Kilka słów o

wykładni
prawa
Prof. UEK dr hab. Aleksandra
Nowak-Gruca
Obraz świata tekstów prawnych jest w
znacznym stopniu wyznaczony przez to,
jak ten świat się poznaje, za pomocą
jakich środków się go opisuje
K. Ajdukiewicz
 Rzecz o słowach

• Ludzie nie porozumiewają się za pomocą pojedynczych słów, lecz za

pomocą wyrażeń, czyli odpowiednich zestawień słów. Odpowiedniość
zestawienia słów wyznaczają reguły składni danego języka
• Sens zwrotów złożonych danego języka w podstawowym ujęciu
wyznaczony jest jako wypadkowa znaczenia poszczególnych słów w
nim użytych i sposobu ich pozostawienia w tym zwrocie
• Liść wisi na drzewie
• Książka wisi na drzewie
 W poszukiwaniu sensu wypowiedzi

• Książka leży na stole

• Na stole leży książka

• Minister wyda wykaz

• Wykaz wyda minister

• skoro znaczenie zwrotów słownych jest wypadkową znaczenia słów

i reguł składni, to zwroty zbudowane niezgodnie z tą składnią są
wyrażeniami bezsensownymi
• Pal go sześć
• Mieć węża w kieszeni
• Wsadzić kij w mrowisko
• Idiomy
• Sens idiomu przyporządkowany jest jednemu wyrażeniu, tak jakby
było jednym słowem
• Idiomy właściwe – mają sens tylko wtedy, gdy uznamy je za idiomy
• Idiomy niewłaściwe – mają swój zwykły, dosłowny sens, ale
funkcjonują jakby miały sens przyporządkowany pojedynczym
słowom
Sposób wyrażania i odczytywania
aktów prawnych

• Przepisy są zbudowane zgodnie z regułami składni polskiej i mają postać zdań

opisowych (oznajmujących). Najczęściej głoszą, że
• Jakiś podmiot zachowuje się w pewien sposób lub też będzie się tak zachowywał w
przyszłości (wyda, sporządzi, utrzymuje w mocy, zmienia, uczestniczy, wszczyna,
uwzględnia, skreśli, ocenia itd.)
• Coś się dzieje (czy też coś się stanie) z jakimś człowiekiem czy przedmiotem (podlega
karze, ponosi odpowiedzialność, ulega zawieszeniu)
• Coś lub ktoś ma pewne cechy lub przynależy do pewnej klasy ze względu na normy
prawne( jest odpowiedzialny, jest niezbywalne, jest zawity, jest oskarżycielem, jest
zobowiązany itd.)
Sposób wyrażania i odczytywania
aktów prawnych

• Coś się czyni (zwraca się, wszczyna się, stosuje się,

doręcza się, nabywa się…)
• Jakaś czynność wywołuje pewien stan (umorzenie
powoduje, pociąga za sobą, wywołuje skutki…)
• Ktoś ponosi za coś odpowiedzialnośc
• Ktoś ma (ma prawo, ma zdolność, ma możność, ma
uprawnienie…)
• Ktoś może coś uczynić, względnie nie może czegoś
czynić
• Coś z czymś trzeba (należy) czynić
• Coś można uczynić
• Coś wolno, czegoś nie wolno
• Coś przysługuje (służy na)
 Kto zabija człowieka, podlega karze

• Na poziomie deskryptywnym :
• mamy tu informację o świecie, w którym za zabójstwo spotyka kogoś
kara
• Na poziomie dyrektywnym:
• „zakazuje się zabijać i nadto nakazuje się za zabójstwo ukarać”

• Który poziom jest interesujący dla odczytującego tekst prawny

• ?????????????????
• Sens zwrotu: kto zabija człowieka, podlega karze wyznaczony jest w
sposób podobny do idiomów niewłaściwych
• Trzeba wiedzieć, że w tym zwrocie „ukryte” są dwie normy:
sankcjonowana i sankcjonująca
• Trzeba zatem umieć odtworzyć ich normatywny kształt
• A następnie odczytać je stosownie do powyższych wiadomości
 Fazę tę może odbyć
2 fazy ☺ skutecznie ten, kto
wie, żematodwie
• Odczytywanie zwrotów złożonych tekstów prawnych quasi
fazy:
• 1. stricte idiomatyczną – w której odczytuje się typyidiom
norm prawnych
zwartych w tekście prawnym ( wyrażeń normokształtnych)
• 2. drugą – która polega na odczytywaniu sensu tych wyrażeń
normokształtnych w sposób zwykły – tj. jako wypadkową znaczenia słów
i reguł składni

Fazę tę zrealizuje ten,

kto zna reguły składni i
znaczenie słów ale w
odniesieniu do
wyrażenia
normokształtnego
 WAŻNE !!!

• Jeśli ktoś nie wie, że zwrot minister wyda

rozporządzenie zawiera dwie normy:
kompetencyjną i drugą nakazującą ministrowi
skorzystanie z tej kompetencji, ten z takiego
wyrażenia odczyta jedynie, że minister coś zrobi,
czyli odczyta sens tego wyrażenia jedynie na
poziomie deskryptywnym

Odczytywanie tekstów do celów prawniczych

polega na poszukiwaniu w tych tekstach norm
postępowania
• Tradycją jest formułowanie przepisów
prawnych w sposób opisowy
• Z tego względu nieprawnikom najłatwiej
jest odczytać jedynie deskryptywne
informacje: jak będzie wyglądał świat, gdy
będą się zachowywać w określony sposób
• Niemniej w obrocie prawnym liczy się
dyrektywny poziom tekstu prawnego
(norma sankcjonowana + norma
sankcjonująca)
 Ważne pytanie ???

•Na jakiej podstawie opisowo sformułowane

teksty prawne mają być odczytywane na
poziomie dyrektywnym, a więc jako
wysłowione w nim normy postępowania
???????????????

Podstawą takiego odczytywania tekstów prawnych jest założenie o

ich normatywności
!!!!!!!!!!!!!!!!
Reguły wykładni
Wielość wykładni prawa

• Już w 1974 r. Jerzy Wróblewski wskazywał na wielość koncepcji wykładni istniejących w

polskim prawoznawstwie. Chodzi tu o wykładnie:
• (1) tradycyjną (powstałą w 1936 r. - stworzoną przez Eugeniusza Waśkowskiego),
• (2) konstrukcyjną (stworzoną w 1936 r. przez Sawę Frydmana),
• (3) semantyczną intensjonalną (przedstawioną w 1959 r. przez Jerzego Wróblewskiego),
• (4) derywacyjną - (prekursorsko zasygnalizowaną w 1966 r. przez Zygmunta
Ziembińskiego i opracowywaną od 1972 r. przez Macieja Zielińskiego, a następnie
rozwijaną również przez innych twórców ośrodka poznańskiego i ośrodka szczecińskiego
teorii prawa),
• (5) semantyczną ekstensjonalną (w 1972 r. przedstawioną przez Jana Woleńskiego),
• (6) prawniczej interpretacji humanistycznej (autorstwa Leszka Nowaka w 1973 r.),
• (7) komputacyjną (której zarys w 1985 r. przedstawił Franciszek Studnicki),
• (8) poziomową (przedstawioną w 1995 r. przez Ryszarda Sarkowicza).
 konstrukcyjna

semantyczna
tradycyjna
intensjonalna

humanistyczna derywacyjna

semantyczna
komputacyjna
ekstensjonalna

pionowa
 Reguły wykładni

semantyczna derywacyjna
koncepcja semantyczna (klaryfikacyjna)

• Przyjmuje się, że interpretowane są jedynie te elementy prawa, które są w

jakimś sensie niejasne, a to, co jest jasne interpretacji nie podlega (clara non
sunt interpretanda) – polega na ustaleniu językowego sensu wyrażeń
wchodzących w skład tekstu prawnego.
koncepcja derywacyjna
• zakłada, że interpretacji podlega każdy przedmiot, bowiem nie ma
przedmiotów zupełnie jasnych (jednoznacznych), niezależnie od tego, czy
mówimy o wyrażeniach językowych, czy o faktach, wartościach lub ocenach –
koncepcja ta koresponduje z teorią interpretacji humanistycznej (kulturowej);
• obejmuje nie tylko klaryfikację wyrażeń, ale także inne reguły egzegezy
(inferencyjne i kolizyjne).
 • Wszystkie współczesne polskie koncepcje
Punkty wykładni przyjmują, iż przedmiotem wykładni
wspólne jest tekst prawny, pojmowany jako zbiór
przepisów prawnych.
wszystkich • Współczesne polskie koncepcje wykładni
koncepcji przyjmują, że wykładnia polega na
rozumieniu tekstu prawnego (przepisów
prawnych).
• Z wykładnią (interpretacją) mamy do
czynienia w każdym przypadku rozumienia
tekstu prawnego.
• Wykładnia jest czynnością niearbitralną, w
tym znaczeniu, iż jest czynnością kierowaną
określonymi wskazaniami, jak dokonywać
wykładni.
 Problem z rozumieniem tekstu

PANUJE ZGODA CO DO TEGO, ODMIENNIE PODCHODZĄ DO KONCEPCJE SEMANTYCZNE KONCEPCJA DERYWACYJNA

ŻE ROZUMIENIE TEKSTU ZAGADNIENIA, JAK UJĄĆ PRZYJMUJĄ ZAKŁADA
PRAWNEGO POLEGA NA ZNACZENIE TEKSTU REFERENCJONALNE UJĘCIE NIEREFERENCJONALNĄ WIZJĘ
USTALENIU BĄDŹ PRAWNEGO, A ZATEM, NA ZNACZENIA: JAKO WZORU ZNACZENIA, ZGODNIE Z KTÓRĄ
PRZYPISANIU OKREŚLONEGO CZYM TO ROZUMIENIE TEKSTU (WZORÓW) POWINNEGO USTALENIE ZNACZENIA TEKSTU
ZNACZENIA TEMU TEKSTOWI. MA POLEGAĆ. ZACHOWANIA SIĘ (KONCEPCJA PRAWNEGO (PRZEPISÓW
INTENSJONALNA), CZY JAKO PRAWNYCH) POLEGA NA
MODELU SEMANTYCZNEGO PRZEKŁADZIE PRZEPISÓW NA
(KONCEPCJA NORMY JAKO WYRAŻENIA
EKSTENSJONALNA). KOMPLETNE TREŚCIOWO I
JEDNOZNACZNE.
Porządek wykładni
• Współcześnie bardzo silne i powszechne przekonanie, że wykładnia
dokonuje się na mocy zastosowania trzech typów dyrektyw wykładni:
językowych, systemowych i funkcjonalnych (wg pomysłu i
terminologii J. Wróblewskiego).
• Działania interpretacyjne muszą się zaczynać od zastosowania
dyrektyw językowych.

systemowe funkcjonalne językowe

Reguły systemowe

Wśród reguł językowych pierwsze zastosowane być powinny reguły

języka prawnego, ze względu na to, iż poprzez definicje legalne
prawodawca sam wprost narzuca znaczenie określonych wyrazów i
wyrażeń.

Gdy brak definicji legalnych, powszechnie oczekuje się odwołania do

języka prawniczego (pod warunkiem że panuje w nim dostatecznie
ugruntowana jednolitość, w nauce lub w orzecznictwie).

Gdy brak reguł języka prawniczego, sięgamy do słownikowego

znaczenia zwrotów.
Wykładnia systemowa i funkcjonalna

• Powszechnie przyjmuje się, że wykładnia systemowa (systemowa właściwa)

jest dokonywana chronologicznie po wykładni językowej i stanowić może nie
tylko środek wspomożenia wykładni językowej, ale nawet weryfikator rezultatu
osiągniętego przez wykładnię językową.
• Termin „wykładnia funkcjonalna” wprowadzony został w 1959 r. przez Jerzego
Wróblewskiego. Autor przez wykładnię funkcjonalną rozumiał ustalanie
znaczenia przepisu ze względu na jego kontekst funkcjonalny, rozumiany jako
kontekst genezy lub działania przepisu prawa, obejmujący złożone zjawiska
ekonomiczne, polityczne i kulturowe.
 W nauce oraz w orzecznictwie panuje
zgodność w kwestii tego, że w przypadku, gdy
dokonanie wykładni językowej nie przyniesie
jednoznacznego rezultatu, konieczne jest
przeprowadzenie wykładni funkcjonalnej.

Odejście od
językowego Przyjmuje się, że w przypadku konfliktu między
jednoznacznym rezultatem wykładni językowej
brzmienia a rezultatem wykładni pozajęzykowej możliwe
jest przyznanie pierwszeństwa rezultatowi

tekstu otrzymanemu wedle reguł pozajęzykowych.

prawnego
Podkreśla się, że jest to możliwe w sytuacji,
gdy wyniki wykładni językowej w sposób
rażący naruszają określone podstawowe
wartości.
…trochę inaczej

• Odstępstwo od reguł wykładni językowej (warunki):

a) w przypadku gdy sens językowy jest
ewidentnie sprzeczny z wartościami
konstytucyjnymi;
b) w sytuacji, gdy wykładnia prowadzi do
absurdu;
c) w sytuacji oczywistego błędu językowego;
d) w przypadku rażącego naruszania norm
moralnych, zasad sprawiedliwości czy
słuszności;
e) w przypadku rażącej niezgodności z
racjonalnością aksjologiczną prawodawcy.
Wykładnia funkcjonalna w
praktyce

• Wykładnia funkcjonalna, inaczej celowościowa –

przepis ustawy musi być tłumaczony tak, aby był
najbardziej przydatnym środkiem do osiągnięcia
celu ustawy.
• Odwołujemy się do celu ustawy, preambuły, zasad
danej gałęzi prawa, celu danej instytucji prawnej.
• Można się odwoływać również do materiału
pozanormatywnego – opinii projektu aktu
normatywnego, sprawozdania z posiedzenia komisji,
materiałów historycznych, itp.
Przykład

Uchwała SN z dnia 3.11.1997 roku, III ZP 38/97

„W tym stanie rzeczy, przyjmując z jednej strony, że ustawodawca zmierzał do

"zdyscyplinowania" występowania z wnioskami o wypłatę świadczeń z Funduszu
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych przez ustanowienie odrębnych
terminów ich dochodzenia, a z drugiej strony, uznając, iż uczynił to w sposób
bardzo niedoskonały, nie zamierzając przy tym jednakże ( ... ) wyłączyć realnej
możliwości dochodzenia przez pracowników roszczeń od Funduszu, rozwiązania
powstałego problemu interpretacyjnego - zdaniem Sądu Najwyższego - należało
poszukiwać wart. 7 ust. 4 ustawy z 29 grudnia 1993 r., odpowiednio szeroko, a
nawet swobodnie go interpretując”
Przykład
Uchwała SN z dnia 26.01.1999 roku. III CZP 58/98

„Przedstawione argumenty przemawiają za dopuszczalnością zaskarżenia w drodze

zażalenia postanowienia sądu rejonowego, odrzucającego spóźnioną skargę na
czynności komornika (art. 394 § 1 in principia k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.).
Nie do przyjęcia byłoby stanowisko uzależniające zażalenie od rodzaju czynności
komornika. Przedmiotem zażalenia mogą być bowiem przesłanki postanowienia o
odrzuceniu spóźnionej skargi, a te - jak wcześniej wskazano - są zawsze tożsame.
Wykładnia systemowa i funkcjonalna sprzeciwia się nierównoprawnemu traktowaniu
uczestników postępowania egzekucyjnego w ich prawie do skargi”

W powyższym przykładzie SN w ogóle pominął wykładnię językową

 • Wykładnia systemowa – ustalenie
znaczenia przepisu, ze względu na
miejsce jakie on zajmuje w systemie
Wykładnia prawa, grupie przepisów, akcie
prawnym.
systemowa w • Do dyrektyw tej wykładni należy
zaliczyć – ustalenie znaczenia normy
praktyce interpretowanej, tak aby nie było
sprzeczności z innymi normami w
tym systemie prawa, należy szukać
takiego znaczenia normy, które jest
zgodne z zasadami systemu prawa,
do którego ta norma przynależy.
 Przykład

• Art. 552. § 1. k.p.k. Oskarżonemu, który w wyniku kasacji lub wznowienia postępowania został uniewinniony lub wobec którego
orzeczono łagodniejszą karę lub środek karny albo środek związany z poddaniem sprawcy próbie, przysługuje od Skarbu Państwa
odszkodowanie za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, wynikłe z wykonania względem niego w całości
lub w części kary lub środka, których nie powinien był ponieść, oraz wykonywania wobec niego środka przymusu określonego w
dziale VI. W razie ponownego skazania oskarżonego odszkodowanie i zadośćuczynienie przysługuje za niezasadne wykonywanie
środków przymusu w zakresie, w jakim nie zostały zaliczone na poczet orzeczonych kar lub środków.

• Art. 52 Konstytucji RP
• 1. Każdemu zapewnia się wolność poruszania się po terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz wyboru miejsca zamieszkania i
pobytu.
• 2. Każdy może swobodnie opuścić terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
• 3. Wolności, o których mowa w ust. 1 i 2, mogą podlegać ograniczeniom określonym w ustawie.
• 4. Obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu do kraju.
• 5. Osoba, której pochodzenie polskie zostało stwierdzone zgodnie z ustawą, może osiedlić się na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej na stałe.

• Art. 77 Konstytucji RP
• 1. Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy
publicznej.
• 2. Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw.
 • Nikogo nie można bezpodstawnie pozbawiać
Wynik wolności. Konstytucja gwarantuje wynagrodzenie
szkody powstałej na skutek niezgodnego z prawem
wykładni działania władzy publicznej. W warunkach
określonych w art. 552 § 1 k.p.k. można ubiegać się
systemowej o odszkodowanie od Skarbu Państwa za poniesioną
szkodę i zadość uczynienie pieniężne za doznaną
krzywdę. Przepis ten koresponduje z wzorcem
konstytucyjnym.
 • Oba poziomy tekstu prawnego
(poziom przepisów prawnych i
poziom norm prawnych) różnią się
Założenie o między sobą nie tylko tym, że są to
wypowiedzi o różnym statusie
dwupoziomowości semiotycznym, ale przede wszystkim
tym, że wypowiedzi deskryptywne
tekstu prawnego odczytane na poziomie
deskryptywnym oraz wypowiedzi
deskryptywne odczytane na
poziomie normatywnym mają różną
treść.
Zarówno pod względem syntaktycznym, jak i pod względem treściowym przepis
prawny i norma prawna mogą się od siebie różnić. W jednym przepisie prawnym
mogą się bowiem znajdować wszystkie elementy normy prawnej, tylko niektóre
jej elementy, a także elementy więcej niż jednej normy.

Dwupoziomowość tekstów prawnych wymaga w pierwszej kolejności przejścia z

poziomu przepisów na poziom norm.

Aby to zrobić, trzeba odnaleźć elementy normy rzadko kiedy zawarte w jednym
przepisie, a następnie zrekonstruować wyrażenie normokształtne, a więc
wyrażenie kompletne ze względu na strukturę.
 • I. Faza percepcyjna wykładni:
Procedura ❑W pierwszej kolejności należy stosować dyrektywy
wykładni języka prawnego wyrażone w definicjach legalnych
i przepisach nakazujących związanie cudzą decyzją
(wg. koncepcji interpretacyjną
derywacyjnej) ❑W braku pozytywnego rezultatu ich zastosowania
należy się odwołać do języka prawniczego (nauki
prawa i orzecznictwa).
❑Gdy i to nie przyniesie pozytywnego rezultatu w
postaci jednego niebudzącego wątpliwości
znaczenia, wówczas należy sprawdzić, jakie
znaczenia ma interpretowany wyraz w języku
polskim, przez ustalenie na podstawie różnych
słowników języka polskiego, – jaka jest pula
znaczeń dla tego wyrazu w języku ogólnym.
Procedura wykładni
(wg. koncepcji derywacyjnej)

• Zastosowanie dyrektyw językowych może doprowadzić do

otrzymania jednego z dwu różnych rezultatów.

jednoznaczność wieloznaczność
wyrażenia wyrażenia
normoksztaltnego normokształtnego
Jednoznaczność językowa

• W przypadku jednoznaczności językowej odwołanie się do systemowych dyrektyw

interpretacyjnych służy sprawdzeniu tego, czy wynik zastosowania dyrektyw językowych
nie powoduje niespójności w systemie prawnym, a więc czy nie wystąpi w związku z tym
niezgodność norm.
• Natomiast zastosowanie dyrektyw funkcjonalnych umożliwia sprawdzenie tego, czy
otrzymany rezultat zastosowania dyrektyw językowych jest zgodny z przyjmowanymi w
naszej kulturze prawnej założeniami aksjologicznymi i intelektualnymi.
• Zgodność rezultatów zastosowania wszystkich trzech typów dyrektyw daje pewność, co
do poprawności rozstrzygnięcia finalnego.
Wieloznaczność językowa

• Przy wieloznaczności, uruchomienie dyrektyw systemowych, ma na celu wyeliminowanie

tych rezultatów zastosowania dyrektyw językowych, które prowadziłyby do niezgodności
norm w systemie prawnym.
• A zastosowanie dyrektyw funkcjonalnych służy odrzuceniu rezultatów zastosowania
dyrektyw językowych, które powodują radykalne naruszenie podstawowych wartości w
systemie prawnym.
• Jeśli się okaże, że tylko jeden taki rezultat zastosowania dyrektyw językowych to
zapewnia, interpretator przyjmuje go jako wynik całego procesu.
 • W koncepcji wykładni Macieja Zielińskiego
OMNIA SUNT przyjmuje się nakaz dokonania wykładni zawsze.
INTERPRETANDA Niezależnie od tego, czy ktoś ma jakieś intuicje
interpretacyjne czy nie, czy jest to trudny
przypadek czy łatwy, a także niezależnie od tego,
czy coś jest dla kogoś jasne czy nie, w koncepcji tej
bowiem nie zakłada się tzw. trudnych przypadków
czy przypadków wymagających wykładni, gdyż
każdy przypadek jest po prostu przypadkiem
interpretacyjnym, każdy wymaga wykładni.
• Bez tego procesu intelektualnego, jakim jest
wykładnia, nie byłoby bowiem rezultatu w postaci
normy traktowanej przez M. Zielińskiego jako
wypowiedź dostatecznie jednoznaczna (odnośnie
do tego, komu? kiedy? jaki obowiązek zachowania
został wyznaczony)
Jeszcze słów kilka o
wnioskowaniach
prawniczych
FUNKCJONALNE (CELOWOŚCIOWE) REGUŁY
INTERPRETACYJNE

• Jeżeli językowe dyrektywy nie pozwalają z danego tekstu prawnego wyinterpretować

jednoznacznej normy prawnej, wtedy kierujemy się funkcjonalnymi regułami
interpretacyjnymi.
• Odwołują się one do założeń aksjologicznej racjonalności prawodawcy.
• W oparciu o te reguły, spośród dopuszczalnych językowo znaczeń danego zespołu
przepisów, wybieramy takie znaczenie, przy którym wyinterpretowana norma ma
najlepsze uzasadnienie aksjologiczne w ocenach, które przypisuje się prawodawcy.
Zaczynamy interpretację od reguł językowych, mają one pierwszeństwo przed regułami
funkcjonalnymi.
• Reguły funkcjonalne same przez się nie wyznaczają norm postępowania.
• Reguły funkcjonalne
(celowościowe) występują w
dwóch wersjach odmiennie
ujmujących cele, do których
odwoływał się interpretator:
❑podmiot dokonujący
interpretacji może odwoływać
się do ocen, wartości i wiedzy
przypisywanych prawodawcy
w chwili wydania danego aktu
– jest to wykładnia statyczna,
jest tu odwołanie do celu
historycznego, czyli do
momentu tworzenia prawa,
❑podmiot dokonujący
interpretacji może odwoływać
się do ocen, wartości i wiedzy
w chwili dokonywania
wykładni – cel aktualny
prawodawcy – jest to
wykładnia dynamiczna.
W obu sytuacjach zakłada się racjonalność prawodawcy, ale ta
racjonalność odnoszona jest do innej wiedzy i do innych ocen.
Reguły funkcjonalne odwołują się też do funkcji społecznej,
jaką ma pełnić interpretowana norma. Może tez pełnić funkcję
historyczną (funkcja normy zakładana w momencie jej
powstawania) i adaptacyjną (funkcję jaką norma ma pełnić
obecnie).
W wyjątkowych sytuacjach stosuje się reguły funkcjonalne,
mimo, że interpretowane przepisy są językowo jasne, da się z
nich w drodze wykładni językowej wyinterpretować
jednoznaczną normę postępowania, dopuszczalne jest to w
sytuacjach, kiedy norma wyinterpretowana przy zastosowaniu
językowych reguł interpretacyjnych rażąco narusza system
wartości przypisywanych prawodawcy.
SYSTEMOWE REGUŁY INTERPRETACYJNE

Sprowadzają się do zalecenia, by odrzucać te wyniki wykładni, które

prowadzą do wyinterpretowania z tekstu prawnego norm postępowania ze
sobą niezgodnych, należy dążyć do wyinterpretowania norm, które tworzą
spójny system wartości.

Ustalenie znaczenia normy następuje przez zestawienie normy z innymi

normami. Punktem odniesienia może być cały lub część systemu prawnego
zawarta np. w jakimś akcie normatywnym.

W rezultacie zastosowania reguł systemowych powinno się otrzymać normy

zgodne co do treści z innymi normami tego samego interpretowanego aktu i z
aktami hierarchicznie wyższego rzędu. Przejawem tej wykładni systemowej
jest odwołanie do systematyki aktu normatywnego.
REGUŁY INFERENCYJNE

• Do systemu prawnego należą nie tylko te normy, które

zostały wyinterpretowane z przepisu prawnego, ale też
normy wywnioskowane z norm poprzednio zaliczanych
do systemu, według przyjętych w danym systemie reguł
inferencyjnych. Pozwalają na wyprowadzenie norm z
norm, chodzi o swoiście rozumiane wnioskowania z
norm o normach. O normach postępowania nie da się
orzekać, że są fałszywe lub prawdziwe. Wnioskowanie
odnosi się do norm opisowych.
• Mogą to być związki swoiście rozumianego wynikania
norm, czy też związki polegające na tym, iż pewne
normy mają wspólne uzasadnienie aksjologiczne, a stąd
jeżeli uznaje się za obowiązujące jedne z nich, to uznać
należy za obowiązujące odpowiednio inne, ze względu
na założenie racjonalności aksjologicznej prawodawcy,
konsekwentnie kierującego się określonymi ocenami.
Wnioskowania

• Wnioskowania prawnicze można podzielić na 2

podstawowe rodzaje:
• 1. wnioskowanie oparte na wynikaniu norm z norm i tu
wyróżnia się:
a) wnioskowanie oparte na logicznym wynikaniu
normy z normy
b) wnioskowanie oparte na instrumentalnym
wynikaniu normy z normy.
• 2. wnioskowanie oparte na założeniu konsekwentności
ocen prawodawcy i tu wyróżnia się:
• a) wnioskowanie wg „argumentum a fortiori”
(silniejsza racja, tym bardziej)
• b) wnioskowanie wg „analogia iuris” (analogia z
prawa)
• Wnioskowanie oparte na logicznym wynikaniu normy z normy –
logiczne wynikanie normy N2 z normy N1 polega na tym, że jeżeli
zakres zastosowania normy N1 obejmuje zakres zastosowania normy
N2, lub zakres normowania normy N1 obejmuje zakres normowania
normy N2, to mówi się wtedy o logicznym wynikaniu N2 z N1 na
gruncie zdania stwierdzającego odpowiednio zamienność lub
podrzędność odpowiednich zakresów.

• Wynikanie takie określa się mianem subsumcji dokonywanej przez

każdy sąd w procesie stosowania prawa, który na podstawie normy
generalnej i abstrakcyjnej ustala normę indywidualną i konkretną,
jaką ma ustanowić dla danego przypadku
Przykład

• Jeżeli na gruncie danej definicji

przyjmuje się, że motocykl to pojazd
mechaniczny, to możemy przyjąć, iż z
normy nakładającej określonego
rodzaju obowiązki na wszystkich
użytkowników pojazdów
mechanicznych wynika logicznie norma
nakładająca takie obowiązki na
użytkowników motocykli
• Wynikanie oparte na instrumentalnym wynikaniu normy z
normy – o wynikaniu instrumentalnym normy N2 z normy N1
mówi się w tych przypadkach, gdy zrealizowanie normy N2
jest warunkiem przyczynowo koniecznym dla zrealizowania
normy N1. Wynikanie opiera się na założeniu, że
zrealizowanie N2 jest przyczynowo konieczne dla
zrealizowania N1.
• Na koncepcji instrumentalnego wynikania normy z normy
opierają się 2 ważne reguły inferencyjne:
• instrumentalnego nakazu
• instrumentalnego zakazu
• Reguła (dyrektywa) instrumentalnego nakazu
głosi, iż jeśli się uznaje za obowiązującą normę
N1 nakazującą jej adresatom spowodować stan
rzeczy R, to należy uznać za obowiązującą
normę N2, która nakazuje adresatom normy
N1 czynić wszystko, co jest przyczynowo
konieczne dla zrealizowania owego stanu
rzeczy R

• Przykład: jeżeli jest obowiązek jazdy na

światłach, to trzeba mieć w samochodzie
zapasowe żarówki na wypadek, gdyby jakaś się
spaliła
• Reguła (dyrektywa) instrumentalnego zakazu głosi, iż jeżeli
uznaje się za obowiązującą normę N1, która nakazuje
spowodować stan rzeczy R, to należy uznać za obowiązującą
normę N3, która temu adresatowi zakazuje czynić
czegokolwiek, co byłoby warunkiem przyczynowo
wystarczającym do spowodowania, że stan rzeczy R nie
powstanie

• Przykład: jeżeli mam pilnować magazynu, to nie mogę się

upić
• Wnioskowanie oparte na założeniu
konsekwentności ocen prawodawcy
• Obok reguł inferencyjnych opartych na
wynikaniu logicznym czy instrumentalnym
norm z norm przy założeniu określonej wiedzy
są inne reguły inferencyjne, które nakazują
zaliczać do systemu prawnego także normy
wyprowadzone z poprzednio uznanych za
obowiązujące w oparciu o założenie
konsekwentności ocen prawodawcy i założeniu
aksjologicznej racjonalności prawodawcy.
• Wnioskowanie wg analogia iuris – jeżeli na podstawie szeregu
obowiązujących przepisów wyinterpretować można normy N1, N2,
N3 aż do Nn, takie, które można uznać za uzasadnione aksjologicznie
przez ocenę (zespół ocen) O,
• to należy uznać za obowiązującą w tym systemie również normę Nr
(normę konsekwencję), która wprawdzie nie została sformułowana w
obowiązujących przepisach, ale ma to samo, jak poprzednie,
uzasadnienie aksjologiczne.
Wnioskowanie wg argumentu a fortiori (silniejszej
racji)

argumentum a
maiori ad minus

argumentum a
minori ad maius
Wnioskowanie wg argumentu a fortiori
(silniejszej racji)

• argumentum a maiori ad minus – komu wolno czynić więcej, temu

wolno czynić mniej- jeśli uzna się za obowiązującą normę nakazującą
realizowanie jakiegoś stanu rzeczy przy większym wysiłku, to tym
bardziej konsekwentnie należy uznać za obowiązujące normy
nakładające obowiązki mniej uciążliwe w tej sprawie

• „jeżeli nakazany jest X, to nakazane jest wszystko, co oznacza mniej

niż X”
argumentum a minori ad maius

• argumentum a minori ad maius – komu nie wolno czynić mniej,

temu nie wolno czynić więcej – jeżeli uznaje się za obowiązującą
normę zakazującą naruszać pewne dobro w stopniu mniejszym, to
tym bardziej zakazane jest to czynić w stopniu większym.
• Słabością tego rodzaju reguł inferencyjnych jest konieczność
uzyskania zgody co do tego, co bardziej, a co mniej uciążliwe czy
szkodliwe. Brak bezpośredniej regulacji odnoszącej się do
konkretnego stanu faktycznego ustalonego w procesie decyzyjnym
musi być w warunkach proceduralnego nakazu usunięte.
• Podmiot stosujący prawo (interpretator) musi „dotworzyć” źródło
podstawy decyzji, to dotworzenie musi mieć ugruntowanie w
obowiązujących przepisach prawnych, są to tzw. normy
konsekwencji wyprowadzone z innych norm; mogą być dotworzoną
podstawą normatywną decyzji w konkretnym procesie decyzyjnym
 Przykład
• Jeżeli nie może obok siebie jechać 2 rowerzystów, to tym bardziej nie
może jechać obok siebie 3 rowerzystów, jeżeli nie można wejść do
pomieszczenia z cygarem, to tym bardziej nie można tam rozpalać
ogniska.
argumentum a minori ad maius
• Jeżeli należy wpuścić sąsiada dla umożliwienia mu zebranie owoców z
gałęzi zwisających na nieruchomość sąsiednią, to tym bardziej należy
umożliwić mu zrywanie tych owoców poprzez płot
• argumentum a maiori ad minus
• Skoro urząd ma prawo odrzucić podanie, to może je też przyjąć
warunkowo.
argumentum a maiori ad minus

• Jeżeli zakazano przekraczać prędkość 50 km/h, to tym bardziej nie

można jechać z prędkością 100 km/h.
argumentum a minori ad maius
Reguły kolizyjne

• Pozwalają przyjąć, że przepisy, które ustanawia prawodawca nie

formułują norm między sobą wzajemnie niezgodnych.
• Doktryna prawnicza przyjęła pewien zespół norm kolizyjnych
nakazujących uznawać niektóre normy sformułowane w tekście
prawnym za nieobowiązujące ze względu na ich niezgodność z innymi
normami systemu, lub ograniczać zakres zastosowania lub zakres
normowania jednej z nich.
Normy między sobą są sprzeczne – takie dwie normy, z których
jedna w pewnych okolicznościach nakazuje jakiemuś
adresatowi czynić to, czego druga w takich samych
okolicznościach czynić mu zakazuje.
Normy między sobą przeciwne – to takie dwie lub więcej
norm, które mają chociażby częściowo wspólny zakres
zastosowania, a nakazują czyny takie, których zarazem spełnić
nie można (np. normy, które nakazują komuś stawiennictwo w
tym samym czasie w 2 różnych miejscach).
 • Nawiązuje do czasowego następstwa
wydanych przepisów. Jej rola jest, by nie
dopuścić do kolizji przepisów w czasie.
• Do tej grupy przepisów zaliczamy regułę
„lex posterior derogat legi priori” (norma
późniejsza uchyla normę wcześniejszą) –
reguła ta służy do ustalenia aktualnego
Reguła tekstu prawnego, z którego odtwarza się
chronologiczna następnie obowiązujące normy prawne.

• Warunki, jakie muszą być tu spełnione:

a) regulacja późniejsza musi mieć taką
samą moc prawną, co wcześniejsza
b) regulacja późniejsza nie jest szersza
zakresowo
 • Może mieć zastosowanie wtedy, gdy w tej samej
lex specialis ustawie zawarty jest przepis podstawowy,
derogat legi formułujący normę generalnie nakazującą czy
zakazującą działań danego rodzaju, a także inny
generali (norma przepis, który w stosunku do tego generalnego
zakazu czy nakazu wprowadza wyjątki (zezwolenia),
szczególna przy czym z przepisem wyjątkowym może łączyć się
przepis wyjątkowy wprowadzający wyjątki od
wypiera normę wyjątków.
ogólną) • Przepis wprowadzający wyjątek nie uchyla przepisu
generalnego, tylko wskazuje okoliczności, w
których nie stosuje się przepisu ogólnego tylko
szczególny
 • Kto zabija człowieka podlega karze (art. 148 § 1 KK
Przykład – to przepis ogólny)
• ale § 4 stanowi wyjątek od ogólnej zasady i
przewiduje okoliczności, w których kary można
uniknąć lub zostać ukaranym mniej dotkliwie –
okoliczności wyłączające winę, np. pod wpływem
silnego wzburzenia
Reguły kolizyjne oparte o hierarchiczność
norm

lex superior derogat legi inferiori (akt normatywny

hierarchicznie wyższego rzędu uchyla niezgodny z nim akt
czy przepis niższego rzędu)

lex superior wiąże się z zasadą strukturalnych systemów

prawa, według której regulacje o niższej mocy prawnej
powinny być zgodne z regulacjami o wyższej mocy prawnej.

Ta reguła kolizyjna upoważnia organ stosujący prawo do

niezastosowania w konkretnym przypadku regulacji o
niższej mocy, niezgodnych z regułą o mocy wyższej.
Obowiązywanie
norm prawnych
• Z jakiej perspektywy normy społeczne, w tym
prawne mogą interesować prawników?
• Jeżeli norma nie ma doniosłości społecznej?
Uzasadnienie obowiązujących norm

tetyczne

aksjologiczne

behawioralne (realistyczne)
Uzasadnienie tetyczne (formalne)
Odwołuje się do faktu ustanowienia
lub uznania normy oraz jej nie
odwołania przez kompetentny i
dysponujący społecznie realną mocą
organ państwa (władzę publiczną).
Norma prawna obowiązuje mocą
uzasadnienia tetycznego o ile została
ustanowiona, lub uznania przez
odpowiedni organ państwowy,
wydana w odpowiednim trybie i
odpowiedniej formie i dotychczas
nie została uchylona.
• O należytym uzasadnieniu tetycznym będziemy
mówić w sytuacji, gdy możemy wskazać, że adresat
normy jest niejako w „mocy normodawcy”.
• Normodawca ma siłę sprawczą, poprzez którą może
dla adresata spowodować istotne zło (dolegliwość)
lub odmówić dobra (nagrody).
• Możemy też wykazać, że normodawca z jakiś
względów legitymowany do tego, aby w jakiejś
dziedzinie prawa stanowić normy dla tego samego
adresata
• Normodawca jako „wladca” nad adresatami norm.
Uzasadnienie aksjologiczne

• Odwołujemy się do podstawowych założeń

określonego systemu wartości.
• Daną normę należy uznać za wiążącą, gdyś to co ona
nakazuje jest godne aprobaty, a to czego zakazuje,
jest godne dezaprobaty.
• Zgodnie z tym uzasadnieniem norma obowiązuje,
gdy jest zgodna z uznanymi wartościami.
Co w sytuacji, gdy prawo pozytywne (tworzone
przez człowieka) nie spełnia wymogu zgodności z
powszechnie uznanymi wartościami moralnymi ?

Gustaw Radbruch
twierdzi, że mamy do np. aborcja, związki
czynienia z ustawowym między osobami tej
bezprawiem (ponad samej płci, eutanazja).
ustawowe prawo)
• Przy uzasadnieniu aksjologicznym chodzi nie tyle o
oceny dokonywane przez jakieś indywidualne osoby,
lecz o pewien typ ocen rozpowszechnionych w
danym środowisku.
• Skutki czynów nakazywanych lub zakazywanych
ocenami często nie tylko z jednego, ale z wielu
punktów widzenia, oceny takie mogą być rozbieżne,
w tym wypadku uzasadnienie opierać się musi na
dokonaniu oceny globalnej danego postępowania
czy skutków takiego postępowania.
• Uzasadnienie aksjologiczne jest akcentowane silnie
w koncepcji praw natury, sprowadza się do
zgodności norm ustawowych jako prawne z
podstawowymi wartościami normami moralnymi.
 • Odwołuje się do efektywności społecznej
danej normy.
• Wypowiedź, że dana norma obowiązuje
oznacza, że jest dostatecznie, powszechnie
przestrzegana w sytuacji gdy znajdzie ona
zastosowanie gdy znajduje zastosowanie
względnie, że dostatecznie znane,
sankcjonowane jest jej przekroczenie.
Uzasadnienie
• Chodzi o zgodność zachowań adresatów
behawioralne normy z tymi normami, norma obowiązuje
ponieważ jest przestrzegana.
• Podstawa uzasadnienia ma charakter
marginalny. Czyli norma obowiązuje o ile
w rzeczywistości realizowana jest przez
adresatów. Naruszenie normy wiąże się z
działaniem konkretnych organów
państwowych.
 • Reguła derogacyjna
• Szczególny sposób utraty mocy
obowiązującej przez normę prawną na
skutek długotrwałego niestosowania
desuetudo lub nieprzestrzegania
• Wady: ustalenie momementu, w
którym dana norma utraciła moc
prawną ???
Stosowanie
prawa
 • Koncepcja Profesora Zygmunta
Ziembińskiego
• Stosowanie prawa to dokonywanie przez
podmiot prawa czynności
konwencjonalnych, doniosłych prawnie
poprzez czynienie użytku z przyznanej
kompetencji (upoważnienia).
• Podmiotami stosującymi prawo są organy
Podejście państwa, organy samorządu
terytorialnego oraz organy spółek z o.o.,
szerokie osoby fizyczne, organy samorządu
zawodowego.
• Stosowanie prawa związane jest z
korzystaniem z upoważnień, których
określona norma prawna udziela jakiemuś
podmiotowi (to np. zawieranie umów
cywilnoprawnych)
 • Koncepcja Profesora Jerzego
Wróblewskiego
• Stosowanie prawa to ustalenie
konsekwencji stanu faktycznego przez
organ państwowy w postaci decyzji
jednostkowej.
• Stosowanie prawa w tym ujęciu ma
Ujęcie węższy zakres podmiotowy, jest
kompetencją powołanych do tego
węższe organów państwowych i odpowiada
typowemu sądowemu stosowaniu prawa.
• Obejmuje administracyjne stosowanie
prawa. To podciągnięcie stanu faktycznego
pod odpowiednią normę prawną i
ustalenie skutków prawnych wynikających
dla norm tego przypadku
 Definicje stosowania prawa

Tryb administracyjny Tryb sądowy

Typ administracyjny (pozasądowy)

Stosowanie prawa polega na

podejmowaniu przez kompetentny
organ władzy państwowej (lub
inne podmioty upoważnione, np.
organy samorządu terytorialnego
czy zawodowego) wiążących,
indywidualnych i konkretnych
decyzji prawnych na podstawie
obowiązujących norm prawnych.
Typ decyzyjny (sądowy)

Składa się z ciągu następujących

po sobie rozumować i działań,
kończących się wydaniem decyzji.
Poszczególne fazy kończą się
wydaniem decyzji cząstkowej, a
decyzje cząstkowe prowadzą do
decyzji finalnej – orzeczenia oraz
uzasadnienia tej decyzji.
 • efektem tworzenia prawa jest zakodowana w przepisach
prawnych norma prawna – abstrakcyjna i generalna,
skierowana do nieokreślonej liczby adresatów na x okazji
• efektem stosowania prawa jest decyzja – indywidualna i
konkretna
• decyzja stosowania prawa skierowana jest do określonego
indywidualnie, wyodrębnionego i możliwego do
zidentyfikowania adresata (są to osoby fizyczne, prawne,
Stosowanie organy państwowe) oraz dotycząca konkretnej sytuacji
jednorazowo (np. naprawienie szkody) lub trwająca jakiś czas

prawa vs. (np. okres płacenia alimentów)

• stosowanie prawa to stosowanie sankcji, ale nie tylko, polega

tworzenie również na stosowaniu norm sankcjonujących (wyrok karny,

decyzja o wypłacie odszkodowania, grzywna za wykroczenie
w ruchu drogowym – mandat), także dyspozycji normy
prawa prawnej sankcjonowanej (np. decyzja administracyjna o
wymiarze podatku lub decyzja administracyjna np. wydanie
prawa jazdy)
• decyzje stosowania prawa podejmowane są na podstawie
obowiązujących norm prawnych. Organ stosujący prawo musi
przestrzegać. Stosowanie prawa bez upoważnienia lub
wykraczające poza zakres upoważnienia (kompetencji) ulega
uchyleniu.
 Rozdzielenie procesów
tworzenia i stosowania
prawa widoczne jest
zarówno od strony
podmiotów decyzyjnych
w obu procesach, jak też
w kształcie ostatecznych
rezultatów tych
procesów.
 decyzja ustalająca stan faktyczny

decyzje walidacyjne ustalające podstawę

normatywną decyzji stosowania prawa

decyzja interpretacyjna ustalająca znaczenie

Tryb odkodowanej z przepisu prawnego normy prawnej

sądowy decyzja subsumpcyjna

(etapy)
decyzja ustalająca konsekwencje prawne czynu

uzasadnienie decyzji stosowania prawa

decyzja
ustalająca stan
faktyczny
• Ten etap zajmuje najwięcej
czasu; trzeba zebrać
materiał dowodowy o
faktach, to co zaistniało w
rzeczywistości musi zostać
wyjaśnione, udowodnione
• koncepcja swobodnej oceny dowodów – jest to faza
najdłuższa – fakty muszą zostać udowodnione;
podmiot decyzyjny ma kompetencje do wyrażenia
oceny w stosunku do każdego przedstawionego
dowodu
zasada prawdy materialnej (obiektywnej) – obraz
faktów zgodny z rzeczywistym przebiegiem
c) zasada prawdy formalnej – sądowej
(przeciwieństwo prawdy materialnej) – obraz
faktów, na jaki godzą się strony postępowania i na
jaki godzi się organ stosujący prawo, czyniąc go
podstawą decyzji.
Prawda

• Powiedzieć, że istnieje, o czymś, czego nie ma, jest

fałszem. Powiedzieć o tym, co jest, że jest, a o tym,
czego nie ma, że go nie ma, jest prawdą
(Arystoteles)

• Prawdziwe jest to, co istnieje (św. Tomasz z Akwinu)

• Pewien człowiek twierdzi: "ja
teraz kłamię".
• Jeśli kłamie, to stwierdzając "ja
teraz kłamię" wypowiada
prawdę, a więc nie jest kłamcą.
• Jeśli natomiast twierdzi prawdę,
to znaczy, że kłamie, bo to
oznacza wypowiadane przez
niego zdanie.
• O czym kłamie?
• Alfred Tarski: dochodzi tu do pomieszania języka z metajęzykiem, czyli
inaczej mówiąc z językiem, które analizuje język( ten zwykły potoczny
język).
• Słowo kłamać bowiem pełni tu podwójną rolę. Jest zarówno
elementem metajęzyka. Czyli kłamie ocenia to zdanie. Z drugiej
strony również pełni rolę zwykłego czasownika. Pomieszanie tych
dwóch ról prowadzi do paradoksu.
• Ponadto z punktu widzenia metajęzyka zdanie:( teraz kłamię), nie jest
skończone, brakuje mu informacji: o czym kłamię?
Zasada prawdy materialnej

Art. 2 § 2 Kodeksu Karnego

• Podstawę wszelkich rozstrzygnięć powinny stanowić
prawdziwe ustalenia faktyczne.

• Zgodnie z tą zasadą organy procesowe są zobowiązane do

czynienia wszystkiego, co jest w ich mocy w celu dotarcia do
prawdy materialnej i wyciągnięcia odpowiednich wniosków.
Organy procesowe dążą do ustaleń
faktycznych, które mogą mieć formę:
a) procesową - stwierdzenie faktów, do których
dochodzi organ w wyniku czynności
procesowych,
b) poza procesową - stwierdzenie faktów
następuje w czasie postępowania
sprawdzającego lub czynności operacyjno -
rozpoznawczych. Nie maja one na ogół
bezpośredniego wpływu na decyzje
procesowe.
• Poznanie faktów w procesie ma cechy:
a) probabilistyczne - ustala się prawdopodobieństwo a nie obiektywną pewność,
b) materialne - o tym czy dochodzi do poznania decyduje udowodnienie, spełnione, gdy
zachodzą warunki:
- warunek obiektywny - dowody muszą mieć siłę przekonania, bez wątpliwości,
- warunek subiektywny - dowody wg osoby decydującej muszą dać pewność, że nie ma
innej ewentualności.
c) ma ono sens, gdy jest prawnie relewantne - do prawdy dochodzi się w granicach i
dokładności wyznaczonych przez podmiot danego procesu. Jednakże zasada ta ulega
ograniczeniu ze względu na konieczność uwzględnienia interesów zasługujących na
ochronę. Dotyczy to:
a) prawomocności orzeczenia - sprawa uzyskuje wówczas walor powagi rzeczy osądzonej
i nie przysługuje zwyczajny środek zaskarżenia (tzw. res iudicata).
W tej sytuacji obowiązuje zasada "ne bis in idem" - niedopuszczone jest ponowne
prowadzenie postępowania w sprawie prawomocnie zakończonej.
• art. 3 KPC.
• Strony są obowiązane dawać wyjaśnienia i
przedstawiać dowody

• Tutaj są wyrażone reminiscencje prawdy

materialnej, gdyż strony są obowiązane
dawać wyjaśnienia zgodnie z prawdą

• A co, jeśli uczestnicy będą kłamać?

 • Sąd na podstawie całokształtu
dowodów może na podstawie art. 233
KPC ocenić te kłamstwa strony.
• Zatem w konsekwencji sąd nie
powinien dać wiary tym kłamstwom i
Prawda strona kłamiąca powinna ten proces
przegrać. Może to również wpłynąć na
sądowa sankcję, którą przewiduje art. 103 § 1
KPC, który jest rzadko stosowany, a
więc strona bądź interwenient może
ponieść koszty procesu, mimo że
wygrała, czyli więc kłamstwo nie
popłaca.
Prawda sądowa a obejście
prawa

• Art. 203 § 4 KPC reguluje cofnięcie pozwu np.

powód nie jest już zainteresowany żądaniem i chce
cofnąć pozew. Taka czynność powoda jest wiążąca
dla sądu, który powinien wtedy umorzyć
postępowanie, bo wydanie wyroku stało się zbędne,
ale zgodnie z tym przepisem w pewnych sytuacjach
nie jest możliwe cofnięcie pozwu przez powoda np.
gdy zmierza to do obejścia prawa, nie może wtedy
sąd sanować takich zachowań stron.
• Innym przykładem jest art. 213 § 2 KPC – gdy
pozwany uzna żądanie pozwu czy powództwo, sąd
uznaniem jest związany, chyba że jest ono sprzeczne
z prawem itd. W przypadku wyroku zaocznego, tak
samo też musi sąd ocenić czy nie zmierza to do
obejścia prawa.
 • Teoria dyskursu prawniczego
(argumentacji prawniczej) – są
szczególnym przypadkiem ogólnej
teorii dyskursu prawniczego,
racjonalnego uzasadnienia
wartości i norm.
Dyskurs • Dyskurs jest procesem, w toku
którego stwierdza się
prawniczy – prawidłowość albo fałszywość
wypowiedzi opisowych, czy tez
kilka słów poprawność względnie nietrafność
wypowiedzi pozaopisowych.
wtrącenia • Zgodnie z tą teorią zdaniom
opisowym przysługuje wartość
prawdy lub fałszu, wypowiedziom
pozaopisowym przysługiwać ma
wartość „trafności”.
• Teoria argumentacji prawniczej
opiera się na przekonaniu, że w
toku dyskursu możliwe jest
zawsze wypracowanie, dojście
do kompromisu i w tej sposób
powinny być rozwiązywane
konflikty społeczne.
• Teorie te zakładają konsensualną
koncepcję prawdy, odrzucają
tezę, iż stwierdzenie jest
prawdziwe jedynie wtedy, gdy
adekwatnie opisuje
rzeczywistość.
• Wg konsensualnej koncepcji
prawdy wypracowanej przez
Szkołę Frankfurcką, twierdzenia
są prawdziwe, a wypowiedzi
pozaopisowe są trafne, jeżeli co
do ich prawdziwości czy trafności
istnieje potencjalna zgoda
wszystkich uczestników
dyskursu.
 • Ich zdaniem tylko dyskurs, który spełnia
warunki wypracowane przez teorię
argumentacji, zapewnia konsensus
całkowicie dobrowolny, porozumienie
niewymuszone.
• Konsensus ten jest ideałem etycznym i
zarazem formą poznania świata – bo
dochodzenia do prawdy.
Jurgen • Konieczne jest respektowanie kilku zasad:
Habermas, ❑równość szans wszystkich uczestników
Robert Alexy dyskursu
❑wolność argumentowania
❑prawdomówność
❑zasady znoszące przywileje i przymus w
procesie argumentacji.
Case Study • Zdzisław L. i jego żona chcieli
mieć dziecko. Mąż był jednak
bezpłodny. Zaaranżował więc
zapłodnienie żony przez innego
mężczyznę. W efekcie w 1992 r.
Dorota N. urodziła córkę Agatę.
Zdzisław L. uznał dziecko w
urzędzie. Małżeństwo jednak się
rozpadło.
• Były mąż płacił alimenty na dziecko
do ukończenia przez nie
osiemnastu lat. Następnie pozwał
córkę i matkę o zaprzeczenie
ojcostwa.
• W pierwszym postępowaniu dwa lata po urodzeniu
dziecka prokurator wystąpił o zaprzeczenie ojcostwa.
Nie budziło bowiem wątpliwości, że Zdzisław L. jest
bezpłodny. Żądanie zostało jednak oddalone jako
sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
• Sąd Rejonowy w K. odrzucił pozew. Uznał bowiem, że
po uzyskaniu przez Agatę L. pełnoletności Zdzisław L.
nie może wytoczyć takiego powództwa. Sąd okręgowy
oddalił zaś zażalenie mężczyzny. Wskazał, że sprawa
została już prawomocnie osądzona. Poza tym to
Zdzisław L. był inicjatorem zapłodnienia żony, więc
powództwo nie może być uwzględnione.
• Pełnomocnik Zdzisława L. wniósł skargę kasacyjną.
Wskazywał, że orzeczenia naruszają art. 5 kc, bowiem
są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
• Sąd Najwyższy uchylił postanowienie i przekazał
sprawę do ponownego rozpoznania. Wyjaśnił, że sąd II
instancji popadł w sprzeczność. Stwierdził bowiem, że
sprawa jest prawomocnie osądzona, a jednocześnie
rozstrzygnął ją merytorycznie.
• Sąd Najwyższy podkreślił jednak, że mogą zaistnieć
okoliczności po urodzeniu dziecka, które należałoby w
takiej sprawie uwzględnić, jak to, że ma ono nową
pełną rodzinę. W takich sytuacjach można na
podstawie art. 5 k.c. uwzględnić naruszenie terminu
na złożenie pozwu. SN orzekł jednocześnie, że gdy
istnieją wątpliwości, czy w sprawie badać przesłanki
formalne, czy merytoryczne, należy postawić na te
drugie.
 Prawda materialna vs. Prawda formalna
• Przeciwstawienie prawdy sądowej prawdzie materialnej budzi liczne
wątpliwości. Budowa tych dwóch nazw (z których każda składa się z
rzeczownika "prawda" opatrzonego przydawką) zdaje się sugerować, że
denotują one dwa rodzaje prawdy, a zakresowo pozostają do tego
pojęcia w stosunku ……
• podrzędności ???
• przydawka "materialna" w nazwie złożonej "prawda materialna" nie
pełni funkcji determinującej, gdyż nie zawęża zakresu nazwy "prawda„
• "Prawda materialna" to po prostu prawda, podobnie jak "rzeczywisty
fakt" to po prostu fakt, a "prawdziwy przyjaciel" to po prostu przyjaciel.
Między zakresem nazwy "prawda materialna" a nazwy "prawda"
zachodzi stosunek równoważności, podobnie jak między zakresem
nazwy "fakt" a nazwy "fakt rzeczywisty".
Prawda • Przeciwstawienie prawdy sądowej prawdzie
materialnej budzi liczne wątpliwości. Budowa
materialna tych dwóch nazw (z których każda składa się z
rzeczownika "prawda" opatrzonego
vs. Prawda przydawką) zdaje się sugerować, że denotują
one dwa rodzaje prawdy, a zakresowo
formalna pozostają do tego pojęcia w stosunku ……
• podrzędności ???
• przydawka "materialna" w nazwie złożonej
"prawda materialna" nie pełni funkcji
determinującej, gdyż nie zawęża zakresu
nazwy "prawda„
• "Prawda materialna" to po prostu prawda,
podobnie jak "rzeczywisty fakt" to po prostu
fakt, a "prawdziwy przyjaciel" to po prostu
przyjaciel. Między zakresem nazwy "prawda
materialna" a nazwy "prawda" zachodzi
stosunek równoważności, podobnie jak
między zakresem nazwy "fakt" a nazwy "fakt
rzeczywisty".
Domniemania

• W języku prawniczym dyrektywa nakazująca

przyjęcie, że jest prawdziwym określone twierdzenie
(wniosek domniemania), o ile prawdziwym jest inne
twierdzenie (przesłanka domniemania).

• Jeżeli A, to domniemywa się / uważa się, że B

• Celem domniemań jest ułatwienie w ustalaniu stanu
faktycznego. Podobne są w tym do fikcji prawnych, z
tym, że te ostatnie są kontrfaktyczne.
• Domniemania jedynie ułatwiają dowód, natomiast
fikcje nakazują przyjęcie zaistnienia pewnego faktu
prawnego, który w rzeczywistości nie miał miejsca.
• Domniemania wpływają również na rozkład ciężaru
dowodu, wpływając na sytuację stron. Tym samym
ustanowienie domniemania służyć może
wzmocnieniu sytuacji niektórych podmiotów prawa
Podział domniemań

formalne materialne
Domniemania materialne

• Domniemania materialne zawierają podstawę

domniemania (poprzednik), funktor
domniemaniotwórczy („domniemywa się”) oraz
następnik (czyli wniosek). Zatem, istota
domniemania materialnego sprowadza się do tego,
że do przyjęcia wniosku domniemania niezbędne i
jednocześnie wystarczające jest udowodnienie jego
podstawy.
mater semper
certa est…
• Mężczyzna będący mężem matki jest ojcem dziecka
urodzonego przez nią podczas
trwania małżeństwa lub przed upływem 300 dni od
jego ustania lub unieważnienia
• może być obalone w wyniku sądowego zaprzeczenia
ojcostwa
• Ojcem konkretnego dziecka jest mężczyzna, który
obcował fizycznie z matką w tzw. okresie
koncepcyjnym, tj. pomiędzy 300 i 180 dniem przed
narodzeniem dziecka
• domniemanie to jest trudne do obalenia — należy
wykazać niemożliwość zostania ojcem dziecka
Domniemania formalne
• Istotą domniemania formalnego jest to, iż w przeciwieństwie do domniemań
materialnych, że nie jest wymagane udowodnienie podstawy z tego powodu,
że jej nie ma. Zatem, domniemywa się, że istnieje B i wyprowadzony z tego
wniosek przyjmuje się bez udziału czynności dowodowych
Dobra wiara (bona
fides)
• Art. 7. Jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne
od dobrej lub złej wiary, domniemywa się
istnienie dobrej wiary.
• Stan psychiczny (nastawienie) osoby
odnoszący się do jej wiedzy o istnieniu
jakiegoś stosunku prawnego lub wynikającego
z niego prawa podmiotowego.
• W przypadku dobrej wiary mamy do czynienia
z błędnym (ale usprawiedliwionym)
przekonaniem jakiejś osoby, że przysługuje jej
określone prawo podmiotowe.
• Ze złą wiarą mamy do czynienia wtedy, gdy
ktoś wie (albo nie wie, choć powinien
wiedzieć), że jakieś prawo mu nie przysługuje.
Dobra wiara
• Ustalenie wystąpienia dobrej wiary, czy też
przypisanie jej określonemu podmiotowi,
zawsze wymaga spełnienia tych samych trzech
elementów.
1. przeświadczenie o istnieniu (albo nieistnieniu)
prawa lub stosunku prawnego,
2. błędność tego przeświadczenia
3. możliwość usprawiedliwienia błędu w danych
okolicznościach.
• Przeświadczenie (mniemanie, przekonanie) o
istnieniu określonego stanu prawnego jest
punktem centralnym pojęcia dobrej wiary.
 • nemo plus iuris in alium trasferre potest
quam ipse habet

Domniemanie ❑rękojmia wiry publicznej Ksiąg Wieczystych

❑zasiedzenie rzeczy ruchomej
dobrej wiary
(skutki) ❑nieuzasadnione spowodowanie odroczenia
rozprawy może być powodem ukarania
strony lub jej pełnomocnika grzywną, jeżeli
sąd uzna, że działano w złej wierze
Podział domniemań c.d.

wzruszalne
prawne
domniemania niewzruszalne
faktyczne
Domniemania prawne

prawne - wynikające z normy prawnej nakazującej przyjmowanie

określonych faktów za stwierdzone, np.: domniemanie
niewinności oskarżonego;

faktyczne - wynikające z zależności, które są weryfikowalne

empirycznie, np.: domniemywa się, że po deszczu jezdnia jest
śliska. Domniemania faktyczne nie są ustanawiane
przez ustawodawcę, lecz są pewnego rodzaju rozumowaniem.
wzruszalne (łac. praesumptio iuris tantum) - można je
obalić dowodem przeciwnym - np.: domniemanie
niewinności, domniemanie dobrej wiary,.

niewzruszalne (łac. praesumptio iuris ac de iure) - nie można go

obalić dowodem przeciwnym, jeżeli przesłanka jest prawdziwa -
obecnie ten typ domniemywań prawnych jest już praktycznie
niestosowany.
• art. 9 ustawy - Prawo czekowe: Czek, w którym
sumę czekową napisano literami i liczbami, w razie
różnicy ważny jest na sumę, napisaną literami. W
razie różnicy sum, napisanych kilkakrotnie literami
lub kilkakrotnie liczbami, czek jest ważny na sumę
mniejszą.
• art. 15 ust. 5 ustawy - Prawo czekowe: Indos na
rzecz trasata ma znaczenie pokwitowania, wyjąwszy
przypadek, że trasat ma kilka zakładów, a czek
indosowano na rzecz zakładu innego niż zakład, na
który czek wystawiono.
Tryb sądowy (etapy)
• decyzja ustalająca stan faktyczny
• decyzje walidacyjne ustalające podstawę normatywną decyzji stosowania
prawa
• decyzja interpretacyjna ustalająca znaczenie odkodowanej z przepisu
prawnego normy prawnej
• decyzja subsumpcyjna
• decyzja ustalająca konsekwencje prawne czynu
• uzasadnienie decyzji stosowania prawa
Decyzje walidacyjne ustalające
podstawę normatywną decyzji
stosowania prawa

• Podmiot stosujący prawo musi ustalić, czy dany stan

faktyczny wywołuje problem prawny oraz czy
dowody skłaniają do udzielenia mu ochrony prawnej
lub do poniesienia jakichś konsekwencji , jeśli tak, to
trzeba wskazać przepisy regulujące dany stan
faktyczny.
• Podstawy prawnej należy szukać w przepisach
prawnych, w których zakodowane są normy prawne.
• Trzeba ustalić, czy przepisy mające być podstawą
decyzji obowiązują. Uzasadnienie może być tetyczne
– należy wyłączyć te przepisy, które są ustanowione
z pogwałceniem zasady lex retro non agit, nie mogą
być podstawą normatywnej decyzji stosowania
prawa
Decyzja sumbsumpcyjna

Podciągniecie ustalonego
stanu faktycznego pod
wyinterpretowaną
decyzję (podciągnięcie
faktu pod normę)

Następuje konfrontacja
ustalonego stanu
faktycznego z ustaloną
treścią obowiązującej
normy
Decyzja ustalająca
konsekwencje prawne czynu

• Kwalifikacje sankcjonujące rozstrzygnięcie,

ustanowienie normy indywidualnej i konkretnej,
ustalenie konsekwencji, wybór rodzaju
konsekwencji i jej wymiar. Konsekwencjami
prawnymi są:
1. ustalenie sankcji karnej
2. ustalenie prawa adresata decyzji do czegoś
3. aktualizacja obowiązku adresata decyzji do
dokonania działań prawnych lub faktycznych
Uzasadnienie decyzji
stosowania prawa
Argumentacja związana z procesem decyzyjnym, w tym
sensie, że uzasadnia się wynik tego procesu.

Uzasadnienie może być rozumiane jako:

a) usprawiedliwienie decyzji, uzasadnienie wyniku procesu
(argumenty aksjologiczne)
b) legitymizacja decyzji (przeważają formalne argumenty)
c) racjonalizacja decyzji i procesu jej wydawania – przeważają
argumenty przekonywania adresatów do decyzji o
poprawności procesu decyzyjnego i o trafności decyzji.
W przypadku decyzji typu administracyjnego
przebieg procesu decyzyjnego nie ma w tym
modelu ustalenia stanu faktycznego (nie ma
też subsumpcji).

Decyzja płynie wprost z normy o charakterze

zadaniowym – jest realizacją pewnego celu.
Decyzje takie podlegają kontroli sądowej.
Definicja

Stosowanie prawa polega na

podejmowaniu przez
kompetentne organy
państwowe konkretnych decyzji
dotyczących prawnych skutków
określonych faktów, przy czym
decyzje te są oparte na
ogólnych przepisach prawnych