Algebry Banacha

notatki

Ziemowit Wójcicki

27 listopada 2023

Spis treści
1 Algebry nad ciałem 1

2 Algebry unormowane 3

3 Grupa elementów odwracalnych 6

4 Widmo (spektrum) i promień spektralny 9

5 Funkcjonały liniowo multiplikatywne 14

6 Twierdzenie Gelfanda–Mazura 15

7 Ideały modularne 16

8 Zastosowanie – twierdzenie Wienera 22

9 Radykał algebry 24

10 Transformacja Gelfanda 27

1 Algebry nad ciałem

Niech A będzie przestrzenią liniową nad dowolnym ciałem K.
Jeżeli istnieje takie działanie wewnętrzne · : A ×A → A , nazywane mno-
żeniem wektorów, że spełnione są własności

(A1) (x + y) · z = x · z + y · z, x, y, z ∈ A ,

(A2) z · (x + y) = z · x + z · y, x, y, z ∈ A ,

(A3) α(x · y) = (αx) · y = x · (αy), x, y ∈ A , α ∈ K.

(A4) x · (y · z) = (x · y) · z, x, y, z ∈ A ,

1
 1 ALGEBRY NAD CIAŁEM

to A nazywamy algebrą nad ciałem K.

Jeżeli algebra A zawiera element neutralny mnożenia wektorów, który
oznaczamy e, 1 lub po prostu 1, to algebrę A nazywamy algebrą z jedyn-
ką.
Jeżeli mnożenie wektorów jest dodatkowo przemienne, to algebrę A na-
zywamy przemienną.
Podzbiór I ⊆ A algebry A nazywamy ideałem lewostronnym (prawo-
stronnym), gdy
(I1) I jest podprzestrzenią liniową A ,

(I2) dla każdych x ∈ A , y ∈ I

xy ∈ I (yx ∈ I).

Interesować nas będą głównie ideały obustronne, tzn. spełniające warunek

(I2’) dla każdych x ∈ A , y ∈ I

xy ∈ I oraz yx ∈ I.

Ideał I algebry A nazywamy właściwym, gdy I ̸= A . Ideał właściwy w

A , który jest maksymalny względem inkluzji w rodzinie ideałów właściwych
algebry A nazywamy ideałem maksymalnym.
Twierdzenie 1.1. W algebrze z jedynką każdy ideał właściwy jest zawarty
w pewnym ideale maksymalnym.
Niech A i B będą algebrami nad tym samym ciałem K. Wówczas od-
wzorowanie ϕ : A → B nazywamy homomorfizmem (algebr), jeśli jest ono
odwzorowaniem liniowym i takim, że

ϕ(x · y) = ϕ(x) · ϕ(y), x, y ∈ A .

Jeżeli ϕ : A → B jest homomorfizmem algebr, to jądro homomorfizmu ϕ,

czyli zbiór
ker ϕ = {x ∈ A : ϕ(x) = 0}
jest ideałem algebry A .
Homomorfizm ϕ : A → B algebr nazywamy monomorfizmem, gdy ϕ jest
odwzorowaniem różnowartościowym.
Homomorfizm ϕ : A → B algebr nazywamy izomorfizmem, jeżeli ϕ jest
bijekcją. Mówimy wtedy oczywiście, że algebry A i B są izomorficzne i
piszemy A ∼ = B.
Jeżeli I jest ideałem algebry A , to przestrzeń ilorazowa A /I jest algebrą
z mnożeniem

(x + I)(y + I) = x · y + I, dla x, y ∈ A ,

2
 2 ALGEBRY UNORMOWANE

a odwzorowanie π : A → A/I dane wzorem

π(x) = x + I, x ∈ A

jest surjektywnym homomorfizmem, przy czym ker π = I.

Ponadto, jeśli ϕ : A → B jest homomorfizmem algebr oraz I = ker ϕ, to
istnieje dokładnie jeden taki homomorfizm ψ : A /I → B, że ϕ = ψ ◦ π.

2 Algebry unormowane
Niech A będzie algebrą nad ciałem K. Parę (A , ∥·∥), nazywamy algebrą
unormowaną, gdy ∥·∥ : A → [0 ; +∞) jest odwzorowaniem takim, że

1. para (A , ∥·∥) stanowi przestrzeń unormowaną,

2. ∥x · y∥ ¬ ∥x∥ · ∥y∥ dla każdych x, y ∈ A (czyli norma jest podmulti-

plikatywna).

Jeżeli ponadto przestrzeń unormowana (A , ∥·∥) stanowi przestrzeń Banacha,

to samą algebrę A nazywamy algebrą Banacha.
Jeżeli e jest jedynką w algebrze unormowanej (algebrze Banacha) (A , ∥·∥)
oraz dodatkowo spełniony jest warunek

3. ∥e∥ = 1,

to parę (A , ∥·∥) nazywamy algebrą unormowaną z jedynką (algebrą

Banacha z jedynką).

Uwaga 2.1. Niech (A , ∥·∥) będzie algebrą unormowaną oraz niech e bę-
dzie jedynką algebry A . Wówczas, w algebrze A istnieje taka norma |||·|||
równoważna z normą ∥·∥, że |||e||| = 1 i (A , |||·|||) jest algebrą unormowaną z
jedynką.

Dowód. Ponieważ ∥e∥ = ∥e · e∥ ¬ ∥e∥ ∥e∥ oraz ∥e∥ > 0, to ∥e∥ ­ 1. Każde-
mu x ∈ A przyporządkowujemy operator liniowy Lx : A → A wzorem

Lx (z) = x · z, z ∈ A .

Zauważmy, że każdemu x ∈ A odpowiada dokładnie jeden operator liniowy

tej postaci. Rzeczywiście, jeżeli Lx = Ly dla pewnych x, y ∈ A , to wówczas
mamy
Lx (z) = xz = yz = Ly (z), z ∈ A ,
a stąd x = y (wystarczy położyć za z = e). Ponadto

∥Lx (z)∥ = ∥x · z∥ ¬ ∥x∥ ∥z∥ , z ∈ A . (1)

3
 2 ALGEBRY UNORMOWANE

Zatem operator Lx jest ograniczony (równowżnie – ciągły). Przyjmijmy

|||x||| = ∥Lx ∥ , dla x ∈ A .

Wówczas |||·||| jest normą w algebrze A , podmultiplikatywną i taką, że |||e||| =

∥Le ∥ = ∥IdA ∥ = 1. Dalej, dla x ∈ A , z (1) mamy

|||x||| = ∥Lx ∥ ¬ ∥x∥ ,

oraz

|||x||| = ∥Lx ∥ = sup ∥Lx (z)∥ =

∥z∥=1
e
= sup ∥xz∥ ­ x · =
∥z∥=1 ∥e∥
e 1
= · ∥xe∥ = ∥x∥ ,
∥e∥ ∥e∥
co daje oszacowania

∥e∥−1 ∥x∥ ¬ |||x||| ¬ ∥x∥ , dla x ∈ A .

Wykazaliśmy więc, że normy ∥·∥ i |||·||| są równoważne.

Uwaga 2.2. Niech A będzie algebrą nad ciałem K i załóżmy, że w algebrze

A nie ma jedynki. Dalej, niech A [e] = Ae = A × K, tzn. elementami zbioru
A [e] są pary postaci (x, λ), gdzie x ∈ A i λ ∈ K. Zbiór A [e] z działaniami

(x, λ) + (y, µ) := (x + y, λ + µ) (2)

µ(x, λ) := (µx, µλ) (3)
(x, λ) · (y, µ) := (xy + µx + λy, λµ). (4)

stanowi algebrę z jedynką e = (0, 1). Pary (x, λ) utożsamiać będzemy z

wyrażeniem x + λe. Możemy wówczas napisać, że A [e] = A ⊕ Ke.

Jeżeli algebra A jest przemienna, to algebra A [ e ] jest również przemien-

na. Ponadto odwzorowanie τ : A → A [ e ] określone wzorem

τ (x) = (x, 0), dla x ∈ A

jest izomorfizmem algebry A na ideał maksymalny

τ [A ] = {(x, 0) : x ∈ A } .

Nadto, jeżeli A jest algebrą unormowaną, to A [ e ] jest algebrą unormowaną

z normą daną wzorem

∥(x, λ)∥ = ∥x∥ + |λ| , dla x ∈ A , λ ∈ K.

4
 2 ALGEBRY UNORMOWANE

Sprawdzimy, że norma ta jest podmultiplikatywna. Chcemy więc wykazać,

że
∥(x, λ)(y, µ)∥ ¬ ∥(x, λ)∥ ∥(y, µ)∥ .
Po rozpisaniu, z definicji działań na elementach A [ e ], mamy równoważną
postać oszacowania
∥xy + µx + λy∥ + |λµ| ¬ (∥x∥ + |λ|)(∥y∥ + |µ|) =
= ∥x∥ ∥y∥ + |λ| ∥y∥ + |µ| ∥x∥ + |λ| |µ| .
Ale z podaddytywności normy wynika, że nierówność
∥xy + µx + λy∥ + |λµ| ¬ ∥xy∥ + ∥µx∥ + ∥λy∥ + |λµ|
jest prawdziwa.
Zauważmy też, że algebra A [ e ] jest algebrą Banacha wtedy i tylko wtedy,
gdy algebra A jest zupełna.

Przykłady
1. Przestrzeń L(X) wszystkich odwzorowań liniowych ciągłych X → X,
gdzie X jest przestrzenią Banacha, stanowi algebrę, z operacją skła-
dania operatorów w roli mnożenia. W szczególności wyróżniamy przy-
padek algebry L(H) operatorów liniowych ciągłych, gdzie H stanowi
przestrzeń Hilberta.
2. Przestrzeń Mn (K) macierzy n × n z normą operatorową i mnożeniem
macierzy.
3. Przestrzeń C(X) funkcji ciągłych f : X → K na przestrzeni zwartej X
z normą supremum i mnożeniem punktowym.
4. Przestrzeń C0 (X) wszystkich funkcji ciągłych na przestrzeni lokalnie
zwartej X, spełniających warunek
∀ ∃ ∀ |f (x)| < ε,
ε>0 K⊆X zwarty x∈X\K

z normą supremum i mnożeniem punktowym.

5. Przestrzeń B(X, K) funkcji ograniczonych na niepustym zbiorze X, w
ciele K, z normą supremum i mnożeniem punktowym.
6. Przestrzeń L∞ (X) funkcji istotnie ograniczonych na zbiorze mierzal-
nym X ⊆ Rn z normą istotnego supremum.
7. Przestrzeń L1 (R) funkcji całkowalnych na R z normą ∥·∥1 oraz splotem
w charakterze mnożenia:
+∞
Z
(f ∗ g)(s) = f (s − t)g(t) dt, f, g ∈ L1 (R), s ∈ R.
−∞

5
 3 GRUPA ELEMENTÓW ODWRACALNYCH

8. Przestrzeń L1 (T) funkcji całkowalnych na okręgu jednostkowym

{z ∈ C : |z| = 1}, z normą
1
Z
∥f ∥1 = |f (t)| dt
2π T

i splotem w roli mnożenia:

1
Z
(f ∗ g)(s) = f (s − t)g(t) dt.
2π T

9. Przestrzeń ℓ1 (Z) dwustronnych ciągów sumowalnych, z normą

+∞
X
∥(xk )k∈Z ∥ = |xk | , (xk )k∈Z ∈ ℓ1 (Z)
k=−∞

i splotem w roli mnożenia: dla x = (xk )k∈Z , y = (yk )k∈Z , x, y ∈ ℓ1 (Z)

z definicji x ∗ y = z = (zk )k∈Z , gdzie
+∞
X
zk = xk−l yl .
l=−∞

3 Grupa elementów odwracalnych

Niech A będzie algebrą Banacha z jedynką e oraz niech x ∈ A . Mówimy, że x
jest lewostronnie odwracalny, jeżeli istnieje taki element y ∈ A , że yx =
e. Odwrotność lewostronna ma oczywistą definicję. Element x nazywamy
odwracalnym gdy jest równocześnie lewo- i prawostronnie odwracalny.
Zbiór wszystkich elementów odwracalnych algebry A oznaczamy symbo-
lem G(A ).

Uwaga 3.1. Zbiór G(A ) z mnożeniem tworzy grupę.

Przykład 1. Niech K będzie zbiorem zwartym i A = C(K). Wówczas

 
G(A ) = x ∈ A : ∀ x(t) ̸= 0 .
t∈K

Stwierdzenie 3.2. Jeżeli A jest algebrą Banacha z jedynką e, to zbiór

G(A ) zawiera kulę jednostkową o środku w punkcie e. Dokładniej, jeżeli
x ∈ A spełnia ∥x − e∥ < 1, to x ∈ G(A ) oraz
∞
−1
X
x =e+ (x − e)n .
n=1

6
 3 GRUPA ELEMENTÓW ODWRACALNYCH

Dowód. Z podmultiplikatywności normy mamy

∥(e − x)n ∥ ¬ ∥(e − x) · . . . · (e − x)∥ ¬ ∥e − x∥ · . . . · ∥e − x∥ = ∥e − x∥n

dla n ∈ N. Biorąc x ∈ K(e, 1) mamy ∥x − e∥ = ∥e − x∥ < 1, więc szereg

∞
(e − x)n jest zbieżny (w A ). Niech
X

n=1

n
!
X
k
S = lim e+ (e − x) = lim Sn .
n→∞ n→∞
k=1

Wtedy

0 ¬ ∥Sx − e∥ = lim ∥Sn x − e∥ =

n→∞
n
X
= lim e − x − (e − x)k x =
n→∞
k=1
Xn n
X
= lim e − x + (e − x)k (e − x) − (e − x)k e =
n→∞
k=1 k=1
n+1
X n
X
= lim (e − x) + (e − x)k − (e − x)k e =
n→∞
k=2 k=1
n+1
X n
X
= lim (e − x)k − (e − x)k e =
n→∞
k=1 k=1

= lim (e − x) n+1
¬ lim ∥e − x∥n+1 = 0
n→∞ n→∞

i z twierdzenia o trzech ciągach mamy ∥Sx − e∥ = 0, a więc Sx = e. Podob-

nie dowodzimy, że xS = e lub korzystamy stąd, że Sx = xS. Zatem
∞
(e − x)n = x−1 .
X
S =e+
n=1

Twierdzenie 3.3. Niech A będzie algebrą Banacha z jedynką e. Wtedy zbiór

G(A ) jest otwarty w A . Dokładniej, jeżeli x ∈ G(A ), to kula o środku w x
1
i promieniu jest zawarta w G(A ).
∥x−1 ∥
1
 
Dowód. Ustalmy x ∈ G(A ) i niech y ∈ K x, −1 . Wtedy
∥x ∥
1
∥x − y∥ < . Ponieważ
∥x−1 ∥
 
y = x − (x − y) = x e − x−1 (x − y)

7
 3 GRUPA ELEMENTÓW ODWRACALNYCH

oraz

e − e − x−1 (x − y) = x−1 (x − y) ¬ x−1 · ∥x − y∥ < 1,

(z poprzedniej uwagi e − x−1 (x − y) jest odwracalny), więc y jest iloczynem

dwóch elementów odwracalnych, a zatem y ∈ G(A ).

Twierdzenie 3.4. Niech A będzie algebrą Banacha z jedynką e. Wtedy

odwzorowanie ϕ : G(A ) → G(A ) dane wzorem ϕ(x) = x−1 , x ∈ G(A ) jest
homeomorfizmem G(A ) na G(A ).

Dowód. Odwzorowanie ϕ jest bijekcją oraz ϕ−1 = ϕm wystarczy zatem

wykazać ciągłość ϕ. Ustalmy x ∈ G(A ). Zauważmy, że dla y ∈ G(A ) mamy

∥ϕ(x) − ϕ(y)∥ = x−1 − y −1 =

= x−1 (y − x)y −1 ¬ y −1 ∥x − y∥ x−1 .

| {z }
const

1
 
Dobierzmy y ∈ K x, . Wtedy
2 ∥x−1 ∥

y −1 = y −1 − x−1 + x−1 ¬

¬ y −1 − x−1 + x−1 ¬

¬ y −1 ∥x − y∥ x−1 + x−1 ¬
1
¬ y −1 x−1 + x−1 ,
2 ∥y −1 ∥

a stąd, po przemnożeniu obustronnie przez 2, dostajemy oszacowanie

y −1 ¬ 2 x−1 .

1
 
Zatem, dla y ∈ G(A ) spełniających y ∈ K x, mamy
2 ∥x−1 ∥
2
∥ϕ(y) − ϕ(x)∥ ¬ y −1 ∥x − y∥ x−1 ¬ 2 x−1 · ∥x − y∥ ,

co dowodzi ciągłości funkcji ϕ (dokładniej – jest ona lokalnie Lipschitzow-

ska).

Wniosek 3.5. Niech A będzie algebrą Banacha z jedynką e oraz niech

I ⊆ A będzie ideałem właściwym. Wówczas domknięcie cl I jest również
ideałem właściwym. Stąd każdy ideał maksymalny w A jest domknięty.

8
 4 WIDMO (SPEKTRUM) I PROMIEŃ SPEKTRALNY

4 Widmo (spektrum) i promień spektralny

Niech A będzie zespoloną algebrą Banacha z jedynką e oraz niech x ∈ A .
Wtedy zbiór

σA (x) = σ(x) = {λ ∈ C : λe − x ∈
/ G(A )}

nazywamy widmem ablo spektrum elementu x.

W przypadku, gdy A jest zespoloną algebrą Banacha bez jedynki, to
przyjmujemy, że σA (x) = σA [e] (x) dla x ∈ A .
Uwaga 4.1. Jeżeli A jest zespoloną algebrą Banacha bez jedynki, to 0 ∈
σA (x) dla każdego x ∈ A .
Dowód. Gdyby było 0 ∈/ σA (x), to 0 · e − x ∈ G(A ), a więc element −x ∈ A
byłby odwracalny. Zatem e = (−x) · (−x)−1 ∈ A – sprzeczność.

Przykład 2. Niech A = C(K), gdzie K jest zbiorem zwartym. Dla x ∈ C(X)

mamy

σ(x) = {λ ∈ C : λ1 − x ∈
/ G(A )} =
= {λ ∈ C : λ − x ∈
/ G(A )} =
 
= λ ∈ C: ∀ λ − x(t) = 0 =
t∈K
 
= λ ∈ C: ∀ λ = x(t) =
t∈K
= {x(t) : t ∈ K} = x[K].

Twierdzenie 4.2. Jeżeli A jest zespoloną algebrą Banacha oraz x ∈ A , to

σ(x) jest niepustym i zwartym podzbiorem {λ ∈ C : |λ| ¬ ∥x∥}.
Dowód. Ponieważ σA (x) = σA [e] (x), więc możemy założyć, że algebra A
jest algebrą z jedynką.
Ustalmy x ∈ A . Pokażemy, że

σ(x) ⊆ {λ ∈ C : |λ| ¬ ∥x∥} . (5)

Zauważmy, że jeżeli λ ∈ C i |λ| > ∥x∥, to

1
e − (e − λ−1 x) = λ−1 x = ∥x∥ < 1.
|λ|

Wobec tego e−λ−1 x ∈ K(e, 1) ⊆ G(A ), czyli ten element jest odwracalny, a
stąd i λe − x jest odwracalny, a więc λ ∈
/ σA (x). Wykazaliśmy, że (5) zacho-
dzi. Chcemy wykazać domkniętość w tej kuli. Rozważmy funkcję f : C → A
określoną wzorem
f (λ) = λe − x, dla λ ∈ C.

9
 4 WIDMO (SPEKTRUM) I PROMIEŃ SPEKTRALNY

Wtedy funkcja f jest ciągła. Istotnie, mamy ∥f (λ) − f (µ)∥ = ∥(λ − µ)e∥ =
|λ − µ| ∥e∥, dla dowolnych λ, µ ∈ C. Nadto

/ G(A )} = f −1 [A \ G(A )]
σA (x) = {λ ∈ C : f (λ) ∈

jest domkniętym podzbiorem zbioru zwartego {λ ∈ C : |λ| ¬ ∥x∥} =

KC (0, ∥x∥), a więc stanowi zbiór zwarty.
Pozostaje sprawdzić, że σA (x) ̸= ∅. Dla x = 0 mamy 0 ∈ σA (0), więc
σA (x) ̸= ∅. Ustalmy dowolny x ∈ A , x ̸= 0. Przypuśćmy nie wprost, że
σA (x) = ∅. Zauważmy, że dla λ, µ ∈ C mamy

(λe − x)(µe − x) = (µe − x)(λe − x).

Stąd
(λe − x)−1 (µe − x)−1 = (µe − x)−1 (λe − x)−1 .
Wobec tego
 
(λe − x)−1 − (µe − x)−1 = (λe − x)−1 (µe − x)−1 (µe − x) − (λe − x) =
= (µ − λ)e(λe − x)−1 (µe − x)−1 .

Ponieważ x ̸= 0, więc z twierdzenia Hahna–Banacha istnieje taki funkcjo-

nał liniowy x∗ : A → C, że

x∗ (x−1 ) = 1.

Określmy funkcję g : C → C wzorami

g(λ) = x∗ (λe − x)−1 , λ ∈ C.

Ponieważ odwzorowanie x 7→ x−1 jest homeomorfizmem, więc funkcja g jest

ciągła. Dalej, dla λ ̸= µ:

x∗ (λe − x)−1 − x∗ (µe − x)−1

g(λ) − g(µ)
= =
λ−µ λ−µ
!
(λe − x)−1 − (µe − x)−1
= x∗ =
λ−µ
!
∗ (µ − λ)(λe − x)−1 (µe − x)−1
=x =
λ−µ
 
= x∗ −(λe − x)−1 (µe − x)−1 .

Widzimy, że g jest różniczkowalna, bowiem istnieje granica

g(λ) − g(µ)
= − lim x∗ ((λe − x)−1 (µe − x)−1 ) = −x∗ (µe − x)−2 .


lim
λ→µ λ−µ λ→µ

10
 4 WIDMO (SPEKTRUM) I PROMIEŃ SPEKTRALNY

Mamy też
x −1 (λe − λx )−1
lim (λe − x)−1 = lim λ−1 (λe − ) = lim = 0.
|λ|→+∞ |λ|→+∞ λ |λ|→+∞ λ
Z ciągłości x∗ mamy lim g(λ) = x∗ (0) = 0. Zatem g : C → C jest ograni-
|λ|→+∞
czoną funkcją analityczną. Z twierdzenia Liouvielle’a, g jest stała, ale wobec
ostatniej równości, otrzymujemy g(λ) = 0, λ ∈ C. Jednak, dla λ = 0 otrzy-
∗ −1

mujemy g(0) = x (−x) = −x∗ (x−1 ) = −1 ̸= 0 – sprzeczność.

Definicja 4.3. Niech A będzie zespoloną algebrą Banacha oraz niech x ∈

A . Wtedy zbiór ρ(x) = C \ σ(x) nazywamy zbiorem rezolwenty x. Dalej,
liczbę r(x) określoną wzorem

r(x) = sup {|λ| : λ ∈ σ(x)}

nazywamy promieniem spektralnym elementu x.

Wniosek 4.4. Jeżeli A jest zespoloną algebrą Banacha, to r(x) ¬ ∥x∥ , x ∈
A.
Twierdzenie 4.5. Niech A będzie zespoloną algebrą Banacha z jedynką
oraz niech p będzie wielomianem na C. Wówczas


σ p(x) = p[σ(x)], dla x ∈ C.

Dowód. Sprawdzimy, że p[σ(x)] ⊆ σ(p(x)). Niech λ ∈ σ(x). Wtedy

q(t) = p(t) − p(λ), t ∈ C

jest wielomianem tego samego stopnia co wielomian p, powiedzmy stopnia

n, oraz q(λ) = 0. Niech λ1 , . . . , λn−1 ∈ C będą pozostałymi pierwiastkami
równania q(t) = 0. Wtedy q(t) = µ(t − λ)(t − λ1 ) . . . (t − λn−1 ), t ∈ C. Wów-
czas q(x) = µ(x − λe)(x − λ1 e) . . . (x − λn−1 e). Ponieważ element x − λe nie
jest odwracalny, bo λ ∈ σ(x), więc i q(x) nie jest elementem odwracalnym.
Stąd
q(x) = p(x) − p(λ)e
| {z } | {z }
∈A liczba
zespolona


nie jest elementem odwracalnym i w rezultacie p(λ) ∈ σ p(x) . Pokazaliśmy,
że p[σ(x)] ⊆ σ(p(x)).
Sprawdzimy teraz, że σ(p(x)) ⊆ p[σ(x)]. Ustalmy ν ∈ σ(p(x)) i rozważmy
funkcję
q(t) = p(t) − ν, t ∈ C.
Wtedy q jest wielomianem tego samego stopnia co p, powiedzmy n. Niech
λ1 , . . . , λn ∈ C będą pierwiastkami równania q(t) = 0. Wtedy

q(t) = µ(1 − λ1 ) . . . (1 − λn ), t ∈ C.

11
 4 WIDMO (SPEKTRUM) I PROMIEŃ SPEKTRALNY

Stąd
q(x) = µ(x − λ1 e) . . . (1 − λn e) = p(x) − νe.
Ponieważ q(x) nie jest elementem odwracalnym, więc dla pewnych k ∈
{1, . . . , n} element x − λk e nie jest odwracalny, tzn. λk ∈ σ(x). Ponadto,

p(λk ) = q(λk ) + ν = 0 + ν = ν.


Zatem ν ∈ p σ(x) , tj. σ(p(x)) ⊆ p[σ(x)].

Twierdzenie 4.6. Jeżeli A jest zespoloną algebrą Banacha oraz x ∈ A , to

1
r(x) = lim ∥xn ∥ n .
n→∞

Dowód. Możemy założyć, że A jest algebrą Banacha z jedynką. Jeżeli x = 0,

to σ(0) = {λ ∈ C : λe − 0 = λe ∈
/ G(A)} = {0}. Zatem r(0) = 0 = lim 0 =
n→∞
1
lim ∥0 ∥ . Niech x ∈ A , x ̸= 0. Z poprzedniego twierdzenia wiemy, że
n n
n→∞
jeżeli λ ∈ σ(x), to λn ∈ σ(xn ) oraz

|λn | = |λ|n ¬ ∥xn ∥ , n ∈ N.

1 1
Zatem |λ| ¬ ∥xn ∥ n dla λ = σ(x), n ∈ N, co daje |λ| ¬ lim inf ∥xn ∥ n ,
n→∞
λ ∈ σ(x). Stąd
1
r(x) = sup {|λ| : λ ∈ σ(x)} ¬ lim inf ∥xn ∥ n .
n→∞

1 1
Dalej, teraz rozważamy λ ∈ C spełniające 0 < |λ| < . Wtedy ∈
/
r(x) λ
1
σ(x). Zatem element e − x jest odwracalny, a więc i element −e + λx jest
λ
odwracalny. Dla ciągłego funkcjonału x∗ ∈ A ∗ określamy odwzorowanie f
1

na zbiorze λ ∈ C : |λ| < i o wartościach w C wzorem
r(x)

f (λ) = x∗ (λx − e)−1 , λ ∈ C.

Wtedy funkcja f jest analityczna w tym zbiorze. Ponadto, dla

1 1
|λ| < ¬ mamy
∥x∥ r(x)
∞ ∞
(λx − e)−1 = −
X X
(λx)k = − λ k xk ,
k=0 k=0

12
 4 WIDMO (SPEKTRUM) I PROMIEŃ SPEKTRALNY

gdyż ∥λx∥ = |λ| ∥x∥ < 1, co daje również zbieżność tego szeregu. Stąd
∞
!
∗ −1
∗
X
k k
f (λ) = x (λx − e) =x − λ x =
k=0
∞ n
! !
= −x∗ = − lim x∗
X X
λk xk λk xk =
n→∞
k=0 k=0
n ∞
λk x∗ (xk ) = − λk x∗ (xk )
X X
=−
k=0 k=0

1 1
 
dla |λ| < . Funkcja f jest analityczna na zbiorze λ ∈ C : |λ| < ,a
∥x∥ r(x)
więc f jest sumą tego szeregu potęgowego na tym zbiorze. W szczególności,
1
jeżeli |λ| < , to
r(x)
lim x∗ (λk xk ) = 0.
k→∞

Dla każdego x ∈ A otrzymaliśmy, że ciąg x∗ (λk xk ) k∈N jest zbieżny do

∗ ∗

zera, a więc ciąg (λk xk )k∈N jest słabo zbieżny do zera. Zatem ciąg (λk xk )k∈N
jest ograniczony, tzn. istnieje taka stała M > 0, że λk xk ¬ M, k ∈ N0 .
Wobec tego
M
xk ¬ , k ∈ N0
|λ|k
co daje
1
1
Mk
xk k
¬ , k ∈ N.
|λ|
1 k→∞
Ponieważ M k −−−→ 1, więc
1
1
lim sup xk k
¬ .
k→∞ |λ|

Stąd mamy
1
r(x) = sup {|λ| : λ ∈ σ(x)} ¬ lim inf ∥xn ∥ n ,
n→∞

oraz 1
1 1
 
k k
lim sup x ¬ inf : = r(x)
k→∞ |λ| |λ| > r(x)
1
i otrzymaliśmy, że lim ∥xn ∥ n istnieje i jest równe r(x).
n→∞

13
 5 FUNKCJONAŁY LINIOWO MULTIPLIKATYWNE

5 Funkcjonały liniowo multiplikatywne

Definicja 5.1. Niech A i B będą algebrami Banacha nad ciałem K. Wów-
czas odwzorowanie ϕ : A → B nazywamy homomorfizmem, gdy ϕ jest
liniowe oraz multiplikatywne, tj.

ϕ x · y) = ϕ(x) · ϕ(y), x, y ∈ A .

W przypadku, gdy B = K, to niezerowy homomorfizm ϕ : A → K nazywa-

my funkcjonałem liniowo multiplikatywnym.
Uwaga 5.2. Jeżeli A jest algebrą Banacha z jedynką e oraz ϕ : A → C
jest funkcjonałem liniowo multiplikatywnym, to ϕ(e) = 1 oraz ϕ(x) ̸= 0 dla
x ∈ G(A ).
Dowód. Istnieje takie x0 ∈ A , że ϕ(x0 ) ̸= 0. Zatem

ϕ(x0 ) = ϕ(x0 · e) = ϕ(x0 )ϕ(e),

i stąd ϕ(e) = 1.
Biorąc x ∈ G(A ) mamy

1 = ϕ(e) = ϕ(x · x−1 ) = ϕ(x)ϕ(x−1 ),

zatem ϕ(x) ̸= 0.

Twierdzenie 5.3. Każdy funkcjonał liniowo multiplikatywny na zespolonej

algebrze Banacha z jedynką jest ciągły i ma normę równą 1.
Dowód. Niech ϕ : A → C będzie funkcjonałem liniowo multiplikatywnym.
Wtedy
sup |ϕ(x)| ­ ϕ(e) = 1,
∥x∥=1

gdzie e jest jedynką algebry A . Z drugiej strony dla x ∈ A obierzmy takie

λ ∈ C, aby było |λ| ­ ∥x∥. Wówczas λ ∈ / σ(x). Zatem element λe − x
1
jest odwracalny, a więc odwracalny jest również element e − x. A zatem
λ
1
ϕ(e − ) ̸= 0 i stąd
λ
1 1
ϕ(e) − ϕ(x) = 1 − ϕ(x).
λ λ
Stąd ϕ(x) ̸= λ dla każdego λ ∈ C, spełniającego |λ| ­ ∥x∥. Zatem
|ϕ(x)| ¬ ∥x∥ , x ∈ A , co oznacza, że ϕ jest ograniczony, a więc ciągły,
oraz sup |ϕ(x)| ¬ 1. Stąd mamy, że ∥ϕ∥ = sup |ϕ(x)| = 1.
∥x∥=1 ∥x∥=1

Zbiór wszystkich funkcjonałów liniowo multiplikatywnych na algebrze A

oznaczamy przez ∆ (A ).

14
 6 TWIERDZENIE GELFANDA–MAZURA

Uwaga 5.4. Jeżeli algebra A nie ma jedynki, to każde ϕ ∈ ∆ (A ) ma

jednoznaczne rozszerzenie ϕe dane wzorem


ϕe (x, λ) = ϕ(x
e + λe) = ϕ(x) + λ,

x ∈ A , λ ∈ K, które jest funkcjonałem liniowo multiplikatywnym na alge-

brze A [ e ]. Ponieważ jedynym niezerowym funkcjonałem liniowo multipli-
katywnym na K jest identyczność, więc
∆ (A [ e ]) = ∆ (A ) ∪ {ϕ∞ },
gdzie ϕ∞ ((x, λ)) = ϕ∞ (x + λe) := λ, x ∈ A , λ ∈ K.
W szczególności, jeśli ϕ ∈ ∆ (A [ e ]) oraz ϕ ̸= ϕ∞ , to ϕ A
∈ ∆ (A ), a
więc ϕ = ϕe A .
Uwaga 5.5. Każdy funkcjonał liniowo multiplikatywny na zespolonej alge-
brze Banacha jest ciągły i ma normę nie większą niż 1.

6 Twierdzenie Gelfanda–Mazura
Algebrę z jedynką nazywamy algebrą z dzieleniem, gdy każdy jej nieze-
rowy element jest odwracalny.
Twierdzenie 6.1 (Gelfanda–Mazura). Niech A będzie algebrą Banacha z
dzieleniem. Wtedy A jest izometrycznie izomorficzna z ciałem liczb zespo-
lonych.
Dowód. Wiemy, że dla x ∈ A mamy σ(x) ̸= ∅ i σ(x) = {λ ∈ C : λe − x ∈/ G(A )}.
Jedynym elementem w A , który nie jest odwracalny, jest zero. Zatem σ(x),
dla x ∈ A , jest zbiorem jedności i dla λ ∈ C,
λ ∈ σ(x) ⇐⇒ λe − x = 0 ⇐⇒ x = λe.
Określmy odwzorowanie F : A → C wzorem F (x) = λ, gdzie λ jest tak
obrane, że λ ∈ σ(x) dla x ∈ A . Wtedy F jest izomorfizmem A na C.
Rzeczywiście, dla x, y ∈ A mamy
F (x) = λ, gdzie x = λe,
F (y) = µ, gdzie x = µe.
Wtedy, x + y = (λ + µ)e, a więc σ(x + y) = {λ + µ} i w rezultacie
F (x + y) = λ + µ = F (x) + F (y).
Dalej, dla ν ∈ C mamy νx = νλe, a więc σ(νx) = {νλ} i
F (νx) = νλ = νF (x).
Ponadto F jest odwzorowaniem na całe ciało C, gdyż biorąc λ0 ∈ C i przyj-
mując x0 = λ0 e, otrzymujemy σ(x0 ) = {λ0 }, a stąd F (x0 ) = λ0 .

15
 7 IDEAŁY MODULARNE

7 Ideały modularne
Definicja 7.1. Niech A będzie algebrą oraz niech I ⊆ A będzie ideałem
właściwym.
Wówczas, ideał I nazywamy ideałem modularnym, gdy algebra ilora-
zowa A /I ma jedynkę lub równoważnie, gdy istnieje taki element u ∈ A ,
że zbiory

A (1 − u) = {x − xu : x ∈ A } oraz (1 − u)A = {x − ux : x ∈ A } ,

są zawarte w I. Element u o tej własności nazywamy jedynką modulo I.

Jeżeli algebra A jest algebrą z jedynką e, to możemy przyjąć u = e.
Rzeczywiście, wtedy

A (1 − e) = {x − xe : x ∈ A } = {0} = (1 − e)A = {x − ex : x ∈ A } ⊆ I.

Uwaga 7.2. Jeżeli A jest algebrą z jedynką, to każdy ideał właściwy I ⊆ A

jest ideałem modularnym.
Definicja 7.3. Ideał I ⊆ A algebry A nazywamy maksymalnym ide-
ałem modularnym, gdy I jest ideałem maksymalnym i równocześnie ide-
ałem modularnym.
Uwaga 7.4. Każdy ideał zawierający ideał modularny sam jest ideałem
modularnym.
Dowód. Niech I ⊆ J ⊆ A , przy czym J jest ideałem i I jest ideałem
modularnym, Wtedy istnieje u ∈ A takie, że

A (1 − u) ⊆ I ⊆ J,

oraz
(1 − u)A ⊆ I ⊆ J.
Widać stąd, że J jest ideałem modularnym.

Wniosek 7.5. Ideał algebry jest maksymalnym ideałem modularnym wte-

dy i tylko wtedy, gdy maksymalny w klasie wszystkich właściwych ideałów
modularnych tej algebry.
Definicja 7.6. Przez Max(A ) oznaczamy zbiór wszystkich maksymalnych
ideałów modularnych algebry A .
Uwaga 7.7. Każdy właściwy ideał modularny jest zawarty w maksymalnym
ideale modularnym.
Fakt. Jeżeli A jest algebrą przemienną, I ⊆ A jest właściwym ideałem
modularnym, z jedynką u ∈ A modulo I, to u ∈ / I oraz A /I jest algebrą z
jedynką. Jeżeli ponadto I ∈ Max(A ), to A /I jest ciałem.

16
 7 IDEAŁY MODULARNE

Dowód. Gdyby było u ∈ I, to xu ∈ I dla x ∈ A , zatem

x = x − xu + xu ∈ A (1 − u) + xu ∈ I + I ⊆ I, x ∈ A .
Sprzeczność, bo ideał I jest właściwy.
A /I jest algebrą z działaniami
(x + I) + (y + I) = x + y + I,
λ(x + I) = λx + I,
(x + I) · (y + I) = xy + I,
dla x, y ∈ A , λ ∈ C. Zauważmy, że u + I jest jedynką w A /I. Dla x ∈ A
mamy
(u + I) · (x + I) = ux + I = x − (x − ux) + I ∈ A (1 − u) ⊆ I = x + I.
Pozostaje pokazać, że dla x ∈ A każdy element x + I ∈ A /I, x + I ̸= I jest
odwracalny. Ponieważ x + I ̸= I, więc x ∈
/ I. Rozważmy zbiór
J = {y + zx : y ∈ I, z ∈ A } .
Wtedy I ⊆ J (z = 0) oraz J + J ⊆ J i
x = x − ux + ux ∈ A (1 − u) + J ⊆ J + J ⊆ J.
Zatem I ⊊ J. Ponadto, J jest ideałem:
A · J ⊆ J,
a ∈ A , y + zx ∈ J,
∈A
z}|{
a(y + zx) = ay + az x ∈ J.
|{z}
∈A I
Ale jako że I jest ideałem maksymalnym, to musi być J = A . Zatem istnieją
takie y ∈ I oraz z ∈ A , że y + zx = u. Stąd
zx = u − y ∈ u + I,
zatem
(z + I)(x + I) = zx + I = u − y + I = u + I,
tj. z + I = (x + I)−1 .

Twierdzenie 7.8. Niech A będzie algebrą Banacha oraz niech I ⊆ A będzie

właściwym ideałem modularnym z elementem u ∈ A jako jedynką modulo
I. Wtedy
I ∩ {x ∈ A : ∥x − u∥ < 1} = ∅.
W szczególności, cl I jest również ideałem właściwym oraz każdy maksymalny
ideał modularny jest domknięty.

17
 7 IDEAŁY MODULARNE

Dowód. Hipoteza:

∀ x0 ∈ {x ∈ A : ∥x − u∥ < 1} .
x0 ∈I

Niech B = A , jeżeli A ma jedynkę lub B = A [ e ], jeśli A nie ma jedynki.

Wtedy element e − (u − x0 ) jest odwracalny w B:

∥e − (e − (u − x0 ))∥ = ∥u − x0 ∥ < 1, więc e − (u − x0 ) ∈ G(A ).

Zatem
(e − (u − x0 ))−1 = y + λe,
dla pewnego y ∈ A oraz λ ∈ C. Stąd


e = (y + λe) e − (u − x0 ) =
= y + λe − yu − λu + yx0 + λx0 .

Rozważmy dwa przypadki:

1. e ∈ A . Wtedy

e = λe − λeu + y − yu + (λe − y)x0 ∈ I + I + I = I.

Sprzeczność, bo I jest ideałem właściwym (A I ⊆ I – stąd A I = A ).

/ A . Wtedy
2. e ∈

(1 − λ)e = y − yu − λu + yx0 + λx0 ∈ A .

Stąd λ = 1, co oznacza że

u = y − yu + x0 + yx0 ∈ I – sprzeczność.

Uwaga 7.9. Jeżeli A jest zespolon przemienną algebrą Banacha i ϕ ∈

∆ (A ), to ker ϕ jest maksymalnym ideałem modularnym w A , tzn. ker ϕ ∈
Max(A ).
Dowód. Zbiór ker ϕ jest ideałęm. Ponadto

ker ϕ = ϕ−1 [{0}]

stanowi zbiór domknięty, a więc ker ϕ jest domkniętą podprzestrzenią linio-

wą A . Ponieważ ϕ jest niezerowy, to istnieje takie u ∈ A , że ϕ(u) = 1.
Zauważmy, że u jest jedynką modulo ker ϕ. Rzeczywiście, dla x ∈ A mamy

ϕ(x − ux) = ϕ(x) − ϕ(ux) =

= ϕ(x) − ϕ(u)ϕ(x) =
= ϕ(x) − ϕ(x) = 0,

18
 7 IDEAŁY MODULARNE

co oznacza, że x − ux ∈ ker ϕ, tj. A (1 − u) ⊆ ker ϕ. Dalej, ideał ker ϕ jest

ideałem maksymalnym, bo kowymiar jądra funkcjonału liniowego wynosi 1,
a więc w A nie ma właściwej podprzestrzeni liniowej zawierającej ker ϕ i
różnej od ker ϕ.
Twierdzenie 7.10. Niech A będzie zespoloną, przemienną algebrą Bana-
cha. Wówczas funkcja Φ : ∆ (A ) → Max(A ) dana wzorem Φ(ϕ) = ker ϕ,
ϕ ∈ ∆ (A ) jest bijekcją.
Dowód. Z poprzedniej uwagi wiemy, że
Φ(ϕ) ∈ Max(A ), ϕ ∈ ∆ (A ) .
Wykażemy, że Φ jest „na”. Ustalmy I ∈ Max(A ). Wtedy, z faktu, A /I jest
ciałem i wobec tego, z twierdzenia Gelfanda–Mazura, izometrycznie izomor-
ficzna z C. Niech π : A → A /I będzie homomorfizmem kanonicznym oraz
niech f : A /I → C będzie izomorfizmem. Wtedy ϕ := f ◦ π : A → C jest
funkcjonałem liniowo multiplikatywnym. Nadto
ker ϕ = x ∈ A : f π(x) = 0 =


n o
= x ∈ A : π(x) ∈ f −1 [{0}] =
n o
= x ∈ A : x + I ∈ f −1 [{0}] =
= {x ∈ A : x + I jest zerem w A /I} =
= {x ∈ A : x + I = I} = I.
Sprawdzimy różnowartościowość Φ. Załóżmy, że Φ(ϕ1 ) = Φ(ϕ2 ) dla pewnych
ϕ1 , ϕ2 ∈ ∆ (A ). Wtedy ker ϕ1 = ker ϕ2 . Niech I = ker ϕ1 = ker ϕ2 ∈
Max(A ). Rozważmy u ∈ A będące jedynką modulo I. Wtedy u ∈ / I oraz
codim I = 1. Zatem każdy element x ∈ A możemy przedstawić w postaci
x = y + λu dla pewnych y ∈ I i λ ∈ C. (Zauważmy, że jeśli I = ker ϕ dla
pewnego ϕ ∈ ∆ (A ) i u jest jedynką modulo I, to ϕ(u) = 1). Rzeczywiście,
wiemy że A (1 − u) ⊆ I, tj.
∀ a − au ∈ I.
a∈A
Weźmy a = u. Wtedy u − uu ∈ I = ker ϕ, czyli
ϕ(u − u · u) = 0,
ϕ(u) − ϕ(u · u) = ϕ(u) − ϕ(u)ϕ(u) = 0,
ϕ(u)(1 − ϕ(u)) = 0,
więc ϕ(u) = 0 lub ϕ(u) = 1. Ale ϕ(u) = 0 oznaczałoby, że u ∈ ker ϕ = I, co
jest niemożliwe. Dalej, ϕ1 (u) = 1 i ϕ2 (u) = 1. Stąd, dla x ∈ A , mamy
ϕ1 (x) = ϕ1 (y + λu) = ϕ1 (y) + λϕ1 (u) =
= ϕ2 (y) + λϕ2 (u) = ϕ2 (y + λu) = ϕ2 (x).
Wykazaliśmy, że ϕ1 = ϕ2 .

19
 7 IDEAŁY MODULARNE

Wniosek 7.11. Na każdej zespolonej, przemiennej algebrze Banacha z je-

dynką istnieje niezerowy funkcjonał liniowo multiplikatywny.

Dowód. W algebrze z jedynką każdy ideał jest ideałem modularnym. Ponad-

to, ideał I0 = {0} zawiera się w pewnym ideale maksymalnym (tj. właści-
wym!) Wobec poprzedniego twierdzenia I = ker ϕ dla pewnego funkcjonału
liniowo multiplikatywnego ϕ na A .

Twierdzenie 7.12. Niech A będzie rzeczywistą lub zespoloną algebrą z je-

dynką, a f funkcjonałem liniowym na A takim, że jego zacieśnienie do
dowolnej podalgebry A zawierającej e i generowanej przez jeden element,
jest liniowo multiplikatywne. Wówczas sam funkcjonał f jest liniowo multi-
plikatywny.

Twierdzenie 7.13. Niech A będzie zespoloną algebrą Banacha. Wówczas

funkcjonał f ∈ A ∗ jest liniowo multiplikatywny na A wtedy i tylko wtedy,
gdy
f (x) ∈ σ(x), x ∈ A . (*)

Załóżmy, że A ma jedynkę i (∗) zachodzi. Dla A0 ⊆ A , mamy σA (x) ⊆

σA0 (x) dla każdego x ∈ A0 ⊆ A ; wnosimy więc, że zacieśnienie f do prze-
miennej algebry A jest funkcjonałem multiplikatywnym w tej podalgebrze.

Twierdzenie 7.14 (Kowalskiego–Słodkowskiego). Niech A będzie zespolo-

ną algebrą Banacha. Rozważmy odwzorowanie f : A → C takie, że

i) f (0) = 0,

ii) f (x) − f (y) ∈ σ(x − y) dla każdych x, y ∈ A .

Wówczas f jest funkcjonałem liniowo multiplikatywnym.

Twierdzenie 7.15. 1.) Jeżeli A jest przemienną, zespoloną algebrą Ba-

nacha z jedynką oraz x ∈ A , to dla dowolnego λ ∈ C mamy

λ ∈ σ(x) ⇐⇒ ∃ λ = ϕ(x).
ϕ∈∆(A )

2.) Jeżeli A jest przemienną, zespoloną algebrą Banacha bez jedynki oraz
x ∈ A , to dla dowolnego λ ∈ C \ {0} mamy

λ ∈ σ(x) ⇐⇒ ∃ λ = ϕ(x).
ϕ∈∆(A )

Ponadto, 0 ∈ σ(x) oraz ϕ∞ (x) = 0 dla x ∈ A .

Dowód. Ad. 1.) Ustalmy λ ∈ C. Najpierw załóżmy, żde λ ∈ σ(x). Wtedy I =

(λe − x)A jest ideałem w algebrze A . Rzeczywiście, I jest podprzestrzenią
liniową A oraz I · A = (λe − x)A · A = (λe − x)A = I. Ponadto I jest

20
 7 IDEAŁY MODULARNE

ideałem właściwym, bo gdyby było I = A , to mielibyśmy (λe − x) · A = A .

Zatem (λe − x) · y = e dla pewnego y ∈ A , co oznacza że y = (λe −
x)−1 i element λe − x ∈ G(A ) – sprzeczność, bo λ ∈ σ(x). Ze stosownego
twierdzenia istnieje taki ideał J ∈ Max(A ), że I ⊆ J. Z poprzedniego
twierdzenia J = ker ϕ dla pewnego ϕ ∈ ∆ (A ). Zatem, dla y ∈ A , mamy

(λe − x) · y ∈ (λe − x) · A = I ⊆ J = ker ϕ,

tj. ϕ (λe − x)y = 0 dla y ∈ A . Biorą y = e otrzymujemy ϕ(λe − x) = 0,

czyli λ = ϕ(x).
W drugą stronę, załóżmy że λ = ϕ(x) dla pewnego ϕ ∈ ∆ (A ). Mamy
pokazać, że λ = ϕ(x) ∈ σ(x), tj.

ϕ(x) · e − x ∈
/ G(A ).

Przypuśćmy, że byłoby ϕ(x)·e−x ∈ G(A ). Zatem, wobec uwagi, ϕ(x)e−x ∈/

M dla M ∈ Max(A ) i, z twierdzenia, ϕ(x)e − x ∈
/ ϕ ker ψ dla ψ ∈ ∆ (A ).
Weźmy ψ = ϕ. Wtedy
 
ϕ ϕ(x)e − x = ϕ(x)ϕ(e) − ϕ(x) = ϕ(x) − ϕ(x) = 0

– sprzeczność.
Ad. 2.) W przypadku algebr A bez jedynki pokazaliśmy, że 0 ∈ σ(x) dla
x ∈ A . Ponadto, σA (x) = σA [e] (x). Zatem z udowodnionej części twierdze-
nia
λ ∈ σA [e] (x) ⇐⇒ ∃ λ = ϕ(x),
λ∈∆(A )

dla dowolnego λ ∈ C. Dalej, ∆ (A [ e ]) = ∆ (A ) ∪ {ϕ∞ }, gdzie

ϕ∞ (x + λe) = λ, dla x ∈ A i λ ∈ C.

Zatem, dla x ∈ A , mamy

ϕ∞ (x) = ϕ∞ (x + 0 · e) = 0.

Stąd 2.) otrzymujemy z 1.)

Przykłady. Jeżeli A = L1 (R), to każde ϕ ∈ ∆ (A ) jest postaci

Z
ϕ(x) = x(t) · e−ist dt = x
b(s), dla x ∈ L1 (R),
R

b[R] ∪ {0} dla x ∈ L1 (R).

dla pewnego s ∈ R. Zatem σ(x) = x
Analogicznie, dla A = L (T) mamy
1

1
Z
ϕ(x) = x(t) · e−ikt dt = x
b(k), dla x ∈ L1 (R),
2π T

dla pewnego k ∈ Z. Zatem σ(x) = x

b[Z].

21
 8 ZASTOSOWANIE – TWIERDZENIE WIENERA

8 Zastosowanie – twierdzenie Wienera

Algebra Wienera. Niech W oznacza zbiór wszystkich funkcji f : [−π ; π] →
C mających absolutnie zbieżny szereg Fouriera. Jest to zbiór funkcji postaci
∞
X
f (t) = an eint , dla t ∈ [−π ; π] ,
n=−∞

∞
|an | < ∞ (tj. (an )∞
X
1
gdzie n=−∞ ∈ ℓ (Z). Sprawdzimy, że W jest do-
n=−∞
mknięta ze względu na działanie punktowego mnożenia funkcji. Niech f, g ∈
W . Dla pewnych (an )∞ ∞ 1
n=−∞ , (bn )n=−∞ ∈ ℓ (Z) mamy

∞
X
f (t) = an eint , t ∈ [−π ; π] ,
n=−∞

∞
X
g(t) = bn eint , t ∈ [−π ; π] .
n=−∞

Kładziemy
k
X k
X
ck := ak−ℓ ei(k−ℓ)x bℓ eiℓx = ak−ℓ bℓ ei(k−ℓ+ℓ)x =
ℓ=−k ℓ=−k
k
X
= ak−ℓ bℓ eikx .
ℓ=−k

Mamy
n
X n
X n
X
ak eikx bℓ eiℓx = ck =
k=−n ℓ=−n k=−n
 
n
X k
X
=  ak−ℓ bℓ  eikx .
k=−n ℓ=−k

∞
X ∞
X
Ponieważ, z założenia, |ak | < ∞ i |bk | < ∞, to
k=−∞ k=−∞
 
∞
X k
X ∞
X
 ak−ℓ bℓ  = ck < ∞
k=−∞ ℓ=−k k=−∞

Wobec tego
 
+∞
X n
X ∞
X
f (t)g(t) =  an−k bk  eint = cn eint , dla t ∈ [−π ; π]
n=−∞ k=−n n=−∞

22
 8 ZASTOSOWANIE – TWIERDZENIE WIENERA

∞
X
i |cn | < ∞. Stąd f ·g ∈ W . Łatwo teraz sprawdzić, że razem z operacją
n=−∞
mnożenia punktowego, W stanowi przemienną, zespoloną algebrę Banacha.
Nazywamy ją algebrą Wienera.
Twierdzenie Wienera mówi, że jeżeli f : [−π ; π] → C ma absolutnie zbież-
ny szereg Fouriera i f (t) ̸= 0 dla t ∈ [−π ; π], to wówczas również funkcja
1/f ma zbieżny szereg Fouriera.
W języku algebr Banacha twierdzenie to ma postać

Twierdzenie (Wienera). Jeżeli f ∈ W i f (t) ̸= 0 dla każdego t ∈ [−π ; π],

to f ∈ G(W ).

Stwierdzenie 8.1. Niech A będzie zespoloną, przemienną algebrą Bana-

cha z jedynką. Wówczas, jeżeli x ∈ A nie jest elementem odwracalnym, to
istnieje takie ϕ ∈ ∆ (A ), że ϕ(x) = 0.

Dowód. Rozważmy ideał I := xA . Zauważmy, że I jest ideałem właściwym.

/ G(A ), to xa ̸= e dla każdego a ∈ A , a więc
Ponieważ x ∈

/ xA = I ⊊ A ∋ e.
e∈

Niech M będzie ideałem maksymalnym, zawierającym I. Ponieważ A jest

algebrą z jedynką, to M jest ideałem modularnym. Algebra ilorazowa A /M
jest wówczas algebrą z dzieleniem. Na mocy twierdzenia Gelfanda–Mazura
istnieje izomorfizm ψ : A /M → C. Kładziemy ϕ(y) = ψ(y + M ), y ∈ A .
Wtedy ϕ ∈ ∆ (A ). Nadto, ponieważ x = x · e ∈ xA ⊆ M , to x + M =
M = 0 + M , czyli x + M jest zerem w algebrze A /M . Wobec tego

ϕ(x) = ψ(x + M ) = ψ(0 + M ) = 0.

Lemat 8.2. Niech ϕ ∈ ∆ (W ). Wówczas istnieje takie t0 ∈ [−π ; π], że

ϕ(f ) = f (t0 ) dla każdego f ∈ W .

Dowód. Rozważamy funkcję g daną wzorem g(t) = eit , t ∈ [−π ; π]. Oczy-
wiście g ∈ W i ∥g∥ = sup eit = 1. Kładziemy λ = ϕ(g). Wówczas
−π¬t¬π

|λ| = |ϕ(g)| ¬ ∥ϕ∥ · ∥g∥ = 1 · 1 = 1. (6)

Odwrotność g −1 w algebrze W jest dana wzorem g −1 (t) = e−it , t ∈ [−π ; π].

Wobec tego g −1 = 1. Nadto ϕ(1) = 1, więc ϕ(g)ϕ(g −1 ) = ϕ(1) = 1 i stąd

1 1
ϕ(g −1 ) = = .
ϕ(g) λ
Szacujemy
1
= ϕ(g −1 ) ¬ ∥ϕ∥ g −1 = 1. (7)
λ

23
 9 RADYKAŁ ALGEBRY

Z (6) i (7) wynika, że |λ| = 1. Musi istnieć takie t0 ∈ [−π ; π], że λ = eit0 =
g(t0 ). Ustalmy dowolne f ∈ W . Dla pewnego (an )∞ 1
n=−∞ ∈ ℓ (Z) mamy

∞
X
f (t) = an eint , t ∈ [−π ; π] .
n=−∞

Wówczas
∞ ∞
!
X X
n
ϕ(f ) = ϕ an g = an ϕ(g n ) =
n=−∞ n=−∞
∞ ∞
X
n X
= an ϕ(g) = an λ n =
n=−∞ n=−∞
X∞ X∞
= an (eit0 )n = an eint0 = f (t0 ).
n=−∞ n=−∞

Dowód twierdzenia Wienera. Załóżmy nie wprost, że f ∈ W i f (t) ̸= 0 dla

t ∈ [−π ; π], ale f nie jest elementem odwracalnym. Wobec stwierdzenia 8.1
istnieje wówczas takie ϕ ∈ ∆ (W ), że ϕ(f ) = 0. Ale z lematu wynika, że
istnieje t0 ∈ [−π ; π] takie, że ϕ(f ) = f (t0 ) ̸= 0 – sprzeczność.

9 Radykał algebry
Definicja 9.1. Niech A będzie przemienną, zespoloną algebrą Banacha.
Jeżeli ∆ (A ) ̸= ∅, to radykałem algebry A nazywamy zbiór
\
rad(A ) = {ker ϕ : ϕ ∈ ∆ (A )} =
\
= {M : M ∈ Max(A )} .

W przypadku, gdy ∆ (A ) = ∅, to przyjmujemy rad(A ) = A .

Uwaga 9.2. Jeżeli (A , ∥·∥) jest zespoloną, przemienna algebrą Banacha z

mnożeniem określonym następująco:

x · y = 0, x, y ∈ A ,

to każdy homomorfizm multiplikatywny ϕ : A : C jest zerowy.

Uwaga 9.3. Jeżeli A jest przemienną, zespoloną algebrą Banacha, to rad(A )

jest domkniętym ideałem algebry A .

Dowód. Rozważamy przypadki.

1. ∆ (A ) = ∅. Wówczas rad(A ) = A , więc stanowi ideał domknięty w

A.

24
 9 RADYKAŁ ALGEBRY

2. ∆ (A ) ̸= ∅. Teza wynika wówczas stąd, że przekrój ideałów domknię-

tych stanowi ideałm domknięty.

Definicja 9.4. Przemienną, zespoloną algebrę Banacha nazywamy półpro-

stą, gdy rad(A ) = {0}, a radykalną, gdy rad(A ) = A .

Uwaga 9.5. Niech A będzie przemienną, zespoloną algebrą Banacha oraz

niech x ∈ A . Wówczas x ∈ rad(A wtedy i tylko wtedy, gdy r(x) = 0. W
szczególności, algebra A jest półprosta wtedy i tylko wtedy, gdy x = 0 jest
jedynym elementem algebry A spełniającym warunek r(x) = 0.

Dowód. Implikacja „w prawo”. Ustalmy x ∈ rad(A ). Przypuśćmy, że byłoby

r(x) > 0. Weźmy λ0 ̸= 0, λ0 ∈ σ(x). Wtedy istnieje ψ ∈ ∆ (A ) takie, że
λ0 = ψ(x) = 0 – sprzeczność.
W drugą stronę, ustalmy x ∈ A , r(x) = 0. Skoro σ(x) = {0}, to x ∈
/ G(A )
oraz λe − x ∈ G(A ) dla każdego λ ∈ C \ {0}. Wobec tego, dla dowolnych
ϕ ∈ ∆ (A ), λ ∈ C \ {0}, λ ̸= ϕ(x) mamy ϕ(λe − x) ̸= 0 i wówczas ϕ(x) = 0.
Wykazaliśmy, że x ∈ rad(A ).

Twierdzenie 9.6. Niech A będzie przemienną zespoloną algebrą Banacha

z jedynką i niech x ∈ A . Wówczas x ∈ rad(A ) wtedy i tylko wtedy, gdy
e + xy ∈ G(A ) dla y ∈ A .

Dowód. Najpierw załóżmy, że x ∈ rad(A ). Ustalmy y ∈ A . Wtedy, dla

ϕ ∈ ∆ (A ) mamy

ϕ e + xy) = 1 + ϕ(x)ϕ(y) = 1 ̸= 0,

czyli e + xy ∈/ ker ϕ. Zatem e + xy ∈

/ M dla każdego M ∈ Max(A ), czyli
e + xy ∈ G(A ).
W drugą stronę, załóżmy że dla x ∈ A mamy e + xy ∈ G(A ), y ∈ A .
Gdyby było x ∈ rad(A ), to istnieje φ ∈ ∆ (A ), takie że ψ(x) ̸= 0. Weźmy
1
y=− e. Z założenia
ψ(x)

1
 
e+x − e ∈ G(A ),
ψ(x)
1
więc e − x∈
/ ker ϕ, ϕ ∈ ∆ (A ). Z ψ w roli ϕ otrzymujemy, że
ψ(x)

1
 
ψ e− x = 1 − 1 = 0,
ψ(x)
1
i dalej, e − x ∈ ker ψ – sprzeczność.
ψ(x)

25
 9 RADYKAŁ ALGEBRY

Twierdzenie 9.7. Niech A , B będą przemiennymi, zespolonymi algebrami

Banacha, przy czym B będzie półprosta, a Φ : A → B będzie homomorfi-
zmem. Wówczas Φ jest ciągły.

Dowód. Pokażemy, że jeżeli ciąg (xn )n∈N elementów algebry A zbiega do

zera oraz Φ(xn ) → y0 dla pewnego y0 ∈ B, to y0 = 0. Rzeczywiście, dla
ϕ ∈ ∆ (B) mamy ϕ ◦ Φ ∈ ∆ (A ) ∪ {0} i funkcjonały ϕ, ϕ ◦ Φ są ciągłe.


ϕ(y0 ) = ϕ lim Φ(xn ) = lim ϕ(Φ(xn )) =
n→∞ n→∞
= lim (ϕ ◦ Φ)(xn ) = 0.
n→∞

Mamy y0 ∈ ker ϕ dla każdego ϕ ∈ ∆ (A ), czyli, uwzględniając że B jest

półprosta, mamy \
y0 ∈ ker ϕ = {0}.
ϕ∈∆(B)

Stąd y0 = 0. Zauważmy, że wykres Φ jest domknięty. Istotnie, dla ciągu

(xn )n∈N elementów algebry A spełniającego xn → x0 , Φ(xn ) → y0 przy
pewnych x0 ∈ A , y0 ∈ B, pokażemy że Φ(x0 ) = y0 . xn − x0 → 0 oraz
Φ(xn − x0 ) = Φ(xn ) − Φ(x0 ) → y0 − Φ(x0 ), zatem, z poprzedniego, y0 −
Φ(x0 ) = 0, więc Φ(x0 ) = y0 . Operator Φ, jako operator liniowy pomiędzy
przestrzeniami Banacha o domkniętym wykresie, jest ciągły.

Wniosek 9.8. Na półprostej przemiennej algebrze Banacha wszystkie zu-

pełne i podmultiplikatywne normy są równoważne.

Dowód. Niech (A , ∥·∥) będzie półprostą zespoloną przemienną algebrą Ba-

nacha. Rozważmy taką normę ∥·∥1 podmultiplikatywną, że (A , ∥·∥1 ) jest
zupełna. Odwzorowanie IdA : (A , ∥·∥1 ) → (A , ∥·∥) jest homomorfizmem.
Zgodnie ze stosownym twierdzeniem, jest ono ciągłe. Istnieje więc M > 0
takie, że
∥IdA (x)∥ ¬ M ∥x∥1 , x ∈ A .
| {z }
∥x∥

Dalej, Id jest surjekcją, więc na mocy twierdzenia o odwzorowaniu otwartym,

odwzorowanie Id−1 A : (A , ∥·∥) → (A , ∥·∥1 ) jest również ciągłe i mamy m > 0
takie, że
∥IdA (x)∥ ¬ m ∥x∥ , x ∈ A .
| {z }
∥x∥1 1
Razem, otrzymaliśmy oszacowania
1
∥x∥1 ¬ ∥x∥ ¬ M ∥x∥1 , x ∈ A .
m

26
 10 TRANSFORMACJA GELFANDA

10 Transformacja Gelfanda
W teorii Gelfanda, której poświęcamy tę część, rozważamy jedynie te prze-
mienne, zespolone algebry Banacha A , dla których ∆ (A ) ̸= ∅. Niech A
spełnia te założenia i rozważmy x ∈ A . Wówczas transformatą Gelfanda
elementu x nazywamy odwzorowanie x b : ∆ (A ) → C dane wzorem

b(ϕ) = ϕ(x), ϕ ∈ ∆ (A ) .
x

Niech Ac = {x b : x ∈ A }. Topologią Gelfanda na ∆ (A ) nazywamy naj-

b ∈ Acsą ciągłe. Ponieważ
słabszą topologię na ∆ (A ), przy której wszystkie x
funkcjonał liniowo multiplikatywny na zespolonej algebrze Banacha jest cią-
gły, więc jest elementem przestrzeni dualnej A ∗ . Topologia Gelfanda jest
zacieśnieniem ∗-słabej topologii na A ∗ do zbioru ∆ (A ). Zatem, bazę oto-
czeń punktu ϕ0 ∈ ∆ (A ) tworzą zbiory postaci
n
\
U (ϕ0 ; x1 , . . . , xn ; ε) = {ϕ ∈ ∆ (A ) : |ϕ(xk ) − ϕ0 (xk )| < ε} ,
k=1

gdzie n ∈ N, x1 , . . . , xn ∈ A , ε > 0. Mając topologię na ∆ (A ) możemy

mówić o funkcjach ciągłych na ∆ (A ).
Definicja 10.1. Odwzorowanie Γ : A → C(∆ (A )) określone wzorem ΓA (x) =
b, x ∈ A nazywamy transformacją Gelfanda. Wtedy ΓA [A ] = Ac.
x

Przykłady.
1. A = C0 (X). Wiadomo, że

ϕ ∈ ∆ (A ) ⇐⇒ ∃ ϕ(x) = x(t), x ∈ A .
t∈X

Stąd x
b(ϕ) = ϕ(x) = x(t). Mamy wzajemną odpowiedniość pomiędzy
ϕ ∈ ∆ (A ) a t ∈ X, możemy więc zapisać równość
b(t) = x(t), t ∈ X.
x

To oznacza, że transformacja Gelfanda w tym wypadku jest identycz-

nością.
2. A = L1 (R). Wiadomo, że
Z
ϕ ∈ ∆ (A ) ⇐⇒ ∃ ϕ(x) = x(t)e−ist dt, x ∈ L1 (R).
s∈R R

b(ϕ) = ϕ(x), x ∈ L1 (R). Jeżeli utożsamimy ϕ ∈ ∆ (A ) z

Z definicji x
s ∈ R, to Z
x
b(s) = x(t)e−ist dt, x ∈ L1 (R),
R
a więc transf. Gelfanda pokrywa się z transf. Fouriera.

27
 10 TRANSFORMACJA GELFANDA

3. A = L1 (T). Wówczas
Z 2π
1
ϕ ∈ ∆ (A ) ⇐⇒ ∃ ϕ(x) = x(t)e−ikt dt, x ∈ L1 (T).
k∈Z 2π 0

Mamy utożsamienie ∆ (A ) ∼
= Z, wobec którego
Z 2π
1
x
b(k) = x(t)e−ikt dt, x ∈ L1 (T).
2π 0

∞
4. A = ℓ1 (Z). x = (λk )∞
X
1
k=−∞ ∈ ℓ (Z) wtedy i tylko wtedy, gdy |λk | <
k=−∞
∞. Można wykazać, że
  ∞
∞
X
ϕ ∈ ∆ (A ) ⇐⇒ ∃ ϕ (λk )k=−∞ = λk eikt .
t∈T
k=−∞
 
Zatem, ∆ ℓ1 (Z) ∼
=Ti

∞
X
x
b(t) = λk eikt .
k=−∞

Twierdzenie 10.2. Niech A będzie przemienną, zespoloną algebrą Bana-

cha. Wówczas

1.) gdy A jest algebrą z jedynką, to przestrzeń ∆ (A ) jest zwarta (z topo-

logią Gelfanda),

2.) ∆ (A ) jest przestrzenią lokalnie zwartą,

3.) ∆ (A [ e ]) = ∆ (A ) ∪ {ϕ∞ } jest jednopunktowym uzwarceniem prze-

strzeni ∆ (A ).

Dowód. Ad 1.) Niech K będzie kulą jednostkową w przestrzeni dualnej A ∗ .

K = cl B (0, 1) = {a∗ ∈ A ∗ : ∥a∗ ∥A ∗ ¬ 1} .

Z twierdzenia Banacha-Alaoglu, K jest zbiorem zwartym w ∗-słabej topo-

logii na A ∗ , ∥ϕ∥ ¬ 1 dla ϕ ∈ ∆ (A ), zatem ∆ (A ) ⊆ K. Wystarczy, żeby
∆ (A ) było ∗-słabo domkniętym podzbiorem K. Niech ψ ∈ A ∗ będzei ele-
mentem domknięcia zbioru ∆ (A ) w ∗-słabej topologii na A ∗ . Chcemy żeby
było ψ ∈ ∆ (A ). Oczywiście ψ jest liniowe. Wykażemy, że ψ(e) = 1 oraz
ψ(xy) = ψ(x)ψ(y) dla x, y ∈ A .
n
U (a∗0 ; x1 , . . . , xn ; ε) {a∗ ∈ A ∗ : |a∗ (xk ) − a∗0 (xk )| < ε} ,
\
:=
k=1

28
 10 TRANSFORMACJA GELFANDA

x1 , . . . , xn ∈ A , ε > 0. Weźmy n = 1, x1 = e. Ustalmy ε > 0. Wtedy

U (ψ; e; ε) = {a∗ ∈ A ∗ : |a∗ (e) − ψ ∗ (e)| < ε} .
jest otoczeniem punktu ψ w ∗-słabej topologii na A ∗ . Ponieważ ψ należy
do domknięcia ∆ (A ), więc
∆ (A ) ∩ U (ψ; e; ε) ̸= ∅.
Zatem istnieje ϕ ∈ ∆ (A ) takie, że |ϕ(e) − ψ(e)| < ε, ϕ ∈ ∆ (A ), więc
ϕ(e) = 1 i |1 − ψ(e)| < ε. Z dowolności wyboru ε > 0, ψ(e) = 1. Pokażemy,
że ψ(xy) = ψ(x)ψ(y), x, y ∈ A . Ustalmy x, y ∈ A . Przypuśćmy, że byłoby
ψ(xy) ̸= ψ(x)ψ(y). Weźmy n = 3, x1 = x, x2 = y, x3 = xy, ε = ε0 , gdzie
|ψ(xy) − ψ(x)ψ(y)|
ε0 = > 0.
1 + ∥x∥ + |ψ(y)|
Niech
3
{a∗ ∈ A ∗ : |a∗ (xk ) − ψ(xk )| < ε0 } .
\
V = U (ψ; x, y, xy; ε0 ) =
k=1

V stanowi otoczenie punktu ψ w ∗-słabej topologii. Ponieważ ψ leży w do-

mknięciu ∆ (A ), to ∆ (A ) ∩ V ̸= ∅. Istnieje zatem ϕ ∈ ∆ (A ) takie, że
|ϕ(x) − ψ(x)| < ε0 ,
|ϕ(y) − ψ(y)| < ε0 ,
|ϕ(xy) − ψ(xy)| < ε0 .
Wówczas
|ψ(xy) − ψ(x)ψ(y)| = |ψ(xy) − (ϕ(xy) + ϕ(x)ϕ(y)) − ψ(x)ψ| ¬
¬ |ψ(xy) − ϕ(xy)| + |ϕ(x)ϕ(y) − ψ(x)ψ(y)| =
= |ψ(xy) − ϕ(xy)| + |ϕ(x)ϕ(y) − ϕ(x)ψ(y) + ϕ(x)ψ(y) − ψ(x)ψ(y)| <
< ε0 + |(ϕ(y) − ψ(y))ϕ(x)| + |(ϕ(x) − ψ(x))ψ(y)| <
< ε0 + ε0 |ϕ(x)| + ε0 |ψ(y)| ¬ ε0 + ε0 ∥ϕ∥ ∥x∥ + ε0 |ψ(y)| =
def. ε0
= ε0 (1 + ∥x∥ + |ψ(y)|) = |ψ(xy) − ψ(x)ψ(y)| ,
sprzeczność. ψ ∈ ∆ (A ), więc ∆ (A ) jest domknięte w ∗-słabej topologii.
Podzbiór K jest więc zwarty w ∗-słabej topologii (w top. Gelfanda).
Ad 2.) Niech ϕ ∈ ∆ (A ), x1 , x2 , . . . , xn ∈ A , ε > 0. Wtedy ε∞ (xk ) = 0,
n
\
ϕ∞ ∈ U (ϕ; x1 , . . . , xn ; ε) = {φ ∈ ∆ (A ) : |ϕ(xk ) − φ(xk )|} ⇐⇒
k=1
⇐⇒ |ϕ(xk )| < ε, dla każdego k = 1, . . . , n.
Oznaczmy przez U [ e ](ϕ; x1 , . . . , xn ; ε) otoczenie punktu ϕ w ∆ (A [ e ]). Ma-
my

29
 10 TRANSFORMACJA GELFANDA

a) U [ e ](ϕ; x1 , . . . , xn ; ε) = U (ϕ; x1 , . . . , xn ; ε) ∪ {ϕ∞ } jeśli |ϕ(xk )| < ε

dla wszystkich k = 1, . . . , n;

b) U [ e ](ϕ; x1 , . . . , xn ; ε) = U (ϕ; x1 , . . . , xn ; ε) jeśli istnieje 1 ¬ k ¬ n

takie, że |ϕ(xk )| ­ ε.

Zatem topologia Gelfanda na ∆ (A ) zgadza się z topologią indukowaną z

przestrzeni ∆ (A [ e ]) z topologią Gelfanda. Zbiory jednopunktowe w topo-
logii Gelfanda są domknięte. Rzeczywiście, dla ψ, dopełnienie zbioru {ψ}
jest otwarte. Biorąc ϕ ∈ / {ψ} mamy ϕ(x0 ) ̸= ψ(x0 ) przy pewnym x0 ∈ A ,
a zatem ψ ∈ / U (ϕ; x0 ; ε0 ), gdzie ε0 = 21 |ϕ(x0 ) − ψ(x0 )| > 0. Stąd {ϕ∞ } jest
zbiorem domkniętym w ∆ (A [ e ]). Zatem zbiór ∆ (A ) jest otwartym pod-
zbiorem ∆ (A [ e ]) (w topologii Gelfanda). Z 1.), ∆ (A [ e ]) jest więc zbiorem
zwartym. Wobec tego ∆ (A ) z topologią Gelfanda stanowi przestrzeń lokal-
nie zwartą.
Ad 3.) Ustalmy x1 = λe dla pewnego λ ∈ C i niech ε > 0. Wtedy

UA [e] (ϕ∞ ; x1 ; ε) = {ϕe ∈ ∆ (A [ e ]) : |ϕ(λe)

e − ϕ∞ (λe)| < ε} =
= ∆ (A [ e ]) = ∆ (A ) ∪ {ϕ∞ }.

Dopełnienie U = ∆ (A ) w przestrzeni ∆ (A ) jest równe ∅, więc jest zwarte.

Ustalmy x1 ∈ A , ε > 0. Wówczas
 

 

UA [e] (ϕ∞ ; x1 ; ε) = ϕe ∈ ∆ (A [ e ]) : ϕ(λe)
e − ϕ∞ (λe) < ε =

 | {z } 

0
= {ϕe ∈ ∆ (A [ e ]) : |ϕ(λe)|
e < ε} =
= {ϕ ∈ ∆ (A [ e ]) : |ϕ(λe)| < ε} ∪ {ϕ∞ }.

Dopełnieniem U w ∆ (A ) jest zbiór

{ϕ ∈ ∆ (A ) : |ϕ(x)| ­ ε} .

Mamy

∆ (A ) \ {ϕ ∈ ∆ (A [ e ]) : |ϕ(λe)| < ε} =


= ∆ (A [ e ]) \ {ϕ ∈ ∆ (A [ e ]) : |ϕ(λe)| < ε} ∪ {ϕ∞ } =
= ∆ (A [ e ]) \ {ϕe ∈ ∆ (A [e]) : |ϕ(x
e 1 )| < ε} =
= ∆ (A [ e ]) \ {ϕe ∈ ∆ (A [e]) : |x
c1 (ϕ)|
e < ε} =
= {ϕe ∈ ∆ (A [e]) : |x e ­ ε} .
c1 (ϕ)|

W topologii Gelfanda każde odwzorowanie x b jest ciągłe, więc ostatni zbiór

jest domknięty i jako podzbiór zwartego zbioru ∆ (A [ e ]), jest on zwarty.

30
 10 TRANSFORMACJA GELFANDA

Uwaga 10.3. Jeżeli A jest przemienną, zespoloną algebrą Banacha, to dla

x ∈ A mamy
σ(x) \ {0} ⊆ x
b [∆ (A )] ⊆ σ(x).

Ponadto, jeśli A jest algebrą z jedynką, to

\
∆ (A ) = σ(x), x ∈ A .

Uwaga 10.4. Jeżeli A jest przemienną, zespoloną algebrą Banacha, to

a) transformacja Gelfanda Γ : A → C(∆ (A )), przekształca algebrę A

w algebrę C(∆ (A ));

b) transformacja Γ jest homomorfizmem algebry A w algebrę C0 (∆ (A ))

o jądrze rad A ;

c) zbiór Γ[A ] = Acrozdziela punkty zbioru ∆ (A ).

Dowód. Ad. a) Ustalmy x ∈ A . Mamy pokazać, że x b ∈ C(∆ (A )). Jeżeli

A jest algebrą z jedynką ∆ (A ) jest zbiorem zwartym. Zatem C(∆ (A )) =
C0 (∆ (A )). Jeżeli A nie ma jedynki, to ∆ (A [ e ]) jest jednopunktowym
uzwarceniem przestrzeni ∆ (A ), a ponadto

b(ϕ∞ ) = ϕ∞ (x) = 0, x ∈ A .
x

Z ciągłości x
b na ∆ (A [ e ]) mamy

∀ ∃ |x
b(ϕ̃) − x
b(ϕ∞ )| < ε.
ε>0 UA [ e ] (ϕ∞ )

Ustalmy ε > 0. Wtedy dla ϕ ∈ ∆ (A ) \ (∆ (A ) − U )

| {z }
zwarty

|x
b(ϕ)| = |ϕ(x)| = |x
b(ϕ̃) − 0| < ε,

b ∈ C0 (∆ (A )). Ponadto,
co oznacza, że x

∥x
b ∥∞ = sup |x
b(ϕ)| = sup |ϕ(x)| ¬ sup 1 · ∥x∥ = ∥x∥ .
ϕ∈∆(A ) ϕ∈∆(A ) ϕ∈∆(A )

Ad. b) Γ jest liniowe wprost z definicji. Sprawdźmy, że Γ jest również

multiplikatywne:

Γ(x · y)(ϕ) = xd
· y(ϕ) = ϕ(x · y) = ϕ(x)ϕ(y) =
=x
b(ϕ)yb(ϕ) = Γ(x)(ϕ)Γ(y)(ϕ).

31
 10 TRANSFORMACJA GELFANDA

Zatem Γ stanowi homomorfizm algebry A w algebrę C0 (∆ (A )). Ponadto

ker Γ = {x ∈ A : Γ(x) = 0} = {x ∈ A : x
b = 0} =
= {x ∈ A : x
b(ϕ) = 0, ϕ ∈ ∆ (A )} =
= {x ∈ A : ϕ(x) = 0, ϕ ∈ ∆ (A )} =
{x ∈ A : ϕ(x) = 0} = ker ϕ = rad A .
\ \
=
ϕ∈∆(A ) ϕ∈∆(A )

Ad. c) Ustalmy ϕ1 , ϕ2 ∈ ∆ (A ), ϕ1 ̸= ϕ2 . Wtedy istnieje takie x ∈ A , że

ϕ1 (x) ̸= ϕ2 (x), a więc
b(ϕ1 ) ̸= x
x b(ϕ2 ),
czyli zbiór Acrozdziela punkty z ∆ (A ).
b∥∞ ¬ ∥x∥ dla x ∈ A . Oznaczmy
Wiemy już, że ∥x
( )
x2
α = inf : x ∈ A , x ̸= 0 ,
∥x∥2
∥x
b∥∞
 
β = inf : x ∈ A , x ̸= 0 .
∥x∥
Lemat 10.5. Niech A będzie przemienną, zespoloną algebrą Banacha. Wów-
czas β 2 ¬ α ¬ β.
∥x
b ∥∞
Dowód. Z definicji liczby β mamy ­ β, tj.
∥x∥
b∞ ­ ∥x∥ β, x ∈ A , x ̸= 0.
x
Dalej, dla x ∈ A i ϕ ∈ ∆ (A ) mamy
|x
b(ϕ)| = ∥ϕ(x)∥ ¬ 1 · ∥x∥ = ∥x∥ .

oraz
b)2 (ϕ) = (x
(x d 2 )(ϕ) = ϕ(x2 ) = |ϕ(x)|2 = |x
b(ϕ)|2 .

Zatem, dla x ∈ A ,

b2
x = sup |x
b(ϕ)x
b(ϕ)| =
∞ ϕ∈∆(A )

= sup |ϕ(x)|2 =
ϕ∈∆(A )
!2
= sup |ϕ(x)| =
ϕ∈∆(A )
!2
= sup |x
b(ϕ)| =
ϕ∈∆(A )

b∥2∞ ­ β 2 ∥x∥2 .
= ∥x

32
 10 TRANSFORMACJA GELFANDA

Mieliśmy ∥y∥ ­ ∥yb∥∞ dla y ∈ A , więc

∥x2 ∥ = ∥x
c2 ∥ = ∥xd
∞ b2
· x∥∞ = x ­ β 2 ∥x∥2 , x ∈ A , x ̸= 0.
∞

Zatem α ­ β 2 . Z definicji α mamy x2 ­ α ∥x∥2 , x ∈ A . Indukcyjnie

pokazujemy, że
n n −1 n
x2 ­ α2 ∥x∥2 , x ∈ A , n ∈ N.

Stąd
n 2n −1
x2 ­α 2n ∥x∥ , x ∈ A , n ∈ N,
co daje, przy n → ∞, r(x) ­ α ∥x∥, x ∈ A . Ponadto,

r(x) = sup {|λ| : λ ∈ σ(x)} = sup {|ϕ(x)| : ϕ ∈ ∆ (A )} = ∥x

b ∥∞ .

b∥∞ ­ α ∥x∥ , x ∈ A , co prowadzi do nierówności β ­ α.

Zatem ∥x

Twierdzenie 10.6. Niech A będzie przemienną, zespoloną algebrą Bana-

cha. Wówczas

1. transformacja Gelfanda jest izometrią wtedy i tylko wtedy, gdy

x2 = ∥x∥2 , x ∈ A ;

2. algebra A jest półprosta i Γ[A ] jest domkniętą podalgebrą algebry

C0 (∆ (A )) wtedy i tylko wtedy, gdy istnieje takie M > 0, że ∥x∥2 ¬
M · ∥x∥ , x ∈ A .

Dowód. Ad. a) Najpierw implikacja „w prawo”. Jeżeli Γ : A → C0 ∆ (A ))

b∥∞ = ∥x∥ , x ∈ A . Zatem, dla x ∈ A , x ̸= 0,
jest izometrią, to ∥Γ(x)∥∞ = ∥x
∥x
b ∥∞
mamy = 1, a więc β = 1. Z lematu, α = 1, co oznacza, że
∥x∥

x2
1¬ , dla x ∈ A \ {0},
∥x∥2
tj.
∥x∥2 ¬ x2 = ∥x · x∥ ¬ ∥x∥2 , x ∈ A ,

czyli x2 = ∥x∥2 , x ∈ A .
W drugą stronę, załóżmy że x2 = ∥x∥2 , x ∈ A . Wtedy α = 1 i, z
lematu, β 2 ¬ 1 oraz β ­ 1. Ponieważ β ­ 0, to mamy β ¬ 1. Ostatecznie
β = 1. Mamy więc
∥x
b∥∞
­ 1, x ∈ A , x ̸= 0,
∥x∥

33
 10 TRANSFORMACJA GELFANDA

b∥∞ ­ ∥x∥ , x ∈ A , ale ∥x

tj. ∥x b∥∞ ¬ ∥x∥ , x ∈ A . Stąd ∥x b∥∞ = ∥x∥ , x ∈
A , czyli ∥Γ(x)∥∞ = ∥x∥ , x ∈ A , co oznacza, że Γ jest izometrią.
Ad. b) Najpierw implikacja „w prawo”. Jeżeli A jest półprosta, to ker Γ =
rad A = {0}, zatem Γ jest odwzorowaniem różnowartościowym. Ponadto,
obraz Γ[A ] jest domkniętą podalgebrą algebry C0 (∆ (A )). Zatem, z tw. o
odwzorowaniu odwrotnym, istnieje takie γ > 0, że

∥Γ(x)∥∞ ­ γ ∥x∥ , x ∈ A .
| {z }
∥bx∥∞

∥x
b∥
b∥∞ ­ γ ∥x∥ , x ∈ A . Wobec tego
Zatem ∥x ­ γ, x ∈ A , x ̸= 0 i
∥x∥
β ­ γ > 0. Z lematu α > 0, co oznacza, że

x2
­ α, dla x ∈ A , x ̸= 0,
∥x∥2
1 2
tj. x2 ­ α ∥x∥2 , x ∈ A . Stąd ∥x∥2 ¬ x , x ∈ A . Wystarczy przyjąć
α
1
M= .
α
W drugą stronę, załóżmy że istnieje takie M > 0, że

∥x∥2 ¬ M · x2 , x ∈ A .

x2 1
Wtedy 2 ­ M > 0, x ∈ A , x ̸= 0. Stąd α > 0 i β > 0. Zatem
∥x∥

∥Γ(x)∥∞
­ β, x ∈ A , x ̸= 0,
∥x∥

tj. ∥Γ(x)∥∞ ­ β ∥x∥ , x ∈ A , a więc ker Γ = {0} = rad A i w rezultacie A

jest półprosta, Γ jest różnowartościowe, odwracalne i ma domknięty obraz.
Nadto, Γ−1 jest wówczas ciągłe i z twierdzenia o domkniętym wykresie Γ[A ]
jest domkniętą podalgebrą algebry A .

34