Tailieuxanh Phan Tich Bai Tho Dat Nuoc 1926

Luyện thi THPT QG môn Ngữ văn năm 2017
Vững vàng nền tảng, Khai sáng tương lai
VĂN MẪU LỚP 12: ĐẤT NƯỚC - NGUYỄN KHOA ĐIỀM

TỔNG HỢP 6 BÀI “PHÂN TÍCH BÀI THƠ ĐẤT NƯỚC CỦA
NGUYỄN KHOA ĐIỀM”
BÀI MẪU SỐ 1:
Đất nước là đề tài muôn thuở của thơ văn Việt Nam. Chúng ta đã bắt gặp đất nước chìm
trong đau thương, mất mát qua thơ Hoàng Cầm; gặp đất nước đang đổi mới từng ngày qua
thơ Nguyễn Đình Thi. Nhưng có lẽ đất nước được nhìn từ nhiều khía cạnh, đầy đủ và trọn
vẹn nhất qua bài thơ “Đất nước” của Nguyễn Khoa Điềm. Hình hài đất nước từ khi được
sinh ra cho đến khi phải trải qua bao nhiêu song gió chiến tranh được tái diễn sinh động qua
một hồn thơ tinh tế, phóng khoáng của Nguyễn Khoa Điềm
Tác giả nhìn đất nước từ nhiều khía cạnh, trải qua bao nhiêu thăng trầm của lịch sử. Đất
nước là tên gọi thiêng liêng, bình dị nhưng chất chứa bao nhiêu ngọn nguồn của cảm xúc
chính tác giả.
Bài thơ được mở đầu bằng những vần thơ nhẹ nhàng, tinh tế đưa người đọc trở về với những
ngày đầu mới khai sinh:
Khi ta lớn lên đất nước đã có rồi
Đất nước có trong những cái ngày xửa
Ngày xưa mẹ thường hay kể
Đất nước bắt đầu bằng miếng trầu bây giờ bà ăn
Đất nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre đánh giặc.
Đất nước hiện lên qua những câu thơ thật bình dị, gần gũi, nó không phải là một khái niệm
trừu tượng mà là một khái niệm hiện hữu hằng ngày trong cuộc sống của mỗi chúng ta. Tác
giả sử dụng từ “khi” để đánh dấu sự ra đời của khái niệm “đất nước”. Từ khi mỗi chúng ta
sinh ra thì đât nước đã có rồi. Sau câu thơ ấy, tác giả bắt đầu lí giải nguồn gốc của đất nước
mà mỗi người đều mong muốn hiểu thấu được. Giọng thơ dịu nhje, ngọt ngào dẫn dụ người
đọc về với những “ngày xưa ngày xưa”. Đó như một nốt nhạc của quá khứ trở về trong
những suy nghĩ của con người. Từ :ngày xửa, ngày xưa” đánh dấu những điều gì đó xa xưa,
rất xưa, không xác định thời gian cụ thể, chỉ biết rằng nó đã có từ lâu đời. Đất nước đồng
thời hình thành từ khi dân mình biết đánh giặc. Là những con người đó làm nên đất nước…
Đất nước còn gắn liền với cuộc sống bình dị, thân quen của người nông dân Việt Nam.
Truy cập website www.hoc247.vn để tham khảo thêm nhiều bài văn mẫu khác! Trang | 1
Tác giả không chỉ dừng lại ở đó, đất nước còn được lý giải chính là thành quả của công cuộc
lao động để xây dựng và phát triển:
Cái kẻo cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay giã dần sang
Đất nước có từ ngày đó
Một một dụng cụ được tạo ra để phục vụ cho đời sống sản xuất cũng như sinh hoạt của con
người như “kèo, cột” đều gắn bó với lịch sử ra đời của đất nước. Rất bình dị, rất chân thực
nhưng nó như là một sự giải thích đúng đắn.
Nguyễn Khoa Điềm như dẫn người đọc đi vào những cung bậc tình cảm khác của đất nước,
đó là chuyện tình yêu lứa đôi e ấp nhưng tha thiết và mặn nồng:
Đất là nơi anh đến trường
Nước là nơi em tắm
Đất nước là nơi ta hò hẹn
Đất nước là nơi em đánh rơi chiếc khan trong nỗi nhớ thầm
Đất nước không chỉ hiện hiển trong không gian văn hóa, phong tục tập quán của con người
mà còn hiện lên trong những tình yêu lứa đôi mặn nồng, tha thiết nhất. Tác giả đã cắt nghĩa
“đất nước” thành hai từ “đất” và “nước” để lí giải cụ thể ý nghĩa của từng từ. Đây có thể coi
là sự tinh tế và đầy thi vị của Nguyễn Khoa Điềm. Nhưng dù được tách ra thì đất nước vẫn
là một khái niệm trọn vẹn và đầy ý nghĩa nhất.
Đất nước còn được mở ra theo chiều dài của lịch sử và chiều dài của không gian văn hóa,
của những con người vẫn còn trằn trọc tha thiết đi tìm hình bóng quê hương. Đất nước được
hình thành từ những câu chuyện xa xưa, từ những điển tích điển cố mà người đời sau vẫn
luôn nhắc nhở nhau. Hình ảnh “con chim phương hoàng”, “núi bà đen, bà điểm”, “lạc long
quân âu cơ” chính là minh chứng cho sự phát triển nhiều thăng trầm nhưng đáng tự hào của
chúng ta. NHớ về cội nguồn, nhớ về những ngày xưa vất vả chính là đạo lí, truyền thống
uống nước nhớ nguồn mãnh liệt của nhân dân ta.
Đất nước trong ý niệm của Nguyễn Khoa Điềm còn là sự tiếp nối truyền thống:
Những ai đã khuất
Những ai bây giờ
Yêu nhau và sinh con đẻ cái
Gánh vác phần người đi trước để lại
Dặn dò con cháu chuyện mai sau
Trong sự hình thành và phát triển, bề dày văn hóa lịch sử ngày càng được khẳng định.
Những con người đã ngã xuống vì đất nước, những con người thế hệ mai sau cần phải cố
gắng gìn giữ và phát huy được truyền thống tốt đẹp đó.
Nguyễn Khoa Điềm đã có cái nhìn đa chiều về đất nước từ khía cạnh đời thường, khía cạnh
lịch sử, khía cạnh không gian và thời gian mang đến cho người đọc nhận thức đúng đắn nhất
về đất nước mà chúng ta đang sống và cống hiến.
Hơn hết tác giả còn khẳng định
Trong anh và em hôm nay
Đều có một phần đất nước
Có thể nói đất nước đã đi vào và in hằn vào máu thịt của mỗi người, nhắc nhở trách nhiệm
và nghĩa vụ của chúng ta về công cuộc xây dựng và bảo vệ sự vững mạnh của đất nước này.
Đất nước còn được Nguyễn Khoa Điềm tích lũy thành một khái niệm sâu sắc:
Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi
Chẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông cha
Ôi đất nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hóa núi sông ta
Một quan niệm sâu sắc, giàu giá trị nhân sinh quan khiến cho người đọc không thể phủ nhận
sự tồn tại của đất nước là một thực tế.
Đất nước còn biểu tượng cho long thành kính, sự biết ơn đến những người đã ngã xuống vì
hòa bình, tự do cho hôm nay:
Họ đã sống và chết
Giản dị và bình tâm
Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra đất nước
Lại them một sự lí giải đúng đắn cho định nghĩa “đất nước”, những con người đó họ dù chết
nhưng trái tim họ vẫn còn sống mãi trong cuộc sống của những người ở lại.
Nhưng ở hai câu thơ cuối có thể nói Nguyễn Khoa Điềm đã đưa ra định nghĩa đúng đắn và
sâu sắc nhất về đất nước:
Đất nước này là đất nước của nhân dân
Đất nước của nhân dân, đất nước của ca dao thần thoại.
Thật vậy, nhân dân chính là chủ nhân của đất nước. Bởi vậy đất nước này phải thuộc về
nhân dân. Tư tưởng của tác giả rất tiến bộ, rất đời thường và rất sâu sắc.
Như vậy Nguyễn Khoa Điềm bằng những lý lẽ và dẫn chứng đầy thuyết phục đã khẳng định
được vị trí, vai trò vô cùng to lớn của đất nước trong cuộc sống của mỗi con người. Gấp
trang sách lại nhưng những hình ảnh về đất nước vẫn còn sống mãi trong long người đọc.
BÀI MẪU SỐ 2:
Nguyễn Khoa Điềm sinh năm 1943 trong một gia đình trí thức có truyền thống yêu nước và
cách mạng ở thôn Ưu Điềm, xã Phong Hòa, huyện Phong Điển, tĩnh Thừa Thiên – Huế. Quê
gốc của ông ở làng An Cựu, xã Thủy An. Ông học tập và trưởng thành trong những năm
xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, rồi trở về Nam tham gia chiến đấu chống Mĩ. Sau
1975, Nguyễn Khoa Điềm hoạt động văn nghệ và chính trị ở Huế. Ông được bầu làm Tổng
thư kí Hội nhà văn Việt Nam khóa V và Bộ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin. Từ năm 2001
đến 2006, ông là ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Tư tưởng –
Văn hóa Trung ương. Nguyễn Khoa Điềm thuộc thế hệ các nhà thơ mà tài năng và tên tuổi
được khẳng định trong thời kì chống Mĩ cứu nước. Thơ ông hấp dẫn bởi sự kết hợp giữa xúc
cảm nồng nàn và suy tư sâu lắng về đất nước, về dân tộc. Năm 2000, ông vinh dự được trao
tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.
Tác phẩm chính: Đất ngoại ô (thơ, 1972), Mặt đường khát vọng (trường ca, 1974), Ngôi
nhà có ngọn lửa ấm (thơ, 1986), Cõi lặng (thơ, 2007).
Trường ca Mặt đường khát vọng được tác giả sáng tác ở chiến khu Trị – Thiên năm 1971, in
lần đầu năm 1974, nội dung phản ánh sự thức tỉnh của tuổi trẻ đô thị vùng tạm bị chiếm ở
miền Nam đang xuống đường đấu tranh hòa nhịp với cuộc chiến đấu chống đế quốc Mĩ xâm
lược; đồng thời thể hiện những suy ngẫm và quan điểm của nhà thơ về đất nước, dân tộc.
Đoạn trích Đất Nước nằm ở phần đầu chương V của trường ca là một trong những đoạn thơ
hay về đề tài đất nước trong thơ ca Việt Nam hiện đại. Tác giả bày tỏ suy nghĩ và tình cảm
tha thiết, sâu sắc của bản thân về đất nước trên nhiều bình diện địa lí, lịch sử, văn hóa,
phong tục,… với tư tưởng bao trùm: Đất Nước của Nhân dân.
Đoạn trích chia làm hai phần:
Phần một: Từ đầu đến… Làm nên Đất Nước muôn đời: cảm nhận của tác giả về đất nước
trên các phương diện cuộc sống của con người: địa lí, lịch sử, văn hóa, phong tục,…
Phần hai: Tác giả đúc kết nên một chân lí khái quát: Đất Nước của Nhân dân.
Giữa hai phần gần như không có sự tách biệt rõ ràng về nội dung vì ở phần nào tác giả cũng
thể hiện sự cảm nhận về Đất Nước trên nhiều mặt, nhưng mỗi phần có một trọng tâm khác
nhau trong nội dung tư tưởng và cảm xúc.
Ở phần 1, Đất Nước được tác giả cảm nhận từ những gì gần gũi, bình dị trong cuộc sống
hằng ngày, sau đó mở rộng ra với Thời gian đằng đẵng – Không gian mênh mông trong
những truyền thuyết về thời dựng nước. Cuối cùng, cảm nhận của nhà thơ hướng vào sự
hiện diện của Đất Nước trong mỗi con người; từ đó nhắc nhở trách nhiệm của mỗi công dân
đối với Đất Nước.
Ở phần sau, Đất Nước được nhà thơ đúc kết thành quan niệm: Đất Nước của Nhân dân,
chính Nhân dân đã làm nên đất nước. Khái niệm Đất nước được gợi nên từ những thắng
cảnh thiên nhiên, những địa danh gắn với những tên người bình dị… Đất Nước gắn với bề
dày lịch sử bốn nghìn năm với những lớp người không nhớ mặt đặt tên. Họ từng sống rất
giản dị và bình tâm, nhưng cũng chính họ là những người đã làm nên Đất Nước, truyền lại
cho con cháu muôn đời. Cuối cùng, mạch suy tưởng của tác giả dẫn đến một chân lí khái
quát: Đất Nước của Nhân Dân, Đất Nước của ca dao thần thoại.
Khác với các nhà thơ trước, khi viết về đất nước thường dùng những hình ảnh kì vĩ, mĩ lệ,
mang tính biểu tượng, Nguyễn Khoa Điềm đã chọn cách thể hiện rất tự nhiên và bình dị:
Khi ta lớn tên Đất Nước đã có rồi
Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa…”
mẹ thường hay kể
Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc
Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Cái kèo, cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng
Đất Nước có từ ngày đó…
Trong đoạn thơ này, Nguyễn Khoa Điềm bày tỏ cảm xúc và suy tưởng của mình về Đất
Nước dưới hình thức trò chuyện tâm tình, tạo ra một cảm giác gần gũi, thân thiết. Nhà thơ
lấy chất liệu từ văn hóa dân gian, từ ca dao, tục ngữ, từ đời sống quen thuộc hằng ngày. Bởi
vậy nên không gian nghệ thuật được mở rộng ra nhiều chiều và hình tượng thơ trở nên trữ
tình, bay bổng.
Đất Nước ở ngay trong cuộc sống của mỗi gia đình, từ lời kể chuyện ngày xửa ngày xưa
của mẹ, từ các phong tục tập quán có từ lâu đời : Miếng trầu bây giờ bà ăn, Tóc mẹ thì bới
sau đầu. Đất Nước có từ khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc. Đất Nước hình thành từ
tình nghĩa vợ chồng thủy chung, Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn, từ quá
trình lao động bền bỉ của dân tộc; từ hình ảnh hạt gạo ta ăn hằng ngày thấm đẫm mồ hôi một
nắng hai sương. Câu thơ : Cái kèo cái cột thành tên diễn tả thời gian hơn là không gian. Phải
bao năm tháng những vật dụng hằng ngày trong nhà mới có tên để gọi. Đấy cũng là quá
trình sinh thành của Đất Nước từ không đến có, từ nhỏ hẹp tới lớn lao. Tất cả những điều đó
làm cho khái niệm Đất Nước trở nên gần gũi, thân thiết đối với mỗi con người.
Có thể coi đoạn thơ mở đầu là câu trả lời cho câu hỏi: Đất Nước có tự bao giờ? Lịch sử lâu
đời của đất nước Việt Nam được cắt nghĩa không phải bằng sự nối tiếp của các triều đại
phong kiến hay các sự kiện lịch sử mà bằng những câu thơ gợi nhớ đến các truyền thống có
từ xa xưa: Trầu cau (miếng trầu bây giờ bà ăn), Thánh Gióng (dân mình biết trồng tre mà
đánh giặc),… đến nền văn minh lúa nước sống Hồng cùng những phong tục, tập quán có từ
lâu đời. Đó chính là Đất Nước được cảm nhận từ chiều sâu, từ bề dày của văn hóa và lịch
sử.
Những câu thơ chính luận – trữ tình tiếp theo vẫn trả lời cho câu hỏi: Đất Nước là gì ? Đó
là sự cảm nhận về Đất Nước trong sự thống nhất, hài hòa giữa các phương diện địa lí và lịch
sử, không gian và thời gian nhưng không dừng lại ở mức khái niệm mà nâng cao lên một
tầng ý nghĩa sâu xa hơn. Hình tượng Đất Nước thiêng liêng được cảm nhận thông qua cách
nhìn nhận, suy nghĩ của tuổi trẻ nên vừa cụ thể, vừa mới mẻ và hết sức táo bạo:
Đất Nước là nơi ta hò hẹn
Hình ảnh con đường đến trường, bến sống em tắm, nơi lứa đôi yêu nhau hò hẹn… gợi ra
không gian cụ thể, thân quen, nhưng cũng không kém phần đẹp đẽ, thơ mộng. Đất Nước gắn
bó anh và em, gắn bó mỗi con người với cuộc đời. Đất Nước là không gian sinh tồn của cả
cộng đồng người Việt qua bao nhiêu thế hệ. Rộng lớn hơn nữa, Đất Nước là không gian
mênh mông của núi sống, rừng biển:
Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm
Đất là nơi “con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc”
Nước là nơi “con cá ngư ông móng nước biển khơi "
Các câu thơ trên lấy ý từ những bài ca dao miền Bắc và những câu hò Bình Trị Thiên để
mở ra một không gian lãng mạn, bay bổng của một tình yêu say đắm, thủy chung. Trong
mắt của những người trẻ tuổi, Đất Nước là một không gian thơ mộng với bao kỉ niệm dịu
ngọt của tình yêu.
Đất Nước còn được tác giả cảm nhận theo nhiều chiều : không gian và thời gian, địa lí và
lịch sử:
Thời gian đằng đẵng
Không gian mênh mông,
Đất Nước là nơi dân mình đoàn tụ.
Đất Nước tồn tại trong sâu thẳm của kí ức, từ thời nảy sinh huyền thoại về mối duyên kì
ngộ giữa Lạc Long Quân và Âu Cơ:
Đất là nơi chim về
Nước là nơi Rồng ở
Lạc Long Quân và Âu Cơ
Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng.
Đất Nước dã trải qua bốn nghìn năm lịch sử. Dân tộc ta dã xây dựng nên nhiều truyền
thống và nét đẹp văn hóa Việt Nam. Hai tiếng đồng bào gợi tình cảm máu thịt và tinh thần
đoàn kết nhất trí. Đất Nước mấy nghìn năm lịch sử được chuyển giao qua nhiều thế hệ:
Hằng năm ăn đâu làm đâu
Cũng biết cúi đầu nhó ngày giỗ Tổ
Huyền thoại Lạc Long Quân và Âu Cơ, truyền thuyết Hùng Vương và ngày giỗ Tổ… tất cả
đều nói lên chiều sâu, bề dày lịch sử của đất nước Việt Nam.
Đất Nước còn được tác giả cảm nhận trong sự thống nhất giữa các phương diện văn hóa,
truyền thống, phong tục, trong cái hằng ngày và cái vĩnh hằng, trong đời sống của mỗi cá
nhân và cả cộng đồng, ở chiều rộng của không gian địa lí và chiều dài của thời gian lịch sử.
Đến cuối phần một, cảm hứng thơ dẫn dắt tác giả đến sự chiêm nghiệm, suy ngẫm sâu sắc
về Đất Nước: Trong anh và em hôm nay – Đều có một phần Đất Nước.
Như vậy, Đất Nước không phải là một khái niệm trừu tượng mà Đất Nước hiện diện cụ thể
trong cuộc sống của mỗi con người. Sự sống mỗi cá nhân không phải chỉ là riêng của cá
nhân mà còn là của Đất Nước, bởi mỗi cuộc đời đều được thừa hưởng những di sản văn hóa
tinh thần và vật chất của dân tộc, của Nhân dân. Vì thế mỗi công dân phải có trách nhiệm
gìn giữ, phát triển Đất Nước và truyền lại cho các thế hệ tiếp theo:
Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình
Phải biết gắn bó và san sẻ
Phải biết hóa thân cho dâng hình xứ sở
Làm nên Đất Nước muôn đời…
Sang phần thứ hai, từ những cảm nhận toàn diện về Đất Nước, mạch suy nghĩ của nhà thơ
vươn tới một tư tưởng lớn : Đất nước của Nhân dân và Nhân dân làm nên Đất Nước. Tư
tưởng này quy tụ quan điểm về Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm, đồng thời góp phần hoàn
thiện quan niệm về Đất Nước trong thơ ca Việt Nam hiện đại.
Cách nhìn của tác giả về những thắng cảnh, về địa lí là một cách nhìn có chiều sâu nhân
văn đồng thời là một phát hiện mới mẻ, thú vị:
Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước
Những núi Vọng Phu Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái
Gót ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại
Chín mươi chín con voi góp mình dựng đất Tổ Hùng vương
Những con rồng nằm im góp dòng sống xanh thẳm
Người học trò nghèo góp cho Đất Nước mình núi Bút, non Nghiên
Con cóc, con gà quê hương cùng góp cho Hạ Long thành thắng cảnh
Những người dân nào đã góp tên ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm
Những cảnh quan thiên nhiên kì thú mang những tên gọi nôm na bình dị gắn liền với cuộc
sống đời thường của nhân dân. Chúng chỉ trở thành thắng cảnh khi được tiếp nhận, cảm thụ
qua tâm hồn nhân dân, qua lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc. Nếu không có những
người vợ mỏi mòn đợi trông chồng qua các cuộc chiến tranh thì cũng không có tên gọi núi
Vọng Phu. Cũng như nếu không có truyền thuyết Hùng Vương dựng nước thì cũng không
thể có sự cảm nhận về vẻ đẹp hùng vĩ của vùng núi đồi trập trùng xung quanh đền Hùng,
giống như chín mươi chín con voi quây quần chầu về đất Tổ.
Khi nêu lên những địa danh từ Bắc vào Nam, tác giả có ý khẳng định Đất Nước là một khối
thống nhất có truyền thống lịch sử, văn hóa lâu đời; con người Việt Nam sống thủy chung,
tình nghĩa. Nhà thơ đã quy nạp hàng loạt hiện tượng cụ thể để đưa đến một ý nghĩa khái
quát sâu sắc:
Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hóa núi sông ta.
Nói về lịch sử bốn nghìn năm của đất nước, nhà thơ không nhắc lại các triều đại, các anh
hùng nổi tiếng mà tập trung nhấn mạnh vai trò của những con người vô danh:
Trong bốn nghìn lớp người giống ta lứa tuổi
Nhưng họ đã làm ra Đất Nước.
Họ đã làm ra Đất Nước bằng chính những công việc hằng ngày và trong suốt cuộc đời họ:
Nhưng họ đã làm ra Đất Nước
Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng
Họ chuyền lửa qua mỗi nhà, từ hòn than qua con cúi
Họ truyền giọng điệu mình cho con tập nói
Họ gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân
Họ đắp đập be bờ cho người sau trồng cây hái trái
Có ngoại xâm thì chống ngoại xâm
Có nội thù thì vùng lên đánh bại
Họ đã gìn giữ và truyền lại cho các thế hệ sau mọi giá trị văn hóa, văn minh tỉnh thần và vật
chất của đất nước, của dân tộc: hạt lúa, ngọn lửa, tiếng nói, ngôn ngữ dân tộc, cả tên xã, tên
làng và truyền thống chống thù trong giặc ngoài.
Mạch suy nghĩ sâu lắng dẫn đến tư tưởng cốt lõi, điểm hội tụ và cũng là điểm đỉnh của cảm
xúc trữ tình ở cuối đoạn: Đất Nước này là Đất Nước của Nhân dân. Khi thể hiện tư tưởng
Đất Nước của Nhân dân, tác giả đã trở về với ngọn nguồn phong phú, đẹp đẽ của văn hóa,
văn học dân gian mà tiêu biểu là ca dao, vẻ đẹp tinh thần của nhân dân, hơn đâu hết, có thể
tìm thấy trong ca dao, dân ca, truyện cổ : Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao,
thần thoại. Câu thơ hai vế song song là một cách định nghĩa về Đất Nước thật giản dị mà
cũng thật độc đáo. Nền văn hóa của Đất Nước Việt Nam là nền văn hóa của Nhân dân, do
Nhân dân sáng tạo nên. Trong nền văn hóa ấy, ca dao thần thoại luôn chứa đựng cả lịch sử,
xã hội, văn hóa của Đất Nước, đặc biệt là đời sống tâm hồn của Nhân dân.
Nhà thơ đã vận dụng vốn ca dao, dân ca một cách sáng tạo: không lặp lại nguyên văn mà
chỉ sử dụng ý tứ và hình ảnh của ca dao, vẫn gợi nhớ đến ca dao nhưng lại trở thành một câu
thơ, một ý thơ gắn bó trong mạch chung của toàn bài; để từ đó khẳng định: con người Việt
Nam say đắm trong tình yêu:
Yêu em từ thuở trong nôi; quý trọng tình nghĩa: Quý công cầm vàng những ngày lặn lội;
nhưng cũng thật quyết liệt trong chiến đấu: …trồng tre đợi ngày thành gậy – Đi trả thù mà
không sợ dài lâu,…
Thành công nghệ thuật của đoạn thơ này chính là là sự vận dụng những yếu tố dân gian kết
hợp với cách diễn đạt và tư duy hiện đại, tạo ra màu sắc thẩm mĩ vừa quen thuộc lại vừa
mới mẻ. Chất liệu văn hóa, văn học dân gian được sử dụng tối đa đã tạo nên không khí,
giọng điệu, không gian nghệ thuật riêng : vừa có sự bình dị, gần gũi, hiện thực, lại vừa bay
bổng, mơ mộng của ca dao, truyền thuyết nhưng lại mới mẻ qua cách cảm nhận và cách
diễn đạt bằng hình thức thơ tự do. Có thể nói chất dân gian đã thấm sâu vào tư tưởng và cảm
xúc của tác giả, tạo nên đặc điểm nghệ thuật độc đáo của đoạn thơ này.
Qua đoạn trích Đất Nước, chúng ta phần nào nhận thấy đặc điểm của phong cách thơ
Nguyễn Khoa Điềm là sự kết hợp giữa chính luận với trữ tình, giữa suy tưởng với cảm xúc.
Chất chính luận nằm trong ý đồ tư tưởng của tác giả là nhằm thức tỉnh tinh thần dân tộc của
thế hệ trẻ thành thị miền Nam, để họ dứt khoát trong sự lựa chọn đứng về phía nhân dân và
cách mạng. Chất trữ tình không chỉ được biểu hiện ở những câu thơ bộc lộ trực tiếp tình
cảm, cảm xúc của tác giả mà còn thấm vào trong cái nhìn, trong thái độ trân trọng, yêu quý
đối với mỗi hình ảnh, chi tiết về Đất Nước gắn liền với Nhân dân được miêu tả và đề cập
đến trong đoạn trích.
Chính nhờ suy tưởng mà nhà thơ đã phát hiện được nhiều ý nghĩa mới mẻ và sâu sắc từ
những điều quen thuộc: những truyện cổ tích, câu ca dao, những địa danh, thắng cảnh của
đất nước đều chứa đựng tâm sự, quan niệm, lối sống, cuộc đời và máu thịt của nhân dân.
Nhưng những suy nghĩ, phát hiện ấy không phải được nói lên bằng những mệnh đề khô
khan, mà qua hình tượng thơ và những cảm xúc trữ tình. Trong đoạn thơ, sự triển khai cảm
hứng của tác giả tuy phóng túng, đa dạng nhưng vẫn quy về điểm cốt lõi : Đất Nước của
Nhân dân. Bài thơ khơi dậy lòng yêu nước và tinh thần tự hào dân tộc, cùng trách nhiệm
công dân trong mỗi chúng ta
BÀI MẪU SỐ 3:
Đất nước luôn là đề tài mà không biết bao nhiêu nhà thơ tìm đến để bày tỏ niềm yêu thương,
niềm trân trọng quê cha đất tổ. Cũng không biết bao nhiêu nhà thơ đã làm nên những thiên
hùng ca về đất nước. Nếu như Hoàng Cầm có bài thơ bên kia sông Đuống – đất nước hiện
lên trên nền mảnh đất bắc Ninh đau thương kiên cường giàu giá trị truyền thống, Nguyễn
Đình Thi cũng có bài thơ Đất Nước, cũng “rũ bùn đứng dậy sáng lòa” thì Nguyễn Khoa
Điềm chọn đề tài đất nước để gửi gắm tư tưởng đất nước là của nhân dân. Bài thơ Đất Nước
của ông cho đến nay vẫn không hề phai dấu ấn nó như một lời tuyên ngôn về chủ quyền của
nhân dân với đất nước này. Đồng thời nó cũng thể hiện một đất nước vô cùng gần gũi, thân
quen trong chính những gì bình dị nhất của cuộc sống con người Việt nam.
Mở đầu bài thơ Nguyễn Khoa Điềm giới thiệu cho chúng ta về nguồn gốc của đất nước. Nói
cách khác phần đầu trả lời cho câu hỏi đất nước có tự bao giờ. Nếu như đất nước của
Nguyễn Trãi nhắc đến bắt đầu từ những triều đại lịch sử:
“Từ Triệu, Đinh, Lý Trần bao đời xây nền độc lập”
Thì Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm lại xuất phát từ những gì bình dị gần gũi nhất:
“Khi ta lớn Đất Nước đã có rồi
Đất Nước có trong những cái "ngày xửa ngày xưa. . " mẹ thường hay kể
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc.
Đất Nước có từ ngày đó. . ”
Nhà thơ như thể hiện được cái ngàn đời tồn tại của đất nước mình. Không biết đất nước có
từ bao giờ mà chỉ biết rằng khi lớn lên đất nước đã có rồi, đất nước có từ cái câu chuyện cổ
tích mẹ thường hay kể. Có thể nói đất nước của chúng ta không xa vời khó nhớ khó hiểu
trong việc tìm chính xác mốc hình thành nên đất nước cho đến nay mà đất nước chỉ đơn
giản xuất hiện qua những huyền thoại huyền tích thời xưa. Đất nước ấy không khó nhớ mà
nó giản dị ngay cả trẻ con khi được nghe cũng hiểu như thế. Và đất nước bắt đầu bằng
miếng trầu của bà, miếng trầu ấy đến nay đã có bốn nghìn năm tuổi và chắc chắn đến mãi
mai sau nó vẫn chiếm một phần trong đời sống tinh thần của nhân dân. Đất nước bắt đầu từ
đó và nó lớn lên, phát triền là khi nhân dân ta biết trồng tre đánh giặc phát triển kinh tế và
bảo vệ từng tấc đất tấc vàng của quê hương. Đất nước ấy còn xuất phát từ cái hành động bới
tóc sau đầu của mẹ. Cả cái tên gọi,cả tình cảm cha mẹ thương nhau như gừng cay muối
mặn. Có thể nói qua đấy ta thấy đất nước không bắt đầu bằng những triều đại, không bắt
nguồn từ những dấu móc thời gian lịch sử chính xác mà bắt nguồn từ những gì đơn giản,
thân quên, bình dị nhất.
Mỗi nhà thơ đều có một cách làm nổi bật đất nước còn Nguyễn Khoa Điềm bước tiếp theo
ông phân tích hai thành tố đất và nước sau đó lại tống hợp lại.
Thứ nhất, đất nước tồn tại trong không gian sinh tồn của nhân dân ta:
“Đất là nơi anh đến trường
Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm”
Trước hết đất là nơi anh đến trường, nước là nơi em tắm. và kết lại đất nước là nơi ta hò
hẹn. Có thể nói qua đây nhà thơ muốn nói rằng đất nước không tồn tại đầu xa mà ở ngay
trong không gian tình yêu đôi lứa. Đó là một đất nước của tình thủy chung yêu thương mặn
nồng, một đất nước có sự thầm kín của tình yêu.
Đất nước còn tồn tại trong chính không gian sinh hoạt của nhân dân ta:
“Đất là nơi "con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc"
Nước là nơi "con cá ngư ông móng nước biển khơi"
Thời gian đằng đẵng”
Không chỉ có không gian mà đất nước tồn tại trên phương diện thời gian, những câu thơ tiếp
theo như mang ta trở về với thời của tổ tiên Lạc Long Quân và Âu Cơ:
“Đất là nơi Chim về
Nước là nơi Rồng ở
Lạc Long Quân và Âu Cơ
Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng”
Dân tộc ta vẫn tự hào về nguồn gốc con rồng cháu tiên và thời vua hùng. Chính đất nước có
từ ngày mẹ Âu Cơ và Lạc Long Quân sinh ra đồng bào ta trong bọc trứng. đó là một khoảng
thời gian đã đằng đẵng trôi qua. Thế nhưng đó lại chính là sự chứng minh cho thời gian hình
thành đất nước của chúng ta đã có từ rất lâu rồi.
Đó là đất nước trong quá khứ, còn đất nước hiện nay thì được biểu hiện trong tình yêu của
anh và em:
“Những ai đã khuất
Hằng năm ăn đâu làm đâu
Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ
Đều có một phần Đất Nước
Khi hai đứa cầm tay
Đất Nước trong chúng ta hài hòa nồng thắm
Khi chúng ra cầm tay mọi người
Đất Nước vẹn tròn, to lớn”
Những người đã khuất đi thì còn những người bây giờ. Trách nhiệm của những thế hệ mai
sau là gánh vác phần người đi trước để lại dặn dò con cháu chuyện mai sau. Những câu thơ
như gợi nhắc chúng ta về trách nhiệm với đất nước thân yêu của mình. Đồng thời những câu
thơ ấy cũng mang đến cho ta những truyền thống tốt đẹp đó là luôn nhớ về tổ tiên, dù ai có
đi ngược về xuôi thì đến ngày giỗ tổ là về. Đất nước ấy tồn tại trong trách nhiệm của cả anh
và em, chúng ta cầm tay nhau thể thể hiện sự đoàn kết của toàn dân tộc. và khi ấy đất nước
vẹn tròn to lớn.
Đất nước trong tương lai sẽ thuộc phần của con chúng ta. Khi ấy nó sẽ mang đất nước đi xa
như lời bác Hồ mong muốn:
“Mai này con ta lớn lên
Con sẽ mang Đất Nước đi xa
Đến những tháng ngày mơ mộng
Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở
Làm nên Đất Nước muôn đời. . ”
Những ngày tháng mơ mộng kia chính là những ngày tháng đất nước yên bình sánh vai với
các cường quốc năm châu trên thế giới. Những câu thơ cuối đoạn mới đọc lên chúng ta cứ
ngỡ đó là một lời giáo huấn nhưng không hề phải. Bằng giọng văn thủ thỉ nhẹ nhàng nhà
văn như thể hiện trách nhiệm của tất cả chúng ta hiện nay đó là phải biết gắn bó san se cho
dáng hình xứ sở quê hương. Để làm nên đất nước muôn đời.
Nguyễn Khoa Điềm không dừng lại ở đó mà mang chúng ta đến với tư tưởng đất nước của
nhân dân và để chứng minh cho luận điểm đó của mình nhà thơ đã lần lượt đi từ bình diện
địa lý đến lịch sử và cuối cùng là văn hóa.
Trước hết là trên phương diện không gian địa lý. Những câu thơ cất lên như một bức tranh
vẽ những danh lam thắng cảnh của đất nước ta mà qua đó chúng ta có thể thấy được những
huyền tích mà chính những người nhân dân tạo nên. Có thể nói rằng bằng việc nêu ra những
danh lam từ bắc chí nam ấy nhà thơ muốn chứng minh đất nước chính là nhân dân làm ra.
Chính những phẩm chất vẻ đẹp tâm hồn họ đã làm nên những địa danh ấy. Và cho đến nay
thì đất nước vẫn dáng hình của họ trên khắp các ruộng đồng gò bãi:
“Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu
Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái
Gót ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại
Chín mươi chín con voi góp mình dựng đất Tổ Hùng Vương
Những con rồng nằm im góp dòng sông xanh thẳm
Người học trò nghèo góp cho Đất Nước mình núi Bút non Nghiên
Con cóc, con gà quê hương cùng góp cho Hạ Long thành thắng cảnh
Những người dân nào đã góp tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm
Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hóa núi sông ta”
Đó là những đức tính chung thủy, cần cù, hiếu học, chống giặc ngoại xâm anh dũng…Ở đây
vẫn là cách khám phá quen thuộc của biết bao nhiêu người nghệ sĩ thế nhưng ta vẫn thấy
một điểm mới mẻ của nhà thơ. Điểm mới mẻ ấy là không gian địa lý đất nước không phải là
sự trù phú của thiên nhiên mà chú ý nhiều đến tên gọi nôm na giản dị bình thường. Và cũng
chính lẽ đó mà chúng ta như siêu lòng trước chứng minh xác thực cho luận điểm đất nước
của nhân dân ấy.
Từ cái rộng lớn tươi đẹp của không gian địa lý nhà thơ lại soi vào chiều dài của lịch sử nước
ta. Và từ đó nhà thơ chứng minh cho đất nước chính là của nhân dân.
Trong chiến đấu nhà thơ không kể tên đến những vị anh hùng những tướng tài giỏi giang mà
kể đến những người anh hùng áo vải, quen cày cấy nhưng đến khi có giặc thì lại lên đường.
Không chỉ là con trai mà cả những người con gái cũng vậy. Những người phụ nữ thì ở nhà
làm hậu phương vững chắc cho chồng. Nuôi con chăm mẹ già. Ngày giặc đến nhà thi đàn bà
cũng đánh. Những người ấy có những người đã chết. đó là cái chết giản dị bình tâm, cái chết
vô danh không ai nhớ mặt đặt tên. Thế nhưng chính con người ấy đã làm nên đất nước. thứ
nhất họ là phần đông dân cư, họ không lãnh đạo thế nhưng không có họ thì những người
lãnh đạo cũng không thể một mình đánh thắng xâm lược lược. Thứ hai chính sự hi sinh ấy
đã hóa thân để làm nên đất nước hôm nay:
“Em ơi em
Hãy nhìn rất xa
…. .
Nhưng họ đã làm ra Đất Nước”
Không chỉ chiến đấu chống giặc ngoại xâm mà nhân dân còn làm nên đất nước trên mặt
kinh tế, sản xuất tiếng nói dân tộc. Người dân giữ cho ta những hạt lúa ta trồng hôm nay. Họ
truyền hòn than con cúi. Họ truyền lại tiếng nói cho con cháu để tiếng nói ấy, chữ viết ấy
còn lưu mãi đến ngàn đời nay. Nếu như không có sự truyền nối ấy thì liệu những người phát
minh ra chữ viết ngôn ngữ kia có thể để đến ngày nay không? Vì thế vai trò của người nhân
dân vô cùng quan trọng:
“Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng
Họ chuyển lửa qua mỗi nhà, từ hòn than qua con cúi
Họ truyền giọng điệu mình cho con tập nói
Họ gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân
Họ đắp đập be bờ cho người sau trồng cây hái trái
Có ngoại xâm thì chống ngoại xâm
Có nội thù thì vùng lên đánh bại
Để Đất Nước là Đất Nước nhân dân
Đất Nước của nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại”
Nhân dân còn làm nên một nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc cho đất nước:
“Dạy anh biết "yêu em từ thở trong nôi"
Biết quý công cầm vàng những ngày lặn lội
Biết trồng tre đợi ngày thành gậy
Đi trả thù mà không sợ dài lâu
Ôi những dòng sông bắt nước từ đâu
Mà khi về Đất Nước mình thì bắt lên câu hát
Người đến hát khi chèo đò, kéo thuyền vượt thác
Gợi trăm màu trên trăm dáng sông xuôi”
Chỉ có mấy câu thơ thôi nhưng ba đức tính tốt đẹp của con người Việt Nam được thể hiện.
Đó là sự thủy chung yêu thương của những cặp vợ chồng.
Là sự bền bỉ trong chiến đâu, là quý lao động công sức của nhân dân ta. Chính những nét
văn hóa vô cùng giản dị nhưng lại nói lên tâm hồn con người Việt Nam ấy mà đất nước ta
mang đậm bản sắc dân tộc nước nhà. Để rồi đất nước ấy lớn lên trên những dòng sông cất
lên những câu hát nhớ thương yêu mến.
Bằng giọng thơ thủ thỉ trữ tình như tâm sự, bằng hệ thống thi liệu với kho tàng văn học dân
gian ca dao tục ngữ Nguyễn Khoa Điềm đã truyền tải những tư tưởng mới mẻ của mình về
đất nước. Đồng thời qua đó ta nhận ra rằng đất nước gần gũi với chúng ta biết nhường nào.
Đất nước mãi của nhân dân của ca dao huyền thoại.
BÀI MẪU SỐ 4:
Đất Nước là nguồn cảm hứng bất tận của thơ ca và nghệ thuật. Mỗi nhà thơ đều có những
cảm nhận rất riêng về Đất Nước, bởi thế Đất Nước, Tổ quốc hiện lên muôn màu muôn vẻ.
Nếu như các nhà thơ cùng thời thường chọn điểm nhìn về Đất Nước bằng những hình ảnh
kỳ vĩ, mỹ lệ hay cảm hững về lịch sử qua các triều đại thì Nguyễn Khoa Điềm lại chọn điểm
nhìn gần gũi, quen thuộc bình dị để miêu tả về Đất Nước. Đến với bài thơ Đất Nước của
Nguyễn Khoa Điềm ta như đứng trước muôn màu văn hóa, truyền thống, phong tục tươi đẹp
vô ngần. Vẻ đẹp ấy được hiện lên sâu sắc nhất qua chín câu thơ đầu.
Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa” mẹ thường hay kể.
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc
Đất Nước có từ ngày đó…
Đất nước là nguồn cảm hứng bất tận của thơ ca. Ở bài thơ này, Nguyễn Khoa Điềm đã chọn
điểm nhìn gần gũi để miêu tả một đất nước tự nhiên, bình dị mà không kém phần thiêng
liêng, tươi đẹp. Hình ảnh đất nước trong đoạn thơ đầu hiện lên muôn màu muôn vẻ, sinh
động lạ thường, lắng đọng trong tâm tưởng ta qua những nét đẹp về phong tục, tập quán,
văn hóa, truyền thống mang đậm dấu ấn con người Việt.
Câu thơ mở đầu được viết theo thể câu khẳng định “Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi”. Với
cách vào đầu rất tự nhiên ấy, nhà thơ khẳng định: Đất Nước đã có từ rất lâu, có trước khi ta
sinh ra vì thế khi ta lớn lên thì ta đã thấy Đất Nước. Bốn chữ cuối của câu thơ vang lên đầy
tự hào “Đất Nước đã có rồi”. Đó là lời khẳng định chắc nịch về sự trường tồn của đất nước
qua mấy ngàn năm lịch sử dựng nước và giữ nước.
Hai câu thơ tiếp theo nhà thơ diễn tả cụ thể về sự ra đời của đất nước.
Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa” mẹ thường hay kể.
Câu thơ thứ nhất, tác giả cho rằng Đất Nước có trong cái “ngày xửa ngày xưa”. Nghĩa là
Đất Nước có từ rất lâu đời, có tự ngày xưa. Đất Nước có từ trước khi những câu truyện cổ ra
đời rồi khi những câu truyện cổ có mặt trong đời sống tinh thần của ta, ta lại thấy Đất Nước
hiện diện trong truyện cổ. Đó là Đất Nước của một nền văn học dân gian đặc sắc với những
câu chuyện cổ tích, thần thoại, truyền thuyết. Chính những câu chuyện cổ và những bài hát
ru thuở ta còn nằm nôi là nguồn sữa ngọt lành chăm bẵm cho ta cái chân thiện mĩ và lớn lên
ta biết yêu đất nước con người. Về ý nghĩa của truyện cổ với đời sống tinh thần con người,
nhà thơ Lâm Thị Mỹ Dạ đã xúc động mà viết nên:
Tôi yêu truyện cổ nước tôi
Vừa nhân hậu lại tuyệt vời sâu xa
Thương người rồi mới thương ta
Yêu nhau dù mấy cách xa cũng gần
(Truyện cổ nước mình)
Câu thơ thứ hai, nhà thơ diễn tả Đất Nước có trong “miếng trầu bây giờ bà ăn”. Gợi nhắc
phong tục ăn trầu của người Việt. Câu thơ gợi nhớ về câu truyện cổ tích “Sự tích trầu cau”
được xem là xưa nhất trong những câu truyện cổ. Tục ăn trầu cũng từ câu truyện này mà
nên. Như vậy là thẩm thấu vào trong miếng trầu dung dị ấy là 4000 năm phong tục, 4000
năm dân ta gìn giữ phong tục ăn trầu. Miếng trầu là biểu tượng của tình yêu, vật chứng cho
lứa đôi cũng là biểu tượng tâm linh của người Việt. Từ phong tục ăn trầu, tục nhuộm răng
đen cũng ra đời:
Những cô hàng xén răng đen
Cười như mùa thu tỏa nắng
(Hoàng Cầm)
Câu thơ thứ tư, nhà thơ diễn tả sự trưởng thành của Đất Nước. Đó là sự trưởng thành từ
truyền thống đánh giặc giữ nước qua hình tượng Thánh Gióng và cây tre: “Đất Nước lớn lên
khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc”
Câu thơ gợi nhắc cho ta nhớ đến truyền thuyết Thánh Gióng, chàng trai Phù Đổng Thiên
Vương nhổ tre làng Ngà đánh giặc, gợi lên vẻ đẹp khỏe khoắn của tuổi trẻ Việt Nam kiên
cường, bất khuất:
Ta như thuở xưa thần Phù Đổng
Vụt lớn lên đánh đuổi giặc Ân
Sức nhân dân khoẻ như ngựa sắt
Chí căm thù ta rèn thép thành roi
Lửa chiến đấu ta phun vào mặt
Lũ sát nhân cướp nước hại nòi
(Tố Hữu)
Truyền thống vẻ vang ấy đã theo suốt chặng đường dài của lịch sử dân tộc mãi đến hôm nay
trong thời đại chống Mỹ bao tấm gương tuổi trẻ đã anh dũng chiến đấu bảo vệ giống nòi.
Phải chăng, đó chính là vẻ đẹp của các chị, các anh đã tạc vào lịch sử Việt Nam dáng đứng
kiêu hùng bất khuất: Võ Thị Sáu, Trần Văn Ơn, Nguyễn Văn Trỗi… Vẻ đẹp ấy song hành
với hình ảnh cây tre Việt Nam. Cây tre hiền hậu trên mỗi làng quê. Nó như là sự đồng hiện
những phẩm chất trong cốt cách con người Việt Nam: thật thà chất phác, đôn hậu thuỷ
chung, yêu chuộng hoà bình nhưng cũng kiên cường bất khuất trong tranh đấu. Tre đứng
thẳng hiên ngang bất khuất cùng chia lửa với dân tộc "Một cây chông cũng tiến công giặc
Mỹ ", bởi:
"Nòi tre đâu chịu mọc cong
Chưa lên đã nhọn như chông lạ thường".
Bốn câu thơ tiếp theo nhà thơ mang đến cho người đọc vẻ đẹp thuần phong mỹ tục của con
người Việt:
Đó là vẻ đẹp giản dị của người phụ nữ Việt Nam. Không ai khác là những người mẹ với
phong tục “búi tóc sau đầu” (tóc cuộn thành búi sau gáy tạo cho người phụ nữ một vẻ đẹp
nữ tính, thuần hậu rất riêng). Nét đẹp ấy gơi nhớ ca dao:
Tóc ngang lưng vừa chừng em bới
Để chi dài cho rối lòng anh
Nguyễn Khoa Điềm tiếp tục gắn dòng suy tưởng đến con người ngàn đời cư trú, lao động,
chiến đấu trên mảnh đất Việt để giữ gìn tôn tạo mảnh đất thân yêu. Ở đó đạo lí ân nghĩa
thủy chung đã trở thành truyền thống ngàn đời của dân tộc: "Cha mẹ thương nhau bằng
gừng cay muối mặn". Ý thơ được toát lên từ những câu ca dao đẹp:
“Tay bưng đĩa muối chén gừng
Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau”
Thành ngữ “gừng cay muối mặn” được vận dụng một cách đặc sắc trong câu thơ nhẹ nhàng
mà thấm đượm biết bao ân tình. Nó gợi lên được ân nghĩa thủy chung ở đời: gừng càng già
càng cay, muối càng lâu năm càng mặn, con người sống với nhau lâu năm thì tình nghĩa
càng đong đầy. Có lẽ chính vì vậy mà Đất Nước còn ghi dấu ấn của cha của mẹ bằng Hòn
trống mái, núi Vọng Phu, Hòn Trống Mái… đi vào năm tháng.
Câu thơ "Cái kèo cái cột thành tên", gợi nhắc cho người đọc nhớ đến tục làm nhà cổ của
người Việt. Đó là tục làm nhà sử dụng kèo cột giằng giữ vào nhau làm cho nhà vững chãi,
bền chặt tránh được mưa gió, thú dữ. Đó cũng là ngôi nhà tổ ấm cho mọi gia đình đoàn tụ
bên nhau; siêng năng tích góp mỡ màu dồn thành sự sống. Từ đó, tục đặt tên con “cái Kèo,
cái Cột” cũng ra đời.
Đâu chỉ có những vẻ đẹp trên, dân tộc ta còn có truyền thống lao động cần cù, chịu thương
chịu khó “Hạt gạo phải một nắng hai sương xay giã dần sàng”.
Thành ngữ “Một nắng hai sương” gợi nên sự cần cù chăm chỉ của cha ông ta những ngày
long đong, lận đận trong đời sống nông nghiệp lạc hậu. Đó là truyền thống lao động cần cù,
chịu thương chịu khó. Các động từ “Xay – giã – dần – sang” là quy trình sản xuất ra hạt
gạo. Để làm ra hạt gạo ta ăn hằng ngày, người nông dân phải trải qua bao nắng sương vất vả
gieo cấy, xay giã, giần sàng. Thấm vào trong hạt gạo bé nhỏ ấy là mồ hôi vị mặn nhọc nhằn
của giai cấp nông dân. Bởi vậy, ăn hạt gạo dẻo thơm ta phải nhớ công ơn người đã làm ra
nó:
Ai ơi bưng bát cơm đầy
Dẻo thơm một hạt đắng cay muôn phần.
Câu thơ cuối cùng khép lại một câu khẳng định với niềm tự hào: “Đất Nước có từ ngày đó”.
“Ngày đó” là ngày nào ta không rõ nhưng chắc chắn “ngày đó” là ngày ta có truyền thống,
có phong tục tập quán, có văn hóa mà có văn hóa nghĩa là có đất nước. Đúng như lời Bác
dặn trước lúc đi xa “Rằng muốn yêu tổ quốc mình, phải yêu những câu hát dân ca”. Dân ca,
ca dao là đặc trưng văn hóa của Việt Nam, muốn yêu Đất Nước trước hết phải yêu và quý
trọng văn hóa nước nhà. Bởi văn hóa chính là Đất Nước. Thật đáng yêu đáng quý, đáng tự
hào biết bao lời thơ dung dị, ngọt ngào của Nguyễn Khoa Điềm.
Thành công của đoạn thơ trên là nhờ vào việc vận dụng khéo léo chất liệu văn hóa dân gian
như phong tục ăn trầu, tục búi tóc, truyền thống đánh giặc, truyền thống nông nghiệp. Nhà
thơ sáng tạo thành ngữ dân gian, ca dao tục ngữ, thành ngữ…Điệp ngữ Đất Nước được nhắc
lại nhiều lần. Nhà thơ luôn viết hoa hai từ Đất Nước tạo nên sự thànhi ính, thiêng liêng…
Tất cả làm nên một đoạn thơ đậm đà không gian văn hóa người Việt. Ngôn ngữ mộc mạc,
giản dị, lời thơ nhẹ nhàng đúng giọng thủ thỉ tâm tình nhưng vẫn mang đậm hồn thơ triết lí.
Đoạn thơ ta vừa phân tích ở trên là đoạn thơ hay nhất trong bài thơ Đất Nước. Qua đoạn
thơ, nhà thơ đã mang đến cho người đọc vẻ đẹp của một Đất Nước giàu văn hóa cổ truyền.
Đất Nước của truyền thống, phong tục tươi đẹp mang đậm dấu ấn của tư tưởng Đất Nước
của nhân dân.
BÀI MẪU SỐ 5:
Cùng với các nhà thơ thế hệ chống Mỹ lúc bấy giờ, Nguyễn Khoa Điềm cũng hướng ngòi
bút của mình đến một chủ đề lớn lao của thơ ca đương thời đó chính là đất nước. Tuy nhiên
hình ảnh “đất nước” trong thơ Nguyễn Khoa Điềm không chỉ có đau thương mất mát hay
chỉ có những cảnh sơn hà hùng vì mà “đất nước” hiện lên trọn vẹn qua những suy nghĩ và
cảm nhận hết sức mới mẻ. Đoạn trích “Đất nước” trong trường ca “Mặt đường khát vọng”
chính là một định nghĩa đủ đầy về đất nước và qua đó cũng thể hiện sâu sắc tư tưởng cốt lõi
của tác phẩm: Đất nước là của nhân dân.
Mở đầu bài thơ là lời tâm tình sâu lắng đưa ta về với cội nguồn:
Khi ta lớn lên đất nước đã có rồi
Đất nước có trong những cái ngày xửa
Ngày xưa mẹ thường hay kể
Đất nước bắt đầu bằng miếng trầu bây giờ bà ăn
Đất nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre đánh giặc
Cái kèo cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay giã dần sàng
Đất nước có từ ngày đó…
Trong đoạn thơ này của Nguyễn Khoa Điềm có thể thấy răng, đất nước không phải là cái gì
trừu tượng, xa xôi mà đất nước chính là những gì thân thuộc và gần gũi nhất. Trong câu
chuyện ngày xửa ngày xưa, trong miếng trầu của bà ăn, trong dáng tre bất khuất kiên cường,
trong những phục tục tập quán, trong hạt gạo nấu những bữa cơm hàng ngày… đều hiện
hình lên một đất nước Việt Nam anh hùng, tình nghĩa, giản dị mà thân thương nhất. Đây có
thể nói là một định nghĩa về đất nước hoàn toàn mới và hoàn toàn thiết thực nhất, rõ ràng
nhất.
Với Nguyễn Khoa Điềm, “đất nước” không chỉ là những khoảng giới hạn về không gian địa
lý mà ở đây nó còn có chiều dài thời gian lịch sử và chiều sâu văn hóa. Không những thế,
“đất nước” còn là tình yêu đôi lứa, có trong tình yêu đôi lứa:
Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm…
Đất và nước tách riêng, từng phần đều tượng trưng cho những điều gần gũi nhất. Là nơi anh
đến trường, là nơi em tắm hàng ngày. Thế nhưng khi “ta hò hẹn” thành một đôi trọn vẹn thì
cũng như đất nước gộp lại vẹn tròn. Với phát hiện mới mẻ này, Nguyễn Khoa Điềm đã chỉ
ra rằng: Đất nước không chỉ bên ta, xung quanh ta và còn có cả ở trong ta.
Đất nước là nơi khởi đầu cho những câu chuyện xa xưa, cho những câu ca dao tục ngữ, điển
tích điển cố và tất thảy mọi sự sinh thành. Hình ảnh “con chim phượng hoàng”, “núi Bà
Đen, Bà Điểm”, “Lạc Long Quân Âu Cơ” là những minh chứng cho đất nước hào hùng
nghìn năm văn hiến của chúng ta. Nhớ về đất nước cũng chính là nhớ về cội nguồn, hiểu
được vì sao chúng ta được sinh ra. Chính vì thế, đất nước trong ý niệm của Nguyễn Khoa
Điềm còn là sự tiếp nối truyền thống:
[…]
Đều có một phần đất nước
Biết bao thế hệ cha ông ta đã ngã xuống để boa vệ đất nước, bảo vệ núi sông bờ cõi. Đó là
cả một chiều dài lịch sử hào hùng rất tự hào của dân tộc ta. Chính vì thế, con cháu đời sau
phải tiếp tục gìn giữ truyền thống ấy. Truyền thống yêu nước, thương nòi, sẵn sàng chiến
đấu để bỏa vệ non sông cho những thế hệ về sau. Và cho đến hôm nay, “trong và em” “đều
có một phần đất nước”. Phần đất nước ấy là phần máu thịt, là một phần trách nhiệm phải giữ
gìn và xây dựng, phần tình yêu để bảo vệ đất nước cho con cháu mai sau.
Vì có những người đã không quản ngại thân mình hy sinh cho đất nước, làm nên đất nước
cho nên:
Ôi đất nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hóa núi sông ta
Khi nói về 4000 năm lịch sử của đất nước, Nguyễn Khoa Điềm không hề kể về những
vương triều hay những anh hùng nổi tiếng mà lại nhấn mạnh “người làm ra đất nước” lại
chính là những con người bình dị vô danh. Chính họ chứ không phải ai khác đã gìn giữ và
truyền lại hạt lúa, ngọn lửa, tiếng nói, ngôn ngữ cho đời sau. Và từ chính những con người
vô danh làm nên đất nước bao năm qua đã giúp tác giả khẳng định:
Đất nước này là đất nước của nhân dân
Đất nước của nhân dân, đất nước của ca dao thần thoại
Với câu thơ sau, hai vế song song nhân dân – đất nước lại càng khẳng định đất nước chính
là kết tinh những giá trị tinh thần cao quý trong đời sống trí tuệ và tình cảm của nhân dân.
Những giá trị ấy đã kết tinh lại trong những câu ca dao, tục ngữ, trong những câu chuyện
thần thoại cổ tích của cha ông ta để lại. Đinh nghĩa về đất nước đến đây vừa giản dị nhưng
cũng vừa lớn lao, sâu sắc.
Đất nước đã được khẳng định là của nhân dân và cũng là của anh, của em, và:
Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở
Làm nên Đất Nước muôn đời
Đoạn thơ thân tình như một lời nhắn nhủ thiết tha, chân thành: sự sống của chúng ta không
chỉ do cha mẹ sinh thành mà còn vì đất nước nuôi dưỡng. Chính vì thế mỗi chúng ta cần
phải có trách nhiệm gìn giữ, phát triển nó và truyền lại cho những thế hệ tiếp theo.
Đất nước được xem là một đề tài, cảm hứng chủ đạo của thơ ca thời kì kháng chiến chống
Mĩ. Nguyễn Khoa Điềm đã nhận thức sâu sắc vai trò và sự đóng góp to lớn của nhân dân
trong cuộc đấu tranh trường kì và vô cùng ác liệt này. Chính vì thế mà tư tưởng đất nước
của nhân dân từ trong văn học truyền thống đã được nhà thơ phát triển đến đỉnh cao, mang
tính dân chủ sâu sắc. Chất liệu văn hóa dân gian được sử dụng nhuần nhuyễn, biến đổi linh
hoạt đầy sáng tạo chính là nét đặc sắc thẩm mĩ và thống nhất với tư tưởng “đất nước của
nhân dân, Đất nước của ca dao thần thoại” của bài thơ.
BÀI MẪU SỐ 6:
Trong đoạn thơ trữ tình - chính luận này, Nguyễn Khoa Điềm trình bày những cảm xúc và
suy tưởng về đất nước dưới dạng một lời trò chuyện tâm tình, mạch cảm hứng và liên tưởng
có vẻ tự do, phóng túng như một thứ tuỳ bút thơ. Nhưng thực ra, vẫn có một hộ thống lập
luận khá chặt chẽ, tập trung thể hiện đất nước trên các bình diện chủ yếu sau đây : trong
chiều dài thời gian lịch sử (quá khứ - hiện tại - tương lai) ; trong chiều rộng không gian - địa
lí; trong bề dày của văn hoá - phong tục, lối sống, tâm hồn và tính cách dân tộc. Ba phương
diện này được thể hiện trong sự gắn bó, thống nhất. Nhưng ở bất cứ phương diên nào thì tư
tưởng cốt lõi cũng là quan niệm "Đất Nước của Nhân dân". Tư tưởng này cũng chính là "hệ
quy chiếu" mọi xúc cảm, suy tưởng và nhờ đó mà tác giả đã có những phát hiện mới mẻ,
đặc sắc. Nguyễn Khoa Điềm đã góp phần làm sâu sắc thêm cho ý niệm về đất nước của thơ
ca thời kì chống đế quốc Mĩ.
Đoạn trích Đất Nước không mở đầu một cách trang trọng mà hết sức bình dị, gần gũi: Khi
ta lớn lên Đất Nước đã có rồi Đất Nước có trong những cái "ngày xửa ngày xưa..." mẹ
thường hay kể. Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn Đất Nước lớn lên khi dân
mình biết trồng tre mà đánh giặc. Đất nước là những gì có thể bắt gập ở ngay trong cuộc
sống của mỗi gia đình, mỗi con người: câu chuyện cổ tích mẹ kể, miếng trầu của hà, hạt gạo
ta ăn, ngôi nhà ta ở. Để nói về lịch sử trường tồn của đất nước, nhà thơ đã không bắt đầu
bằng việc đưa ra các sử liệu, mà bằng những gì rất gần gũi, quen thuộc trong đời sống của
nhân dân, được gợi ra từ những chất liệu của văn hoá dân gian, của ca dao, tục ngữ. Những
câu thơ mở đầu gợi nhớ đến những truyền thuyết và truyện cổ tích vào loại xa xưa nhất của
dân tộc (truyện Trầu cau, truyền thuyết Thánh Gióng), nén văn minh lúa nước đã hình thành
từ thời Âu Lạc xa xưa và những tập tục lâu đời ("Tóc mẹ thì bới sau đầu"). Đó chính là sự
cảm nhận về chiều sâu lịch sử của đất nước thể hiện ngay trong đời sống hằng ngày của
nhân dân. Tiếp đó là cảm nhận về đất nước trong sự thống nhất của các phương diện địa lí
và lịch sử, không gian và thời gian.
Ý niệm về đất nước được gợi ra từ việc chia tách hai yếu tố hợp thành là đất và nước với
những liên tưởng gợi ra từ đó. Chúng ta biết là ở nhiều ngôn ngữ, từ đất nước thường được
cấu thành từ những từ gốc là nơi sinh; quê hương, quê cha. Ở đây, lối "chiết tự" này có thể
gợi ra cho thấy một cách quan niệm mang những đặc điểm riêng của dân tộc về khái niệm
đất nước, mà tư duy thơ có thể tách ra, nhấn mạnh. Đất nước trường tồn trong không gian và
thời gian "Thời gian đằng đẵng - Không gian mênh mông". Huyền thoại Lạc Long Quân và
Âu Cơ (con Rồng cháu Tiên), truyền thuyết Hùng Vương và ngày giỗ Tổ, đó là chiều dài
lịch sử của đất nước, về không gian địa lí, đất nước là núi sông, rừng và bể "con chim
phượng hoàng bay về hòn núi bạc", "con cá ngư ông móng nước biển khơi". Đất nước còn
là cái không gian sinh tồn gần gũi với cuộc sống của mỗi người: Đất là nơi anh đến trường
Nước là nơi em tắm Đất Nước là nơi ta hò hẹn... Và tựu trung, đất nước trường tồn là ở
con người, truyển qua các thế hệ: Những ai đã khuất Những ai bây giờ Yêu nhau và sinh
con đẻ cái Gánh vác phần người đi trước để lại Dặn dò con cháu chuyện mai sau. Trên
chiẻu rộng của không gian địa lí và chiều dài của thời gian lịch sử, đất nước được thể hiện
tập trung trong các bình diện văn hoá - phong tục, truyền thống tinh thần của dân tộc, trong
đời sống hằng ngày và trong những biến cố lịch sử, trong đời sống mỗi cá nhân và trong
cuộc sống cả cộng đồng. Đây chính là cái nhìn toàn vẹn, tổng hợp nhiểu chiều của nhà thơ
về đất nước.
Mạch thơ dẫn đến những suy ngẫm về trách nhiệm của mỗi con người với đất nước, đây là
cái đích, đồng thời cũng là điểm hội tụ những cảm nhận về đất nước trong phần một của
đoạn thơ: Trong anh và em hôm nay Đều có một phần Đất Nước Khi hai đứa cầm tay Đất
Nước trong chúng ta hài hoà nồng thắm […] Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình
Phải biết gắn bó và san sẻ Phải biết hoá thân cho dáng hình xứ sở Làm nên Đất Nước
muôn đời... Lời nhắc nhủ thế hệ trẻ vể trách nhiệm với đất nước, không mang giọng "giáo
huấn", mà như một lời tâm sự, tự nhủ chân thành từ đáy lòng mình. 3. Tư tưởng cơ bản
trong phần 2 của đoạn trích Đất Nước là quan niệm "Đất Nước của Nhân dân". Thực ra, tư
tưởng này đã thấm nhuần ở ngay phần đầu, nhưng được khơi sâu, phát triển thêm nhiều bình
diện và làm nổi bật lên trong phần 2 của đoạn trích. Trở lại với bình diện không gian - địa lí,
nhà thơ góp một cách phát hiện mới và độc đáo về những thắng cảnh thiên nhiên của đất
nước (đoạn từ "Những người vợ nhớ chồng" đến "Những cuộc đời đã hoá núi sông ta").
Những cảnh quan kì thú của non sông gấm vóc (đá Vọng Phu, núi Con Cóc, Con Gà ở Vịnh
Hạ Long, hòn Trống Mái, núi Bút non Nghiên, v.v) không chỉ là tặng vật của tạo hoá, thiên
nhiên, mà đã gắn liền với cuộc sống con người ; nó chỉ trở thành thắng cảnh qua sự cảm
nhận của tâm hồn dân tộc, nên đã gắn liền với lịch sử dân tộc. (Trong kho tàng văn học dân
gian, có rất nhiều truyộn cổ tích và câu ca dao gắn liền với những thắng cảnh thiên nhiên).
Nếu không có những người vợ mòn mỏi trông đợi chồng qua những cuộc chiến tranh và li
tán thì cũng không thể có sự tích vể những đá Vọng Phu ở nhiều nơi trên đất nước ta ; nếu
không có truyền thuyết Hùng Vương dựng nước thì cũng không thể có cách cảm nhận độc
đáo về vẻ hùng vĩ của vùng đồi núi Phong Châu ("Chín mươi chín con voi góp mình dựng
đất Tổ Hùng Vương"). Điều đặc sắc là ở đây, cái nhìn của nhà thơ thấm sâu ý thức vể Nhân
dân, về những con người bình thường đã góp phần mình làm nên đất nước (người vợ nhớ
chồng, cặp vợ chồng yêu nhau, người học trò nghèo).
Và cũng không chỉ ở những thắng cảnh mà ở khắp mọi nơi đểu có sự góp phần tạo dựng của
những người dân bình thường: Những người dân nào đã góp tên Ông Đốc, ông Trang, Bà
Đen, Bà Điểm. Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi Chẳng mang một dáng hình, một ao
ước, một lối sống ông cha. Và tác giả dẫn tới một khái quát sâu sắc : Ôi Đất Nước sau bốn
nghìn năm đi đâu ta cũng thấy Những cuộc đời đã hoá núi sông ta... Khi nói về bốn nghìn
năm lịch sử của đất nước, nhà thơ không điểm lại các triều đại, các anh hùng nổi tiếng mà
trước hết nhắc đến vô vàn những lớp người vô danh bình dị: Trong bốn nghìn lớp người
giống ta lứa tuổi Họ đã sống và chết Giản dị và bình tâm Không ai nhớ mặt đặt tên Nhưng
họ đã làm ra Đất Nước. Những con người vô danh và bình dị đã gìn giữ và truyền lại cho
các thế hệ sau mọi giá trị văn hoá, văn minh tinh thần và vật chất của dân tộc: từ hạt lúa,
ngọn lứa đến tiếng nói, ngôn ngữ dân tộc, cho đến cả tên làng,... Họ cũng là những người
khi: Có ngoại xâm thì chống ngoại xâm Có nội thù thì vùng lên đánh bại. Mạch suy tưởng
của tác giả dẫn đến tư tưởng trung tâm của đoạn thơ, cũng là hội tụ mọi xúc cảm của nhà
thơ: "Để Đất Nước này là Đất Nước Nhân dân". Và một cách tự nhiên, nhà thơ lại trở vẽ với
cội nguổn phong phú, đẹp đẽ là văn hoá dân gian. Câu thơ với hai vế song song, đồng đẳng :
"Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại", là một cách định nghĩa về đất
nước, thật giản dị mà độc đáo. Bởi vẻ đẹp tâm hồn, truyền thống tinh thần của nhân dân,
hơn ở đâu hết, có thể tìm thấy ở văn hoá dân gian, mà tiêu biểu là ở trong ca dao, dân ca,
truyện cổ tích, thần thoại,...
Tác giả chọn ba câu trong kho tàng phong phú của ca dao Việt Nam để nói về những
phương diện quan trọng nhất của truyền thống nhân dân, tâm hồn dân tộc Việt Nam : thật
say đắm thiết tha trong tình yêu "Yêu em từ thuở trong nôi" ; quý trọng tình nghĩa "Biết quý
công cầm vàng những ngày lặn lội" ; nhưng cũng thật quyết liệt với kẻ thù "Biết trồng tre
đợi ngày thành gậy - Đi trả thù mà không sợ dài lâu". Còn vẻ đẹp thơ mộng của núi sông đất
nước thì như được kết đọng trong những câu dân ca, nhất là dân ca trên sông nước, hay
cũng có thể nói chính tâm hồn giàu chất thơ của dân tộc ta đã hoà nhập, soi bóng cùng vẻ
dẹp của núi sông rất nên thơ: Ôi những dòng sông bắt nước từ đâu Mà khi về Đất Nước
mình thì bắt lên câu hát Người đến hát khi chèo đò, kéo thuyên vượt thác Gợi trăm màu
trên trăm dáng sông xuôi. Tư tưởng "Đất Nước của Nhân dân" thực ra đã hình thành từ
trong lịch sử dựng nước và giữ nước lâu dài của dận tộc ta. Nhưng chỉ đến thời kì hiện đại,
đặc biệt là trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và chống đế quốc Mĩ, tư tưởng
ấy mới được nhận thức sâu sắc hơn do quan niêm duy vật về lịch sử, do vai trò to lớn,
những hi sinh và đóng góp vô tận của nhân dân trong hai cuộc chiến tranh lâu dài và cực kì
ác liệt.
Văn học Việt Nam từ sau Cách mạng tháng Tám, nhất là trong thời kì chống đế quốc Mỹ
bởi mang tính dân chủ sâu sắc, đã được sáng tạo dưới ánh sáng của tư tưởng nhân dân và
cảm hứng về đất nước. Cũng trong chiều hướng tư tưởng chung của thời đại mình, các nhà
thơ trẻ thời kì chống Mĩ cứu nước đã có những phát hiên làm sâu sắc thêm tư tưởng "Đất
Nước của Nhân dân", thông qua sự trải nghiệm của chính mình, cùng chia sẻ những gian
lao, hi sinh của nhân dân, và được sự chở che, đùm bọc của nhân dân. Các bài thơ của
Nguyễn Duy (Tre Việt Nam, Hơi ấm ổ rơm), của Phạm Tiến Duật (Lửa đèn), những trường
ca của Thanh Thảo (Những người đi tới biển), Hữu Thỉnh (Đường tới thành phố),... đều tập
trung thể hiện hình ảnh nhân dân. Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm góp thêm một thành
công trong dòng thơ vể đất nước của thơ ca chống Mĩ cứu nước, làm sâu sắc thêm tư tưởng
"Đất Nước của Nhân dân" của thời đại ấy. Đất Nước là đoạn thơ trữ tình - chính luận, cũng
như toàn bộ trường ca Mặt đường khát vọng. Đoạn thơ kết hợp được cảm xúc và suy nghĩ,
chính luận và trữ tình. Tuy có lúc còn dàn trải, trùng lặp, thiếu cô đọng hoặc chính luận có
khi còn lấn át cảm xúc, nhưng những nét đặc sắc thành công của đoạn thơ này là rất rõ,
không chỉ ở nội dung tư tưởng mà còn cả ở những sáng tạo trong nghệ thuật thơ, trong việc
sử dụng thi liệu, sáng tạo hình ảnh. Tác giả đã sử dụng rộng rãi và sáng tạo các chất liệu của
văn hoá dân gian - từ ca dao, tục ngữ, truyền thuyết, truyện cổ tích đến phong tục và sinh
hoạt hằng ngày. Điều đó tạo cho đoạn trích Đất Nước một không gian nghệ thuật riêng, mở
ra một thế giới nghệ thuật hết sức quen thuộc, gần gũi mà mĩ lộ, bay bổng của văn hoá dân
gian, kết tinh tâm hồn, trí tuệ nhân dân. Việc vận dụng văn hoá dân gian ở đây không chỉ là
một thủ pháp nghệ thuật, mà là sự thấm sâu quan niệm "Đất Nước của Nhân dân" vào trong
tư duy nghệ thuật và cảm hứng sáng tạo của nhà thơ.

Tailieuxanh Phan Tich Bai Tho Dat Nuoc 1926

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tailieuxanh Phan Tich Bai Tho Dat Nuoc 1926

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Luyện thi THPT QG môn Ngữ văn năm 2017

Vững vàng nền tảng, Khai sáng tương lai

VĂN MẪU LỚP 12: ĐẤT NƯỚC - NGUYỄN KHOA ĐIỀM

Khi ta lớn lên đất nước đã có rồi

Đất nước có trong những cái ngày xửa

Ngày xưa mẹ thường hay kể

Đất nước bắt đầu bằng miếng trầu bây giờ bà ăn

Cái kẻo cái cột thành tên

Đất nước có từ ngày đó

Đất là nơi anh đến trường

Nước là nơi em tắm

Đất nước là nơi ta hò hẹn

Những ai bây giờ

Yêu nhau và sinh con đẻ cái

Gánh vác phần người đi trước để lại

Dặn dò con cháu chuyện mai sau

Hơn hết tác giả còn khẳng định

Trong anh và em hôm nay

Đều có một phần đất nước

Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi

Ôi đất nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy

Những cuộc đời đã hóa núi sông ta

Giản dị và bình tâm

Không ai nhớ mặt đặt tên

Nhưng họ đã làm ra đất nước

Đất nước này là đất nước của nhân dân

Đoạn trích chia làm hai phần:

Khi ta lớn tên Đất Nước đã có rồi

Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa…”

Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn

Tóc mẹ thì bới sau đầu

Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn

Cái kèo, cái cột thành tên

Đất Nước có từ ngày đó…

Đất là nơi anh đến trường

Nước là nơi em tắm

Đất Nước là nơi ta hò hẹn

Thời gian đằng đẵng

Không gian mênh mông,

Đất Nước là nơi dân mình đoàn tụ.

Đất là nơi chim về

Nước là nơi Rồng ở

Lạc Long Quân và Âu Cơ

Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng.

Những ai bây giờ

Yêu nhau và sinh con đẻ cái

Gánh vác phần người đi trước để lại

Dặn dò con cháu chuyện mai sau

Hằng năm ăn đâu làm đâu

Cũng biết cúi đầu nhó ngày giỗ Tổ

Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình

Phải biết gắn bó và san sẻ

Phải biết hóa thân cho dâng hình xứ sở

Làm nên Đất Nước muôn đời…

Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước

Những con rồng nằm im góp dòng sống xanh thẳm

Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi

Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy

Những cuộc đời đã hóa núi sông ta.

Trong bốn nghìn lớp người giống ta lứa tuổi

Giản dị và bình tâm

Không ai nhớ mặt đặt tên

Nhưng họ đã làm ra Đất Nước.

Nhưng họ đã làm ra Đất Nước