JOHANNES BRAHMS „WARIACJE NT. PAGANINIEGO” OP.

35

Analiza: Gabriel Madej, Rok I, Fortepian. Nr albumu: 6109

Wprowadzenie
Wariacje nt. Paganiniego są utworem zamykającym wielkie dzieła wariacyjne Johannesa Brahmsa.
Skomponowane w roku 1863, wydają się być odpowiedzią na Wariacje nt. Handela op. 24. Utwór ma
wyjątkowo wirtuozowski charakter(jest pełen „lisztowskich” odniesień). Początkowo dzieło miało
nosić tytuł „Studia na fortepian” czyli zwykła seria ćwiczeń, bardzo wymagających pod względem
technicznym. Jednakże, słowo „studia” ma na celu ukazanie że każda wariacja jest odniesieniem do
innego problemu technicznego, ale nie zmienia to faktu że jest to pełnoprawny utwór koncertowy(jak
np. 2 opusy Etiud F. Chopina). Wariacje zostały skomponowane dla Carla Tausiga. Tematem jest
jeden z najbardziej popularnych kaprysów skrzypcowych Paganiniego( Kaprys 24 a-moll). Dzieło może
być wykonywane w całości( I i II zeszyt), bądź osobno. W każdym z dwóch cyklów najpierw
przedstawiony jest temat, następnie czternaście wariacji i dość sporą trzy-częściową codę połączoną
z czternastą wariacją. Utwór jest bardzo wymagający pod względem technicznym. Clara Schumann
była jedną z pierwszych osób, które miały możliwość obcowania z owym dziełem. Z korespondencji z
Brahmsem wynika, że nie była chętna do wykonywania ich publicznie oraz nie widziała powodu do
publikowania II zeszytów owych wariacji. Brahms nie wziął sobie do serca jej rad.

Analiza(zeszyt I + zeszyt II + korelacja)

Temat: Non tropo presto

Temat w zeszycie pierwszym, jak i w drugim, jest pokazany bardzo prosto. Co ciekawsze jest
dokładnie taki sam. Pokazany w oktawach z ozdobnymi arpeggiami. Tonacja: a-moll, metrum 2/4.
Krótkie czterotaktowe odcinki, powtórzone(na koniec każdego odcinka oktawa). Następnie,
kontrastująca ośmiotaktowa fraza.(bardzo ścisła regularność – 24 takty).

Wariacja 1:
W zeszycie pierwszym w prawej ręce pojawiają się seksty, w lewej ciągle, chorałowe a-e-a-e, fraza
powtórzona oktawę wyżej. W lewej ręce pojawiają się tercje.

W zeszycie drugim, w prawej ręce pojawiają się oktawy z mocnymi akcentami. W lewej ręce
pojawiają się szybkie, wznoszące i opadające, tercje. W powtórzeniu ręce się odwracają, w prawej
ręce pojawiają się tercje, a w lewej opadające bloki oktawowe. Przy końcu tercje zmieniają się w
seksty.

Wariacja 2:
Zeszyt I:

Ogólny charakter: wielkie wzburzenie. Pojawiają się mocne seksty, w niskich basowych
rejestrach(lewa ręka), w prawej ręce oktawy(charakterystyczny rytm: 2 szesnastki i ćwierćnuta z
kropką). Następnie dochodzimy do części drugiej. Jest to spokojniejsza, bardzo stonowana wersja
pierwszej części, pojawiają się seksty w basie. Dalej następuje zagęszczenie faktury w prawej ręce.

W zeszycie II: Poco animato

Bardzo ekspresyjna, pełna siły wariacja. Jak w wariacji 1, rozpoczyna się od przedtaktu. Wariacja
oparta jest na przeciwstawieniu motywu rytmicznego „2 na 3” . Prawa ręka pojawia się w oktawach.
W lewej ręce pojawiają się arpeggia w rytmie trójkowym.

Wariacja 3:
Zeszyt I:

Wariacja jest w metrum 6/8. W części pierwszej pojedyncza linia podzielona jest na dwie ręce.
Pojawiają się mocne akcenty. Nuty repetowane są rozłożone na rękę prawą oraz lewą. Przywodzi na
myśl pewną „pogoń”. Wyjątkowo skoczna, taneczna wariacja.

Zeszyt II:

Wariacja w metrum 2/4. Jak obydwie poprzednie, zaczyna się od przedtaktu. W prawej ręce pojawia
się piękna linia melodyczna w tercjach, bardzo „jasna”. Wznoszące grupy trzech szesnastek są
zaznaczane poprzez oktawę kończącą każdą grupę. W lewej ręce znajdują się grane staccato ósemki.
Na końcu frazy, tercje zmieniają się w kwinty, a później w seksty. Nadaje to wrażenie szerszego
brzmienia. W powtórzeniu prawa ręka jest bez zmian, ale za to lewa jest o oktawę niżej.

Wariacja 4:
Zeszyt I:

Metrum: 12/8. W lewej ręce pojawiają się rozłożone akordy. W prawej natomiast tryle +
harmonizacja. W powtórzeniu dochodzi do odwrócenia całego procesu. W lewej pojawiają się
arpeggia, a prawej tryle.
Zeszyt II: Poco allegretto

Tonacja A-dur. Metrum 3/8. Tonacja majorowa to dość spore zaskoczenie(dużo wcześniej użyta niż w
zeszycie I). Temat staje się bardzo delikatny, lekki, przywodzi na myśl walca. W prawej ręce pojawiają
się oktawy. Mocna część taktu zaznaczona oktawą, a na słabe części akordy.

Wariacja 5:
Zeszyt I:

Bardzo ciekawe zastosowanie metrum (dla prawej ręki 2/4 a dla lewej 6/8). W prawej ręce
znajdziemy w głównej mierze dwudźwięki (tercje i seksty). W lewej ręce znajdują się rozłożone
oktawy. Dość spokojny charakter, jednakże głęboko zakorzeniony dramatyzm i ekspresyjność.

Zeszyt II:

Metrum 3/8. Metrum pozostało z poprzedniej wariacji, jednakże można zaobserwować powrót do
tonacji a-moll (wyraźnie słyszalny temat). Rytm punktowany w oktawach jest przeciwstawiony
triolom szesnastkowym.

Wariacja 6:
Zeszyt I:

Wariacja w metrum 6/8. Lewa ręka rozpoczyna każdy takt od oktawy (bas). W prawej ręce na słabą
część taktu (po pauzie ósemkowej) pojawiają się delikatne, jednakże zdecydowane oktawy z tercjami
(po trzy w takcie, wyjątkowo dwie).

Zeszyt II: Poco piu vivace

Wariacja w metrum 3/8. Cała wariacja zawarte jest zawarte na jednej linii melodycznej. Oparta na
wielkich arpeggiach, rozstrzelonych na dwa takty (w górę wznoszące, a w dół opadające).

Wariacja 7:
Zeszyt I:

Wariacja o bardzo ognistym, dramatycznym charakterze. Podzielona na odcinki 2 taktowe. W takcie

pierwszym każda z rąk gra oktawy w przeciwnym kierunku. W drugim takcie następują harmonie w
średnicy klawiatury. Cała wariacja jest utrzymana w mocnym forte. Następuje płynne przejście do
kolejnej wariacji.

Zeszyt II:

Metrum 2/4 dla prawej ręki, a dla lewej 3/8. Bardzo lekka, jednakże mocno akcentowana wariacja.
Bardzo wyszukana rytmicznie. W prawej ręce znajdują się oktawy, w lewej ręce pojawia się
chromatyka. W powtórzeniu dochodzi do ruchu „8 na 9”. Nadaje to niebywałej dzikości owej wariacji.

Wariacja 8:
Zeszyt I:

Wciąż zostaje podtrzymany charakter wariacji poprzedzającej. Metrum 6/8. W prawej ręce można
zaobserwować oktawy grane w wysokim rejestrze. Nadają efekt „świeżości”. W średnicy znajdują się
tercje. W lewej ręce na mocnej części taktu znajduje się oktawa wyznaczająca tonacje dla taktu.

Zeszyt II: Allegro

Wariacja w metrum 6/8. Pojawiają się arpeggia w obydwu rękach. Są grane w przeciwnych
kierunkach. Rozpoczyna się od przedtaktu. Arpeggia mają przywołują na myśl arpeggia grane na
skrzypcach (nawiązanie do stylu Paganiniego). Arpeggia powinny być wykonywane quasi pizzicato.

Wariacja 9:
Zeszyt I:

W lewej ręce pojawiają się sekstole, w bardzo niskim rejestrze basowym. W przeciwieństwie do ręki
lewej, w prawej pojawiają się wznoszące oktawy z tercjami. Chromatyka zastosowana w prawej ręce
nadaje efekt niepewności. Dość złowieszczy charakter wariacji nie zostaje przerwany nawet gdy ręce
się zmieniają. Wyjątkowo mroczna i tajemnicza wariacja.

Zeszyt II:

Wariacja zachowana w metrum 2/4. Według wskazówek samego Brahmsa powinna być grana dwa
razy wolniej od tematu. Wyjątkowo monumentalne brzmienie. Obie ręce grają unisono przez całą
wariacje. W pierwszej połowie każdego taktu obie ręce wspinają się do góry w odległości dwóch
oktaw, następnie dochodzą oktawy grane obydwu rękach.

Wariacja 10:
Zeszyt I:

Metrum 2/4. Zastosowanie ruchu synkopowanego nadaje wariacji pewnej skoczności. Jest to
kontynuacja poprzedniej wariacji. Może już nie jest aż tak dramatyczna i złowieszcza, ale wciąż
tajemnicza. Bardzo ważne określenie dla wykonawcy to sotto voce.

Zeszyt II: Feroce, energico

Wariacja wydaje się być kontynuacją poprzedniej. Charakter jest bardzo majestatyczny. Arpeggia po
akordzie zmniejszonym nadają charakter iście „lisztowski”. Metrum 6/8. Temat jest przedstawiony
bardzo szeroko.

Wariacja 11:
Zeszyt I:Andante

Wariacja w metrum 2/4. Zaskoczeniem jest zmiana tonacji na majorową. Jest to pierwsza z dwóch
majorowych wariacji w tym cyklu. Bardzo perlisty charakter(molto legato e dolce). Przywodzi na myśl
pozytywkę.
Zeszyt II:Vivace

Wariacja żywa, skoczna(drobne wartości rytmiczne – głównie szesnastki). Określenie „scherzando”

najlepiej oddaje jej charakter. Obydwie ręce zbiegają się ze sobą i rozchodzą. Wyjątkowo trudna pod
względem technicznym.

Wariacja 12:
Zeszyt I:

Jest to bardzo liryczna wariacja, zachowana w metrum 2/4. Jak poprzednia, jest zachowana w tonacji
majorowej (A-dur). W prawej ręce znajdują się rozłożone akrody. Wydaje się że obydwie ręce
prowadzą dialog. Bardzo spokojna i stonowana wariacja (zachowana w dynamice piano). Rytmicznie
zachodzi zjawisko „2 na 3”(w lewej ręce dwie wartości na 3 w prawej).

Zeszyt II: Un poco Andante

Wariacja zachowana w charakterze dość statecznym, powściągliwym. W lewej ręce znajduje się
akompaniament w formie rozłożonych akordów. W prawej ręce mamy dwu-planową melodie. Co
ciekawe, wariacja jest w tonacji F-dur. Jest to jedyna wariacja napisana w innej tonacji(nie licząc
zmian z a minor na A major). Wariacja przywodzi na myśl nokturn.

Wariacja 13:
Zeszyt I:

Następuje powrót do tonacji minorowej (a-moll) oraz do tempa tematu. Vivace e scherzando.
Wariacja ma wyraźnie charakter węgierskiego tańca. Uważam, że można się zdobyć nawet na
stwierdzenie że jest bardzo podobna do charakterystycznych Rapsodii węgierskich F. Liszta. W prawej
ręce znajdują się ciągłe oktawy. W lewej natomiast akompaniament akordowy. Duże podobieństwo
do tematu. Charakterystyczne, w tej wariacji, są glissanda w oktawach.

Zeszyt II: Un poco piu Andante

Wariacja rozpoczyna się od przedtaktu. Zaczyna się w dość wysokim rejestrze, po czym opada
praktycznie przez całą klawiaturę. W lewej ręce możemy dostrzec kolejny głos, który wyznacza nam
fundamentalny bas. W prawej natomiast są to ósemki schodzące chromatycznie. Poco espressivo. W
drugiej części wariacji możemy odnaleźć większą bliskość z tematem. W lewej ręce znajdują się
rozłożone akordy, a w prawej oktawy(melodia).

Wariacja 14:
Zeszyt I:

Wariacja finałowa, metrum 2/4. Wyjątkowo wirtuozowski, popisowy charakter. Drobne, szybkie
wartości. Con fuoco, ben marcato.

Coda/Finał

Zeszyt II:Presto ma non tropo

Wariacja o charakterze scherza.