Ağaç Fizyolojisi

(2+0)

Prof. Dr. Ünal AKKEMİK

İÜC Orman Fakültesi

Orman Mühendisliği Bölümü
Orman Botaniği Anabilim Dalı
Ağaç Fizyolojisi neden önemlidir?
• Orman, oldukça karmaşık ve birbirlerine bağlı canlı ve
cansız varlıkların oluşturduğu aktif bir sistemdir.
Orman; «Belirli bir büyüklüğün üzerindeki alanda, kendine özgü
bir iklim yaratabilen, belirli bir yükseklik, yapı ve sıklıktaki
ağaçlar, ağaççık, çalı ve otsu bitkiler, yosun eğrelti ve mantarlar,
toprak altında ve üstünde yaşayan mikroorganizmalar, çeşitli
böcek, hayvan ve kuşlarla toprağın birlikte oluşturduğu ve
önemli bir karbon depolama potansiyeli olan doğal ya da yapay
yolla tesis edilen karasal bir ekosistemdir (TUBA Terim).»

• Orman mühendislerinin ana görevi ise ekosistemin

bütünlüğünü bozmadan, sürdürülebilir bir şekilde doğal
kaynakları yönetmek ve fayda sağlamaktır. Bunun için de bu
ekosistemin tanınması zorunludur.
• “Ağaç Fizyolojisi” dersi, sistemin ana unsuru olan odunsu
bitkilerin tüm yaşam faaliyetlerini öğrenmemize yardımcı olan
bir ders olması açısından önemlidir.
Ağaç Fizyolojisi neden önemlidir?

Hasılat Dendrometri Silvikültür Ağaç Teknolojisi

Ağaç Fizyolojisi Gymnosperm Angiosperm

Botanik Genel Botanik

Fizyolojik faaliyetler

• Büyüme: Dışarıdan fark edilebilen bir

fizyolojik faaliyet olup tohumun çimlenmesi,
yeni bir fidan oluşumu, yaprak, tomurcuk, çiçek
ve meyve oluşumu, uzama ve çap artımı gibi
fizyolojik faaliyetlerdir.

• Metabolik faaliyetler: Bunlar bitkinin iç

organlarında gerçekleşen ve dışarıdan fark
edilmeyen faaliyetler olup su ve mineral
maddelerin alınması ve iletilmesi, hormonlar ve
organik maddelerin üretilmesi ve iletilmesi,
suyun dışarı verilmesi, fotosentez ve solunum
gibi faaliyetlerdir.

Metabolik faaliyetler dışarıdan görülmez;

dışarıdan görülebilen büyümenin gerçekleşmesi
ve canlılığın devamı için yapılır.
Koşullar ve Büyüme Süreçleri
Odunsu Bitkilerin Genetik Çevresel Faktörler
Potansiyelleri (Ekoloji, toprak bilimi, klimatoloji, meteoroloji vb. bilim
(Genetik bilim alanı) alanları)
Ağaçların büyüme potansiyeli, ulaşabileceği yaşlar ve Işıklanma, sıcaklık, yağış,
boyutları mineraller, rekabet, hastalıklar, silvikültürel
uygulamar vb.)
Odun yapısı ve özellikleri
Kök yapısı ve özellikleri

Fizyolojik süreçler ve koşullar

(Bitki fizyolojisi bilim alanı)
Fotosentez, karbonhidratlar, beslenme
Solunum
Bitki su dengesi ve büyüme ile metabolizma üzerine etkileri
Büyüme ve büyüme düzenleyiciler vb.

Büyüme miktarı ve kalitesi

(Arborikültür, ormancılık ve hortikültür
bilim alanları)
Üretilen odun, meyve ya da tohum miktarı ve kalitesi
Generatif yapıya karşı vejetatif büyüme ya da tersi
Kök-sürgün dengesi
Bölüm 1
Büyüme ve gelişme
Büyüme ve gelişme

Odunsu bitkilerde büyüme başlangıç noktası olarak iki

ana aşamada ele alınabilir:

• 1.Aşama; çiçeklerin oluşumu, büyümesi ve gelişmesi,

tozlaşma ve döllenme olarak adlandırılan tohum ve meyve
oluşumudur (Generatif büyüme «Tohum oluşumu»).

• 2.Aşama da toprağa düşen tohumun çimlenmesinden

başlayarak ağaçların oluşumu ve yaşamları boyunca
gerçekleştirdikleri uzama ve çap artımı olaylarıdır
(Vejetatif büyüme «Tohum çimlenmesi ve yapının
oluşumu»).
Büyüme ve gelişme

Vejetatif Büyüme: Ağaçların vücut ve yapılarının oluşumunu sağlayan

büyümedir.

 Primer büyüme (Çimlenme ve fideciğin oluşumu; Primer dokuların

oluşumu -Uzama- )
 Sekonder büyüme (Çap artımı ve odun oluşumu -Genişleme-)

Gelişme: Bölünen hücrelerin alacakları göreve göre organize olmasıdır.

Büyüme ve gelişme

Hücresel düzeyde büyüme ve gelişme: Üç aşamada gerçekleşir.

 Hücrelerin bölünmesi
 Bölünen hücrelerin genişlemesi
 Genişleyen hücrelerin farklılaşması

Böylece, büyüme ve gelişme ile yapısal organizasyon sağlanır.

1.1.Generatif Büyüme
1. Çiçek taslaklarının oluşumu
(Çiçek tomurcuklarının
oluşumu)
2. Çiçeklerin oluşumu (Çiçeğin
morfolojik kısımlarıyla
birlikte polen ve embriyo
kesesinin oluşumu
3. Tozlaşma (Polenlerin değişik
yollardan dişi çiçeğe
ulaşması)
4. Döllenme (2n kromozomlu
zigot oluşumu)
5. Embriyonun büyüme ve
farklılaşması (Döllenme
sonrası embriyo gelişimi)
6. Kozalak, meyve ve tohumun
olgunlaşması
1.1.Generatif Büyüme
1. Çiçek taslaklarının oluşumu (Çiçek tomurcuklarının oluşumu)
2. Çiçeklerin oluşumu (Çiçeğin morfolojik kısımlarıyla birlikte
polen ve embriyo kesesinin oluşumu
3. Tozlaşma (Polenlerin değişik yollardan dişi çiçeğe ulaşması)
4. Döllenme (2n kromozomlu zigot oluşumu)
5. Embriyonun büyüme ve farklılaşması (Döllenme sonrası
embriyo gelişimi)

6. Kozalak, meyve ve tohumun

olgunlaşması
Tablo 1.1. Bazı odunsu bitkilerde gençlik
periyodunun uzunluğu (Taiz ve Zeiger, 2002)
Türler Gençlik Periyodunun
Uzunluğu

Kuşburnu (Rosa sp.) 20-30 gün

Üzüm (Vitis sp.) 1 yıl

Elma (Malus sp.) 4-8 yıl

Citrus sp. 5-8 yıl

Orman sarmaşığı (Hedera helix) 5-10 yıl

Sahil sekoyası (Sequoia sempervirens) 5-15 yıl

Dağ akçaağacı (Acer pseudoplatanus) 15-20 yıl

Saplı meşe (Quercus robur) 25-30 yıl

Avrupa kayını (Fagus sylvatica) 30-40 yıl

Tablo 1.2. Bazı doğal gymnosperm türlerinde
tohum verme yaşı ve bol tohum yıl tekrarı
(Gültekin, 2009)

Tür adı Tohum verme yaşı Bol tohum yıl tekrarı

Abies cilicica 25-30 2-3

Cedrus libani 25-35 2-3

Cupressus sempervirens 5-10 1-2

Juniperus foetidissima 25-30 (10-15)* 2-3

Picea orientalis 30-50 2-5

Pinus nigra 15-20 2-3

Pinus pinea 15-20 2-4

Pinus sylvestris 5-20 2-4

Pinus brutia 5-10 1-3

Taxus baccata 20-30 1

Çiçeklenme

 Çiçeklenme olayında en önemli iki faktör: Işık ve sıcaklıktır.

 Işıklanma süresi, bitki yaprakları tarafından algılanmakta ve alınan uyartı

tomurcuklara gönderilerek çiçek oluşumu teşvik edilmektedir.

 Bu uyartıyı ileten hormon “florigen” olarak adlandırılmıştır (Kocaçalışkan,

2008).
Gymnospermlerde çiçek oluşumu

Taxus baccata Cedrus atlantica

Picea abies Picea pungens

Gymnosperm dişi çiçekleri
Tohum taslağı Karpel
Gymnosperm erkek ve dişi çiçekleri

Dişi çiçek
kozalakçığı

Erkek çiçek
kozalakçığı
Gymnosperm erkek ve dişi çiçekleri
 Gymnosperm dişi çiçeklerinin
oluşum süreleri

• Ladin, Melez, Duglas göknarı, Göknar ve Tsuga gibi bazı ağaçlarda üreme
süresi 2 yıldır. Birinci yıl çiçek tomurcuklarının oluşumu, ikinci yılın ilkbaharında
ve erken yaz döneminde tozlaşma ve bir kaç hafta sonrasında da döllenme
gerçekleşir.

• Çamların çoğu, Araucaria, Sciadopitys ve Sequoiadendron’ larda üreme

süresi 3 yıldır. İlk yıl çiçek tomurcukları oluşur, ikinci yılın ilkbaharında ve erken
yaz döneminde tozlaşma gerçekleşir. Polen tüpü ve ovaryum gelişmeye başlar
fakat yaz ortasında durur. 3.yılın ilkbaharında yeniden başlar ve döllenme
gerçekleşir. Tohum oluşumu ve etrafa yayılması aynı yılın sonbaharında
gerçekleşir. Bazı çamlarda (kızılçam, fıstıkçamı) 3.yıl kozalak kapalı kalır ve
açılmaz bu nedenle de tohumlar etrafa yayılmaz. Sonraki yıl veya birkaç yıl sonra
tohumlar etrafa yayılır.
 Gymnosperm dişi çiçeklerinin
oluşum süreleri

• Chamaecyparis ve Ardıç gibi bazı ağaçlarda üreme süresi 3 yıl olup,

diğerinden farklılık gösterir. Bu grupta da ilk yıl çiçek tomurcukları oluşur, ikinci
yılın ilkbaharı ve erken yaz döneminde tozlaşama gerçekleşir. Tozlaşmadan birkaç
hafta sonra döllenme olur. Embriyo ve tohum oluşumu başlar fakat yaz sonu veya
sonbaharda durur. Tohum ve kozalak oluşumu kıştan hemen sonra, duraklama
dönemi sona erdiğinde yeniden başlar. 3. yılda tohum etrafa yayılır.

• Bu üç temel grup dışında, sedir ağaçlarında farklı bir durum vardır. İlk yıl çiçek
tomurcukları oluşur, ikinci yılın yaz aylarında (Temmuzdan sonra) çiçekler oluşur,
aynı yılın sonbaharında da tozlaşma gerçekleşir. Döllenme, 3.yılın ilkbaharında kış
duraklamasından hemen sonra meydana gelir. Tohum olgunlaşması da aynı yılın
sonbaharında gerçekleşir
Angiospermae çiçekleri
Angiospermae çiçekleri

Corylus (Fındık) erkek ve dişi çiçeği

Angiospermae çiçekleri
Anagallis arvense Cornus mas (kızılcık)

Geranium columbinum Cytisus hirsutusu (borcak)

Polen oluşumu ve gelişimi
Değişik tipte polenler
Embriyo kesesi oluşumu
Gymnosperm Angiosperm

Tohum taslağı
Gymnospermlerde tozlaşma
Angiospermlerde tozlaşma

Arılarla tozlaşma
Angiospermlerde tozlaşma

Kuşlarla tozlaşma Arılarla tozlaşma

Gymnospermlerde döllenme
Gymnospermlerde döllenme
Gymnospermlerde döllenme

Poliembriyoni: Poliembriyoni, bir tohum taslağı içerisinde

birden fazla embriyo olması durumudur. Pinaceae
familyasında çoklu embriyo oluşumu yaygın bir özelliktir.

Partenokarpi: Bazı gymnospermlerde tozlaşma ve döllenme

olmaksızın kozalaklar oluşmaktadır, fakat genellikle bunlar boş
tohumludurlar (Partenokarpi). Partenokarpi, Abies, Juniperus,
Larix, Picea, Taxus, Thuja, Cryptomeria, Pseudotsuga ve
Tsuga’da yaygındır. Çamlarda seyrektir (Kozlowski ve Pallardy,
1996).
Angiospermlerde döllenme
Angiospermlerde döllenme
Apomiksis: Normal koşullarda tohumlar genellikle eşeyli çoğalma
sonucunda oluşurken, birkaç odunsu bitki türünde eşeysiz yoldan tohum
oluşur. Bazı bitkilerde tohum taslağı döllenme olmaksızın 2n kromozomludur
ve tohum oluşturur. Bu olaya apomiksis denir. Bu olay Citrus (Limon,
Portakal) ağaçlarında oldukça yaygındır. Genetik açıdan en önemli özelliği,
ana bitkinin tüm genetik yapısını taşımasıdır.

Partenokarpi: Birçok meyve ağacı (şeftali, elma, limon, vişne gibi) ve orman
ağacında (akçaağaç, karaağaç, dişbudak, huş ve kavak) yumurta
hücrelerinde döllenme olmaksızın meyvenin gelişmesidir. Bazı ağaçlarda
(limon ve muz) tozlaşmaya ihtiyaç olmaksızın partenokarpi meydana
gelirken, bazılarında (vişne ve şeftali gibi) tozlaşma olur, polen stigmaya
konar ve borucuk salmaya başlar, fakat döllenme meydana gelmeden
meyve gelişir.
Tohum oluşumu