CHÖÔNG IV

ÑUÙC CAÙC HÔÏP KIM

IV-1. Tính ñuùc cuûa hôïp kim
IV-2. Ñuùc gang
IV-3. Ñuùc kim loaïi maøu
IV-4. Caùc phöông phaùp ñuùc ñaëc bieät
IV-1. Tính Ñuùc Cuûa Hôïp Kim
Tính ñuùc cuûa hôïp kim laø khaû naêng ñuùc deã
hay khoù cuûa hôïp kim ñoù. Noù ñöôïc ñaùnh giaù
baèng caùc chæ tieâu cô baûn sau ñaây:
1 - Tính chaûy loaõng
2 - Tính co cuûa kim loaïi
3 - Tính hoaø tan khí
4 - Tính thieân tích
1-Tính chaûy loaõng
- Kim loaïi naøo coù ñoä chaûy loaõng caøng cao thì ñuùc
caøng deã. Tính chaûy loaõng phuï thuoäc chuû yeáu vaøo
coâng ngheä khuoân, nhieät ñoä quaù nhieät khi roùt vaø
thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa kim loaïi.
- Ví duï ñuùc trong khuoân caùt tính chaûy loaõng cuûa kim
loaïi cao hôn so vôùi ñuùc trong khuoân kim loaïi do
khuoân caùt coù toác ñoä daãn nhieät thaáp hôn.
Thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa kim loaïi vaø hôïp kim

- Si, P laø nhöõng nguyeân toá laøm taêng tính

chaûy loaõng cuûa gang.
- Mn, S laø nhöõng nguyeân toá laøm giaûm tính
chaûy loaõng cuûa gang.
2 -Tính co cuûa kim loaïi
 Tính co caøng taêng tính ñuùc caøng keùm. Vì
ñuùc vaät ñuùc ra deã bò caùc khuyeát taät, loõm co, roã
co.
 Thaønh phaàn hoãn hôïp cuûa caùc nguyeân toá
trong kim loaïi.
 Nhieät ñoä roùt kim loaïi.
3 - Tính hoaø tan khí
Kim loaïi khi ñuùc thöôøng hoaø tan khí O2, H2, hôi
H2O gaây roã vaät ñuùc, laøm giaûm cô tính.

4 - Tính thieân tích

Khoâng ñoàng nhaát veà thaønh phaàn hoãn hôïp, thöôøng
ôû kim loaïi maøu). Gang coù tính chaûy loaõng hôn theùp raát
nhieàu do ñoù gang deã hôn theùp.
IV-2 . Ñuùc gang
Thaønh phaàn hoãn hôïp cuûa gang: Fe, C …
C = 2,14  4,0%
Si = 0,4  3,5%
Mn = 0,2  1,5%
P = 0.04  1,5%
S = 0,02  0,2%
Phaân loaïi gang :
 Gang xaùm: GX 15-32
Trong gang khoâng coù xeâmentit töï do, maø chæ
coù Graphit. Gang xaùm coù tính ñuùc toát deã gia
coâng cô khí.
 Gang traéng:
Cacbon trong gang naøy coù daïng lieân keát hoaù
hoïc xeâmentit töï do vì vaäy gang naøy raát cöùng
vaø doøn.
 Gang bieán traéng: Beà maët gang traéng beân trong loõi laø
gang xaùm. Vuøng tieáp giaùp giöõa hai toå chöùc coù toå chöùc
cuûa gang hoa raâm.
 Gang caàu: Graphit trong gang ôû daïng hoàng caàu nhôø
ñöa vaøo chaát bieán tính ñaëc bieät vaøo gang loûng khi ñuùc.
Ví duï: GC 60
 Gang deûo:
- Graphit ôû daïng boâng neân tính deûo cuûa gang taêng leân.
- Caùc nguyeân toá thuùc ñaåy söï Graphit hoùa: C, Si, P.
- Caùc nguyeân toá caûn trôû söï Graphit hoùa: Mn, S, Cr.
Caùc nguyeân toá aûnh höôûng ñeán tính ñuùc cuûa gang
- Thaønh phaàn hoaù hoïc.
- Nhieät ñoä roùt gang.
- Vaät ñuùc thaønh caøng moûng  roùt gang ôû nhieät ñoä caøng
cao.
- Coâng ngheä khuoân.
- Toác ñoä nguoäi.
- Thaønh phaàn vaät lieäu naáu gang.
Vaät lieäu kim loaïi
 Thoûi gang (naáu loø cao), hoài lieäu + chi tieát maùy = gang
hö, feroâ hôïp kim (Fe-Si, Fe-Mn).
 Tính toaùn kích thöôùc  ñöôøng kính trong cuûa loø.

 Laøm saïch oxy hoùa.

 Loø ñöùng: duøng nhieân lieäu laø than coác.

 Loø choõ: duøng nhieân lieäu than ñaù.

 Loø daàu: duøng nhieân lieäu daàu FO.

 Loø ñieän: loø hoà quang (maáu theùp), loø caûm öùng.

 Loø khí gas.

Chaát trôï dung
 Ñöa vaøo ñeå taùch caùc taïp chaát vaø xæ ra khoûi kim loaïi
loûng.
Ví dụ: CaCO3 (4  5%)
 Ñoái vôùi loø daàu khoâng caàn duøng ñaù voâi CaCO3 ñeå
khöû taïp chaát.
 Loø ñieän hoà quang tröïc tieáp duøng ñeå naáu theùp.
Loø ñieän hoà quang giaùn tieáp duøng ñeå naáu kim loaïi
maøu.
Vaät lieäu chòu löûa
Vaät lieäu chòu ñöôïc nhieät cao maø khoâng bò
meàm chaûy thay ñoåi theå tích thaønh phaàn hoãn
hôïp. Thöôøng ñeå xaây caùc töôøng loø hôïp kim loø
ñuùc laøm caùc duïng cuï ñeå chöùa ñöïng kim loaïi
loûng hay loø nung laøm vaät lieäu chòu löûa.
 Vaät lieäu chòu löûa (axit):

Gaïch Ñinat: SiO2 - Nhieät ñoä chaûy 17300C

 Vaät lieäu chòu löûa (bazơ):

- Gaïch Manheâhit (MgO)

- Croâm-Manheâhit (Cr2O3, MgO,…)
- Nhieät ñoä chaûy: 1600  17000C
- Gaïch Croâmit
Tính phoái lieäu naáu gang
a. Meû lieäu naáu
- Nhieân lieäu:
+ Daàu FO 15  18% khoái löôïng vaät lieäu kim loaïi
+ Than coác:12  15% (loø ñöùng)
+ Than ñaù: 20  25% (loø choõ)

- Chaát trôï dung: coù taùc duïng ñöa vaøo laøm chaûy loaõng
xæ vaø noåi leân treân beà maët nöôùc gang ñeå vôùt ra deã daøng.
Ñaù voâi CaCO3, ñoâloâmít, xæ loø Mactanh  loø ñöùng vaø loø
choõ. Loø daàu khoâng caàn duøng chaát trôï dung ñeå taïo xæ.
b. Vaät lieäu kim loaïi
 Gang thoûi ñuùc.

 Gang vuïn (gang maùy).

 Hoài lieäu (pheá phaåm + heä thoáng roùt, ñaäu hôi, ñaäu
ngoùt).
 Theùp vuïn.

 Feroâ hôïp kim, FeSi: 30,45,75, Fe-Mn boå sung caùc

nguyeân toá Si, Mn bò chaùy hao trong quaù trình naáu. vaät
lieäu naáu phaûi laøm saïch, coù kích thöôùc phuø hôïp vôùi
ñöôøng kính cuûa loø ( 1/3 Dt).
Caùch tính
Goïi x, y, z laø khoái löôïng cuûa caùc vaät lieäu naáu.
Phöông trình
X + Y + Z = 100%
 Goïi Si vaät lieäu kim loaïi, Mn vaät lieäu loaïi laø thaønh
phaàn Si, Mn, coù vaät lieäu kim loaïi.
 Goïi Sivñ, Mnvñ laø thaønh phaàn Si, Mn coù trong vaät
ñuùc.
 Goïi Sich, Mnch … coù trong quaù trình naáu:
- Si chaùy hao 15%,.
- Mn chaùy hao 20%.
- C chaùy hao 15%.
+ Loø ñöùng, loø choõ: (than) C khoâng tính.
+ Loø daàu phaûi tính chaùy hao 15%.
Sivlkl – Sich . Sivlkl = Sivñ.
Sivlkl .(1– Sich ) = Sivñ.

Sivñ
Sivlkl =
1- Sich
Mnvñ
Mnvlkl =
1- Mnch
 Heä phöông trình:
x + y +z = 100%

x. + y. +z
Sivd
Si vd
Sivd
. = 100% Mnvlkl
1  Sich 1  Sich 1  Sich

VD : GX : 15-32.
Tra baûng bieát thaønh phaàn hoãån hôïp C, Si, Mn.
Ñaëc ñieåm ñuùc gang

 Tính chaûy loaõng cao neân ñuùc ñöôïc caùc vaät ñuùc
thaønh moûng, phöùc taïp.
 Khoái löôïng rieâng cuûa gang lôùn, neân ít laãn caùc taïp
chaát, xæ, boït khí.
 Coâng ngheä khuoân khoâng phöùc taïp, chaát löôïng ñuùc
cao.
 Naáu luyeän ñôn giaûn.
IV-3. Ñuùc kim loaïi maøu (hôïp kim maøu)
1. Ñuùc ñoàng :

 Hôïp kim ñoàng goàm:

- Ñoàng thau: Latoâng (L), LZn30
- Ñoàng thanh: Broâng (B), BSn5Pb
 Loø naáu:
- Loø noài (noài baèng Graphit)
Vaät lieäu naáu: ñoàng nguyeân chaát daïng thoûi, daïng taám,
duøng caùc nguyeân toá hôïp kim cho vaøo ñoàng Zn, Sn, Pb,
Al. Ñoàng hoaø tan nhieàu khí O2,H2 duøng Cu-P (90%Cu,
10%P) khöû O2.
Cu-P + O2  P2O5 + CuO

Chaát trôï dung :

 Che phuû beà maët cuûa kim loaïi maøu ñeå khoâng bò oxy
hoaù.
 Coù taùc duïng taïo xæ chaûy loõang nheï noåi leân .
 Than cuûi, nuøm cöa, caùc muoái clorua natri.
NaCl + Borax (Na2B4O7)
Quaù trình naáu
ª Saáy loø (chöùa) 300  4000C.

ª Cho vaät lieäu kim loaïi khoù chaûy vaøo tröôùc, deã chaûy
sau Zn bay hôi cho vaøo sau cuøng, Pb deã bò thieân tích.
ª Phuû chaát trôï dung leân treân cuøng.

ª Khoâng khuaáy troän nhieàu.

ª Cho CuP ñeå khöû O2 (0,09  1%) khoái löôïng vaät lieäu
kim loaïi.
ª Nhieät ñoä roùt hôïp kim ñoàng 1070  11000C.
Ñaëc ñieåm ñuùc hôïp kim ñoàng

 Coâng ngheä ñuùc, khuoân, heä thoáng roùt laøm

ñaëc bieät söû duïng khuoân caùt, khuoân kim loaïi.
 Naáu luyeän chuù yù söï oxy hoaù hoaëc hoøa tan
khí.
2. Ñuùc hôïp kim nhoâm
Hôïp kim nhoâm-ñuùc (Silumin Al-Si).
Hôïp kim nhoâm bieán daïng (Al-Cu-Si, Al-Mg, AL-Ni).
 Loø naáu: Noài naáu baèng gang thì phaûi phaûi sôn vì
nguyeân toá Fe coù haïi cho nhoâm.
 Vaät lieäu naáu: Al thoûi, taám, vaät lieäu nhoâm dö hoûng
hoài lieäu khi naáu thì kim loaïi ñöa vaøo nhoâm döôùi daïng
hôïp kim.
 Chaát trôï dung: Muoái clorua.
Chaát bieán tính laøm nhoû haït: Na 1%.
Quaù trình naáu
 Naáu hôïp kim nhoâm döôùi lôùp trôï dung.
 Naáu baèng caùch tinh luyeän vaø duøng khí Clo.
Chuù yù: Khi naáu nhoâm coù lôùp oxit nhoâm treân beà
maët coù taùc duïng che phuû khoâng cho lôùp nhoâm
nguyeân chaát ôû phía döôùi bò oxy hoaù. Do vaäy
khoâng ñöôïc khuaáy troän trong quaù trình naáu.
Ñaëc ñieåm ñuùc nhoâm
 Thöôøng ñuùc trong khuoân kim loaïi coù ñoä boùng vaø ñoä
chính xaùc cao.
 Coù tính chaûy laõng cao, ñuùc deã vaø thaønh raát moûng.
 Coâng ngheä khuoân, heä thoáng ñaëc bieät coù theå ñuùc
nhieàu vaät ñuùc chung moät heä thoáng roùt.
 Con maõ laø duïng cuï duøng ñeå choáng hoaëc ñôõ loõi lôùn,
loõi coâng xoân naèm laïi ôû vaät ñuùc sau khi ñuùc xong.
IV-4 Caùc phöông phaùp ñuùc ñaëc bieät
IV-4.1 Ñuùc trong khuoân kim loaïi
IV-4.2 Ñuùc döôùi aùp löïc :( khí neùn)

IV-4.3 Ñuùc li taâm

IV-4.4 Ñuùc trong khuoân maãu chaûy
IV-4.5 Ñuùc trong khuoân voû moûng
I. Ñuùc trong khuoân kim loaïi
1. Khaùi nieäm: Ñuùc trong khuoân kim loaïi laø roùt kim
loaïi loûng vaøo khuoân baèng kim loaïi.

2. Ñaëc ñieåm:
 Khuoân kim loaïi duøng ñöôïc nhieàu laàn.
 Vaät ñuùc coù ñoä chính xaùc cao, Cô tính toát vì toå chöùc
haït keát tinh nhoû mòn.
 Tieát kieäm vaät lieäu laøm khuoân aùp duïng cho loaïi hình
saûn xuaát haøng loaït. Vaät lieäu ñuùc ñôn giaûn, caáu taïo
nhoû hoaëc trung bình.
 Do vaät lieäu laøm khuoân loõi: Kim loaïi khoâng coù tính
luùn do ñoù vaät ñuùc deã bò nöùt, ñuùc gang deã bò bieán
daïng traéng.
 Do toác ñoä daãn nhieät thaønh khuoân cao neân khaû naêng
ñieàn ñaày kim loaïi keùm do ñoù vaät ñuùc deã bò thieáu huït
vaø khoâng phaûi cao hôn trong khuoân caùt.
3. Quaù trình ñuùc trong khuoân kim loaïi
 Laøm saïch khuoân loõi (sau moãi laàn ñuùc).
 Saáy khuoân loõi (nhieät ñoä saáy 150  4500C) thuoäc
kim loaïi ñuùc.
 Sôn khuoân loõi: goàm sôn loùt daøy 1  2 mm vaø sôn
phuû maët baèng daàu hoâi hoaëc daàu thöïc vaät.
 Laép khuoân vaø roùt kim loaïi vaøo.
 Saáy loõi , môû khuoân, laáy vaät ñuùc.
II. Ñuùc döôùi aùp löïc (khí neùn)
1. Khaùi nieäm: Ñuùc döôùi aùp löïc laø eùp kim loaïi loûng vaøo
khuoân kim loaïi vôùi aùp löïc ñeán haøng traêm atmotphe.
2. Ñaëc ñieåm:
 Vaät ñuùc coù ñoä chính xaùc vaø ñoä boùng cao.
 Beà maët beân trong coù ñoä boùng cao do duøng loõi kim
loaïi.
 Ñuùc ñöôïc nhöõng vaät moûng chieàu daøy  0.3 mm.
 Ñuùc trong khuoân kim loaïi neân vaät ñuùc nguoäi nhanh.
 Naêng suaát cao.
 Khoâng duøng ñöôïc loõi caùt neân hình daïng beân trong
vaät ñuùc khoâng ñöôïc phöùc taïp.
 Khuoân mau moøn.
III. Ñuùc ly taâm
1. Khaùi nieäm: khuoân baèng kim loaïi quay xung quanh
moät truïc (ngang-ñöùng) döôùi taùc duïng cuûa löïc ly taâm
caùc phaàn töû kim loaïi seõ ñieàn ñaày khuoân.

2. Ñaëc ñieåm:
 Ñuùc ñöôïc vaät ñuùc troøn xoay, ñaëc roãng(roãng
khoâng caàn ñaët loõi.
 Chaát löôïng vaät ñuùc cao, cô tính toát.
 Khoù coù keát caáu khuoân kim loaïi kín chính xaùc.
IV. Ñuùc trong khuoân maãu chaûy
1. Khaùi nieäm: ñuùc trong khuoân maãu chaûy thöïc chaát
laø ñuùc trong khuoân caùt nhöng maãu ñöôïc laøm baèng vaät
lieäu deã chaûy.

2. Ñaëc ñieåm:
 Ñuùc ñöôïc nhöõng vaät phöùc taïp vaø nhöõng hôïp kim khoù
chaûy nhö theùp khoâng ræ theùp gioù.
 Ñoä chính xaùc vaø ñoä boùng beà maët vaät ñuùc raát cao.
 Cöôøng ñoä lao ñoäng cao, chu trình saûn xuaát daøi, giaù thaønh
cheá taïo khuoân cao.
 Ñöôïc duøng nhieàu trong saûn xuaát haøng loaït.
V. Ñuùc trong khuoân voû moûng
1. Khaùi nieäm: ñuùc trong khuoân voû moûng laø daïng
ñuùc trong khuoân caùt nhöng thaønh khuoân voû chöøng
68 mm.

2. Ñaëc ñieåm:
 Ñuùc ñöôïc gang theùp kim loaïi maøu.
 Thoâng khí toát, truyeàn nhieät keùm, khoâng huùt nöôùc vaø
beàn neân vaät ñuùc ít roã, xoáp, nöùt.
 Ñôn giaûn hoaù quaù trình dôõ khuoân vaø laøm saïch vaät ñuùc.
 Deã cô khí hoaù vaø töï ñoäng hoaù.