BU KİTAPTA NELER VAR?

www.lisedestek. com adresinden

Hız ve Renk Soru bankaları ile
Denemelerinin Örnek PDF’lerine,
1
Akıllı tahta uygulamalarına
ve diğer içeriklerine ulaşabilirsiniz.

Hız ve Renk Uzaktan Eğitim

Kanalı’nda konu anlatımı ve
daha fazlasını bulacaksınız.
2

Hız ve Renk uygulamasından ya da

Hız ve Renk yayınları web sayfasından
soru çözüm videolarını Hız ve Renk
yazarlarından dinleyebilirsiniz.
3

Konu Kavram, Konu Pekiştirme,

ÖSYM Tarzı ve Hızlı Taramalardan
oluşan toplam
112 TEST, 1262 SORU
4
başarınıza renk katacak.

Konu özetli, pratik kavram haritaları ile

bilgilerinizi canlı tutabilirsiniz.
5
 ÜNİVERSİTE HAZIRLIK
COĞRAFYA
SORU BANKASI Sunuş
ISBN
DEĞERLİ ÜNİVERSİTE ADAYLARI,
978-605-7530-88-2
0706 - 1 - 21 Üniversiteye giriş sınavları uzun, yorucu ve sabır isteyen bir yolculuk-
tur. HIZ VE RENK YAYINCILIK olarak bu uzun yolculukta sizlerin destekçi-
Genel Yayın Koordinatörü
si ve rehberi olmayı bir görev bilmekteyiz. Bu anlayışla hazırladığımız soru
Harun DERİN
bankalarımızla üniversite sınavlarına hazırlık aşamasında başarınızı daha
yukarılara taşımak ve istediğiniz üniversitelere sizleri ulaştırabilmek temel
Yazar hedefimizdir.
Tarık TUNA
Demir DOĞAN HIZ VE RENK soru bankaları konu kavratma, pekiştirme ve ÖSYM
soru tiplerine adapte olabilme anlayışı ile oluşturulmuştur. Ayrıca “Basa-
maklı Zaman Yönetimi”ne göre kurgulanan testler zaman yönetimi konu-
Editör sunda da sizlere önemli bir kazanım sağlayacaktır. Kitabın sonunda, so-
Nuri SOYUDURU rularda kullanılan kavramları içeren bir sözlüğe ve kavram haritalarına yer
verilmiştir.
Dizgi
HIZ VE RENK Dizgi Birimi Kitabımızdaki “MAVİ TESTLER”, ilgili konunun en üst düzeyde kav-
ranmasını amaçlamaktadır. Her ünitenin başında bulunan bu testleri dik-
katle çözmeniz ve bu testlerde kaçırdığınız sorulardan hareketle eksikle-
rinizi tespit ederek konu tekrarı yapmanız, konuyu daha iyi kavramanızı
İLETİŞİM sağlayacaktır.
HIZ VE RENK YAYINLARI
“KIRMIZI TESTLER”, konunun pekiştirilmesinde ve öğrenilenlerin ka-
Ostim Mahallesi 1207. Sokak No:3/C-D
lıcı olmasında önemli rol üstlenmektedir. Bu testler sayesinde bilgileriniz
Ostim/Ankara
daha da sağlamlaşacaktır.
Tel: 0312 395 13 36
“TURUNCU TESTLER”, ÖSYM sorularına uyum sağlamanızda size
rehber olacak testlerdir. Üniversite sınav soruları paralelinde, özgün soru-
lardan oluşan bu testler ile sınav sorularını daha kolay analiz edebilecek ve
üniversite sınavlarına gerçek anlamda hazır olacaksınız.

“HIZLI TARAMA TESTLERi”, önceki ünite ve konuları kapsayan so-

Copyright © Bu kitabın her hakkı saklıdır.
Hangi amaçla olursa olsun,
bu kitabın tamamının ya da bir kısmının,
kitabı yayımlayan yayınevinin önceden
izni olmaksızın elektronik, mekanik, fotokopi
ya da herhangi bir kayıt sistemi ile çoğaltıl-
ması, yayımlanması ve depolanması yasaktır.
rulardan oluşan testlerdir. Bu testler ünitenin/konunun unutulmasını önle-
mek amacıyla oluşturulmuş testlerdir. Bu testlerde yanlış cevapladığınız
soruların konularını tekrar etmenizi öneririz.
Titiz bir çalışmanın ürünü olan COĞRAFYA SORU BANKAMIZ,
MEB’in müfredat programıyla ve ÖSYM’nin soru tarzlarıyla bire bir uyumlu-
dur. Kitabın hazırlanmasında büyük emekleri geçen yazarımız Sayın Tarık
TUNA (@cografyaburada) ve Demir DOĞAN’a (@demirhoca); editörümüz
Nuri SOYUDURU’ya; dizgi ve tasarım uzmanımız Raşit SAVAŞ’a teşekkür
ederiz.

Başarılarınıza renk ve hız katabilmek dileğiyle…

HIZ VE RENK YAYINLARI

 İçindekiler
A. DOĞAL SISTEMLER
1. ÜNİTE: Matematik Coğrafya
Konu Kavram Haritası............................................. 5
İnsan ve Coğrafya................................................... 7
Konu Kavram Haritası............................................. 13
Dünya’nın Şekli ve Hareketleri................................ 15
Konu Kavram Haritası............................................. 25
Koordinat Sistemi ve Konum................................... 29
Konu Kavram Haritası............................................. 37
Harita Bilgisi ve Ölçekler.......................................... 39
Konu Kavram Haritası............................................. 47
Haritalarda Yer Şekillerinin Gösterilme Yöntemleri. 49
2. ÜNİTE: İklim Bilgisi
Konu Kavram Haritası............................................. 57
İklim - Sıcaklık......................................................... 59
Konu Kavram Haritası............................................. 69
İklim - Bas›nç ve Rüzgârlar...................................... 71
Konu Kavram Haritası............................................. 79
İklim - Nem ve Ya€›ş............................................... 81
Konu Kavram Haritası............................................. 91
Türkiye İklimi............................................................ 93
Konu Kavram Haritası............................................. 105
Dünyan›n ‹klim Zenginli€i........................................ 109
3. ÜNİTE: Bitki-Su-Toprak
Konu Kavram Haritası............................................. 119
Doğal Unsurların Göstergesi: Bitkiler...................... 123
Yeryüzündeki Su Varlığı.......................................... 129
Yer Altı Suları, Göller............................................... 135
Toprak Oluşumu ve Çeşitleri................................... 143
4. ÜNİTE: Yerin Şekillenmesi
Konu Kavram Haritası.......................................... 149
Topoğrafya, Kayaçlar, Jeolojik Zamanlar ve
Levha Tektoniği.................................................... 151
İç Kuvvetler........................................................... 157
Konu Kavram Haritası.......................................... 165
Dış Kuvvetler - Akarsular...................................... 167
Konu Kavram Haritası.......................................... 173
Dış Kuvvetler - Karma.......................................... 181
Türkiye’de Yer Şekillerinin Genel Özellikleri......... 189
HIZLI TARAMA TESTİ 1...................................... 195
B. BEŞERÎ SİSTEMLER
5. ÜNİTE: Beşerî Coğrafya
Konu Kavram Haritası.......................................... 197
Ekonomik Faaliyetler ve Göçler............................ 199
Konu Kavram Haritası.......................................... 207
Nüfusun Gelişimi, Dağılışı ve Nitelikleri, Göçlerin
Nedenleri ve Sonuçları......................................... 211
Türkiye’de Nüfus ve Yerleşme.............................. 225
HIZLI TARAMA TESTİ 2...................................... 239
C. KÜRESEL ORTAM: BÖLGELER VE ÜLKELER
6. ÜNİTE: Bölgeler ve Ülkeler
Konu Kavram Haritası.......................................... 241
Bölge ve Çevre..................................................... 243
Konu Kavram Haritası.......................................... 253
Küresel Ulaşım Hatları.......................................... 255
HIZLI TARAMA TESTİ 3...................................... 265
D. ÇEVRE VE TOPLUM
7. ÜNİTE: İnsan ve Çevre
Konu Kavram Haritası.......................................... 267
Doğal Afetler ve Çevre......................................... 269
HIZLI TARAMA TESTİ 4...................................... 279
Cevap Anahtarı.................................................. 281
NOTLARIM
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................

COĞRAFYA:
Coğrafya: İnsan ve mekân arasındaki
karşılıklı ilişkiyi inceleyen bilim dalıdır.
İnsan mekânı etkiler, mekan da insanı
etkiler. Yani insan ile mekan arasında
karşılıklı etkileşim vardır.
İnsan yollar, tüneller, barajlar yaparak
mekânı etkiler.
Kurak ve yarı kurak bölgelerde kerpiç
evler, ormanlık bölgelerde ise ahşap
evlerin bulunması insanın mekândan
(doğal ortamdan) etkilendiğinin kanıtıdır.
Doğa ve İNSAN ETKİLEŞİMİ
Dağ, taş, ağaç, toprak, yağmur gibi
oluşumlarında insanın herhangi bir
etkisinin bulunmadığı varlık, nesne
ve olayların tümüne doğal unsur
denir.
Tahta, sıra, okul, yol, köprü gibi
oluşumlarında insanın etkisinin söz
konusu olduğu varlık, nesne ve
olaylara beşeri unsur denir.
COĞRAFYA - DOĞA VE İNSAN
DOĞAL ORTAMIN DÖRT UNSURU
1. ATMOSFER (HAVA KÜRE)
Atmosfer Dünya'yı çevreleyen hava taba-
kasıdır. Çeşitli moleküllerden oluşan at-
mosferdeki gazlar insan yaşamını müm-
kün kılar.
2. LİTOSFER (TAŞ KÜRE)
Dünya'nın katı olan dış yüzeyi litosferi
oluşturur. Farklı bileşimdeki kayaç ve mi-
nerallerden oluşan litosferin canlı yaşamın-
da önemli etkisi vardır.
3. HİDROSFER (SU KÜRE)
Okyanuslar, göller, akarsular ve yer altı su-
ları hidrosferi oluşturur ve bunlar coğrafya-
nın ilgi alanına girer.
4. BİYOSFER (CANLILAR KÜRESİ)
Atmosfer, hidrosfer ve litosfer gibi doğal or-
tamda bulunan tüm canlılar biyosferi oluş-
turur. Bitkiler, hayvanlar, insanlar ve mikro-
organizmalar bu ortamdaki canlılardır.
Biyocoğrafya: İnsan, hayvan ve bitkile-
rin oluşum gelişim ve dağılışını inceler.
Kendi içinde ikiye ayrılır. Hayvanları in-
celeyen bölümü zoocoğrafya, bitkileri in-
celeyen bölümü ise fitocoğrafyadır.
T
NO
Doğal ortam atmosfer, litosfer, hid-
rosfer ve biyosfer olarak dört temel
unsurdan oluşur. Doğal unsurlar bir-
birleriyle sürekli bir etkileşim halin-
dedir.
COĞRAFYANIN BÖLÜMLERİ Coğrafyaya Yardımcı BİLİMLER
Coğrafya bilimi ilgi alanına giren konuları araş-
tırarak inceler, incelerken de çeşitli bilimlerden Astronomi (gökbilim), meteorolo-
ji (hava olayları), Jeoloji (yer bili-
faydalanır.
mi), pedoloji (toprak bilimi), Hidro-
Coğrafya fiziki ve beşeri coğrafya olarak iki
loji (sular bilimi), Kartoğrafya (ha-
bölüme ayrılır: rita bilimi), Demoğrafi (insan bili-
İnsan faaliyetleri beşeri coğrafyanın ilgi alanına mi), Litoloji (taş bilimi), Oseonoğ-
rafya (okyanus bilimi), Limnolo-
girerken, insan faaliyetleri ile ilgisi olmayan ko-
ji (göl bilimi), botanik (bitki bilimi),
nular fiziki coğrafyanın konularıdır.
zooloji (hayvan bilimi), Klimato-
COĞRAFYA loji (iklim bilimi), Demoğrafi (nü-
fus bilimi), Jeomorfoloji (yer şekil-
Fiziki Beşeri ve Ekonomik
Coğrafya Coğrafya leri bilimi)
➙ Jeomorfoloji ➙ Nüfus Coğrafyası
➙ Klimatoloji ➙ Yerleşme Coğrafyası COĞRAFYANIN İLKELERİ
➙ Hidrografya ➙ Kültürel Coğrafya
➙ Biyocoğrafya ➙ Siyasi Coğrafya
1. Neden – sonuç ilkesi:
➙ Toprak Coğrafyası ➙ Tarihi Coğrafya
➙ Doğal Afetler ➙ Tarım Coğrafyası Coğrafi olayların oluşum nedenleri-
Coğrafyası ni araştırır. Olayların neden ve so-
➙ Sanayi Coğrafyası
➙ Kartografya nuçları üzerinde durur.
➙ Ulaşım Coğrafyası
➙ Enerji Coğrafyası Örnek: Doğu Anadolu Bölgesi’nde
➙ Ticaret Coğrafyası ortalama yükselti fazla olduğu için
kar yağışlı gün sayısı fazladır.
➙ Turizm Coğrafyası
➙ Sağlık Coğrafyası 2. Dağılış ilkesi:
Coğrafi olayların yeryüzündeki da-
ğılışlarını inceler.
Jeomorfoloji (yer şekilleri) biliminin alt dalları Örnek: Türkiye’de fındık tarımının
jeoloji, jeofizik, toprak bilimi, taş bilimi yüzde yirmisi Marmara Bölgesi’nde
Hidroğrafya (sular) biliminin alt dalları; hidrolo- yapılır.
ji, akarsu bilimi, okyanus bilimi, göl bilimi 3. Karşılıklı ilgi (bağlantı) ilkesi:
Klimatoloji (iklim) biliminin alt dalları; fizik ve
Coğrafi olayların birbirleriyle karşı-
meteoroloji lıklı ilişkilerini araştırır.
Biyocoğrafya (canlılar) biliminin alt dalları; bi-
Örnek: Yağış miktarı ile orman
yoloji, botanik, zooloji, tıp
alanları arasındaki ilişki gibi.
 TARİHSEL SÜREÇTE COĞRAFYA BİLİMİNİN GELİŞİMİ

İLK ÇAĞ’DA COĞRAFYA ORTA ÇAĞ’DA COĞRAFYA YENİÇAĞ’DA COĞRAFYA YAKIN ÇAĞ’DA COĞRAFYA
• İlk Çağ’da coğrafya basit gözlemler • Batı Dünyasında bu dönemde kili- • Avrupa’da Rönesans hareketleriyle • Bu dönemde fiziki ve beşeri coğraf-
ve bu gözlemlerden elde edilen bilgi- senin baskısı sonucu coğrafya bilimi birlikte bilimsel çalışmalar gelişmiştir. yanın gelişmesinde ve bilimsel kim-
lerden faydalanılarak hazırlanmış ba- gerilemiştir. • Bu dönemde coğrafi keşifler ve de- lik kazanmasında özellikle Alexander
sit harita çizim denemeleriyle başla- • Orta Çağ’da coğrafya biliminin geliş- nizcilikteki gelişmeler yeni yerlerin Von Humboldt (Aleksandır Van Hum-
mıştır. mesinde Müslüman coğrafyacıların keşfedilmesini ve coğrafyanın geliş- bolt) (1769-1859), Carl Ritter (Karl
• Bu dönemde coğrafya genellikle bili- katkıları büyük olmuştur. mesine neden olmuştur. Ritter) (1779-1859) ve Frederic Rat-
nen dünyanın haritasının yapımı ve • Müslüman coğrafyacılar namaz ve • Kristof Kolomb’un (Kristof Kolomb) zel (Firederik Ratzel) (1844–1904)
bu dünyadaki yerlerin ve bölgelerin oruç gibi ibadetler için ayın ve güne- 1492’de Amerika kıtasını keşfetme- çok önemli bir yere sahiptir.
tarihiyle birlikte ayrıntılı tasvir edilme- şin hareketlerini gözlemlemişler ve si ve Portekizli gemici Bartolomeu Di- • Fiziki coğrafyanın kurucusu olan
si şeklinde gelişmiştir. astronomide ilerlemişlerdir. as’ın (Bartelmi Diyaz) Ümit Burnu’nu Humboldt, coğrafyaya gezi gözlem
• Bu dönemde coğrafyanın gelişiminde • Mesudi, Biruni, İdrisi, İbni Batuta, İbni bulması (1488), Vasko da Gama’nın metodunun yanı sıra bilimsel araştır-
Herodot (Heredot), Platon (Platon), Haldun ve Uluğ Bey Orta Çağ’a dam- (Vaska dö Gama) buradan dolaşa- ma metodlarını kazandırmıştır.
Aristo (Aristo), Eratosthenes (Eratos- gasını vuran ünlü Müslüman coğraf- rak Hint Okyanusu ve Hindistan’a • Beşerî coğrafyanın kurucusu sayılan
ten), Strabon (Strabon) ve Batlamyus yacılar arasındadır. ulaşması (1498) coğrafya alanındaki Ritter, insan ve doğa arasındaki iliş-
(Batlamyus) gibi düşünürler önemli • İbni Haldun, çevresel faktörlerin in- önemli gelişmelerdir. kiye dikkat çekmiş ve coğrafyanın bu
rol oynamıştır san toplulukları üzerindeki etkilerini • Yeni Çağ’da Osmanlı Devleti sınırla- ilişkiyi konu edinmesini savunmuştur.
• Strabon, Geographika (Antik Anado- incelemiş, Biruni ise Dünya’nın çev- rı içerisinde Piri Reis, Kâtip Çelebi ve • Ratzel ise beşerî coğrafya konuları-
lu Coğrafyası) adı verilen çalışmasın- resel uzunluğunu, yarıçapını ve 1 Evliya Çelebi’nin yapmış oldukları se- nı veriler kullanarak açıklamaya ça-
da Büyük oranda bilinen dünyanın meridyen yayının uzunluğunu hesap- yahatler ve ortaya koydukları eserler lışmıştır.
ansiklopedik tasvirini yapmıştır. lamıştır. de coğrafyanın gelişimine büyük kat- • Coğrafyanın bir bilim olarak üniversi-
• Coğrafya sözcüğünü tarihte ilk kez kı sağlamıştır. telerdeki yerini aldığı ve kurumsalla-
MÖ III. yüzyıl başlarında kullanan şarak büyük bir ilerleme kaydettiği bu
Eratosthenes, Dünya’nın çevresini dönem aynı zamanda modern coğ-
gerçek değerine çok yakın bir şekilde rafya dönemi olarak adlandırılır.
hesaplamıştır. • Alman coğrafyacı Alexander Von
Humboldt, modern doğal (fiziki) coğ-
rafyanın kurucusu olarak bilinir. Araş-
Neden Coğrafya Öğrenmeliyiz? tırmalarını Cosmos adlı eserde topla-
• Doğal sistemlerin oluşum ve gelişim süreçlerini anlayabilmek • Dünyadaki sınırlı doğal kaynakların kullanımına ve korunması- mıştır. Humboldt gözlem metodunu
• Coğrafi süreçlerin geçmişteki durumundan hareketle insanların na yönelik planlamalar konusunda akılcı karar verebilme yete- uygulamaya koyarak araştırma gezi-
yaşam tarzlarının zaman içindeki değişimini anlayabilmek, neğine sahip olmak, lerine önem vermiştir.
• Coğrafi olaylara ilişkin olarak “nerede, nasıl ve niçin?” gibi so- • Giderek küreselleşen dünyada karşılıklı bağımlılığı anlayabil-
rular sorarak yaşanılan yer, bölge ve ülkenin ve tüm dünyaya mek ve dünya vatandaşı olabilmek için coğrafya öğrenmeliyiz.
ilişkin zihin haritasını oluşturmak,
KONU KAVRAMA
MAVİ HIZHIZ
MAVİ
TESTİ
TESTİ 01 İNSAN VE COĞRAFYA 12

1. Coğrafya biliminin önemi ve günlük yaşamdaki yeri 3. Aşağıdaki Türkiye haritasında ülkemizde Akdeniz ikli-
ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi doğru minin görüldüğü ve zeytin tarımının yapıldığı yerler
değildir? gösterilmiştir.

A) Doğal ve beşerî süreçlerin kendi içindeki işleyişleri ile

birbirlerini nasıl etkilediklerini anlayabilmek için coğ-
rafya öğrenmek gerekir.

B) Doğal sistemlerin oluşum ve gelişim süreçlerini anla-

yabilmek coğrafya biliminden faydalanırız.

C) Giderek küreselleşen dünyada karşılıklı bağımlılığı

anlayabilmek ve dünya vatandaşı olabilmek için coğ-
Bu haritada coğrafyanın hangi özelliğinden yararlanıl-
rafya öğrenmek gerekir.
mıştır?
D) Yerel ve küresel ölçekte coğrafi olay ve olguların
A) Dağılış B) Sebep - sonuç
mekânsal dağılımını tanıyabilmek için coğrafya bili-
minden faydalanırız. C) Nedensellik D) İstatistik

E) Fiziksel çevre ile toplum arasındaki ilişkileri ilgilendi- E) Etkileşim

ren konularda karar verebilmek için coğrafya bilmeye
gerek yoktur.

4. Aşağıda verilenlerden hangisi beşerî coğrafyanın alt

dallarından biri değildir?

A) Turizm coğrafyası

B) Tarım coğrafyası
2. C) Klimatoloji
Neden- İlgi - Dağılış
sellik bağlantı D) Ulaşım coğrafyası
İklim şartlarından dolayı E) Enerji coğrafyası
I
kutuplarda yaşam azdır.
Su kaynakları ile yerleş-
II melerin dağılışı arasın-
da bir ilişki vardır.
Çöllerde nem oranı
5. Coğrafyanın alt dalları ve ilgi alanları ile ilgili olarak
III az olduğu için günlük aşağıda verilen bilgilerden hangisi doğru değildir?
sıcaklık farkı çoktur. A) Klimatoloji, iklim olaylarını inceler ve fiziki coğrafyanın
HIZ VE RENK YAYINLARI

Dünyada pirinç tarımı- alt dalıdır.

nın büyük kısmı Güney
IV B) Nüfus dağılışını beşerî coğrafya inceler.
ve Doğu Asya ülkelerin-
de yapılır. C) Jeoloji, hava durumunu inceler ve fiziki coğrafyanın
Dünya nüfusunun bü- alt dalıdır.
V yük kısmı orta kuşakta
COĞRAFYA - ÜNİVERSİTE HAZIRLIK

toplanmıştır. D) Biyocoğrafya, canlıların yeryüzünde dağılışını inceler

ve fiziki coğrafyanın alt dalıdır.
Yukarıdaki tabloda coğrafyanın ilkeleri ile ilgili verilen E) Barajları, enerji coğrafyası inceler ve beşerî coğrafya-
ifadelerden hangisinde yanlış eşleştirme yapılmıştır? nın alt dalıdır.
A) I B) II C) III D) IV E) V

7
 MAVİ TEST
İNSAN VE COĞRAFYA

6. I. Coğrafya bilgisi sel, deprem, erozyon gibi felaketlere 9. Coğrafya öğretmeni sınıfta öğrencilerine, “Muhteşem
karşı tedbir alabilmeyi ve bilinçli hareket etmeyi öğretir. dörtlü denilen doğal çevrede yaşıyoruz ama bu doğal
II. Coğrafi kültüre sahip bir ülke, meydana gelen bir dep- ortama insan çok zarar verdi. Bu konuda neler yapılabi-
remden aldığı önlemlerle daha az etkilenir. lir?” sorusunu sormuştur. Bazı öğrencilerin verdikleri
cevaplar şöyledir:
III. Madenler, su kaynakları, turistik yerler, iklimler gibi bir-
çok bilgiyi coğrafi haritadan okuyarak öğrenebiliriz. Ayşe: İnsanlar atmosfere zarar vermeden de üretim ya-
pabilirler, fabrika bacalarına takacakları filtreler kirlenmeyi
Coğrafi bilgi ve bu bilginin etkileri ile ilgili verilen
önemli oranda engelleyebilir.
yukarıdaki bilgilerden hangileri doğrudur?
Serap: İnsanlar tarımsal üretimlerini litosfer üzerinde ya-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III pıyorlar ama toprağa kimyasalları atmadan da üretim ya-
D) I ve II E) I, II ve III pabilirler.

Filiz: Bitkiler ve hayvanlar olmadan yaşam çok zor. Bu

nedenle ormanları korumamız lazım, av yasağına uymalı
ve yaban hayatını korumalıyız.

Aslı: Hidrosfer, yaşam için çok önemli. Fabrikalardan bı-

rakılan atık sular hidrosferi çok kirletiyor. Bu nedenle fab-
7. Deprem ve volkanizma gibi doğal afetler fiziki coğrafyanın rikalar suyu arıtarak çevreye bırakmalıdır.
ilgi alanına girer. Merve: Ormanların kesilmesi biyosfere zarar vermez, sa-
Buna göre fiziki coğrafyaya yardımcı olan bilim dalla- dece orman yangınlarını önlemeliyiz.
rından hangisi deprem ve volkanizma gibi doğal afet- Öğrencilerden hangisinin verdiği cevap doğru değil-
leri inceler? dir?

A) Jeoloji B) Pedoloji C) Litoloji A) Ayşe B) Serap C) Filiz

D) Hidroloji E) Klimatoloji D) Aslı E) Merve

8. Doğal koşulların birçok insan faaliyetine etkisi vardır.

10. İnsan ve doğa arasında karşılıklı etkileşim vardır. İnsanın
Aşağıda verilen insan faaliyetlerinden hangisinde doğaya etkisi olduğu gibi doğanın da insan üzerinde
doğal koşulların etkisi yoktur? büyük etkisi vardır.
A) Çiçekli bitkilerin olduğu bölgelerde arıcılık faaliyetleri Aşağıdakilerden hangisi doğanın insana olan etkileri
yapılırken bozkır bölgelerinde küçükbaş hayvancılık arasında gösterilemez?
faaliyetlerinin yapılması
HIZ VE RENK YAYINLARI

A) Sibirya’da Ren geyiği yetiştirilirken Avustralya’da ko-

B) Büyükşehirler çevresinde büyükbaş besi hayvancılığı yun yetiştirilmesi
faaliyetlerinin yaygın olarak yapılması
B) Denizli - Sarayköy’de jeotermal enerji üretilirken El-
C) Orman bölgelerinde mesken yapmak için ahşap mal- bistan’da termik enerji elde edilmesi
zeme yaygın olarak kullanılırken volkanik yörelerde
C) Şehirleşmenin fazla olduğu alanlarda tarım alanlarına
COĞRAFYA - ÜNİVERSİTE HAZIRLIK

taşların daha çok kullanılması

fabrikaların ve konutların yapılması
D) İç Anadolu’da küçükbaş hayvancılık yapılırken Erzu-
D) İç Anadolu Bölgesi’nde tahıl tarımı yaygın olarak yapı-
rum-Kars yöresinde büyükbaş hayvancılığın ön plana
lırken Karadeniz’de çay ve fındık tarımı yapılması
çıkması
E) Tarımda sulama ihtiyacının en fazla olduğu bölgeler-
E) Akdeniz iklim şartlarında seracılık yapılırken karasal
den birisinin Güneydoğu Anadolu Bölgesi olması
iklim bölgelerinde kuru tarım yapılması

8
KONU PEKİŞTİRME
KIRMIZI HIZ
TESTİ 02 İNSAN VE COĞRAFYA 14

1. Aşağıdaki görselde dört temel ortam gösterilmiştir. 3. - İstanbul’da boğaz sularının altından Marmaray Proje-
si ile tüp geçitten ulaşımın sağlanması
Atmosfer
- Küresel ısınma nedeniyle buzulların giderek erimesi
- Hollanda kıyılarının yüksek setlerle çevrilmesi ve de-
nizin doldurulmasıyla önemli oranda toprak kazanıl-

Biyosfer
ması

Bu olayların ortak özelliği aşağıdakilerden hangisi-

dir?
Hidrosfer
Litosfer A) Dünyada gerçekleşen olayların tamamında insan et-
kisi vardır.

B) İnsanların doğayı etkileme gücü giderek azalmakta-

dır.
Dört temel ortam ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden C) İnsanların doğal çevreye büyük etkisi vardır.
hangisi doğru değildir?
D) Doğa insanları büyük ölçüde etkiler.
A) Hidrosferden buharlaşan su atmosfere karışır.
E) Dünyada gerçekleşen olayların çoğu insan faaliyetle-
B) Biyosferdeki unsurlardan biri olan bitkiler atmosfer- rinden bağımsızdır.
den etkilenir ama litosferden etkilenmez.

C) Deprem olayları litosferde gerçekleşir.

D) Suda yaşayan balıklar biyosferdeki unsurlardan biri-

dir.

E) Hidrosferdeki suların bir kısmı yer altına sızarak litos-

ferde depolanır. 4.
İnsanın Doğanın Karşılıklı
etkisi etkisi etkileşim
Ordu’da denizin doldu-
I rulmasıyla hava alanı-
nın yapılması

Tarımsal sulama ne-

II deniyle sulak alanların
kuruması
2. Doğal koşullar insan yaşantısı üzerinde etkilidir. Küresel ısınma nede-
niyle deniz seviyesinin
III
yükselmesi ve kıyıların
HIZ VE RENK YAYINLARI

I
su altında kalması
III Balığın Alaska’da ya-
IV şayanların temel besin
II kaynağı olması
IV İzlanda’da hava
V V alanlarının termal sular
COĞRAFYA - ÜNİVERSİTE HAZIRLIK

ile ısıtılması

Doğanın insan üzerindeki etkisi, insanın doğa üzerin-

Yukarıdaki dünya haritasında gösterilen alanlardan deki etkisi ve karşılıklı etkileşim ile ilgili yukarıda
hangisinde yıl içinde giysi değiştirme ihtiyacı daha yapılan eşleştirmelerden hangisi doğru değildir?
fazladır?
A) I B) II C) III D) IV E) V
A) I B) II C) III D) IV E) V

9
 KIRMIZI TEST
İNSAN VE COĞRAFYA

5. Coğrafya öğretmeni Hatice Hanım 9. sınıflarda coğrafya 7. Coğrafyanın kullandığı üç temel prensip vardır. Bunlar;
dersine başlarken öğrencilerine, “Coğrafya nedir ve insan dağılış, ilgi ve bağlantı ile nedenselliktir. Coğrafyacı araş-
hayatına etkileri nelerdir?” diye sormuştur. Hatice tırmalarını bu üç temel prensibe göre yapar.
Hanım’ın aldığı cevaplar şöyledir:
Buna göre coğrafyanın ilkeleri ile ilgili aşağıda verilen
Betül: Coğrafya, insan ve doğa arasındaki etkileşimi ince- eşleştirmelerden hangisi doğru değildir?
leyen bilim dalıdır.
A) Türkiye’de tarım alanlarının dağılışı ile alüvyal ovala-
Merve: Coğrafya, yeryüzündeki doğa olaylarını ve insan rın dağılışı benzer alanlardır. (İlgi ve bağlantı prensibi)
faaliyetlerini incelerken bunlar arasında ilişki kurar. Böyle-
B) İç bölgelerde kış sıcaklıkları çok düştüğü için turunçgiller
ce olayları bir bütün olarak kavramamızı sağlar.
tarımı yapılamaz. (Nedensellik prensibi)
Faruk: Bir şehrin gelişmesi üzerinde etkili olan doğal kay-
C) Ülkemizde fındık tarımının büyük kısmı Karadeniz
naklar, yüzey şekilleri, iklim, ulaşım, sanayi, nüfus vb. do-
Bölgesi’nde yapılır. (Dağılış prensibi)
ğal ve beşerî faktörleri bir bütün olarak ortaya koyar.
D) Erzurum - Kars yöresinde yazlar yağışlı olduğu için
Selma: Herhangi bir bölgede yapılacak yatırımların belir-
büyükbaş mera hayvancılığı yapılır. (Nedensellik
lenmesi, yerleşme alanlarının oluşturulması, ulaşım ağla-
prensibi)
rının kurulması aşamalarında coğrafi çalışmalara ihtiyaç
vardır. E) Atmosferdeki gazların büyük kısmı troposferde top-
lanmıştır. (İlgi ve bağlantı prensibi)
Kemal: Geleceğe yönelik planlamalarda, coğrafya bilimi-
nin verilerinden ve çalışma yönteminden faydalanmaya
gerek yoktur.
8. I. Geçmiş dönemde yazılan eserlerin tercümeleri,
Öğrencilerden hangisinin verdiği cevap doğru değil- II. Haritacılık çalışmaları,
dir?
III. Dünyayı gezen seyyahların yazdığı seyahatname tü-
A) Betül B) Merve C) Faruk ründe eserler

D) Selma E) Kemal Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı kökenli coğrafi

eserlerdendir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I, II ve III

9. I. Madenlerin çıkarılması, işlenmesi, ulaşım ve pazarla-

ma koşulları gibi konularla ilgilenir.
II. Yer şekillerinin oluşumunu konu edinir.
III. Yeryüzündeki iklim bölgelerini ve özelliklerini açıklar.
IV. Akarsular, göller ve yer altı suları ile ilgili araştırmalar
HIZ VE RENK YAYINLARI

yapar.
6. I. Barajların yer seçiminde
II. Kurulacak büyük bir alışveriş merkezinin yer seçimin- Numaralanmış açıklamalarda aşağıdakilerden hangi-
de siyle ilgili bilgi verilmemiştir?

III. Deprem bölgelerinde yapılacak konutların yapı mal- A) Klimatoloji

COĞRAFYA - ÜNİVERSİTE HAZIRLIK

zemesinin seçiminde
B) Biyocoğrafya
Coğrafya bilimi yukarıda verilen olayların hangilerin-
C) Jeomorfoloji
de görüş bildirir?
D) Hidroloji
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
E Sanayi coğrafyası
D) I ve II E) I, II ve III

10
 ÖSYM TARZI
TURUNCU HIZ
TESTİ 03 İNSAN VE COĞRAFYA 13

1. I. Yaz yağışlarının olduğu bölgelerde pamuk tarımı ya- 4. Coğrafyanın alt dalları ve yardımcı bilim dallarının ilgi
pılamaz. alanlarıyla eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangisinde
II. Engebenin fazla olduğu arazilerde akarsuların enerji yanlış verilmiştir?
potansiyeli fazladır. A) Jeoloji – Yer bilimi
III. İngiltere bir ada ülkesidir.
B) Jeomorfoloji – Yer şekilleri bilimi
IV. Marmara Bölgesi’nde ortalama yükselti azdır.
C) Oseanoğrafya – Okyanus bilimi
Yukarıda verilen coğrafi özelliklerden hangileri neden
- sonuç ilişkisiyle açıklanamaz? D) Zooloji – Hayvan bilimi

E) Klimatoloji – Deprem bilimi

A) I ve II B) I ve III C) II ve III

D) II ve IV E) III ve IV

5. Coğrafya öğretmeni Feride Hanım, sınıfındaki öğrencileri

2. I. Akarsular
gruplara ayırmış ve onlardan yaşadıkları bölgede fiziki,
II. Göller beşerî ve ekonomik faaliyetleri araştırmalarını istemiştir.
III. Yer altı suları
Güler grubu, bölgelerindeki hâkim rüzgâr yönünü,
IV. Denizler
Arslan grubu, yaşadıkları bölgedeki sıcaklık ve yağış ko-
V. Atmosfer
şulları ile bu koşulların mera hayvancılığına etkilerini,
Yukarıda verilen doğal unsurlardan hangileri su küre
Özçelik grubu, bulundukları bölgede denize girme süre-
içinde yer almaz?
sinin uzunluğunu rapor hâline getirerek sınıfa sunmuştur.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) Yalnız V Bu grupların çalışma konularına bakıldığında aşağıda
D) I ve IV E) II ve V verilen coğrafyanın alt dallarından hangisiyle ilgili bir
rapor çalışması yapılmadığı söylenebilir?

A) Enerji coğrafyası B) Tarım coğrafyası

C) İklim coğrafyası D) Bitki coğrafyası

E) Turizm coğrafyası
3. Tabloda coğrafyanın bölümlerinden birinin yardımcı bilim
dalları gösterilmiştir.
HIZ VE RENK YAYINLARI

Biyoco€rafya
6. I. Atmosferde yaşayan canlılar daha çok atmosferin alt
tabakalarında yaşam alanı bulur.
T›p ? Biyoloji Zooloji
II. Suda çeşitli bitki ve hayvan türleri yaşar.
COĞRAFYA - ÜNİVERSİTE HAZIRLIK

Buna göre soru işareti ile gösterilen yere aşağıdaki- III. Litosferde canlı yaşamı yoktur.
lerden hangisi getirilmelidir? Yukarıda verilen bilgilerden hangileri yanlıştır?
A) Botanik B) Fizik C) Kimya A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) Litoloji E) Jeoloji
D) I ve II E) I ve III

11
 TURUNCU TEST
İNSAN VE COĞRAFYA

7. I. Piri Reis Cumhuriyet Dönemi 10. İklim şartları nüfus dağılışını etkileyen en önemli faktör-
II. Strabon İlk Çağ dür.

III. İbn-i Sina ve Biruni Orta Çağ

IV. Alexander von Humboldt Yakın Çağ I VI

V. Sırrı Erinç Osmanlı Dönemi II

Yukarıdakilerden hangilerinin yeri değiştirildiğinde III

coğrafyaya katkıda bulunan bilim insanlarının yaşa- IV

dıkları dönem doğru eşleştirilmiş olur? V

A) I ve II B) I ve III C) I ve V
Buna göre dünya haritası üzerinde gösterilen yerler-
D) II ve III E) III ve IV
den hangilerinde doğal koşullar insan yaşamı için
daha elverişlidir?

A) I ve II B) I ve III C) I ve VI

D) II ve V E) III ve IV

8. Hidroloji (sular bilimi), göl bilimi (limnoloji), okyanus

bilimi (oseonografya) ve yer altı suları bilimi (hidroje- 11. Aşağıdakilerden hangisi fiziki coğrafyanın konuların-
oloji) aşağıda verilen bilim dallarından hangisinin alt dan biri değildir?
bilim dalıdır? A) Fosil yakıtların dünya ticaretindeki yeri
A) Jeomorfoloji B) Hidrografya B) Akarsuların oluşturduğu yer şekilleri
C) Klimatoloji D) Biyocoğrafya C) Göllerin oluşumu ve türleri
E) Meteoroloji D) Depremlerin türleri ve etki alanları

E) Dünya’nın şekli ve boyutları

12. Atmosfer, hidrosfer, biyosfer ve litosferden oluşan dört

doğal ortamdan çeşitli şekillerde faydalanırız.
I. Güneşlenme süresinin fazla olduğu alanlara güneş
9. Coğrafyaya katkıda bulunan bilim insanları ile ilgili santrallerinin kurulması,
aşağıda verilen bilgilerden hangisi doğru değildir? II. Akarsuların üzerine barajların yapılması,
HIZ VE RENK YAYINLARI

A) Alexander Von Humbold fiziki coğrafyanın kurucusu- III. Ormanların çok olduğu bölgelerde kereste fabrikaları-
dur. nın kurulması,

B) İbni Sina beşerî coğrafyanın kurucusu kabul edilir. IV. Çimento fabrikalarının yaygın olarak bulunması,
V. Kuzey Anadolu’nun kırsal alanında ahşap evlerin bu-
C) Herodot ve Aristo ilkçağ coğrafyacıları arasında yer
COĞRAFYA - ÜNİVERSİTE HAZIRLIK

lunması
alır.
Yukarıda verilen insan faaliyetlerinin hangilerinde
D) Kristof Kolomb Yeni Çağ’da Coğrafi Keşifler’e katıla-
biyosferden faydalanılmıştır?
rak coğrafyanın gelişimine katkıda bulunmuştur.

E) Orta Çağ’da yaşayan Biruni atsronomi alanındaki ça- A) Yalnız I B) Yalnız III C) Yalnız V
lışmaları ile coğrafya bilimine katkıda bulunmuştur. D) II ve IV E) III ve V

12
 DÜNYA'NIN ŞEKLİ VE HAREKETLERİ

DÜNYA'NIN ŞEKLİ
Dünya ekvatordan şişkin ve kutup-
lardan basık geoit şekle sahiptir.
Basıklık
Şişkinlik
DÜNYA'NIN KÜRESEL ŞEKLİNİN SONUÇLARI
Güneş ışınlarının geliş açısı kutuplara gidildik-
çe küçülür.
Kutuplara gidildikçe sıcaklık azalır
DÜNYA'NIN GÜNLÜK HAREKETİ (KENDİ ETRAFINDA)
Dünya kutuplardan geçtiği varsayılan ekseni etrafında
batıdan doğuya doğru tam bir dönüşünü 24 saatte ta-
mamlar. Buna günlük hareket denir.
Yer ekseni

Kutuplara gidildikçe güneş ışınlarının atmosfer-

Ekvator
de aldığı yol ve tutulma artar.
Batı Ekv
ato
r

Doğu
Güneş
ışınları
Yer’in Şekli

Dünya geoit şekle sahip oldu-
ğu için;
➙ Ekvator çevresi kutup çevre-
sinden fazladır.
➙ Ekvator yarıçapı kutup yarıça-
pından fazladır.
➙ Yerçekimi kutuplarda daha
fazladır (yerin merkezine yakın
olduğu için).
Kutuplara gidildikçe çizgisel hız azalır. Buna
bağlı olarak kutuplara gidildikçe güneşin doğuşu
ve batışı (gurub ve tan süresi) uzar.
Kutuplara gidildikçe meridyenler arası mesa-
fe azalır.
Kutuplara gidildikçe paralellerin çevresi azalır.
Dünya üzerinde aynı yönde gidildiğinde tekrar
Dönüş yönü
GÜNLÜK HAREKETİN SONUÇLARI
➙ Gece ve gündüz tekrarlanır (ardalanır)
➙ Gün içinde sıcaklık farkları oluşur. Buna bağlı olarak;
a) Basınç farkları ve meltem rüzgârları oluşur.
b) Kayalarda mekanik (fiziksel) çözülme görülür.
➙ Yerel saat farkları oluşur. Dünya ekseni etrafında ba-
tıdan doğuya doğru döndüğü için doğuda yerel saat-
ler ileri batıda ise geridir.
➙ Doğuda güneş erken doğar, erken batar.

T
başlangıç noktasına ulaşılır. ➙ 30 ve 60 enlemlerinde dinamik basınç alanları olu-

NO
Dünya tam dairesel
şekle sahip olsaydı bu
durumlar olmazdı.
Düzleme çizilen haritalarda hatalar oluşur.
Kutuplara gidildikçe gölge boyu artar.
şur.
➙ Dünya ekseni etrafında döndüğü için sapma kuvveti
oluşur. Buna bağlı olarak;
a) Rüzgârların yönlerinde sapma olur (KYK’de sağa
doğru, GYK’de sola doğru)
b) Okyanus akıntıları halkalar oluşturur.
 DÜNYA'NIN ŞEKLİ VE HAREKETLERİ
21 MART – 23 EYLÜL 21 HAZİRAN (Kuzey Yarım
DÜNYA'NIN YILLIK HAREKETİ (GÜNEŞ ETRAFINDA) DÜNYA'NIN YILLIK HAREKETİNİN SONUÇLARI
(Ekinoks Tarihleri) Küre’de yaşanan durumlar)
Dünya güneş etrafındaki hareketini 365 gün 6 sa- ✓ Yaz başlangıcıdır.
Bir noktaya yıl içinde güneş ışınlarının geliş açı- ✓ Bu tarihler bahar başlangıç
atte tamamlar. Buna yıllık hareket denir. ✓ En uzun gündüzün yaşan-
sı değişir. tarihleridir.
dığı tarihtir
Yıl içinde sıcaklık farkları oluşur. ✓ Aydınlanma çizgisi kutup ✓ En kısa gece yaşanır
21 Mart
noktalarından geçer. ✓ Güneş ışınlarının en dik açı
Mevsimler meydana gelir
✓ Dünyanın her yerinde ge- ile geldiği tarihtir.
beri Muson rüzgârları oluşur.
Gün ce-gündüz eşitliği yaşanır. ✓ Gölge boyunun en kısa ol-
O ak
3 c Yıl içinde gece ve gündüz süresi değişir. duğu tarihtir.
öte
Gün muz
T em ✓ Güneş ışınları ekvatora dik ✓ Güneş ışınları Yengeç Dö-
21 Haziran 4 21 Aralık
Aydınlanma çizgisi (gece ile gündüzü ayıran çiz-
açı ile geldiği için öğle vakti nencesine dik açı ile geldi-
gi) sürekli yer değiştirir. Aydınlanma çizgisi 21 ği için öğle vakti Yengeç Dö-
23 Eylül
ekvatordaki cisimlerin gölge-
Mart ve 23 Eylül’de kutup noktalarından geçer- nencesinde cisimlerin gölge-
si oluşmaz.
ken, 21 Haziran ve 21 Aralık tarihlerinde kutup si oluşmaz.
dairelerinden geçer. ✓ 21 Mart KYK’de ilkbahar, ✓ Bu tarihten sonra ülkemiz-
GYK’de sonbahar başlangı- de gündüzler kısalmaya baş-
Dünya Güneş etrafında elips şeklinde bir yö- lar

T
cıdır

NO
rüngede döndüğü için; Yıllık hareketin sonuçları aynı zaman- ✓ Bu tarihte kuzeye gidildikçe
✓ 23 Eylül KYK’de sonba- gündüz süresi artar.
da eksen eğikliğinin sonuçlarıdır ama
➙ Güneşe bazen yaklaşır (3 Ocak), bazen de gü- har, GYK’de ilkbahar başlan- ✓ Aydınlanma çizgisi kutup
bu olayların temel nedeni eksen eğik-
neşten uzaklaşır (4Temmuz). gıcıdır. dairelerinden geçer.
liğidir.
✓ Kuzey kutup dairesinde 24
➙ Dünyanın yörüngesindeki hızı değişir. Güneşe ✓ Aynı meridyen üzerindeki saat gündüz yaşanır.
yaklaştığı tarihte çekim kuvveti arttığı için yörün- yerlerde güneş aynı anda do- Not: Güney Yarımküre'de
gesinde hızlı döner. ğar, aynı anda batar. tersi durumlar yaşanır.

➙ Mevsim süreleri eşit değildir. Şubat ayı 28 gün-
dür. KYK’de sonbahar ekinoksu 2 gün gecikir (23
Eylül olmuştur).
EKSEN EĞİKLİĞİNDEN DOLAYI;
➙ Işınlar sadece dönenceler arasına dik açı ile gelir
➙ Yıl içinde dönenceler bir kez, dönenceler arasında ka-
➙ Ülkemiz dönenceler dışında olduğu için cisimlerin da-
ima gölgesi oluşur ve gölge daima kuzeye düşer.
➙ Gölge yönü ışınların geldiği yerin tersine düşer. Ül-
kemiz ışınları güneyden aldığı için gölge yönü daima

T
lan yerler ise ışınları ikişer kez dik açı ile alır.

NO
Dünya yörüngesi tam
daire şeklinde olsaydı
bu durumlar olmazdı.
kuzeye düşer.
➙ Dönenceler dışı hiçbir zaman ışınları dik açı ile almaz ➙ Oğlak Dönencesi'nin güneyinde gölge yönü daima
➙ Işınların dik açı ile geldiği yerde ve tarihte gölge oluş- güneye düşer.
maz.
KONU KAVRAMA
MAVİ HIZHIZ
MAVİ
TESTİ
TESTİ 01 DÜNYANIN ŞEKLİ VE HAREKETLERİ 12

1. Aşağıdakilerden hangisi Dünya’nın şeklinin küresel 4. Aşağıda verilenlerden hangisi diğerlerinin nedeni
olmasının sonuçları arasında gösterilemez? durumundadır?

A) Kutuplara gidildikçe sıcaklıkların azalması A) Doğuda güneşin erken doğması

B) Kutup Yıldızı’nın Güney Yarım Küre’den görülmemesi B) Doğuda yerel saatlerin ileri olması

C) Meridyenler arası mesafenin kutuplara gidildikçe C) Dünya’nın ekseni etrafında dönmesi

azalması
D) Okyanus akıntılarının halkalar oluşturması
D) Düzleme çizilen haritalarda bozulmaların ortaya çık-
E) 30° ve 60° enlemlerinde dinamik basınç alanlarının
ması
oluşması
E) Kutup dairelerinde 24 saat gündüz ve gecenin ya­şan­
ması

2. Aşağıdakilerden hangisi Dünya’nın Güneş etrafın­daki

hareketinin sonuçlarından biridir? 5. Aşağıdakilerden hangisi Dünya’nın kendi ekseni etra-
fındaki dönüş yönü hakkında bilgi verir?
A) Doğuda güneşin erken doğması
A) Güneş’in doğuda daha erken doğması
B) Güneş ışınlarının geliş açısının kutuplara gidildikçe
küçülmesi B) Rüzgârların yüksek basınç alanlarından alçak basınç
alanlarına doğru esmesi
C) Mevsimlerin meydana gelmesi
C) Cisimlerin gün içinde en kısa gölgesinin, yerel saate
D) Dinamik basınç alanlarının oluşması
göre 12.00’da olması
E) Meltem rüzgârlarının oluşması
D) Gün içinde basınç farklarının oluşması

E) Bulutların hareket etmesi

3. Aşağıdaki dünya haritasında aynı boylam üzerindeki iki

farklı nokta gösterilmiştir.

Greenwich
II 6. Dünya’nın çizgisel dönüş hızı enleme göre değişir. Çizgi-
A sel hızın fazla olduğu yerlerde güneş ufukta hızlı hareket
eder.
Ekvator
I
B
HIZ VE RENK YAYINLARI

Giresun
A€r›
Eskiehir
Bu iki nokta arasında hareket eden bir kişi aşağıdaki-
Ayd›n
lerden hangisinin değiştiğini söyleyemez?
Mersin
COĞRAFYA - ÜNİVERSİTE HAZIRLIK

A) Güneş ışınlarının geliş açısı

B) Çizgisel hız Buna göre haritada gösterilen illerden hangisinde

C) Başlangıç meridyenine olan uzaklık güneş ufukta daha hızlı hareket eder?

D) Başlangıç meridyeni ile zaman farkı A) Aydın B) Eskişehir C) Giresun

E) Yer çekimi D) Mersin E) Ağrı

15
 MAVİ TEST
DÜNYANIN ŞEKLİ VE HAREKETLERİ

7. Kuzey Yarım Küre’de ve aynı enlemde yer alan iki 10.

merkezde;
I. Güneş ışınlarının geliş açısı, Yengeç Dönencesi
Güneş
II. gündüz süresi, ışınları Ekvator
Oğlak Dönencesi
III. yaşanılan mevsim,
IV. yıllık sıcaklık ortalamaları

özelliklerinden hangilerinin kesinlikle aynı olduğu Dünya’nın Güneş karşısındaki konumu şekildeki gibi
söylenebilir? iken aşağıdakilerden hangisi gerçekleşen bir durum
de­ğildir?
A) I ve II B) II ve III C) II ve IV
A) Enlem dereceleri aynı olan merkezlere Güneş ışınları
D) III ve IV E) I, II ve III
aynı açı ile gelir.

B) Aydınlanma çemberi kutup noktalarından teğet geçer.

C) Bahar başlangıcıdır.

D) Aydınlanma çizgisi bütün paralelleri iki eşit parçaya

böler.
8. Biri Kuzey Yarım Küre’de diğeri Güney Yarım Küre’de E) Kuzey Yarım Küre’de en uzun gündüz yaşanır.
yer alan iki farklı noktada aynı anda farklı mevsim­lerin
yaşanmasının temel nedeni aşağı­daki­lerden hangisi-
dir? 11. Dünya yörüngesinde dönerken 3 Ocak tarihinde Güneş’e
yaklaştığı hâlde bu tarihte Türki­ye’de kış mevsimi yaşa­nır.
A) Dünya ekseninin yörünge düzlemine eğik olması
Bu durum aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir?
B) Dünya’nın küresel şekle sahip olması
A) Bu tarihte güneşten gelen ışınların atmosferde tutul-
C) Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesi ma oranının azalması
D) Dünya yörüngesinin elips şeklinde olması B) Yeryüzünün ısınmasında güneş ışınlarının geliş açısı-
E) Dünya’nın Güneş etrafında dönmesi nın daha etkili olması

C) Türkiye’nin Orta Kuşak’ta yer alması

D) Kutuplara gidildikçe güneş ışınlarının geliş açısının

9. küçülmesi
II
Ottawa Berlin E) Dünya’nın çizgisel dönüş hızının kutuplara gidildikçe
Los Angeles
azalması
Pekin

Ekvator
HIZ VE RENK YAYINLARI

I
Buenos Aires 12. Türkiye’de yaz koşulları yaşanırken aynı anda Arjan­tin’de
kış koşulları yaşanmaktadır.

Bu durum iki ülkenin hangi özelliği ile ilgilidir?

Ankara yaz mevsimini yaşarken haritada verilen kent- A) Farklı yarım kürelerde yer alması
lerin hangisinde kış mevsimi yaşanır?
COĞRAFYA - ÜNİVERSİTE HAZIRLIK

B) Denize göre konumlarının farklı olması

A) Ottowa B) Los Angeles
C) Başlangıç boylamına göre konumlarının farklı olması
C) Buenos Aires D) Pekin
D) Ekvator’a uzaklıklarının farklı olması
E) Berlin
E) Ortalama yükseltilerinin farklı olması

16
KONU KAVRAMA
MAVİ HIZHIZ
MAVİ
TESTİ
TESTİ 02 DÜNYANIN ŞEKLİ VE HAREKETLERİ 12

1. Herhangi bir paralel üzerindeki bir noktanın, hangi 3. Aşağıdaki şekilde matematik iklim kuşakları gösterilmiştir.
yarım kürede yer aldığını tespit etmek için;
90°
I. gölge boyunun en kısa olduğu saat,
Kutup kua€›
66° 33›
II. kış mevsimlerinin başladığı tarih,
Orta kuak
III. sıcaklık ortalamasının en yüksek olduğu ay, 23° 27›
Tropikal kuak
IV. gündüz süresinin uzamaya başladığı tarih 0
Tropikal kuak
23° 27›
özelliklerinden hangilerinin bilinmesine gerek yok- Orta kuak
tur? 66° 33›
Kutup kua€›

90°
A) I ve II B) II ve III C) III ve IV
Buna göre aşağıdakilerin hangisinin değişmesi duru-
D) Yalnız I E) Yalnız III
munda matematik iklim kuşaklarının sınırlarında
değişme olur?

A) Dünya’nın yörüngesinin şeklinde

B) Yer ekseni ile yörünge düzlemi arasındaki açıda

C) Dünya’nın küresel şeklinde

D) Dünya’nın kutuplardan basık olmasında

E) Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki dönüş hızında

2. Aşağıdaki şekilde 21 Aralık’ta Dünya’nın Güneş’e karşı

konumu gösterilmiştir.

66° 33›
90°
23° 27›
I
0
II
›
23° 27 III

66° 33› IV
HIZ VE RENK YAYINLARI

90°
4. Ekvator düzlemi ile ekliptik düzlem çakışsaydı aşağı­
da­kilerden hangisi gerçekleşirdi?
Buna göre şekil üzerindeki noktalarla ilgili verilen
bilgilerden hangisi doğru değildir? A) Gece ile gündüz arasındaki zaman farkı artardı.

A) En uzun gündüz IV. noktada yaşanır. B) Bir noktaya güneş ışınları yaz mevsiminde daha bü-
yük açılarla gelirdi.
COĞRAFYA - ÜNİVERSİTE HAZIRLIK

B) Öğle vakti lll. noktada cisimlerin gölgesi oluşmaz.

C) Kutup dairelerinin enlem dereceleri küçülürdü.
C) ll. noktada gece süresi gündüz süresine eşittir.
D) Aydınlanma çizgisi, paralelleri daima iki eşit parçaya
D) Güneş en geç I. noktada doğar.
bölerdi.
E) Öğle vakti gölge boyu I. noktada güneye düşer.
E) Muson rüzgârlarının hızı artardı.

17
 MAVİ TEST
DÜNYANIN ŞEKLİ VE HAREKETLERİ

5. 21 Haziran’da Kuzey Yarım Küre’de yer alan iki merkezin 8. Ekvator düzlemi ile ekliptik düzlem çakışsaydı aşağı­
gündüz süreleri 13 saattir. dakilerden hangisi meydana gelmezdi?

Bu merkezlerin; A) Dönenceler oluşmazdı.

I. enlemleri, B) Güneş ışınları sürekli Ekvator’a dik açı ile gelirdi.
II. kutup noktasına uzaklıkları,
C) Gece ve gündüz süresi daima eşit olurdu.
III. boylamları,
D) Aydınlanma çizgisi sürekli kutup noktalarından geçer­di.
IV. deniz seviyesine göre yükseltileri
E) Güneş ışınlarının bir merkeze düşme açısı yıl içinde
özelliklerinden hangilerinin benzer olduğu söylenebilir?
daha çok değişirdi.
A) I ve II B) II ve III C) I ve III

D) III ve IV E) II ve IV 9. Aşağıda verilen Şekil I de Dünya’nın elips şeklindeki

yörüngesi gösterilmiştir.

6. Dünya’nın yörünge hareketi sırasında aşağıda­kiler­

den hangisi gerçekleşmez?
ekil – I ekil – II
A) Güneş ışınlarının bir noktaya geliş açısı değişir.

B) Dünya’nın yörüngesindeki dönüş hızı değişir. Dünya yörüngesinin Şekil II deki gibi olması durumun­
da aşağıdakilerden hangisi gerçekleşmezdi?
C) Dünya Güneş’e yaklaşır ve uzaklaşır.
A) 21 Haziran’da Kuzey Yarım Küre’de kış mevsimi baş­
D) Yörünge düzlemi ile Ekvator düzlemi arasındaki açı
lardı.
değişir.
B) Dünya’nın yörüngesindeki dönüş hızı sürekli sabit
E) Aydınlanma çemberi yer değiştirir.
olur­du.

C) Mevsim süreleri birbirine eşit olurdu.

D) Dünya’nın Güneş’e olan uzaklığı hiç değişmezdi.

E) Günberi ve günöte kavramları olmazdı.

7. Bir ülkenin Kuzey Yarım Küre’de bulunduğu aşağı­da­

HIZ VE RENK YAYINLARI

10. 21 Aralık tarihinden sonra Kuzey Yarım Küre’de gün­

kilerden hangisine bakılarak tespit edilebilir? düzler uzamaya, geceler de kısalmaya baş­lar.
A) Dört mevsim şartlarının yaşanması Bu durum aşağıdakilerden hangisi ile ilgilidir?
B) Kuzeyine gidildikçe gece ile gündüz arasındaki za- A) Yer ekseni ile yörünge düzlemi arasında 66° 33’ açı-
man farkının artması nın olması
COĞRAFYA - ÜNİVERSİTE HAZIRLIK

C) Güneyden gelen rüzgârların sıcaklıkları düşürmesi B) Yer ekseni ile Ekvator düzlemi arasındaki açı
D) Ülkede 500 metrenin üstündeki alanlarda buzulların C) Dünya’nın yörüngesinin elips şeklinde olması
etkili olması
D) Dünya’nın küresel şekli
E) Ülkenin kuzeyine gidildikçe meridyenler arası mesa-
fenin genişlemesi E) Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesi

18
KONU PEKİŞTİRME
KIRMIZI HIZ
TESTİ 03 DÜNYANIN ŞEKLİ VE HAREKETLERİ 14

1. Dünya’nın şeklinden dolayı paralellerin çevre uzunlukları 4. Aşağıdaki Türkiye haritasında aynı boylam üzerindeki üç
Ekvator’­dan kutuplara doğru küçülür. farklı nokta gösterilmiştir.

Buna göre;
I
I. 20° Kuzey,

II. 40° Güney,

II
III. 60° Kuzey

paralellerinin çevre uzunluğu için aşağıda verilen III

sıralama­lardan hangisi doğrudur?

A) III > II > I B) I > III > II C) I > II > III

Bu noktalar ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangi-
D) II > III > I E) III > I > II
si doğru değildir?

A) Başlangıç Meridyeni’ne I. nokta daha yakındır.

B) Her üç noktada da güneş aynı anda tepe noktasına

ulaşır.
2. C) Ekinoks tarihlerinde güneş her üç noktada aynı anda
III 60
o

II doğar, aynı anda batar

30
I
0
o
D) Üçüncü nokta Güneş ışınlarını daha büyük açılarla
V 25
o
alır.
IV
E) II. noktada yer çekimi etkisi diğerlerinden daha fazla-
o
50

dır

Yukarıda matematik konumları verilen noktalardan yerden

aynı yükseklikten ve aynı anda havalanan uçaklar batı-
ya doğru uçarak dünya etrafındaki turlarını aynı anda ta-
mamlamışlardır.

Bu uçaklardan hızı en fazla olanı aşağıdakilerden han-

gisidir?
5. Herhangi bir noktada güneş ışınlarının geliş açısının
A) l B) ll C) III D) IV E) V değişmesine bağlı olarak yıl içinde gölge boyları da deği-
şir.
HIZ VE RENK YAYINLARI

Buna göre İzmir’de yıl içinde gölge boyunun en kısa

3. I. Yerel saat farkları oluşur. ve en uzun olduğu aylar hangisinde doğru olarak
verilmiştir?
II. Muson rüzgârları oluşur.
III. Yıl içinde cisimlerin gölge uzunlukları değişir. En Kısa En Uzun

IV. Gece ve gündüz ardalanır. A) 21 Haziran 21 Mart

COĞRAFYA - ÜNİVERSİTE HAZIRLIK

Yukarıda verilen durumlardan hangileri Dünya’nın B) 21 Mart 23 Eylül

kendi ekseni etrafında dönmesinden kaynaklanmaz? C) 23 Eylül 21 Aralık
A) I ve III B) I ve IV C) II ve III D) 21 Haziran 21 Aralık
D) II ve IV E) III ve IV E) 21 Aralık 21 Haziran

19