ZIEMIA WE WSZECHŚWIECIE

WSZECHŚWIAT
Teoria geocentryczna- w II w. n.e. przedstawił ją grecki astronom Klaudiusz
Ptolemeusz. Zakładała ona:
 Ziemia jest w centrum wszechświata;
 Słońce, planety, Księżyc i gwiazdy okrążają Ziemię po kołowych
orbitach
Teoria heliocentryczna (XVI w. n. e.)- przdstawił ją w dziele „O obrotach
niebieski” Mikołaj Kopernik. Jej założenia:
 Planety biegną ruchem jednostajnym po okręgach dookoła Słońca;
 Ziemia jest jedną z planet i również obiega Słońce;
 Nieruchome Słońce znajduje się w środku wszechświata;
 Gwiazdy pozostają w spoczynku na zewnątrz tego układu;
 Rzeczywisty ruch wokół Ziemi wykonuje tylko Księżyc.
Edwin Hubble (1889-1953) udowodnił, ze we wszechświecie istnieje wiele
galaktyk. Są w ciągłym ruchu i nieustannie się od siebie oddalają. Jego
zdaniem galaktyki znajdowały się kiedyś blisko siebie- cała materia
wszechświata była skoncentrowana w jednym punkcie o ogromnej gęstości i
temperaturze.
Teoria Kreacjonistyczna- pogląd głoszący, iż Ziemia i cały wszechświat są
dziełem Boga.
Teoria Wielkiego Wybuchu- podstawą teorii były założenia Hubble’a. Według
niej ok.13,7 mld lat temu rozpoczęła się ewolucja wszechświata. Zaczął się
rozszerzać w trakcie czego zmniejszyła się gęstość i temperatura tworzącej
wszechświat materii. To doprowadziło do powstania wielu galaktyk.
Budowa wszechświata:
 Materia emitująca światło- można ją obserwować bezpośrednio.
 Materia nie emitująca światła- ciemna materia (niewidoczna część
galaktyk) Swą masą przewyższa masę widocznej materii. Składa się
na nią międzygwiazdowy i międzygalaktyczny gaz i pył w stanie
rozrzedzenia albo skoncentrowany w obiektach o masach dużych
planet.
 Galaktyki- ogromne zbiorowiska materii składające się z gwiazd, pyłów
i gazów, stanowią podstawowy element struktury wszechświata.
Prawo Hubble’a- prędkość oddalania galaktyk jest wprost proporcjionalna do
występującej między nimi odległości. Im większa odległość między nimi, tym
szybciej się od siebie oddalają.
 ZIEMIA WE WSZECHŚWIECIE
TYPY GALAKTYK
Galaktyki eliptyczne
Galaktyki spiralne
Galaktyki nieregularne
Galaktyki soczewkowate
 Cechują się eliptycznym
spłaszczonym kształtem o
stosunkowo gładkiej strukturze
(są pozbawione wyraźnej
struktury wewnętrznej)
 Składają się ze starych gwiazd
o żółtej i czerwonej barwie
oraz stosunkowo małych
masach
 Występuje w nich niewielka
ilość pyłów międzygwiezdnych
 Stosunkowo duże układy
galaktyczne
 Z ich jądra wychodzą
zazwyczaj dwa ułożone
ramiona, tworzące
spłaszczony dysk galaktyczny
 W ramionach są skupione
głównie młode gwiazdy,
których światło nadaje
delikatną niebieską poświatę
 Najmniejsze galaktyki
pozbawione symetrycznego
kształtu
 Stanowią ok. 10% wszystkich
galaktyk
 Przyjmują charakterystyczny
kształt soczewki, przy czym ze
względu na swój wygląd są
postacią pośrednią pomiędzy
galaktykami eliptycznymi i
spiralnymi.
 ZIEMIA WE WSZECHŚWIECIE
Struktura galaktyk spiralnych
W strukturze galaktyki spiralnej wyróżniamy cztery elementy:
 JĄDRO GALAKTYCZNE – niewielkie, wysokoenergetyczne źródło
promieniowania;
 CENTRALNĄ WYPUKŁOŚĆ – tworzy kuliste zgrupowanie gwiazd
otaczające jądro;
 DYSK GALAKTYCZNY- zawierający młode gwiazdy oraz gazy i pyły;
 HALO GALAKTYCZNE- składające się z gromad gwiazd, będące
rzadko wypełnioną przestrzenią otaczającą galaktykę.

Położenie Ziemi we wszechświecie

Jednostka astronomiczna AU- średnia odległość Ziemi od Słońca
(149 597 870 km) AU to miara używana głównie w odniesieniu do Układu
Słonecznego.
Rok świetlny- odległość przebyta przez światło w próżni w ciągu jednego
roku. To jednostka większa od AU- jeden rok świetlny równa się 63 239 AU
Parsec (pc)- najwieksza jednostka miary. 1pc jest odległością równą 3,26 lat
świetlnych i 206 265 AU.
 ZIEMIA WE WSZECHŚWIECIE
Droga Mleczna
To zbiorowisko gwiazd, w którego skład wchodzi Słońce. Należy do galaktyk
spiralnych. Średnica spirali wynosi około 100 tysięcy lat świetlnych. W jej
skład wchodzi ok. 200 mld gwiazd. Układ Słoneczny znajduje się w jednym z
ramion spirali, w odległości 30tyś. Lat świetlnych od centrum. Tworzy ona
wraz z ponad 30 innymi galaktykami Lokalną Grupę Galaktyk.
Gwiazdy i ich ewolucja
Gwiazdy- kuliste ciała niebieskie, zbudowane z gazów (głównie wodoru i
helu). W ich wnętrzu zachodzą reakcje termojądrowe. Efektem jest wysoka
temperatura utrzymująca się na powierzchni gwiazd i emitowanie światła.
Słońce- należy do gwiazd o średniej wielkości, będzie ewoluowało nieco
inaczej niż duże gwiazdy. Prawdopodobnie za 5 mld lat zamieni się w
czerwonego olbrzyma. W ciągu kilkuset milionów lat Słońce pochłonie
Merkury, Ziemię i Wenus. Następnie odrzuci swoje zewnętrzne warstwy i
stanie się obłokiem pyłu i gazu z gorącym jądrem, które stopniowo będzie się
ochładzać. Słońce zakończy ewolucję jako biały karzeł- gwiazda o małych
rozmiarach (wielkość zbliżona do Ziemi) i względnie niskiej temperaturze.

(DROGA
MLECZNA)
 ZIEMIA WE WSZECHŚWIECIE

EWOLUCJA DUŻYCH GWIAZD

Powstanie PROTOGWIAZDY wskutek kolapsu grawitacyjnego obłoku
materii międzygwiazdowej;
KONTRAKCJA GRAWITACYJNA (kurczenie) protogwiazdy
prowadząca do wzrostu temperatury i ciśnienia w jej
wnętrzu;
ZAINICJOWANIE REAKCJI TERMOJĄDROWYCH we wnętrzu
protogwiazdy (po osiągnięciu odpowiednio wysokiej
temperatury) – przemiany atomów wodoru w atomy helu;
DOJRZAŁOŚĆ I STAROŚĆ – wyczerpywanie się wodoru przebiega
różnie:
 W tym momencie protogwiazda staje się NORMALNĄ GWIAZDĄ,
a więc wchodzi do CIĄGU GŁÓWNEGO EWOLUCJI;
 Opuszczenie przez normalną gwiazdę ciągu głównego po
wyczerpaniu się paliwa jądrowego, czyli wodoru, a następnie
przekształcenie się jej w zależności od posiadanej masy w
CZERWONEGO OLBRZYMA lub NADOLBRZYMA;
 Przekształcenie się czerwonego olbrzyma (nadolbrzyma) w
GWIAZDĘ ZMIENNĄ;
o Przekształcenie się gwiazdy zmiennej (której masa jest
zbliżona do masy Słońca) w BIAŁEGO KARŁA, a
następnie w żółtego karła (obecnie jest nim Słońce),
czerwonego karła i czarnego karła;
o Przekształcenie się gwiazdy zmiennej o masie kilka razy
większej od masy Słońca w SUPERNOWĄ, z której
wewnętrznych sfer powstaje z czasem GWIAZDA
NEUTRONOWA (PULSAR), a w końcu (być może)
CZARNA DZIURA.
 ZIEMIA WE WSZECHŚWIECIE

UKŁAD SŁONECZNY
Powstanie Układu Słonecznego
Słońce stanowi 99,87% masy Układu Słonecznego. Stanowi zespół ciał
niebieskich złożony z gwiazdy (Słońce) i związanych z nią siłami grawitacji:
planet, księżyców, planetoid, komet, meteoroidów oraz materii
międzyplanetarnej. Układ Słoneczny zaczął się formowac ok. 4,6mld lat
temu.

Powstanie Ziemi

1. Powstała w wyniku zlepiania się cząstek pyłu kosmicznego. Z

czasem tworzyły coraz większe skupienia w postaci
planetozymali- skalistych brył o rozmiarach dochodzących
kilkunastu kilometrów.
2. W wyniku dalszego łączenia powstały protoplanety- zalążki planet
3. Na początku w Ziemię uderzały inne planetozymale, a wyzwolone
w tym procesie ciepło rozgrzewało ją. W rezultacie nastąpiła
zmiana skupienia materii Ziemi na ciekłą. Najcięższe składniki
lokowały się w jądrze Ziemi, a lżejsze przemieszczały się ku
powierzchni, w skorupie wydobywały się gazy (wodór, azot,
związki siarki, para wodna) Tworzyły one pierwotną atmosferę
Ziemi, która nie zawierała tlenu.
4. Ok. 3,8 mld lat temu temperatura na powierzchni spadła poniżej
100oC, co zapoczątkowało skraplanie się pary wodnej i powstanie
gorącego oceanu, w którym pojawiły się prymitywne sinice,
glony. Promieniowanie słoneczne powodowało fotolizę- rozpad
cząsteczek wody na cząsteczki wodoru i tlenu.
5. Stopniowo zwiększająca się zawartość tlenu w atmosferze
pozwoliła na dalszy rozwój świata organicznego i powstanie żywej
sfery Ziemi- biosferę.
 ZIEMIA WE WSZECHŚWIECIE

Planety- ciało niebieskie, które:

 Krąży wokół Słońca
 Oczyściło sąsiedztwo swojej orbity z innych obiektów
 Ma wystarczającą masę, aby dzięki sile grawitacji osiągnąć kształt
kulisty (lub prawie kulisty)
 Nie świeci światłem własnym, lecz jak lustro odbija światło słoneczne

Księżyce (naturalne satelity) ciała niebieskie krążące wokół niektórych

1
planet. Ziemię obiega jeden Księżyc: promień 1740km, co stanowi
4
promienia Ziemi. Jego średni pełny obieg wokół Ziemi trwa 27 dni 7h 43min.
W dniu 20 lipca 1969 Neil Armstrong i Edwin Aldrin odbyli pierwszy spacer po
jego powierzchni.
Planety Karłowate- ciało niebieskie które:
 Krąży wokół Słońca
 Nie jest satelitą planety
 Nie oczyściło sąsiedztwa swojej orbity z innych obiektów
 Na wystarczającą masę, aby dzięki sile grawitacji osiągnąć kształt
kulisty
 Pluton, Ceres, Makemake, Haumea, Eris
 ZIEMIA WE WSZECHŚWIECIE

Planety Grupy Ziemskiej- Merkury, Wenus, Ziemia, Mars SĄ:

 Planetami skalistymi
 Stosunkowo niewielkie
 O dużej gęstości
 Posiadają atmosferę (Najgęstsza: Wenus, Ziemia, Mars; Najrzadsz/
śladowa: Merkury)
MERKURY
Najmniejsza i najbliższa Słońcu planeta Układu Słonecznego.
Składa się głównie z: tlenu, sodu, wodoru i helu.
Temperatura powierzchni waha się od około -180°C do około 430°C.
Planeta ma duże żelazne jądro (40% objętości), generujące pole
magnetyczne.
Obieg wokół Słońca 88dni
Obrót wokół własnej osi 58,7 dni
Satelity: 0
WENUS
 Najaśniejsze po Słońcu i Księżycu ciało niebieskie, które można
zobaczyć gołym okiem na niebie (nocą ok. 3h przed wschodem i
zachodem)
 Ma najgęstszą atmosferę w Układzie Słonecznym- tlenek węgla (IV)
96,5%; azot 3,5%.
 Wywołuje efekt cieplarniany, który podnosi temperaturę powierzchni do
500oC
 Obieg wokół Słońca 224,7dni
 Obrót wokół własnej osi 243dni
 Satelity: 0
ZIEMIA
Nazywana Błękitną Planetą (Oceany i Morza 71% powierzchni planety)
Jedyna planeta, na której woda występuje w trzech stanach skupienia
Jako jedyna posiada biosferę
Obieg wokół Słońca 365,25 dni
Obrót wokół własnej osi 23,93h
Satelity: 1
 ZIEMIA WE WSZECHŚWIECIE

MARS
 Najchłodniejsza planeta (od 20oC do -90oC), posiada stosunkowo cienką
atmosferę
 Różnicę temperatur wywołują wiatry o prędkości do 300 km/h
 Na Marsie znajduje się najwyższy wulkan– Olympus Mons, jego
wysokość wynosi blisko 27 km.
 Obieg wokół Słońca 687 dni
 Obrót wokół własnej osi 24,63h
 Satelity: 2 (Fobos, Deimos)
Planety Olbrzymy- Jowisz, Saturn, Uran, Neptun:
 Cechują się niewielką gęstością, stosunkowo niedużym stałym jądrem i
grubą atmosferą.
 Jowisz i Saturn (składają się w większości z wodoru i helu)
 Uran i Neptun (składają się z zamarzniętej wody, amoniaku i metanu)
 Wszystkie posiadają pierścienie
JOWISZ
Największa i najcięższa planeta
Najkrótszy czas obrotu wokół własnej osi skutkuje silnym spłaszeniem
biegunowym
13% masy Jowisza skupione jest w stałym jądrze żelazowo-
krzemianowym. Jest ono otoczone ciekłym wodorem
W atmosferze wieją silne wiatry, osiągające prędkość do 600 km/h
Obieg wokół Słońca 11,87 lat
Obrót wokół własnej osi 9,93h
Satelity: 63 (wg nowych danych 79)
SATURN
 Ma 9 pierścieni składających się głównie z lodu i w mniejszej ilości z
odłamków skalnych
 Na Saturnie wieją wiatry o prędkości ok. 1800 km/h
 Obieg wokół Słońca 29,46 lat
 Obrót wokół własnej osi 10,66h
 Satelity: 56 (wg nowych danych 62)
 ZIEMIA WE WSZECHŚWIECIE

URAN
Zielankawo-niebieski kolor zawdzięcza metanowi, który pochłania część
czerwoną widma słonecznego
Jego atmosfera jest najzimniejszą atmosferą planetarną; minimalna
temperatura to około -230°C
Obieg wokół Słońca 84 lat
Obrót wokół własnej osi 17,24h
Satelity: 27
NEPTUN
 Jedyna planeta, której istnienie wykazano nie na podstawie obserwacji
nieba, ale na drodze obliczeń matematycznych
 Swój kolor zawdzięcza metanowi
 Neptun ma słaby i niekompletny system pierścieni
 Wieją na nim najsilniejsze wiatry o prędkości do 2200-2500 km/h
 Obieg wokół Słońca 164,8 lat
 Obrót wokół własnej osi 16,11h
 Satelity: 13 (wg nowych danych 14) Najwiekszy: Tryton

Planetoidy- niewielkie obiekty o średnicach nieprzekraczających 1000km.

Obiegają Słońce po prawie kołowych orbitach w dwóch obszarach:
 Pasie głównym (między orbitami Marsa i Jowisza)
 Przeważnie ciała skalne
 Pas Kuipera (poza orbitą Neptuna)
 Przeważnie ciała lodowe
Meteroidy- planetoidy zderzają się ze sobą i powstają okruchy
Meteoryty- meteroidy, które dotarły do powierzchni Ziemii. Na rok spada ich
ok. 3tyś.
Komety- niewielkie ciała zbudowane głównie z zestalonych gazów (lodu,
dwutlenku węgla, amoniaku, metanu) i cząstek nielotnych.
Grupują się one w:
 PASIE KUIPERA- położonym w odległości 500 – 1000 jednostek
astronomicznych za orbitą Plutona (znajdują się w nim także wcześniej
opisane planetoidy),
 ZIEMIA WE WSZECHŚWIECIE
 OBŁOKU OORTA- położonym na odległych peryferiach Układu
Słonecznego, znajdującym się w odległości 30 000 –100 000 jednostek
astronomicznych.

RUCH OBIEGOWY I OBROTOWY ZIEMI

OBIEGOWY 365dni 5h 48min 46s OBROTOWY 23h 56min 4s
Występowanie astronomicznych pór Występowanie dnia i nocy
roku
Zmiany długości dnia i nocy Wędrówka Słońca nad widnokręgiem
Występowanie dni i nocy polarnych Spłaszczenie Ziemi przy biegunach
Siła Coriolisa
Obroty Ziemi
360o= 24h
15o= 1h
1o= 4min

Peryhelium (2 stycznia) - punkt orbity, w którym dystans Ziemi od Słońca jest

najmniejszy. 147 mln km
Aphelium (5 lipca)- punkt orbity, w którym dystans Ziemi od Słońca jest
największy. 152 mln km
Ekliptyka- płaszczyzna, w której porusza się Ziemia. Oś ziemska jest
ustawiona względem eliptyki pod kątem 66o34’, dlatego płaszczyzna równika
nie pokrywa się z płaszczyzną orbity ziemskiej, lecz tworzy z nią kąt 23o26’.
 ZIEMIA WE WSZECHŚWIECIE

Przesilenie letnie (22 czerwca)

Promienie słoneczne padają prostopadle na Zwrotnik Raka. Na północnej
półkuli dzień trwa najdłużej, a noc najkrócej w roku. Za północnym kołem
polarnym panuje dzień polarny. Rozpoczyna się tam lato. Na półkuli
południowej jest pierwszy dzień dzimy. Za południowym kołem polarnym
panuje noc polarna.
Równonoc wiosenna (21 marca)
Słońce góruje w zenicie na równiku. Na półkuli północnej rozpoczuna się
wiosna, a na południowej jesień. W okolicach bieguna północnego jesy dzień
polarny, a południowego noc polarna.
Równonoc jesienna (23 września)
Słońce góruje w zenicie na równiku. Na całej kuli ziemskiej dzień i noc trwają
po 12 godzin. Na półkuli południowej jest wiosna, a na północnej jesień.
Przesilenie zimowe (22 grudnia)
Słońce góruje w zenicie na Zwrotniku Koziorożca. Na półkuli północnej dzień
trwa krócej, a noc najdłużej. Za kołem polarnym panuje noc polarna.
Rozpoczyna się tam zima, a na południowej lato i dzień polarny.

Sfera niebieska
To wyobrażana (widoczna) sfera o nieokreślonym promieniu widoczna na
niebie przez obserwatora znajdującego się na Ziemi. Z punktu widzenia
obserwatora na Ziemi płaszczyzna nieba przybiera układ sferyczny. Wygląda
tak, jakby wszystkie ciała niebieskie były punktami umieszczonymi na
oglądanej od środka półkuli. Sfera nazywa się sklepieniem niebieskim.
 ZIEMIA WE WSZECHŚWIECIE

Układ horyzontalny
Stosujemy w celu określenia
chwilowego położenia gwiazd.
Horyzont (linia horyzontu lub
widnokrąg)- linia oddzielająca
część widoczną świata przez
obserwatora, od części
niewidocznej.
Zenit- punkt na sferze niebieskiej
znajdujący się dokładnie nad
obserwatorem
Nadir– punkt znajdujący się
dokładnie pod obserwatorem (dla
niego niewidoczny)
Południk niebieski– najkrótsza
linia łączącą bieguny niebieskie na sferze niebieskiej, przechodzącą przez
punkty:
 biegun niebieski północny
 biegun niebieski południowy
 zenit lub nadir
Oś niebieska (oś świata)– linia łącząca północny biegun niebieski z
południowym (będącą przedłużeniem także osi naszej Ziemi), względem której
prostopadle do niej następuje pozorny ruch całej sfery niebieskiej.
Równik niebieski- wielkie koło na sferze niebieskiej, powstałe w wyniku jej
przecięcia płaszczyzną prostopadłą do osi świata.
 ZIEMIA WE WSZECHŚWIECIE
ROK ZWROTNIKOWY – wyznaczany jest na podstawie obserwacji widomego
ruchu Słońca. Liczy się go od momentu przekroczenia przez Słońce Punktu
równonocy wiosennej, czyli punktu Barana aż do jego kolejnego rzekroczenia.
Pełen obieg Ziemi wokół Słońca wyrażony w jednostkach czasu trwa 365 dni,
5 godzin, 48 minut, 46 sekund.
ROK GWIAZDOWY– pełny obieg Ziemi dokoła Słońca, określany względem
najdalszych gwiazd. Trwa 365 dni, 6 godzin, 9 minut i 9 sekund. Jest
dłuższy od roku zwrotnikowego.

Górowanie
Najwyższe położenie tarczy słonecznej w ciągu doby nad widnokręgiem.
Maksymalną wysokość- 90o osiąga tylko w strefie międzyzwrotnikowej. Za
kołami podbiegunowymi wysokość górowania zmienia się od 0o do 23o 26’.
Zmierzch cywilny- w czasie jego trwania można bez trudu odczytać drobny
druk, o ile niebo jest pogodne. Zmierzch żeglarski (nawigacyjny)-
rozpoczyna się po zakończeniiu cywilnego. W ruchu lądowym tę fazę
nazywamy potocznie zmrokiem. Zmierzch astronomiczny trwa po
zakończebiu zmierzchu nawigacyjnego. Oświetlenie dawane przez pogodne
niebo i górne warstwy atmosfery, rozpraszające promienie ukrytego pod
horyzontem Słońca jest wtedy słabsze od światła pochodzącego od gwiazd.
Strefy oświetlenia Ziemi
Temperatura powietrza na Ziemi
zależy od kąta padania promieni
słonecznych. Ze względu na duże
zróżnicowanie tego kąta
wydzielono 5 stref oświetlenia.
Strefy zimne (podbiegunowe,
polarne) leżą poza kołami
podbiegunowymi, przynajmniej
raz w roku Słońce tam nie
wschodzi.
Strefy umiarkowane są położone
między zwrotnikami a kołami
podbiegunowymi, kąt padania
promieni słonecznych jest tutaj w
każdym dniu roku większy od 0°,
a mniejszy od 90°.
 ZIEMIA WE WSZECHŚWIECIE
Strefa gorąca (międzyzwrotnikowa) znajduje się między zwrotnikami,
przynajmniej raz w roku Słońce jest tam w zenicie. Najdłuższy dzień trwa ok.
13,5h a najkrótszy ok. 10,5h.
ZAĆMIENIEM SŁOŃCA- zasłonięcie części lub całej tarczy słonecznej przez
Księżyc. Zjawisko to możliwe jest tylko wtedy, kiedy Ziemia, Księżyc i Słońce
znajdują się w jednej linii z Księżycem pośrodku.
ZAĆMIENIE KSIĘŻYCA- polega na zasłonięciu części lub całej tarczy
Księżyca przez cień Ziemi. Jest ono możliwe tylko wtedy, kiedy Ziemia
znajdzie się dokładnie pomiędzy Słońcem i Księżycem. Zaćmienia zdarzają
się wyłącznie w pełni i nie częściej niż trzykrotnie w ciągu roku.

RUCH OBROTOWY
Doba gwiazdowa- czas jaki upływa między dwoma górowaniami tej samej
gwiazdy. Dokładny czas obrotu Ziemi o 360°- 23h 56 minut 4 sekundy.
Doba słoneczna- odpowiada przybliżonemu czasowi między dwoma
górowaniami Słońca- 24h. Różnica ok. 4min wynika z tego, że Ziemia
względem Słońca w ciągu doby przemieszcza się po swojej orbicie o ok.
2,5mln km. W związku z tym Ziemia między górowaniami Słońca obraca się o
prawie 361°. W przypadku górowania innej gwiazdy niż Słońce ogromna
odległość Ziemi od tej gwiazdy pozwala wyeliminować wpływ ruchu
obiegowego.
PRĘDKOŚĆ KĄTOWA- kąt, o jaki przesunie się punkt na powierzchni Ziemi w
jednostce czasu. Jest stała dla wszystkich punktów na Ziemi poza biegunami
(one są „nieruchome”). 1h= 15°
PRĘDKOŚĆ LINIOWA- oznacza drogę, jaką pokona punkt na powierzchni
Ziemi w jednostce czasu. Jest zmienna i zalezy od szerokości geograficznej.
Maleje w miarę zbliżania się do biegunów.
Dowody na ruch obrotowy Ziemi
 Jean Foucault w 1851r. przeprowadził doświadczenie. Pod kopułą
zawieszono wahadło składające się z długiego na 67m drutu i
przymocowanej do niego kuli armatniej o wadze 28kg. Wprowadzone w
ruch wahadło zmieniało płaszczyznę wahań w kierunku zgodnym z
ruchem wskazówek zegara.
 Kierunek odchylenia ciał swobodnie spadających z dużych wysokości
(np. z wieży). Nie spadają one pionowo, u samej podstawy wieży, lecz
na wschód od niej. Ponieważ wierzchołek obracającej się wraz z Ziemią
wieży ma większą prędkość liniową niż jej podstawa. Jest bardziej
oddalony od środka Ziemi.
 ZIEMIA WE WSZECHŚWIECIE

Siła Coriolisa
Odchylenie ciał poruszających się od równika: na półkuli północnej w prawo,
na półkuli południowej w lewo. Wynika z różnic prędkości liniowych punktów
leżących na różnych szerokościach geograficznych.
Wpływ na przyrodę:
 Odchylenie kierunków wiania wiatrów- pasaty na półkuli
północnej wieją z kierunku północno-wschodniego zamiast z
kierunku północnego. Na południowej zamiast z kierunku
południowego- wieją z południowo-wschodniego.
 Odchylenie kierunków przebiegu prądów morskich i
nierównomierne podcinanie brzegów rzek. Rzeki na półkuli
północnej moniej erodują prawe brzegi, a na południowej lewe
brzegi.
Fazy Księżyca
Obieg wokół Ziemi i pełen obrót wokół własnej osi zajmują mu tyle samo
czasu- 27dni 7h 43min (miesiąc syderyczny).
 ZIEMIA WE WSZECHŚWIECIE

RACHUBA CZASU NA ZIEMI

MIARA KĄTOWA OBROTU CZAS OBROTU
360° 24h
15° 1h
1° 4min
15’ 1min
1’ 4sek.
15” 1sek.

Czas słoneczny (miejscowy)

Oparty na pozornym ruchu Słońca. Ustalany jest dla danej miejscowości na
podstawie wysokości Słońca nad widnokręgiem. Godzinę 12:00 (południe
słoneczne) wyznacza moment górowania Słońca nad określonym południkiem
miejscowym.
Czas uniwersalny (UTC- Universal Time Clock)
 ZIEMIA WE WSZECHŚWIECIE
Uznawany jest na całym świecie za podstawę rachuby czasy w ciągu doby.
Liczy się go według czasu słonecznego, z uwzględnieniem korekty wynikającej
z obserwowanych zmian w ruchu kuli ziemskiej, dla południka 0°
przechodzącego przez Królewskie Obserwatorium Astronomiczne w
Greenwich (dzielnica Londynu). Godzina 12:00 UTC wyznacza moment
górowania Słońca nad tym południkiem.
Czas strefowy
Oblicza się na podstawie umownego podziału kuli ziemskiej na 24 strefy
czasowe. W każdej z nich obowiązuje inny czas ustalany na podstawie czasu
UTC obowiązującego w strefie, w której leży Greenwich. Polska leży w strefie
czasu środkowoeuropejskiego, gdzie dodajemu do czasu UTC 1h.
Obowiązujący w Polsce czas strefowy jest taki sam, jak czas słoneczny na
południku 15°E.
Czas urzędowy
Wprowadza się dla niektórych regionów lub państw. Dzieli się na letni i
zimowy. Różnica pomiędzy nimi wynosi 1h. Letni w naszym kraju obowiązuje
przez 5 miesięcy (kwiecień- wrzesień). Opowiada on czasowi strefy
wschodnioeuropejskiej (UTC+2). Zimowy (październik- marzec). Równy
czasowi naszej strefy, czyli strefy czasu środkowoeuropejskiego.

Granica zmiany daty

Umowną granicę zmiany daty wyznacza południk 180°. Różnica czasu po
obu stronach wynosi 24h. Przekraczając granicę z półkuli wschodniej na
półkulę zachodnią, odejmujemy jeden dzień. Podróżując w kierunku
przeciwnym dodajemy jeden dzień. Granicę przesunięto np. aż do Cieśniny
Beringa po to, aby całe terytorium Rosji znalazło się po jej zachodniej stronie.
W innym miejscu zmodyfikowano przebieg linii tak, by wyspy Aleuty należące
do Stanów Zjednoczonych pozostały w całości po jej wschodniej stronie.
Kalendarz
Miesiąc księżycowy- Babilończycy podzielili rok na 12 miesięcy, licząc na
zmianę 29 lub 30 dni. Rok księżycowy Babilończyków wynosił 354 dni,
podczas gdy pełny obieg Ziemi wokół Słońca jest dłuższy o ponad 11dni. Ta
niezgodność powodowała szybkie przesuwanie się pór roku w stostunku do
miesięcy kalendarzowych. Babilończycy rozwiązali ten problem, dodając co
kilka lat 13 miesiąc.
 ZIEMIA WE WSZECHŚWIECIE
Kalendarz słoneczny- powstał w Egipcie, oparty na cyklicznych zmianach pór
roku, związanych z obiegiem Ziemi wokół Słońca. Rok egipski dzielił się na
trzy pory roku, z których każda trwała 4 miesiące (niegdyś wyznaczały je
wylewy Nilu, czas siewu, czas żniw) Rok miał 12 miesięcy po 30 dni i 5
dodatkowych dni.
Kalendarz juliański- rok trwał 365 dni, a co 4 lata następował rok przystępny,
liczący 366 dni. Był podzielony na 12 miesięcy liczących po 30 i 31 dni, a w
roku przystępnym luty, który normalnie miał 28 dni, był wydłużony do 29 dni.
Kalendarz gregoriański- nazywano tak kalendarz juliański po reformie
przeprowadzonej przez papieża Grzegorza XIII (1582r.). Ma charakter
międzynarodowy i obowiązuje w większości krajów na świecie.

Dni obserwacji Półkula pónocna Półkula południowa

21 III, 23 IX h= 90o- φ h= 90o- φ
22 VI h= 90o- φ + 23o26’ h= 90o- φ - 23o26’
22 XII h= 90o- φ - 23o26’ h= 90o- φ + 23o26’
Między równikiem, a
Zwrotnikiem raka h= 90o- 23o26’+φ
22 VI
Między równikiem, a
Zwrotnikiem Koziorożca h= 90o- 23o26’+φ
22 XII