WTK205U-WEB OKURYAZARLIĞI
Ünite 3: Web’te Yazma ve Etkin Katılım
Giriş
Bilgi ve teknoloji çağı olan 21. yüzyılda gelişmiş ülkeler
sadece belirli grupların değil; toplumu oluşturan bütün
bireylerin okuryazar olmalarını, bilgiye erişmelerini,
kullanmalarını ve değerlendirmelerini kapsayan beceriler
edinmelerini hedeflemiştir. Geleneksel metinlerin bir
uygulaması olarak gördüğümüz kitaplar, gazeteler ve
dergiler elektronik ortamlarda yerini almış ancak
alışılagelmiş yapılarının yanı sıra yine elektronik
metinlerin bir özelliği olarak ses, görüntü ve
animasyonlarla zenginleştirilmiştir. Web üzerinde önceleri
sadece web sayfalarını oluşturanların paylaştığı içerik,
web 2.0 teknolojileri sayesinde hem site sahiplerine hem
de kullanıcılara büyük kolaylık sağlamış ve paylaşılan
içeriğe katkı sağlamalarına yardımcı olmuştur.
Web 2.0 teknolojileri, kullanıcıların da içerik
geliştirebildiği, birbirleriyle iş birliği yapabildiği,
kullanıcılar arasında bilgi ve fikir alışverişini destekleyen
ikinci kuşak web platformu olarak tanımlanmaktadır.
Web’te Yazma
Web okuryazarı olabilmek için sahip olunması gereken
becerilerinden biri web üzerinde yazabilmektir. Web’te
yazma becerisi, kişinin anlam yaratmak için bir içerik
oluşturmasına ve yaratmasına olanak tanıyan bir beceridir.
Web’te yazma becerileri; web için oluşturma, planlama,
tasarım ve kodlama, gözden geçirme ve yeniden üretme alt
becerilerini kapsamaktadır.
Web’te Tasarım
Web sitesi tasarlamak her zaman teknik bilgi gerektirmiş,
bunu gerçekleştirmek isteyen bireylerin en temel betik dil
olan HTML kodlama becerisine sahip olmasını gerekli
kılmıştır. Günümüzde web 2.0 araçları sayesinde kodlama
bilgisine gerek kalmadan Viki ve Web Günlükleri (Blog)
aracılığı ile web siteleri oluşturmak mümkün hâle
gelmiştir.
Bir web sitesinin geliştirilmesinde izlenecek adımlar basit
bir şekilde aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Beyin fırtınası-Web sitesi için olası içerikler
hakkında düşünme
• Ana içeriğin kategorilerini geliştirme ve gözden
geçirme
• Sitedeki sayfaların birbirlerine nasıl
bağlanacağını gösteren bir akış şeması oluşturma
• Kullanıcıların siteye nasıl gideceği hakkında bir
plan geliştirme
• Sayfaların düzeni göz önünde bulundurularak
tasarımın tutarlılığını sağlama
Ekrana bakan kişinin göz hareketlerini belirleyen
cihazlarla yapılan araştırma sonuçlarına göre bilgisayar
ekranının görsel taranma çizgisinin;
1. Sol üst köşeden sağ üst köşeye
2. Sağ üst köşeden sağ alt köşeye doğru genel tarama
3. Yeniden sol üstten itibaren okuma
4. Üst orta noktadan aşağı doğru
okumayı sürdürme tarzında olduğu saptanmıştır. Buna
göre kullanıcı web sayfasından önce büyük şekil kitlesini
ve renkleri görmekte, ön plandaki unsurlarla arka plandaki
unsurlar arasındaki zıtlığın farkına varmaktadır. Kullanıcı
ancak daha sonra, varsa grafik unsurların verdiği bilgiyi
almakta, üçüncü olarak da okumaya başlamaktadır.
Yazıyı soldan sağa doğru okumaya alışmış toplumlarda,
görsel dikkatin ekranda da soldan sağa doğru gitmesi
doğaldır. Bu nedenle web sayfalarında da ekranın üst
yarısı görsel odak noktası olmalıdır. Bu alanın mümkün
olduğu kadar yumuşak, pastel renklerle doldurulması; sert,
aşırı yoğun çarpıcı renklerden kaçınılması gerekir. Bu tür
renkler ancak çok fazla dikkat çekmek istenilen bir ya da
iki unsur için saklanmalıdır. Yazılar mutlaka aralarındaki
zeminle çarpıcı bir zıtlık oluşturmalıdır. Dramatik ve
karmaşık grafikler, mutlaka grafik tasarımcıları tarafından
yapılmalıdır.
Web İçeriğinin Planlanması
Bir sitenin (web sayfasının) içeriği mantıksal olarak iyi
organize edildiğinde ve bulunması kolay olduğunda, o
sitenin bakımı ve yönetimi daha kolay olup siteyi
kullananlar daha üretken hâle gelmektedir. Bir web sitesi
oluşturulmadan önce site stratejisinin planlanması
gerekmektedir. Bir sitenin doğru planlanabilmesi için;
• Ne türde site/sitelere ihtiyaç var?
• Site/sitelerde ne türde bir içerik olacak?
• Kullanıcılar içeriği nasıl bulacak ve o içeriğe
nasıl erişecek?
• Kullanıcıların içerik ile ne yapması bekleniyor?
Alt siteleri organize etmek için olası pek çok yol vardır.
Bazı örnekler şu şekildedir:
• Ekibe veya bölüme göre
• İçerik kategorisine göre
• Projeye göre
• Müşteriye göre
• İzin düzeyine veya duyarlılığa göre
Sitelerde ne tür içerik olacak? İstenilen site, sayfa sayısı
ve türü düşünüldükten sonra, bu sitelerde saklanacak
içerik için planlama yapılmalıdır. İçerik planlamasının
amacı aşağıda verilen soruların yanıtlarını belirlemeye
yöneliktir. Bunlar:
• Sitelerdeki içeriği düzenlemek için hangi tür
listeler, kitaplıklar veya sayfalar oluşturulacak?
Kütüphaneler belgeleri ve diğer dosyaları
depolamak için kullanılırken listeler görevleri
veya problemleri izlemek için yararlı olabilir.
Sayfalar, bir sitedeki içeriğin, uygulamanın,
bağlantıların ve daha fazlasının
görüntülenebileceği ögelerdir.
• Ne tür uygulamalar eklenecek? Kullanıcıların
etkileşime girmelerine olanak sağlayan, üçüncü
1
 WTK205U-WEB OKURYAZARLIĞI
Ünite 3: Web’te Yazma ve Etkin Katılım
parti web uygulamaları ya da web geliştiricileri
tarafından geliştirilebilecek uygulamalar
planlanmalıdır.
• İçerik türü oluşturulacak mı? İçerik türleri, belirli
türdeki içeriğin nasıl ele alındığının ve
izlediğinin özelleştirilmesine yardımcı olur.
Web Gezinme Ağacının Oluşturulması
Web sitesi belgelerinin saklanacağı site hazırladıktan ve
HTML sayfalarını oluşturduktan sonra belgeler arasında
bağlantılar oluşturulması gerekir. Bağın kaynak belgesi ve
hedef belgesi veya varlığı arasındaki dosya yolunu
anlamak bağ oluşturmak için gereklidir.
Her web sayfasının URL olarak adlandırılan benzersiz bir
adresi vardır. Ancak yerel bir bağ oluşturulduğunda (aynı
sitedeki bir belgeden diğerine olan bağ) kendisine bağ
oluşturulan belgenin URL’si genellikle belirtilmez, bunun
yerine geçerli belgeyi ya da sitenin kök klasörünü temel
alan göreceli bir yol belirtilir. Üç tür bağ yolu vardır:
• Mutlak yollar (örneğin http://www.alan.
com/tr/support/dreamweaver/contents.html)
• Belgeyi temel alan yollar (örneğin
dreamweaver/contents.html)
• Sitenin kök klasörünü temel alan yollar (örneğin
/support/dreamweaver/contents.html)
Web Kodlama
İnternet’in yayılması ve teknolojinin gelişimine bağlı
olarak web siteleri günümüzde en çok kullanılan ve tercih
edilen araçlardan biri hâline gelmiştir. Web sitelerinin bu
kadar yayılması; web yazılım ve tasarım konularının
devamlı ve hızlı bir şekilde gelişmesine neden olmaktadır.
Günümüzde web tasarım alanında birçok teknolojiden ve
dilden yararlanılmaktadır. Web tasarım projelerinin belirli
aşamalarında HTML gibi işaretleme dillerinden, CSS gibi
stil dillerinden, JavaScript gibi betik dillerinden ve ASP,
ASP.NET, PHP gibi programlama dillerinden faydalanılır.
HTML Dili
HTML web sayfaları hazırlamak için kullanılan bir
işaretleme dilidir. Web tarayıcıları (Internet Explorer,
Firefox, Chrome vb.) bu kodları anlayarak görsel web
sayfalarına dönüştürürler. HTML-Zengin Metin İşaretleme
Dili (Hypertext Markup Language) belgelerin birbirlerine
nasıl bağlanacaklarını ve belge içindeki metin ve
resimlerin nasıl yerleşeceklerini belirleyen ve etiket (tag)
denilen kod parçalarından oluşan bir sistemdir
HTML temel olarak;
• Yazı, görsel ve video gibi ögeleri sayfa içerisine
yerleştirme ve konumlandırmayı,
• Bu sayfaların web tarayıcılarında düzgün şekilde
görüntülenmesini,
• Arama motorlarına sayfa hakkında bilgi vermeyi
sağlar.
CSS-Basamaklı Stil Dosyaları
HTML’e ek olarak metin ve format biçimlendirme
alanında fazladan olanaklar sunan bir Web teknolojisidir.
İnternet sayfaları için genel geçer şablonlar hazırlama
olanağı verdiği gibi, bağımsız olarak harflerin stilini, yani
renk, yazı tipi, büyüklük gibi özelliklerini değiştirmek için
de kullanılabilir. Bu tekniğin en önemli özelliği
kullanımındaki esnekliktir. CSS ile tasarımlarda kullanılan
ögelere, html elementlere, resimlere, kısacası tüm tasarım
ögelerine tutarlı ve farklı stiller tanımlanabilir. HTML ile
bazı işaretlemeler, bazı biçimlendirmeler yapılmaktaydı
ancak CSS çok daha ileri düzeyde müdahale şansı
vermektedir.
Web sayfalarının yapıları düşünüldüğünde üç kısma
ayırılabilir: İçerik kısmı, biçimlendirme kısmı ve dinamik
kısım.
İçerik kısmı: HTML kodlarını içeren sayfa asıl içeriğin
eklendiği kısımdır. Bu kısım genelde metinlerden oluşsa
da resim, animasyon ve video gibi elemanları da içerir.
Biçimlendirme kısmı: İçerik kısmının kullanıcıya nasıl
görüntüleneceğini gösteren kısımdır. Sayfanın biçimini
belirler. Kullanıcıya daha okunaklı ve kullanışlı sayfa
sunmak için gerekli elemanları içerir.
Dinamik kısmı: Javascript ile yapılan dinamik işlemleri
içerir. Etkileşimli sayfalar oluşturmak için kullanılır.
JavaScript
JavaScript, web sayfalarında dinamik içerik sağlamak ve
kullanıcıyla iletişim kurmak için kullanılan, istemci
tarafında çalışan bir dildir. Html etiketleri arasında
tanımlanarak kullanılabilir. JavaScript tarayıcıya bağlı
olarak yorumlanır, yani JavaScript’in bazı komutları
Google Chrome’da başka, Firefox’ta başka sonuç verebilir
veya hiç sonuç vermeyebilir. JavaScript kodları
HTML’nin içine, kendisini HTML’den ayırt eden
etiketlerinin arasına gömülür (İstenilirse içinde JavaScript
kodları bulunan bölüm ayrı bir düzyazı dosyası ve adının
uzatmasını da “.js” yaparak HTML sayfasına bağlantı
edilebilir.) Script komutlarının tarayıcı üzerinde çalışıp
çalışmamasını güvenlik açısından kullanıcının belirlemesi
sağlanmıştır. İsteyen tarayıcı ayarlarından script
kullanımını kapatabilir.
Web İçin Oluşturma
Web’te okuma basılı literatürdeki okumadan çok farklı bir
deneyim olduğundan, yazma teknikleri de farklı
olmaktadır. Okul yıllarında güzel ve etkili yazma
noktasında rehberlik alan bir öğrenci muhtemelen yazma
konusunda yeterli teknik ve beceriye sahiptir. Bununla
birlikte, yöntemlerin bazılarını yeniden gözden geçirmek
ve yenilemek gerekebilir. Bazen yeni bir beceri öğrenmek
bilgi ve becerileri unutmayı gerektirir çünkü geçmişte
öğrenilen bilgi şu anki ihtiyaçlara hizmet etmiyor olabilir.
Elbette iyi yazı yazmak için bazı tavsiyeler basılı ve
elektronik ortam için de geçerlidir.
2
 WTK205U-WEB OKURYAZARLIĞI
Ünite 3: Web’te Yazma ve Etkin Katılım
Web İçin Kısa Yazılmalı
Yazarken temiz, aktif cümleler kullanılmalıdır. Yazma
pratik, beceri ve disiplin gerektirir. Uygulama ile her
heceden, kelimeden, deyimden, sesten ve resimden
hikâyeyi ileri taşıyacak deneyim elde edilir. Bu beceri ile
kişi yazıya ait olmayan gereksiz ifadeleri tespit edebilir
hâle gelecektir.
Web için kısa yazma ipuçları şu şekildedir:
• Odak kaybedilmemeli
• Pozitif olunmalı
• Okuyucuya güvenilmeli
• Aşırı kelime kullanımı ortadan kaldırılmalı
• Abartıdan kaçınılmalı
Yazılarda Konuşma Tarzı Kullanılmalı
Konuşuyormuş gibi yazmak daha iyidir. Eğer gerçek ve
doğal hissettirmeyen bir yazı tarzı kullanılırsa okuyucu
parçadan uzaklaşacaktır. Yazıda birisini etkilemeye
çalışıyormuş gibi bir izlenim verilmediğine emin
olunmalıdır. Yazı tarzı konuşurken bir düzenleme fırsatı
olursa söylenebilecek ve eklenebilecek bir şey gibi
hissettirmelidir.
Yazı Dili Hassas Kullanılmalı
Yazıda verilmek istenen anlamı en iyi temsil eden
kelimeler kullanılmalıdır. Dili hassas kullanmak yalnızca
kelime hazinesinin geliştirilmesi değil, aynı zamanda
hedef kitlenin hangi kelimeler ile aşina olduğunu bilmeyi
gerektirir.
Düz Terimler Kullanılmalı
Anlaşılması ve okunması kolay terimler kullanılmalıdır.
Düz ve olabildiğince kısa cümlelere ve kelimelerle
yazılmalı. Böylece okuyucunun yanında ekstra sözlük vb.
bir şey kullanmasına gerek duyulmayacaktır.
Liste Ögeleri Kullanılmalı
Düz metin yazısı yerine okuyuculara liste ögeleri
kullanarak bilgi sunulduğunda, bilgiler daha kolay ve hızlı
şekilde taranarak alınabilir. Böylece büyük metin
parçalandığından okuyuculara ağır gelen metin
kullanımının önüne geçilmiş olunur.
Cümleler Kısa Tutulmalı
Cümleler kısa ve anlatılmak istenen olguya en yakın
odakta tutulmalıdır. Bir ya da iki virgülden fazla
kullanılan bir cümle yazıldıysa cümle tekrar gözden
geçirilmelidir. Kısa, basit cümlelerin çevrimiçi ortamlarda
okunması ve anlaşılması çok daha kolaydır
Paragraflar Kısa Tutulmalı
Kompozisyon yazma kurslarında içeriğe ilişkin
paragrafların nasıl oluşturulduğu öğretilmektedir. Bazen
eğitmen paragraflardan birinin zayıf olduğunu, tatmin
edici zenginliğe sahip olmadığını söyleyebilir.
Bilgi Küçük Parçalara Ayrılmalı
Web içeriği için, bilgiyi daha küçük konulara ya da
kolayca gruplandırılmış ve organize edilebilecek konular
kümesine parçalamak en iyisidir. Ayrıştırma ayrıca
konuların birbirine nasıl bağlanacağını planlamayı da
kolaylaştırır.
Hedef Kitle İçin Organize Olunmalı
İçerik konusunda akla gelen her şeyi sunmak yerine
yönergelere sadık kalınmalıdır. İçeriğin kuruluş ya da
yazarın keyfine değil, okuyucuların ihtiyaçlarına göre
düzenlendiğinden emin olunmalıdır. Çoğu kullanıcı şirket
organizasyonunu umursamaz. Bu duruma örnek vermek
gerekirse çoğu şirketin hakkımızda sayfası hiyerarşik
olarak firma içinde kimin ne yaptığına ve firmanın
amacına odaklanır. Bu bilgilerin yanısıra ek olarak
kullanıcı, şirkette çalışmanın getirdiği avantajlar ve
firmanın iş alanını görmek isteyecektir
Web’te Gözden Geçirme
Web üzerindeki iş süreçlerini ve ürünü geliştirme niyetiyle
dijital içeriği sistematik olarak incelemek ve gözden
geçirmek işlemlerini kapsar. Tek bir taslaktan sonra
kimsenin mükemmel bir metin yazması beklenemez. Bu
nedenle tüm metin web site sahibinin kalite
gereksinimlerini karşılayana kadar gözden geçirilmelidir.
Herhangi bir yazılı metin, amaçlanan içeriği
kapsadığından emin olana kadar gözden geçirilmeye
devam etmelidir.
Web’te Yeniden Üretme
Yeniden üretme günümüzde bilgi ve kültürün
oluşturulmasını güçlendirmede en iyi yollardan biridir.
Yeniden üretme kültürü mevcut malzemeleri yeni bir
yaratıcı çalışma veya ürün üretmek üzere birleştirmeye
veya düzenlemeye izin ve teşvik eden kültürdür.
Web’te Etkin Katılım
Web üzerinde yer almak, anlamlı içeriği çevrimiçi
paylaşan, oluşturan ve sürdüren topluluklarla bağlantı
kurmayı içerir. Sağlıklı bir çevrimiçi topluluk, içeriğini,
kimliğini ve sistemlerini güvende tutmak için içeriğin
nasıl oluşturulacağı, yayınlanacağı ve bağlanacağı
hakkında bilgi sahibi olmayı gerektirir.
Web’te Paylaşım
İnternet günümüzde önemli bir iletişim ve bilgi paylaşımı
aracı hâline gelmiştir. Özellikle ağ günlüğü (blog), viki
(wiki) ve diğer sosyal etkileşim ağları (örneğin; Facebook)
gibi web 2.0 teknolojilerinin gelişimiyle statik HTML ile
gerçekleştirilmesi mümkün olmayan daha zengin içerikli
iletişim, bilgi paylaşımı ve sosyal etkileşim insanlar
arasında giderek yaygınlaşmaktadır. Sosyal paylaşım
ağları bireylere, zaman ve mekândan bağımsız olarak
iletişim kurma imkânı tanımakla birlikte, sanal ortamlarda
bir araya gelme imkânını daha fazla artırmaktadır.
3
 WTK205U-WEB OKURYAZARLIĞI
Ünite 3: Web’te Yazma ve Etkin Katılım

Web’te Açık Paylaşım ve Lisanslama

Yaratıcı Beraberlikler (Creative Commons-CC)
günümüzde her türlü bilgiye, veriye İnternet aracılığıyla
çevrimiçi olarak, kopyala-yapıştır tekniği ile erişildiği ve
bunun yasal olmadığı gerçeğinden hareketle; geleneksel
telif hakkı korunması sistemine bir alternatif olarak
geliştirilmeye çalışılan ve kamu yararı amacı güden
organizasyonun adıdır.
Web’te Gizlilik ve Güvenlik
Web üzerinde herhangi bir işlem yaparken üzerinde
titizlikle durulması gereken iki önemli kavram vardır.
Bunlar; gizlilik ve güvenliktir.
Web’te Katılım
Bilgiyi sadece tüketen değil, aynı zamanda bilgiye katkı
sağlayan konumundadır. Bilgiye katkı sağlamaları da bu
ortamlara farklı şekillerde katılımlarıyla mümkün
olabilmektedir.