Temel Fizik I

2023-2024 Güz Yarıyılı

Dr. Öğr. Üyesi Uygar ŞAŞMAZ
usasmaz@biruni.edu.tr
Fizik ve Ölçme

Fizik Nedir?

● Fizik, madde ile enerji arasındaki etkileşimi inceleyen ve doğadaki olayları

anlamaya çalışan uygulamalı bir bilim dalıdır.
● Deneysel gözlemler ve nicel ölçümlere dayanır.

2
Bilimsel çalışma yöntemi

● Problemin belirlenmesi
● Gözlem (Nitel, Nicel)
● Verilerin toplanması
● Hipotezin kurulması
● Tahminler
● Deney
● Teori
● Kanun

3
Gözlem
Nitel gözlem
● Duyularımızla yaptığımız gözlemlerdir.
● Kesinliği yoktur.
● Sonuçlar sayı veya birimle ifade edilemez.
● Hata payı çok olabilir, güvenilir değildir.

Bardaktaki sıcak suyun gözlemlenmesi, buz kalıbının soğuk olduğunun dokunularak

anlaşılması nitel gözleme örnek gösterilebilir.

Nicel gözlem
● Durum ve kişiye göre değişmez.
● Ölçüm sonucunda sayısal veriler elde edilir.
● Objektif ve güvenilirdir.

Bir kişinin boyunun ölçülmesi, aracın hızının ölçülmesi nicel gözleme örnek gösterilebilir.
4
Fiziğin alt dalları

Mekanik: Kuvvetlerin etkileri ve hareket.

Elektrik: Elektriksel alan ve kuvvetler.
Manyetizma: Manyetik alan ve kuvvetler.
Optik: Işığın hareketi.
Termodinamik: Isı enerjisi ve alışverişi.
Atom fiziği: Atomların yapısı ve etkileşimleri.
Nükleer Fizik: Atom çekirdeği ve bağları.
Katıhal fiziği: Kristal yapılar ve bağ yapıları.
Parçacık fiziği: Madde ve radyasyonu oluşturan parçacıkların doğası.

5
SI birim sistemi

Uzunluk Metre m
Kütle Kilogram kg
Zaman Saniye s
Elektrik Akımı Amper A
Sıcaklık Kelvin K
Işık Şiddeti Candela Cd
Madde Miktarı Mol mol

6
SI unit system, Uluslararası birim sistemi

Temel Türetilmiş
Uzunluk Metre m İvme Metre/Saniyekare m/s2
Kütle Kilogram kg Kuvvet Newton N
Zaman Saniye s İş Joule J
Elektrik Akımı Amper A Güç Watt W
Sıcaklık Kelvin K Yoğunluk Kilogram/metreküp kg/m3
Işık Şiddeti Kandela Cd Basınç Newton/metrekare N/m2
Madde Miktarı Mol mol

7
 Uzunluk
●Uzunluk standardı ‘metre’ dir.

• 1 metre, ışığın boşlukta 1/299.792.485 saniyede

aldığı yolun uzunluğu olarak tanımlanmıştır.

8
Uzunluk Ölçüleri

9
 Kütle
● Kütle standardı ‘kilogram’ dir.

• 1887 yılında kabul edilen kütle standardı, ‘1 Kilogram’, platin-iridyum

alaşımından yapılmış silindirin kütlesi olarak tanımlanmıştır.
• 2018 yılında yapılan Ağırlık ve Ölçüler Üzerine Genel Konferansta
alınan karar, kuantum mekaniğine dayanan yeni formül Planck sabiti
üzerinden tanımlanacak olmasıdır.
10
Kütle ölçüleri

11
 Zaman
● Zaman standardı ‘saniye’ dir.

• 1960 yılına kadar saniye ortalama güneş günü cinsinden

tanımlanmıştır. Bir güneş gününün 1/86400 üne saniye adı
verilir. 1967 yılında yeni saniye standardı sezyum atomunun
9.192.631.770 defa titreşim yapması için geçen süredir.
12
 Zaman Ölçüleri

1 saat 60 dk
1 dakika 60 sn
Gün 1 saniye 60 sl
Ay
1 salise 0.017 sn
Yıl
Asır 1 milisaniye 10-3
1 mikrosaniye 10-6
1 nanosaniye 10-9

13
 Sıcaklık
● Sıcaklık, maddenin bir molekülünün kinetik enerjisi ile orantılı bir büyüklüktür.

● Sıcaklığın kullanılan yaygın birimleri Selsiyus (°C), Kelvin (°K) ve Fahrenhayt (°F)
dır.

● Sıcaklık Termometre ile ölçülür.

14
 Işık şiddeti
● Bir kaynağın birim zamanda yaydığı ışık enerjisinin bir ölçüsüdür.
● I ile gösterilir.
● Birimi candela (cd) ya da mumdur.

● Işık şiddeti fotometre ile ölçülür.

15
 Elektrik Akımı
● Akım birimi ‘Amper’ dir. Sembolü ‘A’ dır.

● Akım şiddeti, ampermetre ile ölçülür.

Akım Ölçüleri

16
Alt ve üst katlar

17
Alan (Yüzey) Ölçüleri

18
Ölçmede Hata
● Fiziksel bir büyüklük ölçülürken değişik sebeplerden dolayı hata oluşur.
● Gerçek değerle ölçüm arasındaki farka ölçüm hatası denir.
● Hata hiçbir zaman sıfırlanamaz ama en aza indirilebilir.
● Bir ölçümde hatayı azaltmak için ölçü sayısını artırmak gerekir. Ne kadar çok
ölçüm yapılırsa bulunan sonuçlar o kadar gerçeğe yakın olur.
● Ölçümlerdeki hatanın dört nedeni vardır:

1. Ölçüm yönteminden
2. Ölçümü yapandan
3. Ölçme aletinden
4. Ölçümün yapıldığı ortamdan

Bir ölçümde hatayı azaltmak için ölçü sayısını artırmak gerekir. Ne kadar çok ölçüm
yapılırsa bulunan sonuçlar o kadar gerçeğe yakın olur.
19
Boyut analizi
● Fizikte boyut bir niceliğin fiziksel doğasını gösterir. İki nokta (örneğin düz bir arazi
üzerinde belirlediğimiz A ve B gibi iki nokta) arasındaki mesafeyi ölçerken birim
olarak metre, cm veya adım gibi farklı birimler kullanmamıza rağmen AB arası
uzunluk boyutundadır.
● Bu fiziksel niceliği sadece uzunluk olarak ölçebiliriz, alan veya zaman olarak
ölçemeyiz! Bu mesafenin boyutuna, fiziksel doğasına, uzunluk adını veririz.

● A-B mesafesinin boyutu uzunluktur, birimi metre, km, ayak, karış veya uzunluk
boyutunda tanımlanmış herhangi bir birim olabilir.

20
Boyut analizi
● Bir fiziksel büyüklüğün boyutu, [ ] kapalı parantezi ile gösterilir. Mekanikte
kullandığımız temel niceliklerin boyutları:
Uzunluk = [ L ]
Zaman = [ T ]
Kütle = [ M ]
● Diğer bütün fiziksel nicelikleri bu temel boyutlar cinsinden ifade edebiliriz. Örneğin:
[A] = alan=[ L ].[L]=[L2]
[v] = hız=[ L ]/[T]
[a] = ivme=[ L ]/[T2]

21
İvme birim analizi

Hızın birimi metre/saniye ve zaman birimi saniye olarak verildiğine göre. İvmenin
biriminin ne olduğunu birim analizi yaparak bulunuz.

22
Birim dönüşümü

Bir küpün bir kenar uzunluğu 4 inch olarak verilmiştir.

Ağırlığı ise 2 lb olarak verilmiştir.
Küpün yoğunluğunu (𝜌) kg/m3 cinsinden hesaplayınız.
(1 inch = 2.54 cm, 1 lb = 453.59 g)

23
Örnek 1

İnsan, ömrü boyunca kaç defa nefes alıp verir?

Yaklaşık olarak hesaplayınız.

24
Örnek 2

Kenar uzunlukları 12 +- 0.1 ve 6 +- 0.2 olan levhanın yüzey alanını ve alandaki

belirsizliği hesaplayınız.

Çarpma ve bölme işlemindeki standart sapma belirsiz formülü.

25
Yer çekimi ivmesinin ölçülmesi

Basit pendulum kullanarak yer çekimi ivmesinin ölçümü yapılabilir.

Burada, T periyot (bir tam salınım için geçe süre, saniye), L pendulumun uzunluğu
(metre).

● https://www.youtube.com/watch?v=tNpuTx7UQbw

26