1

2 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018

 Takdim

Merhaba,

Dergimiz Çocuk Şehri, okurlarıyla artık dijital platformda buluşacak. Matbu bir
esere ulaşma zorluklarını düşününce günümüz teknolojisinin imkânlarından fay-
dalanarak daha çok okura ulaşma düşüncesiyle e-dergi formatına geçtik. Yurt içi ve
yurt dışı tüm lokasyonlardan dergimizi soran okurlara, böylece daha kolay ulaşma-
yı temenni ediyoruz. Üstelik tamamen ücretsiz! Çocuk Şehri’ni neşretmeye başlar-
ken “gelir” elde edelim gibi bir derdimiz yoktu, şimdi olduğu gibi! Günümüz der-
giciliğinin popüler kaygılarına teslim olmamak ve çalışmamızın sürdürülebilirliği-
ni tesis ederken de verilen emeğin en büyük hak karşılığı olan okura ulaşmayı daha
fazla sağlayabilmek namına böyle bir karar aldık Felah Yayıncılık olarak. Umarız ki
hayırlı niyetimiz hayırlı akıbetlere yol alır…

Bu sayıda ise gündemimiz “ev”. Evi sadece mekânsal bir yapı olarak değil toplum-
sal bir karşılık olarak yorumluyoruz. Evin fiziksel yapısı, onu dışarıya ait kılarken
içinde yaşayan canlılarla birlikte ev bir yuvaya dönüşür. Biz ise eve dair yorumla-
rımızı biraz daha geniş tuttuk. Ve evi ontolojik bir kavram olarak ele aldık. Evi, bir
çocuk için imgesel anlamlarıyla düşündük ve evin ontolojik değerini yazdık. Belki
de bu yüzden evden kaçanları da konuşmak zorunda kaldık. Çünkü evden kaçışın
varoluşla ilgilisi, tahmin edildiğinden büyük!

Evi konuştuğumuz kadar evsizleri de konuşmayı bir zaruriyet bildik; çünkü evin
“ne olmadığını” da düşünmemizi sağladı evsizler.

Dosyamızı yine birkaç farklı yazara ait çocuk kitabıyla desteklemeye çalıştık.

Bu sayımızda da çocukluk ve çocuk kültürüyle alakalı çeşitli yazılar mevcut. Vik-

torya Dönemi kolonyal politikalar bağlamında çocuk edebiyatını, Cemil Meriç’in
çocuk edebiyatıyla ilgili yazılarını ve aydınlanmacı dönemin çocukluk anlayışını
değerlendirmeye çalıştık.

Bir sonraki sayımızın dosya konusu “müzik” olarak belirlenmiştir.

Hayırlı okumalar dileriz.

Genel Yayın Yönetmeni

OCAK-ŞUBAT-MART 2018 | ÇOCUK ŞEHRİ 3


TÜRK KÜLTÜRÜNDE
OYUN KAVRAMI 13
Çocukluk Dergisi
3 Aylık/ Yıl 2/ Sayı 6 / 2018
ISSN: 2536-5290
Felah Yayıncılık ve Yapım
Sahibi ve Sorumlu
Yazı İşleri Müdürü
DOĞAN NARBOĞA
Yönetim Yeri
Kuleli Mahallesi
Papatyalı Sokak No: 7/2-1
Üsküdar/İstanbul
PK: 34684
İÇİNDEKİLER
MEHTAP KAYAOĞLU İLE
SÖYLEŞİ 22
Dergimiz Çocuk Şehri, Artık
Genel Yayın Yönetmeni
Dijital ve Tamamen Ücretsizdir.
AYŞE NUR NARBOĞA
Dijital Abonelik için e-posta
Hesabınızı Göndermeniz
Kitap Editörü
Yeterlidir.
SONGÜL İNANÇ
İletişim
Tasarım felahkitap@gmail.com
FATİH ALTUN www.felahkitap.com
Reklam ve İletişim
Her hakkı mahfuzdur.Yazıların
MUSTAFA ÖNDER KAHYAOĞLU
fikrî mülkiyeti yazara,
telif hakları Felah Yayıncılık’a
FELAH aittir. Kaynak gösterilerek
YAPIM “kısmi” alıntı yapılabilir.
Reklamlar, reklam
verenlerin sorumluluğundadır.
SAYI 6

DOĞURDUĞUNUZ DEĞİL
TASARLADIĞINIZ ÇOCUKLAR 17

6 Ebeveynler, Çocukları Evden Kaçtığında Ne yapabilir?

Ev: Özvarlıgın
10 Okullar, Çocukların Evden Kaçmasını Önlemede
Topoğrafyası
Kilit Rol Oynuyor
30 16
21
Mangala’yı Duymuş muydunuz?
Bildirge - Direniş - Miras
28 Karabiber, Nilü ve Çiçi
Değişen Ev Düzeni 29 Burası Benim Yerim
32 Keleş Osman
34 33
38
Saçlarında Soru İşaretleri
Karınca Yuvasından Ev
40 Nuh Arpasuyu Evden Kaçıyor
Çocuğu Yeniden 41 Dağın Bu Yüzü
Keşfetme Çalıştayı
46 Kuşlardan Öğrenilen Şiirler / Kuş Seslerinden Şarkılar

42 48
55
Viktorya Dönemi Çocuk Edebiyatında Kolonyalizm
Dahi Bebek Türk Müziği Serisi
CEMİL MERİÇ’İN 60 Çocuğa Adanmış Konuşmalar
ÇOCUK EDEBİYATI
YAZILARI
60 Peygamberimizin Çocuklarla Oynadığı Oyunlar

56
61 Niçin Büyüyelim?
62 Bir Aydınlanma Projesi: Çocuğa Hak Aramak
TERCÜME
EBEVEYNLER, ÇOCUKLARI EVDEN KAÇTIĞINDA
NELER YAPABİLİR?
Çocuklarının evden kaçması her an-
ne-baba için endişe verici bir durumdur.
Olurda bir gün çocuğunuz evden kaçar-
sa işte bilmeniz gerekenler:
Yazarın notu- bu yazıda, çocukların ev-
den kaçma nedenlerinden bazıları ele
alınmaktadır. Problem çözme becerile-
rindeki yetersizlik nedeniyle çocukları
evden ayrılan ebeveynlere tavsiye niteli-
ğindedir. İstismar veya ihmal nedeniyle
evden kaçan çocukların sorunlarını ele
almaz.
14 yaşındayken evden kaçtım. Sevgi
dolu ebeveynlerle zengin bir mahallede
büyüdüm. Ancak, bu sevecen ebeveyn-
lerden nefret ediyordum; çünkü 14 ya-
şında her şeye fazlasıyla sahip olmasına
rağmen her isteğine sınırsız özgürlük
tanımayan ebeveynleri hangi çocuk se-
ver?
Küçük birtakım ev işlerini yapmamı mı
istediler, televizyonu kapat mı dediler
yahut şu an hatırlamadığım bunlara
benzer küçük bir istekten dolayı öfke-
lendim, anneme döndüm ve ona çok
kaba bir isimle seslendim. Bunun üzeri-
ne babam aşırı sinirli bir tepki gösterdi.
Ben de mantıksız ve anlamsız bir öfkeyle
evden kaçtım. Bu olay benim terbiyesiz-
liğimden kaynaklanmıştı; ama nedense
kendimi kurban gibi hissetmiştim. Ba-
bam nasıl bana öfkeyle bağırabilirdi?
6 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018
Sörf tahtamı, çantamı, çekmeceden ace-
leyle bazı elbiseleri aldım ve öfkeyle
yola çıktım. Birkaç dakika içinde annem
arabayla peşimden geldi. Yanımda ara-
ba sürerken pencereyi açtı, arabaya bin-
mem ve eve dönmem için yalvarıyordu.
Yeni keşfettiğim bu gücün zevkini çıkar-
tarak, haklıydım ve hakkım olan tavrı
gösterdiğim için ödüllendirilmiş hisse-
diyordum; bu yüzden onun yalvarışla-
rını görmezden geldim. Sağ tarafımdaki
bir sokak arası bana mükemmel bir ka-
çış sağladı. Ben ara sokağa dönüp hız-
la oradan uzaklaşırken annem gözden
kayboluşumu gözyaşları ve yalvaran
bakışlarla izlemekten başka bir şey ya-
pamadı ve zafer benimdi.
Bankamatik kartımda sadece 40 dolarım
olduğu, gidebileceğim ve beni ispiyon-
lamayacak kimsenin olmadığı gerçeği o
an beni endişelendirmiyordu. Bir sonra-
ki adımı düşünmüyordum. Önemli olan
tek şey şu andı. Benim duygularım.Be-
nim hayatım.Ben…
Ailemin ilk bakacağı yer olan sahile git-
mektense akıllıca davranıp (yahut ben
öyle olduğunu düşünüyordum) ters
yönde bir otobüse binerek bir arkada-
şın evine doğru yola çıktım. Birkaç saat
sonra duygularım duruldu. Ankesörlü
bir telefondan evi aradım.

Telefonu kapatmadan önce sadece iki
cümle söyledim. Güvendeyim. Bu gece
eve gelmiyorum.
Neden Çocuklar Evden Kaçıyor?
Çocuklar her zaman kaçarlar. Çoğu
“kaçma” deneyimleri kısadır ve çocuğu-
muz okulda saklanmanın sıkıcı ve biraz
da korkutucu olduğunu fark etmesiyle
veya belki evi terk etme işinin bir mik-
tar aşırı tepki olduğunu anlamasıyla
sonuçlanır. Ebeveynler de, oğulları veya
kızları omuzlar düşmüş, yenilgiyi kabul
etmiş hâlde kuzu gibi evlerine döndük-
lerinde şükran duyar ve bir rahatlama
yaşarlar .(Ancak bazen de bu duygular
öfkeyle karışıktır.)
Peki, neden evden ayrılıyorlar?
Bazen bir çocuk son derece duygusalla-
şır gerçek olaya karşı çoğunlukla oran-
tısız tepki gösterir devamında kavga
etmek veya kaçmak için bir ihtiyaç his-
seder. Kavganın kötü biteceği gerçeği
göz önüne alındığında, kaçma fikri daha
çekici gelir.
TERCÜME
Bazen de bir ebeveynin davranışları ezi-
ci, otoriter ve baskıcı bir noktaya ulaş-
tığında, çocuk hayatında herhangi bir
güce sahip olmanın tek yolunun kaç-
mak olduğu düşüncesine kapılır.
Bir utançtandolayı veya ayıplanmak,
kaçmaya teşvik edebilir. Bazen de ebe-
veynlerden bir şeyler gizlemek gibi bir
sebep olur kaçma eyleminin ardındaki
gerçek.
Bazı çocuklar da ailelerini cezalandır-
mak için kaçarlar. Stres ve kaygıya ne-
den olacakları düşüncesi hoşlarına gi-
der.
Nedenlerden bir diğeri de, çocukların
daha fazla dikkat çekmek istemelerin-
den kaynaklanabilir.
Çocuğunuz Kaçmak Üzereyse Ne Yap-
malı?
Bir ebeveynin bir kızgınlığın tırman-
dığını fark ettiğinde yapabileceği en
önemli şey kavgayı sonlandırmaktır ve
bunu çeşitli şekillerde yapılabilir:
OCAK-ŞUBAT-MART 2018 | ÇOCUK ŞEHRİ 7
TERCÜME
1.Kendisine zaman verin.
2.Onu anladığınızı hissettirmek için ço-
cuğunuzun duygularını sakince ona an-
latın.
3.Sevginizi göstermek için “Şu an bu-
nunla mücadele ettiğimizi biliyorum;
ama ne olursa olsun, sen benim için
önemlisin. Seni seviyorum. “ diyebilir-
siniz.
Çocuğunuz Evden Kaçtığında Yapma-
nız Gerekenler?
Çocuğunuz kaçtığı zaman elinizde bir-
kaç seçeneğiniz vardır:
1.Peşinden gidin ve tüm mahalleyi olay-
la ilgili bilgilendirin. Böylelikle çocuğu-
nuz saklanacak yer bulamayacaktır.
2.Onları takip edin ve yanlarında bir
süre kalmak için izin isteyin. Konuşma-
yın, sadece onlarla kalın. (Fakat bu geri
tepebilir.)
3.Çocuğunuzun birkaç arkadaşını ara-
8 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018
yın veya mesaj çekin. Çocuğunuzu gö-
rürlerse size haber vermelerini rica edin.
(Bu utanç verici olabilir; ama stresinizi
azaltır.)
4.Sabırla bekleyin.
Çocuğunuz Eve Geldiğinde Ne Yapa-
caksınız?
Mutlu sonla biten bir kaçıştabu kaçış
ister beş dakikaister beş saat hatta beş
gün sürse bile aşağıdakileri yapmanızı
öneririm:
1.Çocuğunuzun kendisini fiziksel oldu-
ğu kadar duygusal olarak da güvende
hissettiğinden emin olun.
2.Eğeryapılması mümkünse olanları ve
çocuğunuzun neden bu kadar üzgün
hissettiğini ve evden ayrılmayı neden
kafasına koyduğunu konuşun.
3.Eğer ileride yine böyle problemler or-
taya çıkarsa çözüm yollarını birlikte tar-
tışın.

Kaçmak, ailelerimizin içinde bulundu-
ğu sorunları çözmez, çözmeyecek ve çö-
zemez. Çoğu zaman çocuklarımız bunu
kavramakta zorlanırlar. Anlayabilmele-
ri içinyararlı ve öğretici yollara başvur-
malıyız. Ayrıca her mücadelenin veya
kavganın gerçekten buna değip değme-
yeceğini tespit etmek gerekir.
Peki, Benim Kaçışım Nasıl Sonlandı?
Benim kaçış olayım benzer öfke nöbet-
lerinin sona ereceği şekilde sonlandı.
Herkesin duygularının yatıştığını his-
settiğimde eve döndüm. Kimse fazla
bir şey söylemedi. Sorguya çekilmedim.
Sorunu çözmedik. Belki “bunu bir daha
asla yapma” diye uyarılmış olabilirim.
Ancak uzun zaman geçtiği için olayın
geri kalan kısmını hatırlamıyorum. Ai-
lem her zaman kaçışımı anlatır; ama dö-
nüşümden bahsetmezler.
Olaydan birkaç gün sonra annem bana,
babamın öfkeli davranışı ve benim ev-
den kaçmamın ardından öfkesinin böyle
potansiyel zarar verebilecek hâle geldi-
TERCÜME
ğini fark ettiğini ve odama gidip ağladı-
ğını söylediğini hatırlıyorum. O zaman
benim için fazla bir şey ifade etmedi bu.
Ancak yine de annemin bu söylediğini-
hiç unutmadım.
Bir ebeveyn olarak kaçan hiçbir çocu-
ğun, onları çok seven anne-babalarının
kalbinde ve zihninde oluşturdukları
acı, korku ve sıkıntının farkında olma-
masına seviniyorum. Bu çocuklar olay-
ları sadece kendi bakış açısıyla görür
ve bu normaldir. Bu gelişim açısından
uygundur. Bu nedenle, bir çocuk veya
bir yetişkin gibi davranma seçeneği ve-
rildiğinde, biz yetişkinlerin daima daha
olgun bir insan olmayı ve olayı doğru
şekilde anlamayı tercih etmesi gerekir.
Durumu tam anlayamamış olmak ise
ağır ve riskli sonuçlar doğurabilir.
Dr. Justin Coulson | The Kidspot
|What Can Parents Do When Children
Run Away| 27 October 2014
OCAK-ŞUBAT-MART 2018 | ÇOCUK ŞEHRİ 9
TERCÜME
OKULLAR, ÇOCUKLARIN EVDEN KAÇMASINI ÖNLEMEDE
KİLİT ROL OYNUYOR
The Children’s Society adlı yardım ku-
rumu, öğretmenlerin daha iyi eğitilmesi
gerektiği çağrısında bulunuyor. Kurum,
böylelikle evden kaçma riski taşıyan ço-
cukları belirlemede ve önleyici tedbirler
almada öğretmenlerin yardımcı olabile-
cekleri görüşündeler.
Emma, evden kaçmaya başladığında henüz
13 yaşındaydı. Evde çeşitli sorunlar yaşı-
yordu ve bu konuda konuşabileceği kimseyi
tanımıyordu. İlk başta görüştüğü bir gencin
evinde kaldı, ancak daha sonra onu alkol,
uyuşturucu ve cinsellikle tanıştıran yaşça
daha büyük erkekler işin içine girdi. Bazı
zamanlar sokaklarda uyudu, bu da onu is-
tismara karşı korumasız hâle getirdi.
The Children’s Society, her yıl yüz bin
çocuğun evden kaçtığını tahmin ediyor.
Birçoğu aile içi anlaşmazlıklar, ihmal
veya tacizden kaçıyor. Yardım kurumu-
nun Make Runaways Safe raporuna
göre, bu çocukların dörtte biri ebevey-
nleri veya bakıcıları tarafından evden
atılıyor.
Okullar ise savunmasız çocukları ko-
rumada en ön safta yer alıyor. Üzgün,
stres altında olan veya sık sık okula gel-
meyen çocukları tespit etmede başlıca
görev ise öğretmenlere düşüyor. Evden
kaçanların çoğuda bu çocuklar oluyor.
The Children’s Society’nin politika so-
rumlusu Susie Ramsay, okulu ekmenin
10 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018
ve evden kaçmanın birbiriyle yakından
ilişkili olduğunu belirtiyor.” Araştırma-
mıza göre, evden kaçan çocukların üçte
biri aynı zamanda okulda da problem
yaşan çocuklar oluyor. Mutsuzlar, mü-
cadele içindeler ve muhtemelen düzen-
li olarak derslere katılmıyorlar. Her yıl
kaybolan yüz bin çocuğun beşte biri öğ-
renme güçlüğü çekiyor,” diyor.
Ramsay, “Bir genç bir şeylerle başa çıka-
mazsa, tepkisi bazen olaydan uzaklaş-
mak, kaçmaktır. Ancak kendilerini gün-
lük toplumsal akıştan ve hizmetlerden
soyutlamak bazı şeylerin yanlış gitmeye
başladığını göstergesidir.Bu da onları
tehlikeli durumlarla, yanlış insanlarla
karşı karşıya getiriyor. Kimse nerede
olduklarını bilmiyor. Bu gençlerin çoğu
düzenli bir ev yaşantısına hiç sahip ol-
mamış. Kaçakların üçte ikisi polise ka-
yıp olarak bildirilmiyor bile…” diyor.
Emma (gerçek adı değil), okulunun
onun kaçışına karşı gösterdiği yaklaşımı
eleştiriyor. Ona karşı olan tutumlarını
“ceza” olarak tanımlıyor. Okula her geri
döndüğünde, günlerce gözetim altında
sessizce bir köşede kendi başına oturttu-
rulduğunu söylüyor.
Bu yılın başlarında, Çocuk İstismarı ve
Çevrimiçi Koruma Merkezi, kaçak ço-
cukların özellikle cinsel istismara veya
cinsel istismar amacıyla onları kandır-
maya yönelik eylemlere karşı savun-

masız olduğunu belirten Out of Mindt,
Out of Sight adlı bir çalışma raporu ya-
yınladı.
The Children’s Society, öğretmenlerin
risk altındaki çocukları belirleyebilme-
leri ve önleyici tedbirler alabilmeleri
için daha fazla eğitim almaları çağrısın-
da bulunuyor.Ramsay, eğitimden ve ko-
runmadan yoksun kalan kaçak çocuklar
için uygun rehberlik programlar mev-
cut ve tüm profesyonellerin ne yapması
gerektiği net bir şekilde belli fakat tam
olarak uygulanmıyor ve bu konuda eği-
tim de yeterli değil, diyor.
Okullar, polisler ve bakımevleri hepsi de
evden kaçan çocuklarla ilgili bilgi topla-
makla yükümlüdür; ancak genellikle bu
bilgileri etkin ve düzgün bir şekilde ara-
larında paylaşmada sorun yaşıyorlar.
Ramsay, bu hizmet kurumlarına evden
kaçan bir çocuğa dair kendilerinehaber
ulaştığında, otomatik olarak birbirleri
TERCÜME
ile görüş alışverişi yapabilecek şekilde
politikanın yenilenmesini talep ediyor.
Lancashire’daki Children’s Society’nin
Sokak Güvenli projesinin hizmet ko-
ordinatörü Stela Stansfield, “Okulların
itibarlarını korumak istedikleri için bu
kaçışları rapor etmiyorlar. Biz, her za-
man okulları gençlerle ilgilenmiş olan
kurumlarla birlikte çalışmaya veya o
kurumları okullarla birlikte çalışmaları
yönünde teşvik etmeye çalışıyoruz. An-
cak, bazı okullar öğrencilerinin kaçtığını
veya çeşitli sorunlara bulaştıklarını ka-
bul ederlerse sorunlu bir okul olarak eti-
ketlenmekten korkuyorlar.” diyor.
“Aslında bu sorumluluk sadece okula
yüklenmemeli; ama sorunu kabul et-
tikleri takdirde kötü bir üne sahip ola-
caklarından endişe ediyorlar.” diye de
belirtiyor.
OCAK-ŞUBAT-MART 2018 | ÇOCUK ŞEHRİ 11
 Okullar, kimin-nerede aranması ge-
rektiğini bilir. Stansfiled için en önemli
mesele, kişinin kaçtığı kesinlik kazanır
kazanmaz aranması gereken yerlerin
aranmasıdır; çünkü bu kaçış kötü so-
nuçlar doğurabilir. Lancashire’da, en iyi
okulların, kaçışlarla ilgilenen SPOCS -
singlepoint of contact - denen ekipleri
vardır.
Kaçak geçmişini arkada bırakan Emma
şu an 16 yaşında. Üniversitede yarı za-
manlı bir işi var ve otel yönetimi alanın-
da kariyer yapmak istiyor. Yine kaçar
mısın sorusuna cevabı ise, asla kaçıp
gitmek istemiyorum, oluyor. Çünkü ba-
zen sokaklarda kalırdım ve bu korkutu-
cuydu, diyor.
Scarpa Ekibi
12 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018
Newcastle’da, The Children’s Society,
evden kaçma geçmişi olan 6 yaş ve üstü
kaçak bir grup gençten “Scarpa Ekibi”
kurdu. Bu ekip, evden kaçmanın risk-
leri hakkında çocuklarla konuşmak için
okulları ve gençlik kulüplerini ziyaret
edecekler. Ayrıca polislerle, öğretmen-
lerle ve gençlik kulübü çalışanlarıyla ko-
nuşacaklar. Ramsay, amacın kaçak bir
geçmişi olan bu gençlerin, “o zamanlar
benim için hayat şöyleydi, şöyle bir yar-
dıma ihtiyacım vardı, sorumlu kişinin
tutumunun şöyle olması beni memnun
ederdi,” gibi yaşadıklarını uzmanlarla
paylaşması olduğunu söylüyor.
Frederika Whitehead | The Guardian |
Schools are key to safe guarding runaway
children | 13 October 2011
Çeviriler: Fatma Beyza Ateş
TÜRK KÜLTÜRÜNDE OYUN KAVRAMI
SONGÜL İNANÇ
Elimde bir fincan kahve, sokulmuşum
caddeye bakan penceremin ucuna... Dı-
şarısı çocuk sesleriyle dolu. Kendilerini
oyunlarına kaptıran çocukları izlemek
nedense bana çok huzur veriyor. Onla-
rın gerçek dünyadan yalıtılmış oyunla-
rındaki içtenlikleri, ciddiyetleri ve tat-
minleri büyüdükçe kaybedilen sırlarla
kaplı. Sahi neden büyüdükçe oyun oy-
namayı bırakırız?
Derken, rahmetli dedemi anımsadım.
Ne zaman köye gitsek bizimle oyunlar
oynardı. Yaşlıyım deyip mazeret üret-
mez bizimle çocuk olur, bizimle çocuk-
laşırdı. Akşam olup eve çekilince de ye-
meğin ardından içilen kahve ve çaylar
hep dedemin anlattığı eğlenceli ve ilginç
hikâyelerin azığı olurdu. Bu kadar çok
şeyi nasıl bildiğine şaşırdığımı hatırlı-
yorum. Bazen de komşuları eve davet
eder, onları bu güzel hikâyelere ortak
ederdi. Hatta taş, sopa ve kemiklerle
oyunlar oynarlardı. Bir keresinde köyde
bir düğün olmuştu ve benim tıpkı yaşa-
dığım şehirde gittiğim tiyatroyu andı-
ran bir oyun sergilemişlerdi. Ertesi gün
köyün çocuklarını toplayıp aynı oyunu
taklit etmeye çalışmıştık…
Şimdi pencereden izlediğim bu çocuklar
da muhtemelen kurdukları her oyunu,
büyüklerinden öğrendi ve öğrendikleri
oyunlara hep sadık kalacaklar. Yahut
ben öyle düşünüyor veya temenni edi-
yorum. Onların da tıpkı dedem gibi
olacaklarını umut ediyorum. Yaşlanıp
da oyun oynamayı terk etmeyen ve ço-
cukluğuna sadık kalan genç ihtiyarlar
gibi…
Geleneksel oyunlardaki bu kültür geçişi
beni her zaman düşündürmüştür. Nasıl
oluyor da bu oyunlar, kuşaklar arası bir
iletişim imkânı sunuyor? Nasıl bir kod-
lamaları var ki çağları aşıyor, mekânları
aşıyor ve koskoca bir kültür mirası hâ-
line geliyor? Rahmetli dedem oynadığı
oyunların benzerlerinin çok uzak di-
yarlarda da oynandığını hatta çok eski
çağlardan beri oynanageldiğini bilseydi
şaşırmazdı bence. Bana hemen insanlık
tarihinde savaş ve ticaretin nasıl bir kül-
türü başka ülkelere taşıdığını örnek ve-
rirdi. Çok akıllıydı dedem çok.
Ama rahmetli dedem yaşasaydı dijital
oyunlara şaşırabilirdi. Bir ekranın ardın-
dan başka bir gerçekliğe olan teslimiye-
timize hayret ederdi. Sanal dünyanın
sanal oyunlarındaki insanı hapseden
büyüsü karşısında korkardı belki de.
Hayatında hiç canlı bir inek görmemiş;
ama bilgisayardaki oyunda çiftlikler
kurup inek besleyen çocuklara gülerdi.
Bana sıradan gelen bu durum, dedemi
bir hayli düşündürebilirdi.
Oyun şüphesiz çok farklı anlam katman-
larına sahip. Çok farklı yönüyle ele alıp
değerlendirdiğimiz oyunun eski kül-
tür ve inançlarda ritüel ve sembollerin
karşılığı olduğunu öğrenmek de bugün
beni şaşırtan bir bulgu. Muhtemelen
OCAK-ŞUBAT-MART 2018 | ÇOCUK ŞEHRİ 13
 dedem, eskiden beri oynayageldikleri
oyun ve dramaların anlamını biliyordu
ve metaforik olarak karşılıklarına inanı-
yordu.
Bu karşılığın nerelere kadar gidebile-
ceği ve dedemden daha eski insanların
oyuna ne gibi değerler atfettiğini merak
edip baktığımda birkaç örnek buldum:
Uçurtma: Anadolu’da bazı illerde uçurt-
manın günah olduğu kabul edilmiş;
uçurtma uçtuğu zaman yağmurun yağ-
mayacağı ve ekinlerin kuruyacağı yö-
nünde güçlü bir inanç bulunurdu.
Körebe: Ankara köylerinde bu oyuna
Kör Çebiş denir. Keçi yavrusu demek
olan çebiş, tepesindeki saçları gözleri-
nin üstüne düştüğünden bu oyun bu
hayvanla özdeşleşmiş ve ebenin gözle-
ri bağlanmaktadır. Gözleri bağlı ebenin
birini yakalaması oyunu, eski ilkel ka-
vimlerde önderin gözleri bağlı bir şe-
kilde kurban belirleme ritüeli ile tıpatıp
benzerlik göstermektedir.
Dokuz taş, aşık oyunu: Eski Anadolu
ve Türk kültürlerinde bir çeşit fala bak-
ma ritüeliydi. Taşlar ve sözlerle kişilerin
14 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018
fallarına bakılır ve karakterleri hakkın-
da yorum yapılırdı.
Ebelemece: Oyunda belirlenen bir kişi-
nin diğerlerine elleriyle vurarak onları
yakalama oyunu olan ebelemece, oyu-
nundaki ebe kavramının Anadolu’nun
eski kullanımında kurt, şeytan, cadı gibi
anlamlara geldiği biliniyor. Yine aynı
şeklinde eski uygulamalarda ebenin bi-
rini seçmesi, öldürülecek yahut yakıla-
cak kurbanı seçme yöntemiydi.
Bu bilgiler oyun antropolojisinde kıy-
metli çalışmaları bulunan Metin And’a
ait. Yaptığı araştırmalarla oyunların kö-
kenlerini ve antropolojik karşılıklarını
bulmaya çalıştığı eserinde söz konusu
oyunların, Şaman kültürünün etkisi so-
nucu ortaya çıktığını, büyüsel ve inanç-
sal semboller ve ritüeller olduğunu ya-
zıyor. Bu oyunların günümüze kadar
formunu koruyup içeriğinin değişmesi-
ni, çocukların bu oyunları taklit yoluyla
yaşatmasına bağlıyor. Evlenme, yağmur
duası, ölüm merasimi, kutsal geceler-
deki ritüeller, mevsim geçişleri vs. gibi
özel zamanlardaki uygulamalar çocuk-
ların oyunlarına da girmiş, bir çeşit eğ-
lenceye dönüşmüş. Tabi bunda moder-
nizmin nimetleri ve geleneğin köşesine
çekilmesinin payı da vardır.

Ateş üzerinden atlamak bir tür arınma

ritüelidir örneğin. Çocukların günü-
müzde bir oyuna çevirdiği bu uygulama
bugün Anadolu’nun bazı bölgelerinde
hâlâ gerçek anlamıyla icra ediliyor. Ör-
neğin Burdur, Paskalya Bayramı yahut
Hıdrellez kutlamaları…

Başka bir örnek de Tarsus bölgesindeki

değnekli cirit oyunudur: “Belki uygu-
lamanın kendisi bir oyun değildir; ama
sözler, muhtevasını koruyarak veya
yapılışı cirit gibi at üstünde değnekle
kısmen değişerek oyunlara geçiyor ve
oynanan oyunların bir taklididir. Amaç
yüzyıllardır söylenmeye devam ediyor.
beldeki ağrı ve sızıları sağaltmak için
Köy yaşantısında çocuk ve yetişkin ayrı-
hastanın (yahut hastalığın) korkutul-
mının kentteki kadar keskin olmadığını
masıdır. Biri, ucuna mısır püskülü veya
düşünürsek yetişkinlerin hayatlarının
bir mendil bağlanmış uzun bir sopanın
merkezindeki çoğu uygulama, çocuklar
üstüne ata biner gibi biner. Ayrıca elin-
tarafından taklit yoluyla içselleştiriliyor
de bir sırık vardır. Hasta karşıda oturur,
ve söz oyunları nesilden nesile devam
arkası dönüktür, sırtına hamur açmak
etmiş oluyor.
veya üzerinde yemek yemek için kul-
lanılan yuvarlak bir tahta, hedef olarak Elimdeki kitabı usulca sehpaya koyup
yerleştirilir. Halk sorar: “Nereye gidi- bu tespitlerin haklılık payını düşünüyo-
yorsun?”; yanıt “Yaylaya”; yine sorulur rum. Neden olmasın? Şamanizm bugün-
“Ne yapacaksın?”; yanıt “Sızıyı vurma- kü İslam dışı medeniyetlerin pek çoğun-
ya gidiyorum.” Bu söyleşmeden sonra da günlük dinsel ve kültürelritüellerine
yapma at üzerindeki binici elindeki sırı- kaynaklık ediyorsa çocuk oyunlarında
ğı mızrak gibi hastaya atar, sopa hamur da benzer bir durum olabilir. Ne ki artık
tahtasına çarpıp gürültülü ses çıkarır. çocuk oyunları bu anlamlandırmalar-
Bu yirmi kez yinelenirse hastalığın ge- dan oldukça uzak. Sadece eğlenmek için
çeceğine inanılır.” oynanıyor! Kazanmayı- kaybetmeyi, bir
arada olmayı, bedenlerini kullanmayı,
Bu tür oyunlar sadece halkbilimi, ant-
iletişimi ve mücadeleyi öğreniyorlar
ropolog ve sosyologları değil dilcileri
oyunlarla. Kim bilir belki de oyun oy-
de çok ilgilendirmektedir; çünkü ritü-
namak gerçekten de onları arındırıyor
ellerdeki mani, söz, tekerleme, naka-
ve dinginleştiriyordur. Çocukları tekrar
ratlar da ciddi bir birikim oluşturmak-
mahalleye çağırmanın başka bir nedeni
tadır. Dua, yakarış, ayin, zikir, ruhları
olabilir mi?
kovmak yahut çağırmak için söylenen

OCAK-ŞUBAT-MART 2018 | ÇOCUK ŞEHRİ 15

 MANGALA’YI DUYMUŞ MUYDUNUZ?
“Oyunların zaman ve mekân aşmasıy-
la ilgili en yaygın örnek Mangala’dır.
Seylan’da Çanka ve Naran, Hindis-
tan’da Çonkak, Filipinler’de Çunkajon,
Suriye’de L’ Ab-ı Mecnun ya da L’ Ab-ı
Aklî, Bali’de Medjiwa, Malezya’da Da-
kon, Habeşistan’da Gabatta ya da Madji,
Afrika’da Wari, Toee, Bau, Kubuguza,
Mungala, Mangal, Kale vb. San Damin-
go’daÇuba isimlerini almıştır. Mangala
oyunu bu bakımdan en iyi bir örnektir.
Yalnız iki kişinin değil, fakat iki takı-
mın da oynayabileceği Mangala oyun-
ları vardır. Bu durumda çukurların sa-
yısı her sırada 36 ve daha çok olabilir.
Kimi kez iki köy ya da kabile arasında
da oynanmaktadır. Toplumların duru-
muna göre oyunun olumlu ve olumsuz
etkileri vardır. Dengeli ve barış içindeki
toplumlarda yapıcı bir öğedir; toplum-
sal birliği ve dayanışmayı sağlar. Ama
daha az dengeli ya da bunalım içinde-
ki toplumlarda bunun tam karşıtı bir
etkisi vardır. Bu toplumlarda daha çok
başkanların, olgun yaşlı erkeklerin oyu-
nudur. Kimi toplumlarda ise önemli bir
eğitim aracıdır, toplumsal değer yargı-
larını ve büyüklere saygıyı öğretir. Buna
bağlı ritüeller de vardır. Profesör
Townshend’in bildiri-
sinde
16 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018
Afrika’dan çok ilginç örnekler buluyo-
ruz. Sözgelimi yeni bir kral tahta geçer-
ken Mangala oynaması, oyun için gerek-
li tohumları belirli bir ağaçtan toplaması
ve yurttaşlarından kimseye yenilmeme-
si gerekir. Kimi yerde ise kabile başka-
nı olacak iki aday arasında Mangala
oynanır, kim kazanırsa başkan o olur.
Gene Afrika’da oyuna Kisolo ya mungu
(= Tanrı oyunu) denmektedir. Ve oyun-
daki çukurlarla üründe bolluk ve yeterli
yağmur yağışı arasında bir ilişkiye ina-
nılmaktadır. Kimi Afrika toplumların-
da Mangala oyunu bir dersle eriştirme
töreninde oğlan çocuklarına öğretilir.
Guyana yerlileri bir ölünün ardından
Mangala oynarlar ancak Mangala tahta-
sı ölü yeğlediğinde değişik bir biçimde
olur, böylece ölü tedirgin olmaz ve gelip
Mangala oynamaya kalkmaz…”
Oyun ve Bügü, Metin AND, sf 44, YKY,
2.baskı
DOĞURDUĞUNUZ DEĞİL TASARLADIĞINIZ ÇOCUKLAR
ŞULE ATAÇ KIZILORMAN
300 Spartalı filmi, dönemin çocuklarının
nasıl kontrolden geçtiğini ve “standart-
lara” uymayan bebeklerin nasıl ölüme
terk edildiği ile başlar. Bilginlerin el ve
göz yordamıyla teftiş ettikleri bebekler-
den sağlıksız görüneni veya cılız olan-
ları Taygetus Dağı’ndan boşluğa bırakı-
lır…
Tarihçiler, benzer uygulamaların Ro-
malılarda da görüldüğünü kaydeder:
“Normal olmayan bebeklerin”Tibet
Nehri’ne atılarak ölüme terk edildiğini
mesela.
Eskimo gibi kültürlerde kıtlık korku-
suyla bebeklerin ölüme gönderildiği de
bilinen bir gerçek.
Bebek cinayetleri kutsal kitaplarda da
kendine yer bulur. En bilineni Musa A.S.
kıssasıdır. Firavun, ülkedeki tüm erkek
bebekleri potansiyel iktidar paydaşı/ra-
kibi olma tehdidine binaen öldürtür.
İslam öncesi dönemde Arapların bazı
nedenlerden ötürü kız çocuklarını diri
diri gömdüğü de kayıtlara geçmiştir.
Yeni doğan bebeklerin kaderini belirle-
me, eskiden beri görülen bir durumdur.
Antik Yunan’ın ünlü düşünürü Platon,
“Devlet” isimli çalışmasında, insanların
üremesinin devlet tarafından denetlen-
mesi gerektiğini söyler örneğin.
Günümüze çok yakın bir zamanda Nazi
Almanya’sında “üstün insan ırkı” pro-
jesiyle engelli, sakat, yaşlı gibi “makbul
olmayan” pek çok yetişkin ve çocuköl-
dürülmüş ve çoğu yetişkin kısırlaştırıl-
mıştır.
Tipik bir modern iktidar örneği olan Hit-
ler Almanya’sının bu ve benzeri pek çok
OCAK-ŞUBAT-MART 2018 | ÇOCUK ŞEHRİ 17
 uygulaması, insanın Foucault’un deyi-
miyle “biyolojik varoluşunun taşıdığı
tüm güçlerle birlikte doğrudan doğru-
ya siyasetin nesnesi” hâline gelmesidir.
İnsan bedenine yönelik bu müdahale-
nin yeni bir şey olmadığını Agamben
“Kutsal İnsan”da anlatır. Yukarıdaki ör-
neklerde de görüldüğü gibi insanın en
kutsal hakkı olan yaşama hakkının türlü
gerekçelerle ihlal edildiğini görüyoruz.
Burada tamamına yer vermediğimiz;
ama öğrendiğimizde tüylerimizi diken
diken eden bu tür bilgilere bir de tekno-
lojinin ve bilimin gözüyle bakalım:Bilim
insanları kusurlu, hastalıklı ve hastalığa
meyilli genlerden kurtarmanın yollarını
arıyor ve her geçen gün “mükemmel in-
sana” doğru emin adımlarla ilerliyor!
Henüz iki üç senelik bir gelişme olan “ta-
sarım bebekler” çalışması, embriyodaki
hatalı DNA’ların tespit edilip onarılma-
sıyla daha sık dile gelmeye başladı. Kalp
hastalığı, AIDS, Parkinson gibi hastalık-
18 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018
lara sebep olacak ve kişiyi büyüdüğün-
de öldüreceği düşünülen tüm hücreler,
anne karnındayken yok edilebiliyor. Bu
gelişmeler bilimsel açıdan şüphesiz tak-
dire şayan, heyecan vericive bir o kadar
da düşündürücü buluşlar!
Ancak konunun barındırdığı bazı risk-
leri var. CRISPR adı verilen bu buluş,
kök hücre yoluyla ve DNA’ya müdahale
edebilmek suretiyle genlerde istenilen
değişikliğin yapılmasına kapı aralıyor.
Bu yolla son derece sağlıklı, güçlü, ku-
sursuz, ideal ve mükemmel insanlar tü-
reyebilir. Aslında bunun tek bir tanımı
var: insanlık tarihinin en iyi mühen-
dislik projesi!
Konu ilginizi çektiyse size 2000 yılından
bu yana basına düşen haberleri tarama-
nızı öneririm. Çok ilginç bilgilere ulaşa-
bilirsiniz. Bir çocuğun yaşadığı genetik
bozukluğa bağlı ölümcül hastalığın te-
davisi için çocuğun ailesi tüp bebek yo-
luyla yani laboratuvar ortamında kardeş
yapma çalışmalarına başlar. Bu süreçte
30 embriyo meydana gelir; ama sadece
biri sağlıklıdır. Seçilen sağlıklı embriyo
anne karnında büyüyüp dünyaya gel-
dikten sonra göbek kordonu kesilir ve
bu kordondaki canlı kan hücrelerinden,
ölmek üzere olan ablası için faydalanı-
lır. Kurtarıcı bebeğin ismi Adam Nash,
yeryüzünün ilk tasarım bebeği. Birinin
yaşaması için diğer 29’un yaşam hakkı-
na son verilen bir uygulama… Anne-ba-
banın birisi “normal” diğeri “tasarım”
olan bu iki çocuğu eşit derecede sevece-
ği ise muamma!
Tasarım bebekler ifadesi sadece ölüm-
cül hastalıklardan genetik müdahale ile
kurtulmuş bebekleri kapsamıyor. Ebe-
veynler bu icat sayesinde hayalindeki
bebeğe ulaşabilecek!Burnu bile akma-
yacak kadar sağlıklı, her zaman başarılı,
müzisyen yahut sporcu, yakışıklı veya
son derece güzel çocuklar… Doğurdu-
ğunuz değil tasarladığınız çocuklar…
Tıpkı market ve pazar raflarında görün-
tüsüyle bizi cezbeden domatesler gibi.
Kusursuz gözüken kıpkırmızı domates-
ler genelde hepimizi raflara yönlendi-
rir; çünkü görüntüsü itibariyle oldukça
“Tanrı” rolüne soyunmuş bi-
lim, bize mükemmel domates-
ler üretmenin yolunu gösterdi.
Şimdi de bize mükemmel be-
bekler üretmeyi vaat ediyor.
yüksek bir albenisi vardır. Eve götürüp
büyük bir iştahla yemeye koyulduğu-
muz domatesin; görüldüğü gibi olma-
dığını, tadının, kokusunun ve lezzetinin
olmadığını anlarız. Çünkü o GDO’lu do-
matestir. Peki, bu çocuklar sizce nasıl?
Genetiği Değiştirilmiş Organizma…
Laboratuvar ortamında bebek üretmek
aile ve cinselliği de etkileyecektir. Bebek
sahibi olmak için artık bir aile kurumu-
na, nikâha ve bir eşe ihtiyaç kalmamış
olacaktır. Evlilik oranları düşeceği gibi
evlilikle meşru olan her kaidenin insan
hayatındaki anlamı da değişmeye ivedi-
likle yüz tutacaktır.
Bir parkta sallanan kusursuz ve mükem-
mel, son derece sağlıklı bebeğini izleyen
bir ebeveyn onun diğer çocuklardan ne
kadar üstün olduğunu düşünecektir.
Bu üstün görme hâli toplumda sınıfsal
bir ayrımcılığa dönüşecektir. Hayata
müzisyen, dâhi, atletik, ressam ve son
derece sağlıklı başlayan tasarım bebek-
ler her konuda her zaman “normalleri”
geçecektir.
Aileler, hayallerindeki bebeği tasarla-
mak yahut hastalıklı hücreyi yok etmek
için milyonlar ödemeye hazır olduğun-
dan ciddi bir piyasa oluşacak, şirketler
birbiriyle yarışacak ve çok çirkin bir pa-
zarlık başlayacaktır.
OCAK-ŞUBAT-MART 2018 | ÇOCUK ŞEHRİ 19
 Bu durum elbette ki bebeklerde de ken-
dini hissettirecek ve narsist bir nesil or-
taya çıkacaktır. Her zaman mükemmel
ve başarılı olma durumu, aksi gerçekleş-
tiğinde agresifliğe dönüşecektir. Yeryü-
zündeki imtihanda zaaflar, kusurlar, ek-
siklikler, yetersizlikler, yoksullukların
da var olduğu ve tüm bunların insanı
kemale erdirdiğini ve ruhun ancak böy-
le yücelebileceğini kavrayamadan yaşa-
yanların ihtimali olacak…
Kusursuz bebekler imal etmek için
binlerce embriyo testten geçirilecek ve
hastalık tespit edilenler imha edilecek.
Daha baştan bazılarının yaşama hakkı-
na son verilecek. Her ne kadar hastalık-
lı, kusurlu ve çirkin olsa da bir canlının
yaşama hakkının olabileceği ve onun
yaşamına destek olunabileceği gerçeği
yok sayılacak. Binlerce canlı üretilecek
ve yine binlercesinin yaşamına son ve-
rilecek.
20 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018
İnsanların hastalıklar ve ölümler kar-
şısındaki acziyeti anlaşılır bir şeydir.
Bilim, insanlara iyilik etmek ve onları
daha mutlu kılmak adına daha sağlıklı
ve uzun ömürlü olmanın yollarını gös-
teriyor olabilir. En umutsuz anda nokta
kadar bir hücre tüm hayatınızı bir anda
değiştirebilir. Ancak “tasarım ve kader
arasında sıkışmış insanoğlu” kararla-
rında ahlak ve etiği de gözetmelidir.
“Tanrı” rolüne soyunmuş bilim, bize
mükemmel domatesler üretmenin yo-
lunu gösterdi. Şimdi de bize mükemmel
bebekler üretmeyi vaat ediyor. Herşeyin
yolunda görüldüğü bu renk cümbüşü-
nün içinde renksiz ve soluk birşeyler
var :O da suretin içinde saklanan ruhun
kaçışıdır.
BİLDİRGE - DİRENİŞ - MİRAS

Gemma Malley, ünlü distopik üçlemesinde, “Bildirge-

Direniş-Miras”da biyoiktidarın net yüzü vardır.
Kaynakların yetmemesi gerekçesiyle devlet üremeyi
yasaklamıştır. Halk, yasal olanlar ve yasal olmayanlar
diye ikiye ayrılmıştır. Yasal olanlar sınırlı olsa da
haklara sahipken yasal olmayanlar “artık”tırlar, ve
hiçbir hakları da yoktur. Devlet henüz 15-16 yaşında
iken artıklara, dünyaya bir bebek getirmeyeceklerine
veya getirirlerse yeni bedene karşılık kendi hayatlarına
son vereceklerine dair bir belge imzalatır. Yasal
olmayanların bildirgeye rağmen gizlice dünyaya
getirdikleri çocuklar devlet tarafından ele geçirilince
“artık depolarına” götürülürler. Artıklar burada
ömürleri boyunca ötekileştirilip kendi varlıklarını yasal
olanlar için harcarlar. Dış dünyanın zaten yeterince
azalmış olan kaynakları yasal olanlar arasında pay
edilmiştir.

Yaşamı olabildiğince uzun ve rahat kılma adına

ötekinin yaşamına son vermek yetmez. İnsan ömrünü
uzatacak yaşlanmayı engelleyecek ve hatta ölümü yok
edecek buluşlar yapılmalıdır. Kök hücreler vücuttaki
yenilenmeyi ve direnci sağladığından daha çok kök
hücre elde etmek için artıkların varlığı önemli hâle
gelecektir.

Özellikle kadın bedeni, biyolojik olarak üremeye

elverişli olduğundan kitap kurgusundaki iktidar
ve tıbbın bu çirkin birlikteliğinden doğan acımasız
müdahaleye daha fazla maruz kalır. Deney odalarında
doğuma zorlananların bebekleri, yasalların menfaati
için kullanılmaktadır. İnsan bedeni üzerinde bir nevi
“Tanrıcılık” oyunu oynanmaktadır.

OCAK-ŞUBAT-MART 2018 | ÇOCUK ŞEHRİ 21


Bir çocuk için ev nedir, ne anlama
gelir?
Çocuğun dünyasında ev “güven”dir.
Çocuk psikolojisinin en önemli özelliği
nedir diye merak edenler için hemen
söyleyeyim, çocuklar kendilerini hep
güvende hissetmek isterler. Günlük
hayatlarında, hastalandıklarında, evde
birisi rahatsızlandığında, aileden birisi
öldüğünde, anne baba ayrıldığında,
evden cenaze çıktığında… Listeyi
uzatmak mümkün. Şartlar ne olursa
olsun çocuk kendisini hep güvende
hissetmek ister.
Çocuğun kendisini en fazla güvende
hissettiği ortam evidir, ailesidir. Ailede
kuşatıcı ve kabul edici bir ilişki varsa
onun için olabileceği en güvenlikli
alan hâlini alır ev. Evinde mutludur,
huzurludur. Tanımadığı ve büyümeye
başladıkça merak ettiği dış dünyanın
bilinmezlerine karşılık, tanıdığı ve
sığındığı güvenlikli alanıdır ev. Tam da
bu nedenle ev, çocuk için emniyettir.
Zamanla bu anlam değişiyor mu?
Çocuk, gözlerini ailesinde dünyaya
açar. Çocuk için ev, dünyaya açılan
penceredir.
22 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018
MEHTAP KAYAOĞLU
İLE SÖYLEŞİ
AYŞE NUR NARBOĞA
Gelişim seyrine göz atacak olursak
0-2 yaş döneminde anne ile çocuk
yapışıktır. Etle tırnak gibidir. Çocuk,
annesinin bir organı gibi, uzantısı
gibidir. Bu dönemde çocuk sürekli
anneyle birlikte olmak ister. 3 yaşla
birlikte çocuk, anneden bağımsız bir
varlık olduğunu anlamaya başlar. Önce
anneye olan tutkuyla bağlılıkta azalma
devreye girer. Ardından okul çağıyla
birlikte sosyalleşme süreci yapılanır ve
ev dışındaki hayatlar ilgisini çekmeye
başlar. Ergenlikle birlikte evden daha
fazla güvende hissedeceği alanlar
belirir...
Bence bu dönemde çocuğun kendisini
evin dışına atmaması, evden
uzaklaşmaması için ergenlik öncesi
dönemin çok dikkatli yaşanması gerekir.
Sağlıklı ilişkinin temeli, doğumdan
itibaren atılır. Aşırı koruyucu ve aşırı
eleştirici olmayan dengeli bir ilişki
kurulmuşsa çocuk, şartlar ne olursa
olsun evinin en güvenilir alan olduğunu
bilerek büyür.
Çocuk; aile içi ilişkilerin çatışmalı
olduğu, kavgalı gürültülü evlerde,
ergen yaşa geldiklerinde evin huzursuz
olduğunu düşünmeye başlarsa
kendisini daha güvende hissedeceği
ortamlar bulmaya çalışır. Bazı gençler,
evlerinde olmaktansa arkadaşlarıyla
madde çektikleri köprü altlarının daha
huzurlu ve güvenli olduğunu ifade
ediyor! Evinde anne babasıyla değil
birlikte madde çektiği arkadaşlarıyla
daha güvende hissediyor. Demek ki
zamanla ailenin yanlış tutumlarının
etkisiyle, evin güvenli olduğu fikri
değişiyor!
Peki, anne ve baba evi nasıl yorum-
luyor?
Henüz çocuk yokken yani anne ve
baba değilken de anne baba olduktan
sonra da evde güven hissi yaşamak çok
önemlidir ve bu da eşlerin elindedir.
Evi yuvaya çevirmek, içinde arkadaşlık
ilişkisinin olduğu keyifli evlilik hayatı
sürmek insanların elindedir.
Evlilik ve çift terapisi yaparken hep
dikkatimi çeken bir ilginçlik var,
onu size söyleyeyim mi? İnsanlar
evlenmeden önce büyümüş yetişkinler
gibi davranıyorlar. Gelin görün ki
evlenince bir anda çocuklaşıyorlar.
Bu, kendini tanımamakla da ilgili
biraz. İnsanın iki hayatı var; birisi dış
Sosyal medya ve iletişim
bu seviyede değilken evden
kaçma sayısı daha azdı.
Şimdilerde, kol kırılıyor
ve yen içinde kalmıyor. Duyula
duyula her türlü yanlışa tolerans
gelişiyor. Normalde evden
kaçmayı düşünse bile cesareti
olmayan bir çocuk, evden
kaçanların öykülerini dinledikçe
veya okudukça cesaretlenebiliyor.
dünya ile kurduğu hayatı, ikincisi özel
hayatı. Bu özel hayatta kişi kendini iyi
konumlandırmalı. Aksi durumda sürekli
çiftler arasında tartışma ve kavgalar
yaşanıyor. İnatlaşmalar, birbiriyle
zıtlaşmalar, laf altında kalmayacağım
diye sürekli söz düelloları, kendi dediği
olsun diye sınır tanımayan çirkin tavırlar
ve daha bir sürü şey! Böyle bir ortam
elbette ki çocuğa da etki ediyor. Çocuk
için ev huzursuz bir alana dönüşüyor.
Günümüzde eskiye nazaran nasıl bir
ev ortamı, aile yapısı var?
Eskinin ev ortamında rollerin daha
belirgin olduğunu düşünüyorum. Yani
evin babası babadır. Ona saygı duyulur.
Eve geldiğinde ayakta karşılanır.
Babanın yanında saygısızlık yapılmaz.
Evde gerilim ve gürültü varsa bile, baba
eve geldiğinde çocuklar belirli bir ses
tonuyla saygılı hareket eder. Anne, baba
ile çocuk arasında köprüdür. Anneye
de saygı duyulur. Evde anneye yardım
edilir.
Günümüzde ise çocuklar, anne babayı
yönetiyor! Çocuk merkezli bir eğitim
algısı yerleşti. Onlar okusun, onlar iyi
bir üniversite kazansın yeter. Başka bir
şey istemiyoruz evlatlarımızdan. Yeter
ki kendilerini kurtarsınlar, zamanında
bizim çektiğimiz sıkıntıları çekmesinler!
Bence bu yanlış! Dünyanın her yerinde
çocuk 3 yaşını tamamladıktan sonra
ailenin işleyişine katkıda bulunur.
Yaşına uygun görevler alır. Çocukların
öncelikli hedefi, üniversite kazanıp iyi
bir meslek sahibi olmak değil Allah’a
sığınan, kuldan utanan “İyi İnsan”
olmaktır.
OCAK-ŞUBAT-MART 2018 | ÇOCUK ŞEHRİ 23

Bağımlılıklar da bir kaçıştır.
Evden kaçmaz; ama
maddeye kaçar, bilgisayar
oyununa kaçar. Günde 8-10
saat odasından çıkmaz. Bir
çocuğun evden kaçması
için fiziksel olarak evi terk
etmesi gerekmez. Kendisini
hapsettiği her bağımlılık bir
kaçıştır.
Şimdiki anne babalar kusura bakma-
sınlar; ama kişisel hırsları nedeniyle
“insan” yetiştirmeyi unuttu. Doktor
yaptı, mühendis yaptı, yönetici yaptı;
ama çocuğunu iyi insan yapmayı
unuttu. “Yeter ki dersini çalış, senden
iş beklemiyorum.” dedi. Böylece çocuk-
larını sadece “almayı” bilen, “vermeyi”
eziklik sayan narsist bir karakter olarak
yetiştirdi. Oysa bizi insan yapan, bizi
biz yapan ahlaki değerlerimizdir. Bize
düşen görevleri yapmamızdır. Kimseye
zarar vermememizdir.
Danışanlarım bazen diyor ki; “Mehtap
Hanım, benim kızım/oğlum çok
iyidir. Kimseye zararları yok, kibar
çocuklardır. Ancak evde hiçbir iş
yapmıyor, bana yardım etmiyorlar.
Ya bilgisayar başında oyun, ya ders,
yahut kitap okuma. Saygısızlıkları
yok; ama çok döküntücüler, yetişe-
miyorum, yoruluyorum.” Ben de
diyorum ki; “Sevgili anneciğimiz!
Sizin çocuklarınızın birine zarar
vermesi için illa ki kavga etmesi
gerekmez. Ailenin günlük işine
karışmadıklarında, yemek yiyecekleri
masayı kurmadıklarında, yemek sonrası
sofrayı toplamadıklarında, duş aldıkları
24 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018
banyoyu temizlemeden çıktıklarında,
market alışverişinde size yardım
etmediklerinde, uyudukları yatağı
toplamadıklarında zaten size kötü
davranmış oluyorlar. Onların yapmadığı
her iş, sizin iş yükünüzü artırıyor. Yiyip
yiyip ortaya attıkları çöpleri onların
arkasından topladığınızda size haksızlık
yaptıklarının farkında olmaları gerekir.
Benim annemin söylediği çok tatlı bir
söz vardı; “Bir evde 6 kişi dağıtır, bir kişi
toplarsa o evde adalet yok demektir!”
Ben “Huyu Suyu Güzel Çocuk” kita-
bımı bu mantık üzerine yazmıştım.
Dileyenler konu hakkında daha detaylı
bilgileri oradan okuyabilirler.
Yaşadığımız evlerin şekli, mimarisi
aile ilişkilerimizi etkiliyor mu?
Bu da göreceli bence. Aslına bakarsanız
eskiden evler küçüktü, her çocuğun ayrı
odası yoktu. Kardeşler aynı odada hatta
aynı yatakta ayakuçlu başuçlu uyurdu.
Bu şekilde bir arada büyüdüklerinde
konuşarak sohbet ederek, kakara kikiri
ilişki içinde birbirlerine bağlanarak yaş
alırlardı. Şimdi evler büyüdü, çocuklar
kendi odalarına çekildi hatta öyle oldu
ki benim odama giremezsin kuralları
kondu, ilişkiler gevşedi.
Tabii ki kabahati evlere bulmak da doğru
değil. Ev büyük olsa da ailedeki ilişki
yaşam biçimi doğru organize edilebilir.
Ben kendi adımıza söyleyeyim.
Yeğenlerimle birlikte yaşıyoruz şu
an. Hem şimdi birlikte yaşadığım
yeğenlerimde hem de ablamın
çocuklarında uyguladığımız yöntem
şu oldu: Çocukların odasını ayırmadık.
Yemek, oyun, ders çalışmak, sohbet
etmek gibi günlük ev içi rutinlerini hep
beraber ortaklaşa yapıyoruz ve bundan
çok zevk alıyoruz. Dürüst davranmam
gerekirse ben kardeşlerin birlikte aynı
odada büyümelerinden yanayım.
Bir çocuk neden evden kaçar?
Çocuk anlaşılmak ister. Değer gör-
düğünü, adam yerine konulduğunu,
onaylandığına bilmek ister.
Ailesiyle duygusal ilişki kuramamış,
sorunlarını onlarla paylaşamamış,
hatta sorunlarının başlıca kaynağı ailesi
olmuş çocuklar evden kaçar.
Evden kaçmak “beni görün, beni
anlayın” mesajıdır. Bu mesajın doğru
okunması gerekir. Çocuk evden
kaçınca aile psikolojik olarak suçluluk
kompleksine bürünerek savunmaya
geçmemeli. Çocuğu evden kaçıranın ne
olduğuna odaklanmalı.
En güvenli sokak, en güvensiz evden
daha tehlikelidir. Günümüz çocukları
gözü kara ve maceraperest. Hiç
korkmadan sokağa atıyorlar kendilerini.
Anne babanın çocuğuna arkadaşlık
etmesi gerekir. Hakaret etmek, adam
olmayacağını söylemek, zamanında
bizim çektiğimiz sıkıntıları onların
başına kakıp durmak ise asla işe
yaramaz!
“Seni evden uzaklaştıran nedir? Lütfen
seninle yola devam edebilmemiz için
bize elini uzat. Sana uzattığımız elimizi
tut. Seni evden kaçıran her neyse
birlikte aşabiliriz. Biz aileyiz. Sen bizim
için değerlisin.” mesajını vermek ve bu
teklifin içini doldurabilen aile olmak
gerekir.
Bağımlılıklar da bir kaçıştır. Evden
kaçmaz; ama maddeye kaçar, bilgisayar
oyununa kaçar. Günde 8-10 saat
odasından çıkmaz. Bir çocuğun evden
kaçması için fiziksel olarak evi terk
etmesi gerekmez. Kendisini hapsettiği
her bağımlılık bir kaçıştır.
“Eyvah Çocuğum Bağımlı mı?”
kitabımda çok çarpıcı örnekler vererek
ailelere iletişim kurma yolları anlatmaya
çalıştım. Doğru iletişim hiçbir çocuğu
evden kaçırmaz.
Kaçan çocuklar için devletin bir
uygulaması var mı?
Evden kaçan çocuklarla genellikle
emniyetin çocuk şube birimi ilgileniyor.
Çocuklarla konuşulur ve ailesine
dönmesi sağlanır.
Bence bu ailelere danışman atanmalı
ve aile ile çocuk arasında arabuluculuk
ve iletişim çalışması yapılmalı. Çocuğu
bulup eve döndürmek maharet değil ki!
Tekrar kaçmasını sağlayacak etkenleri
ortadan kaldırmak gerekir.
OCAK-ŞUBAT-MART 2018 | ÇOCUK ŞEHRİ 25

Evden kaçan çocukların en belirgin
özelliği sürekli evden kaçmalarıdır. Bir
kez kaçan çocuk sürekli kaçar. Çünkü
evden kaçmayı, sorunlarını çözmek
için bir yöntem olarak kullanmayı
öğrenmiştir.
Evden kaçma oranında bir artış
söz konusuysa bu artış nasıl
yorumlanabilir?
Sosyal medya ve iletişim bu seviyede
değilken evden kaçma sayısı daha azdı.
Şimdilerde, kol kırılıyor ve yen içinde
kalmıyor. Duyula duyula her türlü
yanlışa tolerans gelişiyor. Normalde
evden kaçmayı düşünse bile cesareti
olmayan bir çocuk, evden kaçanların
öykülerini dinledikçe veya okudukça
cesaretlenebiliyor.
Evden kaçtığında ne yapacağını
bilemediği için kaçma cesareti olmayan,
sokak jargonunu öğrenerek kaçması
hâlinde nerelere gidebileceğini, neler
yapabileceğini planlıyor.
Anlayacağınız, bu artışın sebebi, evden
kaçma eyleminin artık kolaylıkla
planlanabilir olmasına bağlıyorum.
26 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018
Çünkü internet üzerinde siteler var,
arkadaşlıklar var. Evinden kaçmayı
düşünen kişiye, sanal dünyadan yardım
teklifleri ve kalınacak yer desteği geliyor.
Böylece çocuklar evden kaçmaktan
korkmuyor. Ev dışına çıkmayı özgürlük
olarak algılıyor.
Çocuk eve geldiğinde ne oluyor peki,
nasıl karşılanıyor?
Ailenin kültürel durumuna göre değişin
karşılamalar söz konusu. Kızma,
azarlama, korku ile ağlama, sevgi ile
bağrına basma. Aklınıza gelen her
şekilde karşılama var.
Polis eşliğinde bulunan çocuklar, eve
geldiğinde polis yönlendirmesiyle
aile sert tepki vermez. Çünkü çocuk
korkarsa yine kaçar. Genellikle evden
kaçırtan nedenler üzerinde çalışılır.
Görevliler arabuluculuk yaparak ortam
hazırlar.
Cahil aileler sert tepki, dayak, eve
kapatma, fırsatları elden alma,
telefonuna el koyma gibi yollar deniyor.
Bence dengeli davranmak en doğrusu.
Çocuğun evden kaçma davranışını
ailesine silah olarak kullanmasına
fırsat vermeden, kabul edici davranış
önemlidir. Aşırı korkmuş görünmek,
çocuğun evden kaçmayı bize koz
olarak kullanmasına neden olur. Çok
sert davranmak yine kaçmasına neden
olur. Dengeli tavır; evde tutar, ilişkiye
odaklanmamızı sağlar, aile içi iletişim
anlamında etkili adımlar atılır.
Daha çok kız çocukları mı erkek
çocukları mı kaçıyor?
Eskiden erkekler kaçardı, günümüzde
kızlar da kaçıyor.
Erkekler hür olmak için kaçarken, kızlar
âşık oldukları erkeklere gitmek için
kaçıyor.
Hangi yaş aralığında kaçma oranı
artıyor?
Devlet istatistiği nedir tam bilmiyorum;
ama benim çalıştığım vakalarda 14
yaş ile 16 yaş arası gençler kaçıyor.
Kız ve erkek oranı aynı gibi. Erkekler
sokaklarda kalıyor, kızlar internetten
tanıştıkları arkadaşlarının evinde
saklanıyor. Erkekler evde zulüm
gördüğü gerekçesiyle, kızlar sevdiği
adama kavuşmak için kaçıyor.
Evin içinde bir kaçıştan söz edilebilir
mi? Odaya kaçmak, odaya kapanmak,
sosyal medyaya kaçış, sanal dünyaya
sığınmak ve sair? Bunlar da bir tür
kaçış değil midir?
Evet. Biraz önce söylediğim gibi evin
içinde iletişime geçmemek de kaçıştır.
Ailede sohbet yoksa birlikte zaman
geçirilmiyorsa her şey bir kaçış olarak
düşünülebilir.
Bilgisayar oyunu kaçıştır. Aynı apart-
manda yaşayan akraba evine gitmek de
bir kaçıştır.
Bazı gençler, evden kaçmak için her
akşam kuzenine gidiyor. Bazıları
babaannesine gidiyor. Hatta size ilginç
bir şey söyleyeyim, aile çocuğunun
ders çalıştığını düşünüp sevinirken,
gencimiz aslında aileden kurtulmak
için deliler gibi test çözüyor. Biliyor ki
bu aileden başka türlü kurtulamayacak,
en iyisi ders çalışıp şehir dışında iyi bir
üniversite kazanayım, evden kurtulayım
diye uğraşıyor.
Onlarla müzik dinleyin,
birlikte alışverişe çıkın, onların
sevdiği kıyafetleri sevin,
arkadaşlarını eleştirmeyin.
Hayallerine eşlik edin.
Hayallerini gerçekleştirmek
için onlara yardım edin.
Hiçbir şey dışarıdan göründüğü gibi
değil anlayacağınız!
Evden kaçmak nasıl engellenir?
İletişim çok önemli. Çocuklarınızla
kakara kikiri yapın, birlikte eğlenin.
Onlarla ders dışında konuşacağınız
mevzularınız olsun. Dünyalarınız ayrış-
masın.
Onlarla müzik dinleyin, birlikte alışverişe
çıkın, onların sevdiği kıyafetleri sevin,
arkadaşlarını eleştirmeyin. Hayallerine
eşlik edin. Hayallerini gerçekleştirmek
için onlara yardım edin.
Kendinizi sevdirin! Sizi severlerse,
sizin değerlerinizi de severler. Bizim
anne babalarımız, kendilerinden nef-
ret ettirme pahasına, doğrularını ve
değerlerini sevdirmeye çalışıyorlar. Bu
yanlış! Önce kendini sevdirirsin. Sizi
seven çocuk, yaş ilerledikçe size benzer.
Büyüme döneminde biraz farklı görünse
bile yetişkin olmaya başladıkça sizin
kopyanız olur. Armut dibine düşer diye
boşuna söylememiş atalar değil mi?
Mehtap Hanım, bizlere zaman ayırıp
kıymetli görüşlerinizi Çocuk Şehri
okuruyla paylaştığınız için teşekkür
ederiz.
Ben teşekkür ederim. Sevgiler…
OCAK-ŞUBAT-MART 2018 | ÇOCUK ŞEHRİ 27
KİTAPLIK

KARABİBER, NİLÜ VE ÇİÇİ

Hem bir kavuşma hem de bir kaçış hikâyesinin anlatıldığı

Görkem Yeltan imzalı bu kitapta, farklıların bir arada
yaşayabilmesinin imkânı yer alıyor!

Kaplumbağa Karabiber, Kertenkele Nilü ve Baykuş Çiçi

çok sıkı üç arkadaştır. Bu üç farklı hayvanı birbirine bu
denli arkadaş kılan sebep, üçünün de önyargılara kulak
tıkamasıdır. Kertenkele ve kaplumbağaların birbirinin
evine gidemeyeceği ve baykuşların ormanın en tehlikeli
hayvanlarından biri olduğu gibi “uydurulan saçmalıklara”
inanmamaktadırlar...

Bu üç kafadar aynı zamanda birbirinin dert ortağıdır.

Karabiber gürültücü kardeşlerinden yana dertlidir,

evde hiç rahat edecek yeri kalmamıştır. Nilü, aşk acısı çekmektedir. Üstelik
annesi “kuyruğunu bırakmak zorunda kalabilirsin” dediğinden beri endişelerle
yaşamaktadır; çünkü kuyruğunu çok sevmektedir. Yakında bir kardeşinin olacağını
öğrenen Çiçi ise yeni kardeş fikrinden hiç hoşnut değildir. Ev, yaşanılası bir yer
olmaktan çıkmıştır bu üç kafadar için. Sorunların üstesinden gelmek yerine gayet
çocuksu bir dürtüyle evden kaçma fikrinin en kesin çözüm olacağını düşünüp
yollara koyulurlar...

Bir gün doğumunda buluşurlar. Güneşin doğmasıyla kertenkeleler kâinattaki renk

değişimlerini süzer. Kaplumbağalar yavaş hareketleriyle yeni bir güne hazırlanan
kâinatın güzellikleriyle eğlenir. Baykuşlar ise bu doğa uyanışının sesleriyle
neşelenir. Ve okur, bu sanatsal doğa betimlemelerinden anlar yazarın neden bir
kertenkeleyi, kaplumbağayı ve baykuşu birbirine dost kıldığını.

Ev, ondan uzaklaştığımızda orası için farklı anlamları çoğaltan ve bu uzaklıkla

kendimizi sağalttığımız bir yaşanmışlar kümesidir. İçindeyken kendimiz
olamadığımız, dışına çıktığımızda kendimizi aradığımız ve yine ona döndüğümüzde
kendimizi bulduğumuz bir döngüsel mekândır. Bunu bilen, biyolojik olarak
birbirinden farklı bu üç arkadaşın ontolojik olarak aynı deneyimi yaşamasına
şaşırmaz.

Bir kaçış öyküsü olduğu kadar bir yolculuk öyküsüdür anlatılan. Yol boyu
sürprizler, yeni tecrübeler ve heyecanlarla dönülür eve. Yenilenmiş, farklılaşmış ve
daha da büyümüş olarak…

28 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018

 KİTAPLIK

BURASI BENİM YERİM

Çocuklar da tıpkı büyükler gibi kendi başlarına

kalabilecekleri, rahat edebilecekleri özel bir alana ihtiyaç
duyarlar. “Kendine ait bir oda” kavramı çocuklar için de
geçerlidir ve onlar da müstakil bir hayat arzu ederler. Bu
bir oda olabilir yahut oda içinde küçük bir köşe yahut bir
masa üstü. Fark etmez. Tavşan Cancan gibi sadece sessiz
bir şekilde kitap okuyabilecekleri herhangi bir yer. İşte bu
kadarcık bir mesele!

Küçük Tavşan Cancan, büyük bir merakla eline aldığı Uzay

Tavşanı kitabını okumak için çok heyecanlıdır. Kitabına tam
başlamışken ortalığı ciddi bir gürültü kaplar. Konuşanlar,
kahkaha atanlar, durmadan hapşıranlar, enstrüman çalanlar
vs. derken Cancan, kitabını okuyamaz olur.

Beraber yaşamak bir mecburiyetse madem, herkesin

istediği şeyi yapma imkânı ne olacak sorusu geliyor kitap
kurgusunda? Sonuç: Cancan kimseyi incitmeden kendi öz
benliğinin de hakkını vererek gayet güzel bir çare buluyor
bu duruma. Eline aldığı boya kalemi ile bir daire çiziyor. Bu
daire Cancan’ın artık özel alanı. Onu rahatsız eden tavşanları
sınırları konusunda uyarıyor. Önceleri tavşanlar çizgiyi ihlal
edip Cancan’ı kızdırmaya devam etse de zamanla herkes
bu dairenin dışında olmayı kabulleniyor. Cancan’ı o çok
istediği sessiz ve kendine ait alanda bırakıp kendi âlemlerine
dalıyorlar.

Bir süre sonra bu sınır konusu tecrite dönüşüyor sanki.

Cancan içeride olmaktan, diğer tavşanlar da dışarıda
olmaktan biraz huzursuz oluyor.

Sonuç: Cık! Böyle de olmuyor. Beraber olmak, birlikte

eğlenmek de güzeldir sonucuna varılıyor...

O hâlde herkesin, birbirinin mahremiyetine saygı duyacağı

alanlar oluşturmak birinci gayemiz olmalı. Varlığımızın
idraki bize zaman zaman tek olmak veya çoğalmak gibi
güzellikleri de fısıldıyor. Ama birini diğerine tercih etmeden
yaşamak zorunda olmanın hafifliğini her çocuk tadabilmeli.
Her çocuğun müdahaleye kapalı, paylaşıma açık bir özel
alanı olmalı.

OCAK-ŞUBAT-MART 2018 | ÇOCUK ŞEHRİ 29

 EV: ÖZVARLIĞIN
TOPOGRAFYASI
AYŞE NUR NARBOĞA

Senin ilk oluş yerin ana rahmindi. Burada vücut
buluyordun gün gün. Göklerden müjdeyle gelen
bir mucizeydin. Sen bilmezdin; ama senin ilk
evin orasıydı. Hayat başlamıştı. Büyüyordun.
Varlığını yalnız ben hissediyordum. Başlamış
ve devam edecek bir yaşantının ilk zeminiydi
içim. Sen orada, ben dışarıda varlığa dair yeni
tecrübeler ediniyorduk.
başlardık, bitiremeyince üç noktaya
sığınırdık. Bu da yetmez, dipnotlar
şerhler düşerdik sayfa köşelerine. Oysa
sen bir şiirdin tüm anlatışları susturan,
sözü özetleyen ve kavrayışı netleştiren;
anlamı hafifleten bir kolaylıktın. Bir
şiirdi varlığın ve sen evini arıyordun o
dizelerde.

Ve sonra sen doğdun. Bir varlık zemininden Ben anlıyordum ağlamalarından.

başkasına geçtin. Dünyaya hoş geldin. Senden
başka herkesin senin varlığına şahitlik ettiği
bir gündü ve seni evimize getirdik. Hiçbir şey
bilmezdin. Yalnız anne kokusuydu aradığın.
İlkin kucağım yetiyordu yaşaman için. Başka bir
mekân arayışın yoktu.
Dünyadaki yerini yadırgamış gibiydin.
Tek kucağımda diniyordu tedirginliğin.
Geldiğin yerlere benziyordu kollarım.
Kollarım bir kuş yuvası gibi dururdu
bütün gün. Sana sığınak olsun diye
keşfedilmiş iki kemik yığınıydı.

Biz düz yazı idik. Cümlelerimiz sıralı sıralıydı.
Konuşma çizgileri olurdu başında. Başladı
mı bitmezdi, uzundu kelimelerimiz. Sayfalar
dolusuydu bildiklerimiz. Doğrularımız sayfa-
lardan da taşardı. Noktadan sonra büyük harfle
Senin ellerinden tutmak için açıldı
sonra kollarım. Yürüyordun artık.
Yeryüzünü adımlamaya, bir “hareket
felsefesine” sahip olmaya başlıyordun.
Kendi varlığını da fark ediyordun artık

Emeklediğin halı, tırmandığın koltuk, gözünü kamaştıran lamba, tutunup

yürüdüğün sehpa, soğuk duvarlar, dağınık oyuncaklar, renkli saksılar,
araladığın perdeler… Bunlar senin ilk yeryüzü şekillerindi. Maceraydı yirmi
metrekareye bir varoluşu sığdırmak. “Evin, özvarlığının topografyasıydı.”
Nereye gitsen, ne kadar uzağa baksan da ne kadar kaçsan da ellerinle ürettiğin
bahanelere, dönüşün hep o ilk mekân olacak.

30 ÇOCUK ŞEHRİ | EKİM-KASIM-ARALIK 2017

ne mutlu! Beşiğin, yatağın, halın, odan…
Genişliyordu arz. Sen büyüdükçe yeryüzü
büyüyordu. Ev daralıyordu, sığmıyordun
artık odalara. Kapıları zorluyordun
dışarısı için.
Senin gözlerinin renginde ben kendimi
çok seyrettim. Sonra evimi gördüm
orda. Senin için keşfedilmeyi bekleyen
bir âlemdi. Eşyaya kıymet veriyordun.
Onu çözmek istiyordun, hiçbir sır gizli
kalmasın; hakikat açığa çıksın diye
dolaşıyordun koridorları. Ev senin
evrenindi, kocaman olurdu gözlerin ona
baktıkça.
Keşfettikçe büyüyordu zemin, büyüdükçe
göğe açılıyordu evin kapıları. Pencereden
bakmak istiyordun, âlemi seyreylemek.
“Daha da mı büyük varlık” der gibi
bakıyordun. Balkonu buluyordun sonra
kilitli kapıların ardında. Ekleyerek
çoğaltmak istediğin bir yeryüzü halısıydı
ev, balkonları gülünç bulmuyordun.
Beraber bakarken uzaklara bir köprüye
dönüşürdü balkon, içeriyi ve dışarıyı
bağlardı. “Bulutlar da bizimle mi yaşıyor”
derdin. Kâinata doğru cesur adımlar
atıyordun, uzamsal bir fark ediş, düşsel
bir yolculuk yan yanaydı sende.
Sen en çok babanın omuzlarında
yükselirdin göğe. Bir haber almak
istercesine başın yukarılardaydı. Tekrar
aşağıya indiğinde ise anlardın senin için
yer-gök ayrı değil. Aynı renk, aynı huzur,
aynı ses burada da vardı. Biz açtık yerle
Maceraydı yirmi metrekareye bir
varoluşu sığdırmak. “Evin, özvarlığının
topografyasıydı.” Nereye gitsen, ne
kadar uzağa baksan da ne kadar kaçsan
da ellerinle ürettiğin bahanelere,
dönüşün hep o ilk mekân olacak.
göğün arasını, büyüdükçe ayırdık varlığın
hikmetle arasını. Suda olduğunu bildiğin
sürece ırmak yahut umman, değişmiyordu
senin için. Ne zaman ki özvarlığının hacmi
genişledi ve ırmak seni taşıyamaz oldu.
Evren daha büyüktü, anladın. Ben de senin
yola hazırlandığını anladım…
Emeklediğin halı, tırmandığın koltuk,
gözünü kamaştıran lamba, tutunup
yürüdüğün sehpa, soğuk duvarlar, dağınık
oyuncaklar, renkli saksılar, araladığın
perdeler… Bunlar senin ilk yeryüzü
şekillerindi. Maceraydı yirmi metrekareye
bir varoluşu sığdırmak. “Evin, özvarlığının
topografyasıydı.” Nereye gitsen, ne kadar
uzağa baksan da ne kadar kaçsan da
ellerinle ürettiğin bahanelere, dönüşün hep
o ilk mekân olacak.
Çünkü ilk şefkati burada gördün sen.
Elmayı ilk kez burada tattın. Şekerin suda
eriyişini izledin. Çayın sıcaklığını, karpuzun
soğukluğunu ilk kez burada bildin.
Pamuğun yumuşaklığına, demirin sertliğine
dokundun. Düştüğünde acıyı, oyundaki
sevinci hissettin. Tırmanamayacağın kadar
yüksek masaları, geçemeyeceğin kadar dar
kanepe altlarını öğrendin. Işık huzmeleriyle
dans ettin, gölgeyle oynadın, zerreyi tanıdın.
Üşümek ve terlemek de yaratılmıştır, bildin.
Ev, hayretinin merkeziydi. Şaşkınlığından
gözlerim yanardı.
Bir gün yeniden hakikat arayışına düşersen
evine dön; çünkü sen hakikati ilkin burada
öğrendin. Aşk acısı, yalnızlık, güvensizlik,
yalan, aldatma hissedersen de evine
dön; çünkü ev senin için barınak olduğu
kadar bir sığınaktır da. İnsanın doğayla,
insanın insanla mücadelesinden korkarsan
yine evine dön; çünkü seni güçlü kılacak
şarkıların hâlâ orada. Bir gün bir aile kurup
bir ev satın almak istersen bir evin satın
alınamayacağını anlatan hikmet de orada…
*Tabir, tabi ki de Bachelard’a ait. Minnetle…
KİTAPLIK

KELEŞ OSMAN

Çocukların evden kaçış hikâyeleri her zaman büyük bir

nedene dayanmaz aslında. Ev içi şiddet, anlamsızlık veya
büyük gerilimler değildir bazı çocukları evden uzaklaştıran.
Sadece büyüme ispatıdır.

Keleş Osman da büyümeyi bir de evden uzaklaşarak

deneyimlemek ister. Henüz korku ve macera içerikli fantastik
kurguların yaygınlaşmadığı dönemlerde Necati Tosuner, bir
çocuğun evden kaçış hikâyesini duru ve anlaşılır bir üslupla
anlatıyor. Sadece dış dünyayı merak etmek ve nereye kadar
gidebileceğini görmektir bu kaçışın sebebi. Yazar bunu çok
iyi anlamıştır.

Osman ve arkadaşı Hasan ne zamandır evden kaçıp

İstanbul’a gitmeyi planlamaktadırlar; ama yaz tatilini
beklerler. Tatil başlar başlamaz iki kafadar yanlarına aldıkları
azıcık yollukla düşerler İstanbul yoluna…

İstanbul’a ulaşana kadar her şey yolunda gidiyor

denebilir. Yaşanan bazı ufak tefek sıkıntılar yolculuğun
cilvelerindendir. Ancak İstanbul öyle mi! Bu kent hiç de
yaşadıkları taşraya benzememektedir. Evden kaçmak daha
şimdiden büyük bir pişmanlığa dönüşmektedir.

Büyümek cesaret ister. Uzaklara gitmek ise çok daha

fazla cesaret ister. Ve asıl büyümek hayallerle gerçeklerin
arasındaki o derin uçurumu görebilmektir. Keleş Osman ve
Hasan, evden kaçarak büyüdüklerini kendilerine ispat etmiş
oldular; ancak kentin yabancılığı ve büyüklüğü ile mücadele
etmek için daha epey büyümek gerekir.

Roman mutlu sonla biter. İki kafadar yaşadıkları çaresizlikten

kolayca kurtulur. Çünkü onları bu koca şehirde daha henüz
ayak basmışken, bir ahbapları görür ve onları doğruca eve
geri götürür...

Yazar, evden kaçtıkları için çocuklara ceza verme sahnesi

yerine metinde, dikkatleri kaçış fikrinin kendisine çevirerek
farklı bir üslup denemiştir.

32 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018

 KİTAPLIK

SAÇLARINDA SORU İŞARETLERİ

Bir kaybolma hikâyesi ne zaman bir kaçış hikâyesine

döner? Evdeki çocuk aniden yok olursa çocuğun kaçtığını
mı düşünürsünüz kaçırıldığını mı? Çocuğuna uzak, onu
anlamayan, onu “güvenlik” gerekçesiyle dört duvar arasına
kilitleyen ve yaşadığı basınçtan haberi olmayan bir ebeveyn,
çocuğunun evden kaçtığına inanmaz ki!

On yaşındaki Mert, para bozdurmak için babasının

dükkânından çıkar ve bir daha geri dönmez. Bu kayboluşun
gerçekleşmesi çok ilginçtir. Ayakkabı satıcısı baba, sattığı
ürünlere nerede nasıl olduklarını haber veren çip takacak
kadar denetimi zirvede yaşayan biri. Anne ise tam bir kontrol
hastasına dönüşmüş durumda. Dört yaşındayken geçirdiği
hastalık sonucu korku duygusunu yitiren Mert için tedbirleri
üst düzey artırmış durumda. Öyle ki Mert’in dışarı çıkması
bile yasak. Korku bilmeyen bir çocuk için her türlü risk
mümkün ya!

Mert’in neden kaybolduğunu değil de kaçtığını düşünüyoruz?

Çünkü bu hikâyeye dâhil olan gazeteci, Mert’in şifreli
defterini buluyor. Defterine kaydettikleri ile Mert, bulunduğu
bu hapishanenin içinde özgürlük şiirleri yazmakta, masallar
biriktirmekte ve hayaller kurmaktadır. Mesela şunları yazıyor:
Pervazın çatlağından sızan buğu, bir trenin dumanı olsa...
Beni gecekondular, toplu konutlar, gökdelenlerin arasından
geçirse, hızlana hızlana tepeleri aştırsa, göçmen kuşların
dinlendiği tepelere, kayalıklara bıraksa... Kuşların şarkısına
ıslığımla katılsam, yağmur yağsa... Saçlarım sı- rılsıklam
olsa... Gökkuşağı çıksa, altından geçmeye koşsam...

Aile Mert’in şifrelerini çözmekte yetersiz; çünkü çocuğuna

yabancıdır. İş, gazeteciye düşüyor. Bir zamanlar fotoğrafını
çektiği ve lüle lüle saçlarının kıvrımını bir soru işaretine
benzettiği bu çocuğu tanıyor.

Mert’e bu kaçış yolculuğunda birçok kişi eşlik ediyor. Her biri

Mert’in hikâyesine bakıp kendi kuşatılmışlıklarını sorguluyor.
Sorular, soruları besliyor ve yeniden eve dönüş için yeni bir
kurtuluş manifestosu gerekiyor. Soru işareti nasıl ki sorunun
varlığına delalettir kaçışlar da dönüşlere dair bir işaret taşır.

OCAK-ŞUBAT-MART 2018 | ÇOCUK ŞEHRİ 33

DEĞİŞEN EV DÜZENİ
Söze direkt olarak şu şekilde bir soru
sorarak başlamak istiyorum: Değişen,
ev düzeni midir yoksa anne ve babaların
değişen ve gelişen düşünce yapısının
ortaya çıkardığı genel bir yansıma mıdır?
Burada önemli olan ve cevaplanması
gereken ana konu bu olsa gerek. Çünkü
günümüzde yaşayan taze ebeveynler,
34 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018
TOLGA BELGİ - ZAMANE BABASI
çoğu zaman kendi ebeveynlerinin
düşünce tarzını benimsemiyorlar, be-
nimsemek istemiyorlar.
Bir önceki neslin yaşadığı zamanlarda
aileler daha büyük daha kalabalık ve
birlikte yaşam tarzını benimsiyordu.
Bu durum, evlenen ve evlerini kurmak
isteyen insanlara yansımaktaydı. Şu
ana kıyasla önceleri yüksek oranda
ailelerle aynı evde yaşanırdı. Bu durum
aslında değişen ebeveyn profilinin
altında yatan en temel sebeplerden
birini oluşturuyor. Kalabalık ailelerde
dünyaya gelen bir çocuğun bakımıyla,
yemesiyle, uyumasıyla kısacası
tüm işleriyle ilgilenen birçok insan
bulunmakta, bu durum ebeveynlere
çocuklarıyla ilgilenmek için gerekli alan
bırakmamaktaydı. Ebeveynler, çocukları
üzerindeki sorumlulukların birçoğunu
başkalarıyla paylaşmaktalardı. Şimdi
gözlerimizi kısa süreliğine kapatalım ve
o zamanlara ufak bir yolculuk yapalım
mı? Kemerlerinizi bağlayın, başlıyoruz
Yıl 1973…
Mehmet 29 Ağustos tarihinde dünyaya
geldi. Ailenin tüm bireyleri heyecanla
bekledikleri yavruyu kucaklarına alınca
sevgilerini sonuna kadar göstermeye
çalışıyorlardı. Anneanne, babaanne ilk
torunları doğduğu için çok mutlulardı.
Dedeler ise gururla arkadaşlarına erkek
torunlarının doğduğunu söylüyordu.
Halalar ve teyzeler, şimdiden onunla
oynayacakları oyunları tasarlamışlardı
bile. Dayı ve amcalar ise Mehmet’in
hangi takımı destekleyeceği konusunda
birbirleriyle iddiaya tutuşmuşlardı
bile. Evdeki büyük aileye bir birey
daha katılmıştı, büyük aile biraz daha
genişlemişti. Tüm bu curcuna içerisinde
ebeveynler şaşkın bir şekilde olan bitene
alışmaya çalışıyordu.
OCAK-ŞUBAT-MART 2018 | ÇOCUK ŞEHRİ 35
 Mehmet bir aylık olduğunda gaz
sorunları yaşamaya başlamıştı. Eee… Bu
sorunu halledebilmek için büyüklerin
tecrübelerinden yararlanmak gerektiği
konuşuluyor ve buna eşlenik hareketler
ediliyordu. Gece ağladığında anneanne
ve babaanne Mehmet’i yanlarına alıyor
ve ilgileniyordu. Bu probleme anne
sütünün sebep olduğunu, akşamları anne
sütü yerine muhallebi yemesi gerektiği
karara bağlanıyor, anne bu duruma
karşı çıktığında ise (O zamanlar babalar
çocuk bakımına hiç katılmazlarmış.)
onların da böyle büyütüldüğü söylenip
karar uygulamaya konuluyordu. Yani
Mehmet sadece anne sütü içmesi
gerektiği zamanlarda muhallebi yemeye
başlamıştı bile.
36 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018
Mehmet artık 5 yaşına gelmiş bir
çocuk… İçi içine sığmıyor, sokağa
çıkıp arkadaşlarıyla oynamak istiyor.
Annesi bunda bir yeis görmüyor;
fakat büyükanne torununun
hastalanmasından endişe ederek buna
izin vermiyor. Anne herhangi bir sorun
yaşanmaması için, çocuğunun isteğini
göz ardı edip bunu kabul ediyor.
Bu durum aslında tüm yaş gruplarında
benzer şekilde devam ediyor. Bu anlatı,
yanlış anlaşılmasın lütfen; ama bir
önceki nesil, büyüklerin görüşlerini
tartışmayı bile ayıp olarak kabul
ettiğinden dolayı kendi vereceği
kararları uygulamamakta, büyüklerinin
tecrübelerinden yararlanmayı kabul
etmekteydi…
Daha sonraki zamanlarda geniş aileler
yerini çekirdek aile yaşantılarına
bırakmaya başladı. Böylece evladının
çocukluğunda kendi kararlarını değil
de büyüklerinin kararlarını kabul eden
anne-babalar, daha özgür bir yaşam
sürmeye başladılar. Ve genelde olduğu
gibi “benim yaşadığımı çocuğum
yaşamasın” diye düşünerek çocuklarını
daha rahat bir şekilde büyütmeyi
desteklediler. Tamamen desteklerini
çekmekten bahsetmiyorum burada.
Korumacı tavırla bir adım geride,
ne zaman yardım gerekirse o zaman
yanlarında olacak şekilde durumlarını
yenilediler.
O neslin çocukları ise şimdiki zamanda
daha da özgür bir şekilde kendileri
öğrenerek, araştırarak ve bazen
deneme yanılma yoluyla bir yol haritası
çıkarmaktalar. Bu güncellememe, aynı
zamanda daha önce olan, “çocuğun
bakımından anne sorumludur” algısının
yıkılmasına da sebep oldu. Annelerin
tek başına çocukla ilgilenmesini
istemeyen babalar, bu hususta eşlerinin
daha çok yanında olmaya başladılar. Bu
durum “zamane babaları” kavramının
doğmasına sebep oldu. Çocuğuyla daha
fazla ve kaliteli zaman geçiren babalar,
çocuklarıyla daha erken ve sağlam bağ
kurabilmektedir.
Velhasıl kelam, zamanla değişen ev
düzenlerimizin bir etkisi olarak ortaya
çıkan çekirdek aile yapısı, zamanla
çocuğun gelişiminde benim görüşüme
göre hem olumlu hem olumsuz olarak
etki etmektedir. Yine kendi görüşüme
göre, olumlu tarafları bir “baba” olarak
daha fazla. Bu sayede çocuğumla daha
rahat ve güzel bir iletişime sahibim.
Kalın sağlıcakla.
/ zamanebabasi
OCAK-ŞUBAT-MART 2018 | ÇOCUK ŞEHRİ 37
 KARINCA YUVASINDAN EV
AHMET ATAÇ
Evi konuştuğun zaman evsizliği de
konuşacaksın arkadaş. Başka yerleri ev
edinmişleri de. Kendi evine, odasına
sığamayıp başka mekânlarda yaşamaya
çalışanları da hatırlayacaksın. Evin ne
kadar iyi bir yer olduğunu, sıcacık,
güvenli ve huzur dolu olduğunu
anlatırken bunların hiçbirini bulamadığı
için evinden kaçanları da konuşacaksın.
Bir macera için değil bir yere ait
olmayı insan olmakla eş tuttukları için
gidenlerin isimlerini de sayacaksın.
Herkes evine çekildikten sonra
sokakta kalanları da anlatacaksın
o kocaman edebiyat kitaplarında.
Instagram’da takipçi sayımı düşürür
diye çekinmeyeceksin. Bir sokak
çocuğu gördüğünde cüzzamlı gibi
kaçmayacaksın. Ama sen de haklısın
onu görünce korkmaktan! Korkuları
yüzünden evini terk eden, korkusuzluğu
öğrenemezse yaşayamayacağını anlayan
38 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018
bir çocuk etrafına korku salar elbette.
Sen o korkuları azaltmak için ne yaptın,
bir durup düşüneceksin...
Yaşar Kemal diye bir yazar var,
herkes tanır onu. Herkesi ilgilendiren,
insanlığın damarına dokunan yazıları
yazarsan seni herkes tanır. Ben de onu
ilk kez bir gazetede tanıdım. Ekmek
sardığımız gazetelerden birinde
dikkatimi çekti, “çocuklar insandır”
diyordu. Bir de bizler için kitap
yazıyormuş. Çukurovalıymış. Ben arzın
çukurunda o da ovanın çukurunda,
diye güldüğümü hatırlıyorum kendi
kendime. Yazdıklarını epey bir merak
etmeye başlayınca sahafları dolandım.
Tezgâhlara yanaştım ve Yaşar Kemal
ismini aradım. “filler sultanı ile kırmızı
sakallı topal karınca” diye bir kitabın
üstünde ismi vardı. Aslında bu kadar
uzun başlığı okuyacak zamanım bile
yoktu, ne kadar hızlı okuduğuma ben
bile hayret ettiydim o an.
Kitabı çaldım. Hayatımda ilk
kez bir kitabı çaldım. Ekmek,
su, yemek, odun ve sigara
çalmışlığım çoktur; ama kitap
hiç çalmadıydım.
O gün, bütün gün kitabı
okudum. Karıncaların daya-
nışması beni çok etkilemişti.
Ben hayatımda kendimi
hiç değerli görmedim,
küçük şeyler hele benim
gibi zavallılar asla önemli
değillerdir. Ailemde de bu
böyleydi. Yaşadığım ev bir karınca
yuvası kadar olamadı; ama ben bir
karınca olmayı deneyebilirdim.
Sokaklar evlerden daha kötü kabul.
Sokağın tüm yüzünü, insanın tüm kötü
yanlarını gördüm ben her kaldırımda
her köprü altında her camekânın
önünde. Bir şehrin sokakları bu kadar
kötüyse evleri nasıl iyi olabilir ki?
Daha çok kitap çaldım sonraları.
Hatta bir tanesi karıncaları anlatan bir
kitaptı…
Zamanla çalmak beni çirkin hisset-
tiriyordu. Uzun zamandır unut-
muştum bu hissi. Şimdi yeniden
kötülüğü hücrelerimde hissediyor ve bu
hayattan da kaçma zamanımın geldiğini
hissediyordum.
Evden kaçan için sokaklar ev olur; ama
sokaktan kaçış nereye götürür?
Yeniden eve dönmek mümkün mü?
Şimdi kocaman oldum. Bir ev kiralayıp
aile kuracak kadar kocaman. Ellerimi ve
yüzümü her gün yıkıyorum. Benim iki
evim oldu bu hayatta. Birinden kaçtım
öbürüne sığındım.
Sokağı iyileştirmeyen ev, ev olamaz
bana göre. Bir şehri kucaklayamayan bir
baba, çocuğunu saramaz?
Her birini bir karınca gibi gördüğüm
çocuklardan, fil ordusuna direnebilecek
bir güç oluşturabilir miydim? Filleri
tanıyorlar, hem de çok iyi. Ama filleri
nasıl yeneceklerini bilmiyorlar. Biz
sanıyoruz ki fil olursak kazanırız. Hayır,
karınca olarak biz kimiz, neyiz, onu
bilmeden bu kavgayı kazanamayacağız!
İnsan olarak kalmak en büyük zaferimiz.
Karınca yuvasından bir ev yaptım. Ve
bir çocuk kendini evinde hissederse
tüm dünya o eve sığar bildim. Kendini
evinde hissetmeyen için tüm dünya
dardır, anladım.

Kalbimin yerini hatırladıysam evimi de

bulabilirim diye düşündüm. Düzenli
bir işe girdim önce, çalmayı bıraktım.
Sigarayı da. Küfürü de. İnsanlar benden
korksun istemiyordum artık. Gülmeyi
öğrendim. Yeryüzündeki tüm annelerin
tüm babaların aynı olamayacağını
düşündüm. En azından bu ihtimalin
gerçekleşmesi için ben vardım, buna
inandım. Uzun bir süre para biriktirmek
için sokaklarda yatmaya devam ettim.
Ne kadar birikebilirdi ki… Yeniden
üşümeye başlamıştım. Sokak çocukları
evi düşündükleri zaman üşürler, ne
zaman ev kafalarından gider, üşümez
olurlar.

OCAK-ŞUBAT-MART 2018 | ÇOCUK ŞEHRİ 39

KİTAPLIK

NUH ARPASUYU EVDEN KAÇIYOR

8 yaşındaki Nuh Arpasuyu, yüzleşmek zorunda olduğu

acı gerçeklerden kaçmaktadır. Bu yaşta bir çocuğun evden
kaçacak ne gibi bir derdi olabilir diye düşünebiliriz; ama
durumlar hiç de biz büyüklerin sandığı gibi değildir!

Hikâye kaçış sahnesiyle başlar. Nuh, oldukça hüzünlü

gözlerle geri dönüp terk ettiği şehre bakar son kez. Ama
geri dönmemeye kararlıdır. Yol aldıkça yolun zahmetlerini
görür. Acıkınca yediği elma yüzünden hırsız damgası
yer, insanların yabancıları sevmediğini anlar. Nuh’un
yolculukta çektiği yalnızlık ve yabancılık hissi çok ezicidir.
Yol boyu, bir yere ait olmanın önemi kavranır, korku gittikçe
tahammülsüzlüğe sebebiyet verir, yollar uzar da uzar
gider…

Bir vakit sonra ilginç bir ağaç görür ve ağaca yaklaşır. Bu ağacın ilginçliği içindeki
oyuncak dükkânından geliyordur. Nuh Arpasuyu kuklalarla dolu, her şeyin hareket
ettiği bu büyülü oyuncak dükkânının sahibi yaşlı adamla tanışır. Koyulaşan sohbet
yaşlı adama anılarını, Nuh’a da kaçış nedenini hatırlatır.

“Dünyayı dolaşıp büyük maceralar yaşamak için evden kaçtım.” itirafıyla Nuh’un
kaçış sebebini öğreniriz. Anlaşılan Nuh, kaçışı bir deneyim olarak yaşamak ve
tatmak istemektedir. Evde ona kötü davranan ne annesi vardır ne de babası. Çocukça
bir taleple sınırlarını öğrenmek istemiştir sadece. Ne kadar uzaklaşabileceğini, tek
başına yaşamanın keyfini ve yeterince büyüyüp büyümediğini merak etmiştir.

İhtiyar usta meselenin bu kadarlık bir kaçış hikâyesi olmadığını hissetmiştir. Ve

Nuh’un gerçek kaçış sebebini öğrenir. Nuh’un annesi ölmek üzeredir ve Nuh
da annesinin ölümüne tanıklık ederek o acıyı yaşamak istememektedir. Bir
yanı özgürlük hissiyle dolu Nuh diğer yanıyla da ölüm gerçeğinden kaçmıştır.
Gerçeklerle yüzleşmenin büyümenin ta kendisi olduğunu öğrendiğinde ise büyük
bir pişmanlık ve suçluluk duygusuna kapılır. Eve geri dönecektir...

Yazar John Boyne, çocukların gerçeklere yaklaşımını oldukça çocuksu bir anlatımla
sunuyor. Nuh bencilce davranmış gibi görünüyor; ama gerçekle mücadele
edebilmek için gerçekten kaçmayı düşünmesi anlaşılır bir durumdur. Gitmenin
kendisinin bir terapi olduğunu düşünen pek çok büyük vardır ve Nuh büyümek
için acele etmiştir belki de.

40 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018

 KİTAPLIK

DAĞIN BU YÜZÜ

Evde mutsuzluk başladığında evden kaçış fikri daha doğrusu

mutluluğu dışarılarda bir yerlerde arama fikri üşüşmeye başlar
kafalarda. Gitmek tek çözüm görünür. 10 yaşında bile olsanız!

Jean Craighead George de daha ilkokuldayken evden nasıl

kaçtığını ve niçin kaçtığını anlatır Dağın Bu Yüzü’nde. Bir
doğaya kaçış öyküsü olan eser, küçük bir çocuğun evrende
kendine yeni bir yurt yeni bir ev arayan masalsı; ama gerçek
hikâyesidir.

Yeni hayatına tutunmaya çalışan Sam isimli karakterin doğa

karşısında çok da hazırlıksız olmadığını okuyoruz kitaptan.
Kaçışını cesaretlendiren onun bu çevre bilinci, okuru
şaşırtmıyor değil. Bir ağaç ona ev olmuştur artık ve ihtiyaçlarını
doğadan karşılamanın yollarını aramaya koyulmuştur. Tüm
tehlike ve yoksunluğa rağmen Sam, oldukça neşeli görünmektedir. Ev ve okul arasında
sıkışmış bir hayatta öğrenemeyeceği çoğu şeyi, doğada kendi deneyimleriyle keşfederek
öğrenir: “Bu gece tuz elde edeceğim. Eski zamanlarda insanların onsuz yaşayabildiğini
biliyorum; ama sanırım bu yabani besinlerin bir kısmı biraz lezzetlendirmeyle daha
keyifli yenilebilir. Bu ceviz dallarını kaynatıp suyu buharlaştırınca geride tuzlu bir
çökelti kaldığını fark ettim. Şimdi bunu deniyorum.”

Yazar Jean, küçük bir çocukken evden kaçmak üzereyken annesine yakalandığını anlatır.
Annesinin kendisini kararından döndüreceğini sanır. Annesi ise ilginç bir şekilde kızının
diş fırçasını alıp almadığını kontrol eder, ihtiyaç duyabileceği diğer şeyleri kontrol eder
ve kızını tatlılıkla uğurlar. Bunu beklemiyordur. Gidişinin ardından Jean bir saat sonra
eve döner.

Jean, benzer bir kaçış öyküsünü büyüyüp anne olduğunda kızında da yaşar. Kızı da
tıpkı bir zamanlar annesinin yaptığı gibi kaçmak istemiştir. Jean de tıpkı annesi gibi
davranmıştır kızına. Ve mutlu son: Jean’ın kızı da eve döner.

Her çocuğun dönem dönem uzaklaşma ihtiyacı olduğunu anlamakla her gitmek fikrini,
korkunç bir kaçış senaryosuna çevirmemiş oluruz. Evet, bazen gerçekten mutsuzluktan
kaçar çocuklar bazen kendi büyüttükleri sorunlardan. Bazen önemsenmek isterler bazen
başka hayatları önemsemeyi. Bazen ne kadar büyüdüklerini ispatlamak isterler bazen de
gidip geri gelebilmenin rahatlığını yaşamak isterler. Zaman zaman uzaklaşabilmenin,
bulunduğun yere daha iyi bakmayı sağlayacağı da kesindir…

Sam’in cesaretini fazla abartılı mı bulduk? Ama “her şeye rağmen burada kalmak” çok
daha büyük cesaret istemez mi?

OCAK-ŞUBAT-MART 2018 | ÇOCUK ŞEHRİ 41

 ÇOCUĞU YENİDEN KEŞFETMEK ÇALIŞTAYI
KAGEM - ANKARA
Türkiye Diyanet Vakfı Kadın Aile
ve Gençlik Merkezi (KAGEM)ile
Eğitim Politikaları ve Araştırmaları
Derneği, geçtiğimiz Aralık ayında
Çocuğu Yeniden Keşfetmek isimli bir
çalıştay düzenledi. Çalıştayda farklı
disiplinlerden çeşitli müzakereciler,
çocuk konusunu hem etimolojik hem
de toplumsal yönleriyle değerlen-
dirdi. Önümüzdeki aylarda devam
edecek olan çalıştayın bu ilk
oturumunun notlarını Çocuk Şehri
olarak gözlemleyebildiğimiz kadarıyla
paylaşıyoruz.
Çalışmanın öncelikli amacı,çocuğu
anlamak ve tanımak. Bunun için de önce
insan nedir sorusunun cevaplanmasını
öngörüyor. Bir kültürün insana bakışı
çocuğa bakışı da belirleyen önemli bir
etmendir. Bu açıdan çocuğa dair söz
söylemenin ve eylemde bulunmanın
gerektirdiği bilinç denklemi,çocuğun
duyu- duygu- düşünce bütünlüğünü
göz önünde bulundurmayı ve yeni
bir çocukluk paradigmasının inşa
edilmesini zorunlu kılıyor. Kültür ve
medeniyetlerin çocuğa ne gibi isimler
verdiği ve bu isimlerin toplumların
çocukluk anlayışlarıyla ne derecede
bağlantılı olduğunun anlaşılması
gerekiyor. Çalıştayın bu ilk oturumunda
paylaşılan sunumların her birinde dil ve
yaşayış birlikteliğine değinilmiş olup
tarihsel süreçten örnekler paylaşıldı.
42 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018
Doğu dillerinde ve Batı dillerinde
olmak üzere iki genel tasnif üzerinden
müzakereciler sunumlarını yaptı.
Yrd. Doç. Dr. Hakan Aydemir Türk
dillerindeki çocuk kavramı konulu
sunumunda, çocuk kelimesinin bizdeki
anlamının bir hayvan yavrusuna
verilen isimle eş tutulduğunu söyledi.
Bala kelimesinin de sık kullanıldığını
belirtti. Bu kelimenin de ikinci anlamı
hayvan yavrusu demek. Ancak Türkçe
kelimeler için çok önemli bir veri sunan
DîvânuLugâti’t Türk’te bala kelimesine
11. yy’den önce rastlanmadığına dikkat
çekti. Osmanlı dönemi filologların ve
tarihçilerin çocuk kelimesinin domuz
yavrusu anlamına geldiği ile ilgili üç
farklı belge kaydedildiğini ifade etti:
“Yapılan çalışmalar çocuk kelimesinin
Türkçe kökenli olduğunu ispatlamıştır.
Çocuk kelimesinin kökenine
bakıldığında eski Altay dillerinde bu
kelimenin filizlenmek, tomurcuklanmak
gibi anlamlarda kullanıldığı görülüyor.
Çocukluğun evreleri vardır; ancak
Türkçe’de çocukluğun her dönem
için “çocuk” kelimesinin kullanıldığı
görülüyor. Çoğu dillerdeki gibi farklı
adlanlandırmalar yok. Daha büyük
yaştaki çocuklar için “kenç” deniyor ve
bu her iki cinsi de kaplıyor zaten.”
Türkçe’de neden her dönemi kapsayan
tek bir “çocuk” kelimesinin olduğu
ile ilgiliyi soruya, müzakerecilerden
farklı değerlendirmeler geldi. Bu
değerlendirmeler özetle şöyle: Eski
Türkçe’de ve Türk dillerindeki bu
durumun yaşantıyla çok yüksek bir
bağlantısı var. At üzerinde doğup at
üzerinde ölmek şeklinde özetlenen bir
bozkır hayatında çocuk, doğduktan
sonra hızlıca büyüme dönemine girer.
Bozkır yaşantısının insanları organize
olmaya, hızlı hareket etmeye, pratik bir
hayat sürmeye zorladığından insanların
tanımlamalarda da pratiğe gitmesi
büyük bir olasıdır. Yine çoğu ifadelerin
ve kullanımların çeşitli sebeplerle
kayda geçirilmemiş olabileceği ihtimali
de vardır. Moğol istilalarıyla yakılan-
yıkılan kitap ve kaynaklar da göz
önünde bulundurulmalıdır.
Kız ve erkek çocuk için farklı bir
kullanımın olmaması, cinsler ayrımının
olmadığı anlamına da geliyor. Çünkü
bozkırda bu ayrım pek bir şey ifade
etmiyor. Eski Türkçe’deki “oğul”
kelimesi kız ve erkek her iki cins için
de kullanılırken daha sonra anlam
daralması yaşıyor.
Kâinata ve insana bütüncül baktığı için
cinsler ayrımı olmadığı gibi hayvan
yavrusu anlamındaki bir kelimeyi kendi
türünün devamına koymasıyla insanı
doğadan ayırmadığı gibi bir anlam da
çıkabilir.
Türklerde güçlü bir hiyerarşik yapı
vardır. Bu durum yukarıdan aşağıya
değil; ama aşağıdan yukarıya yapılan
adlandırmalarda kelime çeşitliliğine
sebep olmuş olabilir. Yani büyükler
açısından bakılınca kendisinden küçük
herkes için çocuk çocukken, çocuk
açısından bakıldığından anne, baba, abi,
abla, amca, dayı, dede, ata gibi pek çok
yaşa bağlı ayrım vardır.
Bir diğer yorum da çocuğun hayatın
merkezinde çok rol oynamamasıyla
ilgili olabilir. Örneğin Özbekistan’da
kavun için kullanılan 10’dan fazla
kelime vardır. Çünkü Özbekistan’da çok
farklı kavun türleri yetişir ve ekonomik
hayatta da yemek kültüründe de
önemlidir. Bir kavun için bu kadar farklı
sayıda kelime üreten bir kavim, çocuk
için üretmiyorsa sebebi dil yetersizliği
değildir.
Arapça’da ise çocuk ile ilgili çok
sayıda kelime vardır. Sunumuna dil-
hakikat ilişkisine değinerek başlayan
müzakereci Doç. Dr. Şükran Fazlıoğlu,
dilin taşıdığı hakikat bağlamına değindi.
Salt çocuk kelimelerinin karşılığını
değil çocuk kavramının dildeki ve
toplumdaki bağlamındaki yerine de
değindi. Arapça’nın insanı, toplumu
ve çocuğu nasıl gördüğü bir bütünlük
içinde ele alınmış oldu.
Arapça’da insan kelimesi unutmak,
dost, vicdan gibi anlama geliyor. Anne
kelimesi olan “üm” insanın ayrılıp geri
geldiği anlamına, ümmet, fıtrilik gibi
manalara geliyor. Aile anlamındaki
“usratü” kelimesi koruma-zırh, esaret-
esir olma, yaratılış gibi anlamlara
geliyor. Böylece çocuğun aile içinde
korunduğuna ve aynı zamanda rüşt
çağına kadar aileye bağlı olduğu
yorumu kuvvetleniyor. Türkçe’de
de kullandığımız “aile” kelimesi ise
birincil olarak çadır, ikinci olarak da
bu kelimeden türeyen “ağvel” çok
bağıran anlamı yine çocuğa gidiyor.
OCAK-ŞUBAT-MART 2018 | ÇOCUK ŞEHRİ 43
 Bunun dışında doğrudan çocukluğun
kronolojisiyle ilgili farklı adlandırmalar
şöyle: “cenin”, embriyo dönemine işaret
eder. Gizlenmek demektir. Aynı kökten
gelen cennet kelimesiyle bağlantılıdır.
Nefes alan anlamında “menfus”, emziği
için “sabi” kullanılır. Doğmuş olan şey
manasında “velet” kelimesi vardır. Yine
çok bilinen “tıfl”, köken olarak güneşin
doğması, kıvılcım, balçık gibi anlamlara
gelir.
Bu isimlendirmelerden anlıyoruz ki
çocuğa ve çocukluğa bakış birkaç açıdan
değerlendiriliyor. Birincisi var olmayla
ilgili. Varlık sahnesine düştüğü andan
itibaren adlandırma başlıyor. Varlığın
devamı olan biyolojik sürecedair
isimlendirmeler de söz konusu. Ana
rahmi, süt emmek, yürümek, akletmek
gibi biyolojik/fizyolojik farklılıklara
göre de adlandırmalar mevcut. Çocuğu
içinde bulunduğu aile ve soy bağlarıyla
bir gören bu anlayış, çocuğu aynı
zamanda çocuğun zihinsel yapısıyla da
tanımlıyor: temyiz çağı, buluğ çağı, rüşt
çağı gibi.
Fars dilindeki çocuk kelimelerini Prof.
Dr. Adnan Karaismailoğlu sundu.
Sunumunda çocuk kelimelerinin
nasıl kullanıldığıyla ilgili Pendname,
Gülistan gibi klasik eserlerden örnekler
verdi. Farsça’da benzer şekilde çocukla
ilgili farklı kelimeler yer alıyor. Yeni
doğmuş bebeğe “nevzad” denir. 1-7 yaş
arası çocuğa “kudek”, 3-7 yaş arasına
“hurdsal”, her yaş için tümel anlamda
“beççe” ve benzer şekilde “ferzend”,
gençlik dönemi için 12-18 yaşa “civan” ve
kız genç anlamında “duhter” kullanılır.
Farsça’daki bu isimlendirmelerden
anlaşıldığı gibi başlangıçta çocuğun
44 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018
biyolojik durumu önemliyken zamanla
çocuğa verilen anlam, manevi-zihinsel
ilerlemeyle değişiyor. Cinsiyet vurgusu
Arapça’da olduğu gibi belirgin değildir.
Eski Yunan dili olan Grekçe’deki çocuk
terimlerini ise Yrd. Doç. Dr. Nihal
Petek Boyacı açıkladı. Hayvan yavrusu
anlamına gelen “brephos”, güdülen,
bakılan anlamındadır. “nepios” dar
düşüncelilik, konuşamayan yahut boş
konuşan, şapşal gibi anlamlara geliyor.
Bu kelimeden gelen “nepiazo” ise
kavram eksikliğine, idrak yetersizliğine
vurgu yapıyor. “tutthos” ise süt emen
bebek anlamındadır. Kelime çocuğu
anneyle birlikte tanımlamaktadır.
Bunların dışında çok yaygın kullanıma
sahip olan küçük, reşit olmamış erkek
yurttaş; vurmak-dövmek anlamlarında
kullanılan “pais” ve doğurmak ve baba
olmak anlamında “teknon” vardır. Bu
dil için doğurma eylemi ikil bir eylemdir
ve babalar da “doğurur”.
Bu kelimelerin köken ve yaygın
kullanımları ışığında eski metinleri
incelediğimizde Greklerin çocukluk
tasavvurunu da görebiliyoruz. Çocuk
yetkin düşünceye sahip olmama,
rasyonaliteden uzak olması yönüyle
hayvan yavrusuna; ev ve toplum
içinde küçük yaşlardan itibaren
çalıştırılmasıyla da kölelikle denk
tutulmuştur. “Pais” kelimesindeki
vurmak, dövmek anlamı, çocuğun
dövülerek terbiye edilmesini çağrıştırır.
Nitekim Platon, Yasalar Kitabı’nda
çocukların eğitilmek üzere sorumlu
lalalara gönderildiğini, vahşi hayvanlar
içinde en azgınının çocuk olduğunu;
çünkü zekâ düzeni oturmadığından
taşkınlıklar yapabildiğini anlatır!
Latin dillerinde de çocuk kelimesi
dönemlere göre farklı isimlerle anılıyor.
Çok uzun çağlar boyunca yaşan bir dil
olan Latince’deki çocuk tanımlarını
Yrd. Doç. Dr. Bengü Cennet anlattı.
Aklını, yeteneklerini bilinçli olarak
kullanamayan çocuk anlamında “infans”
(kelimenin kökü informu çağrıştırıyor),
birinin erkek çocuğu anlamında “filius”
kullanılıyor. Liber kelimesi özgürlük,
bağımsız olma anlamına geldiği gibi
çocuk anlamına da geliyor. 15. yy’a
kadar “puer” kelimesi de yaygındır.
Roma için çocuk, devlete adanmış
bir bireydir her şeyden önce. Yurttaş
kimliği ön planda olduğundan kız da
olsa erkek de olsa ideal bir eğitim alır.
Erkekler savaşçı, kızlar da maharetli
kadınlara dönüştürülür ve her kadın
çocuğunu ideal asker olarak yetiştirmesi
gerektiğini bilir. Bu yönüyle Latince’deki
çocuk isimlendirmelerinin “patria”(
baba) devlet ile bir bağı vardır.
Son olarak Şeyma Akın, İngilizce’deki
çocuk kavramlarına değindi. 11. yy.
Roma istilasının İngilizce’yi büyük
oranda değiştirdiğini adlandırmaların
bu yüzyıldan sonra başladığını ve
sanayi sonrası modern dönemde de
değişiklikler yaşandığı ifade edildi.
En yaygın kullanımıyla “children” ana
rahmi demektir. Bu tabirle çocuğun
anneyle olan bağına gönderme vardır.
Aynı zamanda soylu anlamına da gelir.
İlk önceleri sadece erkek çocuklar için
kullanılan “child” zamanla her iki cinsi
de kapsamıştır. Çocuk dört yaşından
itibaren toplumsal görevlerini üstlenir.
Çeşitli ev hizmetlerinde ve çocuk
bakımında kullanılır. Bu anlamda
hizmetçi gibidir. Hatta 13.yy’da “boy”
kelimesi çırak anlamına gelen “servant”
ile eş kullanıma sahiptir. Yine başka bir
kelime olan “kid” de oğlak anlamında
olup diğer dillerde olduğu gibi
burada da çocuğun hayvan yavrusuna
benzetilmesi söz konusudur.
OCAK-ŞUBAT-MART 2018 | ÇOCUK ŞEHRİ 45
 KUŞLARDAN ÖĞRENİLEN ŞİİRLER / KUŞ SESLERİNDEN ŞARKILAR

FATMA NUR KAYIKÇI

Çocuklara bir şeyler öğretilirken kullanılan çok fazla eğitim metodu vardır. Ve bir
o kadar da eğitim materyali bulunur. Ama ben en çok doğadan aldığım ilhamla
öğretmeyi seviyorum. Çünkü doğa bana Allah’ı hatırlatıyor.

Doğayı kaynak edindiğimizde önümüze yemyeşil ve masmavi bir tablo dökülür.

Topraktan, yapraklardan, gökyüzünden, taşlardan, denizden, çeşit çeşit su
kaynaklarından, çiçeklerden, böceklerden, kuşlardan oluşan kocaman bir tablo.
Dilediğinize dokunup hissedebilirsiniz. Dilediğinizle dost olup onu daha yakından
tanıyabilirsiniz. Yapmanız gereken tek şey, doğayı göründüğü gibi algılamak yerine
onunla yaşamayı öğrenmektir. Onu dinlemeyi öğrenmektir.

Doğadan öğreneceğimiz pek çok şey var. Öğrenebilmenin ilk kuralı ise içinde
yaşayan her türlü varlığı sevmektir. Çünkü sevmediğimiz bir şeyi hissedemeyiz.
Hissedemezsek öğrenmemiz de zorlaşır.

Örneğin ben kuş seslerini çok severim. Dinlendirici bir özelliği vardır kuş seslerinin.
Bolca kuş sesi dinleyip o sesleri hissettiğimde eğlendirici bir yanı olduğunu da
keşfettim. Bunu bana, kuşların kendisi anlattı. Ve tüm çocuklarla paylaşabilmem
için şiir yazmam gerektiğini söylediler. Ben de masama oturdum, kitapları
karıştırdım. Kitaplarda kuş seslerine dair ipuçları buldum. Ve sizler için eğlenceli
şiirler hazırladım. Şiirleri takip ederken notları okumayı unutmayın lütfen.

Şiirleri okumadan önce derin bir nefes alıp kuşların seslerini hayal edin. Hayalinizde
bir kuş belirsin. Sonra ellerinizi masayayahut ayaklarınızı yere vurarak şiirdeki
seslere eşlik edin...
En Güzel Şarkım

Bir kuşun Kuşlar cıvıldar dediler

Cıvıltısı gibi güzel Ben hiç duymadım
Vikvik ‘Tak tak’ derken bir kuşu
Cikcik Ya da ‘Şap şap’ diye zıplarken
Vitvit Görmedim
Şıp şıp Ses mi lazım
Şap şap Bir kuşu tanımama
Küt küt Sustum
Tak tak
Lap lap
Dur dur
Dur!
Kuşlar böyle mi öter?
Sonra en güzel şarkımı söyledim.

46 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018

Kestane kargası bir karga türüdür. Çok sert bir sesi vardır. Sizden istediğim, şiiri
şarkı gibi okuyup ‘şak’ yazan yerde ellerinizi birbirine çarpmanız; çünkü bir kitapta
bu kuşun ‘şak’ diyerek öttüğünü okudum. Bir de ‘kimdir bu!’ derken ellerinizi daha
hızlı çarpmalısınız. (Şarkıyı neşeli bir melodiyle söylemeyi de unutmayın.)
Kestane Kargası

Sabah erkenden güneş açtı... Şak!

Arılar çiçekleri dolaştı... Şak!
Serçe kuşu ava çıktı... Şak!
Kalbim göğe doğru uçtu... Şak!
Kimdir bu! Kimdir bu!
Kimdir bu!Kimdir bu!
Kestane kargası.
Kimdir bu! Kimdir bu!
Kimdir bu! Kimdir bu!
Kestane kargası.
Sıradaki şiiri de bir baykuş türü olan Alaca baykuşun sesinden esinlenerek yazdım.
Baykuşları daha çok sessiz ve yalnız hayal ediyoruz. Bu kuşlar çok düşünüp
yoruluyorlar. Bu ses de tam onlara göre ‘tu vittuvuu’ Unutmadan! Bu şiiri de yine
melodiyle ara ara yere eğilerek okuyabilirsiniz. Gizemli ve bilgece!

Alaca Baykuş

Ben bir bilge baykuşum

Ağacıma kondum
Işığımı söndür
Göğe doğru döndür
Yalnızlığı sevdim
Sesini de duydum
Tu vittuvuuuu
Ben bir bilge baykuşum
Ağacıma kondum
Işığını gördüm
Göğe doğru uçtum
Sesini de duydum
Tuvittuvuuuu
Bu şiir için yanınıza küçük bir çocuk alabilirsiniz. İster kardeşiniz olsun ister
kuzeninizyahut komşunuzun bebeği de olabilir. Ona bu şiiri öğretebilirsiniz.
Yapmanız gereken çok basit. Önce bir masaya oturacaksınız. Pii derken elinizi
havaya kaldıracaksınız, viit derken masaya vuracaksınız. ‘Sesini duydum’ derken
kulağınızı gösterin. ‘Bu bir kız kuşu’ derken de ellerinle dürbün yapıp etrafını
arayacaksın. İyi eğlenceler.

Kızkuşu

Piivitpiiviiit
Sesini duydum
Piiviiitpiviiit
Bu bir kızkuşu

OCAK-ŞUBAT-MART 2018 | ÇOCUK ŞEHRİ 47

 VİKTORYA DÖNEMİ ÇOCUK EDEBİYATINDA KOLONYALİZM
FATMA KÜBRA TÜRKER KAYA
Çocuk Edebiyatı alanında 19. ve 20.
yüzyılda Avrupa’da verilen eserlere
bakıldığında dönemin siyasi, kültürel
ve sosyolojik gelişmelerinin etkileri
görülür. Bu yazıda mezkûr etkileri
göstermek ve tahlil etmekadına,
İngiliz yazarlar tarafından Viktoryen
Dönem’de yazılan çocuk romanlarında
üretilen oryantalist söylem incelenecek
ve bu oryantalist söylemin, İngiltere’nin
aynıdönemdeki kolonyalist politika-
larını meşrulaştırılması amacıyla bir
propaganda aracı hâline getirildiği tezi
örnekler üzerinden araştırılacaktır.
Bu çalışma için büyük önem arz eden
sorulardan biri, bir kolonyalist özneolan
İngiltere’nin, tahakkümünü sağlamak
adına ne gibi “söylemsel” yöntemlere
başvurduğu sorusudur. Bu soruya
cevap teşkil edecek “Kolonyalizm,
Oryantalizm, Propaganda ve Meşruiyet
İlişkisi” kavramları kısaca açıklandıktan
sonra çocuk edebiyatına nasıl
yansıdığının izi sürülecektir.Araştırma
bağlamında dört klasik eser, öne çıkan
dört anahtar kavram bağlamında
incelenecektir. “Keşfetme” söylemi Peter
Pan romanında, “hükmetme” söylemi
Gizli Bahçe romanında, “otorite”
söylemi Küçük Prenses romanında ve
“sen onlardan farklısın” ve “kimlik”
söylemiAlice Harikalar Diyarında
romanında öne çıkmaktadır.
Halk kavramının tarih sahnesinde önem
kazandığı ve devletin yönetiminde söz
hakkı elde etmeye başladığı 19. yüzyılda,
48 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018
iktidarlar halk nezdinde yaptıkları
herşeyin, her türlü politikaların
meşruiyetini sağlamak zorundaydılar.
Bunu sağlayabilmeleri için gerekli araç
ise “propaganda” idi. Kolonyalizm
de 19. yüzyılın Avrupa ülkelerinin
önde gelen politikalarından biri
olarak meşruiyetini kazanma yolunda
propagandaya ihtiyaç duymuştur. Yine
aynı dönemdeki iktidarın meşruiyet
kaynağının da “halk” olması ile halka
yönelik söylem geliştirmek önemli hâle
gelmiştir. Ulus-devlet için geçerli bu
formül, tüm kolonyalist politika için de
geçerlidir. Çünkü uzun ömürlü olmak
adına kolonileştirdiği toprakları asimile
etme stratejisi gütmek durumunda olan
kolonyalist devletlerin, güçlü uluslara
ihtiyacı vardır. Viktorya Dönemi
kolonyalist politikaları başarıyla uygu-
lanmıştır. Bunu da birazdan ayrıntıları
verilecek olan söylemlere borçludur.
Kolonyalist politikanın ilk eylemi,
kendi sınırları dışında yeni bir toprak
parçası bulmaktır yani“keşfetmektir”.
Keşfetme eylemi genellikle, “hükmet-
meyi” de beraberinde getirmiştir.
Dolayısıyla bir coğrafyayı keşfettikten
sonraki süreç,“hükmetme” sürecidir.
Hükmetme kavramı bir aktörün diğ-
er bir aktörü “kendi dilediği şekilde
davranmaya zorlaması” yahut
“kendi istediği şekilde davranmasını
sağlaması” olarak tanımlanabilir.
Hükmetmek, içinde “güç” kavramını
da barındırır. Kolonyalist eylemler
söz konusu olduğunda hükmetmek
efendi ve köle söylemleri üzerinden
gerçekleşir. Dönem metinlerinde Batı
efendi, Doğu ise köle olarak tasvir
edilmiştir. Doğu’nun “hükmedilmeye
elverişliliği” yahut “Doğu’nun hükme-
dilmeye ihtiyaç duyan bir coğrafya
olması” kanısı oluşturulmaya çalışıl-
mıştır. Hükmetmeye başladıktan sonra,
bu hükümranlığın otopraklarda kalıcı
olabilmesi için, kurulan otoritenin
yine bazı söylemlerle meşruiyetinin
sağlanması gerekir. Yani bir coğrafyayı
keşfedip hükmetmeye başladıktan
sonra orada siyasi açıdan kalıcı
olabilmenin yolu “kurulan otoriteyi
meşrulaştırmaktır”. Ancak siyasi açıdan
kalıcı olmak yeterli değildir; zira kültürel
ve etnik kalıcılık da sağlanmazsa
siyaseten de yok olmanın önü alınamaz.
Bu yüzden kolonyalist devletin son
merhalede sağlaması gereken şey uzak
bir ülkede,bambaşka bir coğrafya ve
kültürün içinde kimliğini korumaktır.
Kolonyalizmin izlediği genel program
budur.

Viktorya Devri Çocuk Edebiyatının Genel Özellikleri

•Viktoryen Dönem’de, İngiltere’de eğitim alanında köklü değişiklikler

yapılmış, 1870 yılında beş ve on yaş arası tüm çocukların okula gitmesi zorunlu
kılınmıştır. Bu durum, Viktoryen Dönem’de devletin eğitime olan müdahalesini
artırdığını, dolayısıyla çocuklara yönelik daha fazla söylem üretmeye başladığını
göstermektedir.

•İktidarın çocuklara yönelik ürettiği söylem ve yaptığı propagandalar, yetişkin

vatandaşların çocuklara yönelik ürettiği söylemi de etkilemiş ve bu durum, yetişkin
yazarlar tarafından yazılan çocuk edebiyatına da etki etmiştir.

•Viktorya Devri romanlarında kadınlar imparatorluk imgesi açısından önemlidir;

özellikle çocuk romanlarında imparatorluk sıklıkla “aile” üzerinden metaforlaştırılır.
Kraliçe Victoria “anne”, kolonyal ögeler ise annenin disiplinine muhtaç ve anneden
emir almaya ihtiyacı olan olgunlaşmamış çocuklar olarak metafora dâhil edilir.

•İngilizler’in Çocuk Edebiyatı alanında verdikleri eserlere bakıldığında, oryantalist

ve kolonyalist söylemin genellikle Hindistan ve Afrika toprakları üzerinden
oluşturulduğu görülür.

•Kraliçe ve imparatorluğun merkezde olduğu İngiliz siyasetini, Viktorya Devri

İngiliz ulusunun gelenek, görenek ve değerlerini yetişkin ve çocuk edebiyatında
sıklıkla görmek mümkündür. Kraliçe ve imparatorluğu simgeleyen söylemler ve
metaforlar önemli bir yer tutar.

•Avrupa’da, İngiliz Çocuk Edebiyatı’ndaki oryantalist ve kolonyalist söylemi tahlil

eden hatırı sayılır çok sayıda çalışmaya rastlamak mümkündür.

OCAK-ŞUBAT-MART 2018 | ÇOCUK ŞEHRİ 49

 PETER PAN

Roman üç küçük İngiliz kardeşin,

Wendy, Michael ve John’un düşlerin
dekurdukları, yahut “keşfettikleri”
bir ülkeden, Neverland’den gelen bir
çocukla tanışmalarıyla başlar. Bu çocuk
Peter Pan adlı, uçmayı bilen ve hiç
büyümeyen bir çocuktur ve İngiliz’dir.
Küçükken evden kaçıp Neverland’e
gittiğini söyler. Peter bu üç kardeşe
uçmayı öğretip onları egzotik topraklara
yani flamingoların, denizkızlarının,
perilerin, korsanların, “kafa derisi
yüzen Kızılderililerin” ve son olarak da
Peter Pan’in başlarını çektiği bir grup
kaybolmuş İngiliz çocuğun olduğu
Neverland’e doğru yolculuğa çıkmaya
ikna eder. “Keşfetme” kavramı, roman
içinde hiçbir zaman direk kullanılmaz;
ancak diğer insanlar veya çocuklar Bunu kitabın onlardan “beyaz adam”
tarafından bilinmeyen bu ülkenin olarak bahsetmesinden anlıyoruz. Bir
varlığından haberdar olmaları, çocuk- İngiliz olan Kaptan Hook’un en büyük
ların bu ülkeyi “keşfettiklerini” ima eder. düşmanı Peter Pan’dir. İkisi de İngiliz
Kitap oldukça vahşi bir Kızılderili tasviri olmasına rağmen Kaptan Hook’un
yapar. Bu tasvirler, tipik oryantalizm düşman olarak resmedilmesinin sebebi,
bakışını yansıtır. Çalışmanın ilerleyen Kaptan’ın Kraliçe’ye karşı gelerek
bölümlerinde bu gibi tasvirlerin, kendi otoritesini kurmaya çalışmasıdır.
onlara yapılan bazı kötü muameleleri Burada İngiltere’nin yüksek vergiler
meşrulaştıracak şekilde kullanıldığı yüzünden imparatorluğa karşı ayak-
görülecektir. Peter’ın ve İngiliz lanan ve Amerika’nın bağımsızlık
çocukların grubu ile Kızılderililer’in hareketini başlatan On üç kolonisine
ilişkisi, Peter’ın onlara yaptığı bir iyilik gönderme vardır. Kaptan Hook, her ne
sebebiyle minnet duygusuna dönüşür. kadar tüm İngiliz özelliklerini gösteren
Dostane bir ilişkiden çok Peter’ın bir karakter olsa da Kraliçe’ye itaat
üstünlük kurduğu ve Kızılderililer’i etmeyen bir İngiliz olduğundan kitapta
küçük gördüğü bir ilişkidir bu. kötü kabul edilmiştir.

Neverland’deki ikinci topluluk, başlarını Peter, Wendy’yi Neverland’e “anne”

Kaptan Hook’un çektiği Korsanlar’dır olması için getirmiştir; çünkü Peter
ve Korsanlar, Kızılderililer’in en Pan’in başlarını çektiği bu çocuk
büyük düşmanıdırlar. Bir geminin grubunun hepsi erkektir ve “anneleri”
içinde yaşarlar ve çoğu Avrupalıdır. yoktur. Kendilerine bir “anne”

50 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018

istemektedirler. Burada kullanılan
“anne” söylemi, daha önce de
belirtildiği üzere, Viktorya Devri çocuk
romanlarının bir çoğunda olduğu gibi
metaforik bir söylemdir ve “Kraliçeyi”
temsil eder. Wendy’nin Neverland’e
gelişi, Kraliçe’nin “otoritesinin” yahut
“Britanya İmparatorluğu’nun” Amerika
topraklarına ayak basmasıdır. Zira
Wendy’de bu temsiliyeti oldukça iyi
görürüz. Çünkü Wendy, kardeşlerinin
İngiltere’deki hayatlarını unutmalarını
istemediği için onlara sürekli eski
hayatlarından bahseder; hatta onları
İngiltere’deki hayatlarıyla ilgili imtihana
tabi tutar. Çay saati hatırlatıcı olması
açısından es geçilmeyen bir unsurdur
mesela! Ulusal değerler” ve “iktidar
propagandası” ile “eğitim” arasındaki
ilişkiyi hatırlatmaktadır.
Kitapta çocukların hiç büyümemesi,
oldukları gibi kalması da statüko
beklentisinin bir yansıması olarak
yorumlanabilir.
kitap boyunca asla kullanmaz; ancak
yazarın “İngiliz hizmetçi” tasvirinin
yanında ayah bir köle gibi durmaktadır.
Kitabın ilerleyen kısımlarında Hin-
distan’dan İngiltere’yegiden Mary,
buradakilere farklı muamele edildiğini
görür. İngiliz hizmetçiler Hintli
ayahların tam aksine sorgusuz sualsiz
itaat etmeyen, teşekkür duyabilen,
kendilerine şiddet uygulanmayan,
adlarıyla hitap edilen ve dolayısıyla
birey kabul edilen kimselerdir. Köleden
ziyade soyluların işlerini kolaylaştıran
ücretli işçilerdir. Her ikisinin de görevi
hizmet olmasına karşılık Hintli ayah
ile İngiliz hizmetçi Martha’yı farklı
kılan şey “söylemdir”. Buna göre her
ne kadar hizmetçi de olsa bir İngiliz
olan Martha kitapta aşağılanmamakta
aksine birey olarak olumlanmaktadır.
Kitapta İngiliz hizmetçilere çoğu kez
kişisel düşüncelerini açıklama hakkı
verilirken, Mary’nin ayahının tek bir

GİZLİ BAHÇE

Gizli Bahçe’nin başkarakteri,

Hindistan’da İngiliz hükümetine bağlı
çalışan İngiliz bir yüzbaşının kızı
olan Mary Lennox’tır. Mary, Hintli
bir dadının elinde büyümüştür. Bu
dönemde Hindistan’daki İngilizler’in
çocuklarına bakan yerli dadılara ayah
denmesi sebebiyle, Mary de dadısından
hep ayah diye bahseder. Ayah, kendi
kendine her işi yapabilecek yaşta olan
Mary’nin, üstünü değiştirmekten
yemeğini yedirmeye kadar her işini
yapan bir dadıdan ziyade köle gibi
anlatılmıştır. Yazar “köle”kelimesini

OCAK-ŞUBAT-MART 2018 | ÇOCUK ŞEHRİ 51

 düşüncesine bile yer verilmez. Ayah Aydınlanma’yla birlikte Batı’nın her
yalnızcabirileri tarafından, “anlatılır”. şeyden üstün tuttuğu ve kalkınmanın
Birileri onu “tasvir eder” (oryantalizm). temeli saydığı bilim ve medeniyeti
Mary, İngiltere’de yaşadığı günlerde Doğu’ya yine kendisinin götüreceği
İngiltere’deki insanlara nasıl davranması şeklinde yorumlanabilir.
gerektiğini keşfedip durur. Bu keşiflerin
hepsini,“Hindistan’da durumun ne
kadar da farklı olduğu” çıkarımıyla
KÜÇÜK PRENSES
sonlandırır. Mary İngiltere’de yemeğini
de kendi başına yemek zorunda Kitap, İngiliz bir subay olan babası ile
olduğunu öğrenir ve “gerçek bir İngiliz Hindistan’da yaşarken, İngiltere’de
gibi al yanaklı” bir kıza dönüşür. Bayan Minchin’in Kız Yatılı Okulu’na
eğitim görmeye gelen yedi yaşındaki
Kitaba adını veren gizli bahçe ifadesi,
İngiliz Sara Crewe’u anlatır. Bu romanda
İngiltere’deki evin bahçesinde bulunan
ortaya koyulan en bariz söylemlerden
gizli bir köşedir. Gizli bahçe ifadesi
biri “otorite”dir. Bu söylem romanın
“saf İngiliz değerlerini dışarıdan
ikikarakteri, Sara Crewe ve Bayan
gelen etkilere karşı koruyan, yüksek
Minchin’in sahip oldukları otoritenin
duvarlı ve gizli kapılı bir burç” olarak
mahiyetlerinin karşılaştırılması üze-
okunur. Bu bahçenin evin ölen sahibesi
rinden oluşturulmuştur. Bu karşı-
Colin’in annesine ait olması “anne”
laştırma romana, oryantalist bir söylem
metaforunun metne yerleştirilmesidir;
olma özelliği kazandırır; zira kitap
anne “kraliçe”yi bahçe de “İngiliz
genellikle Batı’ya atfedilen “meşru
İmparatorluğunu” temsil eder.
otorite”, “demokrasi” gibi kavramlara
İngiltere’deki günlerinde ona eşlik
eden bahçe çalışanı Dickon da hizmetçi
olmasına rağmen asil bir İngiliz olarak
anlatılır. Dickon, Mary’ye gerçek bir
İngiliz olma yolunda ışık tutanbir
öğretmen gibidir. Bahçe işleriyle
uğraşmanın Mary’ye iyi geleceğini
düşünürler. Hindistan’da hırçın
bir çocuk olarak büyüyen Mary’in
sakinleşmesi, aslında bir İngiliz olmayı
öğrenmesiyle özdeşleşir.

Evin diğer bir çocuğu olan Colin’in

okuduğu bir kitapta Hindistan’a dair
semboller vardır. “Egzotik” öğelerle
dolu bir kitabı okuyan Colin’in hedefi
buralara gidip bilimsel deneyler
yapmaktır. Buradaki “bilim” vurgusu

52 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018

karşılık, Doğu’ya atfedilen “despotik
otorite” söylemi üretir ve birini sürekli
diğerine üstün kılar. Nihayetinde
de birini cezalandırır, diğerini ise
ödüllendirir. Romanın sonunda Sara
Hindistan topraklarına sahip olarak bu
ödüllendirmeyi yaşayacaktır.
Yatılı okulun müdürü Bayan Minchin’in
otoritesi, yönettiği öğrencilerin statü
kazanma umudu yahut itibar kaybetme
korkusundan beslenir. Minchin, oldukça
despot tasvir edilir. Bu despot otorite
anlayışı, kitapta açıkça belirtilmese
de Doğulu hükümdarların iktidar
anlayışına gönderme taşır.
Sara, kitapta oldukça kusursuz bir çocuk
olarak anlatılır. Herkesin hayranlık
duyduğu Sara, bu karizması sayesinden
kısa sürede lider olarak görülür.
Despotik otoritenin diğer bir temsilcisi
olan yaşıtı Lavinia’yı tahtından eder.
İlerleyen bölümlerde ise okulun
gerçek otoritesi Bayan Minchin’in de
despotik otoritesini etkisiz kılıp okul
ve öğrenciler üstünde meşru bir otorite
sağlayacağı görülecektir. Zayıf ve
dışlanmış gördüğü herkesin yardıma
koşar; bunun “prenses” olmanın bir
gereği olduğunu düşünür. Sara elindeki
imkânları yardım etmeye harcar ve
gerçek bir prensesin “gücüne” sahip
olduğunu düşünür.Tıpkı “halkın seçtiği
bir yönetici” gibi Sara’yı da okulun
en düşük statülü kızı Becky prenses
olarak ilan etmiştir. Bu da Sara’nın
iktidarının “meşru” olduğuna yapılan
bir göndermedir (ulus-devlet). Sara,
sürekli kendi doğrularından bahseder
ve bir süre sonra diğer çocukların
zamanla Sara gibi davranmaya, ona
benzemeye başladığı görülür. Bu durum
“asimile etme” ve “medeniyet götürme”
söylemleri ile izah edilebilir. Sara’nın
otoritesinin ne kadar meşrulaştırdığını
gösterir.
Babası İngiltere’nin en büyük kolonisi
Hindistan’da Kraliçe’ye bağlı çalışan
bir asker olan Sara, etrafında pervane
olan Hintli hizmetçilerle büyümüştür.
Büyüdüğünde Hindistan’daki elmas
madenlerinin mirasçısı olacaktır. Ro-
manda “Binbir Gece Masalları”nı
andırdığı söylenen bu durum, Sara’yı
İngiltere’nin Hindistan üzerindeki
kolonyalist politikalarının bir parçası
hâline getirir. Bunun yanında “elmas
madenleri” hikâyesi, bu hikâyenin
“Binbir Gece Masalları”na benzetilmesi
de romana oryantalist bir söylem
katmakta ve Hindistan topraklarını
egzotize etmektedir.
ALICE HARİKALAR DİYARINDA
Eser, ablası ile gezintiye çıkan küçük
Alice’in canının sıkılması ve bunun
akabinde yanından hızla koşarak
geçen ve cebinden çıkardığı saate
bakan bir tavşanın peşinden gidip bir
tavşan deliğine düşmesi ile başlar. Bu
tavşan deliği, onu Harikalar Diyarı’na
götürecek olan yoldur ve o kadar
uzundur ki Alice düşerken neredeyse
uyuyakalır. Uyandığında fantastik bir
yerde görür kendini.
Bu fantastik topraklar Britanya İm-
paratorluğu’nun kolonize ettiği
Avustralya ve Yeni Zelanda’dır. Oldukça
egzotik bir şekilde tasvir edilir. Alice’in
küçücük kapıdan gördüğü bu ülke sıra
dışı güzelliktedir. Kitap kolonyalist
OCAK-ŞUBAT-MART 2018 | ÇOCUK ŞEHRİ 53
 devletin, kolonizeettiği topraklar
üzerine ürettiği söylemi, Harikalar
Diyarı için üretir. Alice önce bu harika
yeri “keşfetmiştir” sonraki adım, bu
ülkeye gidecek kapının anahtarını
bularak “hükmetme”yi başaracaktır.
Harikalar Diyarı’na açılan kapının
Alice’ten küçük olmasının üstenci bir
bakışa işaret ettiği düşünülebilir.

Nargile içen bir tırtılın (Doğulu motif)

yardımıyla bu ülkeye adım atan Alice,
şeklini değiştirmek zorundadır. Kapıdan
sığmak için küçülür, daha sonra fazla
büyür. Bir “kimlik” karmaşasına düşer.
Kim olduğunu unutur. Çok daha sonra
hatırlar. Bu harika bahçedeki tüm
hayvanlar gariptir, hiçbiri “normal”
değildir. Önceleri kimlik bunalımı
yaşasa da Alice, bu garip hayvanlardan
SONUÇ
hiçbirine benzeyemeyeceğini ve ken-
disinin normal biri olduğunu düşünür. Burada fazla ayrıntıya kaçmadan,
Kimliğini muhafaza etmekte kararlıdır. kısaca incelenen dört romanda da,
Alice, Kraliçe’nin bu harika bahçesine Viktorya Devri çocuk romanlarında
Alice olarak girmiştir ve Alice olarak üretilen oryantalist söylemin, İngil-
çıkacaktır. “Onlardan farklıdır!” tere’nin kolonyalist politikalarının
propagandasının izleri sürülmüştür.
Alice’nin kendi kimliğini koruyarak
Jacqueline Rose bu dönemdeki çocuk
Kraliçe’ye meydan okuması Doğu-
edebiyatı alanında verilen eserlerin
Batı otorite anlayışlarına gönderme
altında yatan kimi yönlendirmelerin,
taşır. Beceriksiz, despot yönetici
çocukluk masumiyetinin yetişkinlerin
Kraliçe’ye karşı Harikalar Diyarı’nın
tutkularının sermayesi hâline gelmesi”
sevilen “yabancısı” Alice, otoritesini
şeklinde değerlendirmiştir. Gerçekten
meşrulaştırır ve herkesin gönlünü
de Viktorya Devri kitaplarına
kazanır.
bakıldığında çocukluğun bir masumiyet
dönemi değil de iktidarın, Kraliçe’nin
mülkü olarak görüldüğü çok açıktır.
Çocuk edebiyatı tarihi, bu tür
yönlendirme ve ideolojilerle yazılmış
kitaplarla doludur.

54 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018


DAHİ BEBEK TÜRK
MÜZİĞİ SERİSİ
Çok erken yaşlarda hatta daha
anne karnındayken bebeklerin ses
ve melodileri kaydettiği uzmanlar
tarafından iddia edilince ebeveynler
bu konuda daha dikkatli davranır
olmaya başladı! Madem bebekler sesleri
duyuyor ve kaydediyor o hâlde kaliteli
müzik dinletmek isteyen ebeveynler sıkı
bir araştırmaya girerek seçkin, klasik ve
kaliteli müzik çalışmalarını keşfetmeye
başladı.
Bu çabanın karşılık bulduğu çalışmalar
elbette ki var. Örneğin, Türk Musikisi
Araştırma ve Tanıtma Grubu (TÜMATA)
Kurucusu Rahmi Oruç Güven’in
katkılarıyla hazırlanan Dâhi Bebek Türk
Müziği Serisi. Altı seriden oluşan bu
çalışmada Dede Efendi, Hacı Bektaş,
Mimar Sinan, Nene Hatun, Dede Korkut
ve Mustafa Kemal gibi tarihi isimlerin
karakteristik özelliklerinin uyarlandığı
altı farklı makam doğaçlaması var.
Çalışmada ney, rebap, kopuz, dombra,
kılkıyak, çeng gibi Türk kültüründen
enstrümanların yanısıra su, at
yürüyüşü, kuş, kuzu, ağustos böceği
sesleri, bebeğin anne karnındaki kalp
atışı, anne ve bebek sesi efektleri de
kullanılmıştır. Böylece bebeklerdeki ses
ve ritim duygusunu güçlendirilmesi
hedeflenmiş, ayrıca bebeklerin ruhsal
gelişimi desteklenmek istenmiştir.
Altı serilik albümde yer alan isimler,
isimlerin uyarlandığı makamlar ve
makamların özellikleri şöyle:
MÜZİK
1.Dede Korkut (Asya kökenli minör
pentatonik müzik): Kendine güven,
kararlılık duygusu oluşturur. Neşe
ve huzur verir. Trans hâli oluşturup
yüksek sezgi ve kişilik gelişimi sağlar.
Dokuz-on yaşına kadar dinletilmesi
tavsiye edilir.
2.Hacı Bektaş (Hüseyni makamı): Huzur,
rahatlık, kendine güven, kararlılık ve
barış duygusu verir. Bağışıklık sistemini
canlandırır. İltihapları yok eder. Sıtmaya
iyi gelir.
3.Mimar Sinan (Acemaşiran makamı):
Canlılık ve lezzet duygusu verir.
Çocuğun anne karnındaki pozisyonunu
uygun hâle getirir, doğumu kolaylaştırır,
ağrı keser, ilham verir, durgun düşünce
ve duyguları canlandırır, gevşemeye
yardımcı olur.
4.Dede Efendi (Rast makamı): Sefa,
neşe, huzur ve mutluluk verir. Başa ve
gözlere etkilidir, çocuk bünyesindeki
nem dengesizliklerini giderir ve stresi
önler.
5.Nene Hatun (Uşşak makamı): Sevinç,
kuvvet ve kahramanlık duygusu verir.
Güzel yazma ve konuşma yeteneğini
artırır. Gevşeme ve uyku sağlar. Kalp,
bilek ve ayaklarda etkilidir.
6.Mustafa Kemal (Isfahan makamı):
Güven, zihin açıklığı verir, zekâ ve
hafızayı güçlendirir. Hareket kabiliyeti
verir. Ateşli hastalıklarda vücudu korur.
Ense, boyun, omuz için iyidir. Gün
batımında etkisi fazladır.
OCAK-ŞUBAT-MART 2018 | ÇOCUK ŞEHRİ 55
 CEMİL MERİÇ’İN ÇOCUK EDEBİYATI YAZILARI
EMİN ALİ DRANAS
Ülkemizin saygın mütefekkirlerinden
Cemil Meriç’in ilim, irfan, düşünce
ve edebiyat uğruna nice çabalar sarf
ettiği herkesin malumudur. Hatta o,
bu uğurda gözlerini kaybedecek kadar
hakikat peşinde yaşamıştır. Çoğumuz
Batı’yı ve eserlerini onun sayesinde
tanıdı ve yine onun sayesinde Doğu-
Batı mukayesesini yaparak engin bir
düşünce birikimi kazandı.
Bu büyük düşünürün çocuk edebiyatına
dair, zamanın Türk Edebiyatı dergisinde
yayımlanmış yazılarını kaçımız bili-
yoruz peki? Günümüzdeki çocuk
edebiyatı tartışmalarına onun sözlerini
dâhil edebiliyor muyuz? Her ne kadar
yerli çocuk edebiyatını savunsak da
hâlâ özümüzü bulamadığımızı, yerli ve
buralı eserler yazanlarımızın azlığını
itiraf etmekten çekiniyor muyuz?
Cemil Meriç’in yazılarındaki her
zamanki latif eleştirel üslup ve bilgi
birikimi, hayranlık uyandırmaya devam
etmektedir. Batı’yı ve Doğu’yu iyi bildiği
için yeni bir tür olan çocuk edebiyatına
dair gelişmeleri karşılaştırmalı
olaraktakip etmiş coğrafyamızın
da ilk düşünürlerindendir. Dünya
genelindeki (yani ağırlık olarak
Batı’daki) çocuk edebiyatı çalışmalarını
beğenmediğini sözlerinden anlamak
mümkündür. Yazılanların çoğunu,
genç dimağları zehirleyen muzır birer
neşriyat olarak değerlendirmiştir:
56 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018
“Yayınevi sahiplerinin sefil çıkarları
uğruna piyasaya sürdükleri abur cubur
kitaplara körpe zekâları teslim etmeğe
kimin hakkı var!” demiştir!
Ona göre, piyasayı sarmış “abur cubur”
kitaplar olsa da sağlam kitapların
varlığından da haberdar etmiştir bizleri.
Çocukları bu tür kitapları okumaya
iten sebep ise Cassel’in Edebiyat
Ansiklopedisi’nde gizlidir: “Çocukları
eğlendirmek amacı güden kitaplar
Batı Avrupa ‘da XVIII. asrın ortalarına
doğru yayınlanmağa başlamıştır. Bu
tarihten önce gençlere mahsus edebiyat;
dinî eserler, görgü kitapları ve okul
kitaplarından ibaretti. Tek amaçları
öğretim olan bu eserler, matbaanın
icadından önce yazma olarak elden
ele dolaşıyordu... Çocuklar eğlenmek
istedikleri zaman mektep kitaplarından
daha çekici eserler arıyorlardı: Ezop’un
masalları gibi, yetişkin insanlar
için yazılan kolay anlaşılır kitaplar
da bunların arasındaydı. Masallar,
hikâyeler, seyahat kitapları, hayvanlara
ait kitaplar ve sokaktaki adama hitap
eden benzeri eserler, çocukların
çok hoşuna gidiyordu. Protestan
İngiltere’de büyüklerin çocuklar için en
uygun saydığı eserler,Kitab-ı Mukaddes
ve havarilerin menkıbeleri idi. Ama
çocuklar, çeşitli konularda basılan ve
seyyar satıcılar tarafından ucuza satılan
kitapları daha çok severdi...”
Bu dönemde eğitim ve pedagojideki
etkileriyle ünlenen Rousseau ve
Locke’un çocuk kitapları çalışmaları
da bir hayli rağbet görmüştür. Yeni
bir toplum oluşurken çocuklar,
aydınlanmacı düşünürlerin ahlak,
siyaset ve bilgi felsefelerine teslim
edilmişlerdir.
Üstat Cemil Meriç, Batı edebiyat
tarihinde çocuk edebiyatının yerini
araştırdığı mezkûr yazı dizisinde sık sık
ansiklopedik çalışmalara değinmiştir;
çünkü o dönem için ansiklopedi en
kolay bilgiye erişim kaynağıdır. (Bugün
arama motorları olmasaydı okuyan ve
yazan kesimlerimiz de ansiklopedileri
muhtemelen elinden düşürmezdi;
fakat durum sanırım, sanal hakikat
peşinde koşmaya doğru kuvvetle
ilerlemektedir.) Yaptığı okumalar
neticesinde Batı’nın edebiyat tarihinde
çocuk edebiyatı diye özel bir türün
olmadığını söyler: “1958’de yayımlanan
son büyük edebiyat ansiklopedisinin
3.cildi Fransa’ya ayrılmış. Eserin
sonunda “marjinal edebiyatlar” bölümü
içinde çocuk edebiyatı da yer alıyor.”
Peki, Doğu’da durum nasıldır?
Hindistan’da masalın çok güçlü ve köklü
bir gelenek olmasını reenkarnasyon
inancına bağlamıştır Meriç. “Dün bir
insandı yarın Tanrılaşacak. O hâlde
hayvanların anlatacağı çok şey olmalı.”
Bu tespite şaşmamalı; çünkü gerçekten
de masallar felsefeden, toplumun
inanç ve kültüründen doğmaktadır.
İlginç olan ise Hint siyaset anlayışının
masallarda anlatılıyor olmasıdır.
Güçlü olanın ayakta kaldığı, hep bir
çatışma ve mücadele anlatısı, sürekli
tehdit altında yaşamak ve bu yüzden
kendini savunmaya odaklı bir hayat…
Masalların özü bu. “MATSYA-NYÂ YA”
yani balıkların kanunu! Hume’den bize
miras kalan büyük balıkların küçükleri
yuttuğu bir dünya görüşünün aynısı.
İnsandaki kötülük düşüncesinin bir
nevi röntgeni gibi...
Cemil Meriç’in Doğu’nun en önemli
birikimine sahip Hint masallarıyla
ilgili tespitlerine biraz daha devam
edelim:“Bütün tanıdığımız masalların
ana kaynağı: PANÇA-TANTRA yani
politika ve idare sanatı üzerine beş kitap.”
Heyhat! Çocuk edebiyatının Batı’yla
başladığını düşünmüştük oysa. En ünlü
OCAK-ŞUBAT-MART 2018 | ÇOCUK ŞEHRİ 57
 Hint masalı olan Kelile ve Dimne’nin
tarihsel önemini kavrayamadık sanırım!
Yazısında devamla diyor ki Üstat,“Orta
Çağ Avrupa’sının Kelile ve Dimne’ye
karşı gösterdiği büyük ilgiyi şehir
burjuvazisinin gelişmesi ile açıklayanlar
var. Meselâ Valter Ruhen. Daha yeni,
daha hür bir hayat felsefesine susayan
burjuvazi, kiliseye karşı açtığı savaşta
aradığı müttefiki Hint’in masal
kitabında bulur. GostaRomanarum
ve Fahliau’lardan, La Fontaine’in,
Grimm’in, Andersen’in masallarına
kadar birçok meşhur eser Sanskritçe
kaynaktan geniş ölçüde faydalanmıştır.”
Fransızca’ya bir ömür adayan Cemil
Meriç, Batılı masalların atası sayılan
La Fontaine’in orijinali ile İngilizce
ve Türkçe çevirileri arasında dağlar
kadar fark olduğunu söylemiştir.
Ona göre çevirilerde iskelet kalmış,
metnin ruhu kaybolmuştur. “Uyuyarak
okumuş” diyor bu tür metinler için. Ki
bu metinlerin başlangıçta büyüklere
yazıldığını, çocukların kilisenin
dayattığı metinleri okumaktan sıkılarak
eğlenceli okumalar yapmak niyetiyle
bu tür kitaplara rağbet gösterdiğini az
önce belirtmiştik. Demek ki bir çocuk,
büyükler için yazılmış bir kitapta
kendinden birşeyler bulabiliyor. Tam
da bu esnada Üstat, çocuk tanımına bir
standart getirilemeyeceğini de söylüyor.
58 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018
Yaşa göre çocukluk çağını belirlemenin
vehim bir hata olduğunu hatırlatıyor:
“Benim isimlerini yeni yeni duyduğum
birçok tarihçileri, filozofları, iktisatçıları
Stuart Mill’i, bebek denilecek yaşta
hatmetmiş. Üç yaşında Yunancaya
başlamış, sekizinde Latinceye, Eflâtun’la
Aristo’yu başkalarının çelik çomak
oynadığı yaşlarda tanımış. Homeros’un
da Kal-u Bela’ dan beri aşinası, üstelik
zihnî melekeleri bakımından ortanın
altında olduğunu söylüyor. Gelin de
dehşete düşmeyin. Şüphe yok ki bütün
çocuklar Stuart Mill’le boy ölçüşemez,
ama tanımadığımız kaç Stuart Mill’i
var? Demek ki çocuğun anlayış ve
kavrayış hudutlarını belli standartlara
irca etmek ham bir hayal. Bir İbn
Sina’yı bir Biruni’yi, bir İbn Haldun’u
düşünüyorum, bunların tecessüs ve
ihatası da Stuart Mill’inkilerle rahat
rahat boy ölçüşebilecek çapta. Çocuk
edebiyatının ne sınırları belli ne
mahiyeti. Çocuk edebiyatı, çocuklar için
yazılan kitapların bütününü kucaklıyor
ama çocuk, büyükler için yazılan
kitapları da okur. Yaşla baş arasında
kesin bir münasebet kurmak mümkün
değil.”
Yazılarında çok önemli konulara
değinen Cemil Meriç, çocuk kitapları
yazarlarının kaçının iyi bir çocuk
psikolojisi eğitimi aldığını sorar. Çocuk
kitabı yazmanın salt pedagojiyle bir
ilişkisi yoktur ona göre. Çocuğun
yaşadığı sosyal çevre, konuştuğu ana dil
ve tarihî miras da bilinmelidir. Tüm bu
saikler kavrandığında gerçek bir çocuk
edebiyatı eseri oluşur.
Burjuvanın yükselişiyle aşırı ahlakçı ve
akılcı bir toplumun çocukları;perilerle,
cadılarla, büyülerle ve korkunç
kurgularla dolu halk anlatılarından
oluşan masalları bayılarak okudu. Kimi
zaman ormanda tek başına bırakılan
kimi zaman kaynar fırınlarda yakılan
çocuk hikâyeleri büyük bir beğeniyle
okunmaya devam etti. Çocuk okurların
sayısı arttıkça birbirine benzeyen
masalların sayısı da artmaya başladı.
Son olarak da Binbir Gece Masalları’nın
çevirisi ile tanışan Fransız çocuklar
için hayat daha eğlenceli bir hâle geldi.
Masallar; burjuva ahlakı, görgü kuralları
ve sosyete yaşantısının zorunluluklarını
anlatan “can sıkıcı kitaplar”dan bir
kurtuluş olarak görüldü.
Hayret ki Batı dünyasına çocuk
edebiyatını armağan eden Fransa, daha
sonra İngiltere, Rusya, İskandinav
ülkeleri ve Amerika’nın gerisinde
kalacaktır. Bundan sonra çocuk
edebiyatı deyince akla büyük ölçüde
İngiltere gelecektir. Victoria Dönemi
eleştirileri, çocuk kitaplarındaki çocuk
kahramanlarının metinleriyle dile
gelecek ve edebiyat, toplumsallıktan
beslenecektir. Yine de Fransız Jules
Verne kadar hiçbir ülkenin yazarı dünya
çocuklarınca bilinip tanınmamıştır!
Üstat sözlerini kısa bir değerlendirme ile
sonlandırır: “Çocuklar için yayımlanan
nefis ansiklopedilere, hem lüks hem
de ucuz albümlere ve sayısız kitaplara
bir göz atarsak şöyle bir hükme varırız:
Bu edebiyat ısmarlama bir edebiyattır,
ahlâkın emirleriyle, psikolojinin,
ticaretin ve hürriyetin emirleri arasında
emekleyerek yolunu aramaktadır henüz.
Bununla beraber görevini de saygıdeğer
bir biçimde yerine getirmektedir.
Dünyanın bütün çocuklarına seslenen
bir edebiyat peşinde insanlık. Yaş,
cinsiyet, din, içtimaî sınıflar, mazi, hâl,
istikbâl dikkate alınmak isteniyor. Bu
iş için büyüklerin yardımına da ihtiyaç
var.”
2018’den baktığımızda ise çocuk
edebiyatının bir hayli yol aldığını
söylemek mümkün. Telif ve tercüme
pek çok eser çocukların hayal, edebiyat,
ahlak, sanat ve akademik yönünü
geliştiriyor. Bu iyileşmelere karşın
popülizm ve piyasa canavarı, çocuklar
için hâlâ ciddi tehdit olmaktadır. Cemil
Meriç’in belirttiği kaygılar, toplum
nezdinde varlığını koruyor.
OCAK-ŞUBAT-MART 2018 | ÇOCUK ŞEHRİ 59
KİTAPLIK
ÇOCUĞA ADANMIŞ KONUŞMALAR
İz Yayıncılık - Mustafa Ruhi Şirin

Çocuk edebiyatı ve çocukluk çalışmaları deyince akla ilk

gelen isimlerden biri olan Mustafa Ruhi Şirin’in, insanlığın
bir çocuk ödevi var ve o ödeve katkı sağlamak için hazırladım
dediği bir kitap bu. İçerisinde 32 farklı isimle yapılmış
çocukluğa dair konuşma mevcut. Türkiye’nin çocuk hakları
karnesinden medeniyetimizin çocukluk söylemine, aile
yapısından dijital oyunlara, çocuk şiirlerinden çocuksu
düşlere dair genişçe bir yelpazede söyleşiler yer alıyor.
Kâinata, varlığa çocuk gözüyle bakabilmenin izini süren
bu çalışma, farklı isimlerin cevaplarından bir karşılaştırma
yapma imkânı sunuyor ve bizi pek çok isimle tanıştırıyor.

PEYGAMBERİMİZİN ÇOCUKLARLA OYNADIĞI OYUNLAR

Kayalıpark Yayınları - Musa Mert

İslam Peygamberi Efendimiz, çocukları ve çocuk oyunlarını

çok severdi. Peygamberimizin çocuklara değin latifelerini
ve çocuklarla oynadığı oyunları derleyen bu çalışma, bize
çocuk yaklaşımı konusunda önemli ipuçları veriyor. Mesela
çok fazla oyuncak figürü yoktur oyunlarında, latifeler
ağırlıkta iken bir hayvanı canlandırma oyunu da sık görülür.
Yapılandırılmış değil doğaçlama oyunlar vardır. Oyun
esnasında edilen muhabbetler de dikkat çekicidir. Bir oyun
için yüzden fazla hadis rivayetine başvuran Musa Mert’in
bu titiz çalışması oyun severleri bekliyor…

60 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018

 KİTAPLIK
NİÇİN BÜYÜYELİM?
İletişim Yayınları - Susan Neiman

Çocuk yetiştirme kitaplarının kaçında büyüme idealize edilir

ki? Genelde fizyolojik ve biyolojik olarak ele alınan büyüme
ve gelişme Susan Neiman’da bambaşka bir tartışma konusuna,
“büyüme felsefesine” dönüşüyor.

Büyüdükçe kendi gerçekliğimizi terk ederek bize verilen

gerçeklere rıza göstermeye başlarız. Bu, farkına bile
varmadığımız bir gerçeklik dönüşümüdür çoğu zaman.
Affediciliğimiz, hayal gücümüz, oyunlarımız ve gerçekliğimiz
yitirilmiştir. Büyümeye dair bu tanım Neiman’da bir yapı-
söküme uğruyor. “Büyümek; aklın, ideallerinin ve dünyanın
nasıl bir yer olması gerektiğini söyleyip dururken dünyanın
olması gerektiği gibi bir yer olmadığını görmek; dahası bu
ikisi arasındaki uçurumla yüzleşmektir.” Bu yönüyle iki
dünya arasındaki farkı bilip tanımaktan ziyade büyümek, bir
cesaret işine dönüşür. Büyümek idealize edilmelidir; çünkü
“dünyaya ilişkin tüm bilgiler bir araya gelse yargıda bulunma
yürekliliğini ikame edemez.” Büyümek her türlü denetim
arzusuna ve konfor düşkünlüğüne veda etmekle olur, bu
da ancak cesaretle mümkündür. Giderek daha vesayetçi bir
hükümdarlığın sürdüğü dünyada, kendi gerçek kararlarını
alabilme cesaretidir büyümek.

Neiman, büyümeye dair ezberlerimizi bozduğu gibi

aydınlanmaya dair tutucu yargılarımızı da kırıyor. Tek
tip bir aydınlanmadan söz edilemeyeceğini, aydınlanmacı
düşünürlerin farklılıklarının olduğunu dikkatimize sunuyor.
Bu bilgilere ihtiyacımız var; çünkü çocukluğu onlar icat etti,
ideal çocukluk tanımını onlar geliştirdi ve çocuk eğitiminin
nasıllığından bahsettiler. Bu dönemdeki tartışmaları okumak,
köklere dönmek gibi bir şeydir. Bu okumaya ihtiyacımız var;
çünkü Batı, çocuk konusunda fena hâlde yalpaladı.

Özgürlüğün ve bağımsızlığın tecrübe edilmesi anlamındaki

büyümek, tercihlerimiz noktasında bizi teyakkuzda tutar.
Sayısız reçel seçeneklerinden veya hırka modellerinden birine
karar vermek bizi reşit kılmaz. Daha gerçekçi tercihlerin/
kararların peşinden gitmek gerekir. Daha adil ve insani bir
dünya kurmak neden çocukça bir hayal olsun ki mesela?

OCAK-ŞUBAT-MART 2018 | ÇOCUK ŞEHRİ 61

 BİR AYDINLANMA PROJESİ: ÇOCUĞA HAK ARAMAK

Çocuk Hakları1 söylemi, tıpkı insan bireyin yetişkinlerden oluştuğu görülür.

hakları kavramında olduğu gibi
modernleşmenin bir ürünüdür.2
Aydınlanma düşüncesinin devlet ve
bireye dair yeni tanımlamalar getirmesi,
insanlığın arketipi olan çocuğu da
tanımlamayı zorunlu kılmıştır. Modern
iktidarın ve modern toplumun yavaş
yavaş yeni şekline hazırlandığı bu
dönemde çocuk da yeniden var oldu.
Modernleşme, çocuğu salt biyolojik bir
kategori olarak görmeyip onu toplumsal
bir kurguyla yeniden tanımladı. Bu
yüzden modern çağın çocuğu iki kere
dünyaya gelir: birincisi anladığımız
anlamda biyolojik bir doğum olarak
ikincisi içine doğduğu toplumsallığın
şekillendirdiği bir nesnel araç olarak.3
Aydınlanmacı düşünürler skolastik
düşünceye, kilisenin devlet ve bilgi
üzerindeki otoritesine karşı çıkarak
yeni bir söylem geliştirdi. Bilimsel,
deneyimsel, pozitivist ve seküler
karakterdeki bu söylem bireyi, devleti ve
doğayı yeniden tanımladı. İnsan bireye
dönüşürken “tanrı” ve devlet karşısında
daha özgür bir zemin yakalamaya çalıştı.
İnsanın özüne dair bu tartışmalar bireyi
devlet karşısında daha güçlü yapmayı
hedefliyordu. Nitekim, sonrasında
gelen toplumsal sözleşmeler bu çabanın
bir sonucuydu. Bu sözleşmelerde
geçtiği üzere devletin muhatabı olarak
Yetişkin merkezli bu toplumsal sözleşme
ve diğer tüm hukuk metinleri, çocukları
ve yaşlıları içeren özel maddelere
sahip olmayan dışlayıcı karakterdeydi.
Çocukların ilgili sözleşme ve bildirilere
dâhil edilmesi ve hatta çocuklar için
özel uluslararası geçerli sözleşme
metinlerinin hazırlanması çok daha
sonraları mümkün olacaktır.
İnsanı otorite (kilise+devlet) karşısında
güçlü kılmak için verilen mücadele,
çocukluğu da ayrı bir kategori olarak
kabul etme sonucunu doğurdu
(Postman, 1995: 8). Çünkü skolastik
düşünceye göre insan günahla doğardı
ve yaşam boyu bu kirlerinden arınmanın
yolu kilisenin din eğitiminden geçmekti.
Ta ki tanrının inayetine ulaşmak
mümkün olsun (TAN, 1994: 23). John
Locke insanların dünyaya tabula rasa
(boş levha) ile geldiğini dolayısıyla da
ne iyi ne de kötü sayılamayacağını iddia
ederek din eğitimine radikal bir karşıt
görüş geliştirdi. Bu radikal iddia ile
çocuk yetiştirmenin deneyime, eğitime,
ölçülebilir değerlere bağlı olduğunu
söyleyerek pozitivist-seküler bir
pedagojiyi savundu. Oyun, özgürlük,
eğitim, öznellik bakımlarından çocuk
lehine bir paradigma geliştirmiş oldu.
Rousseau bu görüşleri daha da ileri
boyuta taşıyarak pedagojinin, en iyi

¹ Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından 1989 tarihinde kabul edilen Çocuk Haklarına İlişkin Sözleşme gereğince 18 yaşına kadar her
birey çocuk sayılır. Yıllar sonra Bob Franklin yazdığı kitabında 0-18 yaş aralığının tamamını “yetişkin olmayan” şeklinde negatif bir tanımla
tasnif edilmesini eleştirmiştir.

² Hatta Deker 19. yüzyılda çocukluğun modernleşmenin ve ilerlemenin sembolü olarak görüldüğünü yazar. “Dekker, R. (2000) Childhood,
Memory and Autobiography in Holland From the Golden Age to Romanticism.Aktaran AKBAŞ&TOPÇUOĞLU”.

³ Philiple Aries ünlü eseri Centuries of Childhood’da (Çağlar Boyunca Çocukluk) çocukluğun 17.yüzyıl öncesinde ayrı bir kategori olarak
Batı toplumlarında görülmediğini, endüstriyel ilerlemeye bağlı olarak değişen aile yapısına bağlı olarak çocukluğun görünür olduğunu
iddia etmiştir. Aries’in çalışması aldığı eleştirilere rağmen çocukluğun toplumsal bir kurgu olduğu, evrensel olmadığı tezini geçerli
kılmıştır.

62 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018

 Çocukluğun tanımının
yapıldığı; ancak tek yapı taşları olarak dikkate alınmıştır
bir çocuk imgesinden (İNAL, 2007: 17-18). Çocukların kırılgan,
bahsedilemeyen bu çağ, savunmasız, eğitilmesi gereken, masum
çelişkilerle doludur. ve saf olduğunu düşünen hümanist
düşünce paternalizmin etkisiyle
birleşiyor; rasyonel olmadığı düşünülen
doğanın bağrında ve doğal biçimde çocukların rasyonel irade sahibi kişilerin
uygulanabileceğini savunmuştur. eğitim ve yaşam anlayışlarına mecbur
Çocuğun lehine olan eğilimleri dinde bırakılmasını öngörüyordu.
değil de doğa ve toplumda arayan
İmtiyazlı olarak kabul edilmeyen alt
bu tür görüşler, 18. yüzyıldan sonra
sınıfın ve işçi ailelerin çocuklarına
çocuk yetiştirmeye yönelik çok sayıda
düşense fabrikalarda uzun saatler
el kitabının, akım ve uygulamanın
boyu ağır şartlarda çalışmaktı.
önünü açmıştır (İNAL, 2007: 76).
Sanayileşmenin hızla arttığı bu
Analitik düşüncenin ağırlıkta olduğu
dönemde çocuk emeği ciddi şekilde
yeni çağın düşünme şekli tanımlayıcı,
sömürülmüştür. Çocuklarda çeşitli
sınıflandırıcı, evrimci, pozitivist, Batı
sağlık problemleri görülürken onların
merkezli ve ataerkil özelliklere sahipti.
eğitimden mahrum kalmaları da ayrı bir
Çocukluk tanımı da bu özelliklerden
mağduriyeti doğurmuştur.
elbette ki nasibini alacaktı (AKBAŞ &
TOPALOĞLU, 2009: 97). Modern pedagoji, paternalizm
düşüncesiyle birleşince çocukların
Çocukluğun tanımının yapıldığı;
öznelliği daha büyük bir yara almıştır.
ancak tek bir çocuk imgesinden
Günümüz çocukları ya okullara
bahsedilemeyen bu çağ, çelişkilerle
gönderilmek suretiyle sisteme
doludur. Kapitalizmle birlikte gelen
kalifiyeli eleman yetiştirilerek hayatları
burjuva hayatı ve bilimsel ilerleme,
planlanmakta yahut çeşitli işlerde
modern pedagojinin okul ve eğitim
çalıştırılarak emek sömürüsüne maruz
vurgusu ile birleşince ortaya seçkin
kalmaktadır. 80’lerle birlikte hızlanan
ailelere mahsus bir çocuk tasarımı
neoliberal piyasa bu kez çocuğun
çıkar. Sınıfsal, etnik ve cinsiyet temelli
dünyasını çalarak çocuktan bir tüketim
imtiyazlı bir “çocukluk” oluşturulurken,
toplumu oluşturmaktadır. Öte yandan
bu gruba ancak belirli toplumsal
çocuklukla birlikte dönüşen aile
gruplar dâhil olabilmiştir. “Burjuva
yapısındaki yeni ebeveyn rol tanımları,
ailesinin oluşumuyla birlikte çocuk
çocuk öznelliğini olumsuz etkilemiştir:
özel ilgi, duygusal yaklaşım, rasyonel
“Aileler gardiyanlara, muhafızlara,
eğitim ve disiplinli bir hayat temposu
koruyuculara, baskıcılara, bakıcılara,
içinde yeniden tanımlanmış ve giderek
cezalandırıcılara, beğeni ve dürüstlük
çocukluk ayrı ve özel bir yaşam evresi
hakemlerine dönüşürken onların
olarak tanımlanmaya başlamıştır.
beklentileri ve sorumlulukları daha da
Çocuklar, bu dönemden sonra bilimsel
ciddileşmiş ve zenginleşmişti (POSTER,
akımların da dikkatini çekerek
1989: 33).
hümanist bir projenin-mücadelenin

OCAK-ŞUBAT-MART 2018 | ÇOCUK ŞEHRİ 63

 Günümüz dünya sistemine baktı-
ğımızda çelişkilerle dolu çocuk
fotoğrafları görebiliriz. Bir yandan
oldukça Pollyanavari bir çocukluk
resmi ile çocukluk kutsanırken diğer
yandan küçük bedenleri sahillere
vuran Alyanların, binlerce işçi Oliwer
Twistlerin olduğu bir dünyada çocuğu
konuşmak her zamankinden daha
elzemdir.
Dünyanın çocuk karnesi ise pek
parlak değildir. Bugün çocukların
doğrudan hedef hâline geldiği pek çok
trajik vak’a yaşanmakta, çocuklar bu
acımasız dünyanın en ağır bedellerini
ödemektedir. Eski-yeni tüm kuşak
haklardan mahrum kalan çocukların
sayısı bir hayli fazladır. Üstelik bugün
dünya çocuklarının çoğu, en tabii
haklardan olan yaşam, sağlık, eğitim gibi
haklardan da mahrum bırakılmaktadır.
Günümüz kentlilik yapısı ve modernize
edilen toplum hayatı da çocukları
kuşatmış durumdadır. Tam güne
geçilen eğitim sistemi yüzünden
günün çoğu saatini okulda geçirmek,
yoğun okul temposu ve daralan yeşil
alanlar nedeniyle oyun oynayamamak,
abartılmış nezaket ve ayıp kurallarına
uymak, medya araçlarına aşırı maruz
kalmak, sosyal medyada teşhir
edilmek, mahremiyetlerini yeterince
İmtiyazlı olarak kabul
edilmeyen alt sınıfın ve
işçi ailelerin çocuklarına
düşense fabrikalarda uzun
saatler boyu ağır şartlarda
çalışmaktı.
64 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018
koruyamamak, genetiğiyle oynanmış
gıdalar ve hazır paket ürünler yüzünden
sağlıklı yiyeceğe ulaşamamak gibi kentli
çocuğun kaderinde olan bazı sıkıntılar
bulunmaktadır. Bu ve daha nice sıkıntı,
modern kentli çocuğun trajedisidir.
Ailelerin beklentilerini karşılamak
zorunda bırakılan bu çocuklar, hakların
en büyüğünden mahrum kalmaktadır:
çocuk olma hakkı.
Bu yazının kısıtlı imkânlarından ötürü
yer veremeyeceğimiz kadar çok çocuk
hakları ihlalleri yaşanmaktadır. En
temel hakları konuşmanın yanısıra bir
de Bob Franklin’in meşhur çalışmasında
da dile getirdiği gibi çocukların siyasal
katılım hakları, seslerini duyurma
hakkı, karar verme süreçlerine katılım
hakkı, medyaya erişim hakkı vs. de
konuşulmalıdır.
Peki, ne oldu da skolastik kalvinistçi
düşünceye karşı mücadele ederek
çocuğa müstakil bir alan açan, onu
yetişkin dünyasından ayırarak çocukluk
özelinde onu yeniden tanımlayan,
onun özgürlüğünü ve biricikliğini
tartışan aydınlanmacı düşüncenin
ardından dünya böylesi bir çocuk
trajedisini yaşıyor? Çocukların saflığı ve
masumluğuna vurgu yapan romantik ve
hümanist felsefe neden çocukları bir an
önce yetişkinliğe geçiren okullaşma ve
medya karşısında aciz kalıyor? Devlet,
toplum, medya ve piyasa tarafından
kuşatılan çocuğu kurtarmanın ve ona
varlık âleminde yeni bir sayfa açmak
gerektiği, aydınlanmacı düşüncenin
iflas ettiğini ve çocuğu tanımlarken
yeni referanslara ihtiyaç duyulduğu
yeterince tartışılmış mıdır? Neden
sadece Batı’nın yaşadığı aydınlanma
tecrübesi zamanla tüm dünyanın
kaderine dönüşerek çocukluk, küresel
bir olgu olarak tanımlanmaktadır?

İlk olarak bilinmelidir ki “çocuk insan
yavrusu değildir, ayrı bir âlemdir.”
Çocuk biyolojik olarak yetişkinin
devamından ibaret bir canlı olmaktan
çok daha fazladır. O, Yaratıcı’nın bah-
şettiği bir metafizik gerçekliğe ve
düşünce yapısına sahiptir. Çocuk en
çok bu yönüyle yetişkinden ayrı ve
beridir. Zaman ve mekân gibi unsurlar,
boyutlar, anlam dünyaları, evren
okuması, eşyayla kurduğu münasebet
kendine özgüdür, çocukçadır, çocuk-
sudur. O yüzden çocuğu yetişkinden
ayırarak kategorize etmenin yegâne
yolu kıyafet, yemek, oyuncak, kitap
ve medya gibi maddi unsurlarla değil
onun zihinsel arka planını ve fıtrat
boyutunu düşünmektedir. Bugün
çocukların çok çabuk birer yetişkin
olmaya başlaması, çocukluğunu
yitirilmesi sadece yetişkinlerle aynı
şeyi izleyip aynı yemeği yemesi, aynı
enformasyona sahip olup aynı dünyaya
hazırlanmasından değil bir yetişkin
gerçekliğinde düşünmesindendir. Gü-
nümüz çocuklarının kaçı kendilerini
bir leyleğin getirdiğine inanıyor? Artık
bu “çocuksu” düşünceler, masallar
ve şiirlerin konusu olarak görülüyor.
Modernizmin ulaştığı ve endokrine ettiği
toplumlar, modern bilimin güdümünde
gerçekliği aklın tek kaynağı kabul eden,
Peki, ne oldu da skolastik
kalvinistçi düşünceye karşı
mücadele ederek çocuğa müstakil
bir alan açan, onu yetişkin
dünyasından ayırarak çocukluk
özelinde onu yeniden tanımlayan,
onun özgürlüğünü ve biricikliğini
tartışan aydınlanmacı düşüncenin
ardından dünya böylesi bir çocuk
trajedisini yaşıyor?
Dünyanın çocuk karnesi ise pek
parlak değildir. Bugün çocukların
doğrudan hedef hâline geldiği
pek çok trajik vak’a yaşanmakta,
çocuklar bu acımasız dünyanın
en ağır bedellerini ödemektedir.
bunda da kıstas olarak istatistiği koyan
bir dünyaya evrildi.
Çocuklar yetişkin dünyasına ait her
bilgiyi çok kısa bir sürede öğreniyor.
Okul ve medya bilginin iki mutlak
kaynağı olarak kabul ediliyor.
Pragmatik düşünce ve seküler ahlak
anlayışı, çocuğun göklerden geldiğini
değil de salt biyolojik etmenlerden
doğduğunu resmî kayıtlara geçiriyor.
Çocuk bedenleri siyasal ve toplumsal
bir proje görülerek sistemin inisiyatifine
bırakılıyor. Tıpkı yetişkinlerde olduğu
gibi çocuğun gerçeklikle, hakikatle,
Hakk’la olan bağlantısı zedeleniyor.
Toplumsal bir tasarım olan çocukluk
yine toplum tarafından yok ediliyor.
Çocuğu sadece biyolojik bir süreç ve
toplumsal ve siyasal bir tasarım olarak
kabul eden indirgemeci yaklaşım
yerine onun metafizik yönüne ve kendi
gerçekliğine de atıf yaparak çocuk
algımızı değiştirebiliriz. Çocuğun
evrenle, kozmosla olan “doğal” irtibatı
mümkün olmadığı sürece çocukların
trajedisi devam edecektir. Çünkü bu
çağda çocuk yok, pek çok tasarımı,
tanımı var; ama kendisi yok. Çocuğun
olmadığı bu arazide ona haklar arama
çabası bu çağa özgü paradokslardan biri
olarak kalacaktır.
*Bu yazı, Ayşe Nur Narboğa tarafından
Düzce Üniversitesi 2017 Çocuk Hakları
Kongresi’nde akademik bildiri olarak
sunulmuştur.
OCAK-ŞUBAT-MART 2018 | ÇOCUK ŞEHRİ 65
BEN ÇOCUKKEN

EBRU TOSLAK
Köylerden şehirlere göçmenin moda olduğu vakitlerdi; ama biz tam tersi şehirden, daha önce
adını hiç duymadığımız bir kasabaya taşınmıştık. Babamın işi sebebiyle tek bir tanıdığımızın
bile olmadığı o küçük yere gitmiştik. Gideceğimiz kasabada hiç lokanta yoktu ve babamın
bir ahbabı, eğer orada bir lokanta açarsak zengin olacağımızı söyleyerek babamı bu göçe
inandırmıştı. Heyecanlıydık. O insanların karınları acıktıklarında masaya oturup siparişini
bekleme zevkini ilk biz tattıracaktık. Büyük bir umutla para kazanmayı bekliyorduk.

Daha yedi yaşında okumayı yeni yeni öğrenen benim içinse tek problem çok sevdiğim
okulumdan, öğretmenimden ayrılmaktı. Öğretmenim, annemin de ilkokul öğretmeniydi ve
beni torunum diye severdi. “Çocuğu her gün otobüsle gönderseniz” diye rica etti; ama yarım
saatlik o mesafeyi tek başıma gelip gidemeyeceğim de belliydi.

Babam gece gündüz çalışıp lokantayı açtı, evi taşıdık ve sırf eve daha yakın diye istemediğim
bir okula kaydedildim. Okula gittiğimiz, yeni öğretmenimle tanıştığımız o ilk gün yıllardır
zihnimdedir. Öğretmenler odasındaydık. Bir sobanın başındaydık ve öğretmenimin elinde
sigara vardı. Sigara içen öğretmen ve sobalı okul! Bu ikisi yaşadığım ilk şaşkınlık olmuştu.
Okulda uzun bir süre konuşma şeklimden dolayı öğrenciler benimle dalga geçti, “şehirli
kız” diyerek aşağılanıyordum. Annem de çok yalnızdı. Tek odak noktamız lokanta ve
müşterilerdi…

O günlerden aklımda kalan en güzel hatıralardan biri, kasabanın meydanındaki

kütüphanedir. Babam kütüphanede çalışanlardan hoşlanmadığı için oraya gitmemi
istemiyordu; ama ben de o kadar çok ve güzel kitabı başka yerde bulamayacağım için gizlice
gidiyordum. Sekiz yaşındaydım, yalnızdım ve kitaplardan başka beni anlayan kimse yoktu.
Okumayı annem sevdirmişti bana her fırsatta hikâye kitabı alarak. Kütüphane de kolayca
gidebildiğim için kitaplara karşı sevgimi besleyen, çoğaltan bir fırsattı. Belki de sekiz yıllık
kasaba hayatımdaki en kıymetli şeydi. Şehirde olsak istediğim her an kütüphaneye gitme
fırsatım olmayacaktı; çünkü eve uzaktı şehirdeki kütüphane. Kasabalarda ise her yere
yürüyerek gitmek mümkündür…

Yarış yaparak çıktığımız tahta merdivenleri, ne zaman gitsek çıtır çıtır yanan sobasını,
çocukların ter kokusuyla kitapların kokusunun birleşimiyle küçücük salonunda yayılan
o kokuyu ve ciltli kitapları hep özleyeceğim. Şimdi kendi evimde, çocuklarımı gölgesinde
büyüttüğüm bir kütüphanem var. İçinde kitapların çok olduğu bir evim var. Belki o
kütüphane hayatımda olmasaydı ben kitapları böyle sevemeyecektim. Kim bilir?

66 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018

OCAK-ŞUBAT-MART 2018 | ÇOCUK ŞEHRİ 67
68 ÇOCUK ŞEHRİ | OCAK-ŞUBAT-MART 2018