Velen weten niet of ze Viktor Frankl een held, een martelaar of een groot denker willen

noemen. De waarheid is, hij was een beetje van alles. Hij was een held omdat hij
dapper genoeg was om een van de ergste tegenslagen die een mens kan
meemaken in zijn leven onder ogen te zien. Hij was een martelaar, want hoewel hij
aan deze ellende had kunnen ontsnappen, koos hij ervoor om tijdens een
afschuwelijke oorlog bij zijn volk te blijven en samen met hen te lijden. Uiteindelijk
was hij een groot denker omdat hij een nieuwe stroming binnen de psychologie als
erfenis achterliet: logotherapie.
Viktor Frankl is een van die personen die zich als mens hebben weten te ontwikkelen
in tijden van een grote menselijke ellende en daar ongeschonden uit zijn weten te
komen. Hij was een Oostenrijkse arts en psychiater, geboren in 1905 in een
middenklasse familie. Hij had een broer en een zus, een ouder en een jonger.
“Wanneer we niet meer in staat zijn om een situatie te veranderen, worden

we uitgedaagd om onszelf te veranderen.”

-Viktor Frankl

Het is belangrijk om op te merken dat hij opgegroeid is in een rustig huis en genoten
heeft van een rustige kindertijd. Hij beschrijft het met eigen woorden in een verhaal
van toen hij vijf was. Hij werd wakker in bed, en zonder zijn ogen te openen voelde
hij een immens gevoel van geluk en vrede. Bij het openen van zijn ogen zag hij zijn
vader naast hem slapen.
ADVERTENTIES

Tijdens zijn jeugd moest zijn gezin de ontberingen van de Eerste Wereldoorlog
overleven. Goederen waren er weinig en hij leerde wat schaarste en honger was. In
die tijd werd Frankl een enthousiaste lezer en ontstond er correspondentie tussen
hem en Sigmund Freud. Hij ontwikkelde een passie voor de raadsels van de
menselijke geest.

Viktor Frankl en de betekenis van het leven

Toen Viktor Frankl nog maar een student was, gaf hij zijn eerste conferentie. Die
droeg de naam ‘De betekenis van het leven’ en werd gehouden aan de
Volksuniversiteit van Wenen. Al op jonge leeftijd hield hij zich bezig met de vragen die
hij zijn leven lang zou proberen te beantwoorden: Waarom bestaan we? Wat is de
betekenis van het leven?
Hoewel hij aanvankelijk zeer geïnteresseerd was in de psychoanalyse, distantieerde hij
zich in 1925 van Freud. Hij geloofde dat de aanpak ervan te deterministisch was. Hij
richtte zich op de ‘individuele psychologie’ van Alfred Adler. Daarna raakte hij
geïnteresseerd in de theses van Rudolf Allers en Oswald Schwarz, de oprichter van
de psychosomatische geneeskunde.
Frankl was altijd al gepassioneerd door filosofie, vooral het existentialisme. Toch ging
hij geneeskunde studeren, gespecialiseerd in neurologie en psychiatrie. Van 1933 tot
1937 was hij psychiater in de psychologische kliniek aan de Universiteit van Wenen.
In 1939 werd hij benoemd tot hoofd van de afdeling Neurologie van het Rothschild
Ziekenhuis in Wenen. Hij blonk uit in zijn beroep tot zijn lot een radicale wending
nam.
ADVERTENTIES

Nazisme en de Tweede Wereldoorlog

Viktor Frankl was joods en woonde in Oostenrijk. Hierdoor voelde hij de effecten van
de verspreiding van het nazisme van jongs af aan. Zijn situatie werd steeds
onzekerder. Toen de Tweede Wereldoorlog begon, werd zijn broer Walter gevangen
genomen door de nazi’s en naar een concentratiekamp gestuurd.

Later vluchtte zijn zus Stella naar Mexico. Viktor verzocht de Verenigde Staten om een
visum en het werd toegekend. Hij was echter bezorgd over het mogelijke lot van zijn
ouders en patiënten.
Toen nam hij een extreme beslissing. Hij legde het zo uit: “Op de radio lag een stuk
marmer… Op de steen was een Hebreeuwse letter gegraveerd. Mijn vader vertelde
me dat de letter slechts in één van de geboden voorkwam, in het Vierde Gebod dat
zegt: Eer uw vader en uw moeder en u zult in het beloofde land zijn.”. Daarna besloot hij in
Oostenrijk te blijven en zijn Amerikaanse visum terug te geven.
In 1941 trouwde Viktor Frankl met Tilly Grosser. Een paar maanden later dwongen
de nazi’s haar om de baby die de twee verwachtte te aborteren. In 1942 werden
Viktor, zijn vrouw en zijn ouders gedwongen naar het kamp Theresienstadt te gaan. Het
jaar daarop stierf zijn vader van de honger, sterk verzwakt door
ademhalingsaandoeningen. In 1944 werd Viktor met zijn vrouw naar Auschwitz
verplaatst. Ze werden gescheiden, en hij hoorde niets meer van haar tot na de
oorlog.
ADVERTENTIES

Deze moeilijke periode van opsluiting en dwangarbeid leidde tot veel zelfreflectie voor
Frankl. In 1945 werd Frankl ten slotte bevrijd door het Amerikaanse leger. Ook zijn
vrouw, die naar Bergen-Belsen was verhuisd, kreeg haar vrijheid terug. Tragisch
genoeg werd ze doodgedrukt in de drukte die plaatsvond toen alle pas bevrijde
gevangenen bevrijd werden. De moeder van Viktor was enkele jaren eerder in een
gaskamer gestorven.

Viktor Frankl op zoek naar betekenis

Toen hij het concentratiekamp verliet, zocht Frankl naar zijn familie en werd hij
geconfronteerd met de verwoestende waarheid dat hij alleen was. Hij zou zijn dierbaren
nooit meer zien. Het eerste wat hij probeerde te reconstrueren was een boek van
hem dat in een manuscript bestond, en dat van hem was afgenomen toen hij het
kamp binnenkwam. Hij slaagde erin om het opnieuw te maken en publiceerde het,
zijn eerste boek, onder de titel Psychoanalysis and Existentialism.
Kort voor Kerstmis 1945 voelde Frankl een onmiskenbare drang. Hij moest praten
over wat hij had meegemaakt en wat hij had geleerd in de concentratiekampen. Dus hij
nam drie secretaresses in dienst en liet ze notities maken terwijl hij alles vertelde wat
hem was overkomen. Negen dagen later stopte hij pas met praten, toen hij zijn
tranen niet meer kon stoppen.

Zo werd het grootste werk van Viktor Frankl geboren: De zin van het bestaan. Dit boek
is vertaald in bijna elke taal. Velen beschouwen het als een meesterwerk van
getuigenis en psychologie. Het meest aangrijpende van het boek is dat Frankl de
wreedheden niet wilde vertellen. Zijn doel was een ontroerende boodschap naar de
wereld te sturen. Hij zei: “Ik wilde gewoon aan de lezer, door middel van een
concreet voorbeeld, overbrengen dat het leven betekenis en potentieel heeft in alle
omstandigheden, zelfs in de meest ellendige.”
ADVERTENTIES

Logotherapie, een erfenis voor de mensheid

Viktor Frankl was in staat zijn leven opnieuw op te bouwen. Hij hertrouwde in 1947,
had een dochter, twee kleinkinderen en een achterkleinkind. Zijn huwelijk duurde
vijftig gelukkige jaren. Hij ontving meer dan veertig eredoctoraten, publiceerde meer
dan dertig boeken en doceerde aan enkele van de meest prestigieuze universiteiten
ter wereld. Deze omvatten Harvard, Stanford en Wenen. Hij stierf in 1997, net na zijn
eerste vlucht als amateurpiloot.
Frankls leerschool voor psychologie heet logotherapie en veel psychiaters gebruiken
zijn methoden vandaag de dag nog. Zijn theorieën stellen dat mensen drie dimensies
hebben: somatisch of fysiek, mentaal en spiritueel. Vanuit zijn perspectief komen
psychologische problemen voort uit een gebrek aan kracht in de spirituele dimensie
en/of in het definiëren van de betekenis van het leven, en voor de logotherapeuten is
‘de wil tot betekenis’ wat ons in staat stelt om te blijven leven.

Hoe vinden we de betekenis? Volgens Frankl en zijn volgelingen zijn er drie wegen die
we kunnen bewandelen: creatie, transcendentaal affectieve ervaringen en onze houding
tegenover lijden. De eerste komt overeen met de waarden van schepping en
creativiteit. Het heeft te maken met het vermogen om kunst te creëren, te schrijven,
enzovoort. De tweede is gebaseerd op de waarde van ervaring, interpersoonlijke
interacties en het ervaren van sensaties. De derde verwijst naar het belang
van houding en veronderstelt het vermogen om lijden te overwinnen.
De boodschap die Viktor Frankl aan anderen wil doorgeven is dat geestelijke
stoornissen niet hun oorsprong vinden in lijden, maar in de betekenis die aan dat lijden
wordt gegeven. Zijn leven was zonder twijfel een voorbeeld van het menselijk
vermogen om boven elke omstandigheid uit te stijgen.