MAKİNE MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ

DERS NOTLARI
DR. ÖĞR.ÜY. Ş.MURAT ÜNLÜ

KAYNAK:MAKİNE MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ

Prof. Dr. Fatih C. Babalık - Doç. Dr. Kadir Çavdar
KONULAR
1. MÜHENDİSLİK KAVRAMI
2. ÖLÇÜ SİSTEMİ-TEMEL BÜYÜKLÜKLER
3. MAKİNE CİHAZ TESİSAT
4. ÜRETİM YÖNTEMLERİ
5. MÜHENDİSLİK TASARIMI-KONSRÜKSİYON
6. MALZEME
7. MUKAVEMET HESAPLARI
8. MAKİNE ELEMANLARI
9. OTOMASYON
10. KALİTE VE ÖLÇME TEKNİKLERİ
7.MUKAVEMET
• Makine elemanına etkiyen kuvvet ve/veya moment biliniyorsa, kritik
kesitteki gerilmeler, mukavemet dersinden edinilen bilgilerle hesaplanır ve
bu gerilmenin makine elemanının imal edileceği malzemenin sınır
mukavemet değerinden küçük olması gerekir. n:emniyet faktörü
• Makine elemanına gelen yük (kuvvet ve/veya moment) elemanda çekme,
basma, eğilme normal gerilmelerini veya kesme, burulma kayma
gerilmelerinden birini veya bir kaçını oluşturabilir.
• Yükler zaman içinde değişmiyor, değerleri hep sabit kalıyorsa “statik yük”,
zamanla periyodik bir şekilde değişiyorsa “dinamik yük”türler. Yükün statik
veya dinamik karakterli olmasına göre hesap yöntemi farklıdır.
 6. Kuvvetin Zamanla Değişimi, Statik ve Dinamik Kuvvet
• Makine elemanının karşı karşıya kalabileceği yükleme şekilleri üç grupta
toplanabilir (Şekil 7.17):
STATİK YÜK
TİTREŞİMLİ YÜK
TAM DEĞİŞKEN YÜK
 8-MAKİNE ELEMANLARI

• Makine elemanları; makineleri oluşturan, farklı malzemeden imal edilebilen, farklı

boyutlarda olsalar da pek çok makinede aynı işlevi yerine getiren elemanlardır.
• Makine elemanlarını beş ana başlık altında gruplamak mümkündür:
1. Çözülemeyen bağlama elemanları: Lehim, yapıştırma, kaynak, perçin bağları.
2. Çözülebilen bağlama elemanları: Cıvata, pim, perno, sıkı geçme, konik geçme
bağları.
3. Elastik bağlama elemanları: Yaylar.
4. Destek elemanları: Aks, mil ve yataklar.
5. Mekanizmalar: Kayış kasnak mekanizmaları, dişli çark mekanizmaları, zincir ve
sürtünmeli çark mekanizmaları.
 1. Lehim Bağlantları
• Lehim, parçaları malzeme bağıyla birleştirme yöntemlerinden birisidir. Çelik,
dökme demir, bakır, çinko, pirinç, bronz soy metaller çok iyi lehim yapılabilen
malzemelerdir. Seramik ve metaller de birbirlerine lehimlenebilirler.
• Lehim yapılırken, birleştirilecek malzemeler katı haldedir.
• Lehim bağlantılarından pratikte beklenen başlıca özellikler; yeterli
mukavemet, sızdırmazlık, korozyona dayanım ve elektrik/ısıl iletkenliktir.
Yumuşak lehimler; fazla yük taşımayacak, mukavemet açısından fazla
zorlanmayacak ve nispeten düşük işletme sıcaklıklarına sahip parçaların
birleştirilmelerinde kullanılırlar, elektronik devre lehimleri, küçük teneke
kutular, su borularında olduğu gibi.
Sert lehimlerin ergime sıcaklığı 450°C ile 1100°C arasındadır. Yumuşak lehime
göre daha büyük kuvvetler iletebilir. Mil-göbek, boru-flanş bağlantıları,
motosiklet ve bisikletlerin boru konstrüksiyonlan, gövde ayaklan kullanım
alanlandır. Sürekli işletme sıcaklığı 250°C’ye kadar olan yerlerde sakıncasız
kullanılırlar
• 8.2 Yapıştırma Bağları
• Yapıştırma, aynı veya farklı iki malzemenin metalik olmayan bir yapıştırıcı ile
birbirlerine bağlanmasıdır. Yapıştırma işlemi oda sıcaklığında ve herhangi bir
bası kuvveti uygulanmadan yapılabildiği gibi, yüksek basınç uygulanarak
ve/veya 150...200°C’ye kadar sıcaklıkta da gerçekleştirilebilir.
• Yapıştırma bağının mukavemeti, yapıştırıcı-ana malzeme arasındaki yüzeye
yapışma kuvveti (adezyon) ve yapıştırıcının kendi molekülleri arasındaki bağa
(kohezyon) bağlıdır.

• Adezyon kuvvetinin büyük olması, yapıştırıcının ana malzemenin tüm

yüzeyine yayılmasıyla mümkün olur (yüzeyler toz, pas, yağ, boya gibi
etkenlerden temizlenmelidir.)
Kohezyon kuvveti aynı türde
olan iki maddenin birbirini
çekmesi şeklinde gerçekleşir

Adezyon birbirinden farklı

yüzeylerin birbirlerine
yapışma eğilimidir.
• Yapıştırma bağlarının avantajları:
 Uygulaması kolay, ucuz ve çabuktur.
 Ana malzemede herhangi bir delik, çentik vb açılmadığından mukavemet
kaybı yoktur.
 Isıl işlem içermediğinden ısıl gerilme oluşumu yoktur. Kaynak veya
lehim uygulanamayan malzemelerde de kullanılabilir.
 Gerilim dağılımı her noktada yaklaşık eşit olduğundan sürekli mukave-
mette yorulma kopması tehlikesi azdır.
 Boşluklar kolay doldurulabildiğinden çatlaklarda korozyon oluşumu
tehlikesi mevcut değildir.
 Yapıştırılacak parçalar, örneğin mil ve göbeği için hassas toleranslı
imalata gerek yoktur.
 Sönümleme ve yalıtım özellikleri iyidir.
• Yapıştırma bağlarının dezavantajları:
 Çalışma sıcaklığı artarsa (8O...12O°C) mukavemet düşer. Yeni özel
yapıştırıcılarda bu sınır 450°C’ye kadar çıkmıştır ki pek çok uygulama alanı
için yeterli olmaktadır.
 Yüzey temizlemesi özel dikkat gerektirir.
 Çekme, eğilme ve soyma zorlamasında bağın mukavemeti düşüktür. Bu ne-
denle şekillendirme yapıştırıcı kaymaya zorlanacak biçimde yapılmalıdır.
 Bazı yapıştırıcılarda sertleşme süresi uzundur.
• Zaman içinde yaşlanma ve sürünme olayı ile karşılaşılabilir
 8.3.Kaynak Bağlantıları (Bölüm 4 te anlatıldı)
• Isı ve/veya basınç altmda çözülemeyen bir bağ oluşumudur.
Kaynak bağının avantajları:
• Lehimden mukavemeti yüksek bir bağ elde edilir.
• Ağırlıktan tasarruf sağlanır.
• Perçin ve cıvataya bağlantılarına göre hafiftir.
• Büyük hacimli konstrüksiyonların imalatını kolaylaştırılır.
• Az sayıdaki üretimde, döküm ve dövmeye göre ucuzdur.
• Bir makinede, rijitliğini arttırmak için dökümle yapılamayacak eklemeler
yaplabilir.
• Kaynak bağının dezavantajları:
• Ergitme kaynağında parçalarda yüksek ısıl yük oluşur.
• Kaynak gerilmelerinden dolayı mukavemet düşer.
• Kaynak sonrası kalıcı gerilmelerin giderilebilmesi için tavlama
gerekebilir.
• Dikişe yakın bölgelerde korozyon tehlikesi büyür
• Kaynak edilebilen malzemeler:
 Karbon oranı %0,22'den az olan alaşımsız çelikler.
 Alaşımlı çeliklerde silisyum, mangan, kükürt ve fosfor kaynağı zorlaştıran,
bakır, nikel, krom, molibden ve vanadyum ise kaynağı zorlaştırmayan alaşım
malzemeleridir.
 Yüksek alaşımlı (alaşım toplam oranı %10'u geçen) çeliklerin kaynağında özel
elektrodlara ve ön ısıtma gibi özel yöntemlere gereksinim vardır.
 Normal çelik döküm kaynak edilebilir. Paslanmayan veya yüksek sıcaklığa
dayanıklı türler ise ön ısıtma ve tavlamaya tabi tutulur.
 Dökme demir ancak özel şartlar altında ve kısıtlı olarak kaynak yapılabilir.
 Alüminyum, bakır, pirinç, bronz, çinko gibi demir dışı malzemeler.
 Sertleştirilemeyen termoplastikler için uygulanan kaynak yöntemleri çok
değişiktir: Sıcak gaz veya kızgın hava akımı ile kaynak gibi.
 8.4.Perçin Bağları
• Perçin çözülemeyen - şekil bağlı bağlama elemanlarındandır.
• Birbirlerine bağlanacak elemanlar aynı türden veya farklı olabilirler.
• Perçin bağı iki tarafı kapalı şekilde olabileceği gibi saplama şeklinde de
olabilir.
• 8.5 Cıvata Bağlantıları
• Çözülebilir bağlama elemanı olarak günümüzde çok sık kullanılan makine
elamanıdır.
• Standart üretimi sayesinde ucuzdur ve temini kolaydır.
 Bolt Specification

Threads per inch Material grade

Thread series

¼-20 x ¾ in UNC-2 Grade 5 Hex head bolt

Nominal diameter length Class fit Head type

Metric Pitch

M12 x 1.75 ISO 4.8 Hex head bolt

Nominal diameter
Material class
Sut=400 MPA Sy=320 MPa

Shigley’s Mechanical Engineering Design

Ön gerilme altındaki citata bağlantıları
 8.6.Pim ve Perno Bağlanıları
• Pimler; bir konstrüksiyonda elemanların birbirlerine göre konumlarını belirleyip,
herhangi bir söküp takma işleminden sonra da yine aynı konuma gelmelerini
sağlamak amacıyla, ayrıca merkezleme işlemleri için de kullanılır. Daha yüksek
kuvvet ve moment aktarımı gerken yerlerde aynı işleve sahip perno kullanılır.
 8.7.Mil - Göbek Bağlantıları
• Miller makinelerin taşıma ve moment nakletme elemanlarıdır. Üzerlerinde
kasnak, dişli çark gibi elemanlar bulunur.
• kuvvet bağı, (sıkı geçme,konik geçme)
• şekil bağı (kama)
• hem kuvvet hem de şekil bağı
1. Kuvvet Bağlı Mil-Göbek Bağları

Pres Geçmeler
Konik Geçmeler
1. Şekil Bağlı Mil-Göbek Bağları
 6. Elastik Yaylar
• Yaylar ile iki makine parçası, birbirlerine göre belirli sınırlar içinde hareket
edebilecek şekilde bağlanabilir; bu tip bağlantılara elastik bağlama denir. Yaylar
dış kuvvetlerin etkisi altında şekil değiştirirler, bu arada enerji depolarlar ve
kuvvet ortadan kalkınca da depoladıkları eneıj iyi geri verirler. Yaylar:
 tahrik elemanı,
 darbe sönüm elemanı olarak,
 Preslerde kuvvet sınırlayıcı olarak,
 Ölçü aletlerinde ölçü elemanı olarak,
 Boşluk giderici olarak kullanılırlar.
• Zorlanmasına göre yaylar çeki, bası, eğilme ve burulma yayları olarak, şekillerine
göre çubuk, bilezik, yaprak, helisel, spiral ve disk yaylar olarak, malzemesine
göre de metal ve kauçuk yaylar olarak sınıflandırılabilir.
• 9. Akslar – Miller(Şaft)

• Akslar; teker, kasnak, makara gibi elemanları taşımaya yarayan makine

elemanlarıdır.
• Miller(Şaft) ise dişli çark, kasnak, kavrama gibi elemanları taşımalarının yam
sıra bu elemanlara moment iletirler.
• Mili(şaft), akstan fonksiyonu açısmdan ayıran özellik millerin dönme
momenti iletmesidir.
• Akslar sabit ve dönen aks olmak üzere ikiye ayrılabilirler (Şekil 8.77-a, b).
• 8.10 Triboloji: Sürtünme, Yağlama ve Aşınma
• Sürtünme kuvveti, temas halinde olan iki nesnenin arasında oluşan
ve harekete karşı koyan kuvvete verilen isimdir. Bu kuvvetin ortaya
çıkması için hareket gerekmez .
• Statik sürtünme: Birbirlerine temas eden elemanlar arasında bir izafi hareket
yoktur; (dış kuvvet veya momentler varsa da, sürtünme kuvvet veya
momentlerini yenemediklerinden) iki elemanın birbirine göre konumu
değişmez.
• Dinamik sürtünme: (kinetik sürtünme tanımı da kullanılmaktadır.) temas eden
yüzeyler birbirlerine göre hareket halindedir
• 11 Kaymalı Yataklar
• Kaymalı yataklar; muylu ile yatak arasında bir yağ filmi oluşturarak, parçaların
birbirine direkt temas etmemesi, sürtünmenin sıvı sürtünme şekline
dönüştürülmesi esasına dayanır.
• Eğer yağ filmi dışarıdan bir pompa vasıtasıyla basılan yağ tarafından meydana
getiriliyor ve böylelikle yükün taşınması pompa ve motorun gücü ile
sağlanıyorsa bu tip yataklara Hidrostatik Kaymalı Yataklar denir.

• Yağ filmi milin hareketi nedeniyle kendiliğinden oluşabiliyorsa bu tip

yataklara da Hidrodinamik Kaymalı Yataklar
• 12 Rulmanlı Yataklar (Yuvarlanmalı Yataklar)
 13. Kavramalar
• Milleri birbirine bağlayarak dönme hareketini ve dönme momentini dolayısıyla
güç naklini sağlayan elemanlara kavrama adı verilir. Mil şalteri adı da verilen
kavramalar, hareketi sürekli veya -isteğe bağh olarak- aralıklı iletmelerine göre
çözülemeyen ve çözülebilen kavramalar şeklinde iki ana grupta toplanabilirler.
 1. Çözülebilir Kavramalar
• Çözülebilir kavramaların çoğu dışardan bir kumanda üzerine devreye girer
veya çıkar. Bunlar da konstrüksiyon özelliğine göre kuvvet bağlı veya şekil
bağlı olur.
 13. Kayış Kasnak Mekanizmaları
• Kayış kasnak mekanizmalarında; elastik bir kayış, gergin olarak iki veya daha
fazla kasnağı saracak şekilde takılır. Tahrik kasnağından kayışa momenti
nakledecek olan çevre kuvveti, kuvvet bağı ile kasnaktan kayışa ve kayıştan
kasnağa iletilir.
• Kayış kasnak mekanizmaları, aralarında büyük mesafeler olan miller arasmda
kolay, ucuz, sessiz, yüksek verimle, titreşim darbelerini sönümleyerek moment
nakleder. Bakımları kolaydır. Kayış malzemesine göre -50°C ile +80°C
arasında kullanılabilirler.
• Kayış kasnak mekanizması konstrüksiyon düzenine göre düz, çapraz, yarı
çapraz, yön değiştirici kasnakh, çok kasnaklı, kademeli, konik ve gergi kasnaklı
mekanizma diye sınıflandırılırlar,
• 8.15 Dişli Çark Mekanizmaları
• Dişli çarklar; iki mil arasmda şekil bağıyla kuvvet ve hareket ileten
elemanlardır. Eş çalışan en az iki dişli çarktan meydana gelen sisteme dişli
çark mekanizması denir.