Professional Documents
Culture Documents
Wojna Trojanska
Wojna Trojanska
Wojna Trojanska
Wprowadzenie
Przeczytaj
Animacja
Sprawdź się
Dla nauczyciela
Bibliografia:
Scena, przedstawiająca walkę między Grekami a Trojanami przy okrętach; pochodzi z rzymskiego
sarkofagu z III w. n.e. (dziś w Muzeum Archeologicznym w Salonikach).
Źródło: Marsyas, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.5.
O wojnie trojańskiej słyszał każdy starożytny Grek. Jej koleje poznawał przede wszystkim
dzięki twórczości genialnego poety Homera. Problem w tym, że Homer tworzył
najprawdopodobniej pod koniec VIII w. p.n.e., kiedy od wydarzeń wojny trojańskiej minęło
około pół tysiąca lat. Zresztą nie był historykiem, ale poetą (aojdą). Na dodatek wieść
o wojnie przetrwała w tradycji ustnej, bardzo podatnej na przekształcenia. Historyk,
siadając do lektury Iliady i Odysei, musi pamiętać, że opis wojny trojańskiej stanowi
pomieszanie trzech światów: epoki mykeńskiej (w której doszło do wojny), epoki
archaicznej (w której żył Homer) oraz fikcji literackiej.
Wedle mitu
Grecy za przyczynę wojny uznawali porwanie pięknej Heleny, żony króla Sparty Menelaosa,
przez trojańskiego królewicza Parysa. W wielkiej wyprawie odwetowej na Troję wzięła
udział koalicja greckich władców, na których czele stanął Agamemnon, król Myken (i brat
Menelaosa).
Początki były tragiczne: aby zapewnić flocie pomyślne wiatry, Agamemnon złożył własną
córkę Ifigenię w ofierze obrażonej bogini Artemidzie. Później nie było lepiej: walki o Troję
były krwawe i uciążliwe; trwały dziesięć lat, a w boju często uczestniczyli sami bogowie
podzieleni na dwie frakcje: progrecką i protrojańską. W ostatnim roku z walki wycofał się
Achilles (wedle wyroczni zwycięstwo Greków było uzależnione od jego udziału w walkach),
który ostatecznie powrócił po śmierci najbliższego przyjaciela, Patroklosa. Nie mogąc
zdobyć Troi siłą, Grecy za radą przemyślnego Odyseusza postanowili wziąć miasto
podstępem. Najpierw wykradli palladion, później zaś wprowadzili do miasta drewnianego
konia (zostawili go pod bramami miasta, podczas gdy reszta wojska pozorowała odwrót spod
Troi). Gdy koń znalazł się za murami, ukryci w jego wnętrzu Grecy wydostali się z kryjówki
i otworzyli bramy miasta. Najeźdźców opanował szał: zabili wszystkich mieszkańców, miasto
złupili i zrównali z ziemią. Przeżyła wyłącznie garstka niedobitków, z Eneaszem na czele,
który uratował swojego syna i starego ojca, wynosząc go na plecach z pogromu.
Iliada i Odyseja
Iliada (Troję nazywano też Ilionem) Homera,
najstarsza zachowana relacja o wojnie,
opowiada o wydarzeniach ostatniego roku
wojny trojańskiej. Właściwym tematem eposu
jest gniew Achillesa, z powodu
niesprawiedliwego (jego zdaniem) postępku
Agamemnona, który odebrał mu brankę
Bryzejdę. W wyniku tego wydarzenia Achilles
wycofał się z walki, czym sprowadził na
Greków wiele nieszczęść. Śmierć przyjaciela
Patroklosa w walce z Hektorem, synem króla
Troi, zmusza Achillesa do ponownego
włączenia się do wojny. Rozwścieczony
i zrozpaczony Achilles wyzywa Hektora na
pojedynek. Jest to kulminacyjny moment
poematu. Grecy wiedzieli – jak głosiła
wyrocznia – że Troja upadnie jeśli Hektor
zginie z ręki Achillesa. Trojańczyk ginie. Jego
ciało zostaje zbezczeszczone: Achilles
przywiązuje je do rydwanu i wlecze po ziemi.
Poemat kończy opis pogrzebu Hektora,
którego ciało we wzruszającej scenie Priam
odzyskuje z rąk Achillesa. Odyseja podejmuje
temat wojny trojańskiej tylko w ograniczonym
zakresie. W początkowych fragmentach
utworu Odyseusz, którego zasługom Homer
w znacznej mierze przypisywał upadek Troi,
wraca wspomnieniami do konia pułapki
Wyobrażenie konia trojańskiego znajduje się
i ostatnich chwil wielkiego miasta. Dalsze
w Muzeum Archeologicznym w Stambule. Dziś koń
części eposu opowiadają o perypetiach trojański ma formę wirtualną: trojanami nazywamy
głównego bohatera, króla niewielkiej skalistej rodzaj oprogramowania umożliwiającego przejęcie
Itaki, który przez dziesięć lat tułał się (z woli kontroli nad komputerem bez wiedzy użytkownika.
bogów) po świecie, nim dotarł spod Troi do Źródło: Deror avi, Wikimedia Commons.
domu.
W starożytności kursowało aż siedem dużo późniejszych, fikcyjnych żywotów Homera, które nie stanowią
dobrego źródła informacji. W wyobrażeniach Greków Homer jawił się jako wędrowny aojda natchniony przez
Muzy. Samo imię Homeros oznaczać może: „zakładnik”, „ślepiec”, „towarzysz”, „składacz (wierszy)”. Siedem
miast greckich walczyło o miano jego ojczyzny, co dobitnie pokazuje, że sami Grecy nie byli w stanie
powiedzieć nic pewnego o „wychowawcy Hellady”. Współcześni uczeni stoją na stanowisku, że Homer żył na
przełomie VIII i VII w. p.n.e., lecz nie mogą dojść do zgody, czy ten sam poeta był autorem obu poematów.
Ilustracja przedstawia popiersie Homera z Muzeum Brytyjskiego w Londynie (rzymska kopia z II w. n.e.
oryginału greckiego z epoki hellenistycznej). Należy pamiętać, że żaden z rzeźbiarzy przedstawiających Homera
w kamieniu nie wiedział, jak on faktycznie wyglądał, wszystkie wizerunki to wyobrażenia.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
A historia?
Czy wojna trojańska była wydarzeniem historycznym, czy też raczej wymysłem mitografów
i genialnego poety? Starożytni historycy uznawali ją za fakt historyczny, choć wskazywali
różne daty upadku Troi, m.in. rok 1334 (Duris z Samos), 1250 (Herodot), 1135 (Efor).
Najpopularniejsza jednak była data Eratostenesa: rok 1184. Stanowiła ona opcję pośrednią
pomiędzy powyższymi. Z kolei współczesnej nauce z pomocą przyszła archeologia. Na
wzgórzu Hissarlik w dzisiejszej Turcji odnaleziono pozostałości kilku osad, ale tylko dwie
oznaczone numerami VI i VIIA (każda osada dostawała odpowiedni numer) można uznać za
Troję z wojny trojańskiej.
Współczesne zdjęcie wzgórza Hissarlik z pozostałościami imponujących murów Troi numer VI.
Źródło: CherryX, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Słownik
aojda
(gr. aoidos) zawodowy pieśniarz opiewający przy muzyce sławne czyny herosów;
twórczość Homera wyrasta z tradycji ustnej, o czym świadczą powtarzalne elementy
wplatane do opowieści (np. stałe epitety: Achilles niemal zawsze jest „szybkonogi”,
Hektor zaś „wiejący kitą”); ułatwiały one aojdom recytację, bo dzięki temu jak współcześni
muzycy jazzowi mogli łączyć wątki stałe i improwizowane
epos
pierwszy gatunek, który rozwinął się w literaturze greckiej, poemat narracyjny zapisany
w szczególnym metrum, tzw. heksametrem daktylicznym; do najstarszych należą Iliada
i Odyseja oraz dzieła nieco późniejszego Hezjoda
Hetyci
lud posługujący się językiem indoeuropejskim, który w XVII w. p.n.e. stworzył potężne
państwo na terenie dzisiejszej Azji Mniejszej; zostało ono rozbite ok. 1200 r. p.n.e. pod
naporem Ludów Morza
Hissarlik
współczesna nazwa wzgórza, na którym ulokowana była Troja, a w zasadzie Troje,
w epoce starożytnej; w latach 1871–1874, 1878 i 1890 prowadził tam prace Heinrich
Schliemann
palladion
(gr. palladion) posążek zbrojnej Ateny przechowywany w świątyni Ateny w Troi; wedle
wierzeń miał zapewniać miastu nietykalność i bezpieczeństwo: dopóki znajdował się
w mieście, Troi nie groziła zagłada
Słowa kluczowe
Troja, Achajowie, Achilles, Agamemnon, Hektor, Priam, czara Nestora, Odyseusz, wojna
trojańska, starożytność, starożytna Grecja, antyk
Bibliografia
B. Bravo, E. Wipszycka, Historia starożytnych Greków, t. 1, Warszawa 1988.
Polecenie 1
Zapoznaj się z animacją opisującą pozostałości starożytnej Troi i wykonaj kolejne polecenia.
Polecenie 2
Twoja odpowiedź
Polecenie 3
Twoja odpowiedź
Sprawdź się
Ćwiczenie 2 輸
Źródło: Wikimedia Commons, ilustracje eksponatów 1, 3 i 4 – domena publiczna, ilustracja eksponatu 2 – licencja CC BY-SA
2.0, autor: Travelling Runes.
Eksponat 1
Eksponat 2
Eksponat 3
Eksponat 4
Uporządkuj eksponaty w takiej kolejności, aby mogły służyć do ilustrowania chronologicznej
opowieści o zdobyciu Troi.
Eksponat 1
Eksponat 4
Eksponat 3
Eksponat 2
Ćwiczenie 4 醙
Ilustracja przedstawia zabytek, który odkrywca Troi Heinrich Schliemann uznał za naczynie
opisywane w Iliadzie (tekst poniżej). Rozstrzygnij, czy identyfikacja jest poprawna. Uzasadnij
odpowiedź, podając dwa argumenty.
“
Homer
Iliada
Źródło: Homer, Iliada, t. pieśń 11, w. 632-639, tłum. K. Jeżewska, Wrocław 1986.
1 Nestor
– król Pylos, najstarszy z wodzów greckich walczących pod Troją, znany z ogromnego
doświadczenia i mądrych rad.
Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 5 醙
Naczynie
Odrys inskrypcji
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Tekst inskrypcji
“
Jestem czarą Nestora, z której wygodnie się pije, kto zaś napije się z tej
czary, tego natychmiast ogarnie pragnienie pięknie wieńczonej Afrodyty.
Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 6 醙
“
Homer
lliada
“
Jasper Griffin
Homer
Źródło: Jasper Griffin, Homer, tłum. R.A. Sucharski, Warszawa 1999, s. 32.
Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 7 難
Źródło A
Źródło: Słowa Peleusa do Menelaosa, [w:] Eurypides, Andromacha, tłum. R.R. Chodkowski, wersy 602–609.
Źródło B
“
Gorgiasz
Pochwała Heleny
Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 8 難
“
Homer
Iliada
Źródło: Homer, Iliada, t. pieśń VI, w. 243–245, tłum. K. Jeżewska, Wrocław 1986.
“
Danuta Musiał
Źródło: Danuta Musiał, Świat grecki od Homera do Kleopatry, Warszawa 2008, s. 31.
Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 9 難
Na podstawie analizy poniższego fragmentu (akcja dzieje się na zebraniu całego wojska) podaj
argument przemawiający za tezą (rozpowszechnioną wśród historyków), że Homer stworzył
swoje dzieło dla arystokratycznego odbiorcy.
“
Homer
Iliada
Twoja odpowiedź
Dla nauczyciela
Przedmiot: Historia
Grupa docelowa:
Podstawa programowa:
zakres rozszerzony
Uczeń:
Cele operacyjne:
Uczeń:
Strategie nauczania:
konstruktywizm.
burza mózgów,
słuchowisko/audiobook,
dyskusja,
rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych.
Formy zajęć:
praca indywidualna;
praca w grupach;
praca w parach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
Przebieg zajęć:
Faza wstępna:
1. Nauczyciel prosi uczniów, aby przypomnieli sobie i przez chwilę porozmawiali w parach
o tym, co wiedzą na temat Homera i utworów, które napisał.
2. Osoby chętne starają się jak najdokładniej wyjaśnić, kim był Homer oraz jakie napisał
utwory i co one opisywały – na podstawie posiadanej już wiedzy.
Faza realizacyjna:
1. Nauczyciel dzieli klasę (w zależności od liczebności) na trzy lub sześć grup. Każda z nich
zapoznaje się z materiałem e – podręcznika dotyczącym wojny trojańskiej. Zespoły
otrzymują arkusze filpcharta i markery, na których przedstawiają okoliczności i przebieg
wojny.
Grupa 1 (oraz 4, jeśli grup jest sześć) ma za zadanie przedstawić jej przebieg na
podstawie mitu.
Grupa 2 (oraz 5) na podstawie utworów Homera „Iliady” i “Odysei”.
Grupa 3 (oraz 6) na podstawie przekazów historycznych.
Nauczyciel wyznacza czas na wykonanie zadania. Zespoły po wyznaczonym czasie
prezentują wykonane przez siebie zadanie, robi to lider lub osoba wyznaczona, następnie
zawiesza on arkusz w wyznaczonym miejscu.
2. Nauczyciel poleca uczniom, aby dobrali się w pary lub trójki i najpierw uważnie zapoznali
się z animacją przedstawiającą historię starożytnej Troi. Po odtworzeniu nagrania
prowadzący zadaje uczniom pytania: Czy uczeni są w stanie zidentyfikować Troję opisaną
przez Homera w pozostałościach na wzgórzu Hisarlik? Dlaczego tak trudno określić, która
z warstw archeologicznych mogłaby być tą poszukiwaną przez naukowców homerycką
Troją? Uczniowie przedstawiają propozycje odpowiedzi, a następnie w parach lub trójkach
pracują nad poleceniem nr 3: „Wyjaśnij, dlaczego po pierwszym i kolejnych upadkach
starożytnej Troi miejscowa ludność decydowała się na odbudowę miasta”. Po ustalonym
czasie wybrana grupa zgłasza swoją propozycję odpowiedzi, pozostali uczniowie odnoszą
się do niej.
Faza podsumowująca:
Uczniowie starają się na podstawie poznanej lekcji i wiedzy, jaką posiadają, odpowiedzieć
na pytanie – w razie konieczności nauczyciel naprowadza ich na prawidłową odpowiedź.
2. Następnie nauczyciel podsumowuje przebieg zajęć i dokonuje oceny pracy całej klasy.
Praca domowa:
Materiały pomocnicze:
Wskazówki metodyczne: