijk als het wordt gebruikt op een dakterras en
als deze wilt verplaatsen; bijvoorbeeld iedere winter naar binnen. Er moet aandacht besteed worden
aan het materiaal, waarvan de bak gemaakt is en het groeimedium waarmee het wordt gevuld.
Grote stenen plantenbakken zijn soms te zwaar zijn voor bepaalde situaties; een uit glasvezel
vervaardigde bak is dan een betere oplossing.
Groeperingen. [Bladzijde 224] Grote potten zijn vaak spectaculaire blikvangers; kleinere potten
werken beter in groepen. Plaats ze in oneven aantallen in een rij of schik ze zorgvuldig in een groep
om de schoonheid van de potten te tonen. Combineer de planten die erin zitten voor een goed
resultaat.

94
Tuinmeubilair
[Bladzijde 224] Voor veel mensen, is een van de grootste plezieren van een tuin, dat het een plek
biedt om buiten te zitten; om te loungen, te relaxen en/of te dineren. Om dit comfortabel te doen is
tuinmeubilair essentieel. Hoe aantrekkelijker het meubilair en het uitzicht in de tuin is, hoe meer het
wordt gebruikt. Zoals altijd moet je eerst de functie bepalen, wat is echt nodig en waar plaats je het
meubilair. Denk aan de volgende punten:

• Van waaruit heb je het beste uitzicht over de tuin en de omgeving eromheen?
• Zijn deze plekken een aantrekkelijke plaats om te zitten?
• Wie gaat de hier zitten en hoeveel mensen gaan er het tegelijk gebruik van maken?
• Wat zijn de dimensies van het terras? Welke type tafel heb je nodig om te dineren en hoeveel
stoelen zijn meestal nodig?
• Laat een gelegenheidszitje iemand van de tuin genieten vanuit een speciaal geselecteerd
uitzicht, als dat zorgvuldig aan het eind van een pad is geplaatst en tevens dient als blikvanger in
het ontwerp?
• Moet het meubilair binnen worden opgeslagen tijdens de wintermaanden?

Vanuit een praktisch standpunt zijn er twee typen tuinmeubilair: permanente, welke het gehele jaar
blijft staan en tijdelijke, welke alleen buiten komt, wanneer dat is gewenst. Tijdelijk meubilair is het
meest bruikbaar, als de ruimte beperkt is, mits het ergens handig is op te slaan, als het niet wordt
gebruikt. Permanent meubilair moet weerbestendig zijn en is meestal gemaakt van: steen,
smeedijzer, ijzer, hout, enzovoort. Tijdelijk meubilair wordt elk materiaal gemaakt, zolang het licht
genoeg is om gemakkelijk te verplaatsen en op te slaan ; meestal hout, riet, canvas of plastic.
Als je eenmaal hebt bepaald welke type meubilair in de tuin nodig is en waar het geplaatst gaat
worden, begin je met het ontwerp ervan te kiezen. Er is een breed scala aan tuinmeubilair
beschikbaar om aan de meeste stijlen en budgetten te voldoen. Als algemene regel geldt: kies voor
eenvoudig, goed gemaakte producten die opgaan in de tuin; je raakt er op de lange termijn minder
snel op uitgekeken. Veel meubelmakers kopiëren klassieke ontwerpen zoals de Lutyens bank;
anderen bieden een comfortabele en meestal lichtgewicht eigentijdse productlijn. Welk ontwerp je
ook kiest, zorg ervoor dat het past bij de stijl van de tuin en de omgeving. Witte plastic patiostijl
tafels en stoelen passen vaak prima op een jacht of een balkon van een appartement in Spanje of
Florida, maar ze ruïneren het zorgvuldig uitgedachte effect van een cottage tuin in een romantische,
natuurlijke setting.
Comfort is een andere belangrijke factor. Veel zitjes met name die van smeedijzer, moeten het
hebben van de kussens. Deze moeten van een sterke, wasbare stof zijn gemaakt en binnenshuis of
afgedekt worden bewaard, wanneer ze niet worden gebruikt.
Is er oud tuinmeubilair beschikbaar, dat geschikt is, dan is het misschien de moeite waard om dit te
laten repareren, schoon te maken en opnieuw te verven. Dit heeft vaak de voorkeur boven nieuw
meubilair van slechte kwaliteit. Onthoud ook dat je altijd je eigen zithoek kunt ontwerpen. Een
plaatselijke timmerman of ambachtsman kan eenvoudig houten zitjes maken, geschikt voor een
bosachtige tuin, of plaats een stenenplaat op twee stukken van een oude pilaar om een eenvoudige
bank te creëren; ideaal voor bijvoorbeeld een kleine landelijke tuin.

Geverfd tuinmeubilair met name zithoeken, moeten regelmatig worden geschrobd of gewassen om
het schoon te houden.
Voor permanente zithoeken, mag je ook meubilair kiezen, dat wordt ingebouwd in de harde
tuinmaterialen van de tuin, zoals een muurzitje of een bank in een terras. Ingebouwde zitjes zijn vaak
met name effectief, als de ruimte beperkt is en opslagruimte voor kussen mogelijk is.
Hardhouten zithoeken zien er over het algemeen het beste uit, als ze natuurlijk zijn verweerd. Als je

95
ze beitst of verft, kies dan een donkere en neutrale kleur, zoals: grijs, donker bruin, zeer donker
groen, of zelf diep blauw om op te gaan in de rest van de tuin. IJzerwerk ziet er meestal het best uit
in zwart. Voor meer opvallendere effecten, zijn vaak fellere kleuren zoals oranje, geel of rood
effectief; vooral in een eigentijdse setting. Pas op met het gebruik van wit. Het is verre van veilig en
natuurlijk. Wit is een in het oog springende kleur, die altijd de aandacht trekt en is op zonnige dagen
vaak verblindend.
Dezelfde regels gelden, als je kleuren kiest voor eigentijds meubilair, welke meestal van riet of plastic
zijn. Als je canvas stoelen en stoffen kussens kiest, onthoud dan dat natuurlijk canvas goed mengt
met andere elementen, terwijl patronen en strepen minder gemakkelijk geabsorbeerd worden. Als
een kleur wordt gewenst, dan is een effen kleur het beste die goed past bij de kleuren die al in dat
gedeelte van de tuin worden gebruik.

Elektrische voeding en verlichting

[Bladzijde 228] Om een moderne tuin functioneel te maken voor ’s-avonds, is een elektrische
voeding en verlichting een essentieel onderdeel van het ontwerp. Zowel voor verlichting als voor de
waterpompen of een barbecue is elektriciteit in de tuinnodig. De kabels naar de voedingspunten
moeten beschermd worden in een gewapende buis en worden gemarkeerd en begraven onder de
bovengrond, zodat het niet wordt beschadigd door een schop of ander gereedschap. Als
elektriciteitskabels geïnstalleerd moeten worden, laat dit dan door een gekwalificeerde elektricien
doen of door een gespecialiseerd bedrijf. Net als voor een irrigatiesysteem moet een afzonderlijke
tekening voor de aannemer tonen, waar de elektrische bekabeling en voedingspunten moeten
worden geïnstalleerd.
De meeste tuinen halen voordeel uit enige vorm van verlichting, voor beveiliging om ongenodigde
gasten te ontmoedigen, voor goed zicht bij de ingang, op traptreden en paden of voor een esthetisch
effect. Verlichting verbetert een tuin in de avond soms enorm; bijvoorbeeld door speciale elementen
uit te lichten, zoals een beeld, een boom of de textuur van de grond, terwijl andere elementen meer
in de achtergrond worden opgenomen.
De keuze van fittingen en armaturen is afhankelijk van het gewenste effect. Het kan variëren van een
enkele armatuur, bijvoorbeeld om een terras te verlichten, tot een complex schema, waarbij
meerdere typen armaturen worden ingezet, waaronder spotlights, up- en downlights, baksteen-,
traptreden-, onderwater-, paalverlichting, enzovoort. Vergelijkbaar met interieur verlichting, mag
tuinverlichting een decoratief element op zichzelf zijn of zijn ze discreet geplaatst en ontworpen om
verborgen te zijn. Als je een verlichtingsplan maakt, is het belangrijk om vroeg in het ontwerpproces
vast te stellen, hoe je wilt, dat de verlichting gaat functioneren. Meestal moeten de kabels gelegd en
begraven worden tijdens de aanleg van de tuin en bepaalde fittingen, zoals verzonken traptreden-
verlichting, moet al worden geïnstalleerd tijdens het bouwproces. In complexe verlichtingsplannen
helpt het vaak om een aparte tekening te maken, die exact specificeert, hoe de verlichting en
bekabeling aangelegd moet worden (zie hoofdstuk 11).

Verlichtingstechnieken
[Bladzijde 229] Er zijn verschillende verlichtingstechnieken die zelfstandig of in combinatie bruikbaar
zijn om de gewenste effecten te creëren.
Uplights. Uplighting wordt gecreëerd door een lichtbron direct onder een element te plaatsen. Het is
met name effectief, wanneer het gebruikt wordt voor struiken en bomen met een interessante
interne structuur, zoals verweefde takken. Wordt het in de winter gebruikt voor kale stammen en
takken, dan is het effect vooral dramatisch.
Spotlighs. Spotlights worden voornamelijk gebruikt in tuinen om details van een bepaald element te
belichten, zoals een ingewikkeld gegraveerde urn. Voor maximale schaduw en detail, richt je de
lichtbron op één zijde van het element in plaats van er direct voor. Deze vorm van verlichting is het
96
meest effectief, wanneer de lichtbron verborgen is. Als je spotlights uitkiest, zorg dan dat de
spreiding van de lichtstraal variabel is, net zoals de intensiteit van de lichtbron. Meestal werkt een
geconcentreerde straal het beste, omdat bij een correcte positionering de plek die verlicht wordt dan
beperkt blijft tot het element.
Silhouet verlichting. Silhouet verlichting is een dramatische maar subtiele vorm van verlichting,
gebruikt om de vorm van elementen te benadrukken, zoals strak gevormde planten. Het object
wordt vanachteren belicht, meestal vanaf de grond en de lichtbron is verborgen.
Pad verlichting. Voor Pad verlichting wordt meestal downlights gebruikt. Deze werpen licht op de
grond en accentueren de grondtextuur. Pad verlichting is voornamelijk functioneel, maar het moet
zorgvuldig worden geplaatst, zodat het niet te veel afbreuk doet aan andere elementen.

Als het bij ingangen en opritten wordt gebruikt dan moet het zacht en verwelkomend zijn. Pad
verlichting mag verbogen worden, zodat het niet opvalt gedurende de dag, of je gebruikt decoratieve
verlichting met verschillende ontwerpen en afwerkingen; meestal een paddenstoel- of bolvorm, dat
een element op zichzelf is.
Traptreden verlichting. [Bladzijde 230] Traptreden verlichting is een belangrijk veiligheidselement
voor traptreden. Dit zijn soms verzonken fittingen die in de steunmuur verwerkt zijn en licht op de
treden werpen om het oppervlak te verlichten. De lichtbron wordt ook wel geplaatst het stootvlak of
de trede zelf; bijvoorbeeld met een LED strip.
Onderwaterverlichting. Onderwaterverlichting brengt eventueel een vijver ’s-avonds tot leven. In
een stilstaande vijver, tegen een muur, verlevendigen de flikkerende schaduwen door de beweging
van vissen de tuin op zo’n manier die overdag onmogelijk is. Onderwaterverlichting is ook effectief
om fonteinen en watervallen te belichten; met name wanneer ze samen met spotlights worden
gebruikt. Natuurlijk moet elke armatuur die onderwater wordt geïnstalleerd, waterdicht zijn en
geschikt zijn voor het doel.
Maanverlichting. Maanverlichting geeft en effect, dat de zachte gloeiing van de maan en sterren
simuleert. Dit wordt bereikt door verschillende armaturen hoog boven de grond te plaatsen, meestal
in bomen, om een diffuus en gespikkeld licht op de grond eronder te werpen. Het is met name
effectief in landelijke tuinen, waar overmatige verlichting vaak afbreuk doet aan het genot van de
maan en de sterren.

[Ik mis hier een waarschuwende opmerking met betrekking tot het ethische aspect in relatie tot
lichtvervuiling]

Beveiliging- of toegangsverlichting
In de meeste landen zijn uitgebreide beveiligingsverlichting systemen beschikbaar, veel met
ingebouwde sensoren die worden geactiveerd door lichaamswarmte en beweging. De sensor maakt
geen onderscheidt tussen dieren en mensen. Het werkt vaak alarmerend als je tuin in de vroege uren
van de ochtend wordt verlicht, zelfs als de indringer een onschuldige kat of vos is. Deze
sensorsystemen zijn gemakkelijk te installeren en zijn vaak handig om een pad te verlichten van een
garage naar een voordeur of rondom het huis naar een achteruitgang. Zorg ervoor dat de lamp is
weggedraaid van hout en andere vlamvattende materialen. Een simpele armatuur naast een deur is
meestal voldoende voor zowel beveiliging en gemak van toegang. Kies een armatuur met eenvoudige
simpele lijnen in een stijl die past bij de architectuur en omgeving, in plaats van te kiezen voor een
super-de luxe model. Het kost misschien wat tijd om een geschikte armatuur te vinden, maar het is
de moeite meer dan waard, omdat een verkeerde armatuur veelal storend werkt in een zorgvuldig
uitgedacht ontwerp.
Denk na over de plaatsing van de armatuur. Het moet niet te hoog of te laag zitten en niet direct in

97
iemands ogen schijnen als die nadert. Tenzij je veel licht nodig hebt is waarschijnlijk een relatief laag
wattage of energiebesparende lamp al genoeg.

Verlichting voor esthetisch effect

Tuinen worden soms drastisch verbeterd door verlichting; tegelijk geldt dat slecht geplaatst of
overmatig gebruik van kunstlicht vaak grof en opzichtig is. Het ontwerpplan moet tot in zekere
details zijn uitgewerkt tegen de tijd, dat je besluit welke verlichting nodig is. Richt je aandacht vooral
op paden en traptreden en zorg ervoor dat hoofdroutes veilig worden verlicht, die in donkere uren
worden gebruikt. Verplaatsbare spotlights zijn zeer veelzijdige armaturen die overal in de tuin zijn te
plaatsen, op voorwaarde dat de kabels lang genoeg zijn.

De meest bruikbare versies zijn gemonteerd op pennen om ze gemakkelijk in de grond te plaatsen of

met een eenvoudig knijper boven de grond te bevestigen; zoals bomen en hekken. Deze discrete
spotlights zijn meestal in zwart afgewerkt en daardoor gemakkelijk te verbergen. Ze zijn voor
verschillende belichtingseffecten bruikbaar: van uplighting tot silhouet verlichting. Het voordeel van
beweegbare spotlights is, dat ze gemakkelijk te verplaatsen zijn, om te profiteren van de seizoens-
veranderingen en plantgroei.
Voor beveiliging- en toegangsverlichting is het meestal essentieel om permanent kunstlicht op een
plek te gebruiken. Voor esthetische effecten en een magische sfeer bereik je meestal met natuurlijk
licht van kaarsen en fakkels. Voor de meeste settingen buitenshuis moet een kaars worden omsloten
zijn in een lantaarn van glas, papier, metaal, om op te gaan in de rest van het tuinontwerp.
De juiste armatuur matchen met het doel is uiterst belangrijk, wanneer je een geschikte armatuur
zoekt voor jouw ontwerp. Bepaal welk armatuur een op zichzelf staand element is of dat juist het
licht dat eruit komt van belang is. Moet het worden verzonken of komt het boven de grond? Welk
onderhoud gaat er rondom plaatsvinden; bijvoorbeeld het gazon maaien of harde tuinmaterialen
schoonspuiten met een hogedrukspuit?

Als het licht in een border wordt geplaatst, houdt dan rekening met hoe de beplanting zich gaat
ontwikkelen: of het in de toekomst het licht gaat bedekken; vooral als je verzonken verlichting
gebruikt. Verplaatsbare verlichting in borders is meestal de makkelijkste oplossing.
IP-codes zijn een internationale standaard die de hoeveelheid bescherming van elke fitting aanduidt.
Er staan nummers in de IP-code: de eerste staat voor de hoeveelheid bescherming tegen stof en
harde objecten; de tweede staat voor de bescherming tegen vocht. Bekend zijn met deze codes
helpt je jouw eisen te specificeren. Voor alle typen verlichting geldt, dat je een gekwalificeerde
elektricien waterdichte stopcontacten, kabels en armaturen moet laten installeren volgens de
geldende veiligheidsregels in jouw gemeente.

Irrigatiesystemen
[Bladzijde 232] De meeste planten hebben voeding en regelmatige water nodig om ervoor te zorgen,
dat de wortels ankeren en ze te prikkelen om snel te groeien. Stel je een lange periode van warm en
droog weer voor, waarin deze planten een of tweemaal daags water moeten krijgen. Zorg er dus
voor, dat je voldoende tuinkranen, irrigatiepunten of druppelirrigatie opneemt in je ontwerp om
dorstige planten van voldoende water te voorzien gedurende de vestigingsperiode.
Waterpunten moeten op geschikte posities in de tuin geplaatst worden; bijvoorbeeld één dicht bij
het huis en de ander aan het andere eind van de tuin. De waterleiding moeten worden aangesloten
op de hoofdwaterleiding en onder de grond worden gelegd. Installeer meer punten dan noodzakelijk,
omdat het gemakkelijker is om dit tijdens de aanleg te doen dan in een later stadium.
Misschien wil je wel een vorm van irrigatie opnemen, zoals een oppervlakte druppelsysteem om de
grond rondom planten te bevochtigen of een ondergronds pop-up systeem dat gazons besproeit. Op

98
plekken als een dakterras of in kelders waar veel van de planten in een pot zitten, is druppelirrigatie
gemakkelijk te verplaatsen. Als alternatief is een systeem van regentonnen en overloopsets
strategisch te plaatsen om aan veel verschillende irrigatie eisen te voldoen. Naast dat het een
duurzame optie is, bevat gewonnen regenwater meer lucht en voedingsstoffen dan leidingwater.
In veel gebieden waar maandelijkse regenval onzeker is en waar je niet in te schatten is of jouw
planten voldoende water krijgen, is een sprinklersysteem een optie. Door een boog met water te
spuiten bestrijk je een groot gebied met één sproeier. Sprinklers zijn vaak erg verspillend en moet je
alleen op planten gebruiken die echt water nodig hebben, wat misschien betekent dat de
tuininrichting beddingen en gazons moet situeren bij plekken waar toegang tot water het meest
efficiënt is. Sprinklers gebruiken vaak evenveel water in een uur als een gezin van vier personen in
week gebruiken.

Een bewateringssysteem kiezen

De methode van irrigatie is meestal afhankelijk van de locatie afhankelijk, het budget en de behoefte
van de tuin. \irrigatie specialisten willen graag advies willen geven en een offerte maken voor een
geschikt systeem. Is de tuin klein, ga dan naar een goed tuincentrum voor een advies.

Er zijn verschillende hoofdsystemen.

De eerste optie is een waterkraan om een gieter te vullen en een slang op aan te sluiten met een
sproei-opzetstuk. Kies die zodanig, dat de kraan toegankelijk is vanuit elk deel van de tuin. Het
gebruiken van een gieter is soms tijd verslindend en resulteert vaak in dat het gebladerte van boven
besproeid wordt in plaats van dat het water de wortels bereikt.

Iedereen die een gieter gebruikt kan deze op de wortels richten, zodat er weinig verspilling is; de
gieter is soms te zwaar om te dragen met name voor ouderen of gehandicapten.
Een sprinklersysteem is meestal aangesloten op de hoofdwaterleiding. Het systeem is op te delen in
zones, waar je een keuze aan verschillende bewateringsopties hebt; bijvoorbeeld een zone voor
potten nabij het terras, een tweede voor het gazon en een derde voor de borders. Deze zones zijn
opgedeeld op basis van plekken met dezelfde frequentie van bewatering en bewateringsmethode;
bijvoorbeeld opspringende sprinklerkoppen, druppelslangen, sproeistukken. Een centrale timer is te
instaleren en in te stellen om de verschillende zones aan te sturen door het gebruik van een
geprogrammeerd roterend watersysteem. Een andere optie is een druppel-irrigatie-systeem, dat is
aangesloten op waterkranen. Die bestaat voornamelijk uit een geperforeerde slang, die een kleine
hoeveelheid water gedurende een periode afstaat. Als dit gekoppeld wordt aan een automatische
timer, dan wordt de bewatering aangestuurd zelfs gedurende lange afwezigheid in de tuin. De slang
is meestal zwart en wordt soms gemaakt van gerecyclede autobanden. Deze graaf je in of leg je
bovenop de aarde om regelmatig te verplaatsen voor een betere dekking.
Automatisch omhoog springende irrigatiesystemen worden meestal gebruikt in tuinen met grote
stukken met planten of gazon, meestal in hete en droge langen, waar water duur is. Ze zijn vaak
verspillend, maar kunnen worden geprogrammeerd om minder water te verbruiken.
Als je van plan bent om een bewateringssysteem toe te passen, is het handig om hiervoor een aparte
tekening te maken voor zowel de klant als de uitvoerder om te laten zien, hoe alles eruit komt te
zien.

Met zoveel interessante harde tuinmaterialen om uit te kiezen is het soms verleidelijk om een lijst te
maken van de dingen die je moet hebben en een manier te verzinnen, zodat je ze allemaal in jouw
ontwerp passen. Wees gedisciplineerd in je aanpak; als het tijd is om de harde tuinmaterialen uit te
kiezen, dan geldt minder is meer. Als de tuin en een huis een betekenisvolle verbinding met elkaar
moeten hebben, onthoud dan dat de bestaande materialen op het terrein moeten passen bij de

99
materialen die je wilt introduceren. Denk na over het doel van elke plek en zorg ervoor, dat de
materialen die je hebt gekozen ook geschikt zijn voor dat doel. Onderzoek jouw materialen
zorgvuldig, zodat je ze met zelfvertrouwen kunt specificeren.
Vermijd het gebruik van nieuwe materialen ter wille van iets eigentijds te creëren of om anders te
zijn. Met de trend meegaan en actueel zijn zorgt er misschien voor dat jouw tuin multifunctioneel en
modern is, maar om ervoor te zorgen dat de tuin goed aansluit bij het huis en het landschap moet je
materialen kiezen die de ruimtes met elkaar verbindt. Het internet maakt alles mogelijk met de druk
op een knop, maar je moet zien, voelen en ervaren hoe materialen worden gebruikt en hoe ze er in
de regen en zon uitzien, om ervoor te zorgen, dat ze het terrein aanvullen en passen bij de smaak van
de klant. Observatie en analyse zijn de basis om jouw ontwerpvaardigheden te ontwikkelen en de
verschillende componenten te begrijpen; hetzij harde tuinmaterialen of beplanting, ze helpen je een
tuin te creëren met een intrinsieke stijl.

100
Hoofdstuk 8
[Bladzijde 236] Het tuin ontwerpplan, dat precies gedetailleerd weergeeft, hoe een tuin aangelegd
moet worden, is de belangrijkste tekening van het ontwerpproces. Het is de manier om jouw ideeën
naar je klant te communiceren. Een ontwerpplan moet het volgende tonen:

• Waar alle elementen en harde tuinmaterialen zowel liggend als staand moeten worden
geplaatst: opritten, paden, pergola’s, waterelementen, enzovoort;
• Waar bijgebouwen kome te staan: tuinhuis, kas, thuiskantoor;
• Waar accessoires opgenomen moeten worden: tuinmeubilair, vuurplaats, beelden,
bloembakken;
• Waar borders en de belangrijkste bomen en struiken moeten worden geplant;
• Waar elk ander element (verlichting, irrigatie) moet worden aangebracht, als de tuin wordt
aangelegd.

Deze tekening moet netjes, duidelijk en goed georganiseerd zijn, om te presenteren aan een klant, en
voor een uitvoerder te gebruiken is of simpelweg voor eigen gebruik. In deze enerverende maar
veeleisende fase van het ontwerpproces, komen alle ideeën samen; ondanks dat er soms
aanpassingen moeten worden gemaakt om ervoor te zorgen, dat alles past en er voldoende
bewegingsruimte is, zoals stoelen uitschuiven, als men aan tafel zit. Een ontwerpschets teken je met
de hand of door gebruik te maken van CAD. Sommige ontwerpers vinden dat het tekenen van een
ontwerpschets met de hand een persoonlijke aantrekkingskracht heeft voor de klant, in tegen-
stelling tot een CAD-tekening. Sommige ontwerpers bereiden de ontwerpschets voor middels CAD en
kleuren de CAD-tekening met de hand in. Wat je ook kiest, het gaat erom genoeg informatie te
bieden zowel grafisch als via labels om alle gebieden van de schets begrijpelijk te maken.
Om een ontwerpschets te maken die begrijpelijk is voor een uitvoerder, moet je je materiaalkeuze
specificeren net als precieze ontwerp van elk stuk grond of element. Jouw ontwerp moet
milieuvriendelijk zijn; gebruik daarom waar mogelijk lokale materialen en ethische constructie-
methoden.
Als je eenmaal alle materialen hebt gedetailleerd, die gebruikt gaan worden voor de tuin
oppervlakken en constructies, kies je alle vrije tijds en ornamentele elementen zoals meubilair,
verlichting en kinder-speeltoestellen. Elke tuinaccessoire die je uitkiest, moet passen bij de rest van
jouw ontwerp; duidt hun ontwerpstijl aan, formaat en kleur op de tuin- ontwerpschets.

Het concept vertalen naar ontwerp

[Bladzijde 237] Als je met de hand werkt, dan moet het concept ontwerp vastgeplakt worden aan de
tekentafel en een nieuw vel overtrekpapier eroverheen worden gelegd. Trek het huis en alle andere
zaken die behouden moeten blijven in inkt over, waaronder grenzen en volwassen bomen. Inkt geeft
duidelijk de hoofdelementen aan, zelfs door meerdere lagen overtrekpapier. Werk daarna met
potlood, start je de ontwerpschets ontwikkelen met de gevel van het huis en werk methodisch de
tuin door, zodat elk aspect van het ontwerp wordt getoond.
Kies het type bestrating en de afmetingen van individuele blokken of straatstenen. Bepaal daarna het
meest geschikte patroon, rekening houdend met hoe het beste past bij het formaat en het ontwerp
van de omgevende elementen. Het bestratingspatroon moet helder worden uitgetekend op de
ontwerptekening. Hoe meer je op de ontwerptekening specificeert, des te kleiner is de kans, dat er
een misverstand ontstaat tussen jou en de uitvoerder.
Als grenzen moeten worden vervangen, geef je duidelijk aan van welke materialen de nieuwe grens
moet worden gemaakt; teken die op schaal met potlood. Als je palen gebruikt om een hekwerk te

101
ondersteunen voor de begrenzing, bedenk dan goed, waar deze komen te staan, voor zover het
praktisch is, zodat lijnen met sommige ontwerpelementen. Als een muur een grens is, bedenk dan
zorgvuldig, waar de steunberen of pilaren moeten staan. De dikte van de muur, hek of heg teken je
op schaal.

Onpraktische ideeën ontmoedigen

Onthoud dat je voor jouw klant ontwerpt en niet voor jezelf. Zorg ervoor dat alle eisen van de klant
informatiebrief verwerkt zijn; een pergola is bijvoorbeeld misschien nodig om schaduw te geven,
beschutting en intimiteit voor een op het zuiden gericht terras. Onthoud dat iets soms praktisch is
voor de ene klant en onhandig voor een andere. Een verandering in niveau dat naar een terras leidt is
bijvoorbeeld een slimme manier om een donkere ruimte te verlichten, maar als het terras gebruikt
wordt voor diners, wil je klant dan wel met een dienblad vol met borden en glazen over een trap
lopen? Een praktische benadering is hoort bij een werkbaar ontwerp.
Als je je ideeën van concept naar ontwerp uitwerkt, moet je mogelijk jouw voorlopige afmetingen
aanpassen om alle gewenste elementen en materialen in de ruimte in te passen. Bijvoorbeeld
waarschijnlijk heb meer ruimte nodig is voor beplanting; hierom moet de ruimte voor het gazon
worden verkleind. Een waarschuwing: dit stadium van het ontwerpproces worden vaak last-minute
ideeën toegevoegd, die mogelijk het initiële concept verpesten. Ideeën die later opkomen hebben
misschien geen directe relatie met de rest van het ontwerp en bederven het algemene effect. Het is
waardevol om voor ogen te houden, dat veel van de beste tuinen steunen op eenvoud en kwaliteit
van het oorspronkelijke ontwerp.

Het oude met het nieuwe harmoniseren

Veel tuinen behoeven niet een volledig nieuw ontwerp: veelal zal je alleen een aantal nieuwe
elementen toevoegen aan de bestaande harde tuinmaterialen of beplanting.

Sommige nieuwe tuinen zien er bijna direct uit, alsof ze al jaren geleden zijn aangelegd; terwijl
andere tuinen er oncomfortabel uit zien en blijven zien, meestal door een ongevoelige keuze van de
harde tuinmaterialen. Lokale verkregen materialen die bij het natuurlijke landschap passen, helpen
de tuin natuurlijk in te passen; te veel verschillende materialen gebruiken resulteert nogal eens in
een druk en rusteloos ontwerp. Het is soms moeilijk om nieuw of zelfs tweedehands tuinmaterialen
te vinden, die exact matchen met, wat al aanwezig is op een terrein. Als je nieuwe bestrating
integreert met oude bestrating, vind je het mogelijk gemakkelijk om de bestaande bestrating
omhoog te halen en zowel het oude met het nieuwe te combineren in een nadrukkelijk of origineel
patroon. Gewenste en bestaande beplanting combineren, is niet gemakkelijk, omdat de nieuwe
planten kleiner zijn en lijken nog kleiner door de bestaande planten. Snoei daarom grote bestaande
struiken terug om hun grootte te verkleinen; je behaalt hetzelfde resultaat door vaste planten te
verdelen.

Structuur beplanting
[Bladzijde 238] Beplanting opnemen verzacht het algemene tuinontwerp. Als de uitvoerder de
borders voor de beplanting moet voorbereiden of de tuin moet beplanten, helpt hem dit met de
kostprijs bepalen van het werk. De uitvoerder moet vooral rekening houden met de kosten voor
grote structurele aanplant, zoals grote bomen met een grote en zware kluit, door ze het terrein op te
brengen en te planten, als de graafmachines voor beplantingskuilen al aanwezig zijn. De meer
ornamentele aspecten van het beplantingsontwerp worden besproken in Hoofdstuk 9. In dit stadium
moet je de rol bepalen, die structuur beplanting in jouw ontwerp gaat spelen, op een manier die past
bij zowel het huis als de klanteisen. Het bereik van verschillende typen “levende” grenzen is enorm,
variërend van strategisch geplaatste bomen die een ruimteverdeling meer suggereren dan dicteren,

102
tot dichte en ondoordringbare hagen. Begin na te denken over structuur beplanting in termen van
zijn doel in het ontwerp, de ruimte bepalen en naar uitzichten leiden op een vergelijkbare manier als
muren en hekwerken. Stel jezelf de volgende vragen:

• Welke graad van structuur omsluiting is nodig, indien van toepassing,?

• Hoe hoog moet het worden? Houdt op dit punt rekening met de buren .
• Hoeveel ruimte is beschikbaar voor structuur beplanting?
• Profiteert de natuur ervan en wordt het ecosysteem van de tuin ermee versterkt?
• Welk onderhoud vraagt het?

De schaal en afmetingen van het huis zijn vaak leidend voor de stijl van de beplanting. Als het huis
lang en indrukwekkend is, moeten de gebruikte bomen en struiken ook substantieel zijn. Als het huis
lang en laag is, dan maken grote of lange bomen of struiken het gebouw soms klein.

Privacy
[Bladzijde 239] Privacy is niet simpelweg een kwestie van de tuin afschermen voor de buren; het
creëert ook een sfeer van intimiteit en beslotenheid binnen het terrein. Als onderdeel van de
terreintaxatie heb je nagedacht over of het terrein introvert of extrovert is, besloten of blootgesteld,
en nu moet die analyse toegepast worden om jou te helpen met de meest geschikte structuur
beplanting te selecteren. Als de naburige slaapkamerramen uitzicht geven op het terrein, dan helpt
misschien een zorgvuldig gekozen boom om dit uitzicht te blokkeren, rekening houdend met de
hoogte en breedte van het bladerdak.
De privacy die hagen bieden moeten zorgvuldig worden bekeken: bladverliezende hagen
bijvoorbeeld zijn kaal in de winter, waardoor de tuin dan minder privé aanvoelt. Een altijdgroene heg
is dan misschien beter geschikt. Een heg als verbinding van het huis met de tuin benadrukt vaak het
patroon van de tuin.

Kies een heg met een dichte groeivorm, die in een nette architectonische vorm is te snoeien en maar
eens per jaar bijgehouden moet worden, omdat constant snoeien een tijdrovende activiteit is.
Sommige struiken zoals een liguster (Ligustrum ovalifolium), zijn goed te snoeien en vormen een
goede dichte haag, maar moeten regelmatig worden onderhouden; terwijl andere zoals buxus taxus,
maar één keer per jaar gesnoeid hoeft te worden. Als de ruimte het toelaat, overweeg dan om hagen
te planten, die natuurlijk groeien zonder gesnoeid te worden, vooral als ze een thuis kunnen vormen
voor dieren. Sommige heg beplanting groeit traag, zoals beuken (Fagus) of Taxus, terwijl andere,
zoals het glimmende gebladerte van kerslaurier (Prunus laurocerasus) aandacht nodig heeft.

Bomen
[Bladzijde 241] Bomen plaatsen is een van de meest belangrijke aspecten van een tuinontwerp:
bomen zijn een lange termijn investering en velen overleven de ontwerper. Bomen vangen ruimte en
daarmee geven ze beschutting aan een tuin en een gevoel van veiligheid. Kies en plaats ze zorgvuldig.
De ontwerptekening moet de gekozen plek van grote bomen tonen en de spreiding van het
bladerdak na vijf jaar of de volwassen spreiding van sneller groeiende bomen.
Elke grote boom moet een doel dienen; bijvoorbeeld: een blikvanger, privacy, dieren aantrekken,
enzovoort. Het formaat, de vorm en cultuur-eisen moeten passen bij de terreincondities. Het
karakter van een boom varieert enorm, afhankelijk van of het een wintergroene of bladverliezende
boom is. In kleine tuinen zijn wintergroene bomen vaak handig om privacy te creëren en een
permanente achtergrond van kleur. Ze geven soms ook permanent schaduw en onttrekken zoveel
vocht aan de grond, dat je er moeilijk iets onder kunt planten. De kleur, het formaat, en textuur van
de bladeren, stronk en bast; de seizoenen van bloei; de uiteindelijke hoogte, spreiding en
groeisnelheid; de dichtheid van het bladerdak, wanneer het zich ontwikkelt en hoeveel licht door de

103
bladeren op de grond terecht komt; met al deze factoren moet rekening worden gehouden. In plaats
van een bomencatalogus open te slaan, bedenk je eerst, welke vorm of omlijning van de boom je
wenst. Een afgeronde of koepelvormige hagedoorn (Crataegus persimilis ‘Prunifolia’) ziet er heel
anders uit dan een lange, ranke jeneverbes (Juniperus scopulorum ‘Skyrocket’). Elke boom creëert
een ander effect, en de vorm ’s-zomers en ’s-winters van de potentiële boom moet altijd de
hoofdoverweging zijn.
De nieuwe tuin moet altijd in zijn omgeving passen en bij naburige externe elementen. Veel
beplanting in de tuin mag niet het algemene beeld beïnvloeden. Een slecht geplaatste boom van een
verkeerd type bederven over een zekere afstand vaak sterk het uitzicht; bijvoorbeeld een grote
paarse beukenboom in een stad of een opvallende gouden conifeer in een zeer landelijke setting.
Aan de andere kant, levert een goedgekozen boom vaak enorme voordelen op. Bijvoorbeeld, de
ronde vormen van veel bladverliezende bomen en de schaduwen die ze geven, breken soms de
harde hoofdlijnen van gebouwen, verminderen verkeerslawaai en het licht van autoramen en andere
reflecterende oppervlakken. Soms geven ze een bosachtige impressie vanaf een afstand, zelfs als de
bomen wijdverspreid staan.
Als je bomen gebruikt om onaantrekkelijke elementen te verbergen hetzij binnenin de tuin of
erbuiten vermijd dan onnatuurlijke vormen en kleuren; deze trekken de aandacht naar zichzelf en
daarom op hetgeen wat je probeert te verbergen. Probeer in plaats daarvan bescheiden planten te
gebruiken die in harmonie zijn met de omgeving en erin opgaan, in plaats van totaal te verbergen,
met wat je probeert te verbergen. Deze techniek geldt ook voor stedelijke situaties, waar televisie-
antennes, afvoerpijpen, brandtrappen, lelijke gebouwen en andere beeld verstorende elementen
zijn.
Denk na over hoe je een positieve bijdrage levert aan het algemene beeld door genot te bieden aan
degene die de tuin passeert. Zelfs een kleine boom, listig geplaatst en zorgvuldig geselecteerd,
doorbreekt vaak de eentonigheid van een lange boomloze straat, en wekt interesse als die met de
seizoenen mee veranderd en met de jaren volwassen wordt.
Bomen nabij huizen is een controversiële kwestie en er zijn geen standaard aanbevolen minimum
beplantingsafstanden, al doen verzekeringsmaatschappijen anders geloven. Een deel van de
verantwoordelijkheid van de ontwerper is, geschikte planten uitkiezen en overwegen hoe een boom
binnen het ontwerp past als deze helemaal volgroeid is. Op volwassen leeftijd gaat een nieuwe boom
misschien de lichthoeveelheid binnenshuis beïnvloeden. Het bodemtype is van grootst belang,
wanneer je bomen wilt planten; bijvoorbeeld, kleigrond gaat meestal krimpen en als die volledig is
uitgedroogd veroorzaakt het soms verzakking. Vermijd in zulke situaties dus bomen die veel vocht uit
de grond opzuigen.

Boomschermen
[Bladzijde 244] Veel boomschermen zijn verhoudingsgewijs te groot en overdadig voor de meeste
tuinen. Cuprocyparis leylandii en zijn cultivars moeten worden vermeden, omdat ze snel groeien en
moeilijk in vorm te houden zijn. Meestal geeft dit in problemen met de buren. Sommige zuilvormige
of conische bomen makkelijk vanachter en voren te snoeien om een hoog scherm te vormen; zoals
bepaalde jeneverbessen of cederbomen, die 1,5m uit elkaar staan, afhankelijk van welke cultivar je
kiest.
Verweefde bomen waarvan de takken in elkaar zijn verstrengeld of gevlochten, kunnen een lang en
smal scherm vormen boven de standaard hekhoogte: in werkelijkheid een heg op stelten. De bomen
moet je ieder jaar snoeien om ze netjes te houden. Kies bomen zonder dorens met redelijk flexibele
takken; selecteer ze op hun natuurlijke hoogte en groei.

104
Als je leibomen naast een hek van 2m laat groeien, gebruik dan bomen met een kale stam die langer
is dan 1,75 m. De laterale takken, welke mogelijk aan elkaar gebonden moeten worden, spreid je
boven de stam in een even aantal gevlochten rijen, totdat de gewenste hoogte is bereikt. Omdat
jaarlijks onderhoud nodig is, plaats je ze zodanig, dat je ze gemakkelijk kunt snoeien.

Struiken
[Bladzijde 245] Structuur struiken en elke andere plant die bolvormig groeit, moeten ook op de
ontwerptekening staan. Zoals bij bomen, hoef je hier de namen van de struiken niet te specificeren
totdat je de beplantings-tekening maakt. Je moet wel aangeven, waar ze komen te staan. Houd
rekening met de vorm, hoogte en de spreiding van de grootste struiken; een groenblijvende
magnolia bijvoorbeeld die als blikvanger op een gazon wordt geplaatst. Net als met bomen teken je
de omtrek die de structuur struiken op volwassen leeftijd bereiken. Als struiken als sculptuur dienen,
teken dan de uitspreiding die benodigd is en specificeer dit in de labels.

De rest van de beplanting detailleren

Als je aan een kleinere of simpele ontwerptekening werkt, neem dan een kopie van de ontwerp-
tekening zoals die is met de borders wit gelaten, voordat je rest in tekent met beplanting. Bewaar
zowel het origineel als de kopie, bewaar deze kopie totdat je jouw beplantingstekening wilt gaan
maken. Teken op de originele ontwerptekening de gebruikelijke beplantingssymbolen voor de
plantenbedden en bewaar een tweede gekopieerde tekening voor je gedetailleerde
beplantingstekening (wordt besproken in hoofdstuk 10), waarop je elke individuele plant toont. De
tuinontwerp-tekening moet alleen een algemene indicatie geven van je beplantingsvoorstel;
bijvoorbeeld “witte en lichtblauwe zomerbloeiende border”. Afzonderlijke, gedetailleerde
beplantings-tekeningen worden niet gemaakt, voordat de uiteindelijke tuinontwerp-tekening
geaccepteerd is, omdat de klant misschien nog aanpassingen wenst van het voorstel.

Achtergronden voor decoratieve beplanting

Voordat je enige decoratieve beplanting kiest, Kies je eerst de achtergrond of waartegen de
beplanting wordt aangezien. Om effectief te zijn moeten de twee elkaar aanvullen. Als een heg of
scherm als achtergrond voor decoratieve beplanting dient zoals een bloemenborder, moet die licht
absorberend en ingetogen zijn qua karakter, een contrast vormen voor kleuren en vormen die ervoor
worden geplaatst. Taxus (Taxus baccata) is ideaal voor dit doeleinde, omdat die donker van kleur is
en niet reflecteert, waardoor een dicht en mat effect ontstaat als deze wordt gesnoeid.
Als de heg simpelweg een ruimte opdeelt of een element verbergt zoals een moestuin, mag die nog
steeds decoratief zijn; wellicht met gekleurd gebladerte, bloemen of fruit en verschillende graden
van formaliteit. Verweefde hagen die bestaan uit een mix van verschillende soorten zijn soms
interessant; zoals een mix van: hulst, veldesdoorn, liguster en beuken. Doordat de verschillende
soorten variëren in groeisnelheid, wordt snoeien misschien een probleem.

Harde tuinmaterialen en accessoires

[Bladzijde 246] Nogmaals, de ontwerptekening toont alle voorgestelde harde tuinmaterialen, zowel
horizontaal als verticaal. Ze moeten zo worden getekend, dat die op een praktische manier is te
gebruiken; zowel om het ontwerp op de grond uit te zetten, als voor de uitvoerder om een
inschatting te maken van de kosten voor materiaal en constructie van de elementen. Alle hoofd
accessoires inclusief regentonnen, composthopen, buitenmeubilair, containers en vuurplaatsen
moeten worden gespecificeerd en op schaal getekend om ervoor te zorgen, dat ze qua afmetingen
correct passen in de ruimte. Deze elementen op een ontwerptekening zien, is voornamelijk
interessant voor je klanten, omdat het de ruimte een persoonlijk tintje geeft en het ze gemakkelijker
maakt om zich een voorstelling te maken van, hoe ze de tuin gaan gebruiken.

105
De tekening tot leven brengen
De tuinontwerptekening wordt met potlood of in inkt getekend. Technische tekenpennen of
wegwerp fineliners geven een professionelere afwerking. Denk eraan de lijndikte te variëren door
verschillende punt groottes te gebruiken. Teken de belangrijkere of dominantere elementen, zoals
het huis, grote bomen en de tuingrenzen, met een dikkere lijn (.5 of .35 zijn geschikt) en gebruik een
dunnere lijn (.25) voor minder dominante elementen, zoals lagergelegen plantenborders en
detaillering voor bestratingspatronen. Hetzelfde principe is van toepassing je in CAD tekent. Variatie
in lijnbreedte geeft de vlakke tekening een beetje een driedimensionaal effect. Als eenmaal de
tekening is gemaakt zowel handgetekend als met CAD, geven de grafische symbolen ook diepte door
ze te benadrukken me teen toegevoegde textuur (arcering) en schaduw. Het vraagt de nodige
oefening om nette en beschrijvende symbolen te ontwikkelen. Onthoud dat je jouw grafische stijl
moet ontwikkelen uit perfect getekende vormen. Lijnen uit de losse pols getekend zien er meestal
onhandig uit en hebben niet zo’n professionele uitstraling. Als je met de hand werkt, is rendering of
wrijven een snelle en effectieve manier om een tekening qua textuur aantrekkelijk te maken. Een
oppervlak met reliëf is een zeer effectieve manier om gravel of een gazon uit te beelden;
bijvoorbeeld met schuurpapier, een omslag van een oud boek of een koffer met textuur. Gebruik
kwalitatief goed overtrekpapier gecombineerd met een zacht (5B) donker loden potlood om op het
overtrekpapier te renderen. Pas altijd de lood-afwerking toe op de andere kant van het
overtrekpapier, zodat het niet het oppervlak bevlekt. Indien gewenst verspreid je het grafiet, door
het je vingers of een doekje licht uit te wrijven. Dit is met name een effectieve behandeling voor
schaduweffecten, als je de richting van het licht wilt aangeven.

Schaduwen brengen een tekening tot leven. Kies een realistische positie voor de zon en bepaal de
lengte van de schaduw onder de hoek van de zon. Markeer lichtjes met potlood de gebieden die in
de schaduw vallen en arceer ze met lijnen. Stippelen of het opbouwen met stippen is een vorm van
pointillisme voor als er meer dan een kleur wordt gebruikt. Hiermee creëer je ook diepte en laat je
verticale elementen driedimensionaal lijken. Dit is bruikbaar als je een complex ontwerp hebt en je te
veel gearceerde schaduwlijnen wilt vermijden.

De tekening labelen
[Bladzijde 249] Voor hand getekende tekeningen, gebruik je een computer voor de netste
professionele label afwerking. Als je eenmaal hieraan gewend bent, maakt je een gemakkelijk
samengestelde tekening. Bedenk eerst welke labels je nodig hebt en teken deze vervolgens op een
schets; plaats ze zodanig dat ze in lijn liggen met de elementen op de tekening. In plaats van
individuele labels maken en ze apart uitknippen en opplakken, print je de labels uit voor één kant van
de tekening. Handgeschreven labels geven soms een persoonlijk tintje. Elk van de zeer gevarieerde
schrijfstijlen is acceptabel, als je handschrift maar netjes en leesbaar is, omdat de belettering een
onderdeel is van de algehele visuele presentatie. Een rolliniaal stelt je in staat om de liniaal vlug over
het papier te bewegen terwijl je de liniaal recht houdt. Dat maakt de labels schrijven gemakkelijker.
Labellijnen voegen iets toe aan het algehele effect, als ze netjes en duidelijk worden getekend.
Gebruik de kleinste pen-punt om de lijnen strak te tekenen en zorg ervoor, dat ze horizontaal of
verticaal lopen; vermijd diagonale of hellende lijnen, omdat ze meestal afbreuk doen aan de
tekening. Als je technische tekenpennen gebruikt, denk er dan aan, dat slecht getekende lijnen er
nog slechter uitzien, als er een kopie van wordt gemaakt.
Het label moet beknopt details weergeven die helder maken, wat elk element is, waarvan het
gemaakt is en wat de hoogte is als het bijvoorbeeld een verticaal element is. Bijvoorbeeld: “Nieuw
gazon gelegd met Rolawn Medallion graszode”, “Engels gebonden rode Malvern baksteen 1,5m
hoog; zie technische tekening 1”. Als meer beschrijving nodig is, dan plaats je meer details in het

106
informatieveld of in de specificatie voor de bouw, of je maakt een technische tekening (zie Hoofdstuk
11), die elke dimensie van een element toont en waarvan het is gemaakt.

Informatieveld
Het informatieveld boven het titelblok moet gedetailleerdere informatie geven gerelateerd aan het
ontwerp en voorkomen dat het gelabelde gebied rondom de tekening, verwarrend wordt door te
veel informatie. Het informatieveld geeft kort uitleg over het doel van het ontwerp. Een paragraaf
moet de situatie voor de klant beschrijven. Houd de tekst simpel en doelgericht; beschrijf de
hoofdfactoren die het ontwerp onderbouwen. Onder de introductie-paragraaf specificeer je alleen
de elementen die een verdere beschrijving behoeven. Als je een waterelement hebt gelabeld als
“roestvrijstalen watermuur”, geef het dan dezelfde naam in het informatieveld, zodat zowel de klant
als de aannemer weten over welk element het gaat. Complexere structuren zoals een lage damwand
met een handgemaakte afdekking, moet wellicht verder worden gespecificeerd of beschreven in een
technische tekening. De kanttekeningen voor het informatieveld bereid je het best voor op een
computer. Die knip je uit en plak je op de tekening.

Kleur toevoegen
Als de tekening gemaakt is en het titelblok en informatieveld zijn toegevoegd, mag je kleur
toevoegen. Neem je originele tekening op overtrekpapier naar een reprografisch bedrijf als het vel
A2 of groter is om het te kopiëren. Het is soms noodzakelijk om meerdere kopieën te maken: voor de
klant, voor de uitvoerder en voor iedereen die mogelijk aan de tuin gaat werken: hoveniers,
onderaannemers, enzovoort.

Tekenen van het uiteindelijke tuin lay-outontwerp [Bladzijde 250]

1. Bevestig je concepttekening aan de tekentafel en plak een tweede stuk overtrekpapier over
de eerste tekening van je tuinontwerp.
2. Begin met potlood en kijk naar de grondvlak-elementen op de concept tekening; je begint bij
het terras of een ander kritisch punt, dat het huis met de tuin verbindt. Bepaal de exacte
keuze van de materialen en hoe je die gaat gebruiken; bijvoorbeeld een bakstenen pad
gelegd in weefpatroon. Zijn de afmetingen goed of moeten ze worden aangepast?
3. Doe hetzelfde met paden, trappen en andere grondelementen. Als je tevreden bent met wat
je hebt getekend op jouw concepttekening, dan trek je simpelweg de vorige tekening over.
4. Teken elk nieuw grondelement individueel op schaal. Stel je voor, dat je van bovenaf neer-
kijkt en toon de omrandingsvorm van het element evenals het ontwerp, waarin je de
materialen hebt gearrangeerd. Accentueer het laatste door ze voor een klein gebied de
details op schaal te tekenen. Als bakstenen of andere materialen te klein zijn om op schaal te
tekenen, voeg dan losse bijlagen met details toe. Je mag ook grafisch aangeven wat jouw
bedoeling is door ze in een diagram uit te vergroten naast de tekening. Als je deze techniek
toepast, geef je de details een nummer of label, zodat hun positie direct duidelijk is.
5. Teken vervolgens alle verticale en overkappende elementen, beginnend met de buitenste of
grensmuren; dus rooster-hekwerken, pergola’s, priëlen, enzovoort. Label alle verticale
elementen.
6. Teken het bladerdak van elke bestaande of voorgestelde boom; geef met een kruis aan waar
laatstgenoemde moet worden aangeplant.
7. Maak een kort beschrijvend label voor elke plek van een border of beplanting om jouw brede
bedoeling aan te geven; bijvoorbeeld: “Geurende gemixte border voor zomerse uitstraling”.

107
8. Moet een element meer gedetailleerd worden getoond, zoals een vijver of een pergola-
constructie? Wellicht ben je niet in staat om voldoende detail aan te geven op de
ontwerptekening; dus moet je de details misschien op een apart vel tekenen.
9. Als je zeker bent dat alle noodzakelijk details worden getoond, plaats je een ander vel over
het eerste potlood getekende concept heen en teken je de uiteindelijke versie in inkt. Plaats
de tekening iets aan de linkerkant van het vel om genoeg ruimte boven, onder en aan de
zijkanten vrij te laten voor de labels. Neem een informatieveld op aan de rechterkant en een
titelblok daaronder, tezamen met een noordpunt en een schaalverdeling. Werk methodisch,
van boven naar beneden; blijf van de drogende inkt af; teken eerst alle horizontale lijnen;
werk daarna op dezelfde manier met de verticale lijnen van links naar rechts of andersom,
als dat comfortabeler is.
10. Als je eenmaal de tuinontwerp-tekening af hebt, haal je het van de tekentafel. Nu heb je een
accurate tuinontwerp-tekening, om te gebruiken om de tuin aan te leggen of voor de
uitvoerder om een offerte mee te maken voor het werk. De tekening heeft tijd gekost en is
daarom een belangrijk document; maak tenminste twee kopieën en bewaar het origineel en
berg deze plat en veilig op, omdat het misschien nodig is om later wijzigingen in te voeren,
als je klant nog van gedachten verandert. Misschien wil je één van de kopieën inkleuren, als
je de beplanting voor de tuin hebt gekozen: de volgende stap in het ontwerpproces.

108
[Bladzijde 251] Het is ook verstandig om twee of drie extra kopieën te hebben, om op te oefenen
met kleur aanbrengen. Het is gebruikelijk om een kleurenkopie van de ontwerptekening aan de klant
te geven en een zwart-wit kopie aan de aannemer. Probeer niet met de printer jouw kleurtekening te
kopiëren of te scannen, want de kleuren komen niet goed over vanuit een met de handgekleurde
tekening. Als je een kleurenkopie voor je eigen portfolio wilt, is het beter om een extra kopie in te
kleuren.
Soms worden fantastische effecten bereikt door kleur toe te voegen en het is een leuk experiment
totdat je het juiste papier en methode hebt gevonden, die bij jouw tekeningen past. Direct op
overtrekpapier kleuren komt meestal niet goed over; in plaats daarvan doe je dit op een fotokopie
van jouw tekening. Papier met een glimmend oppervlak is bruikbaar, maar ze nemen niet
gemakkelijk de kleuren op van kleurpennen, viltstiften of aquarel. Als je aquarel gebruikt, dan is
speciale aquarelpapier aan te raden. Meestal hechten de geprinte lijnen niet goed op zwaardere
papiersoorten. Kleur is enorm handig om een ontwerp tot leven te brengen; als je hiermee net
begint, onderschat dan niet hoelang dit onderdeel van het proces duurt. Gun jezelf genoeg tijd om
verschillende technieken en/of kleuren te proberen, om individuele elementen weer te geven en
wees bereid om het opnieuw te doen als jouw inspanningen er niet aantrekkelijk uit zien.
Misschien heb je al een aantal kleurpotloden, viltstiften of aquarelverf en hoef je er alleen nog één of
twee tinten bij te kopen om jouw kleurenbereik te verbreden. Het is het waard om meerdere opties
te proberen om jouw stijl te ontdekken. Als je nog kleuren moet kiezen, probeer dan eens
voornamelijk groene en aardekleuren: bruin, oranje, rood en geel. Veel van jouw harde
tuinmaterialen hebben waarschijnlijk bruintinten en een variatie van groen helpt je met de
beplanting weergeven. Grijspaars is vaak handig voor schaduweffecten.

Kleurpotloden
Er is een enorme keuze aan kleurpotloden (zie Hoofdstuk 1), van een kinderset met primaire kleuren
tot een uitgebreide kunstenaarscollectie. Slijp het potlood om een lange lengte van het grafiet te
krijgen en gebruik de zijkant van het grafiet voorzichtig, zodat de punt niet breekt; breng de kleur
gelijkmatig aan. Vermijd het gebruik van de punt van het potlood, omdat dit een oneffen effect geeft
en probeer altijd één richting op te werken, zonder te hard te drukken; bouw de kleurintensiteit
liever gelijkmatig in lagen op. Begin met de lichtste kleur om de val van licht op een plant te
benadrukken; pas daarna donkere kleuren eromheen toe. Dit geeft een driedimensionale uitstraling.
Als dit met één laag wordt gedaan ziet het er meestal te dun uit; door de kleurlagen op te bouwen
ontwikkel je een realistisch visueel ontwerp.
Het kleuren mengen draagt bij aan een realistisch effect. Bruin gebruiken met rood of geel werkt
goed om een baksteen te tekenen. Vermijd het gebruik van donkergrijs of gewone potloden om
bestrating uit te beelden omdat dit er vaak vies uit gaat zien; Frans-grijs is een lichtblauwe
groengrijze kleur die goed werkt net als lichtbruin gecombineerd met geel. “Gazon groen” is het best
te combineren met een donkergroene kleur om een gazon te tekenen voor een realistisch effect.
Voor gebieden met beplanting zijn een scala aan groenkleuren en andere kleuren goed te gebruiken,
die relateren aan het uitgewerkte ontwerp. De intentie is om de juiste impressie te geven, vermijd
dus dat je individuele bloemen inkleurt. Houd het simpel.

Probeer van tevoren de kleurlagen uit op een apart vel papier. Als je een bepaalde combinatie mooi
vindt, noteer dan het referentie nummer van het potlood of de naam ervan, zodat je het onthoudt.

Pastelkleuren
[Bladzijde 252] Pastelkrijt is een prachtig middel om mee te werken en zijn effectief te gebruiken in
combinatie met kleurpotloden of met wat oefening op zichzelf. Het kleurend pigment heeft de vorm
een zacht stokje, dat je makkelijk op een bord raspt. Dat poeder breng je met watten op om

109
kleurdiepte op te bouwen en de textuur van kleurpotloden te verzachten. Pastelkrijt is nuttig voor
grote stukken van een gazon of water en snel om aan te brengen. Als je eenmaal het ontwerp
ingekleurd hebt, spuit er dan een fixeer op om vlekken te voorkomen.

Vilstiften of markeerstiften
Markeerstiften zijn beschikbaar in een groot kleurscala, met hun bredere punten zijn ze handig om
een groter gebied met één handeling te bedekken. Gebruik ze in één richting, langs de rolliniaal,
parallelle liniaal of hoekliniaal. Let op dat als de kleuren oplosbaar zijn in water, ze mogelijk in elkaar
overlopen. Met viltstiften is een fout niet meer te corrigeren. Je hebt dus wat oefening nodig om de
kleur gelijkmatig te verdelen. Til aan het einde van elke beweging de viltstiftpunt bij voorkeur op om
vlekken te voorkomen. Volhardend gebruik van deze stiften levert soms stevige effecten op.

Aquarelkleuren
Aquarelkleuren geven vaak mooie effecten. Door de hoeveelheid water die wordt gebruikt, gaat
normaal papier vaak bobbelen; daarom is steviger papier of aquarel papier aan te raden. Nogmaals,
neem de tijd om de kleuren te kiezen en te mixen en gebruik verschillende soorten kwasten;
misschien een dikkere voor een gazon of bestrating en een dunnere voor gedetailleerdere gebieden,
en een korte/stevige kwast voor een effect van bloemen en schaduwen.

Nog meer afbeeldingen

[Bladzijde 253] De ontwerptekening moet een heldere indruk geven van, hoe de tuin eruit gaat zien
als die is aangelegd. Het helpt soms voor zowel jezelf en anderen om meer visuele ontwerpen van de
afgewerkte tuin te zien. Platte, twee dimensionale ontwerpen zelfs in kleur hebben hun beperkingen,
maar dingen zoals moodboards, fotolagen, axonometrische projecties (3D-tekeningen), en
doorsnedes (secties en elevaties) beschrijven jouw intenties en helpen als ze naast de
ontwerptekening worden gelegd.
In deze fase van het ontwerpproces is komt CAD zeker tot zijn recht. Als je de ontwerptekening scant
is er met CAD een driedimensionaal plaatje van de tuin te maken om jouw ideeën te testen; speel
met verhoudingsgewijze hoogten en zorg ervoor dat alles past. Net zoals elke tekening is hoe vaardig
je bent in een succesvolle CAD-tekening manipuleren en creëren afhankelijk van oefening en
handigheid. Een CAD getekende voorstelling is een overredend verkoopgereedschap; je kunt de klant
door de tuin heen laten lopen en het ontwerp roteren om het van verschillende hoeken te bekijken.

Perspectief-tekeningen
Perspectief-tekeningen stellen je in staat om een tweedimensionaal ontwerp te veranderen in een
driedimensionaal plaatje met elementen die in grootte veranderen als het oog de verte in kijkt. De
ontwerper ziet hiermee hoe tuinelementen ruimtelijk in elkaar passen. Anders dan doorsnedes
(secties en elevaties) en axonometrische projecties( 3D-tekeningen) tonen perspectief-tekeningen
het ontwerp op een manier, die de tuin tot leven brengt. Op basisniveau is een perspectief-tekening
simpel; voor de eigenaardigheden om een twee-, drie- en vier-punts perspectief onder de knie te
krijgen heb je enige oefening nodig. Het is een te complex onderwerp om in een paar paragrafen te
behandelen. Als deze vorm van tekenen je aanspreekt, dan zijn er een aantal handige boeken over
dit onderwerp. De meeste tuinontwerpers zijn tevreden met het gebruik van één-punts perspectief-
tekeningen om de aantrekkelijkste zaken te belichten en de verticale elementen te tonen, die naar
een blikpunt leiden. In perspectieftekeningen lopen alle elementen terug naar een verdwijnpunt, een
punt op de horizontale lijn. Alle horizontale elementen boven de grond vallen onder deze lijn;
sommige verticale elementen steken er waarschijnlijk bovenuit. Begin simpelweg met een paar

110
parallellijnen, die een soort van pad voorstellen. Stel je voor dat de kijker midden op het pad staat
dat zich naar achteren uitstrekt.

Teken een simpel pad van 1.5 m. breed en 3 m. lang. Teken een simpel perspectiefraster en plak het
aan de tekentafel; plak daarna jouw pad over het raster heen met de parallelle lijnen van het pad op
gelijk afstand van en onder het verdwijnpunt. Plaats daarna een ander vel overtrekpapier over het
ontwerp. Teken de lijnen van het pad in, zodat in plaats van parallel blijven, de lijnen van het pad
naar het verdwijnpunt toe convergeren. Dit geeft meteen de indruk van afstand die natuurlijk
aanvoelt. Als er een pergola over het pad heen staat, dan meet je de hoogte van de dichtstbijzijnde
paal en teken je deze langs je geodriehoek omhoog om de verticale lijnen te tekenen. Teken deze zo
in dat de voor- en binnenkant van elke paal wordt getoond. Volg de richting van de lijnen van jouw
raster die naar het verdwijnpunt convergeren en teken de rest van de pergolapalen. Voor elke paal
die je kunt zien tonen drie lijnen de voor- en binnenkant van elke paal. Teken nu de dwarsbalken. Het
perspectief toont de onder- en voorkant van elke dwarsbalk.
Als je driedimensionale vormen tekent, zorg er dan voor, dat elke vorm een dikte laat zien; als alleen
breedte en lengte getoond worden, dan blijft de tekening nog steeds plat lijken. Dit geldt voor zowel
perspectief als axonometrische tekeningen.

Fotografische lagen
[Bladzijde 254] Een fotografische laag, een handgetekende tekening dat de voorgestelde
aanpassingen aan de tuin toont, is vaak erg effectief. Het is een simpele methode om de tuin te laten
zien, voor en na het herontwerp. Je maakt het door een vel overtrekpapier over een vergrootte foto
van het bestaande terrein te plakken. Dit type snel gemaakte schets geeft vaak een pakkende en
makkelijk te begrijpen weergave van jouw bedoelingen. Het is een gemakkelijke manier om een
perspectief-tekening te maken. Als het vroeg in het ontwerpproces wordt gebruikt, helpt vaak met
bepalen, welke uitzichten je wilt laten zien en welke je wilt verbergen.
Fotografische lagen zijn met name effectief, doordat ze direct de nieuwe voorstellen in verband
brengen met het bestaande terrein. Op deze manier geeft het het nieuwe ontwerp een
geloofwaardigheid, die je met andere visuele presentaties bijna niet bereikt; zoals een artistieke
impressie, wat een soms een onwerkelijke uitstraling heeft. Fotografische lagen helpen met
voorgestelde uitzichten op elke plek van de tuin te laten zien; bijvoorbeeld vanuit achterin de tuin
naar het huis of vanuit het huis naar de tuin. Klanten begrijpen een platte tuinontwerp-tekening
meestal niet, maar ze begrijpen een foto wel. Dit is daarom een simpele en handige methode de tuin
te laten zien; voor en na herontwerp.

Een fotografische laag maken [Bladzijde 256]

1. Bestudeer de tuinontwerp-tekening en kies een plek om te tekenen. Bijvoorbeeld een
verticaal element zoals een prieel, een beeld of zelfs een tuinhuisje. Gazons, paden en vijvers
mag je ook laten zien, maar omdat ze aan het grondvlak zitten, werkt het vaak minder
effectief.
2. Kijk naar de foto’s die je hebt gemaakt tijdens het terreinonderzoek (zie Hoofdstuk 2). Kies de
meest geschikte uit; hetzij een eenmalig shot of een panoramisch uitzicht. Digitale foto’s zijn
in veel formaten te printen; kies dus het formaat, dat jij wilt gebruiken. Vergroot ze indien
noodzakelijk.
3. Plak de foto vast aan de tekentafel met ruitjespapier als achtergrond om de foto uit te lijnen.
4. Gebruik een schaalstok om de geschatte schaal voor sommige horizontale en verticale
elementen in jouw foto te vinden. Je hoort deze dimensies van de bestaande elementen in

111
 jouw terreinonderzoek te hebben beschreven; bijvoorbeeld een bakstenen muur van 2 m.
hoog, een pergola van 3 m. hoog. Noteer daarvan de dichtstbijzijnde geschatte schaal.
5. Plak een vel A4 overtrekpapier over de foto heen.
6. Controleer nogmaals de ontwerptekening. Noteer de afmetingen van elk horizontaal en
verticaal element die je wilt voorstellen op de plek die getoond wordt in de foto; zoals:
trappen, een prieel, een tuinhuisje –.
7. Markeer de positie van de vier hoeken op het overtrekpapier. Dit helpt je later met de
fotografische laag op zijn plek te leggen, als die eenmaal is gereproduceerd.
8. Gebruik een potlood en de gekozen schaalverdeling, markeer de dimensies voor elk element
op jouw laag overtrekpapier.
9. Teken de nieuwe elementen in met pen en varieer de dikte van de lijn om de schets tot leven
te brengen.
10. Geef elk vel een datum en een titel.
11. Plaats de overtrek laag over de “voorheen” foto om het effect van jouw voorstellen te zien.

Axonometrische projecties
[Bladzijde 256] Er zijn vast situaties, waarin een ander type visuele weergave nodig is; bijvoorbeeld in
de situatie dat je je tekeningen instuurt voor een tuinexpositie. Axonometrische of orthografische
projectie is een soort tekening, die een driedimensionale weergave creëert, waarin alle vlakke zijn
beschreven. Een volledige axonometrische projectie toont helder, hoe de verschillende elementen in
een tuin met elkaar in verband staan: gebouwen, muren, trappen en hekken. Axonometrische
tekeningen zijn relatief gemakkelijk te maken, doordat je ze direct ontwikkelt vanuit een schets. Het
stelt je in staat je klanten te laten zien, hoe de tuin eruit komt te zien èn het is tegelijk een handig
gereedschap om constructiedetails dubbel te controleren, zodat je er zeker van bent, dat niets wordt
vergeten, zoals het aantal of de breedte van de treden en stootvlakken van een trap. Ontwerp-
fouten worden zichtbaar als de platte ontwerptekening een verticale dimensie wordt gegeven. In
CAD is dit simpel te maken; het laat meestal zien hoe alles proportioneel in elkaar past en je kunt het
aanzicht roteren om de tuin vanuit verschillende hoeken te bekijken.

Een axonometrische projectie ontstaat door eerst het tuinontwerp-tekening 45 graden te kantelen,
daarna de verticale elementen te er in te tekenen en de lijnen parallel te houden. Isometrische
ontwerpen lijken hier sterk op, allen wordt het ontwerp 30 graden gekanteld in plaats van 45 graden.
Beide methoden produceren een gekanteld aangezicht van de tuin van bovenaf bekeken,
vergelijkbaar met wat je vanuit een raam op de tweede verdieping ziet van een aangrenzend huis. Als
de tekening onder een hoek van 45 graden staat en niet genoeg details toont, dan heb je mogelijk
het ontwerp diagonaal ontworpen; probeer dan de hoeken te veranderen; als de hoeken die je kiest
samen maar 90 graden zijn.

De lengte, breedte en hoogte van alle objecten moeten op dezelfde schaal worden getekend. Een
axonometrische projecties heeft geen verdwijnpunt, daardoor ziet het aangezicht er onrealistisch uit
en mist het perspectief, maar het is technisch wel correct. Omdat axonometrische projecties in
essentie technische tekeningen zijn, is er geen artistieke vaardigheid nodig voor hun succes. Zolang je
de hoogte weet van elk object in de tuin, maak je deze tekeningen doorgaans zonder al te veel
moeite.

Een axonometrische projectie van een object tekenen. [Bladzijde 258] Als je een axonometrische
baksteen kunt tekenen, kun je bijna alles tekenen: paal, verhoogd waterelement, heg, verweven
bomen, tuinhuisje, enzovoort. Als je eenmaal de principes hebt geleerd, is het toe te passen op elk
object van elk formaat.

112
 1. Leg een baksteen naast je neer. Meet deze op en teken deze zo accuraat mogelijk na op het
werkelijke formaat: een schaal van 1:1.
2. Leg een geodriehoek met de langste kant langs de parallelle beweging van jouw tekentafel.
Leg daarna de tekening van jouw baksteen langs een van de randen onder een hoek van 45
graden. Plak deze vast met tape.
3. Teken met behulp van een parallelliniaal en een geodriehoek een serie verticale lijnen vanuit
de hoekpunten van de baksteen. Deze vormen de constructielijnen en mogen niet langer zijn
dan de hoogte van de baksteen. Teken met je schaalstok de verhouding 1:1 af op de hoogte
van de baksteen; beginnend op het laagste punt. Omdat dit een baksteen betreft is de
hoogte contant en hoef je maar één meting te markeren.
4. Maak nu gebruik van je geodriehoek om een lijn te tekenen vanuit het opgemeten punt op
jouw eerste verticale lijn naar de achterste verticale lijn aan dezelfde kant van de baksteen.
Als dit eenmaal gebeurd is, controleer dan de achterste lijn met je schaalstok en je zult zien
dat de meting hetzelfde is. Beweeg met je geodriehoek rondom de vorm om alle verticale
lijnen met elkaar te verbinden, totdat je de bovenkant van de steen hebt getekend. Als je de
bovenkant hebt getekend, verwijder je de constructielijnen die boven de vorm van de
baksteen uitkomen.

Bomen zijn makkelijk te tekenen als axonometrische projecties; de resulterende tekening lijkt op een
ei op een stok. Met een beetje artistiek gevoel en de toevoeging van een belijning die gebladerte
voorstelt, laat je het meer op een boom lijken. Als je axonometrische bomen tekent, gebruik dan een
cirkelsjabloon om het bladerdak te tekenen. Struiken teken je op dezelfde manier, maar omdat er
geen stam aanwezig is, teken je op grondniveau de lagergelegen cirkel die de onderkant van het
bladerdak voorstelt.

Een axonometrische projectie tekenen vanuit een tuinontwerp-tekening. [Bladzijde 260] Voordat je
begint, bestudeer je het ontwerp zorgvuldig en werk je het beste aangezicht van de tuin uit. Zorg
ervoor dat de getoonde elementen zichtbaar zijn en niet schuil gaan achter een heg of muur. Let op:
als je in CAD werkt, is het gemakkelijk om een platte tweedimensionale vorm in drie dimensies op te
trekken, deze vlugge flexibiliteit stelt je in staat om de afmetingen te perfectioneren zonder opnieuw
hoeven te ontwerpen.

1. Gebruik een parallelliniaal en een geodriehoek. Maak de tuinontwerp-tekening vast onder de

door jouw gekozen hoek met het laagste niveau van de tuin of het terras nabij de onderkant
van het papier.
2. Plaats een stuk overtrekpapier over de tuinontwerp-tekening. Dit vel bevat de schets van het
axonometrische ontwerp zoals die zich ontwikkelt.
3. Werk met potlood en start met de randen aan de onderkant van de tekening. Teken de
constructielijnen, opwaarts op maat vanuit elke hoek. Gebruik een schaalstok om alle
verticale lijnen op te meten rondom de grenzen of buiten het terrein en meet de hoogte van
elke constructie: gebouwen, muren en hekken. Je werkt aan één element per keer. Als een
muur overal dezelfde hoogte heeft, dan hoef je maar één meting te markeren; net zoals met
de baksteen. Werk vanuit de onderkant van de tekening of het deel het dichts bij de
bovenkant, zodat je niet iets in de verte in detail hoeft te tekenen, wat uiteindelijk door iets
ervoor wordt verborgen.
4. Met behulp van een geodriehoek verbind je de punten met elkaar. Als er een groot element
aan de onderkant van de tekening staat, die iets belangrijks erachter verbergt, zoals een deel
van een grenshek of een gebouw, teken je een onderbroken lijn om de omlijning te tekenen.
Zo geef je zijn aanwezigheid aan, maar staat je toe om er in de tekening doorheen te kijken.

113
 5. Ga verder op dezelfde manier met het interieur van het ontwerp. Je begint op het laagste
punt en werkt geleidelijk omhoog , tot elk element en verandering van niveau is getekend.
Eerst teken je alleen de harde tuinmaterialen; de beplanting wordt later toegevoegd. Als je
tuin verschillende hoogteverschillen bevat, is het soms gemakkelijker en sneller om het
overtrekpapier omhoog of omlaag te schuiven naar het nieuw te tekenen niveau, als je
eenmaal het eerste niveau hebt getekend. Hiermee bespaar je jezelf elke keer de hoogte
verschillen op te tellen bij of af te trekken van de vorige dimensies.
6. Alle cirkels in je ontwerp zien er hetzelfde uit in axonometrische projecties, zoals ronde
vijvers, potten of tafels. Schuif je overtrekpapier omhoog of omlaag naar de juiste hoogte en
trek deze over.
7. Als je eenmaal alle harde tuinmaterialen inclusief potten, pergola’s en tuinmeubilair hebt
getekend, heb je zoveel lijnen getekend, dat je tekening mogelijk verwarrend is. Wees
methodisch en denk eraan alle constructielijnen te verwijderen als een element is getekend;
soms is het gemakkelijker om nog een vel overtrekpapier over de tekening heen te leggen en
alle lijnen die je werkelijk wilt hebben over te trekken.
8. Teken nu de beplanting. Je begint weer op het laagste punt van de tuin. Ook nu moet je op
schaal tekenen. Als er bomen in de tuin staan, trek dan een verticale lijn omhoog vanuit het
middelpunt van de stam tot de hoogte van de bovenkant van de boom; markeer op de stam,
waar het bladerdak begint. Gebruik dat punt als het midden en teken een cirkel die de
breedte of spreiding van het bladerdak weergeeft. Normaliter wordt het bladerdak smaller
aan de bovenkant van een boom. Teken een tweede cirkel met het hoogste punt van de
boom als het middelpunt. Verbindt de twee cirkels met elkaar, dit laat een klein stuk of niets,
van de stam over. Al ziet dit er vreemd uit, is het wel correct.
9. Ga op dezelfde manier verder met andere bomen en struiken. Klimplanten en kruidachtige
planten worden normaliter getoond door de omlijning van hun hoogte en spreiding te tonen.
Houdt de omlijning van je planten simpel en vermijd details van stammen of bladeren die de
tekening verwarrend maken.
10. Probeer je axonometrische tekening natuurlijker te laten lijken door de omlijning van planten
te verzachten met een textuur die hun gebladerte voorstelt.
11. Voor je uiteindelijke tekening plaats je een nieuw vel overtrekpapier over de schets van de
axonometrische tekening. Trek alle relevante lijnen met een pen over en voeg andere
noodzakelijke lijnen toe, om je tekening er driedimensionaal en zo realistisch mogelijk uit te
laten zien.
12. Haal je nieuwe axonometrische tekening weg en maak er twee kopieën van, om te
experimenteren met kleur renderingtechnieken.

Secties en ruimtelijke tekeningen

[Bladzijde 268] doorsnedes (secties en elevaties) zijn het verticale equivalent van een
ontwerptekening. Een sectie is een tekening op schaal van een verticaal vlak op een lijn die dwars
door het ontwerp snijdt; de sectie bevat eventueel ook het gebied onder grondniveau, als dat nodig
is. Secties worden voor verschillende redenen gebruikt. Een ontwerper kan op papier
experimenteren met verschillende ruimtelijke composities of informatie toevoegen door details van
verticale en bovengrondse componenten te tonen die niet op de ontwerptekening zichtbaar zijn te
maken. Secties worden ook wel gebruikt voor technische tekeningen om te laten zien, hoe bepaalde
elementen moeten worden gebouwd. Ze zijn van elke op schaal getekende tekening te maken. Het is
eigenlijk een rechte lijn die door een deel van het ontwerp snijdt. Daarentegen is een elevatie elk
verticaal aangezicht van een element, groep planten of deel van de tuin, niet noodzakelijk langs één
lijn èn een elevatie toont meestal niets beneden grondniveau.

114
Een sectie of een elevatie van de tuin geeft je een blik op het ontwerp in verticale zin; het is een
handige schets voor een ontwerper in elke fase van het proces, vooral wanneer de tuinontwerp-
tekening wordt gemaakt. Secties en elevaties helpen verticale elementen begrijpelijk te maken, maar
ze tonen niet hoe alle oppervlak als de tuinvloer of bovengrondse oppervlakken als een geheel
samenwerken. Evenals de ontwerptekening zijn secties en elevaties tweedimensionaal; ze tonen
simpelweg hoogte en breedte, maar geen diepte. Op een gekozen lijn of sectielijn in het ontwerp,
worden de verticalen elementen op schaal getekend. Elk verticaal of bovengronds element dat vlak
achter deze lijnt ligt mag ook worden getoond. Sommige oppervlakte details worden soms
toegevoegd om de tekening tot leven te brengen.
Deze tekeningen zijn snel en makkelijk te maken omdat, in tegenstelling tot een perspectief tekening,
alle verticale en bovengrondse elementen volgens de juiste schaalverdeling worden getoond,
ongeacht van hun afstand tot de snijlijn. Waarschijnlijk heb je jouw ontwerp op schaal van 1:50 of
1:100 getekend, wat vaak een te kleine schaalverdeling is om iets betekenisvols te tekenen, zoals een
hoogteverschil of een pergola. Om genoeg detail te tonen, moet de tekening wellicht worden
vergroot, bijvoorbeeld naar 1:20. Dit neemt natuurlijk meer ruimte in op de tekening. Dus in plaats
van de hele sectie van de tuin te tonen, waarvan veel irrelevant is, heb je mogelijk een voorkeur voor
een specifiek stukje, bijvoorbeeld een verticaal element. In dit geval markeer je duidelijk op de
ontwerptekening, waar de sectie begint en eindigt, markeer de uiteinden van de sectie lijn met A en
B en geef de kijkrichting aan met pijlen.

Tekenen van een sectie door een tuinontwerp-tekening. Het heeft geen zin om een sectie te
tekenen, tenzij het iets een detail of hoogteverschil toont, dat niet te beschrijven is op het ontwerp.
Normaliter zijn twee secties genoeg voor een kleine of standaard tuin: één lijn over de lengte en de
andere over de breedte. Gebruik het aantal dat nodig is om jouw bedoelingen duidelijk te maken.
Het is cruciaal dat je die sectielijnen kiest, waar grote verschillen in hoogte of een zekere mate van
verticale bijzonderheden zich voordoen.

1. Bestudeer de tuinontwerp-tekening en bekijk elk hoogteverschil en alle verticale en

bovengrondse elementen. Draai het ontwerp rond om het vanuit verschillende hoeken te
bekijken en bepaal waar een lijn door het ontwerp of een deel ervan, moet worden
getrokken om deze elementen te tonen.
2. Plak de tuinontwerp-tekening vast, zodat de sectielijn die je in gedachte hebt horizontaal
loopt. Dan leg je hier een nieuw vel overtrekpapier overheen. Zorg ervoor dat het ontwerp
midden onder het overtrekpapier ligt en bekijk de vormgeving van het vel. Je moet ruimte
overlaten voor het titelblok. Het is onwaarschijnlijk dat je een informatieveld op deze
tekening nodig hebt. Zorg ervoor dat je de secties goed op het papier komt te staan. Het ziet
er meestal beter uit om een langere sectie dichtbij de onderkant te tekenen. Als er genoeg
plaats is, mag je eventueel deze secties in de tuinontwerp-tekening opnemen, in plaats van
op een apart vel.
3. Markeer het begin en eind van de sectielijn op het overtrekpapier. Is de schaal groot genoeg
om voldoende details te tonen of moet het worden vergroot? Als dat het geval is, heb je
misschien alleen genoeg ruimte op jouw papier om een deel van de sectielijn te tonen. Je
kiest dan natuurlijk de plek, waar de meeste verticale elementen staan.
4. Teken nu de sectielijn met potlood over het ontwerp met behulp van een parallelliniaal en
markeer respectievelijk het begin en eind van lijn A en B.
5. Begin aan het einde van de sectie, beweeg mee langs deze lijn en je tekent de verticale lijnen
omhoog vanuit de randen van elk hoogteverschil of verticale elementen die op of net achter
de sectielijn liggen.

115
6. Gebruik de afmetingen die genoteerd staan op je ontwerptekening of in het
terreinonderzoek. Teken een schaalstok om de hoogtes van deze elementen te definiëren.
Teken horizontale lijnen om de boven- en onderkant van de elementen aan te geven.
7. Teken en toon sommige details van structuren die op de voorgrond staan, inclusief de
omlijning van beplanting. Als ze niet volledig worden verborgen door de structuren in de
voorgrond, teken je ook de verticale of bovengrondse elementen achter de sectielijn.
Belangrijke bomen achter de grens mogen ook worden getoond, omdat het een maatgevoel
geeft aan de tekening. Noteer de afmetingen om het ontwerp te verduidelijken.
8. Als je eenmaal alles met potlood hebt getekend, haal dan het ontwerp van de tekentafel af.
Trek dan op een nieuw vel overtrekpapier de sectietekening met pen of potlood over.
Gebruik een lichtere soort potlood of kleinere pen-punt om verder weg liggende elementen
aan te geven, die niet precies op de sectielijn vallen.
9. Een persoon op schaal getekend toevoegen, maakt dit type tekening meestal duidelijker.
Denk eraan een titelblok toe te voegen.
10. Verwijder de sectietekening en kopieer die. Voeg kleur toe om de tekening tot leven te
wekken.
11. Markeer op de ontwerptekening, waar de sectie begint en eindigt met een A aan de ene kant
en een B aan de andere en geef de kijkrichting aan met pijlen.

116
Moodboards en fotomontages
[Bladzijde 272] Een moodboard is een vorm van visuele prikkel die handig is om de stemming en
gewenste stijl van jouw tuinontwerp weer te geven. Als een nieuwe tuin bijvoorbeeld formeel moet
worden, geeft een moodboard dit weer, als het op een zelfde wijze is gevuld en een informeel
ontwerp wordt meestal beter geïllustreerd door een relaxtere of eigentijdsere stijl. Een moodboard
of fotomontage eventueel zien, hoe plantenkleuren, texturen en combinaties er samen uitzien of het
toont hoe planten mee veranderen met de seizoenen. In het verleden was een moodboard meestal
een groot bord bedekt met: afbeeldingen van de gewenste materialen, kleuren en afbeeldingen van
planten, om de algemene uitstraling van het ontwerp te ondersteunen. Tegenwoordig wordt deze
presentatievorm gemakkelijk op de computer voorbereid. Meestal wordt het voor ontwerpen van
binnen- en buiteninterieur gebruikt. Een moodboard is heel geschikt voor een tuinontwerp; het is
sterk afhankelijk van de kwaliteit van de afbeeldingen die worden gebruikt. Het is vaak ook een zeer
effectief verkoopmiddel om jouwontwerp-ideeën toe te lichten.
Als je je eigen tuin ontwerpt is het misschien leuk om jouw ideeën visueel vast te leggen; in veel
gevallen is dat een collage van verschillende ideeën opgedaan van websites, tijdschriften of
dagbladen. Meestal wordt een moodboard als presentatiemiddel gemaakt door de ontwerper, nadat
het tuinontwerp en de beplantingsplannen concreet zijn, om ze tezamen aan je klant te presenteren.
Het wordt ook wel eens vroeg in het ontwerpproces gebruikt om de gezamenlijke doelen in
illustratievorm vast te stellen van de ontwerpen en klant. Social mediawebsites zoals Pinterest stellen
je in staat om snel een fotomontage te maken. Moodboards die op Pinterest gemaakt worden, zijn
openbaar of privé met de klant te delen. Dit betekent dat de klant aan het proces kan bijdragen door
inspirerende afbeeldingen toe te voegen. Als je een dergelijke website gebruikt, is het belangrijk om
altijd de bron van de afbeeldingen te controleren om de auteursrechten van de fotograaf niet te
schenden.

Of je nou een moodboard met de hand of op de computer maakt, het wordt gemaakt door
aantrekkelijke en duidelijke afbeeldingen te verzamelen van: accessoires, beelden, kleuren, planten,
bestrating en monsters of foto’s van stoffen, die je wenst te gaan gebruiken in de tuin. Om een
moodboard te maken wordt meestal een groot vel van zwaarder papier of karton gebruikt om de
afbeelding op te plakken. Het formaat is afhankelijk van het project maar een A2 (17 x 22 in) is
meestal het best hanteerbaar. Het bord moet gericht zijn op de hoofdelementen in het ontwerp te
laten zien, die op een zelfde manier zijn gearrangeerd en vormgegeven als jouw ontwerpen en
moeten jouw ontwerpideeën communiceren in een visueel aantrekkelijke en representatieve
manier.

Elke ontwerper heeft een andere stijl. Hoe je jouw ontwerpen ontwikkelt is sterk afhankelijk van
jouw ervaring, vaardigheid en artistieke mogelijkheden. Bestudeer eerst de volgende voorbeelden
van verschillende tuin lay-outontwerpen, zowel CAD als handgetekend, om je een idee te geven van
wat je met oefening kunt bereikt, voordat je verder gaat met het volgende hoofdstuk,

117
Hoofdstuk 9 Beplanting
[Bladzijde 277] Voor veel mensen is het meest opwindende deel van het tuinontwerp-processen de
grootste uitdaging de planten kiezen. Dit is niet simpel een kwestie van naar het tuincentrum gaan of
een kwekerij en een karretje of winkelwagentje vullen. Elke plant heeft zijn eigen typerende
eigenschappen, zowel wat betreft klimaatkenmerken als bodemvoorkeuren en je moet goed
bedenken op wat voor manier de planten die je kiest passen bij je tuin. Omdat iedere omgeving en
tuin anders is, is er geen standaard oplossing.
Om met planten te ontwerpen/inrichten moet je de planten echt kennen; niet van foto’s in een
naslagwerk of een catalogus, zelfs niet van een planten-aantekenboekje. Je moet ze vooral kennen
door ze regelmatig grondig te bekijken en ze zelf te kweken of te laten groeien, als dat mogelijk is.
Zelfs als je ze niet naar tevreden weet te laten groeien, leer het je iets van wat ze nodig hebben. Als
dit niet mogelijk is, dan zijn openbare en privé tuinen bezoeken van onschatbare waarde, om te zien
hoe andere ontwerpers en hoveniers planten combineren. Zoek een goede plaatselijke tuin om
regelmatig te bezoeken, het liefst met betrouwbare plantenlabels. Bekijk hoe de planten daar door
de seizoenen heen veranderen. Fotografeer plant-combinaties, die je aanspreken. Als er een plant is
die het uitstekend doet in een border, kijk dan goed naar zijn omgeving. Misschien
verbeteren/versterken de ondersteunende planten de kenmerken van deze ‘ster-plant’, terwijl ze de
minder aantrekkelijke kanten ervan misschien verbergen. Onderzoek de verschillende rollen die
planten hebben. Het helpt je je eigen beplantings-doelen te leren kennen.
Al herinneren de meeste mensen zich vooral de planten, maakt een collectie planten lang niet altijd
een mooie tuin. Een indrukwekkend planten schema is gebaseerd op: vorm, textuur van de bladeren,
de kleur van blad eren en bloemen en de relatie tussen elke individuele plant met zijn omringende
planten. Kleur wordt geleverd door het gebladerte en de bloemen, maar de bloemen zijn tijdelijk.
Het gebladerte komt vaak op de tweede plaats in het keuze proces ten opzichte van bloemen. Ook al
zijn ze ook aan seizoens-veranderingen onderhevig, blijven ze veel langer van kleur als bloemen;
daarom verdienen ze evenveel aandacht.
Waarschijnlijk associeer je beplanting met kleur in je tuin brengen en dat is een heel aanvaardbare
verwachting. Toch vervult een plant heel veel meer rollen, zoals de tuin structuur geven. Daarom
moet kleur niet de eerste overweging zijn. Soms wordt er veel tijd, moeite en geldt besteed aan een
tuinontwerp en de plantenmoeten er harmonie in brengen en het geheel ondersteunen; de hardere
lijnen van de door mensen gemaakte materialen te verzachten en te contrateren. Dit hoofdstuk geeft
je richtlijnen om planten te kiezen, die indrukwekkende en blijvende clusters creëren; met speciaal
aandacht voor de groeivorm van de plant en de textuur van het gebladerte.

Structuur beplanting
[Bladzijde 278] Structuur beplanting bestaat in de eerste plaats uit bomen en struiken met blijvend
houtige stam, stelen en takken. Blijvend groen struiken zijn de meest effectieve structuur planten,
omdat hun effect het jaarrond werkt. Structuur planten voorzien in een variatie aan doelenstellingen.
Ruimte omsluiten en afscheiden in ‘tuinkamers’. Als de tuinranden worden beplant, dan wordt er
al veel uitgevoerd van je eerste ideeën, toen je je tuinontwerp-tekening ging ontwikkelde. Bedenk
hoe de tuinrand naadloos gaat aansluiten bij de rest van de beplanting in de tuin.
Er hoort voldoende structuur beplanting te zijn om individuele ruimtes te vormen en te omsluiten,
om bijvoorbeeld een serie ‘tuinkamers’ te creëren, voor verschillende seizoenen. Werk je aan een
kleine tuin, voorkom dan te veel opdeling. Denk na over de afmetingen van de ruimtes, die je creëert
en hoe deze gaan aanvoelen. Je wilt je niet opgesloten voelen. Houd rekening met de lange termijn
effecten van hagen; ze worden breder als ze groeien en door hun hoogte geven ze schaduw.
Blikvangers creëren. Om de tuin als een geheel te laten overkomen, moeten de planten in

118
harmonie zijn met de harde tuinmaterialen. Als je planten als een blikvanger/aandachtpunt wil laten
werken, werken de harde tuinmaterialen en planten in elkaars verlengde ( als een tandem);
bijvoorbeeld een bijzondere boom aan het eind van een uitzicht of een bijzonder vorm struik of een
blijvend groene in een plantenbak.
De looproute sturen. Met planten is de route om door de tuin te lopen te sturen, door
ondoordringbare partijen of door een verandering van richting te accentueren. Planten met dezelfde
vorm bijvoorbeeld trekken mogelijk de aandacht naar bepaald pad of een bepaalde snoeivorm trekt
eventueel de aandacht naar een prieeltje.
Een achtergrond bieden voor een opvallende plant [Bladzijde 280] Heggen vormen waardevolle
achtergronden. Het gebladerte geeft contrast of ondersteunt de plant die er voor groeit. Pas op,
want slecht gekozen of bestaan de heggen met opvallende kleuren leiden je net zo makkelijk af van
het gewenste effect; zoals de roodbladige glansmispel. De laurierkers met glimmende bladeren
(Prunus laurocerasus) wordt erg vaak gebruik als heg. Het is een veeleisende plant, die minder
geschikt is als achtergrond. Hagen zijn permanente elementen in een tuin, daarom moet je ze
zorgvuldig kiezen met aandacht voor lange termijn effect. Zorg ook voor voldoende ruimte om ze te
onderhouden.
Onaantrekkelijke uitzichten en gebouwen verbergen. De composthoop en het schuurtje voor
tuingereedschap zijn twee elementen, die afgeschermd moeten worden door een heg of waar de
aandacht van afgeleid moet worden. Je hebt hogere hagen nodig om een fabriek of een
parkeergarage af te schermen. Je moet wel aan de plaatselijk regels blijven voldoen.
Windschermen/windsingels. Windschermen geven enige noodzakelijke bescherming tegen de
weersinvloeden; in onbeschutte tuinen of tegen een windtunnel (zie hoofdstuk 2). Windschermen
dienen meerdere doelen:

- De windsnelheid verlagen om er achter een aangenamere omgeving te creëren,

- De tuin tegen bodemerosie te beschermen,
- Een betere leefomgeving creëren voor dieren,
- Verwaaien van plantendelen voorkomen,
- Schade aan planten door harde wind voorkomen.

Windschermen/ windsingels plantje aan in een enkele rij, een dubbele rij of een versprongen
dubbele rij; afhankelijk van hoe groot het probleem is en hoe groot de tuin is. Het doel is de
windkracht te verminderen tot 60% van zijn oorspronkelijke kracht. Bepaal waar de wind vandaan
komt; dat is meestal de heersende windrichting. Maak het windscherm langer dan het gebied, dat je
wilt beschermen. Hiermee voorkom je dat de wind met vlagen rond de zijkanten draait. De lengte
van de bescherming achter een windscherm aan de lijzijde is meestal ongeveer drie keer zijn hoogte;
afhankelijk of het land vlak is of golvend. Meet de afstand in de tuin achter het scherm, dat je wilt
beschermen en bereken dan de hoogte van het aan te planten scherm.
Om effectief te zijn, moet je structuur planten meestal herhalen; het zij formeel als benadrukking in
een border of informeel als individuele plant of in een groepje. Door planten herhaaldelijk terug te
laten komen in de tuin, help je om verschillende delen ervan met elkaar te verbinden. De vaker
voorkomende planten in de tuin werken als een soort ondergrond voor de meer tijdelijke seizoens-
en kleur groepen planten. Planten herhalen zorgt ook voor continuïteit en voorkomt onrust; het
helpt om de aandacht te vestigen op een blikvanger, een element of een groep planten en maakt
elementen en beplanting prettiger om naar te kijken.
Terwijl je de tuinontwerp-tekening ontwikkelt, breng je er planten in om de tuin structuur te
creëren. Je hebt bijvoorbeeld besloten welke boomvormen je wilt opnemen en hun plek en type van
de hagen en accent-planten; blijvend groen of bladverliezend.

119
Om je denkproces te ondersteunen, stel je jezelf de volgende vragen:

- Zijn er extra gebieden, waar je graag een paar blijvende planten in wilt hebben?
- Wil je dat de planten of plantgroepen in die gebieden blijvend groen zijn of heb je een
voorkeur voor een bladverliezende plant die in de winter een sterk takken structuur laat
zien?
- Stel jezelf de tuin voor in de winter. Blijven er genoeg structuur vormen over om
aantrekkelijk te zijn, als veel blad planten onder de grond zijn verdwenen.
- Denk na over klimplanten en struiken. Zijn er delen in de tuin die deze nodig hebben om een
kader te vormen?

Planten, die structuur moeten geven zijn doorgaans bomen en struiken, die het jaar rond hoogte en
volume hebben. Grote (substantiële) en architectonische vaste planten hebben vaak ook een grote
invloed op de structuur van de tuin; zoals: acanthus, rodgersias, bergenias en pluim papavers
(Macleaya). Sommige langere vaste planten bereiken soms in het groeiseizoen ook de duizeling-
wekkende hoogte van 2 meter, voordat ze tot op de grond afsterven; bijvoorbeeld koninginnekruid
(Eupatorium Purpureum). Kijk goed naar de effecten van de seizoens-veranderingen op de tuin in
relatie tot de structuur en de hoogtes. De kale winter geeft een heel ander beeld, dam de zomer, als
de bloeiende borders op hun top zijn.

Decoratieve beplanting
[Bladzijde 284] Als de structuur planten en planten die nadruk geven, een plek hebben, ga je
de meer decoratieve elementen kiezen. Dit zijn struiken en klimplanten, die een strakke vorm
hebben of aantrekkelijke bloemen, gebladerte of bessen. Gebruik 3D-tekeningen van planten
(zie hoofdstuk 10) om je ideeën te visualiseren, waarmee het contrast van vormen, opbouw,
textuur en kleur zichtbaar wordt.
Decoratieve planten brengen balans en contrasteren met structuur planten en de planten, die
nadruk geven. Ze vragen maar voor een korte periode aandacht. Als je de decoratieve planten
uitzoekt, let je voornamelijk op de volgende vijf punten: bladgrootte, bladvorm, de kleur van de
bloemen, de vorm van de bloemen en de bloeiperiode. Kies contrasterende planten met
verschillende bladvormen, zodat elke plant opvalt. Als je planten combineert, die in dezelfde periode
bloeien, kies dan verschillende vormen bloemen, zodat de losse bloemen te onderscheiden zijn. De
aandacht trekkende planten met grote opvallende bloemen komen het beste uit tegen een
achtergrond van kleinere bloemen die weinig opvallen.
De belangrijkste rol van planten in een tuin is waarschijnlijk hun visuele aantrekkingskracht, vooral
als ze goed gegroepeerd staan om een aantrekkelijke of subtiele samenstelling van vormen en
kleuren te realiseren. Ook hun andere subtiele kwaliteiten verdienen aandacht. planten geven
bijvoorbeeld geluid; door hun eigen beweging, zoals ruisen van bamboebladeren in de wind èn door
de dieren die er in leven, zoals de zang van vogels, die door de tuin zijn aangetrokken. Het zachte
ritselen van grassen klinkt doorgaans ontspannend, maar het geluid door beweging van grootbladige
planten leidt je vaak meer af.

Geur
[Bladzijde 285] In veel tuinen is geur een belangrijk onderdeel. Het roept een gevoel van een plek op
en nodigt uit om er te blijven ‘hangen’. Net als bij geluiden zijn niet alle geuren welkom in een tuin.
Veel bloemen hebben een zoete of parfumachtige geur en bladeren en schors zijn soms aromatisch.
Sommige planten geven een sterke geur af, die vliegen aantrekt. Andere planten hebben scherpe of
zelfs onaangename geur: Salvia sclarea heeft als niet voor niets de bijnaam ‘sokkengeur’. Sommige
mensen zijn gevoelig voor alle geuren. Voor hen en voor mensen die slecht zien, zijn te veel

120
contrasterende geuren in een kleine ruimte vaak verwarrend.
Je gaat in eerste instantie vooral uit van je eigen ervaringen, als je planten kiest; ga er bijvoorbeeld
niet van uit dat alle rozen ruiken. Sommige planten hebben helemaal geen waarneembare geurstof
en andere planten geven hun geur af op verschillende tijden van de dag om motten en andere
bestuivers. Probeer geurplanten bij een doorgang of keerpunt van een pad te plaatsen. Kijk eens of je
de opvallende delen van de tuin met geur wilt accentueren, om de zintuigen te prikkelen.

Textuur
Textuur komt voornamelijk tot uiting in de bladeren van de planten. Net zoals stof vertonen planten-
bladeren een variatie aan kwaliteiten aan ruwheid en gladheid; van heel grof/ruw tot super fijn èn
veel verschillende afwerkingen: van harig tot fluweel; van suède tot schuurpapier-achtig; leer tot
plastic-achtig. Om het grootste effect te bereiken met de textuur-kwaliteiten van een plant en elke
plant te laten opvallen, zet je ze in contrast met een andere plant met een heel verschillende textuur.
Bij sommige planten vormt de onderkant van de bladeren een opvallend contrast met de bovenkant.
Het groen olijfblad van Sorbus aria ‘Lutescens’ heeft bijvoorbeeld een zacht witte vilten onderkant.
De textuur van gebladerte en zaadknoppen maken oneindige contrasten mogelijk. De variatie aan
textuur geeft een complete methode om planten te combineren en een blijvend effect te garanderen
in plaats van tijdelijke. Zoals vaste planten en grassen zich blijven verspreiden, maakt de
mogelijkheden van seizoensgebonden textuur dit element in de plantkeuze nog belangrijker.
De aantrekkingskracht van de textuur nodigt uit tot aanraken; vooral voor kinderen is het plezier
van aanraken fundamenteel om zowel de prettige kant als de vervelende kanten in de tuin. Ze
mogen genieten van de: veerachtige pluimen van grassen, zijdeachtige katjes, en grove textuur van
schors; terwijl de minder prettige berberis met doornen of Yucca met zijn puntige bladeren ze
waarschijnlijk afschrikken.
De textuur heeft invloed op de kwaliteit van het licht dat gereflecteerd of geabsorbeerd wordt door
een plant. De bladeren van sommige planten glimmen en reflecteren het licht, terwijl andere mat zijn
en licht absorberen. Een partij van helder glimmende bladeren brengt soms licht in een donkere
hoek. Een plant met matte bladeren een perfecte ondergrond vormt voor meer kleurrijke of
decoratieve elementen.
Experimenteer met verschillende texturen in je beplantingsplan door het aandeel ruw tot glad en
metaalachtig tot harig, enzovoorts te variëren. Het is meestal goed om een textuur te laten
overheersen en dit door de hele tuin te laten terugkomen om de verschillende gebieden in de tuin
met elkaar te verbinden.

Hoofd plantengroepen
[Bladzijde 287] Planten worden in verschillende groepen ingedeeld; meestal op basis van hun groei-
kenmerken en vorm. Dit vertelt ook vaak hoe je een plant gebruikt. Omdat sommige planten zowel
kunnen functioneren als structuur- en als decoratieve plant, moet je weten hoe ze zich door het jaar
heen gedragen. Let op de volgende factoren van elke hoofd plantengroep, als je planten uitzoekt.

Bomen
Voor het grootste deel is een boom een houtige plant; groenblijvend of bladverliezend, met één
enkele hoofd steel of stam, die meer dan 6 m. hoog wordt. De uitzondering hierop vormen de meer-
stammige bomen, die twee of zelfs drie stammen hebben speciaal ontwikkeld voor hun esthetische
aantrekkingskracht. Ze geven in een hoek een heel natuurlijk effect. Een nadeel is, dat de kroon veel
zwaarder wordt als ze ouder worden en een stam er dan soms een stam afbreekt; dan is het effect
van de vorm bedorven. Als je meersstrammige soorten kiest, controleer in de pot of vraag aan de
leverancier dat het echt meerstammig is en niet meerdere planten in één pot. Als het meer jonge
boompjes in één pot zijn, gaan ze met elkaar concurreren als ze groeien. Eén of meerdere planten

121
sterft of heeft een onderdrukte groei en de nagestreefde balans in totaal vorm bereik je niet. Het
verschil tussen een boom en een hoge struik is vaak onduidelijk. Een struik heeft meestal meerdere
stammen of een steel met veel takken, die geen duidelijk stam vormt, wat betekent, dat de kroon op
bodemhoogte begint.
Blijvend groene bomen Blijvend groene bomen hebben een grote invloed op het landschap. Los van
de vorm van de boomkroon, verduistert het permanente gebladerte het vergezicht en speelt
daarmee een belangrijke rol in een gevoel intimiteit en privacy creëren. Door de dichtheid van het
blijvende groen van deze bomen, moet je met enige terughoudendheid plaatsen. Als je ze overdadig
gebruikt gaat een tuin vaak uit balans of zwaar overkomen.
Omdat de bomen groenblijvend zijn, wil dat nog niet zeggen, dat hun bladeren er altijd hetzelfde
uitzien. Hun gebladerte is continu in ontwikkeling en die van bepaalde coniferen veranderen van
kleur met de klimatologische omstandigheden. Net als bladverliezende bomen verliezen ook de
groenblijvende bomen hun bladeren. In plaats van allemaal in één keer doen ze dit het hele jaar door
een beetje als de oudere blaadjes afgedekt zijn door de nieuwe. Doordat ze dikkere blaadjes hebben,
denken mensen dat groenblijvende bomen minder kwetsbaar zijn voor allerlei invloeden. Terwijl
sommige goed tegen harde wind en lage temperaturen kunnen, zijn andere daar gevoelig voor;
Magnolia grandiflora heeft bijvoorbeeld een voorkeur voor een beschermde plek. Om wat voor plant
dan ook te laten gedijen, moet hij passen bij de klimaats-aspecten en bodemkwaliteiten. Van
coniferen zijn nu goede dwerg en mini cultivars beschikbaar. Dat maakt het makkelijker om ze zelfs
in een kleine tuin in te passen om daar structuur en decoratieve waarde te bieden, vooral in de
wintermaanden. Als je ze deskundig gebruikt, leveren coniferen het jaarrond hun bijdrage en zijn ze
effectief kleine stofdeeltjes uit de lucht te filteren. Een dichte coniferen beplanting komen soms
overweldigend en vreemd over in bepaalde omgevingen. Veel coniferen worden heel groot, als je ze
niet onder controle houdt. Ze hebben dorstige wortels en drogen de grond uit in hun omgeving.
Daarmee maken ze het andere planten moeilijk om er dichtbij te groeien. Door hun wortelgroei, zijn
ze erg duur om te laten verwijderen.
Er is een bredere keuze aan bladverliezende bomen, maar als een groenblijvende boom nodig is,
moet je de keuze niet alleen baseren op wat de boom nodig heeft, maar ook op basis van hun vorm,
grootte en bladeren en of de bladeren glimmen (licht reflecteren) of dof zijn (licht absorberen). Hun
grootste eigenschap, dat ze blijvend groen en stevige kleur, maakt het soms ook moeilijk om er een
goede balans mee te bereiken ten opzichte van de andere planten.
Bladverliezende bomen [Bladzijde 288] In tegenstelling tot de plechtige groenblijvende bomen,
geven bomen die hun bladeren in de winter verliezen een helderder effect. Om een scherm te
vormen, zijn bladverliezende bomen alleen affectief als de bladeren volgroeit zijn. Toch kan een kale
boom afschermen en de invloed verminderen van wat in de zomer wordt verborgen gehouden. Je
blik wordt naar de voorgrond getrokken en niet naar de verte dwalen. Een rijtje bladverliezende
bomen schermt eventueel af wat er achter is en het moeilijker maken voor de buren om in je tuin te
kijken.
Het gebladerte van bladverliezende bomen ontwikkelt zich met de seizoenen. Het jonge blad is
meestal niet hetzelfde als een volgroeit blad en als in de herfst de temperatuur omlaag gaat,
verandert het gebladerte vaak van kleur, voordat het afvalt. Amelanchier lamarckii is een goed
voorbeeld van een boom met deze twee eigenschappen. Als je een volwassen boom kiest, let dan op
wanneer het in blad komt en de kroon volledig is ontwikkeld, want dat heeft invloed op wat er onder
kan groeien. Bladverliezende bomen verschillen enorm in dichtheid van de kroon en de hoeveelheid
licht, dat ze doorlaten naar de ondergroei. Berken bijvoorbeeld komen tamelijk vroeg in blad en
hebben een lichtbladige kroon, terwijl de grote bladeren van Davidia involucrata later beginnen te
groeien en de kroon minder licht door laat.
Een deel van de charme van een bladverliezende boom is hun steeds veranderende uitstraling,

122
waarvan de bladval een groot deel uitmaakt. Het gevolg van die bladval is bladafval. Die opruimen is
soms een jaarlijks karwij. Grote bomen zoals een volwassen eik krijgt wel kwart miljoen blaadjes in
één jaar.
Boom-grootte [Bladzijde 289] Grote bosbomen zoals beuken, essen of eiken, zijn allen mogelijk, als
er volop ruimte is en je klant bereid is om te wachten tot de bomen volwassen worden. Als de tuin
tegen de achtergrond van een beuken bos ligt, dan steekt bijvoorbeeld een koperkleurige (haag)beuk
of een roodbladige eik goed tegen deze achtergrond af. Veel van deze bomen hebben uiteindelijk
een spanwijdte van 30 m. of meer. Hun innerlijke schoonheid zit in hun aftekening (vorm). Als je te
dicht bij een huis of te dicht bij elkaar plant, gaat dit effect verloren èn de wortels gaan misschien
schade veroorzaken. Kies liever een kleinere boom of groep boompjes, dan te grote takken afzagen
en daarmee de boomvorm verpesten. Grote volwassen bomen zijn tegenwoordig makkelijker te
vinden, maar ze zijn duur en zwaar om te tillen en te planten. Ze hebben steun nodig van spandraden
en ze hebben heel veel water nodig.
Middel grote bomen hebben meestal de voorkeur, voor de meeste tuinen. Ze groeien meestal ook
sneller en zijn in een grote variatie beschikbaar. Weeg alle aspecten mee, als je een keuze moet
maken. In een kleine tuin moet een middel grote boom meerdere voordelen bieden om zijn plek te
verdienen. Ga naar een volwassen boom kijken in een park of botanische tuin, om de verschillende
eigenschappen te vergelijken. Kijk naar de oorsprong van de boom, om er zeker van te zijn dat de
lokale omstandigheden goed zijn. Ook bomen hebben een voorkeur voor zure of basische
omstandigheden.
Kleine Opvallende (ornamentale) bomen zijn in een kleine tuin vooral alleenstaand te gebruiken, als
blikvanger of als groepje om een formeel of informeel effect te creëren. Als je massa wilt bereiken,
bijvoorbeeld aan het eind van een oprit of om hoogte te creëren aan het eind van de tuin, dan oogt
een groepje van drie, vijf of meer bomen van dezelfde variëteit meer natuurlijk dan een gemengd
groepje.
Bomen uitzoeken [Bladzijde 290] De meeste bomen leven 50 tot 200 jaar of langer. Daarom met je
bij je keuze rekening houden met de effecten op de korte en op de lange termijn. Het is verleidelijk
om ornamentale (opvallende) bomen te kiezen om hun bloemen. De bloemen zijn maar tijdelijk, dus
moet de rest van de boom gedurende de rest van het jaar ook een goed karakter, vorm en blad-
effect hebben. Vooral in een kleine tuin. Let bij een boom keuze op de volgende punten en vooral op
de eerste:

- Grootte op volwassen grootte,

- Bladverliezend of groen blijvend (afhankelijk van het gewenste effect, als een scherm nodig
is),
- Of de boom op gaat in het landschap of de andere beplanting of ermee contrasteert,
- De algehele vorm van de boom (rond, zuilvormig, opgaand, treurvorm),
- Het winter silhouet ( bij een bladverliezende boom maakt dit een groot verschil),
- Textuur, vorm en kleur van de bladeren ( ook de textuur en kleur van onderkant van de
bladeren en of de boom vroeg of laat in blad komt),
- Bloemvorm, kleur, geur en de bloeiperiode,
- Vruchtvorm, kleur en aantrekkingskracht op vogels,
- De textuur en kleur van stam en de schors.

Struiken
Struiken hebben ook een blijvend houtig stelsel, met een korte stam of hoofdstengel. Ze verschillen
van bomen door dat hun takken-netwerk vanuit de stam op bodemniveau of net erboven begint.
Veel struiken hebben boomachtige kenmerken, waardoor sommige ervan moeilijk te onderscheiden
zijn van bomen. Meestal hebben ze een andere mate van groei en veel struiken worden hele grote

123
planten die gesnoeid moeten worden om in hun plek te blijven passen. Die snoei verpest nogal eens
hun hoofdkenmerk. Incidenteel wordt een grote struik te dicht, zodat het een dichte schaduw op
grond geeft. Door verschillende van de onderste takken weg te snoeien en zo de kroon hoger te laten
beginnen, verander je zo’n struik in een meerstammig boompje of één met één hoofdstam. Je
creëert zo de kans voor schaduw-minnende planten om er onder te groeien.
Struiken moeten stevig zijn of genoeg structuur bieden om het patroon of de vorm van de
tuininrichting te benadrukken. Dunne bladeren en krampachtige bloemen geven geen gevoel van
blijvend zijn en veiligheid. Een groep van vijf, negen of meer lage struiken van dezelfde soort maken
de hoek van een border stevig of trekken je blik om ronding of bocht, doordat ze een blijvend
contrast vormen met andere meer tijdelijke planten.
Rozen [Bladzijde 291] Voor veel mensen belichamen rozen de Engelse tuinstijl. Vanaf de 1950’s
schommelde de interesse in rozen, voornamelijk door de invloed van een Engelse plantenspecialist
Graham Stuart Thomas. Meer recentelijk zijn kweekpogingen gericht op geurende rozen, die lange
tijd bloeien, die plagen en ziekte resistent zijn. De ontelbare variëteiten die in catalogi staan,
verleiden je met hun namen, foto’s en beschrijvingen. Slechts zelden word je op hun nadelen
gewezen.
Probeer een selectie samen te stellen van betrouwbare en goed presterende rozen, die je met
vertrouwen in je ontwerpen gebruikt. De belangrijkste punten om op te letten zijn:

- Gezondheid Om een roos in welke tuin dan ook te willen hebben, moet die gezond zijn.
Sommige zijn gevoeliger voor roest, echte meeldauw en andere ontsierende ziektes.
- Bloeiperiode. Oude rozen bloeien meestal één keer met eventueel nog een late bloei er
achteraan of met of verschillende keren over een langere periode. Rozen die één keer bloeien doen
dat meestal aan het eind van het voorjaar of in de zomer. Moderne cultivars bloeien herhaaldelijk en
sommige bloeien bijna de hele zomer door.
- ‘Rozebottels’. Sommige rozen hebben aantrekkelijke ‘rozebottels’. Dat maakt ze bruikbaar in
de herfst-border of als kenmerken ineen wilde tuin, waar ze vogels aantrekken. Verschillende
soorten rozen zij hiervoor heel geschikt, vooral Rosa rugosa en zijn cultivars.
- Gebladerte. Deze lopen van glimmend groen tot roodachtige kleuringen. Daardoor is het
gebladerte effectief, zelfs als ze zijn uitgebloeid; bijvoorbeeld Rosa glauca. Het gebladerte van
sommige rozen krijgen een aantrekkelijke herfstkleur; zoals Rosa virginiana.
- Andere gebruikskenmerken. Andere waardevolle types zijn: bodem-bedekkende of
kruipende rozen; functioneel naast een terras of op de voorgrond van een border; heg-vormende
rozen, zoals Rosa ‘Fru Dagmar Hastrup’, waarvan de bloemen over gaan in kleurrijke bottels in de
herfst.

Je moet een onderscheidt maken tussen klimrozen en weid vertakkende rozen. De weid vertakkende
rozen zijn veel krachtiger. Ze bereiken vaak 9 m. of meer. Op een verkeerde plaats is hun krachtige
zomergroei soms een overlast. Ze komen het beste uit als ze in bomen groeien of om een afzichtelijk
gebouw te verbergen. Als je ze tegen een gevel laat groeien, moet je ze regelmatig stevig snoeien en
aan een raamwerk binden. Klimrozen hebben een stijvere stelen, grotere bloemen en een kleiner
takken netwerk. Je hoeft minder te snoeien en te verzorgen, want ze bloeien op het min of meer
blijvende stelsel van volwassen hout.. Als je een roos kiest voor een muur, let dan op de kleur van de
bloemen en hoe het er uitziet tegen de stenen of achtergrond.

Klimmers en muurstruiken.
[Bladzijde 293] Klimplanten en muurstruiken vormen één groep, omdat ze in het algemeen hetzelfde
doel dienen. Ze verbinden vaak het huis met de tuin en ze zijn waardevol om een lelijk huis te
vermommen of de architectonische schoonheid te verbeteren.

124
 Klimplanten hebben een variatie aan fysieke aanpassingsmogelijkheden die er voor zorgen, dat ze
kunnen klimmen: ranken, willekeurige wortels, kronkelende stengels, klauteren gewoonte, doornen.
Die met willekeurige wortels zoals klimop (hedera, Parthenocissus) hebben meestal geen steun
nodig. De meest andere soorten klimplanten hebben de steun van een raamwerk, draden en
dergelijke nodig. Als de klimplant die je kiest steun nodig heeft, zorg er dan voor dat die steun stevig
is en sterk genoeg om het gewicht van de klimplant te dragen. Blauwe regen en klimrozen worden
bijvoorbeeld vaak erg zwaar als ze volwassen zijn.
Muurstruiken zij in twee categorieën te verdelen: die welke niet winterhard zijn en dus bescherming
nodig hebben van een warme muur, zoals Ceanothus ‘Puget Blue’ en die wel winterhard zijn en die
gesnoeid en geleid moeten worden om op een klimplant te lijken, ook al hebben ze zelf geen
natuurlijk klimmechanisme, zoals vuurdoorn.
Of je nu een klimplant of muurstruik gebruikt voor een muur, pergola of hek; kies een plant die de
juiste grootte bereikt voor jouw situatie. Groeisnelheid wordt vaak als criterium genoemd voor de
keuze, maar een paar grote klimplanten kunnen een klein huis bijna helemaal overwoekeren. Als je
een klimplant tegen een gevel van een huis laat klimmen, kijk dan wat er nodig is om hem te laten
klimmen: muurspijkers met ondersteunende draden beschadigen de muur soms. Kijk ook naar
afmetingen van de ruimte, die het uiteindelijk gaat innemen.

Kruidachtige en groenblijvende vaste planten

Kruidachtige vaste planten zijn planten die in één seizoen bladeren, bloemen en zaden maken en
afsterven als ze de hele cyclus hebben doorlopen èn elk jaar weer terugkomen. Ze zijn meestal
vleziger dan houtige structuur planten. Ze zijn soms opvallend rechthoekig of rond en hebben een
zachtere textuur. Onder deze grote groep bestaat een enorme variatie in vorm, textuur en kleur, die
de ontwerper een ongelooflijke keuze mogelijkheid biedt.
Kruisachtige vaste planten zijn doorgaans maar niet altijd kleiner dan decoratieve struikplanten. In
een gemengde border plant je ze het meest effectief afwijkend verwevend met de structuur en
decoratieve struiken om de compositie tot eenheid te brengen en een gevoel van beweging te geven.
Voorkom te veel verschillende typen vaste planten te gebruiken, want dat geeft borders vaak een
rusteloos uiterlijk en een gevoel van onbalans. Om continuïteit te bereiken, herhaal je bepaalde
belangrijke groepen.
De kruisachtige planten zijn in twee groepen te verdelen. Langlevende vaste planten hebben tijd
nodig om zich te ontwikkelen, maar brengen continuïteit in de tuin; Pioenen en acanthus worden
heel erg oud. Van vaste planten wordt doorgaans verwacht, dat ze elk jaar weer opkomen, maar
sommige doen dat niet. Kort levende vaste planten zoals vrouwenmantel (Alchemilla mollis) is
blijvend door zich flink uit te zaaien, waardoor ze vaak tegelijk geliefd en gehaat worden. Anderen
zoals zonnehoed (echinacea) en prachtkaars (gaura) zaaien zich niet zelf uit en verdwijnen.
In tegenstelling tot kruidige vaste planten vormen groenblijvende vaste planten bladeren die niet
afsterven. Dit gebladerte is vaak hun belangrijkste kenmerk. Het typerende en blijvende gebladerte
van bijvoet (artemisias), schoenlappersplant (bergenias), astelia en andere bewonderenswaardige
groenblijvende vaste planten maken ze een waardevolle aanvulling voor ontworpen tuin. Het
krachtige effect van hun gebladerte geeft nadruk en houdt je blik vast.

Bollen, eenjarige en tweejarige

[Bladzijde 294] Bolplanten en knollen groeien vanuit van uit een ondergrondse voorraadkamer, die
voor een groot deel van het jaar slaapt. Een- en tweejarige ontkiemen uit zaad en hebben een
levenscyclus van één of twee jaar. Hun overal bijdrage aan een tuin is vergelijkbaar in de zin dat ze
een gevoel van stroming, meestal zonder te veel ruimte in te nemen. Afgewisseld met langer levende
planten vormen ze de ‘finishing touch’ en zijn ze een gelegenheid hoogte punt die een border of
groep planten verlevendigd. Zulke kleur flitsen vorkomen dat de beplanting saai wordt. Deze korte-

125
seizoensplanten geven een steeds veranderende ondergrond, dat meestal veel plezier brengt. Bollen
en eenjarige, half winter harde en kort levende vaste planten dienen allemaal hetzelfde doel en zijn
naar de seizoenen in te delen; bijvoorbeeld:

- Voorjaar: sneeuwklokjes, tulpen, sneeuwroem (chionodoxa), krokus;

- Vroege zomer: loken (alium), iris, lupine, klaprozen;
- Late zomer: canna lelies, nachtschade, lelies, gladiolen;
- Herfst: herfsttijloos, cyclamen, nerines, half winterharde salvias.

Zelfs in een kleine tuin geven planten die langere tijd aantrekkelijk zijn een meer natuurlijk effect als
geplant worden in groepen van een oneven aantal; negen, elf of vijftien planten. Die zijn dan af te
wisselen met korte-seizoens-bollen, eenjarige en tweejarige in kleinere groepjes van drie of vijf
planten. Lelies en Naald van Cleopatra (eremurus) doen het op deze manier goed. Door deze vlekken
te herhalen in de tuin en ze te verweven tussen de structuur en nadruk gevende planten, beperk je
het aantal gaten in de beplanting, waar onkruiden en andere ongewenste gasten gaan groeien.
Sommige bollen komen het beste tot hun recht als ze in grote groepen staan en zijn soms heel
effectief in het gras. Tulpen, krokus, narcissen en kievitsbloemen komen vooral goed uit als zo
worden geplant.

Respecteer de plek en zijn planten

[Bladzijde 296] Er zijn verschillende benaderingen om te beplanten en manieren om planten te
combineren om verschillende effecten te bereiken. Bepaalde mogelijke manieren van beplanten
komen niet overeen met het karakter van het huis of de omgeving. Of je nu een stedelijke of
landelijke tuin hebt, planten zijn altijd te gebruiken om de tuin met het landschap er buiten te
verbinden. In een landelijke situatie lijkt een tuin te versmelten met zijn omgeving door inheemse
planten te herhalen of hun meer opvallende cultivars. In een stedelijke tuin is de vorm van gebouwen
in de buurt weer te geven met een selectie en samenstelling van planten of zojuist een contrast met
de gebouwen te creëren. Respect voor de locatie stamt van een waardering van wat er al is en een
begrip van hoe het gezamenlijk bijdraagt of faalt in bijdragen ten gunste van de plaatselijke dieren
(vogels, insecten, enzovoort) èn de vaardigheid om planten te zien voor wat ze zijn en wat ze doen
dan alleen voor hun esthetische kwaliteiten. In een stedelijke situatie zijn er doorgaans van nature
geen planten om dieren aan te trekken. Hoveniers en tuinontwerpers hebben een
verantwoordelijkheid om dit wel te doen.
Begin met de bestaande bomen in de tuin te bekijken. Schermen ze iets af of geven ze schaduw in
de tuin, vormen ze een blikvanger of verbinden ze de tuin met het landschap eromheen. De meeste
bomen worden langzaam volwassen, dus liever dan kappen of vervangen is de meest voorzichtige
optie is een boomchirurg in te schakelen om de boomvorm deskundig te verbeteren, door te snoeien
of de kroon uit te dunnen. Als de kroon van een volwassen boom is gereduceerd door tot 30 % van
zijn takken te verwijderen, valt er meer licht doorheen, waardoor het silhouet van de boom meestal
beter zichtbaar wordt en een vlekken patroon geeft in plaats van een dichte schaduw. De keuze om
takken te verwijderen maak je het beste als de boom actief groeit of helemaal in blad staat. De snoei
zelf mag pas gebeuren als de groei afneemt in de late herfst of in de vroege winter. De takken die er
uit moeten zijn te merken met witte verf of een kleurig lint om later te verwijderen. Dode takken
haal je altijd weg om ziektes, verval of ongelukken te voorkomen.
Misschien overweeg je om volwassen kleine bomen en/of struiken te verplaatsen. Dan moeten
misschien eerst de wortels worden gesnoeid, zo’n zes maanden voor de verplaatsing en de totale
hoogte en spanwijdte met een derde verkleind. De wortels snoei je door rondom de planten te
graven om de spreiding van de wortels te verminderen. Hierdoor gaat de plant meer kleinere wortels
maken, die zich makkelijker aanpassen aan de nieuwe locatie. Door de hoogte en spanwijdte te

126
verminderen minimaliseer je de hoeveelheid energie die een plant nodig heeft om zich in zijn geheel
te ondersteunen. Als hij kleiner is, is er minder gevaar voor wortelschade door beweging als gevolg
van wind.
Een bestaande plant lijkt vaak niet in verhouding met de nieuwere planten. Door zorgvuldig te
snoeien is de plant makkelijk te integreren. Bestaande klonten van kruidachtige planten zijn te
splitsen in verschillende kleine klonten om ergens anders in het beplantingsplan te gebruiken. Als je
een volgroeide tuin gaat herinrichten, mag de (keuken) kruidentuin misschien worden gebruikt om
de planten tijdelijk te plaatsen in strakke rijtjes om ze later ergens anders in de tuin te planten.

Beplantings-stijlen
[Bladzijde 297] Als je alle besluiten over de harde inrichtings-elementen hebt genomen, ga je
bedenken hoe je dit compleet maakt met de beplanting. Een helder idee over de stijl van de
beplanting die nodig is om het tuinontwerp compleet te maken ontstaat als je met de beplanting
bezig bent. Nu moet je die stijl vertalen naar zijn belangrijkste onderdelen. Dit deel lijkt op een
schilderij maken; het is erg moeilijk om iets te schilderen, als je geen helder idee hebt van, wat je
probeert te schilderen. Probeer je daarom voor te stellen, dat je door de tuin loopt; je begint
bijvoorbeeld bij het terras bij het huis. Stel je dan twee belangrijke vragen:
- welke beplantingsstijl past bij elke stukje tuin?
- in welk seizoen verwacht je dat een bepaalde border er op zijn best uitziet?

Je hebt al bekeken hoe de architectuur en de stijl van de huisinrichting terug moet komen in het
tuinontwerp. Zo’n zelfde benadering gebruik je om de planten te kiezen. Het huis, de tuin en de
planten moeten samenwerken als één geheel, waarin elk de kwaliteiten van de anderen versterkt.
Op deze manier bepaalt vaak het huis of de locatie wat de beplantingsstijl wordt.
Als je nog op zoekt bent naar inspiratie voor de beplanting, begin dan met kiezen of de stijl formeel
of informeel moet zijn. Wat past het beste bij het huis en zijn omgeving? Formele ontwerpen zijn
gebaseerd op rechte lijnen, vak met een strak patroon van een opengevouwen door of taxus-
vormige geometrische vormen van vierkanten en andere rechthoeken of cirkels. Een informeel
ontwerp is meer gebaseerd op natuurlijke lijnen van zachte bochten en slingerpaadjes met planten
die over de randen heen groeien. Bedenk hoeveel werk het met zich meebrengt; het onderhoud of
een gebrek er aan is een punt om vooraf aan te denken.

Formeel
[Bladzijde 298] Formele tuinen zijn gebaseerd op symmetrie, zuivere geometrische vormen en rechte
lijnen. Hierdoor voelen veel mensen zich prettiger met een formele tuin te creëren, verzekerd door
de eenvoud van de stijl. Het is altijd mogelijk om binnen de zuivere geometrische vormen
weelderige planten groepen van stromende planten in een formeel schema te plaatsen om een
romantisch effect te creëren. De eenvoud van een formele tuin is niet alleen verbonden met een
historische associatie, het past ook prima bij moderne minimalistische gebouwen. Planten steeds
terug laten komen (herhaling) en een beperkt aantal van hetzelfde zijn vaak het kenmerk van een
formele tuin. Formele tuinen leunen zwaar op groenblijvende struiken om geometrische structuren
te creëren.
Buxus had tot nu toe de voorkeur voor lage hagen in formele ontwerpen, maar door de
bacterievuurziekte van buxus zijn hoveniers en ontwerpers naar alternatieven gaan zoeken. Omdat
Buxus zo makkelijk te snoeien is in een enorme variatie aan vormen en er bijzondere frisse contouren
mee te maken zijn, is een alternatief vinden niet zo makkelijk. Ilex crenata leek eerst de meest
logische opvolger van buxus. Als hij het goed doet, is het een aantrekkelijke struik. Hij groeit traag en
is veel specifieker in zijn bodem- en omgevingseisen. Een paar kleinere ‘Hebes’ (bijvoorbeeld Hebe
vernicosa) en ‘mock privets’ (phillyrea) bieden mogelijkheden, maar ze zijn dichter dan buxus.

127
Teucrium xLucidrys maken nette lage hagen voor randen en ze hebben aantrekkelijke bloemen in de
zomer. Meer enen groen blijvende plant dan een struik. Het vraagt veel werk om hem in vorm te
snoeien; hij groeit snel en heeft een aantrekkelijk zachte uitstraling, maar mist het frisse stijve van
de buxux.

Informeel
[Bladzijde 299] informele tuinenpassen makkelijker in hun omgeving dan met de strakke formele
lijnen; het mag de natuurlijk bochten en krommingen van de natuur nadoen. In de natuur is er
meestal een reden voor een bocht of kromming, zoals een boom, een gr.te steen of een vijver
ontwijken. Bochten moeten ruim zijn, zodat je er langzaam doorheen gaat en moet op het breedste
punt van een boom of groepje struinen nadrukgeven. Als je de bochten niet ruim maakt, zien ze er
onnatuurlijk uit en zelfbewust uit; de slinger ziet er ook nadrukkelijk (kunstmatig) uit vanuit het huis
gezien. Informele beplanten met grassen, varens en andere bosplanten èn vaste planten heeft een
goed gestructureerd raamwerk nodig, om rustpunten te creëren en het jaarrond aantrekkelijk te zijn.

Romantiek
[Bladzijde 300] Het eenvoudige en de tedere charme van de romantische stijl komt het best tot
uitdrukking in een ’cottagetuin’, waar de oude favorieten zoals rozen, kamperfoelie, lavendelen
andere geurende planten tussen het fruit en de groentes staan. De huidige beleving van ‘cottagetuin’
is een ideale versie van een stijl die is ontstaan uit de noodzaak om te overleven en wat in een kleine
boerderijtuin kan groeien. Toen en nu vormt de beplanting het grootste deel en is gericht op een
beperkt seizoen. Romantische tuinen hebben meestal bochten, verborgen zithoekjes, omlijste
vergezichten en planten waarvan de geur verleidelijk of nostalgisch is.

Japanse
Van Japanse tuinen bestaan twee categorieën: De ‘geleende’ tuin; een landschapstuin waarin het
landschap verderop is ingepast als een onderdeel van het ontwerp èn de kleine binnenplaats of
theetuin; een omsloten ruimte met zorgvuldig geplaatste stenen, gravel/grind, bomen en struiken
gecombineerd zijn met lantaarns en vijvers. Ruimte, illusie en onder controle hebben van natuurlijke
elementen zijn een deel van de Japanse cultuur. Ze zijn vaak heel effectief in een kleine ruimte en
gaan goed samen met moderne of minimalistische gebouwen. Veel gewilde planten komen uit Azië,
waaronder bamboes en een groot aantal struiken, zoals camelia's, hortensia's en viburnums. Als je
bamboe in een stadtuin gebruikt, zorg er dan voor dat je bepaalde vormen van Phyllostachys
gebruikt en geen Sasa, omdat de wortels van de eerste zich minder hard verspreiden naar zijn
omgeving ( de tuin van de buren).

Hedendaagse
[Bladzijde 301] Hedendaagse tuinen zijn tuinen die functioneel zijn door hun heldere lijnen; een
tegenreactie op het beeld van de traditionele Engelse tuinen. Vooral stenen als zandsteen en
kalksteen en hardhouten bestrating of andere moderne materialen worden gebruikt in plaats van
traditionele stenen. Hedendaagse tuinen zijn vooral gebaseerd op de harde tuinelementen om de
ruimte functioneel te maken en formele water-elementen trekken sterk de aandacht in het ontwerp.
Gestucte muren in krachtige moderne kleuren geschilderd worden gecombineerd met planten in bij
elkaar passende of contrasterende kleuren.

Duurzame
[Bladzijde 302] Een duurzame tuin heeft een kleine koolstof ‘footprint’ en is gevuld met planten die
dieren aantrekken en ecologisch gezien passen bij hun locatie. Door de juiste plantenkeuze en weinig
mogelijk meststoffen, pesticides en herbiciden te gebruiken of helemaal niet, is een werkelijke
ecologische verbetering voor de tuin. Duurzame beplanting heeft zich goed ontwikkeld in de laatste

128
jaren en de redenering erachter hoort iedere ontwerper aan te spreken, die een tuin wil creëren, die
zijn waarde en doel niet alleen ontleent aan de klantbrief, maar ook voor de plaatselijke omgeving.
Deze term staat voor hoe we horen te tuinieren in het belang van een goede toekomst voor het
landschap en staat voor de ethische verantwoordelijkheid van hoveniers en ontwerpers.
Duurzaamheid in de tuin gaat verder dan alleen de beplanting en gaat over de keuzes van de harde
tuinmaterialen en de manier van bouwen en aanleggen, samen met hoe de tuin wordt beheerd en
onderhouden. Rekening houden met de plek is fundamenteel voor duurzaamheid. Duurzaam
beplanten is overal mogelijk met alleen een beetje onderzoek en aandacht.
In gebieden waar droogte en water te kort met moeilijk maakt om planten te laten groeien, bereik
je duurzaamheid met een nauwkeurige plantenkeuze; je richten op planten die met weinig water
overleven en die planten die goed tegen droogte bestand zijn. Een laag van 150 mm. Gravel/grind of
een vergelijkbaar mengsel van 80% grit en 20% leem, laat het water sneller door in natte periodes.
Hier mag een laagje bovenop van 50 mm. Bovenop van een mengsel van gemalen stenen, glas
splinters, schelpen of ander duurzaam materiaal dat uit de regio komt en geen koolstof bevat. Dit
soort anorganische mengsels als bovengrond gebruikt helpt tegen verdamping en sluit het water op
en helpt een beetje het bodemoppervlak te koelen, waardoor het de wortelbroei bevordert en
onkruid tegen gaat. Biologische mengsels bevorderen het vocht vasthoudend vermogen van de
bodem. Er is een grote keuze, waaronder goed verteerde mest, houtsnippers van verschillende
groottes, bladstrooisel en zelfs wol-strooisel. Paddenstoelen compost is een populaire strooisel, maar
zijn organische waarde is verloren als de teler pesticiden heeft gebruikt. Sommige strooisels
veranderen soms ineens de zuurgraad van de bodem. Onderzoek dus eerst wat de voors en tegens
zijn van de strooisels, voordat je er één kiest om te gebruiken.
In planten doe je het beste na de herfstregens, als de bodem nog warm is en redelijk nat blijft tot
aan het voorjaar, zodat de planten wortels maken zonder dat je ze water hoeft te geven.

Inheemse
Een ontluikende interesse in biodiversiteit en voor dieren aantrekkelijke tuinen heeft ervoor gezorgd,
dat veel hoveniers naar planten zoeken die meer natuurlijk lijken, waarvan de pollen en nectar-rijke
eigenschappen aantrekkelijk zijn voor dieren. Een klein stukje in zelfs de kleinste tuin is te wijden aan
inheemse planten of een inheemse zweem is in te brengen door inheemse soorten tussen de
aandacht trekken planten te zetten, door bijvoorbeeld door een ondergroei met Primula veris en
Ranunculus acris (weide boterbloem) of een pol van brandnetels een klein plekje te gunnen in de
border, zodat het voor meer diertjes aantrekkelijk wordt. Zorg dat elke inheemse plant die je koopt
legaal is verkregen en probeer uit plaatselijke voorraden te kopen, anders hebben de planten
misschien niet helemaal dezelfde genetische eigenschappen.
Inheemse beplanting wordt vaak vergeleken met een bloemenweide; een populaire ontwikkeling
van de laatste jaren. Een bloemenweide klinkt makkelijk te verkrijgen, maar het vraagt toewijding en
vele jaren zorg, voordat de weide zelf zorgend wordt. Het is ideaal als de plek een laag mest gehalte
heeft en alle vervelende en krachtige onkruiden zijn verwijderd, zoals: winde, hondsgras, zevenblad
en bramen. Dit soort agressieve kruiden verdringen de inheemse wilde bloemen en grassen die je
wilt houden.
Er is een breed assortiment aan zadenmengsels van wilde bloemen voor verschillende omgevingen;
van natte- tot bosgebieden. Het is ook mogelijk om een mengsel voor je eigen ontwerp samen te
stellen; van op de plek passende planten. De eerste jaren moet je competitieve indringers
verwijderen. Daarvoor moet je de ongewenste planten kunnen herkennen, voordat ze een sterk
wortelstelsel hebben gevormd.
Onderhoud is van vitaal belang voor een lange termijn succes van je wilde bloemenweide. Aan het
eind van het groeiseizoen, moet er gemaaid worden om (mest)verrijking te voorkomen, waardoor de

129
taaiere planten sterker worden ten koste van de meer kwetsbare wilde bloemen. Je kunt eerst smalle
stroken maaien en het maaisel een week laten liggen, zodat de zaadhoofdjes openbarsten en het
zaad in het gras valt. Het maaisel haal je weg voordat je het gras gaat maaien.

Een wilde bloemenweide aanleggen en onderhouden

[Bladzijde 303]

1 Verwijder alle gras en alle kruiden van de plek in de late herfst of het vroege voorjaar.

2 Spit of ploeg de plek tot een diepte van 20 cm.

3 Gebruik een riek om kleine brokjes grond te maken; wacht een paar weken; bespuit dan met een
gerichte herbicide elk kruid en gras, dat opkomt, of verwijder het handmatig.

4 Als je wilt breng je wat mest in de grond; dit versnelt de groei van bepaalde mengsels .

5 Als je er zeker van bent dat de plek kruiden en gras vrij is, meng je de zaden met zand en verspreidt
dit gelijkmatig over de plek. Door het zand zie je waar je hebt gezaaid.

6 Trap het ‘veld’ aan of sla het plat met een schop of trek er een roller over.

7 Sproei één keer een beetje maar niet te veel, want dan gaat het zaad misschien rotten.

8 Aan het eind van het groeiseizoen verwijder je de dode stelen en maai je de weide tot stoppels.

9 Verwijder alle duidelijk breedbladige kruiden, zoals distels, door ze individueel te bespuiten, af te
knippen te trekken om te voorkomen dat ze gaan overheersen of uitzaaien.

Naturalistisch
[Bladzijde 304] Naturalistische beplanting is een compromis tussen grote plekken met vaste planten
en grassen die een ruimte vullen, in plaats van beperkt te zijn door conventionele borders. Ze lijken
op hun tegenpool de wilde bloemen weide, maar in werkelijkheid zijn ze heel anders.
Het idee om natuurlijke tuinen te creëren is niet nieuw. De victoriaanse Hovenier William Robinson
geloofde vol passie, dat tuinen op de natuur moeten lijken. Hij had een voorkeur voor winterharde
vaste planten. Die hoefden niet per se inlands te zijn; hij vond dat je uitheemse planten of exotische
planten als thuishorend kon laten lijken door ze zorgvuldig uit te kiezen en een plek te geven. Zijn kijk
op een natuurlijke tuin mag dan heel verschillend zijn van de huidige moderne kijk op natuurlijke
beplanting, maar zijn oprechte ideeën en enorm succesvolle boek ‘The Englisch Flower Garden’
veranderde de manier ontwerpen met beplanting.
De vaste planten beweging van de 90-er jaren volgde tot op zekere hoogte oorspronkelijk de ideeën
van William Robinson. Een mix van inlandse soorten werd gemengd met minder bekende cultivars
van vaste planten in een plantenbed om meer duurzame borders te maken die er natuurlijk uitzien.
De beweging bracht een enorme groei op gang in vaste planten kweken. De meeste planten in
naturalistische beplantingen zijn cultivars. De zorg waarmee ze zijn uitgekozen en de combinatie met
grassen geeft ze een ‘wilde’ uitstraling.
De grootschalige naturalistische beplantingen met grassen en vaste planten van Piet Oudolf, James
van Sweden en Tom Stuart-Smith heeft een grote invloed gehad. De schaal waarop zij werkten, is
gemakkelijk te vertalen naar veel kleinere ruimtes. Vaste planten (bijvoorbeeld Echinacea,
Sanguisorba, persicaria) zijn bijvoorbeeld goed te combineren met grassen (Miscanthus, Panicum,
Deschapsia). Vlekken aan de randen vermengd om een vrije stroming te creëren met idee dat de
natuur dit regelt. Als de planten samen groeien is er geen reden om individuele planten in te zetten.

130
Naturalistische beplanting ziet er misschien willekeurig uit, maar het vraagt kennis en aandacht om
dit goed te doen.
Vaste planten worden niet alleen gewaardeerd door hun schoonheid als ze bloeien, maar ook voor
de charme van hun zaaddozen. In de loop van de seizoenen kunnen ze een prachtig pallet van
kleuren aannemen, die het herfstlicht vangen en sprankelen in de wintervorst: goud, zilver,
roodbruin, geel en bruin.
Planten moet je kiezen op hun overeenkomende groei-eisen, zodat ze samen kunne groeien met
een minimum aan menselijke ingrepen. Het principe van ‘de juiste plant op de juiste plek’ staat
centraal in de stijl. De planten moeten zo worden geplaatst, dat ze voldoende zonlicht doorlaten,
zoals in een open grasvlakte (Prairie). Kies onderwerpen, waarmee je een natuurlijk effect bereikt
gecombineerd met een lange levensduur van bloemen, aantrekkelijk zijn en langblijvende zaaddozen,
aantrekkelijke textuur-effecten en een beetje aantrekkelijk zijn voor diertjes. Doordat naturalistische
beplanting minder water en onderhoud nodig heeft, gebruikt het minder natuurlijke bronnen en is
het een duurzaam alternatief voor meer traditionele beplantingsstijlen. Het effect is niet makkelijk te
bereiken, daarvoor moet je bij iedere plant letten op: hoogte, structuur, aantrekkelijk periode,
bloemvorm, textuur-effecten en verschillende kleuren.

Matrix beplanting
[Bladzijde 306] Zoals trends in ontwerpen met beplanting zich ontwikkelt naar weergave van het
landschap, stimuleert matrix beplanting enorm veel interesse van ontwerpers en hoveniers. Al is het
discutabel, geeft deze beplantingsstijl de richting aan waarin ontwerpen met beplanting zich
tegenwoordig ontwikkelt. Matrix beplanting is gebaseerd op planten als een gemeenschap
samenstellen; in navolging van hoe plantcombinaties in de natuur tot stand komen. Het wijkt sterk af
van vlek-gewijs beplanten. In plaats van veel planten in één vlak zetten, worden de planten
afwisselen en willekeurig geplaatst en toch doelgericht ten opzichte van elkaar om een effect te
creëren, dat de planten zelf hun plek op een natuurlijke manier hebben veroverd; zo voor diffuse
kleuren en accenten zorgend, die je blik door de ruimte trekt. Zo doende verweven de planten
samen door hun verschillende groei-eigenschappen worden ze zelfvoorzienend.
Deze beplantingsstijl heeft een groeiend aantal exponenten, gericht een duurzame tuin, vooral met
als uitdaging de geografisch plaats. James Brown zijn ogenschijnlijk natuurlijke beplanting belicht de
virtuositeit van deze stijl. Zijn inspiratie komt weer van het werk van Olivier Filippi onder de
beproevende omstandigheden van Zuid Frankrijk.
Deze methode berust voornamelijk op de ontwerper zijn uitgebreide begrip van de groeigewoontes
van de planten en hun manier van verspreiden. De beplantingsstijl vraag nog altijd een structurele
ondergrond; de ontwerper moet een beplantingsraamwerk creëren, die het schema tot een éénheid
brengt en waardoor de andere planten opkomen en groeien, zodat ze een seizoens-accent geven. De
nadruk ligt op planten vinden, die helemaal geschikt zijn voor de plek. Als de juiste platencombinatie
wordt gebruikt , is er nog maar minimaal onderhoud nodig, als de verweven zijn. Matrix beplanting
geeft een meer ontspannen effect; het is niet afhankelijk van een vast onderhoudsschema gericht op
perfectie. Verre van dat gaat het bij deze manier van beplanten om natuurlijke verspreiding (zaaien).
Het doet je twijfelen aan het algemene begrip van wat nu onkruid is en wat een gewenste tuinplant.
In veel gevallen is het moeilijk te bepalen, waar de geplande beplanting eindigt en het natuurlijke
landschap het overneemt.

Productie
[Bladzijde 307] Een productietuin (moestuin) is een eenvoudige stap richting een zelfvoorzienende
leefstijl. Maar weinig vormen van tuinieren leveren je zoveel op als je eigen groentes kweken, vol
van smaak en nutriënten. Fruit, groente, kruiden en noten zijn zowel nuttig als aangenaam in je tuin.
Doordat de laatste jaren ‘Zelf kweken’ en eten is aangemoedigd, zijn mensen eetbare planten meer

131
gaan waarderen . Plantaardige producten blijven relatief duur. Een deel van de tuin gebruiken voor
eetbare producten is niet alleen economisch gezien voordelig, maar ook een prettige bezigheid,
waaraan de hele familie mag deelnemen. Het is voor jonge gezinnen natuurlijk wel belangrijk om de
eetbare planten goed zichtbaar gescheiden te houden van de giftige planten in je tuinontwerp.
Zelfs een kleine ruimte is productief te maken; bijvoorbeeld door wortels, boerenkool, peterselie en
andere grotere groentes tussen de bloeiende planten te zetten; Tijm te planten in scheuren en
voegen van de bestrating; tomaten en aardappelen in potten laten groeien of langs decoratieve
staken (driepoten) van hout of metaal klimmende snijbonen, komkommers of kalebassen te laten
groeien.
Een keuken of groente tuin vraagt een met zorgvuldig gekozen plek in de tuin, waar veel zon komt
en die beschut is tegen de wind en tegelijk genoeg luchtcirculatie heeft. Er zijn nog genoeg grote
landgoederen, waar muren voor de nodige bescherming tegen de wind zorgt voor de keukentuin.
Een vruchtbare bodem, bij voorkeur leem, is het beste medium voor een groente tuin. Het helpt ook
om voor een dek laag te zorgen, die een snelle groei bevordert. Een goede toegankelijkheid is
essentieel voor het onderhoud en om te oogsten. Smalle paadjes tussen de verschillende bedden
maken het makkelijker om van de planten de plukken zonder in de bedden zelf te hoeven staan.
Ongeveer 150 mm. verhoogde bedden met stenen of houten randen, maakt het je makkelijk om te
oogsten. Richt je vooral op groentes, die echt worden gegeten, want een overdaad aan sla of
tomaten nemen veel ruimte in en is verspillend. Maak elk voorjaar een plan van wat je waar wilt
laten groeien. Een wissel teelt van drie a vier jaar is nodig om te voorkomen, dat je de bodem uitput
en ziektes ontstaan, zoals wortel rot in kool. Met wisselteelt is niet alles te voorkomen, vooral niet in
een kleine tuin, maar het helpt wel.
Gecombineerd planten is een voordelige methode, waarin je planten bij elkaar zet, die ongedierte
weert of afleidt of aantrekt om te helpen met bestuiving. Opvallende voorbeelden zijn: munt naast
kool te laten groeien om vlooienkever te verminderen; uien naast wortels te laten groeien, want de
geur van ui verjaagd de wortelvlieg èn goudsbloem naast courgettes om bestuivers aan te trekken. Er
zijn nog meer andere aanvullende combinaties te maken.
Jaarlijks met succes groenten kweken vraagt veel werk om zeker te zijn van de oogst, waardoor
klanten die een onderhoudsarme tuin willen het meer werk dan ze willen. Dit sluit niet de kruiden en
de vaste groente planten uit, die minder aandacht en inspanning vragen dan éénjarige groenten,
zoals asperges, rabarber, en artisjokken. Zij geven hun producten als jaarlijkse bonus.
Sommige vruchten en groentes zijn gevoelig voor ziektes en daarom onder een net; de kleinere
vlindernetten voorkomen dat het koolwitje (vlinder) eitjes op de bladeren legt, waar elk jaar
hongerige rupsen uit komen. Frambozen, bessen en ander zacht fruit laat je ook het beste onder
netten groeien om vogels weg te houden. Netten met bogen zijn te koop bij tuincentra. Zorg dat ze
voldoende hoog zijn en toegankelijk om makkelijk te kunnen plukken.
Een decoratieve potten hoek, voor eetbare bloemen (‘potager’), wilde aardbeien of bieslook ziet er
aantrekkelijk uit; eventueel met rondom buxus. Of je nu een grote of een kleine tuin hebt, het is
altijd mogelijk om een groente tuintje te maken, die tegelijk mooi en productief is.

Water en randen
[Bladzijde 308] Beplanting in en rond formele vijvers, informele vijvers en meren is misschien niet
zozeer een stijl, maar beplanting die bij het leefmilieu hoort. Natuurlijk moet de beplanting bij de stijl
passen van de rest van de tuin, vooral als het om een formele vijver gaat. Van alle ingezette
elementen om duurzaamheid en biodiversiteit te bevorderen in tuinen, brengt water het de grootste
winst. Het trekt ontelbare diertjes aan, van die in en op het water leven tot dieren en vogels die het
af en toe bezoeken om te drinken en te badderen. Een grote reeks van water- en moerasplanten
laten het aantal dieren toenemen en creëren een natuurlijke aanblik. Sommige water-minnende

132
planten zijn vruchtbaarder dan andere, zodat alleen regelmatig verzorgen voorkomt, dat ze alles
overwoekeren.
Water- en moerasplanten zijn in vier groepen onder te verdelen: ondergedompeld, drijvend,
moeras en drassig (natte bodem). Ondergedompelde planten inclusief Lagarosiphon major en andere
zuurstof soorten zijn essentieel voor een gezonde en heldere vijver. In vijvers zitten ze vaak onder
water vast met wortels in de bodem. In een formele vijver zet je ze eventueel in potten. Planten met
drijvende bladeren spelen ook een belangrijke rol in het water helder houden door alg groei te
helpen tegen gaan en schaduw te bieden aan het vijver-leven. Vermijd de sterk woekerende soorten
die de vijver gaan overheersen en hele waterwegen verstoppen; bijvoorbeeld Myriophyllum
aquaticum. Geschikte planten zijn onder andere Aponogeton distachyos en nymphaeas; kijk altijd
eerst hoe groot de plant wordt.
Moerasplanten houden van het ondiepe water aan de rand van de vijver. Veel van deze planten
maar niet allemaal doen het ook goed in drassige grond. Moerasplanten bieden een schuilplek voor
amfibieën om het water in en uit te gaan en bieden een overgangsgebied tussen het water en het
droge land. Zorg er altijd voor dat de rand van de vijver een laag heeft die net onder of gelijk aan het
wateroppervlak ligt om de dieren te helpen die komen drinken. De moerasplanten helpen ook om de
vijver in zijn omgeving in te passen. Je kiest ze daarom passend bij de grootte van de vijver en de
directe omgeving van de vijver.
Er is een klein verschil tussen de moeraszone rond een meer of vijver en een echt moeras. Drassige
habitats (leefgebieden) hebben een laag zuurstof gehalte en een lage PH-waarde. Ze worden
voornamelijk voorzien van regenwater, waardoor ze een laag gehalte aan voedingsstoffen
(nutriënten) hebben. Er zijn verschillende typen moeras; elk heeft zijn eigen planten; van mossen tot
schietmotten.
Planten die van een natte bodem houden groeien vaak dicht bij een beek of vijver, maar er niet in.
De grond rond de planten moet overtallig water kunnen afvoeren. Vochtminnende planten houden
niet van waterverzadigde bodems. Dit verschil moet duidelijk voor je zijn. Er is een grote reeks aan
dramatische en mooie planten, die van een vochtige bodem houden, waaronder Darmera peltata,
Primula bulleyana en Rodgersia pinnata ‘Superba’.

Kust
[Bladzijde 310] Tuinen aan de kust staan meestal onder invloed van zoute wind. Daarom is een
eerste vereiste de tuin te beschermen tegen de wind met een goed windscherm (Zie structurele
beplanting; eerder in dit hoofdstuk). De vaak vorstvrije kustklimaten bieden een groeiplek aan een
grote reeks planten, met mogelijkheden voor planten die het ergens anders misschien kwetsbaar
blijken.

Dor
Dorre omgevingen behoren tot de meest uitdagende om planten te laten groeien. Behalve uitdroging
door gebrek aan regen, is het voor dorre gebieden typerend, dat ze overdag in de bakkende zon
staan met vries koude in de nacht en blootgesteld aan wind. Een dorre grond heeft ook een gebrek
aan voedingsstoffen (nutriënten). Planten die het in deze gebieden goed doen, hebben zich slim
aangepast qua blad en wortels. Kleine bladeren net als tijm, vermindert de transpiratie door hun
kleine oppervlakte; slanke en harige bladeren dienen hetzelfde doel, zoals bij Pennisetum orientale
en veel andere grassen. De dikke vlezige bladeren van sedums en agaves zijn een opslag voor voeding
en vocht als dikke, kleverige sap. Zilverkleurige bladeren reflecteren het zonlicht, zoals bij lavendel en
struikwinde (Convolvulus cneorum). Harige bladeren halen vocht uit de lucht, zelfs als de plant in een
rotsspleet groeit, zoals zeepkruid (Saponaria).

133
Schaal, afmetingen en balans
De beplanting vormt lagen over de hele plek of binnen een border of met planten die ook voor
komen in de border aan de overkant van het terras of een pad. Door de hele plek als een geheel te
zien geef je de tuin samenhang, vooral als je aan een klein ontwerp werkt. Als je ideeën over de
beplanting zich ontwikkelen moet je goed de schaal, afmetingen en balans in het oog houden.
De schaal van de planten wordt gevormd door randvorm, hoogte en spreiding van de kroon. Die
schaal heeft vaak een enorme invloed op de sfeer van de tuin. Het is van vitaal belang om hier goed
mee te werken, want als planten of de beplantingen te groot (te weids) zijn, gaat de ruimte vaak
claustrofobisch aanvoelen en als ze te klein zijn voel je je te veel bekeken en onbeschermd. De schaal
van de beplanting moet passen bij de gebouwen die bij de tuin staan, de grootte van de tuin, de
verticale elementen erin en bij de schaal van de menselijke maat. De beplanting moet behoorlijk
variëren in overeenstemming met de achtergrond, voorgrond en de architectonisch kenmerken van
het huis. Denk ook aan de functionele aspecten, zoals de maximum hoogte van de beplanting voor
een raam, zodat je het zicht niet belemmerd. Je planten op een dwarsdoorsnede in tekenen helpt je
om een beeld te krijgen hoe de vormen en hoogtes samenwerkt met andere elementen (zie
hoofdstuk 10).
Afmetingen gaan niet simpel de hoogte van de ene plant ten op zichten van de hoogte van een
andere plant, maar ook die van de elementen er omheen. Twee planten van dezelfde hoogte vormen
geen dynamische aftekening en als de bladgrootte en textuur-effecten hetzelfde zijn, gaat je blik er
snel overheen, omdat ze even belangrijk zijn. Als je één van de twee met 1/3 korter maakt, maakt de
kleinere plant de grote belangrijker.
Om enige balans te krijgen in je beplanting moet een plant of plantengroep evenveel masse hebben
als een andere. Verschillende plantengroepen moeten in verhouding zijn of passend qua afmetingen
met een andere groep; zowel qua schaal als aantal. Probeer een uitgebalanceerd ritme te vinden van
verschillende maten en effecten. Als je bijvoorbeeld besluit om een grote struik aan de ene kant van
de tuin te plaatsen, moet je dit aan de andere kant in balans brengen. Een voor de hand liggende
manier is om eenzelfde struik aan de andere kant te planten. Probeer eens balans te creëren met een
kleinere struikensoort. Eén is waarschijnlijk niet genoeg om het visueel weer in balans te krijgen,
gebruik daarom meer kleine struiken; misschien drie of vijf. Oneven aantallen geven een natuurlijk
effect, terwijl even aantallen vaak meer formeel overkomen. Het is beter om de beplanting in
groepen te plannen dan individuele planten. Eén enkele iris kan bijvoorbeeld nooit voldoende
tegenwicht geven aan een middelgrootte bolvormige struik. Een groep irissen lukt dat wel effectief
als het volume of de massa ervan maar even groot is.

Beplanting om je blik te sturen, af te leiden of weg te trekken van

[Bladzijde 313] Als je naar de structuur beplanting van een tuinontwerp kijkt, begrijp je nu hoe
planten zijn te gebruiken om je blik door de ruimte te sturen, misschien om je af te leiden van lelijke
elementen. De manier waarop vormen worden gecombineerd en herhaald geven ritme aan de
beplanting om tenslotte bij te dragen aan zijn esthetische aantrekkelijkheid.

Vorm en opbouwvorm
Als je de grootte van je beplanting hebt vastgesteld ga je de vorm en opbouw van je beplanting
bepalen. In dit stadium kijk je meer nar de totale vorm van de plant dan naar de bladvorm of
bloemvorm. Waar je je op richt is een groep van contrasterende vormen, die gecombineerd een
uitgebalanceerd geheel vormen, net alsof je met groep een ‘stil leven’ creëert voor een schilderij.
Voor inspiratie kijk je naar de omgeving van de tuin. Zijn daar opvallende vormen, zoals een heuvel
op afstand of bolvormige boompartijen, die je wil weergeven of ermee contrateren? Als het
omliggende gebied vlak en droog is, is het misschien beter om voornamelijk lage pollen planten te
gebruiken, met af en toe een hogere zuilachtige struik, een kleine boom of een opvallende cactus.

134
 Kijk naar de vorm van het geheel van de plantencombinatie en naar de vorm van de losse planten in
de groep. Gebruik die om de blik te sturen. Een slanke zuilvormige boom bijvoorbeeld trekt je blik
omhoog zoals sterk verticaal bloeiende Koningskaars (bijvoorbeeld Verbascum, Digitalis); een
treurboom of struik richt je blik naar beneden. Dichte ronde vormen richt je blik rond de buitenrand
van de beplanting. De vlakke bloesem van planten die bloemschermen produceren
(bijvoorbeeld Sedum, Anthriscus) lijkt bijna de hogere planten erachter te onderstrepen.
Nadruk planten
Nadruk planten zorgen voor aandachtpunten in de tuin. Ze dienen als rustpunt voor je oog,
voordat je verder kijkt, naar de rest van de beplanting. Nadruk planten horen op te vallenten
opzichte van andere planten en tonen onderscheidende kwaliteiten, zoals: een sterk
tekenende groeivorm, architectonische gebladerte, een contrasterende vorm, textuur of
kleur.
Zie ze als acteurs, die een ster rol spelen, niet te verwarren van de ondersteunende spelers
of extra’s; gebruik je nadruk planten spaarzaam. Te veel en ze wedijveren met elkaar voor
aandacht. Nadruk planten geven vaak structuur door een verbinding te vormen met het
omliggende landschap. Ze zijn te gebruiken als accent of als keerpunt, om een verandering
van richting te benadrukken in de harde tuininrichtings-elementen. Ongeacht hun doel is het
belangrijk, dat hun gewicht klopt met zowel de harde inrichtings-elementen en de beplanting
om zich heen. Te smal, dan is het effect verwaarloosbaar; te groot, dan is het te
overweldigend. Gebruik geen te krachtige planten om snel effect te bereiken, want dit levert
uiteindelijk te smalle paden en duistere uitzichten; ze vragen om regelmatige uitdunning
(takken er tussen uit snoeien).
Ritme en herhaling
[Bladzijde 314] Ritme en herhaling bepalen het tempo, waarin een schema te overzien is en
brengt samenhang aan een reeks onsamenhangende ideeën en stijlen. Als je de
randvormen van je beplantingen plant, zorg er dan voor dat je bepaalde effecten door de tuin
heen herhaald, om de verschillende delen met elkaar te verbinden. Planten op meerdere
plekken terug te laten komen helpt je om het aantal verschillende planten te beperken. Het
geeft meestal een sterke en nadrukkelijke effecten ten opzichte van plantplek benadering:
één van deze hier en één van die daar; Dat ziet er altijd onrustig uit. Te veel herhaling laat
de balans van het schema naar de andere kant doorslaan en maakt het saai.
Probeer de beplanting in lagen te plannen, horizontaal of verticaal. Maak de bedden ruim
genoeg voor meer dan één plant breed, zodat je planten voor elkaar kunt zetten. Het effect
van laagjes waarin sommige planten door andere gedeeltelijk worden verborgen, geeft de
beplanting diepte. Zet narcissen, tulpen en andere in het voorjaar bloeiende bollen middenin
of meer naar achteren in een border, zodat vroege zomer vaste planten opkomen voor het
afstervende gebladerte van de bollen. Waar ruimte schaars is en de bedden smal zijn, is het
mogelijk om met planten verticale laagjes te maken net zoals ze dat soms in de natuur doen.
In bossen bijvoorbeeld schikken de planten zich in verschillende etages met het gebladerte
van de hoge bomen helemaal boven aan, de lagere bomen en struiken direct daaronder en
de kruidachtige planten en bollen onderaan. Beplanting die zo is geplant kunnen hetzelfde
grondoppervlak gebruiken in verschillende seizoenen. Je zet bijvoorbeeld in het voorjaar en
najaar bloeiende bollen tussen de vaste planten. Met hierboven de struiken en
overhangende bomen heeft elke twee seizoenen waarin ze aantrekkelijk zijn en de gehele
compositie ondersteunen.
Kleur
[Bladzijde 315] Het kleurconcept in een tuin lijkt altijd te worden geassocieerd met de
beplanting, ook al geven de harde inrichtings-elementen zoals muren en bestrating ook kleur

135
geeft aan de gehele compositie. Al heb je een bepaalde voorkeur voor een kleurenpalet qua
beplanting, hoeft dat niet te passen bij kleuren van de voorgestelde of bestaande inrichtings-
elementen. Het is verstandiger om eerst de achtergrond te kiezen en dan pas de kleuren om
dit aan te vullen of er mee te contrasteren.
Al maken de meeste mensen zich op de eerste plaats druk over de kleuren van de
bloemen, moet je toch zeker ook aandacht besteden aan de meer permanente kleuren van
de bladeren, schors en stengels als je met planten ontwerpt. Bladeren hebben een grote
variatie aan kleur. Alleen al binnen de kleur groen heb je: geelgroen, grijsgroen, zeegroen of
blauwgroen en dan is er nog paars en karmozijn en geel gebladerte. Soms hebben bladeren
ook nog wisselende kleuren, dan die van de meeste bladeren. Goud wisselende kleuren
geven een indruk van zonnevlekken in donkere delen, terwijl afwisselend crème en wit saaie
groepen lichter maken op een elegante manier. Bladeren met wisselende kleuren moet
beperkt worden ingezet. Veel planten met wisselend gekleurde bladeren zien soms er
ziekelijk uit als niet goed passend worden gecombineerd.
Van sommige planten zijn de uitkomende bladeren lichtgroen, geel, bronskleurig of zelfs
roze; als ze uitgroeien worden ze midden-groen. Zie kleurverandering als een onverwachte
aanwinst. Vooral planten op gedeeltelijk zure bodems verandert de herfstkleur soms van
helder oranje naar levendig rood. Dit verandert de aanblik van de tuin totaal aan het eind van
het groeiseizoen als de zon op de levendige kleren valt. Sommige planten en vooral
loofbomen en struiken (bijvoorbeeld Cornus sanguinea ‘Rode kornoelje’) heeft als extra
aantrekkelijk kantje zijn gekleurde stam en stengels, die aandacht trekken in de winter.
Licht en bijbehorende kleuren
[Bladzijde 316] Je kleurwaarneming wordt beïnvloed door licht, daarom kozen schilders
oorspronkelijk voor een studio die gericht is op het noorden, zodat de licht-verandering minimaal is.
Als de lichtintensiteit toeneemt, vervagen alle kleuren een beetje, maar sterkere tinten zoals
levendig rood en oranje krijgen dan meer schittering dan gedempte kleuren. Die verbleken soms
helemaal in scherp zonlicht zoals in tropische landen. In het blauwachtige licht van de gematigde
klimaten, worden kleuren anders waargenomen. Gedempte kleuren gaan enigszins gloeien en sterke
kleuren zien er opzichtig uit. Als de avond begint de vallen en de zon roder wordt, worden heldere
kleuren wat rijker en verdiepen naar violet en zwart. Blekere kleuren en vooral wit blijven gloeien
lang nadat de meer heldere kleuren vervagen. Dit effect is toe te passen op beplanting in de
schaduw. Witte en licht gele kleuren glimmen, terwijl groene, blauwe en warm rode kleuren
donkerder worden en wat vervagen. Kies voor lichtere tinten als de tuin voornamelijk ’s-Avonds
wordt gebruikt.
Hoe goed ook aangepast met licht, een tint van een kleur wordt ook beïnvloed door de kleuren er
omheen. Als je de ene kleur naast de andere plaatst, wordt het verschil versterkt. Dit gebeurt als je
kleuren naast elkaar ziet èn als je ze vlak na elkaar ziet. Witte tuinen waarin witte bloemen en grijs
gebladerte overheersen, lijken hierdoor meer intens als je er naar toe gaat door een gebied met
warme kleuren.

Ruimtelijke trucs
Het totale ontwerp is te accentueren met de kleuren van planten te gebruiken. Het is bijvoorbeeld
goed in te zetten om de diepte-beleving te beïnvloeden. Donker-bladige planten zijn een effectieve
achtergrond voor licht-bladige planten; zij ‘komen op de kijker af’, terwijl lichtbladige planten
achteruit lijken te gaan. Het gaat niet alleen om de kleur, maar ook om de toon (tint). Midden groen
is goed te gebruiken voor een overgang van donker naar licht groen. Koude kleuren zoals lichtblauw,
lichtbruin, wit- en grijstinten op enige afstand, geven de indruk van een langer uitzicht. Warme
kleuren zoals harde roodtinten en levendig oranje roepen om aandacht en lijken op de kijker af te
komen. Daarom moet je sterke kleuren vermijden in de baan van een belangrijk uitzicht, want de

136
kleuren concurreren ermee en trekken de aandacht ervan weg. Als je iets wilt verbergen, dan trekken
sterke kleuren je blik weg van wat er verderop te zien is. Wit wordt vaak geen kleur genoemd en
werkt soms verstorend tussen andere kleuren.
Kleuren beïnvloeden mensen op verschillende manieren. In het algemeen wordt rood met warmte
en stimulerend geassocieerd en blauw en groen met koelte en rust. Deze associatie zijn creatief te
gebruiken om de beleving van een ruimte te veranderen. Een hete binnenplaats bijvoorbeeld waarop
de zon staat te bakken, lijkt soms koeler als die met witte, zilvere kleuren en blauw is beplant. Een
koud gebied op het noorden gericht is te verlevendigen met vurig oranje, abrikooskleur en geel.
Denk eraan, dat deze sterke kleuren in dichte schaduw donkerder worden en verdwijnen. Een
zonloos gebied laat je helderder lijken met geelbloemige en geel bladige planten, waarvan er veel
beter in de schaduw groeien dan in direct zonlicht.

Kleur thema’s
[Bladzijde 317] Iedereen heeft een eigen kleurbeleving. Een kleurcombinatie die charme en
esthetische schoonheid voor je heeft, is misschien niet aantrekkelijk voor je klant. De kleurencirkel
(waaier) blijft een goed hulpmiddel om kleurenthema’s samen te stellen. Kleuren die tegenover
elkaar staan in de cirkel geven dynamische contrasterende combinaties, zoals geel met paars en rood
met groen. Kleuren die in de cirkel naast elkaar staan in de cirkel zijn meer harmonieus met elkaar en
subtiel, zoals paars met magenta.
De makkelijkste en toch een heel effectieve manier van kleuren toepassen in beplanting is er één
die veel in de natuur voorkomt: zorgen voor een volume (massa) van één soort plant om een
kleurstelling te creëren. Het is verre van saai, want je ogen waarderen meestal rust boven een aanval
met kleuren. Eén-kleur-schema’s zijn vooral effectief als die wordt gebruikt met gebladerte van een
contrastkleur of bijpassende kleur. Goede voorbeelden van deze techniek zijn gele bloemen of
bladeren gecombineerd met grijs gebladerte èn rode bloemen met bronskleurig of paars gebladerte.
Een uitbreiding van het één-kleur-thema is, een combinatie van planten gebruiken met dezelfde
basiskleur, maar met een subtiele variatie in de tint en kleurintensiteit. Het voordeel van een
combinatie van planten is, dat in plaats van een stevig blok van één kleur de indruk wordt gecreëerd,
waarvan het effect wordt verzacht en het meer diepte krijgt. Dit is soms heel pakkend. Het beste
effect bereik je met een balans van diepe, midden en lichte tinten combineert.
Breed gezien zij alle kleuren van bloemen en gebladerte gebaseerd op of blauw of geel. In het
blauwe segment zitten: de koele witte kleuren, alle blauwachtige roze kleuren, magenta tinten,
karmozijn rood, paarstinten en zuiver blauw. In het gele segment zitten: de warme witte kleuren, de
geeltinten, de oranje tinten, oranje-roze en abrikooskleurig, de zonsondergangs-tinten, zalmkleurig
en al de scharlaken-roodtinten. Als één van beide segmenten alleen wordt gebruikt is er nooit een
botsing, want alle kleuren komen uit dezelfde basis. Soms is een stevige botsing van kleuren nodig
om een ruimte te verlevendigen of om de kleurbeleving te prikkelen om zo een neutraal effect te
voorkomen. Leidt een botsing in met een samenstelling van minder intense kleuren; maakruimte
voor een flink gedeelte met neutrale kleuren, voordat je een nieuwe botsing van kleuren
introduceert.
In de mode-industrie, gaan en komen kleuren. Er zijn soortgelijke modes in beplanting. Om je
beplanting af en toe een stevige uitstraling te geven, gebruik je tegelijk contrasterende vormen en
kleuren. Zorg dat je dit niet overdrijft, want dan verliest de uitstraling aan invloed en wordt irritant.

Beplanten om het jaarrond aantrekkelijk te zijn

[Bladzijde 318] Planten veranderen als ze groeien: een pas beplante tuin ziet er heel anders uit dan
20 jaar later. Ze veranderen ook met de seizoenen elk jaar. Een kale wintertuin ziet er heel anders uit
dan in de zomer, als alles vol in het blad zit en bloeit. Eén van de grootste uitdagingen van met
planten ontwerpen is, de combinaties samen te stellen, die het hele jaar door aantrekkelijk is.

137
Seizoens-veranderingen zijn soms dramatisch; probeer hier gebruik van te maken door de energie en
het ritme van de seizoenen te verwerken in je planten keuze.
Om goed gebalanceerde seizoens-effecten te bereiken, moet je je je voorgestelde beplanting
bekijken vanuit een heel jaar blik. Daarvoor moet je de planten in elk seizoen bestuderen. Het effect
van het voorjaarsgebladerte is net zo belangrijk als de bloemkleur, bessen en herfstkleuren van het
blad. De kleur en textuur van de winterstengels en gedroogde zaadknoppen bieden soms meer
waarde dan het zware gebladerte, die de plant in de hoge zomer vormt.
Misschien vind je het een uitdaging om planten toe te voegen en samen te stellen om
aantrekkingskracht in alle seizoenen te creëren. In tuinen die maar en deel van het jaar worden
gebruikt is dit niet nodig, maar veel mensen willen graag dat ten minste een deel van hun tuin er in
de winter ook aantrekkelijk uit ziet. Vermijd aantrekkelijk stukjes verspreid door de tuin te maken,
ook al zorgt dit ervoor dat er elke maand van het jaar iets bloeit. Het totaal-effect is zelden effectief.
Het is meestal veel beter om de aandacht van bepaalde seizoenen toe te delen aan bepaalde delen
van de tuin, zodat elk deel van de tuin op zijn beurt de aandacht trekt, terwijl de rest van de tuin voor
een rustige groene achtergrond zorgt in afwachting van zijn moment om te stralen.
De grootte in de seizoens-veranderingen is overal anders in de wereld. In sommige delen zijn ze
heel extreem en in andere bijna constant. In gematigde streken tonen de vierduidelijk te
onderscheiden seizoenen vier verschillende beelden; ook al is de beplanting blijvend groen. Kleine
dwarsdoorsnedes helpen je met de effecten te beoordelen van elk seizoen op je beplantingsplan.

Voorjaars-effect
[Bladzijde 319] In het voor jaar hebben de bomen en struiken jonge bladeren en is de structuur van
de takken en twijgen nog goed zichtbaar, terwijl kruidachtige planten van verschillende hoogten net
uit de grond beginnen op te komen. Bij beide overheersen vaak de bladeren en die zijn dan vaak het
meest aantrekkelijk: nog jong en fris. Bollen spelen een grote rol in voorjaar-schema’s ket hun
uitbarstingen van kleur in de rustige ontluikende borders.

Zomer effecten
De zomer maakt de tekeningen van de textuur goed zichtbaar als de vaste planten geleidelijk aan
hoger worden. In veel tuinen is het bloeiseizoen op zijn top van het late voorjaar tot het midden van
de zomer. Individuele planten vermengen zich met groepen. Het algemene effect is een totale
overvloed. Van het midden van de zomer tot het eind ervan wordt die overvloed minder
aantrekkelijk. Veel planten zijn over hun top en uitgebloeid. Het is de moeite waard om de harde
werkers te zoeken (bijvoorbeeld Phlomis russeliana), die bloeien van af het eind van de lente tot in
de vroege herfst en vaak droge zaadknoppen dragen in de winter.

Herfst effecten
[Bladzijde 320] Met de populariteit van late kruidachtige planten zijn herfst effecten makkelijker te
bereiken. Zij zorgen ervoor dat de aantrekkelijkheid van de tuin niet achteruit gaat samen met
bloemen van het midden van de zomer. In de vroege herfst zijn veel laatbloeiers volop in bloei; vaak
tegen een achtergrond van het rijk gekleurde gebladerte van de herfst. In het seizoen van
zaadknoppen, peulen, bessen en andere vruchten is er ook een rol weggelegd voor herfsttijloos, en
andere in de herfst bloeiende bollen. Ze voegen flitsen van heldere kleuren toe aan de zachte
goudkleuren, geelbruine kleuren, gele en bruine kleuren. Veel kruidachtige planten hebben een
prettige structuur, die aantrekkelijk zijn in dit seizoen; tot in het volgende, dat blijft tot ze afgeknipt
worden in de late winter of het vroege voorjaar.

Winter effecten
Al zijn de meeste tuinen in slaap, kunne ze er toch mooi uitzien. Dit komt vaak door het kale
geraamte van het ontwerp, dat de tuin zijn kracht geeft. Het wordt pas zichtbaar als het gebladerte

138
verdwijnt. De meeste kruidachtige planten en veel bodembedekkers zijn onder de grond verdwenen.
Die zijn gebleven brengen helderheid en een delicate vorm in het winterbeeld, waaronder (venkel)
(Foeniculum vulgare en Miscanthus sinensis ‘Gracillimus. Vooral bomen en struiken hebben een
skeletachtige aftekening, terwijl andere meer twijgige struiken stevig lijken. De groenblijvende
planten houden hun massa en omtrekvorm. Planten die in het groeiseizoen weinig opvallend zijn,
worden nu de opvallende elementen, zoals licht-absorberende coniferen. Een aantrekkelijke winter-
tuin moet het vooral hebben van structuur planten die gekozen zijn voor hun omtrekvorm. Zij zorgen
dan voor kleurvlekken van hun stam, schors en blijvende bessen. Het geheel wordt verzacht door de
subtiele uitstraling van de verdwijnende kruidachtige vaste planten, de blijvende aanwezigheid van
de groenblijvende vaste planten en een sprankje van in de winter bloeiende bollen.

Plantenkeuze
Elk jaar neemt het aanbod van planten toe met nieuwe cultivars. Planten zijn het gereedschap van
het tuinontwerp-vak. Om goed werkende schema’s samen te stellen, moet je weten welke plant het
beste werkt om het gewenste effect te realiseren. Daarom is het af te raden om een plant allen te
kiezen op basis van zijn uiterlijk in de kwekerij of de catalogus. Een plantencatalogus brengt de sterke
kant in het licht en zelden de zwakheden van een plant, zoals gevoeligheid voor ziektes of moeizaam
bloeien. Het is de kwaliteit van jouw onderzoek als ontwerper, dat je in staat stelt om een goede
keuze te maken. Je moet er zeker van zijn, dat de plant tuinwaardig is, die je in gedachte hebt.
Vermijd die ongewenste planten, die aantrekkelijk lijken in een catalogus of op een website, maar in
werkelijkheid helemaal niet wenselijk zijn. Vertrouw er niet op dat foto’s de echte kleur van de
bloemen en het gebladerte weergeven; ze zijn soms erg misleidend doordat ze gefotoshopt zijn. Ken
je een plant nog niet, ga dan eerst eens kijken hoe die groeit, voordat je hem gebruikt en je zeker
weet dat het is wat je wilt.
Het is belangrijk om eerst te bepalen wat de rol van een plant in de border wordt, om er zeker van
te zijn dat hij het behouden waard is. Schrap je keuze terug tot een geslacht (genus), kijk dan naar de
mogelijkheden binnen het geslacht om de juiste plant te vinden, die past in de situatie. Gebruik het
internet om op de hoogte te blijven van nieuwe cultivars en controleer of ze beschikbaar zijn in jouw
land en er geschikt voor zijn. Probeer altijd planten te vinden bij lokale verkopers en leveranciers.
Grondigheid in plantkeuze is net zo belangrijk als het is voor elke fase van het ontwerpproces. Houd
rekening met de bestaande omstandigheden van je omgeving en verzeker je ervan, dat de planten
die je kiest er goed gedijen. Meestal vallen de niet passende soorten af op grond van klimaat, bodem
en kenmerken. Een bostuin bijvoorbeeld past niet en overleeft het niet als daktuin. Droogte
resistente soorten, die goed tegen een droog heet seizoen en stevige wind kunnen, doen het niet
goed naast bosplanten, die vochtige bodems en schaduw nodig hebben van overhangende takken. Of
je plantenkennis is goed of je moet uitzoeken wat de voorkeuren zijn van de individuele planten.
Om de individuele voorkeuren van planten te begrijpen, helpt het als weet waar de soort in de
natuur groeit. Kijk naar zijn oorsprong; eerst het land of de regio, waar hij vandaan komt en dan zijn
leefomgeving; bijvoorbeeld: alpine weide, bosgebied of steppe. Cultivars woorden tegenwoordig
voornamelijk door mensen geteeld. Mogelijk zitten er kleine verschillen in hun voorkeuren, maar het
overgrote deel van die voorkeuren lijken waarschijnlijk op die van de wilde plant, waar hij van
afstamt. Als je hem plant in omstandigheden die zo veel mogelijk overeenkomen met die van de
natuurlijk leefomgeving, dan heeft je keuze een grote kans te gedijen. Zijn die omstandigheden niet
aanwezig, probeer hem dan niet toch daar te laten groeien. Lavendel komt bijvoorbeeld vooral voor
in droge zand bodems in het mediterrane gebied; deze gaat het dus nooit goed doen in schaduwrijke
vochtige omstandigheden. Denk eraan, dat veel inheemse wilde bloemen en struiken tuinwaardig
zijn en makkelijker goed groeien dan geïntroduceerde soorten. Ook deze planten hebben de juiste
type bodem en groei-condities nodig. Al wil iedereen de planten daar plaatsen, waar die goed

139
uitkomt, is het toch belangrijker, ze te planten waar ze goed gedijen. Planten kiezen die je steeds
moet bemesten en water geven om goed te groeien is een fout. Planten in onnatuurlijke
omstandigheden zien er misplaatst uit, zelfs als ze overleven en gebruiken veel van de reserves.
De plaatsgebonden omstandigheden in de winter en in de zomer moeten kloppen. Een nat maar
goed gedraineerde plek in de volle zon bijvoorbeeld wordt misschien drassig in de winter met
mogelijk erg lage temperaturen, waarin zelfs moerasplanten vergaan. Het is natuurlijk mogelijk, dat
aan al de gestelde eisen van een plant wordt voldaan en de plant toch dood gaat. Enig verlies moet je
verwachten.

Top 50 planten
[Bladzijde 322] Elke ontwerper en hovenier heeft planten die hij regelmatig gebruikt, omdat ze goed
groeien en aantrekkelijk zijn. Als je eenmaal je eigen selectie van ‘handtekening-planten’ hebt
opgebouwd, merk je dat je daar regelmatig naar teruggrijpt, omdat je uit ervaring weet dat ze
precies passen. Elke plant hoor je na grondig onderzoek te kiezen, gericht op de plant zijn
groeiplaatswensen, bekeken vanuit de omstandig heden van de plantplek. De standaard lijst van
planten helpt een ontwerper ook met een mooie tuin te creëren, als een startpunt voor iemand die
net begint in de tuinbranche.

Bomen
Bomen hoor je te kiezen op hun uiterlijke vorm, gebladerte, schors, vruchten, bloemen en geur. De
onderstaande bomen zijn geschikt voor kleinere tuinen.
Acer griseum Een traag groeiende loofboom met een ovale tot bolvormige boomvorm; opvallend
sterk kaneelkleurig tot roodachtig schors. Z’n donker blauwachtige groene bladeren worden meestal
rood in de herfst. Geschikt voor goed gedraineerde zure of alkalische bodems, als hij maar beschut
staat. 8 m. H5/zone 5-7.
Amelanchier lamarckii. Een losse elegante loofboom of grote struik met rijke brons-roodachtige
jonge scheuten en een overvloed van witte bloemen. Het uitgegroeide gebladerte is donker groen en
wordt oranje en rood in de herfst. 8 m. H6/zone 4-8
Juniperus communis ‘Hibernica’ Een smalle zuilvormige (conische) conifeer; een van de beste als er
weinig ruimte is. Dicht op elkaar staande omhoog groeiende takken met platte prikkende blaadjes
(naaldjes) met een groenachtige blauwe kleur. Nuttig als een staand element of blikvanger. 2,5 m
H7/zone7.

Klimplanten
Behalve dat ze zichzelf vasthechten, kies je klimplanten om hun hoogte en spreiding, gebladerte en
bloeiwijze.
Clematis ‘Frances Rivis’ Aanpasbare, makkelijk bloeiende compacte plant; diep blauw hangende
bloemen in april. Gedijt in zon of schaduw. Groeit in een ondersteunende struik. Tot 2,5 m H6/zone
3-6.
Clematis ‘Princess Diana’ kleine knikkende klokvormige roze bloemen met witte randjes. Begint in
juli te bloeien op langer elegante stelen. Klimt door andere planten en bloemen heen. Een makkelijke
clematis en groeit op de meeste bodems. Tot 4 m. H5/zone 5-9.
Hydrangea anomala subsp. Petiolaris Voor in de zomer bloeiend, zelf vastgrijpende ranken. Mooie
herfstbladeren en groeiwijze. Brede kragen van subtiel geurende witte bloemen. Mag in de zon of
schaduw op de meeste bodems. Tot 15 m. maar is kleiner te houden. H5/zone 4-8.
Lonicera periclymenum; Graham Thomas’ [Bladzijde 323] Deze boskamperfoelie draagt de hele
zomer rijk ruikende crème-gele bloemen. Heeft een koele grondlaag nodig en een humusrijke
bodem. Doet het in de schaduw 7 m. H5/zone 5-9.
Rosa banksiae “Lutea’ Een bijna lieflijk en kruidachtig groenblijvende roos. Glimmende gras-groene

140
stengels zonder doornen. De zacht geurende, sleutelbloem-gele dubbele bloem verschijn in de late
lente en vroege zomer. Een van de makkelijkste rozen. Geeft soms een spectaculair effect. Tot 12 m.
H5/zone7-8.
Trachelospermum jasminoides Een betrouwbare groenblijvende met zoet ruikende witte bloemen
in het voorjaar en de zomer. Grijpt zichzelf vast als hij eenmaal op gang is. De volgroeide bladeren
zijn glanzend donker groen. Makkelijk om te houden. Is als bodembedekker te gebruiken. Tot 8 m.
H4/zone 8-10.
Wisteria sinesis ‘Alba’ Waarschijnlijk superieur aan Wisteria floribunda door zijn minder
ongebreidelde groei. Witte bloemen in april, in trossen van 15 – 30 cm. Lang. Loof. Heeft
twee keer per jaar een zorgvuldige snoei nodig om te blijven bloeien. 6 m. H5/zone 5-8.
Struiken [Bladzijde 325]
struiken geven een blijvende structuur aan de tuin en moeten daarom zorgvuldig worden
gekozen. Let op de totale vorm; textuur, grootte en vorm van het gebladerte en de
aantrekkelijkste periode.
Camelia xWilliamsii ‘Debbie’ Bossig, blijvend groen en pioenvormig; dubbele roze
bloemen met glimmende donkergroene bladeren. Heeft een zure, vochtige , goed
afwaterende bodem nodig, die verrijkt is met bladstrooisel. Half schaduw en beschut tegen
de kou. De bloemen behouden hun vorm en kleuren goed. Tot 4 X 4 m. H5/zone 8-9.
Cornus ‘Eddie’s White Wonder’ Zuilvormig (conisch), veelstammig, weelderige groene
bladeren die in de herfst vurige tinten krijgen. Bloem groepjes van kleine paarsachtige
groene roosjes, omgeven door grote witte schutbladeren. Opvallend. Tot 8 X 4 m. H5/zone 6
Cotinus ‘Grace’ Groeit bossig omhoog; met afgeronde paarse bladeren, die in de herfst
een rode zijglans krijgen. Pluizige roze-achtige paarse, rookvormige pluimen. Elke
vochtvasthoudende goed gedraineerde bodem; in de volle zon of half schaduw. 3 X 4,5 m.
H5/zone 5-8.
Daphne bholua ‘Jacqueline Postill’ Omhoog groeiend met glimmende lansvormige
donker groene bladeren. Zoet geurende groepjes van grote bleek roze, stervormige
bloemen, die in de late winter uit roze-paarse knoppen komen. Elke vocht vasthoudende,
licht zurige bodem, die verrijkt is met bladstrooisel. 2,5 X 1,5 m. H4/zone 7-10.
Hamamelis xintermedia ‘Pallida’ Deze hazelaar krijgt zijn helder gele zoet geurende
bloemen in de late winter. De bladeren kleuren in de herfst geel tot diep rode tinten. Past
zich goed aan, maar heeft een voorkeur voor goed afwaterende zure bodems met zon tot
half schaduw. Tot 4 m. H5/zone 5-8.
Hebe albicans Bruikbaar laag groen blijvende, smal en dicht met smalle stijve blauw-
groene bladeren op stijve stengels. Zuiver witte bloemen in de vroege zomer tot midden
zomer. Heeft de volle zon nodig en een vruchtbare goed afwaterende bodem. Meteen na de
bloei knippen. 0,5 X 1 m. H4/zone 7-8.
Hydrangea paniculata ‘Limelicht’ [Bladzijde 326] Omhoog groeiend met een stevige stengel
en donker groene bladeren. De dichte afgeronde zuilvormige (conische) groepjes van limoen-groene
knoppen geven crème-witte bloemen, die ouder roze getint raken. In het vroege voorjaar snoeien
om de hoogte te beperken. 2,5 X 2,5 m. H5/zone 3-8.
Lavandula xintermedia ‘Grosso’ Een nette, ordelijke groenblijvende plant met zee-groenig bleek
zilver gebladerte. Verschillend maar meestal prettig ruikend. Sterk midden-paars bloeiend; iets later
dan de meeste lavendels: vanaf juli. De zaadknoppen blijven er in de winter aanzitten. Is goed in
bollen te knippen of als een lage heg te gebruiken. 0,9 X 1,2 m. H5/zone 3-8.
Magnolia grandiflora ‘Exmouth’ Dichte zuilvormige (conische) groenblijvende met smalle
glimmende midden-groene bladeren en sterk geurende crème-witte komvormige bloemen. Elke
neutrale tot zurige en vocht vasthoudende goed afwaterende bodem in de volle zon tot half-
schaduw. De jonge plant bloeit vroeger dan de soort algemeen. 12 X 8+ m.H5/zone5-7.

141
 Magnolia xsoulangeana De meest populaire magnolia. Een grote struik met een weide ronde groei.
Grote witte, paars getinte, tulpachtige bloemen. Bloeit in april/mei voordat de donkergroene
bladeren komen. Doet het op zware klei en gewone leem. 7 X 7 m. H5/zone 4-9.
Mahonia xmedia ‘Lionel Fortescue’ [Bladzijde 327] Een ruwe winterbloeier; groenblijvend met
donkergroene bladeren en geurende limoen-gele bloemen in taps toelopende trossen aan het eind
van de takken. Past zich aan, maar staat het liefst in wat schaduw. Tot 4 X 4 m. H4/zone 7-9.
Rhodondendron yakushimanum Een traag groeiende, dichte, bolvormige, compacte groenblijvende
struik. Opvallende bloemen in april; helder roze-rood in de knop en wit in volle bloei. 2 X 2 m.
H5/zone 7-9.
Rosa Gertrude Jekyll = ‘Ausbord’ Een van de beste en langst bloeiende Engelse struikrozen; groeit
omhoog met flink doornige stengels en gezond gebladerte. Grote, rijke roze bloemen; heerlijk
geurend en een goede snijbloem. 1,5 X 1 m. H6/zone5-7.
Rosa ‘Roseraie de L’Hay’ Uitbundig bloeiende roos met helder groen gebladerte en sterk geurende
grote paars-rode bloemen; Daarna oranje rozenbottels in de late zomer. Hoeft niet gesnoeid te
worden. 2,5 X 2,5 m. H7/zone 2-7
Viburnum carlesii ‘Aurora’ Gewelfde groepjes vaal roze, sterk ruikende bloemen; in de knop rood.
Daarna rode vruchtjes, die rijpend zwart worden. Donkergroene ovale bladeren die rood worden in
de herfst. 2,5 X 1,5 m. H6/zone 4-7.

Vaste planten
Vaste planten zijn te gebruiken als opvulling, om de langdurige beplanting te ondersteunen als
Bomen en struiken. Kies ze op textuur, groeivorm, bloemkleur en aantrekkelijke periode.
Acanthus mollis (Latifolius Group) ‘Rue Ledan’ Een van de meest architectonische planten van de
vaste planten. Groenblijvend in klimaten met een warme winter. Geschut buisvormige witte
bloemen, gedragen in dramatische steeltjes boven de, gelobde, glanzende, nadrukkelijke bladeren.
Goed voor een border op het noorden. 1,2 X 0,9 m. H4/zone 6-8.
Astrantia ‘Hadspen Blood’ Krachtige stervormige hoofdjes van zoet ruikende, lang blijvende,
donkerrode bloemen. Doet het het beste op goed afwaterende bodems, maar verdraagt de meeste
bodems. In de zon of half-schaduw. Tot 1 X 0,5 m.H7/zone4.
Bergenia ‘Eric Smith’ Polvormend, Voornamelijk gebruikt om zijn glanzende koolachtige,
groenblijvende bladeren, die paars tot bronskleurig worden als de temperatuur daalt. Heeft in het
voorjaar diep roze bloemen op vertakte roze stelen. Goed bruikbaar als bodembedekker of om
hoeken te accentueren. Zon of half-schaduw. 0,5 X 0,5 m. H6/zone 3-8.
Brunnera Macrophylla ‘Jack Frost’ Voornamelijk zilveren bladeren geëtst met emerald aderen.
Bloeit boven de bladeren in het late voorjaar en de vroege zomer met blauwe bloemen in losse
pluimen op slanke harige stengels. Zon of half-schaduw. 0,5 X 1 m. H6/zone 3-9.
Digitalis ‘Glory of Roundway’ Roze-rood vingerhoedskruid die een lange stengel krijgt met
klokvormige bloemen van midden lente tot de vroege zomer. Die stengel groeit vanuit een basale
klomp fijn getande bladeren; semi-groenblijvend gebladerte. Gedijt in vochtige, bodems rijk aan
organische stof en accepteert droge schaduw. 0,85 X 0,4 m. H7/zone 2-9.
Eryngium amethystinum Matallic blauwe distelachtige bloemen omgeven door lange omhoog
welvende, zilveren schutbladeren. Heeft stugge stekels. Bloeit van de midden tot late zomer. Heet
een voorkeur voor droge, arme tot gemiddeld vruchtbare bodems, die afwateren. De koudste van dit
plantengeslacht. 0,5 X 0,45 m. H7/zone 3.
Geranium Rozanne = ‘Gerwat’ [Bladzijde 328] Bloeit heel lang in violet-paarse gecupte bloemen
boven mooi groen gebladerte. Accepteert zon, half-schaduw en hitte. Vormt uitgestrekte tapijten. 1
X 1 m. H7/zone 508.
Helleborus xhybridus Grote knikkende bloemen in de late winter tot midden voorjaar: wit tot roze

142
tot diep paars-zwart. Grote glimmende handvormige, groenblijvende bladeren. Houdt van goed
afwaterende , organisch rijke bodems; beschut tegen de winter wind. 0,5 X 0,5 m. H7/zone 4-9.
Phlomis russeliana Balvormige groepen van bleek gele bloemen met kap langs de stengel. Bloeit in
de late lente tot de vroege herfst. Groenblijvende salie-groene bladeren met een zacht wazige
onderkant. Houdt van een zonnige plek en de hoge bloeistengel blijft de hele winter staan. 1 X 0,5
m.H7/zone 3-9.
Pulmonaria ‘Blue Ensign’ Vroege bloeier; net voor of als het donkergroene gebladerte verschijnt.
Heeft een voorkeur voor koude, vochtige omstandigheden en schaduwvlekken. Doet het goed in
bosachtige situaties onder bomen. 0,5 X 0,5 m. H6/zone 3-8.
Sedum ‘José Aubergine’ Schemerig paars gebladerte met een aantrekkelijke grijze bloei. Zelf
vertakkende, compacte groeivorm; zomer tot herfst. Kleine stervormige diep roze bloemen in
groepjes met vlakke hoofdjes. Een makkelijk te onderhouden plant. Doet het goed in een gemiddeld
droge tot licht vochtige goed afwaterende bodem. 0,45 X 0, 55 m. H7/zone 3-9.

Bodembedekkers [Bladzijde 329]

Bodem bedekkende planten zijn van onschatbare waarde voor grote gebieden om de ruimte te
vullen tussen twee planten en onkruid tegen te gaan.
Ajuga reptans ‘Burgundy Glow’ Blik vangende driekleurige bladeren van crème-wit, roze pruim-
kleurig en donkergroen. Passend in een rots tuin en tuinranden. Minder agressief dan andere. Zon of
half-schaduw. 0,5 ! m. H7/zone 3-9
Saxifraga umbrosa. Groeit laag en maakt snel pollen. Witte bloemen op roodachtige stengels in de
zomer. Geschikt aan de randen van grond en paden of grind/gravel gebiedjes. 0,45 X 1 m.
H5/zone 6-8

Grassen
Grassen zijn enorm populair geworden dankzij het werk van Piet Oudolf en andere ontwerpers.
Geschikt voor matrix-beplanting en armere bodems.
Anemantele lessoniana Lasse plukken van slanke, groenblijvende bladeren met een fijne textuur,
die koperkleurig worden in de herfst. Overhangende paars getinte aartjes. 1 X 1,5 m. H4/zone 6-9.
Pennissetum Villosum Losse plukken overhangend gebladerte. Groenachtige witte flessenborstel-
achtige aartjes, die verleidelijk in de wind zwaaien. Late zomer tot in de herfst. 0,5 X0,5 m. H3/zone9-
10

Bamboes
Bamboes worden vaak gemeden, omdat ze zich vaak snel uitbreiden met uitlopers. Hun stengels
worden hoog en zijn nuttig om wat je niet wilt zien af te schermen.
Phyllostachys aureosulcata Krachtig licht gebogen, dikke, goudgele halmen, met soms groene
strepen aan de basis. Lancetvormige bladeren. Deze loopt minder uit dan andere bamboes. 6 m.
H5/zone 5-10.

Varens
Van onschatbare waarde in bosachtige gebieden en in de schaduw onder bomen.
Asplenium scolopendrium Crispum Group Vormt pollen van glimmende, leerachtige, tongvormig
groenblijvende bladeren met gegolfde randen. Goed afwaterende, vochtvasthoudende bodems die
verrijkt zijn met bladcompost. Half-schaduw. 0,5 X 0,5 m. H6/zone 5-10.
Polystichum setiferum Kleine dichte pollen van lancetvormige, donkergroene bladeren met een
zachte textuur en oranje schilferige stengels. Goed afwaterende, vochtvasthoudende bodems,
verrijkt met bladcompost. Schaduw en half-schaduw. 1,5 X 1 m. H7/zone 6

143
Bollen
Bollen brengen kleur en leven in een tuin. Gebruik ze seizoensgebonden om andere planten te
versterken.
Allium cristophii Sculptuur-achtige bloemhoofdjes op een tamelijk stijve stengel; eerst groenig
paars en geleidelijk veranderend naar metallic zilverachtig violet. Leer-kleurige zaadknoppen. Goed
afwaterende bodems. Een beetje schaduw. Bloeit in de vroege zomer; dat valt samen met de laatste
tukpen. 0,25 X 0,4 m. H7/zone 4-8.
Crocus tommasinianus [Bladzijde 330] Zilverachtige lavendel-roze bloemen, zodra het warm
genoeg is in de late winter. De kleine knollen zijn minder aanlokkelijk voor muizen en eekhoorns. Elke
goed afwaterende bodem in de volle zon. Ideaal in gras. 10 cm. H6/zone 3-8.
Cyclamen hederifolium Roze en soms witte bloemen boven zilver marmerachtig klimopvormige
gebladerte Blijft laag. Bosgronden. Taai en volhardend. 20 cm. H5/zone 5-9.
Calanthus nivalis De bink van de wintertuin. Slanke zuiver-witte bloemen met smalle grijs-groene
bladeren. Klein van stuk maar groeit snel. Voelt zich thuis in gras en onder struiken. Splits de kluiten
om te vermeerderen. Koop de kluit in bloei in de late winter om uitgedroogde bollen te voorkomen.
10 cm. H5/zone 3-8
Lilium regale Bekende en geliefde lely. Ivoor-witte trompetbloemen met roze vlekjes en grote
golven van fijne geuren in het midden van de zomer. In de border of grote diepe potten. Goed rijke
bodems en niet te droog in de zomer. Schaduw en half-schaduw. 0,9 m. H6/zone 3-8.
Narcissus “Hawera’ Eén van de meest opvallende van de narcissen. Tot wel acht kleine knikkende
lemoen-gele bloemen per stengel in het late voorjaar. Ideaal in een pot. Doet het het beste in
vochtige, zure bodems. Half-schaduw. 0,5 m. H6/zone 4-10.
Tulipa ‘Ballerina’ Enkele mandarijn-oranje bloemen met flitsen roze en elegante, puntige
bloemblaadjes en een stevige stengel. Geurend. Bloeit in de late lente, vroege zomer. Indrukwekkend
in groepen. 0,6 m. H6/zone 4-8.

Blijf leren
[Bladzijde 331] Een goede plantenkennis krijgen duurt vele jaren. Zelfs als je plantenkennis goed is, is
het de moeite waard om die nog verder uit te breiden om je keuze in planten te vergroten. Doordat
er steeds nieuwe planten op de markt komen, moet je plantenkennis hiermee in de pas lopen en
mee ontwikkelen, anders verouderen je ontwerpen en raakt je plantkeuze gedateerd. Ga verder dan
alleen een groot scala aan planten kennen; wees selectief en stel eisen aan de planten die je kiest en
hoe je ze inzet. Je persoonlijke scala aan planten, dat jij als ontwerper inzet mogen ook mode-
planten en ongebruikelijk planten bevatten. Boven alles gaat het om planten, waar je op kunt
vertrouwen, dat ze goed groeien. Als je net begint met een persoonlijke voorkeurslijst van planten op
te stellen om in je ontwerpen te gebruiken. Gebruik dan een speciaal notitieboekje met je
waarnemingen om planten voor jouw lijst te kiezen. Dit is nuttiger dan catalogi, boeken en websites
bekijken, ook al heb je die nodig om meer over de planten te weten te komen.
Noteer voor elke plant alle informatie als: kenmerken, voorkeuren, mogelijkheden van gebruik in
een ontwerp en andere factoren zoals in de lijst hieronder. Deze categorieën helpen je je planten-lijst
te organiseren:

- Grote of bos-type bomen;

- Inheemse bomen en struiken;
- Kleine ornamentale bomen;
- Groenblijvende struiken;
- Bladverliezende struiken;
- Coniferen;
- Planten voor hagen en als scherm te gebruiken;

144
- Klimplanten;
- Muur-struiken;
- Rozen;
- Vroeg bloeiende vaste planten ( januari tot eind juni);
- Laat bloeiende vaste planten (juli tot december);
- Bodembedekkers;
- Bamboes;
- Grassen;
- Winterharde varens;
- Water- en moerasplanten;
- Bollen, knollen en wortelstokken;
- Eénjarigen, tweejarigen, half winterharde planten en perkplanten.

Als je dit overzichtsvel gebruikt om door jou gekozen planten op te zetten, let dan bij de planten
die je kiest tenminste op de volgende kenmerken:
Botanische naam; Als ontwerper, hovenier of serieuze hobbyist gebruik je de
botanische/wetenschappelijke namen, zodat je je leveranciers een éénduidige en begrijpelijke
lijst kunt sturen. De naam moet compleet zijn, accuraat en kloppen. Gebruik betrouwbare
referentie bronnen, zoals de nieuwste RHS Plant Finder, die ook beschikbaar is op de RHS-
website.
Familienaam van de plant; Een familie van een plant is een groep planten van verschillende
plantengeslachten die dezelfde kenmerken hebben, meestal wat betreft de bloemen.
Synoniemen; Noem eventuele oude namen van de plant; bijvoorbeeld: Lamprocapnos
spectabilis was vroeger bekent als Discentra spectabilis. Niet alle telers (kwekers) werken met de
nieuwste namen en kunne ze kijken of ze met hun oude namen in hun lijsten voorkomen.
Nederlandse namen; Namen waaronder iedereen de plant kent. Foeniculum vulgare wordt
gewoonlijk Venkel genoemd. Sommige planten hebben meerdere Nederlandse namen, die per
regio verschillen. Er zijn ook verschillende planten, die dezelfde Nederlandse naam hebben,
waardoor de Nederlandse naam niet werkt om te specificeren.
Oorsprong; Voor een soort (bijvoorbeeld Calycanthus chinensis) noem je zijn aardrijkskundige
(cheografische) oorsprong. Voor een cultivar of een hybride plant (bijvoorbeeld C. Venus) of een
selectie van een soort (bijvoorbeeld C. floridus ‘Michael Lindsey’) noteer je de oorsprong van de
moederplant of ouderplanten en teler (kweker) of tuin, waar de plant is ontstaan.
Beschrijving; Noem de algemeen plant-categorie; bijvoorbeeld ‘een krachtige groenblijvende
struik’. Noteer de groeivorm van de plant: pol/klont-vormend, zuilvormig (conisch),
uitgestrektheid, enzovoort. Geef ook een kort overzicht van de belangrijkste eigenschappen van
de plant met daarin, wanneer die het meest aantrekkelijk is (bijvoorbeeld ‘grote geurende
bloemen in de hele zomer). Om een goed werkende beplantingsplannen te maken, moet je
specifiek zijn over wanneer een plant groeit en bloeit. Veel bronnen generaliseren de
aantrekkelijk periode, terwijl dit heel erg belangrijk is, als je ontwerpt met het oog op seizoens-
effecten. Geef aan in welke maand(en) de plant bloeit, vruchten draagt of op een andere manier
aantrekkelijk is. Probeer die informatie van een plaatselijke bron te krijgen, in plaats van een
internationale teler (kweker). Denk er aan, dat de bloeiperiode per klimaat en locatie
verschillend is. Hoogte en spreiding wordt vaak vergeten of wordt niet waardevol gevonden,
maar je moet toch weten hoe groot een plant wordt, om hem succesvol te combineren met
andere planten; meer hierover in hoofdstuk 10.
Teeltkenmerken. Noteer details over de gewenste groeiomstandigheden van een plant. Daarbij
horen: PH-voorkeur, mogelijke ziekten en plagen en onderhouds-wensen. De winterhardheid

145
 geeft informatie over de minimum temperatuur, die een plant kan hebben.
Mogelijkheden van gebruik in een ontwerp; Het helpt je om vooraf te bekijken hoe je een plant
kunt inzetten, bij welke stijl van beplanting hij past en welke rol hij kan spelen in die beplantings-
schema’s. Bedenk ook welke andere planten je er goed mee kunt combineren. Noem een
alternatief voor de plant, die lijkt op de plant die je beschrijft. Een plant om te gebruiken als je
gekozen plant niet beschikbaar is. Geef aan hoe de alternatieve plant afwijkt van de gekozen
plant, zodat je er zeker van bent, dat die verschillen je beplantingsplan niet benadelen. Het is ook
nuttig om te weten, hoe flexibel de gekozen plant is: het scala aan verschillende ontwerp-
situaties waar hij in past: droog met schaduw, vochtig met schaduw, zure bodem, in de wind aan
de kust. Een wensenlijst waar hij aan kan voldoen: aantrekkelijk in de winter, herfstkleur, trekt
dieren en insecten aan, droogte of vervuiling tolerant. Noem ook elke willekeurige ontwerp-
notitie, zoals plantafstand voor een haag en noteer de boeken, artikelen, catalogi en websites,
waar je informatie vandaan komt.
Foto’s Elk van de plantenbeschrijvingen hoort naast je eigen foto van de plant de informatie te
staan , waar en wanneer je de foto hebt genomen met de planten die er naast staan. Je eigen
foto’s maken van planten en beplantings-schema’s is heel nuttig. Als je je digitale foto’s op je
computer download, maak er dan een gewoonte van om de file-naam van de foto’s te
veranderen in de naam van de plant met datum en locatie.

Zoals je in dit hoofdstuk hebt gezien, breidt de wereld van planten zich steeds verder uit.
Ondanks dit hebben de meeste tuinontwerpers een eigen scala aan beeldbepalende planten,
waar ze regelmatig gebruik van maken. In het volgende hoofdstuk beschrijven we hoe je je
betrouwbare favoriete planten gebruikt om een beplantingsplan te tekenen.

Hoofdstuk 10 Het beplantingsplan

opstellen [Bladzijde 331] Ongeacht of je zelf je tuin gaat beplanten, of dit door een uitvoerder of
hovenier laat doen, je hebt een gedetailleerd beplantingsplan nodig. Een beplantingtingsplan is een werktekening,
die de plek goed weer geeft en toont waar iedere plant komt te staan op de grond en in welke positie. Het komt
vaak voor, dat de planten in de wind of bij regen in de grond worden geplant.. Daarom is het nodig dat het
beplantingsplan zo is getekend, dat de plek, naam en het benodigde aantal van elke plant duidelijk, leesbaar en
heel begrijpelijk is voor wie dan ook de planten in de grond zet. De namen van de planten moeten allemaal in
dezelfde hoek en dezelfde richting zijn geschreven, met de tussenruimte en aantallen duidelijk vermeld. Als de tuin
groot is, mag je beplantingsplannen op meerdere vellen maken, in plaats van op één groot vel.
Er zijn twee manieren om het beplantingsplan te benaderen. Voor een kleine tuin met een beperkt aantal planten,
mag je de tuinontwerp-tekening gebruiken; vooral als je eerst een copy hebt gemaakt, voordat je de beplanting in
de borders opneemt. Voor grotere tuinen met een meer complexe beplanting, trek je de omtrek van de border
over van de tuinontwerp-tekening. Zorg ervoor, dat je elke border goed labelt, zowel op je tuinontwerp-tekening
als op je beplantingsplan; met een letter of een naam (bijvoorbeeld ‘rozen border’). Het beplantingsplan toont met
symbolen de positie (plek) en de spreiding (wijdte) van iedere plant. Het is gebruikelijk om bij traag groeiende
bomen en struiken aan te geven wat de hoogte en spreiding (wijdte) over vijf jaar is en van snel groeiende bomen
en struiken, vaste planten, éénjarigen enzovoorts de volwassen hoogte en spreiding (wijdte). Iedere plant of
plantengroep moet gelabeld zijn met z’n exacte botanische naam tot en met de cultivar, als dat nodig is en correct
gespeld èn het exacte aantal planten in een groep. In het plan teken je ook de al bestaande planten op hun plek of

146
de plek waar ze naartoe zijn verplaatst..
Het informatie-veld aan de zijkant van het hoofdveld moet de complete plantenlijst vermelden voor de border(s),
met de details, die nodig zijn om de tuin te beplanten overeenkomstig het beplantingsplan. Groepeer de planten in
de categorieën, waar ze bij horen: boom, struik, klimplant, enzovoorts. Zet ze op alfabetische volgorde in hun
categorie met het exacte aantal benodigde planten naast elke plantennaam. Het doel van de plantenlijst is, om er
de benodigde planten uit te bestellen. Je maakt het makkelijker voor je leverancier of kweker, als je hetzelfde
format gebruikt als zijn catalogus. De meeste catalogi van kwekers zijn als volgt opgebouwd: bomen; struiken;
klimplanten; rozen; vaste planten; varens; bamboes en grassen; bollen; één- en tweejarige en half winterharde.
Met zo veel informatie om te communiceren, is het altijd een uitdaging om een goed gelabeld plan te maken. In
veel boeken wordt dit probleem omzeild, door een numeriek systeem te gebruiken om elke plant plantengroep
aan te duiden. Deze benadering is lastig voor iedereen die het plan bekijkt en moeilijk uit te volgen als je de
beplanting uitvoert. Het is veel beter om elke plant zo dicht mogelijk bij zijn weergave in de tekening te labelen, als
je er voor zorgt, dat label-lijnen elkaar niet kruisen en ze verticaal en horizontaal lopen. Vermijd diagonale lijnen,
omdat dit soms afleidt.

Grafische symbolen [Bladzijde 338]

De grafische symbolen in een beplantingsplan moeten op schaal worden ingetekend. Het belang van elke op schaal
intekenen kan niet voldoende worden benadrukt: als je de planten niet op schaal intekent, weet je niet hoeveel
planten je nodig hebt. Boven alles geldt: houd de grafische symbolen eenvoudig en omdat het een werkplan is hoef
je de tekening niet in te kleuren voor je klant. Doordat niet alle planten op hetzelfde moment op z’n aantrekkelijkst
zijn, is een ingekleurd plan misleidend voor je klant. Behalve als je klant de beplanting zelf uitvoert, is het
beplantingsplan niet bedoeld voor je klant, behalve als naslag voor later.
Bomen en struiken Bomen en struiken, die structuur en dichtheid (massa) geven in de beplanting, zijn de meest
dominerende elementen in het beplantingsplan; daarom geef je ze met een stevige cirkel weer in je tekening met
een passer of een cirkel-sjabloon. Doe dit op schaal met een dikke stevige lijn om hun dominantie te tonen ten
opzichte van de andere symbolen. Bij traag groeiende bomen en struiken geef je de spreiding (wijdte) over vijf jaar
weer; bij de snel groeiende de spreiding (wijdte) als ze volwassen zijn. De catalogus van je plantenleverancier die je
denkt te gebruiken, geeft waarschijnlijk een indicatie van de grootte.
Hagen Geef je met hetzelfde symbool weer als in de tuinontwerp-tekening; een groenblijvende heg arceer je.
| Vaste planten vaste planten worden meestal in groepen geplant, afgebakend door vloeiende lijnen. Tekende lijn
lijnen om te laten zienwaar elke groep moet worden aangeplant, totdat ze verbonden raken met het symbool van
een boom, struik en border-randen; dus ieder deel van de border is opgenomen (bedekt). De pen of lijndikte die je
voor de vaste planten gebruikt is dunner dan die van bomen en struiken.
Bollen, één- en tweejarige teken bollen, één- en tweejarige in met lichtere lijnen, zoals die de kruiden-groepen
weergeven, maar dan met een stippellijn voor het onderscheid.
Muurstruiken en klimplanten Muurstruiken geef je weer met op schaal een weergave van de spreiding van de
plant tegen de muur of het hek, waar die komt te staan met een V-symbool erin. Een klimplant geeft je weer met
een eenvoudig V-symbool. Is de Klimplant groenblijvend, dan vul je V op of je arceert hem.

Een beplantingsplan maken [Bladzijde 339]

Hoe het beplantingsplan aansluit bij de voorgestelde harde inrichtings-elementen is sterk bepalend
voor het succes van de tuin. Voordat je de planten gaat kiezen, helpt het soms om de klantbrief nog
eens te lezen, om aan de voorkeuren van de klant te denken. Het is vaak moeilijk om een
informatieve brief te krijgen met het oog op de beplanting, vooral als de klant weinig ervaring met
planten heeft. Soms staat in de klantbrief niet meer dan een paar namen van zijn favoriete planten.
Ze rekenen op jouw begeleiding hierin. Je moet misschien uitleggen, dat het klimaat, de bodem of
andere aspecten niet geschikt zijn om hun voorgestelde planten te laten groeien; stel dan een paar
alternatieven voor.
Als je klant een onderhouds-arme tuin wenst, vermijd dan kort levende kruidachtige planten
vruchtbar zichzelf uitzaaiende planten, half-winterharde planeten of vreemde planten die je steeds

147
moet scheuren of afsteken. Wees eerlijk over hoeveel werk de tuin vraagt, die je voorstelt. Als een
nieuwe tuin niet op een redelijke manier te onderhouden is, gaat het geen goede waarde of plezier
bieden aan de gebruikers. Zorg er dus voor, dat je rekening houdt met de onderhoudswensen bij de
structuur-planten en focus niet alleen op de bloeiende borders. De meeste hagen moeten regelmatig
geknipt worden tijdens het groeiseizoen. De knipfrequentie hangt van hun groeisnelheid af: liguster
(Ligustrum) groeit snel en moet ongeveer elke zes weken worden geknipt tijdens het groeiseizoen,
terwijl taxus (Taxus) of buxus (Buxus) en inheemse hagen langzamer groeien en maar twee à drie per
jaar geknipt hoeven te worden. Een gemengde haag moet zo vaak geknipt worden als de snelst-
groeiende soort nodig heeft. Leibomen moet je snoeien en aan een frame binden. Soms is speciaal
gereedschap nodig om dit regelmatig terugkerend onderhoudswerk te doen. Tuinonderhoud gaat
niet alleen over manuren, maar ook het nodige gereedschap hebben om het werk goed en veilig te
doen.. Je klant moet misschien speciaal gereedschap kopen en dit heeft invloed op het budget voor
de tuin en de totale kosten.
Op het moment, dat je je klant informeert, zijn de materialen voor de harde inrichtings-elementen
misschien niet besproken en de uiteindelijke keuze daarin schakelt misschien je klants gewenste
kleuren schema uit of vraagt om een stevig compromis daarin.. Ga in zo’n geval terug naar je klant
om eerst de opties te bespreken, voordat er tijd en geld van je klant aan besteed en je met een
onbevredigend ontwerp komt.
Op de tuinontwerp-tekening noteer je de hoogte, vormen en texturen, die mogelijk van belang zijn
in de verschillende delen van je ontwerp. Geef aan waar lagere of uitgestrekte beplanting het
toestaat om door of over de borders te kijken en geef aan waar je verticale beplanting of planten
nodig hebt om de blik te leiden. Neem je besluiten op basis van, hoe de tuin gebruikt gaat worden.
Planten die in de winter aantrekkelijk zijn zet je dicht bij het huis of het toegangspad, waar ervan
wordt genoten in de winter. Hetzelfde geldt voor geurende planten. Plaats ze daar, waar er het
meest van wordt genoten, zoals rondom een bestraat terras of een laag muurtje, waar de geur
dichter bij de neus komt.
De gemakkelijkste manier om een beplantingsplan te maken is door met de grootste planten te
beginnen, inclusief bomen en hagen uit de tuinontwerp-tekening; dan de structuur-planten en
planten die aandacht trekken. Zo werk je langzaam naar de kleinste planten. Het lijkt op een kamer
meubileren: de belangrijkste meubels, kies je eerst. In een tuin kies je het eerst de structuur-planten,
gevolgd door de meer decoratieve planten, de invul-struiken; vaste planten, bollen en één- en twee-
jarige planten.
Zodra deze eerste fase van het ontwerp werk klaar is voor het beplantingsplan, mag je beginnen
met de planten kiezen, die het gewenste beeld geven. Dit gewenste effect in gedachte houden is
belangrijk om niet verleid te worden door een paar leuke, maar niet passende planten, die je net in
een catalogus hebt ontdekt.

Bomen en struiken [Bladzijde 340]

Begin met een ruwe schets van je beplantingsplan door de eigenschappen van de structuur planten
in te voegen in de tuinontwerp-tekening en de groenblijvende toe te voegen. Teken een paar
doorsnedes van de beplanting om te controleren of de effecten van de verschillende hoogtes en
spreidingen (wijdtes) je helpen om je ideeën te visualiseren. Ga verder met de structuur beplanting
te ontwikkelen binnen de borders, door passende cirkels te tekenen. Let er op, dat de structuur
planten de aandacht die de harde inrichtings-elementen vragen ondersteunt en je blik door de
border leiden. Denk er aan, een paar van de cirkelvormige vormen terug te laten komen in andere
border er vlakbij om de tuin eenheid te geven. Denk in dit stadium niet aan welke bomen en struiken
het zijn; dat komt later wel.
Houd rekening met de achtergrond van een border; is het een haag, hek of grasveld. Het heeft

148
weinig zin om een border boven aan een helling te vullen met kleurige planten, die alleen op afstand
te zien zijn als een rand tegen de lucht. Het is beter om er een haag achter te zetten om de kleuren er
uit te laten springen. Elke plant moet een functie vervullen, als is maar om een andere plant beter uit
te laten komen. De cirkels in het beplantingsplan moet in balans zijn; dus als er een middelgrote
boom in één hoek van de border staat, dan moet aan de andere kant van de border iets staan om het
in balans te brengen, zoals drie middelgrote struiken of vijf of zeven kleine struiken.
Bomen die je van een afstand ziet zijn verticale lijnen, die de lucht , het huis en tuin met elkaar
verbinden. Een boom of bomen voor een tuin kiezen is altijd een opwindende taak. De meeste
mensen zien niet veel bomen of zien ze volwassen worden tijdens hun leven. Houd dus goed
rekening met de lange-termijn effecten en gevolgen van bijvoorbeeld schaduw en de uiteindelijke
hoogte en spreiding (wijdte).
Als je een paar struiken bij elkaar plant, bedenk dan wat de totale vorm wordt van het groepje. Een
even aantal planten vormen rechthoeken en zien er meer formeel uit. In groepen van drie of vijf
planten geeft ronde meer informele vormen.
Voor veel mensen is het moeilijk om niet meteen in planten te denken. Toch maakt dit
voorafgaande proces het beduidend snelle en makkelijker om de juiste plant te vinden in het
volgende stadium. De getekende cirkels geven bijvoorbeeld de spreiding (wijdte) van een plant aan.
Door van de nodige planten elevaties (doorsnedes) in te tekenen krijg je een uitgewerkt beeld van de
hoogtes en vormen. Hierdoor weet je tegen de tijd dat je een plant kiest en benoemd, dat je een
rondvormige groenblijvende plant wilt, met een hoogte en spreiding (wijdte) van 1,5 m. om de
gewenste vorm te krijgen.

Groen blijvende ten op zichten van Bladverliezende (loof) [Bladzijde 341]

In een formeel beplantingsschema is doorgaans twee-derde van de planten groenblijvend en één-
derde bladverliezend (loof); voor een informele of meer natuurlijke tuin is dit precies andersom:
Twee-derde bladverliezend (loof) en één-derde groenblijvend. Arceer een paar van de cirkels en kijk
hoe dit het evenwicht van de border verandert en hoe je blik anders over de beplanting gaat.
Gebruik gearceerde doorsnedes om de groenblijvende struiken zichtbaar te maken. Is het effect in
balans of is er te veel gewicht aan één kant van de border, waardoor de rest van de ruimte licht en
onbelangrijk lijkt? Je doel is een border maken met een goede balans en ritme. Als je blik snel over
een gebiedje gaat, bedenk dan hoe het te vertragen is; misschien met een groenblijvende plant of
met een zuilvormige of juist een breed spreidende struik met een dynamische omtrek-vorm. Als de
groenblijvende hun plek hebben, ga je in het volgende stadium de meer decoratieve struiken een
plek geven. Dat zijn de struiken met fijn gebladerte of mooie bloemen, die tegen de achtergrond
afsteken.

Textuur
Beter dan alleen op de bloei van planten steunen, helpt een sterke combinatie van texturen om de
border te verlevendigen. Dat is vooral nuttig als er beperkt ruimte is. Elke plant moet zijn plek in de
border verdienen. Als een dichte haag wordt gebruikt als achtergrond voor de beplanting, dan is een
haag van klein-bladige planten met een glad oppervlak en niet reflecterend waarschijnlijk een goede
keuze voor een neutrale achtergrond. Plaats je een struik voor deze achtergrond, kies dan voor
contrasterend gebladerte; dat helpt om op te vallen tegen de haag. Kijk bijvoorbeeld naar een struik
met grotere bladeren met een ruwere textuur. Ga zo het ontwerp langs en let op de textuur-
combinaties en de contrasten die het brengt.

Decoratieve beplanting toevoegen

In elke ontwerp hebben de decoratieve sterren als pioenrozen en rozen ondersteuning nodig van
kruidachtige planten in voldoende aantallen om de aantrekking van de sterplanten te versterken.

149
Wel moet elke plant zijn plek verdienen. Als je je beplantingsplan moet verantwoorden aan je klant,
moet je in staat zijn om met je redenen uit te leggen, waarom je elke plant hebt gebruikt, dus niet
alleen van de structuur-planten.

Ornamentale struiken
Nep sinaasappels (philadelphus), sperea’s, seringen, forsythia’s, koninginnenstruiken en andere
bloeiende struiken zijn duidelijk ornamentale struiken, net als veel rozen. Ze hebben misschien sterke
structuur-vorm, maar de mooiere decoratieve struiken zorgen voor een prachtige kleur-uitbarsting
en soms ook van geur. Als je in een kleine tuin middelgrote struiken opneemt, die maar een paar
weken bloeien, moet je daar een goede reden voor hebben. In een grotere tuin komen deze mooie
struiken helemaal tot hun recht. Hun effect is soms te versterken door ze naast een groenblijvende
structuur-struik te plaatsen. Hoe dan ook geef ze een zorgvuldig gekozen plek, waar hun uitstraling
effectief is, al is het maar voor een korte tijd, zodat er van de veranderingen gedurende de seizoenen
wordt genoten. Geef elke struik voldoende ruimte om volgens zijn natuurlijke vorm te groeien. Het is
zonde om een struik te moeten snoeien of knippen, omdat die eenvoudig weg onvoldoende ruimte
heeft gekregen.

Kruidachtige beplanting [Bladzijde 342]

Hoewel deze planten meestal kleiner zijn en meestal in groepjes geplant moeten worden, moet je de
kruidachtige beplanting op dezelfde manier benaderen als de structuur-planten. Ze hebben
waarschijnlijk geen houtachtig stelsel, maar kruidachtige planten zijn ook goed te gebruiken om een
border vast te leggen, functioneren als een spil of vormen de overgang van de ene ruimte naar de
andere. Een paar van deze vaste planten zet je misschien achter in de borders; andere iet meer naar
voren om spanning te creëren om zoveel nadruk te geven, dat ze de aandacht vasthouden. Een hoge
kruidachtige plant voorin de border vraagt het hele groeiseizoen aandacht. Bekijk hem dus goed van
de top tot aan de bodem; Cynara cardunculus (Kardoen), doet het goed in zo’n situatie met zijn
aantrekkelijke basis van architecturaal grijs gebladerte, opvallende bloemen en zijn zaadknoppen
hoog op rechte stengels.
Kies de kruisachtige planten om hun afwisselende omtrek-vormen. Kies omhoog groeiende, (Alcea,
Verbascum), horizontaal groeiende (Sedum, Achillea), puntvormige (Veronicastrum, Kniphofia) en
heuvel-vormige (Anthemis, Alchemilla mollis).
Brede borstel-effecten Breed-borstelige planten zorgen niet allen voor grote stroken van
langblijvende kleur, ze hebben ook aantrekkelijke bladeren. Sommige (Rodgersia, Rheum) worden
alleen gekozen om hun gebladerte; bloemen zijn een incidenteel extraatje. De verscheidenheid in
hun omtrek-vorm, kleur, en textuur, maakt het je mogelijk om ze als tegenbalans te gebruiken,
bijvoorbeeld als contrast met de speren van irissen of montbretia met het zilveren filigrein van
bijvoet, òf je zet de boogbladeren van veldhaver (Helictotrichon) tegen de het glimmende gebladerte
van acanthus of het zachte fluweel van Stachys byzantina. Probeer planten te gebruiken, die
contrasteren zowel in vorm als qua textuur.
Stromende effecten De laatste kruidachtige planten, die je een plaats geeft zijn de planten die een
effect van stroming geven: de korte-seizoensplanten: één en tweejarige, bollen en half winterharde.
Die combineer je om bij gelegenheid aanvullend aantrekkelijkheid te creëren, als sommige
langlevende planten er wat minder bij staan. Je kiest ze voornamelijk op hun bloemvorm en -kleur.
Sommige planten zien er het beste uit als je er veel van gebruikt; bijvoorbeeld Cosmos bipinnatus
‘Purity’ plaats je het beter in grote aantallen dan met drie of vijf bij elkaar. Andere zoals de
knolvormige Caltonia candicans of Eremurus stenophyllus zijn keuze-planten en gebruik spaarzamer.
Die zet je het beste in kleine groepjes van drie of vijf stuks. De omtrek-vorm van de planten helpen je
met de keuze van hoe je ze gaat planten voor het beste effect. Deze planten zijn in de kruidachtige
vlekken te plaatsen en bij de struiken om een extra textuur-dimensie aan de border te geven.

150
Elevaties van planten tekenen [Bladzijde 343]
Er zijn ontwerpers die de planten in het ontwerp kunnen tekenen en zo het beeld heel helder
weergeven. Dit komt doorgaans door veel ervaring of oefening en een grondige plantenkennis. Als je
minder ervaring en wil je een helder beeld weergeven van een border, dan helpt het om van planten
een elevatie (doorsnede) in te tekenen.
Getekende elevaties van planten zijn heel nuttig om het effect van beplanting te laten zien., zodat
de klant een beeld krijgt van hoe de planten bij elkaar passen en het beeld van de beplanting
ervaarbaar te maken. Elevaties van planten ingetekend met CAD maken is makkelijk en een van de
grote voordelen van CAD is, dat je klant een virtuele tour door de tuin kan maken om te zien hoe de
beplanting er uit ziet vanuit verschillende hoeken. De methode die beschreven staan in hoofdstuk 8
van elevaties tekenen is hetzelfde voor elevaties van planten. Het doel is een nauwkeurig tekening te
maken, die de hoogte en spreiding (wijdte) weergeeft van een plant en zijn vorm. Met het
beplantingsplan onder het overtrekpapier, trek je een lijn en markeer je de wijdte van de planten. Je
begint met de planten die vooraan in de border staan: planten, die vooraan staan verstoppen
planten die er achter staan; dus werk van de voor naar achter en niet andersom. Teken dan de
omtrek-vorm van de planten in. Door de lijndikte te variëren, geef je de tekening diepte. Geef de
aandachttrekkende planten van de border meer details dan de andere, ondersteunende planten.
Door een paar staande harde inrichtings-elementen of architectonische kenmerken van het huis in te
tekenen in de elevatie(-doorsnede(s) help je je klant met zich voorstellen hoe je ontwerp er uit gaat
zien; bijvoorbeeld met de achtergrond of ondersteuning van een klimplant.
Eenvoudige plantenvormen tekenen wordt makkelijker met wat oefening. Om je schetsvaardigheid
te helpen ontwikkelen, voer de maten (hoogte en breedte) van een boom of vaste plant in in Google
en klik op ‘Afbeeldingen’. Je krijgt dan meteen veel verschillende afbeeldingen, waarbij vast een
heldere foto zit, die de omtrekvorm goed weergeeft. Oefen met je gekozen plant na te tekenen om
een goed herkenbare weergave te maken. In staat zijn om ideeën te schetsen of veranderingen in te
tekenen in een ontwerp, als je bij een klant bent, is een waardevolle en indrukwekkende vaardigheid.
Verbeter dit, door planten uit je voorkeurslijst te kiezen en je te oefenen met er elevaties van te
tekenen.
Geef de elevatie een naam, bijvoorbeeld met de positie van waaruit het wordt gezien; bijvoorbeeld:
“zicht vanaf het terra’. Het is niet nodig om de planten te labelen in de elevatie. Je wilt misschien je
tekening wat verlevendigen, door wat kleur aan te brengen. Voorkom dat je hierdoor een misleidend
seizoensbeeld creëert, waar de klant later om gaat vragen. In het algemeen is het beter om de
elevatie als een schematische tekening te houden.

Plantenaantallen berekenen [Bladzijde 345]

Als je een beplantingsplan tekent, moet je de ruimte die de volgroeide planten innemen aangeven.
Wederom bij traag groeiende bomen en struiken zijn dat de hoogte en spreiding (wijdte) na vijf jaar
en van de rest de volwassen-spreiding.
Een volwassen struik bereikt misschien uiteindelijk een hoogte van 60 cm. en een spreiding (wijdte)
van 90 cm; maar net geplant neemt die maar een ruimte van bijvoorbeeld 15 X 15 cm. in. Laat je niet
verleiden om de resterende ruimte te vol te planten, door de struiken te dicht bij elkaar te plaatsen.
De ruimte raakt snel overvol als de struiken groeien, met als gevolg, dat de struiken geen goede
groeivorm ontwikkelen. Het is beter om invulplanten te gebruiken, die je later weghaalt als de
belangrijke planten uitgroeien.
Ideale invulplanten zijn: één en tweejarige, bollen, geraniums en andere snelgroeiende kruidachtige
planten en struiken met vezelachtige wortels (zoals Fuchsia magellanica) , die niet alleen snel groeit,
maar ook een korte levensduur heeft. Na een jaar of vijf, verwilderen deze planten en zijn dan
makkelijk weg te halen. Ondertussen vullende de trager groeiende struiken de ruimtes. Het is niet

151
slim om dezelfde werkwijze toe te passen bij bomen, want snelgroeiende ‘vul’-bomen nemen te veel
vocht en voeding op uit de bodem en ze hebben misschien diepe wortels, waardoor ze moeilijk te
verwijderen zijn. Sterke bodembedekkers moet je ook vermijden, ten minste in de eerste twee of
drie jaar, omdat ze concurreren met de jonge struiken wat betreft de voedingsstoffen in de bodem..
Bodembedekkers zijn altijd nog in te zetten, als de invul-struiken zijn weggehaald.
Veel kwekerijen geven in hun catalogi en websites een indicatie van het aantal planten per
vierkante meter, maar kruidachtige plekken in je beplantingsplan zijn niet altijd zo te benaderen.
Vaste planten, één- en tweejarigen en bollen zijn makkelijk te berekenen. Bepaal voor elke
kruidachtige groep (vlek) de volwassen spreiding (wijdte) van de plant (bijvoorbeeld 30 cm.) en
bereken dan hoeveel planten er passen in de vlek op schaal of de ruimte die je wilt invullen. Geef
iedere plantplek met een punt aan, waar de vaste plant wordt geplant. Tel dan eenvoudig de punten
bij elkaar op. Met bollen doe je hetzelfde en noteer het verwachte aantal benodigde bollen; dus: 15 X
Narcissus ‘Thalia’, 5 X Eremurus himalaicus, enzovoorts.

Het plan afmaken [Bladzijde 346]

Zodra je alle plaatsen en keuzes van alle planten die wilt gebruiken in een ruwe schets staan, schrijf
je alle labels uit in de schets. Alle labels horen in de eindtekening te staan. Dat lijkt een eenvoudige
taak, maar het blijkt soms toch moeilijk te zijn om alles op te nemen. Daardoor neemt het meestal
meer tijd in dan je denkt.
De hoeveelheid labels in een beplantingsplan is soms een indicatie van een te vol of onder beplante
border. Grote borders met maar een paar labels, lopen het risico dat ze onaantrekkelijk zijn en kleine
borders met veel labels wijst mogelijk op over-beplanting. Zet alle labels in dezelfde richting. Als je ze
met de hand schrijft, zorg dan voor een net en goed leesbaar schrift. Maak je de labels op de
computer, zorg dan dat de lettergrootte groot genoeg is om makkelijk leesbaar te zijn. Slordig
getrokken labellijnnen leiden soms enorm de aandacht af van het beplantingsplan. Trek je die lijnen
met de hand, kies dan de fijnste puntdikte, zodat ze de tekening niet gaan overheersen.
Als je de labelling klaar hebt, ga je de eindversie tekenen van het beplantingsplan op een apart vel.
Neem een inleidende paragraaf op in het informatie-veld, waarin wordt uitgelegd wat het doel van
de beplanting en laat voldoende ruimte over voor de plantenlijst. Daaronder komt het titelblok, een
noordpijl en een schaalmaat.

Het beplantingsplan tekenen

1 plak de eindtekening van je tuinontwerp op een ondergrond van grafiekpapier op je tekentafel.
Plak een nieuw vel overtrekpapier over de tuinontwerp-tekening; trek dan het huis en de
tuingrenzen over met alle gebieden erin, waarin planten komen, inclusief plantenpotten en -bakken.
Als je aan een grote of complexe tuin werkt, trek dan alleen de randen van de individuele borders
over. Gebruik een scherp potlood of een tekenpen. De laatste zie je het beste op een volgend vel van
overtrekpapier.

2 Haal de tuinontwerp-tekening van de tekentafel en plak de nieuw overgetrokken tekening erop.

Dat wordt het beplantingsplan. Je werkt het beplantingsplan op dit vel als voorstel uit, om later over
te trekken voor de eind-tekening.

3 Verijs naar de tuininventarisatie en de klantbrief met de bestaande omstandigheden als

bodemtype, kenmerken, enzovoorts, Dit helpt je ook met de functies van de verschillende te
beplanten gebieden vast te stellen met de klant zijn voorkeuren.

4 Begin met de tekening in potlood. Teken eerst elke bijzondere plant in, die je wilt behouden.
Gebruik daarvoor de grafische symbolen, zoals eerder genoemd. Label de interessante struiken en
kruidachtige plantengroepen (bijvoorbeeld ‘bestaande Phlomis russeliana 4 X’).

152
5 Teken nu de belangrijkste benodigde structuur-planten; een paar daarvan zijn al vastgelegd in je
tuinontwerp-tekening. Noteer iedere keer hoeveel planten je nodig hebt.
Plan je haag, kijk dan in een boek met de beschrijving, wat de plantafstand is en zet een stip op
iedere plek, waar je elke plant van haag inplant; Je kiest voor een rechte lijn of versprongen
inplanten. Denk er aan ook alle structuur-klimplanten en muurstruiken in te tekenen.

6 Maak een keuze uit de planten die nadruk krijgen, teken ze in en label ze.

7 Maak de groenblijvende planten helemaal grijs of arceer ze in je tekening.

8 Neem een apart vel overtrekpapier en begin met de elevatie-tekeningen voor elk te beplanten
gebied. Eerst de contrast vormen, dan de textuur en kleur. Je mag zo met verschillende ideeën
experimenten als je je beplantingsplan verder ontwikkelt. Je tekent die elevaties op overtrekpapier of
in een notitie boekje. Al zijn ze experimenteel, toch teken je ze op schaal.

9 Kies de kruidachtige planten, de breed-borstelige struiken en de vlek vullende planten, die je in

ieder gebied wilt. Teken ze in stromende vlek-vormen om rond en tussen de structuurplanten en
andere decoratieve planten te ‘stromen’ .

10 Als je voorstel-tekening klaar is, controleer je of er balans is tussen de groenblijvende en de

bladverliezende planten en of er voldoende opeenvolging is in de tuin van interessante momenten
en plekken en dat er een paar van dezelfde groepen planten op verschillende plaatsen in de tuin.
voorkomen. Controleer dat de gekozen planten geschikt zijn voor de omstandigheden die de tuin
biedt.

11 Bepaal waar de labelling komt te staan. Schrijf je ze met de hand, doe dit dan met een tekenpen in
voorstel-tekening.

12 Als je tevreden bent over het concept beplantingsplan, dan leg je het onder een schoonvel
overtrekpapier en je plakt het vast. Je bent nu klaar om de definitieve tekening te maken van je
beplantingsplan. Zorg dat je voldoende ruimte open laat voor het informatieveld. Trek de schets over
en teken met potlood of inkt alle planten erin, door de juiste symbolen te gebruiken. Breng dan de
labelling voor elke plant aan. Vermeld de volledige botanische naam met altijd het aantal planten in
elke groep; zelfs als er maar één plant komt te staan. Je mag de labelling uit een afdruk van je
computer knippen en die in de tekening plakken.

13 Als er voldoende ruimte voor is, mag er een elevatie-tekening in je beplantingsplan staan. Die
moet een titel krijgen; labels voor de planten zijn daarin niet nodig.

14 Boven aan het informatieveld, voor je met de plantenlijst begint, is het soms nuttig om een korte
inleiding te zetten, waarin de uitleg staat van de plantenkeuzes, zoals de stijl of kleurcombinaties die
je wilt realiseren. Stel de plantenlijst op volgens de categorieën: bomen, struiken, klimplanten,
enzovoorts. Zet ze per categorie op alfabetische volgorde. Vermeld ook hier de volledige botanische
naam van elke plant en het aantal planten in iedere groep, zelfs als het maar om één plant gaat. Gaat
het om verschillende groepen van dezelfde plant, vermeld, dan de subtotalen. Zet deze informatie in
het veld.

15 Vul het informatieveld in en denk aan de noordpijl en de schaal, van de tekening.

16 Nadat je gecontroleerd hebt of echt alle noodzakelijke informatie in opgenomen, haal je het
beplantingsplan van je tekentafel.

153
17 Berg het origineel van je beplantingsplan veilig op en maak een aantal kopieën voor je klant en de
uitvoerder of hovenier. Je hebt het origineel misschien later nodig, als er aanpassingen moeten
worden aangebracht.

Je beplantingsplan presenteren aan je klant [Bladzijde 348]

De presentatie van het beplantingsplan is een opwindend onderdeel van het proces. Als je klant maar
weinig plantenkennis heeft is het soms moeilijk om je bedoelingen uit te leggen. Een elevatie gaat je
klant zeker helpen met zich de beplanting voor te stellen, net als sommige fotomontages om de
belangrijkste borderplanten te tonen. Als je klant niet tevreden is over het beplantingsplan, dan ga je
terug naar je studio om de gevolgen te overwegen, die de veranderingen hebben op de balans,
textuur en kleurcombinaties van het hele plan.
Als het beplantingsplan is goedgekeurd, moeten de planten worden besteld. Bestel alles bij dezelfde
leverancier, als dat kan; met uitzondering van de bollen, één- en tweejarigen en half winterharde
planten. Naar verschillende kwekers/telers gaan is tijdverslindend en het vertraagd vaak de levering.
Het is dan moeilijker om alle planten beschikbaar te hebben voor een bezoek aan de in te planten
tuin.

154