O ile sąd pracy nie oceni przydatności i zasadności utrzymywania etatu, o tyle może wypowiedzieć się

w kwestii prawidłowości postępowania pracodawcy w zakresie doboru pracowników przewidzianych

do zwolnień (por. wyrok SN 27 lutego 1997 r., I PKN 20/97, OSNAPiUS 1997, Nr 21, poz. 417).

Nieznaczne różnice w kwalifikacjach oraz w wykonywaniu obowiązków pomiędzy pracownikami nie

dają z reguły podstaw do kwestionowania zasadności wypowiedzenia umowy o pracę dokonanego
wskutek redukcji stanowisk pracy (por. wyrok SN z 6 czerwca 2001 r., PKN 461/00, OSP 2004, Nr 3,
poz. 131).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego za utrwalony można uznać pogląd, zgodnie z którym likwidacja
stanowiska pracy może stanowić uprawnioną przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie pracownikowi
umowy o pracę. Sama decyzja co do przydatności i celowości utrzymywania określonego stanowiska
mieści się w uprawnieniach pracodawcy i nie podlega ocenie sądów pracy (por. wyrok SN z 23 maja
1997, I PKN 176/97, OSNAPiUS nr 9/1998, poz. 263). Przedmiotem oceny dokonywanej przez sąd jest
natomiast kwestia autentyczności likwidacji stanowiska. Może się zdarzyć bowiem, że dokonana
przez pracodawcę likwidacja stanowiska pracy ma charakter jedynie pozorny (fikcyjny).

Sąd Najwyższy w jednym z najnowszych orzeczeń w tej materii zwrócił uwagę, iż pozorna likwidacja
stanowiska pracy występuje zwłaszcza w sytuacji, gdy jest ono formalnie likwidowane, ale
jednocześnie tworzy się w jego miejsce inne stanowisko (o innej nazwie), które w istotnym stopniu
nie różni się od zlikwidowanego. Ściślej rzecz biorąc, z pozornością likwidacji stanowiska mamy do
czynienia, gdy treść stosunku pracy (warunki pracy i płacy) pracownika zatrudnionego na
stanowisku nie różni się w istotnych elementach (tych, których zmiana wymaga dokonania
wypowiedzenia), od treści stosunku pracy pracownika wykonującego pracę na stanowisku
zlikwidowanym (formalnie). W takiej sytuacji ocena, czy nastąpiła pozorna likwidacja stanowiska
pracy, sprowadza się do porównania warunków zatrudnienia na nowym stanowisku z warunkami
właściwymi stanowisku zlikwidowanemu (por. wyrok SN z 4 września 2007 r., I PK 92/07, M. P. Pr.
2008/2/93).

Przykładowo w wyroku z dnia 22 listopada 2001 r., I PKN 680/00 (OSNP 2003 nr 20, poz. 488) Sąd
Najwyższy stwierdził, że sama zmiana nazwy stanowiska pracy, przy zachowaniu dotychczasowego
zakresu czynności, nie uzasadnia wypowiedzenia umowy o pracę z przyczyn dotyczących zakładu
pracy, polegających na zmianach organizacyjnych związanych z restrukturyzacją zakładu. Jednakże
nie chodzi tylko o sam zakres czynności (obowiązków) pracownika, ale także o inne warunki pracy i
płacy. Czynności wykonywane przez pracownika na likwidowanym stanowisku mogą być bowiem
powierzane innym pracownikom (na innych stanowiskach pracy), a nawet osobom (podmiotom) nie
pozostającym z pracodawcą w stosunku pracy. Na przykład, powierzenie przez pracodawcę
dotychczasowych obowiązków głównego księgowego, sprowadzających się do obsługi rachunkowej
przedsiębiorstwa, osobie wykonującej te zadania na podstawie umowy cywilnoprawnej, stanowi
likwidację stanowiska pracy, uzasadniającą wypowiedzenie stosunku pracy z przyczyn dotyczących
zakładu pracy. Dochodzi wówczas do likwidacji stanowiska pracy, mimo że nadal określone zadania są
wykonywane na rzecz pracodawcy (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12 lipca 2001 r., I PKN
541/00, OSNP 2003 nr 11, poz. 268 oraz z dnia 12 grudnia 2001 r., I PKN 733/00, OSNP 2003 nr 23,
poz. 569).

Sąd pracy, który nie jest uprawniony do badania celowości i zasadności zmiany struktury
organizacyjnej zakładu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 1997 r., I PKN 401/97, OSNAPiUS
1998 nr 18, poz. 542), może jednak badać i oceniać, czy likwidacja stanowisk pracy jest autentyczna,
czy też ma charakter pozorny (fikcyjny), służący uzasadnieniu rozwiązania umowy o pracę
(wypowiedzenia zmieniającego) z konkretnym pracownikiem. Możliwa jest rzeczywista likwidacja
stanowiska pracy w wyniku zmiany struktury organizacyjnej zakładu, będąca uzasadnioną przyczyną
wypowiedzenia warunków pracy (art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 42 § 2 k.p.) także w sytuacji, gdy nie
jest ona uzasadniona potrzebami organizacyjnymi zakładu pracy, ale sądy pracy mogą dla oceny, czy
likwidacja stanowiska pracy była autentyczna, badać celowość i zasadność jej dokonania. Jeżeli
stanowisko pracy jest elementem struktury organizacyjnej zakładu pracy, to jego rzeczywista
likwidacja musi oznaczać prawnie skuteczną zmianę tej struktury (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16
października 1992 r., I PRN 40/92, PiZS 1993 nr 3, s. 73).

Wypowiedzenie warunków pracy i płacy jest uzasadnione, jeżeli w wyniku zmiany struktury
organizacyjnej zakładu pracy doszło do likwidacji jednego stanowiska kierowniczego, zaś
pracownikowi zajmującemu to stanowisko zaproponowano dalsze zatrudnienie na stanowisku
niekierowniczym, odpowiednim do jego kwalifikacji, z niezmienionym wynagrodzeniem zasadniczym i
wyższą premią, jednak bez dodatku funkcyjnego. Pracodawca ma bowiem prawo doboru
pracowników na stanowiska kierownicze powstałe w wyniku reorganizacji i powierzenia ich
pracownikom dającym największą gwarancję wykonania powierzonych im zadań (por. wyrok
Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze z dnia 3 stycznia 1977 r., I P
606/76, Służba Pracownicza 1976 nr 4, s. 37).

Każda ze stron stosunku pracy może rozwiązać za wypowiedzeniem umowę o pracę

zawartą na okres próbny i czas nieokreślony, natomiast w przypadku umowy o pracę na
czas określony, dłuższy niż 6 miesięcy, strony mogą przewidzieć dopuszczalność
wcześniejszego jej rozwiązania za 2-tygodniowym wypowiedzeniem. Prowadzenie
racjonalnej polityki zatrudnienia nie zwalnia pracodawcy od dokonania pracownikowi
wypowiedzenia umowy o pracę z zachowaniem obowiązujących przepisów prawa (zob.
wyrok SN z 19.8.1977 r., I PR 57/77, niepubl.).

Jednym z wymogów jest wskazany w art. 30 § 4 Kodeksu Pracy obowiązek wskazania w

oświadczeniu pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony
lub o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia, przyczyny uzasadniającej
wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy. Podanie właściwej przyczyny jest tym bardziej
ważne, że pracodawca nie może wykazać zasadności wypowiedzenia umowy o pracę na
podstawie innej przyczyny niż wskazana w wypowiedzeniu (zob. wyrok SN z 19.2.1999 r., I
PKN 571/98, OSNP Nr 7/2000, poz. 266).

W razie ustalenia, że wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony jest

nieuzasadnione lub narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, sąd pracy – stosownie
do żądania pracownika – orzeka o bezskuteczności wypowiedzenia, a jeżeli umowa uległa już
rozwiązaniu – o przywróceniu pracownika do pracy na poprzednich warunkach albo o
odszkodowaniu. Sąd pracy może jednak nie uwzględnić żądania pracownika uznania
wypowiedzenia za bezskuteczne lub przywrócenia do pracy, jeżeli ustali, że uwzględnienie
takiego żądania jest niemożliwe lub niecelowe; w takim przypadku sąd pracy orzeka o
odszkodowaniu.

Likwidacja stanowiska pracy w ramach rzeczywistych zmian organizacyjnych,

polegających na zmniejszeniu zatrudnienia, uzasadnia wypowiedzenie pracownikowi
umowy o pracę (zob. wyrok SN z 23.5.1997 r., I PKN 176/97, OSNP Nr 9/1998, poz. 263),
jeśli jest na tyle zaawansowana, że nie ma wątpliwości co do jej wykonania. Natomiast
istniejący w chwili dokonania wypowiedzenia zamiar przeprowadzenia zmian
organizacyjnych polegających na likwidacji określonego stanowiska pracy nie jest
rzeczywistą przyczyną, jeżeli dokonanie tych zmian wymaga zatwierdzenia przez podmiot
niezależny od pracodawcy (zob. wyrok SN z 19.9.2002 r., I PKN 445/01, OSNP Nr 9/2004,
poz. 153).

Możliwa jest rzeczywista likwidacja stanowiska pracy w wyniku zmiany struktury

organizacyjnej zakładu, będąca uzasadnioną przyczyną wypowiedzenia warunków pracy
także w sytuacji, gdy nie jest ona uzasadniona potrzebami organizacyjnymi zakładu pracy
(zob. wyrok SN z 16.10.1992 r., I PRN 40/92, niepubl.). Przy czym wypowiedzenie z tego
powodu nie musi zbiegać się w czasie z chwilą faktycznego przeprowadzenia likwidacji
stanowiska pracy. Dlatego istnienie stanowiska pracy w dniu wypowiedzenia umowy o
pracę nie jest równoznaczne z brakiem rzeczywistej przyczyny, o ile w okresie
wypowiedzenia lub w późniejszym, nieodległym czasie stanowisko to zostaje faktycznie
zlikwidowane w związku z tymi zmianami (zob. wyrok SN z 13.10.1999 r., I PKN 290/99,
OSNP Nr 4/2001, poz. 110). Powierzenie dotychczasowych obowiązków głównego
księgowego, sprowadzających się do obsługi rachunkowej przedsiębiorstwa, osobie
wykonującej te zadania na podstawie umowy cywilnoprawnej (zob. wyrok SN z 12.7.2001 r.,
I PKN 541/00, OSNP Nr 11/2003, poz. 268), czy obsługi prawnej podmiotowi zewnętrznemu,
uzasadnia wypowiedzenie umowy o pracę osobom dotychczas wykonującym zadania z tym
związane, choćby ich stanowisko nie zostało formalnie zlikwidowane przez zmianę
regulaminu organizacyjnego (zob. wyrok SN z 12.12.2001 r., I PKN 733/00, OSNP Nr
23/2003, poz. 569). Natomiast wypowiedzenie dokonane po upływie znacznego czasu od
likwidacji komórki organizacyjnej, w której pracownik był zatrudniony, jeżeli pracodawca
wyznaczył mu inne miejsce pracy, może być uznane za nieuzasadnione ze względu na brak
związku między likwidacją miejsca pracy a rozwiązaniem umowy (zob. wyrok SN z
22.9.1999 r., I PKN 279/99, OSNP Nr 2/2001, poz. 43).

Wypowiedzenie umowy o pracę z powodu likwidacji stanowiska bez wskazania tego

stanowiska w sposób niebudzący jakichkolwiek wątpliwości zasadniczo uniemożliwia
stwierdzenie prawdziwości przyczyny wypowiedzenia w toku postępowania
dowodowego (zob. wyrok SN z 13.12.2005 r., II PK 103/05, niepubl.). Z pozorną
likwidacją stanowiska pracy, która nie uzasadnia wypowiedzenia lub wypowiedzenia
zmieniającego, mamy bowiem do czynienia wówczas, gdy jest ono wprawdzie
likwidowane, ale w jego miejsce jest tworzone inne stanowisko pracy, które w istotnych
elementach nie różni się od zlikwidowanego (zob. wyrok SN z 4.9.2007 r., I PK 92/07,
OSNP Nr 19–20/2008, poz. 286), konieczne jest zatem porównanie warunków
zatrudnienia (treści stosunku pracy) na nowym stanowisku z tymi warunkami na
stanowisku zlikwidowanym (zob. wyrok SN z 4.9.2007 r., I PK 92/07, MoPr Nr 2/2008).
Należy podkreślić, że przejście części zakładu pracy na nowego pracodawcę powoduje
przejęcie zatrudnionych w niej pracowników, wobec tego nie dochodzi do likwidacji ich
stanowisk pracy, a były pracodawca nie może wypowiedzieć im umów o pracę (zob. wyrok
SN z 9.12.2004 r., I PK 103/04, OSNP Nr 15/2005, poz. 220).

Swoboda w kształtowaniu struktury organizacyjnej zakładu pracy przez pracodawcę

nie wyłącza jego odpowiedzialności za naruszenie przepisów prawa pracy. Ze swobody
tej bowiem nie wynika, że dokonana w jej ramach likwidacja stanowiska pracy
uniemożliwia lub czyni niecelowym przywrócenie do pracy pracownika, z którym
bezzasadnie i z naruszeniem formalnych wymagań rozwiązano umowę o pracę bez
wypowiedzenia (zob. wyrok SN z 25.7.2006 r., I PK 56/06, MoP Nr 4/2007; wyrok SN z
16.4.2003 r., I PK 154/02, PP Nr 11/2003 oraz wyrok SN z 19.4.2001 r., I PKN 381/00,
OSNP Nr 4/2003, poz. 102). Do uwzględnienia roszczenia pracownika o przywrócenie do
pracy nie wystarczy jednak ogólnikowe stwierdzenie, że po wypowiedzeniu umowy o pracę,
spowodowanym likwidacją stanowiska pracodawca zatrudnił innego pracownika na
podobnym stanowisku pracy. Konieczne jest natomiast ustalenie, jakie to było stanowisko
oraz czy różnice i podobieństwa między nim a stanowiskiem zlikwidowanym oraz
kwalifikacje zawodowe i umiejętności pracownika były wystarczające do jego powierzenia
(zob. wyrok SN z 16.11.2001 r., I PKN 688/00, OSNP Nr 20/2003, poz. 485).

Likwidacja stanowisk pracy i brak środków finansowych na utrzymanie dotychczasowego

zatrudnienia mogą jednak przemawiać za uznaniem niecelowości przywrócenia do pracy
(zob. wyrok SN z 14.5.1999 r., I PKN 57/99, OSNP Nr 15/2000, poz. 576; wyrok SN z
1.10.1998 r., I PKN 357/98, OSNP 21/1999, poz. 680), przy czym ocena, czy likwidacja
stanowiska pracy jest rzeczywista, czy pozorna, jest elementem ustalenia stanu
faktycznego sprawy i nie może być w kasacji skutecznie zakwestionowana przez zarzut
naruszenia prawa materialnego, tj. art. 45 § 1 KP (zob. wyrok SN z 2.9.1999 r., I PKN
238/99, OSNP Nr 3/2001, poz. 66; wyrok SN z 10.11.1998 r., I PKN 432/98, OSNP Nr
1/2000, poz. 7 oraz wyrok SN z 28.4.1997 r., I PKN 119/97, OSNP Nr 1/1998, poz. 13).