Kapak Fotograjlan:

K1vlçullu Amaikan Koleji

ôgTencilai okul bahçesindt:
bedrn egitimi dusindt:....

Ivn.ir'de dúzenlenen Panionios ve

Apollon Spor Oyunlannda
músabakalarda derecelere giren
sporculara vailm madalyalardan...
OSMANLl'DAN CUMHURiYETE

MODERN SPORLARIN
iZMiR'E GiRiSi "

(1850-1922)
 Bu kllap
IBB Ahmet Pl�tlna Kent Ar�lvl ve Mozesl
tarafmdan ya}'lna hazulanm� olup
lzmlr Boyo�hlr Beledlyesl'nln
koltor hlzmettdlr.

lzmlr Boyo�ehlr Beledlyesl

Konak-IZMIR
Te!: O 232 293 12 00
www.lzmir.bel.tr

OSMANLI'DAN CUMHURIYET'E
MODERN SPORLARIN
IZMIR'E GiRi�i
(1850-1922)

Gonver GÜNE�

Blrtncl Bas1m: Eylol 2012

Bask1 Adedi: l 000

@lzmlr Boyo�ehir Belediyesi

ve
Gonver Gone�

Graflk Tasanm-Uygulama
Servet Kuru
Golsom Berdan Eren

Edltoryel Çah�ma ve Dozeltt

Buket Ocak

ISBN
978-975-18-0136-4

Bu kllap Eylol 2012 tarthtnde Btrle�lk Matbaac1hk G1da Turtzm Tlc. San. Ltd. $ti. testslertnde bas1lmisur.
OSMANLI'DAN CUMHURÍYET'E

MODERN SPORLARIN
iZMiR'E GiRiSi "

(1850-1922)

Günver GÜNE�
 1Ç1NDEK1LER
Sun� ..................................................................................................................... 7

1ZM1R'DE AT YARISl.ARI 1850-1922 .....................................................................9

Geçm�ten Günümüze At Yan�lannm Tarthi Geli�imi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Turkiye'de Modem tlk At Ya�lan 1zm1r'de Yap1hyor:
Smyrna Races Clup'm Ôncülügü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 0
.

Paradiso ($irtnyer-Buca) Yan�lanmn Ba�lamas1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 4 .

Türkler Yan� Alanlannda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 6

.

Tepekôy Çiftlikat-1 Hümayun-Torbah A t Ko�ulan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 2 .

Aydm Vilayetinde At Yan�lan Zenginle�iyor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .....................31

lzm1r Yan$1annm Canhhgi.m Kaybetmes1 !stanbul Yan�lanmn ône Ç1k1$1 . . . . . . . . . . . 35 .

1ZM1R'DE ATI.ET1ZM VE ATI.ETlZM MÜSABAKAl.ARI .. .. . . 39

........ ....... . . ........... .... .

Tarihsel Geli�imi içinde Modem Atletizm Oyunlanna Dogru . . . . . . . . . ... . . . .. . . . . . . . . 39 . . . . . .

Türkiye'de ilk Atletizm Yan$1an izmir'de YapildI . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

Paniontos ve Apollon Oyunlannda Atletizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41
Yeni Bir Yüzyila Girerken lzmir'de Atletizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 . .

Türk Okullan Atletizm Faallyellnde 1zm1r Mekteb-t idad1 Atlettzm Yan�lan . . . .. . . 49 .

Panionios Kulübünün izmir'deki Okullara Yônelik Spor Oyunlanmn ilki ve

Oyunlarda Atletizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Osmanh Devletinde Atletizmin Kalbi izmir'de Panionios ve
Apollon Oyunlannda Auyor . . . .. . . . . . . . . . . .. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . 52
. . . . . . .

izmir'de Yeni Kulüpler Fisevs ve Ermis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 .

II. Me$rutiyet 1 . Dünya Sava$I - Mütareke ve

-

Yunan i$gal Dônemlertnde izmir'de Atletizm . . . . . . . . . .. .. .... . . .. . .. . .. . ... . . . . .... 62

XIX. YÜZ\'ILDAN XX. YÜZ\'IU 1ZM1R'DE DENtz SPORl.ARI . . .

.. .... .... ... ... ... ... . . . . 67
(Kaytl<, Sandal, Ynzme Ya�lan)
Tarihte Kayik, Sanda! ve Yüzme Yan$lan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
izmir Denlz Sporlan !çtn Bir Caz!be Merkezi . .. . .. . ... ... . .. .. . .. . ..... .... . . . . . 69 . . . . . . . . . . . . . . . . . .

izmir'de Kayik Ve Yüzme Yan�lannm Programh Hale Gelmesi ve ilk Kulüpler . . . . . 70

izmir'de Kayik Ve Yüzme Yan$lannda Panionios - Apollon- Pelops Kulüplert . . . .. . . 70
Karata$'ta Pelops Yüzme Ve Kayik Yan$lan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 . . . . . . . .

XIX. YÜZ\'ILDAN XX. YÜZ\'IU 1ZM1R'DE FlITBOL . . . . 81

... ............ ... .......... ...........

Modem Futbolun Dogu$u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 1

Osmanh Devletinde Futbolun Be$1gi izm1r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
.

izmir-istanbul $ehirlert Futbol Temaslan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 . . . . . . .

-4-
1 906 Ara Ol1mp1yatlannda 1zmlr Futbolu . . . . . . . . .. .. .. . . . . . . . 89 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

izmir'de XX. Yüzyil Ba�lannda ingihzlerden Soma

Rumlar da Futbol Sahalannda . . . . . ..... .. . . . . . . . . . . . . . . 90
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

izmir'de Türkler Futbol Sahalannda . . . . . . . . . . . 93 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ilk Türk Kulüplertnin Dogu�u: Kar�1yaka Mümarese-i Bedeniye Spor Kulübü ve

Altay Spor Kulübü . . . . . . . .. . . ... . ...
. . . .... .. . . . . .....
. . . . . . . . . . . . . . . 97 . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1zm1r Valisi Rahmi Bey Tarafmdan Organize Edilen

ilk Kez Türk Takimlanmn Kauld1gi 1 9 1 5 Y1h Futbol �ampiyonlugu . . . . . . . . . . 1 05 . . . . . . . .

Mütareke ve Yunan i�gali Dõneminde izmir Futbolu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 08 . . . . . . . . . . . . . .

XIX. YÜlYILDAN XX. YÜZ\'ll.A �EYTAN ARABAI.A.RI'NIN 1zM1R'E G1�1:

1ZM1R DE 1LK B1S1KLET Y.ARI$IARI .................................................................. 1 15
Dünyada Bistkletin Ortaya Ç1k1�1 ve Yan� Alanlanna Girt�i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 5 . . .

Osmanh Devletinde Bisiklet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 16

Bisikletin izmir'e Girt�i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 8
. . . . . . . . . . . . . . . . .

lzmir'de Bisiklet Yan�lan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

. . . . . . .

1ZM1R'DE D1CER SPOR FAALlYETLERl ............................................................. 129

(Golf-Krtket-Basketbol-Voleybol-Jtmnastik-Boks-Tents-Gor�)

KAYNAKÇA ......................................................................... . . .. . . . ........................ 134

EKLER ................................................................................................................ 140

- 5 -
 SUNU�
izmir upk1 Selanik ve istanbul gibi Osmanh imparatorlugu içinde hiçte suadan ol­
rnayan bir ?ehirdir. Osmanh'nm son dõnem izmir'i kendtne õzgü büyüleyici ktmligiyle
ayn bir inceleme konusunu olu?turmaktad1r. XIX. yy.'m ikincl yansmdan itibaren
Avrupa tle ih?ktlertn güçlenmestntn ve modemle?menln etktst altmda büyüyen Dogu
Akdenlz'tn õnemh ?ehtrlertnden lzmtr'de yent ula?tm aglan kurulurken, saghkh lçme
suyu getlrtliyor, tramvaylar i�lemeye ba�hyor, saghk hizmetlert altyap1s1 isla edtltyor,
modem okullar aç1hyor sanayi tesisleri yükseliyordu. Bu geli?me ?üphesiz izmtrltnin
ya�am tarz1m da etkileyip degt?tirmi?tir. izmir'de ya�yan lnsanlann hangi topluma
mensup olursa olsun genelde çok rahat ve sakin bir y�am sürdürmü�lerdir. Bu bir­
ltkteltgin ve kültürel zenginltgin sonucu izmlr, tüm Osmanh �ehtrlerinin en bat1hs1,
en modemi olarak yükselirken; btrçok sosyal , siyasal ve kültürel etkinhge de õncülük
etmi�tir. O yüzden modem sporlann ilk kez imparatorluk içinde bu ?ehirde gõrülmesi
yadITganmamah, sürpriz sayilmamahd1r.

izmir'de geleneksel sporlardan güre?, auc1hk ve ciritin çok eskilerden bert oynand1gi
pek çok ara?t1rmac1 tarafmdan dile getirilmi?tir. Modem spor oyunlan da XIX. yy'm
ikincl yansmdan ltibaren izmir'de gõrülmeye ba?land1. Bunlardan at yan?lan 1 86 1 ,
futbol 1877, atletizm yan?lan 1 892 ve kayik-yüzme yan?lan 1 890'lann ilk yillannda
izmir'de gerçekle?tirilmi?tir. izmir bu süreçte Levanten aileler eliyle kurallan ilk kez
batida ortaya ç1kan spor oyunlanm Osmanh imparatorlugu'na ta?1yan ?ehir olmu?tur.
Futbol, basketbol, tenis, bisiklet, eskrim, yüzme, kürek, atletizm, krtket, jimnastlk,
boks Levanten alie üyelert eltyle ?ehtrde yaygmla�an spor bran?lan oldu . Levanten
ailelertn õncülük ettigi bu yeni eglenceli ya?am tarzma daha sonra lzmir'tn yabanc1lan,
Rumlar, Ermeniler, Yahudiler ve her türlü bask1 ve yasaklamalara kar?m XX yy. ba?­
lanndan ltlbaren Türkler de kaulm1?lardu. 1 894 yilmda kurulan "Bomova Rugby ve
Futbol Ku/übü " Türkiye'de resmi nizamnamesi ve tüzügü olan ilk futbol tak1m1 olur­
ken, Bomova'yi Rumlarm Panionios, Pelops ve Apollon tak1mlan ile Ermenilerin
Apetyan ile Vartanyan tak1mlan izlemi?tir. Türk spor kulüplerinden Kar?tyaka'nm ku­
rulu? tarihi ise ancak Balkan Sava?lan s1rasmda 1 9 1 2 yilmda gerçekle?ml?tir. Altay
ise 1 9 1 4 yilmda faaliyete ba?lam1?t1r. izmir'deki çe?itli ülkelere ait okullannda spor
kulüpleri bulunuyor ve müsabakalara i?tirak ediyorlard1. izmir'de 1 922 yilma kadar
Panionios ve Apollon kulüplerinin düzenledigt programh yan?malar dt? ülkelerden
de kauhmla atleta uluslararas1 bir kimltk kazanmt?tt. Punta, Paradiso ve Bomova sa­
halan lzmtr'de spor kulüplertntn müsabakalanm oynad1klan yegane alanlar olarak
dikkat çektiler. Akdeniz'ln tnclsl lzmir, XIX. yy. sonlannda yalmzca gõz kam�uran

7
gozelltgt ve ticart zenginligt tle degtl, modem spor dallanmn imparatorluk sm1rlan
içinde dogup geli�tigt bir �ehir olarakta çekim merkezi olmu�tur. Bu ayncahkh ko­
numuna ragmen Osmanh'dan Cumhurtyet'e izmir spor tarthine il�kin kapsamh bir
ara�tuma bu çah�ma ortaya ç1kmcaya kadar yapilmam1�u.

lzmlr, Türkiye'de modem sporlann tlk goroldügü �ehtr olmasma kar�m bu ôzelltgt
nedense gerek akademtk gerekse popüler çah�malarda tarthl btr gerçek olarak yer bu­
lamam�tu. Bab-1 alinin �1mank ve bilgisiz yazarlan geçen yüzyillarda Osmanh im­
paratorlugu dôneminde modemle�me konusunda ya�anan bütün geli�melert
istanbul'a maletme hastahgmdan bir türlü kurtulamadilar. Bu nedenle izmirle ilgili
yapilan yorumlar çogu kez süreklt tekrarlanan; ama, dogrulugu �üphe gôtürür bir ze­
mlnde kald1. Bunda ara�urma ekstkligtnin yamnda btlgi ekstkltgtnln payi büyüktür.
Bu çah�ma lzmlr'l XIX. yy.'dan ltlbaren bir ltman kentl olarak yükseli�inin yamnda
ekonomik zenginltginln yaratug1 eglence kültürü içerisinde modem sporlann kente
girt�ini konu edinmektedir. Elde edilebilen mevcut malzeme, yazann daha ônce konu
ile ilgili yayinlanm� makaleleri, bildirtlerinin geni�letilmesiyle yola ç1kilarak hazirlanan
ara�urmada mutlaka gôzden kaçan btlgiler ve tamamlanmas1 gerek aynnular da ola­
cakur. Daha titiz bir basm taramas1, ingiliz, Frans1z ve Yunan ar�lvlerinin deger­
lendirilmestyle bu bo�lugunda doldurulabilecegini dü�ünüyorum.

Alanmda bir ilk olan bu çah�manm ortaya ç1k1�mda ilk te�ekkürü Aydm'm bogucu
s1caklannda hep yammda olan e�im ve çocuklanm hak ediyor. Aynca katkilanm hiç
bir zaman unutmayacag1m izmir Mllli Kütüphane personeline, Ahmet Prt�tina Kent
Ar�ivi ve Müzesi gõrevlilerine, eserin yayinlanmas1 konusunda destek ve te�viklerini
estrgemeyen Ahmet Prl�tina Kent Ar�tvi ve Müzesi Müdürü Yrd. Doç . Dr. Oktay
Gôkdemir'e, eserin yayimm üstlenen izmir Büyü�ehir Belediye Ba�kanhgma te�kkur
edertm.

Gonver Go�
Aycbn Temmuz 20 12

-8-
 Modem Sporlann lzmJr't GJT4J (1850-1922)

1ZM1R'DE AT YARI�I.ARI (1850 - 1922)

Ge�ten Gnnnmo.ze At YaI1$larmm Tarlh1 �

insanoglu binlerce }'li ônce au evcille$t1r1p tebiye etmeyi b�ard1gi zaman, uçsuz bu­
caksiz çayularda dôrtnala ko$turmamn zevkint de tatml$tl. Ata binipte dü$meden
üstünde durabilenlertn aralannda yan$Uklanm tahmin etmek zor olmasa gerek.
Anadolu'da, Orta Asya düzlüklertnde, Berbertstan ya da Arabistan çôllertnde, at
ya�lanmn geçm�inin çok gertlert gtttigt dü$ünülebiltr. 1 At Ya�1, en eski ve en yaygm
sporlardan birtdtr. tlk at ya�lan, eski Türk Devletlertnde yap1�ur. Hititler, Asurlar,
Romahlar ve M1Suhlann at ya�lan düzenledigi bilinmektedir. Homeros yazd1gi llyada
adh yapmnda ath araba yan$lanndan sôz eder. Kuzey Afrtkah, Çinli, Pers ve Arap
btntcilertn de yan$lar yapugi bilinmektedir.

Bugünkü anlamda modem at yan�lanmn yapild1gi ilk ülke ingtltere olmu$tUT. XII.
yy. 'dan XVII. yy.'a kadar geçen 500 }'li boyunca ülkedeki atlann bilimsel yollarla
degilse bile , pratik yôntemlerle hep dogu kokenli aygirlarla islahma çah$ild1g1
gõrulm0$tür. ingiltere'de baz1 krallar at yet1$tiriciligtne gerçekten gõnül verdiler. Bun­
lardan VII. Henry (149 1 - 1 547) at ya�lan düzenletm�, kazananlar gümü$ten kupalar,
ya da her biri gerçek birer kuyumculuk $aheseri olan süslü tabaklarlarla ôdül­
lendirtlm1$lerdir. Tarthte organize edilmi? tlk at yan$mm yine ingtltere'de Chester
yoresinde, Rooder Field'de ko$uldugu ara$t1rmac1lar tarafmdan kabul gôrmektedtr.
ilkmodem hipodromunda ôzellikle Newmarket'teki ya� yerinin Kral 1. James za­
manmda ( 1 566- 1 625) yap1ld1gi bilinmektedir. 1 7 yy'm ikinci yansmdan itibaren in­
gtltere'de at merak1 ve Dogu atlan artmI$, eglence kavram1 da doginu$ oldugundan
artstokrasinin en büyük eglencesi tilki avi ve at ya�lan olmu$tUr. Dünya da ilk
düzenli yan$lar, 1 7 yy. 'da 1ng1ltere Krah II. Charles doneminde yapilmI?Ur. Kral
Charles'a bu alandaki en büyük yard1mc1s1 ªY1 zamanda atlan ko$ulara hazula}'lp
çah$Urmas1yla ün yapan Dorset'li Tregonwell Frampton olmu$tur. Kralm ôlümünden
sonra da at yan$lanmn bir düzen içinde yap1lmasm1 saglayan Frampton, daha sonraki
dôrt hükümdann dõnemlertnde de ko$U alanlanmn en yetkili ki$iSi olarak çah$­
malanm yürütmü$lür. l 776'da ba$layan St. Leger, l 779'da The Oaks, l 780'de Derby,
1 809'da 1k1 Bln Guinea ve 1 8 1 4'te ba$alayan Bin Guinea yan$lannm temellert de bu
süreçte aulm1$tlr. lngtltere at ya�ç1hgimn tek yetkili kurulu olan Jokey Kulübü de
aym ortamda kurulmu$tUr. Yalnizca kraliyete kar$1 sorumlu olan kurul ilk yaz1h ku-

1 Eser Tutel, At Y�lan Ve Ath Sporlar, llet�lm Yaymlan, lstanbul 1998, s. 7.

- 9 -
Modem Sporlann lzmlr'e Gl�l (1850-1922)

rahm l 758'de jokey aguhklan tle tlgth olarak aldi. l 77l'de llk nizamname ç1kanldi.
1855'te 1ng1ltere jokey Kulüp ba?kanlanndan Amtral Rous at yan?I kurallanm ve
uygulamasm1 içeren kttabm1 yaymlad1gmda kurallar yanmda safkan atlann ve ünlü
yan?lann tarthint de btr araya getlrml?tlr. Kulüp l 762'de Newmarkette tlk yarI? renk­
lertnln uygulanmas1 1897'de ç1k1? kapilannm konulmas1 gtbi çagda? teknolojik yent­
ltklert getirerek bütün dünya yafl?Ç1hgma ôncülük etmt?tir. 1ngtltz sosyetesi ve yarI?lan
herkesi etktleml?tir. 1ngtliz binlct elbtsest rtding coat, Fransizca'ya rodingote olarak
geçml? ve II. Abdülhamid zamamnda kalem efendilert arasmda redingot ad1yla yaygm­
la?arak alafranga-alaturka tartI?masmm bir ogesi olarak k1yafet tarthimizdeki yertni
almI?tlr2. Fransa'da at yan?lanyla tlgilt en eski kayit blr halk eglencesi niteltgtnde olup
1 370 yilma aittlr. Bu ülkede 165 l 'de bir prensle ve dük arasmda yap1lan yan? gerçek
yan? sporunun ba?lang1c1 sayihr. Fransa da at yan?lannm yaygmla?mas1 Fras1z
Devrtmi ve Napolyon Sava?lan sonrasmdadir. Fransa da modem at yan?lannm geh?i­
minde ingtlizlertn büyük etkisi sôzkonusudur. 1 833'te Parts'te ya?ayan bir ingiltz olan
Lord Henry Seymour vehahtm da destegtyle Fransa Jokey Kulübünü kurmu�tur.
Kulübün hem yan$1ann yoneticisi hem de atç1hkla ilgilt tek otortte olmasmm amaçlan­
mas1 k1sa sürede ba�ans1zhkla kar�1lanmasma yol açm1� ve Fransa At Irklanm Islah
ve Geli?tirme Demegt hükümet desteginde Jokey Kulübünden ayn olarak ôrgütlen­
mesinln ardmdan 1 83 7'de Prix de jockey Club yan?lan ba?lam1�;nr3 At yan?lan
bugünkü uluslararas1 biçimini 1 9 . yüzyil ortalarma dogru kazanmaya ba?lam1?t1r .
Günümüzde en ünlü lngtltz engellt yan?I, Liverpool'daki Aintree ko?U pistinde yap1lan
Büyük Ulusal Yan?'Ur.

Türklye'de Modem llkAt Ya�lan lzmtr'de Yap1hyor:

Smyma Races Clup'm ôncülügü

Pek çok ülkede oldugu gtbt Türkiye'de de at yan?lanmn geçmi?i çok eskilere dayamr.
Hemen her Türk ?ehrtnin yamba?mda yan?lann ko?ulacag1 ya da ath oyunlann oy­
nanacagi bir at sahas1 yer ahrd1. Orhan Bey'in 1 326'da Bursa'yi almca ilk i�inin �imdiki
Bahkh Kôyü ile Atçilar Meydam arasmdaki geni� alam ko�u yert olarak ayinp vakfa
baglamak oldugu bilinir4. Ne var ki kõylerde, kasabalarda, iddia üzertne ya da dügün,
panayir, bayram gibi õzel günlerdeki ?enlikler nedeniyle yap1lan at yaf!?lanm ônceden

2 Kudret Emtroglu-Ahmet Yüksel, Yol�At. YKY Yaymlan, !stanbul 2003, s.200-20 1 . Eser Tutel. At Y�lan
ve Atb Sporlar, s.20-2 1 .
3 Eser Tutel, At Y�n Ve Ath Sporlar, s.28-3 5 , Kudret Emtroglu-Ahmet Yoksel, Yol� At, s.201 -202.
4 Dogan Y1ld1z, Tnrk Spor Tarthl, lstanbul ·1979, s . 1 74, Eser Tutel, At Yan�lan ve Ath Sporlar, s.54.

- 10 -
 Modem Spor/ann /zmlr'e Gl�I (1850-1 922)

düzenlenmi� bir program çerçevesinde ve belli kurallara uyularak yapilan modem at

yan�lanyla kan�tmlmamahdu5 Bu aç1dan bak1ld1gmda ülkemizdeki at yan�lanmn
henüz çok yeni oldugunu kabul etmek gerekir. Bir Liman kentl olmas1, Avrupa ile
ticari il�kileri ve bünyesinde banndud1gi zengl.n Avrupah ailelerin yaramklan eglence
kültürünün lçlnde tlk modem at yan�lannm Osmanh Devlettnde herhangl. blr yerde
degtl de izmlr'de gõrülmesi de sürprtz sayilmamahdu.

XIX. yy.'da izmir Osmanh impara­

torlugu'nun Avrupa merkezli dünya
ekonomisiyle baglanma sürecinin
õn plana ç1kard1g1 merkezlerden
biriydi. Kent güçlü Levanten
koloniler, yerli gayr-i Müslim tüc­
carlan barmdmyor , gezginlerin
ba�hca ugrak yert oluyordu . Devlet
denetimlnin zayiflad1g1 nispeten
ôzgür bir tablonun ortaya ç1kng1
Ízmir Avrupal1 bir havanm solun- izmi ·•;n ünlü Levanten aileleri bir arada...
dugu Osmanh-Türk ôzellikleri de
bünyesinde bannduan kozmopolit bir yap1 içertsindeydi. Bu yap1 Avrupah ya�am
tarzmm pratikleri ile bütünle�ip sosyal, kültürel, ekonomik dinamiklere de kõk sala­
biliyordu. izmir kentinin ôzel durumu, Osmanh imparatorlugu'nun bütün kentlerl
içinde birçok etkinliginde ilk kez bu ?ehirde ortaya ç1kmasma zemin haz1rlam1�t1r. Bu
spor etkinliklerinde de bôyle olmu�tur. Modem anlamda ilk düzenli at yan�lannm
izmir'de hem de Levan-ten aileler eliyle yapilmas1 rastlann sayilmamahdu.

Osmanh imparatorlugu'nun çe�itli kentlert içinde at yan�lan etkinliklertnin ba�lanl­

mas1 �erefi izmir'e alttir6 Bu etkinlikler aym zamanda devamhhgi yõnünden de ilginç
bir geli�me gõstermi� ve XIX. yy. boyunca lstanbul da btle zaman zaman kaldmlm1�
olmasma kar�m at yan�lan izmir'de süreklilik ve düzenini hiçbir zaman yitirmemi?­
tir7 izmir'de XIX. yy ortalannda ko�ulan ilk yan�lar , modem at yan�ç1hg1m1zm
çekirdegini olu�turmas1 bak1mmdan da büyük õnem ta�1maktad1r8

5 Auf Kahraman. Osmanh �let!nde Spor. Kültür Bakanhg1 Yay .. Ankara 1 995. s.643, Eser Tutel, At Y�lan
ve Ath Sporlar. s. 54-55.
6 Gonver Güne�. "Türktye'de llk At Yan�lan lzmlr'de Yap1lm1�u. lzmlr'de At Yan�lan (1850-1 900)". Tarlh ve
Toplum Dergtst, Clh:40, Sayi: 240, Arahk 2003, lscanbul 2003, s.42.
7 Rauf Beyru, XIX. yy.'da lzmlr de Yll$lllll, !stanbul 2000, s.265.
8 Eser Tutel, At Ya�lan ve Ath Sporlar, ilell�lm yay.. !stanbul 1 998, s.56, Anf Kahraman, Osmanh �letlnde
Spor, Ankara 1 986, s.649

11 -
Modem Sporlann lzmlr'e GJ�J (1850-1922)

izmir'de 1 840'h yillarda her çe?it yan?m belli bir program1 olmaksmn akla geldikçe
çogu kez eglence amaçh olarak bo? arazide yapild1gi anla?ilmaktad1r. ôzellikle Buca,
Bornova gibi yabanc1lann kalabahk oldugu yerlerde zaman zaman bu tarz yan?lara
rastlanmaktadu. izmir'deki at yan?lanna ili?kin ílk bílgi íse 1 849 yihna alt olup Sultan
Abdülmecit'ln kente geli?iyle ba?layan geli?melertn sonucunda ortaya ç1kmt?Ur9 1 849
yilmda Sultan Abdülmecid, Sultaniye Vapuru ile izmir'e geldigi zaman at üstünde
büyük bir alayla ?ehrl dola?mt? ve ?erefine yapilan ko?ularda hazir bulunmu?tU. Ab­
dülmecid izmlr'de Whitthall, Rees, Alyoti ailelerl arasmda yapilan programh yan?lan
çok begendi. Yan?lann ardmdan zengin Levanten aileler tarafmdan kendisine hediye
olarak ingtliz ve Arap atlan gõndertlrni?tlr.

1 853 yilmda Abdülmecid M1s1r seyahatinden dõnerken yine izmir'e ugramt? ve kentte
bir hafta misafir kalmt?lir. Abdülmecid'e büyük ilgi gõsteren izmir'in levanten ailelerl
Sultan'm ?erefine büyük bir at ko?usu düzenlemi�lerdi. Buca vadisinde düzenlenen
yan?lara "Paradiso" adi verildi1 0 Yerli Arap ve ingiliz atlannm ayn ayn ko�tugu
yan:;larda lamartlne'nln atlan ile Íngiliz Guythell'in atlan ba?a ba? glttiler. Kazananlara
büyük ikramtyeler sunulmu:;tu . Sultan Abdülmecld bu tarihlerde izmir Valtsi olan
Kaysertli Ahmed Pa�a'ya ko�ulan kimin düzenledigini sormu?, kendisine verilen "Ec­
nebiler" yamtm1 almca ktzm1� ve her sene izmir ko�ulan için hazineden 20 altm ve­
rilmesini emretmi?tir. Bu tarihten itibaren ko?U programlanna bir de "Sultan Ko�usu"
ilave edilmi? ve ko?U Osmanh Hanedanmm kaldmld1g1 tarihe kadar devam etmi�tir1 1 .

lzmir'ln tlk düzenlt htpodromu da 1 850

Aydm Demtryolu Dtrektóru Mr. Purcer ve Ailest
tarihinde Frans1z ?air lamartine'nin ikinci
gezisi s1rasmda in?a edildi. Bu yapmm
izmir'e kazandmlmasmda ?airin zengin e�i
Aglidah Martnna Bert'in katkts1 büyük ol­
mu?tur 1 856 yilmda ise izmir-Aydm De­
miryolunun kurulmasmm ardmdan, De­
miryolu Direktõrü Mõsyõ Purcer Paradiso
(�irinyer)'da bir ko?U sahas1 meydana ge-
tirmi� ve Eylül ayinm 2 3 . günü Aydm

9 Peltn Bôke, "lzmlrllier Yan�1yor", Toplumsal Tarth Derglsl, Say1:l44, Arahk 2005, lstanbul 2005, s.59.
10 Bugünkü Buca'nm gtrl� kap1s1 konumunda olan �irlnyer.
1 1 lzmlr Rehbert, lzmlr ve Havallsl Asar-1 Attka Muhlplerl Cemlyeti, istanbul 1934, s.110-111. Hasan Mert,
"Spons Amvmes of Enghsh ln lzmlr (l.ast Of l 9th Century- Begmntng Of 20th Century). Ege Únlversttest Tarth
XXlll, Sayi 1, Temmuz 2008, lzmir 2008, s. 1 72 .
lncelemelert Derglsi. Cilt:

12 -
 Modem Sporl:mn lzmtr'e Gt�t (1850-1922)

Demiryolunun kurulmas1 ?erefine izmir'in zengin levanten ailelertnin de kauhm1yla

tlk programh at ya�ma ba$lanm�ur. Seklz ayn yan?tan ibaret olan bu ko�mlann be$1
Arap atlanna, üçü de ingillz atlanna aynlmI$ll 12. Demiryolu Kumpanyasmm büyük
rnemurlanyla, lngillz tüccarlanndan Mazat, Whltthal, Paterson, Jackson ile Dlrektor
Purcer'ln atlanmn l$lirak ettlgt yan$lar s1rasmda tlk defa 1zmlr'de ve Torklye'de at
yan?Çd1gi kulübü de kuruldu.

izmir'in zengin yabanc1 ailelertnin bir araya gelerek ingiltzlertn me$hur 'jokey kulüp"
nizamnamesinden bir program alarak olu?turduklan kulübe "Smyrna Clup" adm1
verdllern Paterson, Rees, Alyotti, Whithal ailelertnin girl?imlert ile kurulan "Smyrna
Clup" yan$ kural ve yônetmenllklertne uygun olarak tlk düzenll at yan$lanm lzmir'­
de gerçekle$tlrrni$lerdir. Amatôr bir istekle ba?layan girl?im k1sa sürede halkm yogun
ilgisiyle kar$1la$ffil$ ilerleyen yillarda yan?lar atleta bir festivale dõnü$ffiÜ$tür14. Ancak
kulübü belirli bir tüzügü ve program1 olan ve Osmanh imparatorlugu içinde ilk kez
izmir'de düzenledigi gõrülen bu at yan?lannm ilk dõnemlertne ili?kin ise elimizde
fazlaca btlgi bulunmamaktadir. Blllnen bir gerçek var kl o da at yan?lanmn bu dônem­
den itibaren kentin belh ba$h atraksiyonlan arasma girdigidir15

Ônemli konuklann geli?i s1rasmda program d1$1 olarak at yan?lannm düzenlenmesi

de bu etkinliklerin gõrdügü ilgiyi kamtlamaktad1r. Nitekim izmir ko$ulannm ba?anh
bir ?ekllde geli?me gõstermesi, dõnemin Padi$ah1 Abdülaziz'e kadar aksetmi$ ve spora
ve ôzellikle atlara kar$1 merak1 olan Sultan'm izmir'i ziyaretl s1rasmda onuruna ôzel
blr at yan$I düzenlenml$tlr. Pad1$ah'm tzleyecegi yan?lar içln çevrede titizhkle ham­
lanmI$, Sultan'm geçecegi yollara hahlar dõ?enmi? ve yan? mahalll kalabahk blr halk
topluluguyla dolmu?tU. 24 Nisan 1 863 yilmda düzenlenen yan?lan Abdülaziz çok
begenmi? ve bu tarihten itibaren her sene kendi adm1 ta?1yacak, 1 00 altm mükafath
bir ko?unun da tertip edilmesini yan$ heyetinden istemi$ti 16. Bu suretle izmir at
yan?lannda en büyük mükafatl la$1yacak olan 1 00 altm lkramiyeli "Sultan ko?usu"
ônemll blr yan? olmu?tur. Abdülaziz onuruna düzenlenen yan?mada ise birtncillk

12 Sabaha!tln Kapanl, "Türklye de llk At Ko�ulan", Yen!Aslr, 22 Man 1 942. "izmtr de At Yan�lannm Tar1hçesl",
izmtr Rehber1, lstanbul 1934, s. 1 10-1 1 1 .
1 3 Salt Akson, Y�tlcArulan, Türktyejokey Kulobo Yaymlan, lstanbul 1 97 1 , s . 3 , lsmatl tlhan Ba�1. 50Ytlda
Yarwbk, islanbul 1973, s. 27 Gonver Gone�, izmlr'de At Yan�lan . . . , s.43.
14 Dogan Yild1z, Torlc Spor Tanlu, (Tarthslz) s.323.
15 Rauf Beyru, a.g.e., s.266.
16 Hrtsto Solomontdls, lzmlr (Yunanca) Atina 1955, s.226.(Yunanca'dan Türkçe'ye çevtr1lerde yard1mm1
gordogom ADO Arkeolojl Bôlümü Ogretlm Gorevllsl Grekçe uzmam Saym Murat Ayda�'a te�kkür eder1m) . .
"lzmlr yan�lannm saray tarafmdan d a desteklendlgtnl kamdayan onemll blr omektlr. Bu destege hemen mm
Osmanh Sultanlan kaulm1�lard1r. Abdülmecld'ln 50 alun vererek ba�lamgi gelenek XIX. yy. sonunda II. Ab­
dülhamld tarafmdan vertlen 200 alunla zlrveye ç1km1�ur"

- 13 -
Modem Sporlann lzmir'e Gt�t (1850-1922)

ôdülünü Fransa General Konsolosu Kont Benti Voli'ye kazanmt? kendisi Padi?ah
tarafmdan çadua davet olunarak güzel bir Arap au (ala esb) hediye edllm1?tir17. 1 865
yilmda izmir'i zlyaret etmi? olan ingtliz Prensi onuruna da bir at yan?t düzenlenmi?
on ko?u üzertnden düzenlenen bu yan?larda ôdül olarak 25 bin kuru? konulmu?tu18.
"Smyma Races Club 'ín düzenledtgt yan?larda ba?lang1çta ikramlyelert kulüp kar?l­
larken, sonralan çe?itli müesseseler adma yan?lar düzenlenmesiyle tkramiyeler bu
müesseseler tarafmdan vertlmeye ba?lanmt?llr19.

Paradlso (SlI1nyer) Yar1$lanrun B�lamasl

Yan?lann yapild1gi ko?U alanmm ( bugonkü $irtnyer Hlpodromu) yapilmasmda ba?ta
Paterson olmak üzere Alyoti , Rees, Forbes ve Reflk Evliyazade'nin oldukça büyük
katkdan olmu?tur20 Paterson uzun süre "Smyrna Club'm" yoneticiltgtni yapmt? yan?­
lann gelt?mestnde büyük pay sahibi olmu?tur. Paterson suf zevki için bir yan? ahm
kurmu? ve amatôrce yan?lar gerçekle?tirm1?t12 1 . Yan?larda üstünlük elde edebtlmek
lçin ingtltere'ye gtder oradan güçlü atlan büyük paralar ôdeyerek lzmir'e getlrtlrdi.
Paterson ingiltere'deki sipari?lerini Londra'nm tanmmt? antrenôrlertnden Cedle vas1-
tas1yla yap1yor yine onun vas1tas1yla jokey, seyis ve antrenõrleri ahp geliyordu . Pater­
son Londra'dan Anglo-Arap atlanm getirerek yan?larda üstünlük elde ederken aym
zamanda elindeki ingtliz hayvanlan Tunus'tan "Sidi Talet" harasmdan satm ald1gi Arap
atlanyla mükemmel Anglo-Arap atlan yetl?tirtyordu. Paterson'un bu l?ler lçln sarf
ettlgt para 30 bin altm civanndayd122. Rees'lerin de aliara merakh oldugu Buca ile Pa­
radiso ($irtnyer) arasmdakl düzlükte arazide at yan?lan için bir htpodrom yapurmt?
olmalanndan anla?thyor. Aynca kô?k bahçesinin kuzeyinde haralar bugün dahi kul­
lamlmaktad1r23.

At yan?lannm izmtr'de XIX. yy.'m son çeyregtnde çok büyük btr tlgtyle kar?ilanmakta
oldugunu gôrmekteyiz. Gazetelerde yan?larla llgtlt haberlere çok ôncelerden yer ve­
rilmekte daha sonra ise yan?lann programlan ve sonuçlan çok aynnuh bir biçimde

1 7 Sabahat!ln Kapanl, 'Turklye de llk At Ko�ulan", Yenl Astr 22 Man 1942.

,

18 Ralf Nezlht, 1zm1r Tarthl, lzmlr 1 926, s.6.

1 9 "Sedai Evllyazade'ntn Yan� Hauralan", DerbtAiçlhk Mecm\laSI, sayt 156, lstanbul 1949, s.3. ômegtn Aydm­
Kasaba Demtryolu ko�usu gtbl.
2 0 lsmatl tlhan B�1 . 50 Yilda Aiçihk, lstanbul 1973, s. 27. Kudrel Emtroglu, Yold�1m1z At, YKY Yaytnlan, ls­
tanbul 2003 , s. 184.
21 Salt Akson, a.g.e., s. 4, M. Kamll Dursun, lzmlr Hanralan, (yay. haz: Ünal ;;enel), lzmtr 1 994, s.39-40.
22 Sabahatlln Kapant, "TUrklye de llk AI Ko�ulan", Yen! Astr, 22 Man 1942.
2 3 Rees'lere ali bllgt tçln Bkz. Feyyaz Erpl, Buca da Konut Mlmarlsl, (1838-1934) Anima 1 987, s. 1 5 7

- 14 -
 Modem Sporlann lzmJr'e Gl�l (1850-1 922)

halka duyurulmaktadlf. Bu haberlerln yaymlam? ?ekli at yan?lannm izmirlilertn

büyük bir kesimi için çok ôzel, kaçmlmamas1 gereken bir ?enlik olarak algiland1gim
kamtlar niteliktedir. izmir at yan?lannm yalmz yerel gazetelerde deg1l, istanbul
gazetelertnde de aym ilgiyi gõrmesl son derece ilginçttr. At ya�lanmn izmtr'de erken
yillarda, yilda bir kez ve çogunlukla nisan ayinda yaptld1gim gôrmekteyiz. Bu tarthln
kentln yabanc1 sosyetesinin paskalya ?enliklertne bagh olarak saptand1gi samlmaktad1r.
Daha sonrakl yillarda ko?u sayilannm arttmld1gim ve sonbahar aylannda da ya�lar
düzenlenmeye b�land1gim biliyoruz24. Ya�larla ilgili her türlü organizasyon "Smyma
Races Club " tarafmdan yap1hyordu. 1 880'li yillann ortalanna kadar ko?ulara kattlan
at sahiplertnin çogu yabanctlard1 ve bunlann büyük btr k1smm1 da Íng111zler olu?tU­
ruyordu. At sahlplertnden b�ka antrenôr, jokey ve seyisler de Íngiliz veya Rumdu .
Uzun yillar yedi ko?U üzertnden yaptlan ya�lar adeta entemasyonal bir gôrüntü yan­
smyordu. Yan?larda birtnci gelen atlann sahiplert hang1 millete mensup olursa olsun
�eref diregtne onun bayrag1 çekiliyordu. Ômegin bir Yunanlmm ali kazand1gi zaman
?eref diregtne Yunan bayrag1 as1hr �e bando Yunan milli mar?ml çalardi. Kazanan atm
jokeyi Rum ise tam yertne kadar eller üzertnde ta?tmrdi. Türkler 1 880'11 yillara kadar
yan:;lara ancak seyirci olarak kanlm1?lardir25

Aynnttlanm gazete haberlertnden izledigimiz 1879 yilmm at yan?lan 22 Nisan tarihine

rastlam1?llr. Bu vesileyle Buca'da bir gün ôncesinden çad1rlar haz1rlanm1? ve tenteler
gertl�tir. Yan? günü her s1mftan ve her milletten büyük bir kalabahgm, trenlerle,
arabalar, atlar ve e:;eklerle yan? mahalline gelmi?lerdi. Yakla?tk 9.000 ki?inln lzledtgt
yan?lan Vali Hamdl Bey de takip etml?llT. 1879 yilmdakt ya�lar yedi ko:;u üzertnden
yaptlmi:;, bu yan:;lar siras1yla ?U :;ekilde adlandmlm1?lL Rihnm :;irketi ko:;usu, Banllyo
ko?usu, Sultan kupas1, Direktôrler ko:;usu, Aydm Demiryolu, Kasaba Demiryolu ve
Teselli ko:;usu.

1 880 yih izmir at yan:;lan ise Mayis ayi içinde Sultan ve M1s1r Hidlv'lnin himayelert
altmda gerçekle:;mi:;tir26 Yan:;lann lzmlr di:;mda da büyük ses getlrdtgtnl, ôzehkle is­
tanbul gazetelerinln olaya ilgiyle yakla:;ng1m gôrüyoruz. 1 88 1 yilmda bir istanbul
gazetesi bu konuya yer vermi:; ve izmir'de yan?lara ilk kez 2 1 -22 sene ônce ba:;­
land1g1m, at yan?lannm daha sonra istanbul ve dtger baz1 kentlerde de düzenlemeye
giri?ilmi:;ken, baz1 yôrelerde durdurulmasma kar?m izmir'de hala düzenli olarak
sürdürüldügünü behrtmi?tlr27 Gazeteye gõre bu devamhhgm ba?hca etkeni izmir'de

24 Rauf Beyru, a.g.e., s.266-267

25 "Sedat Evltyazade'ntn Ya� Hattralan", Derbt Atçihk Mecmua51, sayt: 1 56, lstanbul 7 Temmuz 1949, s . 3 .
26 Rauf Beyru, a.g.e., s.267.
27 Stamboul Gazetest, 3 Mayts 1881 'den aktaran Rauf Beyru, a.g.e. , s.267

- 15 -
Modem Spor/ann lzmlr'e Glr1$1 (1850-1922)

yerle?lk ingtliz as1lh halkm varhgi olmu?tur. 1881 yih at yan?lan Paskalyanm üçüncü
günü Buca'da yapilmt?tlf. Paskalya nedentyle birçok alie çôreklerini, yumurtalanm,
marullanm, ?arap ve rakilanm da berabertnde getirerek plknlk düzenleytp eglen­
ml�lerdl. Aym �ekllde 1883 yilmda düzenlenen at yan?lanna 5 .000'tn üzertnde seytrcl
gelml?tl28.

Paradlso Ko�u Sahas1...

Türkler Y� Alanlannda
Türkler arasmda da at yan�lan ve yan�ç1hgi yillar geçtikçe ragbet gõrmeye ba�ladi.
Bu alanda Evltyazade Reftk Bey'den sôz edtlmeden geçilemez. Küçük ya?lardan
ttibaren ata ve atç1hga ilgi duyan Evliyazade Refik Bey izmir'in kõklü ailelerinden
birtnin ogluydu. "Smyma Races Club '\n faaliyetlertnde yer alan tek Türk olmu�tu.
Organtzatôrlügünün yamnda sahip oldugu atlanna kendisinin binmesiyle ün sald129
Çogu ko�ularda atlanna hep kendtsl bindi30 . Ata o kadar hakimdi ki bir gün arkada?­
lanyla tddtaya gtrerek çlzmestyle egertn arasma be�er altm koydurmu� , baldm tle
egertn arasma s1k1�nrd1gi bu altmlan dü�ürmeden bir volta, uns, iki volta da galop
yapm1�tl. Torbah'nm Tepekôy mevkiinde bir yan� sahas1 kurdugu içlnde dônemin
padi�h1 II. Abdülhamid tarafmdan bir ni�anla ôdüllendirtlen Evliyazade Refik Bey,
�imdt Kmlçullu tabir edilen yerde 1 890'larda ilk Türk yan�m1 yapm1� ve ingillzlere
ait ko?U sahasm1 4.000 aluna satm alm1�n31

28 SWnboul Gazetesl, 7 Mayis 1883'den aktaran Rauf Beyru, a.g.e . , s.267.

29 Nacl Gondem, Gonler Boyunca, lzmtr 1955, s.200-201 .
30 Eser Tutel, a.g.e. , s.61-62.
31 Edtp Btlener, "Reftk Evltyazade", Derbt Alçihk MeanWISI, sayi 178, 24 Man 1950, s.3, Natl Morah, Mntarekede
1zmlr ôncelert ve Sonralan, lstanbul 1972, s.6 1 .

- 16 -
 Modem Sporlann /zmJr'e GJf1$J (1850-1922)

Ancak Türklerin gôrkemli �ekilde yan�

alanma giri�i Dr. Sitk1 $ükrú Pamirtan'm
izmir at yan�lanna ili�kin amlanna gôre
1 885 yilmda Ahmet Bekrt tstmh M1s1rh bir
Türk tle ba�lamaktad1r32 . M1slT at yan�lan
tarihinde ônemlt bir yeri olan Ahmet Bekri
aslen istanbullu olup uzunca bir süre
M1slT'da bulunmu�, burada at yan�lannda
büyük bir ün salm1�tl.

lzmir'in tamnm1� doktorlanndan Tevhk

Bey'in ricas1 üzerine tesadüfen izmir'e gelen
Ahmet Bekri, 1 885 yih yan�larmda yedi
ko�udan alusma kaulm1� ve all "Nedim " ile
tüm ko�;ulan kazanml?ll. Bu olayi Refik
Evhyazade'nin oglu Sedat Sultan ko?usunda Evltyazade Reflk Bey

�ôyle anlauyordu . ". . . O zamanm en büyük

ko?usu için sahada hazlfliklar ba?liyor. Ahmet Bekfi at1yla me?guldür. Nedim gayet
sakin. Atlar slfa ile piste ç1k1yor/ar. Amk Türklerde ümit/idir/er. Aneak bir atm bõyle
üç defa üst üste ko?up kazanmas1 gõrülmemi? bir ?ey oldugundan biraz endi?elidirler.
MuhtelJf yabane1 gruplar Nedim 'i bifinei gõrmemek için plan dü?ünüyorlar. Ko?U
ba?IIyor. Ahmet Bekri gerilerde, ilk iki ko?uda tatbik ewgi sistemi aym ?Ckilde mu­
vaffakiyetle netieelendlriyor. Boyleee Nedim rakiplefini geçerek son 200'de mükem­
mel bir Íini?le bifinei geliyor. Ahmet Bekfi'nin "Nedim "i bu büyük yan?I da kazanmea
hipodrom yefinden oynuyor. Magrur Rumlar, atlanna güvenen Fransizlar ve Íngilizler,
italyanlar daha yan?lar bitmeden Paradiso (,?ifinyer) yu terk ediyorlar. Türk Zabitlefi
Ahmet Bekfi '.ri ellefi üstünde tartl mahalline gôtürüyorlar. Halk toplamyor. Bando
mar?1m1z1 çalarken Osmanli Bayragi da ?eref dJregine çeki/Jyor. . . 33 " Ahmet Bekrt'nln
kazanmI? oldugu ba�an atç1hga merakh Türkleri te?vik etmi?, $irinyer Ko�u alanmda
Türkler daha s1k gõrünmeye ba?lam1?lardi. Refik Evliyazade, Môsyô Narik'ten satm
alm1? oldugu "Yerli" isimli Arap au ile bir günde üç büyük ko?U kazamp ingillz ve
M1s1rh jokeyleri geride b1rakugmda bayag1 sansasyon yaratmt?ll34 Yan? alanmdakl
üstünlüklerini kaybettiklerini gôren zengtn levanten aileler M1s1r'dan, Urfa'dan, Bag­
dat'tan btrçok kuvveth Arap, Anglo-Arap ve safkan lngtliz atlanm rekabet için izmir'e

-----� --�---

32 "lzmtr At Yan�lanmn Tarthçest", lzmlrRehbert, 1 934, s. 1 1 2.

33 Ntmet Üyken, "Sedat Evltyazade'nln Yan� Hauralan", Derbl Atç1hk Mecmuas1, sayi, 1 4 Temmuz 1 949 , s.3.
34 Eser Tutel, a.g.e. , s.6 1 -62.

17
Modem Sporlann /zmJr'e Gln,J (1850-1922)

getirdiler. Türk atç1hgmm gel�mesi için hiçbir fedakarhktan kaçmmayan Ahmet Bekri
kendi yeti�tirmesi olan Hasan ile Ali Fara'yi izmir'e getirm�; huna nisbet olarak Stanley
ve Paterson da Rose ve Mathew isimli iki antrenôr ile jokeyi yanlanna alm�lardl.
Ahmet Bekri, Türk ko�uculanna antremamn birçok inceliklerini gôstermi�, bunun
sonucu olarak 1lkel Çerkes idmanlan terk edilerek modem usulle çah�malara
geçilmi�tir35.

18 Nisan 1 887 günü Buca'da düzenlenen at ya�lannda derece alan atlann isimleri,
sahipleri ve ald1klan ôdüller �u ?ekildeydi36 .

Ar. Sahlbt Aon lsmi ôdnl

Boven Rees Smclear 1 . 500 kuru�
Astilik Gartbaldi 1 .000 kuru�
Nikolayidi Vulaj 2. 500 kuru�
ipsiyaki ônkil 10.000 kuru�
Boven Rees Smclear 3 . 500 kuru?
l.angdone Rees Duvaref 2.000 kuru�
Longdone Rees Hadid 4. 500 kuru?

Yedi ko?unun taru�mas12 en güçlü yan?çilan Rees ailesiydi. Onlar dõrt yan?I kaza-
narak atleta gôvde gõsterisi yapular37 Dõnemin yan�lan ilkbaharda nisan, zaman
zaman mayis, sonbahar da ekim aymda gerçekle?tiriliyordu. 1 889 yilmda Paradiso da
(�irinyer) ki nisan yan?lan alu ko�udan olu?urken, Türkler de yan? pistlertnde boy
gôstermeye ba�ladilar. Ôzellikle Halil Efendi'nin "Yerli"lsimli an III. Ko�uda ikinciligi,
V. Ko?uda Mr. Mayneti'nin ünlü "Maksut"unu geçerek birinciligi kazanmI? ve 3 . 500
kuru�luk ôdülü alm1�ur. Çerkes Hasan Refik Bey de yan?larda isimlertnden sôz et­
tirdiler. Yan�lann Sultan Ko?USU galibi ise Nikoloyidi'nin "Vulaj" isimli au oldu .
Karuca, Mr. Purcer, Pruto Palci, Mayneti, Andros, Nikoloyidi, Halil Efendi yan?
alamnda Vulaj , Maksut, Yerli, Cobili, Keklik, Plfort, Zlbiskin, Dag, Rubltye, Tayfur
gtbi atlanyla dikkat çektiler38. Ekim yan�lan be? k1s1mdan olu�urken, farkh olarak
zabtiyeler, yan? kazanmamI? atlar için teselli ko�usu yap1hyordu39 30 Ekim 1 889'da

35 Sabahattln Kapant, ·rorktye de llk At Ko�ulan", Yent Aslr, 22 Man 1942.

36 Hlzmet, 20 Ntsan 1887.
37 Rees atlestnln aliara merakh oldugu Buca lle Paradlso (�lrtnyer) arasmdakt doz!Okte arazlde at yan�lan lçln
hlpodrom yapurm� olmalanndan an�1hyor. Aynca Ko�k bahçestndekt haralar uzun yillar kullamlm�ur. Feyyaz
Erpl, a.g.e., s. 1 5 7
38 Hlzmet, 27 Ntsan 1 889.
39 Hlzmet, 2 Kas1m 1 889.

18 -
 Modem Sporlann lzmJr'e G111�1 (1850-1 922)

yapdan Buca sonbahar ya�lannda 1. Ya�1 Kamca'mn sahibi oldugu "Dag" isimli at
kazamrken, diger yan�malar �u �ekilde sonuçlanm1�ur. li. Yan�1 Andre'nln sahibi
oldugu "Rubliye", III. Ya�1 Reflk Bey'in sahibi oldugu "Tayfur", Zabtiyeler ko�usunu
Çerkez Hasan'm au, Tesellt ko�usunu tse Haiti Efendi'nin " Yerli" lsimli atlan kazan­
m1�lardtf"O.

Buca'da yilda bir kere olarak yaptlan yan�lar 1 880'lertn ortalanndan itlbaren sonbahar
aylannda da yaptlarak tkiye ç1kanldi. Ancak bunun da yeterli olmad1g1 belirtilerek
Vali Halil Rtfat Pa�a'mn hem at yet1�t1renlere btr hizmet hem de Islahhaneye gehr sag­
lamak üzere btr ko�u daha düzenletecegt tfade edtlm1�t1r. Bu yan�la 1 890 yilmda
düzenlenen ko�u sayis1 üçe ç1k1yordu41 . 1 890 bahar ya�lan tse 1 5 Ntsan Sah günü
yap1lm1�; yan�lan 1 0 binden fazia seyirci izlemi�tir. Yan�manm sonuçlan �u �ekilde
ortaya ç1km1�ur42.

Ya� At Sahtb1 Atmtsml Odül

Teryal kursu Stayanoviç Sarnira 1 . 500 lira
Dtrektôr kursu Walker lppa 2 . 000 lira
Kasaba-�imendüfer Stakopisyaki Yerli 3 . 500 lira
Büyük kurs Nikolayidi Vulaj 10.000 lira
Jandarma kursu �ertf Çavu� 500 lira
Aydm �imendifer Walker ippa 4. 500 lira
Adi Bargtr kursu ôdemt�li 1 . 000 lira
Çerkes idrts
Rthum Kumpanyas1 Nikolayidi Vulaj
Teselli Kursu Evliyazade Refik Tayfur

Dokuz ayaktan olu�an 1 890 yih bahar yan�lannda Ceylan, Piç Osman, Dang, Galip
isimli atlar performanslanyla dtkkat çektiler. Zaman zaman at sahtplertnln zevklertn1
tatmin etmek için ôzel yan�larda tertiplenen izmir'de 1 7 Agustos 1 890 günü yap1lan
bôyle bir yan�1 Dava Vekili Ali Bey'in oglu Mehmet Galib Efendi'nin "Galip " isimli au
kazanm1�t143

40 Hlzmct, 2 Te�rtn-l Sanl 1 889.

41 �rife Yorulmaz, Htzmet Gazetestne Gore 1889-1890 Ytllarmda lzmtt, Ege Ünlversttesl Edebtyat Fakoltest
Tarth Bolomo, Yaymlanrnam� Blllrme Tezt, lzmtr 1 982, s.229.
42 Hlzmct, 19 Nlsan 1890.
43 Hlzmet, 19 Agustos 1 890.

- 19 -
Modem Spor/ann lzmir� Gll1$1 (1850-1922)

Islahhaneye gelir getirmek amac1yla blr at yan?l düzenlenmesí içlnde bir komisyon
olu?turuldu. Bu yan?lann programlanmas1 için kurulan komisyonda Fahri Reis Defteri
Hakanl Memuru ve Islahhane Nazm Süleyman Bey, aza Doktor Mustafa (Enver) Bey,
aza ve müterclm U?akizade Hallt Zlya Bey, aza ve katib Dava Veklll Tevftk Nevzad,
aza ve Sand1k Emlnl Ahmet Bey, aza Môsyô Spako ipstyakl, aza Môsyô Thomas Boven
Rees bulunuyorlard1++. Islahhane yaranna düzenlenecek yan?lara yerli at neslinin 1Slah1
arnaçlanarak ingtliz atlannm kabul edilmeyecegi aç1klanm1?tir45. Islahhane yaranna
düzenlenen at ko?usu 9 Kas1m 1890 tarihinde yap1ldi. Be? ko?udan olu?an yan?lann
ilki Ba?langiç ko?usuydu. Mehmet Gallp Efendi'nln "Galip'\ birtnclllgi kazandi. Kôylü
ko?usunun lidert lse ldrts Efendi'nln "Hac1 ilyas '\ oldu. Hünkar ko?usunda Miralay
Hifz1 Bey "Yerll '' isimli anyla yan?l ônde tamamlarken, Asker ko?usu Çerkes Hüsnü
Beyin "Doru " isimli atmm oldu. Son yan? olan Islahhane ko?usunda Hüsnü Efendl'nin
".$ahmerdan '\ kazand146.

Her yil Paskalyanm üçüncü günü düzenlenmesi gelenek olan izmir at yan?lan bazen
Ramazan ve Kurban bayramlanna rastlad1gmdan Aydm Demlryolu Direktõrü Mr.
Purcer bu tür durumlarda Müslüman ahalinin gônlünü yaparak yan?lan eneletmi?tir"7
Nitekim 1891 yilmda yap1lmas1 gereken yan?lar, Ramazan aymm 27 gününe geldig!n­
den yan?lan Müslümanlannda izleyebilmesi için ilert bir tarthe almdi. Halil Rtfat Pa?a
Valiligi dõneminde yan?lara oldukça õzel bir ilgt gõstermi?, uzun süre yabanc1lann
etkinliginde olan yan?lan yava? yava? vilayetin kontroluna alml?llr. ôyle ki 1 89 1
yihnda Mayis ayinda yapilan yan?malar Vali Halil Rtfat Pa?a'nm yard1mlanyla gerçek­
le?tirtlmt?ttr. Yan?mamn sonuçlan ?U ?ektlde almd148.

y� Aun Sahlbt Yanp. Kaolan At Sa}'lSl Kazanan At

Tecrübe Pruto Palci 13 Jiftelet
Direktõr Pruto Palcl 4 Jiftelet
Sultan Balyozzade 5 Jübtle
Serkiz Bey
New Club Kamca 9 Little Doe
Kasaba Demiryolu Karllca 7 Little Doe
Aydm Demiryolu Bracter 10 Xsantos

++ Hlzmet, 1 1 Te�r\n-t sant 1890

"5 Hlzmet, 14 Te�r\n-t sant 1890.
"6 Hlzmet, 11 Te�rtn-t sant 1890.
47 Hizmd, 10 Man 1 89 1 .
48 Hlzmet, 1 2 Mayis 1 89 1 .

- 20 -
 Modem Sporlann /zmJr'e Glt1$1 (1850-1 922)

189 1 yan$lanmn yildizlan }ifcelec, Liccle Doc, jübile, Xsancos isimli atlardi. Sonbahar
ya�lan alu ko�u üzertnden yapildi. Bu ko�ular Tecrübe, Buca Kulüp, Merakhlar,
Askert ve Süvart, yerli Beygir, Teselli isimlertyle gerçekle$ti. Bu yan$larda en yüksek
tkramtye 3 . 000 kuru$la merakhlar yan$mmd149 Ko$ulann mesafesinln ne kadar
oldugunu anlamak bakimmdan 1892 yih ya�lan iyl bir ôrnekttr. Genellikle yedt ko�u
üzertnden yapilan at yan$lan bu yil "Hareklio" isimli ko�uyla sekiz kis1m üzertnden
gerçekle$mi�tir. ilk ko�u olan tecrübe ko$USU 7 furlong mesafedeydi. Digerlert ise di­
rektôr ko$USu: 7 furlong, Kasaba Demiryolu: 1 mil, Sultan kO$USU 1 . 5 mil, asker ve
jandarma ko$usu: 7 furlong, Aydm Demiryolu 1 .4 mil, Hareklio ko$USU: 1 .4 mil, teselli
ko$usu : l mtl di50 . Bu ko$uya at yazd1ranlann bir k1sm1 Müslüman oldugundan
ya�lann ramazan ayina denk gelmesi nedeniyle kaulamam�lardi. Bunun yam s1ra
yan�rnada güvenligin saglanmas15 1 için her yil ko$U yertne gôndertlen Nizamiye Asker­
lert, jandarma, polis ve bandonun gondertlmesindeki zorluklar sebebiyle hükümet
yan�m bir yil ônce oldugu gibi 1 892 yilmda da bayram sonrasma ertelemi?tir. Ya�ma
Komitesi ise ko�;uyu erteleyecegine hükümetle ya?ad1gi sürtü?me nedeniyle yan?lan
kaldud1gim ilan etml?tlr. Ko�uya kaulmak içln para yauranlann paralanm 20 Nisan
1 892 gününden itibaren Ko�u Kulübü Fahrt Katibi Edward Purcer Coniver'den tahsil
edilebilecegi aç1klanm1�ur. Bu tutum õzellikle uzak ülkelerden hayvan getirm� olanlan
magdur durumda buakmt?t1f52. izmir Valilertnin hemen hepsi at yan?lanna gereken
itinayi gõstermi�lerdir. Ancak bunlar arasmda en ayncahkh yere sahip olan Hasan
Fehml Pa?a'dir. 1893 yilmda izmir'e vali olarak gelen Hasan Fehmi Pa$a at yeti�tirtcl­
lertni te?vlk edtyor, at yan�lanna kauhyor, bu konu tle tlgtli olarak vtlayette ôzel
toplanular yap1yordu. Türkleri yan� sahasma çekebilecek bütün olas1hklan hesap
ediyor, zaman zaman Türklerin yan?larda ba?anh olmas1 için ko?ulara müdahaleden
kaçmm1yordu .

49 Hlzmet, 7 Kas1m 1 89 1 .
so
Hlzmet, 13 Ntsan 1892.
51 Zaman zaman güvenltgtn saglanmas1 konusunda y�nan sorunlar lstanbul'a kadar ul�1yordu. Hokomette
olan yaz�malar bunun en gozei gõstergestdtr. �bakanhk Osmanh �vi, Ytlchz Motenevvl Maruzat Evrala
20Vl09.
52 Hlzmet, 16 Ntsan 1892 .

- 21 -
Modem Sporlann lzmtr'e Gt� (1850-1911)

Tepekoy Çtftltkat-1 Homayun- Torbah At �lan

1894 yilmda Vali Hasan Fehmt Pa�a'nm gayretlertyle ilkbahar ve sonbahar ya�lan
dt$mda, yerh atlann islah1 lçln Torbah'da Nisan ayinm üçüncü haftas1 da yan$lar
düzenlemt?tlr53. Bu ya�ma Torbah-Tepekôy'de düzenlenen ilk at yan?tdir5i. Aydm
Vilayetinde ya?ayan halkt ctns at yetl?tirmeye te?vik etmek amac1yla yapilacak olan
bu ko?Ulann düzenlenme emrt istanbul'dan "Hazine-i Hassa-yz ,?abane Nezareti''nden
gelm1?tlr.Ar�nrmac1 Yasin Kayt?'m degerlendirmesine gôre Padt?ahm k\?tsel mallanm
yônetmekle yükümlü olan bu kurumun izmir'den gelen talep dogrultusunda Sultan
II. Abdülhamid'in dogrudan verdtgt btr emirle ya da bilgisi dahihnde bõyle btr l�e gi­
ri?ml$ olmas1 mümkün gôrünmektedtr55. Muhtemelen 1zmtr'dekt yabanc1larm at
ya�lan ile elde ettigt vitrtn ve ?ôhrett kendi denetiminde gerçekle?tirtlecek bir orga­
niZasyon ile ba?ka bir yõne ya da kendisine de çekmek istemi? de olabilir. Bir b�ka
gôrü�e gôre de izmir'de Buca ve Bomova'da s1kt?lP kalmt? olan halkm çok ragbet gõs­
terdigt bu etkinhgi Vilayetin degt?lk yerlertnde sergileme dü?üncesi õne ç1km1� ol­
mahdu. Her ne olursa olsun izmlr Vallsi Hasan Fehmi Pa�a lle Emlak-1 �ahane Mü­
dürü Murat Bey yogun blr çah�ma temposu ile Torbah-Tepekõy ko?usunun organl­
zasyonunu k1sa sürede tamamlam1�lardir. Bu yan? yalmz kõylü hayvanlara mahsustu
ve 5 liradan 1 5 liraya kadar ikramiyesl vardi. 1 5 Nisan 1894 Pazar günü yap1lan ko?U­
lar biraz aceleyle haz1rlanmt$ olmasma ragmen organizasyon düzenli bir �ekilde
gerçekle�tirtldt. Tepekõy'deki Çifthkat-1 Hümayun merkezinin tam kar�tsmdaki geni?
arazide ko?U plstl olu?turulmu? protokol ve seyirciler tçln mersin dallanyla üstü kapalt
seytr yerlert ayn olsa da kadmlar organlzasyon d1�1 tutulmu?lardi. Seyir yerlertnln
arkalanna seyyar tuvaletler kurulmu�tu . Yine seyir yerlertnin yakmlannda biri üç
bõlmeli ve büyük olmak üzere pek çok seyyar lokanta ile kahvehaneler kurulmu?,
sattc1lar da çevredeki yerlertni almt?lardi. 1 894 yilmda düzenlenen ilk at yan�lan ile
Tepekõy tam bir bayramyertne dõndü . Dônemin basmmm tahminlerine gore seytrci
sayist 6. 000'e ula�mt�ti. izmlr- Tire- ôdeml�- Bayindn- Aydm ve Sõke'den blrçok kl?I

53 Raif Nezih1, lzmlr Tarth1, izmlr 1926, s.9, Hlzmet, 1 1 Nlsan 1894.
Tepekoy at yan$lan ko>U heyetlnde Modor Tahlr Kenan Bey, Komiser de Reflk Bey'dl. Üyeler Emlak-1 Homayun
Mustafa Bey, Kasaba Stmendofert Komlsert Sarni Bey, Topografya Modoro Nazif Bey, Emlak-1 Homayun Tabtbt
Hosno Bey, Topografya Memurlanndan Süvarl Yüzba,1s1 Nazmt Efendiler bulunuyordu. Tepekoy-Torbah
yan$Ian yalmz yerlt atlara mahsus olup mosabakayi kazananlara 5 ltradan 15 ltraya kadar lkramtyeler verthyordu.
Mosabakalar; Tecrobe. Tepekoy. Koylo. lzmlr ve Teselh ko$ulanndan olu$uyordu. (H!zlnct, 31 Mart 1 894)
Torbah-Tepekôy de dozenlenen yan$1ar Boyük Çamhk denllen arazlde yap1hyordu. Buras1 Pad1$aha mahsus btr
arazl tdt. KO$Ulara att el tlanlannda "Çtftltkat-1 Homayun Tepekoy At Ko,ulan" !bares! dtkkatt çeklyordu. Nacl
Gondem, Gonler Boyunca lzmlr, lzmtr 1955, s.20 1 .
5 4 Hlzmet, 1 8 Ntsan 1 894.
55 Yastn Kayi$, "Paradtso'ya Raktp olarak Tepekoy Çtfthkat-1 Homayunu A1 Yan,Ian", 1zmtr Tarth ve Toplum
Derglsl, sayi : 7 , lzmtr Subat 2010, s.75.

- 22 -
 Modem Sporlann /zmJr'e Gl�I (1850-1922)

ôzel trenlerle veyá posta trenlertyle Manlsa ve çevresinde de pek çok k1$i de atlanyla
ko$U yertne akm ettiler. Yabanc1lar da yan$malan izlemeye geldiler. Nihayet ilk ko$U
''Tecrübe Ko$usu" programland1gi gibi saat 10.30 civannda ba$ladi. Hayvanlar ve binl­
ciler õyle tecrübeslz tdi ki bir kaza olmasmdan korkuluyordu. Neyse ki korkulan ol­
ma� 25 atm kauld1gi ko$uda Tepekõy'den Kasabah Ahmet'ln au birtncl olm�tur.
KO$U sonunda blrinciligt kazanan atm Osmanh zafertnl tfade eden bayraklarla süslü
sütunun ônüne gelmestyle Hamidiye Sanayi Mektebi Müzikas1 "Mar$-l Hamidi"yi çal­
maya ba$lam�nr. izleyictler hep btr agizdan "padi$ah1m çok ya$a" diye tezahürat yap­
ular. ilk ko$unun ardmdan protokol ve misafir ôzel olarak haz1rlanm� yerlere geçerek
kahvalulanm yapmt$lardn. Bu suada zaman zaman "padi$ah1m çok ya$a", "viva Le
Sultan" sesleri duyulmu$tur. Kahvaludan soma saat 13 .00 sulannda "Tepekõy K�su"
ba$lamt$llL Yirmi bir atm ya�ugi bu ko$uyu Narhdere'den HlZlr Aga'nm au kazan­
mt$UL KO$U sonunda Sanayi Mektebi Muz1kas1 yine çald1g1 ho? namelerle ko$U alamm
$enlendirmi?tir. Üçüncü kO$U olan "Kõylü Ko$usu" yapilmadan õnce yemek molas1
vertlmi?tir. Bu s1rada yakla$1k yüz athdan olu$an kalabahk bir grup cirit oynamaya
ba$lamt$tlr. Cirttten soma pehltvanlar güre$ml$lerdir. Cirtt oyunculan ve pehltvanlar
Vali tarafmdan õdüllendirtlmi$lerdir. Saat l 4.45'te sadece kõylü hayvanlann kauld1gi
"Kõylü Ko$usu" yapilm1$Ur. Bu ko?uya sm1rlama getirildiginden sadece dõrt at ka­
nlm1$, ko?unun sonunda birincilig1 Tepekõylü Mollaoglu Halil'in au kazanmt$t1L
1 5 . 30'da ba$layan "izmir KO$USuna her cins at kaulmt$UL Bu nedenle kauhm yüksek
olmu$tur. 3.250 metrelik ko$uya 9 at 1$tlrak etmi$ sonuçta Sõke'den lbrahim Çavu$'un
au btrtnct, Çerkes Pa?a'nm au tktncl gelm1$lerdtr. Son ko?U olan "Tahammül Ko?usu"
saat 1 6 . 00'da yap1lm1? ve ko?uyu ôdemi$ Mal Müdürü'nün au kazanm1?ttr56 Vali
Hasan Fehmi Pa?a'nm bu yan?lardan faydalanmak istedigi, hatta güçlü inglliz atlan
kar?tsmda yerli atlann yan$larda hiç ikramiye kazanma $ans1 olmamas1, ko$ularda
yerlt atlar lehine yeni düzenlemelere giri?ilmesine de neden olmu$tu57 izmir'e õnemli
eserler kazand1rm1$ olan Hasan Fehmi Pa$a Vallligi dônemtnde ( 1 893- 1 89 5) at
yetl$tlrictligt ve at yan$lan tle yerll atlann islah edtlmesi yônünde büyük mesafeler kat
edilml$tir. Yerll at cinsinln islah edtlmesi için izmir ko$ulannda sert tedbirler almmas1
õnerilml?tir. Íngiliz cinsi atlann yan?larda sürekli ikramiye kazanmalanna kar$1 bir
ko$uda ikramiye kazanan atm bir daha ko$ulara kaulmamas1 , en büyük ikramlyeyi
kazanan atm tekrar yan$lara girmemesi, hiçbir yabanc1 hayvanm yan$lara kaulmamas1
gibi radlkal tedbtrler bile dônemin yerli basm1 tarafmdan ônertliyordu.

56 Hlzmet, 18 Mart 1 894, Hl.zmet, 31 Mart 1 894, Hl.zmet, 18 Nlsan 1 894, Yasln Kayi�, Tepekoy Çlftllkat-1 HQ­
mayun At Y�lan, s.76.
57 Osmanh ZJraat ve Tlcarett, no:4, 1 6 Ntsan 1 3 1 0 , s.5-6.

- 23 -
Modem Sporhmn /zmJr'e Glr1;1 (1850-1922)

1894 yih tlkbahar ve sonbahar yan�lannda dtkkau çeken atlar Dorios, Foem, Apa,
Ceylan, Rttm, Exantos, Cubeyb idi. At sahipleri arasmda da Mõsyô Momotidis, Môsyô
Hear, Môsyô �ar, Môsyô Vokren, Mõsyô Dukan, Môsyô Boven Rees, Emest Paterson,
Môsyô Tomas Rees, Mõsyô Agrima, Sergts Balyozyan, Mõsyô Asltkan tle Müslüman
at yet�ttrtctlert arasmda lbrahtm Çavu�. Çerkez Ah, Hasan Onba�1. Edtmelt Süvart
Mehmed, Mtralayzade Reflk Bey b�ta gelen istmlerdi58. izmir at ya�lannda pek çok
kez btrtnctlik kazanm� olan "Poem" isimli ata rekabet etmek amac1yla Emest Paterson
Malta'dan "Frito" tstmli kuvvetlt bir an izmtr'e getirmi�, yan� alanlan klZl�m�n. Pa­
terson'un bu at için epey yüklü paralar ôdedigi kentte dola�an sôylentilerdendi59
1894 yih tlkbahar ko�ulan tecrobe, müdürler, Kasaba Demiryolu, sultan, jandarma,
Aydm Demiryolu, yerli adi hayvanlar, tesellt tsimlertnt t�1yan 8 yan�tan olu�urken,
sonbahar ko�usu ise tecrübe, Buca, jokey kulüp, askeri, gabb komiserleri �eklinde be�
yan� üzerinden yapilm1�nf60. Ya�lan on bine yakm halk izlemi� bahtslere girenlertn
sayis1 anng1 gibi bahislerdeki para da epey yüklü olmu�tur. Yan�larda en fazia para
kazanduan atlar Frito, Raydem, Foem, Apa, Cubeyli ve Exantos olmu�tur6 1 .

lzrntr at yan�lan yalmz Buca Yan�lanndan tbaret olmaktan ç1k1p arnk Torbah'da da
üçüncü bir yan� düzenleniyordu . Torbah Çiftligi'nde , Tepekõy'de tesis edilen bu
yan�lann daha sonraki yillarda da sürdürüldügünü gõrüyoruz62 . 1895 yilmdaki Te­
pekõy at ko�ulan Ahenk gazetesinde sonuçlanyla �u �ekilde belirtiliyordu .

y� Kanlan At Mesafe Kazanan Atlar -Sahtbt ôdnln

Tecrübe 12 1 . 250 m . Küheylan-Polis Müdürü Niyazi 600 kr.
Koylü 13 1 . 500 m . Doru-Çerkez Cihangiray 1 . 200 kr.
Çiftlikat-1 Humayun 12 2 . 000 m. Sub�1 Çiftligtnden 1 . 500 kr.
Mustafa Ali'nin ali
lzmir ko�usu 15 2 . 500 m. Ate�-Jand.Btnb�1 Mustafa Bey 1 . 600 kr.
idare ko�usu 7 1 . 500 m. Çiftlikat-1 Homayun jand. M. Ali 700 kr.
Teselli ko�usu 11 1 . 250 m. ôdemi� Mal Modorü Kamber 700 kr.

58 Hlzmet, 29 Ntsan 1894.

59 Hlzmet, 4 Nlsan 1 894.
60 Hlzmet, 23 Eklm 1894.
61
Hlzmet, 29 Ntsan 1894, Hlzmet, 23 Eklm 1 894.
62
Ahenk, 13 Mayis 1895.

- 24 -
 Modem Sporlann /zmJr'e Gl�I (1850-1922)

Atlann 1 . 500 metreyi 1 dakika 57 sanlyede, 2 . 000 metreyi 2 dakika 40 saniyede,

2 . 500 metreyi 3 dakika 1 7 saniyede geçm� olmalan, o dônemin atlanmn hizlanm
behrlemek açISmdan onemh olsa gereki:r63• 1 896 yilmda duzenlenen Torbah-Tepekoy
at ya�lan Oncekl yillarda gorulen aksakhklar ortadan kaldmlarak daha düzenh bir
�ekle sokulmu�tur. Tertip Komiteslnln ya�lar Onceslnde gazetelere verdigi ilanlara
gore Ko�u Heyeti Müduru Erkan-1 Harb Blnba�1s1 Davud Bey, Yan� Komlsert Evliya­
zade Refik Bey, Hakemler lse �em'i Bey ile Emlak-1 Hümayun Tabibi Hüsnü Bey idl.
1 896 yih Tepekoy at yan�lan 2 . 500, 2 . 1 00 ve 1 . 500 metrelerde uygulanm1�, ikra­
miyelerde 50, 1 2 5 , 50, 35 sim (gumu�) mecidiye olarak behrlenmi�t1:r64. Ódülün
%20'sl tktncllere, % 1 0'da üçüncü gelenlere vertlecektt65. Hldrellez'e denk gelen 5
MayIS 1 896 tarihlnde yaplian Tepekoy at yan�lanmn en ilginç yonu ko�ular arasmda
bisiklet yan�lanmn yaplim1� olmas1ydi. At yan�lanm izlemeye gelen binlerce k�i belki
de ya�mlannda ilk kez halkm �eytan· arabas1 olarak tammlad1gi. bisikleti goruyor ve
bisiklet yan�m1 izliyordu. Bisiklet yan�1m �ahinzade Adem Bey kazamrken, 1 896 Te­
pekõy ko�ulanmn tart1?mas1z en fl� au ''Ate�" olmu?tu:r66. Ko?ulann ogle arasmda
yabancliann ?a$km bak1$lan arasmda unutulmaya yuz tutmU$ ata sporu cirit oyunu
sergilenmi?tir. Oyuncular acemi olmasma kar?m biri Türk digeri zencl iki oyuncu
gõsteri?li bir oyun ortaya koymu?lard1:r67 Torbah-Tepekõy'de her yil yaplimaya ba?­
lanan at yan�lan çevrede büyuk ilgi uyandmm? olmasma kaq;m 1 897- 1 900 yillan
arasmda yap1lan yan?lar gerek halkm gerekse at sahiplertnin fazia ilgisini çeke­
mem�tir. Ódüllerde bir Onceki yila gore azalm1�tl. Úçüncü gelen ata vertlen Odülden
vazgeçllml$tl. 1zmlr KO$USU ile Vllayet Ko�;ulannm yer almad1gi. bu donemde yap1lan
yan?larda Odüller 10-3 sim (gümü?) arasmda degt$iyordu. Yerli-ziraat atlanndan b�ka
atlara uygulanan k1s1tlama bu yillarda da devam etti. 1897 yih Tepekôy ko?ulannda
Sõkeli Hicret Aga ile �ertf Alioglu Mehmet'in atlan birtncl olmu?lardu68. 1 898 yih
Mayis ayinm 8'inde yaplian at yan?lan Ticartye, Koylü ve Teselli ko�ulanndan olu?­
mu$tU. Donemin yerel bas1m ko$ularda vertlecek lkramlyeler, ko?ulann mesafelert,
ba$lama saatlert gtbl aynnuh btlgtlert de okurlanna aktarm1$lard1:r69

63 Ahenk gazetesl muhabtrtnln anlaum1yla 1 5 y�mda btr Çerkes çocugun tdarestnde ko�n "Ate�· tslmlt at 2500
metreyt dtger atlann 60-70 metre ononde 3 daktka l 7 santye gtbt lngtltz atlannm ul�abtlecegt moth� btr za­
rnanla tamamlam�ur. Ahenk, 3 Ma}'ls 1895.
64 Ahcnk, 24 Ntsan 1896.
65 Ahcnk, 5 Ma}'IS 1896.
66 Ahcnk, 8 Ma}'IS 1896.
67 Yasln Ka�. "Paradtso'ya Raktp Olacak Tepekõy Çtftltkat-1 Homayun-u At Yan�lan", 1zmlr Tarth ve Toplum
DerglSI, 53}'1:7, lzmlr �ubat 20 10, s. 77
68 Ahcnk, 18 Ntsan 1897, Ahenk, 22 Nlsan 1897
69 Ahenk, 7 Ma}'IS 1898.

- 25 -
Modem Sporlann lzmJr'e GJ11$J (1850-1922)

1 895 ytlmda yerll ko�ulann yapilmas1 gerekllllgt üzerlnde yogun blr çah�ma gõz­
lenirken, Hamidtye �lrketl ile Gôztepe Tramvay �trketl bu konuda yard1ma çagnh­
yordu. Yan�malann organlzasyonundakl mali yük büyük �lrketlerln sponsorlugu tle
a�ilmaya çah�1hyordu. Boyle btr yan� lçln Kokaryah (Gozelyah)'mn dogru olacagmm
yerel basm tarafmdan aln çtztltyordu70. Bu konuda Spontng Kulüp tarafmdan lzmlr'de
yan� atlannm yet�tlrlllp bakilacagi btr ah1r tesls edilmek istendtgt ve bu amaçla aç1lan
.
deftere btrkaç gün tçtnde 5 00 ltraya yakm para kaydedildigt bildtrtliyordu71 . Burada
yap1lacak ko�ulann adi da "Osmanh Ko�usu" olarak kararla�tmlm1�nr. Ko�u için bi­
nalar ve barakalar nlsan sonundan itlbaren yapilmaya b�lanm1�tu. Ko�u lçln yap1lan
alan ve btnalann masrafI ko�uda alman paralarla beledtye tarafmdan õdenecekt172.
Ahenk gazetesinde bu yan�lara tlt�kln uzun makaleler yer alm1�tir. Vali Hasan Fehml
Pa�a'nm bu konuyla tlgilendlgt ve Güzelyah'da at yan�lan düzenlenmesl içln gereken
emir ve talimatlarda bulundugunu gazete haberlertnden ogreniyoruz73 Bu ônerlnln
nasil sonuçland1gi ve Güzelyah'da at yan�lannm gerçekle�ip gerçekle�medigi konu­
sunda herhangi blr bilgiye rastlayamad1k.

1 895 ytlmm ilkbahar Buca ko�usu 1 6 Ntsan Sah günü yap1ldi . Ahenk gazeteslnin
yazd1gma gõre, izmir'in o tarlhe kadar gõrmedigt bir kalabahk ônünde gerçekle�m�tir.
Yan�lar saat l O'da tecrübe ko�usuyla ba�lam�, içlertnde ata binmede usta olan leblebi­
cizade Fazil Bey'in de bulundugu ko�uyu jandarma Binba�1s1 Mustafa Bey'in "Ate? "
isimli au kazanm1�t1. Yan�ta ikinciligi jandarma Kumandam Hifz1 Pa�a'mn Bedevt
isimli an ahrken, Bracyoti'nin Kaçya islmlt an üçüncolügo elde etti. Diger yan�malarda
mudurler ko�usunda Paterson'un "B1matalizm ", isimli au birtncl olmu�, Mõsyô Bra­
cyoti'nin Kaçya isimli an ikinci, Niyazi Bey'in Kaheylan isimli an üçüncü gelmi�tir.
Kasaba Demiryolu ko�usunu ytne Paterson'un "Bravo ", isimli an kazamrken, Baron
Rees'in Ritm isimli an ikinci, Mõsyõ Danderyan'm Xsantos lsimli an üçüncü oldular.
Sultan ko�usunda Baron Rees'in ingiliz k1srag1 "Apseldail" birtncl geltrken Môsyõ
Drakopoli'ntn Poem tslmli lnglllz yerll au tklncl, Mõsyõ Paterson'un ingtltz k1srag1
üçüncülügü alm1�ur. Sporting Kulüp ko�usunu Niyazi Bey'tn "Küheylan "1 birlnci
tamamlarken, Mõsyõ Ruger'in "Apa " isimli au ikinci, Mosyõ Danderyan'm "Xsantos"
isimli au üçüncü olmu�tur. Aydm Demiryolu ko�usunda Drakopoli'nin "Poem"i bi­
rlnciligi elde ederken, Baron Rees'in "Riem " ikinci, Mõsyõ Paterson'un "Malikadar"
isimli au üçüncü gelmi�tir. R1ht1m ko�usunu Baron Rees'in "Apseldail" isimlt au

70 Ahmk. 22 Ntsan 1895.

71 Rauf Beyru, a.g.e., s. 268.
72 Ratf Nezlhl, lzmlr Tartht. 1 . Kltap. Ili . K1s1m, 16. forma, izmir 1926, s . 1 0 .
73 Ahmk. 29 Ntsan 1895.

- 26 -
kazamrken, Nafiz Pa?a'mn SaJb't iktnci, Darakopoli'nin "Poem " üçüncü oldu. Tesellt
ko?usunu da Mõsyõ Ruger'in "Apa " isimli an birtnci, Karsiya ikinci, YerkesJk üçüncü
bitirdtlerH

Kas1m aymm tlk haftas1 yapdan sonbahar yan?lannda tecrübe ko?usu Mõsyõ Dt­
yoni'nin "Kukdal" tslmilt atmm üstünlügünde sonuçlamrken, yafl?mada ikinciligt Ak­
rtmant'ntn Çetral tstmtlt an, úçüncülügü ise Mõsyõ Bracyott'ntn Garcia istmli atlar
alddar. Buca ko?usunda ise birtnciligt Birunabad ahmndan "Poem" tsimli at elde eder­
ken, ikinciligt Mehmet Bey'in Kahraman isimlt an, üçüncülügü Rüstem Bey'in " Cey­
lan"1 kazanddar. Ko?U Kulübü ko?usunda Mõsyõ Dtyont'nin "RJtm" lstmlt an btrtnct,
Jandarma Binba?l Mustafa'mn MaJJkadar lsimli an tktncl, Hifz1 Pa?a'nm Saib isimlt an
üçüncü oldular. Sporting Kulüp ko?usunu Serkomiser Niyazi Bey'tn "Küheylan"1 bi­
rinci bitirtrken, Birunabad ahmndan Açal istmli at lkinci, jandarma Binba?l Mus­
tafa'nm Ate? isimli an üçüncü geldiler. Asker ko�usu Çerkes Hasan birtnctligtnde ,
Çerkes Mübarek'in ikinctligtnde sona erdi. Komiserler ko�usunda Birunabad'dan
" Bravo" birinci, Jandarma Binba�1 Mustafa'mn Malikadar lkincl, Mõsyõ Diyonl'nin
RJtm üçüncü olmu�tur75 Sonbahar ko�usu da Mõsyô Diyoni'nin "Riem" isimli au bi­
rinci, H1fz1 Pa?a'nm ikinci, Mõsyõ Bracyoti'nin Garcia isimli atlannm üçüncülügü ile
sonuçlanm1?t1r. Bu yilm gõzde atlarmm sahibi Mosyo Dlyoni idi. Ôzellikle " Rltm"
isimli an hemen hemen kat1ld1g1 tüm yan?lan kazand1. 1 895 yilmm iyi atlan arasmda
Kukdat, Poem, Küheylan, Bravo, Saib, Ceylan, Kahraman, Garcia ve Çetral da goze
çarp1yordu 76

Günümüzde yapdan at yan?lannda "ganyan" tlpinde bahis yapild1g1 gibi 1 895 yih
izmir at yan�lannda bahis oynand1g1m gazete haberlertnden ogreniyoruz. ilkbahar at
ko�ulan münasebetiyle taraflardan yapilan bahisler sonucunda toplanan para 5 . 000
liraya kadar yükselmi�, izmlrli zenginler arasmda 300 ltraya kadar bahse giri?enler ol­
mu?tur. Yan? meydanlannm k1z1?t1g1 1 895 yilmda izmirli yan? severler Fransa ve
Londra'dan büyük paralar odeyerek gettrdiklert atlarla ko?ulara yazilm1?lard1. Bunlar
arasmda Paterson 1 . 000 lira degerindeki ingiliz anyla ba?I çekiyordu . istanbul ve
M1su'dan gelen atlarda yan?larda boy gõsterdiler77 izmir'de Ahenk gazetesi bu ilgi
kar�1smda gazete sayfalanm at yeti?tiriciligt, at yan?malanna daha fazia yer ayinp uzun
makalelerle Müslüman halk1 da bu konuyla alakadar olamaya çagmyordu. Gazete atm
bir memleketin serveti oldugunu vurgulayarak, at yetl$tirmeye te?vik içln yapilan at

74 Ahenk, 18 Ntsan 1895.

75 Ahenk, 14 Te�rtn-1 Sani 1895
76 Ahenk, 8 Te�rtn-1 sani 1895.
77 Ahenk, 4 Ntsan 1895.

- 27
Modem Sporlann /zmJr't: Gl�l (1850-1922)

ya�lanm lyt bir tedbtr olarak beltrtiyordu. Aynca Avrupa'da her gün ôzel ko�ular
yapild1gim ve bununla at clnslnln ISlah edildigt yaz1hyordu. izmlr'de otuz kuk seneden
bert at ko�usunun yapild1gi fakat bunun at ko�usuna heves duymaktan tbaret btr olay
oldugu, bu nedenle de Arabtstan ve Avrupa'dan at tthal edtldtgt bunun da mtllt servete
zarar verdtgt, amacm yerlt atlann ya�ugi btr at ya�1 organtzasyonu olmas1 gerekttgtnl
vurgulamrken; bir de slogan belirleniyordu. "güzel at btnmek, güzel at beslemek Os­
manhhgin en büyük ôvünç kaynagi nl�m olmahdu"78. Gazeteler yerlt at yet�tlrlctltgt
konusunda uyanc1 yaz1lanm yaza dursunlar Nafiz Pa� büyük paralar ôdedtgt "Salb"
istmll atmm izmlr'de her ya�1 kazanacagim tddia ederek at sahiplertne meydan oku­
yordu79

1mparatorlugun bütün �ehirlertnde taassubun kol gezdtgt XIX. yy. sonlannda izmir'de
Müslüman Türkler at yeti�tirtciligtne ve at yan�lanna te�vik edillyorlardi. Hele yan�lar
üzertnden büyük paralar kazamlmasma saray gôz yumdugu gibi kendi adma yan?
düzenlendigt için epey ciddi bir ikramlye de gôndertyordu80 • izmir'in yabanc1 teb'as1
oldukça ôzgür ko?ullar tçinde kendi ya?am tarzlanm belirliyorlardi. 1 896 yih Buca
ya�lan ytne tlkbahar ve sonbahar ko?ulan üzertnden tkt kez yap1ld1. ilkbahar yan?lan
1 1 ve 1 3 Nisan tarthlertnde81 sonbahar yan?lan ise 7 Kas1m günü gerçekle?ti82 . Prog­
ramm d1�mda ocak aymda bir üçüncü yan? daha yapild1 ki izmir yan�lannm aruk
yilda birkaç kez ko?uldugunu bize gôstermektedir83.

1897 yilmm 7 Kas1m günü Buca'da sonbahar at yan�lannm tktncislnln ko�ulacag1

btldtrtlmektedtr kt bu haberden o tarthte sonbahar ya�lanmn da amk en az ikt kez
tekrarland1gm1 gôrmekteytz8". Saat l l . 30'da Tecrübe ko?usuyla ba�layan yan?lar
s1ras1yla; Buca, Sonbahar, Komiserler, Süvari, Ko?u Kulübü, Sporting Kulüp etaplann­
dan olu�uyordu. Yan?lar, 1 5 . 30'dakt son ko�uyla tamamlamyordu. Süvari ko?USU bir
çe?lt centllmenler ko�usu olarak profesyonel j okeylertn katilmad1gi bir yan? oldugu
tçln kaulacak yan?çilann sayis1 aç1k b1rak1hyordu. 1 897 yih yan�lan yabanc1 allelerin
atlanmn btrtnctltklertyle sona ererken, yalmzca sonbahar ko?usuyla, Sporting Kulüp
ko�usunu Jandarma Binba?lSI Mustafa Efendi'nin "Ate{ isimli ali ya�larda b�n elde
edebildi85

78 Ahenk. l i Nlsan 1895 .

79 Bu habere gore at sahtplert kendl aralannda tddtaya gtrerek ozel yan�lar tentpledtklert de onaya çtkm�ur.
Ahenk, 28 Hazlran 189 5 .
80 Sabahautn Kapanl, "Torktye de llk At Ko�ulan", Yetú Aslr, 22 Man 1942 .
8 1 Ahenk, 10 Ntsan 1896.
82 Ahenk, 5 Kastm 1896.
83 Ahenk, 4 Ocak 1896.
8" Ahenk, 25 Te�rtn-l evvel 1897
85 Rauf Beyru, a.g.e., s.268.

- 28 -
 Modem Sporlann lzmlr'e Gll1$1 (1850-1922)

Sultan ko�usunun ikramiyesi 1 0 . 000 kuru�tu. Osmanh saltanatI adma düzenlenen

Sultan ko�usunu kazanabilmek atleta Londra'daki Derby ve Parts'teki Grand Prtx
yan�lanm kazanmak derecesinde bir olayd1.

Beklr Aga 'nm blr1nclllkler1 ile on/o 'Geytk' is/mil atJ

(�ehbal 2 Mayis 1 909)

1 898 yilmdaki Buca at ko�ulan 1 2 yan� üzertnden yap1ldi. Uzun yillar 7 yan� üze­
rtnden ko�ulan ilkbahar yan�lan yüzyil sonlanna dogru epey zenginle�ti. 6 Nisan
pazartesl günü yapdan yan�lar sonunda tecrübe ko�sunu Hasan Efendi'nin "Hüd­
dam" islmh atI btrtnclligt elde edtp 1 . 500 kuru�luk ikramiyeyi kazandi. Dtger yan�­
larda ise �u sonuçlar almdi. Birunabad ko�usu, Birunabad ahmndan "Bravo" birtnci,
izmir ahmndan "Belani" ikinci, Askert ko�u; Bõlük Emini Ya�ar Efendi'nin "Hayran"
isimli au birtnci, Hasan Onba�mm "Dervi?" ikinci, ilkbahar ko�usu; Birunabad ahmn­
dan " Girid' birtnci, �eyhzade Ziya Efendi'nin " Geyik" ikinci, Osmanh ko�usu; Biruna­
bad ahmndan "Uppon" btrtncl, yine aym ah1rdan "Paymetaltzm" ikincl, kasaba demir­
yolu ko�usu; Birunabad ahmndan "Sadun" birtnci, Mõsyo Riter'in "Ritm" ikinci, Askert
ko�u ; Çerkes Hasan Onba�mm " Yag1z'' isimli au birtnci, Çerkez Mübarek'in "Af' au
ikinci, sultan ko�usu; Birunabad ahmndan "Air Scop" birinci, aym ahirdan "Lippon"
ikinci, müdürler ko�usu ; Birunabad ahmndan "Kedir'' birinci , �eyhzade Ziya
Efendl'nin "Geyik'' ikinci, izmlr nhum ko�usu; Birunabad ahmndan "Air Scop" birinci,
aym ahudan "Paymetalizm" ikinci, Osmanh-Aydm demiryolu ko�usu; Birunabad
ahmndan "Bravo" birtnci, Baron Rees'tn "Riem" ikinct ve son yan� olan iane ko�usunda
Birunabad ahmndan "Paymetaltzm" birinci geldiler86. izmir at yan�lannda yüzyd son-

86
Ahenk, 7 Ntsan 1 3 1 4 (1898). Ahenk, 9 Ntsan 1 3 1 4 (1898) .

- 29 -
Modem Sporlann lzmlr'e Glr1�l (1850-1911)

lanna dogru Birunabad (Bomova) ahmnm atlan ko?ularda büyük bir egemenhk kur­
mu?lardi. Bu yan?ma sonuçlan dikkate almd1gmda da net bir biçimde gõzlenebihni­
yordu. jokeylerin büyük çogunlugunun Çerkes çocuklannm olmas1 ise yan?larda
ba?ka blr dtkkat çekici unsurdu87

XIX. yy.'m son at yan?l kas1m aymm ikinci haftas1 gerçekle?ti. 6 ko?U üzerinden yap1-
lan yan?lar sonunda tecrübe ko?usunda Küçük Mehmed'in " Ceylan" isimli au birinci
olurken, diger ko$ularda lse Buca ko?usu izmir ahmndan " Bellami"nin, sonbahar
ko?usu; Küçük Memed'in " Ceylan"mm, askeri ko?u; Hasan Onba?mm atmm, ko?U
kulübü Bomova ahmndan "Sovadon'"un, sporting kulüp ko?usu da Bomova ahmndan
"Kedir'' isimli atm birincilikleri ile sona ermi$tir. Yafl$larda dikkati çeken dtger atlarda
Môsyô C. Kordi'nin "Kolibri" , Bomova ahmndan "Bravo" ile Leblebicizade Fazil Bey'in
hayvanlan idi88.

XX. yy. ba?lannda at arabalan ile at yan?I izlemeye giden lzmirliler (�ehbal 2 Mayis 1 909)

Ízmlr yan$lanmn dlkkatt çeken ôzelhg1 yan$lann sabah 1 0 . 00 ya da l l . 30'da ba$la­

mas1, uzunlugu ya da k1sahgma gôre 1 5 . 3 0 ya da 1 7 .00'ye kadar devam etmesiydi.
ôgle zamam iki saatlik ara veriliyordu . Yan$malan izlemeye gelen halk burada hazir­
lanm1$ olan zengin büfelerden bir $eyler alarak kahvalu yap1yordu. Okuzepaki'nin
orkestras1 verilen arada halk1 CO$turmak için milli mar$lar ve çe$itli parçalar çalarak
çahyordu. Levantenler d1$mda kentte ya$ayan diger unsurlar, izmlr Vahltgt ve Osmanh

87 Nall Morah. Mütareke Oncelert ve Sonralan lzmlr, istanbul 1976, s.60.

88 Ahenk, 9 Te�rtn-t sant 1 899.

- 30 -
 Modem Sporlann lzm1r'e Gl11$1 (1850-1922)

yônetlmi de ya�lan kabul edip benimsem�lerdir89. Yunanh yazar Solomontdis lsrarla

izmirli Rumlannda at yan�lannda hakimiyetinden sôz etmi� olsa da uzun ar�iv ve
gazete taramalanmizda iddialanm destekleyecek bir bilgiye ula�amad1k90.

Aydm Vtlayettnde At Yar1$lan Zenglnl�tyor

XX. yy. ba?lannda Osmanh imparatorlugu genelinde at yan?lanmn en canh yapild1gi
?ehir izmir'dir. izmir'in ône ç1kmasmda Paterson, R.e es, Alyoti gibi Levanten ailelertn
at yan�lanna gõsterdigi büyok ilgtnin yanmda Evliyazade Refik Bey'tn saglad1gi büyok
destek de unutulmamahd1r. ôyle ki ba?ta Paterson olmak üzere diger Levanten atleler
once ingiltere'den atlar getlrerek rekabeti k1Z1?llrm1?lar; bununla da yetinmeyip i?i
büyúterek ingiltere'den jokeyler, antrenõrler ve seyisleri dahi izmir'e getirmi?lerdir91 .
Vali Hasan Fehmi Pa?a zamanmda yerli at cinsini geli�tirmek amac1yla Torbah (Te­
pekôy) ve Manisa'da te?vik edilen at yan?lan XX. yy. ba�lannda da devam etmi?tir.
Tepekoy'de düzenlenen at yan?lannm izmlr gazetelertnde aym dõnemde haber konu­
su olrnaya devam etmi?tir92. Torbah-Tepekõy'de 20. yy. 'm ilk yan?I 3 Mayis 1900 tari­
hinde yapild1. ismail Zühtü Bey'in yõnettigi Hamidiye Sanayi Muz1kas1 õnceden
gelerek ko?U alanmdaki yertni ald1ktan soma Vali Kamil Pa?a Vilayet Erkam, ?ehir
e?rah ve yabanc1 misafirlerle birlikte õzel bir trenle gelerek küçük bayraklarla süslü
�eref locasma yerle�mi�lerdir. Vahnin locaya geli�i suasmda saflar hahnde dizilmi?
olan koylüler tarafmdan kar?ilanm1? muz1ka Al'i-ül-al Hamld mar�m1 çalm1?, talebeler
II. Abdülhamid'i ôven methiyeler okumu?lardu. Ko?ulardan õnce Torbah inas Rü?tiye
Mektebi'nin aç1h? tõreni yapilm1?t1r93. Birkaç yil ya�anan durgunluk dõneminden
soma vilayetin Tepekõy ya�lanna gerekli õnemi vermesiyle ko?ularda heyecanh bir
hale gelmi�ti. Her �ey bir tarafa ôdüller de yokselmi�ti. En küçük ôdül teselli
ko�usunda 1 .000 kuru� idi. En yoksek ôdül 3. 500 kuru? ôdüllü izmir ko�usuydu.
Çifthkat-1 Hümayun ko�usu ôncekl yillann akslne sadece Çiftl!kat-1 Hümayun da
yeti?mi� atlann yan?t1g1 bir organizasyondan ôte ye geçmi?ti. 1 900 yilmda yapdan Te-

89 Hrtsto Solomontdts, a.g.e., s.227

90 Solomontdts'tn bellntlgtne gore lzmlr yan?lannda pek çok ata Yunanca !sim vertlml?llr. Bunlardan baz1lan
?Unlard1; lon, Ttlemahos, Memop, Vukefalos, As1-rapi, Akrttas, Helldon, Aetos, Botsarts, Ksanfos, Kortton, Aftnon
bkz Solomontdts; a.g.e . . s.288.
91 lsmatl llhan Ba?ÇI, 50 Ytlda YaI1$Çlhk. Stralar Matbaas1. lstanbul 1973, s.27.
92 Muhasebe-1 Husustye 20. Yazyil b�lannda Tepekôy'de Çamhklar ctvannda ôzel btr ko?U sahas1 meydana ge­
tlnnt? yan?malar burada gerçekle?llrtlmt?tlr. Buradakl arazl Padl?aha alttl ve bak1mh btr yerdt. "lzmtr Ka?ulan
Tartht" lzmtr'de Yent Yol, sayi:2, lzmlr 1932, s.2 1 , Ahmk, 30 Ntsan 1900, Ahmk, 4 Mayis 1900, Ahenk, 10
Mayis 1 902, aynca bkz. Rauf Beyru, a.g.e .. s.269.
93 Ahenk, 2 Mayis 1900.

- 31 -
Modem Sporlann /zmJr'e G111$1 (1850-1922)

pekôy at yan�lanna ingiliz au Bellamy, Arap atlan Me�kur ve Tayyar da kaul�tu.

Ne var kt bu kez yerlt atlar Arap ve ingtltz atlanmn gôlgestnde kalm1�lardu. Dozen­
lenen be� ya�tan üçllnü Evltyazade Reftk Bey'tn doru Arap au " Tayyaz" kazanm�ur94.
Yerlt atlardan sadece Sôkelt Htcret Aga'mn " Yôrok" tstmlt au "Kôylú Ko?usu nu btrtnci "

tamamlam�tlr. 1900 yilmdaki Tepekôy ya�lanm ôzel kilan tse 5 gün boyunca devam
eden panayir ve ztraat sergist tdt95.

1 90 1 yilmda Tepekôy Çtftltkat-1 Homayunda yapilacak at yan�lan için saray hazi­

nestnden aynlan tahstsatm yanmda Ztraat Nezarett de bir miktar para destegt
saglam�ur96. Tepekôy ya�lannda yerlt at c1ns1n1 korumak 1ç1n geçmi� yillarda alman
ônlemler meyvelertni 1901 yilmda yapilan ko�ularda kendtni gôstermi�tir. Tepekôy'de
5 Mayis 1901 tarthtnde yap11an ya�lara yerlt atlar damgas1m vurdu. 1901 yih Tepekôy
ko�ulanmn aralannda atletizm yan�malan da eklenm1�ttr97 Ahenk gazetesine gore
1901 yilmm Kurban Bayrammm üçüncü gününde, Tire'de bir at ya�1 düzenlenmi�tir.
Aym yilm mayis ayinda da her yil dozenli olarak yap1lmaya ba�lanan Torbah-Tepekoy
at yan�lannm bu kez btr tanm sergtstyle btrltkte yaptlacagi duyurulmu�tur98• Tepekoy
yan�lanna merkezi hükümetl destegt olanca hlZlyla devam etti. BOA $ura-yi devlet
evrak1 içertsinden ç1kan btr belgede bu durum aç1k bir �kilde ifade edilmi�tir. "Aydm
Vilayetí celilest dâhiltnde kâin Tepekôy Çtftltkat-1 Húmayun 'unda Aydm Emlak-1 Hú­
mayun tdarestnce terttp edilmekte olan at ko$USU músabakatmda mústahaklara ve­
rtlmek úzere Ztraat Bankas1 'ndan daht her sene on btn guru? tahsts ve itas1 keyf1yetín
$Urayi devletçe tezktr olunmakta oldugu Orman ve Maadtn Nezaretí celtlestnden
btldtrtldtgtnden bahtsle bu babdakt m uamelentn btr an evvel tkmaltyle netíceslnln
btldtrtlmest " isteniyordu99

1 902- 1 903 yillannda yap1lan Tepekoy at yan�lannda yabanc1 atlara yonelik k1s1tlama,
yerli atlara yonelik te�vtklerle devam etmi�tir. Bu tki yilda da yap1lan yan�lara yabanc1
kôkenlt htçbir at kabul edtlmedt. Arap atlan tse k1s1th btr �ekilde ancak 1 903 yihndaki
lzmir Ko�usuna almd1100. Bu arada bôlgede yaygmla�maya ba�layan at yan�lannm

94 Tepekoy'dekl 1900 yih Mayis aymda yapilan ko�ulan Ahenk gazetesl muhablrtnln tfadestyle 6.000 kl�l
tzlem�tlr. Tam btr �nltk havasmda geçen ko�ulann ara-lannda yemekler yenml�. muz1kamn çald1gi h� nameler
e�hgtnde zeybek oynanm1�ur. Ahenk, 3 Mayis 1900.
95 Ahenk. 5 Mayis 1900.
96 Ahenk, 26 Nlsan 190 1 .
97 Ahenk, 8 Ma}'IS 190 1 , Yastn Kayi�. Tepekoy Çtftltkat-1 Hllmayunu At Yan�lan . . , s.78.
98 Ahenk, 30 Ntsan 1 90 ! .
99 BOA, �- 2 7 1 5/56/H. 8 Z . 1 3 1 9 . / 1 8 Man 1 902. Belgeyt bu çal�mada kullanmama lzln veren degerlt meslek­
�1m Aysun Sanbey Hayk1ran'a te�kkllr edertm.
IOO Ahmk
, 10 Ma}'IS 1902 , Ahenk, 12 Ma}'IS 1 903 .

- 32 -
 Modem Sporlann /zmJr'e GJ�J (1850-1922)

Aydm Sancagmda Sõke'de de yapild1gi anla?Ilmaktad1r. Ahenk gazetesi Sõke'de

yapilan yan?manm programm1 aynnuh olarak vermi?tir. Bu programa gõre yan?larda
Osmanh ko�usu, Aydm Ko?USU, Sõke Ko?USU ve Çerkes Ko?ulan gerçekle?tirilmi?­
Ur101 . Devamhhgi olmad1gi samlan bu yan?lara kar?m Manisa at yan?lannm XX. yy.
ba?lanndan ltibaren duzenlt olarak tekrarland1gim dônemin gazetelertnden õgreni­
yoruz. Daha çok bahar aylannda yap1lan Manisa at yaTl?lann alt bilgtler ve ko�ulann
sonuçlan devrtn gazetelertnde uzun uzun anlaulmaktad1r102. Manisa ko�ularmm
uçuncusu 1 903 yih 1 5 Mayis'mda, dôrduncusu de aym yilm 1 8 Te?rin-i Evvelinde
icra edilmi?tlr 1 03. 1 905 tarthli izmir Rehberinde at ya�lan, at yeti?tlriciligt, hayvan­
lann 1slah1 ile llgili bir bõlUm aynlmas1 resmi anlamda bu alana ilginin artugim gõster­
mest bak1mmdan tlgtnçtlr. Nitektm kuabm yazarlan olan Cevat Sarni ve Hüseyin Htis­
nü'nün yapugi degerlendirmeye gôre Aydm Vilayeti dahilinde Tepekôy Çiftliginde,
Buca'da, Manisa'da ilkbahar ve sonbahar mevsimlertnde at ko?ulanmn yapild1g1, her
sene yan? mevsiminde at ko?ulannm hayvanlann arttmlmasma bir çok hizmet ettik­
lerine dair abaruh yazilann izmlr gazetelertnde yer ald1gma dikkat çekilmi?tlr104
lzmlr'de ba?layan at yan?lan hizla çevredeki sancak ve kazalara da s1çrad1. Ózelhkle
Turk at yeti?tiricilertnin sayis1 inamlmaz bir �ekilde aru� gôsterdt. Yerli at cinsinin
te�vtk edilmesi sonuçlanm vermi�, 1 907 yilmda gerçekle�en Buca at yan�lanna kaulan
atlann onda dokuzunu yerli atlar olu�turmu�tu. Yine 1 907 yilmda Buca'daki Sultan
ko?Usunun birincisi "Reyhan" isimli yerli at olmu�tu 1 05

1908 yilmda Koylü gazetesinde yayinlanan " Türk demek At demek" ba�hkh makalede
milliyetçi vurgu hemen dikkati çekiyordu. Makalede at ve atç1hgm Türklukle olan
yakm tarthsel ve kulturel bagi anlaulmaya çal�ilm1�ur. . . . AltJ yüz sene ewel Osmanli
Türkleri zuhur edip de bu h ükümet-i ulviye-i Osmaniyemizin ilk temelini kurduklan
vakit her ?ey gibi süvariligi süvariligin ?an ve ?erefini dahi bütün ôteki milletlerin ka­
vimlerln ellerlnden çekip aldzlar. Haia dahi Asya-yz Vusza 'da bizim asil yurdumuz olan

lOl Ahenk, 26 Kanun-1 Evvel 1 903.

102 Manlsa yan�lan çe�lth kategort ve mesafelerde yedl ko�u hallnde gerçekle�tlrtlml�tlr. Ahenk, 26 Nlsan 1 903,
Ahenk, 28 Nlsan 1 903. Nurettln Arai, Torklye'de Yet�tlrllen Hayvan Torlerl, Ye�tlrlclllk Tarlht ve Teknolojlsl
1923-1931 , lstanbul 1 974, s.2 1 5 .
103 Manlsa'da at yan�lanmn organize edtlmestnde Mantsa Mutasamfi Mehmet Galtp Bey'tn katk1 ve gayrell hüyük
olmu�tur. "Vtlayet-1 Celtle Ko�ulan Tarthçesl", Ahenk, 9 Mayis 1 907, Mantsa yan�lan lçtn bkz. Ahenk, 16 Mayis
1 903, Ahenk, 23 Eylol 1 903, Rauf Beyru, a.g.e . . s.270.
104 Cevad Sarni- Hüseytn Hosnü, Aydm Vllayet-1 Cellles1nln Ahval-t Tabuye, Z1nl1ye, Tlcartye ve lktlsadtye Vesalr
Ahvabnden Bahts 1321 Sene-1 Mahyes&ne Mahsus Nevsal-t lkttsad , lzmlr 1 32 1 , s. 193- 1 95 .
1 05 Reyhan lstmlt atm Ankara'dakl Haymana Çtftltgtnde yet�mesl ve safkan yerlt at olmas1 donemln basm1 tarafm­
dan btr propaganda arac1 olarak kullamlm1�ur. "Vtlayet-1 Celtle Ko�ulan Tarthçesl'', Ahenk, 9 Mayis 1 907

- 33 -
Modem Sporlann /zmJr'e GJ�J (1850-1922)

büyük Orta Asya 'dak1 Türk ve Türkmenler deneb1l1r k1 atalanndan at üzer1nde

dogarak ômürler1n1 at üzennde geç1r1rler ve at üzerJnde ôlürler. Türk demek at demek
JdJ106 " At yet1$tlrlciltgtnin ônemini yitirmeye ba$lamas1 yan$ç1hga da büyük darbe
vurmu$tU. Bu sesstz sürectn ardmdan 1 909 yi.h at yan$lan Askert Kulüp KO$USU ve
tlkbahar Buca Ko$ulanndan olU$ffiU$ lkl organtzasyonla gerçekle$ffi1$tlT. Askert Kulüp
KO$USU 7 ayak üzertnden yapdm!.$tIT. Bahrtye, Askert Kulübü, Me$ruttyet, Vali, Os­
manh, izmir, iane KO$USU. Yan$lardan elde edtlen gelir Askert Kulüp lf1.$aatma sarf
edtlmi$tlr107 Buca ilkbahar KO$USU lse Birlnci Tecrübe, ikinci Tecrübe, Aydm Demlr­
yolu, Menemen, Sultan, Mübahaseler, Seydikôy, Müdlran olmak üzere 8 ayak üze­
rtnden yapdmI$tIT. Buca tlkbahar KO$USU Hükümet Komiserl Fuat Bey, KO$U Ko­
mlsyonu Reis Môsyô Eli Gtfre olmu$tUr. KO$U Heyett ise $U islmlerden olU$ffiU$tUr.
Môsyô Deponte, Baron Von Hemestra, Môyô Vital, Môsyô Paterson, Môsyô Tomas
Boven Rees, Jozef Walker, Môsyô S. Balyozyan, Hakem Môsyô istevan Vatenis,
Hareket Memuru; H. ç. Vital, Meydan Muhafaza Memurlan: Môsyô Gün, A. Simi­
toplu , H. Çevoli, C. Kayzer, C. Alyott, Evzen memuru Môsyô Iskeden, Katib-i Fahrt
Môsyô Gandon, Mübahase mü$terek memurlan; Môsyô M. Balabani, S. Belesan'dan
te$ekkül etmi$tir. 1 909 yan$lannda dikkati çeken at sahiplert de Ata Efendi, Selim
Agaoglu Hasan Efendi, John Mantos, Mõsyõ Ofedau, Mõsyô N. Terahas, Kar$1yakah
Muammer Bey, Mehmet Efendi, Mõsyõ Paterson, Rayet Kato, T. B. Rees, Môsyô Vahen
Balyozyan, Kova Biraderlert, Sôkeli Süleyman Aga, Môsyô Neyohal, Bekir aga, Arap
Selimaga, Kokaryah Ahm , Evliyazade Refik Bey, Çerkez Tevfik Beylerdi. Yan$malarda
blnlcl gtyimlertnde renklertnde uyum vard1. Binlctler yan$ suasmda ceket-fes ya da
ceket-kasket giym1$lerdlr. Yan$mac1 atlar yerll ve Arap atlanndand1. Me$rutlyettn
ilamyla atlann islmlert de etkilenmi$tl. Hürrtyet ve kln lslmli atlar yan$malarda dikkat
çekiyordu 108.

Mahalli basmdaki onlarca te$vik edici yaz1ya II. Me$rutiyet dônemlnde Íttihatçilann
htmayeslne ragmen izmlr at yan$lan yine yabancdann elinde organize edtliyordu. Bu
dônemde at ko$ulan tertlp komltesinln tek Türk üyesi Evliyazade Refik Bey idi. 1 9 1 0
yi.h izmlr A t Ko$ulan tertip komitesi $U isimlerden olU$ffiU$tur 1 09 Reis: H. Paterson,
azalar: Môsyô Eh Gifre, Môsyõ Klark, Mõsyõ Gandon, Mõsyô Paterson, Môsyô Rees,
Evliyazade Refik Bey, Mõsyô Darbonet, K. Balyozyan, Ke Riçiç, Pirakato.

106 "Tork Demek At Demek" KOyi1l, 2 Nlsan 1 326.

1 07 "Askert Kulop Ko�usu", Ahenk, 19 Ntsan 132 5.
108 Ahenk, 31 Man 1325.
1 09 Kõyi1l, 1 9 Nlsan 1 9 1 0.

- 34 -
 Modem Sporlann lzmlr'e Glr1$1 (185_0�1 922)

1zm1r Y�lanrun Canhhgun Kaybetmest,

lstanbul Ya�lanrun One �1
Türkiye'de at yan;;ç1hgi tarthinden sôz eden bütün eserler Balkan Sava;;1 ôncesinde
izmir at yan;;lanmn birden õnem ve degertni yitirdigini behrtm1;;lerd1r. lzmir
yan;;lanna ilginin azalmasmm nedeni izmir At Yan;;lan Heyeti Ba;;kam Paterson'un
i;;lert nedeniyle ingiltere'ye gitmesi, Evliyazade Refik Bey'in de ittihat ve Terakki'nin
istegi ile istanbul'a gelmi;; olmas1d1r1 10

Paradiso Yan�lan 1 91 1

Smyrna Races Clup yan$lan istanbul'da yan$lann ba$lamasma dogrudan ômek ol­
mU$1Ur. Trablusgarb ve Balkan Sava$lan yan$lara gôsterilen ilgiyi azaltm1�, I. Dünya
Sava;;1yla da ba;;ta ingiliz Konsolosu olmak üzere birçok ingiliz izmir'i terk etmi$, �e­
hirde yan? ortam1 kalmam1?t1r1 1 1 izmir'deki gôsteri?h yan?lardan gertye haz1r bir
hipodrom bir de Evliyazade Refik Bey'in kursagmdaki heves kalm1$tlr. O da bu ate?le
istanbul'a giderek ittihatç1 ileri gelenlerle iyi ili?kiler kurmu;;, Enver Pa;;a'yi ikna et­
tikten soma da Abdülhamid dôneminde terk edilen at yan;;lannm istanbul'da yeniden
canlanmasm1 saglam1�t1r 1 12.

1 10
llhan Ba�ç1, a.g.e. , s.28, Eser Tutel, Turkiye'de At. . . , s.29.
1 t 1 Eser Tu1el, a.g.e., s.29, Ntmct Üykcn, Tnrklyejokey Kultlbtl Tarthçest, Turktye Jokey Kulubu Yaym1, istanbul
2000, s. 1 4- 1 6 , Re�t Kostem, Tarthsel Snm:tnde AtçlhgunlZIIl YaplSl Ve Ya�gmuzm Ol�u. TUrkiye Jokey
Kulubu, istanbul 2000, s.60-63, Kudret Emtroglu- Ahmet Yuksel, Yold� At, YKY. Yaymlan, istanbul 2003,
s. 1 86 , Nuretttn Arai , Ttlrklye'de Ye�trtlen Hayvan Ttlrlert, Yetl�llrtctllk Tarthl ve Teknolo)lsl 1923-193 1 ,
Turkiye Jokey Kulubu Yaymlan, istanbul 1974, s.224-227
1 1 2 Eser Tutel, a.g.e. , s. 29-30, Kudret Emtroglu-Ahmet Yüksel, a.g.e. , s. 1 86 .

- 35 -
Modem Sporlann lzmtr'e Gtr1�t (1850-1922)

Paradlso Yan$lan 1 91 1

izmir yan?lan kan kaybetse de yaptlmaya devam etti. 1 9 1 3 tarthli izmtr gazeteleri
izmir at ko?ulanna ilgtnln azald1g1m, rekabetin ortadan kalkug1m bu nedenle ko�u­
lann ônemini yava? yava? kaybetmeye ba?lad1g1m yaz1lannda dile getirmi?lerdir 1 1 3
Paradiso'da Mudafaa-1 Mtlliye yaranna yaptlan at ko�;ulanna halkm yam sua Muftu
Efendi, Polis MUdUrU Arif, Bey, Belediye Reisi Refik Bey, Vilayet Mesalih-i Ecnebiye
MüdUrU Karablber Efendl, Belçika ve ltalya Konsoloslan, Rusya ikinci konsolosu ve
e?l, Erkan-1 Harbiye Reisi Kaz1m Bey, 1zmir Rum Metropoliti zabitan, memurin ve pek
çok halk kaulm1?t1r1 14.

I. Dunya Sava?I yillannda da sava;;m yaramg1 kõtU izlere ragmen izmir'de at yan?lan
yaptlm1?t1r. 26 Nisan 1 9 1 5 tarihinde Paradiso'da duzenlenen spor oyunlan içinde at
yan;;lan da bulunuyordu. At yan;;lanndan ônce Altay ve Ermenl kulupleri arasmda
futbol maç1 oynanm1;; maç1 kazanan Altay'a ko;;u heyeti bir vazo hediye etmi;;tir.
Ardmdan Íttihad ve Terakki Mektebi talebesi tarafmdan isveç usulu jimnastik gôste­
rileri yap1lm1?, gõsteri halkta büyük alaka uyand1rarak alk1?lanm1?t1r. Son olarak 7
ayak Uzerinden yaptlan at yan?lannda ?U sonuçlar elde edilmi�tir.

1 1 3 Ahenk, 30 N1san 1 9 1 3 .
1 1 4 Ahenk, 14 Te�rtn-1 San1 1913. Hammlannda yan�rnalan rahat tzleyeb1lmes1 1ç1n s1rf hammlara rnahsus olarak
yan� alanma tren seferlert düzenlenm1�Ur. Ahenk, 9 Te�rtn-1 San1 1 9 1 3 .

- 36 -
 Modtm Sporlann /zmJr'e GJ�I (1850-1 922)

1- Tecrube ko?usu; 10 lira ikramiyeli ko?uya dôrt at �tirak etmi?, ya�mada Hüsnü
Bey'in Hamo� isimli au birincl gelirken, Çerkes Ali Bey'tn Tayyar isimli au ikincl, Os­
manoglu Mehmet Aga'mn Ceylan tsimli anda üçüncü olmu?tur.

2- M�rutlyet ko?usu: 20 lira tkramtyelt ko?uya be? at kaulmt? Vahan Efendt 1 1 5 ve

Mirzan Efendt'ntn sahip oldugu Nango islmli at birincilige ula?trken, Zare Ando­
nlsa'nm Gezben't tktnctligt, Stelyo'nun Ferhacfi oçoncologo kazanmt?lardir.

3- Sultan Ko?usu; 100 lira ikramiyeli ko?uya dõrt at kaulmt?tlr. Blrinclllgt Môsyô Al­
bert Alyott'ntn Dandy isimli an ahrken, tkinciligi Paber Diyoni'nin MazJum'u, Veyron
Pirev Kato'nun Satrab'i da üçüncülügü elde etml?tir.
4- Çiftlikat Ko?usu ; 1 5 lira ikramiyeli ko?uya be? at i?tirak etmi? Hüsnü Bey'in

Hamo�·u birinci, Vahan Bey'in Sestrak'i ikinci, Çerkes Hasan Aga'nm Yôrük'ü üçüncü
gelmi?tir.

5- izmir Ko?usu: 80 lira ikramiyeli ko?uya yedi at kauldi. Birinci Yüzba?t Tahsin Bey'in
Gaz1 lstmlt au, lkinciltgi Abdullah Efendt'nln Mesruk isimlt au kazanmt?lardtr.

6-Vilayet Ko?usu: 25 lira lkramlyeli ko?uya iki at i?tirak etmi?tir. Yan?maya kaulan
iki attan biri daha kaulmad1gmdan Niko Haceb'in Dehan tsimli au tek kauld1g1 yan?ta
birinci olmu?tur.

7- Osmanh Ko?usu: 20 lira ikramiyeli yan?a be? at kauldi. Yan?ma sonunda birinci
Mõsyô Albert Alyottt'ntn Südur isimh au, ikinci Vahan Bey ve Mirzan Efendl'nln
Nango islmli au, üçüncülügü Çerkes 1sak Aga'nm CJhan Dervi�í lslmh atlan
almt?lardir1 1 6 1. Dünya Sava?t yillannda gtttikçe sõnük geçmeye ba?lasa da izmlr'de
ay yan?lan yaptlmaya devam etti. Ko?ularla ilgili ?U an elimizde fazlaca bilgi bulun­
muyor.

izmir'de gõrev yapug1 yillarda Vali Rahmi Bey de at yan?lanm te?vik ve himaye et­
mi?tir. 1 9 1 8 yih Eylül ayi sonlannda Vali Rahml Bey'tn te?vik ve himayelertnde Para­
dtso'da (�irtnyer) yap1lan at yan?lanna izmir'in en iyi cins atlan kaulmt?tlr1 1 7

Yunan �gali dônemine dair at yart?lan konusunda çok fazla btlgtye sahip degtliz. i?gal
yillan izmir'inde Rumlann kurmu? oldugu "At Yang1l1gi Demegi" bulunuyordu118.

1 15 Yunanlstan'da modem at ya�lanmn b�lamasmda Vahan Balyozyan'm boyak rolo olmu�tur. Bkz. Salt Akson,
Torklye'de AI. Ya�guun Tarthl . . , s.39-40.
.

1 16 Ahmk, 28 Nlsan 1 33 1 .
1 1 7 "izmlr At Ko�usu", Yenl Gon, 26 Eylol 1334.
1 18 Engtn Berber, Sanem Yillar Mo.tareke ve Yunan �gali Donemtnde lzmlr Sancagi 19 18-1922, Ankara 1997,
s.343.

- 37
Modem Sporlann lzmlr'e Gl�I (1850-1922)

izmir'de Yunan i�gal dônemtnde gerçekle�en son at yan�1 5 Ntsan 1 922 tarihtnde
yapdd1. H. Solomonidis'in verdigi bilgilere gôre bu yan� bütün askeri ve siyasl erkan
kanldi. Aynca yan�mayi tzlemek üzere kalabahk bir seytrci toplulugu da bulunuyordu.
Yunan askeri bandosu Yunanca parçalar çalarken, yan�maya katdan lngillz dentzctler
ve kaptanlan da kendl mar�lanm sôylem�lerdtr. Arap ve yerh atlann yer ald1gi ya�­
malarda 8 ko�u yapdd1. 1 .400 metre btrincisi Amavutoglu'na ôdül olarak 50 altm,
1 . 600 metre birinclsi Pirakalos'a 200 altm verildi. 1 .800 metre yan�masm1 Tsintsínís
kazanarak 200 altm ôdülünü aldi. Stratios Mikrasias ad1yla yapdan ve yerh Arap at­
lann ya�ngi. 2.400 metre ya�m1 Môsyô Rees birinci tamamlayarak 500 altmm sahibi
oldu. Bunlann d1�mda Htpodrom, Aydm Demtryolu, Pantontos adi altmda üç yan$
daha gerçekle�tirilmi�tir1 19

1 19 H. Solomontdts, a.g.e. , s.288.

- 38 -
 Modem Sporlann /zmJr'e Gll1$1 (1850-1922)

1ZM1R'DE ATLET1ZM VE ATLET1ZM MÜSABAKAI.ARI

Tarthsel �tml lçtnde Modem Atletlzm Oyun1anna Dogru

Düzenlt sporlann en esktsi olan atletlzmin temei dallan olan ko�ma, atma ve atlama
ilk beslenme yolu olan avc1hgm Onemli birer parçalanyd1; ama, atletlzm1 1lk ya�ma
konusu yapanlar 1rlandahlar ve YunanhlardIT. Eski ingillz ve irlanda eserlertnde ir­
landa'daki atletik yan�malann yer ald1g1 Tailteann Oyunlan'nm Milat'tan 2000 yil
ôncesine kadar g1tttgtn1 yazmakta. Eskt Yunan'da da Atletlzm aym devirlere rastlar.
Homeros 1lyadas1'nda cenaze tôrenlert s1rasmda düzenlenen atletlzm ya�malanndan
sôz edilmekte.

Mó. 776 yilmda ba�layan ve MS. 392 yilma kadar süren eski Olimpiyat Oyunlan
tçinde de atletlzmln ôzel bir yert vardi. Bu oyunlar sITasmda; ko�u uzun atlama dtsk
atma ve cirtt atma dallan gure�le birle�tirtlerek anttk pentatlon olu�turulmu�tu.
Ohmptyat Oyunlan'mn ask1ya almd1gi 4. yy. tle 1 2 . yy. arasmda atletlzm konusunda
htçbir kayida rastlanm1yor. 1 2 . yy. ile 1 6 . yy. arasmdaki dônemde zamanm temei
askeri etkinligi olan okçuluga ters dü�tügü için diger sporlarla birlikte atletlzm krallar
tarafmdan sürekli yasaklanm1�tl.

1 7 yy.'da soylular, u�aklar ve askerler arasmda sonuçlan üzertnde iddiaya gtrtlen

yürüyü� yan�lan düzenlenmeye ba�landi. Bunu 18. yy.'da hiz ve uzun mesafe ko�ulan
tzledL Düzenh ya�lar tlk kez 1 825'te Londra'da yapildi. Modem anlamdaki atletlzmin
ba�lang1c1 ingiltere'de ilk resmi yan�malann yapild1gi 1 840 yih kabul edilir. Modem
atletizm 1 9 . yy.'da ingiltere'de ôzellikle okullar çe\rresinde geli�ti (Oxford ve Cam­
brtdge ). Necton Loncas1 1 8 1 Tde Atlettzm ya�lanm kurallar ve sm1rlamalar koyarak
düzenlemeye ba�ladi. 1 86 l 'de ilk atletlzm kulübü, M1nc1ng Lane Athletic kuruldu.
1 866'da kurulan Amateur Athletic Clup ilk atletlzm �ampiyonalanm düzenledi. Atle­
tizm aym yillarda Amertka, Kanada ve yava� yava� diger ülkelere yayildi.

1877'de de ingiltere ve irlanda atletlert ilk uluslararas1 kar�ila�mayi yapnlar. Bunu

1 895'te New York Atletizm Kulübüyle Londra Atletizm Kulübü arasmda düzenlenen
kar�li�ma izledi. Bu yillardan ba�layarak atlettzm ABD , Kanada, Avustralya ve
Avrupa'da yayilmaya ba�ladi. Günümüzde tüm dünyada uygulanan atletlzm kurallan
1 9 1 2'de Stockholm'de, 5 . Ohmplyat Oyunlan yapild1ktan sonra kurulan ve bugün
1 8 l 'den fazia ülkenin üye oldugu (intemational Ameteur Athletlc Federation) Ulus-

- 39 -
Modem Sporlann fzmlr'e GJ�J (1850-1922)

lararas1 Amatôr Atletizm Federasyonu (IAAF) tarafmdan saptand1. Merkezl Londra'da

olan IAAF . 'nln kurulu�u lse 1 9 1 3 'te tamamland1. Birl�mi� Milletler'in de ilk genel
sekreteri olan Noiveçli atlet Trygve Lie bu kurulu�un ilk genel sekreterligtne getlrildi.
1 9 1 Tde Fransa'da kurulan blr ulusal ôrgütle bayanlar da atletizm ya�malanna kaul­
maya ba�lad1lar. Ülkemlzde modem atletlzm ya�lannm ôncüsü kolejlerde derslere
gtren yabanc1 ogretmenler olmu�lardu. Galatasaray Mekteb-i Sultanisi bu alanda ba�1
çekmektedir. Okulun Frans1zca ôgietmeninin 1 870 tarihinde idman bayram1 düzen­
lemesl pek çok ara�tumac1 tarafmdan Osmanh Devletindekl llk modem atletizm
faaliyeti olarak degerlendirilmektetlr 1 .

Türkiye'de tlk Atlettzm Ya�lan 1zmtr'de Yaptld.I

izmir'de modem anlamda atletizm sporunun geçmi?i 1 890'h yillara kadar dayanmak­
tad1r. Elimizde bulunan kaynak!ara dayanarak izmir'de atletizme duyulan ilginin 1 890
yilmda Bomova yakmlannda blr atletlzm kulübünün kurulmas1yla ba?lad1gi ve ilk
atletizm yan�lannm 1 892 yilmda Buca'da at ko?usu pistinde yap1ld1gim bilmekteyiz2,

Düzenli atletizm pisti bulunmad1gmdan ilk yan?lar at ko?ulanmn kurs yerinde yap1h­
yordu . 1 892 yilmda 1 5 Mayis pazar günü saat 4. 30'da yapdan tespit edebildigimiz ilk
atletizm yan?mas1 gazetelerde (insan ko?usu) ad1yla duyurulmu? ve bu ilk ko?uya yal­
mzca Avc1 Kulübü üyeleri kaulabilmi?ti. Buca ko?U alamnda gerçekle�en bu ko�u içln
lzmir'den ôzel trenler kaldmlml?llr. Üç ko?U üzerinden gerçekle?en atletlzm yan?­
masmda I. ko?uya üç yan?mac1 kaulm1?. yan?I Mõsyo Ferich Lohner: 420 metreyi. 1
dakika 7 saniyede bifinei tamamlamI?Ur. ikinciligi John Kalpakc1yan, üçüncülügü
Pascal Petriçe kazanddar. II. ko�u 808 metre üzerinden yapdmI?tL Dôrt yan�macmm
kauld1g1 yan?I Dick Whitthal 2 dakika 38 sanlyede ônde bitlrdt. ikinc1ligi Pascal
Petriçe kazand1. III. ko?U 1 207 metre üzerinden yapdm1? yan?maya 6 ki�I katdm1?t1.
4 dakika 10 sanlyede ko�ulan etab1 Mosyo Dick Whttthal blrinci tamamlad13
Yan�lann sonuçlanndan anla�1ld1gi kadanyla atletler smm1z her ko�uya kaulabiltyor­
lard1.

1 Dogan Y1ldiz, Tork Spor Tarlhl, lstanbul 1979, s.349.

2 Hrtsto Solomontdts, Tis Smlmls, (lzmlr) Atina 1957. s. 1 68, Gonver Gane�. lzmtr'de Atlettzm ve Alletlzm M1l5-
abakalan . . , s . 1 6 , Pelln Bõke, lzmlrlller Yan�1yor. . . . s.62.
.

3 Hlzmet, 1 4 Mayis 1892.

- 40 -
 Modem Sporlann lzm1r'e G1�1 (1850-1922)

Panton1os ve Apollon Oyunlannda Atletlzm

Genelde atletizm yan�lan çogu kez bisiklet yan�lan ile birhkte
yapilm�ur. Atlectzmin izmir'de sevihp geh�mesinde ikt Rum
kulübü 1 890'da kurulan Panionios4 ile 1 98 l 'de kurulan Apol­
lon'un katkilan büyok oldu.

Bu iki kulüp XIX yy. sonu ve XX. yy. ba�lannda kendi kulüp­
lerinin isimlertni ta�1yan oyunlan izmir'de düzenleyerek epey
mesafe kat ettiler. izmir'deki ilk atletizm ya�lanmn birincileri
izmir'in Levanten atlelerin temstlctleri tle Rum ve Erment
sporcular oldular. Apostolidis, P. Omokopulos, ] . Narsisyan,
H. Yüzükcüyan, P Hato, T. Opostalidis, Simimakstyon, Tum­
borf, H. ] . Whithal, ]. Giraud, O . Kumaryan, Ohanesyan,
Wilkinson, R. Varen, M. Muryan, E. Tepolidi, S. Ruz, N. Kun­
dakopulo , F Widman, H. Lazyon, S. Rejya, Sarno , H. La­
fontalne, M. Mamuryan, ] . Tebaldt, R. Varin, M. Balabanyan, Panlonlos ve Apollon
Kulüplerlnln kullandigi
Planid, N. Petrod5 arma/ar

Bu arada yan�malann organize edilmesinde ve güvenhgin saglanmasmda donemin

izmir Vahsi Hasan Fehmi Pa�a·nm õnemli etkisi olmu�tur6 1 895 tarihinde yap1lan
ikinci atletizm yan�lanm Raif Nezihl "izmir Tarihi" isimli esertnde �õyle aktarmak­
tadn.

" O zamana kadar Ízmir at ko?USU, insan, deve, koç, horoz güre?i daha bir defa da
insan ko?usu gônnü?tü. Evvela programda Long Comb, H1gh Comb diye kaydedilmi?
olan (uzun ve yüksek atlayz?lar olmu?, müteakiben düz ko?ular yap1lm1?t1T. ko?UCU­
lann s1kletleri bellerine müsavat s1kleti temin edecek agirlikta kur?unlar baglanmak
suretiyle tevhid edilmi?ti. Müsabakayz kazananlar seyirciler tarafmdan mebzul surette

4 1890'da kurulmu� Paniontos 500 ki�l lle faahyetlertne õnce jlmnastik alanmda ba�lam1�ur. Kulüp daha sonra
sporun her alanma el am. Küçük Asya'da ya�yan Rumlann spora olan tlgtst Dogu Akdentz't oldugu gtbl etklslne
alan blr harekettn btr parças1yd1. 7.000 kl�thk stadyuma sahtp olan kulobon mosabaka dozenlerken amac1 blr
�hrtn a\amm, ama daha õtestnde Rumlann ya�ad1gi boton cografl alam sahlplenmek gtbl styast hedeflere ta�m­
m1�u. Chrtsllna Koloun, "Volutary Assoctallons and New Forms of Soctabthlly: Grek Spons Clubs at the Tum
of the Nlneteenth Cemury". Grek Society ln the Maktng 1863- 1 9 1 3 , Real.lttes, Symbols and Vistans, Pubhcauons
fort thc Ccnter for Hdlcntc Srudles, London 1997. s. 145-160, Herve Georgihs, Smyma'IWl Sonu . . . , s. 1 74. Van­
gehs Kechrtolls. "Yunan Smyma's1 Cemaatlerden Tarthtn Pantheon'una", lzmlr 1830-1930 Unutulmu� Blr Kent
ml? Blr Osmanl1 Umarundan Hanralar. Der: Mane-Carmen Smymehs. llett�tm Yaymlan. lstanbul 2008, s.8 1 .
5 Gonver Gone�. Modem Sporlann lzmtr'e Gtrt�I; lzmlr'tn llk Spor Kuloplert, Seçktn Sporculan, Korlezde Zaman
1zmlr �rmalan Kongrest, Edil: Eren Akçtçek-Mustafa Mutluer-Coneyt Kanat, lzmtr 2010, s.46
6 Ahenk, 29 Nlsan 1895, Tahstn Burdurlu, "lzmlr Tarthtnden Notlar" Ege Ekspres Gazetesl, 25 Eylol 196 1 .

- 41 -
Modem Sporlann lzm1r'e G111$1 (1850-1922)

alk1$lamyorlar. Askeri bandosu gaze] havalar çalarak ruhlan ve kalplerin gururunu

o�uyordu. Birinci ve ikincilere (maz ve müze;y. en) kadehler, fincanlar verildi. Uzun
aclamaya yedi, yüksek aclamaya sekiz, düz ko$ulara da alei ve iki ki$i 1$tirak
eylemi?lerdir. Saat iki buçuk ta tekrar yan?lara ba$land1. ôgleyin s1cak oldugu için
yan? yap1lmazd1. On ko$U daha yap1ld1 ki bunlara da sirayla 8, 1 4, 1 O, 1 6, 1 1, 8, 34,
8, 1 0, 22, 12, 9, 13, 24) yan?ÇI dahil oldu. Daha sonra da yine programda (sakrez)
den1lm1$ olan (çuval ko$USU) yap1ld1. Fakat bu ko$U son zamanlarda yapilmakta
oldugu gibi ko$ucunun yan beltne kadar çuval içine girip de ko?masma benzemezdi.
KO$UCU baz1 manialan atlad1ktan sonra mua;y. en yerdeki iki agz1 aç1k çuvalm 1ç1nden
geçip ko$uya devam ederdi. Bittab11 bu $eyler halk1 galdürüp kat1ldmyordu. Ondan
sonra da üç ayakli yan$ dentlen m üsabaka vaz ' sahne edtldt. lki ko$UCU kol kola
giriyor. Birbirine temas eden bacaklan da kalmca btr 1ple baglamyor, tek ve mü?terek
bacak haline getiriliyordu. ikt ko?ucunun ayn olan diger çtftlerle yan$1yorlard1. Bu da
son derece eglenceli olmu?tu7 "

Son ya�larda goruldügü gibi llk atletizm yan�lannda eglence unsuru ôn plandadu.
Engelli yan�lar günümüzdektlerden oldukça farkh ve komtktir. Raif Nezlhi'nin sõz
ettigt 1 895 yih atletizm yan�lan 20 ko�u üzertnden tertip edilmi? ve �u sonuçlar alm­
m1�t18.

YARI� KAZANANLAR MESAFE KATILAN

1 1- Apostoltdts 7
2- P. Omokopulos
2 1 - j.Narsisyan 8
2- H. Yüzükcüyan
3 1- P Haton 6
2- T. Opostalidts
4 1- Der Ohanstyon 2
5 1- Simimaksiyon Yanm Yarda 8
2- T. Tumborf
6 1- H. ] . Whithall 1 00 mil 14
2- ] . Giraud
7 1- O. Kumaryan 120 mil 10
2- Ohanstyon

7 Ralf Nezlhl, 1zm1r Tartll1, III. K1s1m, 16. forma, lzmlr 1926, s . 1 0- 1 1
8 Ahenk, 2 9 Nlsan 1 895.

- 42 -
 Modtm Sporlann /zmJr't G111$1 (1850-1922)

8 1- Wllkinson Mil rebi ve 16

2- R . Varen yarda
9 M. Muryan 220 mil 11
10 1 - E. Tepoltdi 100 mll 8
2- S. Ruz
11 1 - P Umukopolis 34
2- J. Whithall
12 1 - S. Ruz Mil - Rebi 8
2- N. Kundakooaulo
13 1 - F. Widman 120 mll 10
2 - H. Lazvon
14 1 - Wilkinson 150 mil 22
2- S. Rejya
15 1- Sarno 1 00 mil 12
2 - H. Lafontaine
16 1 - H.Yüzükcüyan 100 mil 9
2- M. Mamuryan
17 1 - J. Tebaldi 100 mil 9
2- R. Vartn
18 1 - S.Ruz 100 mil 24
2- M . Balabanvan
19 1 - Planid
2- P. Umukopolis
20 1- Simomaksiyon mil 4
2- N. Petrod

Bu yan�lann on birtncisi Sakarez ad1yla biltnen çuval ile yan� demektir. On sekiz ve
on dokuzuncu yan�lar ise üç ad1mla yan�nr. Bu yan� giren 24 ki�iden birer ayaklan
birle�ik bir ayak olup diger iki ayaklanyla beraber üçayak olmasmdan dolayi isim­
lendirtlmi�tir.

Ytl içertsinde birkaç kez düzenlenen atletizm ya�lanmn Buca ve Bomova alanlannda
yap1ld1gi.m dõnemin basmmdan ogreniyoruz. 1 895 yilmda Buca'dan sonra Bomova'da

- 43 -
Modem Sporlann /zmJr'e GII1$1 (1850-1922)

yapilan ya�larda yalmz 1 mil ( 1 .609 m.) ve 500 yarda(457 m.) mesafe ko$uldu. Yan$­
malara izmirlt atletlerle btrlikte izmir Limam'nda demirli bulunan ingiliz sav� gemisi
"Roadney"in erleri de kauldilar. 1 milltk ko$uyu M. Tom Byron (5. 14) dakika ile birin­
cl bittrdi. iklnctllgt izmirlt Naksiyan Efendi ald1. 500 yardahk ko$uda lse inglhz sava$
gemlsl "Roadney" in erlerinden M. Lord lslmlt er 1 ,5 daklkada kat ederek blrincl geldl.
Ya�lara kaulan daha ônceki ko$ularda $ôhret kazanmt$ olan Naksiyan ve Murad
Efendilere de dereceye giren diger atletler gibi ôdül olarak saat ve gümü$ten yaptlmt$
kupalar hediye edilmi$tir9

XX. yy. ba�lannda Bomova Yan� Alam

1 895 yilmda Buca'da ikinci kez izmir'de üçüncü kez yapilan atletizm ve bisiklet yan?­
malannda ise 18 yan$madan 1 1 'i atletizm müsabakasm1 içeriyordu. 1 1 atletizm yan$­
masmdan be$1ne Bomova'da b�anh olan Murad Efendi kat1lm1$ ve kauld1gi yan$lann
tamammda btrinci gelm1$tir. Dtger yan$lann üçünde Hristo Yanakl, ikis!nde James
Whithall, birinde de Ralf Varen ko$uyu õnde tamamlamt$Ur1 0

Atletizm yan$lan içinde 16. yan$ta engel olarak ilk ba$ta engeller olmasma ragmen
ikl dtrege halatla as1h olan varillerden ve kaz1klara bagh olan zincirlerin altmdan geçen
yan$Çl btraz ko$arak fin1$e ula$1yordu.

9 1 mllhk ko$uyu M. Tom Byron (5. 14) daklka lle blrtncl biurdi. lklnclhgt lzmlrh Nakslyan Efendt ald1. 500
yardahk ko$uda tse ingtllz sav� gemlsl "Roadney"ln erlertnden M. Lord lstmh er 1 ,5 daktkada kat ederek btrtncl
geldt. Yan$lara kanlan daha oncekt ko$ularda $ôhret kazanmI$ olan Nakslyan ve Murad Efendllere de dereceye
gtren d1ger atletler glbl odol olarak saat ve gllmll$ten yap1lmt$ kupalar hedtye edllm�ur Ahcnk, 20 Ma}'IS 1895.
Hasan Men bu tlk yan$1anmn 1894 }'lltnda yap1ld1gm1 kaydetm� olmasma kar$m donemln kaynaklanna gore
bu yan$lann 1 892 }'lhnda yaptlm•$ oldugu kestndtr. Bkz. Hasan Men, Spons AktlVlttes Of Engbsh ln lzmlr . .
s. 1 76.
10 Yan$malarda boyok ba$an elde eden Murad Efendt samld1gi gtbl Türk degtl gayr-1 müshm btr Rum vatan­
d�1du. lsml de Dtmltrt Murad'd1r. Ahenk, 24 Ma}'IS 1895.

- 44 -
 Modem Sporlann /zmlr'e Gln,I (1850-1922)

1 896 yilmm eklm ayinda Bomova'da blr

atletizm �leni düzenlenmi$tlT. Kentte 1 890
yilmda kurulmu$ olan Panionios Kulü­
bünce tertiplenen bu ya�malarda normal
ko$U mesafelertnln d1$mda Bornova ile P1-
narba$1 arasmda 8 . 5 km. 'ltk blr küçük
maraton ko$usunda programa dahil edtldi­
gtni gõrmekteyiz1 1 .

1894 yilmdan itibaren düzenh olarak yapil­

maya ba$lanan atletlzm yan$malarmda
Apollon ve Panlonlos kulüplertnin ve bu
kulüplertn atletlerinin oyunlarda õnemli
ba�anlan olmU$lUT. ikinci oyunlarda 1 895
1 89 7 yiúnda izmlr Bom ova 'da yapilan
yilmda Bornova stadmm 400 metrelik atleclzm yan$lanm gôsteren llan
plstinde Apollon kulübünden B. Litti btrtn­
cthgi kazanmI$tl12. Oyunlann aç1h?1 bando
e$ligtnde gerçekle�iyor. Yan$malar için õzel
tren seferleri gerçekle�tiriliyordu . Yan�­
malan 1 890'lann ortasmda 10 binin üze­
rtnde halk izliyordu.

1 898 mayis ayinda düzenlenen yan�malar­

da ko$ulann 100 engelli, 120 ve 220 yarda,
XX. b�lannda Bomova 'da düzenlenen
çeyrek, yanm ve bir mil üzertnden yapild1gi
oyunlann yap1/d1gi. spor alam
aynca daha õnce de uyguland1gi gi.bi Pmar­
ba?1'ndan ba$layarak Bomova'da biten bir ko�u daha düzenlendlgl Ahenk gazetesinde
behrtllmi?tir13.

XX. yy. ba$lanna kadar yan?malarda herhangl bir Türk'ün ismine rastlanmamas1
Türklertn bu tür yan?malara kanlmad1g1 yada II. Abdülhamid'in Türk ve Müslüman
halka uygulad1g1 bask1yla izah etmek mümkün olacaknr. Yan?malan kazananlann
büyük çogunlugunun Levanten ailelere ait oldugu gõrülmektedir. R. Gurkiewitz, atle-

1 1 Ya�malara kaulanlann çogunlugunu lzmtr'de y�ayan ltalyan, fransiz, lngtltz atlelertn çocuklan tle Rum ve
Ermentler kanlm�lard1r. 27 Ektm 1897. Sokrau Prokoptlt, Eskl lzmlr'de Btr Gezlntt , Auna 1 949, (Çevtrtst Hasan
Memen alnm�ur).
12 Rauf Beyru, a.g.e., s . 274 .
13 Ahenk, 4 Mayis 1 898.

- 45 -
Modem Sporlann lzmJr'e Gl�I (1850-1922)

tizm ya�malannm tartl?mas1z en onemli ismiydi H. Bu arada izmir kentlnin Rum

gençlert ile Ermeniler arasmda da yan?larda ba?anh olanlar goze çarpmaktaydi. Mu­
sevtlertn bu tür faaliyetlerde yer almad1klan da dikkati çekiyordu.

Yenl Btr Y'Qzytla Gtrerken lzmtr'de Atletlzm

izmir'de XIX. yy. sonlannda yapilmaya ba?lanan ve her yi.l düzenlenmesi gelenek ha­
line gelmi? Paniontos (gazeteler Panlyonik diye yaz1yorlar) yan?malannm dordüncüsü
20 Nisan 1 900 tarthinde yap1lm1?tlf. Atletizm d1?mda btstklet ve jlmnasttk musa­
bakalanm içeren oyunlara Hamtdtye Sanat Okulu, izmlr idadtsi, Angelika Okulu,
Aroni Mektebi, Amertkan Kolejl, Paniyontk Kulübü, Filarmoni, Apollon Kulüplert ile
Bomova idman Kulüplert kaulm1?lardlf. Aynca oyunlara izmlr d1?mdan olmak üzere
Sisam adasmdan iki kulüpte i?tirak etmi?tir15 Oyunlann atletizm yan?malan 100,
120, 220, 440 yarda ile yanm, bir ve sekiz buçuk mil mesafeli ko?ularla, gulle atma
(demlr top au?lan) dtsk atma, uzun atlama ve smkla atlama (degnek ile atlama) k1S1m­
lanndan olu?uyordu. Yan?malann bir k1smmm degi?ik ya? gruplan için kategorilere
aynlm1? oldugu gazetelerde belirtilmektedir16

Panionios ile Bomova Spor Kulübünün birlikte düzenledtgi yan?lara 10 spor kulübü
ve bu kulüplere mensup 1 0 1 sporcu kaulm1?lardi. Bu kulüpler Bomova, Filarmoni
Kulübü, Sporseverler Kulübü, Amertkan Koleji, Hamidiye Sanat Okulu, izmir Mek­
teb-i tdadtsl, Samos Adas1'mn Ltkurgo Spor Demegt ve Mtltttnls tdt . Müsabakalan 1 2
binden fazla halk takip etti. Yan?malarda Bomova 5 birincilik, Likurgo Spor Demegi
3 birtnctlik, 2 tktncilik, Spor Severler Kulübü 2 birinciltk, Filarmoni Kulübü 1 birin­
cilik, izmir Mekteb-i idadi 1 birtncilik, 1 ikincilik, Amerikan Koleji 1 ikincilik,
Hamidiye Sanat Mektebi 1 ikincilik kazandilar17

1 90 1 yi.h Pantonios yan?lan mayi.s ayi.nm ilk haftas1 ve tlgtnç btr tesadufle Mosloman
ve H1ristiyanlann ônemli gunleri Hldlf ilyas ve Aya Yorgi yortularma tesadüf etti.
Oyunlar Vali Kamil Pa?a himayeleri ve Said Bey Efendi'nin rtyasetlert altmda Bomo-

1 4 Rauf Beyru, a.g.e., s.275.

15 Ahenk, 27 Ntsan 1900, Gonver Gone$. izmlr'de Atlellzm . . . s.20.
16 Ahenk, 29 Ntsan 1900.
17 Mosabakalar suasmda Hamtdtye Sanayt Mektebl Orkestras1yla, Apollon MOzlk Toplulugu konserler verrn1$llr.
Yal1$Illalarda derece alanlara takdlm edllmek Ozere Jslgonl Fabrtkasmda oretllen bak1rdan blr heykel, Atanasulo
Blraderler tarafmdan !mal edllen, kuyruktan dolan lkl av tofegt, blr saat ve blr teleskop haz1rlanm1$llr. Nlkos
Kararas, Astrlar AraSI Bomova, Atina 1955, s. 1 65 (Yunanca'dan Torkçe'ye çevlren ADÜ Arkeolojl Bôlomo Fllolog
ve Eplgraf Mural Ayda$'a le$Ckkur edertm)

- 46 -
 Modem Sporlann lzmir'e Glr1$1 (1850-1 922)

,- ...,_ .

-, ;' o# .
Li ,,�

__ , .j�
1 900 yilmda Bornova 'da dazenlenen Panlonlos Oyunlannda atletlzm ve jlmnastik yan�lan

va'da yapild1. Yan$malara Sisam Panlonlos Kulübü de 1$tlrak ett118. 1901 y:th Panionlos
yan$malanm izleyenler arasmda Ziraat Bankas1 idare-yi Umumiyesi Müdürü �inasi
�evket Bey, Muavin-i Vilayet As1m Bey, Belediye Reisi Hac1 E$ref Pa$a, Umur-u Ec­
nebiye Müdürü Macid Bey de bulunuyorlard1. Oyunlarda atletizm müsabakalannda
$U sonuçlar elde edildi. Ayak ko$usu; 800 metre üzerinden yapilan bu yan$may:t 2
dakika 1 5 saniye 24 salisede P Ektiros birinci tamamlam1$; S. Dusamc1 tkinci
gelmi$tlr. Maniah (engelli) ayak ko$USU 1 10 metre mesafeden ve tahmtnen btr metre
yükseklikte bulunan on adet engelden yap1lan bu ko$uda Mõsyõ Giraud 19 1/5
saniyede kat ederek birinci gelmi$tir. Bu müsabakada ikinciligi Mõsyõ Dimitri Murad
kazanml$tlr. Gülle atma yan$masm1 da Mõsyõ istavri Kacoli gülleyi 1 0 . 70 metreye
firlatarak kazanm1$, 1 0 . 60 atan Kostandi Kurapolis ikinci olmu$tur. Ayak ko$usu : bu
müsabakada birinciligi Mõsyõ Edmund Giraud elde ederken, ikinciligi Petropulos
alm1$tlr. Dôrt yüz metrehk mesafe 59 santye de geçllm1$t1r. Uzun atlama: 5 . 64 metre
atlayan Mõsyõ Kutroviç birinci, 5 . 5 1 atlayan ikonomidi ikinci olmu$lardir. Ayak
ko�usu : 1 00 metre üzerinden ko$ulan bu yan�ma iki k1s1mda yapilm1$tu. Birinci
kis1mdaki yan$1 Mõsyõ Pingeli, ikincisini Mõsyõ Petropulos onde tamamladilar. Ayak
ko$usu: 200 metre üzerinden bu yan$may:t Môsyô Angeli birinci, Petropulos ikinci
bitirdiler. Smkla s1çrama: Bir degnekle yapilan atlamalar sonunda 2 . 75 m. ile Kostandi
Kurapolls btrinci olurken, 2 . 5 5 m. ile Môsyô Milett ikincl gelm1$lerdlr. Atletizmdeki
son yan$ küçük bir maraton $eklindeydi. 8 . 5 km.'den ibaret olan bu müsabaka P1-
narba$1'ndan ba$lay:tp Bomova'da ko$U pistinde sona eriyordu. Bu yan$may:t Bomo­
va'dan istemati kazand119 Müsabakalar sirasmda Hamidiye Sanayi Mektebi Orkest­
ras1yla, Apollon Müzik Toplulugu konserler vermi$tir. Yan$malarda derece alanlara
takdim edilmek üzere lsigoni Fabrikasmda üretilen bakirdan bir heykel, Atanasulo
Biraderler tarafmdan imal edilen, kuyruktan dolan iki av tüfegt, bir saat ve btr teleskop

18 Ahenk, 3 Mayis 190 1 .

1 9 Ahenk. 8 Mayis 1 90 1 .

- 47
Modem Sporlann!!_mlr'e Gln�I (1850-1922)

haz1rlanm1$tIL 1zmir Rum gaze­

teleri de yan?larla ilgili bir müka­
fat koymu?tur2 0 Panionios Kulü­
bü aynca yalmz okul õgrenci­
lerinln kaulabilecegt atlettzm,
bistklet ve jimnastik ya�lanm da
23 Ma)'IS 1901 tarthinde düzen­
lemi?tir2 1 . Bu arada izmir'de baz1
XX. YY· ba$lannda Bomova okullannda yalmz kendi õgrenci-
leri arasmda atletizm $ôlenlert düzenlediklert anla$1lmaktad1r. Bu ?ekilde giri?imlerde
bulunan okullardan biri Vitalis Efendi yõnetiminde õgretim yapan õzel bir Rum mek­
tebiydi22.

izmir'de en büyük spor organizasyonlanndan olan Panionios yan?lannm altmc1s1 6

Ma)'IS 1902 günü Bomova'da büyük bir halk kttlesi ônünde gerçekle?mi?tir. Atletizm
ve bisiklet müsabakalanmn birlikte yapild1g1 yan?malarda atletizm dalmda $U sonuçlar
elde edilmi?tir23

MÜSABAKA YARI�MAYI KAZANAN SPORCU

Ayak ko?usu ( 1 00 metre) iskendertye Kulübünden A. Bolanakis
Ayak kO$USU (800 metre) P Oktros
Ayak ko?usu (400metre) Yani Gunaris
Demir top atl?I (Gülle) Sisam Kulübünden istavri Kaçuli
Maniah ayak ko?usu ( 1 00 engelli) Z. Morayiti
Uzunluguna atlama (uzun atlama) P Ekturos
Ayak ko$USU ( 1 500metre) P Ekturos
Ayak ko?usu (200metre) iskendertye Kulübünden A. Bolanakis
Disk atma K. Kurapolls
Degnek ile atlama (smk) Sisam Kulübünden K. Kurapolis

Panionios yan?lanna izmir d1$mdan da kulüplerin ilgi gõstermeye ba?lad1g1m yan?ma

sonuçlanndan õgrenmekteyiz. Ózellikle Sisam Kulübü ile iskendertye Kulübü sporcu­
lannm ba?anlan yan?malarda dikkat çekmektedir.

20 Ahenk, 3 Mayis 190 1 .

2 1 Ahcnk, 23 Mayis 1 901 .
22 Rauf Beyru, a.g.e . , s.275.
23 Ahcnk, 7 Mayis 1902.

- 48 -
 Modem Sporlann lzmJr'e Gln�l (1850-1922)

Tmk Okullan Atlettzm Faahyettnd.e-1zmtr Mekteb-t ldadi Atlettzm Y�lan

Bu arada Türk okullan olan Hamidiye Sanayi Mektebi ile izmir Mekteb-i idadisi de
okul gezilertnde piknik yapmanm d1$mda sportif faahyetlerde bulunuyorlard124.
Türklertn spor alanlannda gôsterdikleri tek etktnlik okullann bu faaltyetlertydi. izrnlr
deki Müslüman-Turk okullanndan en büyügü olan Mekteb-i idadi'nin ilk kez atletizm
ve jirnnastik ya�malan 1902 yih mayis ayi içinde yapilm�. daha sonraki yillarda da
bu etkinlikler geleneksel hale getirilmi?tir. Buca Kozdibt mesire yertnde piknik son­
rasmda Hamidiye Sanayi Mektebi ve Buca Rum Mektebinin de kanhm1yla gerçekle�n
ilk Mekteb-i idadi atlettzm yan?lannda $U sonuçlar elde edtlmi?tt25

Haveskeran ayak ko�msu; 300 metre: Vangel Efendi birinci, Rag1b Efendi ikinci
ilkbahar ko?usu; 550 metre: Bekir Efendi birtnci, Murad Efendi ikinci
Ayak ko$usu; 200 metre: Vangel Efendi birtnci, Murad Efendi ikinci
Tenezzüh ko�msu; 400 metre: Hasan Efendi birtnci, Dimestoklu ikinci
Mekteb ko?usu; 800 metre: M1$el Efendi birtnci, Oimestoklu tklnct
Sahra ko�msu; 450 metre: Hasan Efendi birinci, Mustafa Efendi ikinci
�ebabet ko�;usu; 700 metre: Mustafa Efendi birtnci, Matyos Efendi ikinci
Veda ko�usu; 500 metre: Mehmet Tevfik Efendi birtnci, Ali Efendi ikinci
Gülle müsabakas1; Matyos Efendi birinci, Hasan Efendi ikinci

Panlonlos Kulabünün 1zmtr'deki Okullara Yoneltk

Spor Oyunlanrun llki ve Oyunlarda Atlettzm
Panionios Kulübününde yalmz izmir'dekt mektep talebesine mahsus olmak uzere
düzenlenen spor oyunlanndan ilki 1 902 yih Hazlran aymm ilk haftas1 Bomova'da
düzenlendi. Yan�malara 14 okul ve 135 ogrenci i�tirak etti. Okullaqu forma ve renk­
lerle müsabakalarda yer ald11ar26

1 - Mekteb-i idadi; siyah, kmmz1 fanila

2- Kar�1yaka Rum Mektebi; beyaz fanila, kayis1 rengi kurdele
3- Aya Dimitri Rum S1byan Mektebt; beyaz fanila
4- ingtltz Hastanesi Mektebt; koyu mavt, beyaz çtzgtli fanila

24 Mehh Tmal, lzmlr Atatork Uses! Tarlhçesl, izmlr 1999, s.38.

25 Ahenk, 15 Ma)'IS 1902.
26 Ahenk, 31 Ma)'IS 1902.

- 49 -
Modem Spor/ann /zmJr'e GJ11$J (1850-1922)

5- Buca Íngiliz Hülton Mektebi; beyaz fanila, kol ve yakahklarda kmmz1, mavi ?e-
rttler
6- Bornova 1ngtliz Mektebl; beyaz fantla
7- Renler Mektebi; styah fanlla, beyaz kurdele
8- Aronl Rum 1dadisi; beyaz fanila, mavi kurdele
9- Vakser Íngiliz Mektebi; beyaz fanlla, mavi kurdela
1 0- Me Laehen Mektebi; beyaz fanlla, gõgüste 1. C. harflert
1 1 - Kar?1yaka Karavoklr Ermen1 Mektebi; mavi fanila
1 2 - Amertkan Skoeh Mektebi; beyaz fanila, gõgüste E. E. harflert
1 3- Rum Evangellkl Mektebt; beyaz fanila, siyah kurdele, gõgüste E. E. harflert
1 4- Kula 1on Mektebi; beyaz fanfla, ye?il kurdele

Yan?malar Hamidiye Sanayi Mektebl'nin mar?lanyla 1 3 . 30'da ba?lam1?t1r. Mü­

sabakalarda alman sonuçlar �ôyleydi27

Boyuna atlamak 1 - Me Laehen Okulundan Kesarts

Ayak Ko�usu( l OO metre)
(yan? iki k1s1mda yapild1)
Engelh ayak ko?usu
( 1 1 0 metre)
(yan? iki k1s1mda yapild1)
Ayak ko?usu
(400 Metre)
(yafl? ikl k1s1mda yapild1)
Gulle atma
Ayak ko?USU (100 metre)
( 1 2 - 1 4 ya?ma kadar
talebeye aç1k olan yafl?
iki k1S1mda yap1ld1)
2- Kar?1vaka Rum Mektebinden Andre Adaki
1- Bornova ingiliz Mektebinden Chamau
2- Me Laehen Mektebinden Rmeh
1 - Me Laehen Mektebinden Pulares
2- Mekteb-i idadi den Teodoros
1 - Me Laehen Mekteblnden Fotunaki
2- Me Laehen Mektebinden Fuleros
1- Skoeh Mektebinden ikonomldis
2- Renier Mektebinden Ísigonis
1- Buea Hülton Mektebinden Hülton
2- Aroni Mektebinden Leon
1 - Me Laehen Mekteblnden Rume
2- Aroni Mektebinden Leon
1- Vakser Mektebinden Antovik
2- Mekteb-i idadi den Hasan Efendi
1- Skoeh Mektebinden Leon
2- Me Laehen Mektebinden Paradisis
1 - Me Laehen Mektebinden Veros
2- Aronl Mekteblnden Orfanidis

27 Ahenk, 5 Hazlran 1902 .

- 50 -
 Modem Sporlann lzmJr'e Glr4J (1850-1922)

Üç ad1m atlama 1- Me Laehen Mektebtnden Aeemyan

Ayak ko$USU (200 metre)
(her ya$ talebeye aç1k olan
ya� ikl etapta
gerçekle?llrtldl)
Dtsk atma
Ayak ko$USU ( 1 00 metre)
(9- 1 2 ya?ma kadar
talebeye aç1k yan?
iki k1s1mda yap1ld1)
Yüksek atlama ( 1 ,5 metre)
Ayak ko?usu (800 metre)
Uzun atlama
Ayak ko$USU (200 metre)
( 1 4 ya?ma kadar
talebeye aç1k olan ya�
yan? iki k1s1mda yapildt)
2- Vakser Mektebtnden Antovik
1 - Bornova 1ngillz Mektebinden Chernau
2- Me Laehen Mektebtnden Rume
1 - Aronl Mekteblnden Leon
2- Rum Evangehkl Mektebinden Hae1 Hrtsto
1 - Rum Evangeliki Mektebinden Dimopulos
2- Vakser Mektebinden joryadis
1 - Buea Hülton Mektebinden Hülton
2
1 - Kar?tyaka Karavokir Mektebinden Kordifondis
2- Aroni Mektebinden Hae1 Ferkuh
1- Me Laehen Mektebinden Aeemyan
2- Kula ion Mektebinden Gavril Saman
1- Bornova ingtliz Mektebtnden Chernau
2- Aya Dtmltrt Mektebtnden Vaeeston
1 - Me Laehen Mektebinden Aeemyan
2- Aroni Mektebinden Leon
1 - Skoeh Mektebinden Fotinaki
2- Me Laehen Mektebinden Paradisis
1- Me Laehen Mektebtnden Veros
2- Kar?1yaka Mektebinden Nieolaidis

Panionios yan?malannm yedineisi 1 903 yih nisan ayinm yedisinde programland1g1

halde28 yan?malar hava muhalefeti nedeniyle iki kez ertelenmi$29 ve nihayetlnde ara­
lannda 1dadi Mektebi'nin de bulundugu 14 okul ve l 50'yi a?km talebenin kauhm1yla
6 Mayis 1903 tarthinde Bornova spor alamnda gerçekle?tirtlmi?tir.

Oyunlarda atletizme ili?kin yan?malar 1 00, 200, 400 , 800 , 8. 500 metre ko?ulanyla
1 1 0 engelli, uzun atlama, yüksek atlama, smkla atlama, gülle ve disk atma müsa­
bakalanndan olu?uyordu30 . 1 904 yih Mayis ayi sonunda yapilan yan?larda ise Mek­
teb-i idadi ogreneilertnin ba?anlan gõzleniyordu . Demir top all?mda (Gülle) bu okul

28 Ahenk, 1 Ntsan 1 903.

29 Ahenk, 1 9 Ntsan 1903.
30 Ahenk, 6 Mayis 1903.

- 51 -
Modem Sporlann lzmir'e Glr1$ (1850-1922)

talebelertnden Emanuel Hektor Efendi 1 1 . 20 m. atarak

ya�mayi kazamrken, 1 00 metre mesafeli ko�;uyu 1se ilk defa
bir Türk Mekteb-i idadt õgrencis1 Ali Rlza Efendi ônde
tamamlam1?t1r. 300 metre ko?usunu Buca lngtltz Mektebi
talebesi, uzun atlama ya�masm1 da Kar?tyaka Rum Mektebi
talebelertnden Andrea Adaki 5 . 18 m. ile kazandtlar31 . 1904
yilmda ilk kez Apollon Kulübü de spor oyunlan düzenledi.
23-25 Nisan tarthlertnde yap1lan oyunlarda atletlzm müsa­
bakalan da vard1J2.

1 904 yili Blr1nc1 Apollon

Oyunlan program1

Osmanh Devlettnde Atletlzmln Kalbt lzmtr'de Panionios ve

Apollon Oyunlannda Auyor
Panionios'un 1 905 yih yan?malan Buca ko?U alanmda mayis ayinm ikinci haftas1
yap1ldi. Yan?lar neredeyse mini olimpiyat �ekline dônfi?tfi. ôyle ki 1 905 yih doku­
zuncu Panionios yan�lanna istanbul, Bergama, Sisam Adas1, Atina'dan kulüpler
kauld1lar. ôgleden sonra 14.30'da ba?layacak oyunlar programmda 1 1 0 m. engelli,
1 .000 m. , 1 00 m . , 800 m . , 200 m . , 400 m . , 1 0 . 000 m. , yüksek atlama, disk atl?l,
uzun atlama, üç ad1m atlama, smkla atlama, gülle atma yan?malan d1�mda, y� grup­
lanna gôre de müsabakalar tertiplenmi?tir. 18 ya�ma kadar çocuklar için 1 00 metre,
18 y�ma kadar çocuklar için gülle, 800 metre ko�usu, 14 ya�ma kadar çocuklara 100
metre , 1 1 ya?ma kadar çocuklara 70 metre, 18 ya�ma kadar çocuklara 400 metre, 1 5
ya�ma kadar çocuklara bir ad1m atlama, 1 8 ya�ma kadar çocuklara disk atma, 1 8
ya�ma kadar çocuklara 800 metre ko?usu, 1 8 ya�1na kadar çocuklara yüksek atlama33.

1904 yilmda Bornova'da düzenlenen atletizm, jimnastik ve bisiklet yan?lan için bir
tallmatname haz1rlanm1�tlr. Atlettzm ve Jimnastlk yan?lan için bilinen ilk talimatname
budur. 7 maddeden olu�an talimatnamede yan�larda uyulmas1 gereken kurallar,
ôdüller, itiraz konulannda hükümler yer almaktad1r. Talimatm giri?inde içertgi tamm­
layan �u ifadeler yer almaktadtr34.

3l Ahcnk, 1 3 Mayis 1 904.

32 Nlkos Kararas, Aslrlararast Bomova. (Yunanca) Atina 1955, s. 1 67
33 Ahcnk, 13 Mayis 1 905
34 Tahmatnamenln tamarm lçln bkz. BOA !.OH 1396/1 320 M/7 1 9 Muharrem
1320/ I Haztran 1 904. Hasan
Men, �en GQn1lm1lZe Sosyal, Ekonomlk ve Koltorel Yonlertyle Bomova, lzmlr 2008, s.224.

- 52 -
 Modem Sporlann lzmlr'e GJ�J (1850-1922)

"Baz1 mekteplerin talebesiyle jimnastik meraklilan için Bomova

da ya?ayan "Sir Tisra!Il " adli ingiliz'e ait arazideki meydanda her
sene Nisan ve Mayis aylannda dozenlenecekjimnastik, ko?U ve
velespid mosabaka oyunlan hakkmdaki talimat"

Talimatm yan?maya kaulmak isteyenlerin yerine getirmesi

gereken ?artlar ôyle ifade edilmi?tir.

2. madde: Bu oyunlara i?tirak edeceklerini beyan edenlerin

tamam1 isimleriyle hangi oyuna i?tirak edeceklerini bildiren bir
pusulayi oyunlannm lera olunacag1 gonden on gon ônce tertip
komiteslne bildirmelidir.

Talimatta müsabakalara itirazlarla ilgi.li de ?U madde bulunmak­

tadu.

3. madde: Mosabakaya dahil olanlardan birinin ihrac1 ile elde

ettJg1 derece hakkmdaki itiraz edilmek istenildiginde ôdol
tôreninden kirk sekiz saat evvel tertip komitesine moracaat
etmesi gerekir.

Talimatta yan?maya kaulacak sporculann giyecekleri

kiyafetlerde ?U ?ekilde tarif edilmi?tir.

4. madde: Mosabakaya dahil olacaklardan giyecekleri elbise

omuzlardan dizlere kadar vacudu ôrtecek ?ekilde olmalidir.
Ayaklarda bir deri ayakkabi bulunmas1 ?arttir. Talimatta yan?m
ne ?ekilde bitecegi de ?ôyle anlaulm1?lir. "Biti? noktasma gerilen
kurdeleye ko?anlardan hangisi daha evvel gôgsoyle temas edecek
olursa onun birinciligi geçerli olacaktir"

Tallmatm son maddesinde l?aret vertlmeden yafl?maya ba?layan­

lar için ?U hüküm getirilmi?lir. izmir'de düzenlenen
Panionios ve Apollon
7 madde: Ôzel i?aret verilmeden evvel ko?an olursa durdurula­ Spor Oyunlannda
müsabakalarda dere­
cak ve ba?lang1ç çizgisinin arkasmdan tekrar ko?tumlacaktir.
celere giren sporcu­
Bu arada Yunanistan'da olimpiyatlann onuncu yih dolayis1yla Ati­ lara vertlen
madalyalardan
na' da 1 906 yilmda düzenlenecek ara oltmptyatlar tçln 1zmir'den
kaulacak sporculan seçmek amac1yla kurulan olimpiyat

- 53 -
Modem Sporlann /zmJr'e GJ�J (1850-1 922)

komlteslnln 1 905 yih sonlanna dogru Atina'dakt Olimptyat Merkez Komltest üyest
Stellakts'tn de kauhm1yla izmir'de Yunan Konsoloslugu salonunda btr toplanu yap1lm�
ve kenttek1 yabanc1 koloniler içinden üç üyenln de seçilerek bu komiteye kaulmalanna
karar vertldtgt aç1klanm1�t1r. izmtr'de btr atlettzm �olenl de düzenlenm� ve kazanan­
lann 1 906 yilmda Attna'da yapilacak olimplyatlara kaulacaklan l�aret edilmt�ttr35 .
1 906 Atina ara olimpiyatlanna izmlr'den Panlonlos v e Apollon kulübü atletleri
kauldilar. Solomonidis'in ifadesine gõre Apollon kulübü atletlert daha büyük ba�an
sergtlediler36.

1 906 Oltmptyatlannda 3 . 000 metre düz ko�uda izmirli atlet Georgios Sortdakis
üçüncü oldu. 1 00 metrede yer alan lstgonls de 1 5 sporcu arasmda tktncl gelerek
gümü� madalya kazandi.

Panionios kulübünün yalmzca gayr-i müslim okul ogrencilert için organize eutgt atle­
tizm ve jlmnastik yan�malan da 1906 yih haziran aymm ilk haftas1 Buca ko�u alanmda
yapildi. Bu yan�malara Rum Evangeliki Mektebinden 24, Rum 1yonya Mektebinden
5, Buca Mektebtnden 3, Aya Dlmitrt Mektebinden 23, Buca Hülton 1ngtliz Mekte­
binden 2 1 , Sakrakor Frans1z Mektebinden 5, Punta Frans1z Mektebinden 1 ve Kolej
intemasyonal'den 4 1 talebe kat1lm1�lard1r37

Panionios Kulübünün 1 1 . oyunlan ise Buca ko�u alanmda 1 907 yilmm mayis ayi or­
talannda gerçekle�tl. Atletizm ve bisiklet yan�lannm birhkte gerçekle�tigt müsa­
bakalara; Panlonlos Kulübü: 65, Atina Panellenlk Kulübü: 1 2 , Apollon Kulübü: 32,
Atina Nasyonel Jimnastik Kulübü: 1 0 , Pelops Kulübü: 6, Ayvahk 1olikos Kulübü: 2,
istanbul Tatavla Kulübü: 5 , Patras Kulübü: 3 , istanbul Rumjimnastik Kulübü: 2 , Pire
Kulübü: 3, istanbul Rubtiyon Mektebi: 1 , Kahire iftko Kulübü: 9, toplam 1 2 kulüpten
1 67 sporcu kaulm1�lard1r3s

Yan�maya son anda on üçüncü kulüp olarak Yunanistan'dan Galos jtmnastik Kulübü
de l�tlrak etmi�tir. Panionios Kulübünden bildiri\digine gõre her yan�m sonucu ve
galip gelenin ismi seyircilerin gôrebilmesi amac1yla ko�u mahalline bir levha haz1r­
lanm1�t1r. Her müsabakanm boru ile seytrcilere duyurulmas1 ve birtnci gelenin kulüp

35 Stamboul Gazetest, 27 Kas1m 1 905.

36 H. Solomontdts, Tis SmlmlS (lmllr) , Atina 1957, s. 1 76.
37 Ahenk, 3 Haztran 1906.
38 Ahenk, 15 Mayis 1 907 Panlontos kulnp madnru Sptro Lampros 4 Nlsan 1907 yilmda yap1lan btr toplanu
sonrasmda Panlonlos oyunlannda kulnp sayismm arttmlmas1na karar vertldl; Solomonldls, a.g.e . , s . 1 99.

- 54 -
 Modem Sporlann lzmir'e Gll1$l (1850-1922)

bayrag1 lle birlikte izleyicilere tamt1lmas1 programlanm�ur. 400 , 800, 1 000, 1 5 00

metre ko�ulan Buca ko�u alanmm kurs dairesinde gerçekle�tirilirken, 1 00, 200, 1 1 0
engelli ko�ulanyla gülle atma, dtsk atma, smkla atlama ya�malan loca mahallinde
yap1lm1�t1r39. Ko�ulara kaulan atlet sayis1 epeyce fazla oldugundan zaman zaman
ya�lar üç k1s1mda gerçekle�tirtldt. Ya�ma sonuçlanna gore;

100 metre 1- Atina Nasyonel Kulübünden Mihail Pascalidi 1 1 1/5 sn.

2- Panionios Kulübünden Hektor
3- Atina Nasyonel Kulübünden Papayanos
1 000 metre 1- Pelops Kulübünden Makaronidi 2dk.59 sn.
2- Apollon Kulübünden Kaçyani
3- Pelops Kulübünden Mavroyani
Disk at�1 1- Atina Nasyonel Kulübünden Doricadiskuyi 34. 1 5 m.
2- Atina jimnastik Kulübünden Yorganita
3- Patras Kulübünden Papayorgi
400 metre 1- Panionios Kulübünden Miletiyadt 54 sn.
2- Panionios Kulübünden Hektor
3- Atina Nasyonel Kulübünden Pascalidi
Miletiyadi fini� çizgisinde dü�üp bayilm1�t1r.
Engelli 1 1 0 m. 1 - Atina Nasyonel Kulübünden Tofert
2- Pantontos Kulübünden istgont
1- Atina Panhellentk Kulübünden Skotaridt
2- Apollon Kulübünden Lukidi
Bu yan� iki k1s1mda gerçekle�tirilmi�tir1º
Uzun atlama 1- Atina Panhellenik Kulübünden Skonaridi 6. 14 m.
2- Panionios Kulübünden iseko
3- Pantonlos Kulübünden Andre Ledakt
Gülle at1�1 1 - Atina Panhellenik Kulübünden Yorganita 1 2 . 88 m.
2- Atina Nasyonel Kulübünden Dorica 1 2 . 19 m.
3- Panahaikos Kulübünden Papayorgi 1 1 .80 m.
Yüksek atlama 1- Atina Panhellenik Kulübünden Çiklitaris 1 .40 m.
2- Attna Nasyonel Kulübünden Tofart 1 . 35 m.
3- Apollon Kulübünden Stilogo 1 . 30 m.
4- Patras Kulübünden Dtyaktdi 1 . 30 m.

39 Ahenk, 1 6 Mayis 1907.

- 55 -
Modem Sporlann lzmJr'e Gm,1 (1850-1922)

Engelstz 1 - Atlna Panhellenik Kulübünden Çiklitarts 3 . 1 3 m.

boyuna 2- Atina Nasyonel Kulübünden Tofart
atlama 3- Apollon Kulübünden Sitopulos
Smkla atlama 1 - Atina Nasyonel Kulübünden Kondortyati 3 . 1 5 m.
2- istanbul Tatavla Kulübünden Francolidi
Apollon Kulübünden Lukas
3- Panionis Kulübünden Spangolidis
200 metre 1- Atina Nasyonel Kulübünden Pascaltdts 25 4/5 sn.
2- Panionis Kulübünden Miletiyadis
3- Panionis Kulübünden Hektor
Disk atma 1 - Atina Nasyonel Kulübünden Mihatl Dorica 37.62 m.
2- Atina Panhellentk Kulübünden Ntkola Yorganw 35.95 m.
800 metre 1- Atina Nasyonel Kulübünden S. Dimltriyos 2 . 1 0 2/5 dk.
2- Panionis Kulübünden Hektor
3- Apollon Kulübünden Mavrotart
Uç adtm 1- Panionios Kulübünden Andreldaki 1 2 . 50 m.
atlama 2- Apollon Kulübünden Lukas
3- Patras Jimnastik Kulübünden Diyakidi
Ta$ all$l 1 - Atina Panhellenik Kulübünden Nikola Yorganita 20.02 m.
2- Atina Nasyonel Kulübünden Dortca 1 8 . 60 m.
3- Apollon Kulübünden Sttopulos
1 0 . 000 metre 1- Atina Panhellenik Kulübünden Kloverdazl 30dk.5 sn.
2- Atina Nasyonel Kulübünden Dimitrl
3- Pelops Kulübünden Makaronidi

1 0 bin metre yan$I Gaziernir'den ba$layarak �trlnyer'e kadar ko$uluyordu4 1 . 1 907

Panionlos yan$lan Atina Nasyonal ve Panhellenik kulüplertnln sporculannm üstün­
lügü alunda geçen yan$malarda izmir'deki Rum kulüplerl'nden Panionios'dan Hektor,
Miletiyadis, isigonis, Andre Ledaki, iseko, Pelops'tan Makaronldi, Spangolidis, Apol­
lon'dan Lukidi, Sitopulos, Apollon Kulübünden Sitopulos, Lukas tüm ktsa ve uzun
mesafe, atma ve atlama rnüsabakalannda birlnciliklerl aralannda payl�tilar. Dônemin
yildtz sporculan olarak parladilar42.

"° Aheok, 2 1 Mayis 1907

41 Aheok, 22 Mayis 1 907
42 Günver Güne�. Modem Sporlarm lzmlr'e Gt�. s. 4 7

- 56 -
 Modem Sporlann /zmJr'e Glr1$ (1850-1922)

Kulüplerin ald1klan ilk üç s1ra ltibanyla yan?malar ?U ?ekilde sonuçlanmt?tir43.

Kulübün lsmi Birtnci ikincl Úçüncü Toplam

Izmlr Panionlos 8 10 6 24
1zm1r Apollon 3 9 3 15
Izmtr Pelops 1 -------
4 5
Istanbul Tatavla 2 3 -----
5
istanbul Rum 2 3 1 6
Kahire ifiko 1 1
Atina Nasyonel 9 9 3 21
Atina Panhellenik 10 4 3 17
Patras Panahatkos 3 2 4 9
Patras Jimnastik 2 2 4
Idmanperverler 3 1 4

Apollon ve Panlonlos atletlert Yunantstan'da geleneksel olarak yapilan Panhellentus

yan�malan d1�mda ytne Yunanistan'daki Tania, 1896 Atina olimpiyatlan, 1 899 Atina
Sotiria spor oyunlan, 1 902 Sarnia, 1903 Atina Padoniftide ve 1 906 Atina ara olimpi­
yatlannda, 1907 yilmda italya Kralhg1 tarafmdan düzenlenen Artno oyunlannda ve
Panegytius yan�lannda yer aldilar44.

lzmtr'de Yen1 Kulnpler Ftsevs ve Ermts

6 Haziran 1 907 tarthinde izmir'de yeni bir spor kulübü kuruldu. Kurucular adma Fi­
sevs ad1m verdiler. Kulüp izmir'in Bornova semtinde kuruldu. izmirli Rumlar tarafm­
dan kurulan yeni kulüp program1m Apollon Spor Kulübüne benzeterek onunla
birlikte karde? kulüp gibi faaliyet gôsterdt. izmir'de eski btr evin bahçesinde düzen­
lenen kutlamaya Apollon Kulobonon bütün yôneticilert de kauldilar. Apollon Kulüp
Ba?kam orada bir konu?ma yapmI?tlr. Fisevs Kulübünün ilk ba?kam Terzi Nicolas
isimli bir Yunanh olmu?tur. Fisevs kurulu?undan yedi ay sonra Bornova'daki Yunan
Mezarhgi yolunda kendisine ait bir spor sahas1 kurmu? ve sporculan çah?malam1 bu­
rada devam ettirmi?lerdir. Fisevs Kulübü yeni sahasmm açilmasmda bir yil sonra
kulop yônettmtni belirlemek tçtn yent btr seçlm yapmt? ve seçtm sonucunda kulübün
yenl ba?kam Matteos Vafiadakis, Ba�kan Yard1mc1hg1na Nikos Hac1 Koslis seçil-

43 Ahenk, l Haztran 1 907

44 H . Solomonldls, a.g.e. , s.202 vd. 205

- 57 -
Modem Sporlann /zmJr'e GJrJ�J (1850-1922)

mi�lerdir. Vafladakisin istifas1 sonrasmda lse Fisevs'in b�kanhgma Nikos Hao Kostis
getirilm�tir. Hac1 Kostis ba�kanhgmdaki Fisevs'in yõnetim kurulu Dimitriadis, Suinos,
Afanasiadis , Kostas, Giannapulos, Ksireas ve Arhontopulos'tan olu�mu�tur45
Kararas'm verdtgi bilgilere gõre Flsevs'in ardmdan lzmlr'li Rumlar Ermis ad1yla yeni
btr spor kulübünü kurdular. 1908 yilmm Mayis ayinda kurulan Ermis'in llk ba�kan­
hgim Ntko Çakridis, veznedarhgim da Aleksis Meletin yapm1�landu. Kulüp yõneti­
mlnde yer alan dtger lsimler �unlardu46; ionnis Cani, Ntks Dimitriadis , Georgos
Samian, Emílio Murati, Kosti Akrtfaki ve ilia Kanello.

1 912 y1h Panlonos yan$lannda 800 mecrede Panlonios Acleti

Penfanlkisipi gôgüslüyor

1 9 1 2 Panl onls yan$malannda uzun atlamada blr1ncl olan

Panlonlos Kulübünden Adreadakls'ln atla)'l$I

45 Ftsevs"ln spor salonunda bulunan ba�kan odasmdakl duvarda Ressam ilias Saplatelastl tarafmdan çlzllml� blr
Ftsevs resml bulunuyordu. Kararas"m anlatugma gore bu reslm Fisevs sporculanm hirslandmnak amac1yla duvara
as1lm1�11. Nlkos Kararas, Asirlararas1 Bomova, Atina 1 9 5 5 , s. 168- 1 69.
46 H. Solomontdts, izmlr, s.214, Ntkos Kararas, .Asulararasi Bomova, s. 1 69.

- 58 -
 Modem Sporlann lzm1r'e GJ�J (1850-1922)

Rum kulüpleri arasmdaki rekabet II. Me�rutiyetin ilan edildtgi tarthlerde üstdüzeye
ç1km�t1 ve bu rekabet ortam1 goçlü ve h1zh sporculan da izmir'de yan� alanlannda
gõste�lt bir �ekilde ç1kmalanm saglad1. Petro Venizelos ko�ularda, Giorgo Karafavasi
uzun mesafelerde büyük b�nlar elde ettiler.

Panionios Kulübünün düzenledigi ve oyunlann 1 2 .'sinin yapild1gi 1 908 yih kulüp

yan�malanna Pelops, Ermis, Tisefis, Spilos, Midilli, Diyagora ve Etas Kulüpleri
kanlddar. 18 Mayis 1908 tarihinde Paradiso alanmda yap1lan yan�malar sonras1 elde
edilen neticeler �õyledir47

Ayak Ko� 100 Metre

1 - Manisa Spilos Kulübünden Hristodulo 1 1 1/2 saniye
2- Bomova Ermis Kulübünden Surrey
Yontk Tarzmda Dtsk Atl$t
1 - Panionios Kulübünden Anaganostopulo 28.63 metre
2- Pelops Kulübünden Agopyan 28.40 metre
Bu yan�ta Panionios kulübü ile Apollon Kulübü sporculan arasmda ç1kan olaylar ne­
deniyle Apollon Kulübü yan�malardan çekilmi�tir.
Ayak Ko�su 100 Metre
1 - Panionios Kulübünden Kasar 1 1 2/5 saniyede
2- Spilos Kulübünden Hrtstodulo
Velesptd Y�lan mesafe 2 km.
1 - Panlonlos Kulübünden Yorgev1ç 3 3h daktka

2- Panlonios Kulübünden Kostapulo

Ayak Ko� 800 Metre
1 - Pelops Kulübünden Makaronidi 2 dakika 1 6 1/5 saniye

2- Panionios Kulübünden Pertfanaki

Yontk Tarzmda Degnek .Atl$
1- Panlonlos Kulübünden Papadato 40. 33 metre
2- Panionios Kulübünden Laskari 3 7 . 5 3 metre
Ayak Ko�su 1000 metre
1 - Pelops Kulübünden Tardosyadi 3 dakika 2 1/5 saniye

2- Pelops Kulübünden Hac1 Antonio

Boyuna Atlamak
1- Panlonlos Kulübünden Andreadaki 6 . 65 metre
2- Panionios Kulübünden Papadato 6.02 metre

47 "Panlonlos Yan�lan" , Ahenk, 20 Mayis 1 324.

- 59 -
Modem Sporlann lzmtr'e Gt�t (1850-1 922)

Degnekle Atlamak
1 - Môsyô Çiçini 2 . 5 metre
2- Môsyô Antonio
Velesptd Y�1 3.000 metre
1- Panlonlos Kulübünden Yorgeviç 5 dakika 33 1/5 sanlye
2- Pelops kulübünden Celban
Ayak K� S mtl
1 - Müsabakaya kaulan seklz atletten sadece Panlonlos Kulübünden Perifanaki 35
dakika 36 1/5 sanlyede tamamlam1�l1r.
Yoruk Rumen Tarzmda GQr�
1 - Panlonios Kulübünden Stematlyadl

Panionios Kulübü tarafmdan düzenlenen 1 908 yih Mektep yan�lan 22 Mayis 1 908
tarihinde Paradiso sahasmda yap1lm1�nr. izmir'deki bütün okullann kauld1g1 yan�­
malar ayak ko�usu 1 00 metre, ayak ko�usu 1 00 metre, gülle atma, boyuna atlamak,
maniah ayak ko�usu, lp çekmek 400 metre ayak ko�usu, degnekle atlamak. yonik
tarzmda disk at1�1, 800 metre ayak ko�ulanndan olu�tu. izmir'dekl Amerikan Kolejlnin
büyük üstünlügünde sona eren Panionios mektep yan�lannda �u sonuçlar ahnd1"8

100 metre Ayak Ko�usu:

1 - Evangeliki Mektebinden Kalika derecesi 1 2 saniye
2- Hulton Mektebtnden lseya
3- Yaniki Mektebtnden Kakaropulo
100 metre Ayak Ko�usu
1 - Kolej intemasyonelden Melatiyadi derecesi 1 1 3/5 saniye
2- Evangeliki Mektebinden Bebas ve Fransiz Propaganda Mektebinden iseko
3- Scotch Mektebtnden Andreidaki
Golle A�1
1- Kolej intemasyonel'den Kuyucuoglu derecesi 1 1 . 63 metre
2- Scotch Mektebinden Andreidaki
3- Pakser Mektebinden Papadano
Boyuna Atlamak
1- Kolej intemasyonel'den Miletiyadi 6.43 metre
2- Scotch Mektebtnden Andreidakl
3- Frans1z Propaganda Mektebinden iseko

-IB "Panlonlk Mekteb Yan�lan", Ahenk, 24 Mayts 1 324.

- 60 -
 Modem Sporlann lzmlr'e G111;1 (1850-1922)

Manlab Ayak K� Mesafe l lO Metre

1 - Yaniki Mektebinden Bepas 1 8 saniye
2- Kolej internasyonel'den Luka
3- Evangellk1 Mekteb1nden K1rbeterkos
lp Çekmek
1 4 Y!i�ma kadar olan çocuklarda Evangeliki Mektebl birtnci, Yanlki Mektebi lklnci,
Kolej internasyonel üçüncü olmu�tur. Yan�mada Frans1z Propaganda Mektebi bi­
rtnci olmasma ragmen 14 ya�mdan büyük çocuklan yan�nrd1gi. için yan� komis­
yonu birtnc111gtn1 iptal etmi�tir.
Ayak Ko�su 400 metre
1 - Kolej internasyonel'den Mlletiyadt 1 . 57 santye
2- Pakser Mektebinden Paraskopulo
3- Yaniki Mektebinden Kakavopulo
Degnekle Atlamak
1- Kolej internasyonel'den Luka 2 .90 metre
2- Scotch Mektebtnden Paraskopulo
3- Frans1z Propaganda Mektebinden lseko

1 91 0 Y1h lzm!r Fu1bol $1Jmp!yonu Pan!on!os fu1bol tak1m1 oyunculan

antrenôrlen Magn!s lle. . .

- 61
Modem Sporlann lzmJr'e GIJ1>1 (1850-1 911)

Yonlk Tarzmda Dlsko A�

1 - Kolej intemasyonel'den Kuyucuoglu 27.65 metre
2- Scotch Mektebtnden Anretdakl
3- Kolej intemasyonel'den Paneras
Ayak K� 800 metre
1 - Pakser Mektebtnden Paraskopulo 2 dakika 20 3/5 santye
2- Kolej intemasyonel'den Evangelidi

II. M�ruttyet - 1. Donya Sa�1 - Mntareke ve Yunan �gal Donemlertnde

lzmir'de AtletlZm
1908 yilmda Me�rutlyet'in iklncl kez tlamyla gelen ôzgürlük Türkleri de spor alan­
lanna çekmekte gecikmedi. Türklere alt spor kulüpleri kurulurken, Türk gençleri ra­
hatça spor yapacaklan bir ortama kavu�uyorlard149 1908 yilmda izmir'de Türklerin
spor yapabilecekleri bir kulüpleri yoktu . Ancak okullann çans1 altmda spor faaliyet­
lerini yürütebiliyorlard1. Mekteb-i idadinin okul gezileri bu tür etkinliklere en güzel
õmeklerden biridir. 1908 yilmda Profltilya mevkiine yapilan bir okul gezlsinde gerçek­
le�tirilen sportif faaliyetlerde alman sonuçlar �õyleydi5º

200 metre mesafeli �ube ko�usu: Rüstem Efendi blrinci, Arif Efendi ikinci
200 metre mesafeli mektep ko�usu : Nam1k Efendi birinci, Azlz Efendi ikinci
200 metre mesafeli sürat ko�usu: Hüsnü Efendi birinci, Hasan Efendl lklnci
100 metre mesafeh çuval ko�usu: Sahh Efendi birinci, ihsan Efendl tklnci
400 metre mesafeh kahraman ko�usu: Zlya Efendi bifinei, Hüsnü Efendl ikinci
1 00 metre mesafeli yumurta ko�;usu: ihsan Efendl birinci, Mehmet Efendi ikinci
gelmi�lerdir.

Türk gençler arasmda yapilan atletizm ya�lannm eglence unsuru ôn planda oldugu
gõrülmektedlr. 1908 yilma gehndtgtnde izmlr'de ôzelhkle Rumlar ve Ermenller mo­
dem ko?U tekniklertyle atletizm sporunda oldukça tlerleme kaydederken, Museviler
ve Türkler bu geli?menin oldukça gerisindeydiler. Buna kar?m gerek okul müsa­
bakalan gerekse kulüp çaus1 aluda yürüttükleri çah�malarla atletlzm alanmda az da
olsa seslertni duyurmu�lard1r. Altay Kulübü, Sultani Mektebi, $ark Mektebl, Dar'ül
Mualllm, Kar�1yaka Mümarese-1 Bedenlye Kulobo ba�1 çekiyorlard1. Íttihat ve Ter-

49 Cem Atabeyoglu, "Tazmtnauan Cumhurtyet'e Spor" Tmzlmattan Cumhurtyet'e Türklye Anslldoped!st, cllt 6,
s. 1 477
50 Ahenk, 5 Mayts 1 908. Melth Tmal, a.g.e. , s.37-38.

- 62 -
 Modem Sporlann lzmlr'e GJ�J (1850-1922)

akki'nin giri$imleri ile izmir'deki Türk

Okullannda ogrenim goren okul talebelertnin KA O-. ZM021

kauhm1yla atletizm ya�lan ônemli spor etkin­ m II llft11 H n'llll A JTIKl}T lHJlll11 T
liklert arasma girmi$tir. 25 Ntsan 1 9 1 4 tari­ O 11 HOMAr>l 11
hinde Paradtso alanmda izmir'deki resmi ve
ôzel okul gençlertnden 60 sporcunun
kauhm1yla mektep yan$mas1 yapilm1$tlr. 1 00
metreden olu$an ve küçük çocuklara mahsus
Ayak ko$usunun d1$mda 25 metre arahkh alu
engelden olu$an 120 metrelik çuval ko$usuna
12 talebe 1$tlrak etmi$tir. 1 00 metre mesafeli
sürat ko$usuna ise 1 8 talebe kaulm1$tlr. 500
metre mesafeli mukavemet ko$USU da 18 iN I H UI
1 o 1
talebenin kat1hm1yla yap1lm1$Ur51 .
lt,1 • t l U

1 6 Ocak 1 9 1 5 tarihinde Altay Kulübüne att

spor sahasmm aç1h$ tôreninin ardmdan Apollon Kulanan Nlzamnmes/
(H. Solomon/d/s, s. 1 6 7)
izmir'deki Türk spor kulüpleri ile mektep
sporculan arasmda atletizm yan$malan gerçek­
le$tirilm1$tiT.

Blrtnct yan$ma olan mektepliler aras1 sürat kO$USunu �ark Mektebi'nden Sabtt Efendi
tle Sultant Mektebt'nden Celal Efendt yan$mayi aym hizada tamamlam1$lar ve hakem
heyett tarafmdan birlikte birtnciligi payla$Uklan ilan edtlm1$t1T. ikinci yan$ma olan
Mektepliler aras1 tahammül ko$USunu Dar'ül Muallimin Mektebi'nden Gaffar Efendi
birtnci bttirmi$tiT. Mektep talebelert arasmda gerçekle$tirilen s1çrama müsabakasm1
�ark Mektebi'nden Hamdi Efendi 5 . 1 0 metre atlayarak kazanml$tlT. Mektepliler aras1
yüksek adamada Sultant Mektebi'nden Fatk Efendt 1 .40 metre atlayarak btrtnci ol­
mu$tUr. Altay, Midilh, Kar$1yaka Mümarese-i Bedentye Kulüplert arasmda yapilan 1 00
metrellk sürat ko$usunu Altay Kulübü'nden Süleyman Efendi 1 1 saniyede yan$mayi
õnde tamamlam1$tlr. Yine aym kulüpler arasmda gerçekle$en tahammül kO$USunu
Midilli Kulübü'nden Osman Efendt btrtncl bittrm1$tiT. izmir Türk Kulüplert arasmda
yap1lan uzun s1çrama müsabakasm1 tse Altay Kulübü'nden Evliyazade Nejat Bey, 5.85
metre atlayarak kazanml$tlr. iktnciltgi ise aym kulüpten 5 .80 atlayan Hüsnü ve Sü-

51 Yan�malann sonuçlanna dalr donemln basmmda herhangl blr btlglye ul�mad1k. Ya�malarda hammlar lçln
ayn oturma yerlert haztrlamn�ur. Musabakalara gl� lçln blrtncl mevklye 20, lklncl mevklye 10, UçUncll mevklye
2 kuru� odentyordu. Ahcnk, 25 Nlsan 1 330.

- 63 -
Modem Sporlann !zmlr'e Glrl$1 (1850-1 922)

leyman Efendiler elde etmi?lerdir. Yüksek atlama kulüp sporculannm yan?masmda

Altay Kulübü'nden Evliyazade Nejat Bey, 1 . 60 metre atlayarak bifinei olurken, aym
kulüpten Husnü Bey, 1 . 50 metre atlayarak ikinci olmu?tUr. Halat çekme yan?masmda
Sultanl Mektebt tle Dar'ül Mualltmln berabere kahrlarken, Altay Kulübü-�ark Mektebt
halat çekme yan?ml �ark Mektebt kazanm1?t1r52 .

l�gal yillarmda Yunan askerlerinin izmlr'de acletizm yan�lan 1 922

Yunan �galinin ya?and1g1 1 9 1 9 )'lhndan 1922 )'lh eylül a)'lna kadar Türk Kulüplerinin
ve Türk Mekteplerintn atletizm faahyetlertne datr somut btr bilgiye ula?amad1k. Oysa
izmtr'de Paradtso'da kurulmu� olan uluslararas1 Amertkan Kolejl ogretmenlerinden
olu�an bir kurulun haz1rlad1g1 "A Survey Of Some Social Conditions in Asia Minor"
ba�hkh raporda izmir'de gerek okullarda ders programlannda gerekse kulüp faaliyet­
leri içerisinde atletizm sporunun çok az yapild1gma i?aret edilerek "?ehir di?mdaki
kITl i k alanlara ç1kabilme d1?mda yürüyü? yapmanm bir eglence olarak nitelendirilmesi
duyulmu? bir ?ey degildir" denilerek izmir'ln atletizme hatta yürüyü�e kar?l ilgtstzltgt
ele�tirilmi'.?tir. 192 1 )'llmda izmir'de Rum Kulupleri olan Apollon ve Panionion en
õnemli atletizm kulüpleriydi.

Panionion kulübünün Rum Ortodoks cemaati tarafmdan bagi.?lanan bir binas1 ve sa­
has1 mevcuttur. Apollon Kulübü ise kullanmak üzere bir saha ve bir oda kiralamak­
tadu. Bu kulüplerin yanmda biri ?ehirde , biri Kar�1yaka'da, biri de Karata?'ta olmak
üzere Ermeniler'e ait üç adet atletizm kulubu vardJT. Kar?1yaka ve Karata�'takt kulüpler

52 Ahenk, 18 Kanun-1 San! 1 3 3 1 .

- 64 -
 Modem Sporlann lzmlr'e Gl�I (1850-1922)

kendi sahalanna sahtptirler. Bornova'daki bir ingiliz Kulübünün de golf tesislert ve

tenis kortlan vard1r. Bunlann yanmda Türklertn de iki adet tak1m1 vard1r. Ancak be­
ltrgin anlamda kulüp sayilacak kurulu�lan yoktur. 1 890 yilmda kurulmu� olan Panl­
onts Kulübü 1920 yilma kadar 8 tle 1 0 btn arasmda btr oyeye sahtp oldugu çok sayida
gencln ôrgütlenml� spor faaliyetlertnden yararlanmakta oldugu ifade edilml�tlr.

Solda izmlrll Panlonlos'un �amplyon Acletl Andreadakls,

Ortada Panlonios'un Ba�kam Dem. Dallas.
Sagda izmirli �amplyon Aclec Dem. Karabaus

KIZllçullu Amerlkan Koleji ogrencller1 okul bahçeslnde beden egtclml dersinde

- 65 -
Modem Sporlann lzmJr'e Glrl$1 (1850-1922)

Benzer btr �ekllde Apollon Kulobomlnde 1 898' den 1 920 yi.lma kadar 3-5 btn arasmda
Oyesi oldugu hesaplanm�llr. Yunan idaresindeki izmir'de atletizm sporunu destek­
leyen blr b�ka kurulu� Amertkan tdarestnde bulunan YMCA ve YWCA'du. YMCA'nm
olu�turdugu tak1mlardakt erkeklertn farkh etnlk gruplara ve kulüplere mensup bu­
lunmas1 �ehtrde atletlzm faaltyetlertnln daha da yaygm�mas1na ve oyunlarda kural­
lara daha fazia uyulmasmm saglanmasma katkida bulunablllr.

1 920 yaz ayi.ndan itibaren YWCA btr program b�lat� ve bu program izmlr'de kizlar
içln dogru dozgün atletlzm çal�malannm ba�latilmas1 konusunda YWCA'ya llderltk
gôrevi verml�tir. Bu tor atlettzm faahyetlertnden yararlanan k1zlann sayis1 gõrecell
olarak art� gôsterm�urs3.

53 lzmlrdekt Baz1 Sosyal � Haldanda Blr � lzmlr 1921, Uluslararas1 Amertkan Kolejl Ara�urma
Komltesl, Çev: Aykan Candemlr, lzmtr BOyú�hlr Beledlyesl Kent Kttaphgi: 8, lzmlr 2000, s. 78-79.

- 66 -
 Modem Sporlann /zmJr'e Glrt� (1850-1922)

XIX.YúlYIL'DAN XX. YOlYIL'A

tzMlR'DE DENtz SPORLARI
(Kayik, Sandal, Yazme Y�lan)

Tarthte Kaytlc, Sandal ve Yazme Y�lan

Dünyada kayik ve sandalm ilk gõrüldügü bolgeler, Akdentz ve Ntl Nehrt çevrelertdir.
Asur ve M1suhlardan kalan kabartmalarda üç kürekçilt sandallar gôrülmektedtr.
Vikingler ise kürekle dünyayi ilk kez dol�anlar olurken Ming Hanedam dôneminde
aym �yl Çinltler tekrarlam�lardu.

Kürek, insanoglunun dentzlere aç1lmas1yla btrltkte ul�1mm ônemlt btr parças1 duru­
muna geltrken; tüccarlar, balina avcilan, bahkçilar ve kilavuzlar geçimlertnt saglamak
için kürekten yararland1lar. Eski Çag'm üç s1ra kürekli gemileri yertnt zamanla yalmzca
rüzgara bagh kalmamak tçin yap1lan kadugalara buaku. Boylan 35 metreye u�n bu
gemtler, her oturagmda üç �t bulunan ve her btrt tek btr kürek kullanan 150 kürekçi
(galiot) tarafmdan yürütüldü. 16. yüzyilda küreklt teknelerle bulunan yolculann kendi
aralannda bahse girmelertyle de yeni bir spor dah olarak kürek sporunun temelleri
auldi.

l 7 1 5'te ingiltere'de, kayikçilann kendt aralannda düzenle� olduklan "Doggetts Coat

Ba dge ya�1 modem anlamda yapilm� olan tlk kürek ya�1 oldu.
"

Amatôr bir spor niteltginde olan llk kürek ya�lan ve kurallan ise 1 829'da ingtltere'de
Oxford ve Cambridge üntversitelert arasmda, 185 l 'de ABD'de Harward ile Yale
Üniversiteleri arasmda düzenlendt. Bacaklan ltmek surettyle güç kazamlmas1m
saglayan kizakl1 oturaklann tlk kez kullamlmas1 ise 1857'de ABD'nde oldu, onu 1871
yilmda lngtltere tzledt. 1 892'de Fransa, Belçtka, ltalya ve lsvtçre tarafmdan Uluslararas1
Kürek Derneklert Federasyonu (Federatton 1mernattonale Des Societes D'Aviron)
"FISA" kuruldu. FISA aym zamanda kurulan ilk uluslararas1 spor federasyonu oldu.
1 900 Paris Olimpiyat Oyunlan'na almmasmdan soma kürek, olimpik bir spor haltne
geldt. Bayanlann bu yan�larda resmt olarak yer almas1 tse tlk kez 1 976 Montreal
Oltmpiyat Oyunlan'nda gerçekle�tt.

Yüzmentn tariht insanhk tartht kadar eskilere dayamr. Eski Misu, Sümer ve Httitlerde
yüzmentn pek çok çe�tdtntn btltndigt ve uyguland1gi ortaya btlinir. Eskt Roma ve
Yunan uygarhklannda ise yüzme askert egitimle btrltkte temei egittmin bir parças1

- 67 -
Modem Sporlann lzm1r'e Gl�I (1850-1922)

olarak uyguland1. Eskl Yunan'da yüzme yan?lan düzenlenlyor, Romahlarda hamam­

lardan ayn olarak yüzme havuzu yaptmyorlard1. Japonlarda ise kralhk yüzme egitlmini
okullarda zorunlu kild1. Suyun blr çok canh lçln dogal ya?am çevresl olmas1 ve
ya?amm suda ba?lad1gi dü?ünüldügünde, bllinen en eskl çaglardan bert lnsanlann
suyla tlgtlenmesl, yüzme ve banyo amaçlan ile suyla lh?ktde olmaktan zevk almas1 ve
bu davrant?lanna ili?ktn bir kültür olu?tUrrnU? olmasma hayret edilmemelidir.

Hintlilertn dlni amaçla olu?turduklan su kültürünün Mó. 3000 yillanna kadar

uzand1gi bihnlyorsa da su ile ilgili ya?am biçimi kültürüne ili?kin en lyi korunmu?
yap1 ôrneklert Ege uygarhlanna alttlr. Bunun yamnda Libya çôlünde Sorl vadistndekl
magara duvarlanndan kazdarak elde edllen resimlertn tncelenerek, bugünkü kur­
bagalama stilindeki yüzü? ?eklintn ayms1 oldugu gõzlenmi?tir. Eski devirlere ail çok
sayida yüzme resimlert, yazdar ve hikayelere rastlanz. Pers Atina ve lsparta uygarhk­
lannm ve kabartma resimlertnin küçük ya?takl çocuklara yüzme õgretilme yoluna
gidildigt yapilan ara�nrma ve kaz1lar sonunda õgrenilmi�tir. Aynca Yunanhlar küçük
ya?takl çocuklara yüzme õgrettlmeslnl alie retslertne zorunlu k1lm1?lardir. Büyüyen
çocuklar hem saghkh oluyorlar hem de askere ahnmca orduya büyük fayda saghyor­
lard1.

Yüzme 1 9 . yy.'da sistemli yan�lar �eklini almaya ba�lad1. ilk aç1k hava havuzu 1 828'de
Liverpool'da yap1hrken, ilk uluslararas1 yan?ma 1 837'de Londra'da yapdd1. 1 875'de
Íngihz Mathew Webbe, Man? denlzlnl kurbagalama stlli tle yüzerek geçtl. 1 896 ydmda
kurulan Londra Metropolitan Yüzme Kulübü , daha sonra Amatôr Yüzme Birltgt'ne
dônü?tü. ABD'de yüzmenin ôrgütlü bir spora dônü?mesl 1 888'de Amatôr Spor Bir­
ligt'nin kurulmas1 ile gerçekle?ti. 1 896 yilmdaki modem olimpiyatlann ilkinde yüzme
sporu da yer ald1. Ôncelert sadece erkeklertn kauld1g1 yan�lara 1 9 1 2'de ilk kez kadm
yüzücüler de almd1. 1 909 yilmda Londra'da Uluslararas1 Amatôr Yüzme Federasyonu
(FINA) kuruldu. FINA'dan ônce yüzme yan?lan sportif olmaktan çok uzaku. 200
metre engelil yan?lan blr dtrege urmanmayi, bir dlzl kayagm üstünden geçtikten
sonra, altmdan yüzmeyi lçerlyordu . Senkrontze yüzme diger ad1yla su balesi, 1 800'lü
yillann sonunda ortaya ç1km1� olmasma ragmen uzun yillar sirk ve panayirlarda gõsteri
?eklinde sunuldu. Atlama yan?lan ilk olarak 1 9 . yy.'da Avrupa'da ortaya ç1kmt?t1r. ilk
resmi atlama yan�malan 1 886'da Almanya, 1 889'da ingiltere'de yap1lmt?tlr. 20. yy.
ba?mda ctmnastlk ve yüzme birle?tlrllerek modem atlama spor olu?mU?, l 952'de
Ohmptyatlara ahnmt?Ur.

- 68 -
 Modem Sporlann /zrnJr'e GJ�J (1850-1922)

Türkiye'de modem anlamda yüzme sporuna ilk ad1mm 1 873 yilmda Galatasaray Sul­
taniyesi'nde atild1gi. gôrülür. Okulun Fransa'dan gelen beden egitimi ogretmeni M.
Moiroux, aym zamanda iyi bir yüzücü oldugundan Galatasaray Sultaniyesi ogrenci­
lertne beden egttlmi deslertnde yüzmeyi de ogretm�tlr. Aynca Heybehada'daki Mek­
teb-1 Fünun-1 Bahrtye'nin (Deniz Harp Okulu) iç yônetmehgtnin 1 9 . maddesinde,
okulun her ogrencis1n1n denize gtrmek ve yüzme ogrenmekle mükellef bulundugu
kesinlikle belirtilmekteydi. Evhya Çelebi'nin Seyahatnamesi'nden Kagi.thane ?enlik­
lertnde yüzme yan�lanmn yap1ld1gi. anla?ilmaktadIT. Aynca Osmanh Donanmasmdaki
leventlertnde çok iyi yüzme bildiklert saptanm1�ur. 1900'lü yillann ba?lannda istan­
bul'da bulunan yabanc1 uyruklular, kendi aralannda yüzme yan?lan düzenlemeye
ba?ladilar. Bu tür yan?lara zaman zaman Türk gençlert de kauhyorlardi. Yüzme
sporuna ilk yer veren. kulüp Fenerbahçe olurken, onu Galatasaray izledi. l 922'de
Moda-Kmahada, Fenerbahçe-Kmahada, Büyükada-Fenerbahçe arasmda uzun mesafe
yan?lan düzenlendi. Türkiye'de ilk düzenli yan?, 1 5 Eylül 1923'te Büyükada'da
yap1ld1. Aym yillarda kurulan Türkiye i dman Cemiyetlert itufak1, yüzmenin daha disi­
plinli olarak yap1lmasm1 sagladi. 1 93 l 'de Ekrem R�tü Akômer'in çabalan ile
Türkiye'de ilk yüzme havuzu olan, 25x50 m. boyutlanndakl istanbul Büyükdere
Yüzme Havuzu aç1ldi. Aym dônemde, izmir Kar?1yaka spor kulübü de yüzme �ubesi
açt1. Büyükdere Havuzu'nda G. Saray ile ba?layan yüzme çah?malan F. Bahçe, Or­
takõy, Vefa, Beykoz kulüplertnin de eklenmesiyle yaygmla�tl.

1zmtr: Denlz Sporlan lçtn Blr Cazlbe Merkezl.

izmir'in Alsancak, Güzelyah, Bayrakh, Kar?1yaka sahillertnde pek çok deniz hamam1
sITalamr. Halk buralardan istifade ederdi. izmir Kõrfezinde deniz suyunun olanca te­
mizligt ve berrak maviligi ile me?hur s1caklann etkisi izmirlilert denize çeken yerlerdi 1 .
1 9 . yy. sonlanna kadar ancak eglence amaçh lyi vakit geçirmek amac1yla denize girllen
izmir'de 1 890'h yillann ba�lanndan ltibaren sportlf amaçh deniz etkinliklert de gõze
çarpmaktad1r. Türkiye'de belki de düzenli biçimde organize edilmi� ilk deniz müsa­
bakalan izmlr'de yapilm1�t1r2. ilk etkinliklerde sanda! ve kayik yan?lan ?eklinde ortaya
ç1km1?tlT. Kozmos Politis'te "Yitik Kentin KITk Y1h" islmli eserln birtnci bõlümünü bu
ilginç yan?malara ayirarak izmtrli içln bu organizasyonun ônemlni vurgulamt?tlr3•

1 Cem Atabeyoglu, To.rk Yo.zme Tarlhl, lstanbul 1993, s. 7

2 Ganver Gane�. XIX. Yy'dan XX. Yy'a lzmlr'de Denlz Sporlan ve AtleUzm, lzmlr Bayak�ehtr Beledtyesl yay.
lzmlr 2002 , s.4.
3 Kozmos Pohtls, Yltlk KenUn Klrk Yih, (çevlren: Osman Bleda) lstanbul 1 992, s. 7-28.

- 69 -
Modem Spor/ann lzmlr'e Gtr1$t (1850-1922)

ÍZinlr'de Kayik ve Y'Qzme Y�lanrun Programh Hale Gelmesl. ve

tlk Kuletpler
lzmir'de kayik ve yüzme yan;;lan XIX. yy.'m sonlanna dogru yava;; yava;; ragbet gor­
meye ve yaz aylannda belirli bir organizasyon dahihnde yan;;malar düzenlenmeye
ba;;lam1;;ur. XIX. yy. sonlanna kadar kayik ve yüzme yan;;lannm hemen tamammda
Avc1lar Kulübünün (Clup Des Chasseurs) imzas1 vard1r. Bu tür yan;;malar bazen
izmir'deki bir okul ya da hastane yaranna da yapild1g1 da gõrülüyordu4.

lzmlr, kayzk ve sanda/ yan�lan

izmlr'de Kayik ve Y1lzme Y�lannda Pantonlos- Apollon- Pelops Kulüplert

XX. yy. ba;;lanndan itibaren ise spor kulüplerinin de ilgi gõstenneye ba;;lad1gi bu mü­
sabakalan Panionios, Apollon ve 1 907 yilmdan itibaren de Pelops Kulüpleri organize
etmeye ba;;lam1;;ur. izmir'de bu tür deniz yan;;lanmn ilki 189 1 yilmda gerçekle;;irken5
kayik ve yüzme yan;;lanndaki ilk düzenli müsabakalarda 1901 yilmda Apollon Kulübü
tarafmdan izmir Rihummda yap1lm1;;ur6

Hizmet gazetesi ve ;;ehirdeki Rum gazetelerin Armonia ve Amalitya'nm büyük kam­

panyalan sonras1 Avolar Kulübünün girt;;imleri ile 1 892 yih temmuz ayi ortalarmda
yap1lan kayik yan;;1 Kordon'da düzenlenmi;;tir. 16 Temmuz Pazar günü saat 1 0 . 30'da
halkm büyük kauhm gõsterdigi ózel vapurlar, kayiklarla Kordon'u doldurdugu ve

4 Raul Beyru, 19 yy.'da lzmlr' de Y�. LHeratür Yaymlan, lstanbul 2000, s.277
5 Ahenk, 2 1 Hazlran 1895.
6 Hrtsto Solomonidis, Tis Smlrnts (Yunanca) Atina 1957, s. 2 1 8 .

70 -
 Modem Sporlann /zmir'e Glr111 (1850-1922)

hatta btnlerce k1$1nln Kordon'daki gazinolann balkonlanndan taklp etttklert ya�­

malan izmlr Valtst Abdurrahman Pa$a tle kenttn tlert gelenlert de tzledtler. Úç etap
üzertnden yaptlan yan$ta birincl etab1 "Sirden " isimlt sandal, tkincl yan$1 Marko
Efendt'ntn kayigi., üçüncüsünü de ytne "Strden " tstmlt sandallar kazanmt$Ur7• Avctlar
Kulübü'nün düzenledtgt bu yaf1$ lzmtrlt gençler arasmda büyük btr heves uyand1rml$,
dôrt genç sandallanyla rüzgann $iddetlt esmesi dalgalann kabank olmasma ragmen
Kordon'dan Urla'ya on tkt saatte
gtdtp gelm1$lerdtr8.

1 894 yihnda Hamtdtye Sanayt

Mektebt yaranna yaptlan sandal
yan$I ytne Avc1lar Kulübü
tarafmdan düzenlenmi$ ve
yan$lar Sanayi Mektebi civannda
gerçekle$ti-rilmi$tir9 Aym yil
Avcilar Kulübü'nün düzenledigi
bir ba$ka kayik ve sandal yan$- lzmlr, kayik ve sanda/ yan$lan
mas1 da Haziran ayi sonlarmda
izmir Rihum1 üzerinde yapilm1$Ur. izmir Valisi Hasan fehmi Pa�a·nm da tzleyici olarak
i�tirak ettigt yan�ma saat 18. 30'da ba�lam1� ve ilk yan$t "Lokonda " isimli sanda! 6 dk.
38 saniyede tamamlayarak birinci olmu$tUr. Sandah kullanan ki�iye mükafat olarak
altm btr saat hedtye edtlmi�ttr. lkinci yan$mayi kazanan kayiklar tse "Maskot " ve
"Flower" lsimlerinl ta$1yordu . Úçüncü yan$mayi "Lokonda " ve "Maskot " isimli san­
dallar kazamrken, yerli kayiklarla yaptlan dõrdüncü ve son yan$1 ise Salth Aga'nm
kayigi. kazanm1$ 1 00 frankhk õdülü elde etmi�ti. Bu yan$ta ikinci Anastas Ama/Jtonl
olmu$ ve 50 frankhk õdülü alm1$U 10 . Bu ilk yan$lann mesafelerine ili$kin elimizde
doyurucu bilgt bulunmamaktadtr. Ancak yan$malann halk tarafmdan ilgt gõrmesi
izmtr'dekt yabanc1lan harekete geçtrm1$ 1 895 yih haziran ayi ortalannda da bôyle btr
organtzasyon tçtn Ízmir Valisl Hasan fehmi Pa�a'dan izln alm1$lard1r. 1 6 Hazlran
pazartesi günü yap1lacak yan$lar için Vali Hasan Pa$a'ya Kor-don'da Avcilar Kulübü
kar$tsma güzel bir çadir kurulmu$, tüm Kordon çtçekler ve dallarla süslenmi$ti 1 1
Ahenk gazeteslnin ifadesine gore yan$ alanmda on binlerce izmirli toplanm1$tl. Deniz

7 Hlzmct, 19 Temmuz 1 892.

8 Hlzmcl, 1 7 Agustos 1892.
9 Hlzmct, 20 Temmuz 1 894.
1 0 Hlzmet, 4 Temmuz 1 894.
1 1 Rauf Beyru, a.g.e . s. 2 77.
.

- 71 -
Modem Spor/ann lzmlr'e GJ�J (1850-1911)

üzertnde sahile çekilm� düz mavnalardan biri Avc1lar Kulübü üyelerine ve ailelerine
aynlm�u. Yan?lar 6 Kas1m'da Askeri Bandonun "Hamidiye " mar?ml çalmasmdan
sonra ba?lad11 2 .

Yan?lar Punta banyosundan ba?layip Avcilar Kulübü ônünde sona ertyordu . Blrtncl
ya� Avrupa tlpl sandallarla yapildi. Ve Gutffray'm "Rose " isimll sandah bifinei oldu.
ikinci yan? yerli sandallara mahsustu. Ve bu yan?l Pe?temalc1oglu'nun "Seyran " adm1
ta?1yan sandah kazandi. Üçüncü yan? yine Avrupa'dan gelen sandallarla oldu "Rose "
bu ya�1 da birincl tamamladi. Dôrdüncü yan� yerli sandallarla ve iki milhk bir
mesafede, be�lncl yan� 1zmlr Umam kayiklan tle izmtrll kayikçilann arasmda dôrt
çlftell kayik yan�1ydi. Mesafesl lkl mil olan ya�1 Laz tbrahlm'ln kayigi kazand113. Laz
ibrahim ve kürekçilert ya� kazanmamn verdigt sevinçle elbtselertyle denize atlam�lar,
bu manzara kar�ismda Kordon'dakl kalabahk gülmekten kmhp geçm�lerdi14. Aluno
ve son yan? Avcilar Kulübü ônünden ba?layip Kar�1yaka ve Kõrfez'in dola�ilmasmdan
sonra aym yerde tamamlandi. Yan?l btrllgtn kayigi kazand11 5.

izmlrll zengtnler tarafmdan "Ízmir Kayik Yan�lan Kurulu " da olu?turulan tzmir'de
deniz yan?lannm çerçevesi iyice büyütülerek 1 896 yilmda yap1lacak kayik yan�lanna
Oxford ve Cambridge tak1mlannm getirilmesi kararla?tmlmI?tir16 . Ancak bunda
ba�anh olundugu pek soylenemez. Bu Ozendirtci çabalar olumlu sonuçlanmasa bile
haziran ayinda gerçekle�tirilen kayik ve sandal yan�lan halkm ilgtsini çekmeye devam
etml�tlr. 1 896 yilmda yine Avc1lar Kulübü tarafmdan düzenlenen yan�lar halkm
begenlstni toplam1?; Avcilar Kulübü çiçekler, merstn dallanyla süslenmi?ti. Yan?lar o
s1Tada daima "Hamidiye " mar�mm çalmmas1yla ba?hyordu. Ahenk gazetesi 1 896 kayik
ve sanda! yan?masmm sonuçlanm da sütunlannda okuyucusuna duyuruyordu 17 il­
gtnçtir bu yan?lar sebebi bilinmeyen bir nedenle birkaç yil yapilmam1?t1T. 1901 yihnm
haziran ayinda yeniden canlandmlan yan?lara bu kez yüzmenin de dahtl edildtgtni
goruyoruz16. Avc1lar Kulübü'nün himayesi altmda Apollon Kulübü tarafmdan düzen­
lenen 1901 yih kayik ve yüzme yan�lanna izmtr FITka-yi Askertye Kumandam Tevftk
Pa?a, Umum-u Ecnebiye Müdürü Macid, Liman Reisi Ali Sinan, Polis Müdürü Mehmet
Lütfi Efendiler de izleyici olarak kauldilar. Müsabakalar saat 7'de ba�lam1�, tecrübe
müsabakas1 ad1m ta?1yan ilk yan�mada 1 ,5 mil olan mesafeyi "Poftiliyos " isimli sanda!

12 Tahsln Burdurlu, "lzmlr Tarthlnden Notlar" Ege Ekspres, 25 Eylol 1 9 6 1 .

ll
Ralf Nez1h1, 1zm1r Tarlh1. Blrtncl Kltap, 17. forma, lzmlr 1926, s.4.
14 Tahsln Burdurlu, "lzmlr Tarthtnden Notlar", Ege Ekspres, 2 5 Eylol 1 96 1 .
15 Ahenk, 2 1 Haztran 1895.
16 "Mosabaka-yi Bahrtye-Denlz Ya�lan" Ahenk, 2 1 Hazlran 1895.
17 Ahenk, 30 Hazlran 1896.
1 6 Ahenk, 6 Hazlran 1 90 1 .

- 72 -
 Modem Sporlann /zmJr'e G1141 (1850-1922)

14 dk. 1 5 saniye de btrinci tamamladi. Flarmonik Kulubünün yan�macilannm bu­

lundugu "Poftiliyos" isimli sandalda kürekçi Kundakçuplo, Rahbanis, ielfa, Kutrovis,
dümencl Milenos yer al�lard1. Yan�mada "Loreley" isimll sandalm küregt kmld1gm­
dan yolda kalm�ur.

iktncl yan� bir çlft kürekle yap1ldi. 314 mil mesafede olan müsabaka Avcilar Kulübü
ônünden Puma Banyolanna kadar sürdu. iki sandalm �tirak ettigt ya�1 G. Konstanteli
ile Pilakutari'nin kulland1klan "Prens" islmli sanda! birinci tamamladi.

Üçuncü yan� iki çift kürekle yapild1. 3/.i mil mesafeden olu�an müsabakayi "Vasilisa "
blrincl, "NaftJJos" lklncl tamamlad1lar. Blrincl olan sandalda R. Guryeviç, Elfa Gurye­
viç, N. Petopulo, Gunaris, N. Çuhac10glu bulunuyorlardi.

Yüzme müsabakasmm yap1ld1g1 dôrdüncü yan�larda 200 metre üzerinden yapilan

yan�mayi Panionios Kulubunden M. Saman kazamrken, Elfa ivanidopulo ikinci ol­
mu�tur.

1kt mil mesafeh sanda! yan�mm yapild1g1 be�inci ya�1 "Vasilisa " kazanm1�;, "Forrni­
dabil" ikinci gelmi�tir. izmir Limam'na mensup kayik yan�lanna ise be�i islam ve
UçU Hlristiyan olmak üzere sekiz kayik kanlm1�. Ya�1 oldukça ilerlemi� Salih Reis'in
sandah yan�1 birinci bitirmi�tir. Yedinci musabakada Uç sanda! yan�m1� . "Prens ",
"Prenses", "Forrnidab11" arasmdaki mücadeleyi Formidab1l kazanm1�tu. Son yan�ma
yelkenle kurek yan�mas1 idi. Gunaris ve S. Panuki'nln tayfa olarak bulundugu "Beybi "
lsimli yelkenli kayik yan�mayi onde tamamlayarak birinci gelmi�tlr19

1 902 yih kayik ve yuzme yan�lan Kayik Yan�lan Komisyonu tarafmdan duzenlendl.
izmir kulubunden ve heveslilerden musabakalara kauhm yuksek oldugu gibi izleyici
sayismda da art1� goruldu. Sekiz mUsabaka üzerinden gerçekle�en yan�malarda prog­
ram �õyle idi2º.
1. Surat yan?t Yerh ve çift kurekle mesafe
2. Muhtelif Yan� ilk kez yan?a ç1kanlar yerh iki çift kürekli 1 1/i mil
3. Surat yan�1 Çift kurekle 3/.i mil
4. Yuzme yan�1 Takriben 300 metre
5. Surat yan?1 ilk kez kanlanlar yerli çift kurekle 3/.i mil
6. Tahammul yan�1 Yerli ve iki çlft kurek 1 3/.i mil
7 Tahammul yan�1 izmlr hmanma mahsus kayiklar 1 3/.i mtl
8. Yelken Musabakas1 Her kayikla Uç ki?i

1 9 Ahcnk. 8 Temmuz 1 90 1 .
2º Ahcnk. 2 8 Hazlran 1 902 .

73 -
Modem Spcrlann lzmlr'e Gl�I (1850-1922)

1 902 ya�lan 1ç1n haz1rlanan lzm1r Limam rengarenk bayrak ve ç1çeklerle donatdm1?
Spontng Kulop bahçesi ile civanndak1 Parts, Alambra, Olimpia Gazinolan ve Punta'ya
kadar dtger kahvehaneler ukhm ukhm 1nsanlarla doluydu. Rum Yeumhane Bandosu
ç�itli ma�lann ardmdan çald1gi "Ham1d1ye" mar?tyla mosabakalar b�lamt?, program
geregi ilk mosabaka olan sorat yan?tm Hrtstadi'nin korekç1, A. Mankalis'in domenci
bulundugu "Gurgo" isimli kayik 7 dk. 34 saniyede btrtncl tamamlamt?llr.

TecrObe ko?usunu ise Nikola Kartd1, F. Gutffray, G. Glavon, G. l.askart tle K. Lahner
ekíbinden olu?an "Nea Zikme" lslmli sandal mesafeyi 5 dk. 30 sanlyede katederek
birtncl olmu?tur.

Üçonco ya� olan tecrobe ya�1m Mustafa Süleymanovtç'in korekçi, Mõsyô Luvart'nln
domenci bulundugu "K1smec" 1s1mli sandal mesafeyi 8 dk. 46 sanlyede tamamlayarak
kazanmt?llT.

Sürat yan?t olan dôrdüncü yan?I "Vasilisa " isimli sanda! 5 dk. 48 saniyede birtncl
bitlrdi. Sandalda Petropulo, 1. Yaryovlç, P Pavlldi, Yovan Gunarts ve M. Çuhac1oglu
yer ahyorlardt.

Yüzme mosabakalannm yap1ld1g1 be?inci yan?ma 300 metre üzerinden alu yan?­
macmm kauhm1yla gerçekle?ti. Mi?el Saman Efendi 4 dk. 59 saniyede birtnci olurken,
Mõsyô Devan ikinci oldu .

Altmc1 yan? olan tahammol mosabakasm1 "Gurgo " lslmli sandal kazamrken, aym adi
ta?tyan yedlnci yan?I da "Vasilisa " birtnci bitirdi. izmir Limam kayiklanna mahsus
sektzinci yan�1 ise l.az Mehmet Kaptan'm kayig1 1 6 dakikahk derecesiyle kazandt.
Yelken müsabakas1 ise hava mosait olmad1gmdan ertelenmi?tir2 1 . Bu yan?malarda
kazananlara odolleri bazen hemen yan?lann sonunda, bazen de daha soma uygun
yerlerde ôzelltkle Sporting Kulüpte yapdan tôrenlerle vertlmi?tir22. Yozyil ba?lanndan
tttbaren yap1lan yozme yan?lan da Osmanh Devlettnde dtger spor dallannda oldugu
gibi yine izmlr'de yapdmaya ba?lanmt?Ur23

Yan�lann dozenlenmesinde olu?turulan õzel komisyonlann boyok etkisi olmu�tur.

Bu komisyonlar yan?ma ile ilgtlt her �eyi organize etmekle gõrevlend1rtliyorlard1. 1 902
yilmda izmir Kayik Yan?lan Komisyonu adi ile olu�turulan bu komisyon daha sonraki
yillarda faaliyetlertne devam etml?ttrH 1 903 yih yan?lan Avc1lar Kulobo'nün de

21 Ahenk, 14 Temmuz 1902.

22 Ahenk, 18 Eklm 1 902.
23 Auf Kahraman, Osmanh Devlet!nde Spor, Anima 1995, s.689 .
24 Ahenk, 26 Man 1 903.

74 -
 Modem Sporlann /zmJr'e Gi� (1850-1922)

kanhm1yla Nautlque Kulübü'nce düzenlenmi? ve 5 Temmuz Pazar günü yap1lm1?UT.

On yan? halinde organize edilen müsabakalann sonuçlanna ili?kin bilgiler Ahenk
gazeteslnde verilmi?tlr25.

Karata$'ta Pelops Yüzme ve Kaytlc Ya�lan

1 904 yihndan ltibaren lse izmlr'dekl Rum kulüpleri kayik ve yüzme müsabakalanm
kendi isimlertni kullanarak düzenlemeye ba?ladilar. Daha ônce Apollon Kulübünün
giri?lmlnln d1?mda, Panionios Kulübü de 1901 yilmda tlk kayik ve sandal yan?m1
gerçekle?tirdikten soma bunu düzenli hale getirdi. Ancak bu konuda en ileri gtden
Karata?'ta kurulan Pelops Kulübü oldu26. Avcilar Kulübü, idmanperverler bu etkin­
liklerde yerlerini ald1lar.

1 905 yilmda ilk kayik ve sanda! yan?ml Haziran ayinda Panionis Kulübü düzenledi27
Program geregi saat 7.00'de Rlhnm iskelesinde ba?layan yan?lann ilki tecrübe müsa­
bakas1 oldu. Üç sandalm kauld1g1 yan?mayi "Orevuar" lsimli sandal kazand1. Beyaz
ve kirmm çizgili fanilalarla yan?an Von Houfner, O. Vemyan, $. Fuller, Varda, Nikola
Mardelli'den olu?an ekip yan?1 4 dk. 54 saniyede birtnci katetti. "Loreley" isimli sanda!
ikincl oldu. Tahammül müsabakasm1 Panayot Andonyadi ve Dimitri Kasimati'nin bir­
likte kulland1klan "Gurgo " isimli sandal 18 dk. 43 saniyede birinci tamamlarken,
"Dragas" islmlt sanda! iktnciligt alabtldi. 300 metrelik yüzme yan?m1 tse "Gecos" bt­
rtnci, "Grtgoryad1 " ikincl b1t1rd1. Dôrdüncü yan?mada btr çtfte kürekle müsabakasm1
"Dragos"isimli sanda! 9 dk. 40 saniyede btrinci geçerken, "Marica " ikinci oldu .

Íki çifte kürekle yapilan be?inci yan�1 Panayot Andonyadi, Yorgiyadi, Petropulo, Di­
mitri Kastmatl ve Mardelli den olu?an ekibiyle "Friki " isimli sanda! 1 4 dk. 5 saniyede
kazamrken, "Lolu " tslmli sandal ikinci oldu .

Tahammül müsabakas1 olan alnnc1 yan? iki mil üzertnden yapilm1? ve bu yan� lzmlr
Kõrfezi'nde i?leyen kayiklardan ve kayikç1 esnafm kat1lmas1 ?artI gõz ônünde bulun­
durulmu?tur. Müslümanlann i?tirak etmedigi bu yan?ta Gretahoryah kayikçilar bi­
rinciligi ahrken, Fasulye mahallesi kayikç1lan ikinci olmu?tur.

2 5 Ahenk, 5-7 Temmuz 1903.

26 Hrtsto Solomonldls, a.g.e. , s. 21 l .
2 7 Ahenk 2 4 Hazlran 1 905.

- 75 -
Modem Sporlann lzmJr'e Gl�l (1850-1922)

Panlonls kayik ve sandal ya�lannda bifinei ve ikinetllgt kazananlara kulüp tarafmdan

blrer madalya, birinel gelen yerll kayiklara 20, ikinei gelenlere 10 adet gümü? meeldlye
hedlye edilml?tlr2s.

Dônemln ünlü kürekçtlefi Antoniadt, Yorgtyadl, Petropulo, Kas1mat1, Von Hoffner,

Aqanastopulo, Varga, Mthatl Pezzer, Yorgtyevtç , A. Geboen, Ulneh Marastnl, D.
Venyan, �· Fuller, Pesta, Mançoglu, Yuan Palamadl, Yorgt Kormanos'm tslmlert ônee­
hkle sayilmahdu. Dümenetler arasmda Nikola Mardelh, Petropulo, A. Deppezer, Ste­
fana Zerlendi, D1mitfi Kasimati dikkati çekiyordu.

1 906 yih kayik ve yüzme yan?lan 1 Temmuz Pazar sabah1 1zmir Umam'nda gerçek­
le?mi�tir29 Yan�malar dokuz müsabakadan olu�uyordu. Bunlardan ikisi yüzme
yan?1ydi. Ve bu yan?lardan 1lkl 1 00 metre lklnelslnde 400 metre üzertnden yap1ldi.
1906 yilmm ilk kayik ve yüzme yan?malan teerübe müsabakas1yla ba�lamI?llf. Bir
çift kürekle yapilan yan?a üç sandal katilm1? ve "Dragon " lstmli sandal 8 1/i dk ile bi­
finei olurken, "Friko " ikinei gelmi?tir. Sürat müsabakas1 adm1 ta?Iyan ikinei yan?ma
1 200 metre mesafeli ve çlfte kürekle yap1ldi. "Roz1nato " 5 . 2 1 dk. ile birtnei, "Argo "
ikinei olmu?tur. Üçüneü yan�ma 1 00 metre üzefinden yüzme yan�mas1ydi. 1 1 kt�inin
katild1g1 yan�1 Mõsyõ Chamou 1 dk. 45 saniye ile kazamrken, Lukidi ikinei geldi.
Dõrdüneü yan�ma 1 .200 metre mesafeli iki çifte kürekle sanda! müsabakas1ydi. "Eli "
bifinei olurken, "K1smet " isimli sandal lkinei oldu. 1 . 000 metre üzefinden bir çifte
kürekle müsabakasm1 ise "Drago " 8 dk. 1 5 saniyede kazandi. 2.000 metrelik tki çlfte
kürekle yan�1m ise "Roz1nato " 1 2 dk. 37 sanlyede bifinei tamamladi. ''.Afrodit" ikin­
eiligi alabtldi. 1 .600 metre üzefinden bir çifte kürekle yan�m1 14 dakikada yine
"Drago " kazandi. Sekizinei yan� olan 400 metrelik yüzme müsabakasmda !se Manlyati
bifinei, Anagnostopulo iklnei oldular. En tlgtnç yan� kayikç1 esnafma mahsus olan
kayiklann kanld1gi son müsabakaydi. Yan�a Hüseyin Çavu�'un, Yani Kaeuro'nun ve
Fasulye Mahallesi kayikçilanmn sandallan i�tlrak etmi� müsabaka bekçilefinln tarafh
tutumlan nedeniyle yan�mada taraflar btrbifine girml�, olaylar ve bekçilefin yanh tu­
tumlan nedeniyle son yan?ma bir hafta sonrasma ertelenmi?ti30

1 905 yilmdan itibaren Pelops Kulübü tarafmdan düzenlenen kayik ve yüzme

yan�lannm tklnelsl de 29 Temmuz 1 906 yilmda gerçekle�tirtlml�tlr. Karantlna
Semtinde kurulmu� olan Pelops tak1mmm yüzüeü ve kürekçtlertnln yanmda Rum
Apollon ve Panlonios Kulübü sporeulan da i?tirak etml?lerdi. Aynea izmlr kayik ve

28 "Pantontk Kayik ve Sandal Yan�lan", Ahcnk, 27 Haztran 1905.

29 Ahcnk, 1 Temmuz 1906.
30 Ahcnk, 3 Temmuz 1906.

- 76 -
 Modem Sporlann lzmtr'e Gt�I (1850-1 922)

yüzme heveskarlan da müsabakalarda yan?mak için yazdddar. Türklertn yan?malara

uzak kald1klanm gormekteyiz31 . II. Pelops kayik ve yüzme ya�lannda alman sonuçlar
?ôyleyd1;

Birtnci yan? btr çlfte kürekh kayiklar yan?l olup uzakhk 1 .000 metre ldl. Yan?a be?
kayik kat1ld1. Ve "Drago " isimli kayik (5.48. 58) dk. ile blrtncillgt kazand1.

1ktncl ya� bir çlfte kürekli sandallara mahsus 1 .000 metrelik yan?tL Be? kayik arasm­
dan "Ell '' istmh sanda! (2 . 1 2 . 5 7) dk. tle btrincihgt eIde etti.

Yüz metre yüzme yan?ma ise seklz sporcu kauld1. Dimitrt ( 1 .4 7) dk. ile btrincillgt
ald1. ( 1 896 Atina Ohmplyat Oyunlannda ?amplyon olan Hojes'ln rekoru ( 1 .22 . 20)
dk. ldi.)

Dôrdüncü yan? 1 .000 metrelik tek çifteli kayik yan?1yd1. Yan?a kaulan be? kayiktan
"Tisefes " birinci "Stela " ikinci gelml?tir.

Be?lncl yan? blr çlfteh ikl kürekli ve btr dümencili kayiklann yan?mas1yd1. 2.000 met­
rehk yan?a alu kayik kaulm1? ''A/lsti " islmli kayik btrinci, "Lo/u " iklncl olmu?tur.

Aluno yan? bir çifteli kayiklann 2 . 000 metrelik mukavemet yan?1yd1. Bu yan?a be?
kayik yazild1g1 halde "Stela " rakipslz olarak 14.23 dk.'da birinciligi elde etti.

Son yan? olan 400 metrelik yüzme müsabakasma 12 sporcu kat1ld1. "D. Haralambo"
7.44 dk ile birtncl olurken ( 1 904 St. Louis Ollmpiyat Oyunlannda A.B.D'den Danlels
(6. 1 6. 20) ile birincl gelmi?ti3z . 1 907 yilmm kayik ve yüzme müsabakalan kulüplertn
rekabeti sonrasmda hemen tüm yaz ayi boyunca devam etmi?tir. "Ídmanperveran
Kulübü " de bu organlzasyonda yerini ald1. Mayis sonlannda Panionios Kulübü tarafm­
dan düzenlenen llk yan?malar yalmzca yüzme müsabakalanndan olu?tu . Puma
clvannda icra edilen 100 metrehk yüzme ya�1m "Londopulo " 1 dk. 35 saniyede birtn­
ci tamamlarken, 400 metre yan?Im 8 dk. 1 8 santyede "Pandeli " kazanm1?t133. Temmuz
ayimn ilk haftasmda lera edilen "idmanperveran Cem iyeti kayik ve yüzme yan?lanna
"

ise dtger müsabakalardan ayn olarak izmir Limam'nda bulunan italyan deniz filosun­
dan mürettebatta l?tlrak ettller34. italyan Donanmas1 orkestrasmm da Avcdar Kulübü
õnünde konser verdigt yan?malar 6 Temmuz günü yapdm1? ve yan?larda ?U sonuçlar
elde edllml?tl.

31 Auf Kahraman, a.g.e., s.689-690.

JZ Ahenk . 31 Temmuz 1 906, Tercoman-1 Haklkat 2 Agustos 1 906, lstanbul basmmmda lzmlr'dekl kayik ve
� zme yan�lanna boyok llgt gôsterdlgt anl�1hyor.
3 Ahenk, 24 Mayis 1 907
34 Ahenk, S Temmuz 1 907

- 77
Modem Sporlann /zmJr'e G11151 (1850-1922)

Tecrübe müsabakas1 1 .000 metreden olu�an yan�a iki kayik i�tirak etml�, Apollon
Kulübünden "Poseidon " birtnci gelm�tir. Tahammül müsabakas1 1 .200 metrelik mü­
sabakayi Pan1on1os Kulübü'nden "Meteor" lsimli kayik 1 dk. 35 saniyede birtncl
tamamlam1�ur. Üçüncü yan? olan yüzme müsabakas1 1 00 metre yan�mdan olu�uy­
ordu. Ya�maya 10 yüzücü kauldi. Müsabakayi "1dmanperveran Heyetlnden" "Char­
nau " h1r1nc1 tamamladi. Tecrübe müsabakas1; 1 . 200 metre mesafeli yan�a 1k1 kayik
kaulmt? ve müsabakada Panlonlos Kulübünden "Ar1vedaris " lsimli kayik birtnciligi
kazanm�ur. Be�inci ya� yalmzca ltalyan Donanmasma mensup sandallara aç1k 2 . 000
metrelik bir müsabakaydi. Alu sandalm kauld1gi. yan�1 "Ferorye" isimli geminin san­
dah 1 0 dk. 45 sanlyede kazand1. Sürat müsabakas1 1 . 200 metre mesafeli ya�1 Apollon
Kulübünden "Dragon " lsimli sanda! 9 dk. 45 sanlyede birtnciligi elde etU . italyan Do­
nanmasma mensup mürettebatm kauld1gi. �alopeler yan�mas1 2 . 000 metre üzertnden
yapildi. Yan�mayi "Emmanul Fliberto " gemisine ait �alope 10 dk. 55 saniyede ônde
tamamlayarak birtnci oldu. Tahammül müsabakas1: 2.000 metre mesafeli yan?a üç
kayik i�tirak etmi? sonuçta Panionios Kulübüne mensup "Bona Fortuna " isimh kayik
1 0 dk. 55 saniyede yan?mayi kazanm1�ur. Vakit geç oldugundan 400 metre yüzme
yan�1 ile tki kayik yan�mas1 yap1lamam1?llr. italyan Donanmasmdan derece alanlara
ôdüllert italyan Konsoloslugunda Matmazel Toscani tarafmdan vertlmi�tir35

Pelops, Apollon, Panlonios ve idmanperveran Cemiyetinin kauld1g1 Pelops kayik ve

yüzme yan�lan 1 907 yilmm son deniz sporlan organizasyonu oldu. Bu yan�larda ilk
kez dalrna müsabakalan da gerçekle?tirtldi. lzmlr'tn ilk dalgiçlan da D1mitr1 Yanapulo,
Kostandi, Yovanidi, Pandeh, Tadosyadi, Kostantdi, Pezer ve Kormana idiler36. Pelops
ya�lannda Panlonlos Kulübü mensuplan k1rmm çizgih beyaz fanlla, Pelops Kulübü
mensuplan ise mavl çizgili fanila giyerek yan�ular. Yan�malar Salhane mevkiinde
gerçekl�tirtldi. Blr1nc1 ya� olan tecrübe müsabakasmm Panionlos Kulübünden "Alki­
sitJ" islmh sanda! birtncl, Pelops'tan "Lolu " lklnci oldu. 1 . 000 metrehk sürat müs­
abakalanm Pelopstan "Karktnos " birtncl "Argo " iktncl geldi. 1 00 metrelik yüzme
yan�mda lse Pelops'tan Dimitrl Haralambo tlk suayi ahrken, Dimitrl Yanopulo tkincl
oldu . Dõrdüncü yan�, tahammül müsabakasmda 2 . 000 metrelik parkur'u Pelopstan
''Argos " birtnci tamamlarken, Panionios'tan "Orevuar" ikinciligi aldi. Dalma müsa­
bakasmda ise Pelops Kulübünden Kostandi Yovanidi en iyl dah�1 gerçekle?tlrirken,
Pandeh Yovano iklncl tamamlam1�ur. 1 . 000 metrelik sürat müsabakasmda Panionios'-
tan ''Alktstct " lslmli sanda! btrtncl, Pelops'tan "Frikos " lktncthgt aldilar. Tecrübe müsa-

35 Ahenk. 7 Temmuz 1 907

36 Ahenk. 20 Temmuz 1 907

- 78 -
 Modem Sporlann /zmJr'e GJ�J (1850-1922)

bakas1 1 .000 metre üzertden yap1ld1. Pelops'tan "Erakos" lsimli sandal birtnci olurken
"Viktorya " ikincilikte kald1. 2 . 000 metrelik tahammül müsabakas1m da Panionios'tan
"Alkisiti " isimli sandal onde tamamlarken, "Togo" ikinci geldi. Son yan� olan 400 me­
trelik yüzme yan�masm1 Pelops Kulübünden Dimitrt Haralambo kazand1. Pandeli
Yovano ise ikincl olablldt37

1 908 yih Pelops Kulübü kayik ve yozme ya�lan Temmuz ayi ortalannda Karata�'ta
gerçekle�tirilmi�tir. Pelops, Panionios, Apollon Kulüplertnin sporculannm kauld1gi.
yan�malarda �u sonuçlar elde edtldt38.

Kaytk Y� 1.000 Metre

1 - Apollon Kulübünden "Teyela " islmli kayik
2- Panionios Kulübünden "Alkts1ti "
Tecrobe Ya�1 l .OOO Metre
1 - Pelops Kulübünden "Hidra " isi�li kayik
2- Pan1on1os Kulübünden "Elpis "
Kaytk Y� 2.000 Metre
1 - Pelops Kulübünden ''.Argos " isimli kayik
2- Apollon Kulübünden "Dragas "
Yüzme Ya� 100 Metre
1 - Panionios Kulübünden Lukidi
2- Pelops Kulübünden Çinkoni
Kaytk Y� 1.000 metre
1- Pelops Kulübünden "Htdra " isimli kayik
2- Pelops Kulübünden ''.Argos "
Yllzme Y� 400 metre
1 - Pelops Kulübünden Lugotati
2- Panlontos Kulübünden Kondolion
Kaytk Y� 2.000 Metre
1 - Apollon Kulübünden ''.Apollon " isimli kayik
2- Panionios Kulübünden ''.Alkisiti "
Yalmz Kaytk YaI1$1
1- Pelops Kulübünden ''.Analanitis" isimli kayik birtnci olmu�tur.

37 Ahenk, 23 Temmuz 1907

38 "Pelops Kayik ve Yozme Ya�lan", Ahenk, 14 Temmuz 1908.

- 79 -
Modem Sporlann /zmJr� GJf1$ (1850-1911)

Karat�'taki Pelops Kulübü dentz sporlannda btr hayli mesafe kaydetm�tlr. Sporculan
Ízmir'de ve izmir d1�mda btrçok ba�anya imza atm1�lard1r. 1 906 yilmda Atina'da
yapdan ara ollmplyat oyunlanna Pelops tak1m1 Paellivius tak1m1 olarak kanlm1�t1r.
1 9 1 2 yilmda düzenlenen Ollmplyat oyunlannda Pelops yüzücüsü G. Konteleon blrtnc1
olmu�tur. Yunan i�gall altmdakt Ízmtr'de son yüzme yan�lanm Pelops Kulübü düzen­
le�tlr. 3 1 Temmuz-7 Agustos 1 922 tarihleri arasmda Karata;; iskelesinde düzenlenen
müsabakalara Apollon ve Panlonlos sporculan da kanlm1?lard1r. Yan?malarda 14
ya?mdan küçükler içln 50 metre, 1 00 metre, 200 metre, 400 metre ve 1 . 600 metre
yüzme yan?lan düzenlenml?tlr. Yüzme yan?lannm organlzasyon komiteslnde Omlros
Onasls, Dlmltrtos Dallas, ioavis Georgantopulos ve Nikos S1meon1s yer alm�lardir.
1 00 metre ve 1 .600 metre yan?malanmn birincisi tamnmI? ünlü armatôr Aristotelis
Onasis olmu?tur. Artstotelis Onasis Apollon Kulünün sporcusuydu ve aym zamanda
Omtros Onasis'in dayis1 idi. Pelops Kulübünün ônemli yüzücüleri arasmda Aslanoglu,
Valerl , Vlohopulos, Gavani, Grosomanidi , Evaggeliu , Fomoglu , Kontoleonto ,
Kostapulo, Makaronidi, Marsello, Minioti, Modino, Bolucian, Vrayloglu , Paraskeva,
Plssavo, Pertus1, Solomonld1, Tsaml, Hrtstofa, Psall1dopulo. Onasis yer alm1?lardir39

Denize a?ina olan Rumlann deniz sporlannda izmir'de üstünlüklert tam;;ma gôtürmez
bir gerçektir. Yan;;malara kaulan dônemin kayik ve sanda! isimlerinin çogu Yunan­
ca'yd1. Deniz müsabakalannda çogu kez Avrupah yabanc1larda Rumlann gertsinde
kald1laf"O. Kentte en çok ilgi uyand1ran yan;; ise dôrt milltk mesafeli dôrt kürekli kayik­
larla yap1lan yan;;t1. �ehtrdekt Rumlan ve Türklert kar?l kar;;1ya getlren bu yan;;m
sonuçlan tkl toplum 1ç1nde büyük ônem ta�nrdi. Karadenizli Lazlann baz1 yillarda bu
zor ya�1 Rum kayikç1lann ônünde tamamlamas1 izmirli Rumlan çileden ç1karmaya
yetiyordu41 . Buna ragmen izmir'deki kayik ve yüzme yan?lan cemaatlert kayna;;uran
rekabetle heyecam arturan, sporu eglenceye dônü?türen, kentin renkli yüzünü ortaya
ç1karan, atleta festival! anduan gôrüntülerin olu?tugu toplumsal bir etktnlik olarak
tarthinln dertnliklertnde yertnl alm1;;nr.

39 Pelops'un ba�kanhklanm da D. Duruoglu. Omtros Onasls, ve Vaslhos Nlkolopulos yapm�lard1r. H. Solomonl­

dls, lzmlr, s . 2 1 2 .
40 " . . .B l r kereslnde d o n kürekh yan�ma Sponlng Kulüplen Fransizlar müsabakalara kaulm1�lar müsabakam

yansma gehndlgtnde baydarak yan�1 terk etml�lerdl. . . " Kosmos Pohus, a.g.e. , s.8.
4 1 Kozmos Pohus, a.g.e. . s. 9 .

- 80 -
 Modem Sporlmn lzmlr'e Glr!SJ (1850-1922)

XIX. YÜZVIL'DAN XX. YúZVIL'A 1ZM1R'DE FUTBOL

Modem Futbolun Do�

T�radan modem futbola dogru 1ngiltere'de l 750'lerde b�layan Sanayt Devrtmt'yle
futbol, koylü gençlertn gen1$ alanlarda oynad1gi kuralsiz blr oyun olmaktan ç1km�ur.
Dokuma atôlyelertnde �çl olarak çal�maya b�layan koylü çocuklan, kentlerln dar
sokaklannda boy gôstermeye b�ladilar. Dônemln baz1 reslmlertnde, futbol oynayan
güruhlann arasmda, iyt giyimli beylerden çuaklara, asillerden banka memurlanna
kadar, herkesin ne$e içinde top pe$inde ko�tugunu gõrmek ilginçtlr. Yollann ve la$l­
mac1hgin geli$mesi, futbol oyunlanmn koylertn d1�mda yap1lmasm1 mümkün kilmas1,
futbolu tüm ingiltere'ye yaymaya b�ladi. Bu dônemde futbol amk yalnizca kõylülertn
degil, kentlerde ya$ayan orta sm1fm da õnemli eglencelertnden birtsiydi. Üstelik yal­
nizca yaygm bir spor degil, ayn1 zamanda saygm bir ugra�ll da. . . Futbol, okullarda
ve üniversitelerde kurumsalla�maya b�hyor Bu dõnemde futbolun günümüzdeki
biçimlne kavu$mas1m daha çok 1ngiltere'deki halk okullanna ve üniversitelere
borçluyuz. 1 800'lü yillara gelindtgtnde, futbolun esas olarak üç yerde oynand1g1m
gõrüyoruz: Halk okullan, üniversiteler ve sokaklar. Bu üç ayn alanda geli�en futbolun
tek bir kanala ak1t1lmasmda, ba�rolü Rugby, Eton, Harrow, Oxford, Cambridge,
Shrewsbury, Charterhouse, Westminister, Winchester kolejlert saglamI?l1r1 .

Modem anlamda sporun ortaya ç1k1�1 sanayt devrtmi sonrasma rastlamaktadu. Bu aç1-
dan modem spor dallanmn boyak çogunlugunun 1 9 . yy.'m lkinci yansmdan itlbaren
sanayt devrtmini ilk gerçekle?tlren ülke olan ingiltere'de ba?lamas1 ve buradan tüm
dünya ya yayilmas1 da tesadüf degildir. Bo? zaman kavrammm olu?masmm ardmdan
gündelik hayat içertsinde spor yapma pratiklert olu?maya b�layacak ve bu pratiklerde
ytne ilk kez sanayt devrtminin ardmdan kentlerde ya?ayan insanlar tarafmdan yapila­
cakur.

Ba?langiçta bu ôzel okullarda iki tlp futbol oyunu oynamyordu Birtncisi, bildigtmiz
ayak futbolu olan "soccer", ikinclsi ise 1 823'ten itibaren geli?en ve topun elle tutul­
masma ve oyuncunun engellenmesine izin veren, adm1 da Rugby Okulu'ndan alan
'rugby'dir. 'Soccer' adi da Oxford ogrencilertnin sôzcüklert k1saltma gelenegtnden kay­
naklamr. Soccer, "assoctactonl " ya da "assoctacton rules" sõzcügondeki "soc" heceslnin
arkasma, bir l?le ugra?an anlam1 veren 'er' tak1s1 eklenerek türetllml? blr sõzcüktür.
Nuekim tüm futbol tarthl, bu tki tip oyunun birblrtnden ayn?masmm tarthidir. Bu

1 Alfred Wahl, Ayaktopu, Futbol'un Oykoso, (Çev: Cem llert), YKY Yaymlan, lstanbul 2005, s. 15-17

- 81 -
Modem Sporlann /zmJr'e Glf1$1 (1850-1922)

ayn$ma 1 9 . yüzyilm ortalannda tamam­

lanm1$, "ayak topu " anlamma gelen fut­
bolun kurallan yeniden tammlanm1$ ve
futbol kulüpleri kurulmaya ba$lanm1$t1T.

ingiltere'de i$çi s1mfmm en ônemli eg­

lencesi futboldu 1 880'lere geltndigtnde,
ingiltere'de futbolun, orta sm1ftan ziyade
i$Çi sm1fmm en ônemli eglencesi oldugu
gorulür. Art1k $ehirleraras1, bolgeler aras1
ya da ôzel kulüpler aras1 maçlar olagan
hale gelml$t1T. Populerltk armkça 1$1n
õrgútlenmesi de hizlanm� ve 1881 'de 'in-
lngtltere'de 1/k futbol mosabakalanndan
giltere Futbol Ligi' kurulmu$lUr. Ancak
düzenli maçlar ilk kez 8 Eylül 1 888'de
'ingtltere Futbol Ligi' adi altmda, 12 tak1mm kauhm1yla yapilacakur. Bu ilk ligin tart�­
mas1z galibt, tskoçlardan olu�an 'Preston North End' tak1m1du. Tak1m, "Yenilmezler"
unvamm gerçekten hak etmi�tir; çünkü sadece bu ilk ligtn flamasm1, tek bir maç bile
kaybetmeksizin kazanmakla kalmam1�, aym zamanda Futbol Federasyonu' nun ku­
pasm1 da tek bir gol yemeden kazanarak "dubJe" yapm1�llr. Bu ba$andan hemen sonra
1 883 yilmda, ingilizlere pek sempati duymad1klan biltnen iskoçlann kendi liglerini
kurmalan, $�1mc1 olmayacaknr. Yüzyilm sonuna geltndtginde ingiltere, iskoçya, tr­
ianda ve Galler Bõlgesi, kendi futbol organizasyonlanna, ltglerine ve kupalanna sahip
olmanm gururunu ya�maktadular. Uzun bir süre dünyamn ba$ka hiçbir yertnde 'Bir­
le$ik Kralhk'taki gibi ciddi maçlar yapilmayacakur. Bu yüzden de ingiltere Adas1'nm
futbolun anavatam unvamm hak ettigini sõylemek, abart1h olmaz.

Btltnen ilk modem futbol kurallan, Cambridge Úniversttesl ogrencileri tarafmdan

konulmu?tur. Ancak 1829'da Derby kenttnde yap1lan futbol maç1m seyreden bir Fran­
s1z'in, "Eger bu oyunun adi futbolsa, dôvü? dedlkleri ?ey ne olsa gerek?" demesinden
de anla?ild1g1 gibi, kurallann konmas1, futbola ingiliz centilmenligini getirmeyi henüz
ba?aramamt? durumdadu! Nitekim 1 8 4 1 'de Londra sokaklannda ya?anan futbol
gerginliklertnden dolayi, bir kez daha bu sporun yasaklanmas1 sôz konusu olacakur.
Fakat bu yasak uzun sürmeyecek ve 1 8 55'te Untversite ve okul tak1mlanndan ayn tlk
profesyonel futbol kulubu olan "Sheffteld United FC -bugúnkü Sheffleld Wednesday
degtl- kurulacakur. Futbolun kurumsall�mas1 ndaki donum noktas1 ise Hür Masonlar

- 82 -
 Modem Sporlann lzmJr'e Glf1$J (1850-1922)

Locas1'nda, 26 Ekim 1 863'te yapilan

toplanu ve onu izle.yen be� toplanu so­
nunda, Futbol Blrligi'nin (FA) kurul­
mas1d1r. Modem Futbol'un dogum
tartht ingthz Futbol Blrltgtnln kurul­
dugu 26 Ekim 1 863'tür2. Futbol'un
geni� kitlelere yayi.lmasmda i�çilere daha
fazia bo� zaman imkam tamyan fabrtka
yasalannm büyük etkisi olmu�tur. i�çi­ Íngiltere'nln En Únlü Kuluplennden
Arsena/'ln Tabelas1
lertn çal�ma saatleri azahrken, Cumar-
te.si ogleden sonralan tatil olmas1 ve �ehirleraras1 ula�1m olanaklannm geli�-mesi
futbol'u yaygm hale getirmi�tir. Bunu 1 8 7 1 yi.lmda 15 tak1mm kat1ld1gi. Futbol Fed­
erasyonu kar�1la�malan ile 1 872 yi.lmda ingiltere ile iskoçya arasmda yap1lan ve 0-0
biten ilk uluslararas1 maç izlemi�tir. Futbol oyunu bu dõnemlere kadar esas itibariyle
"dribbling" yani top sürme teknigine dayanmaktayd1. 1 876'dan itibaren ise "passing"
yani pas1 verme teknigtne geçtlmeye ba�lanacakt1. 1905'te FA'ya bagh on bin kulüp
ve 1 9 1 0'da da FA'ya kayi.th 300. 000 lisansh amatôr oyuncu vard1r3 Oyun seçkinlerin
oyunu olmaktan ç1k1p halk katmanlanna yayi.hr4 1 870'li yi.llardan itibaren, dünya üz­
ertndeki bir çok ingiliz teb'as1 Football Association'1 Latin Amerika'ya ve hatta Asya
ve Afrtka'ya kadar yayar. Futbolun ingiliz ailelerin temsilcileri eliyle girdigi ülkelerden
biri de Osmanh Devleti olmu�tur.

Osmanh Devlettnde Futbolun B�tgt 1zmtr:

XIX. yy.'m ikinci yansmda Osmanh imparatorlugu'nda bauya açilan sosyo-ekonomik
yap1 kendtnl spor alanlannda da gõstermi�tir. izmir'de upk1 Selânik ve imparatorlugun
ba�kenti istanbul gibi Avrupa'ya aç1lma sürecinde, Avrupa tam sporlann ortaya ç1kugi
bir kent olma ôzelhgindedir. XIX. yy. 'm son çeyreginde dunyamn her yertnde oldugu
gibi ingiliz denizciler, diplomat aileler, tüccarlar ve izmir'in zengin Levanten ailelerinin
eliyle s1ras1yla futbol, tenis, bisiklet, eskrim, yüzme, kürek, atletizm, krtket, jimnastik,

2 Theo Stemmler, Futbolun Klsa Tarlhl, (Çev: N. Aça), Dost Yaymlan, Ankara 2000, s. 103.
3 Herber W. Moorhouse, "Blr Devlet, Blrçok Ülke; Btrle�lk Kralhkta Futbol ve Klmltkler", Futbol Ve KoltnrO.
Takunlar Taraftarlar, Sanayt, Efsaneler, Der: Roman Horak, Wolfgang Relter, Taml Bora, llell�lm Yaymlan, is­
tanbul 1993, s. 18 1-202.
4 Alfred Wahl. Ayaktopu; Futbol'un ôyktlsn, s.26-28.

- 83 -
Modem Sporlann lzm1r't G111$1 (1850-1911)

boks kentte yayilmaya ba$layan modem spor dallanndand15. Bunlar arasmda popüla­
rttesi aç1smdan futbolun izmir'de geli$lmi ve daha sonra imparatorlugun diger $e­
htrlertne ula$mas1 halkm bu spor dalma gõsterdtgt tlgt tle aç1klanabthti. Futbolun
Osmanh lmparatorlugu'nda ilk kez nerede oynand1gi konusunda halã somut btr belge
onahkta gõrünmezken, elde edtlebtlen kaynaklardan tlk futbol maçlannm ba$kent 1s­
tanbul'da gorülmeslnden çok ôncelert 1 870'lt yillann sonlannda lzmlr ve Selântk'te
oynand1gtm soyleyebtltyoruz1

izmir'de futbol, XIX. yüzyilm son çeyregtnde birkaç ingiliz ailesinin gençlert tarafmdan
hem eglenmek, hem de spor yapmak için aralannda gerçekle$tirdikleri oyunlarla
ba$lam�nr8. llk ôncelert blr dalre çevlrerek topu b1rb1rlertne vurmakla yettnen bu
gençler sonralan kendi haztrlad1klan kaleler arasmda müsabakalar yapmt$lardtr. Fut­
bolun be$igi ingiltere'den ithal bu gõstertlertn ilk seytrcilertnin de bu atlelere mensup
k1zlar ve kadmlar oldugu bilinmektedir. Buna kar$1hk ingiliz ailelertn $ehir nüfusuna
oranla az sayida bulunmalan nizami iki tak1m olU$turacak kadar oyuncu bulunama­
mas1 nedeniyle izmir'in Rum ve Ermenl gençlertnin de zamanla bu oyunlara kauld1k­
lan gõrülmü$tür Türktye'de futbolun ilk be$igt olan lzmir'de ônce 1ngiltzlertn ardmdan
da Rumlann kendi aralannda kurduklan gayr-i resmi tak1mlarla oynad1klan maçlar
ve te$kil ettiklert karmalann yapuklan seyahat ile izmir Limam'na gelmi$ olan yabanc1
gemilertn mürettebanyla gerçekle$en õzel kar$lla$malar bu kentteki ilk futbol faaliyet­
lertdir. Daha 1 880'li yillarda kentte futbolun popüler bir spor oldugu Bomovah ingiliz
gençler arasmda oynand1g1 ingillz Konsolosluk raporlanna kadar yans1m1$tlr. 1 888-
1 8 9 1 yillan arasmda 1zmir'de gõrevde bulunan bir 1ngillz Konsolosu bõyle bir maça
gitmek üzere bir araba bulmasm1 tembih ettigt kavas'm çevrede hiçbir araba kalmad1gi
ve hepsinin dôvü$e yanl maça gitmi$ oldugunu sõyledigini Konsolosluk kayitlannda
belirtmi$tir9 1 893 yilmda Çayirhbahçe alanmda eskt Amertkan Koleji binasmm

5 Bunlar arasmda çarp1c1 geh�me gõsteren denlz sporlan ve atletlzm lçln bkz. Günver Güne�. XIX.yy'dan XX.yy'a
lzmlr'de Den!z Sporlan ve Atletlzm, lzmlr Buyuk�ehlr Beledtyesl Yay .. lzmlr 2002 , Kurthan Ft�ek, 100 Soruda
Tnrklye Spor Tarthl., Gerçek Yaymevt, lstanbul 1 985, s.4 7
6 Günver Gune�. "Osmanh lmparatorlugu'nda 1 9 . YUz}'lldan 20. Yüz}'lla izmlr'de Futbol". Toplumsal Tarth Der­
r':· Sa}'l : l 42 , Eklm 2005, lstanbul 2005 , s.68.
Meropl Anastassladou, "YOZ}'ll Donemeclnde Selãnlk'te Seçkln Sporlan ve Sporcu Seçklnlert". Osmanh hn­
paratorlugu'nda Yil$alD8k (Ed: François Georgeon, Paul Dumont) lstanbul 2000, s. 1 76. Cem Atabeyoglu, T1lrk
Futbol Tarthl. (1904-1991) lstanbul 1992, s. 1 1 . Hasan Mert'ln llk futbol kar�da�masm1 verd1g1 1 890 }'lhndan
once de lzmlr'de mosabakalar yap1hyordu. Hasan Mert, "Sports Acttvttles Of Engbsh ln lznnr . . .", s. 177
8 Geçml�te he�ey! lstanbul'a maletme hastahgmda olan Bab-1 ah yazarlan btle aruk futbolun olkede tlk ç1kugi
yertn izmlr oldugunu kabul etmektedlrler (G.G).
9 Rauf Beyru, 19. yy'da lzmir, LlteratOr Yay., lstanbul 2000, s.278.

- 84 -
 Modem Sporlann /zmlr'e Gl�J (1850-1922)

oldugu yerde Mr. William Path admda bir iskoçyah,

gençlere futbol oyununu ve kurallan õgretmi?tir1 0 .

izmir'de lkamet eden La Fontalne allesinin ilert gelenleri

kentteki diger 1ngtliz ailelerinln de kauhm1yla 1 894
yilmda "Boumabat Football and Rugby Club " ad1yla bir
futbol ve Rugby kulübü kurmu?lar, bu tarihten itibaren
faaliyetlerinl belirli bir organizasyon ve disiplin içerisinde
bu kulüp çaus1 altmda yürütmü?lerdir1 1 . "Boumabat
Football and Rugby C/ub " Türkiye'de resml nizamnamesi
ve tüzügü lle olu?mU? llk futbol tak1m1d1r. Kulübün ku­ ]ames La Foncalne fucbolu
ruculan arasmda Arthur Whlthall, James La Fonta1ne12 ônce izmlr'e som-a
istanbul'a geClrdl. . .
Edwin Whithall, Frank Whithall, Edwin Giraud, Henry
Culy, Richard La Fontain gibi ingiliz ve Frans1z tabi­
iyetinde bulunan birkaç sporcu genç yer ahyordu .

XX .yy.'m ilk yillanna kadar izmlr'in zengin Levanten ailelerinin tekelinde olan futbol
oyunu daha soma Rum tak1mlan olan Panionios, Apollon ve Pelops ile Ermeni tak1m­
lan Apetyan ve Vartanyan'm kauhm1yla geni? halk yigmlanna ula?ml�tlr. Ôzellikle
Bomova'da oturan Rumlar bu oyunu ingilizlerden õgrenmi?lerdir. K1sa süre içinde
izmir'de neredeyse bütün Rum gençleri bu sihirli me?in yuvarlagm pe?inden ko?tur­
maya ba?lam1?lard113 Nicos Kararas'm 1fadesine gõre "Ízmir'in Rum gençleri i�i ôyle­
sine 1/erlettJ/er ki kendtlerine futbolu ôgreten lngilizlere oyuncu verecek duruma
geldiler" Ancak yine de izmir'deki futbol etkinliginin en ônemli merkezi "Boumabat
Football and Rugby Clup 'h. Ve 1 890'h yillann izmir'deki en güçlü tak1m1 tart1�mas1z
Bomovah ingilizlerin futbol tak1m1yd1. Bu tak1mda ?U isimlerden olu�uyordu. M. J.
Whithall, Ed. Chamaud, Percy Joly, Jim. R. Giraud, Pelcoc Whithall, A. J. Whithall,
Herbert Joly, A. E. La Fontaine, Edmund Glraud, Jim Gout, Hav. Joly, Th. Tarrazzi,
Herbert Whlthall, D. Whithall, Eddie Whithall, G. Whithall, J. Whlthall14

10 Balent �enocak, Levant'm Ytlchzi lzmtr, �nocak Kaltar Yaymlan, lzmlr 2003, s.89.
1 1 Ra�ta Daglaroglu-Haluk San, Torklye Futbol Tarthi (1890-1923), Ankara 1973, s.4-5.
12 James La Fontatne oyle te�ktlatç1 tdt kt 1 899 yilmda lstanbul'a gttmeden once lzmtr'dekl Rum ve Ermenl
Kuloplert arasmda ltg usulo maçlar yap1lmasm1 organize etm�. haz1rlad1gi ltg 1922 yilma kadar devam etm�ttr.
Ne yaz1k kl eltmtzde bu hg tle tlgth fazlaca dokoman bulunmuyor. lzmtr'tn kokla Levanten atlelert olan La
Fontatne, Whtthall, Gtraudlar tle tlgtlt bllgt lçln bkz. Serap Y1lmaz, "lzmtr'de Levantenler ( 1 7-20. yy.)", Avrupah
IDl Levanten mi? (Yayina Haz: Arus Yumul- Fahrt Dtkkaya), Baglam Yay, lstanbul 2006, s . 1 27- 140.
1 3 Auf Kahraman, Osmanh Devletlnde Spor, Koltar Bak. Yay., Ankara 1995, s.67
1 4 Ntcos Kararas, Astrlararast BornOVll, Atina 1955, s . 1 66.

- 85 -
 izmir'de Íngilizlerin kendi aralannda
ve d1�andan misafirleriyle yapuklan
maçlar yerel basma konu oldugu gibi
zaman zaman da istanbul gazetelertne
de yans1m�t1r. 1stanbul'da yaymlanan
Mürüvvet gazetesi 1 890 yihnda iz­
mir'de oynanan bir maç1 okuyuculan­
na �u �ekilde aktarrm�tu. Geçen
Cumartesi günü Ízmlr'de Birunabad
(Bomova) 'da Íngi/iz gençleriyle Ín­
Boumabad Football And Rugby Clup lzmlr'ln giltere Deniz Kuvvetlerinden baz1
ilk Futbol Tak1m1 1 894 subaylar arasmda Íngilizlere mahsus
futbol adi verilen top oyunu oynan­
m1� ve bu oyundan sonra Madam Episyaki 'nin evinde bir eglence düzenlenerek
ikindiye kadar dans edilmi�tir1 5 " 1 89 1 - 1 892 yillannda ôzel günlerde yaptlan futbol
kar�ila�malan 16 1 893 yilmdan itibaren ah�kanhk haline getlrilml�tlr. Yenl yilm llk
günlerinde programlanan maçlarda Bomovah ingiliz gençlertyle izmir'de ya�ayan in­
giliz gençleri biraraya geliyorlard1. 1 894 yilmda Bomova'da gerçekle�en bõyle bir müs­
abakayi dônemin en güçlü kadrosuna sahip Bomovah ingiliz gençleri kazanm1�t1 17
Bu müsabakalann sonraki yillarda da devam ettirildigini yerel basmdaki haberlerden
biliyoruz. Nitekim 1 897 yih Ocak ayinda düzenlenen bir tumuvada "Smyrna Club "
futbol tak1m1 btrtnci olmu�tur18. 1897 yih Ocak ayinm son haftasmda 1zmlr Limamnda
demirli bulunan 1ngiliz Donanmasma mensup gençlerden olu�an bir tak1mla, çogun­
lugu ingiliz asilh izmirli gençlerden meydana gelen tak1mlar arasmda Bomova sa­
hasmda yap1lan maçta izmir'in ingtliz gençleri kazand!lar19 Bu iki ekibin Kar�1yaka'da
bir maç daha yapacaklan Ahenk gazetesinde okuyuculara duyurulmasma ragmen bu
maçm sonucu hakkmda gazetede btlgt vertlmemi�tir2 0 1 897 yih sonlannda izmir Li-

1 5 Muruvvet, 18 Te�rln-1 Sanl 1890, Auf Kahraman, a.g. e . , s.68. Tuncer Baykara, lzmlr $ehrt ve Tarth!, Bomova,
1 974, s.90. Çmar Atay, lzmlr'n lzmlr'l, Eslad Yay., lzmlr 1993, s.230.
16 Hlzmet, 23 Kanun-i Sanl 1892, Baykara'nm ve Atay'm 24 Ocak 1892'de oynad1klanm sôyledlklert maç aslmda
20 Ocak tarlhlnde yap1lm1�t1. Dônemln gazetelerlne yans1d1g1 tarth 24 Ocak'nr. Tuncer Baykara, a.g.e. , s.90,
Çmar Atay, a.g.e . , s.230.
17 Maçlar pazar ganlert ogleden sonralan yap1hyordu. Bu tarlhlerde oynanan musabakalann sonuçlan basm
tarafmdan onemsenmedtgtnden maçlann hangt skorla blntgt konusunda btlglmtz bulunmuyor. Hlzmet, 2 Ocak
1 894.
18 Ahenk, 23 Kanun-1 Sanl 1897 Buyok blr thtimalle adm1 daha ônce duyrnad1g1m1z Smyrna Clup, Boumabat
Football and Rugby Clup'dan soma kurulan lzmtr'ln lklnct ônemlt futbol kulubuydu. Gunver Gune�. lzmlr'de
Futbol . . . , s.69.
1 9 Ahenk, 30 Kanun-1 Sanl 1897
20 Ahenk, 4 $ubat 1897

- 86 -
 Modem Sporlann lzmlr'e Gl�I (1850-1 922)

mamnda bulunan ingiliz Sava� Filosu mürettebatmm kendi arasmdan ç1kard1gi btr
tak1mla Bornovah ingilizlerin futbol tak1mlan arasmda Bornova'da oynanan maç1 da
Bornova Kulübünün kazand1gim yine Ahenk gazetesinin sayfalarindan õgreniyoruz2 1 .
1 897 yi h ayn1 zamanda Osmanh Devletinde llk kez �hirleraras1 futbol temaslannm
ba�lad1gi bir yildu.

1zm1r - 1stanbul �h1rlert Futbol Temaslan:

Türkiye'de �hirleraras1 futbol müsabakalan ilk kez XlX. yy. sonunda izmir ile istanbul
�ehlrlerinin gayrimüsllm gençlerinden olu�an kanna tak1mlar arasmda oynanan
maçlarla gerçekle�mi�tir. izmlr'de ingiliz alleler arasmda futbol bir eglence unsuru
olarak 1 880'11 yillarda oynamyorken, istanbul'da 1 890'larda bile futbolun henüz ne
oldugu bilinmiyordu. istanbul'daki ingilizleri futbol ve rugby oynamaya izmir'den bu
?ehre giden james La Fontaine ah?llnnt?, istanbul'daki ingiliz teb'asmdan Hanry Pears
da istanbul'da futbolun yayihp geli�mesine õncülük etmi�tir. iki ?ehir arasmdaki
sportlf temaslar ingihz allelerin gl�lmlyle ba�lam1�ur. 1zmlr ve 1stanbul'da bulunan
1nglllz aileleri 1 897 yilmdan ltibaren her sene bir �ehirde yapilmak üzere be� yil
boyunca futbol ve rugby maçlan düzenlemi?lerdir22. Daha çok eglence unsuru ta?tyan
ve iki ?ehirdeki aileleri kayna�tlnnayi amaçlayan bu etkinligtn daha somalan büyük
bir rekabet ortamm1 da haz1rlad1g1m belirtmek gerekir. Bu müsabakalarda izmir kar­
masmm iskeletini 1 894 yilmda Íngiliz ailelerinin Bornova'da kunnu? olduklan (Bour­
nabat Football and Rugby Club) tle23 istanbul'da 1 896 yilmda Kad1kôy'de kurulan
(Moda Football and Rugby Club) oyunculan ve üyeleri olu?tunnu?lardu. izmir ve is­
tanbul'daki ingiliz ailelerin birbirlerini ziyaretleri esnasmda gerçekle?en futbol ve
rugby müsabakalanmn ilki 1 897 yilmda istanbul'da yapilm1� ve futbol maçm1 2-1
izmir karmas1 kazanm1�ur.

Bir yil soma 1zmir'de ki maç1 da yine 1zmir Karmas1 3-2 galip bttirmeyi ba�rm�u.
izmir tak1mmm Ístanbul'a olan üstünlügü üçüncü maçta da kendini gôsterm�tir. 1 899
yilmda istanbul'da gerçekle�n kar?ila?mayi izmir Karmas1 1 -0 õnde tamamlam1�nr.
1 899 tarihinden soma bilinmeyen bir nedenle izmir-istanbul futbol müsabakalan

21 Ahenk, 18 Te�rln-1 Sanl 1 897

22 Ah Riza Enug, Tnrklyc Futbol Tarthl (1890-1923), Ankara 1977, s.8.
23 1 890'h yillarda, lzmlr'de futbolun llerlemeslnde õnemlt rol oynam� lslmlenn ba�mda James La Fontalne, A
La Fontalne R. La Fontalne'nln yanmda Wh!thall alies!, Gtraud ve Culy atlelerlnln gençlert ôn siralarda yer ahr.
Ozelllkle bu don atlenln çocuklanndan olu�n tkl lngtltz tak1m1 b�langtçta kendt aralannda strf eglence lçln
futbol oynam�lard1. Bu gruba lngtltere'de de futbol oynam� olan Hary Paterson lle Edwm Chamou da kattl­
m�lardtr. "lzmlr'de Futbol" Dc:mokrat lzmir, 1 4 Ocak 1 968.

- 87
Modem Sporlann lzmir'e Gm�i (1850-1922)

durmu�tu. 1 904 yilmda yentden ba�layan izmir-istanbul kar�1la�malanmn o yilki ga­

libi ytne izmir oldu. izmir ekibi dõrdüncü müsabaka sonunda da sahadan 4-2 lik ga­
liblyetle aynldi.

XIX. yy. sonu XX. yy. ba�lannda izmlr futbolunun istanbul'a gõre beltrgtn btr üstUn­
lügü sõzkonusudur. 1 904 yilmdaki son kar�ila�maya izmir tak1m1 �u tertible çikm�tl.
A.Whuhall, Harry Paterson, P. Brusah, R. La Fontaine, George Keon, E. Whithall, Ed­
mond Giraud, Albert Whithall, A. La Fontatne, H. Culy, Jim Glraud24. 1 897 tarthinde
yayilmaya ba�layan ve 1 904 yilmda istanbul Futbol Ligtnin düzenlenmesi nedeniyle
ara vertlen izmtr-istanbul karmalan futbol maçlan istanbul Futbol Birligtnin bir kereye
mahsus organlzasyonuyla 1 908 yilmda blr kez daha gerçekle$m1$tlr. 1 1 Arahk 1 908
tar1hinde istanbul'da gerçekle�n kar$Üa$mada izmir karmas1 ile istanbul lig �ampiy­
onu Galatasaray bir araya gelmi�ler ve maç1 3-1 izmir ekibi kazanml$tlr25

Bu müsabaka Türk futbol tar1hi ara�urmac1lan tarafmdan $ehirleraras1 yapilan resmi

maçlann ilki sayilmaktad1r. Daha ônce ikl �ehtr arasmda gerçekle�en temaslar levanten
allelertn btrblrlertnl zlyaretlert sonucu gerçekle�m�tl. Son kar$ila$manm resml kurallar
çerçeveslnde organize edilmt� olmas1 bõyle bir dü�ünceyt dogurmu$ olabilir. Bu arada
õzellikle istanbul'da istanbul Futbol Birligi tarafmdan düzenlenen maçlar seytrci, fut­
bolcu ve kulüpler1 memnun ettigtnden, �ehirleraras1 maçlara ytne ara vertlmi�ti. iki
$ehr1n kulüp yetkililertnin uzun gõrü�melertnden soma istanbul ve izmir $ehir kar­
malan Balkan Sava�lanmn karanhk günlertnde 1 9 1 3 yihnda yentden blraraya geldtler.
Fakat bu kez istanbul tak1mlan tamamen Türk oyunculardan kurulu blr �ektlde sahaya
ç1karken, izmir tak1m1 ytne �htrdekl inglllz gençlertyle birltkte birkaç Rum oyuncu
takviyeli tak1mla müsabakalan gerçekle�tirdiler. izmir karmas1 ilk müsabakasm1 2
Haziran 1 9 1 3 tarthinde istanbul $ampiyonu Galatasaray'la yapm1� ve Galatasaray bu
maç1 2-1 kazanm1�tu. Bu kar�1la�ma izmlr ektbinin büyük ltlrazlanyla tamamlan­
abllml�tlr26. izmir karmas1 istanbul'daki lklncl maçm1 Fenerbahçe tle oynam1�. maça
oldukça tddtah bir biçimde haz1rlanmasma ragmen tlk maçm yorgunlugunun etkisiyle
sahadan 4- 1 yentk aynlm1�ur. izmtr karmas1 son maç1m istanbul karmas1 ile yapu.
Alu Fenerbahçe'lt ve be� Galatasaray'h oyuncudan kurulu olan istanbul karmas1 bu

24 "Aglan Sars1p Geçttler", Demolaat lzmlr, 14 Ocak 1968, Cem Atabeyoglu, a.g.e., s. l l .
25 Ali Rlza Enug, a.g.e. , s.23.
16 Oyun lçtnde lzmlr kannasmm bartz btr golünün ofsayt gerekçestyle saytlmamas1 lzmlrll oyunculan ve lzmlr
ektbtnln yõnettctlertnl epey ktzdtrm�ur. Yap1lan yorumlarda golün ntzaml oldugu ve maçm 2-2 berabere olmas1
gerekugt üzertnde durulmu�tur. Ahenk, 5 Haztran l 9 1 3 , Mehmet Ah Oral, Tnrklye Futbol Tarlhl, C. l ,
Faslklll 2 , ( 1 9 1 3- 1 922), s.97

- 88 -
 Modem Sporlann /zmJr'e G111$1 (1850-1922)
.

kar?Il�mada izmir ekibini 2-0'hk skorla maglup etmi?tir27 Bu maçlann ilginç yam
1zmir'de Nejat Evltyazade, Sedat, Talat, Arap Fmnh Süleyman, Hüsnü, Dr. Fikret, Dr.
Kemal Tahsin, Ha?im ve Mazlum gibi gayrtmüsltmlertn bile takdtr etttgt birçok Türk
futbolcusu varken, izmir karmasmm oyunculanmn hepslnin yabanc1 olmas1 tdl.

1906 Ara Oltmptyatlannda 1zm1r Futbolu:

Yunanhlar Modem Olimpiyat oyunlannm 1 0 . yddõnümüne rastlayan 1906 yilmda

õzel btr olimpiyat düzenlemek içln Uluslararas1 Olimpiyat Komitesine b�vunnu?lardi.
Uluslararas1 Olimpiyat Komitesinin Modem Oltmpiyat Oyunlan hakkmdaki kurallan
son derece kesin ve kanydi. Olimpiyat Oyunlan her dôrt yilda bir, dünyanm bir b�ka
ülkeslnde yapilacakn. Bu nedenle Yunanhlann ônertlertnin kabulü mümkün gõrün­
müyordu. Modem Olimpiyat Oyunlannm kurucusu Baron Pierre Coubertin'in araya
gtrmesiyle Yunanhlann bu istegt ?arth olarak kabul edilmt?tir. Düzenlenecek oyunlara
''Ara Olimpiyat" admm vertlmesl uygun gõrülmü?tür. Bu Olimplyat'a kanlmak için
Milli Olimplyat Komitelert'nln amatôrlük onaylan aranmayacak; ?ampiyonlugu
kazanan ülkenin milli mar?lan çalmmayacak ve bayraklan gõndere çekilmeyecekti.
Ohmpiyat oyunlanna kanlabilmek için o ülkenin uyrugunda olmak yeterli gõrülecekti.
Bu ?artlar altmda 1906 Atina Ara Ohmpiyatlanna 20 ülkeden ?'si bayan, 877'si erkek
olmak üzere 884 sporcu kanlmt?llr. Bu sporculann büyük çogunlugunu ev sahibi Yu­
nanistan'm sporculan olu?unnu?tur. Türkiye'den Atina'ya 30 sporcu gitmi?tir28. XX.
yy. ba?lannda bile Osmanh Devletinde lzmir ve Selânik ?ehtrleri futbolda lstanbul'dan
oldukça ileri bir durumda bulunuyorlardi. 1 906 yilmda Yunanhlar modem ohmpiyat
oyunlanmn 10. yildônümü dolayis1yla Atina'da bir ''Ara Olimpiyat" düzenlediklertnde
Osmanh Devletinden futbol dalmda Selânik ve izmir tak1mlan kanlmt?lardi. Ara
Ollmpiyatlarda yapdan futbol maçlannda Danimarka Karmas1 izmir'i 5-0, Atina Kar­
masm1 9-0 yenerek birtnci olurken, Atina Karmas1 da Selânik Kannasm1 5-0 maglup
etti. Ancak Atina Karmas1 bilinmeyen btr sebeple izmir Karmas1 ile yapacag1 maça ç1k­
mad1gmdan hükmen yenik sayilarak diskalifiye edilmi?, bõylece Selânik Karmasm1
3-1 maglup etmi? olan izmir Karmas1 ikinciligi elde etmi?tir.

27 1 9 1 3 yihna kadar lzmlr tak1mlannm lstanbul'a kar�t olan üstünlügo bu tarthten soma tarnamen lstanbul'a
§eçm�tlr. M. Ah Oral, a.g.e . , s.97.
8 Oltmplyat Oyunlanrun 100. Ytlmda Tarklye, TMOK Belgesel Yayinlan, No: ! , l. Baskt, Seçtl Ofset, lstanbul
1997, s.35-53, Dogan Y1ldiz, Tnrk Spor Tarthi, Eko Matbaas1, istanbul 1979, s.45.

- 89 -
Modem Sporlann lzmJr'e GJ�J (1850-1922)

Bu izmlr futbolunun resml kar?ila?malardaki en büyük ba?ans1du. Atina'daki ara

Olimpiyatta ikinci olan ve gfimü? madalya kazanan izmir tak1m1 �u oyunculardan ku­
ruluydu. Edvin Chamau, Zare Kuyumcuyan, Edward Giraud, Jack Giraud29, Hanry
joly, Percy La Fontalne, Donald Whlthall, Albert Whtthall, Godfrey Whlthall, Herbert
Whithall, Edward Whlthall30 1906 yilmm lzmir tak1mmm neredeyse yans1 Whithall
atlesinln üyestydl. Tak1mda Levanten allelertn çocuklannm d�mdakl tek oyuncu izmir
Ermenilertnden olan Zare Kuyumcuyan idi.

lzmtt'de XX. Ynzytl B3$lannda 1nglltzlerden Sonra

Rumlar da Futbol Sahalannda. . .
izmir'de XIX. yy . sonlanndan ltlbaren �ehtrde ônemll btr nüfus yogunlugu bulunan
Rumlar da, ingiliz'lertn ardmda futbol alanlanna indiler. XX. yy. ba?lannda izmir'de
Rumlar'm Pantonios, Apollon, Pelops kulüplertnln yamsua Ermenilertn de Vartanyan
islmh futbol tak1mlan bulunuyordu31 . 1 900'lertn tlk yillannda izmir'de futbol adma
en ônemlt etklnhk ?ehtrdekl Rum ve Ermenl tak1mlannm Íngillzlerle yapuklan müsa­
bakalard1. Bu müsabakalann yams1ra izmir'deki ingiliz ailelertnin çocuklan ile izmir
Limanma demirleyen yabanc1 askert filolann mürettebau arasmda da maçlar yap1lmaya
devam etmi?tir. 1902 yih Mart ayinda limanda bulunan ingiliz Donanmas1'na mensup
mürettebatla Bomova'daki ingiliz tak1m1 arasmda oynanan kar�tla�mayi Íngihz Do­
nanmas1'na mensup gençler 20- 1 0 kazanm1�lard132 . Bu dôneme ait izmlr'dekl spor
kulüplertnin bir ar�ivinln �imdlye kadar bulunmam1? olmas1 dônemin basmmm bu
organizasyonlara geregtnce yer ayirmamas1 nedeniyle futbol maçlan hakkmda yete­
rtnce bilgi sahibi olam1yoruz. Yukanda sôzünü ettlgtmlz kar�ila?malann çogunlugu,
bugonkü $irtnyer Hlpodromu'nun bulundugu alan ile Alsancak Stad1'nm yer ald1gi
Puma çayin ve Bomova spor sahasmda yap1hyordu33. Bu spor alanlannm d1�mda XX.
yy. b�lannda lzmlr'de Apollon sahas1 (Bugonkü Atatürk Lisesl clvannda) , Gartbaldt

29 lzmlr tak1mmda futbolcu olarak gorunen Jack Gtraud, Fransa adma oyunlarda tenls oynam1�ur. Bkz. Nedlm
Atllla, "llk Oltmptyat Oyunlanndakt lzmlrltler", 1zmtr Ufe Dergtst, Y11 :4 . Sayi:48, Agustos 2005, lzmlr 2005,
s.36.
30 Cem Atabeyoglu, a.g.e . . s. 1 1 -12. Donald Whtthall kürek ya�lanna kaulm� korekte 4 tekte Rum arka�lanyla
btrltkte yedtncl olmu�tur. Nedtm Attlla, llk Oltmptyat Oyunlanndakt lzmtrltler . . . . s.36. Erdogan Anpmar. Tork
Futbol Tar1hl, Ctlt: l . Türktye Futbol Federasyonu Yayinlan, Gol Bastm Yayin, lstanbul 1 992. s. 1 2 .
31 Mtlhy,etçtltk duygulanmn kozmopolu lzmlr'dekl Yunan Spor Kulüplertnde yüksel�l tçln; Herve Georgehn,
Smyma'run Sonu; lzmlr'de Kozmopollzm'den M111ye 1 lçlllge . (Çev.Saadet Ózen) Btr Zamanlar Yaytnc1hk. lstanbul
2008, s. 1 74- 1 7 5 .
32 Ahenk, 26 M a n 1 902.
33 Erstn Doger, "Bomova'nm Klsa Tartht, Tepekule Tarlh Derglsl., Sayt 1 , lzmlr 2000, s.25.

- 90 -
 "!.rxi'"2.Sporlann lzmlr'e G1�1 (1850-1 922)

sahast (Alsancak'ta Atatür Spor Salo­

nunun bulundugu alan) , Pe-lops sahas1-
Talebe Çaym (izmirspor sahas1) ,
Süleyrnan Bey sahas1 (Eski Gary
Kumpanyasmm bulundugu yer) , Ko­
cabahçe Sahas1 (Namazgah'ta) , Kara­
vokiri (Kar�1yaka'da), $irinyer'de Ameri­
kan Koleji Sahas1 (Nato Karargah1) ,
Omiroz Tarlas1 (I<ar�1yaka Tren istasyo­
nu yamnda) .
1 922 lzmlr �mpiyonu Apollon Futbol Tak1m1
Bu futbol sahalarmdaki maçlara Bor-
nova ve Buca'daki ingiliz tak1mlannm yam sua Panionios, Apollon, Pelops gibi Rum,
Vartanyan gibi Ermeni kulüpleri ile Scotch , Packsers, Amerikan Koleji, Evangelidis
okul tak1mlan da kat1hyorlard1. izmir Türkleri XX. yy. ba�lannda bu müsabakalarda
yalmzca seytrci olarak yer alm1�lard!T.

izmir'deki Rum kulüpleri içerisinde en çok goze çarpan Apollo_n olmu�tur34 1 900
yilmdan itibaren Apollon tak1m1 izmir'deki Rum cemaati arasmda oldukça popüler
bir hale gelmi�ti. iyt bir kadroya sahip olan Apollon õnemli sonuçlara da imza attl .
1 9 1 1 yilmda Avusturya milli tak1mm1 maglup ettiginde bu ba�ans1 A vusturya Bahrtye
Nezareti tarafmdan bir yaztyla kutlanmt�ll. 1 9 1 8 yihnda ise ingiltere Millí Tak1mm1
ôzel bir maçta yenilgiye ugram. 1 920 yilmda Anvers' deki Ohmpiyat Oyunlanna Apol­
lon birinci tak1mmm yam s1ra dõrt yedek oyuncusu da futbol kar�tla�malarma
kat1ld1lar35

Apollon izmir'de faaliyette bulundugu süre içerisinde üç stada sahip oldu . ilk
stadyumu Bella Vista'da kurulmu�tu . K1sa bir süre soma ikinci stadm1 Yunan
Yetimhanesi'nin yanma açll. Son olarak ta Aya Trifona Mahallesi'nde bir stad yapt1r­
m1�t1. Bu stad Terpsifia Tiyatrosu'nun yanmdaydt. Apollon'un bu spor sahasmm ke­
nannda kendi adma yaptlmt� ah�ap bir bina da yer ahyordu . izmir'de i�gal yillannm
en güçlü futbol tak1m1 ytne Apollon'du . Yunanhlann izmir'deki son yilmda izmir Lig

34 Apollon'un kurulu$ tartht ve yonellctlertyle llgtlt olarak Bkz. Hrtsto Solomontdts, a.g.c. , s. 1 77- 1 78. Engtn
Berber. Sanah Ytllar (1918- 1922) MQtarckc vc Yunan �gall Doncmlndc lzmtr Sancagi., Ayraç Yay. Ankara 1997,
s.45. Apollon'un uye sa}'ISl 1898'den 1 920 }'lima kadar geçen surede 3000-5000 arasmda deg1$ml$ltr. lzmlr'dek1
Bazi Sosyal � Haklanda Btr � lzmtr 192 1 , Uluslararas1 Amertkan Kolejl Ara$tirma Komltesl, (çev.
Aykan Candemlr), !BB yay. , lzmlr 2000, s. 77
35 Hrtsto Solomonldts, a.g.e., s. 180.

- 91 -
Modem Sporlann lzmlr'e Glr15l (1850-1922)

$ampiyonlugunu kazandilar. 1 92 1 /
1 922 izmir Lig $ampiyonu olan Apol­
lon �u oyunculardan olu�uyordu .
Kaleci Yanakis, Solbek Marcelos ,
Sagbek Magulas, Solhaf Aloizakis ,
santrhaf Gillis , saghaf Gotis, Solaç1k
Domeniko , Soliç Kamyoropulos ,
Santrafor Samyos, sagiç Hrtlus, sagaç1k
Haralambos36.

Apollon tak1m1 1 922 yilmda bir kaza

izmlr ,amplyonu Apollon Fucbol Tak1m1 1 92 1
geçirdi v e b u kazada 1 1 oyuncusunu
kaybetti. Yunanhlar 9 Eylül 1 922 tari­
hinde izmir'den aynld1gmda Apollon diger Rum kulüpleri Panionios, Pelops gibi Ati­
na'ya dõndü37 izmir kentindeki diger Rum kulüplerinden Panionios sporun her
alamnda oldukça güçlü olmasma kar?m iyi bir futbol tak1mma sahip degildi. 1 9 1 1
yilmda izmir Belediye Ba?kam'nm birakug1 105.000 m2 'hk alana büyük bir spor kom­
pleksi yapurdi . Alsancak gannm bulundugu alan içerisinde 95x95 m. geni�ligtnde
futbol sahas1 da olan bu yerde zemin ince toprakla dó?enmi�ti ve 7 .000 ki?ilik portatif
tribünleri bulunuyordu3B

izmir'in eski 1talyan as1lh futbolculanndan Dominik'in anlatugma gore Paniontos

(Bugünkü Alsancak Stad1) " . . . sahaya g1I111nce sag tarafta blr uçtan ôbür uca uzat1lm1?
tahtadan 7-8 basamakli bir sôzde tr1bün vard1. Bir stad tr1bününden ziyade yikilm1?
bulunan bir harabe merdivenine benzeyen bu saha en çok 2-3 bin ki?i alabiliyordu.
Bu sôzde tr1bünün tam kar?J tarafmda ise Ortodoks Mezarhg1 bulunuyordu. Halkm
bir k1sm1 maçlan mezarligm ônünden seyretmek ístedíginde s1ralanm, sandalyelenní,
hasirlanm, kilimlenni ?1ltler1ni kendi evlennden getír1yorlard1. Maçlara gir1? 20 para
JdJ39 "

Karata?'la , Omiro Onasis, Anastasio Hac1 Emmanuil, Teofanus Misail ve G . Magri­

gizni'nin idaresindeki Pelops Kulübü de kayik, yüzme ve jimnastik bran�lannda
oldukça a�ama kaydetmi� olmasma kar?m40 , Apollon gibi ses getirecek bir futbol

36 H. Solomontdts, a.g.e , s. 1 79 - 1 80, Btlge Umar. izmlr'de Yunanhlann Son Günlert, Ankara 1 9 74, s.239. Van­
�elts Kechrtotls, Yunan Smyma's1. . . , s.82.
7 H. Solomontdts, a.g.e. , s. 180.
38 H. Solomontdts, a.g.e. , s. 206.
39 "Aglan Sars1p Geçttler" Bay Domtntk Anlauyor, Demokrat lzmlr, 1 3 Ocak 1 968.
40 Engtn Berber, a.g.e. , s.346.

- 92 -
 Modem Sporlann /zmJr'e Gll1Sl (1850-1922)

tak1m1 olu?turamam1?tl. Buna ragmen Me­

lantlos mahallesinde kendi stadmda izmir
çapmda iyi sonuçlar alan, izmir d1?mda da
müsabakalara kanlm1? dtsiphnh bir futbol
tak1m1 meydana getlrtlmi?ti... 1 .

lzmtr'de Ttlrkler Futbol Sahalannda: Pan1on1os Sahasmda Pan1on1os- Annen1on

Mosabakas1 1 91 0
XX. yy. ba?lannda btle izmtr'deki spor sa­
halannda Türkler gôrülmüyordu. Resmi
kay:ttlara gore de, 1 905 yilma kadar izmir'de
hiçbir Türk futbol oynamaml?tlr. Bu tarihte
Amertkan Koleji'nde ogrenim gõren Talat
(Erboy) Bey ile �erif Remzi (Reyent) , Sabri
Süleymanoviç, Nejat Evliyazade okul tak1m­
lanyla sahaya ç1kan ilk Türk futbolcular Pantonlos Sahasmda Panlonlos- Bomova
oldular42. Ancak dônemin izmir Valisi Kamil Müsabakas1 1 91 2

Pa�a'nm bask1lan sonucu sportif faaliyetlere

kat1ld1klan gerekçesiyle okuldan aulm1?lardIT.

Talat Erboy hanralannda Amertkan Kolej Tak1mmm Rum ve Ermenilerden olu?tugunu

futbola yeni ba�layan acemilertn ônce sanki tak1mm en kolay yertymi? gtbi yan haf
bek yertnde oynanld1gim, kendisinin de ônce bu bolgede oynauld1gm1 kaydetmekte­
dir43 l i . Me?rutiyet'e kadar ( 1 908) Osmanh Devleti'nde Türkler için spor yapmak
hem sarayin yônetim anlayi?ma ters dü?mesi, hem de muhafazakarlann anlay:t?SIZ sert
tutumu nedeniyle olanaks1z gibiydt . Bu nedenle Amerikan Kolej i'nden anlan Talat
(Erboy) okumak üzere ailesinin de destegtyle ingtltere'ye gondertldi. iki yil ingiltere'de
kalan Talat (Erboy) futbolun be�igt say:tlan Büyük Brttanya'da futbolunu geli?tirdl.
Nejat Evliyazade de Belçika'ya gitti ve Belçika'da futbol oynayan ilk Türk oldu .

Me?rutiyet'in ikinci kez ilamyla birlikte ortaya ç1kan ôzgürlük ortam1, spor alanmda
da kendini gosterrni?tir. Bu dõnemde spor ônce okullara gtrdi. Sonra da meydanlara

"1 H. Solomontdts, a.g.e . . s.3 1 2 .

"2 Talat Erboy )'lllar sonra M .Ah Oral'a b u donemle llglh amlanm anlaurken Sabrt Saleymanovlç v e Nejat
Evhyazade'nln futbol oynad1klanm btldtgtnl, ancak �ertf Remzl Bey'l kolejde gordagana, fakat futbol oynad1gma
tamk olmad1g1m behnml�tlr. M. Ah Oral, Tnrk Futbol Tarthl (1913-1922), C. l . Fastkal 2, s. 77-78.
"3 "Tark Futbol Tarthl lzmlr'ln llk Tark Futbolcusu Talãt Erboy'm Hauralan" Profesyonel Spor Dergtsl, Ankara,
Ma)'ls 1956, s.27-28.

- 93 -
Modem Sporlann lzm1r'e G1r1�1 (1850-1922)

Talar (Erboy) ve Nejat (Evliyazade)'m da kadrosunda bulundugu

izmir'de ilk fucbol oynayan Türk gençleri-1 908

ve spor alanlanna l i . Me$rutiyetle birlikte spor yapma konusunda yõnetlmin bask1s1

ve taassup nedentyle Türkler üzerindeki çekingenlik ve içe kapamkhkta ortadan yava$
yava$ kalkmt$tlf. Bu konuda en etkin çaba gõsteren izmir'in Türk Okullan olmu$tur.
izmir idadisi isim degi$tirip Sultani Mektebi adm1 ald1ktan soma spor, ders program­
larma ahnm1$ ardmdan uzun ara$tlrmalar somasmda okulda , Yakm $ark Bílardo
$ampíyonu "Melikyan " isímli bir Ermeni jimnastik Hocas1 olarak gôreve ba$lamt$tlr.
Melikyan Efendi'nin çabalanyla $ehirdeki Türk gençleri modem futbola a$ína oldu­
lar44 Melikyan Efendi ônce okuldakí yauh ve gündüzlü ogrencíler arasmda íki futbol
tak1m1 kurup onlara maçlar yaptirmt$ltr. Maçlar Gôztepe Semtindeki Pelops
Kulübünün sahasmda oynamyordu . $ímendífercí Rifat Bey'in anlatt1klanna gõre , Mek­
teb-í Sultaní talebesínin futbolla ílk temasmm izleyíci olarak ba$lad1g1m soma kendí
aralannda para toplaytp bír top satm ald1klanm ve bu topla okul gezílerínde ,
píkníklerde kurals1z ve düzensíz bír bíçímde bütün okul talebesinin üç yüz-dôrt yüz
kí;;ínín topun arkasmdan ko;;mak suretiyle oynamaya çah$tlkianm Rum gençlerinin
bu karga$ahga müdahale ederek futbol oyununun bu ;;ekilde oynanmayacagm1, iki
tak1ma aynlmalan gerektigi konusunda uyanld1klanm, bír süre soma da Rum genç­
lerínden futbol kulüplerínín nízamnameleríni alarak Talat (Erboy) ve Baha Esat
(Tekant) Beyler tarafmdan Türkçe'ye tercüme ettíkleriní belirtmi$tir45 izmir'de
Türklertn futbol oyununu Rumlann 1kazlan , yõnlendírrneleri ve yard1mlan sonucu

44 Ah Rlza Enug, T-o.rklye Futbol Tarthl 1890-1923, Ankara 1977, s.29, Ergun Hlç}'llmaz, To.rklye'de Futbolun
ôyko.so., istanbul Tarthstz, s.8. Mellh Tmal, lzmtr AtatO.rk Llsesl Tarthçest, izmlr 1 999, s.54.
45 "Aglan Sarstp Geçtller", Demokrat lzmlr, 5 Ocak 1 968.

- 94 -
 Modem Sporhmn lzmJr'e GJ�J (1850-1922)

ogrendtklertne tamk olmaktayiz. Bõylece, Sultani Mektebi'nde, Okul Müdünl $üknl

(Saraçoglu) ve Okul Müdür Muavini Baha Esat (Tekant)m, daha soma $ark idadisi'nde
de Mustafa Necati Bey ve Vas1f Bey'in te?viklertyle futbol, izmir Türk gençligt arasmda
yayilmaya ba?lam1?tlr.

Ya?lan 1 5 tle 16 arasmda degt?en Talat (Erboy) , Nejat Evliyazade, Sabri Süleyinanovlç,
Kemal Tahsin (Soydam) , Hasan Tahsin (Soydam), $imendtferci Rifat (iyison) , Mazlum
Bey, Hüsnü Bey, Çaku Kemal okul sonralan aralannda maçlar yap1yorlard146. Ancak
bu gençlerin federe bir futbol kulüpleri bulunmuyordu.

izmir'in en eskt Türk futbolculanndan biri olan Fikret Tahsin (Soydam)'m haurlad1k­
lanna gôre Meltkyan Efendt, Mekteb-1 Sultam ogrencilerint "Leyltler ve Nehariler" diye
ikiye aytnp pasm, ?Utun, golün ne oldugunu ogrencilere ogretmi?ttr. izmir'deki
gayr-1 resmi, ilk Türk Futbol Tak1m1 da bu iki kis1m karma ogrencinin bir araya gelme­
siyle olU$ffiU$tUr. Bu tak1mm kurulu? tarihi 22 Ekim 1 9 1 0'dur. Mekteb-i Sultani
ogrencilerinden olu?an bu gayr-1 resrrti tlk Türk futbol tak1m1 tlk maçma Pelops Sa­
hasmda ç1km1?, sôzü edtlen tarihlerde belkt de 1zm1r'ln en güçsüz futbol tak1m1 olan
Rum Pelops tak1mma 9-0 kaybetm1�ti47 Talat (Erboy) Bey, izmir Türk gençligtnin bu
ilk futbol heyecamm anlaurken; Mekteb-i Sultani futbol takimmm izmir'de en fazia
Evangelidis Rum Mektebi ile kar?1la?rnalar yapugim bu tak1mm Me?rutiyet dõneminde
izmir'in en kuvvetli okul tak1m1 oldugunu bu nedenle çok büyük farklarla maglup
olduklanm belirtmektedtr+8. 1 9 1 0 yilmda izmtr'tn onde gelen Türk futbolculan $Un­
lard1. Dr. Ftkret Tahstn, Dr. Kemal Tahsin, Baha Esat, Dr. Girith $evkt, Süreyya,
Hüsamettin, Baytar $ahap, Mühendts Rüstem, Dr. Hulkt (Cura) , Dr. Sad1k, Hüsnü
(Ugural) Sabri Süleymanoviç, Çaku Kemal, Mazlum, Talat, Nejat.

1 9 1 1 yilmda kentte spor faaliyetleri gerek Trablusgarp SaVJ?l, gerekse bir süre soma
ba?layan Balkan Sava?lan nedentyle ônce yava?lam1$, ardmdan durgunluk dônemine
gtrmt?Ur. 1zm1r'de yava? yavJ? kendtn1 gõstermeye ba?layan ancak bir kulüp çansmda
bir araya gelemeyen Türk futbolcular ise uzun sürecek askerltk gõrevleri için orduya
çagnlddar. 1 9 1 1 - 1 9 1 4 yillan arasmda tek tük rastlanan futbol müsabakalan yalmzca
okullar arasmda gerçekle?iyordu49 izmir'de Dar'ül irfan Mektebi talebelerinin spor
yapabtlmeleri için Kâtiboglu'nda nizami bir futbol sahas1 bu tarihlerde tamamlanarak

46 Y�r Aksoy. "Gavur lzmlr de Gol Seslerf', Futbol ve K1litQrQ (Der: Roman Horak, Wolfgang Relter, Taml
Bora). llet�lm Yay .. lstanbul 1 993, s.337-338. Cem Atabeyoglu, a.g.e . . s . 7 1 - 7 2 .
47 Dmlokrat ízmlr, 1 5 Ocak 1 968.
48 "lzmlr'ln llk Türk Futbolcusu Talat Erboy'm Hauralan", Profesyonel Spor, Mayis 1956, s.27-28.
49 Mehmet Ah Oral, a.g.e . s.26.
.

- 95 -
Modem �rlann lzmlr'e Glr15I (1850-1922)

gençlerin kullammma sunulm�tur5 0 1 9 1 1 )'lh Ma)'ls a)'lnda Mekteb-i Sultani futbol

tak1m1yla Amerikan Koleji'ndeki Hilal Osmani Tak1m1 arasmda yapilan maçlarda Sul­
tani'nin büyük fark yapugi ve futbolun izmir'deki bütün okullarda ya)'llmaya ba�lad1gi
yerel basm tarafmdan halka duyurulmu�tur. . . Bugün mekteplenmiztn hepsinde spor
.

merakmm ctdden uyanmI$ oldugunu ve emen her mektepte futbol kulüpleri tesis et­
mekte oldugunu gôrüyoruz. Mekteb-i Sultani talebesi de jimnastik muallimleri Me­
likyan Efendi'nin himmet ve te$vikiyle Cuma günleri spor talimler1 ile ugra$mayi tercih
etmeye ba$lam1$lar ve pek yakm bir zamanda tesis ettikleri futbol kulüpleriyle ecnebi
mektepleri arasmda bir mevcudiyet hatta bir mevki-i ihtiram bah$ etmege muvaffak
olmu$lardIT51 "

izmlr Mek1eb-i Sultani Fwbol Tak1m1

1 9 1 3 )'lhnda da Íttihat ve Terakki Mektebinin giri�imleriyle izmir'deki Türk okullan

arasmda bir futbol tumuvas1 düzenlenmi�tir. Müsabakalar Cuma, Sah ve Cuma günleri
�eklinde Kârhane Ça)'lnnda programlamrken, ;;ampiyon tak1ma bir top ve takdimame
verilmesi kararla�tmlm1�ur5z 1 9 1 4 )'llmda izmir Mekteb-i Sultani Tak1m1 izmir'deki
tüm okul ve kulüp takimlanm yenmek gibi üstün bir ba;;an gosterdi . Bu tak1mda
tamam1 Türklerden olu�an �u oyuncular bulunuyordu . Faik, Sudi , Ômer, Sak1zh
Muammer, Cafer, Muhacir Mehmet, ôdemi�li Hamdi , Tatar Hasan , Nihat, Hasan ,
Çakn ismatl53 Bu tarihlerde izmir'de Scotch School , Packers, Amerikan Koleji, Evan-

50 !ttlhat, 25 N tsan 1 9 1 1 .
5 1 "�ehrtmtzde Futbol Müsabakalan ve Sultanlyeliler", lttthat, 2 1 Mayis 1 9 1 1 .
5 z Ahenk, 2 7 Mart 1 9 1 3 .
53 Mehmet Ali Oral , Türk Futbol Tanhl, s.26-27, Yenl Asrr, 9 Ntsan 1 965. Mehh Tmal, a.g.e . , s. 55.

- 96 -
 Modem Sporlann lzmtr� Gt�t (1850-1922)

geltdls Rum Mektebl'nin de güçlü futbol tak1mlan vardi. 1 9 1 5 yilmda Punta Çayinnda
(Alsancak) , Mekteb-i Sultani ile ittihat ve Terakki Mekteplert arasmda oynanan maç1
Mekteb-l Sultani 6-0 kazanm1�tir5".

llk Türk Kulüplerlnln Do�:

�ka Mümarese-1 Bedeniye Spor Kulübü ve Altay Spor Kulübü
II. Abdulhamit yõnetiminde iken futbola pek yana�amayan sadece izleyici olan
Türkler, II. Me�rutiyet'ln getirdigi õzgürlük ortam1yla yava� yava� hem oyuncu olarak
ye�il sahalara inmeye ba�lam�lar hem de kulüp kurmu�lardu55

izmir'de ilk Türk Kulübü 1 9 1 2 yilmda Kar�1yaka Terbtye-i Bedeniye tsmiyle kurul­
mu�tur56. Kar�1yaka'nm kuruculanndan Zühtü 1�11, Kulübün kurulu�unu �õyle anlat­
maktadu.

Ízmir'de Rumlann Panionios, Apollon ve birçok kulüplen vard1. Bomova 'da da

Íngilizlenn kendi aralannda bir topluluklan mevcuttu. O tanhte biz de aramJZda para
toplayarak top ald1k. Kisa pantolonlarla o günün sahas1 olan Osmanpa?a Camiinin
yanmdaki ilk mektebin bulundugu yenn biti?igindeki arsada oynamaya ba?lad1k. Bu
arsa ?imdiki Çocuk Yuvasmm bulundugu kO?kle, bir tarah Alaybey'de, diger tarah
Kar?1yaka 'da olan geni? bir bahçe idi. Sahibi de Omiros isminde Rus as1II1 ve e?i Íngiliz
olan bir ?Jhist1. Cami ve mektep arasmda halen duvarla çeviili bu bahçenin arasmdaki
geni? saba bizim futbol saham1z olmu?tu. Aram1zda ilk defa btr topluluk kunnaya
5-6 arkada? o günlerde bu arsada karar verdik. Agabeyím KadJZade Ra?it, Teyzezadem
Süreyya (Ípltkçi), ben, Refik Civelek, Osman Nun, Õmekkoylü Hüseyín, bir zeytin
agacmm afunda hafif yagmurlu bir günde bizde bir kulüp kurmayi tasarlad1k.
Íçimizdeki milli heyecan bir yangm gibi ate? ald1. Bize muhitimizden ç1g gibi gençlik
kat1ld1. Kendi aramJZda bir takim yapm1?t1k. 2-3 ay sonra da bu toplulugumuzu daha
çok canland1nnayi dü?ündük. Bu bizim için bir ozlem olmu?tu. Íttihat Terakki
Cemiyetine müracaat ettik; bizi himayenize almJZ bir kulüp te?kil edelim, daha venmli
çah?mak zorundayiz dedik. Olumlu kar?1lad1lar. Size bir oda tahsts edelim, burada
te?kilatlamn, bu kulübü vilayete müracaat ile tescil edebtliiiz dediler. Bu büyük bir
ümit olmu?tu. Haftanm birkaç gümlnde ak?amlan burada toplamp tasarlad1klanmJZJ

5+ Ahenk, 19 Ektm 1 33 1 .
55 Gonver Gone�. lzmtt Futbolu . , s.74, Ya�ar Aksoy, Gavur lzmtt'de . s.329, Ahmet Taltmctler, "KSK:
. . ...

Geçmt�ten Gelecege Uzanan Çtzgtde Btr Spor Kulobo", Kaqtyaka Koltnr ve Çevre Sempozyumu Btldlrller,
Kar�1yaka Beledtyest Koltor Yaymlan, lzmtr 2006, s.229.
56 Ka�1yaka Kulobonon "Terakkt" adi altmda kurulmas1yla tlgtlt olarak bkz. Ahenk, 1 9 Kanun-1 Evvel 1 328.
·
Gonver Gone�. lzmtr Futbolu . . . , s. 74.

- 97 -
Modem Sporlann lzmJr'e Gl�I (1850-1922)

büyüklertmlze iletiyorduk. Onlardan büyük

te?vik gormeye ba?lamJ?tlk. Bir müddet sonra
Vilayete müracaatla Hukuk Mü?avirligi kanali
lle Kulübümüz "Kar?1yaka Mumarese-i Be­
denlye Kulübü " 1sm1 altmda te?ekkül etmi?
olu-yordu. K.S.K. artik dogmu?tu . . . 57 "
Kar$1yaka
Tarihler 1 Kas1m 1 328 ( 1 9 1 2)'yt gôsteriy­
Mamarese-1 Bedenlye Ku/aba 1 91 2
ordu . Bu gençler futbol yolu ile gençlik
orgutlenmelerini urmand1ran ve ulusal kültürlerini ayakta tutmak isteyen azmhklara
kar?l milli bir tepkiyi dile getirmi?lerdi. Kulübün renk seçiml de oldukça ilgtnç ol­
mu?tU . Bunu da Kar?1yaka'mn kuruculanndan Süreyya (iplikçi)'nin karde?i Sadi (Íp ­
likçi)'den aktarahm. " Renk seçmek h ususunda blr hayli tarti?ma yaptilar. Nihayet
ye?il Müslümanligi, k1rm1z1 da Türklaga temsll etsin diye ye?il-k1rm1z1 renkte karar
k1Jd1lar 58 "
. . .

Kar?1yaka'nm 1 9 1 2 yilmda kurulmas1 bir tesadüf degtldi. Balkan Sava?lan sonras1

õzellikle Rumlann ba�1m çektigi yabancilann izmir'i terk etmesi Türklerin kendilerinl
daha iyi gõstermelertne neden olmu?tu . izmir'de 1 9 1 2 yilmdan itibaren Rum tak1m­
lannm yertni guçlü Türk tak1mlan almaya ba?lam1�t1. Bu , Balkan Sava?lannm karanhk
gunlertnde, azmhklann adeta gõvde gõstertsi yapuklan, ciddiye almad1klan, sindirmi�
olduklan Türklertn ulusal uyam? heyecanmm sporla kayna?masmm yaramg1 bir
sonuçtu59 Kulübün kuruculan Cemalett!n (Umar), Zühtü 0?11), Osman (Güven), Refik
(Civelek) , Hüseyin (Odaba?l), Salth (Tamr) Beylerdi60 . Kar?1yaka kurulu?unu takip
eden gunlerde ilk maçm1 Sultani Mektebinin futbol tak1m1yla yapm1� ve kuruculardan
Zühtü 0?11) Bey'in hanrlamad1g1 farkh bir skorla maç1 kaybetmi?ti .

Kar?1yaka'nm ilk yillannda en çok temasta oldugu rakibi Alaybey Rumlan idi. Çogu
tornac1, marangoz kalfas1 ve hizmetkâr olan Alaybey Rumlan her maçta Kar?1yaka'yi
maglup etmi?tir. Kar�1yaka faahyetlertnln durdugu 1 9 1 6 yilma kadar Müdafaa-1 Milliye
Cemiyeti'nin Sogukkuyu Caddesindeki "ittlhat ve Terakki " Kulübü binasmda faaliyet­
lerini yürütmü?tür61 . izmir'de 1 9 1 2 - 1 9 1 4 yillan arasmda "izmir idmanyurdu " isimli

57 Y�r Aksoy, Kaqiyaka vc Kaf Stn Kaf Tarthl, lzmtr 1988.

58 Y�r Aksoy, Kaqiyaka ve Kaf Stn.. s.328-329, Alt R.J.Za Enug, a. g.e. , s.30.
.

59 Y�r Aksoy, Gavur ÍZID1r'de .. . , s. 329, Ahmet Taltmctler, KSK: C.,çm�ten C.,Jecege . ., s. 229.
60 Alt R.J.Za Enug, a.g.e., s. 30.
61 "lzmtr'de lik Türk Kulübü", Demokrat hmlr, 17 Ocak 1968. Y�r Aksoy, Kaf Stn Kaf Tarllll . . . , s. 108.

- 98 -
 M�m Sporlann /zmJr'e GJfl$J (1850-1922)

bir futbol takimmdan sôz ediliyorsa da bu

takimm Altay'm isim almadan ônce faa­
liyetlertni gayr-i resmi yürüttügü dônem­
deki adi olsa gerektir62 •

Bu federe olmayan tak1mda Baha Esat

(Tekant) , Rlfat (iyison) , Fikret Tahsin
(Soydam) , Dr. Kemal Mazlum (Ôksüz) ,
Süleyman Hüsnü, Enver Esat (Tekant) ,
Hüsnü (Ugurel) , Kemal (Çakuel) , Tüccar Kaf$1yaka Momarese-1 Bedenlye Ku/abanan
Süreyya, Esat Çmar, Nurt Suk1 (Erboy) , 1/k kurucu oyesl Zahca /�1/ ve kulap k1ml1k kam

Gümrük Komisyoncusu Zühtü ve agabeyi

Ra�it. Fethi (Ózalp), Nezihi Beyler bulunuyorlardi. Tak1m maçlara kirmm-beyaz forma
ile ç1k1yordu.

I. Dünya Sava�1 yillannm en güçlü izmir tak1m1 Altay'd1 ve Altay Kar�1yaka'dan sonra
lzmlr'ln tescil edilmi� lklncl Türk takimi idl. Altay'm kurulu�u da Osmanh Devlettnde
siyasal ortamm gertldigi günlere tesadüf eder. izmir'de Hürriyet ve iulaf F1Ikasmm
Kar�1yaka'yi himaye etmesinin ardmdan Íttihat ve Terakki bu geli�melere ilgisiz
kalmam1�nr. Ônce , F1Ika te�kilan kurmak için izmir'e gelen Cela! (Bayar) Bey, Türk
Ocagi'nm bünyesinde Çiftçi Necati, Vasif (Çmar) Bey, Talat (Erboy) , Nejat Evliyazade ,
Raif Nezlhl, $1mendlfercl Rlfat, Mustafa Necati Bey gibl izmlr'in ilert gelen idarecilert
ve sporculannm ôn ayak olrnasiyla, $ükrü (Saraçoglu), Baha Esat (Tekant) , lzmir Valisl
Rahml Bey, Vasif (Çmar), Mustafa Necati Bey'in de bir araya gelerek yapnklan toplan­
nda, Türklertn gerçekle�tireceklert ciddi ve organize bir kulüp fikrt ortaya anlmi�tl.
16 Ocak 1 9 1 4 tarthinde resmen kurulan kulübün adi üzertnde çikan tart�malarda
"Altay'', "Ergenekon ", "Turan " isimlert dônemin siyasi iktidannm milliyetçilik an­
layi�1m tamamlayan bir unsur olarak ône çikm1�. sonunda "A.Jtay" isminde karar kilm­
m1�ti. Altay Kulübü, lttihat ve Terakki F1rkas1 ve onun bir kültür kurulu�u ve gençlik
ôrgütü gôrünümündeki izmir Türk Ocag1'mn koruyuculugu ve destegtyle h1zh bir
geli�me gôstermi�tir63.

62 ·tzmlr ldmanyurdu Ntzannamesl" lçln bkz. Anadolu, 26 Kanun-1 Sanl 1914.

63 Y�r Aksoy, Gavur lzmlr'de. . . , s.338, Bllge Umar, lzmlr'de Yunanhlann Son Gonlert, Bllgt Yay. • Ankara 1974.
s.236. R�tO Daglaroglu, Haluk San, a. g.e. , s. 1 79-180, Çetln Esen Kaftan, Altay Tartht, lzmlr 1978, Go.nver
Gone�. lzmlr Futbolu . . . , s.74. Ah RLza Enug, a.g.e. , s.30. M. Ali Oral, a.g.e. , s.27-28.

- 99 -
Modem Spor/ann lzmlr'e Gln;l (1850-1922)

Altay Kulübünün
tlk annas1
1914

Altay'm kurulu�unda ü ç ônem/J /sim

solda Çtftçl Necacl, arcada Kulüp Ba�kam Vas1f Çmar, sagda Hüsno Ugural

Kulübün ilk toplanu yert 1. Dünya Sava$1 s1ralannda �ark idadisi olarak isim degi$tiren
Alsancak'ta Gül Sokagmdaki St. Joseph Frans1z Okulunun müdür odas1yd1. idadi
Müdürü Mustafa Necati Bey de kendi odasm1 kuruculann hizmetine verdi . Kulübün
renginln siyah-beyaz olmasm1 kuruculardan Nejat Evliyazade çok istedi ve bu renkler
Altay'm renkleri oldu64 Altay'm ilk kuruculan $U isimlerden olU$IDU$tu . Mustafa
Necati , Vas1f (Çmar) , �ükrü (Saraçoglu) , Baha Esat (Tekant) , Talat (Erboy) , Esat
(Çmar) , Nej at (Evliyazade) , Hüsnü (Ugural) , Raif Nezihi , R1fat (Íyison) , Dr. Kernal
Tahsin (Soydam) , Tüccar Süreyya, Çiftçi Necati , Fethi (Ôzalp), Halil Zeki (Osma) ,
S1hhiyeci Kenan, istanbullu Necati . Íttihat ve Terakki Cemiyeti'nin bizzat izmir
Sekreteri Cela! (Bayar) Bey vas1tas1yla Altay'1 desteklemesl, kulübe bina vermesl, bu
sosyolojik gerçegt iyl degerlendiren ittihatçilann tlertye donük bir yatmm1yd165

Kulübün Ba$kanhg1m Vas1f (Çmar) üstlenmi$tiT. Yeni kurulan Altay kulübüne deste
olmak isteyen izrnir Valisi Rahmi Bey'in giri$imlert ile Katipoglu Semtinde tahsis edilen
bir arsa 1 9 1 4 yih Ocak ayi ba$lannda Altay Kulübüne vertlmi�tir66

Altayh gençler arsayi k1sa sürede güzel bir spor alanma çevirdiler. Sahamn aç1h$I için
blr merasim düzenlenmi�tir. Ahenk gazetesinin anlatugma gore ; Altay Kulübü
sporculan tarafmdan talim meydam ittihaz edilmek üzere izhar edilmi? olan mahallin
dünkü gün kü?ad1 gayet parlak surette icra olunmu?tuT. Bu vesile i/e birçok mek­
tepliler davet edi/mi?ti. Hatta merasimde bizzat Vali Efendi vesair baz1 erkam-1
h ükümette haz1r bulunmu?lar spor ve gençlik hakkmdaki taltif ve te?viklerini bu mü­
nasebetle de Jbraz buyunnu?lard1r. Yen1 meydan da mektepliler arasmda latlf ve kaide/i

64 "lzmlr'de llk Tork Kulobo", Demokrat lzmir, 1 7 Ocak 1 968.

65 Ya�r Aksoy, Gavur lzmtr'de . . , s.339.
.

66 Ahenk, 14 Kanun-1 San! 1 330.

1 00 -
 Modem Sporlann lzmir'e Gl�I (1850-1922)

m üsabakalar da icra edilerek Altayc11ara kaT$1 samimi arkada$lik cemilelerl gôste­

rtlmi$tif>7 " Sahamn aç1h� tôreni sonrasmda atletizm ve futbol müsabakalan
yapil�ur. Futbol müsabakasmda Altay $ark idadi Futbol takim1m 4-0 maglup et­
mi$tlf. Aym gün gerçekle$en atletizm yan?lannda $U sonuçlar almmt?tlr. Sür'at
ko�;usunda $ark Mektebi'nden Sait Efendi, Sultani'den Celal Efendi ile berabere
kalm�lardu. Tahammül ko?usunda Dar'ül mualhmin Mektebi'nden Gafur Efendi bir­
inci; uzun adamada $ark Mektebi'nden Hamdi Efendi 5 m. 10 cm. atlayarak bifinei
olmu?lardu. Yüksek atlama kategortsinde Sultani Mektebinden Faik Efendi l m. 40
cm. ile birinci gelmi?tir. Kulüpler arasmdaki müsabakalarda da ?U sonuçlar elde
edilm�tir. Altay, Midilli ve Kar?1yaka kulüplert arasmda yap1lan sürat ko$USunda Altay
Kulübünden Süleyman Efendt 100 metreyi 1 1 saniyede kat ederek birinci olmu?tur.
Aym Kulüp sporculannm yan?llgt tahammül ko?usunda Midilli Kulübünden Osman
Efendi birinci gelmi?tir. Uzun atlama müsabakasmda Altay'dan Evliyazade Nejat Bey
5 m. 85 cm. atlayarak birincl yine aym kulüpten Hüsnü ve Süleyman Efendiler 5 m.
80 cm. atlayarak iktnciltgi alm�lardir. Yüksek atlama yan?mda Evltyazade Nejat Bey
l m. 60 cm. atlayarak btrtnci geltrken, Hüsnü Efendi l m. 56 cm. atlayarak tkincl ol­
mu?tur. Halat çekme yan?mda mekteplerde Sultani ve Dar'ül Muallimin Mektepleri
berebere kalmt?lar, kulüp yan?mda ise Altay Kulübü ona kar�1 dokuz ki?i ile ç1kug1
$ark Mektebi tarafmdan çekilmi?tir. Son olarak gerçekle?tirilen bisiklet yan?masmda
$ark Mektebi talebesinden ismail Efendi yan?mayi birtncilikle tamamlam1?Ur68.

izmir Valtsi Rahmt Bey Altay Kulübüne olan desteginl tlerleyen zaman dtllminde de
gôsterml? 1 9 1 4 yih Arahk ayinda Kulübe 20 lirahk bir yard1mda bulunmu?tur. Bu
yard1ma te?ekkür eden Altay idman Kulübü Reisi Vas1f Bey de Vali'ye te?ekküründe
Rahmi Bey'in yard1mmm kulübü çok sevindirdigini, kulüp gençligini daha büyük
ba?anlar için te?vik ettiginl ve Vali'nin lütuflanna layik olacaklanm belirten bir aç1k­
lama yapm1?tu-09 Kurulu?undan k1sa bir süre soma büyük ba?anlara imza atan Altay
mütareke doneminde Türk Ocagi kapamncaya kadar ismlnden epey sôz ettirml$tir.
Kulübün kurulu?unun llk yillannda Türk milliyetçiligi ve Türklük fikrtnden hareketle
kurulan Altay'a pek çok ecnebi de üye olmu?tU. Bu maddt ve manevi destek sportif
ba?anlan da beraberinde getirm�tir. Nitekim 1914- 1 9 1 5 - 1 9 1 6 mevsimleri izmir Fut­
bol Ligi ?ampiyonluklanm üst üste Altay kazanm1�llr70

67 Ahenk, 17 Kanun-1 Sanl 1 330.

68 Ahmk. 1 8 Kanun-1 Sanl 1 330. fehlm Kuruloglu, Altay Spor Kulobn Tar1hl, Ege Ünlversltesl Sosyal Bthmler
EnstltQsQ, Tarth Anablllm Dah Türklye Cumhurtyetl Tarthl Blllm Dah Yaymlanmam� Ynksek Llsans Tezl, lzmlr
2 0 1 0 , s.43-44.
69 Ahenk, 30 Kanun-1 Evvel 1 330.
70
RQ�tü Daglaroglu-Haluk San, a.g.e. , s. 1 80.

- 101 -
Modem Sporlann lzmJr'e Gl�I (1850-1922)

Altay 1. Dünya Sava�1 suasmda azmhk kulüplertyle amansiz bir futbol sava�1 verdi.
Bu yillarda izmir'de Altay'm d1�mda Kar�1yaka, Turan, Trablusgarb gibi Türk tak1m­
lanmn yanmda ingiliz gençlerden kurulu Pakser, Rum Panionios, Rum Apollon, Rum
Pelops, Kar�1yaka Rum Kulübü , Rum Evangelidts Okulu futbol tak1m1, Amertkan
Kolejl futbol tak1m1, Mldilli Rum futbol tak1m1 ile Ermeni Vartanyan tak1mlan faahyet
gõstertyorlard1n .

Bu tak1mlan organize edecek ôrgütlü bir spor organizasyonu ve program bulunmu­

yordu. Bu nedenle tak1mlann kar�ila�malan Anadolu, Ahenk, Kôylü gibi 1zmir
gazetelertnln spor eglencelert b�hgi. altmda yaz1lan haberlerden takip edilebilmekte­
dlr. Bu yazilardan 1zmir'in Türk futbolculanm, oyun anlayi�lanm sosyal etklle�imi
ogrenmek mümkün olabilmektedir72. Türk tak1mlan içertsinde dõnemin en parlak
zaferlertni elde eden Altay oldu . Altay daha kurulu�unun ilk aylannda Bomova'da
1 9 1 4 yilma kadar izmir'de maglubiyet yüzü gõrmemi� olan Bomova ingiliz tak1m1
3-1 maglup etti. Altay tak1m1 oyunculan kazand1klan b�anyi taçland1rmak için Bor­
nova Íngiliz tak1mmm savunma oyuncusu Mamako'dan sõz ed1yorlard1. Anlatt1klanna
gõre bu oyuncu kale vuru�lannda topu bir kaleden õbür kaleye auyordu 73 Dõnemln
oyun anlayi�mda topu bir kaleden õbür kaleye gõndermek oldukça ônemliydi. Bunu
yapan oyuncular el üstünde tutulurlard1.

Altay 9 Kas1m 1 9 14 tarthinde Punta'da (Alsancak'ta) Apollon mevkiinde Ali RIZa Bey'in
idare ett1g1 kar�Ila�mada ingihz gençlerden kurulu Pakser takimm1 4-3 maglup etti74.

Bilebildiglmiz Altay'm bu ilk maçma ç1kan kadro �u tsimlerden meydana gelmi�ti .

ibrahim, S1hhiyeci Kenan, istanbullu Adnan, Ra�it Kar�1yakah , Kemal, �imendiferci
Rifat, Sabrt Süleymanoviç, Hüsnü (Ugural) , Mazlum (Ôksüz), Nejat (Evliyazade) , Talat
(Erboy) . Ahenk gazetesi Altay'm gallbtyet habertni okuyuculanna �õyle duyurmu�tur;
"Hepsi de vazifelerinde o kadar muvaffak oldular ki, kendilerini bütün kuvvetimizle
takdir etmeyt bir vazife sayanz. Íngilizleri kendi icat ettikleri bir oyunda maglup eden
Türk gençlerinin te�kil etrlkleri Altay kulübüyle lzmir cidden iftihar etmelidir. Bu
gençleri tebrik ve takdir ederken yakmda daha büyük muvaffakiyetler gôstermeleri
temenni ederiz75 " 14 Kas1m 1 9 1 4 tarihinde Amerikan Kolejini 3-0 maglup eden

7 1 Ah R.Jza Enug, a.g.e. , s.33.

72 M. Alt Oral, a.g.e., s l 24.
73 "Uzun Donlular", Demokràt lzmlr, 1 5 �ubat 1968.
74 Ahenk, 1 0 Te�rtn-l Sanl 1 330.
75 Çetln Esen Kaftan, Altay Spor Tarthl, lzmlr 1979, s.63.

- 1 02 -
 Modem Sporlann /zmJr'e GJ�J (1850-1922)

Altay76 6 Arahk 1 9 1 4 Cuma günü Punta da Panionlos sahasmda izmir'in en guçlü

Rum tak1m1 Panionios'la 1 - 1 berabere kalm1�ur77 Kurulah henüz bir ay olan Altay
Kulobünün 1 5 yilhk koklü bir geçmi�i olan Panionios ile berabere kalmas1 Turklerde
sevinç, Rumlarda tse hüzünle kar�ilanmi�u78• 1 3 Arahk 1 9 1 4 Pazar günü Kar�1yaka'da
Karavoktr meydamnda Kar�1yaka Rum Kulübtlyle btr mQsabaka yapan Altay maçtan
3-3'lük beraberlikle aynlm1�ur. Bir hafta ônceki müsabakayi Altay 5-0 kazand1gmdan,
dõnemin futbol ntzamnamest gereg1 Rum Kulübüne bir, Altay'a üç puan vertlmek
suretiyle maç1 Altay'm kazand1g1 ilan edilmt�tir79 7 Arahkta oynanan Altay'm
Kar�1yaka Rum KulübUnU 5-0 yendigt maç izmir Türk basmmda geni� yank1
uyandudt. Kõylü gazetesi Altay'm zafertnl " Gençlerlmlz kazandi" ba�hgiyla okurlanna
duyurdu8º Haberln devammda ise "Geçen Pazar gün ü Kar?Iyaka 'da Futbol Rum
Kulübü ile izm1r1miz1n yüzünü agartan ve Türk gücünü ?imdlye kadar yükseltmege
muvaffak olan Altay Kulübü arasmda bir yan? yap1lm1?t1T. ,?imdiye kadar yenílmeyen
bu yzlmaz kulübün bu parlak muvaffakiyetí kalpler1mízi sevinçle doldurdu. Yüzlerce
seyirci kar?1smda büyük btr heyecanla devam eden oyun netícesinde Rum Kulübünün
daha parlak muvaffakiyetlere de nail olacagma tamam1yla kanlyiZ. Ízmlr de bu suretle
hakiki bir varlik gôstermeye muvaffak olan Altaylilan bütün ruhumuzla kutlular
takdirler1z. ,?imdiye kadar sair mílletler tarafindan spor hususunda daima ihmal edilen
Türklagun gücünü bu kadar parlak muvaffakiyetlerle aleme isbat eden Altay Kulübü
i/e cidden íftihar edebilír1z" Ayn1 müsabakayi "Futbol Eglenceleri" ba�hg1 altmda
degerlendlren Anadolu gazetesi ise �u ifadelert kullamyordu; "Evvelki Pazar gün ü
Kar?1yaka 'da Rum Kulübü J/e Altay Kulübü arasmda blr futbol m üsabakas1 lera
edilmí?tir. Altay oyunculan tam olmad1klan halde yine muvafik olmu?lardJT. ,?ímdiye
kadar hiç s1m yere gelmeyen bu kulübün k1ymettar gençler1ne biz medyun-u ?ükramz.
Hakiki bir mevcudiyet-í Millíye ibrazma muvaffak olan bu gençlerimizin daima mu­
vaffak olmalanm temenni edíyoruz. Altay'm evvelki günkü m uvaffakiyetí ?ayan-1
takdir blr mahlyette oldugundan ne kadar Jftihar etsek az gôrürüz. Hlçe kaT?1 be? gol
yapmaga muvaffak olan gençler1m1z1 bütün kuvvet-i kalbimizle alk1?lanz81 "

76 Amertkan Kolejt maçma ç1kan Altay tak1m1 kadrosu �u oyunculardan kurulu tdt; Kalede Kemal, Savunmada
Kenan, Adnan, Ona Saha da Kemal, Ra�tt. Refet ve Forvette Süleyman, Hüsnü, Mazlum, Nejat ve Talat Beyler,
Anadolu, 16 Te�rtn-t Sant 1 330, Ahenk, 16 Te�rtn-t Sant 1 330.
77 izmtr'tn Türk bas1m bu beraberltgt oldukça ôvgüye deger buldu. Btr tarafta daha btr }'lh doldurmam1� sahaya
on blr kl�lyl zor ç1karan Altay diger iarafta 15 }'llhk geçrnl�I ve 90 sporcusu olan Panlonlos denllerek Altayh
�ençlenn ba�ns1 kutlanrn1�ur. Anadolu, 8 Kanun-1 Ewel 1 330.
8 Anadolu. 5 Kanun-1 Ewel 1 330.
79 Blr hafta oncekl ka�Ila�rna}'l Altay 5-0 kazand1gmdan bôyle blr averaJ uygularnas1 olrnu�tur. Anadolu. 16
Kanun-1 Evvel 1 330.
ao "Gençlertrnlz Kazand1lar", Koyln. 9 Kanun-1 San! 1 330.
81 "Futbol Eglencelert", Anadolu, 9 Kanun-1 Evvel 1 330.

- 103 -
Modem Spor/ann /zmJr'e Gt�t (1850-1922)

Altay Futbol Tak1m1 kurulduktan soma yapng1 ilk dokuz maçta maglubiyet yüzü
gôrmemL?ti, ilk maglubiyetini as oyunculan Mazlum ve Kemal'in oynamad1gi ka�d�­
mada Rumlann Panionios tak1mmdan aldi. Ahenk gazetesi bu maglubtyet haberini
büyük üzüntü 1ç1nde okurlanna aktarml$tlr. "Evvelkl gan Panlonlsce, Panlonlos
Kulübünün b1r1nc1 tak1m1 lle Altay kulübünün bmncl cakim1 arasmda b1r masabaka
yap1lm1$tIT. Evvelkl hafta bu kulüple Altaylilar b� ba$a kald1klan balde bu dela
maglup olmu$lardir. Çünkll Altay takim1 kaptam olan Mazlum Bey blr mazeret Ozer1ne
bu oyuna i$Cirak edemedlgi g1b1 oyunculardan Kemal Bey'de mazeretine binaen bulu­
namamJ$tlr. Bu ltlbarla hücum ve müdafaa hatlan arasmdaki ahenk ihlal ed1ldiginden
neticede maglublyet Alayc1lara tevcih eylemi$tlr. Mamaflh yakmda tam tak1mlarla bu
Jki kulüp arasmda tekrar müsabaka icra edilecegi müstahberdlr. �unu da ilaveten
beyan eder1z ki, Altay kulübü $imdiye kadar yapt1gi sekiz on müsabaka da hep galip
gelm1$ ve ilk maglubiyetini bu defaki olmu$tufl2 " Altay'm ôzellikle Rum tak1mlanyla
yapmt$ oldugu maçlar Birinci Dünya Sava$mm atmosfert içinde Türkler 1ç1n her za­
manktnden daha büyük ônem arz etmeye b�lam1�ti. Futbolun içindeki teknik, taktik,
spor anlayi$mdan uzak kaleme alman ve tamamen mtlliyetçi duygularla kaleme alman
yazdarda Türk-Rum çekilmesi futbol müsabakalanna çekilerek milli duygular
ok$amyor, õn plana ç1kanhyordu . Panionios maglubiyetinin hemen bir gün soma Al­
tay'm Amerikan Mektebi tak1mm1 2-0 maglup etmesi dônemin izmir basm1 tarafmdan
"Altay'm Türklügün $eref ve milliyesinin yükseltilmesi " olarak aktanlmt$tlr83 Altay
k1sa sürede geni$leyen kadrosunun yaratug1 eneiji ile ikincl tak1mm1 olu$turdu84.
Altay 1 9 1 4 yih sonlannda o denh güçlü btr kadro kurmU$tu kt, 1k1nc1 tak1m1 bile yil­
lann izmlr tak1mlanna kafa tutar hale gelmi$ti. Niteklm Altay ik1nc1 tak1m1yla izmir
Ermenilertnin takim1 Vananyan arasmdaki müsabaka ise golsüz beraberlikle sonuçlan­
ml$tlr85

27 Ocak 1 9 1 5 tarihinde Bomova'da oynanan Altay-Bomova Rum Kulübü maçmda

rakibl Rum Kulübü Apollon ve Panlontos kulüplerinden takviyeh oyuncularla ç1km1$
olmasma ragmen 2-0 kazanmayi ba$arm1$tlf. Talat Erboy'a gore I. Dünya Sava�1
suasmda en iyi Türk futbolculan Hüsnü , Mazlum ve Nejat idi. Talat bu oyunculann

8l Ahenk, 28 Kanun-1 Evvel 1 330.

8J Ahenk, 30 Kanun-1 Sanl 1330.
84 Ahenk. 21 T�rtn-l Sanl 1 330. Altay'la tlgtlt tlk btltmsel çah>mayt yapan Fehml Kuruloglu'nun l 930'lu ytllarda
Altay'da oynamJ$ Enver Aslanalp'ten aldtgi btlgtye gore Altay'm futboldakt b�nlannm sim altyaptSmm tyt olu0-
turulm� olrnasmda ldt. B takimmm dl$mda üçüncü, dordüncü tak1mlara da sahtp olan Altay'm tlerleyen ydlarda
A takinu hartctnde as1l kadroyu besleyen on tkt mahallt takimm oldugu tfade edtlm�tlr. Fehtm Kuruloglu, a.g.
tez, s.48.
85 Altay'm tktncl tak1mmda Fetht-Hoseytn-Zohto-Kenan-Hakk1-Alt Rlza-Rafet-Sedat-E0ref-Mehmet-Astm lstmlt
oyuncular bulunuyordu. Koylo, 19 Kanun-1 Sanl 1 9 1 4 .

- 104 -
 Modem Sporlann /zmlr'e Gl�I (1850-1922)

meziyetlertni sayarken; Hüsnü için çahmlanm ôn plana ç1kanyor. Ardi ardma birkaç
ki�iyi kendisine has çahmlanyla geçtigini sôylüyordu . Nejat fazla k1vrak sayilmazdi.
Ama �utlan s1k1ydi. Topa agac1 yertnden sõkecekmi� gibi vururdu. Mazlum izmir'in
en komple futbolculanndand1. Üsteltk oldukça bele�çiydi. Çok iyi ko�ardi. K1vrakhgi
ve çahmlan gayet yertndeydi. Hatta izmir'li Rumlar ve 1ngilizler tumeye ç1knklannda
yanlanna Mazlum'u da takviye olarak ahrlardi. Mazlum aym zamanda iyi bir atlet ve
1 00 metre ko�ucusuydu86. �ehirde kulüp tak1mlannm müsabakalan d1�mda okul
tak1mlar da birbirtyle temas halinde bulunuyorlardi. 1 7 Kas1m 1 9 1 5 tarihinde Puma
Çayinnda 1. Sultani Mektebi ile Terakki Mektebi Futbol takimlan arasmda oynanan
maç1 6-0 Mekteb-i Sultani tak1m1 kazanm1�t1r87

lzmlr Vahsi Rahm1 Bey Tarafmd.an Organize Edilen

tlk Kez Türk Taknnlanrun Kattld1gi 1 9 1 5 Yili Futbol �amptyonlugu
1 9 1 5 yilmda Osmanh Devletinin Birinci Dünya
Sava�t içinde olmas1, lzmir'deki Türk ve gayrtmüs­
hm takimlannm futbol maçlan yapmalanna ve hatta
bir �ampiyona tertiplemelerine engel te�kil et­
memi�tir. 1 2 �ubat 1 9 1 5 tarihinde Kar�1yaka ve
Altay muhtelitleri (karma) takimlanmn Punta'daki
idman sahasmda lzmir'in en güçlü okul tak1mlann­
dan olan izmir Sultanisi ile yapnklan maç beraber­
likle sonuçlanm1�t1r88 Ayn1 yihn 1 3 Mart tarthinde
"Altay Çaym" olarak adlandmlan Katipoglu Semtin­
deki sahada Altay ve Kar�1yaka Mümarese-i Be­
deniye kulüpleri kar�ila!?m1�lard1r89 Bu müsaba­
kamn sonucu hakkmda dõnemin izmir basmmda
hiçbtr bilgl mevcut degildir. izmir'de mevcut bilgi­
lerimizle Türk tak1mlanmn kanld1g1 ilk lig maçlan
lzmlr'deki Tllrk kulüplelinln
1 9 1 5 yilmm Nisan ayinda ba�laml!?Ur90 Vali Rahmi gell�meslne ônayak olan
Bey adma düzenlenen bu turnuvaya Altay, dônemin izmlr Valisl Rahmi Bey

Kar�1yaka , Midilli ve Trablusgarb tak1mlan

86 "Aglan Sarstp Geçtller", Demokrat lzmtr, 2 �ubat 1 968.

87 Ahenk, 1 9 Te�rtn-1 San! 1 3 3 1 .
88 Ahenk. 14 �ubat 1 3 3 1
89 Ahenk, 1 3 Mart 1 33 1 .
90 Ahenk, 5 N!san 1 33 1 .

105 -
Modem Sporlann /zmJr'e G111$1 (1850-1922)

kaulm�lardu. Turnuvanm genel kurallan �u �kilde beltrlenml.$tlr. Maçlar saat 3.00'de

b�layacak, maçlan hakem s1fat1yla Altay Kulübü Retsi Vas1f Bey tdare edecek, kulüpler
iki�r defa kar�il�acak ve galtp gelene iki puan, beraberlige de birer puan vertlecektir.
En fazia puam toplayan tak1m turnuvanm ôdülü olan degerlt vazoyu kazanacakn. Bir
buçuk ayda tamamlanana müsabakalar sonrasmda Altay 1 1 puanla �mptyon olmu�­
tur. Trablusgarb Kulübü daha ltgtn b�mda turnuvadan çektldi. Altay Kulübü B�kam
Vas1f Bey, kulüp namma bõyle bir turnuva dozenlenmesine vesile olan ve katkilanm
estrgemeyen Vali Rahmi Bey'e te�ekkürlertni �u �ekilde tfade etmi�tir9 1 .

TE$EKKÜR

Büyük Valimiz Rahmi Beyefendi spor kulüpleri arasmda birinci ç1kacak olana ihda
edilmek üzere k1ymettar lmzalanyla miive�eh ve miizeyyen bir vazo lütuf buyur­
mu?lardir. Bu ulvi asar-1 te?viklerinden dolayi kendilerine bütün ?iikran-1 kalbimiz­
le arz-1 miintedar eyleriz.

Altay Kuliibü Relsl Vas1f C.

1 7 Nisan 1 9 1 5'te sona eren ve izmir'deki Türk takimlan arasmda ilk defa bu �ekilde
organize edilen turnuvanm namaglup �ampiyonu Altay Spor Kulübü olmu�tur. Tur­
nuvada müsabakalarda �u sonuçlar almm1�m:

Altay - Midilli (Altay galtp gelmi�tlr. Skor belirtilmemi�tlr.)

Kar�1yaka - Trablusgarb (Kar�1yaka galip fakat sor belirtllmemi�tir.)
Altay - Trablusgarb: 4- 1
Kar�1yaka - Midilli: 1 - 1
Midillt - Trablusgarb (Mid1111 galip gelmi�tlr. Skor belirtilmemi�tir.)
Altay - Kar�1yaka: 3-1
Trablusgarb - Midillt: 0- 1
Altay - Trablusgarb: 4-0
Altay - Mtdilh (Altay galip gelmi� fakat skor belirtilmemi�tir.)
Kar�1yaka - Trablusgarb (Kar�1yaka galip gelmi�, skor belirtilmemi�tir.)
Altay - Kar�1yaka: 1-1

9 1 Ahenk. 27 Mart 1 33 1 .

- 1 06 -
 Modem Sporlann lzmlr'e Gln�I (1850-1922)

Maçlar sonrasmda �ampiyonluk

kupasm1 izmir Valisi Rahmi Bey,
Altay Kulübü'ne takdim etmi?tirn

Kulüp Ba?kam Vas1f Bey turnuva

sonra-s1 gazetelere gõnderdigi
te?ekkür yaz1-smda ?unlan belirt­
mi?tir93:

"Vali Rahmi Beyefendi hazret­

lerlnln imzalan i/e tev?ih ederek
ortaya koydugu vazo için birçok
1 91 5- 1 91 6- 1 91 7 izmlr $ampiyonu
aydan beri yap1lmakta olan futbol
Altay Futbol Tak1m1
birligi müsabakalan nihayet
kulübümüzün muvafakatiyle neticelenmi?tir. Ewelsi Cuma günü Midilli i/e Kar?1yaka
arasmda son bir müsabaka lera edilecekti. Lakin Midilli Kulübü ligden daha ônce çek-
1Jd1g1 bahanesiyle oyuna i?tirak etmedigi için nizamname mucibince iki numara kay­
betmi?tir. Bu suretle ?imdiye kadar Altay on bir Kar?1yaka sekiz, Midilli be? numara
kazanml? oluyorlar. Tam numaranm on iki olduguna nazaran Altay vazoyu kazanm1?
ve Ízmir'in ilk Türk ?ampiyonu olmu?tur. MamaÍih Midilli kulübünün nizamnamenin
muhalefetine ragmen ligden çekildikleri farz edilse bile yine Altay yedi, Kar?1yaka be?
numaraya malik olmu?lardJT ki netice aymdJT. Kulübümüz gelecek sene de hayatm1
aym muvaffakiyetlerle tenvic edecegine kanidir. Gerek bu kupayi gerekse Korasoni
(?) Kulübünün Ermeni birinci tak1mma kar?l kazamlan galibiyetin ni?ane-i iftihan
olmak üzere ihda edilen diger kupayi Milli Kütüphanenin salon unda camekan
içerisinde vazh edip, herkesin inzar-1 tema?asma arz edecegiz. Bu sene Ízmir de
muntazam bir idman hayatmm inki?afim temin edebildigimizden dolayi ne kadar
mesud müftehir isek gençlerimizin gôsterdikleri gayret ve hevesten dolayi da o kadar
memnun ve müte?ekkiriz"

I. Dünya Sava?I yillan bütün Osmanh Devletinde oldugu gibi izmir'de de sportif etkin­
ligin kmlmasma yol açm1?t1. Buna ragmen sava?m sona ermesine kadar yan canh spor
etkinliklerinin tek adresi ittihat ve Terakkinin kanatlan altmda faaliyet gõsteren Altay

92 Ahay Spor Kulubunun lzmtr Valtst Rahml Bey tarafmdan organize edtlen tumuva da kazand1g1 bu kupanm
dt�mda btr de izmtr'dekt tsmtnt tesptt edemedtgtmtz Erment tak1mma kar�1 kazand1gi maçm ardmdan kazanm1�
oldugu btr kupa daha vard1r. Cumhurtyetten ônce sahtp oldugu bu tkt kupa btr sOre kulobun tzntyle izmtr Millt
kutuphane de sergilenml�tir. Fehtm Kuruloglu, a.g. tez, s.5 1 .
93 Ahenk, 3 Mayis 1 3 3 1 , Esen Kaftan, Altay Spor Tartht, s.5 1 , Fehmt Kuruloglu, a.g. tez, s . 5 2

107
Modem Sporlann /zmJr� GJ�J (1850-1922)

oldu. Altay ituhat ve Terakk.i'nin bu ilg1sini bo�a ç1karmadi. 1 9 1 5- 1 9 1 6 , 1 9 1 6- 1 9 1 7

izmlr Ug $ampiyonluklanm da kazand194.

Ancak lzmlr'ln en güçlü talam1 ünvamru I. Dünya Sav�1 yillannda ellne geçirm� olan
Altay'm kentte maglup etmedlgi tak1m kalmamasma kar�m d�andan gelen yabanc1
gemilertn mürettebanyla oynanan kar�1la�malarda hayal kmkhklan ya�amyordu. Blr
keresinde Talat (Erboy)m anlamgma gõre bir isveç Sav� Gemisi talam1 ilk yan Altay'a
1 2 gol atmca Altayh futbolcular devre aras1 e�yalanm toplayarak futbol sahasmdan
kaçm�lardt. Türk talam1 bu aç1k farkl1 yenilgtlerden de teknik ve taktik yõnden rakip­
lertnden yararlanmayi ogren�tl95. I. Dünya Sava�1'nm sonlanna dogru Altay izmlr'de
tek faal Türk kulübü olarak kalm1�nr. 1 7 Temmuz 1 9 1 8 tarthh Kôylü gazeteslnde
Altay Kulübünün Poligon'da futbol maçlannm da olacagi bir spor program1 tertlp ede­
ceginden sõz ediyordu96 . Mondros Ate�kes Antla�masmm 1mzalamp Osmanh Devle­
tinin teslim olmas1yla birlikte dõnemin yeni olu�an �artlan geregi Altay Kulübü
faahyetlertne " Türk idmanyurdu" ad1yla devam etmi�tir97 Bu tarthlerde rastlad1g1m1z
tek futbol musabakas1 12 Arahk 1 9 1 8 tarthinde Türk idmanyurdu lle ingihz Harp
Gem1s1 arasmda gerçekle�en maçu9a

Mütareke ve Yunan Í$gal1 Dõnemtnde 1zmtr Futbolu

I. Dünya Sava�1 ve onu lzieyen mütareke dõneminde Altay ve Kar�1yaka'da futbol oy­
nayan gençlertn her birt bir tarafa dagilm1�. Türk okullannda da futbol oynayacak
fazia genç kalmam1�tL Bilinenlerin aksine Altay kendi ad1yla 1 9 1 9 yilmm Agustos
ayina kadar faaliyetlertnl sürdürmü�tür. Pelops, Manisa ve Altay kulüplert Haziran ayi
içertsinde, istanbul'da meydana gelen yangmda zarar gõrenler yaranna müsabakalar
düzenlemi�ler, müsabakalardan elde edilen hasilall yangm magdurlanna gõnder-

94 Altay"m güçlenmestnde sozo edtlen styasal destek yamnda futbol tak1mmm güçlü oyuncularla takV!ye
edtlmestnde etklsl vard1. lzmlr"ln me�hur tktz futbolculan Erment Apetyan Karde�ler. Almanyah Küçük Zablt
Carl Stelnlnger Altay'1 oldukça kuvvetlendtrdller. Profesyonel Spor, s. 39-40. 1 9 1 5 Ermenl Tehctrt üzertne
soykmm tddtalannda bulunanlar mtlllyetçl soylem ve mllltyetçl argomanlarla desteklenml� Türk Ocagi ve htthat
Terakkl'nln dogrudan destegtnl alm1� Altay Kulübünde Türk ve Ermenl sporculann spor sahalannda omuz
omuza mücadele ettlgtnl belgeleyen bu fotografi gordüklertnde büyük btr �kmhk geçtreceklert �1kard1r. Günver
Güne�, lzmlr Türk Ocag,. Faahyetlert 1923-193 1, Dokuz Eylül Ünlversllesl, Atatark llkelert ve lnk11ap Tartht
Enstltüsü, Yaymlanmam1� Yüksek Ltsans Tezt, lzmtr 1 990, s. 53-54, Gonver Gane�. "lzmlr Tark Ocagi 1 9 1 2-
19 19", Keblkeç Dergtst, Y1l: l , Sayi:4, Ankara 1 996.
95 Futbolcu Talat'm hauralanmn de�tk yorumlan lçln bkz. Profcsyoncl Spor, s.40, "Uzun Donlular", Dcmokrat
lzmlr, 1 5 �ubat 1 968, M. Ali Oral, a.g.e. , s.8 1 .
96 Koyhl, 1 7 Temmuz 1334.
97 "llk Tark Futbolcusu Talat Erboy", Demokrat lzmir, 1 6 Ocak 1968.
98 Anadolu, 1 2 Kanun-1 Evvel 1334.

- 1 08 -
 Modem Sporlann lzmlr'e Gl�I (1850-1922)

m�lerdtr99 II. Me�rutlyetln liam dolayis1yla her yil 23 Temmuz'da kutlanan Iyd-i mllli
bayram1 1 9 1 9 yih Temmuz'unda i�gal altmdaki izmir'de spor �enligiyle kutlandi.
Altay'm da i�tlrak ettlgt bu �nliklere izmlr'ln bütün Rum kulüplert de kanlm�lard1r.
Ylne eglencelerden elde edtlen hastlat, istanbul'da kl büyük yangm da zarar gôrenlere
ve Altay kulübüne birak1lm1�tlr. Spor eglencelert içln oyun sahasma çad1rlar kurulup
sandalyeler yerle�ttrtlmt�. aynca Müsavat Vapurunun da Poltgon rnahalline seferler
düzenlemi�tlr1 00 . Yunan i�galtnin izmir'de katl bir tutum tçtne gtrmesl, Altay
kulübünün Vas1f Bey, Mustafa Necati õnde gelen lsimlertnin Türk milliyetçllerin
yanmda yer alarak Kuva-yi Milllye hareketine destek olmak için �ehirden aynlmalan,
Türk kulüplerinln en büyük hamllertnden Ízmlr Vahsl Rahml Beyln gõrevtnin sona
ermesi ve sava? somas1 izmlr dt?ma ç1kmas1, ittihat ve Terakklnin varhgmm sona er­
mesi, Türk Ocaklanmn faahyetlertni durdurmas1 Altay kulübünün durutnunu zor­
la�nrm1� bir süre soma izmlr'de kalan oyunculanyla idmanyurdu çatlSl altmda faaliyet
gõstermek zorunda kalm1�tl.

1 9 1 9 yih sonbahannda �ark gazetesi sahibi Halil Zeki (Osma) Bey'in ve Tüccar Hac1
Hüseyin Bey'in glrt?lmlert sonucu izmlr Sultanl'sinln blrincl tak1m1 oyunculannm ve
bir k1s1m Altayh gençlerin i?tirakiyle 1ttihat ve Terakkl Mektebinin (Dumlupmar Mek­
tebi) kar?tsmdaki bina da ye?il beyaz renklere sahip (idmanyurdu) Kulübünü kurdu­
lar101 . Yeni kulübün formalan ye?il-beyaz renkli ve çubuklu idi. Mütareke yillannda
faaliyet gõsteren tek Türk Spor Kulübü olan idmanyurdu'nun kadrosunda bulunan
oyuncular ?Unlard1: Ktrsakal Muzaffer, Suphl, Kaleci Mustafa (Balôz), Z1m Z1m Osman,
Fevzt, Mamako Salm (Seyinener), Hoca Mehmet, Sakizh Ne?et, Muammer, Mazlum,
Hafiz, Mümtaz, Stvrislnek Baha, Dede Kenan, imamm Cela!, Bacak Mithat, Kolokir
Hüseyin, Hasan Yamk, Adnan1º2 (Menderes) . Kulübün rengi kuruldugu tarihlerde
ye�il-beyaz iken, daha soma k1rmiz1 beyaz oldu. idmanyurdu'nun yeni formalan ktr­
mm zemin üzerine beyaz bir ku?ak �eklinde dizayn edtlmi�t\1 03•

99 Anadolu, 22 Hazlran 1 335, Fehlm Kuruloglu, a.g. tez, s.57.

IOO
Anadolu, 1 7 Temmuz 1 335, Anadolu 22 Temmuz 1 335, Fehlm Kuruloglu, a.g. tez, s. 1335.
1 01 Nacl Gundem, Gilnler Boyunca lzmir, lzmtr 1955, s.67. Bllge Umar, lzmlr'de Yunanhlann Son Gnnlert,
Anl<ara 1974, s.238-239.
102 Soner Yalçm, "Efendl" lstmlt kttabmda Ah Adnan (Menderes)'1 Altay'm kaleclsl olarak takdlm etmektedlr.
Oonemtn basmm tek tek tnceleml� btrt olarak aç1kças1 bu btlgtyl nereden ald1gim merak edtyorum. Adnan
(Menderes) htçblr zarnan Altay'm kalectsl olmam�ur. Daha dogrusu futbol oyna}'lp oynarnad1gi blle tan�rna
konusudur. Blrkaç kaynakta miltareke donemlnde Adnan tslmll blr oyuncudan sozedthr o da kalecl degtl santrfor
ldl ve Altay'm degtl ldrnanyurdu'nun oyuncusu olarak btltnmektedlr.
1 03 Bu degt�lkhk sonras1 lzmlr'dekl Rum gazetelert formalan Yunanlstan'm mllll renklert olan Apollon lle ld­
rnanyurdu rnaç yapacagmda, "KlrmlZl-beyaz tle mavt-beyaz çarp�1yor" dlye yaz1yorlard1. M. Ali Oral, Tilrk Futbol
Tarthi, Cllt: I , Faslkül 2, s . 1 30.

- 1 09 -
Modem Sporlann /zmJr'e GIJ1>1 (1850-1922)

1 91 9 Yll1 Alsancak 'taki PanionJos Sahas1

Musevllerin Maccabi Tak1m1 fie lzm1rl1 Levantenlenn Tak1m1
Wanderers kar�Ila�1yor

1 5 Mayis 1 9 1 9 tarihinde ba�layan Yunan i�galt Türk gençlerinin toplamp etkinliklerde

bulunduklan spor kulüplerinin sonunu haz1rlad1 . Yunan i�galine ve �ehirdeki
Türklerle-Rumlar arasmdaki gerginlige ragmen Rum futbol kulüplerinin oyunculan
eskl arkada�lan idmanyurdu oyunculanm, s1k s1k maçlara davet ed1yorlard1. Umar'a
gõre bu sporun birle�tirici õzelligiydi. Tüm slyasi gerginlik ve dü�manhklara kar�m
sporcu Türk ve Rum gençleri arasmdaki centilmence bir arkada�hgm gõstergesiydl 104

idmanyurdu'nun kurulmas1 ve bir Türk futbol takimmm sahalara ini�i bask1 altmdaki
izmir Türklerini sevtndirmi�tl. idmanyurdu ônceleri yalmz limana gelen yabanc1 sava�
gemtlertn mürettebauyla maçlar yaparken, daha sonralan baz1 Rum kulüplertnln ve
onlann oyunculannm davetleri sonucu ôzelltkle Apollon, Pelops gibi kulüp tak1m­
lannm yamsua Evangeltdis gtbl okul tak1mlanyla da kar�Ila�malar organize edilmi�tir.
Bu yap1lan müsabakalara çogu kez izmir'deki ingiliz ve italyan kolonisi de geliyorlard1.
Maçlar Panlonios, Apollon, Talebe Çayin sahalannda gerçekle�ir, sahalann kenannda
oyunlan 2000-3000 ki�i takip ederdl. idmanyurdu-Apollon maçlan çogunlukla tüm
dostluk gõstertlertne ragmen sert ve kmc1 olurdu . Bu nedenle bu tür maçlara hakem
bulmak zorla�ud11 0 5 izmir'de futbolun Türkler arasmda yeni yeni canlanmaya ve or­
taya yeni kulüplerle yetenekli oyunculann ç1kmaya ba�lad1g1 bir suada izmir'in Yu­
nanhlar tarafmdan i�gali her�eye oldugu gibi izmir futboluna da agu bir darbe
vurmu�tur 106

1 °" Btlge Umar, a.g.e., s 23 8.

.

1 05 M. Ali Oral, a.g.e., s 52 53 Bu zor maçlan ltalyan as1lh Domenlko veya Borettl karde�lerden biri gürultosoz
. - .

btr �kllde yonetlyordu.

1 06 Cem Atabeyoglu, a.g.e. , s. 72.

- 1 10 -
izmirli james La Fontaine'nin 1 899 tarihinde istanbul'a gitmeden ônce izmir'deki le­
vanten ailelerin kurdugu futbol tak1mlan ile Rum ve Ermeni Kulüpleri arasmda lig
usulü maçlar organize etmi�;, bu lig 1 922 yilma kadar devam etmi�tir 1 º7 Türk tak1m­
lanm izmlr ligine almad1lar. 1 920 tarihli Spor Alemi Mecmuas1 muhabirtnln izmir
Futbol ligt ile tlgtli habertnde de bu vurgu yaptlmaktad1r. '' . . . futbol l1gine Türklerin
kabul olunmamas1 için çali?ilm1? ve m uvaffakta olunmu?tur. Türkler lige i?tirak
edemedikleri gibi, Ízmir namma ç1kan tak1mlara da Türkler i?tirak ettirilmemektedir.
Bununla beraber ecnebiler daima çali?maktadirlar. Ízmir'in ?imdilik iki kulübü vardir.
idman yurdu ve Kar?1yaka Terbiye-i Bedeniye Yurdu ve ikisi de Rum ve Ermenilerin
bask1lan sonucu Ízmir liginin d1?mda kalm1?t1r1os "

1. Donya Sava$1 sonlannda Panlonlos­

Alsancak stadmda tribunler

i�gal dõnemi izmir'in ilginç geli�melertnden biri de kentteki Yunan i�gal komutanmm
Türk spor kulüplerini kapatlp onlann faaliyetlertni yasaklama yoluna gitmesiydi. Oysa
aym tarthlerde istanbul'da i�gal Kuvvetleri Komutam Harrtngton Türk tak1mlanm da
te�vik edip kendi adma turnuva organize edtyordu 1 09 tzmtrll Türkler idmanyurdu'
nun yamsira sanat ve sosyal etkinlikleri ile dikkati çeken Amerikan-Türk Kulübü'nün
futbol tak1mmda da yer alm1�lardi. Yunan yõnetiminin kentteki bask1 yõnetimini bir
�ekilde bõyle ktrabiliyorlardi . Buna ragmen yine de Türkler adma i�gal yillannda
sportif faaliyetlerde bulunmak pek kolay olmuyordu. Naci Gündem hanralannda
mütareke günlerinde izmir'deki spor ya�am1m �ôyle anlatmaktad1r1 1 0

1 07 Auf Kahraman, Osmanh Devletlnde Spor, Anl<ara 1995, s.674.

1 08 "lzmlr Futbol Llgl" Spor Alemt, sayt : l 2 , l Nlsan 1336, s.64.
1 09 M. Ali Oral, a.g.e. , s.53.
1 1 0 Nacl Go.ndem, a.g.e .. s.67

111 -
Modem Sporlann /zmlr'e Gll1$l (1850-1922)

Simd1k1 Alsancak Stadyumuyla halk sahasmdak1 yerl1 Rum ve Ítalyan tak1mlanyla

maçlar tertib ederlerken, arada bir de Türklerle de oynamayz çok arzu ediyorlard1.
Yalmz o azgm senelerinde tabii a?agzlara yan1 Alsancak taraflanna inemeyen blzler,
Karafatma Dagz 'mn mütevaz1 dazlügünde (vaktlyle klremtt ocaklan bulundugzz 1ç1n
Kârhane, sonradan Talebe Çayzn ve $1md1 de Ízmlrspor sahas1) dtye amlan bu yerde
maçlanmzz1 tertlplerdik. O zaman etrah duvarla çevrilmt? ve temiz bir tevsiye gôrmü$
toprak saba nerede. . . hele oturma yerleri . . . Aç1kta duran 1k1 tahta kale direginden ve
nizami çizgtlerden ba$ka bir �y yoktu. Gelip geçenlerde Allah nzas1 için gôze batan
ta?lan toplayzp temizlerlerdi. 1$te bu $artlar altmda gelen halk, maçlan çlzglnin d1$m­
dan seyreder ve arada blz oyunculann ayagzndan kaçan toplan toplamak surettyle
yard1mda bulunurduk. . .

Mütareke dõnemi izmir'inde en popüler Türk tak1m1 1dmanyurdu idi. idmanyurdu'­

nun õzelltkle izmir Limanmda demirlt bulunan yabanc1 ülkelerin sava? gemisi, zlfhh
ve torpidolann mürettabatlanyla müsabakalan dikkat çekiyordu. 1 92 1 yih nisan
aymda 1zmir Limamna demirlemi? olan "Ízer'' isimlt Fransiz Torpidosu'nun mürette­
banyla idmanyurdu arasmda Talebe Çayin'nda oynanan maç1 1dmanyurdu 3-0 kazan­
mt?ll 1 1 1 . Bir Türk futbol tak1mmm sahalara ini?i, Yunan l?galtnin bask1s1 altmda ki
izmirli Türkleri sevindirmi?ti. ingilizlerle kar?t yapdan bir maçla amsm1 aktaran Naci
Gündem Türklerin i?gale kar?l tepkislnl ve milliyetçi dü?üncelerinin spor alanlanna
yans1masm1 ?U ifadelerle aktarmaktadlf; . . . Bir gün hiç unutmam szrf ingtlizlerle maç
"

yap1l1yordu. Fevkalade bir oyun sonunda 2-0 galip gelmi?tik. Golleri esk1 Fener'ln
Zekl 'si ayannda olan izmir'in me$hur Mazlum 'u atmI$tl. O gün halktak1 aç1ga vurula­
mayan heyecan ve sevinci tarif edemem. Goller at1ld1gz zaman vaziyet icabz fazia bagzr­
mamiza imkan m1 vard1 hiç? Oyunu galip bitirelim diye içlmlzden ne dualar etmi?tik.
Ah! Hlçbir istisnas1 kalmayan zavallI bizler sanki bu hallerde onlara hakim olacak ve
hmç alacakml$1Z gtb1 ç1rp1myorduk. Ne bo$ tesel11 . . . 1 11 " 29 Nisan 1 92 1 gonü ytne
Talebe Çayinnda gerçekle?en müsabakada 1dmanyurdu bu kez "Alexandro Poleryo"
tstmlt 1talyan Torpidosu mürettebatm1 4- 1 maglup etm�tlr 1 1 3 1dmanyurdu'nun ya­
baric1 gemilerin mürettebatma kar?t kazand1g1 ba?anlar basm tarafmdan izleniyor,
günü gününe halka aktanhyor, tak1m tebrik ediliyordu . idmanyurdu 1 92 1 yih Nisan
ayi lçinde maglup etmi? oldugu italyan ve Frans1z Sava? Gemileri mürettebatmm
ç1kard1gi karma tak1m1 da 6 Mayis tarihinde Talebe Çayinnda oynanan kar?ila?mada

1 1 1 Sada-yi Hak, 2 5 Ntsan 1 337.

1 12 Nact Gondem, a.g.e., s.36.
1 13 Bu kar,;1la�mayt lkl btne yakm seytrcl lzleml�, sahanm sol taraf1 tamamen hammlara aynlm1�n. lzmtr'dekl
ltalyan Konsoloslugu mensuplan da bu mosabakayt taktp etmt�lerdtr. Sada-yi Hak, 29 Ntsan 1 337.

1 12 -
 Modem Sporlann lzmlr't Gt�t (1850-1922)

maglub ederek kendi aralannda duzenlediklert gayr-1 resmi turnuvayi birtncilikle

tamamlam1?tH1 14• idmanyurdu tak1m1 o denli güçlü hlr tak1m kurmu?tu ki izmir'in
kunulu?una yakm bir tarthte Balkanlarda bir turneye haz1rlanan izmir Futbol Kar­
masma Mazlum ve Hasan isimli lki oyuncusunu da gonderml?tlr1 1'.

1 922 yihna gellndigtnde izmirli Muallim Nurt Bey'in gi�imlertyle Beyler Sokagi'nda
"Tilrk Spor Birligi " ad1 altmda hlr te?kilatm kuruldugunu ve bu te?kilatm izmlr spor
hayaum düzenleyecegt bu arada Altay Kulübünü de yenlden faallyetlertne ha?layacag1
istanbul'da yayinlanan Spor Alemi mecmuasmda dile getirtlmi?tir. istanbul basmma
gartp gelen bu uygulamaya Spor Alemi Mecmuas1 $U yorumu yapm1$tIT. "Ístanbul'da
kulilpler federasyonu tevllt ederken, lzmtr'de federasyon kulilplert doguracakt1r"
1922 yih ba�lannda izmir'de Türklertn faaliyet gôsterdigt tek futbol tak1m1 olan izmir
idmanyurdu limanda demirli bir Hollanda gemisi personeli ile yapug1 müsabakayi
1-0 kazanm1�ur1 16 itilaf Devletlertne ait gemilerdeki tak1mlarla s1k s1k yapilan maçlar
içinde oldukça sert geçenler de oluyordu . Bu maçlardan birtsinde izmir idmanyurdu,
italyan ve Frans1z Gemilertnin mürettebaum daha ônce rahathkla yenen lngtllzlerle
kar�1la�mI?tlT. Hüsnü Bey'tn tdare etttgi maç o kadar senti ki maç esnasmda ingihz
takimmdan bir oyuncu ile izmir idmanyurdu'ndan sag aç1k oyuncusu Mehmet baygm­
hk geçirdi. Bunun üzertne son yirmi dakikas1 oynanmayan maç1 ingilizler 2-0 gallp
bitirmi?lerdir1 17

Yunan �galintn son aylanna dogru idmanyurdu'na oranla Amertkan-Türk Kulübünün

ismi ortahklarda daha fazla dol�1yordu . 1 4 Nisan 1922 Cuma günü Talebe Çayinnda
Amertkan-Türk Birtnci Futbol Tak1m1 izmir Limamnda demirlemi� Fransiz Torpidosu
"Etnamit 'in mürettebau ile kar?ila�m1�, müsabaka Türk oyunculannm da bulundugu
Amertkan Türk Kulübünün 4-0 galibiyetiyle sonuçlanml$tlT1 18• 9 Eylül 1 922 günü
izmlr'in kurtulmasmdan sonra kentteki Rumlar güvenliklert nedeniyle adalara ve Yu­
nanistan'a gõç etmi�lerdir, Panionios, Apollon , Pelops gtbi tak1mlar oyunculan
dagild1g1 için faaliyetlertni sona erdirtp kulüplertni Yunanistan'a ta?1m1�lardu1 19 Er­
meni Vartanyan tak1mmm ise ak1beti konusunda bir bilgiye sahip degtliz. Dagilmaya

1 1 4 Sada-yi Hak, 7 Mayis 1 337 Kanna olarak yap1lan maçlarda 1lg11I olkenln bayraklan sahanm oç ko�slne dl­
klllyordu. Nacl Gondem, a.g.e .. s.68.
m M. Ah Oral, a.g.e. . s. 1 30.
116 Spor Alem1 Mccmuasi, sayi : 8 1 , lstanbul, 8 �ubat 1338, s. 1 5 .
1 17 Spor Aleml Mccmuasi, sayi:73, lstanbul, 13 Kanun-1 Evvel 1 338, s. 1 5 .
1 18 Maç saat 14 30 da oynanacak olmasma kar�m saha sabah erken saatlerde dolmu� ve seytrctler maça 1 O kuru�
odeyerek gtnnt�lerdl. Maçm tamamlanmasmm ardmdan Amertkan-Tork Kulobo yonettctlert Fransiz morette­
bauna gece çay ztyafetl vennl�lerdlr. Sada-yi Hak, 15 Nlsan 1 338.
1 19 H. Solomonldls, a.g.e. . s . 1 8 1 .

- 1 13 -
_Modem Sporlann /zmJr'e Gll1$ (1850-1922)

yüz tutmu� Türk kulüplert Altay, Kar�1yaka ve idmanyurdu temsilcilert bir araya
gelmi�lerdi. Kar�1yaka ve Altay faaliyetlertne ara verdiklert yerden yeniden devam
ederlerken, idmanyurdu Altay ile birle�meyi reddetmi�tir120 .

Yunan �galinden kurtulu�la birlikte çe�uli semtlerde birçok kulüp kuruldu. 1 923
yilmda izmir'de futbol tak1m1 olan kulüpler �unlardi. Kar�1yaka'da Ye�ilyuva,
Kar�1yaka idmanocagi, E�refp�a'da Altmay, Namazgãh'ta Hilal Terbiye-1 Bedeniye
Kulübü, Alsancak'ta Gartbaldt, ikiçe�melik'te Yild1z, Yap1c10glu'nda Güzel izmir,
M1suh Caddesinde Sakarya, Bayrakh'da ittihatspor, Bomova'da idmanocagi Y1ldmm­
spor'un yam sua Karata�'ta Musevilertn Maccab1 ile izmir'deki ingilizlertn ingiltz
Kulübü ve okul tak1mlan içinde de Erkek Muallim Mektebi, Sanatlar Mektebi, Sultani
Mektebi ve Tayyareciler Kulübünün futbol tak1mlan bulunuyordu 12 1 .

1 2º Ahmk, 2 6 Te�rtn-t Sant 1339.

1 2 1 "lzmtr Futbolu", Tercilman Spor Anstklopedlst, Ctlt: 2, Der: Mtthat Pertn, Tercoman Gazetectltk Matbaacthk,
lstanbul 1 98 1 , s. 43 1 -432, Ahmet Tahmctler, "Ayncahklanm ve lnsanlanm Kaybeden Kemtn Futbolunun Dono,
Bugono ve Yanm", � izmlr't Anlamak, Der: Dentz Y1ldmm- Evren Haspolat, Phoenix Yaymlan, Ankara
2010, s. 474-475 .

- 1 14 -
 Modem Sporlann lzmJr'e GJ� (1850-1922)

XIX. YÜZVIL'DAN XX. YÜZVIL'A

�EYTAN ARABALARININ 1zM1R'E G1Rt�1:
tzMlR'DE ILI< B1S1KLET YARI�IARI

Donyada Blstkletln Onaya � ve Y� A1an1anna GU1$1

Bisikletin tarthini ara?tlranlar onunla ilk ônce Fransa'da tan�ma olanagma sahip ola­
caklard1r. Tart�masiz bir ?ekilde bisiklet konusunda ôncü ülke Fransa olm�tur. ilk
bisiklete benzer aracm patentini l 645'te Jean Theson al�ur. Bu atlar tarafmdan çekl.1-
meyip oturan �1 tarafmdan sürülen dôrt tekerlekli bir araçu. l 779'da François Blan­
chard ve M. Masurter tarafmdan ürettlen dôrt tekerlekli araçta büyük ve agir oldugu
için yaygmla?amad1. 1 79 1 ydmda Parts'te saray bahçesinde tahta at ad1yla sürdürülen
denemelerle M. De Sivrac "celenfere" adi vertlen iki tekerlekli ilk bisikleti yapu. 27
yil soma Baron Karl de Drais de Saurbrun 6 Nisan 1 8 1 8'de ayakta itilerek hareket et­
tirtlen ve gidonla yõnlendirtlen "draisiene " (drezin) ad1m verdigi ilk bisikleti sergi­
lemi?tir.

Drezin kullamlmas1 çok zor olmasma kar?m epey ilgi gõrmü?, Fransa, ingiltere ve
ABD'de üretilmi?tir. iskoçyah demirci Macmillan dôrt yil süren çah?malanndan soma
1 839'da ôn tekert 75, arka tekert 1 00 cm çapmda demir çember, yani janth tekerlek­
lertyle bisiklete büyük hiz kazand1rd1. Ve 1 842'de posta arabalanyla ya�arak onlan
geçmeyi ba?ard1. Fakat bisiklete bugünkü pedal düzenegini kazand1ran ve üretimine
ba?layanlar Pierre Michaux ile oglu Emest oldu. ilk yil yalmzca iki adet saulabilen
bisiklet 1 862'de 142, 1 865'te 400 adet üretilmi?tir. Mtchaux'nun Michaudine ad1m
verdigi araç aruk "veloclpede" ad1yla Avrupa da yayilm�. ailenin makine ustas1 Pierre
Lallement ise 1 866'da ABD'ye gõç ederek buradaki ilk bisiklet patentini alm�tl.
Coventry diki� makinesi fabrtkasmda çah�an ve bugün �ehirde heykeli bulunan
ustaba?I James Starley 1 870'de büyük ôn tekerlegt ve küçük arka tekerlegt bulunan
"penl çeyrek penl " adi vertlen bisikleti üretmi?tir. Tekerlek gõbegtne baglanan tellerle
bisikleti hafifleten Starley'den soma 1874'te zincir sistemini geli?tiren H. ] . Lawson'un
ve 1 888'de havayla ?i?irtlen iç lastigi geli?tirenJohn Boyd Dunlop'un bulu?lanyla bisik­
let bugünkü gõrünümünü kazanmI?llr.

Bisiklet Tartk gazetesl,nin 3 1 Agustos 1 855'de yaymlad1gi Môsyô Thomas Stefance'in

bu araçla Selanik'ten Ístanbul'a gelmesi habertyle Osmanh toplumunda da duyuldu.
XIX. yy.'m ikinci yansmdan itibaren Osmanh Devleti smulan içinde çokça sôz edil-

- 1 15 -
Modem Sporlann lzmlr'e Glr1$1 (1850-1 922)

meye b�lanan ve hakkmda birçok yaz1 ve

kartkatür yaymlanan bisiklete dônemin
anla�1 geregi "�ytan arabasi" denm�tir1 .

XIX. yy. onalannda Paris sokaklannda tlk

btsikletltler kendtlertni gôstertrken, dünya
da ilk bistklet yan�1 da 1 868- 1 869 yilmda
Parts-Rouen arasmda gerçekle?tirilmi?tir.
Kimi ar�tmnalarda XIX. yy.'dan XX. yy. 'a
geçerken Fransa'da dôrt yüz bini a?km
btstkletçtden sôz edtlmektedir. Ortaya
ç1k1�mdan çok k1sa bir süre soma Bau
Avrupa da bisiklet ba�h ba�ma bir spor
dah haline gelmi�tir. Bu arada 1 890'h yil­
larda kentten kente düzenlenen yan?­
malannda yap1lmaya ba?lamld1g1 gõrülür.
Bordeuex-Paris, Paris-Brest, Viyana-Berltn,
Mega Sporcs Ans!kloped!sl, Pa11s-Ams1erdam­
Milano-Münih, Trieste-Viyana �ehirleri
Frankfurt B!s!klet Yan�1 afJ�J.
arasmda bisiklet merakhlan arasmda yan�­
lar yap1hr.

Osmanh Devlettnde Btstldet

úlkemtzde tse btsiklet kullamm1 ve daha soma sportif amaçh olarak yaygmla�mas1
nacak XIX. yy. sonlannda gorulmeye ba�lanm1�nr. S1ras1yla Osmanh Devleti'nin bauya
aç1lan pencereleri olan izmir-Selanik ve istanbul gibi ?ehirler bu alanda ilkleri pay­
la�1rlar. Türkiye de spor tarihi yazarlan birkaç1 d1?mda belge ve ar?iV malzemesi kul­
lamm1 gelenegt olmad1gi için baz1 büyük tarihsel hatalar yaparak, Türk spor tarihtnin
yanh? btr zemlne yerle�tirmt�lerdtr. Türk spor tarihi yazarlan sôzbtrligt etmt�çestne
ülkemtzde sporttf alanda tlkleri istanbul'a mal etme kaygis1 btr süre soma ah�kanhga
dônü�mü�, yerlt yerslz s1k1?tmlan ktmi yanh? bilgilerle lstanbul merkezli, imparator­
lugun diger �ehirlerini gôrmezden gelen bir anlayi? ortaya ç1km1�nr. Bunlar arasmda
ômegin ara�nrmac1 kimligine sayg1 duydugum Türk spor tarihi yazarlannm en iyisi
olarak gõrdügüm Cem Atabeyoglu bile bistkletin XIX. yy. sonlannda ônce Selantk ve
istanbul da gôrüldügünden sôz etmest, 1 890'h yillann ortalannda Kar?1yaka'da, Bor-

1 Kudre1 Emtroglu, G1lndellk HayatlDllZIJl Tarthl, Dosl Yaymevl, lstanbul 2002, s.527-528.

1 16 -
 Modem Sporlann lzmlr'e G1�1 (1850-1922)
_

nova'da, Buca'da, Alsancak'ta bisiklet

denemeleri yapan izmirlileri tespit ede­
memesi , ya da gõrmezlikten gelmesi
tarihi bir yamlgi olarak degerlendtrilme­
lidir2 . Dogan Y1ld1z benzeri yazarlar ise
yuvarlak ifadeler kullanarak "bisikletin
ülkemizde binek arac1 olarak kul­
lamlma yillan XX. yy. ônceslne rastlar.
Ancak spor arac1 olarak kullamlmas1 ve
yan� düzenlemeleri 1 91 O yilmda
gôrülür'.' diyerek, bir yerde somut bilgi
ve belgeye dayanmadan dü?üncesini or­
taya koyarak ne büyük vahim yanh?lar
yap1labileceginin õrnegini sergilemek­
tedir3 Bisiklecin Türkiye Gird1g1 ilk Y1/Jar
XIX. iY Son/an
Türk Spor tarihinde blstkletle ilgtli
olarak yapilan tüm yanh? çah?malan sergileyecek yerimiz olmad1gi için bir kaç õrnekle
yetin-meye çah?acag1m. Cem Atabeyoglu'nun Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye An­
siklopedisinde 6. ciltte Türkiye de bisiklet yan?lanmn 1 897 yilmda Selanik'te
yap1ld1gm1 kaydetmektedir•. Bu tarih 1 895 hatta sonuçlanna ula?mam1? olmam1za
ragmen 1 893 yilma kadar gõtürülmelidir. At1f Kahraman belki de bisiklet konusunda
en saghkh degerlendirmeleri yaparak "btsiklet yan?lan Osmanh Devletinde istanbul,
izmir ve Selanik'te hemen hemen aym tarihlerde ba?lam1?t1r. " ifadesiyle , Osmanh De­
vletinde bisikletli yillan 1 895'li yillara kadar geri çekerek dõnemin istanbul, izmir ve
Selanik basmmdan elde ettigi bilgilerle dogru bir yakla?•m sergilemi?tir5

Yine de ?Unu õzellikle vurgulamak gerekir ki Türk spor tarihini yazacak olan ara?tir­
macilar izmir'I, izmir'in Osmanh Devleti içerisindekl konumunu yeniden gõzden
geçirmelidirler. Bir ba?ka deyi�le pek çok yanh? ve hatah degerlendirmeler yaratabile­
cegi için Türk spor tarihi izmlr goz ardi edllerek yaz1lmamahd1r.

2 Cem Atabeyoglu. Tork Blslklet Tanhl. lstanbul 1 994. s . 7

3 Dogan Y1ldiz'm 1 9 1 0 ythnda yap1ld1gim soyledlgt btstklel yan>lan lstanbul'da gerçekle>ml>tlr. Oysa lstanbul'da
blle tlk blslklet yan,malan 1895 larthlnde yap1lm1>llr. Yanh> btlgt lçln bkz. Dogan Ytldiz . Tork Spor Tartht, Ty.
s.347
•
Cem Atabeyoglu, "Tanzlmattan Cumhurtyet'e Spor", Tanzlmattan Cumhurtyet'e TQrk\ye Anstklopedlsl. Cllt:6,
istanbul 1 9 8 5 , s. 1 508- 1 509.

1 17
Modem Sporlann lzmlr'e Gtr4J (1850-1 922)

Bts1kletln lzmir'e G111$

XIX. yy. 'm tktncl yansmdan ltlbaren ônemlt bir ltman kentl olacak, tlcari zengtnltgtne
paralel Avrupa da onaya ç1kan tüm yeniliklert Levanten atleler eltyle ya$am alanmda
bulan tzmtr firsau bulmu$tUr. lzmtr'lt zengtn Levanten atleler gerek Avrupa tle olan
ttcart tl�kilert, gerekse sosyal y�amlannm renkliligtnln bir gôstergesi olarak bisikleti
de Avrupa'dan ya$ad1klan kô$k ve maltkanelertne getirml?lerdir6. 1 890'h yillann
ba$lannda izmir'de Paterson'lann, Rees'lertn, La Fontaine'lertn, Whithall'lertn, Gi­
raud'lann, Aldrtch'lertn aile btreylert ônce kendt arazl ve kô?klertnde ba$lad1klan egz­
erstzlere daha soma lzmtr'tn sokak ve caddelertnde devam etm1$lerdir. Osmanh
Devletl'nde 1lk kez lzmlr'de yapdacak btstklet yan?malannm alt yap1s1m bu �ktlde
hazulam1�lardu7

Osmanh Devleti'nde bisikletin "?eytan icadi' olarak gõruldügü XIX. yy. sonlannda
kar�1miza ç1kan bir ba�ka õzellikte, ilk sürucülertn "monden" tipler olarak alaya alm­
malandu. Her yenilige tepki duyan, yenilige dogru hamle edenleri ayiplayan gelenek­
sel kestmler, ilk bistklet tutkunlanm da "snop"lukla suçlam1�lard1r. Ama bu suçlama
etkisini k1sa sürede kaybetmi?, btsiklet toplum içinde hizla yeni mevziler kazanm�ur8.

Bisiklet spor'unun 1zmir'de yaygmla?masmda yerel basmm õncü rolü unutulma­

mahd1r. Ahenk gazetesinin s1k s1k sütunlanna ta?1d1g1, tamumm1 yapug1 bu spora
merakh gençlertn sayismm çok k1sa süre de inamlmaz rakamlara ula�ugi. bir gerçektir.
2 Agustos 1 895 tarthlt " Volespld'' ba?hgt altmda yaymlanan blr makaleden de Ízmtr'de
bisiklet sporunun nasd ba?lad1g1yla ilgtli bilgtlere ula?maktayiz9 Ahenk gazetesinde
ki bu yaz1ya gõre bisiklet'in izmir'de ilk gõruldügü tarih 1 885 yihd1r. Bu tarihte çogu
gayr-1 Müslimlerden olu?an bisiklet merakhlannm sayis1 200'ü geçiyordu. izmir'de
bislklet kullanma konusunda b�nh olan tlk Türk'te Kundurao Ali Efendt olmu?tur.
Kundurac1 Ah Efendi belkt de bu ba?ans1yla Osmanh Devlettnde bisiklete binebilen
ilk Türk'tür. Kundurac1 Ali Efendl'nln te$vlklertyle 1 890'h yillann ba?lannda izmtr'de
Türk gençlerinden bistklet kullananlann sayis1 1 5'e ula?IDI?tL Ahenk gazetestnln yo-

5 Auf Kahraman. Osmanh Devletlnde Spor. Koltar Bakanhgi Yaymlan, Ankara 1995, s.657.
6 Orhan Kurmu� ttcaretle zengtnle�ml� olan lzmlrll Levanten allelertn lzmlr de Frenk Mahalleslnde kl tantanah
evlertnde, ya da Bomova ve Buca da kl v!llalannda geçen yozyilda gonlerlnl gon etttklerlnl Bomova'da kendl
çocuklan lçln ozel blr okul kurduklan gtbl eglence amaçh blr futbol sahas1 lle blr b1s1kle1 plstl yapttrdtklanm
kaydetmektedlr. Orhan Kurmu�. Emperyilhzmln Turklye' ye G�. Sav� Yayinlan. Ankara 1982.
7 Gonver Gone�. "19. Yozyildan 20. YOzyila Seytan Arabalanmn lzmlr'e Glrl�I; lzmlr'de llk Blslklet Yan�lan",
Toplumsal Tarlh DerglSI. Sayi: 164. Agustos 2007. lstanbul 2007. s.57. Bolem Senocak. l..evant'm Ytldm lmllr.
lzmlr 2004, s . 1 69.
8 Gokhan Akçura, Evvel Zaman lçlnde Blstldet, lstanbul 2003 , s. 1 34.
9 "Volespld", Ahenk, 2 Agustos 1895.

- 1 18 -
 Modem Sporlann /zmJr'e Gl�I (1850-1 922)

rumuna gore 1 895 yilmda Türk btstkletçtlertntn

sayismm izmir'de yüze ç1kacag1 tahmin ediliy­
ordu . Gazete aynca bisikletln ula�1m ve saghk
aç1smdan yarah oldugunu, Avrupa'da askerltkte
tatbik edtldigtni, dünya geztlertntn btle yap1ld1-
gim beltniyordu.

1 895 yilmda bisiklet merak1 izmir'i bir ç1g gibi

sard1. Atlettzm yan�lanyla beraber düzenlenen
bistklet yan�lanmn yamnda belli bir disiplini ol­
mayan uzun mesafe yan�lannm da gerçekle�tlr­
ildigi izmir'de yayinlanan yerel gazetelerin
haberlerinde gõrülecektir. 25-30 bisikletçinin
kaulacag1 ve güzergahm1 yeni yapilm1� olan XX. yy. ba$lannda basmm gôzdesl
B1slklecç/ Muscafa
Hamidiye Caddesinden Urla ve Çe�me'ye gide­
cegt bir yan�tan sõz eden Ahenk gazetesi yan�macilann Urla da dtnlendtkten sonra
Çe�me'ye geçeceklert habertni okuyuculanna duyurmu�tur1 0 1 895 yih yaz aylannda
izmir'de bisikletçilertn miktan günden güne am� gõsterirken, bisiklete ilk kez binenler
ise üç-dõrt gün içerisinde dengeyi saglayacak idman yap1p yan�acak hale gelebiliyor­
lard1. Bisiklet kullanmayi yeni ogrenen iki bisikletçi Kar�1yaka'dan izmir'e kadar bisik­
letleriyle gelmeyt ba�anrken, dtger btsikletçt arkad�lan huna cesaret edemediler.
izmir'de 1 895 yilmda ç1lgmhk derecesine ula�an bisiklet merak1 õzellikle acemi
sürücüler tçin kazalan da berabertnde getirmi�ti1 1 . lzmir'de merakh bisikletçiler için
en ideal parkur Kar�1yaka-izmir arasmdaki yoldu1 2 . Kokaryah (Güzelyah)'da,
Kar�1yaka'da, Punta (Alsancak)'da Paradiso (Buca-$irinyer)'da, Bomova'da sayilan
oldukça fazlala�m1� olan bisikletçilertn art1k beraber idman yapmaya ba�lad1klanm
da 1 895 tarihli Ahenk gazeteslnln Sütunlanndan ogreniyoruz13. Baz1 güçlü bislkletçi­
lerin 1 890'h yillann ortalannda izmir'le yetlnme-yerek, çevre nahiyelere gittlklerl
gõrülmü�tür. Yollann güvenli ve saghkh olmas1 bisikletçileri bu tür seyahatlertnde
oldukça cesaretlendirmi�tir. Bu çerçevede Petrtçe ve ismini tespit edemedigtmiz bir
Türk bisikletçi izmir'den Ku�das1'na gitmi�ler ve Ku�adas1'nda halktan büyük ilgi
gõrmü�lerdtr. Ku�adas1 halk1 tlk kez bisikleti ve bisiklete binen insam gõrdügünden
halk bu büyük olay kar�mda cadde ve sokaklara yigilm1�u14.

1 0 Ahenk, 8 Temmuz 1895.

11 Ahenk, 9 Agustos 1895.
12 Ahenk, 23 Agustos 1895.
1 3 Ahenk, 9 Agustos 1895, Ahenk, 7 Te�rtn-1 Ewel 1895, Ahenk, 11 Te�r1n-t Ewel 1895.
l+ Ahenk, 6 Eylol 1895.

- 1 19 -
Modem Sporlann lzmJr'e Gt11$ (1850-1922)

Grup halinde egzersizler de bisiklet meraklilan için tlgt çeklcl etkinliklerdi. izmir'de
gruplar halinde seyahat için en ideal yol Halkpmar-Pmarba$1 $OSesiydi. Gayet düzgün
olan bu cadde de 1 895 yih sonbahar aylannda 1 8-20 �ilik bisiklet heveslileri egzersiz
yapmaya ba$lam�lardir1'. izmtr'de bisiklete olan heves o derece artrnl$tl kl, ôzellikle
ekonomik gucu guçlu olan allelertn çocuklan mahyett oldukça yüksek olan son
teknolojl bisikletlere sahip olabtlmek için Avrupa'ya sipari? vertyorlardi. Sosyal
ya$arnda çok fazia btr araya gelme ?ans1 bulunmayan Turkler ve gayr-i Müslimler
bisiklet sayestnde btr araya gelme $ansm1 elde etmi$lerdir. 1 895 yih Ekim aymdan
ttibaren her pazar günü saat 530 da Turk ve gayr-i Müslim bisiklet merakhlan Kor­
don'da Luka'nm Kahvehanestnde toplanarak birhkte Pmarba$1'na dogru seyahate
ç1k1yorlard116.

izmirli bisikletçilerin birlikte gezintileri XIX. yy. sonlannda o derece ç1gnndan ç1kan
bir hale geldi ki, anik bisiklet merakhlan yagmur çamur dinlemez olmu?lardi. izmir'de
sabah'm ilk l?Iklanyla yollara dôkülen bisiklet kafileleri Kordon'da bir araya geliyorlar,
buradan Kar?tyaka'ya gidip Kar$1yaka'da Nikolaki'nin Kahvesinde yemek ytytp
eglendikten soma gruplara aynlarak Nif (Kemalpa?a) Tomaza, Pmarba$I gtbi yerlere
gidip, daha soma dag1hyorlard1 1 7 izmir'deki Rum gençlerin bisiklete Ermeni ve
Yahudi Cemaatinin gençlerinden daha õnce a?ina olduklanm dõnemin gazetelerinde
yazilan haberlerden õgrenmekteyiz. 1 893 yih Haziran ayi ba?lannda iki Rum genci
izmir'den yola ç1karak bisikletleriyle Menemen, Bergama, Ayvahk, Edremit, Gelibolu,
Çorlu yoluyla lstanbul'a oradan'da Edirne, Filibe, Ni$, Belgrat, Budape?te, Vtyana,
Strasburg yoluyla Parts"e ula?mI$lard1r. Parts'ten Marstlya'ya geçip oradan da vapurla
izmir'e geri dônrnü?lerdir18. Amatôrce yapilan bisiklet ya�malan zaman zaman iddiah
rekabetlere de zemin hazirhyordu . Bunlar arasmda ilginç õrneklerden birtsi 1 893
yilmda gerçekle?mi?ti. Kar?tyaka'da bir kahvehanede oturmakta olan bisikletçllerden
btrtslnin ônertsl Qzertne Çe?me'ye btr ya� duzenlenml$ ve bu yol yedl saatte almmI$lL
Aym yil bir ba$ka tddtah yan$ta btr bislkletli tle ath ya�m1$lard119

Türkiye'de kadmlar llk kez bisiklete izmlr'de oldukça õzgür bir ortamda binmi?lerdir.
Bisiklet'in izmir'den soma yayild1gi iki kentten biri olan Selantk'te XIX. yy. sonlannda

15 Ahmk, 7 Te$r1n-t Evvel 1895.

16 Ahmk. 1 1 Te$rtn-I Evvel 1895
17 Ahmk, 14 Te$r1n-I Evvel 1895.
18 Avrupa tunmu tlk kez gerçekle$tlnnl� olan bu lzmlrll Rum gençlertn lslmlertnl tesplt edemedlk. Ralf Nezthl,
lzmlr'ln Tartht, Blrtncl Kltap, 1 7 . forma, lzmlr 1926, s.6-7.
1 � Alh yan$maciyla, blstkletll ya�rnacmm mesafeslnl tesplt edemedtgtmlz m1lsabakalanm lse blslkletll ya�rnac1
kazanml$1 1 . Ratf Neztht, a.g.e . , s.8.

- 120 -
 Modem Spor/ann lzmJr'e GJrl;l (1850-1922)

kadmlann bisiklete binmesi ayi.plamp ele�tirt hatta alay konusu olmu�tur20 . Oysa
izmir'de hammlar rahat kiyafetlertyle �ehrtn pek çok caddestnde ôzgürce btsiklet ya�­
malannm duzenlendigt 1895 yih Agustos ayi.nda izmtr'de kadmlar caddelerde bistk­
letlertyle boy gôstertyorlard12 1 . Kadmlann Osmanh Devletinde ancak XX. yy.'m tlk
çeyregtnde btstklet kullammm1 ah�kanhk haltne getirmeye b�lad1klan dü�Unülürse,
XIX. yy. 'm sonlannda izmirli kadmlann bisiklete binmek konusunda ki cesaretini
alk1�lamak gerekir22.

Ne yaz1k ki Türkiye'de ôncü rolüne ragmen izmirli bisikletçilerin organize olabtle­

ceklert btr bistklet kulübünün bulunmayi.�1 izmirli btstkletçilert büyük organizasyon­
lar, yan�lar düzenlenmekten ahkoyi.nu�tur. Yan�malar ancak Pantontos, Apollon
Kulüplertnin duzenlediklert atletizm müsabakalan arasma s1k1�tmlm1� etaplardan
tbaret kalm�llr. Oysa XIX. yy. sonlannda Selanik'te kurulmu� olan "Sporting Kulüp"
bu �ehirde bisiklet sporunun geli�mesine ôn ayak olmu� sporculann ihtiyaçlanm
kar�1layacak malzemelert temin ettigi gibi �ehirde iki pisti sporculann kullammma
açm1� 1 898 yilmda da büyük bir bistklet bayramm1 gerçekle�tirrni�tir23

1 896 tarihtnden itibaren Türk bisikletçilertn yava� yava� izmir d1�ma ç1kmaya
ba�lad1klan gõrülürken, yan�malarda yer almayan Türklertn bisikletlertyle izmir ve
çevresinde gezi amaçh seyahatlere ç1kt1klanna tamk olmaktayiz. Bunlar arasmda en
me�hur olam Saim Efendi idi. 1 896 yih mart ayinda bisikletiyle Seydikôy-Cumaovas1
-Develtkoy-Torbah-Kozpmar-Ayasulug-Ku�adas1 yoluyla Sôke ye ula�m1� geceyi
Sôke'de geçtrdikten sonra Tire ôdeml� ve Bayi.nd1T'1 dola�an Satm Efendt Kurban
Bayramma tesadüf eden Temmuz ayi.nda da Kasaba (Turgutlu), Ahmetli, Salihli, Ala�­
hir, Kula , Buldan ve Saraykôy yoluyla Denizli'den Aydm'a ugrayarak seyahatini
tarnamlam1�ur24. izmir idadisinde resim ogretmeni olan Saim Efendi'nin daha sonra

20 Meropl Anastasstadou'ya gore Selantk'tekl yerel basm hammlann sadece güzel gtystler ve sasla eteklertyle
goste� yapuklanm aralannda baztlannm kalot pamolon, yan çorap, pattska, gomlek ya da trtko fantla ve kas­
kettyle tam hlr btslkletçl goranam arz etttgtnl behrtmektedtr. XX. yy.'a dogru Selantk'te yerel basmda kadmlan
blstklet tutkusundan vazgeçtrmek tsteyen btrçok yaz1 yaymlanmllõllr- l 900'la yillann b�lannda Selantk'te kadm­
lar ne yan�malara kaulabihyor ne de blr kulabe aye olabthyorlard1. Baz1 kadmlar bu bask1lara ragmen ancak
l 900'la yillann ba�lannda Selantk caddelertnde boy gôstermeye b�lam1�lard1. Meropl Anastassladou, "Yazyil
DOnemectnde Selantk'te Seçktn Sporlan ve Sporcu Seçktnlert", Osmanh lmparatorlugunda Y�. (Der:
François Georgeon, Paul Dumont) lletl�lm Yayinlan, lstanbul 2000, s. 187.
21 Ahenk gazeteslnln 1dd1asma gore 3 matmazel ve l madamm Kar�1yakah arasmda gôrülmesl kadmlar arasmda
btslklet sporuna daha fazia ilgt uyand1racaku. Yap1lan tahmlnlere gore kisa sarede kadm btstkletçllertn lzmlr'de
sayilannm 40-50'yt bulacagi beltntltyordu. Ahenk, 30 Agustos 1895.
22 Gokhan Akçura, a.g.e., s. 1 34.
23 Meropt Anastasstadou, Yazyil Donemeclnde Sdanlk'te . . . , s. 1 85 .
24 Ahenk, 2 1 Temmuz 1896, Satm Efendt'yt tlk Tark btstkletçtst unvamyla degerlendtren Auf Kahrarnan bayak
btr yamlgi lçertstndedtr. Auf Kahrarnan, a.g.e., s.660. Salm Efendl'den neredeyse 10 yil kadar Once Kuyumcu
Ali Efendt lzmlr'de btstklete btnen tlk Tark olarak tammyordu

- 121 -
Modem Sporlann lzm1r'e G111$1 (1850-1922)

1 896 Temmuz'unda istanbul'a gttmek üzere bisikletle kentten aynld1gi ve geztslnl

Bahkestr, Bursa yolunu izleyerek tamamlad1g1 dõnemin gazetelertnde anlatthyordu25.
Bu tarthlerde bisikletle 1stanbul'a ula?mak moda olmu?tu. izmirll Mustafa Efendl lsimli
btr Türk gencl de 1901 yihnda Soma-Bergama-Dlktlt-Ayazment (Altmova) Ayvahk­
Edremtt-Bahkesir-Bursa-Mudanya yoluyla istanbul'a gttmek üzere 1 9 Mayis 1 9 0 1
günü izmlr'den aynlm1$Ur26.

1zmtr'de Btstklet Y�lan

Osmanh Devletinde ilk bisiklet yan?lan 23 Nisan 1 893 tarthlnde 1zmlr Bomova'da
düzenlenmi?tir. Atletizm yafl$lanyla beraber organize edtlen bu programda atletlzm
yan?lan uzun sürdügünden bisiklet müsabakalan bir hafta sonraya ertelenm1?tir27
Bir hafta soma yap1lan yaf1$lann sonuçlanna basmda yer vertlmedigtnden ülkemizdeki
bilinen ilk bisiklet yan?tyla ilgili ayrmuh bilgiye ula?am1yoruz. Sonuçlanna ula?a­
bildigtmlz ilk bisiklet yan?mas1 da 15 Mayis 1895 Çar�mba günü izmir'de yayinlanan
Ahenk gazetestnin verd1g1 bllgtlere gore atletlzm ve btstklet yan?lan blrlikte düzen­
lenmi?ti. On be? yan?tan olu?an müsabakalann alns1 bisiklet yan?mas1ydi. Bu aln
bisiklet yan?mm be?ini o tarthlertn efsane bisikletçisi Kar?1yakah Petrtçe kazanmt?tlr.
Aluno yan? olan dü?meden yava? sürme müsabakasm1 ise izmir istinaf Mahkemesi
Üyesi Dedeyan Efendi'nin oglu birtnci bitirmi?tir28. izmir'de atletizm yan?lanm ônce­
den gõrmü? olan halk için bisiklet yan?lan daha yeni ve ilgtnçti. Bu nedenle õnceki
yillara nazaran atletlzm yan?lanna eklenen blstklet yan?lanm izlemeye gelen seylrcl
sayismda da korkunç derecede arll? olmu?tur29 1 895 yih mayis ayi sonlannda Bor­
nova'da yenlden düzenlenen yan?lar ise Aydm �imendifer Kumpanyas1'nm halka geç
haber vermesi nedeniyle az ki?i kaulmt?ttr. 18 etap üzertnden yaptlan yan?lann yedisi
bisiklet yan?mas1ydi. Bornova bisiklet yan?lannm be?inde birtnci gelmi?, yalmz be?inci
yan?ta blstkleti devrtldigt lçtn bu yan?t Tomani Etyen kazanmt?tlr. Bu yan?rnada en
zor etap yedtnci yan?tl. Bisikletçiler yanm mil mesafeyl 16 kez dônmü?ler bu dõnü?
esnasmda dõrt yan?mac1 yan?tan çekilmi?, zor yan?I 19 dakika da tamamlayan Pascal
Petrtçe birlncl olmu?tur. Bomova'da ki 1 895 yilmm ikinci yan?lannda Fransa'dan
gelmi? olan bir genç bisikletlerle birlikte ko?mU?tu30

25 Rauf Beyru Qnlü ressam Satm Efendl'yt yanh� btr �ktlde Sarni Efendt olarak beltrtmektedtr. Rauf Beyru, 19.
rr-'da lzmlr, lstanbul 2000, s.276.
6 Ahenk, 2 1 Mayis 1901.
27 Ratf Nezlhl, a.g.c., s. 1 1 . Günver GQne�. lzmlr'de llk Blslklct . . ., s.59.
28 Ahenk, 17 Mayis 1895, Ahenk, 20 Mayts 1895.
29 On btnlerce lzmtrhntn tren ya da ba�ka araçlarla bu yan�lan tzlemek lçln gayret gôsterdlgt yerel basm tarafm­
dan tfade edlllyordu. Ahenk, 18 Mayis 1895.
10 Ahenk, 24 Mayts 1895.

- 122 -
 Mode'!! Sporlann lzmtr'e Gtn51 (1850-1 922)

Atletizm ve bisiklet yan?lannm ah?kanhk ha­

line getiren izmirliler 1 9 haziranda Buca'da
yeni bir yan?marnn düzenlemesine gittiler. Bu
yan?lann ilginç bir yõnü de õncekt tki yan?­
mada neredeyse tüm yan?malan birincilikle
tamamlam1? olan Pascal Petrlçe'nin "yan$1ann
zevksiz geçecegi" gerekçesiyle yan? komite­
sinin karanyla yan?ma d1?1 bnakilmas1dn3 1
Yan?lara almmayan Petriçe baz1 bisikletçi
arkada�lanyla Ku?adas1'na gitmi?tir32 .

XIX. yy. sonlannda izmir'de atletizm ve bisik­ 1 896 yilmda Bomova 'da yap1/an btstklet
let yan?malanrnn o s1ralarda mevsiminde yan?malannda dereceye giren
Mustafa Süleymanovtç
birkaç kez tekrarland1g1 olmu?tur. 1 897
yilmm 4 Mayis günü Bomova'da yap1lan bisiklet yan?lannm ardmdan33, ayrn yilm
Ekim ayinm 25. günü de yine ayti1 yerde atletizm yan?lanyla birlikte bisiklet yan?­
malannm programland1gi Ahenk gazetesinde bildirilmi?tir34

18 Ekim 1 897 pazar günü Bornova spor alanmda yap1lan bisiklet yan?lan be? etap
üzerinden gerçekle?mi?ti. iki mil üzerinden ko?ulan ilk bisiklet yan?mI Mõsyõ Ren
Lehner 5 dk. 55 saniyede birinci tamamlam1?t1T. ikinci yan?ta Mr. Turrel 6 dk. 37
saniyede birinci olmu?tur. Bu müsabakalarda ilk kez baz1 ilginç uygulamalara da
gidilmi?tir. Eglence unsurunun sportif ag1rhgm yanmda yer almaya ba?lamas1yla
seyirci sayismda õnemli bir arll? saglanml?llr. Bisiklet yan?malannda zaman zaman
seyir zevkini eglenceye dõnü?türen baz1 ilginç uygulamalara da gidildigi
gõrülmü?tür35 Nitekim üçüncü etap yan?lann da bisikletçiler içinde yumurta bulunan
bir ka?1g1 ellerinde tutarak belirlenen mesafeyi ko?mu?lard1r. Bu ilginç müsabakayi
yumurtayi dü?ürmeden tamamlayan Papa Hrtsto tstmli yan?mac1 kazanmt?Ur. Be? mil
mesafeden olu?an dõrdüncü yan?l Mr. Turrel, ayrn mesafede gerçekle?en be?inci
yan?ta da Mõsyõ Lehner birinci olmu?lard1r36 Bir ba?ka ilginç durumda yan?malann
mahalli basm tarafmdan desteklenmesi ve te?vik edilmesi idi. Nitekim XIX. yy. 'm son
yillannda Bornova spor alanmda yapilan bisiklet yan?lannm sonuçlan dõnemin

3 1 Yan� komltesl, lnglllzlerden olu�mast ve blslkletçllertn çogunun lnglhz astlh olmast yan$ arzulannm kmlmast
lçln boyle btr karara gtdlld1g1 bellrt1lml$tlr. Ahenk. 3 1 Mayts 1895.
32 Ahenk, 6 Eylul 1895.
33 Ahenk, 4 Mayts 1 897
34 Ahenk, 30 Eylal 1897
35 Rauf Beyru, a.g.e. , s.273.
36 Ahenk, 22 Temmuz 1897

123 -
Modem Sporlann /zmJr'e Gll1$1 (1850-1921)

gazetelertnde oldukça aynnuh bir biçimde yer ahyordu. Bu bir bak1ma bu spora kar�1
duyulan tlgtnln ne kadar yaygmla�ugmm da kanmyd1. Ôrnek olarak 1 898 Mayis
aymda düzenlenen yan�malarda atletizm d�mda bisiklet yan�lannm yanm, bir, lki
ve be� mllllk mesafelerde yapild1gi, bu arada ytne, Bornova-Pmarba?I arasmda gidip
gelmeyt ve dônü�te Bomova'da ki plstte bir kere turlamayi içeren uzun mesafeli bir
blsiklet ya�mm da bunlara eklendigt yan�ma programmda dtkkati çeken ônemli bir
aynnuyd137. XIX. yy. sonunda düzenlenen bisiklet yan�malannda herhangi bir Türk
ismine rastlanmamas1, Türklertn bu oyunlara pekte i�tlrak etmedigi, ya da genellikle
Rum kulüplert ve Levanten ailelertn organize ettigt bu yan?malara Türklertn kabul
edilmedtg1 �eklinde aç1klanabllir. Bu arada bistklet müsabakalanm kazananlara alt
lslmlertn btrçogunun kentte y�ayan Levanten ailelere alt oldugu, ya da baz1 Rum­
lannda isimlertne tek tük rastland1g1 gõrülmektedir. James Whithall 1 898 yilmda
hemen kauld1gi tüm bisiklet yan�lanm birtncilikle tamamlarken, bisikleti ve bisikletle
ilgili hemen her �eyt izmir'e getirmi� olan Levanten ailelerin bu alanda ne kadar alter­
natlfsiz oldugunu belgeliyordu38.

Modem 1zmir'ln yaraulmasmda giri?lmcl rollertyle dikkat çeken ve pek çok yenlligt
izmir'e ta�1m1? olan izmir'in Levanten ailelert 1 897 ydmda da Osmanh Devletinde ilk
kez ?ehirleraras1 bisiklet yan?mas1 düzenlemi�lerdir. 1 897 tarthinden itibaren izmir
ve istanbul'da ki Levanten aileler arasmda geleneksel hale getirilmi? olan futbol müsa­
bakalan ve atletizm yaf!?malan d1?mda bisiklet yan?lannm da yapild1g1m biliyoruz.
1 897 yihnda 1zmirli Levanten ailelertn çocuklanndan olu?an bisikletçilertn istanbul'a
giderek Moda da (Kad1kôy) 1stanbullu Levanten ailelertn temsllcilertyle yan�uklan
izmir'de kl Ahenk gazetesi tarafmdan blldirilmektedir. 1 898 yih sonlannda ise istan­
bullu bisikletçiler izmir'e gelerek Bornova'da izmirli Levanten ailelertn bisikletçilertyle
yan?mI?lardir39

1zmir'de bisiklet yan?malan 1 900 yilmdan itibaren Rum Kulüplertnin düzenledigt

spor oyunlannda da yer almaya ba?lam1?Ur. 20 Nlsan 1900 tarthtnde 1zmlr dekl Rum
Panionlos Kulübünün dordüncü kez düzenledigt spor yan?malannda atletlzm, Jim­
nastlk d�mda blsiklet müsabakalan da yer alm1?t1r. Pek çok okul ve kulüp tak1mmm
katild1g1 bu organizasyon da bisiklet yan?lan 2 mil, 3 mil, 5 mil ve 1 7 km. üzerinden
gerçekle?tirtlmi?tir"º

37 Ahenk, 4 Mayis 1898.

38 Rauf Beyru, a.g.e., s.274.
39 Ahenk, 22 Kanun-1 Ewel 1898, Gunver Gune�, lzmlr'de llk Btstklet .. , s.60.
40 Ahenk, 27 Ntsan 1 900. Gunver Gun�. lzmlr'de llk Blstklet . . . . s.6 1 .

- 1 24 -
 Modem Sporlann lzmJr'e GJl1;l (1850-1922)

XIX. yy. ba?lannda merkezi yônetimlnde destek verdlgi lzmir'deki spor organizas­
yonlan bisiklet yan?malannm daha fazia etapta gerçekle?tirilmesinin de zeminini
hazulad1. Nitekim izmlr Valisi Kamil P�a'nm himayelertnde gerçekle?en 1901 yi.h S .
Paniontos Yan?lan Bomova'da düzenlenm� ve btstklet yan?lan tlk kez yedi kis1mda
yapdm�ur. ilk yan? olan 3 bin metre mesafeli ya�a be? kl?t kayi.lm1? ve yan?ta Godf­
rey Whithall birinci, Wilfred Dogurgoviç ikinct olmu?tur. Mesafe S dk. 2,5 saniyede
kat edilmi?tir. SOO metreden olu?an tktnct bistklet yan?ma yedi ya�mac1 katdm1?,
yan?I 37 1/5 saniyede j. R. Giraud kazamrken, Albert Whithall ikinciligi elde etm�ttr.
3000 metre mesafeli üçüncü bisiklet yan?ma sekiz ki?i kaulm1?, birinciligi Môsyô
Dogurgoviç ahrken, Crtstlan Lehner tktnct olmu?tur. 8.000 metrelik dôrdüncü btstklet
ya�mda ise Alfred Dogurgoviç birinci, Godfrey Whithall iklnci gelml?tir. 4. 500 metre
mesafeli be?inci yan?larda j.R Giraud birinci, Godfrey Whithall ikinci olmu� mesafe
1 2dk. 46 2/5 saniyede tamamlanm1?tir. 1 500 metre üzerinden yap1lan altmc1 bisikÍet
müsabakasm1 P Ektoros birinci, S. Dusamec ikinci bltirmi?lerdir. Son yan? olan 1 7
km . 'lik maraton yan;;ta Godfrey Whithall, ingilizlerin üstünlügünü saglamla?tlr­
m�ur41 .

Panionios Kulübü 1901 yi.h 2 3 Mayi.s günü izmir'de yalmz okul õgrencilerinin kat1la­
cag1 atletizm, jimnastik ve bistklet yan?malan düzenlemi?tir. izmir'de Mektep talebesi
ilk kez yan? pistlerinde bisiklete bu tarihte binmi;;tir42. Aluno Panionios Spor Oyunlan
1 902 yi.lmm Mayi.s ayi. ilk haftas1 Bomova'da gerçekle?tirilirken, bisiklet ya�lan her
zaman oldugu gibi atletizm yan?malan içinde organize edildt. 7 k1s1m üzertnden
yapdan Altmc1 Panionios spor oyunlan bisiklet yan;;malannda ;;u sonuçlar elde
edilmt?tir43.

Mesafe 1. Gelen Y�mao II. Gelen Y�o

500 metre Herbert Whithall Alfred Dogurgoviç
800 metre Herbert Whithall S. Lehner
3000 metre Herbert Whithall F. Balladur
3000 metre Herbert Whithall ve S. Lõhner birlikte birinci oldu.
4000 metre Herbert Whithall S. Lehner
8 1/2 km Luka Venizelos G. Dusamec
1 7000 metre P Sidem Mustafa Süleymanoviç

4 1 Ahenk, 8 Mayis 190 1 .

42 Ahenk, 23 Mayis 190 1 .
43 Ahenk, 7 Mayis 1 902.

l 2 "i
Modem Sporlann /zmJr'e GJ�J (1850-1921)

Altmc1 Pantonios Oyunlan Herbert Whtthall'in bisiklet ptsttnde gôvde gôstertstne

sahne oldu. Herben Whithall düzenlenen yedi bisiklet yan?mm be?ini birinci gelerek
bu alanda rakipstzltgtni tüm izmir'e ilan etti. Btr ba?ka ilginç ya� 8,5 km. 'lik Pmar­
ba?1-Bomova arasmda kat edllen yan maraton btstklet yan�1yd1. tlk kez btr Rum Luca
Ventzelos bu mesafeyt b1s1klet1yle lngtltzlertn ônünde blrtnci tamamlad1gmda, kentte
y�yan Rumlarda bayram sevtnci ya?atml?llr. Bomova'da ki bisiklet ya�lan sadece
burada y�ayan ingtltzler için degil, kõyde ya�ayan Rumlar lçinde degt?ik bir anlam
t�1yorduH Venizelos'un birinciligt Rum-lngiliz rekabetinl haz1rlamas1 yan?lara ayn
bir heyecan katmas1 aç1smdan oldukça enteresand1. Bu ya�malann ba?ka btr tlginç
yônü de Mustafa Süleymanovtç istmlt btr Müslüman'm bistklet yan�malannda derec­
eye girmesi ve 1 7 km.'lik yan?ta tktnci olmas1du. XX. yy.'m ba�lannda gerek Panlo­
nios, gerekse Apollon Kulüplerinin düzenledigi blsiklet yan?lannm tarll?mas1z en
büyüklert Whithall aileslnin fertlertydl. ônce Godfrey Whtthall, ardmdan Herbert
Whithall izmir'de bisiklet yan?malanmn efsanelert haline gelmi?lerdi.

Türklertn bisiklet yan�malannda varhg1 ancak idadi Mektebi'nin geleneksel hale

gelml� Buca Kozdlbl'nde ki mestre alanmda gerçekle�en plkntklerde düzenlenen
gayr-1 resmi yan�larda gõrülebiliyordu . 1 902 yih 14 Mayis günü düzenlenen boyle
bir yan?ta mektebin yalmzca kendi ogrencileri katilm1?t1. idadi Mektebinden be�
ogrenclnin kaold1g1 yan�larda Osman Bey birinci olurken Muzaffer Bey ikinciligi
alm1�t1r'5

izmlr'dekl tüm mektep talebelerine mahsus olarak 1902 yih Hazlran ayinda Bomo­
va'da düzenlenen spor oyunlanna izmlr ve çevreslnden tam 14 okul kaolm1�llr. Bislk­
let yan?lannda yer ald1gi bu spor oyunlannda Mekteb-i idadi, Kar�1yaka Rum Mektebi,
Aya Dlmltri Rum S1byan Mektebi, ingtliz Hastanesi Mektebi, Buca ingtliz Hulton Mek­
tebl, Bomova ingtliz Mektebi, Renier Mektebi, ironi Rum Mektebi, Pakser ingiliz Mek­
tebl, Me Lachen Mektebl, Kar�1yaka Karavoklr Mektebi, Amertkan Skos Mektebt, Rum
Evangeltdis Mektebl, Kula ion Mekteplert yer alm1?lard1r. Spor sahasmda bir turdan
ibaret 400 metrelik ilk bistklet yan?ma üç talebe katilm�. yan�ma sonucunda Aronl
Mektebinden Despotas birinci, Bomova ingiliz Mektebinden iplikçiyan ikinci
gelmi?tir. iki turlu 800 metrelik ikinci bislklet yan?ma ise yedi talebe i?tirak etmi�,
Mekteb-i idadi'den Saman Efendi birinci olurken, Pakser Mektebinden Mankanibotis
lklncihgt elde etml�tir. Mektep yan�lannda son müsabaka olan be� turluk 2 . 000 met-

H N l � n" l\ 11 1 1ak1i-.. , •·K·C ' l óó .

' ' Ah•nlt 1 � M . 1 y 1 • 1 uoJ

1 26 -
 Modem Sporlann lzmJr'e Gl�l (1850-1 922)

reden olu�an bisiklet ya�mas1 sekiz talebenln kanhm1yla gerçekle�m�, ya�ta ingtltz
Hastanesl Mektebinden Pangel birtnci, Buca Hulton Mektebinden Drakapulos ikinci
gelm�tir46.

XIX. yy. sonlan ve XX. yy. b�lannda, bahar aylannda izmir'de atletlzm yan�lanyla
btrlikte bisiklet dallannda kulüpler ve õgrenciler arasmda ya�malar organize edtlmesi
aruk bir gelenek haline gelm� gtbidir. Pantontos ve Apollon Kulüplertnce düzenlenen
bu yan�larda yedincisi 1 903 yih Nisan ayinm yedisinde programlanm1�t1r"7 1 50'yt
a�km õgrenct ve 14 okulun kanhm1yla gerçekle�ecek olan spor oyunlan Bomova'da
tki kez ertelendikten sonra 6 mayis tarthinde yapilm�llr. Daha ônce 7 kas1mda gerçek­
le�cek bisiklet ya�lan bu oyunlarda 400, 800, 4. 500 metre ve 1 7 km. olarak ya�rna
sayis1 dôrde indtrtlmt�ttr48.

izmir'deki bisiklet yan�lan ile ilgtli yapilan ilk düzenlemeye 1 904 yilmda rastlamak­
tayiz. 1 904 yilmda Bomova'da yapilacak oyunlarda yer alan bisiklet müsabakalan için
haz1rlanan taltmatname de atlettzm ve jtmnasttk oyunlannda beltrttlen kurallann
yanmda ?U kurallar da bentmsenrni?ttr. "Ahkam-1 Umumlye-1 heyetten maada her klm
o/ursa olsun oyun meydamna girmek katiyen memnudur. Velospid müsabakalan
hakkmda kavaid sair ko?U oyunlan hakkmda i? bu talimaca muharrer kavaid-i velospid
ile icra edilecek ko?U oyunlann da da caridir. ,5ayet Velospidcilerden biri sehven l?aret
verilmeden hareket edecek o/ursa ko?maktan tevkif edilerek yeniden hareket ettirile­
cektlr. Velospidciler lmkan müsait oldugu kadar meydan da ki dalre dah1J1nde seyir
ve hareket etmeye mecburdur. Dairenin blr tarafindan dlgerine kadar çizllen çizgl
nokt-i münteba-i arz etmektedir. Ve Velospidin on tekerlegile evvelce dokunan bi­
rinciligi kazanm1? oldugu itibar olunacakt1149 "

1 907 yilmda on birtncisi düzenlenen Panionios spor oyunlan 2 0 Mayis günü Buca
Paradiso alanmda yapilm�llr. Oyunlarda Atletizm ya�lan d1�mda art1k 200, 3.000
ve 20.000 metre ozertnden üç müsabakaya çekilen bisiklet yan?lan da yer alrn1?t1r.
Oyunlara Panionios, Apollon, Pelops, istanbul Tatavla tstanbul Rumjimnastik, istan­
bul Rubtiyon Mektebi, Atina Panhellenik, Atina Nasyonal ]imnastik, Ayvahk iolikos,
Patra, Pire, Patras Pan Ahaikos, Kahire ifiko, izmir idmanperveran Kulüpleri
kat1lrn1?llr. Bisiklet müsabakalanndan 2 . 000 metrelik ya�a 6 ki�i kanlm1�, çtkI?ta iki
bisikletçi yaraland1gmdan yan�ma bir gün sonra gerçekle?tirilmi�. tekrarlanan yan�1

46 Ahenk, 5 Haztran 1902.

47 Rauf Beyru, a.g.e. , s.275.
48 Ahenk, 7-8 Mayis 1903.
49 Tahmamame lçln bkz. BOA 1. DH l 396/1320 M/7 19 Muharrem 1 320/ l Hazlran 1904.

127
Modem Sporlann lzmJr'e G111$ (1850-1 922)

Môsyô Roth 3 dk. 40 santye de blrtncl tamamlarken, S. Celebyan tkinci, Tiyos üçüncü
olmu�lardu. 3 . 000 metrelik bisiklet yan�ma ise 5 ki�i kaulm1�, iki bisikletçlnln
çarp1�rak yan� d1�1 kald1gi müsabakada Panionios Kulübünden "Hristolagos 5 dk.
30 1/5 sanlyede blrtncl, Panlonlos Kulübünden Desplros lklncl, ldmanperverlerden
Stakos üçüncü gelm�lerdlr. Paradlso Spor Alamnda 50 turdan olu�an 20 km.hk 38
dk 30 saniyede birtncl, aym kulüpten Lagos iktncl, ldmanperverlerden Stakos üçüncü
olmu�lardu50 .

Blsiklet yan�lannda 20. yy. b�lannda gôrülen ingtliz ailelertn ezicl üstünlügü, 1 906
yilmdan ltlbaren onadan kalkm�tu. l l. Panlonlos oyunlannda lzmlr'de btstklet müsa­
bakalannm �amplyonlan amk Rum Kulüplertnden ç1kmaya ba�larken, Türkler'de
yava� yava� bu spor dalmda kendllerinl gôstermeye b�lam1�lardu. l 9 l 5 yilmda Altay
Spor Kulübüne ait spor sahasmm aç1h� tôreninde yapilan müsabakalar içerisinde bisik­
let yan�1da bulunuyordu. izmir'deki okullarm sporculan arasmda yapilan bisiklet
yan�m1 Sark Mektebl talebesi ismail Efendi kazanm1�ur. Bomova'daki bisiklet yan�­
malanmn lse düzenh olarak l 923 yilma kadar sürdügü ehmizdeki belgelerden an­
la;;ilmaktad1r. 1 923 yihnda Bomova'da yap1lan btstklet müsabakalannda birincl gelen
ingiliz Whithall'in ogluna madalya verilmesi bunun kamud1r51 . l 9. yy. sonlannda am­
atôrce bisiklete binen 20. yy.'da yan�malara bireysel olarak kaulan Türkler ise ilk
bisiklet kulübünü ancak 1923 yihnda kurdular. Y1ldmm Velesplt Kulübü adm1 t�1yan
kulübün kurucusu ise Rauf Bey'di52 . Kokaryah Semtinde kurulan bisiklet kulübü k1sa
süre sonra Altay Kulübüne katilm1� faahyetlerini Altay çaus1 alunda sürdürmü�tür53.

5o Ahenk, 22 Ma)'IS 1 907

51 BOA Y.EE. KP. 4 1/4001 29 Zl'l hlcce 1341 1 3 Temmuz 1 923.
52 Spor Alemi Mecmuasi, sa)'l:93, istanbul 2 Ma)'IS 1 339, s . 1 2 - 1 3 .
53 Spor Alemi Mecmuast, sa)'l:99, lstanbul 1 3 Hazlran 1 339.

- 128 -
 Modem Sporlann lzmir'e Gtl1$ (1850-1922)

1ZM1R'DE D1GER SPOR FAALlYETLER1

Golf- Krtket- Basketbol- Voleybol­
Jimnastlk- Boks- Tenis- Go.r�

Aynnttlanna sahip olamad1gmuz golf, krtket, basketbol, j1mnast1k, voleybol, boks,

tenls sporlanmn da izmir'de XIX. yy. sonu XX. yy. b�lannda Levanten ailelertn ôn­
derhgtnde yap1ld1gi.m bthyoruz1. M . C . Giraud ile yaptlan btr sõyle$i de 1 880'li yillann
sonlannda Levanten ailelertn bahçelertnde tenls kortlannm bulundugu ve ken­
dislninde 1 889'dan bert evlertnln bahçeslnde tenls oynad1gi.m tfade etml$tir. 1 897
yilmda Osmanh Devleu genehnde yaptlan tenls ;;amptyonlugunu kazanan M. C. Gi­
raud 1 905 yilmdan ltibaren yap1lan izmir'dekt tüm müsabakalan kazanarak izmir bl­
rincisi olmu;;tur2.

XIX. yy. sonlannda izmir'de Buca ve Bor­

nova'da golf oyunun ;;eh1rdek1 Le-vanten
allelerin temsllcllert tarafmdan oynand1gi.
ve ilk golf kulübününde 1905 yilmda Bor­
nova da kuruldugunu biltyoruz. Basket­
bolunda ilk kez iz-mir'de oynand1gi. tarthi
belgelerde yer alm1;;ur. 1 880'li yillarda
Alley admda btr kuru meyve tacirt
lzmlr'de XX. yy. ba$1annda Chaben Terus Alam
izmir'dekl Amertkan Kulübünde
arkad�lanna basketbol oyununu gõstermi;;, bir süre bu oyun üzerinde çah;;m� bu
tarihlerde oyuna gôstertlen ilgi fazia olmad1gmdan bu spor dah geli$me gõstere­
meml$tl. 1 9 1 0'lu yillarda ise basketbol izmir'de sürekli oynanmaya b�ladi.
l<lZllçullu'dakl Amertkan Kolejtnde çah$an baz1 Amertkah, tskoçyah ve irlandah ogret­
menler basketbolu ônce kendl aralannda oynad1ktan sonra Amerikan Kolejlnde
okuyan Türk, Ermen1 ve Rum ogrenctlere ogretm1$lerdi. Okulla ilgis1 olmayan btrçok
Türk genci haftanm belli günlertnde Amertkan Kolejine giderek yabanc1lardan olu;;an
ogretmen tak1m1 ile basketbol maçlan yapm1$lardu. Mr. Birch adh bir Amertkah Altay
ve idmanyurdu oyunculanna basketbol oynatml$tlr. izmir'in Rum Kulüpleri Panionios
ve Apollon'un basketbol $Ubelert de vard13. izmlr'de 1 9 1 9- 1 920 yillannda basketbola

1 Hasan Men, Sports Actm.ues Of Engbsh ln lznm . , s. l 78- 1 79.

. .

2 "lzmlr'ln 59 Y�mda Tenls Ústadt M. C jlro Ege Spor'a Anlattyor", Ege Spor, Sayt: 1 1 , 8 Eylül 1 94 1 , lzmlr
1 94 1 , s.2.
3 Adnan Bllget, "lzmlr'de Basketbol'un Tanhçesl", Ege Spor, Sayt:28, 28 Eylül 1942, lzmlr 1 942, •. I R .

1 2Y
Modem Sporlann /zmJr'e Glr1>1 (1850-1 921)

gôsterilen ilgi an� Panionlos, Apollon ve Bornova'da ingillzlere ait basketbol sahalan
yapdm�ur'. izmir'de faaliyet gôsteren Rum Kulüplert Panionios ve Apollon'un düzen­
ledlgt spor oyunlannda XX. yy. ba�lanndan ltlbaren, jimnastik, halter, güre� müsa­
bakalan da yapdmaya ba�lanm1�u . XIX. yy. sonlannda 1zmlr gazetelertnde ç1kan
pehllvan haberlert daha çok güç, kuvvet gôstertlert üzerlne ln?a edilml?tl. Hlzmet
gazeteslnln yazd1gma gôre Amertka, ingiltere ve Fransa'da 380 ki?iyi yenmi? olan
Gartk George isimli Amerikah pehlivan 1 894 yilmda 1zmlr'e gelml? Kordon'daki
Kokoll'nln Tiyatrosunda 200 kiloluk ta?l gogsü üzertnde kHml?llr. Kurals1z boks
maçlan yapmt?tlr5. Anla?ilan o ki dônemin pehlivanlanmn eglence salonlannda
gôgüslerinde ta? k1rmalan ve kollannda demlr bükmeleri ah?ilagelml? güç gôstert­
lertndendi. Todori isimli bir ba?ka pehlivan Kordon'da blr demlr çubugu koluna vu­
rarak bükmü?, gogsü üzerinde büyük ta?lan k1rm1?tlr6 . Pehllvan Todori Kokoli
Tiyatrosunda Rum yetim çocuklan yaranna jimnastik ve kuvvet gôstertlert yaparken,
aym hafta içerisinde Mekteb-i Sanayi yaranna Monako Tiyatrosunda jimnastik gõs­
terileri icra etmi?tir. Frans1z Hristol Kapo? ve Hristo Amoryano ile kuvvet pazulan
tecrübelerlnde bulunmu?tur7 Todort R1hum üzerindekt Kokol1'n1n Tiyatrosunda
kuvvet gõsterilerini yaparken her kim olursa olsun onunla güre?mek istedigini ilan
ederek bütün pehlivanlra meydan okumu?tur. Kar?1sma ilk ç1kan Frans1z güre?Çiyi
yenmi?, fakat dônemin ünlü Türk pehltvam Katranc1 Mehmet'in güre? teklifini red­
detmi�ti8. Panionlos'un güre? tak1m1 ?ehirdeki diger spor kulüplerine parmak 1s1ruy­
ordu . Bu kulübün güre?çlsi Panagtotl
Saplatera XX. yy. ba?lannda 1zmlr'ln
güre? meydanlannm en güçlü ve ye­
nilmez güre?çisi idi9

Ôzellikle Pehlivan güre?lertnin eglence

amaçh yap1ld1g1 da billnmektedir. 1 9 1 0
yilmda ramazan ayinda lzmlr'ln gôsteri?li
salonlanndan Femina'da ünlü pehhvan-
lzmlr, pehllvan gare?lerl

4 lzmlr'dek1 Ban Sosyal Ko� Haklonda Blr �brma lzmlr 192 1 . , s.77.

5 Hlzmet, 27 Ntsan 1 894.

6 Hlzmet, 7 Nlsan 1 894.
7 Hlzmet, 25 �ubat 1 894, Hlzmet, 29 �ubat 1894.
8 Aslen Rusçuklu olan Katranc1 Mehmet Kordon'da Kokoll'nln Ttyatrosunda Bursah Neclp Pehltvanla
kar�tl�m� go.re�I kazanm�n. Htzmet gazetesl Katranc1 Mehmetten sõzederken "gayet uzun boylu ve lrt co.s­
sell blr adam" dtye bahsetm�tlr. Htzmet, 7 �ubat 1894.
9 Ntkos Kararas, AslrlaraI3Sl Bomova, s. 1 70.

- 130 -
 Modem Sporlann lzmJr'e G1r1�1 (1850-1922)

lannm güre� tuttugu ve izmir'in zengin aileleri ile güre� merakhlanmn müsa-bakalan
izledigi dônemin basm1 tarafmdan kaydedilmi�tir1º

XX. yy ba$lannda lzmlr'de blr kolejde

ogretmen nezaretinde Jlmnasllk egWml

Ahenk gazetesinin yazd1gma gore güre�ler alaturka ve alafranga olmak üzere iki kate­
gortde gerçekle�tirtliyordu . Alafranga güre�lere daha ônce tamk olmayanlar lçin llginç
bir o kadar da enteresan idl . Bu güre�lerin nas1l yap1ld1g1m yalmz Avrupa
gazetelerinden okumu�, resimli dergilerde gormü� izmirliler için bu güre�leri izlemek
için ayn bir ozen gõsteriliyordu1 1 Kramer'in arka tarafmdaki Femina Salonu ile Kokoli
Tiyatrosu bu güre�lerin yapilacag1 tarihlerde ozel olarak haz1rlamr, süslenir, elektrikle
aydmlauhrd1 1 2. Güre�ler çogu kez okul yaranna, ihtiyaç sahibi kurumlar yaranna ya
da dônemln ko�ullan geregt ortaya ç1kan geli�melerin yaramgi ortama gore düzen­
lenlyordu. 1 9 1 4 yih ba�lannda Donanma Cemtyetl yaranna Türk ve yabanci pehll­
vanlann kauld1g1 bir güre� tumuvas1 düzenlenmi�tir. Anadolu gazetesinin yazd1gma
gore güre�ler Türk pehlivanlannm üstün ba�ans1 ile sonuçlanm1�m. Gazete , Avrupa'mn
me�hur sporculan olan yabanc1 pehlivanlannda iyi güre�tigini, Türk pehlivanlann
bõylesi güçlü güre�çileri yendtkleri için Türk sporculugunun ba�ansmm çok büyük
belirtilerek Türk güre�çileri tebrik etmi�tlr1 3

XX. yy.'m ilk çeyregtnde izmir'deki hemen tüm spor kulüplerinde güre� ve boks sporu
yap1lmaktaydi. Rum Kulüpleri olan Apollon ve Panionios'un düzenledtgi spor oyun­
lannda jimnastik 1900 yilmdan itibaren progrma dahil edilmeye ba�landi. 1907 tarihli
Panionios oyunlannda çift paralel üzerinde jimnastik, çember üzerinde jimnastik, ipe

10 Koylo, 2 1 Agustos 1 326.

1 1 Ahenk, 19 Subat 1 9 10.
1 2 Koylo, 1 0 Subat 1325.
1 3 Ahenk, 1 2 Kanun-1 San! 1330, Anadolu, 1 Subat 1 330.

131 -
Modem Sporlann lzmJr'e GJ�J (1850-1922)

urmanma, tek paralel üzertnde jlmnastik gibi müsabakalar programa dahil edilm�ti.
1907 tarihtnde Panionios alanmda kulüp jimnazhanesinde gerçekle$tirilen jimnastik
ya�malannda 80 �lnin kauldigi çember üzertnde jimnastik yan$masmda birtnctltgt
Dersaadet Yunan Kulübünden Mulas, tkincil1gt Patras Panahatkos Kulübünden Koza­
nltas, üçüncülügü de Dersaadet Yunan Kulübünden Teodaratos olmu$lardir. 1 3
k1$inin kauldigi ipe urmanma yan$mi ise Patras Panahatkos Kulübünden Kozanltas
13 112 tle birtnci sirada, ayru kulüpten Pandazopulo 13 215 tle tkinci, Paniontos Kulübün­
den Katramopulo 1 3 415 saniye de lpe urmanarak üçüncfi olmu$lardir. Bu yan$larda
aynca Panionios Kulübünden Môsyô Magrt tle mektep ogrencilert isveç usufo jim­
nastik hareketlert yapmi$lardu14.

Bu tarihlerden çok ônce ise Selim Sim Bey, 1 896 tarihinde izmir Mekteb-i idadisinde
program di$i jimnastik dersleri vermi$tir. Selim Sim Bey izmir'e geli$i ve jimnastigi
okullara sokmasiyla ilgili amlannda $U bilgilert payla$maktadir. 1 896 yili ilkba­
hannda m ühendishaneden istihkam üstegmeni olarak diplomam1 ald1m. Kur'am
izmir'e çikti. 22 ya?mda idim. Bütün tahsil müddetimde kafamdan çok adalelertml
i?letml?tim. ]imnastikte bir cambaz kadar maharetlm vard1. Ondan ba?ka 1}'1 gülle
kaldmyor, güzel yüzüyor ve güre?te akranlanm1 yeniyordum]imnastigin, sporun taba­
betle hifz-1 s1hhayla alakas1 oldugundan haberim yoktu. Tek dü?üncem vücudumu
sertle?tinnek pazulanm1 kuvvetlendinnekti. Kuvvet denince benim aklima yalmz kol
ve gôgüs adalelert gellyordu. izmir'de çok geçmeden baz1 münevver Tark gençleri ile
dost oldum. Tevftk Nevzad, Abdülhalim Memduh, Sair Sekip ve Evliyazade Reftkle
pek kamm kaynad1. Çünkü o da benlm gibl blr spor a?1gi idi. Genç ya?mda binicilikte
?ôhret olmu?tu. O bana atlanm gôsterdigi zaman ben de ona pazulanm1 gôsteriyor­
dum. En büyük emelim bütün Türk gençlerini kendime benzetmek onlann da vü­
cutlanm blrer çellk yay haline koymakti. O sebeple üç be? dost bir araya geldigimiz
zaman havada parende atiyor, ellertmizln üstünde yürüyor, baz1 kuvvet hünerlert gôs­
teriyordum. Kendim gibl lzmlr gençlerinl de yetl?tinnek emelinde idim. Ama huna
b.rsat yoktu. Eger programa bôyle bir ders koysalar fahri olarak ogretmenligi kabul
etmekte bir daklka tereddüt etmeyecektim. Bir sene Yenikale istihkammda kald1m.
Sonra izmir K1?lasmm tamlrine memur edildim. Bu benim ekmegime yag sürdü. Her
gün ak?amüzeri Hükümet Konag1 kar?1smdaki askeri k1raathane de izmlr gençligi ile
bulu?uyor ve onlara sporun faydalanndan bahsediyordum. Bir gün Abdülhalim Mem­
duh Bey bana ?U habert müjdeledi. ldadl Mektebinin Müdürü Nam1k Beyle gôrü?tüm.
Program harici olarak senin talebeye haftada lki kere jlmnastik gôstennene raz1 oldu.

14 Ahenk. 22 Mayis 1907

- 132 -
 Modem Spor/ann /zmJr'e Glrl;I (1850-1 922)

Git kendisyle konu5 dedi. Bu haber1 almca o gece sev1ncimden sabaha kadar gôzlenme
uyku g1rrned1. Odamda bir �gz bir yukan dola51yor, kaI?1mda talebeler varrn15 gibi
kendi kendime sôyleniyor arada bir kollanm1 s1vayarak pazulanmm sertllgini gôzden
geçlr1yordum. Sabahi dar ettim. Ertesi gün erkenden mektebe gJttlm. Müdürün
odasma g1rdim. Ve kendlmi takdim ettJm. Bu zat beni büyük bir nezaketle kaT$11ad1.
Abdülhalim Memduh Bey jimnastlk maharetinizi anlata anlata bitiremedi bizim
talebede idmana meiekl1 onlarda himmetinizle sizin gibi yet�lrler yalmz bizm ne tram­
petimiz ne de gülleler1miz var bahçenln bir kô5esini size ayiralim ne isterseniz alal1m
dedi. Bir hafta sonra okulun bahçesine (Portikue) denllen jimnastlk çardagzm kurdum,
(Barre fixe) denilen demir1 bir yana yerle5tirdim. Zemine birkaç araba kum dôk­
türdüm. Hepsl tamam olduktan sonra bir sabah müdür Nam1k Bey yamnda Muav1ni
�evket Beyle beni bahçede beklemekte olan talebelerle tam5tlrd1. Ben $ôyle bir küçük
mukaddime ile sôze ba5Jad1m. Ecdad1m1z çok kuvvetli insanlard1 biz de onlar gibi
olmak istersek idman etmeliyiz benim jimnastik sayesinde vücudum demir gibi oldu.
Bak1mz size baz1 hünerler gôstereyim. Ben bunlan çali�rak elde ettim. Dedikten sonra
altina girdim. Bir hamlede kalkt1m. Mihver dondüm. Halkalarda haç vaztyetl yaptlm.
Elli kiloluk gülleleri bir el ile havaya kaldird1m. Yavrucaklar �$ª ?ª?ª beni seyrettiler.
O gün derslere ba5Jad1k. i5te jimnastik bundan 4 7 sene evvel izmir'e boyle girdi15 "

15 Selim Stm, izmtr'e jtmnasuk Nastl Ve Ne Zaman Gtrdt", Yeni Asir, 17 Kanun-1 Evvel 1 943 .

- 1 33 -
Modem Sporlann lzmlr'e Gl�I (1850-1922)

KAYNAKÇA

�V
�akanhk Osmanh �vt, Y1ld1z Mütenevvi Maruzat Evrak1 20 11109
BOA 1.DH 1 3 96/1 320 M/7 19 Muharrem 1 320/ 1 Haziran 1904.
BOA Y.EE. I<P. 4 1/400 1 29 Zi'l hicce 1 3 4 1 13 Temmuz 1923.
BOA, �D. 2 7 1 5/56/H. 8 Z. 1 3 19. / 1 8 Mart 1 902.

Gazete ve Dergtler
Ahenk lzmir
Anadolu izmir
Demokrat izmir izmir
Derbi Atç1hk Mecmuas1 lstanbul
Ege Ekspres izmir
Ege Spor izmir
Hizmet izmir
ittihat izmir
izmir Life izmir
izmir'de Yeni Yol izmir
lzmlr Tarth Ve Toplum izmlr
Kõylü izmir
Mürüvvet istanbul
Osmanh Ziraat Ve Ticareti istanbul
Profesyonel Spor Dergisi Ankara
Sada-yi Hak izmlr
Stamboul Gazetesi lstanbul
Spor Aleml istanbul
Tarth Ve Toplum istanbul
Tepekule Tarth izmir
Tercüman-1 Hakikat istanbul
Toplumsal Tarth istanbul
Yenl Asir izmir

- 1 34 -
 Modem Sporlann lzmlr'e G111�1 (1850-1 922)

Kitap Ve Makaleler
AKÇURA, Gôkhan, Evvel Zaman lçinde Btslldet, lstanbul 2003 .
AKSON , Sait, Y� Aru1an, Türkiye jokey Kulübü Yaymlan, istanbul 1 97 1 .
AKSOY, Ya�ar, �yaka ve Kaf Stn Kaf Tarthl, izmir 1 987
AKSOY, Ya�ar, "Gavur izmir'de Gol Sesleri" , Futbol ve KQltQrü (Derleyen: Roman
Horak, Wolfgang Reiter, Taml Bora) ileti�im Yay . , istanbul 1993.
ANASTASSiADOU, Meropi, "Yüzyi.l Dônemecinde Selãnik'te Seçkin Sporlan ve
Sporcu Seçkinleri" , Osmanh lmparatorlugu'nda Y� (Ed: François Georgeon,
Paul Dumont) , istanbul 2000 .
ARAL, Nurettin, TQrktye'de Yet�ttrtlen Hayvan Tnrlert, Yet�tlrtciltk Tartht ve
Teknolojisi 1923-193 1 , Türkiye jokey Kulübü Yaymlan, istanbul 1 974.
ARIPINAR, Erdogan, Tnrk Futbol Tartht, Cilt: 1, Türkiye Futbol Federasyonu Yaym­
lan, Gül Bas1m Yaym, istanbul 1 992 .
ATABEYOGLU , Cem , "Tazminattan Cumhurtyet'e Spor" Tanzimattan Cumhurtyet'e
Tnrktye Anstklopedisi, Cilt 6 , istanbul 1 985.
ATABEYOGLU , Cem, Tnrk Futbol Tartht (1904- 1991), istanbul 1 99 2 .
ATABEYOGLU , Cem, Tnrk Ynzme Tarthl, istanbul 1 993.
ATABEYOGLU , Cem, TQrk Bisiklet Tarthl, istanbul 1 994.
ATAY, Çmar, lzmlr'tn lzmir'i, Esiad Yay. , izmir 1 993.
AT1LLA Nedim, "ilk Olimplyat Oyi.mlanndakl lzmlrhler" 1zm1r Lúe Dergtst, Y1l:4,
Sayi.:48, Agustos 2005, izmir 2005 .
BA�ÇI, ismail ilhan, 50 Yilda Ya�Ihk. S1ralar Matbaas1 , istanbul 1 9 7 3 .
BAYKARA, Tuncer, 1zm1r �hrt ve Tartht, Bomova 1974.
BERBER, Engin, Sanc1h Ytllar MQtareke ve Yunan 4gali Dônemtnde lzmir Sancagi
1918- 1922, Ayraç Yayi.nevi, Ankara 1 997
BEYRU, Rauf, XIX . yy.'da lzmir'de Y�am. Literatür Yaymlan, istanbul 2000.
BiLENER, Edip, "Refik Evliyazade" , Derb1 Atçthk MecmWlSl, Sayi.: 1 78 , 24 Mart 1 950.
BiLGET, Adnan, "izmir'de Basketbolun Tarihçesi", Ege Spor, Sayi. : 2 8 , 28 Eylül 1 942 ,
izmir 1 942.
BÓKE, Pelin, "Ízmirliler Yan�1yor", Toplumsal Tar!h Dergis1, Sayi.: 1 44 , Arahk 2005 ,
istanbul 2005 .
BURDURLU, Tahsln, "izmir Tarthinden Notlar" Ege Ekspres Gazetesi, 25 Eylül 1 96 1 .

- 135 -
Modem Sporlann lzmlr'e G1n,1 (1850-1 922)

CEVAD SAMi- HÜSEYiN HÜSNÜ , Aydm Vtlayet-1 Cehles1n1n Ahval-t Tabttye, Z1ratye,
Ttcartye ve tktisadtye Vesair Ahvahnden Bahls 1 32 1 Sene-t Mallyestne Mahsus Nevsal­
t tkttsad , 1zm1r 1 32 1 .
DACLAROCLU , Rü$tü-SAN , Haluk, TQrktye Futbol Tarthl (1890- 1923), Ankara
1973.
DOCER, Ersln, "Bomova'nm KISa Tarthi", Tepekule Tarth Dergtst, Sayi: l , izmir 2000.
DURSUN M. Kamil, lzmtr Hauralan, Akademi Kitapevi, (Yay. Haz. Ünal $enel) , izmlr
1 994.
EMiROCLU , Kudret, Gandehk Hayaunuzm Tarthl, Dost Yayinevi, lstanbul 2002 .
ERPi, Feyyaz, Buca'da Konut Mtmartst, ( 1 838- 1 934) ODTü Yayinevi, Ankara 1 987
ERTUG , Ali Rl.za, Tarktye Futbol Tarthl (1890-1923), Ankara 1 977
Fi$EK, Kurthan, 100 Soruda Türktye Spor Tarthl, Gerçek Yayinevi, istanbul 1 985.
GEORGELi N , Herve, Smyrna'run Sonu; ÍZmlr'de Kozmopoltzm'den Mllltyetçlltge,
(Çev. Saadet Ózen) Btr Zamanlar Yayinc1hk, lstanbul 2008 .
GÓÇMENOCLU , Tayfur, Be$ Onsekiz Treni , Buca'nm Ya$anmI$ Güzel Y1llanna Dair,
izmir 2007
GÓKDEMiR, Oktay, Ihlamur ve Feslegen Kokulu Buca, Heyamola Yayinlan, istanbul
201 1 .
GÜNDEM, Naci, Günler Boyunca Hanralar, ihsan Gümü$ayak Matbaas1, izmir 1 9 5 5 .
GÜNE$, Günver, 1zmlr Türk Ocagi Faahyetlert 1923-193 1 , Dokuz Eylül Üntversites1,
Atatürk ilkeleri ve inkilap Tarihi Enstitüsü, Yayinlanmam1$ Yüksek Lisans Tezi, izmir
1 990, s.53-54.
GÜNE$, Günver, "izmir Türk Ocag1 1 9 1 2- 1 9 1 9 " , Kebtkeç Dergtst, Y1l : l , Sayi:4,
Ankara 1996.
GÜNE$, Günver, XIX. yy.'dan XX. yy'a lzmtr'de Den1z Sporlan ve Atlettzm, lzmir
Büyük$eh1r Beledtyes1 yay. , izmir 2002 .
GÜNE$, Günver, "Türkiye'de ilk At Yan$lan izmir'de Yapilm1$l1, lzm1r'de At Y�lan
(1850-1900)", Tarth ve Toplum Dergisi, Cilt:40, Sayi: 240, Arahk 2003 , istanbul 2003.
GÜNE$, Günver "Osmanh lmparatorlugu'nda 19. YQzylldan 20. YQzyila lzmir'de Fut­
bor, Toplumsal Tarih Dergisi, Sayi: l 42 , Ekim 200 5 , istanbul 2005 .
GÜNE$, Günver, " 1 9 . Yüzyil'dan 20. Yüzyila $eytan Arabalannm izmir'e Gir1$1;
izmlr'de tlk Blsiklet Yan$lan", Toplumsal Tarth Dergtst, sayi: l 64, Agustos 2007 , is­
tanbul 2007

- 1 36 -
 Modem Spor/ann /zmJr'e Gl� (1850-1 922)

GÜN�. Günver, "Modem Sporlann lzmtt'e Gtl1$; lzmtt'tn Uk Spor Kulo.plert, Seçkln
Sporculan", Korfezde Zaman lzmir Ara$Urmalan Kongresi, Edit: Eren Akçiçek­
Mustafa Mutluer-Cüneyt Kanat, izmir 2010.
GÜRSOY, Melih, Btzlm 1.zmu1mtz, izmir 1 983.
HiÇYILMAZ, Ergun, T1lrktye'de Futbolun ôyklls1l , istanbul Tarthsiz.
1zm1r Rehbert, izmir ve Havalisi Asar-1 Atika Muhiplert Cemiyeti, istanbul 1934.
1zmir'dek1 Bazi Sosyal Ko$Ullar Haklonda Btr Ara$Urma lzmir 192 1 , Uluslararas1
Amertkan Kolejl Ar�tmna Komitesi (çev. Aykan Candemir) , lzmlr BB Yayim, izmir
2000.
lzmir Erkek Usest Spor Kul1lh1l Ntzamname-yt Umumlyest
"lzmir Ko$Ulan Tarthi" izmir'de Yeni Yol, Sayi : 2 , izmir 1932.
KAFTAN , Çetin Esen Kaftan, Altay Tarthi, izmir 1 978.
KAHRAMAN , Auf, Osmanh Devletlnde Spor, Kültür Bakanhg1 Yayinlan, Ankara 1 986.
KALÇAS, Eveleyn Lyle, Gateways to the Past, Houses and Gardens of Old Bornova,
izmir 1 978.
KAPANi, Sabahattin, "T1lrk1ye de tlk At Ko$Ulan", Yeni Asir, 22 Mart 1 942.
KARARAS, Nikos, Asrrlar Aras1 Bornova, Atina 1 9 5 5 .
KAYI$ , Yasin, "Paradlso'ya Rakl.p olarak Tepekoy Ç1ftl1kat-1 H1lmayunu At YW$lan",
lzmir Tarih ve Toplum Dergisi, Sayi : 7 , izmir $ubat 2 0 1 0 .
KECHRiOTiS, Vangelts , "Yunan Smyma's1 Cemaatlerden Tarihln Pamheon'una",
lzmir 1830-1930 UnutulmU$ Btr Kent mi? Btr Osmanh Umarundan Hatrralar, Der:
Mane- Carmen Smymehs, ileti$im Yayinlan, istanbul 2008 .
KOLOURI , Christina, "Volutary Associations and New Forms of Sociabilitiy: Grek
Sports Clubs at the Tum of the Nineteenth Century" , Grek Society in the Making
1863-1913, Reahttes, Symbols and Vtstons, Pubhcations fort the Center for Hellcnic
Studies, london 1997, s. 1 45- 1 60.
KÔSTEM, Re$at, Tarthsel Sürednde Atçiligumzm Yap1S1 Ve Ya�gtlillZIIl 01U$Uffiu ,
Türkiye jokey Kulübü , istanbul 2000.
KUPER, Simon, Futbol Asla Sadece Futbol Degtldtr , (Çev: Sinan Gürtunca), ithaki
Yayinlan, istanbul 2003 .
KURMU$ , Orhan, Emperyallzmtn T1lrk1ye'ye Gtl1$, Sav� Yayinlan, Ankara 1 982 .
KURULOCLU , Fehim, Altay Spor Kul1lb1l Tarthi, Ege Üniversltesl Sosyal Bilimler En­
stitüsü , Tarih Anabllim Dah Türkiye Cumhurtyeti Tarihi Bilim Dah Yaymlanmam1$
Yüksek lisans Tezi, izmir 20 1 0 .

1 37
Modem Sporlann lzmlr'e G1rl$1 (l�?0-1922}

MERT, Hasan, "Sports AcUvibes of Enghsh ln 1zmtr (l..ast Of 19th Century-Begmmng

Of 20th Century), Ege Üniversltesi Tarth 1ncelemelert Dergtsi, Cilt: XXIII, Sayi.: 1 , Tem­
muz 2008, 1zmir 2008.
MERT, Hasan, �ten Gnnamnze Sosyal, Ekonomtk ve Koltnrel Yonlertyle Bor­
nova, Bomova Belediyesi Kültür Yaymlan, izmir 2008.
MOOHOUSE, Herber W "Bir Devlet , Birçok Ülke; Birle�ik Kralhkta Futbol ve Kim­
likler". Futbol ve KoltQrQ Talamlar Taraftarlar, Sanayt, Efsaneler, Der: Roman Horak,
Wolfgang Relter, Taml Bora, tlet�lm Yayi.nlan, istanbul 1993.
MORAL!, Natl, MQtarekede 1zm1r ôncelert ve Somalan, TTK Yaymevi, Ankara 1973.
NEZiHi, Raif, lzmtr Tartht , lll. Kis1m, 1 6- 1 7 Forma , 1zmir 1 926.
011mptyat Oyunlanrun 100. Yibnda Tmkiye, TMOK Belgesel Yaymlan, No: 1, 1. Bask1,
Seçil Ofset, istanbul 1 997
OKAN , Kenan, Tork Spor Tartht, MÔM Yayi.nlan, Ankara 1 9 7 5 .
ORAL, Mehmet Ali, Torkiye Futbol Tartht 19 13-1922, C: l , Faslkül 2 , istanbul 1 9 5 4 .
POLiTiS, Kozmos, Ytttk Kenttn Krrk Yih, (Çev: Osman Bleda) Belge Yaymlan, istanbul
1992.
PROKOPiLi , Sokrati, Esk1 1zmtr'de Btr Geztntt, Atina 1 949.
SARIALP, Ruhi, Torktye'ye Modem Sporlann Gt�t. ÍTÜ Beden Egitimi Spor Yük­
sekokulu Yay. , istanbul 2000.
SIRRI, Selim, "lzmlr'ejtmnastlk Nastl Ve Ne Zaman Gtrdt", Yenl Astr 17 Kanun-1 Evvel
1 943.
SMYRNA ATHLET1C ASSOC1AT10N, 1 1 MAY 1897
SOLOMONiDiS, Hrtsto, Tts Sm1rn.1s, (izmir) Atina 1 9 5 7
STEMMLER, Teo , Futbol'un K1sa Tarthl , (Çev: Necati Akça) , Dost Kitabevi, Ankara
2000.
$ENOCAK, Bülent . Levannn Ytldm 1zmtr, $enocak Yaymlan, lzmir 2004.
TALiMCiLER, Ahmet, "KSK: Geçmi�ten Gelecege Uzanan Çtzgide Bir Spor Kulübü",
�yaka Koltar Ve Çevre Sempozyumu Btldtrtler, Kar�1yaka Belediyesi Kültür Yaym­
lan,s.229, izmir 2006.
TALiMCiLER, Ahmet, "Ayncahklanm ve insanlanm Kaybeden Kentin Futbolunun
Dünü, Bugunü ve Yanm", De�n 1zmtr't An1amak, Der: Deniz Yildmm- Evren Haspo­
lat, Phoenix Yayi.nlan, Ankara 2010.
TercQman Spor Anstldopedtsi, "izmlr Futbolu", Cilt : 2 , Der: Mithat Perin, Tercüman
Gazetecilik Matbaac1hk, istanbul 1 98 1 .

- 1 38 -
 Modem Sporlann /zm1r'e G1ns1 (1850-1 922)

TINAL, Melih, lzmtr Atatnrk Usest Tarthçesl, izmir 1 999.

TUTEL, Eser, At Y�lan ve Ath Sporlar, tletl�im Yaymlan, istanbul 1 998.
UMAR, Btlge, lzmtr'de Yunanhlann Son Grutlert, Bilgt Yaymevt, Ankara 1 974.
ÜYKEN , Nimet, "Sedat Evl1yazade'n1n Ya� Hanralan", Derbi Atç1hk Mecmuas1, S:
14 istanbul, Temmuz 1 949.
ÜYKEN , Nimet, Türktye Jokey Kulo.bo. Tarthçesl, Türkiye Jokey Kulübü Yaym1, ls­
tanbul 2000.
WAHL, Alfred, Ayaktopu Futbol'un ôykllso. , YKY Yaymlan, lstanbul 200 5 .
YILDIZ, Dogan, Türk Spor Tarthl, Eko Matbaas1, istanbul 1 979.
YILMAZ, Serap, "lzmtr'de Levantenler (17-20.yy.)", Avrupah rm Levanten mt? (Yayma
Haz : Arus Yumul- Fahri Dikkaya) , Baglam Yaymlan, istanbul 2006.
n lzmtr Ege Üniver­
YORULMAZ, $ertfe, Htzmet Gazetestne Gore 1889-1890 Ytllanda ,

sitesi Edebiyat Fakültesi Tarth Bõlümü, Yaymlanmam1� Bitirme Tezi , lzmir 1 982 .
YORULMAZ, $ertfe, 1zmtr Bastrunda Levantenler (XIX. yy.'m tktnct Yansi), Dokuz
Eylül Üniversitesi, Atatürk ilkeleri ve ink1lap Tarihi Enstitüsü Yaymlanmam1� Yüksek
lisans Tezi, izmir 1 988.

1 39 -
Modem Sporlann /zmJr'e Gll1$ (1850-1922)

EKLER

EK- 1
1ZM1R 1DMANYURDU N1ZAMNAMES1
MAKSAT VE SURET-1 �K1L
Madde- 1 : Merkez Umumlsl ve mercl-1 kanunlsl Anadolu Hisannda olmak üzere 1 0
Kanun-1 San! 1 3 2 8 tarthinde (tzmtr tdmanyurdu Subesl) ünvamyla bir terbtye-1 be­
deniye ve h1fz-1 s1hha cemlyetl te�kil edilml�tir.

Madde-2 : icab ve ihtiyaç haline gõre mevki-i münasebe de dogrudan dogruya merkez­
i umumiye merbut olmak üzere yurdun �ubeleri te�kil edilebilir.

Madde-3: Yurdun terbiye-i bedeniye hususundaki maksad ve gayesi Türklugun feyzli

btr istikbal kazanmasm1 temln edecek esbab-1 vesaltln lstlhzar ve istlkmalt oldugundan
bunun için en son usul-u fenni dairesinde jimnastik ve idmanlar ile Turk Milletinln
muheya-yi inki�af olan te�kilat-1 bedeniyelerinin temiye ve takviyesine çah�makur.

Htfz-1 s1hha hakkmdaki nokta-i nazan efrad-1 milleti kavaid-i esasiyeyi riayete ah�ur­
mak için laz1mgelen nesatlc-i s1hhiyeyi tfa ve ale-1 sariye ve imraz-1 müsteveliye'den
mütevelltd zayiamn daire-1 mazarraum tenak1s ve tahdid eyleyecek vesalt vevesile ale-
1 kadr-ul ista tevasül ile feyyaz Türk neslinin idame-i s1hhat ve hayat-1 umumiyeslne
sarf-1 gayret etmektir.

Ve-1 has1I Turklerdeki meziyet-i insaniyenin inki�af ve tekamülüne vasi derecesinde

bezl-i mukadderat eylemek (idmanyurdu'nun) mukaddes emelidir.

Madde-4: idmanyurdu poltuka ve fuka hisstyatmdan tamamtyle azadedtr. Burada in­

tisah eden her ferd vatan a�k1 ve muhabbetiye ve yurdun istihsal maksad1 vusulunu
teshil ve tesri emeliyle yurda müteallik bi-1 cumle umur-u muamelatta kitle-i vahide
halinde ve bir aile-i mesude te�kkül ve mahiyette te�rik-i mesai eylemekle mükelleftir.

YURDUN AZASIYIA TALEBENÍN EVSAFI VE TAB1 OIACACI �ERA1T

Madde-5:Yurdun iki sm1f efrad1 vardtr. Biri aza digeri talebedir. Azada iki sm1fur.
Fahri, faal.

- 1 40 -
 Modem Sporlann lzmJr'e GJ�J (1850-1922)

Madde-6: Aza-yi fahrtye yalmz nakden muavenette bulunacak zevatur. Duhuliye ve

ayhk vermege mükelleftir.

Madde-7 : Aza-yi faale nizamnamen1n kendis1ne tahmil ettigt vezaifi bt-1 fiil 1fa eden
zevatur k1 duhuhye ve ayhk vermege mecburdurlar (Duhuhye ve ayhklann mlktan
idare heyetince takarrür edince ilan edilecektir).

Madde-8 : Yurdun aza-yi faalesinden olabilmek için Osmanh olmak nizamnameyt

ikmal etmi� bulunmak, hukuk-u medentyesine mahk olmak beraber hüsn-ü hal hüsn­
ü samim1yet sah1b1 olmak �arttir. Yurda dahil olmak isteyenler ya aza-yi mukayytdeden
1k1 zat tarafmdan heyet-1 tdareye tahr1ren tavsiye edilmek veya b1zzat ve kezahk
tahriren müracaatta bulunmahdu. Bu suretle evvela duhuliyesi isitfa olunan ve bir
hafta ismi salona taallik edilir. Müddetin hitammda heyet-i idarece müzakere olunarak
kabul ve adem-1 kabul hakkmda bir karar ita olunur. Kabul edilmeyenlerin
duhuliyeleri iade olunur.

Madde-9 : Hüsn-ü nizamtyeyt henüz lkmal etmem1� olanlar vehlertnden gettrecekleri

mezunlyet üzere ve kezalik heyet-i idare karanyla yurda talebe saffetiyle kabul olunur.
Talebe ayhk verecektir.

Madde- 1 0 : Talebenin vezaif ile tarz-1 mesaisi hakkmda nizamname-i dahili de tafsilat
verilmi�tir.

Madde-1 1 : Aza ile talebe beyi1nde mütekabilen �efkat ve hürmet hissi cari edilecektlr.

EK-2
tzMlR ERKEK L1SES1 SPOR KULÜBÜ NizAMNAME-1 UMUM1S1
Kulabon 1smt ve Gayest
Madde- 1 . izmir Erkek Lisesinde talebenin zihni faaliyetine mukabilmuhtac oldugu
beden1 faahyeti temin etmek ve talebe efendiler arasmdasamimiyet ve karde�lik his­
lertni bir kat daha takviye eylemek emeliyle(izmir Erkek Lisesi Spor Kulübü)
nam1altmdab1r kulüp açilm1�ur.

Madde-2 : Kulüp her sm1fm kulüpte mukayyid azalan tarafmdan tntlhab edilecek ik�er
azadan müte�ekkil heyet-i tdaretarafmdan idare olunur.

- 141 -
Modem Sporlann /zmJr'e Gll1$1 (1850-1922)

Madde-3: Kulübün reis-i umumi ve daimisi mektebin terbiye-l bedeniye

mualltmidtr. Kulübün rels-l umumisl yukanda tarz-1 te�kilt gôstertlmi� olan heyet-l
tdare arasmdan btr reis vektlt lntthab eder. Reisl vekilide heyet-i idare arasmdan katib­
l umumi, muhasib-t umumi, levaz1m memuru olmak üzere üç arkada� aymr. Reis
vekili ile bereber bu üç ki�i heyet-i idarenin faal azalandu.

Madde-4: Heyet-l idarede kt dtger mümessiller aza s1fatiyla içtimalara i�tirak ve rey­
lertnl istimal ederler.

Madde-5: Bir sm1fm spor kulübü heyet tdaresine i�tirak etmesi için kulüpte la- ak1l
üç azas1 olmas1 laz1md1r.

Madde-6: Heyet-i idarede eksertyet i ms1fdan bir fazla ile temin olunur.

Madde-7: Heyet-i idarenin müddet-i faaliyeti üç eder. Bu müddet zarfmda heyet-i

idare lüzum gordükçe içtima akdeder.

Madde-8: Bu üç aym httammda eski heyet-i idare nizamen isttfa etmi� addolunarak ,
yertne yeni heyet-i idare geçer. Eski heyet-i idarenin faal heyeti bütün muamelatl yeni
heyete devreder.

Madde-9 : Heyet-i idare intihablan te�rin-i evvel kanun-1 sani ve Nisan aylanmn ilk
haftalannda icra ederler.

Madde - 1 0 : Son üç aym heyet-i idaresi umumi yoklamalannicrasmdan üç be� gün

evvel spor Kulübü azas1 heyet-i umumisini toplayarak bir senelik bilançoyu yapar ve
heyet-i umumiyenin tasdikinden soma ilan eder.

Dahth Ntzamname
Kulobe Gtnnek Sartlan
Madde- 1 1 : On dôrt ya�mdan yukan her talebekulübe dahil olabilir. Ve kulüp heyeti
idaresine tahrtren müracaat eder.

Madde- 1 2 : Kulüp heyet-t tdaresl talibtn ya�1m ve ahval-i s1hhiyesini tedkik ettikten
soma nihayet üç gün zarfmda red veya kabul cevab1 vermege mecburdur.

Madde- 1 3 : Heyet-i tdare bir efendinln gtrmek �eraltinl hatz olduguna karar verdigi
takdtrde duhultyestnl tahsildare tediye ettigine dair makbuz lrae etmek �art1yla kattb-
1 umumi tarafmdan ismi esas deftere kaydolunur.

- 142 -
 Modem Sporlann lzm1r'e G111$1 (18�-1922)

Madde- 1 4 : Her hangi bir sebeble kulúbú terk eden btr aza bir múddet soma tekrar
esas azamn meyamna geçmek isterse yeniden duhuliye vermege mecburdur.

Heyet-1 1daren1n Vaztfelert ve Salahlyetlert

Madde- 1 5 : Heyet-l idare spor kulúbúnún oyunlanm tanzlm ve onlan ldame etmekle
múkelleftir.

Madde- 1 6 : Heyet-l ldare maddl vaziyeti musaid olmayan ve fakat sporun herhangtbtr
�ubesinde músteid olan efendileri meccanen kulúbe kaydeder.

Rets Vek1lln1n Vaztfelert

Madde- 1 8 : Reis Vekili, Heyet-i idareyi lúzum gôrdúkçe içtimaa davet ve múzakerall
idare eder. Reis Vekili gerek mektepte gerek hariçte spor kulúbúnú temsll eder.
Kulúbún bi-1 cúmle ahvalinden btrinci derecede mesuldúr.

Madde- 1 9 : Heyet-i tdarede btr ftkre vertlen reyde muhalif ve tarafdar músavi ise reis
vekilinln reyi mezkur fikrin red veya kabulunde múesserdir.

Katib-1 Umumiyentn Vaztfelert

Madde-20: Bútún yaz1 i�lerini idare ederve reisin malumau altmda hartçle muhabereyi
temin eder. Katib-i umumi heyet-i idarenin verecegt bútún kararlan vekayi defterine
kayd veonlan heyet-i idare azalanna lmzalaur.

Muhaslb-1 Umumiyenln Vaztfelert

Muhasib-i Umumi kulúbún varidat ve masartfau için muntazam bir defter tutmaga
mecburdur. Bu defter ayda bir kere heyet-i idareye gõsterilerek tasdik ettirilir.

Madde-2 2 : Muhasib-i umuml azanm duhuliye ve haftahklanm toplar ve úç hafta ver­

meyenlerin isimlerini reise verir. Muhasib-t umumi heyet-ildarenin lúzum gõrdúgü
masraflan tesviye ve huna mukabil fatura vesaire gibi evrak alarak h1fz eder.

Madde-23 : Otuz kuru�tan az sarfiyat için heyet-i idare karannaihtiyaç yoktur. Masanf
kimin tarafmdan yap1hyorsa onun verecegi vesika kafidir.

Madde-24: Muhastb-i umumi yamnda on liradan fazia para bulunduramaz. Fazlas1m

makbuzmukabilinde mekteb veznesine teslim etmege mecburdur.

1 43 -
Modem Sporlann /zmJr'e Gll1>l (1850-1922)

Levazun Memurunun Vazlfelert

Madde-2 5 : Levaz1m memuru kulübe aid bi-l cümle e$yanm hüsn-ü muhafazas1yla
me$gul ve kendiStne tesllm olunan ewanm ziyamdan mesuldür.

Madde-26: Levaz1m memuru oyun saatlertnden evvel oyunu olan takim kaptam ile
beraber toplan hazular ve tam vaktinde kendilertne teslim eder.

Oyun1ar Kaptanlar ve Salahtyetlert

Madde-27: Hartçle yaptlacak oyunlar tçtn Mekteb takimlanm o oyunun kaptan-1 umu­
miSi yapar. Yalntz daha evvel heyet-i idare her oyun içtn btr tak1m kadrosu tesbit eder.
Kaptan ancak bu kadrolar dahiltnden mekteb tak1m1m yapar. Birtnci tak1m kadrolan:
Futbol için ( 1 8) Voleybol için ( 1 0) Basketbol için (8) ki$iden müte$ekkildir.

Madde-28: Haricle yapilacak oyunlarda tak1m kaptanlan mektebin, ve oyundaki kap­

tan- i umumisi olabilecegi gibi heyet-i idare oynanacak oyuna mahsus olmak üzere
tak1m azalanndan her hangi birini de kaptan yapabihr.

Madde-29: Heyeti idare, futbol, voleybol, basketbol için birer kaptam umumi intihab
e der.

Madde-30: Bu kaptanhklardan herhangi ikisi bir $ah1s tarafmdan ayn1 zamanda

deruhte olunabiltr.

Madde-3 1 : Kaptan-1 umumilerin heyet-i idareden olmas1 $art degildir. Kulübün her­
hangi btr azas1 kaptan-1 umumi olabilir.

Madde-3 2 : Kaptanlar intihab edilirken, onlann oyundaki vukuflan nazar-1 dikkate

almmakla beraber daha ziyade ciddtyetleri ve kendtlertne verilecek tak1mlann üzerinde
yapacaklan hüsn-t tdare nazar-1 dtkkate ahmr.

Madde-3 3 : Kaptan-1 umumiler, kaptam olduklan oyunun mektebde hüsn-ü tat­

bikinden birtnci derecede mes'uldürler. Kaptan- 1 umumiler, heyet-i idare tarafmdan
oyun program1 için tanzim olunacak ikinci ve üçüncü tak1mlara kaptanlar intihab ed­
erler. Fakat bu kaptanlann heyet-i idarece tasvibi laz1md1r.

Madde-34: Oyun esnasmda kaptana itaat $armr. Buna mugayir harekette bulunanlar
nizamnamenin ceza maddeleri mucibince ceza gôrürler.

1 44 -
 Modem Sporlann /zmJr'e Gl1'4l (1850-1922)

Madde-3 5 : Herhangt bir tak1mdan bir arkada� kaptamndan mü�teki ise bu �ikayetlni
reis vekiline �lfahen sôyler.

Madde-36: Herhangt bir tak1mm azasmm sülüsam kaptanlanmn tebdllini isterlerse

bu arzulan derhal yap1hr.

Kulo.bo.n Vartdan
Madde-3 7 : Kulübün vartdatl aza tarafmdan bir defaya rnahsus olmak üzere verilen
75 Kuru� duhuliye ile her hafta Cumartesi alman (be�r) kuru� haftahktan ibarettir.

Madde-38: Mekteb idaresl tarafmda yapilacak rnuavenet teberruat hanesine kaydol­

unur.

Madde-39: iktisad birliginin has1latmm sülüsü spor spor kulübüne aittir.

Cezalar
Madde-40: Üç hafta ardi sua aidatm1 ôderneyen azalar kulüpten ç1k1lm1� addolunarak
kayitlan terkin olunur.

Madde-4 1 . Oyunlara muntazaman devam etmeyen kaptanm sõzlerine itaat itaat et­
rneyen azalar kendilerine vak1 olacak ihtarlan dinlemedikleri takdirde kulüpten
ç1kanhrlar.

Madde-42 : Kirkmc1 rnaddedekl sebeplerden herhangt blrtyle kulüpten ç1kanlanlar bir

daha kulübe girmek hakkm1 haiz degildirler.

Kulo.bo.n Orta Mektepler Spor Btrhgtnde ve Mektebtn lktlsad Birltgtndekl.

Mümesstllert ve Suret-t lntthablan
Madde-43: Orta Mektebler spor blrligtnde, spor kulübünü reis vekllt lle reis vekilinin
kulüp azasmdan intihab edecegt arkada� temsll eder.

Madde-44: Spor birligi murahhaslannm her ikisi aym sm1ftan olamaz ve ve müddet­
i faaliyetleri bir senedir. Buna nazaren ilk heyet-i idarenin reis vekili ile onun intihab
edecegi arkada� bir sene rnüddetle vazife gõrürler.

Madde-45: Mektebln lktisad birllgt içln ,heyet-1 ldare blr senehk blr devre-1 faahyet
için kulüp azas1 meyamndan lkl arkada� intihab ederek iktisad birligine gõnderir. Bu
iki aza icab ettikçe spor kulübü heyet-i idareslne lktisad birligtnin hesaban hakkmda
rnalurnat vertrler.

- 145 -
Modem Sporlann /zmJr't Gl11$1 (1850-1922)

Mo.teferrlk Maddeler
Madde-46: Kulübün alamet-1 fartkas1 mektebln alamet-1 fartkas1 yanl ay yildiz arasmda
0-L) harflertdlr. Kulübün rengt mor sandu.

Ntzamname'ntn Tatbtkl ve Ta'dlh

Madde-47: Bu ntzamnamenln tamam1 tatb1k1ne spor kulübü heyet- 1 1dares1 me'mur­

dur.

Madde-48: Mezkur ntzamname de mevcud herhangt btr maddenln ta'dlh spor kulübü
azas1 heyet-1 umumlyeslnln sülüsan eksertyetl lle mümkündür.

- 1 46 -
 Modem Sporlann lzmJr'e GII1;l (1850-1922)

EK-2-1
1ZM1R ERKEK LlSESt SPOR KULÜBÚ N1zAMNAMES1

YNNO.l !l)YfiJNM!l/OY .lYAAOfOY

/�,
.wn.v �"litiP'

- 1 47 -
Modem Sporlann lzmlr'e Gltlll (1850-192.V

EK-3
1890 YlllNDA tzMtR'DE KURULMUS 01.AN
PAN10N10S KULúBONúN MARSI (H. Solomontd1s, s. 195)
EK-4
BORNOVA'DA DÜZENLENECEK ATLETIZM MÜSABAKAI.ARINA
DA1R BAB-1 ALl'NtN tzlN YAZISI (BOA lrade-1 Dah1hye 19M 1320)

- 148 -
" .. .lzmir'de y�ayan
insanlar hangi topluma
mensup olursa olsun genelde
çok rahat ve sakin bir
y�am sürdürm�lerdir.
Bu birliktelígin ve kültürel
zenginligin sonucu lzmir,
tüm Osmanlt �ehirlerinin en
battlm, en moderni olarak
yükselirken; birçok sosyal,
siyasal ve kültürel etkinlige
de õncülük etmi�tir.
O yüzden modem sporlann
ilk kez imparatorluk içinde
bu �ehirde gõrülmesi
yad1rganmamah, sürpriz
say1lmamaltd1r. . . "