strona 1

5.5. Tendencje perfekcjonistyczne –

terapia z elementami podejścia
współczucia wobec siebie
(ang. self-compassion)

Malwina Huńczak

Celem niniejszego artykułu jest zarysowanie problematyki patologiczne-

go perfekcjonizmu oraz wskazanie na możliwości rozumienia i leczenia ta-
kich pacjentów z uwzględnieniem podejścia współczucia wobec siebie (ang.
self-compassion).

PERFEKCJONIZM – KONCEPTUALIZACJA
02

Konceptualizacja perfekcjonizmu, jak również narzędzia do mierzenia tego kon- Dwa typy
struktu, ewoluowały przez lata. Don Hamachek (1978, za: Szczucka, 2010), ba- perfekcjonistów
wg Hamacheka
zując na konceptualizacji Adlera, opisał dwa typy perfekcjonistów: zdrowych
i niezdrowych. Pierwszym przypisywał takie dyspozycje, jak: elastyczność
w działaniu i korygowaniu celów, akceptację rozbieżności między własnymi
standardami a poziomem wykonania danej czynności, zezwolenie sobie na po-
pełnianie błędów, czerpanie przyjemności z tego, co się robi, czy poczucie eks-
cytacji przed przystąpieniem do działania. Drugich z kolei charakteryzował jako
tych, którzy wysokie standardy odnoszą do każdej sfery życia, mają poczucie, że
to, co robią, nigdy nie jest wystarczająco dobre, nie czerpią satysfakcji z własnych
działań, stawiają sobie cele, które są niemożliwe do osiągnięcia, dominującą zaś
emocją przed rozpoczęciem aktywności zadaniowej jest lęk przed porażką.

Lata 80. ubiegłego wieku stanowiły dekadę, w której liczni teoretycy zaczęli
jednogłośnie kojarzyć perfekcjonizm z aspektami wyłącznie negatywnymi lub
szkodliwymi. Przykładowo, Burns (1980, s. 34, za: Szczucka, 2010) utrzymywał,
że perfekcjoniści za swoje dążenia płacą cenę, która „zawiera nie tylko obniżają-
cą się produktywność, ale także wpływa negatywnie na zdrowie, samokontro-
lę, relacje interpersonalne i samoocenę”. Pacht (1984, s. 387, za: Szczucka, 2010)
wspominał z kolei o tym, że „prawdziwą tragedią dla perfekcjonisty jest fakt, iż

© by Forum Media Polska Sp. z o.o.

 5.5. Tendencje perfekcjonistyczne – terapia z elementami podejścia współczucia
strona 2 wobec siebie (ang. self-compassion)

osiągnięcie 95% lub nawet 99% tego, co było jego celem, jest zazwyczaj spo-
strzegane jako porażka”. Barrow i Moore (1983, za: Szczucka, 2010) jako jedną
z cech charakteryzujących perfekcjonistów wymieniali myślenie dychotomiczne
Perfekcjonizm jako typu „wszystko albo nic”. Liczne artykuły opublikowane w latach 90. traktowały
cecha negatywna perfekcjonizm jako cechę negatywną: „Przez wiele lat perfekcjonizm traktowany
był jako czynnik zapewniający wysokie osiągnięcia oraz zadowolenie z własnej
aktywności. Współczesne badania odkryły jednak jego ciemną stronę – okazało
się, że perfekcjonizm jest także odpowiedzialny za irracjonalne myślenie, epizo-
dy depresyjne, tendencje samobójcze oraz problemy ze zdrowiem” (Kossowska,
2005, s. 26). W późniejszej literaturze przedmiotu pojawiły się prace, które wska-
zują na wielowymiarową strukturę perfekcjonizmu. Perfekcjonizm został uznany
za pozytywny, gdy jednostka czerpie satysfakcję z dążenia do doskonałości, ale
Wielowymiarowa mimo to rozpoznaje i akceptuje swoje indywidualne granice. Został natomiast
struktura uznany za negatywny, gdy jednostka ma nierealistyczne oczekiwania i nigdy nie
perfekcjonizmu
jest usatysfakcjonowana swoimi osiągnięciami.

Pozytywny perfekcjonizm pozwala jednostkom na dążenie do sukcesu w ela-

styczny sposób i w związku z tym na doświadczanie raczej satysfakcji i przy-
jemności, niż niezadowolenia, frustracji i gniewu. I na odwrót – negatywny per-
fekcjonizm sprawia, że jednostka jest narażona na emocjonalny dystres jako
predyspozycję do doświadczania gniewu i jego ruminacji poprzez ustawianie
wysokich standardów wykonania, generalizacji postrzeganych porażek, nega-
tywnej samooceny, samooskarżania i mierzenia swojej wartości w kategoriach
nieosiągalnych celów. W związku z tym perfekcjonizm może zostać uznany jako
posiadający przystosowawcze i nieprzystosowawcze aspekty, jeżeli chodzi o je-
go wpływ na zdrowie.

KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE WG DSM-V

Kryteria Literatura obfituje w wyniki badań, które wykazywały, że wysokie nasilenie per-
diagnostyczne fekcjonizmu może prowadzić m.in. do dysfunkcji seksualnych, zaburzeń od-
perfekcjonizmu
żywiania, zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych i lękowych, tendencji samo-
bójczych, depresji czy zaburzeń osobowości. Dotychczas przeprowadzono
najwięcej badań w obszarze związków pomiędzy perfekcjonizmem i obsesyjno-
-kompulsywnym zaburzeniem osobowości. W tym przypadku podstawowe
przekonanie brzmi: „Nie wolno mi popełniać błędów”, a zasadnicza strategia
radzenia sobie z nim zakłada właśnie zachowania perfekcjonistyczne (Beck A.T.,
Freeman A., Davis D.D., 2004). Kryteria diagnostyczne tego zaburzenia osobo-
wości, zarówno te zawarte w Kryteriach Diagnostycznych z DSM-V, jak i w Kla-
syfikacji zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10, uwzględnia-
ją perfekcjonizm zakłócający wypełnienie zadania. To właśnie perfekcjonizm,

© by Forum Media Polska Sp. z o.o.

 5.5. Tendencje perfekcjonistyczne – terapia z elementami podejścia współczucia
wobec siebie (ang. self-compassion) strona 3

sztywność poznawcza, zahamowanie emocjonalne i zachowania podporząd-

kowane rygorystycznym zasadom prowadzą do przewlekłego napięcia typo-
wego dla osób z diagnozą obsesyjno-kompulsywnego zaburzenia osobowości.

ETIOLOGIA

Pewną część perfekcjonizmu można przypisać czynnikom temperamentalnym, Przyczyny

a więc genetycznym, ale to jednak zbyt mało, by stać się perfekcjonistą. Tempe- perfekcjonizmu

rament może być podatnym gruntem do pojawienia się cech perfekcjonistycz-

nych, ale wiele zależy od zasad wychowawczych, otoczenia i historii życia danej
osoby. Wśród przyczyn kształtowania się tendencji perfekcjonistycznych wy-
mienia się styl wychowawczy, gdzie rodzice przenoszą swój perfekcjonizm na
dzieci, ponieważ przykładowo sami są perfekcjonistami i oczekują od dziecka
niezwykłych osiągnięć albo nieustannie je krytykują i kontrolują. Perfekcjoniści
– to osoby, od których zazwyczaj wiele wymagano, kiedy byli dziećmi i którzy
często byli poddawani krytycznej ocenie. Wielu z nich zostało wychowanych
w przeświadczeniu, że na miłość rodziców, podobnie jak na wszystko inne, trze-
ba sobie zasłużyć. Schemat perfekcjonizmu może być również nabywany w pro-
cesie socjalizacji, który nie uwzględnia naturalnych predyspozycji, ograniczeń,
błędów, a jest nastawiony głównie na cel i najlepszy wynik. Perfekcjonizm jest
02

uwarunkowany kulturowo i częściej kształtowany jest u dziewczynek. Kobiety

bowiem znacznie częściej niż mężczyźni słyszały w dzieciństwie: „Dziewczynka
musi zawsze ładnie wyglądać/być grzeczna/dobrze się zachowywać/mieć po-
rządek w pokoju”.

PROCES TERAPII Z PRAKTYKI GABINETU

Opis przypadku

Na konsultację zgłosił się 31-letni mężczyzna. Zgłaszane problemy obejmo- Opis przypadku –
wały: nieumiejętność nawiązywania satysfakcjonujących relacji, kwestiono- objawy kliniczne

wanie większości swoich dotychczasowych dokonań, paraliżujący lęk przed

oceną (głównie w środowisku zawodowym), niepodejmowanie działań
w obawie przed popełnieniem błędu i żałowaniem potencjalnie chybionej
decyzji. Pacjent zdecydował się na konsultację psychologiczną, a w dalszym
etapie na psychoterapię indywidualną, zainspirowany książką mojego au-
torstwa na temat perfekcjonizmu. Podczas wykonywania jednego z ćwiczeń
zawartych w tej książce zdał sobie sprawę z tego, że nie potrafi określić sie-
bie w innych rolach życiowych niż związanych z pracą zawodową. Poczuł,
że jego „życie jest od dawna puste”, ma niewiele relacji z ludźmi albo są one

© by Forum Media Polska Sp. z o.o.

 5.5. Tendencje perfekcjonistyczne – terapia z elementami podejścia współczucia
strona 4 wobec siebie (ang. self-compassion)

powierzchowne. Nie potrafił sobie przypomnieć, kiedy ostatnio widział swo-

ją 5-letnią siostrzenicę. Swoje życie emocjonalne określił terminem: „jak za
grubą szybą”, która odcina go od innych i siebie samego. Pacjent wykony-
wał zawód radcy prawnego i pomimo tego, że nie czerpał ze swojej pracy
większej satysfakcji, wkładał w wykonywanie zadań maksimum swojej ener-
gii i dążył do osiągnięcia tylko najlepszych rezultatów. Mówił o tym, że więk-
szość jego życiowych działań i decyzji koncentrowała się wokół chęci „osią-
gnięcia czegoś” i „bycia kimś”. Jednak w ostateczności nie potrafił się cieszyć
z osiąganych sukcesów i kwestionował sens dążenia do celów, które sobie
wyznaczał. W chwilach słabości był dla siebie bardzo krytyczny, oskarżał się,
a nawet wyzywał: o lenistwo, brak talentu i błędne decyzje. Żywił przeko-
nanie, że w życiu „trzeba iść zawsze naprzód” i na pewno jest dla siebie zbyt
pobłażliwy. Wieczorami, gdy nie mógł zasnąć, robił w myślach bilans swoje-
go życia i porównywał się ze znajomymi, dewaluując siebie i swoje dotych-
czasowe osiągnięcia.

Wywiad W wywiadzie diagnostycznym pacjent prezentował cechy charakterystyczne dla

diagnostyczny – niezdrowego perfekcjonizmu:
cechy niezdrowego
perfekcjonizmu
1. Lęk przed krytyką. Każdą uwagę przełożonego, nawet neutralną, pacjent
odbierał jako zarzut do sposobu wykonywania swoich obowiązków. Często
zostawał w pracy po godzinach, co było jego sposobem na okazanie za-
angażowania, a także próbą poradzenia sobie z lękiem przed posiadaniem
wolnego czasu po pracy.

2. Niepodejmowanie się nowych zadań w obawie przed porażką. Pomimo do-

skonałych kompetencji pacjent nie podejmował się nowych wyzwań zawo-
dowych i nie awansował od kilku lat. Obawiał się, że nie poradzi sobie z no-
wymi obowiązkami, a w konsekwencji – z silnymi i trudnymi do zniesienia
emocjami.

3. Postrzeganie niepowodzeń jako dowodu na bezwartościowość swojej oso-

by. Pacjentowi trudno było uznać swoje prawo do mylenia się. Swoje de-
cyzje postrzegał jako ostateczną wersję, której nie będzie w stanie zmie-
nić. W toku terapii pracowaliśmy nad możliwością dania sobie przestrzeni
do postrzegania decyzji jako eksperymenty, a nie końcowe egzaminy, które
można zdać albo nie.

4. Chwiejna samoocena. Pacjent uzależniał swoją samoocenę od podziwu

i uznania otoczenia. W chwilach, kiedy mu się wiodło, jego samoocena wzra-
stała. Podczas przeżywania rozterek mówił o poczuciu, że niewiele znaczy
i czuje się nudną osobą, co powodowało jego odsuwanie się od znajomych.

© by Forum Media Polska Sp. z o.o.

 5.5. Tendencje perfekcjonistyczne – terapia z elementami podejścia współczucia
wobec siebie (ang. self-compassion) strona 5

5. Wyznaczanie celów irracjonalnych i niemożliwych do osiągnięcia. Pacjent

często wyznaczał sobie cele, które wzajemnie się wykluczały, przykładowo:
chęć zwolnienia tempa w pracy w najbliższym tygodniu i jednoczesne bra-
nie odpowiedzialności za dodatkowe zadania.

6. Koncentracja tylko na osiągnięciu najlepszego wyniku oraz brak radości

z procesu dochodzenia do celu. Osiąganie ambitnych celów paradoksalnie
powiększało wewnętrzną pustkę, o której mówił pacjent. Żadne osiągnięcie
nie było bowiem w stanie przynieść ulgi, wytchnienia i poczucia, że „przecież
mogło być jeszcze lepiej” albo że „inni ludzie w jego wieku zaszli już dalej”.

7. Brak zadowolenia z osiągniętych celów i poczucie wyczerpania. Pacjent de-

waluował swoje osiągnięcia. Przykładowo: najlepsza ocena uzyskana przez
niego w egzaminie na certyfikat językowy była dla niego dowodem na niski
poziom merytoryczny tego egzaminu i poczucie, że „każdy potrafiłby go
zdać”.

WSKAZÓWKI DOTYCZĄCE METOD PRACY

Niezwykle ważne jest nawiązanie bezpiecznej relacji terapeutycznej, by zapobiec Metody pracy
02

sytuacji, kiedy pacjent oceniałby terapeutę jako krytycznego, a samą terapię – ja-
ko zagrażającą. Taka sytuacja mogłaby przyczynić się do szkodliwego wzmacnia-
nia u pacjenta tendencji perfekcjonistycznych. Pierwszym etapem pracy ze wspo-
mnianym pacjentem była psychoedukacja dotycząca przejawianych przez niego
schematów funkcjonowania, tendencji perfekcjonistycznych i tego, jak wpływa-
ją one na jego codzienne życie. Wspólnie poszukiwaliśmy źródeł jego obecnego
sposobu życia. Pacjent zdał sobie sprawę z tego, że jego perfekcjonizm w obrębie
pracy zawodowej jest swego rodzaju tarczą ochronną przed trudnymi dla niego
uczuciami: złością, żalem, frustracją, rozczarowaniem, wstydem, poczuciem winy.
Wszystkie te uczucia dopominały się coraz częściej, aby pacjent je zauważył i zmie-
nił coś w dotychczasowym sposobie życia i przeżywania. Stąd jego poczucie bycia
za „grubą szybą”, która do pewnego stopnia chroniła go przed kontaktami z inny-
mi ludźmi i prawdziwym przeżywaniem siebie samego. Niestety chroniła go rów-
nież przed doświadczaniem radości, satysfakcji i wielu innych pozytywnych uczuć.

CELE W TERAPII

Po trzech spotkaniach diagnostycznych udało nam się wyłonić tematy i cele, nad
którymi pacjent chciałby pracować podczas spotkań terapeutycznych. Pacjent
był dla siebie bardzo krytyczny i nawet nie zauważał momentu, kiedy zaczynał

© by Forum Media Polska Sp. z o.o.

 5.5. Tendencje perfekcjonistyczne – terapia z elementami podejścia współczucia
strona 6 wobec siebie (ang. self-compassion)

do siebie mówić karzącym głosem. Zależało mu na tym, żeby móc uchwycić te

momenty i nie być dla siebie aż tak bardzo surowym. Pragnął nawiązywać zna-
czące relacje z ludźmi i wykazywać się większą spontanicznością, częściej wy-
Wyznaczenie chodzić z inicjatywą. Biorąc pod uwagę wstępne spotkania diagnostyczne oraz
celów terapii oczekiwania pacjenta, w naszej wspólnej pracy terapeutycznej wykorzystałam
kilka technik związanych z podejściem współczucia wobec siebie.

KONCEPCJA WSPÓŁCZUCIA WOBEC SIEBIE

(SELF-COMPASSION)

Koncepcja Koncepcja współczucia wobec siebie (self-compassion) jest relatywnie nowym

współczucia wobec obszarem badań w naukach społecznych. Została zaczerpnięta z filozofii bud-
siebie
dyjskiej i praktyk wschodnich, w których funkcjonuje od setek lat. Dotyczy zdro-
wego i przystosowawczego ustosunkowania się do samego siebie. Występuje
zarówno jako cecha, jak też stan. Kristin Neff – prekursorka badań dotyczących
współczującej postawy wobec siebie i autorka konstruktu self-compassion defi-
niuje go jako: „wyrozumiałość, życzliwość wobec samego siebie oraz umiejęt-
ność współczującego i refleksyjnego rozumienia własnego cierpienia, swoich
ograniczeń, nieudolności i negatywnych emocji w kontekście doświadczeń całej
ludzkości” (Neff, 2003, za: Dzwonkowska, 2011).

Neff (2003a, 2003b) wyodrębniła trzy wymiary współczującej postawy wobec

siebie:

a) życzliwość i wyrozumiałość wobec samego siebie (self-kindness),

b) refleksyjna świadomość wobec własnych doświadczeń (mindfulness),

c) poczucie wspólnoty doświadczeń z całą ludzkością (common humanity).

Jednym z powodów, dla którego badacze zajęli się pojęciem współczucia wobec
siebie, było postrzeganie cierpienia rozumianego jako: wydarzenie, sytuacja, reak-
cja emocjonalna, poczucie wyobcowania czy fizyczne doświadczanie choroby i bó-
lu. Zauważono, że sposobem na obniżenie doświadczanych trudności może być
współczucie kultywowane w kulturach wschodnich. Ponadto poszukiwano teorii
zdrowych postaw wobec samego siebie, alternatywnych do wysokiej samooceny.

Współczucie wobec Okazuje się, że współczucie wobec siebie może być aspektem łagodzącym rów-
siebie a tendencje nież przy tendencjach perfekcjonistycznych. Im większe współczucie okazywa-
perfekcjonistyczne
ne samemu sobie, tym niższy poziom perfekcjonizmu destruktywnego zwią-
zanego z zachowaniami i myślami utrudniającymi funkcjonowanie. Zgodnie
z badaniami Kristin Neff współczucie wobec siebie nie wpływa na obniżenie

© by Forum Media Polska Sp. z o.o.

 5.5. Tendencje perfekcjonistyczne – terapia z elementami podejścia współczucia
wobec siebie (ang. self-compassion) strona 7

standardów wykonywania zadań. Oznacza to, że osoby przejawiające współ-

czucie wobec samych siebie potrafią wyznaczać sobie ambitne cele, ale w przy-
padku niepowodzeń się nie załamują. Jest zatem bardziej prawdopodobne, że
osiągną lepsze wyniki w porównaniu z tymi, którzy nie kultywują współczucia.
Wynika to z tego, że osoby te są wewnętrznie motywowane ciekawością, chęcią
rozwijania swoich umiejętności i zdobywania nowej wiedzy.

Blatt (1995, za: Neff, 2003) twierdzi, że niektóre osoby ustanawiają dla siebie nie-
osiągalne cele, ponieważ są motywowane potrzebą ciągłej ucieczki od uczucia
niższości. Ten rodzaj dążeń określa jako perfekcjonizm neurotyczny, odróżniając
go od perfekcjonizmu adaptacyjnego (normalnego), związanego z posiadaniem
wysokich standardów osobistych i celów realnych do osiągnięcia. Osoby, któ-
re bardziej akceptują swoją ludzką zawodność, przejawiają perfekcjonizm neu-
rotyczny w mniejszym stopniu. Jednak z badań Neff (2003) wynika, że osoby
okazujące sobie współczucie nie przejawiają niższego poziomu perfekcjonizmu
adaptacyjnego. „Zbyt wiele” współczucia wobec siebie nie prowadzi do „spo-
częcia na laurach”, obniżenia personalnych standardów i chęci osiągania celów.
Dana jednostka jest nadal zmotywowana do osiągnięć, jednak bez nadmiernych
dążeń mających na celu podbudowanie obrazu samego siebie.
02

KIERUNEK ZMIAN Etapy terapii

Krok 1.

W pierwszym etapie pacjent został poproszony o zapisywanie swoich samokry-

tycznych myśli dokładnie w takiej samej formie, w jakiej się pojawiały. Pacjent
miał je zapisywać przez okres tygodnia, najlepiej w momencie, w którym kry-
tyczne oskarżenia pojawiały się w jego głowie, albo w jakimś wyznaczonym,
dogodnym dla niego czasie. Ćwiczenie to pozwoliło mu zauważyć, że głos ten
brzmi jak głos jego krytycznego ojca, który zazwyczaj okazywał swoje powąt-
piewanie, czy pacjent „do czegoś w życiu dojdzie”.

Krok 2.

W kolejnym etapie pacjent miał przeczytać na głos zapisane krytyczne myśli i za-
stanowić się, czy byłby w stanie pomyśleć w podobny sposób o przyjacielu albo
kimś, na kim mu zależy. Ćwiczenie to pomogło pacjentowi dostrzec, jak bardzo
jest dla siebie surowy. Rozmawialiśmy o tym, że nie odważyłby się wypowie-
dzieć podobnych słów do bliskiej mu osoby, ale z łatwością kieruje je codzien-
nie do samego siebie. W następnym etapie pacjent zamieniał krytyczne myśli
na bardziej wspierające. Poprosiłam go, aby w tym celu wyobraził sobie jakąś

© by Forum Media Polska Sp. z o.o.

 5.5. Tendencje perfekcjonistyczne – terapia z elementami podejścia współczucia
strona 8 wobec siebie (ang. self-compassion)

dobrą istotę albo przypomniał sobie kogoś, kto był dla niego życzliwy i pomoc-
ny. Pacjent wyobrażał sobie, co w trudnych chwilach mogłaby mu powiedzieć
taka osoba/istota. Takie wyobrażenia są pomocne przy tworzeniu wspierających
myśli, alternatywnych do tych krytycznych. Pacjent został poproszony o zapisa-
nie tych nowych i pomocnych myśli, noszenie ich przy sobie i spoglądanie na nie
w trudniejszych chwilach.

Krok 3.

Kolejnym ćwiczeniem było zapisywanie w ciągu tygodnia chociaż jednego wy-

darzenia, doświadczenia, które wiązało się dla pacjenta z przeżywaniem nie-
przyjemnych czy trudnych myśli i uczuć. Następnie miał zapisać 2–3 zdania albo
krótkie frazy opisujące to zdarzenie, ale z zastosowaniem 3 elementów koncep-
cji samowspółczucia. Kilka razy wykonaliśmy to ćwiczenie razem i omówiliśmy
w trakcie sesji. Następnie pacjent wykonywał je samodzielnie i niektóre elemen-
ty omawialiśmy podczas sesji, jeśli pacjent miał taką potrzebę.

Wskazówki do opisu wydarzeń i własnych doświadczeń z zastosowaniem 3 ele-

mentów samowspółczucia:

1. Życzliwość dla siebie. W odpowiedzi na swoje doświadczenie zapisz jakieś

słowa, które przychodzą ci na myśl, wyrażające zrozumienie, łagodność
i empatię. Spróbuj spojrzeć na swój problem w obiektywny sposób i nie
przytłaczać się emocjami. Nie koncentruj się na swoich niedociągnięciach,
a jedynie zauważ je bez krytykowania siebie.

2. Uważność (mindfulness). Postaraj się rozpoznać i nazwać swoje uczucia, ale

bez ich oceniania. Po prostu zapisz je w takiej formie, w jakiej do ciebie przy-
szły. Początkowo mój pacjent miał opory w dostrzeganiu swoich emocji, bo
obawiał się ich siły i tego, że będą bardzo nieprzyjemne. Nie był przyzwy-
czajony do takiego traktowania siebie, a emocje postrzegał jako słabość.
Na tym etapie pomocna była dla niego nasza praca terapeutyczna, mająca
charakter psychoedukacji, podkreślająca fakt, że wszystkie emocje są po-
trzebne, mają swoje źródło i są życiowym kompasem.

3. Poczucie wspólnoty z innymi. Jak sądzisz, jak twoje doświadczenie łączy się
z doświadczeniami innych ludzi? Czy inne osoby mogą odczuwać podob-
nie w swoim życiu? Czy mogą napotykać na podobne trudności? Jak są-
dzisz, w jaki sposób sobie wtedy radzą? Poczucie jedności i przynależności
do innych sprawia, że łatwiej jest przejść przez gorsze momenty pojawiają-
ce się w życiu każdego człowieka. Współczucie jest tym, co łączy nas z inny-
mi ludźmi.

© by Forum Media Polska Sp. z o.o.

 5.5. Tendencje perfekcjonistyczne – terapia z elementami podejścia współczucia
wobec siebie (ang. self-compassion) strona 9

Krok 4.

Chwile przed zaśnięciem zazwyczaj były dla pacjenta pełne napięcia. Rozpamię-
tywał wówczas, ile rzeczy zdążył zrobić danego dnia (zazwyczaj oskarżał się,
że nie zrealizował tak dużo, jakby tego chciał) oraz snuł listy planów na kolejny
dzień. W efekcie miał problemy z zaśnięciem albo budził się zmęczony. Pacjent
został poproszony o to, aby wieczorem przed zaśnięciem kultywował wdzięcz-
ność i koncentrował swoją uwagę na tym, co pozytywne, zamiast na rzeczach
negatywnych. Pacjent miał pomyśleć o tym, za co jest wdzięczny danego dnia
albo co miłego mu się przydarzyło. Częścią tego ćwiczenia była również refleksja
nad rzeczami, za które czuje wdzięczność. Podczas sesji terapeutycznych rozma-
wialiśmy o wpływie tych dobrych rzeczy na jego życie oraz nieuznawaniu ich za
pewnik.

OCZEKIWANE SKUTKI TERAPII

Dzięki wplataniu w psychoterapię podejścia współczucia wobec siebie pacjent Oczekiwane skutki
zaczął się mniej izolować od innych ludzi. Łatwiej przychodziło mu dostrzeganie terapii

naturalności i nieuchronności codziennych niepowodzeń czy trudnych sytuacji.

Wykonywanie ćwiczeń było dla niego okazją do chwili dłuższego oddechu, za-
02

trzymania się i zastanowienia nad tym, w jaki sposób traktuje siebie. Podczas
sesji terapeutycznych okazywał sobie coraz więcej zrozumienia i dawał sobie
więcej przestrzeni na emocje, od których wcześniej uciekał. Coraz częściej in-
teresowały go aktywności, które były dla niego ciekawe i rozwijające, a nie te,
które dawały obietnicę podniesienia swojego poczucia wartości czy „bycia kimś
lepszym”. Pacjent nadal dążył do osiągania ambitnych celów, ale jego pragnie-
nia coraz rzadziej były motywowane wzmacnianiem poczucia własnej wartości.
Przeciwnie, chciał realizować własny potencjał, cieszyć się dobrym samopoczu-
ciem i budować relacje z innymi.

* Fakty z życia mojego pacjenta zostały w dużym stopniu zmienione, by chronić intymność jego
doświadczeń.

© by Forum Media Polska Sp. z o.o.

 5.5. Tendencje perfekcjonistyczne – terapia z elementami podejścia współczucia
strona 10 wobec siebie (ang. self-compassion)

BIBLIOGRAFIA:
1. American Psychiatric Association. Kryteria diagnostyczne z DSM-V,
Edra Urban & Partner, Wrocław 2015.
2. Beck A.T., Freeman A., Davis D.D., Terapia poznawcza zaburzeń osobo-
wości, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2004.
3. Dzwonkowska I., Współczucie wobec samego siebie (self-compassion)
jako moderator wpływu samooceny globalnej na afektywne funkcjono-
wanie ludzi, „Psychologia Społeczna” 1, 2011, 67–79.
4. Dzwonkowska I., Współczucie wobec samego siebie a inne wymiary oso-
bowości oraz emocjonalne funkcjonowanie ludzi, „Czasopismo Psycho-
logiczne” 19(2), 2013, 303–313.
5. Huńczak M., Siła niedoskonałości. Dlaczego perfekcyjnie nie zawsze
oznacza najlepiej (Pierwsze wydanie książki ukazało się pod tytułem:
Przekleństwo perfekcjonizmu. Dlaczego idealnie nie zawsze oznacza naj-
lepiej), Samo Sedno, Warszawa 2018.
6. Huńczak M., Zaakceptuj siebie. O sile samowspółczucia, Samo Sedno,
Warszawa 2017.
7. Kossowska M., Umysł niezmienny. Poznawcze mechanizmy sztywności,
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005.
8. Neff K., Self-compassion: An alternative conceptualization of a healthy
attitude toward oneself, „Self and Identity” 2, 2003, 85–101.
9. Neff K., The development and validation of scale to measure self-compas-
sion, „Self and Identity” 2, 2003, 223–250.
10. Neff K.D., Hseih Y., Dejitthirat K., Self-compassion, achievement goals,
and coping with academic failure, „Self and Identity” 4 2005, 263–287.
11. Szczucka K., Polski kwestionariusz perfekcjonizmu adaptacyjnego i deza-
daptacyjnego, „Psychologia Społeczna” 13, 2010, 71–95.
12. Światowa Organizacja Zdrowia. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych
i zaburzeń zachowania w ICD-10, Warszawa: Uniwersyteckie Wydaw-
nictwo Medyczne Vesalius, Kraków 2007.

© by Forum Media Polska Sp. z o.o.

 strona 1

5.6. Lęk separacyjny u dzieci

w wieku przedszkolnym
i wczesnoszkolnym

Martyna Cembrzyńska

Strach należy do spektrum emocji człowieka i ma nieocenione znaczenie w pro-

cesie ewolucji i przetrwania. W związku ze swoją ogromną rolą w rozwoju osob-
niczym zazwyczaj pojawia się w sposób skonkretyzowany, wyczuwalny, nieprzy-
jemny w odbiorze, a osoba nim dotknięta trafnie rozpoznaje jego zaistnienie.
O ile naturalny poziom lęku czy strachu ma charakter przystosowawczy i jego
występowanie jest rzeczą naturalną oraz pozytywną, o tyle jego nienaturalna,
wyolbrzymiona, zniekształcona postać, pojawiająca się w formie zaburzeń lęko-
wych, znacząco upośledza życie i funkcjonowanie osób nią dotkniętych.

Zaburzenia lękowe są jednymi z najczęściej występujących zaburzeń psychicz- Zaburzenia

nych w populacji polskiej. Ten stan rzeczy obrazują m.in. badania przeprowa- lękowe – roz-
03

powszechnienie
dzone przez Kiejna i wsp. (2015) na podstawie danych z raportów placówek
lecznictwa. Dotyczą one populacji osób dorosłych, jednak z całkiem dużym
prawdopodobieństwem można wnioskować, że tendencja ta dotyczy również
dzieci i młodzieży. Przyglądając się zaburzeniom lękowym u dzieci w wieku
przedszkolnym i wczesnoszkolnym, możemy z całą pewnością zauważyć spo-
ro cech uniwersalnych, jak również odnaleźć specyficzne symptomy pozwalają-
ce zaklasyfikować dany zbiór cech zaburzenia do jego konkretnej podkategorii.
Do jednej z nich należy lęk separacyjny w dzieciństwie.

Pewien stopień lęku przed realną lub wyobrażoną rozłąką z opiekunem jest zja- Lęk separacyjny
wiskiem w pełni naturalnym i normalnym u dzieci w wieku niemowlęcym oraz w dzieciństwie
u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym (Namysłowska, 2012). Wy-
nika z uwarunkowań ewolucyjnych i ma duże znaczenie w procesie przetrwania.
Dzięki odczuwanemu lękowi dziecko odruchowo przejawia reakcje mające na
celu przywołanie lub zatrzymanie przy sobie opiekuna. Wynika to między inny-
mi z bezradności i niemożliwości samodzielnego przetrwania, która jest cechą
szczególną w pierwszym etapie rozwoju ludzkiego. Różnicę pomiędzy zaburze-
niem i normą stanowi tutaj ognisko lęku, jego natężenie, czas trwania i specy-
ficzne objawy współwystępujące (Pużyński, Wciórka, 2000).

© by Forum Media Polska Sp. z o.o.