TÜRKÇENİN YAYILMA ALANLARI

VE

BUGÜNKÜ DURUMU

ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜK TÜRK DİLİ BÖLÜMÜ 1

 Türkçe, günümüzde çok geniş bir
coğrafyada konuşulmaktadır.
Tarihsel süreç içerisinde bazı siyasî, sosyal
ve ekonomik nedenlerden dolayı Türkler
dünyanın farklı coğrafyalarına yayılmak
durumunda kalmışlardır. Bu göçler, doğal
olarak sadece kültür ve düşünce farklılıklarını
değil, aynı zamanda konuşulan dilde de
birtakım farklılıkları doğurmuştur.

ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜK TÜRK DİLİ BÖLÜMÜ 2

 Günümüzde Moğolistan, Çin, Rusya,
Afganistan, Azerbaycan, Türkmenistan,
Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, İran, Irak,
Suriye, Türkiye, Kuzey Kıbrıs Türk
Cumhuriyeti, Yunanistan, Bulgaristan,
Yugoslavya, Romanya, Polonya olmak üzere
birçok ülkede Türkler yaşamaktadır. Her ne
kadar temel kültür unsurları belleklerden
tam olarak silinmese de, farklı kültürlerden
ve dillerden etkilenme kaçınılmaz olmuştur.

ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜK TÜRK DİLİ BÖLÜMÜ 3

 Türkçe üzerine araştırma yapan bilim insanları
zaman içerisinde Türk dünyasıyla ilgili tasnif
çalışmaları üzerine yoğunlaşmışlardır.
Tüm bu çalışmalar içerisinde, en çok kabul
gören tasnif Hazar denizinin merkez alınarak yapıldığı
tasniftir.
Bu tasnife göre, Hazar’ın batısında ve güneyinde
kalan Türkler Batı Türkleri; Hazar’ın doğusunda kalan
Türkler Doğu Türkleri; Hazar’ın kuzeyinde kalanlar
Kuzey Türkleri olarak isimlendirilmektedir.

ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜK TÜRK DİLİ BÖLÜMÜ 4

 A. BATI TÜRKLERİ:

1. Türkiye Türkleri
2. Rumeli Türkleri (Yunanistan, Bulgaristan ve
Yugoslavya’da; Moldovya ve Bulgaristan’daki
Gagavuzlar)
3. Kıbrıs Türkleri
4. Suriye Türkleri
5. Irak Türkleri
6.Azerbaycan Türkleri (Kuzey Azerbaycan,
Gürcistan ile İran)

ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜK TÜRK DİLİ BÖLÜMÜ 5

 B. DOĞU TÜRKLERİ:

1. Batı Türkistan Türkleri (İran’ın Horasan

Bölgesinde, Afganistan’ın kuzeyinde ve Rusya
Federasyonu’nda yaşayan Türkler ile Özbek,
Karakalpak, Kazak, Kırgız ve Türkmen Türkleri)
2. Doğu Türkistan Türkleri (Çin’in kuzeybatı
bölgesinde, Doğu Türkistan’daki Uygur ve
Kazak Türkleri)

ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜK TÜRK DİLİ BÖLÜMÜ 6

 C. KUZEY TÜRKLERİ:
1. Sibirya Türkleri (Yakutlar)
2. Abakan Türkleri (Tuvalar ve Hakaslar)
3. Altay Türkleri
4. İdil-Ural Türkleri (Kazan ve Batı Sibirya Tatarları,
Başkurtlar ve Çuvaşlar)
5. Kafkas Türkleri (Kafkasların kuzeyindeki Karaçay,
Malkar (Balkar), Nogay ve Kumuk Türkleri)
6. Kırım Türkleri (Özbekistan, Kırım, Türkiye ve
Romanya)
7. Karay Türkleri (Polonya ve Litvanya)

ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜK TÜRK DİLİ BÖLÜMÜ 7

 Bütün bu alanlarda konuşulan Türk dilinin
Türkçe, Çuvaşça ve Yakutça olmak üzere üç lehçesi
vardır. Çuvaşça ve Yakutça Türk dilinin en uzak
lehçeleridir ve yazılı metinlerle takip edilemeyen
dönemlerde Türk dilinden ayrılmışlardır.
Türkçe, 13. yüzyıla kadar tek ve ortak bir yazı
diline sahiptir. 13. yüzyılda Türk yazı dili, Kuzeydoğu
ve Batı olmak üzere ikiye ayrılmış ve 19. yüzyıla
kadar bu şekilde gelmiştir. 6-7 yüzyıl boyunca, bütün
doğu ve kuzey Türklüğü Kuzeydoğu Türkçesini; bütün
batı Türklüğü de Batı Türkçesini kullanmışlardır.

ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜK TÜRK DİLİ BÖLÜMÜ 8

 Rus istilasından sonra, 19. yüzyılda Batı kolu
içinde Azerbaycan Türkçesi; Kuzeydoğu kolu içinde
Kazan Tatar Türkçeleri ayrı birer yazı dili hâline
gelmeye başlamıştır.
1917 Bolşevik ihtilâlinden sonra ise diğer Türk
lehçeleri ayrı birer yazı dili hâline getirilmiştir.
Türk dilinin bu gelişmelerden sonra ortaya
çıkan bugünkü durumu şu şekildedir:

ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜK TÜRK DİLİ BÖLÜMÜ 9

 A. BATI TÜRKÇESİ (GÜNEYBATI TÜRKÇESİ):

1. Türkiye Türkçesi: Türkiye ve Kuzey Kıbrıs

Türk Cumhuriyeti’nde; Irak, Suriye, Yunanistan,
Bulgaristan, Makedonya, Yugoslavya’daki Türkler
arasında; Rusya’daki Ahıska (Meshet) Türkleri
arasında; Avrupa, Amerika, Avustralya ve Arap
ülkelerindeki Türk vatandaşları arasında
kullanılmaktadır.

ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜK TÜRK DİLİ BÖLÜMÜ 10

 2. Gagavuz Türkçesi: Moldovya, Ukrayna,
Bulgaristan ve Romanya’daki Türkler arasında
kullanılmaktadır.
3. Azerbaycan Türkçesi: Azerbaycan,
Gürcistan ve İran’da kullanılmaktadır.
4. Türkmen Türkçesi: Türkmenistan’da,
İran’ın Horasan bölgesinde; Afganistan ve
Pakistan’daki Türkmenler arasında
konuşulmaktadır.

ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜK TÜRK DİLİ BÖLÜMÜ 11

 B. DOĞU TÜRKÇESİ (KUZEYDOĞU TÜRKÇESİ):

1. Özbek Türkçesi: Özbekistan’da, Afganistan ve

Pakistan’daki Özbekler arasında kullanılmaktadır.
2. Uygur Türkçesi: Doğu Türkistan’da (Çin) ve
Kazakistan’daki Uygur Türkleri arasında kullanılmaktadır.
3. Kazak Türkçesi: Kazakistan’da ve Doğu
Türkistan’daki (Çin) Kazak Türkleri arasında kullanılmaktadır.
4. Kırgız Türkçesi: Kırgızistan’da ve Doğu Türkistan’daki
Kırgızlar arasında kullanılmaktadır.
5. Kazan (Tatar) Türkçesi: Tatar Muhtar
Cumhuriyeti’nde kullanılmaktadır.

ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜK TÜRK DİLİ BÖLÜMÜ 12

 6. Başkurt Türkçesi: Başkurdistan’da yaşayan
Başkurtlar arasında kullanılmaktadır.
7. Kırım Türkçesi: Kırım’da, Romanya’daki Kırım
Türkleri arasında kullanılmaktadır.
8. Karakalpak Türkçesi: Aral gölü çevresinde
Karakalpaklar arasında kullanılmaktadır.
9. Altay Türkçesi: Altay Muhtar Cumhuriyeti’nde
kullanılmaktadır.
10. Hakas (Abakan) Türkçesi: Dağılan
Sovyetlerdeki Hakas Türkleri ve Çin’in Kansu
Eyaletindeki Hakaslar arasında kullanılmaktadır.

ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜK TÜRK DİLİ BÖLÜMÜ 13

 11. Tuva Türkçesi: Tuva Muhtar Cumhuriyeti’nde ve
Moğolistan’daki Tuvalar arasında kullanılmaktadır.
12. Nogay, Karaçay, Malkar (Balkar) ve Kumuk
Türkçeleri: Kuzey Kafkasya ve Rusya’da konuşulmaktadır.

Günümüzde Türk dili Latin, Kiril ve Arap alfabeleriyle

yazılmakla birlikte, farklı coğrafyalarda yirmiden fazla yazı
diliyle varlığını sürdürmektedir. Bu yazı dillerinden Türkiye
Türkçesine en uzak olanları Altay, Tuva ve Hakas
Türkçeleridir. Bu durumun en önemli nedeni coğrafî
uzaklığın yanı sıra iletişim kopukluğudur.

ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜK TÜRK DİLİ BÖLÜMÜ 14

 KAYNAKÇA

* BOZKURT Fuat; Türklerin Dili, T.C. Kültür

Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2002.
* YAKICI, Ali; YÜCEL, Mustafa; DOĞAN, Mehmet;
YELOK, V. Savaş; Türk Dili ve Kompozisyon Bilgileri, Yargı
Yayınevi, Ankara, 2012.

ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜK TÜRK DİLİ BÖLÜMÜ 15