PENDERCKİNİN KLARNET İÇİN SOLO PRELÜDE ESERİNİN ÖNEMİ VE

ANALİZİ
Dr. Öğr. Üyesi Şehrinaz GÜNDÜZ
İskenderun Teknik Üniversitesi, Mustafa Yazıcı Devlet Konsevatuvarı, Müzik Bölümü,
İskenderun, Hatay.
ORCID ID: 0000-0002-0665-2056
Öğr. Gör. Osman Ersin SOĞULCAKLI
Dokuz Eylül Üniversitesi Devlet Konsevatuvarı, Müzik Bölümü, İzmir.
ORCID ID: 0000-0001-6236-9442
ÖZET
Bu çalışmada 20. yüzyılın ikinci yarısına damgasını vuran en önemli bestecilerden birisi olan
Krzysztof Eugeniusz Penderecki 'nin Klarnet için yazmış olduğu solo klarnet için “ prelude for
solo clarinet ” adlı klarnet eserinin önemine değinilmiştir. özellikle eserin 3 dakika sürmesi,
ölçüsüz, nüans ve artikülasyonların sürekli değişmesi ile çalıcı üzerindeki etkilerini
incelemektir. Bu araştırmada büyük ses genişliğine sahip olan yumuşak tınılı bir çalgı olan
klarnetin Polonyalı besteci Penderecki 'nin yirminci yüzyılda arkadaşı için bestelediği tek
bölüm olarak klarnet solo prelüde parçası ve dönemin müzikal özelliklerinin yansıtması
açısından eserin karakteri hakkında da yaralanabilecekleri bir rehber niteliği içermesi
amaçlanmıştır. Araştırmada tarama modeli kullanılmıştır. Elde edilen veriler doğrultusunda
çalışmanın 20. Yüzyıl bestecisi Krzysztof Eugeniusz Penderecki 'nin “ prelude for solo clarinet
”eserini çalışmada günümüz klarnet sanatçılarına yeni bir bakış açısı ve katkı sağlayacağı
düşünülmektedir.
Anahtar Kelimeler: Müzik, Klarnet, Besteci, Prelüd,
ABSTRACT
The importance of the clarinet work “prelude for solo clarinet” for the solo clarinet written by
Krzysztof Eugeniusz Penderecki, one of the most important composers who left his mark on
the second half of the 20th century, is emphasized in this study. The aim is to examine the
effects of the work on the player, especially when the work lasts for 3 minutes, the immoderate,
constantly changing nuances and articulations. In this study, it is aimed that the clarinet, which
is a soft timbre instrument with a large vocal range, is the only part composed by the Polish
composer Penderecki for his friend in the twentieth century, the clarinet solo prelude piece and
a guide to the character of the work in terms of reflecting the musical characteristics of the
period. Scanning model was used in the research. In line with the obtained data, it is thought
that the study will provide a new perspective and contribution to today's clarinet artists in the
study of "prelude for solo clarinet" by Krzysztof Eugeniusz Penderecki, a 20th century
composer.
Keywords: Music, Clarinet, Composer, Prelude.

GİRİŞ
Krzysztof Penderecki, yirminci yüzyılın en önemli bestecilerinden biridir. Besteci 23 Kasım
1933 yılında çoğunlukla Yahudilerin yaşadığı Polonyanın güneydoğusunda bulunan Dębica
şehrinde dünyaya gelmiştir. Ermeni-Alman-Polonya kökenli çok kültürlü bir aileden gelen
besteci, müzik eğitimine çocukluk döneminde babasının öncülüğü ile Francizsek Skolyszewski

299
ile başlamıştır. 1951 yılında eğitimine profesyonel olarak krokow müzik okulunda keman
eğitimi ile devam eden besteci 1954- 1958 yılları arasında krokow müzik akademisi
kompozisyon bölümünde Profesör Artur Malawski ve Stanisław Wiechowicz ile bestecilik
eğitimine devam etmiştir. .( İlyasoğlu, 2009:283). 1958'de mezun olduğu okulda kompozisyon
dersi vermeye başlayan penderecki, 1972'de orada profesör olarak ve daha sonra 1987'ye kadar
rektör olarak görevini sürdürmüştür (Bylander, 2004: 14).
Olağan üstü bir zekâ ve bir müzik dehası olarak kariyerininin büyük bir bölümünde Krzysztof
Pendercki kaçınılmaz tartışmalara yol açarken yirminci yüzyılın en önemli bestecilerinden
birisi olarak, 1959'da Varşovada ikincisi düzenlenen İkinci Genç Besteciler Yarışması'na üç
eser ile başvuru yapmış, ilk üç ödülü kazanmıştır. Soprano için Strophes (Strofy) adlı eseriyle
birinci, ikinci ve üçüncülük ödüllerini kazandığı ortaya çıktı. , ses (ezberden) ve on enstrüman
(1959), iki yaylı orkestralar için (1958-59) Yaratmalar (Emanacje) ve karışık koro, yaylı
çalgılar ve perküsyon için Davut Mezmurları (Psalmy Dawida) (1958) adlı eserleri ile
polonyanın müzik avangardında bir çığır açmıştır ( Anonim1).
Penderecki'nin beste kariyeri üzerindeki bir başka önemli etken ise, Kasım 1957 yılında
Varşova'da kurulan Polonya Radyosundaki Deneysel Müzik Stüdyosu'ndaki çalışmaları
olmuştur. Sonraki yıllarda Penderecki, film ve tiyatro müzikleri yazarak yeni bir müzikal
gelişim içerisine girmiştir. Nitekim oradaki müzikal çalışmaları, elektronik olmayan beste
teknikler, ton kümeleri ve eserlerine "gürültü" eklemeleri müzikal çalışmaları için büyük bir
itici güç olmuştur ( Bylander, 2004: 8)
1960'lı yılların sonunda, müzik anlayışı bir geçiş süresine giren penderecki geleneksel, klasik
bir yaklaşım olan çok daha yumuşak bir ses, melodi, uyum ve müzikal form gibi sonoristik
ifade biçimlerini yavaş yavaş terk etmiştir. Geç Romantik Dönem ve avangard deneyimine
dayanan müzikal bir eğilim olan yeni romantizmin öncülerinden biri olan pendercki özellikle
Bach ve Gomidas’ın müziklerinden de çok etkilenmiştir ( anonim2).
Savaş içinde gençlik yıllarını geçiren ve bu deneyimlerini müziğe yansıtan bestecilerden birisi
olan Krzysztof Penderecki 1960 yılında Paris'teki UNESCO Uluslararası Besteciler
yarışmasında 8.37 dakika süren Hiroshima Kurbanları adlı eseri ile avangart müziğin önde
gelen temsilcisi olarak seçilmiştir. Bestecinin bu kazanmış olduğu yarışmalar kendisinin daha
fazla tanınmasına öncülük etmiştir ( Bylander, 2004: 9)
Dizelsel bir müzik dilini içeren bestecinin eserleri 1960 lı yıllarda yerini diğer avan-garde
yönlere bırakmış ve tüm Avrupa bu gelişimi ilgi ile izlemiştir. 1970’lerin ortalarından itibaren
melodik stilinin önemli bir parçası olan yarım ses aralıklar ile onları birbirine bağlayan triton
aralıklar, aynı zamanda bestecinin Neo-Romantik kimliğini de belirleyen en önemli unsurlardan
biri olarak karşımıza çıkmaktadır olarak açıklamıştır. (Akyol, 2020: 417).
Kendi kuşakları arasında birçok önemli ödüle kayık görülen Penderecki insan sesleri ve
geleneksel enstrümanların genişletilmiş sonoritelerini içeren ses alanındaki yenilikleri aramada,
onları bulup eserlerinde tüm bunları birleştirme açısından önemli bir yere sahiptir. Ancak yeni
çalım teknikleri genellikle geleneksel ve grafik araçların bileşimiyle notaya döküldü. (Simms,
1986 Akyol Akt: 418). Özellikle 1973 yılında bestelemiş olduğu 1 numaralı Senfoni (1973)
onun için avangard müziğe bir veda olmuş, hemen bir yıl sonra yazmış olduğu The Dream of
Jacob (1974), Keman Konçertosu No.1 (1976), Paradise Lost (1978), Senfoni No.2 (1980),
Viyolonsel Konçertosu No.2 (1982) ve Viyola Konçertosu (1983), bestecinin Neo-Romantik
stilde bestelediği eserler arasındadır Besteci geleneksel çalım tekniklerinden uzaklaşarak
orkestrasyon da geleneksel olarak kullanılan melodide daha güçlü bir sitile yönelmeyi tercih
etmiştir.

300
1973 yılından itibaren Londra Filarmoni Orkestrası ile birlikte orkestra şefliği kariyerine
başlamıştır. Aralarında Münih Filarmoni Orkestrası, Norddeutscher Rundfunk Orchester
Hamburg, Leipzig Mitteldeutscher Rundfunk Senfoni Orkestrası, NHK Tokyo, Osaka
Philharmonic, Londra Senfoni Orkestrası, Varşova Senfoni orkestrası, filedelviya Orkestrası,
New York filarmoni orkestralarını yönetmiştir. 1993 yılından bu yana, 1993’ten bu yana, San
Juan (Porto Riko)’da düzenlenen Pablo Casals Festivali’nin Sanat yönetmenliğinide yapan
bestecinin, bestecilik kariyeri boyunca diğer 20.yüzyıl bestecileri gibi farklı arayışlar içine
girmiş ve bunun sonucu olarak da farklı stilleri yapıtlarında barındıran eserler vermiştir. Bu
eserler arasında Üç dakikadan biraz uzun olan bu eser 1987 yılında İngiliz besteci Poul
Pattersonun kırkıncı doğum gününe itafen bestelenmiş ve ilk seslendirilişi İngilterenin
Manchester şehrinde Joanna Patton tarafında 1 Aralık 1987 yılında gerçekleştirilmiştir. Eser
Polonya Müzik Yayınevi ve Schott müzik tarafından yayınlanmıştır.
Problem Durumu
Bu araştırmada Krzysztof Penderecki’ nin klarnet için bestelediği “prelude for solo clarinet’’
eseri ele alınmış ve değerlendirilmiştir.
Araştırmanın Amacı
Bu araştırmanın amacı; Krzysztof Penderecki’ nin klarnet için bestelediği “prelude for solo
clarinet’’ eserini yorumculuk anlamında değerlendirmek amacıyla yapılmıştır. 20. Yüzyıl
bestecileri arasında önemli bir yere sahip olan bestecinin bu eserinin araştırmaya değer olduğu
düşünülmektedir.
Araştırmanın Önemi
Bu araştırmanın önemi; Geçmişten günümüze bütün müzik türleri içinde yer alan klarnetin 20.
Yüzyıl müziğinde önemli bir yere sahip bir besteci olan Krzysztof Penderecki’ nin klarnet için
bestelediği eserinin klarnet repertuvarındaki yeri ve önemini vurgulayan bu araştırmanın,
klarinet ile ilgili çalışmalara, klarinet sanatçılarına ve müzik eğitimine yarar sağlaması açısında
önemli olduğu düşünülmüştür.

YÖNTEM
Araştırmanın ana konusunu oluşturan “Penderckinin Klarnet İçin Solo Prelüde Eserinin Önemi
Ve Analizi” araştırma yöntemleriyle yürütülen tarama modeli ile eserde kullanılan 12 ton
tekniği ile birlikte, minimumdan maksimuma ulaşan ve tam tersi yönde hareket eden ritmik
materyallerin, aynı paralellikteki gürlük seviyeleri ile oluşturulan müzikal ifadelendirmelerin
analizi yöntemi kullanılmıştır.
Bulgular ve Yorumlar
Penderecki “prelude for solo clarinet’’ eseri solo Si bemol klarnet için yazılmıştır. 12 ton
tekniği ve üç bölmeli lied formunda yazılmıştır.

Eser tek bölümlü ölçü çizgisi olmayan ve icracıya geniş bir yorumlama özgürlüğü bırakan bir
eserdir. Prelüd, hem tempo (yavaş-hızlı-yavaş) hem de ses açısından simetrik bir kemer
formuna dayanmaktadır. Eser başlangıçta kısa zamanlı ritmik hareketlerin oluşturduğu minimal
bir yapıda ve yavaş bir tempoda karşımıza çıkar. Bu bölüm lento sostenuto temposuyla, solo
klarnet ve eşliksiz olması bölümde monolog çizgileri olduğunu göstermekle beraber, müziğin
karakterindeki içten sessizlik ve sık sık kesilen notalar, bölüme lirik bir atmosfer, gizli bir
gerilim ve derin hüzün hissi vermekte ve melodinin gelişim süreci parçayı akıcı bir hale

301
getirmektedir. Bu da bölüme bütünlük katar ve gelişmeli tekrarlama imkânı verir. Küçük
motiflerin sus ile kesilmesi, her gelişinde ufak nüans değişimi ile yeni notaları içine alması
pişmanlık ve içten bir sevgi hissi oluşturur. Bu motifte derin katmanlarda yer alan gerginlik
kaynağı hissedilir. Bu motifin gittikçe gelişen yapısı güçlü bir dramatik gelişim çizgisi
oluşturur.

Daha sonra eser, Doğrusal bir grafik şeklinde gelişmeye devam ederken, eserde kullanılan
ritmik malzemelerin yapısı zenginleşmeye, müzikal ifadelerin meditatifsel bir anlatım
kazanmaya başladığı ve ilerleyen kısımlarda temponun giderek hızlandığı görülmektedir.

Eserde aynı zamanda artikülasyon olarak staccatonun sıklıkla kullanıldığı, tremolo ve glissando
gibi müzikal ifadelendirmeler ile efektif tını arayışları kullanılmaktadır.

Bu gilisandolar ile birlikte besteci yapıtında gürlük seviyeleri ile eserde 3 tepe noktasını
barındırır. Bu tepe noktaları aynı zamanda eserin formal yapısını da grafiksel olarak
sunmaktadır.

Eserin melodi çizgisi oldukça ifadeli olup bir sesten diğerine serbest şekilde geçmektedir. Tema
içsel olarak ayrı ayrı tamamlanmış müzik frazlarına bölünür. Ritmin dakikliği ve serbest melodi
akını sayesinde trajik çizgiler oluşmaktadır. Sonuçta heyecanlılık kuvvetlenip zirveye ulaşır ve
ani sus ile kesilir.

SONUÇ
Penderecki’nin incelediğimiz bu eseri, tek bölümlü neredeyse üç bölmeli bir lied formu (A-,
a+, a-) gibi olduğu görülmektedir. Yaklaşık 3 dakika süren eser çalıcıya serbest bir yorumlama
imkanı vermek amacıyla eser içinde ölçü çizgisi kullanmaması, geniş nüans aralıkları ve eser
sonunda glissando gibi teknikler, bestecinin kullandığı çağdaş müzik teknikleri olarak dikkat
çekmektedir. Eser, teknik ve yorum açısından ilk bakışta kolay anlaşılamaması sebebiyle

302
icracılarda biraz korku yaratmasından dolayı ülkemizde seyrek seslendirilmektedir. Yapılan
araştırma sonucunda bestecinin bu eseri hakkında yapılan tarama yönteminde eser hakkında
yazılan kaynakların kısıtlı olması, hem eğitimci, hem de yorumcular tarafından tanınmasını
zorlaştırmaktadır. Bu eserin incelenmesindeki amaç, kullanılan form, motifsel materyaller ve
karakter açısından eseri tanıtmak ve seslendirmek isteyen eğitimci ve icracılara ışık tutmaktır.
Müzik tarihinde neo-romantik dönem içerisinde, pendereckinin klarnet için bestelemiş olduğu
eserlerin ayrı bir yeri olduğu göz önünde bulundurulduğunda, en önemli 20.yüzyıl
bestecilerinden biri olan Krzysztof Penderecki’nin klarnet solo için yazmış olduğu bu eser,
klarnet solo repertuarı içinde özellikle önem kazanmaktadır.

KAYNAKÇA
Akyol, E. “Krzysztof Penderecki'nin Viyola ve Orkestra İçin Konçertosu'nun Form ve Karakter
Analizi”. idil, 67, s. 415–429. doi: 10.7816/idil-09-67-02
Bylander, C. (2004). Krzysztof Penderecki, A Bio-Bibliography books, Praeger.
Anonim 1: https://ninateka.pl/kolekcje/en/three-composers/penderecki/audio/preludium-na-
klarnet
Anonim 2: https://penderecki-center.pl/en/krzysztof-penderecki
https://en.schott-music.com/shop/autoren/krzysztof-penderecki
https://muziksoylesileri.net/tag/krzysztof-penderecki/

303