1

1
 )

1
 Opera J. 2

TRACTATUS SECUNDUS [ Tom . 2. ]

DE NATVRA SIMIA SEU

Technica macrocofmi historia

in partes undecim divifa ,

AVTHORE

ROBERTO FLUDD ALIAS DE FLUCTIBUS

armigero et in Medicina
Doctore Oxonienfi .

In Nobili Oppenheimio
Are Iohan-Theodori deBry Typis Hierony
mi Galleri. Anno CIO CXVIII.1618]

O
DEDERE

73154
643 64254
21 333
664 DONGG
OLGREN
05478 FICO DEO
BARND
1186416 CHORDE
‫عللا‬

-ull

I
XX

RAJA

XXX PR

36
66
4-
 MU
SE

CHESA
U

ZYGMUNT CZARNECKI

1940 13 343
 :

Lectori benevolo .

Um in exoticis & ultramarinis regionibus,ſuſcepto

priùs in artibus Magifterii gradu, per integros ferè

ſex annos Galliam, Hiſpaniam, Italiam & Germania

perluftrarem, operam meam præcipuam in artibus li-

beralioribus ponebam , quippe qui à Principibus

non nullis & nobilibus amicis meis ac præcipuè Gallis follicitabar,

utipfos in fcientiis illis aliquo modo erudirem .

Primò igitur omnium Arithmetica compendium in hoc tra-

&
tatu defcriptum pro Carolo de Loraine Duce Guifiæ compofui,

eidémque illud dedicavi, atque etiam in cognitione ejus privatim

ipfum inftruxi.

Geometriam autem, Perfpectivam & artis militaris fecreta pro

nobiliffimo & optimæ fpei juvene ac Principe magnanimo,fed im-

maturâ(proh dolor ! ) morte per infauftum tormenti infeliciter di-

fperfi ictum violenter ex humana focietate fublato, Franciſco de

Loraine Equite Guiſienſe compilavi, quas quidem fcientias ille ce-

leritate mira, me informatore , non modò percepit, fed & in praxi
earum tanta cum animi oblectatione fefe exercuit , ut etiam me-

ipfum præceptorem fuum in ea fuperare anniteretur. Muſicam

porrò & artem memoriæ, cujus in fecundo volumine mentio fatis

copiofa fiet, Marchioni de Orizon ac Vice-Comiti de Cadenet,ut-

pote quimiro illarum fcientiarum cognofcendarum amore accen-

fus erat, dedicavi . Cofmographiam verò meam patri meo tum tem-

poris apud Elifabetham Reginam Angliæ, piæ ac nunquam fatis

laudatæ memoriæ, in bellicis negotiis per Galliam &Belgium infe-

rius Thefaurario , cujus anima fit in benedictione, exhibui , tan-

ci à
quam quo & vitæ meæ originem duxi, & neceffaria ad degu-
ftandum mellifluum Mufarum nectar fubfidia habui, ita utalis pen-

nigeris ad fuperioris cœli peripheriam potuerim fuaviffima & dele-

&
tabili aura elevari. Feci autem hoc eaintentione, ut tantò faciliùs

&meliùs ille regionum Ultramarinarum,in quas iturus erat,fitus

ac difpofitiones obfervare poffet: Hanc, inquam, Cofmographiam

A 2 meam

WŁADYSŁAW HRABIA BIELIŃSKI.

 AUTHOR . E PISTOL.

meam etiam correxi , auxi & artis unius locum ei in hoc tractatu

meo affignavi. Geomantiæ artem annopenultimo prædictæ Re-

ginæ Elizabethæ pro nobiliffimo & ex fanguine Papali orto , ac in

fcientiis Mathematicis verfatiffimo Vice-Legato Avineonenſe co-

fcripfi : Atque tandem etiam artem de motu, uti & ipfam Aſtrolo-

giam ,in gratiam chariffimi amici mei Reinaudi Avineonenfis ju-

venis doctiffimi, & morum fuavitate feu comitate infignis compo-
fui, Etficin cæteris .

Hæc omniaigitur ut particulariter iis , quorum nomina præ-

miſſa ſunt exhibui, fic ea nunc tibi in genere, amice Lector, lubens
volénsque communico,fperans,te iftum laborem meum hilari fe-

renáque fronte accepturum effe, cùm nullam perfectam fcientiam

fine artium liberalium cognitione acquiri aut comparari poffe ne-

mononfciat. Æquo igitur animo has lucubrationes noftras infpi-

cias, quæfo, & fi quis in iis error occurret, (ut procul dubio in opere
tam magno fiet)non totum illum infcitiæ aut ignorantiæ noftræ,

fed potiùs partim corporis noftri debilitati affiduo labore prope-

modum defatigati, ac proinde non valentis omnia tam exacta tru-

tina explorare, partim autem aliis occupationibus noftris, quibus

ad varia avocamur, afcribe, atque ita amore igneo ductus à lingua

viperina tanquam tenebrarum & malitiæ imò etiam ipfius Diabo-

li miniſtra tibi tempera, probans ac laudans ea, quæ bene rectéque

fcripta invenies, errores autem omnes (quos fcio haud paucos eſſe)

placido vultu,judicióque ab invidia omni remoto corrigens, nec a-

liter mecum hac in parte agens, quàm agi tecumin fimili cafu vel-

les : quod quidem fi feceris lucis filius appellari mereberis, libérque

hic nofter evadet bonitate tua felicior. Vale.

TRACTA-
 1
S

TRACTATVS

SECUNDI

PARS 1.

De Arithmetica univerfali

in

LIBROS VNDECIM DIVISA.

LIBER PRIMUS.

De numero & numeratione .

CAPUT I.

De numero Phyfico & Mathematico.

Numeratus feu materialis

(Principalis, ut ipfa anima numerans .
Pro actu feu operatione animæ numes
rantis.
Phyfi
Mediu s , quo velut i in- Pro conceptu iftius actus difcriminis ; fic
cu ,qui
itidem Numerans , five ftrumento quodam tempus dicitur numerus, hoc eft, diferi-
forma lis , eftqu e anim a ad numeran- men fpatii prioris & pofterioris.
duplex:
dum utitur : Hic au- Pro figno & vocabulo numerali,ut unum,
daplex,
tem trifariam accipi- duo, tria ; atq; hic quidem numerus Ma-
tur, vel thematicus appellatur.
Unitas quæ eft numerorum principium.
Simplex, "Pariterpar.
Quoru Pariter im-
Par uterq; par.
Compofi eft vel Pariter par
Nume- Subjectй,
rus eft Abfolutus tus. & impar.
cujus
duplex due eftque Simplex.
funt Impar, Compofitus.
Unita - ( Abſtr actus , Relativus ,
, qui eft Commenfurabilis.
qui
partes
tu col. & hic eft, vel Incommenfurabilis.
Mathe- lectio, Linearis, ex quibus numeri
mati. ex qua Figuralis feu Geo- Planus, Coffici. :
cus, n fit nu- imetricus. Solidus,
merus Contractus , qui fumitur Propris.
quo
duo Improp ie.
obfer- (Vulgaris.
vantur: Coffica feu Algebrica.
Geometrica,
Arithmetica,quæ numerorum fubjectum fpeculatur, Militaris.
eftque Musica.
Aftronomica & Aftrologica. ·
Geomantica; Pythagorica, Jocofa.
A 3 NUME
 TRACTAT. II. PART . I. LIBER . I.

Umerus Phyficus eft menfura, qua de fubftantiæ alicujus quantitatís

minoris,vel majoris diſcrimine judicamus.
Numerum numeratum feu materialem illum appellamus , qui
eft res vel multitudo aliqua numerata,utpote laterum congeries,
hordei pugillus, & c.
VO-
Ipfam autemanimam rationalem numerum numerantem principalem
camus,quia diftinguit à fe invicem tum fpecies tum individua ; Unde mani-
feftum eftbrutorum anımas nihil omnino numerare poffe aut difcernere.
Quod autem anima fit numerus à Platone in fuoTimæo confirmatur, ubi

ipfam numerum harmonicumideò appellat,quod ex Monade five unitate,bi-

nario,ternario,quaternarioque numero conftituitur. Nec veròà Platonis opi-
nione Pythagoras diffentit, qui animam ex proportione fimpla , dupla, tripla,
quadrupla,& quafi ex puncto, linea, fuperficie & cubo componi afferit , quo
Pythagorico fymbolo animæ intellectus, ejúfque potentiæ fignificari viden-
tur.Monas enim intellectum fignificat, qui fimpliciffimus & unicus eft. Binarius
fcientiam duo difcernentem videlicet verum & falfum. Ternarius opinionem
dubiamintertria dijudicantem,fcilicet verum,falfum & probabile.Quaterna-
rius autemfenfum exprimit; Hicenim corporea folum modò percipit,cùm in
corporea fenfibus minimè objiciantnr. Denique per numeros elementa fpe-
cierum denotantur,quas cognitas anima concipiens numerat atque diſcernit,
velperprincipia,velper effectus principiorum.
Numerusmathematicus eft quantitas difcreta , ex duabus vel pluribus colle-
cta.Nullus ergò numerus eftunitas, quia minimus numerus unitate eft major.
Unitas eftterminus, à quo omnis numerus derivatur,& in qué definit; Sic
in Geometria linearum termini funtpuncta; Ut enim linea ex punctorum fluxu
&ferie;ficetiam numerus ex unitatum congregatione conflatur.
Unitas in Arithmetica,& punctum in Geometria funt indivifibilia, Ete-
nim unitas in ſe ducta producet nihil; quod autem non multiplicatur illud di-
vidinullo modo poterit.

Numerusabftractus est,qui nullam habet denominationem fibi annexam,

ut 5.velio.finere alia ipfis conjuncta.
Numerus contractus eft; qui denominationem aliquam habet fibi copula-
tam, ut5. lineæ, vel io.gradus .
Numerus contractusproprius est numerus integer ut, 6.10.Numerus contractus
improprièdictus eft numerus fractus, qui unitate integra minor eft ut 3.3.
Numerusabftractus abfolutus eft,qui nullum habet refpectum aut relatio-
nem ad alium,fed per fe folum & abfolutè confideratur.
Numerus abfolutuspar est,qui in duas partes æquales diftribui poteft;ut4.6.
12.20. &c.

Numeruspariter par eft,qui in partes æquales,ufque ad unitatem dividitur,

ut.16.in 8. & 8.in.4 . & 4.in 2. & 2, in1.

Numeruspariter impar eft,qui ufque ad unitatem diftrahinon poteft divi-

fione æquali,ut18.in 9.& non ulterius fic.io. in 5. & c.
Numeruspariterpar & impar eft,qui divifus dat numeros pares, cujus mem-
brafubdivifa partes producent impares ut.60.in 30. quæ membrafunt paria, &
30.in15. quæfuntimparia.
Numerusimpar eft,qui in partes æquales diduci non poteft abfque unitatis
fractione : Sic9.æqualiterdivifa producent 4. & . Et quindecim dabunt 7. & §.
in quotiente.

CAP.
 DE NUMERO ET NUMERATIONE. 7

CA P. I I.

De numeratione Algorithmica feu vulgari.

Unitati, ut 1.

3.
4.

Digitorum, ut 6.

7.
Significa 8.
tiva, 9.
(Simplicium
quæ nempe vel (10 .
eft du- 20.
plex. 30.
Articulorum, 40 .
ut 50 .
100 .
Numero- 1000. &c.
rum
Figura quæ (102 0 . 40
100200
.
eft vel Artic ulis , ut 260 304 0.
60304020.
20600.

512.28.67.
4d numerorum Compofito- Digitis folis , 638 .
abſtractorum rum,autex ut C457895.
numeratio- Articuli& di- 1024.
nem duo
gitisfimul,ut6430.
concurrunt
Nonfignificativa, ut ciphra o.
Certus, qui in folis digitis reperitur.
Locus, & in hoc duo fNumerator.
occurrut obſervada. Denominator.
(Primus eftunitatum
Figura va Incertus , Secundus denariorum
Lor. in quo Tertius centenariorum
duo Ordo locoru à dextra Quartus millium
m
notan - numera , quoru Quintus decem millium
ndo m
da, fcil. Sextus centum millium
Septimus millies millium.

Umeratio eft,qua debitus uniuscujufque numeri valor æftimatur, & aptis

figuris propriisque locis aut exaltatur aut deprimitur.
Figurafignificativa eft,cujus valore unitas aut digitus fignificatur.
Figura nonfignificativa perfe nihil fignificat,ut ciphra.Quid fitunitas, quid
numerusfuperius dictum eft.
Digitus eft unufquifque numerus fimplex, qui inter unitatem & primum
articulumfimplicem comprehenditur, ut. 2.3.4.5.6.7.8.9 .
Articulus eftomnis numerus, qui in decem partes æquales fine refiduo di-
viditur, ut.10.20.30.40.50.100.1000 .
Nume-
3.

TRACT. II. PART. I. LI

. I.

Numerus mixtusfeu compofitus eft,qui vel ex figuris fimplicibus fignificati-

vis tantùm,ut.12.345. vel partim fignificativis & partim non fignificativis, ut
470. vel 24021. conftituitur.

Ciphra eft, quæ per fe, aut in finiftra parte alicujus velaliquorum digito-
rum pofita nihil fignificat, ut 04.037.in dextra verò digiti parte pofita tot figni-
ficat numeros denos, quot digitus præcedens unitates denotat, ut 40.50.240.
& c.

Valorcertusnumerorum eft, cùm digitus aliquis per fe & in fua natura confi-
deratur, hoc eft,fecundùm multitudinem unitatum, quas continet, ut 2.vel3.
vel 4.vel 5.per fe fumptus. Nam 2. habet valorem duarum unitatum. 3.trium
&c.

G Valor numerorum incertus eft, cùm idem digitus in diverfis locis expreffus
diverfum habet valorem & æftimationem, Exempli gratia,in hoc numero. 142.
2.non ultra duo fignificat.4.verò quadraginta & i.centum : Exprimendo verò
coldem digitos hoc modo.214 . hic 4.unitates tantùm 4. fignificat.1.autem de-
cem & 2. ducenta.
quo una quæque figura alicujus numeri
Locus eftfedes,vel intervallum in quouna
exprimitur.Quot enim figuræin numero conftituuntur,tot etiam loci ei attri-
buuntur, quorum ordines rota fequens dilucidè explicabit.
Numerator eft digiti uniuscujufque loci ternariæ divifionis,æſtimator &
valor.
Denominator omniternariæ divifionis loco, ejusq; figuris dat nomen, & li-
mites.quibus numerator eas ad amuffim æftimare poffit; Prima enim ternaria
divifio eft unitatum,fecunda millium, & c. Exempli gratia,in hoc numero 204.
denominator eft unitatum, quia eft divifio ternaria primi ordinis. At verò in
204000.denominator eftmillium, æftimator verò 204. Eft enim ternaria di-
vifiofecundi ordinis.

Notandum eft,hujufmodi denominatorem ab illo numerorum contra

&
torum difcrepare. Ille enim locis figurarum ternariis eft proprius,hic verò re-
bus denominationi figurarum conjunctis refertur, ut, cùm dixero 4000. hic
mille eft denominator, & 4.numerator;at fi dicto numero libras,pollices, vel
pedes connexero, duplex erit hic denominatio, cujus prior eft numeris abftra-
aispropria,altera, quæ numeros abftractos contractos facit.

NVMERA-
 DE NUMERO ET NUMERATIONE ,

NVMERATIONIS SPECVLVM.

‫ہو‬
4
6 Z
J
3. 10
100 mittium
3
1000
10 3
7 9. 0
J ·9

v
8
m

n
1 8
u

i
7
n

t
6 5
o

a
6 6 8
5 5
i

t1

Z
00

8
t

Z
ज
00

0
4
8

ΟΙ

00

6
6
Z

3
Z z 4

9
6

.
4
6

4 3. ㄉ
7

3 4 ་

C.
3
2

J
100

J
1
6

6
8
3

9
25

7
8

6
4
3
4
3

D
e
N n Duo
u V om rum
mn
ei i
n uon a
r ria onu
m
at
Qu ter
NL ru a
t s e cti :
uo a f o
mc t c r
o u e
e i ri s Sex.
t
r eu t e S S :
o sf e Septem r e e
r c c
r q Octo n
n t
u d u a a t i
m a e Nouemr r i
t i rd io i on uous
o a n t n n
o a rco u
:u
r r u m
u u m m
m m

Quomodo beneficio hujus fpeculi uniuscujusque numeri

valorinveniatur?

Cùm numerus multorum locorum nobis offertur, quos promptè deno-

minare non poffumus , à dextra verfus finiftram continuo numerandi ordine
progrediendum eft,obfervando locos ternarios, quorum tres funt numerato-
res,& unus denominator.
In omniergò ternaria divifione tres funt numeratores,quorum prior ver-
fus dextram eft unitatum,fecundus denariorum, tertius verò centenariorum.

Denominatio veròprimæ ternariæ divifionis eft unitatum,fecundæ millium,

tertiæ millionum .

Novemfphæræ inferiores funt digitorum ,qui in prædictis locis reperien-

difunt.
B Sit
19 .
TRACT. II PART. I. LIB. I.

Ternaria
Sitigitur exempli gratia numerus datus .

Secunda

Prima
divifio.
Tertia
354. 228.
246.

Ubi octo eftminimus numerus,à quo continuandus eft ordo verfus fini-
ftram .

Inprima fectione.8.denumerat unitates, z.denarios numeros &.2 . cente

narios ; Denominatio verò horum trium locorum eft unitatum .

Infecunda pariter divifione 4.denotat unitates 5. denarios numeros &.3 .

centenarios;Hujus tamen denominatio eft millium,& fic in cæteris.Talis ergo
hujus fpeculi fiatpraxis.
Inprimo locofphærarum digitorum invenio digitum 8.qui eft prior nu-
merus numeri dati . Denominatur ergo per tot unitates, quotfignificat.Simili-
literin fecunda fphæra fecundi loci invenio 2. Ubi numerator dat tot denarios
numeros, quot fimplex digitus.2.fignificat unitates;Denominatur enimfecun-
dus locus per unitates : Poftea quærendus eftin eadem fphæra in loco tertio.2 .
quitoties numerat centum, quotunitates figura 2.numerat. Deinde in divifio-
nem fecundam ingrediendum eft, quæ eft millium,femper numerando, utin
priori;feddenominando permillenarium: 4.enim tot mille fignificat, quot e-
jus natura fimplex unitates continet; & fic in cæteris.

САР.
 DE NUMERO ET NUMERATIONE. II

CA P. I I I.

De numeris relativis abftract is.

(Equalitatis,
(Dupla.
Multiplex Tripla.
Quadrupla.
(Quintupla, &c.
Selquialtera.
Simplex Superpar. Sefquitertia.
cujus 3. ticularis. Sefquiquarta.
funt Sefquiquinta.
fpecies, (Superbipartiens.
fcil. Superpar- Supertripartiens.
Numerus ad tiens. Superquadrupartiens.
alium re- Superquintupartiens.
fertur Dupla Sefquialtera
propor- Sefquiquarta, &c
tione vel Majoris, Multiplex
particu. Tripla Sefquitertia
queeft aut
laris Sefquiquinta, &c
Quadrupla Sefquialtera
Sefquifexta, &c.
Dupla Superbipartiens
Supertripartiens,
Inequalitatis &c.
Compofi-
Superbipartiens
ta, eaq; Multiplex Tripla
vel Supertripartiens,
Super- & c.
partiens .
(Superquintupar-
tiens
Minoris, Ssimplex Quadrupla
Superfextupar-
quæ etiam Compofita tiens, & c.

Proportio equalitatis eft,cùm duo numeri æquales fimul comparantur , quæ

tamenminùs proprièproportionis nomen ufurpat.
Proportio inequalitates eft,cùm duo numeri inæqualesfimul conferuntur,
ut 4.ad2.vel3. ad s.
Proportioinequalitatis majoris eft,cùm majornumerus minori comparatur,
uts.ad3. & 15.ad 12 .
Proportioinequalitatis minoris eft, cùm minor numerus majori confertur, ut
2.ad 8. & 3.ads.ubi notandum eft eandem effe proportionis majoris & minoris
rationem .

Proportiofimplex multiplex eft , quæ minorem bis aut fæpiùs in fe exactè

continet.

Dupla minorem bis tantùm comprehendit, ut 4. ad 2. 6. ad 3. &

12.ad 6.
Proportioergò
Triplaminorem ter amplectitur,ut 6.ad 2.9.ad 3.12.ad 4.
1.8.ad
Quadrupla minorem quater continet,ut 4.ad 1.8. ad 2.12 . ad 3. & c.
Proportiofuperparticularis totum comprehendit minorem cum aliqua ejus
parte.
B 2 Sefquialter

Deutsches Museum
Bibliothek
12 TRACT. II. PART. I. LIB. I.

Sefquialtera minorem amplectitur cum dimidia ejus parte,ſic

fehabent 3.adz.ubi3.continent.2 .& ejus .
Sefquitertiaminorem valet, & tertiam ejus partem, ut 4ad3.&
Nam porpor- 8.ad 6.
tio
Sefquiquarta minorem continet, & quartam ejus partem,ut 5.
ad4.Etficin cæteris.

Proportio fuperpartiens minorem amplectitur , atque ejus duas plurésve

partes.
(Tertias, minorem continet & ejus duas tertias ; ut 5.ad 3. 10. ad
6.

Unde propor- Quintas, minorem comprehendit, & ejus duas quintas, ut.7.ad
tiofuperbipar- 5. & 14. adio.
tiens
Septimas, minoremvalet, & ejus duas feptimas, ut 9.ad 7.18.ad
14. &c.

(Quartas,minorem continet, & ejus tres quartas, ut7.ad 4.14.ad

8.21.ad12.
Proportiofuper- Quintas, minorem habet & ejus tres quintas, ut 8.ad 5.16.adio.
tripartiens 24.adis.
Septimas,minorem poffidet & ejus tres feptimas, ut 10.ad 7.20 .
ad14.30.ad 21 .

Quintas,minorem amplectitur & quatuor ejus quintas, ut9.ad

5.18.ad 10. & 27 ad 15.
Proportiofuper-
quadruparties Septimas, minorem excedit per quatuorejus feptimas ;utii.ad
7.22.ad 14.33.ad21.
Nonas,minorem comprehendit,& quatuor ejus nonas;ut, 13.ad
9.26.ad 18.39.ad 27.

Eadem etiam eft ratio in proportione quintupartiente, ubi major mino-

rem continet,& quintam ejus partem :atquefic porrò in aliis.
Proportiocompofita eft, cùm minorem fæpiùs in fe comprehendit major,ut
15.ad.5 .
Proportio fuperparticularis compofita eft, quæ minorembis aut fæpiùs in fe
continet cum aliqua ejus parte.

(Sefquialtera minorem bis continet,& dimidiam ejus

Dupla partem, uts.ad 2 .
Ssefquiquarta minorem bis amplectitur, & ejus quar-
tam partem,ut 9.ad 4.

(Sefquitertia minorem ter comprehendit, & ejus ter-

Nam fuper- Tripla tiam partem,ut io.ad3.
particularis. Sefquiquinta minorem ter valet cum quinta ejus par-
te,ut16.ads.
(Sefquialtera minorem valet quater, & ejus dimidiam
Quadri partem,ut9. ad2.

pla Sefquifexta minorem continet quater & ejus ſextam

partem,ut25.ad 6.

Super

Deutsches useum
BIJ Jinek
 DE NUMERO ET NUMERATIONE .
13

(Superbipartiens tertias minorem bis comprehendit, &

ejus duas tertias, ut 8.ad 3 .
(Dupla
Supertripartiens quartas minorem bis poffidet , & ejus
tres quartas,ut 11.ad 4.
(Superbipartiens tertias minorem ter continet , & ejus
duas tertias,ut 11.ad 3.
Etproportio Tripla
Supertripartiens quartas minorem ter valet, & tres ejus
partes,utis.ad 4.
(Superquintupartiens quartas minorem quater ample-
3 &titur, & quinque ejus partes, ut 29.ad 6.
Quadrupla superfextupartiensfeptimas minorempoffidet quater,
& fexejuspartes,ut34.ad 7.

PROPORTIONVM SPECVLVM.

ad dd
a J 8
l
N
p
4

u Z 9
M
r
9

d 6 Z 6 3
a
M

t a J
4

u a
Q u a?rt
l 10 3 Z
p 4 12
∞

i u
era

auifq
ris

r ‫ہ‬ 8 8
T l ‫و‬ 3
p qu
aît

6 8
u es
la

f ut]. Z 6 Σ
D S u Ο
ntas ut
qui
icu

i 4 1

3
t u
lex

u .} 4 Q 9 2
imas 4
Ses

Sept as ut 17
ie un

4
: u or part

9
Mul rtio

n 7
rt dr

o ut
ns

N 13
16

as 1
Quint sut 228
tip

9
a

7
th
u

ma 8 1 4
Septtiias ut
Q
pa

ar
ZG

16
Ter 14
en .

10 4
po

ut 30
6
per

i p
s

7
15
p

s
Tercia ut
10

Tr
16

ad
Pro

18

‫ہوا ל‬3 1
Pro

25
ti

s
iuncaast
zo 30

r
16
.

pa s Q eptemas
Sup

or

0
10
?

8
S

JZ

i S u 917 7287
B n
ef
14
r

23
‫אא‬
op

4
ti 6 3
‫וט‬
pe
erp

Pr

Su

zo

27
4
5
art

.
Pricul

ONUNNY
vers manualitats. 2: CON
72
portio
op at

40
pro
or is

SuJoportiones
pbpojite Com. NNN
Du
‫ مكا‬6

ipa marons
12

pl
8

772
ti

r
9
6

t
18

t
Qu

a ien er 8
9
45
Tr

s 3
ad

8
Su SupbSup
o

73
ip

2
ru

la

p i t 3 2
Su Sup tri parrti
pl

11 22 6
ps qu par ie qua
a

30
8

r 4
4

ex in p
ti ar:n s t as 11
tu tu o
pa pa ns tertia
27

s 0
rt r 3
8

ie
33
4

n quartas 13 4
38
29

Sel
8

Du
pl S& ef quiaquarcta
‫الر‬

10

10
9

qu s
Tr
a it lt ial 29
er
ip 4 18
)

3
4

la I Sef ti
Qu qui a Z 0
q 2
‫לן‬

ad uar
4

ru Se ta
pl f qu
iq
3

a 9
ui
nt 18
a 10 0
Se 5
fq 16
ui Z
se
xt
a 9 6
2

pr

B 3 Quod
14 TRACT. II. PART. I. LIB. I.

Quodomnisproportionisfpecies ordine hujus fpeculi in infinitum

poffit extendi.

Regul . 1.

Inproportione multiplici numerus par feipfumaut aliquemimparemmultiplicans,

infinitas producetproportionesduplas ,ubi numerusducendus pro minore , &productus
pro majore habeturnumero proportionali. Sic duo per duo ducta faciunt 4.ad 2. &4.
per2. producent. 8.ad 4. & 8.per 2. dabunt 16. ad 8. Similiter 3. per 2. produ-
cent6. & 6 ad3. eftproportio dupla. & 12 ad 6. & 24.ad 12.
Tripla etiam proportio in infinitum producitur multiplicando aliquem
digitummore præcedenti per3.Multiplica igitur.2.per 3.& dabit. 6. &. 6.ad 2.
eft tripla proportio : Et 6.per3.faciet 18.quietiam ad 6. eſt tripla proportio : Sic
3.per3.facit 9.ad.3 . & 9 per3.27.ad9.
Eadem etiam ratioin quadrupla erit obfervanda multiplicando aliquem
digitum per 4.in quintupla per5 in fextupla per 6. & ficin reliquis.

Regul . II.

Siduonumeripares æqualiproportione comparentur, ut, 4.ad 4.6.ad 6.8.ad 8. & c.

&prior parsdimidia addatur, tunc inter illos numeros relativos eritproportiofefquialte-
raficdimidia pars 4. eft 2.qui numeri faciunt 6 fimuljuncti, & 6 ad 4.dabit pro-
portionem prædictam : 4.etiam additus 8.facit 12. qui ad 8. proportione præ-
cedente refertur.

Similiter ubi.3.ad3. comparantur , vel ubi duo numeri æquales ex3.com-

pofiti relatifunt ut 6.ad 6. & 9.ad 9. fipars unius tertia addatur priori , dabit
proportionemfefquitertiam,ut 4.ad.3 8.ad.6. & . 12.0d9.
Hoc idem de fefquiquarta,ubi quarta femper pars, & fefquiquinta, ubi
quinta, & fefquifexta,ubi fextapars unius additur alteri.

Regul. III.

Omnis proportiofuperpartiens habet respectum adpartes numeri minoris:utfuper-

bipartiens,ideft,minor & ejus duæ partes. Supertripartiens ,id eft, minor & ejus
tres partes. Superquadrupartiens,hoc eft minor ejus quatuor partes, fic de cæ-
teris.

Similiter hujusmodi proportionum denominatio fit perrumerum mino-

rem,utproportiofuperbipartiens tertias fignificatminorem , & ejus duas ter-
tias, & proportiofuperbipartiens quartas vult minorem & ejus duas quartas, ac
fic de cæteris.

Eodem modo fupertripartions quartas denotat minorem, & ejus tres

quartas, Superbipartiens quintas minorem cum tribus ejus quintis. & c.

Regul. IV.

Proportio duplexfefquialtera triplici modo poteft exprimi, nempe veluts.ad.2 .

vel vel22.
Similiter triplex fefquiquinta proportio,fub his formulis poteft exprimi.
16.ad 5.vel . vel3 . & ejufmodi ordinem in omni alia proportione obfervare
poffumus.

Regul
 DE NUMERO ET NUMERATIONE. IS

Regul. V:

Eadem proportio diverfo refpectu diverfa ufurpat nomina. Superquadrupar-

tiens enim tertias , erit proportio duplex fefquitertia,ut 7. ad 3. & 14.ad 6. Sic
quadrupartiensdecimas erit proportio fuperbipartiens quintas , & fuperqua-
drupartiens duodecimas erit fefquitertia; & fuperquintupartiens quintas,erit
proportio dupla, & fextupartiens tertias, erit tripla;atque ita de aliis.

CA P. I V.

De numeris figuratis.

Linearis.
(Trigonus.
Laterum aqua-
lium.
Tetragonus vel Parallelogram.
Omnes Geometria malis.
figuras pertinet; Superficia Pentagonus.
Eft enim nu- lis, ut Hexagonu
merus Ovalis.
Circularis.
Solidus, ut Cubicus.
Pyramidalis, & hujufmodi.
(Geometricus,
་ qui SQuadrati,quæ eft linea.
Radix five
vel ad Tres tantùm
latus Cubi, quæ eft fuperficies qua-
Geometria drata.
formas refer- Tetrago nuss five quadratus æqualium late-
Tetragonu
tur, quæ fun- rum.
Figuratusnu- damenta funt
(Simplex.
merus eft Cofficorú nu- (Quadratum
vel merorum,fcil.Cubus Compofitus, de cubis.
ut Cubus de cu-
bis.
Non Geometricus; nullam enim figuram exactè Geomanticus .
Memorialis.
Geometricam repræfentat, eftque vel

Umerus figuratus eft, quiformamvel figuram alicujus rei Geometricæ, five

regularis fiveirregularis , vel non Geometrica repræfentat .
Numeruslinearis eft, qui longitudinemtantùmfuo progreffu facit,ut 1.2.3.
4. 5. 6.7.8.
Numerusfuperficialis longitudinem & latitudinem fuo incremento pro-

ducit, ut numerus parallelogrammalis .

Numerus trigoneus figuram triangularem repræfentat ,fuis unitatibus, ut

Nume
 16 TRACT. II. PART. I. LIB . I.

Numerus tetragoneus habetlatera æqualia,& quadrato Geometrico vel e-

jus Rhombo affimilatur,ut:

Numerus tetragoneus inæqualium laterum eft , qui formam parallelogram-

malem Geometricam conftituit, ut:

PJ

Numeruspentagonalis eft ille, qui quinque habet angulos cum totidem la-
teribus æqualibus, ut:

Etficin cæ-
teris ut:

Numerusfolidus eft, qui in longum , latum, & profundum fecundùm fuas

unitates eft difpofitus.
Numerus cubicus eft folidus, quiex quatuornumeris tetragoneis rectangu-
is conftituitur, ut:
日

Numeruspyramidalis eft, qui fuis unitatibus pyramidem corpoream efficit,

fitque progreffione arithmetica, ut:

AAAA

CAP.

(
 DE NUMERO ET NUMERATIO NE . 17

CA P. V.

De numeris Cofficis.

Digitus ut$1
2.
.
13. & c.
IO.
Articulus $10 .
100.
(Numerator, ut L1000.
qui eft vel 24.
De quibus in
(Ex digitisut 642.
344325. cap.3.hujus
Compofitus
ut Ex articulis $240. libri copiosè
actum eft.
& digitis ut 3040 .
-30043.
(Linearis , ut radix.

Superficialis, ut Qua-
Simplex , ut dratus.
Solidus, ut Cubus
Quadratusdequadratis
In Cofficis nu- Valor vel
Surfolidus primus.
meris,quia Quadratus decubis
contracti
Compofitus, Surfolidus fecundus.
funt,2.con-
fiderantur. ut Quadratusdequadratis
quadratè.
Cubusde Cubis, &c.
Denomina-
Unitatis..
tor,in quo
SRadicis . R.
duo præci- Valorisfim- Quadrati . q
.
puè obfer- plicis,vide- Cubi. C.
vandafunt, licet
( Quadratide quadratis.
nempe Signa five
Q.velqq.
ejus chara-
Surfolidiprimi.S.q.
cteres.
Valoiis com- Quadratidecubis.qc.
Surfolidifecundi.bsq.
pofiti.fcil.
Quadrati quadratorum
quadrate. 999
Cubi de Cubis. CC.

Numerus
 T
CTA T
TRA . II. PAR . I. LIB . I.
18
Numeri Coffici funt, qui ad denominationem alicujus figni Coffici contra-
hunturut.1.Numerus.1.Radix , 1.Quadratus :1.Cubus . & c.
Quid fit numerator,quid denominator, quid digitus ,articulus ,& nume-
rus,quid etiam numerorum valor antea demonftratum eft.

De Radice .
Radix eft latus alicujus numeri figurati , exactè quadrati , vel Radix eft
numerus linearis ,à quo numerus tetragonalis , cubicus, & ex his compofitus de-

rivatur,ut

படப 18

2345 6 7 8

Regul . I.

Radix femel velfapius infe ducta numerum illumproducet , cujus est radix;nam
fi in fe femel multiplicetur, quadratum ejus,fi bis , cubum ;fi ter quadratum de
quadratis pariet, & c. Exempligratia fit radix.2.quæ in feducta.4.exhibet,qui eſt
quadratus ejus numerus ; Iterum 2.bis in fe ductusproducet.8.qui eft prædictæ
radicis Cubus : fiter multiplicetur,dabit.16.in fuo producto;Atque ita de cæteris.
Quoties igitur in fe ducitur radix,toties productum diverfam fibi vendica-
bitdenominationem .

Regul . II.

Numerimultiplicatione productifunt immenfurabiles ; quorum etiam radicesfunt

infinita:Quadratus ergo numerus aliam non habet radicem, quàm quadratam,
nec cubus quàm cubicam.& fic in infinitum .

De numero quadrato .

Numerus quadratus eft, qui aliquem numerum diviforemfuum pro numer.o

quoto habebit. Vel,

Numerus quadratus eft,qui fit multiplicatione alicujus numeriinſe.Sic 8.

ductusin fe producer. 64. qui eftnumerus quadratus radicis. 8. Radix ergò divi-
dens quadratum erit femper numerus quotiens.
De Cubo .

Cubus eft numerus duplici alicujus radicis multiplicatione in fe productus

ut2.infe bis ductus conftituet. 8. quieft numerus Cubicus. Radix ergò feipfam
multiplicans , fecunda vice multiplicationis productum multiplicando , cu-
bum producit. Vel.Cubus eft numerus, qui per radicem divifus habebit ejus
quadratum proquoto fuo numero;Sic 27.per.3.divifus, 9.in quotiente proferet,
quinumero.3.eft quadratus.
De Quadrato de quadratis .

Quadratus de quadratis eft numerus productus alicujus cubi per radicem

fuammultiplicati.Sic 27.per.3.ducta exhibebunt.81.
De
 TRACT. II. 4 PART. I. LIB . I. 19.

De Surfolido .

Surfolidus eft numerus productus multiplicatione quadrati de quadratis

per radicem unicam ipfis propriam, multiplicator enim erit radix , multipli-
candus quadratus de quadratis, & productus, numerus Surfolidus . Sic 81. qui eft
numerus quadratus de quadratis , per3. ejus radicem ductus dabit 243. qui erit
numerus Surfolidus radicis 3.

Regul . de Surfolido .

Sinumeri Surfolidi radixfit digitus tunc numerus primi loci Surfolidi erit radix;
fifit articulus,tuncille Surfolidus habet quinquies tot ciphras inprimo loco quot ejus radix:
Oritur enim numerus Surfolidus ex quintupla multiplicatione radicis fuæ in fe;
fi fit numerus mixtus , tunc primus numerus Surfolidi erit primus numerus ra-
dicis.

De quadrato de Cubis.

Quadratus de cubis eft numerus, qui poft multiplicationem Cubiin fe qua-

dratè producitur,vel eft productus numeri Surfolidi per radicemfuammulti-
plicati,ut 27.per 27.pariet 243.qui in 3. ductus producet 729.

De Biffurfolido.

Biffurfolidus eft numerus productus multiplicando quadratum de Cubis

perfuam radicem, ut fi 729. per3. ducatur productus erit 2187. & hic Biffurfoli-
dus dicitur.

De quadrato de quadratis quadratè.

Quadratus dequadratis quadratè fit multiplicando Biffurfolidum perradi-

cem : Ejus enim productus erit Quadratus de quadratis quadratè; & fic de ca-
teris.

C 2 NYME-
20 TRACT. II. PART I. LIB . I.

NVMERORVM COSSICORVM SPECVLVM,

in quo valor illorum cernitur,ab iis,qui radicum eorum naturas

magis refpiciunt, quàmformas.

Qu
ad
ra
x tu Q
d i s:
R a :B

28
100
10
01

C
81

6
9

u
44

24

b
64
78

u
18

C
0

s
86

24

1
00 74

7 49

0
74

75
0 73

0
0

0
36
00

72
24

6.
10

76

5
0

28

9
25

1
3
00

25
61

2
5000000000

4
56
46

3
16
76

21
60

1
387420489

85
134297728

97

6
2
9
04

5
3
49
40353607

64
262144 1
10077607

4
1993125

Z
90

2
7

10000
༠z

4096
1296
512 ༡
19683

2401
¥

6561
675
256
16
81
25 82
2 1
3
65 56

2
36 36
57 679 5

1
2
80 6

4
2

16

0
1
1

3
06

3
+9
6 6
9

28

7 16
21

1
1

12
7 80
4

JZL
2
72

3
48
1
77

6 7

2
46

29

59 000
76
1 9 dot

10
16
0

54

04
43

18 1
8
00

99

0
4 14
92 9
00

66 4
44 99
95
00

44
54 211
00

41
38 249
6

26
0 292
69
62
4 771
84 ES
00 4 FI 0
00
00 IF 00
00 0 00
0

Regul . I.

Eodem modoprogrediendum erit cum radicibus mixtus,quocumdigitis

fiveradici
busfimplicibus.

Regul. II.

Qua ratione uniuscujusque numeri radicem inveniamus ?

Numeri naturam infpicias oportet cujusfcilicet denominationisfit, & in arcuillius
quantitatis quaerendus est numerus illedatus; quo inventoquærendaest infuper radix il-
lius fphæra,in qua invenitur dictus numerus. In arcu enim radicum , & in eadem
fphæra numerum radicalem ejufdem numeri dati invenies : Sit ergò numerus
datus 7776. qui erit numerator , cujus denominator erit Surfolidus. Perfcru-
tandus ergo eft dictus denominator in Surfolidorum arcu, nempe 7776. deinde
per eandem fphæram verfus finiftram progrediendum erit; adixenim ibiin-
venta erit numerus radicalis numeri 7776.dati : nempe 6.
Regul:
 TRACT. II. PART. I. LIB. I. 21

Regul. III.

Quoties radix in prædictis numeris invenitur, qui omnes multiplicis radicis per
multipliationem producuntur, toties linea radicalis in illaforma Geometrica in est, utra-

dixhæc inquadrato hoc quater reperitur. & in cu.

bohoc octies, & in 22.16.& c.

Regula . IV .

Progreffio & augmentatio numerorum in Speculo contentorum fit mulitplicando

minorem immediatè præcedentemper radicem Qua ratione omnis numerus unius-
cujufque orbis oritur à præcedente in eodem orbe ducto per radicem in ea
fphæra repertam ; ut numerus præcedens cubum eft quadratus; Ducendoigi-
turquadratum in radicemfuam, nempe in radicem ejufdemfphæræ, producitur
Cubus dictæ fphæræ; Et fic in infinitum progredi poffibile eft.

Regul . V.

Denumerorum quorundam denominationumalteratione .

Qui Cofficorum artem vulgò expofuerunt, nomina & characteres illis, ra-
dicum naturis potiùs,quàm ipforum formis Geometricis convenientes attribu-
erunt; Ego veròàformarum Geometricarum fimilitudine quofdam nuncupa-
bo,quòlucidior hujus artis fiat demonſtratio.
Quadratus ergò de quadratis vulgò ita dicitur, quia radix ejus eſt numerus
quadratus : Sic radix numeri 16.eft 4. & radix numeri 256.eft16. At fi forma ejus
Geometrica confideretur, longus Cubus dicetur, quia habet latitudinem , &
profunditatem unius Cubi ; longitudinem verò duorum vel plurium ; quare
nonimpropriè dicitur Cuborum linea; Sic architecta laterum five tegularum
lineam parietem vocat. Surfolidus etiam vulgò dictus, prædicta ratione,fi Geo-
metricam ejus compofitionem infpiciamus, Quadratus de Cubis eft dicendus;
quadratam enim habet figuram, cujus partes ita difponuntur, ut unaquæque
unitas fit Cubus infe.

Fit etiam ex multiplicatione Quadrati & Cubi fimul,ut ducendo . 8.per 4.

producetur Surfolidus numerus.
Quadratus Cuborum vulgò ita dictus,quia fit multiplicatione Cubiinfe,
formam & compofitionem Geometricam confiderando Cubus de Cubis nun-
cupabitur,quia tali modo difponitur in Geometria, quali Cubus majorex mi-
1
noribus conftituitur.

Biffurfolidum etiam ratione præcedente longum Cubum de Cubis dice-

mus;Conftituitur enim ejus figura ex duobus Cubis compofitis, fimul conexis.
Quadratus de quadraris quadratè eadem confideratione quadratus de
Cubicis Cubis vocatur, quia duo longi cubi ex cubicis cubis compofiti fimul
juncti,talem conformant figuram quadratam .
Hic autédef ibemus & delineabimus numerorum Cofficorú denomina-
C 3 tiones
2.2 DE NUMERO ET NUMERATIONE.

tiones refpiciendo eorum formas Geometricas , & non radicum naturas, atque
incipiemus demonftrationem noftramà minori radice in binario numero con-
fiftente : Qua etiam ratione progrediendum erit cum omnibus cæteris radici-
bus majoribus ufque ad novenarium numerum afcendentibus : Ex quibus nu-
merorum Cofficorum ratio femetipfam manifeftabit, quemadmodum ex ſe-
quentibusadfatietatem fatis fuperqueapparebit.

FORM Æ GEOMETRICÆ DE QUIBVS

numeri Cofficiderivantur.

Forma prima.

Forma Secunda.

Quadr
parte sati 2

1 2
.

3 4

Quadratum. Radix in fe ducta pro-

ducit quadratum .
2
2

4
Forma tertia.
qu
Mu

ad
lt
pirpl

ra
ra
odic

di
tu
uca

ce
im
cu

n
et
bu

ur
&

Cubus .
 ON E.
DE NUMERO ET NUMERATI 2

Cubus inpartes duas divifus.

I 2

5 6
3 4

7 8

V
1
NIT
~

Forma quarta.

Longus Cubus.

Longus
24 TR . II. PA . LIB . I.
AC RT
T
Longus Cubus in duas divifus partes.

Quadratus enimin fe ductus vel cubus in radiceproducitlongum Cubum,

ut

4 8
vel
4 2
16 . 16.

Regul . I.

Figuraprecedens,quam formam Geometricamrefpicientes longum Cubum appella-

mus àquibusdam imòferè ab omnibus quir adicispotius naturam, quàmfigure Geometri-
cefor mamrefpiciunt quadratusdequadratis dicitur: 16.enim eftnumerus quadratus,
quia radix ejusiu fe ducta producit 16. Similiter 36. cum ejus radix,nempe,6.pa-
riat36. Præcedensergo figura,fi quadretur, habebitlatera ex quatuor, confi-
nentia hocmodo.
Quadratus dequadratis idemvalore cum longo Cubo.
A

I 4
M
n

7 8
a

10 II 12

13 14 IN 16
Figu-
 DE NUMERO ET NUMERATIONE. 25

Figuraquinta.

17
K

Quadratus de Cubis.

Prima medietatis quadrati de quadratis;fimiliter &fecundæ defcriptio.

I 2 4
M
n

6
7

9 10 II 12

13 14 IT 16

D Ergo
 1

TIONE
26 DE NUMERO ET NUMERA

Ergo ambæmedietates dabunt32. Longus enim Cubus per quadrati radi-

cem ductus producet quadratum de quadratis ut.

16

32
Regul. II.

'Surfolidus etiam dicitur hic numerus , quafi fupra folidum : Sur enim fer-
mone Gallico fignificat fupra. Unus enim longus Cubus fupra alium ponitur,

videlicet,a .b.n.k.m.l. & i.fupram, l , i, h,g. &c.

C C
u u
b b
u d i
s e s.

Qui per radicem divifus faciet duos quadratos de quadratis, qui iterùm
perradicem divifi producent 4. longos cubos.

Regul . II.

Figuram , quam Cubum de cubis,formæ Geometricæ ratione , appel-

lamus,ab illis,qui ejus radicem accuratiùs animadvertunt, quadratus de cubis
vocatur. Cubus enim quadratus in fe ductus illam explicat,ut.

8
8

64
Figuratamen ejus eft exactè Cubica .

Longus
 TRACT. II. PART. I. LIB . I. 27

LONGVS CVBVS DE CV BIS.

Cubus de cubis in radicem ductus producitlongumCubum de cubis; ut.

64
2
128

Regula.

Hæc figura quadratus fecundus de Cubis dici poteft, quam alii Surjoli-
dum fecundum vel Surfolidum duplicem & Biffurfolidum vocant;Quæ tamen,
quia formam longi Cubi habet,longus Cubus de Cubis, haud prorfusinfipidè
appellari poterit.

D 2 QVADRA-
28 TRACT. II. PART. I. LIB. I.

QVADRATVM DE CVBICIS ( VBIS.

Quod per primam radicem multiplicatum in figura præcedente oritur,

ut:
128
2

256.

Regula.

Dicitur hæc figura vulgari nomine quadratum de quadratis quadratè;

quiaquadratum de quadratis infe quadratè ductum producet talem numerum,
ut:
16
16

96
16

256

Figura
 DE NUMERO ET NUMERATIONE.
29

Figura. 9

CVBVS DE CV BICIS CVBIS.

Totquadrata de cubicis cubis æquivalent cubo de cubicis cubis ,, quot

primaria radix unitates in fe habet : Ductum ergo quadratum de cubicis cubis
in radicefimplici cubum de cubicis cubis pariet, ut:
D 3 Regu
30 TRACT. II. PART . I. LIB . I.

256
2

512

Regula .

Apud vulgus hæc figura dicitur Cubus de cubis; quia cubo infe ducto, &
producto,iterum incubumultimus productus cubu de cubicis cubis progignet.

Regula.

Quemadmodum infinita prorfus eft numerorum progreffio ; fic & Geo-

metricarum harum figurarum incommenfurabilis omnino eft feries proportio-
nalis,procedendo femper à cubis multiplicatis ad cubos majores,ut fi ulteriùs
progredi velimus, cubumdecubicis cubis duplicemus; & indelongus cubus de
cubicis cubis conflatur, aut quadratum de Surfolidis efformatur.Hanc autem
figuram duplicando quadratum de cubis cubicorum cuborum effingemus,
& fic quæ fequuntur.

Regula .

Eadem femper erit operatio, quæ fupra, ubi radix ex pluribusunitatibus

conftat,ducendo præcedentemfiguram in radice fimplici;Productus enim erit
valor figuræ immediatè fequentis, ut infra.

Radix 3. Radix 8. Radix 17.

123 345678 1234567891011121314151617

Quadratum 8.

3
3
༡ Quadrat. 64.

8
8

64

Quadrat. 289.
17
17
119
17
289

PRO-
 DE NUMERO ET NUMERATIONE . 31

PROGRESSIO ARITHMETICA

erit talis.

8.
3Radix.
3. 8. Radix . 17.
Radix.

119 .
9Quadrat. 64.Quadrat .
3. 12 Quadrat .
17.
289.
27:Cubus. 512. Cubus .
3. 8.
17.
SI., 4096.Longus 4913.
Longus cub. 8. Cubus.
3. 17.
243.Quadrat . 24768.Quadrat . 82521.
3.decubis. 8.de Cubis. 17.
729.Cubus
& cæt. & cæt.
3.de cubis.

2187. Long. cubus

3.de cub.

.Quad
|| 65013.bicis , dec
cub. &u-
c.

CAP.
 CT . PAR
T. I. LIB.I.
TRA II.
32

C
С AP, V I.

De numeris metricis.

Uniusgrani hordei latitudine.

Digitus 4.granis.
Palma 4.digitis

Conflatu
Locorum vel Pes 4 palmis
Cubitus pede cum
fuperfi-
Gradus

ex
cierum 2. pedibus

r
Plurium grano- Paffus 22. pedibus cum .
particu-
larium , xum unione. Virga, quam
Galli vocát 10 pedibus.
qui fiunt. nam
la Perche Octavaparte milliaris,
Stadium puta 125 paffibus
Miliare 1000.paffibus
LeucaGall.
1500.paffibus.
Ruffi.
Diftantia-
Itali .
rum
Angli.
Milliaria,ut Scoti
Germani,
Regionum & c.
vel terra- Galli,
rum uni- Horari,
verfaliu, Leucas, ut Hifpani.
náalii nu- Gafcones.
merát di- Suedi.

Numeri ftatias per Signa,ut Ægyptii

metrici Parafangas, ut Perfæ
funt Linearum, quiin altimetria & planimetria linearum
Superficierum, quiin fuperficierum planimetria verfantur.
vel
Corporum,qui in polimetria.
20.granis fcru-
(Grano hor- pulus
dei 60.granis drach-
Valor, nam ma
Pondexü conftituitur 8.drachmis un-
ex cia
pondus
enimfit Granorum 16.& 12.unciis
vel ex multitudi- libra.
ne,in qui- Granum.g.
bus duo: Scrupulus j.
Characteres, ut Drachma 3
Uncia 3j.
Libra fb.

Regula.

Quamvisidemfubjectumfit terminus, à quo numerus diftantiarum & ponderum

dimanat,diverfotamen respectu confideratur. In diftantiarum enim & dimenfionum
menfuratione granorum latitudo requiritur,in ponderibus verò eorum gravi-

tas refpicitur.
Regula
 TRACT. II. PART I. LIB . I.

Regula.

Longitudo cœli & terra per gradusÆquatoris menfuratur ; Latitudo verò corum
perpartes circuli meridiani.
Ruffica 80.
Italica 60.
Milliaria Anglica 55.
Scotica 50.
Germanica 15.
Unus gradus æ-
Gallicas 25.
quinoctialis va-
let. Horarias 20.

Leucas Hifpanicas 17 .
Gafconicas 15.
Suedicas 10.

CA P. VII.

De numeris Muficis.

Schifma .
Comma.
Diefis.
Simplicia , ut
"
um
Hemitoni Majus.
Minus.
Tonus.
Diateffaron .
Intervalla, (Semel compofi- Diapente.
Compofita , quæ ta,ut Diapafon .
confonantiæ Diateffaron cum
^
NumeriMufici dicuntur, cu- Diapafon .
duplices ha- jufmodi funt, Bis compofita, Diapente cum
bétur vel ut
quan Diapafon .
titates, fcili- Bis Diapafon .
cet T I.
(Simplicia , ue
2.
Minora & ni- B 3.
gra, ut 4.
Tempora, & 5.
funtvel I.
Compofita , quæ 2.
funt vel 3.
Majora &alba,
ut 4.
5.

Umerus harmonicus eft, quo confonantiæ mufices ex fonis feu vocibus debi-
to tempore emiffis, ac diverfis, intervallisque fimplicibus diſtinctis, atque
ad fe proportionatis fimul numerantur.
Intervalla,funtdiftantiæ locorum, ex quibus confonantiæ omnes compo-
nuntur.

E Schifma
 34 TRACTAT. II. PART. I. LIB . I.

Schifma eft commatis medietas .

Comma eft illa proportio, qua femitonium majus à minore differt.

Diefis eftfemitonii pars dimidia,quæ in tetrachordis,valdè eftin ufu.
Hemitonium vel femitonium majus, eft intervallum, quod plus,quàm toni
dimidium continet;cur autemhemitonium dicatur,poftea explicabimus.
Hemitonium minus eft,quod totamtoni medietatemnon complectitur.
Tonus eft illa confonantiæ pars , quæ in fefquioctava proportione fonat,
ut malleorum,vitrorum, ollarum & calamorumexperientia compertum eft.
ConfonantiaMufica funt, quæ ex vocibus & intervallis conftant.
Diateffaron ergo eft vocum 4.& intervallorum trium; conftat enim ex duo-
bus tonis ,& hemitonio minori.

Diapente eſt 5. vocum, & intervallorum quatuor;conftat enim ex tonis tri-

bus, & hemitonio minore.
Diapafon eft confonantia exDiapente & Diateffaron compofita , ex illis e-
nimintegratur: De his autem alio in loco fufiùs aliquantò differemus.
Tempora funt, in quibus voces five foni à Mufico aut remiffiùs contrahun-
tur,autvehementiùs extenduntur.

Minimum nigrorum eft tanquam unitas in Arithmetica,à qua cæterætem-

porum differentiæ promanant.
Breviffimum ergo defignattemporis fpatium .
Reliqua nigra funt, tanquam digiti in Arithmetica,ex quibus alba conſti-
tuuntur.
Albafunt, tanquam Articulivel numeri mixti, quænigris longiùs gradatim
fe extendunt : Sed de his etiam copiofiùs fuoloco agemus.

CAP.
 DE NUMERO ET NUMERATIONE. 35

CA P. VIII

De numeris Geomanticis.

O O O
Quatuor, vt via 1.
I
I.
2.

O O

O
Major 2.
I.

O
I..
I.
Minor I.
2.

O
2.
2.
1.
(Pares ,qui Acquifitio Qua numeris 2.
conftant Sex, ut Quorumfigura Arithmeticis I.
ex unita-
fu defignan- ficdefcribun
tibus Amiffio tur, I.
tur,
24
I.
2.
Conjun- 2.
tio
& I.
I.
2.

Carcer I.
2.
O
O

2.
I.
O O O O

Numerifigura- 2.
les Geom an- Octo
, ut Popu 1.
lus
ricifunt vel 2.
2.

ro
оо

I.
Caput
I.
I.
O

I.
O

Cauda I.
I.
2.
Quinque, ut -
I.
O

ཊ
༔

Puer
ཌ
O

2.
I.
I.
O

Puella I.
I.
Quenumeris 2.
Impares, qui Quorumfigua Arithmeticis I.
conftant
fic defignan- fic defcribun I.
ex unitati- tur. tur,
bus (Letitia 2.
2.
2.
ооо

2.
Triftitia
2.
2.
O

Septem , ut I.
2કહું

Albus 2.
હુંહું

2.
I.

Rubeus 2.
I.
2.
2.
E 2 Numeri
 CT . PART . I.
36 TRA II. LIB . I.

Numeri Geomantici funt punctorum feries,figuras conftituentes, earumque

naturas diftinguentes .
Numerus Geomanticus par eſt, qui ex numero punctorum pari conflatur;
quemadmodum numerus impar ex numeropunctorum impari.

Regula.

Numerorum Geomanticorum ordo non modò ad naturasfigurarum diftinguendas,

fedetiamaduniverfumfchematis Géomanticijudicium confirmandum artificem inducit.
Quid enim miraculi punctorum Geomanticorum imparium projectio produ-
cat,in Geomanticæ artis defcriptioné oftendemus.

CAP.

7576
 DE NUMERO ET NUMERATIONE . 37

CAPI X.

De numeris Pythagoricis.

r A. 3.
B. 3.
C. 12.
D. 14.
E. 22.
F. 3.
G. 4.
H. 6.
1. 20.
K. 15.
L. Habet 12.
Propriishominum,nam
pronu- 23.
eorum litera.
N. mero 15.
O. 8.
P.
13.
Q: 21.
R. 13.
S. 8.
T. 8.
V. 5.
X. 6.
Y.
3.
Z.
NumeriPythagori- 4.
cioccultantur O. I.
fub nominibus 2.

Planetarum. Nam 3.
Habet 4.
pro nu- 5.
mero 6.

7.
Solis
24.
Lunæ 26.
Numeri etiam funt Martis
5.
Mercurii 20. & 29.
diebusfeptimana
Poffidet
proprii. Nam dies Jovis 17.
Veneris 30.& 32.
Saturni 24.

E 3 Aries
 T
AC RT B
TR . II. PA . I. LI . I.
38

V Aries
:
{1
fr

8 Taurus
4.
-5.

II Gemini 7.

Cancer. II.
LI2.

& Leo ƒ13.

14.

sis.
Numerifignorum cæle- my Virgo 16.
ftium Pythagorici fic
defcribuntur. Libra 18.
19.
m Scorpio 20.
21.

→ Sagittarius 522.
[23.
4
52 .
Capricornus 25.
L26.

**** Aquarius $27.

28.

LX Pifces S29.
༨.3༠ .

Regula.

Exprimuntur nominafivefint virerum five mulierum, ut quidam volunt, vulgari

&naturali gentisfive nationis uniufcujufg, idiomate,ut fi Angli fint more Anglorum,
fi Galli Gallico fermone nominum literæ depinguntur .

( Anglicè ( 13. 22. 8. 22. 13.

Peter P eter.

Gallicè 13. 20. 22. 13. 13. 22 .

Nomen Pie
Pierre SP i rre.

Latinè 13. 22. 8. 13. 5. 8.

Petrus [P etr u s.

Nos autem , ut veram animi noftri fententiam proferamus, cùm conftans

magis & permanens vocabulum Latinum videatur,illud præcipuè eligendum
arbitramur.
De ufu verò numerorum, nominum propriorum, Planetarum, fignorum
cœleftium, & dierumfeptimanæ in Arithmetica Pythagorica defcriptione ali-
quanto uberiùs difceptabimus.
CAP.
 DE NUMERO ET NUMERATIONE.
39

CA P. X.

De numeris memorialibus.

Hafta .
Unitatis,ut
fu Piftillum .
Binarius, ut Furca.
Forfex.

Ternarius, ut Tripes.
Patibulum triangulare,
Liber.
Quaternarius, ut
Pileus quadratus.
Cucumis.
Digiti, quoru Quinarius, ut
Lituus.
unus eft
Senarius, ut Limax.
Retorta .
Securis.
Septenarius, ut
Quadratum Geometri-
cum .
Octonarius, ut Perfpicillum .
Nates.
Novenarius, ut Serpens circumvolutus.
Cauda canis.
Afinus hafta percuffus IO.
Afinusforficibus tofus {20.
Afinusfupertripodem 530.
denotabit
Articuli, quific fedens
exprimun- Afinus librum legens 40 .
Numerifive tur. Homo duos afinos ha- 100.
figurame- ſta percutiens
moriales
Homo pharmacopolam
funtvel
manibus piftillum tenen-
tem hafta percufferit , a-
ctio talis fignificabit. 11.
Homo vel Pharmacopo-

la forfices tonforis piftillo

comminuat,
12.
Digitis tantùm,utfi SPetrus hafta Johannem
Sfuper tripodemfedentem
interfecerit, hæc actio fi-
gnificabit, 13.
Tonfor pileum quadratu
alicui eripuerit, & forfici-
bus confciderit ferpenté,
*Compofiti ex
ipfum mordicantem fi-
gnificabit. 249.
Articulis& digitisfimul , ut quidam pofuit librũ fub
fecuri ,ut eam deftruat; Afinus verò librum confer-
vandi gratia eripiens graviter vulneratur, & iſta a-
ctio fignificabit , 470.
NYME-
 TRACT . II. PART.. LIB . I.

NV MERORVM DESCRIPTIO.

Afinus fignificabit ciphram,quia (utdicunt) Afinus nihil valet.

O O

Pistillum. Hasta .

Furca . Fortex .

C
2
g

Tripes. Patubulum
triangulare.

3
A

Pileus quadratus . Liber .

Lituus Cucurbita .

Retorta. Limax .

5
Securis . Gnomon.

Perfpicillum Nates.

Serpens. Cauda Canis.

9
9

www
10

11.JUnde
 DE NUMERO ET NUMERATIONE
41
II. Undecim fignificatur piftillo haftâ, aut duobus piftillis, aut duplici ha-
fta : debitisqueactionibus fignificari debet.

Hic numerus, angue præcedenti & homine haftâ eum perfequenti, &
9136. in perfequutionefua per patibulum tranfeunti &limacemfuper il-
ludfcandentemhaftâ fuâinterficiente inmemoria præfiguratur.

Hujufmodi etiam numerus intentionaliter exprimitur , conceptione

2000. trium afinorum hominem furcam gerentem oribus apertis perfe-
quentium, & minantium : Atque fic in omnibus reliquis figuris a-
gendum erit.

Regula I.

Prounoquoque digito duas defcripfimus figuras varietatis caufa, quia duo nume.
riejufdem fpeciei fæpè concurrunt, qui, fi eadem figurâ in locis memorialibus
fimul conjunctis exprimerentur, memoriam procul dubio perturbarent ; Di-
verfitate enim reficitur memoria; Sic 224.vel .non funt duabus furcis, vel tri-

bushaftis exprimenda; quia plurimafimilia fpecies impreffas confundent.

Regula II.

Numeri memoriales vivafemper actione in locus debitis demonftrari debent;quò

diutiùs & firmiùs inmente retineantur.

Regula III.

Numerusmemorialisperrelationem aliquando estexprimendus;ut fibinarius nu-

merus fit defignandus,imaginabimurtonforem perfe abfque forficibus ibicol-
locatum effe, cum actione conveniente ; fi verò unitas,militem,fi numerus ter-
narius, carnificem ; Tonfor enim forficibus , Miles haſtâ, & Carnifex patibulo
referetur.

Regula IV .

Verus figurarum ordo actionum fequeturferiem. Actor enim principalis pri-

mum poffidebit locum, à finiftra numerando ; Deinde qui ejus actionem im-
mediatè patietur, erit fecundus actor,fecundumque fibi locum vendicabit, &
ita infequentibus ; Ut fi 48.retinenda veniant, fit quidam Doctor pileo
quadratoindutus;pileus autem cadens percutiatperfpicillum
ejus, in locumfecundum,quod cafufuo
confringatur.

F LIBER
42 TRACT . II. PART. I. LIB . II.

LIBER SECUNDUS.

De Arithmetica vulgari five

Algorithmo .

CAP I.

De Arithmetica.

Rithmetica eft numerorum fcientia , & omnium aliarum Mathe

matices quafi fundamentum ; Cujus utilitas ita neceffaria exiſtima-
tur, ut fecundùm Platonis opinionem nemo in Philofophia ,in re mi-
litari,Geometria,Mufica, Cofmographia, Geographia , Aftrologia,
& hujufmodi fimilibus abfque tam excelfa nobilique arte bene & commodè
poffit verfari : Sicut autem Grammatica principium fuum habet à literis,Logi-
ca à nomine & verbo; Sic etiam Arithmetica fuum primordium à monade five
unitate accipit.

Hujus fcientiæ inventor primus apud Græcos erat Pythagoras; Ipfam au

tém Apulejus & Boëtius in linguam latinam tranftulerunt, & multumpræterea
addiderunt.

Numeratio, dequa antea .

(Additio.
Quatuorfunt
Subtractio.
In Arithme- mérè fimplices,
ut SMultiplicatio.
tica vulga-
{Progreffio.
ri duo co .
"Simplices › Suna non merè Multiplicatione
fideratur:
quarum fimplex, quiau- * Divifio.
titur Subtractione
e
Namerus aureus, Multiplication .
Species

qui operatur Partitione

Compofi-
Qua- (Extractio, de quibus
ta, ut
drate Sin Arithmetica Geo-
Radicis Cu- Smetrica tractavi-
(bicæ mus.
Additio eft diverforum numerorumin unum collectio .
Subtractio eft ablatio numeri minoris ex majori cumrefidui fubfcriptione.

Multiplicatio eft, qua unus numerus in alium ductus toties accrefcit, quot
numerus multiplicans unitates habet : Sub hac igitur fpecie comprehenditur
duplatio.
Divifio eft majoris numeri per minorem partitio : fubhac ergo fpecie con-
tinetur mediatio.

Progreffio
 25

DE ALGORITHM O.
43

Progreffio Arithmetica eft, in qua numerifeipfosfequentes fimili interftitio,

& æquali exceffu progrediuntur.
Regula triumproportionum, quæ propter excellentiam fuam namerus aureus
dicitur,eftcùm per tres numeros notos quartus ignotus elicitur.
Numerusfractus eft unitas contractain partes divulfa.

CA P. II.

De Additione.

Numerorum adden- Prima.

dorum, defcriptus Secunda .
in regula
Ordo
Progreffionis in hoc Tertia.
Modum adden-
opere,de quo agi- Quarta.
di,in quo duo Quinta.
turin regula
funtnotanda. Unitatum numerorum denariorum in mente reten
In additione
artifex co- tio : dequa regula quart.
a.

fiderare Abftrahendo numerum novenarium , ut in regula

Examen operis fexta habetur .
debet
peracti, quod abftrahendo numeros fuperiores à numeroſubſcripto,
fitvel
de quo regula feptima .

Regula I.
Numeriaddendiperpendiculariter inferiebus & locispropriis
funtfimulcollocandi,
ut. 164.321. & 461.fimuladdendi fic collocantur.

I 64.
32 I
4 6 I.

Regula II.
Sinumeriex locisconftent imparibus,àdextra verfusfiniftramhoc modo difponan-
tur.

4 368.
23 r.
30.

Regula III.
Addendifunt numeriinferioresfuperioribus perpendiculariter afcendendo, & àferie
dextra incipiendo : Aggregatus autem uniuscujusqueferiei valorfubfcribendus est;hoc
modo .

623.

I 3 2.
244.

999.

F 2
Regula
 T
AC RT B
TR . II. PA . I. LI . II .
44
Regula IV.

Quotiesferies aliqua perpendicularis ,excedit denarium numerum , toties unitas in

menteretinenda & quodfuperestfubfcribendum est,addendo femper unitatem velunita-
tesin menteconceptas ordinifequenti verfusfiniftram, ut:
1 6 7 4.
3 32 8.
493 2.

993 4.

Regula V.

In ultima ferie nihilmemoria mandandum , fed numerus completus estſubſcriben-

dus,ut:
7 8 9.
632 .

8 3 I.

2252.

ADDITIONIS EXAMEN.

Regula VI.

Exnumeris addendis &fimulaggregatis, abjectis novemfirefiduum unius &alte

riusfitidem ,congruum erit opusperactum
,fin minùs erroneum,ut;
623.

I 3 2.
o Refiduum numeri addendi.
244 X o Refiduum numeri additi.
999.

Regula VII.

Fit etiam dictum examen femper abftrahendo numerosfuperiores addendos de nu-

merofubfcripto;
Sinamque abftractione completanihil reftiterit ,perfectum erit opus,aliàs imperfe-

&tum,ut
9.99.
623.

673.

I 3 2.
2 4 4.
Reftatergo numerus infimus addendus,qui ex fe ductus nihil relinquet.

CAP.
 DE ALGORITHM O. 45

CA P. III.

De Subtractione.

Diminuendus.
Numeri tres, fcilicet Abftrahendus .
Remanens.

Loci, five fedes nu- Prima.

In fub- ( opus,in quo merorú dictorum secunda
tractione trianotan-
duo re- da, videl. Ordoprogrediedi,ubi Major
inferiori,de Tertia
quiru- numerus fuperior
tur, ne- j Lauteft Minor quo regula.Quarta.

pe Examenoperisperacti, de quo regula quinta .

Regula I.

Numerusfubtrahendusfubjicitur numero, à quo estfubtrahendus, utfi 648.libræ

per234.libras fint diminuendæ, exprimunturnumeri hoc modo:

6 4 8. Numerus diminuendus ;
2 3 4. Numerus fubtrahendus.

Regula II.

Quicquid relinquiturfubtractionefacta,fub unaquaque feriefubfcribendum est;

Quodautemfubfcribitur,refiduum appellamus, ut :
648
234

414 Refiduum .

Regula III

Si numerusfubtrahendus numeroperpendicularifit major, tunc numerus ille per-

pendicularis mutuò petit à proximo diminuendo , verfus finiftram fcilicet, numerum
denarium,qui cumpradictonumero connectitur. Numerus igiturinferior tuncabil-
loeftdemendus, & refiduum fubfcribendum; Unitas etiam in mente artificis

eft retinenda pro numero denario, quem mutuum accepit,quæ numero proxi-
moabftrahendo conjungenda eft,ut:
3 2 I.
24 3.

7 8.

Regula IV.

Atfi numerusproximus diminuendusfit ciphra,denarius numerus ex tertio loco

verfusfiniftram estfumendus,
quicentenarius est numerus, nempe 9.ex 601.ut:
.60 15.
9 2.

5923.
F 3 SVBTRA-
 CT
A RT B
46 TR . II. PA . I. LI . II .

SVBTRACTIONIS EXAMEN.

Regula V.

productus
Addendum est refiduum numero abftrahendo,& fi bonumfuerit opus ,
eritnumerus diminuendus , ut:
4 14.
3 8 3.

32.

4 14.

CAPI V.

De Multiplicatione.

Multiplicandus.
Numerus Multiplicans.
Productus.
Debitanumerorumfedes,de quibus regula primà.
Unitatum numerorum denariorum in mente retentio, de quaregula tertia.
In multiplicatio-
ne confide Numerorum productorum, ubi pluresfunt multiplicantes, additio : de qua regula fe-
cunda.
rantur.
Operistotius examen,quod in regula quinta explicatur.
Via,perquam numerorum multiplicatorum productus citiffimè depromi
tur, De quatractant regula fexta,feptima & fequentes.Similiter Rota five
fpeculum multiplicationis in fine defignatum.

Regula I.

Numerus multiplicans fub numero multiplicando perpendiculariter difponitur,in-

cipiendomultiplicationem à dextra; Productus verò lineafubfcribendusest,ut :

34 2. Numerus multiplicandus
2. Numerus multipiclans.

684. Numerus productus.

Regula II.
1

Sipluresfint multiplicatores,cumprimo verfus dextramducendifunt omnes multi-

plicandi: deindecumfecundo,poftea cum tertio ; &fic de cateris,ubiplures
funt multiplica-
tores,productiautem omnes
fuut fimuladdendi, ut:
342 13 .
21 2.

6842 6.
34213.
6 8 4 26.

7253156.

Regula

1
 DE ALGORITHM O. 47

Regula III.

Sipoft digitimultiplicationem denarius numerus veldenariiproducuntur, numerus

denariorum in mente est fervandus, & producto digiti fequentis multiplicati jungen-
4
dus,ut:
235 4.
64.

9 4 1 6.
I 4 I 2 4.

150656 .

Regula IV.

Nilrefert utrum multiplicans ducatur in multiplicandum vel multiplicandus in

multiplicantem; quinquies enim fex idemfunt, quod fexies quinque; & fic de cæ
teris.

MVLTIPLICATIONIS EXAMEN.

Regula .

Sitmultiplicationisproductus numerusdividendus, cujusdiviforerit numerus mul-

tiplicans. Bona ergo erit operatiomultiplicationis,fi quotiensfueritnumerus multiplican
dus& non aliter.

$ 743 3 6
‫و برو برو نرو رو‬
7 4 8 3 1 88 Productus.
2 x 2 x x x x Multiplicator.
6 3 6 8 4 2 6
2 x x x x
$ 4 2 1 3
‫لا لا لا‬
4 x 6

(34213. Multiplicandus.

Regula VI.

De via expeditècomprehendendi digitorum multiplicatorum

productum.

Si digitus multiplicandus & multiplicans fint parium unitatum,fume dimidiam

velquartam ejuspartem vel ejus tertiam,& per illam multiplica digitum multiplican-
dum : Si igitur dimidiam acceperis partem,ut : 3.eft dimidia pars digiti 6.qui in 8.
eftducendus;ducintegrum nempe : 8.in 3. & productum dupla; Ut3.in 8.produ-
cet24.qui duplicatus dabit 48 Sexies ergo 8.funt 48 .
Si tertiam partem acceperis, ut tertia pars numeri 6.eft 2.& dabit 16.quem
tripla & productus erit 48.
Si quartam partem vis, (fic quarta pars 8.eft 2. ) ducatur 6 in2 & dabiti2 .
qui quadruplicatus dabit etiam 48.Similiter,fi 12. duplaveris, atque iterùm pro-
ductumduples,productus erit 48.

Regula
 T
AC RT B
48 TR . II. PA . I. LI . II .

Regula VII.

Similiter agendum est, ubi unus digitorum estpar &alter impar, ut dimidia pars
8. eft 4. & quater 7.dabunt 28.quare, octies 7.dabunt56.
Si quarta ejus pars cum 7. ducatur, dabit 14.qui fi quadruplicetur,produ-
cet56.Quarefepties 8.velocties 7.funt 56.

Regula VIIL

Ubi ambo digiti funt impares,fi unus eorumfit 9.accipienda est ejuspars tertia, qua
est 3.ut ter quinquefunt. 15.qui numerus triplicatus dabit.45.
Siambo fint tales,ut in partes æquales dividi non poffint abfque numero
fracto,ut: 5.7.vel7.& 7.vel 5. & 5.tuncretinenda erit una unitas in mente, & refi-
duum æqualiter in duas vel tres partes dividetur,ut dimidia pars digitis.eft2.vel
digiti 7.eft 3. Bis ergo 7.eruat 14. qui numerus duplicatus facit 28.cuiaddo pro
unitate retenta digitum multiplicandum; qui eft 7. & dabit in producto 35.qui
eft quinquies 7.
Similiter ter 5. funt 15. quæ duplicata faciunt : 30.quibus additum multipli-
catum producet 35.quæfuntfepties quinque.

Regula IX.

Solentetiam cruce productum duorumdigitorum multiplicandorum elicere, multi-

plicandofimuldiftantias unitatum inter digitum & 10 & deinde unam exdifferentiis ab
oppofitoaliquo digito abftrahendo,ut fepties 8.hocmodo.

3
XT

8.

Regula X.

Senfim protinus apparebit digitorum multiplicandorumproductus fioculis veftris

in peculofequenti valorem eorum infpexeritis.

SPECVLVM
 DE ALGORITM.O . 49

SPECVLVM MVLTIPLICATIONIS.

p
r
Multiplicens oM
d
i
r
9 e
t
u
m
M

8 4
7 3

3
2
‫و‬

2
6 2
7 8

2
5
2

4
4 2
9

5 5 4 0
1
4 6
6
3

20

45
25

ΩΣ
30

40
32
40
9,4

T
48
64
72

5
8

2
87 4
5
इ६ 0
4
饨 9
‫و‬617
‫ء‬
4
8
49
d

CA P. V I.

De divifione.

Dividendus.
Numeri tres, Divifor.
Quotiens.
Pofitio dictorum numerorum,de qua tractat regulaprima,fecunda & tertia.
Quotiens petitur.
Quotus multiplicatur.
Addivifionem
In qua Productus fubtrahitur.
quatuor
Divifus verfus dextram promovetur,utin regula
requirun-
quarta habetur.
tur,fcilicet Operatio
Quæ femper requirit productum dividendo majorem,de quo
agitre ulafexta.
Operisperalti examen, de quo regula decima.
G Regula
50 TRACTAT. II. PART. I. LIB. II.

Regula I.

In bac fpecie tres requiruntur numeri, fcilicet, dividendus, divifor, & quotus;
qui hocmodo ftatuuntur.
Dividendus 343 .
( Quotiens.
Divifor. 21.

Regula II.

Locusdiviforisfubprimo numero dividendi verfusfiniftram reperitur,nifidivifor

fitdividendoillo primo major, ut:
343. 343
2 ( 6 (

Regula III.

Quoties igiturdivifor infuodividendoperpendiculari reperitur, tot unitates innu-

meroquotofuntannotanda,ut 2. in 3. femel reperitur, & 3. in 9. confiftitter, ut
945
3 (3.

Regula IV.

Multiplica diviforemper quotum & productumàperpendicularifubtrahe : Deinde

inproximamfedem venfus dextramest divifor transferendus, quotientem quærendo. di-
viforem cum quoto multiplicando,& productum à fuperiorefubtrahendo ; In hoc enim
confiftit totadivifionis operatio, ut

X
948
3 3 3 (315

9 8 8
X

Regula V.

Si divifor ex duobus pluribusve confiftatdigitis, cum priori verfusfiniftrampeten-

dus est Quotiens,& cum numero quoto totum diviforem multiplicabis,cujus productus à
Superiori numero estfubtrahendus , & deinde totus divifor verfus dextram estpromo-
vendus,ficutantea dictum fuit,ut:

2 x
*

‫و‬
# 9 1 8 8
$ 78
8
7 4 8 3 x 8 Ø
x x x x x x (345388,8.
6 3 4
443 $
2 2 2
$ ø 6 6 6
2 ‫کار کار‬

Regu-
 DE ALGORITHM O.
St

Regula VI.

Si in aliqua diviforis dislocatione numerus dividensfit dividendo major , expri-

menda estciphra in quotiente,& iterùm ille divifor est verfus dextrampromovendus.fi
quireftiterint digiti non divifi, ut :
28 x 4.
* ** * (20 I.
2 $ % 4
# #

Regula VII.

Cùm inultimadiviforispofitionedivifor est dividendo major,numerus dividendus

estfrangendus,& in hunc modumdifponendus.
I
43
3 x x (3013.
9 3
3
f

Regula VIII.

Si multiplicationefactaproductus abftrahendusfit dividendo major,femper dimi ·

nuendusestquotus,donec individendo poffit comprehendi, ut :
X Ø 2 1
**** 5001.
* 2 8 7
2

Regula IX.

Ubiin divifionedigitus cum multis ciphrispost fe, velcum unafolummodò reperitur,i-

bi digitus estfolummodò multiplicandus & abftrahendus,ufque dumultima ciphrarum,
velfiunatantumfitciphra,illa adultimam dividendorumfedempromoveatur, ut:
*
38778
36 ẽ sơ sơ (18318.
* 6 *
2 6 2
6

PARTITIONIS EXAMEN.

Regula X.

Fit hoc examen partitionis multiplicando quotumper diviforem, & numerosfra-

itos etiam fi quifint,producto numero addendo; Si autemproductus idemfueritcum nu-
mero dividendo,optimum erit opus tuum; Exemplumigitur regulæ præcedentis hoc
modo probatur.
( 183 1820.°
2 0.

I 8.
366.

3678. quieratnumerus dividendus regu-

læ præcedentis.
G 2 CAP.

1
 TRACT . II. PART. I. LIB . II.
52

C A P. 8 V I.

A
vallarong suits solert De Progreffione.

Inprogreffione Arich. Ordoprogrediendi, de quo regula prima .

Pares , & de his regula fecunda.
valoris col
metica duo confi- Numerorum va 10X
lectio,ubi locifunt
deranda. Impares,dequibus regula tertia .

Regula I
primum numerum
Inprogreſſione.Arithmeticafemperprogrediendum est addendoprin
progreßionis unicuique numerofequenti,utinípeculo fequenti apparet.

9
8
7

1
5
3

8
1
6
6

1
4

2
9
5

4
1
4

2
3

1
4

0
3
28

2 8
6
4
1

无
2
12

12
81
30
24

21
36

3
6

18
σ

24
424

27
I
9
AS
48
"
"

ウ
8

1
9

341 V ΟΣ
2
8
01 ε
7 τ
5 2
7
9
‫ارو‬

થી ૧૨:૫૧ ૧

saudit Regul
Regula ator nine
LL
dan auberg 3025
DE NVMERORVM PROGRESSIONIS

parium locorum valore.

Reputa quot numerifive loci inprogreffione contineantur ; Sienim pares funt

addendus eft primus digitusnumero ultimo, & aggregatum numerum multi-
plica per dimidium numerum locorum, productus enim erit valor numero-
rum omniumin progreffione, ut:
123
 DE ALGORITHM Ó.
53
I 2 3 4 5 6 7 8
8 9 A
I 4

2 36 qui eft valor totius progreffionis.

Regula III.

DE NV MERORVM IMPARIVM LOCO-

rum æftimatione.

Ubi loci reperiunturimpares inprogreffione, primus etiamultimo est addendus,&

aggregati medietatemfume , quamper numerum locorum in progreffione inventorum
multiplica, & productus erit totiusprogreffionis æftimatio, ut
2 4 6 8 10 12 14

14 18 8
22 26 (8 7
16 X8 56 qui eft valor præmifforũ 7.locorú.

CA P. VII.

De regula trium proportionum.·

Duofunt unius
denominationis.
Numerostres,quorum Unus ab illis duo-
bus diverfamha-
bet denomina-
tionem .

Aureusnumerus five Numerorumfedes, de quibus regula prima .

regula trium pro- Multiplicando De quibus tra-

portionum requi- Opus , quod perficitur* tat regula fe-

&
rit Dividendo cunda .

Operisexamen, quo de regula tertia .

Lope 1

Regula 1.

Regulatriumproportionum,que abexcellentiafua aureusdicitur numerus,ex tribus

conflatur numeris, quorum duofunt unius denominationis, &eadecaufaperpendiculariter
unusfuper alium difponitur, tertius verò est alterius denominationis utfi Luna tranfeat
42.gradus, in tribus diebus, quot gradus tranfibit in diebus 8. Hic3 . & 8.habent
candem denominationem,fcilicet dierum,qui fic exprimendi funt :
42

$ Z+
h
8

Regula
 TRACT. II. PART. I. LIB. II.
54

Regula II.

Multiplicafuperiorem dextraper inferioremfiniftra,productum autem dividesper

fuperioremfiniftra, in quoto enim numero eritquaffionis tua refolutio, uc.
3 42
42 336
8 333 (112 .
$Z+
8 112 6
336

REGVLE TRIVM PROPORTIONVM EXAMEN.

Regula III.
Sit ultimus numerus trium numerorum datorum inprimo locodifpofitus, quotus ve-
rònumerusfit medius, &priornumerorum datorumfit ultimus; Deindeper ultimum duc
medium, &perprimum divide productum &fi medius trium numerorum datorum in

quotientereperietur, congruum erit opus, ut:

112 I12
3 336
$$ (42
336 Z
3. 42 326

CA P. VIII.

De integrorum fractionibus.

Numeratio,inqua Numerator De quibus regula pri-

Infractionibusinte- duo funtcon- ma,fecunda , tertia,
grorum notan- fideranda Denominator quarta.
tureorum Abbreviatiofeureductio; Dequa regula quinta ,fexta,feptima,

Defractionum numeratore denominatore.

Regula I.

Numerus lineolamfupereminens est numerator,qui veròfubfcribitur,dicitur deno-

minator, ut
32 Numerator.
-
54 Denominator .

Regula II.

Si denominator numeratorefit minor, tunc denominatorfignificatplus,quàmin-

tegrum,ut 12.

Regula III.

Cùm denominator numeratore est major, tunc femperfignificat minùs quàm inte-
grum;Sic fignificat dimidium integri;& denotat ejus partem tertiam; Omnis
enimfractioab unitatibus dimanat, quæin partes infinitas dividi poffunt;ut
10 # 4 4 # & c.

Regu-
 DE ALGORITHM O.

Regula IV.

Quo major ergo erit denominator, & quo minor numerator, eò minor eritfractio
ut: 727.

DE FRACTIONVM < ABBREVIATIONE

feu reductione.

Regula V.

Sinumeratorconftetex digitis paribus,&fimilibus, oportet illos numerosfimul ad-

dere,Similiter agendum est,cum denominatore,ubi numerifimiles & paresfunt, ut:
abbreviatione facta fic ftabunt .

Regula VI.

Semper etiam reducendus est numerator,& denominator, ufque dum nullus relin-
quaturfuperpartiens numerus, ut: medietas numeratoris 12. eft 6. Similiter medie-
tas denominatoris 18. eft 9. quæ quidem reductio hoc modo eſt diſponenda §.

Regula VII.

Quia novem ulterius mediari non poffunt abfque numerofracto, igitur eruntper
triadividenda; quoniam etiam ejus numerator nempe fex in tres partes dividi
poteft;Quotus enim numerus unius & alterius divifionis erit numerator & de-
nominator exactè abbreviatus, ut:
666. maxima reductione fiunt 3.
24.

Regula VIII.

Ubiauteminfractis numeris major est numerator,quàm denominator,ibidividen-

dusest numeratorper denominatorem& numerusquotus integra denotabit;utis.perſe-
ptem dabunt 24.

Regula IX.

Si primus digitus verfusfiniftram in numeratore & denominatorefit fimilis,com-

munis diviforfemper erit 2. Ut 168-
8. ubi 130. per 2.divifa producunt 65. & 168. per
eandem operationem parient 84.quæ fic diſpones,

CAP IX .

De fractionum additione.

(Particulariumfimulpercrucem connexio.
(Cruriumcrucis extremita-
Infractionum ad- Numerato- tem unamper aliam op-
ditione duo funt rum addun- pofitam multiplicando .
mente tenenda , tur autem Numeros productos fimul
fcilicet addendo.
Praxis,quæ fitvel
additione Denominatorum, qui fimul adduntur,unam
crurium extremitatem inferiorem per
alteram multiplicando : De quibus re-
gula, prima,fecunda, tertia, quarta.
Regula
 T
TRAC . II. PART. I. LIB . II.
16
Regula I.

Duasparticulasfimul conjunges illas forma crucisfimul connectendo: & terminos

Linearum ,crucis oppofitos multiplicando ac producta fimul addendo ; Aggregatus enim
,
erit numerator,utfi.velis.addere .
2 Numeratores.

2.
X -3 Denominatores.

Talis ergo eritnumeratorum addendi modus.

374
26

X
3

Regula II.

Adduntur etiam denominatores ducendo unum terminum inferiorem in alium,

Terminiautem inferiores funt2.& 3.Talis ergo erit operatio.

3 7 *
x 26
quificftabunt ?
21 13
X

Regula III.

Siplures numeri fracti fintfimul addendi , reducantur in unum aggregatum hoc

modo:
‫تو‬ ‫رو‬ ‫تھک‬ 4 10 6 X 21 Ø

24 ༧

31 * 3
3
X
X

8 18
9
Deinde fic reducantur.

#4 162 80 2916.4428.18*%
72 1621 24X
90
18
XR

162
72 1296

162 7 2 2916 72
2 I 1 S I 2 8
I 8
72 442 576
1296
162 I 44 7 2

1512 8296
2916

Regula IV.

In additione particularium, ubi denominatores

funtfimiles, numeratores
funtfimul
addendi & idem erit denominator,quiprius; Exempli gratia additione facta fic
manebunt & vel2 .

CAP.
 DE ALGORITMO . 57

CA P. X.

De fractionumfubtractione.

Unum denomina¬
torem per alium &
producetur inbtra-
ctionis denomina-

1 tor.
Multiplicando

Ambos numerato-
res in ambos deno-
fubi integrum non inci-
minatores.
dit cum fractione,&
hæc fit Subtrahendo numeratorum produ-
Subtractioinnume- tum minorem ex majori, de qui-
&
fractis fit vel
ris bus regula prima & fecunda age-
tur.

Ubiintegrum est, vel integra incidunt cumfractione,de qua re-

gula tertia & quarta .

Regula I.

Multiplica unum denominatoremperalium & productus erit denominator refidui

Utfiz.àg.fint fubtrahendi,hoc modo fit.

9
6

54. Denominator.

Regula II.

Ordine tranfverfo crurium ducendifunt denominatores priùs dati innumeratores

ambos,& minorproductus exmajoriestfubtrahendus.Refiduum enim erit numera-
tor,relictuspoft fubtractionem;ut

精
9 42

3
tio ne autem
Hocergo modo refiduum cum fuo denominatore.Reduc
fic.quod eft refiduum numeri fracti 3.fubtractià numero fracto &.

Regula III.
Siinfractorum fubtractione incidat numerus integer vel integri cum fractione,
iuntnumeri integriinfractionem,ut auferendo 23.ex 5 .
tuncreducendf

Regula IV.

Cùmintegrumfrangere volumus , multiplicandus est integer per denominato-

rem & productus numeratori est addendus ; Utexemplo præcedenti , ubi 2.ex 5t.
funt fubtrahenda , poft integrorum fractionem ficftabunt .& .Atverò poft

abftractionem fic . vel3z6

H CAP.
 T
AC RT
58 TR . II. PA . I. LIB . II .

CA P. X I.

De fractionum multiplicatione.

Fractionum duc Numeratorem unum peralium .

Denominatoremunum peralium ,

In multiplicatione Integrorum priùs illa per regulam tertiam & quartam præce.
dentis fpeciei in particulas funt reducenda,ut in regula fe-
cunda habetur.

Regula I.

Ubi duo numeri fractifunt multiplicandi,primùm ducendus est unus denominator

inalium; Deinde etiam unum numeratorem multiplicaper alium; Sicmultiplicando
8
per talis erit numerus productus.

Regula II.

Numeri integri, qui cumfractionibus concurrunt , non funt multiplicandi ,priuf

quam inparticulasfrangantur,fecundùm regulam tertiam & quartam præceden-
717
tisfpeciei,ut2 in 33 ductus,poftfractionem ficnotantur 5 poft multiplicatio-
nem fic: ¹19.

CA P. XH . a

Defractionum partitione.

Ducendo integrum per fracti denominato-

rem.

[Integerperfractum Productum per numeratorem dividendo;

Dehis regula prima.
Dividitur numerus
Ducendotranfversè numeratorem indeno-
minatorem.
Fractusper fractum Dividendo majorem productumper mino-

rem ;Dequibus regula fecunda.

Regula I.

Dividitur numerus integerperfractum ducendo priùs integrum innumerifracti

denominatorem & productum dividendopernumeratorem,utfi 99.per fit dividen-
dus quotus numerus erit 36.
B
99 396
4 x x x ( 36.
396 336
‫א‬
‫א‬

Regul
 DE ALGORITHM O. 59

Regula 11.

Infractionum divifione major numerus in minoremper crura tranfverfa ducatur, ut

inprima additionis regula habetur.Deinde major numeratorumproductuspermino-
rem dividatur, ut & per ubi 14. erunt divifor & 15. dividendus ; Quotus autem
numerus erit 14. ut
I
x8
* * ( 114

САР . X 111.

De numero aureo fractionum .

Numerorum collocatio five difpofitio, de qua regula prima.

Numeratorem primi numeri per
Innamero aureo con- denominatorem fecundi, & pro-

fiderantur duo du &tum per tertium denomina-

Operatio,quæfitmul- torem,dequo regula fecunda.

tiplicando Numeratorem fecundi numeri

perdenominatorem primi & e-

jus productum per numerato-
rem tertium,dequo regula tertia.

Regula I.

Difponanturnumerifracti in hac regula hoc modo, utfi ulna panniferici confti-

erint nummi aurei, quantum conftabunt
WIN
am Mish

Regula II.

Multiplicabis numeratoremprimi numeri per denominatoremfecundi, & deinde

productum per denominatorem tertium,& habebis denominatorem tua quæftionis,hoc

modo : 3
3
Jish

22 9
6
‫عالي‬

Z qui erit deno-

54
54 minator.

H 2 Regu
60 TRACT. II. PART. I. LIB . II.

Regula III.

Poftea fiprimusdenominator infecundum numeratorem ducatur,& productus per

tertium numeratoremmultiplicetur,productus ultimus dabit numeratorem, ut :

Mt
Z

ฟง
40,

4
2

40 qui erit Numerator.

Exurgunt ergo in propofita quæftione qui hoc modo reducuntur 3 .

Hocigiturmodo exprimuntur omnes numeri.

Init

Nita
ON
616

Finis Arithmetice vulgarisfree Algorithmi.

LIBER
 LIBER TERTIUS.

De Arithmetica Cofsica.

CONTENTA LIB. 111.

Simplices, ut
1.
C.
Characteres
q. q.
Quadam adejus Exfimplicibus q. c.

explicationem. compofitos, ut c c.
(q.q.q & c.
neceffaria,ut
In Arithmetica Coffica
Differentias duas
confiderare de- M.
bemus Additio
Subtractio.

Species ejus, ea- Simplices, ut Multiplicatio.

rumq ; ufus & Divifio.
hæfuntvel . Exfimplicibus compofita.

CA P. 1.

DE CHARACTERIBVS.

Character Cofficus est, per quem numerus abſtractus contrahitur , vel per
quem numerorum valor aftimatur & denominatur.

Differentiaduafunt, quibus numerorum valor aut augmentatur aut dimi-

nuitur, ut fuo loco dicetur.

Regula I.

Ubimulti numeri ejufdem characteris fimul adduntur, ibi characternon est aug-
mentandusinadditione,
fedut in numeris addendis invenitur ficfubfcribendus est, ut:
D 2. R.
4. 9.
7. q. D 3. R2.

II. q. D. 5. R.

Regula 11.

Unum fignumfive character per alium multiplicatur. Namq per R producet.

C. & C. per R. producet qq. Quod luculenter in fpeculo fequenti demon-
Atratur.

# 3 VALO-

C
 TRACTA . II. PART. I. LIB . III.
62 T

VALORVM CHARACTERVM MULTIPLICATIONIS

Bhara.

[O.

B
Q
Q8 ; o
C

2
C

9
:/

2
:
C
8

3
:
o
s

Q
a

Q
L

‫و‬
S

De hujus fpeculi ufutractat Regula prima multiplicationis.

Unus etiam character ab altero valorefubtrahitur; quemadmoduminpartitione

apparebit,& valorpoft
fubtractionem remanens in rota,in capite de Divifioneexpreffa
demonftratur.

CAP
 DE ARITHMETICA COSSICA.

CA P. I I.

De differentiis Cofficis.

SPlus ita fignatur P

Sunt due , quaru De
De quibus regula 1.8 2 .
Minus frcdefcribiturMS
1 Differe Additione fubtrahunt, ut regula tertia .
tie Cof Subtractione addunt, & fuperior femper fubfcri-

ficorum ( Diffimi- bitur,ut regula fexta.

nume- miles in Multiplicatione M. prævalet differentiæ P.ut regu-
rorum Si fue la tertia..
rint( In additione addunt ,fubtractione fubtrahunt , multi-
plicatione multiplicant, divifione dividunt , ut re-
Similes
gula quarta .
Duæ differentia P.ubi numerus inferior eft major
fuperiori, fubfcribunt M. utin regula quinta .

Regula I.

Ultimus numerus cujusque fpecieifemper realiter aut mente defignari debet,cum

differentia Plus, quæ ita fignatur in aliis locis D.Hanc regulam lucidiorem reddit
multiplicatio :

4. q. P. 5. B
7. q. P. 3. 比

P. 12. C. P 15. R.

28.qq. P. 35. C

Regula II.
Minus ( quæ differentia fic depingitur M femper diminuit, quemadmodumP
augmentationem facit.

Regula III.

Si ambe differentia diffimiles,hoc est , diverfarum naturarum fimul in additione

concurrant,fubtrahunt in fubtractione veròaddunt:atin multiplicatione Mfemper
prævalet & c.

Regula IV.
Differentiafimiles in additione addunt,infubtractionefubtrahunt& in multipli-
catione multiplicant.

Regula V.

Duadifferentia Pinfubtractione concurrentes, ubinumerusabftrahendusnumero,

àquo venit abftrahendus , estmajor , convertuntur in differentiamM qua fubfcribenda
est.Similiter duaM in Pmutantur.

Regula VII.
Cùm duedifferentia diverfa infubtractione fimul inveniuntur differentia fupe-
riorestfemperfubfcribenda.

13. 9
.
 64 TRAC .. PART . LIB . III.
T

13. q. M. 8. R
7. q. P. 12. R

6. q. M. 20.
B

In multiplicatione Cofficorum Pper P, velMper Mfubfcribuntfemper P. At

verò P.perM.velMperPfemperfubnotantMutinexemploprimo multiplicationis
demonftratur.

CA P. III.

De Cofficorum numerorum additione .

( Ordoprocedendi, de quo regula prima .

( Differentia funt eædem,
utin regula fecunda .
Duo confideran- (Quorum Differentia funt diverfa-
da fcilicet. Numero- rum naturarum, de qui-
rum ad- bus regula tertia .
dendoru ( Characteres ejufdem loci
modus funt diverfarumdimens
fionum ; Et dehis regu-
Innumeroru Ubi la quarta .
Cofficorum S Characteres malè ordinan-
additione. tur,ut in regula quin-
ta.
Numerisfimiliumdifferen-
tiarum, de quoregula
feptima.
Operis examen requiritur , quod fit vel Numeris differentiari dif-

fimilium, dequo regu-

la octava.

Regula I.

In numeris contractis procedendum est in additione,quemadmodum in abstractis,

à dextra videlicet verfus finiftram.

Regula II.
Ubi differentia numerorum addendorumfunt ejusdem natura , fcilicetubio-
funt numeri more vulgari & eadedifferen-
mnesfunt vel P,vel Mibifemper addendi

A tiaestfemperfubfcribenda characterefupereminente; ut,fi 4. q. P. 2. & cum 7.q.P.

3. . vel4. q. M 2. . cum7. q. M. 3. R. funt addendi.

P 2. R. 4. q. M 2. B.
4. 9.
7. q.
q. P 3. R. 7. q. M 3. R.

II. q. M 5. B.
11. q, P. 5. K.

Regula
.
 DE ARITHMETICA COSSICA. 65

Regula III.
Ubi differentia numerorum addendorum reperiuntur diverfarum naturarum,ibi
minor numerorum addendorum valor,fivefitfuperiorfive inferior , ex majorifubtrahi-
tur& differentianumeri majoriscum charactere ejufdemfemper estfubfcribenda, ut:

10 . q. M. 7. B.
P. 8. R.
9. 9.
I. R.
19. q. P.

Regula IV.
Cùm diverfa dimenfiones in eademnumerorum addendorumferie denominantur,
fietfubnotatio fecundùm ordinem& valorem dimenfionum . Ordo autem progreſſi-

vus eft de .ad q. & deq.ad C. & c. ut :

17. qq. P. 10. C. M. 2. BL .
16. qc. P. 12. q. M. 6. B.
16. qc. P. 17. qq. P. 1o . C. P. 12. q. M. 8. R.
P12.
99.

Regula V.
Sicharacteres fimul addendi malè ordinentur,ita ut character minoris valoris,ma-
jorispræponatur, tunc addendifunt numerifimilium characterum, nempe .cum .

& Ry.cum By . & q.cumq. & C.cum C. & c.

6. q. P. 10. P. - 8. .
4. q. P. 17. - 7 №.
10. q. 3.K P.9. O.
Ubi 8.. fublati funt ex 17.& refiduum fubfcribitur,fecundùmdoctrinam

regulæ 3. Similiter 7. F.ex 10. & c.

Regula VI.

Quæ eft exceptio propofitionis præcedentis .

Quodfiadditionefacta numerus minoris characteris inprimaferie verfus dextram
cumdifferentia Pfubfcribendus , & numerus majoris characteris cumdifferentia Min
fecundo locofubnotandusfuerit ,tunc ( quia Pdignitate præcellit M ) fimplicis chara

cteris valor locum digniorem poffidebit; Exempli gratiâ

14. qc. P. 19. . M. 18. q.
16. 99. P. 13. 9. M. 15. .
14. qc. P16.qq. P. 4. . M. 50. q
Quod enim diminuendum eft,femper eft addendo minus .

ADDITIONIS EXAMEN.

Regula VIL

Ubi differentiæ funt eædem.

vel
vel 4. &c. &diverfaradici
nd a qua di x o lib itu
itu ne mpe 2. vel 3 .
Su me est ali ra pr lib
multiplicatione infeproducatur character five dimenfio, cujus est numerus addendus,
ejusque iterùm productus per numerum ejusdem characteris addendum ducatur & hunc
ordinem cum omnibus numeris addendis cujusque characteris obfervabis. Producti autem
I numeri
66' TRACT. II. PART. I. LIB . III.

numerifuntfimul addendi.Sit ergo primum exemplum examinandum , fitque 2.

Radix,cujus q.eft 4. Quater ergo 4. funt 16. & quater 7. funt 28. & bis 2 :funt 4.
Primi ergo numeri addendi productus erit.
16

4.
20.

Secundi verò numeri addendi produ &us erit.

28.
6

34

Valorutriufque fimul juncti .

.
54

Regula VIII.

Deinde ad numerum additum &fubfcriptum est progrediendum,ubi fit radix 2.

Et cum illo fac fecundùm doctrinam regulæ præcedentis ;fi verò productusil-
liusfueritidem cum productonumero numeri addendi,perfectum erit opus, ut:

4. q P. 2. R.
B.7
54
7. I. P. 3. BL.S
II. P. 5. BX.} SA
T

5 44
4 2 10

44 10 54

Regula IX.

Ubi differentiæ funt diverfarum naturarum .

Multiplicacharacterum numeros addendos,per ipforumcharacterum valores(radice

autem eorum cognita cognofcitur & valor) & productumdifferentiaM exprodu-
Eto differentiaPabftrahe , ut in præfenti exemplo,ubi productus numeri adden-
di & additi conveniunt.
IO. q. M. 7. R.
78.
9. q. p. 8. R.
19. q. p. 1. R. 78.
E. } 78.

Numeri addendi.
IO 9 8 16 40
7
4 4 2 2 14 36

40 36 14 16 2

Numeri
 DE ARITHMETICA COSSICA. 61
67
.

Numerifubfcripti.

19 I 76
4 2 2

70 2 78

Regula X.

De alio additionis examine, ubi fimiles funt differentiæ.

Siin differentiis fimilibus abjicias novem de numeris addendis, & refiduum refer
ves,atquehoc idem in numero aggregatofeu additofacias, tuncfi ambo refiduafuerint ea-
dem fineomni errore erit opus tuum, ut:

4. q. P. 2. BL.
7. q. P. 3. BL. }7
.

11. q. P. 5. ¾. }7.

Regula XI.

Ubifunt numeri diffimilium differentiarum .

Ubi verònumerorum differentiafunt diffimiles, numeri differentia Mà numeris

differentiarum Pfunt abftrahendi,& cum refiduo agendum est,quemadmodumin nume
ris,ubidifferentiafuntfimiles, ut :
10. q. M. 7. B.
9. q P 8. R. }2.

19. q. P. 1. B

Aliudexemplum.

6. q. P. 10. R. M. 8.
4. q
. P. 17. . M. 7. B.
10. 9. £. 3. B. P. 9. ✪.. }².

I 2 САР
 TRACT. II. PART. I. LIB . III .
€8

CAP . I V.

De fubtractione Cofficorum.

Ordoprogrediendi, de quo regula prima .

Superior eft major
inferiori, ut in re-
Similes funt, & gula prima.
numerus Superior eft minor
inferiori,ut in re-

Differen gula fecunda..

tia Superior eftmajor
inferiori , ut in re-

Infubtractione Modus abs- Diffimiles funt, & gula tertia.

Cofficorй tria trahendi , numerus Superior eftminor
funt obfer- ubi inferiori ,ut in re-
77
vanda gula quarta .
(Nonnifi femel in fubtractione reperiun-
tur,utregula fexta .

Signa Per fe, & fine perpendiculari aliquo fi-

gno inveniuntur ; Et de hoc regula fe-
ptima..
Examen operis, ubidif- Similes, de quo regula octava & nona.
ferentiæ Diffimiles,de quibus regula decima.

Regula I

More numerorum abftractorum procedendum est,à dextra verfusfiniftram,abs-

trahendofemper, ubi differentia oppofitafunt ejufdem natura,& talis etiam differentia
estfubfcribenda, ut:
3. 9.
9. £
E 5. B. M. 3. 9.
I. q. P. 3. B. M 2.
2. 9: D.
.. 2. B. M. I.

Regula II.

Ubidifferentiaoppofitafuntfimiles,& numerus
fupereminens ,à quofubtrahendum
est,fuppofitofibifubtrahendo est minor,ibi fuperior ab inferiori estfubtrahendus, & diffe-
rentiafuperioribuscontraria eſtſubſcribendacum refiduo, ut in exemplo fequenti.
4. C. P. 5. 9. M. 6. B.
2. C. P. 7. 9. M. 8. R.
2. c. P 2. I. M. 2. B.

Reg 111 .
ula
Siinferiorproximusfiniftræfitfuperiori major,tuncfuperior ab inferioriest ducen-
dus,& refiduum in ultimo loco verfus dextram estcollo candum cumfuofigno M , &va-
lorrefidui verfusdextram est verfusfiniftramfubnotandus, ut;
4. q. P. 46. B.
7. q. P. 22. B2.

24. . M. 3. q.

Regula
 DE ARITHMETICA COSSICA. 69

Regula IV.

Diverfa differentia ejufdemlocifuntfimul addenda & differentia fuperior estfem-

perfubfcribenda,ut:
13. q. M. 8. R.
D. II.
7. 9:

6. q. M. 19. R.

Regula V.
Cum numeri ejusdem locifunt diverforum characteram,non debetfierifubtractio
nifiexnumerisfimiliumfignorumfive characterum, ut
4. C. D. 14. 9 .
6. q. M. 7. C.

II. q. L. 8. 4.

Regula VI.

Sifubtractio debeat fieri in numeris, quorum fignafeu dimenfiones

femel tantùm
iniisdem numeris reperiuntur,tuncfinefubtractione numericumfuisfignis funt ordine
collocandi,hocmodo.
7. C. 9. P. 8. C. M. 4. q.
8. q. q. P. 2. 9. P. 3. 6.

7. c. q. P.8. q. .
q P.8. c. M. 2. 9. P. 3. €.

Regula VII

Ubinumerifignumfolum & perfe inveniturfinefuo numerofupereminente cum

differentiacontrariafubnotatur, ut:
S. q. C.
9. q. C. M. 8.

M. I. 1. c. P. 8. .

SVBTRACTIONIS EXAMEN.

Regula VIII.

Ubi differentiæ funt fimiles.

Radix aliqua invenienda est, ut in additionis examine est dictum ; fitque 2. 3. vel
4. &c. pro libitu. Multiplicentur ergo omnes numeri illius ordinis, à quofubtrahendum
est per aliquam fecundùm ejus valorem, & obferveturproductus numerus Multipli-
centuretiampereandemradicem omnes rumert ordinisfubtrahendifecundum valorem,
&omnesproductos fimul aggrega:fi autem duorum inferiorum ordinumproductus cum
illofuperioriconveniat,tongruè operatuses. Sit ergo radix 2. fitque primæ regulæ ex-
emplumprobandum,ubi differentiæfunt fimiles .

3. 9. P. 5. B. M. 3.
I. q. P. 3. B. M. 2. Ø.

2. q. £, B. M. I. B.

I 3 Quadratus
70 TRACTAT. II. PART. I. LIB . III.

Quadratus numerus radicis 2.eft 4. Hoc ergo modo progrediendum eft.

12. 20 3. productus ordinis fuperioris

4. 12. 2. productus numeri abftrahendi qui fimuladditi faciunt 12. 20. 3 .
8. 8. 1. productus refidui

Alia facilior examinis ratio, ubi differentiæ funt

fimiles .

Regula IX.

Addendifunt numeri fubtrahendi & refiduumfimul, & ficongruumfuerit opus,

aggregatum eritnumerusfupremeferiei,quemadmodum in numeris abstractis estdictum:
Præcedentis ergo exempli certa vel incerta operatio fic colligitur.

3. q. P. 5. B. M. 3. →.
I. q. D 3. B. M 2. 6.

2. q. P. 2. 4. M. 1. •

3. 5. 3.

Regula X.

Ubi differentiæ funt diffimiles.

SidifferentiaMreperiaturin quacungnumerorumferie,abftrahefemper ejus nume-

ruanumerodifferentia Deinde fiaggregatum duorum numerorum inferiorumfit idem
umfuperiore, optimèfecifti.Probatur ergo exemplum regulæ quintæ hoc modo.
4. c. P. 14. q.
6. q. M. 7. c.
II. c. P. 8. q
.

4
14

18 Numerus ergo fuperior eft

6
II
18.
8

25 Numerus etiam aggregatus numerorum inferiorum

7 fubtracto numero7.à 25.eft
18

Exempli Regula IV. examen.

13. q. M. 8. B.
7. q. P. II. .

6. q. M. 19. R.
13
8

5 Numerus ergo fuperior eft

7
If
6

A
24 Ex quibus duc 19. & aggregatum erit
САР:
-
 DE ARITHMETICA COSSICA.

CA P. V.

De Multiplicatione.

Characterum fewfigurarum multiplicatio, de qua agit rota & regula

prima...
SP. & P.
Ubi differentię Eadem , ut M. & M.
funtvel
Diverfæ, ut P & M.
Differentiarum M. & 1 P.
ordo
Quando P. vel M. in fine verfus finiftram de-
bent annotari ; Et de hoc regula prima .

In hac fpecie Numerifintmultiplicandi.

(Similes , ut in
confide-
(Quomodo regula quarta
rantur
Numeripro- habetur.
duti fint Diffimiles , de
Numerorum
quibus regula
difpofitiofcili- fexta .
cet
Quidfaciendum, cùmnumerus multiplicandus
minor eft multiplicante ; Hoc docet regula
quinta.
Divifionem Regula 7.
Ejusexamen
Characterum de quo
per
Valorem Regula 8.

SPECV
 72 TRACT. II. PART. I. LIB. III.

SPECVLVM SIGNORVM

multiplicationis.

Q
Ra

u
ol di
s d h Surls

a
s b a t
a : x
u u u i wu

d
b de C Q w ss

r
a
t
bi

u
0

m
1 .
s
bu

2
25 B : 2
Cu

Cub
de

C
C

us
6

666
: ad
; ead

3
u
Qu
d
q

Q
u
2
Q

a
de
S

d
:
B

1 65
98
8

эр рото

Regula I.

Deufufpeculiiftius .

Per hanc rotam facilimè invenies novum characterem,quijungendus est numero

post multiplicationem producto. In fuperiori igitur ejusfphæra numeri exprimun-

tur fecundùm ordinem progreffionis naturalis , & fub illa fphæra characteres
Cofficiordine difponuntur. Multiplicandus igitur eftminor characterper ma-
jorem,utputaquadratus per radicem,tunc adjunge numerum fuper characte-
rem multiplicantem,1.fcilicetpofitum illifupermultiplicandum expreffo nem-
pe 2. & productum fcilicet 3. fub fe characterem productum indicabit,nempe
Unde q. per . multiplicatus producet C.

Regula II.

In Cofficorum multiplicatione Pper P vel Mper Mfacit differentiam , P.

femper fubfcribi,ubi autem Pducendum estperMvelMper Pibi Mest
femperfub-
fcribendumper7.differentiarum regulam.Exempligratia:
Nume
 DE ARITHMETICA COSSIC A. 73

5. B. M. 4 Multiplicandus.
Numerus 4 9
B2 M. 5. Multiplicans.
27. 9. P. 3.

M. P. 20.
20. 9. M. 25.
B2.
P 12. c. M. 15. q. M. 12.
P
28. qq. P . 35. c. P. 28. q.
4. P. 20 Productus .
28. 99. P. 47. c. M. 33. q. M. 37 1

Regula III.
Semper ergo in mnip. orum ferie,excepta infima,differentia P verfusfini-
fram est expri mendafine M, prout in multiplicatione accidit, quemadmodum in ex-
emplo fuperiori præcedente demonftratur.

Regula IV.
Multiplicatione completa femper omniumproductorum fit Coffica additio, ut in abs-
tractis dictum eft ; Hócque in præcedenti demonftratione manifeftum reddi-

tur.

V. Regula
Cùm numerus multiplicans multiplicand major est, tunc transferatur multiplicans
o

in locum multiplicandi,& multiplicandus in locum multiplicantis;Deindeprogrediendum

eft,ut priùs,quemadmodum in exemplo fequenti.

2. 1. P. 3.
4. 9 M. 5. B. M. 6.
啊
Hos ergo numeros hoc modo aptabis .

4. 4.
. M. 5. 32. M 6.
q
2. B. P. 3.
ச்ச்ச்

P. 12. 9. M. 15. R. M. 18.

BL.
8. C.M. 10. q. M. 12.
9. M. 27. . M. 18.
8. C P. 2.

Regula VI.
Inproducti additione characteresfupereminentes fpecie differentesfecundùm valo-
sem fuumfunt exprimendifub linea,fequendo ordinem & methodum quartæ re-

gulæ Additionis ,ut

15. q. c.M. 12. q.
14. C. P. 2. .M. 5. O.

M. 57. q.c. P. 60. q.

P 30. bf.q. M. 24. C.

210. CC. M. 168. 59.

210. CCP. 30. bf. q. M. 75.qc. M. 568. sq. M. 24 . c. P. 60.q.

300 IS
MVLTIPLICATION EXAMEN.

Regula II.

Hujus fpeciei examen divifione investigatur, Est igitur multiplicandus totiuspro

ductidivifor,& quotus erus eritnumerus multiplicans ficongruumfuerit opustuum.
Primum ergo exemplum hocmodo examinabitur.
K q;
$4 TRACT. II . PART. I. LIB III $

q. P. 12. M. S. 9.
C. M. 33. 4. M. 37. . P. 20.
28.99 £ 47.
4. q. P. B. M. 4.
28. 2.8.
35.
4. q. P. 5. 4. M. 4
28. XX.
* 7.
4. 9. P S. 4. M. 4.
( 7.q.4.3.R.Ms.

MODVS ALIVS EXAMINIS CHARACTERV M

à valore depromptus.

Regula VIII.

Erroretiam,fualiquisfit inveniturmultiplicando numerumabfolutum conjunétum

cum charactereper valoremipfiuscharacteris;fitqueradix femper 2.cujus quadratum
eft 4. & Cubus 8. & c. 4. ergo q. ducta in valorem quadrati faciunt 16. & 5. BL. 10.
& fic in cæteris,ut in fequentibus .

16. P. 10. M. 4
28. E 6. M 5..

M. 80. M. 50. P. 20.

96. P. 60. M. 24.
448. P. 280. M. .

448. P. 376. M. 132. M. 74. P. 20.

Examinatur etiam fub eadem forma multiplicationis tuæ produ&

tum , il-
lud nempe per characterum valorem ducendo , & fi productum idem fuerit
cum præcedente, nullus invenietur omninò error.

28. qq. P. 47. C. M. 33. q. M. 37. R. P. 20. .

16. 8. 4. 2.

448. 99. P. 376. C. M. 132. q. M. 74. . P. 20.

САГ:
 DE ARITHMETICA COSSICA 75

CA P. V I.

De Cofficorum numerorum divifione.

Diffimiles ,funt addedæ Regula prima .

Si
Similes,funtabftrahěde

Regula
Similes ut SD. per P.
multipli-
(Differe Multiplicando Producitur D
M.per M.
tiæ,quæ

2
.
cant fei- Diffim ti
pf asfu nt- ut muliles- EperM.
Producitur.M
que vel plicando M.perP :
Chara- Unius characteris ab alterofub- Regula tertia &
Eteres tractio quarta.
Refidui inventio, & ejus difpofitio.
In hacfpe-
cie 4. funt fubiin principio nihilreftiterit fubtractione facta,regu
annotan- la quinta .
fub
Numero- Subi in ultimo loco divifor eft major dividendo,regula
da
fexta .
rum dif
Ubi numerus fractus relinquitur,partitione completa,
pofitio
regula feptima..
Examen , Dividendo dividendum pernumerum quotum, regula

quod octava.
fit fcil. Multiplicando quotum per diviforem,regula nona.

Regula I.

Ubidifferentiadiffimilesfimulconcurrunt,ibi numerifunt addendi,ut in fubtra-

tionis fpecie habetur; Econtràfubtrahendifunt numeri,ubifimiles
& funt differentia.

Regula II.

Primus numerus quotientis verfusfiniftram vendicatfibidifferentiam P. (ut in

tertiamultiplicationis regula eft ) que ducta in .dabit P.Similiter M.in M.dabit
P : SedunadifferentiaperfibioppofitammultiplicataproducetM. per regulam fecun-
dam ejufdem.M.autem per D.vel, P.per M. additur. P.verò per P. vel,M.

perM.fubtrahitur,perquintamregulamfubtractionis .

Regula III.

Infubtractione inferioris numeri àfuperiore characteris etiam inferioris valor àfu

fcilicet à dividendo, est auferendus , & character valoris refidui est exprimendus.
periore,
Semper tamen intelligendum eft , de charactere primo verfus finiftram nu-
meri,cujus quotiens petitur. Non enim diminuunt characteres verfus dextram
fuperiorum valores .Notandum etiam,quod refiduum valoris characteris fupe-
rioris in quotiente eft collocandum, cum ejus differentia per fecundam hujus

regulamdifpofita.

Regula IV .

Q. est minimum Cofficorum fignum vel character,qui divifibilis est : R. cnim est
tanquam unitas, qua dividi non potest. Refiduum autem valoris,quem retinet ſi-
K 2 gnum
 T
CTA PAR
T
LIB . III.
TRA . II. . I.
76
gnum aliquod Cofficum,parte aliqua per fubtractionem ablata, in ſphæris fe-

quentibus explicatur.

SPHÆRA RESIDVI VALORIS CHARACTERVM

factafubtractione.

r
e
Singna diuident

c
h
ns

t
a
Bc
ns

ie
ie

2
Q

ot

t
2
5

B
t

e
c
Q

Qu
uo
2

r
D
-:

.
2

Θ
22
Q

e
.
2

Q
D

Ө
S

$2
B

20
Q
D

S
2

S.
BS2
DD

2
22

2
BS

Be

C
2
④
d

S
2
Q

66
n

22
Q

Ө
S

C
Q

2
B

C
Q

га
2

‫ال‬ @
‫له‬
$
e

T T
D S
6 B D D 6
5 6
1

9
S

n
2
1
ว၁၆ u
v

Sphærarum præcedentium ufus,perquas characteris numeri

quotientis valor cernitur.

Quæratur character dividens fub fphæræ five rotæ fuprafcriptæ corona ,

& cum digitovelrealia fequere locum fphæræ illius, quoufque fub illo inciderit
digitus,in cujus ultima & fuprema fphæra character dividendus invenietur, Di-
gitus enim divifionis factæ demonftrabit quotientem characterem ; Verbigra-
tia.Q.c.divifus per C.reliquit C.in quotiente, & QQQ, per Q. dabit. Q. c. in
quotiente,& fic in cæteris.

Predicta-
 DE ARITHMETICA COSSICA. 77

Predictarum regularum exemplum.

P. 18.
6. q. P 1. B. P. 10. $.
3. - B. P. 2. $.

*.
3. B. P. 2. (2.B.L.S..
XS. 10.

3.diviforin 6.dividendo reperitur bis. In quotiente ergo2.annotanda,ut in

numerorum abſtractorum divifione habetur.Deinde per 4.regulam hujus fpe-
ciei. .fublata à q.reftabit .quæ poft 2.in quotiente explicanda eft. Poftea,
quia per fecundam regulam differentia primi numeri verfus finiftram,tum di-
viforis,tum quotientis eft D : Multiplica ergo , ut in abftractis , dicendo, bis 2 .
funt 4. & P.per P.facit P.per prædictam propofitionem. Et D. fubtrahit de
P.perfecundam regulam fubtractionis : 4.ergo fubtractis à 19.refiduum erit 15.
quifuperfcribendi funt cum differentia P.
Denique removeatur divifor per unicum gradum verfus dextram , ope-
ram dando,ut in præcedentibus. 3. enim in 15. reperiuntur quinquies, numerus
ergo 5.verfus dextram in quotiente annotandus,& .ex .relinquitur . Ex bis
ergo 5.fiunt 10. & quinquies.3.funt 15. quæ fubtracta ex fuperioribus nihil relin-
quunt.

Regula V.

Sinihilreftiteritfubtractionefacta in dividendo, omittendus est ille ordo, quianul-

lius estmomenti,& adproximum verfusdextram transferendusdivifor,ut in exemplo
fubfequente.

o. q. P. o.q.
40. . P. 4 8. q. P. 20. B. P. 24. ✪.
5. 1. P. 6. . S.. B. P. 6.
40. 48. 20. 24.
(S.q.P.4.Q.

Generale fuperiorum regularum exemplum.

80.
x2. 99. 1. 76. C. E. 80. q.
6. 9.
Я. L. 8. R.
X2. 16.
6. d
9
.. 1. 8. R.
89. 80. (2.q.7.10.1 .

Ubinulla reperitur abſtractio characterum inferiorum à fuperioribus, nifi

fitprioris verfusfiniftram fecundùmregulam tertiam hujus,

Regula VI.

Siinultimopartitionis ordine diviforfit dividendomajor, fractionibusutimur,utin

numeris abftractis fecimus.hoc modo

21. C. D.. #4. 9. 2. 8. H.

18 .
#. 9. 1. 6. R.
2X. 18. B &. B.
7.9.
K 3 Ac
78 TRACT. II. PART. I. LIB . III.

Ac fi quis diceret 21. aurei nummi P.24. franci P.5 folidi; qui inter7.equi-
tes + 6.pedeftres; ubi franci in folidos, & folidi in denarios funt redigendi, hoc
modo.

Aureinummi 21P.franci 24.P.folidi 5.inter equites 7 P pedeftres. 6.

4.franc . 5.fol.
( Aur ein umm i.3 .P-7. equ.P6.ped .

Regula VII.

Sipoft abftractionem aliquid dividendi reftiterit,tunc illud refiduum fractum in

quotiente estcollocandum poft integrum,fubtractóg
, diviforis charactere, quod reliquum
eritcharacterisdividendi,inlatere estponendum.

8.
20. qq.
60. qc. P. 48. c. P.
p. 18. q.
40. .
q P. 40. B.

40. q. P. 40. B.

( 14. qq. P. §. 1. P.

20 enim per reductionem fiunt quæ iterùm reducuntur in g. Similiter 8.

inquæ iterùm reducuntur in .& hincin}.

EXAMEN DIVISIÓN IS.

Regula VIII.

Partire dividendum per numerum quotum, &finumerus inquotiente datus idem

us tuum. Probatur ergo primumexem-
fuerit,quiprior divifor, abfque errore erit op
plum hocmodo.

9. q. P 19. 4. P 10.
3. BL. P 2.

( 2..K. P. 5.9.

Sit igitur 2. . P 5. . divifor & 6. q. P. 19. 4. I. IO.

dividendus.
4.
8. q. P. 19. R. P. 10
24. 1. P. 5.
6. 15.
2. B. P. S.
10.
(3.BL.P. 2.

Regula IX.

Alio modo examinabitur operatio tua ,

fiquotientemnumerumperdiviforem mul-
tiplicaveris;namfiproductumfuerit idem cumdividendo,beneperfecifti,ut
3. R. P. 2. e.
2. B. P. 5. 8.
P. 15. R. P. IO. 9.
6. q. P. 4. R.

6. q. P. 19. R. P. 10.
EPILO
 DE ARITHMETICA COSSICA. 7.9

EPILO G V S.

Quod ad fractionum Cofficarum reductionem earumque fpecies fcilicet

additionem,fubtractionem,multiplicationem & partitionem; fimiliter nume-
rum trium,quem aureum ab ejus fingularitate appellant Artiſtæ, radicum ex-
tractionem ,& ad regulam Algebricam attinet, quæ Regula æquationis dici-
tur, exiftimo vos ad Stifelium,Recordum,& infinitos alios autores, quiluculen-
tiffimè de his rebus fcripferunt,effe remittendos; contentus dehis folummodò
principiis fivefpeciebus primariis aliquid apertè & perfpicuè confcripfiffe, de
quibus cæteriScriptores, hanc tam excelfam atque occultam fcientiamquafi
mundo invidentes,ne aliquando innotefceret, fuccinctè nimis & obfcurètra-
&
taverunt: Incognitis enim alicujus fcientiæ principiis ipfa itidem fcientia oc-
culta omnimodo & abfcondita redditur.Atque hinc eft, quodarshæctam præ-
clara & nobilis ita difficulter & à tam paucis invenitur : Jam autem quatuor
hifce fpeciebus dilucidè fatis mundo expofitis , facilimum erit cætera,
quæ illasfequuntur,acumine ingeniiinveſtigare, & totam
fcientiam volentifubjicere .

LIBER
80 TRACT . II. PART. I. LIB. IV .

LIBER QUARTUS.

De Arithmetica Geometrica .

CONTENTA LIB. IV.

Lineares & Reti.

hivel Circulares.
Triangulares.
Quadrangulares.
(Regulares Pentagonales.
Nomina , nã Hexagonales.
Superficiales
quidam Circulares.
funt
Irregulares, ut Trapezei.
(Triangulares.
Quadrati .
(Pyramidales
Pentagonales.
Rotundi.

Corporales ( Trigonales.
Tetragonales.
In numeris Geo-
Columnales Pentagonales.
metricis duo
Hexagonales.
annotanda
Rotundi.
funt,videli-
Additio .
cet
Subtractio.

Simplices Multiplicatio.
Partitio.
Reductio.
Additio cumfubtractione .
(Additione.
Speciesin nu Mixta Multiplicatio Subtractione.
meratione [ Mediation
Divifione .e.
cum

Divifio cum Progreffione .

(Progreffio.
Regula triumproportionum.
Compofita Radicis
extractio.
(Cubi

Umerus linearis est, qui à duobus inchoans adjecta femper unitate li-
neam conſtituit; A duobus igitur inchoandum eft , quia ut linea
conftituitur ex punctis, fic numerus ex unitatibus.
Numerus fuperficialis eft duobus lateribus contentus , fcilicet
longitudine & latitudine, vel eftnumerus ex tribus inchoans ; quia nulla fuper
ficiespaucioribus lineis clauditur, quàm tribus.
Numerus
 DE ARITHMETICA GEOMETRICA . 81

Numerus triangularis eft, qui in latitudinem fecundùm unitates defcriptus

angulis 3 lateribus, æquali dimenfione difpofitis,continetur.

27.
22.
17.
PADAN

Numerus quadratus eft in latitudinem fecundùm unitates defcriptus,angulis

4.lateribus æquali dimenfione difpofitis .

Numeruspentagonalis eft,qui in latitudinem fecundùm unitates deſcriptus,

quinque angulis,lateribus æquali dimenfione difpofitis, continetur.

Numerus corporalis eft,five folidus, qui tribus lateribus continetur, fcilicet

longitudine, latitudine & profunditate : Vel eft, qui, cùm fecundùm unitates
fuasinlongum &profundum difpofitus fuerit,corporis alicujus figuram repræ-
fentabit.

L Numerus
 TRACTAT. II. PART. I. LIB . IV .
$2

Numeruspyramidalis eft in fuis unitatibus per modumpyramidis corporalis

conftitutus,utfcilicet à bafi lata incipiat, & in afcendendo femper deſcrefcat,do-

necad unitatem, quæ ejus conus eft,perveniat.

Numerus columnalis eft in fuis unitatibus per modum columnæ corporalis

conftitutus,utà bafi lata ad verticem æquali latitudine,nec decrefcendo, necin
crefcendo afcendat.

CAP. I.

De additione Geometrica.

Regula I.

TReslinea recta æqualesita conjuncta, utfuperficiem conftituant,triangulum æquilate-

ralemfaciunt. )

Regula
 DE ARITHMETICA GEOMETRICA, 83

.I . .Z . .3.

M
Regula II.

Quatuorlinea recta aquales fupradicto modo addita,hoc est, angulisrectis connexa

quadrangulumconftituuntrectangulum.

1 2 3 4

4
M

Regula III.

Duo trianguli orthogonales aqualis dimenfionis quadrangulum vel quadratum

efficiunt fimulconjuncti.

Regula VI.

Sextrianguliaqualiumlaterum,quorum angulus unus in eodemcentroconjungitur,

Hexagonum conftituunt.

L 2 · Regula
 $4 TR . II. PA . I. LI . IV .
AC RT B
T

N
5 3

Regula V

Duo femicirculi ejufdem dimenfionisfimul additi,utfuperficiem aliquam confti-

tuant,circulumproducunt.

I 2

CA P. II.

De fubtractione.

Regula I.

Triangulusmonangulus redditur auferendounicum latus.

Regula 11.
Extractofuperiori quadrati vel quadranguli latere duplicesproducuntur linea or-
thogonales ,hoc est, perpendiculares.

Regula
 DE ARITHMETICA GEOMETRICA. 85

Regula III.

Partefemicirculidempta relinquitur arcus.

CA P. III.

De multiplicatione.

Regula I.

unum latusfive radix alicujus quadrati ducaturper aliud,productumtotamfuperfi-

Stunn
ciem quadratam menfurabit.

4
41 4
16

44

Regula II.
Infuperioribusparallelogrammalibus minus latus in majus ductum totiusdimenfio-

nem producet, ut:

9

9
4
++

36

L 3 Regula
 TRACT. II. PART. I. LIB . IV.
86

Regula III .
Cubi dimenfio etiam cognofcitur ducendo unum latusin aliud,&iterùmmultipli-

candoproductumper idem latus, ut:

Regula IV.
,fi omnia latera illius baſisfimuladdan
Corpora columnalia angularia menfurantur
tur& in ejus longitudinem ducantur,productum enim erit columna capacitas .

Regula V.
Corpus columnarotunda ejufdem magnitudinis menfuraturficircumferentia ejus

perlongitudinem multiplicetur.

Regula
 DE ARITHMETICA GEOMETRICA. 87

Regula IV .

Sibafinpyramidisrotunda acceperis,& cum tertiaparte altitudinis ejus multiplica-

veris,cum illaproductum erit ejus dimenfio.

Regula VII.

Addimenfiones corporum regularium inveniendas , ubifuperficies tres planè funt

differentes, multiplicandum est unumlatusper aliudfibiinaquale, deinde ducaturprodu-
dumperlatustertium ab illis differens ;productum enim ultimum eritcorporis menfura

CA P. IV.

De Partitione.

Regula I.

Uadratefuperficiei continens circuletur , dividendo ejus unum latus in 4. partes a-

Qua
quales A.B.C. & D.Poftea ducendo abejus centro circulum tangentem interfectio-
nes,B. & D. Eadem enim circulicapacitas, quæ quadrati, erit.

Regula II.

Centrum quadrati invenitur ,

fiduobus diametris ab angulo ad angulum ductis in 4.
partesaquales ducatur punctumenim interfectionum eritquadraticentrum,fcilicet.e.

Regula
 88 TRAC . II . PART . I. LIB IV.
T

a. b. C. d.

Regula III

Dividecirculum in 5.partes æquales,&producerpentagonum.

Regula IV.
cir-
Si acceperisfemidiametrum cum undecima,parte illius cum . erit quintapars ci
culi.

Regula V.

Semidiameter dividit circulum in 6.partes æquales,àquibus ad alias vicinas ducta

linearectaproducunt Hexametrum.

Regula
 DE ARITHMETICA GEOMETRICA. 89

Regula VI.

Diametro in 14. aquales partes divifo ,

fifuper partem undecimam perpendicularis
elevetur ad circumferentiam, & ab illo loco contiguitatis circumferentia rectadefcriba-
tur adprincipiumprimapartis,eritillarectalatusquadrati,cujus areaerit eadem cum area
circuli, 20

141312 11 10 9 8 7 6
4321

M CAP.
 T
96 TRAC . II. PART. I. LIB . IV .

CA P. V.

De Reductione.

Regula I.
Triangulus inquadrangulum reducitur ejufdem dimenfionis , cujus bafisfexies com-
prehenditur in linea ejus orthogonali fifuper finem tertiapartisperpendicularis linea bafi
equalis eleveturad angulos rectos deinde communi via cumalio latereformeturparallelo-
gramma,cujus area eadem eft cum illa trianguli.

Examen .

Quia , a.b.e. f. eft pars trianguli a.b.d.f. & quia pars qua-
dranguli a. b. e. f. fcilicet , a. b. c. æqualis eft cumb. d. e.
Trianguliergoa.c.e.f.
quadrangulus ,eſt ejuſdem dimen-
fionis cum trianguloa.d.f.quare triangulus a.d.f.reduci-
turin parallelogrammum a . c. e. f.

Regula II.
Triangulusprædicta dimenfionis in circulum reducitur fibafis illius, velfextaejus

orthogonalisparsfueritcirculifemidiameter.

Hanc
 DE ARITHMETICA GEOMETRICA. 91

Hanc propofitionem à Pelitoreo deprompfi,fed qua ratione demonftra-

repoffitpropofitionem iftam non intelligo. Imò,ut liberè dicam, quodfentio,
ipfeignorat,quoniam fi exactiùsinfpiciatur hujus circuli area, longè abilla trian-
guli iftius area differre videbitur,ut fuprà demonftravimus .

Regula III.

Duo quadrata inequalia in unum reducuntur,filatera unius & alterius ad angulum

rectum collocentur,&recta ab una eorum extremitate ad aliam extendatur triangulum
conftituens. Hypothenufa enim illamenfurabit latera,quæ debent conftituere quadratun
predicta duocontinens.

Regula IV.

Quadrati area inparallelogrammum reducitur,filatus infimum quadrati elonge

tur adquantitatem,quam vis,ut tuumquadratumhabeat, Continuetur etiam latus
fupre
mum ejufdem quadrati ad eandem dimenfionem,& firmentur dua lineaparallelogram-
males,utquadrangulum faciant, fitque a.c.d.e. Deinde ducatur recta ab angulo e.
ad angulum c. & ubi linea hæc tranfverfalis interfecat latus quadrati; b.f.note-
turg. Longitudo enim lineæ. g. f.erit latitudo parallelogrammi æqualis , qua-
drato dato.

¡ .l.d.e.parallelogrammum ergo eft ejufdem capacitatis cum quadrato a.b.f.e.

M 2 CAP.
92 TRACT. II. PART. I. LIB . IV .

Regula V.

Hexagona, quorum duo latera aqualia à 4.cateris æqualibus differunt,menfuran-

turreducendo ea in quadrata hoc modo;nam trianguli quadrati, a.f.e . & e.b.g.æqua-
les funt triangulis Hexagoni, e.f.g.c.d. & h.fcilicet c.h.i.& d.h.i.

Eodemmodo quadratum in Hexagonum reducipoteft.

Regula VI.

Parallelogrammum reducitur inquadratum velRhombum hoc modo;nam Trian-

guli,a.e.b. & e.b.d.quadrati.a.b.c.d.funtæquales triangulis,a.f.g. & b.f.g. Rhom-
bi, a.e.b.f.

Simili ratione Rhombus vel quadratum in parallelogrammum reduci

poteft.

С А Р.
 DE ARITHMETICA GEOMETRICA.
93

CA P. V I.

De additione cum fubtractione.

Regula I.

Circulorum inequalium proportionaliter differentium Semicirculiproportionaliter

fimuladditiconftituunt lineam fpiralem.

2/
༣

4
.

Regula II.

Additionepartiumfubtractarum à 4. circulis duarum differentiarum,quorum u-

niusfemidiameter eftalterius diameter,figura ovalis efficitur. Sint ergo a.b. c. & d.
duo circuli minoris proportionis circa centra. e. circumducti;majoris propor-
tionis.f.g.h.i.quorum centra funt minorum interfectiones,nempe.l.
09

M 3 M. o.&
 94 TRACT. II. PART. I. LIB . IV .

m.o.& n. p . extrahuntur ex circulis minoribus, & m. n.o.p.ex circulis ma-

joribus.

CA P. VII.

De multiplicatione cum additione.

Regula I.

Pyramides quadrata velpentagonales , & omnescatera angulares menfuranturad.

dendofimul omnia latera bafis , & aggregatum ducendo per tertiam partem altitudinis:
productus enim numerus eritpyramidis menfura & profunditas.

7
4
28
26

IS

140
18
28
18
420
114
18

204

Regula II.

Columna etiam angularis æqualis magnitudinis menfuratur addendo bafis latera

fimul,& eorum valorem in tota ejus longitudine ducendo , quod enim producetur,erit co-
lumna exacta dimenfio.
++

36

4
91

4
16
18
ΙΟ 16.
160 108
18

288

Regula

ww
 DE ARITHMETICA GEOMETRICA. 932

Regula III.

Corporis Rhomboidalis capacitas colligetur filatitudo ab angulo adangulumper ejus

longitudinistertiampartemmenfuretur,ut.

10
HH 6

60.

Regula IV.
Circuli circumferentia inveniturmultiplicandodiametrumper 3. & producto ad-
dendo ejufdem diametri; èproducto enim emerget circumferentia longitudo.

44

+4
14
3

42

44

CA P. VIII.

De Multiplicatione cum fubtractione.

Regula

Linea diagonaliscujufcunque trianguli rectangulimenfurabitur filaterum angulum

facientium quadratafimuljungantur, & ex aggregatoradix extrahatur.Radix enim erit
menfuralinea diagonalis.
is
al
on
ag

24
0
Di

18
САР.
 TRACT. II . PART. I. LIB. IV.
54

CA P. IX.

De Multiplicatione cum Mediatione.

Regula I.

Triangulus rectangulus menfuratur ducendo bafin in medietatem linea orthogona

lis.Productum enim eritfuperficieicapacitas.

10
8

80

10-

Quia triangulus talis eftparallelogrammi medietas,cujus extremitas una

erit trianguli bafis,latus verò ejus,perpendicularis.

16- 16
NB. In linea tranfverfa hujus ΙΟ
parallelogrammipro16.lege 160.1
$6 160

Vel quia triangulus a. b. c. æqualis eft triangulo, c. d. e. Quare parallelo

grammuma.d.e. f.eft ejufdem dimenfionis, cujus triangulus,f. b.e.

16
16
→
80 80.
AJAAAAA▲▲▲

Regula 11.

Scalenus, cujus omnes angulifunt inæquales,menfuratur ducendoperpendicularem à

bafiad angulum obtuſum, cujusmedietas in bafin ductaproducet trianguli capacitatem.
II

15
104
26
8
II 4

104

EXAMEN
 DE ARITHMETICA GEOMETRICA. 97

EXAM E N.

Per punctum medietatis lineæ orthogonalis porrigatur linea faciens pa-

rallelam cum bafi ad longitudinem bafis, & in parallelogrammum reducatul-
cujus area eadem erit cum fcaleno.

b f
e

Similiter,quia triangulus a.b.c. æqualis eft triangulo , c. e. d. etiam triangu

lus, d.e.f.idem eft cum triangulo.f.g.h.

Regula III.

Triangulietiam ,quorum duo angulifunt æquales,præcedenteregula menfurantur, e-

rigendo fcilicet orthogonalem, & per ejus dimidiam partem bafin multiplicando ; Idémg,
faciendum est ubiomnes angulifunt aquales, ut :

12/

A A
10

EXAME N.

Accipe bafis dimidium,& fit extremitas parallelogrammi, vel cape ortho-

gonalis lineæ medietatem,fitque extremitas parallelogrammi .
12

3:6
36

DA

12 8
8
12
༨ 3
3
36 40
36 40

Præterea omnes trianguli obfcuri, extraverum triangulum datum ,æqua-

lesfunceriangulis intra verum triangulum,utin præcedentibus patet.
N Regula
98 TRACTAT. II. PART. I. LIB . IV.

Regula IV.

Superficiespolygonalis menfuratur, multiplicando omnia ejus laterafive triangulo

rum bafesper unum latus ,& productumper medietatem orthogonalis lineaab anguloten-
trali ducta adbafis medietatem.

ΤΟ

IÒ
6

60
240
4
240

Regula V.
Superficies Trapezea,ubi nullus est angulus rectus duo verò laterafunt aqualia ex-
tremitates veròinaquales menfuratur mediando extremitatesfimul additas, & mediatio

nem inunicum latus multiplicando.

16
2
18 18
18
144 8

144

18

EXAME N.

Namfireducaturilla Trapezea in parallelogrammum,& illud perfecun-

dam multiplicationis propofitionem menfuretur, eadem erit capacitas , quæ

priùs erat demonftrata.

13
8
fe

J44 144

Regula
 DE ARITHMETICA GEOMETRICA. 9.9

Regula VI.

Trapezeam , ubi duo funt rectanguli comprehenfi , fi medietas ejus portionis li

mea ,qua latus longiusfibi oppofitum fuperat,oppofito addatur, & fuperficies inparallelo-
grammum reducatur , facilimèper 2. multiplicationem menfurabis,nam triangulus, a.b.
cæqualis efttriangulo, d. e. c.

a
20

II2/

EXAME N.

Examen etiam fit mediatione, nam 8.addito longiori latere , quod eft 20.
mediatione producit, 14. in quotiente, qui ductus in alterum latus , fcilicet 8.

producit112.ut fuprà.

20
20
8

x (14
II 4 24 8
II2

Regula VII.

Trapezea fuperficiei ex rectangulis folummodò conftantis capacitas colligitur,

fi la-
tus longiusfibiotpofito additum medietur, & pertertium ducatur, ut.

19

28
84 242 (14
8 6
84.
J

N 2 EXAMEN.
 TRACT. II. PART. I. LIB. IV.
100

EXAME N.

Fit enim mediando partem majoris lateris,qua illud fuperat inferius fibi
oppofitum & à puncto f. mediationis componendo parallelogrammum . nam
quadrangulum f. b.e. æquale eft quadrangulo h.d.g : Quare a . fg.c. parallelo-
grammum (ducendo unum latus in extremum ) habebit 84. infuperficiefua; Et
per confequens Trapezea a . b.c.d. e.erit ejufdem dimenfionis .

14 $

h
84 e

14
6
84

Regula VIII.

Superficiei irregularis, quam infequentidemonftratione præbemus, areaproduce-

tur elevando perpendicularem obfcuram à puncto A ad B,fitg , numerus illius linea mad-

fimuladditorum, ut.
tiplicator medietatisproducti laterum A.c. & d.e.

C A

21
9T
S
26
( 13
2
7
21
d 91.
B

EXAME N.

Medienturillæ fuperfluitates, majoris lateris, quibus exceduntminus Ion-

gitudine, & fuperilla mediationis puncta erigantur duæ lineæ orthogonales ad
altitudinem diftantiæ inter duo latera, & lineis obfcuris formetur parallelo-
grammum, quod æquale erit Trapezec;nam Triangulusa.b.c.æqualiseſt trian-
gulo c.de. Similiter triangulus, f.g.h. æquipollet illi,h.i.l .
f.

&

13
91
7

19

Regula
 DE ARITHMETICA GEOMETRICA . ΙΟΙ

Regula IX.

Areaduos habensrectangulos menfuratur addendoduas ejus extremitates , & eorum

medietatem ducendo inlatus rectangulum, ut.

22

17
I 3 ( 53.
22

121

EXAM EN:

Medietatem portiuncula extremitatis majoris, qua minorem longitudine

excedit,minori addendo & parallelogrammum lineâ obfcurâ efficiendo,pro-
baturpræcedens opus, nam triangulus a.b.c.æqualis eft triangulo c.d.e.

1 C
20

14
t
r (7
o
20

140

Regula X.
Trapezeum , cujus omnes angulifunt inequales , menfuratur , dividendo illud in

triangulos orthogonales,pofteafaciendum est, ut inpræcedentibus.

6
+10

4
ΙΟ
21 105
២៧

2
4
.

21.

105

CA P. X.

De multiplicatione cum divifione.

Regula I.
Inea altitudinis baculo trium pedumlongitudinis menfuratur multiplicando,& divi-
dendo , hoc modo .

Erigatur baculus perpendiculariter fuper terram , oculusque huc atque

illuc elongetur vel appropinquet juxta terræ fuperficiem, quoufque vertex rei
quæfitæ cujufcunque altitudinis per baculi fummitatem apparuerit . Multipli-
N 3 candum
 TRACT. II. PAR T.I. LIB . IV.
102
candum eft ergo fpatium inter oculum , & altitudinis bafin per baculi altitudi-
nem,& dividendum productum per intervallum inter oculum & baculi bafin ;
quotus enim numerus erit rei altitudo : Baculi altitudo fit trium pedum,inter-
vallum ab oculo ad turris pedem 14. diftantia verò ab oculo ad baculi pedem 4,

Altitudo ergo turris erit 1o.pedum cum .

-la

B
B

14
E

Hocidemfit regula trium proportionum, quia triangulus, A. B. C. propor-

tionalis eft triangulo, A. D. E. Eofdem enim producit angulos,ut, fi 4. dederint
3.quot dabunt14? hoc modo.
4 3 2014
3

4‫ܐ‬
** (103

Regula II.

Eodem planè modo in speculo percipitur rei altitudo, adſpeculum accedendo , dum
turrisfummitas infpeculi medietate apparet, & intervallumàfpeculi centro ad turrispe-
dem peroculi altitudinem ducendo , acproductum diftantia à pede hominis ad ſpeculi-
centrumpartiendo.Videfiguram fequentem Num.1.

Regula III

Similiprogreffuetiam turris acceffibilis altitudo quadratè colligitur : Quia, ſi diſtá-

tiam à te ad turris radicem per puncta umbræ verfæ intercifa multiplicaveris,&
productum per12. partitus fueris, quotus numerus erit turris altitudo; fit diftan-
tia 18.pedum,puncta interfecta 4.ut Num.2 .

Regula
 DE ARITHMETICA GEOMETRICA 103

16
6

18

18

Regula IV.

Turris inacceffibilis altitudo invenitur,fi 12. pernumerum punctorum abfcif-

forum fcilicet 3.diviferis & quotientem, qui eft. 4. fervaveris ; fignatóque tuæ
ftationis loco retrogrediendo fecundam collige ftationem, &per puncta abfcif-
fa
nempe 6.divide 12.quotus erit 2.qui ex primo quoto fubtrahatur,fi quotusfe- ·
eſt
cudus fit primo minor, & refiduu refervetur (ubi verò fecüdus quotus primo
major,ibi primus ex fecundo eft fubtrahendus) ut 2. à. 4. demptis, reftabunt 2.
Deniquemenfuretur fpacium inter primam & fecundam ftationem, quod eft
40 pedum, quodperduo eft dividendum,& quotienti addendaftaturæ corpo-
ris altitudo,fitques.pedum,& aggregatum eritrei altitudo.

CAP.
 TRACT. IL PART I LIB . IV .
104

40

Regula V.

Pyramisquadrangularis menfuratur mediando ejus altitudinem , &cum ejus me-

dietate multiplicando omnialateraillius bafis.
216

18

4
24

9-
216

Regula VI.
Circulidiametriquantitas invenitur multiplicando circumferentiamper7.&pro-
ductum dividendoper 22.Numerus enimquotus oftendit quantitatemdiametri.

Re
 DE ARITHMETICA GEOMETRICA. 10)

44

44
7

14 308
*8
308
( 14
Xxx

x8

Regula VII.

Ubi verò diameter est notus, & peripheriaincognita,cognofceturperipheria; mul-

tiplicando diametrum per 22. &productum dividendoper7. Numerus enimquotiens of
tenditperipheriam, ut.
44
ཚཀྐ
ཝཱ
ཱཿ
།

28

308
14
1x
308
オカ

28
28

Regula VIII.

Areacirculicolligiturducendo diametrum inperipheriam & dividendoproductum

per 4.Quotusenim numerus eritcirculi area.

Regula
106 TRACT. II. PART. I. LIB . IV.

4.4

NBAren circulihujus ft 154. 44

14 14

17 6
44
616

6x6
***(154
$6

Regula IX.

Areacirculimenfuratur,ubifola circumferentia cognita est, multiplicando eam in

fe &productum in7.& aggregatumpartiendoper 8.nam quotus erit area.

Regula XI .

De divifione cum progreffione

Regula I.

Inea rectadata in totpartes aquales dividitur, quot linea recta in quadratoreperiun-

Leur
turparallelogrammales ducendo illam rectam abangulo uno quadrati verfus ejus oppo
fitum,hoc modo

Linea data

Regula II.

Simili etiam modo linea rectaprogreſſivè &proportionaliter inpartes inæquales

dividitur, ut

Regula
 DE ARITHMETICA GEOMETRICA. 107

2.
3

Línea dara

Regula III.

Triangulum rectangulum inquot partes aquales volueris divides,fifecundùm ejus

lineam orthogonalem quadrangulum effeceris,cujus quadratum per 4.divides,poftea
numeri quoti radicem extrahes, cujus numerus numerando à cono trianguli
verfus bafin, erit quarta pars trianguli : Secunda pars 4ta colligitur, quadrati
dimidium fumendo, ejusque radicem extrahendo; cujus radix defcendendo à
cono verfus bafin demonftrabit fecundam quartam primæ æqualem: Tertia
denique quarta fe manifeftabit abftrahendo radicem trium partium quadrati,
femper defcendendo à cono verfus bafin , & fic in cæteris.
Exempli gratia.

SALEEN

33401
8-
2

........................
12

Regula IV.

Hoc etiam modo triangulos non orthogonales in partesæqualespartiri poffumus, ef-

ficiendo latusmagis ad perpendicularem accedens,latus quadrati.
O 2 CAP
1Q8 TRACT. II. PART. I. LIB . IV .

CA P. XII.

De progreffione feuproportione.

Regula I.

Duarumftationum baculi triumpedum longitudinis ( cujus curfor erit femipedis)

recteinventorum duplicatio, erit altitudinis rei menfura; nambis a.b.eritaltitudo
turris,c.d. Ita enim fe habet, a.b.ad c.d.ut 2.ad 4. &3.ad 6.
Exempligratia.
D

Regula II.

Proportione etiam latitudinis reilongitudo colligitur : ut enim fe habettriangu-

lus, A. B.C.fic etiam proportionatur triangulus inftrumenti, c. d. e. Ergo latus
trianguli, A. B. C. nempe B.C.fimile eft lateri ,c.d.e.inftrumenti. Latus ergo C.
B. differt à latere,A.B.proportione fefquiquarta; Divide ergo latus A. B.ins.x-
quales , abftrahe verò unam , & erit longitudo , B. C.ut in libri noftri tertii de
Geometria,ubide baculo Jacobi fimili mentionem amplam in cujuflibetmé-
furationis fpecie fecimus,latè demonftravimus,ubi etiam de quadrantis ufu, &
de inftrumentis à nobis inventis plenè locuti fumus. Hujus autem regulæ ex-
emplumibi lociinvenies,ubi fola longitudo unica ftatione inveſtigatur.

Regula III.

Proportio ponderum & rerum mobilium progreffione naturali continuatur, cujus

ordines,fifucceffivè in fe ducantur,proportione Geometrica locorum pondera
producent,ut in fequenti figura habetur.

Regula
 DE ARITHMETICA GEOMETRICA. 109

Zá 3 4
A

rtio
æqualis
Propo

æ r
bruo
quat
Libra

Li

Libræ

.36 bræ
Libræ

.25 bræ

Li
Li
16
9
.

.
Qui numeri fimul additi conſtituent 91. Pondus ergo u-

nius libræin puncto 6.pofitum æquale erit libris 36.in termino A.

pendentibus :

Regula IV.

Harum proportionum ratio ad rotarum motus maximè conducit,quò enim lon-

giùs removentur femidiametri, à centro verfus circumferentiam,cò rapidior
&violentior erit illius rotæmotus,ut in fequenti demonftratione.

3
4
8 49
11 016
B
9
เว
11
1.2

CA P. V.

Omnis columna fivelaterata ,five rotunda,tripla estadfuampyramidem ; Unde fi

columna æris habet 60.libras, ejus pyramis habebit 20.ut.

0 3 Regula
.
 110 TRACT. II. PAR TI. LIB. IV.

474

Regula VI.

Sphærarum velgloborum , quorum diametrorum proportio est dupla,erit proportio

octupla ; Sic fi fphæra major fuerit 50. librarum, minor conftituetur ex 6. libris
cum 4.

Regula VII.

Pondere globi bombardalis cognito,cognofcetur ejus menfura & diameterpropor-

tioneprogreffivafuper lineam aliquam velfuperficiem planam . præpatetur ergoglo-
bus unius libræ illius metalli, ex quo globum tuum tormentarium conflare de-
fideras,fitque exactè rotundus, cujus diameter fit A.B.cujus circumferentiam

delineabisfuper planum .

+
D
1 2 3 4 5 6 7 • 8 9 10 ·· 12/13,

Progreffio ergo talis eft,nempe quarta pars circuli globi unius libræ, nem-
pe A.C.erit femidiameter globi,qui duas libras ponderare debet, cujus etiam
quarta pars erit femidiameter globi trium librarum , atque quarta pars globi
triumlibrarum conftituet femidiametrum globi,quatuor librarum,& fic pro-
grediendo ininfinitum .
Ratio
 DE ARITHMETICA GEOMETRICA. 111

1
8
0
1 7 代

5
0
82
tr

Ratio eft,quia quadratus cubus unius globieft contentum folidumillius.

globi;At,quia quadratum fecundi globi duplum eft primo;Ergo pondera eo-

rum proportioneetiam dupla diftinguuntur.

CA P. III.

De regula trium proportionum.

Regula I.

uobusnumerisproportionalibus cognitis, tertiusetiam perhanc regulam cognofcetur.

Dob
Nam fi quinque partes linex parallela. A. B.adlineam C.D. dederint. 14.
partes in linea C.D. tunc partes, 40.linea A. B. dabunt 112. partes lineæ C. D.
Triangulus enim A.B.E.habet fimiles angulos cum triangulo A.C.D.E. Et par-
tes æqualiter divifæ lineæ five lateris A. B. proportionales funt partibus divifis
lineæ, C.D.

Si

Deutsches Museum
Bibliothek
 1

112 TRACT. II. PART. I. LIB . IV.

5 10 15 20 25 30 30404

C us

Si igitur 5 partes curforis inftrumenti noſtri prodant 14. paſſus ſuperf.cie

terræ,quot dabunt 25.fcilicet.70 .
νώ
νε

--
συ

--
--
--
--
--
-

CAP

Deutsches Museum
Bibliothek
1
 DE ARITHMETICA GEOMETRICA. 113

C A P. XIV .

De Radicis extractione.

Regula I.

Numerus duorum digitorum habet nonnifi unicam figurampro radice fua , quia
maximus numerus quadratus duorum digitorum velfigurarum eft 81.cujus ra-
dix eft 9. Exempli gratia.

Regula II.

Radix cujuscunque numeri quadrati ex duabusfiguris compofitiinvenitur, multi-

plicando illum digitum infe cujusproductus numerus magis accedit adnumerum quadra-
tum.Ille enimdigitus erit quadrati radix,ut 6.eft radix quadrati 36.Similiter 8.eft
radix quadrati 64. quia 6. in fe ductus proferet36.quem alius digitus producere
nequit. Sic & octies 8. facit 64. qui eft ejus numerus quadratus, & fic in cæteris;
de quibus rota hæc inferior,cujus fphæra exterior radices, interior quadrata de-
notat.

p Regula
 114 TRACTAT. II. PART . 1. LIB. IV.

1
'8 I
1
4

2i
6 Radic.
mventio

49

3
9
2

17
6
‫کہ‬
i

Regula III

Ubinumerusquadratus estmultorum locorum,ibi uniuscujusque numerifivedigiti

binarii
fiatfectio ad locosfive
feriesdiftinguendas,progrediendoà dextraverfusfiniftram
fitg, lineafemilunarispoft dextram annotata, ut.

29. 68. 82. vel 6. 25.

Regula IV.

Afiniftra verfus dextram est incipiendum , cujusprior locus,fi ex numero exactè

quadratoconftet, ejus radix inveftiganda est, & infemilunari linea annotanda; Idem
etiam faciendum eft, ubi numerus ille non eft exactè quadratus , accipiendo
radicem numeri quadrati eo minoris, ut in numero priori fubfcripto quadra-
tum eft 4. cujus radix eft duo, quæ in fe ducta producet 4. qui eft numerus qua
dratus,& fub 6.collocandus : 4. autemà 6.fubtractis, refiduum , quod eft 2.ſu-
pernotandum erit, ut.
2
$ 25.
* (2.

Regula V.

Progrediendum eft duplicando radicem quotientis , & productumfubprimafigura

fecundafectionis collocando ; Petatur, quoties divifor in dividendo reperiarur, &
quotus juxta 2.in fublunari linea defcribatur : Similiter fub figura fecunda fe-
cundi loci,nempe 5. etiam ponatur. Deinde divifores per illam radicem ulti-

mam ducendi funt, cujus productus numerus à dividendo eſt ſubtrahendus, ut.
2
848
*48 ( 25
278

Demonftratio
 DE ARITHMETICA GEOMETRICA.
HS

Demonftratio.

2 ‫د‬

25
17 25

21.5

Regula VI.

Eundem etiam ordinemfervabis,abi numerus quadratus estplurium fectionum;

duplicando fcilicet omnes radices quotientis,productum fubfcribendo , fubdi-
videndo,quotiens petendo, & numerum quotumpoft radices in femilunari li-
nea,&juxta diviforem verfusdextram exprimendo, & cum eodem totum divi-
forem multiplicando, & productum à dividendo fubtrahendo,ac femper huic
operi animum applicando adcompletam radicis extractionem,ut:
***
81848
*44*7 (227
84
448
3*

Regula VIL

Siveroproductum diviforum multiplicatorummajus fit dividendo,timc diminuen-

dus est ejus valor,ufque dumdividendofiat minus, ut.
* 2121
44437
8088336 (2844.
4486484
384
$88
778636
#*#
P2
Regula
118 TRACT. II. PART. I. LIB. IV.

2844B

78445

4844
Bo
80883362

2 8 44 B

Regula VII .

【bi divifor in dividendo reperiri non poteft,ibi ciphrapoft radicem in femilunară

linea est annotanda,& numeri quotifive radicum valor duplicandus est , &productum
fubdividendo explicandum,petendo quotiens , utfupra, ut.
x8 x884
38 807 ( 402

x684

4023
6

363604 &

4020

Regula
 DE ARITHMETICA GEOMETR ICA. 117

Regula IX.

Si post radicis extractionem aliquid refidui fuperfit ( quod accidit femper

ubi numerus non eft exactè quadratus)refiduum numeris fractis explicabi tur,utin
10.qui comprehendit 9.quadratum ejus maximum, cujus radix eft 3. Reftabit
autem unitas,ut in demonft. tione fequente apparet.
3

3 6

w
4

7 8

3
ΙΟ

Decima ergo pars à quadrato excluditur ( quia numerus novenarius eft

numerus quadratus )quæ in 6,partes æquales dividatur, quæ 6. quadratis mino-
ribus duorum laterum majoris quadratifunt annectendæ. Talis autem nume-
rus exactè quadrarinon poteft,propter angulum,A.qui vacuus relinquitur.

H }

4 S 6
2

3
9
∞

4 S
9

S
4
3
2
I

Regula X.

Radixpropinquior alicujus numeri non exactè quadrati invenitur,fipost radicis

extractionemrefiduum, five quodfuperest , pofuerispro numeratore, & quotientemfet
impronumer
radicemduplicatam atore,
pronumerat ore, hoc modo.

X 94
48486
296887 946 quæ per abbreviationem
544-
780484 1088 fiunt 473
x x638 1088
544

43
P 3 Ita
 118 TRACT. II. PAR TI. LIB. IV."

Itaut propinquior radix numeri 296882 fit544 473

544.

Regula XI.

Examenan rectè extrahaturradix.

Radicisnumeriquadratiextractio, an verafit nec ne,probatur,ducendo radicem ex-

tractaminſe; Nam,finumerus
productus idemfuerit cum numero quadrato,congruè &
beneagitur,ut :
161604 (402 402
402
80
4
16080

161604

Regula XII.

Extractio radicis cum refiduo congrua est,fiducendo radicem totius quadrati infes
addeuderefiduum ,
productus numerusidemfueritcum numero quadrato, ut.
X 94
48486
6
296887 (54494
*80484 1088

X X 8 KB 544
4xø 544

43 2176
21766
217204
9

296882

C -A P XV.

De radicum cuborum extractione.

Regula I.

Adix cubi infphærafequente invenitur, 2. enim eft radix quadrati, 4. & cubi8.
Rive r
Similiter seftradisquadrati 9. & cubi
3.eftradix cubi27.8
27. & ficin cæteris.

Regula
 DE ARITHMETICA GEOMETRICA. HO

Cubus

9
2
7
Quadratus

Ι
1
Radix

I
512

༡
64

8
4
8

2
3

ᎶᎭ
34

‫و‬

2
Ο
+

7
Σ
1
9
S
9
7
Su

Regula II

Invenitur etiam cubi radix abfque rota præcedente , nam productus numerus
proximè accedens ad cubi valorem ducta aliqua radicein fe, quadratum quod
eftproductum, iterùm in radicemductus,eritilliusquadraticubus,vel ducendo
aliquem numerum quadratum in radicem,cujusproductum propinquius acce-
ditad cubi valorem. Sit ergo cubus 27.ducoz.infe,& producit 9.quieft ejus nu-
merus quadratus,iterùm duco 9.in 3. ejus radicem, & productum erit numerus
cubicusfcilicet, 27.

2 3 4

24

Regula III.

Dividatur numerus Cubicusinfectiones ex tribus locis vel

figurisconfiftentes,inci.
piendo àdextra-verfus finiftram, lineaquefemilunaris exprimaturjuxtadetam extre-
mitatem,hocmodo. 26 463 592. (

Regula IV.

Unaquaquenumericubicifectio habebit nonnifi unicam figuramproradice,quain

hemicyclo lunari est exponenda, ut :

14 348 907 (2

Regula
120 .
TRACT. II PART. I. LIB. IV.

Regula V.

Cubanda est radix femilunarislinea ducendo ipfam infe & iterùmproductumper

radicem multiplicando ultimum enim productum , quod erit cubus, exprimaſectionefub-
trahendum,& refiduum
, fialiquodfit,fuperfcribendum,hoc modo.
6
14.348.907.
8 (2

Regula VI

Progrediendo adfecundamfectionem, radixjam'inventa eft quadranda;quadra-

tum autemper3. multiplicandum;productum denique pro diviforefecunda fectionis est
ponendum ,& quotiens, ut inradicum extractione, eftquarendum ,& numerusquotus cum
prima radice infemilunari collocandus ,per quem totum diviforem multiplicabis ,&pro-
ductumfub dividendo collocabisfub loco diviforis, ut in præcedente & fequenté ex-
emplo.
6

*4.348.907 ( 24 12
8 2 4
* 8 48

Regula VII.

Poftea quadretur radix ultimò inventa, & productum multiplicaper3.&produ

tum illuditerùm multipliceturperprimam radicem nempe 2. cujus denique productum
&
difponaturfub 48,hoc modo.
6 12

* .348.97. 4
I 2
48
48
++

4
96 ( 24
4
tow

16
to
a

48

96

Regula VIII.

Poftea cubanda est ultima radix fcilicet 4. cujusproductumetiamfub96.collocabis,

removendo eum per unamfiguram magis verfus dextram:quofacto addantur omnes eo-
ram valoresfimul,quorum aggregatum ex dividendo fubtrahes,ut.
*
++16

8524

*4.348. 907 (24

48
4
64
64
96

8844

Regula
 1
DE ARITHMETICA GEOMETRICA. 121

Regula IX.

Quadrentur radices omnes quotientis & multiplicentur per 3. & productumfub-

fcribaturdividendo,utfuppleas locum diviforis;Quæratur quotiens, & numerus quo-
tusoccupet 3.locum in femilunari linea, cum qua radice diviforem multiplica,
hoc modo.

524 907 524 907 24

518 4 72 8 (243 24
S18 4 96
48

576
3

1728

Regula X.
Quadretur etiam radix ultimò inventa & multipliceturproductum per 3. iterùm
multiplicetur, quodultimo produciturper duas radices priores, nempe 27. & quodoritur ex
ultima multiplicatione dividendofupponatur, nempeper unamfectione magis verfus dex-
tram. Poftea cubetur ultimaradix &fubfcribaturproductum à dividendo : hoc modo.
624 907 3 3
im

5 18 4 ( 243 3
/ amiñ

3
6 48 9 9
27 · 3 3
524 907 27
27
24
108

50
648

Radixergo cubi14348907eſt243.

243

44
43
243

243

+14348907

2
4
3

243

Regula
122 TRACT. II . PART. I. LIB . IV.

Regula XI .

numeris cubicis, ubi divifor in dividendo comprehendi non poteft, ibi ciphrain.
quotiente est ponenda & totaradixquadranda & productus numerusper 3 multiplican-
dus&quodproducetur,eritdiviforfecundus,ut in fequente demonftratione .
8 242 408 (202 .

Quomodoradixpropinquior numeri non exactè cubici reperiatur?

Regula XII .

Extrahatur à cubico numero radixpropinquior, & quodreftat erit numerator;De-

inde multiplicetur radixquadratè & iterùm productumper 3. & quod ultima multiplica-
tionefurgit,eritdenominator, ut in fequentinumero,qui non eft cubicus numerus.
694 582 951 ( 885 .

Cubicus autem ejus numerus major,quiin eo invenitur,eft 693154125, cujus

radix eft 885.Supereft igitur1428826.qui erit numerator, cujus denominator per
regulampræcedentemerit 2349672.Hoc ergo modo collocantur.
1428826

2349672

EXAME N.

Regula XIII.

Examen hujus operisfit quadrando radices& productum in iisdem radicibus ducen-

doznamfi
productum idemfuerit cum cubico numero bonum est.
14 348 907 (243 243
243

729
79‫ܐ‬
486

59049
243

177147
236196
118098

14348907

Regula XIV .

Sinumerus nonfitcubicus ,fac ut in præcedenti regula docetur, refiduum infine ad-

dendo,ut.
694 582 951 (885.
Cubus eft 693 154 12 5.
Refiduum eft 14288 26.

69458295L

Arithmetica Geometrica fin

す
LIBER
 123

00000000100010000000000

LIBER 000000000007307720270000 QUINTUS .

JJDOPPOR☺☐☐☐☐☐☐☐02

De Arithmetica Militari .
000000020000003700
JC
D0A

Regula I.
accocoJ0

DOODGODOPOuboeta
4015051666
&000030330

3E5657JQJJ000

Progreffione naturali cohortes hominum informam pyramidalemfive triangulumpof

00

funt difponi,incipiendo ab uno homine adinfinitos ,hoc modo.

000005503

0020.2.Cubeonon
0000

g
00
BORE

rno

0000000000
MAG00509J0000
620
p
D
#

USCO☐D0Q0000
c2a

Daajo.000
00000

: azo
7020

000LV0000.
D

020

000000000sboq
D

Quasoos
.000006
V
@
“

පපුපු
00300320∞

and
සි
0

၁၉
n
;
00000000000000000000
OLOU00000000000000cuu

000000000000000000
000000000000000000
00000000000000000000
000000000000000000

Regula II.

Vice etiam verfaà majori numero ad minorem proportione naturali diminuendo

progrediendum eft,cum cohortes inpraliumRhomboidale ordinare volumus.
000000
00000

0000000oonnmat000
00000000

1000
00000000
0000000
Au000000f

000000
300
100
00
000001

00000000
A2020004

Q 2 Regula
124 TRACTAT . IL PART . I. LIB. V.

Regula .
III

Ad cognofcendum aggregatum alicujus pralii pyramidalisparium locorum confule

regulamfecundamprogreffionis Arithmetica vulgaris, ut.
12
I

13
6

78

Si verò loci
fint impares, ibi confilium à tertia ejufdem regulapetamus.

Regula IV.
Numerus militum alicujusprælii Rhomboidalis cognofcitur duplicando pyramidem
majorémque numerumfiveferiemab aggregato fubtrahendo, ut.

78 156
2 12

156 144

Vfus iftiusfpecieipræliorum.
Talis militum ordinatio, quam Galli Bataillons enpoint ou en lozange appellat,
pro hodierno die parùm eft inufu,nifiubi cogit neceffitas, cùm fcilicet alicujus
loci planus fitus cohortibus viam facientibus fe offert, cujus introitus vel exitus
eft valdè anguftus,utpotefcopulis, mõtibus, nemoribus fluviis, ftagnis aut lacu-
bus ferè circumventus,per quem neceffe eft,ut exercitus tranfeat; Similiter op-
pidum hoftiliter invadendo talis forma requiritur, & præcipuè ubi plateæ funt
nimis arctæ.

Regula V.

Cohortesinpraliumfiveformam quadratumfubitò difponuntur ,firadicem quadra-

tam numerorumhominum extraxeris. Radixextractacujusque ordinisfiveferiei nume-
rum denotabit;Sit ergo numerus militum 625.cujusradix eft2s.

25

Regula
 DE ARITHMETICA MILITARI. 125

Regula VI.

Qui cohortes inpralio ita vult difponere,ut habeat acies duplo,triplo velquadruplo
majorem longitudinem quàm latitudinem, dividat numerum cohortum in totpartes ,per
quot vult , ut ejus longitudo latitudinem comprehendat ; ut fi longitudo ter
latitudinem recipere debet numerus militum per3. eft dividendus;quotien-
tisqueradixerit ordo & feries militum;fi quater,per 4.dividatur , & c. Sit ergo
militum numerus 2310.qui per 3.dividatur, quotus erit 770.cujus radix erit 27. &
41.homines reftant,qui aliisnegotiis infervire poffunt. Demonftratio inferiùs
fequitur.

27 27
ДАТА

27
ВА
л.ня
27

& c.

Regula VII.

Quadratumetiampralium in talemformam reduci potest, dividendo ejusradicem

in 3. velplurespartes,ut in quadrato præcedente radix eft25.quæ in tres partes di-
vifa dabit 8.homines in quaque ferie. Media ergo feries ftetfirmè,& una exfe-
riebus extremis retrogrediatur, & altera progrediatur,hoemodo.

Et
Q;
‫من‬
 00000000
726 TRACTAT. II. PART. I. LIB. V.

ამი
20
0000
00

100
0025

---‒‒‒‒‒RE ME SA

Etquia reftatadhucunicaferies quadrati,nempe 25.homines, quifunt ejus

radix. Similiter,quiain 25.8.continetur ter, ergo 3.ordines præcedenti quadran-
gulofive parallelogrammati addi poffunt,&unus homo, qui reftabit circa resa-
lias neceffarias verlabitur.

Talis formarum five figurarum mutatio valdè eft neceffaria,ubi perfylvas,

autperaliumlocumanguftum tranfit exercitus.

Regula VIII.

Ordo quadrangularis inovalem reducipotest abftrahendo àparte anteriori &poſte-

riori tot homines,ut extremitates fint rotunde quiferiebus in ejus medio applicandifunt
fecundumducis difcretionem, donec ovalis eritfactus, ut:

Triangull
 DE ARITHMETICA MILITARI. 127

Trianguli A.B. conſtituunt latus ovi E. & trianguli C. D.funt materia la-
teris. F.

Sed nec hæ etiam præliorum figuræ admodum frequentes funt in ufu , nifi
ubilocorumfitus neceffariò requirit,ut ad forum oppidi alicujus defendendu.

Regula IX.

Circuituscirculierit triplusfuo diametro, ubi enim diameter eſt ſeptem,ibi cir-

cuitus erit 21. & fic de aliis circulis internis. Sed modus omnium melior erit in
præliorum rotundorum formatione,primum circuli tuidiametrum invenire,
tumque primo loco difponere , deinde cum triplo illius hominum univerfum
circuitum adimplere, & obfervandum eft etiam, quod minor diameter con-
ſtabitex3.üt:

D
GOLLE
www
་་་་་

୨
D

21

Hæcpræliiforma eft neceffaria,ubi hoftesfunt propinqui, utfcilicet primi

S ordines adverfariis refiftant,dum interiores fe formant ; Antefignanus autem in
centro femper eft ponendus , & circulus minor fit militum, qui arma curta , ut
puta gladios cum parmis,halebardas, &c. portant, quam quidem militum dif-
pofitionem Germani & Holandi potiùs continua praxi,quàmartis bellicæ ac-
curatamethodofive fcriptura ordinare folent.

Regula X.

Difpofitione ordinis circularis cognita figura ovalisfacilimèpotestconftitui. Siter-

go diameter alicujus præli figure rotunda latus quadrati cujufdam hominum ;
Dividatur cohors rotunda in æquales partes, cujus pars media capiti five ante-
rîori parti quadrati jungatur,& pars altera pofteriori, five caudæ, eritque prælii
figuraovalis ,ut:

AIXARXA

Ө
ID

Regula
 128 TRACTAT. II. PART. I. LIB . V.

Regula XI.

Figura lunarisfitquorundam hominumfubtractione àfigurarotunda , quæ magis

experientia,& præcipuè inter Turcas invenitur, quàmarte aut ratione. Poteftta-
men circulus minoràmajori tolli, cujus diameter habebit fecundas partes terti-
arum diametri majoris, hoc modo.

Regula XII.

Scalaperquam milites oppidi muros foffa munitos afcendant, optimè hoc modoada
ptatatur:Amargine foffe ad pedem muri capiatur longitudo exacta;fimiliter
muri altitudo; Linea enim recta tranfgrediens foffam efficiet angulum rectum
cumpede muri : Lineæ ergo diagonalis longitudo, per quam fcala debet menfu-
rariillo pacto elicitur, quod in Aritmetica Geometrica capite de multiplicatio-
necumfubtractione regulâprimâ docetur.

-Stass v

Regula

!
 DE ARITHMETICA MILITARI $29
24
LAB 几鳳凰

BIGY
ZALEX

I 8 24
I 8 24 324
144 96 57.6
1 8 4 8 9 (30.
6 9
324 $ 7

Regula XIII
Omne latusfuperficieitrigonalis,tetragonalis ,pentagonalis & confimilis in 6.aqua-
les divifum partem fextam tribuit vice verfanumeratam ,hoc eft,partes ejus extremasad
punctorum calcarium fivehumerorumpropugnaculiftructuram dabit,hocmodo.

R LIBER
 TRAC
T. II
L PART. I. LIB . VI
930

LIBER SEXTUS

De Arithmetica Mufica .

Contenta libri VI.

Dupla,uti.
ad 2 . Diapafon
Multiplex Tripla,ut 2. Ex qua con- Diapafon cum
Diftantiaru ad 6. ftat Diapente
five inter-
Quadrupla, Bifdiapafon
vallorum in uti.ad 8.
monochor-
fignorúcSuperp arti- [Sefquialtera,} SDiapente
do ularia Ex quacon
ut 2. ad 3 .
Sefquitertia , ftat Diateffaron

ut3.ad 4. 2.ad 1. utblads

Dupla, ur 24.ad 2.Sado

↓↓ adj

In Mufica
Multiplex Triplaut . 53. ad . Novem . adzá
Arithme- ut Sex femibreves
59.ad3.
tica con- (6.ad2 . ) ( ad o
fideran- Quadrupla, & c.
da eft Tres nigræ ad
3. ad2.
duas,ut ↓↓↓
proportio ad ↓↓
Sefquialtera
ut 5.ad 4 . Quinque mini-
ut
mæ ad 4.
Novem femi-
Temporum brevesad 6.
9.ad6.
fivefonoru Superpar-
Quatuor nigræ
extenfionis, ticularis, Sefquitertia, (4.ad3.
ut ad3.
Leftque ut
Octo nigræ ad
28.ade. S 16.
Sefqquarta, &c. 5. ad3 .
Superbi- Tertias, ut Ss.ad3. ut Decem mini-
10.ad6.maad6.
partiens
Quintas, ut 7.ads .
Supertripartiens , &c.

CAP.
 DE ARITHMETICA MUSICA. 131

CA P. I:

De proportione Mufica.

ddereinproportionibus eft multiplicare,Subtrahere autem eft divide-

re,Duplare eft in fe multiplicare; Multiplicatio ergo & divifio locum
non habent in proportionibus, quia proportiones unitatem non re-
cipiunt; Ultra enim duplam non defcenditur : Demonftratio autem
hujusregulæ quafi oculis confpici poteft in monochordi divifione.
Proportio multiplex eft,in qua major numerus minori comparaturquan-
titate & menfura.

Quomodo autem fe habeant reliquæ proportiones omnes ad invicem in

librode numeratione & capitulo de proportionibus oftenditur.

CAP. II.

Deproportione & literarum monochordi inventione.

Regula I.

Litera A. & tonusprimusin monochordo invenitur, fitotamchordam in novempar-

tes equales diviferis;nam divifio prima à chorda capite erit litera A. & fpatiumin-
ter T& A. erit tonus; Ablata erga parte [ A.à chorda,aufertur integer tonus à
chordafonante Г П.

Boëtius hancfectionem appellatHypatehypaton,quemadmodum fo-

DatProflambomenos.

Fronsa

2 3 4 5 6 7 8 9

Regula II.

Litera B. & tonusfecundus inveniturinmonochordo,dividendo fpatium chorde A.

Пinnovempartes aquales; Ubi enimprimapars definet,ibi erit B.grave collocan-

dum,& inter fpatium A. & B. alterum inveniemus tonum, & hoc modo tonus
fupra
tonum elevatur per totum monochordum ablata una parte.Boëtiusap-
pellathoc intervallum Parbipathehypaton .
r a Ꮟ

Tong Tong: 2 3 4 5 7 ‫ومد‬

Regula III.

Litera C.&confonantia Diateffaron in monochordoproducuntur, dividendo totam

chordam in quatuorpartes aquales: Finis enim primæ erit litera C.gravis;&
fpatium inter B.& C.erit femitonium diciturque Lichanos hypaton Et diftan-
tia Ceftproportio chordæ fefquitertia ,fub qua confonantia diateffaron con-
tinetur.

R Regula
 AT
TRACT . II. PART. I LIB . VI.
$32

e b
Dat (saro

a b

Semait
2
Tonus: Tong 4

Regula IV.

Litera d.& tonus tertius reperiunturdividendo totam chordam in trespartes aqua-

les.Ubienim prima pars definit,ibi litera D.gravis reperitur;Spatium autem in-
ter c. & d.erittertius tonus five tonus ,fupra Diateffaron; & tota hæc pars tertia
chorda à ad d. eft proportio fefquialtera . fub qua confonantia Diapente

continetur.Interfectio autemhæcà Boëtio Hypatemefon dicitur.

a b I

Ton; Ton: 24
Di
ap
h

7
Regula V.

Litera E& tonusfupra Diapete hoc modo inveniuntur; Dividaturchordaspatiuinter

D. & Пinnovemaquales; Nam ubi prima pars defierit, erit E.grave, five tonusfu-
pra Diapente: Intervallum etiam B.E.erit proportio fefquitertia; inqua propor-
tione confonantia Diateffaron confiftit, & iſta interſectio ab antiquis Muſicis
Parhypatemefon nuncupatur.

LA BO DE

Jon 2 34666 7 891

Diat
ess
Di
ap

Regula VI

Litera F. & femitoniumfecundumfit,dividendofpatium monochordi inter C.gra-

we &Пin 4.æquales; nam ubi prima finiverit , ibi F. grave collocabitur;Inter E.
autem & F.femitonium invenietur; quare inter E.etiam & F.erit confonantia
Diateffaron; Hanc fectionem Antilichanos mefon yocant.

r A B¢ D EF

Tom:To : Sebu: 2
3

Regula VII.

Litera G.confonantia Diapafon, & fonuspostfemitonium inveniuntur bifariam,

Primumfidiftantia inter F.&Пin 9.partes aquales dividatur. Prima enimpartis extre-
mitas erit locus G.gravis.Vel,dividatur totum monochordum in duas æquales,quarumfs-
nisprime erit locus literaG. fpatiumque interF. & G.erit tonuspost femivonium E.F.Et
diftantia chorda G.eritproportio dupla : ut enim 2.fehabet ad 1.fic tota chordafe

habet ad [ G. quæ eft ejus pars dimidia, quare ab antiquis dicitur Meſe,media.
Etin hacproportione confiftit Diapafon.
Regula
 DE ARITHMETICA MUSICA.
133

u
П

12 Regula VIII

Similiplanè modo invenienda funt litera acuta,quo graves, dividendofcilicet refi

duum chorda G. in 9.partes ad inventionem litera Aacuti; deinde diftantiam A..in
alias9.adinveniendum locum B. acuti, & fic incæteris.

Regula IX.

Eodem etiam progreffu procedemus adinventionem literarumfuperexcellentium

fruefuperacutarum,utin demonftrationefequenti latiùs apparebit.

Regula X.

Proportiotoniadtonum est, ut 9.ad 8 f

.edproportiofemitonii adtonum estproportio
Superpartiens 256. ad 243. verbi gratiâ,quod monochordum dividatur in 324.ille
numerus eft tonus : Attonus fecundus eft 288.Semitonium eft.256. Diateffaron.
ficut 4. ad 3. Diapente ficut 3. ad 2. & Diapafon ficut 2.ad unum, ut patet in
exemplo fequenti.

R 3 Regula
 Diap Bis
on

Regula
pas
Dia
Diapason
cus
di Q uin
D a pe qui
iapas Di es
on n a tel
te sar
Diapente o n
MVSICA .

on
Diatefsaron Diapente as
ap
Di
n
ro on
sarron as

on
sa tes
Isa
er Dia ap

as
at Di
Di

ap
Diapasos

Di

8898
a
snuol snuol sn

Semitonium
snuo l
uol

Semitonium
snuosm uo
snuo
snilo
DE ARITHMETICA

Semitomium
snuot

Semitonium
uououo

Semitonium
Ton:
Ton:

Ton
Semitonium
Pr

ra
op

te
or
tia

al
ter

ti
qui

ui
Sel

sq
tio
por

Se
Pro
$34

a
pl
Du o
ti
or
op a
Pr p
l
u
r
d
pla a
Tri q
u
tio o
por ti
Pro
or
op
Pr
 DE ARITHMETICA MUSIC A. 135

Regula XI.

Ex Diapafon cum Diapente oritur proportio triplafiveduplafefquialteraproportio:

Exbifdiapafon quadrupla proportio,& ex 3. diapafon oritur octupla proportio : Diateſſa-
roninfefquitertiaproportione confiftit. Diapente verò infefquialtera proportioneperma-
net,ut inpræcedenti demonftratione luculenter oculis infpicientium objicitur.

CA P. III.

De confonantiarum ex ponderum proportione inventione.

Regula I.

Sex ad duodecimestproportio dupla. In hac ergo proportione pondera marculo-

rum extremorum Pythagoræ confitebant, ut unus ad alium reſonaret per
confonantiam Diapafon .

6.Unciæ. 12.Unciæ.

7 7

Differentiæ ponderis.

Regula II.

Marculumfuum tertium ex S.unciarumpondere compofuit Pythagoras , utDia-

teffaronfonaretadquartum. 6.enimad 8.referuntur proportionefefquitertia, qua
etiam proportione marculum fuum fecundum ad primum referebat : ſecun-
dum enim marculum ex 9. unciis conflabat, 9. autem ad 12. referunturpropor-
tioneſeſquitertia, ut :

Gino's 7
8 vnc
: Vic:

JZ Una

Numeri
 T.
136 TRACTA II. PART. 1. LIB . VI.

Numeri igitur muficas confonantias comprehendentes ex malleorum

ponderibus inventi fuerunt. Sicut igitur quatuor mallei fuerunt,ita funt qua-
tuor numeriex eorum ponderibus inventi,ut dictum eft, qui ferè omnemmufi-
cæ continent poteftatem. Sunt itaque ifti numeri 6.8.9.12. In his itaque qua-
tuor numeris totidem invenies proportiones,& per hoc totidem confonantias
perfectas. Suntergo ifta proportiones, videlicet Dupla, Sefquialtera, Sefquitertia,
Sefquioctava. Dupla proportio est, quoties major numerus ad minoremcompara-
tus bis illum infecontinet, ut 6.ad 12. & 4.ad 8.& 2.ad 4. & 1.ad 2.Sub hac propor-
tione cadit confonantia dicta Diapafon , ut inferiùs in monochordo demon-
ftratur.

Si hoc probare cupias,vel in chordis,vel in fiftulis,vel in tintinnabulis, aut

campanis & omnibus rebus fonantibus, oportet,utuna res fit dupla ad aliam,&
fic altera ejus media ad totum indubitato tibi refonabit Diapafon .
Sefquialteraproportio est,quoties major numerus ad minorem relatus , ha-
bebitminorem numerum totum in fe, & infuper dimidiam ejus partem , ut 12.ad
8 & 9.ad 6. & 6.ad 4. & 3.ad 2. Ex hac proportione oritur illa confonantia, quæ
Diapentevocatur. Ubicunque ergo Diapente invenitur,ibi vox graviorillius
femper habebit totam alteram partem in fe & ejus medietatem .
Sefquitertiaproportio eft, cùm numerus major ad minorem comparatus ha-
bet eum totum in fe, & tertiam ejus partem,ut 12. ad 9. & 8.ad 6. & 4.ad 3. Ex
hac numerorum convenientia confiftit Diateffaron confonantia , ubi gravior
ejus vox habettotam alteram partem infe,& ejus tertiam partem .
Sefquioctava proportio eft, cùm major numerus ad minorem relatus conti-
netinfe totum minorem & octavam ejus partem,ut 9.ad 8.quæ eft unitas, in qua
proportione tonus comprehenditur, nec dubites,graviorem ejus vocem habe-
re totamalteram partem infe, & ejus octavam partem .
Nota,quod ubicunque prædictæ confonantiæ funt,procul dubio numeros
illos proportionales invenies,per quos folummodò,& nonper alios monochor-
dum, ut fuprà,divifimus,per quos etiam omnia inftrumenta Muſica formantur,
utfiftulæ, cymbala & tintinnabula five campanæ;per iftos cytharæ, lyræ & vio-
la refonant. Denique quicquid in mundo refonat muficam , ab iftis numero-
rum proportionibus nullatenus diſcrepabit.

CA P. IV.

Deproportione temporali.

Regula I.

Nproportione dupladua notule equivalent unifibi ipfisnomine &quantitate confimi-

IN
li, ut due minima uni,&duafemibreves uni. Similiterin proportione tripla,3.no-
tulæ æquivalentuni. In quadrupla 4.notulæ æquivalent uni menfurâ & quanti-
tate, & fic in cæteris.

Regula II.

Quintuplaproportioperfemibrevemfemperfiguratur.

Regula III.

Sextuplaproportio ob celeritatemnecfacilè digitis nec labiis per minimam exprimi

potest. Semperigitur hæc proportio per femibrevem componenda eft.

LIBER
 137

LIBER SEPTIMUS.

De Arithmetica Aftronomica

& Aftrologica .

CA P. I:

De NUMERI AUREI inventione.

Regula I.

Nno Domini addatur unitas, qui numerus per 19. dividatur;quoddivifione

completafuperftiterit in dividendo, erit numerus aureus; Sit ergo annus
1607.hoc modo. *
82
1608
X (84 Numerus aureus, 12.
1846
X
#

Regula Fé

Ubiautem inpracedente actione nihilremanferit in dividendo ,

finita divifione,ibi
19.erit numerusaureus.Sit ergo annus 1614

**
*818
* (85 Numerus aureus, 19.
X878

CA P. II.

De EPACTE inventione

Multiplica numerumaureumper 11. & productum divideper 30. & àrefiduofubtra-

hantur10;Quodautemfuperest,erit Epacta:utanni 1600.numerus aureus efts.
X 85 88 78
S
X ØØ X II
28 (10 Epacta 15.
* (84 Num.aur.5. 55 38 15
x848

X X
#
S CAP
 TRACT . II . PART . I. LIB . VII.
138

CA P. III
.

De CYCLISOLARIS inventione.

Yclusfolaris invenitur fi anno dato 9.addideris,& totum hunc numerumper 28. divi-
C
feris; Refiduum enim erit cyclusfolaris; Sit ergo annus datus (cujus cyclum fola-
rem fcire cupis)1600.

203
X888
288 (57 Cyclus folaris 13.
x408

XX

CA P. IV.

DE CONJUNCTIONIS, OPPOSITIONIS & QUADRA-

TUKE LUMINARIUM inventione.

umero Epacte annitui tot dies adde,quot elapfi

funt menfes abinitio Martii à quo nu-
Num
merofubtrahe 30.fi numerus 30.excedet, & refiduumerit dies conjunctionis illius
menfis,in quo conjunctio estquærenda.Quibus diebus additisfeptemcum dimidio,prove-
nietdiesprima quadrature, quibusiterùm additisfeptem cumdimidio nafcetur dies oppofi-
tionis:hisdenig, additis 7. cum dimidio f
,ecunda quadratura producetur. Sit ergo annus
1600.cujus Epacta eft 15.Sit menfis Julius, in quo conjunctionis tempus eft quæ
rendum,qui eftmenfis quintusà Martio : 5.ergoad 5.funt addendi.

3
20

Vigefima ergo dieJulii , computatione Gregoriana , accidit conjunctio

duorumluminarium
Notandum est,quod fiannusfit biffèxtilis,à die conjunctionis abftrahendafit unitas,
&relinqueturdiesferè verusconjunctionis.
20

71. 27 □ prima

271

Vigefimo feptimo ergo die fit luminarium quadratura prima.

27 플
7 4. die Auguſti oo
>
35

Eteorum oppofitio quarto die Augufti.

35
7 11. die Augufti . fecunda .
14
42 줄

Etundecimodie Augufti erit eorum quadratura fecunda .

CAP.
 DE ARITHMETICA ASTRON. ET A STROL. 139

CAP. V.

De ASPECTUUM IN ZODIACO inventione.

o
Zodiacus conftat ex 360. partibus,qui mediatione denotat afpectum 0—0 , at fiper3 .
dividatur, numerus quotus erittertiapars Zodiaci ,
faciens afpectum:fiper 4. afpe-
tum producet,fiper 6. afpectumdenotabit quotiens.
x
368 (108. 360
242424 333 (120. A.
x6

38 8 368
** (900 86 (60 *
36 36

CA P. V I.

De inventione vera hora alicujus diei, in qua o- o -o. D. A.

and velfiet inter duos Planetas .

Uia contingitadhoramafpectus figuram coeleftem erigere, velpro muta-

tionibus aëris indicandis , vel pro electionibus conficiendis. Id ergo hoc
Qu
modo fit : Infpicienda est Ephimerides anni dati,& illius anni menfis, ubi Planetapro-
pinquiores,quidebent afpectumfacerefunt etiam obfervandi, anfcilicet ambofint directi
velambo retrogradi ,
five an unusfitdirectus, & alter retrogradus.
Ubi veròambodirecti velretrogradifunt, motus eorumdiurnus est confiderandus:
qui motus eorum est vel equalis, vel inequalis. Si verò inaqualesfuerint, educendus est
numerus minor ex majori , & refiduum erit terminusprimustriumproportionum regule.
Si verò motus amborum fuerint aquales,tunc motus diurnus erit terminusprimus illius
regula. Exempli gratiâ, o - O.cum C.anno 1600.fit Februarii 14. Motus diur-
nusfolis eftgradus 1. C.verògradus 14.min. 27.

C. 14. g. 27. m.

O. i. g. O. m.
13.g.27.m. Z°
13. g. 27. m.
Terminusautemfecundusfemper erit 24.
13. g. 27. m. 24.

Ultimus verò terminus colligitur , demendo motum unius meridianià motu alte-
rius. Accipiturautem motus meridiei, utriufque illius diei,inquo Planetafeinvicem afpi-
ciunt. Quicquid autem ex numero majori reftiterit, erit terminus tertius. Motus igi
zur Chorameridiana erat21.grad. & 40.min . Solis verò 24.grad. & 38.min.

Regula obiter.

Ubiinfubtractione Aftrologicaminutafuperioresfuntpauciores,quàm illa,quefunt

S 2 fubtrahen

1
140 TRACTAT. II. PART. I. LIB . VII

fubtrahenda,ibigradum exfuperioribus accipiemus, & inminutas reducemus, adjungen-

doeasminutasfuperioribus,ut inpræcedente exemplo :
38 m O. 23. g.
. 24. .
g 38. m. 98.

21. g. 60.Sicergofta- C. 21 . g. 40.

C. 40. m.
98 bunt 2,
2. m. g. 58. m.
g. 58. 40

58
m. 24 hora.
13. g. 27.

2. g. 58. m.

Reducendifuntomnesgradus in minutas,multiplicando eosper 60.productus uniuf

cujufqueterminihoc modo collocabitur.
8 807 2 4 h.
I 7
2 4
4 2 7 2.
7 I
8 07
356 Z
I 7 8 5. hor.circa
4 2 7 2 10.min.

Afpectus ergo, inter & C.anno,menfe , & die prædicto accidet circa 5 .
horas & 10 minutas poft meridiem .
Ubi verò planetarum unus erit directus & alter retrogradus, addantur eorum
mòtusdiurnifimul, & aggregatus numeruserit terminusprimus. Cateri verò terminipro-
ducuntur modo pradicto;ut toto anno 1597. eft retrograd. 5 die Junii ejufdem
annieſt direct .Motus diurnus H eftz.minut.Motusautem eft 1.grad. & 12.min.
Motus eorummeridiei eftis.grad. 14. min. & 14,grad. & 30.min.
75 24.hor.

"Z"
44 14.h.

CA P. VII.

De inventione ALTITUDINIS SOLIS.

DEclinatiogradus Solis inquofolfuerit eodie, quo quæftio movetur, eft confiderada, que
fifueritfeptentrionalis, de latitudineisregionefubtraheda est ,
fi verò meridiana, idme
latitudini addenda est, & quod collectum fuerit de 90.estfubtrahendum ; Quod veròre-
maneteritfolis altitudo ejufdem diei.

CA P. VIII.

De inventione NV MERI, GRADUUM HORARUM

INÆQUALIU M.

Divideportionemcirculi diurniper 12. & quotienspatefaciet numerumpartiumhora.

rum ejufdem diei: Hoc idem etiam eftfaciendum,ubi partium horarum nu-
merus ejufdem noctis defideratur, dividendo fcilicet portionem circuli noctur-

nam per 12.

CAP.
 DE ARITHMETICA ASTRON. ET ASTROL. $41

CA P. IX.

De inventione HORARUM ÆQUALIUM cujuslibet diei.

Dividaturportio circuli diei per 15. & quotus erit numerus horarum diei aqualium:
Hoc etiam modo horæ æquales noctis inveniuntur,fi portio nocturna per
15. dividatur.

CAP X.

De converfione horarum æqualium in horas inæquales.

Multiplica horas æquales in 15. &productum' divide per graduș horarum

diei illius; & habebis horas inæquales.

CAP XI.

De converfione horarum inæqualium in horas equales.

Multiplica horas inæquales in partes horarum diei ipfius, & quodprove-

divideper quindecim, & habebis horas in æquales.

CAP XII.

De DIURNI MOTUS ALICUJUS PLANETE inventione.

Confiderandus est motus Planeta , anfcilicetfit retrogradus, an directus ? Sienimfit

retrogradus,abftrahenda funt minuta &fecunda.Ɑbi verò Planeta estdirectus,ibi
addendafunt minute cumfecundis,ut 7 eft retrogradus die quarto Novemb.Dif
ferentia motus ejus à 3.ad quartam eft inter 39.& 34. Similiter ejus motus dire-
tus 3.Julii eftinter24, & 13.
&
Z retr. 39 7 Direct. 24.
34. I 3

5 motus diurnus 37 motus diurnus.

CA P. XIII.

De PLANETARUM MOTUS SUPPUTATIONE AD

QUAMLIBET HORAM.

Educ est motus diurnus alicujus Planeta & hora à meridie lapfa in minutas :
RE endus
Deinde minut as unius per minutas alterius multiplica,& productum per 24.divide.
Iterùm dividatur numerus quotus per 60. & quotiens verum denotabit motum illius
Planeta. Sitergo motus Solis diurnus 58.minut.hor autem quæftionis poft me-
ridiem20. & 30.min . æ

S 3 Hor. 20
142 TRACT. II. PART. I. LIB . VII.

23762
Hor. 2 7x340
6 8 ***** (297212
S

65
4 8 6 8 8

16
1 2 8

4+
* *
6
* *

*
I 2 3 7 13 4

་
32

6 (4933 vel
2 4 Ø

$ 4
minutarum. 49.min.&
Ita,ut Sol perfecerit in fpacio 20. horarum & 30 .
32. fecundas.
Hoc idem obfervandum eftin collectione horarum veri motus cujufli-
bet Planetæpoft meridiem .

"

Finis Arithmetica Aftronomica & Aftrologica .

LIBER
 143

LIBER OCTAVUS

De Arithmetica Geomantica.

CA P. I.

De additione feu compofitione.

ADditionepunctorum ex 4. digitis extractorum &debita locorumpofitione conflatur

figura Geomantica.

CAP II.

Defubtractione.

Regula I.

'xd
Ex duarumfigurarum numeris tertia producitur; ex16.punctis duas figuras conſti-
tuentibusfunt octo : Exduplici enim

oo fit o o ex 10. fiunt 4. vel 5. Sic ex

O fit o vel fit

Regula II.

Si capita 4. matrum ab iisfubtrahantur,&fimuldebito membrorum ordine collo-

centur,primam producent filiam : Simili modo ex 4. earum humerorum diſpoſi-
tione fit fecundafilia ; Extibiarumearumpunctis 3. & expedum 4, hocmodo,
ut infine hujus libri figuraprima .

Regula
144 TRACTAT. II. PART. I. LIB . VIIL

Regula III .

Subtrahendo capita à duabusprimismatribusproducitur caputpriminepotis, ex il-

larum humeris femoribus, &pedibus , illius humeri fœmora,&pedes: Sic etiamfecun-
dus nepos à tertia & quarta matre; Similiter tertius nepos à prima & fecunda fi-
lia,quemadmodum quartus à 3. & quarta;utfigura 2.

Regula IV.

Quo modofupraprimus teftis à duobusprimis nepotibusprogignitur, pariterquefe-

cundusà duobus ultimis nepotibus, Simili ratione à teftibusjudex derivatur,utinfequenti
figura tertia apparet.

CA P. III.

De duplicatione & Multiplicatione.

Duplicatio est, cùm aliqua figura bis in eodem fchemate , hoc eft, in diverfis
domibus ejufdemfiguræ reperitur ; Quemadmodum multiplicatio eft,cùm
eadem figura fæpiùs in eodem fchemate invenitur.

4 Regula I.

Prima figura infecunda domo inventa divitias & lucrumportendit;in tertia ali-
quidboniàparentibus, & fic incæterisfecundum naturamdomuum in quibus reperiuntur,
utinfigura 4.

Regula II.

Si figura aliqua infcuto multiplicatar ,fignificat bonitatem vel infœlicitatem qua-

rentis, fecundum naturam & difpofitionemfigurarum, quæ ita frequentes funt, ut;

。 fignificatacquifitionem, o o verò carcerem , & c.

CAP IV .

De incremento decremento.

Ncrementum & decrementum est,cùm numerus in 16. Scutifiguris aut excedit nume-
I
rum omniumpunctorumfimplicium Geometricorum,quiest 96. aut ipfis minor est.

Regula.

Cùm eventus reifutura tarditas aut velocitas requiritur,primùm quæratur,finu-

meruspunctorum omnium fchematis Geomanticifimul aggregatus major vel minor fit
numero 96.dato, quanto enim minor erit, tantocitior erit quæftionis eventus,&è contra-
rio. Utfidelongitudine vel brevitate alicujus morbi prognofticandum fuerit,
& fchemanobis tale occurrerit,ut figuras.

CAP.
 DE ARITHMETICA GEOMANTICA. 34

CA P. V.

De projectione.

PRrojectio Geomantica fit accipiendopuncta imparia,quæ incapitibus & pedibus 16. fi-
gurarum inveniuntur , quorum numerus per 12.domusfchematis est diftribuendus.
Domus enim & ejus figura, cui ultimus numerus eft deftinatus, erit quæftionis
Conjunctio. Ut, fi cadat ultimum punctum in prima domo, denotat quæftio-
nempertinere ad ipfum petitorem; fi in fecunda , fignificat bona & poffeffio-
nes; fiintertia , fratres & parentes, & fic in cæteris. Ut in fcuto fequenti ca-
dit projectio in domo fecunda , unde fortunas denotat , & divitias, de quibus
O

o eftfignificator,videfiguram 6.
0 0
food

LIBER
 £40 TRACTAT. II
. PART. I. LIB . VIII.

Figura I.

nooo
Figura 11.

3000

0920
OCOD

1000
030

CO
3.2.1 4 3 2 1

Filiæ Mafres:
3 2
I

-Nepotes

OOOC

0000
Figura 111. Figura IV.

200
02

10900
00
રાહ

'

Teftis 2 Teftis .

Judex

Doot

Figura V. Figura V I.
Co
10

Ο coc

00

1
O

CO

0000
00
0.

LIBER
 147

LIBER NONUS

De Arithmetica Pythagorica.

CAPI.

AJunt Planetam alicujus nativitatis hac arte poffe indagari , computando numerum
productum ex nati nomine.qui poftea per 7.dividendus est,& refiduum estfedulò
obfervandum.

Numerus Alphabeticus .

IO. 2. 12. 4. 14. 6. 16. 8. 18. IO. 2. 12.

a. b. C. d. e. f. g. h. i. k. 1. m.

4. 14. 6. 16. 8. 18. 10. 2. 12. 4. 14.

n. 0. r. S. t. u. X. y. Z.
P. q.
O OF X UNS

Sipoftpartitionem 3
remanferit 4 Planeta erit <<

S Б

CA P. II.

AJunt etiam fignum cælefte nativitatis hominis eodem modoſeprodere,& tunc nu

merus Alphabeticus erit hujufmodi.
2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. IO. 20. 2. 12.
a. b. C. d. e. f. g
. h. i. 1. m. n.
22. 4. 14. 6. 16. 26. 10. 8. 18. 8.
O. P. q. r. S. t. u. X. y. Z.

Refiduum autem demonftrat fignum,quod fi fuerit.1.aut 2.fignificat V. fi

3.4.aut5.denotat 8.& ficin cæteris, ut in libro de numeratione, & capitulo de
numeris Pythagoricis habetur.

CA P. IIL

Icunt etiam,nominibus duorum contendentium cognitis ,poffe quoquepradici.uterfit

Dicunt
victoriamreportaturus.Cujus enim nominis numerus alterius excellet,ipfum
victoriam áffecuturum afferunt : Pro numero autem Alphabetico hujus quæ-

ftionis infpiciendum eft caput de numeris Pythagoricis.

T 2 Eadem
 CT T
148 TRA . II. PAR . I. LIB . IX

Eademetiamratione de agrotantis morte velfalutejudicandum erit, computan-

donumeros nominis ftellæ & patientis.`

1
CA P. IV.

SI de agroto fit quæftio, an fcilicet victurus fit vel moriturus, colligendus eft nu-
merus nominis ejus, cui addatur numerus diei ætatis Lunæ, in quo petitiofit:
Quo facto dividatur numerus aggregatus per 3. Quod autem erit refiduum,in
tabula infrà defcripta eft indagandum,quod fi juxta literam.V.erit inventum.
vitam fignificat,fi juxta M.mortem portendit.

Numerus Alphabeticus .

28. 3. 7. 6. 15 . 16. 21. 28.

3. 3. 24. 25.
a. b. C. d. e. f. h. i. k. 1. m.
g.
21. 12. 9. 9. 15. 10. 6. 3.
15. 9. 14.
n. o. P. r. S. t. u. X. y. Z.
q.

V.
(I. V. (10. V. (19.
JII. M. 20. M.
Tabula
32. M. S13. V. S14 V.
(3. V. [ 16. M. 7. M.
Ad inveniendum numerum dierum ætatis Luna, ad capitulum de numeris Py-
thagoricis libri de numeratione recurratur : Numerus enim diei Solis eft 24.
Lunæ 26.Martis 5. & c.
Notandum etiam est, quod fi ciphra reftet divifione facta, dubium & incer-
titudinem denotat inquæftione .

CA P. V.

Ubipetitio fit de poffeffionibus autdominio operandum eft, ficut fuprà, & fi refi-
duum fuerit conjunctum in tabula inferiori cum litera A. affirmat,ſi cum
N.negat.

I. A.
12. A. f30 . N.
10. A. 20. A. 6. N.
19. A.
S.N.IS.N.
Tabula 8. N. 12. N. 16. A.
27. N.29 . N. 22. N.
28. N. 3. A. 25. N.
24. A. 13. A. 26. N.

CA P. VI.

DE itineribus etiam anproſpera futura vel infœliciterfucceſſura fint,præceden-

terationefolent divinare;fi enim refiduum fuerit B. bonu iter fignificabit,
fiM.malum denotabit.

Tabula
 DE ARITHMETICA PYTHAGORICA. (49

S
IO I2
19 1
2 28
6
Tabula B. M.
S12C SIST
Du 3 29
ofic 13
M10 16 8
um 23

CA P. VII.

PRædicitur etiamfuturaalicujusprofperitas , vel adverfitas eodem quo priùs mo-

do : Profperitas enim litera P.exprimitur. Adverfitas verò litera A. N. au
tem neutralitatem indicat.

3- P. 5- A. 23 - N.
20- P. 28 - A. 22 - N.
2- P. 12 - A. 27 - N.
19 - P. 6 - A.
1- P. >29 - A.
16- P. 15 - A.
10- P. 8 - A.
-24 13 - P. 29 - A.
II- P.J 26 - A.J
Cer

CA P. VIII.

Atverò Appolloniusaliumdivinandimodum fecundùm doctrinam Pythago-

ricam depinxit, dum videlicet res futuras prognofticari poffe dicit virtute
eli cujufdamSphæræà Pythagorainventæ,quâdevita & morte, defugitivis, de rebus li-
tigiofis, devictoriis,de fpeciepartus, & infinitis hujufmodi aliis difcurrere videtur.De
totæautemcompofitione, & de veris numerorumin eadem pofitionibus,valdè
inconftanterfcripferunt autores veteres,ita ut veritatemfuæ compofitionis nifi
conjectura comprehendere non poffint. Quatenus verò varias iftius fphæræ
compofitiones in variis infpexi autoribus,ubi magis convenerunt majoripfo-
rum pars,ibi magis inhæfi, & ipforum fecutus fum fententias : figuram autem
fphæricam fecundùm ipforum doctrinam hocmodo depinximus.

T3 Rota
 TRACT. II. PART. I. LIB. IX.
150

C
o
X l n
l p u
i e m
g r e
e

y o
A

n
g

u
a
B

m
3-

e
Z

r
¢

u
is 34
.

m
15
rt

9
II

mumon
24
.

D
I

Vita
11 29
mo

. 3
&

Z 13 24
1

Zo
2. quicquid
Λ

5
3 14 24

E
1.6

16 26

8II
0
4

25
.

F
7 17 27

16
15.
9 19 ΙΟ HOW

F
Mors
T

Mediocris Vita Medietas vita.

non

cia
I D E
.

cupis

1521

G
༡
MyLor

6 18 28
S
c
ne

8 ZI ZO efse
. 4

H 5
.

IZ Z4 10
1
R

I F Mors

2
Z

.
I probatum

5.
* 91
Q

d IZ
2 *6 X
5424
0 T
N W

Rotæ fuprafcriptæ orbis fuperior denotat numerum literarum nominum;

orbisfub illo pofitus continetipfas literas elementares ; orbis autem tertius à cir-
cumferentia indicat numerum dierumfeptimana;& orbisfub ipfo defignatus
nomina dierum; Linea denique in forma axis perfphæræ univerfæ medietatem
tranfiens,ac in duas partes æqualesipfas dividens, eft quafi Horizon ejufdem,di-
ftinguens unum hemisphærium, fuperius nempe, abinferiore, Numeri autem
fupra illum diametrum pofiti fortunam promittunt profperam; Inferiores ve-
ròinfortunium . Prognofticationes autem à rota ifta depromptæfuntejufmodi.

Ad cognofcendum ,quis expræliatoribus victoriam fit obtenturus.

Sume nomen unius atque itidem alterius, qui funt inter fe pugnaturi,&
collige numeros cuilibetliteræ affignatos ; Deinde collige numerum diei, quo
pugna fieri debet; fimiliter numerum Lunæ, nempe fi prima dies fuerit Lunæ,
capeprimum, fi fecundus 2. & ficdeinceps. Aggregentur hinumerifimul, & di-
vidantur per30. quo facto, quod fuper 30. remanferit , in fphæræ concavitate
quare; & fi invenietur in hemifphæriofuperiori,victor erit; fi in inferiori,victus.

Defugitivo,an reverfurusfit nec ne, aut fi

inveniatur.

Procede cum nomine illius, quemadmodum in præcedenti narratione

cum quolibet præliatorum fecifti, ac divide numerumaggregatum ex nomine
fugientis,diei & Lunæ,per30.refiduumque quære; Si enim invenieturin hemi-
fphærio fuperiori, revertetur,aut invenietur;in inferiori verò contrà.
Utrum
 DE ARITHMETICA PYTHAGORICA. 151

Vtrum mulier impregnata mafculumpariet vel

fæminam.
Computa numerum nominis fœminæ & junioris filii ejus, aut, fi filium
non habuerit, computa nomen mariti ejus, & adde is.ac divide per 9.Si nume-

rusparfuerit,mafculus nafcetur;fin imparfœmina.

Vtrum maritus veluxor priùsfit moriturus?

Computa nomina eorum perliteras, & divide per 9. Sinumerus remanens
fueritpar,vir condetuxorem,fin impar,uxor fepeliet maritum .

Vtrum in homine monoculo deficiet ejus oculus dexter velfinifter?

Computa numerum nominis ipfius pery. dividendo; eique unitatem ad-

dendo.Si namque divifione facta par remanferit numerus , dexter erit oculus.
fiimpar,finifter.

CAP IX .

De fphæra Platonis & Apuleji.

lii porrò dicunt, Platonem etiam inveniffe iftius generis fphæram, eandem
ferènaturam ac difpofitioneminfehabentem; Illam autem hoc modo de-

pinximus.

Co
ll
ig
e
+ A
o
12

nu
9

g B
a
3

m Y
p

i : 3
me
e
19

6 3
S1

ru

Vita
X
6
1

17
1
10

III 20
m
2
Λ
m

Z 13 22
14
21

3 14 23
T

41626
II

q
2
&

7 17 27
u
uou

i
$

919 10
cqu
3

51525
F

id
R

6 18 28
nec

8 24 29
G

IZ 21 30
C
6
8

u
еH
1

p
в

i
d

Mors
s

6 I
19 ΟΙ
o I I
u 17
EI 91
es

N
X d
se

W Ί i
a vo
un

Dividitur
132 TRACTAT. II. PART. I. LIB. IX . !

Dividitur hæc fphæra intres orbes& unicum ventrem.In duobus inferio-

ribus orbibus collocantur literæ elementares cum numeris iifdem correfpon-
dentibus;Infuperiori verò carmen unicum exprefferunt totius artis myfterium
explicans utin præcedenti.

Sphæræ hujus ufus.

Defugitivis, anrevertentur aut invenientur,

necne?

Computa nomen fugitivi per literas, & divide per3o.eique adde ætatem
Lunæ & numerum diei, quo fugiebat, deinde divide per 30. Quod firefiduum
invenieturin fuperiori hemifphærio,revertetur aut invenietur; Si in inferiori,
contraaccidet.

DePraliatoribus, uter ex illis victoriamfit reportaturus, deperegrinis,

an reverfurifint nec ne?

Idem modus obfervandus eft, qui in præcedenti , computando videlicet

literas nominis & per 30 : dividendo ,atque ætatem Lunæ pro die pugnæ,autiti-
neris principio, fimulque diei ipfius numerum addendo , acdividendo demum
aggregatum per30. victoriam namque denotabitpars fphæræ fuperior,inferi-
orverò contrárium .

CA P. X.

Ac
HAC etiam arte prædicunt fuperftitiofi ,hominum amicitias aut inimicitias,
dijudicant etiam derebus litigiofis, de bonafortunafiveinfortuniis de captivitate
& incarceratione, dedominatione & honore depefte & cade ac hujusmodi aliis; quæ
omnia,quiafidem huicfcientiæ nimiam nollem adhiberi,propterprincipiorum.
illius incertitudinem,hocin locoprætermifimus.

LIBER
 753

10.

Lum

LIBER DECIMUS

De Arithmetica Memoriali .

em
um
or
CA P. I.

De locis memorialibus .

icet Regula I.

UM N Arithmetica memoriali locorum memorialium fitus estfemper obfervan-

dus;ita tamen,ut loci ultimi quadrati pars inferior conjungatur infua
continuitate cum loco primo ex parte dextra, & loco quarto ex parte
finiftra,ita, ut ex tribus locis unus tantùm fiat,utin exemplo fequen-
tiapparet.

Defcriptio locorum quadratifecundùm artem

JAS,
memoria fimplicem.
Ate
Uz
Im
2

Locus

4 I

V Converfio
154 TRACT . II. PART. I. LIB . X.

Converfiopradictorum quadrati locorum ad artem

numerandiidonea.

Prima feries.
3

2
Locus pro aggregato numero Additioni, Sub .
tractioni & Multiplicationi aptus .

Regula II.

PRadicta etiamloca feriemduorum numerorumfacilimèper conceptum retinebunt ſt

duplex in quolibet loco fiat actio,nempe ab ejus parte inferiore adpartemfuperiorem,
hocmodo. Fingatur,inprimolocohominem vel puellacollocari, poma vel nuces,
velaliquemalium fructum,ut ab arbore decidat, expectantem. In fecundo verò
loco fiat conceptus,utaliqui campanas in fummitate turris altiffimæ pendentes
pulfarevideantur. Intertiolupum vel vulpem homines in patibulo pendentes
avidè intueri. Putabis eo modo,at infiguraproximèfequenti .

Regula III.

S! pluresfuerint in additione,fubtractione vel multiplicationeſeriesſuper tectumbu-

jus quadrati,oportet adjungere tria loca alteriusquadrati,ea etiam duplici impreffione
implendo. Inillius enim primaparte pontem mente tua defcribas;fuper quem fta-
bit pifcator quidam,qui pifcem fatis magnum hamo è flumine extrahere vide-
bitur. Similiter,fiplura loca in hisfpeciebusrequirantur, neceffe erit loca unius quadrati
illis alterius collateraliter connectere,fimpliciter aut dupliciter,prout addendorumferies
fuerintin numero,ut in figura fequenti 2.

CAP.
 DE ARITHMETICA MEMORIALI.
155

5,

ES

CAP.
IRG TRACTAT. II PART. I. LIB . X.

CA P. II.

De additione.

Regula I.

Int ergo numeri addendi 164.335 . Concipiat imaginatio,hominem pileo qua

Sint
drato coopertum,avidè fructum arboris appetentem cornufuum violenter
projeciffe contra fructus , illudque vi iftius ictus in fruftra minuta confregiffe,
cujus partes ruptæ pileum ipfius dilacerabunt. In fecundo loco fingatur,lima-
cem cornibus fuis hominem campanam pulfantem vulneraffe, quo vifo campa-
natripodemfuper ipfum deorfumdeturbans limaceminterfecit. In tertio loco
imprimatur in intellectu,lupum hafta, & aliis modis tentare capiftrum hominis
fufpenfidifcindere,quæ dum eft facturus,tripes patibulum cadendo deterruit
illum, & fugavit.

Regula II.

Adduntur autemprædictafigura converfione duarumfigurarum in tertiam.Nam

pileus,& cornuprimi ordinis tranfmutanturinferpentem,limax & tripes in cau-
dam canis, cum qua propter actionis vivacitatemferpens belligerabit. Similiter
fub tertia ferie locorum tertia metamorphofis,feu tranfmutatio haftæ pati-
buliinlibrum quadratum erit expreffa,ut infrà.
6

· fille

САР.
 DE ARITHMETICA MEMORIALI. 157

CA P. III.

De fubtractione.

Regula I.

Ifdemmediisfubtractio in hac artefit,nempe locorum bafes àferiefuperiorifubtrahendo,

I
& transformatum in loco fundamentali collocando.Sic character 4 nempe pileus,
fubtractus à charactere 5.cornu fcilicet, generat characterem 1.haftam, & fic in cæ-
teris,ut in Arithmetica vulgari habetur.

CA P. IV .

De Multiplicatione.

'
N multiplicatione, ubi multiplicator eft articulus, eadem planè eft ratio.Sed
IN
quia aliquando multiplicator ex multis conflatur articulis , ideò locus funda-
mentalis in 3. vel plures dividitur partes æquales fecundùm ejus longitudinem,
quarum una erit viridis, altera alba, & tertia rubicunda. Hifce enim diftinctio-
nibus multiplicanda meliùs & dilucidiùs explicari poffunt, & hoc etiam fequen-
Quodaute
ti exemplo explicatur. Quod m aggregatum fuerit in multiplicatione, in
autem
partenigra debet exprimi.

Multi- plican- da.

Multi- I plican- tia.

Viridis locus.

Locus Albus.

Rubicundus. |

Locus niger.

CAPV.

De partitione.

Uia rariffimè in hac arte ultima hac Arithmeticæ fpecie uti folent,tum ob
Qdificultatem prompti ejufdem conceptus , tum propter multitudines o-

perationum ejus,quibus confufio in Artifte imaginatione gigneretur, nullam

de ea hoc loco mentionem faciemus ;fed eam acutioribus aliorum indagatio-
nibus inveniendam relinquemus , gradus noftros ad Arithmeticam jocofamac-
celerando, quâ conceptum noftrum, vanis jamdudum imaginationibus defeſ-
fum,aliquantifper tandem reficiemus.
V 3 LIBER
 T
AC RT
TR . II . PA . I. LIB . XI .
158

LIBER UNDECIMUS

De Arithmetica Jocofa,

CAP. I.

Itres fuerint homines , quorumunus habuerit aurum,aliusargentum,& ter-

tius plumbum facilimum erit regulafequente divinare, quis illorum aurum,
quis argentum, quis denique plumbum habuerit? Uni igitur illorum no-
men unum,alteri duo, tertio verò tria indes; Deinde jube,ut, qui au-
rum retinet, nomen fuum duplet; qui verò argentum habet, fuum per 9.multi-
plicet; & fuum per decem,qui plumbum poffidet;Deinde inveſtigan dus eft nu-
merus productus, & obfervandum,quantu feu quot unitatibus diftet à 60. Poſt-
ea notandum erit, quoties 8. in illo numero contineatur; Quotiens enim quis
aurum habeat, infallibiliter demonftrabit; Nam fi femel contineat S. primus; fi
bis,fecundus ,fi ter,tertius aurum tenet. Obfervandum item erit,quid poft divifi-
onem per 8. remaneat;quia ab hoc cognitio de argenti poffeffore oritur,fi enim,
unum remanet, primus habet; fi duo,fecundus; fi tria,tertius. His igitur cognitis
plumbi poffeffor facilimè dignofcetur.

C A P. II.

Iannulus occultè teneatur in digito aliquo &fcire cupias ,fuperquemdigitumfteterit?

Slann
primum pollici danda eft unitas pro numero fuo; indici dentur duo , medio
tria,medico quatuor,& auriculari quinque : Poftea jube eum,ut duplicet nume-
rum digiti,in quo eft annulus , cui duplicato addantur numeri aliorum digito-
rum:deinde ab aggregatonumero abjice 15.& refiduum oftendet digitum ,fuper
quem eft annulus.

CA P. III.

Cognofcitur etiam mirabili hujus artis ope, in utra manuduo nummi, alterpar,
alterimparfeparatimabfcondantur.Namfinummus trium denariorum, & alius
duorum alicui fub manibus tradatur occultandus , nummus in dextrâ delite-
fcens,femper erit triplicandus;qui verò in finiftrâ occluditur, duplandus. Adda-
tur ergo numerus triplicatus duplatori , & fi par fuerit aggregatus numerus,
tuncnummus paris precii in finiftra,fi verò impar, in dextra reperietur.

FINI S.

TRACTATUS
 159

TRACTATVS

SECUNDI

PARS I I.

De Templo Muficæ;
ter

in quo
10-
au Mufica univerfalis tanquam infpeculo confpicitur :

in
‫ש‬

LIBROS SEPTEM DIVISA.

if
MUSEUM
 161 .

01

...

15

$$ S
27

add 8 10 12 13 15 17 19 20 22
la.
SS 3 68 10 1213 15 17 19 20 22 Sol.
ff 3 56 10 12 13 15 17 $19 20 22
fa
ee 3 6 8 10 1213 15 17 19 20 mi. la.
dd 3 6 8 10 12 13 15 17 19 20 la re. Sol.
g

CC 3 56 8 10 1213 15 19 Sol ut. fa

bb 3
4

8 IO 1213 15 fa. m13

14

aa 3 56
1213 15 10 mi. la. re.
S
3

8 10 12 13 15 re. Söl ut
f 3 56 8 10 1213 15 ut. fa.
3

e 56 8 10 12 13 mi la
d 3 G 8 10 1213 la re Sol
co

C 3 56 8 10 12 Sol 3 ut fa
N

6 9 b 3 56 8 10 fa mi.
9

a 3 56 8 10 au mi la re
67

G 3 56 8 re. Sol ut.

65M

F ut fa
8

8X 16
16 X 18
18 X24 E 3 56 mi. la.
D 3 563 葩 la re. Sol
C 3 Sol ut. fa.
B 3 fa mi
N

24X36 54 81 A 3 mi re.
re · ut.
F ut.
‫חי‬

~)
 USEUM
DEUTS

CHE
ST
 161

LV CV LENTISSIMA

TEMPLI PRÆFIGURATI

DESCRIPTIO.

E hujus templi ſtructura & fitu mira cane-

rent Poëtæ, quorum intentiones circafabu

las & figmenta affiduè verfari folent ; imò

tum multò avidiùs perfequeren-

hoc fubje &

tur, cùm ab eorum Deabus, nempe Muſis,

nomen fuum Muſica derivarit, prout inc-

jus Etymologia habetur. Veniam igitur ab

illis peto,fi poëtici furoris ftimulo & inven-

tione, quamvis non menfurâ in hujus tem-

pli deſcriptione me duci permittam . Templum igitur hoc Mufi-

cum in montis Parnaffi , Mufarum fedis,fummitate fabrefactum i-

maginemur, ex omni parte nemoribus campíſque fempiterna viri-

ditate florefcentibus, decoratum; & fontibus criſtallinis ſuaviter
huc atque illuc dimanantibus circumdatum; quorum murmure

fomnum placidum prætereuntibus fæpè inducente , aviculæ illas

partes frequentantes, nemoráque incolentes bafimfive fundamen-

tum fuis cantilenis acutioribus (quò magis fymphonicè confonan-
tias ſonorum diverfas effundant) diligenter fupponere videntur,

quarum melodiâ ipfæ Nymphæ circa templum , Satyri à Sylvano

ducti per ejus nemora, Paftores ( Pane corum duce) per campos cho-

reas ducere commoventur . Inter has igitur delitias divinum illud A-

pollinis donum inftituitur, confervatur,imò & omnium animarum

adoratione colitur; cujus omnes partes conftituentes, paci & con-

cordiæ deditæ, harmoniæ & fymphoniamyfteriis , cœli & elemen-

torum concordantias includentibus, itaad invicem alligantur, ut to-

tum univerfum perire neceffe fit, & ad nihilum diſcordiæ litibus re-
digi, priufquam ejus confonantiæ aut deficiant aut corrumpantur .
X Hujus
162 TRACTAT. II
. PART. II. LIB. I.

Hujus templi igitur Præfes five DBA eft Concordia , ineffabilis

Concordia, Entis Entiora magnaproles, cujus adoratione parvæ res

crefcunt,ejúsquecontent magnadilabumour.Cuftor ejus five fa-

cendos eft Thiks goven Mulrum fuavillitas, cajus documentis

concordiamyfacculos peregrinantibus fupplicitérque ejus 0-

raculaperentibusexplicantur,
Cupidis ergo oculis animadvertet fcientificus quamlibet hu-

jus ftructuræ partem, nec ejus minimam portiunculam contemnet,

quia tam in qualibet parte, quàm in ejus toto movetur ánima illa A-

pollinis harmonica, & fpiritus ille Muficæ, animalium animas fua-

viter permulcens & lætificans per omnes hujus ftructure nervos

more Zephyri folitus eft afflare rapiens fecum hominis cupiditates,

Dæmonumque malignorum rabiem fua fuavitate compefcens,

ipfos quafi humanitate quadam imbuens : Avidè, inquam,intucaris

majoris templi turris fpiralem revolutionem , quæ denotat aëris

motum , poftquam fono vel voce repercutitur. Duæ januæ aures,

auditus organa,fignificant, fine quibus fonus editus non percipitur,

nec in hoc templum fit ingreffio, nifiper ipfas . Secundo loco ob-

fervabis tres ejus turres minores, notarum,5 rotundi, à quadrati, &

naturales difpofitiones repræfentantes; Et cum harum obfervatio-

ne parallelogramına tria acute infpicienda funt, ( quodlibet fub

qualibet turri, fibi naturaliter relata ædificatur)diverfas prædicta-

rum notarum naturas,appellationes, & locos in fyftemate demon-

ftrantia : Horum autem parallelorum fiftula feu organa in corum

fummitate expreffæ vocum & fonorum cujuflibet parallelogram-

mi differentias denotant. Nec contemnenda eft columnæ hujus

templi divifio, cum monochordi proportiones veras confonantia-

rumque fpecies diverfas delineabit. Horologium etiam fedulò eft

ponderandum,ne tempus inopinatò labatur, aut pede nimis tardo ,

hoc eft , nulla obfervata proportione aut menfura) progrediatur.

Hoc igiturhorologiumeft, quafiregularis temporis notularum cu-

ftos, & ampliffimum fimplicis earum valoris fpeculum, Curetiam

noninfpicienduserit commenfuralis quantitatis triangulus, qui di-

verfitatem proportionis temporum tam in diminutione, quàm in

augmentatione rimetur, notularumq; perfectionem & imperfectio-

nem luculenter demonftrer ? Symphonicus quoque intervallorum

fyftematis triangulus, tanquam omnium reliquorum finale myfte-

rium, curahaud exigua eft introfpiciendus, cùm per illum, & ex illo,

confonantiæ Muficæ omnes depromantur , fine quibus nulla fit

fymphonia : fuper quo triangulo depingitur hiftoria, qua iftarum

concordantiarum inventionis ratio explicatur , fcilicet Pythagora

obfervatio
 DE TEMPLO MUSICÆ. T 163

obfervatio, qui per fabri cujufdam ferrarii officinam fortè fortunâ

tranfiens, & ex quatuor marculorum ictibus fonorum congruen-

tiam percipiens, marculos illos ponderari juffit, ex quorum ponde-

rum differentiis tres proportiones Muficas feu confonantias Diatef

faron , Diapente & Diapafon invenit , quas magis perfpicuè per

trium templi feneftrarum literas, literarúmque connexiones expli-

cavimus, quæ etiam ad compofitione harmonia fymphoniaca x-

què conducunt, actriangulus ille fymphoniacus : Has,inquam, hu-

jus templi partes, cupide Lector,fi fagaciter infpexeris, omnium e-

jufdem myfteriorum eris particeps , & in fcientia hac præcellenti

magifter perquàm expertus .

X 2 LIBER
 TRACTAT. II. PART. II. LIB . I.
164

LIBER PRIMUS,

De Mufice Subjecto .

CAPI.

De Mufica Definitione, Etymologia, Inventoribus .

Generaliter definitur , ſcientia divina, qua omnia mundana

inviolato vinculo connectuntur , & qua, in re unaqua-
quepar æquali proportione pari refertur. Hæc Mufi-
ces definitio mundane, humanæ & inftrumentali con-
Definitio, venit.
quæ Specialiter definitur , fcientia bene canendi , fides pulfandi,
fumpta cantúsque bene & congruè componendi, in gravibus ,
& acutis ; Atque dehujus Muficæ fubjecto hoc intem-
plo tractabimus.
AMoys , quod eft aqua Latinè, quafi fcientia juxta aquam
inventa, quòd fine humoris beneficio nulla cantilena,
Etymoto- vel vocis delectatio fubfiftit.
gia de AMufis fecundùm fabulas ; Et Mufæ dicunturà mufo,id eft,
rivatur quere, quod, utantiqui volunt , vis carminum , & mo-
enim e-
dulatiovocis quærebantur. Hoc etiam confirmat So-
In Mufica jusvo- crates apud Platonem in Alcibiade, qui primos artis Mufi-
cabu-
c præfides Mufas atteftatur,à quibus Mufica nomen
primũ
lum vel
confi- accepit. Atquehinc eft quòd Thaliam hujus templi cu-
deran- ftodem faximus,quæ jucunditate cæteris octo fui or-

tur ejus dinis longepræcellit.

Moyfen, Tubalde ftirpe Cain ante diluvium hujus artis in-
ventor fuit
Gracos, Pythagoras hujus artis primordia ex malleorum fo-
nis ,& chordarum extenfarumpercuffione invenit, qui
circa hanc fcientiam diu laboravit,nec tamen certi ali-

quid de ea invenirepotuit, & in hoc diu æftuans,fecum-

que indefinenter multa revolvens,tandem ad quan-
Invento- dam officinam fabri ferrarii venit, ubi quofdam cums.
res. marculis fuper unam incudem ferientes vidit, eosque
Nam fuis ictibus quandam confonantiam facere percepit;
fecun- Undemalleos ponderari juffit,rejectoque uno, quica-
dùm teris erat diffonans, reliquos marculos iftis ponderibus
appendebat,ut primus, 12. fecundus, 9. tertius, 8.quar-
tus , 6. ponderaret. Ex his itaque ponderum numeris
confonantia nafcuntur , quibus tota ars Mufica con-
ftat,
 DE MUSICA SUBJECT O. 165

conftat,fcilicer Diapafon,Diapente & Diateffaron,ut

in Arithmetica noftra Mufica latiùs difceptavimus.

Poft Pythagoram Boëtius floruit, & mirabilia in hac arte re-

liquit. Deinde Guido Monachus , qui fyftematis erat in-
ventor. Huicfucceffit Franco, quiin cantu menfurabili
figurarumalterationem, perfectionem & imperfectio-
nem pofuit.

Quod autem ad Muficæ originem inftrumentorúmque Muſicalium in-

ventionem attinet,magna oriturinterfcriptores controverfia : Nam ipfe Pytha-
gorasdifciplinam hanc non ab hominibus inventam afferit,fed ab ipfomundio-
pificesqui orbes cœleftes harmonia quadam intervallis acmotionibus ciere fe-
cit,exquaMufica affirmat Mufică humanam promanaffe. Poëtæ Apollinem hu-
jusfcientiæ ducem & moderatoremfaciunt;nec certè fine ratione, cùm apud i-
pfos Sol fit quafi dux & princeps orbium reliquorúmque luminum moderator,
mens feu anima mundi, & ipfius coeli cor. Heraclides Ponticus Jovem facit can-
tuum inventorem : Amphion Jovis & Antiopes filius lyram invenit, & Terpander
primus lyreregulas edidit. Apollo cytharum invenit & tibiafecundùm Macrobium.
Pythagoras Muficam primus invenit, cujus fententiam magis fequemur : Atſe-
cundùm Plinium Amphion & Cethioneipfam primùm patefecerunt; Secundùm
Bonnullos LamifusHeronessChabrini filius (qui Periandriloco unus è feptemfapi-
entibus Græcię enumerabatur)primum librum de Mufica fcripfit: Tyrrhenus tu-
basinvenit, Phrygiitibias,Latini cytharam,Mercurius lyram & Phaniusfiftulam.

CA P. II.

De Muficedifferentiis,

Etherearum fphærarum.
Mundana; Quæ eftvel -Elementarium regionum.

SHumana
Harmonica Melodia.
Mufica eft
.vel eftque vel symphonia.
( Numerofyllabarum; Sic Lyricus carmi-
na componit.
Inftrumentalis, Rhythmica,
quæ fit Proportione Arithmetica , intervalla
quæ eft vel
vel templi diftinguente.
(Menfuratione fyllabarum,de qua Poëtæ.
Metrica, Metricapedum difpofitione, quâ faltato-
res utuntur. V
quafit
vel (Intervallorum& notularum menfura.

Muſicailla mundanaex effectu effentiali Planetarum & elementorum produ-

citur ; optimus enim ordo & difpofitio eorum proportionalis maximam
producit procul dubio in illis partibus fymphoniam , fi Platonis & Cardani opini-
onibus fidem aliquam adhibeamus ; qui optimam harmoniam ex iphærarum
conglomeratione & circumgyratione generari dicunt, quæ auribus noftris
pro-
pter diftantiæ magnitudinem percipi non poteft; Similiter ipfa elementa tali
alligantur vinculo , ut eorum inimicitia gratia amicorum interpofitionis pacificâ
reddatur, chaósque , olim moles informis ,jam fympathetica difpofitione effen-
tialiter & diftinctè informetur.

X 3 Haud
{
 106 TRACT . II. PART. II. LIB . I.

Haud etiam diffimili nodo anima cum Microcofmi corpore connectitur

Unde mirabiles vitæactiones procedunt,humorúmque conſenſus tum ad vivi-
ficationem tum ad vegetationem.Una enim functio alterifuaviter & benignè
opitulatur.Illa verò Muficæ fpecies, quæ dicitur inftrumentalis,in difcernendis
& cognofcendis cantibus verfatur.Continet igitur Muficam Harmonicam; cu-
jus eft fonos diſcernere in gravem & acutum.Et hæc confiftit in numeris &figu-
ris. Eftigitur vellocalisfecundùm proportione fonorum & vocum in quantitate
continua,vel temporalis fecundùm proportionem longarum & brevium figura-
rum inquantitate difcreta.Ex his patet, quod harmonica Mufica eftmodulationis
difcretio & veraciter canendi fcientia, & ad perfectionem facilis via, plurium-
que vocum diffimilium proportionalium fcientia, & confonantia; five ſcientia
de numero relata ad fonos. Ex quibus conftat, quod fub Harmonia Melodia &
Symphonia contineantur; quarum Melodia eft harmonia fonorum, certo fyftema-
te & modo ad canentis affectum inflexa; Symphonia verò eſt diſtinctorum fono-
rum & melodiarum concors harmonia. Univerfalisautemharmonia in actum
produciturautvocis percuffione; & dicitur Inftrumentum naturale; vel chorda-
rumvibratione,ut in teftudine; aut aëris collifione per foramina alicujus corpo-
ris concavi,ut fiftula. Et hæ duæfpecies funt inftrumenta artificialia. Sub Mufi-
ca etiam inftrumentali Mufica Rhythmica & Metrica comprehenduntur,quarum
Rhythmica eft illa pars,quæ in ſcanfione carminum pro cantilenis inventorum
requiritur,an fcilicet benè vel malè cohæreant dictiones, quibus canendo uten-
dum eft & legendo;Muſica verò Metricamenfuras diverforum metrorum often-
ditprobabili ratione,ut patet in Heroico, Iambico, Elegiaco metro & fimilibus.

САР III.

De Mufices operatione in anima & corpore .

ADmiranda certè eft Muficæ operatio mirabilisque ejus inanima & corpore
# poteftas;Undefecundùm nonnullorum Philofophorum opiniones, adho-
minumvitæ& morú difpofitiones neceffariò requirenda eft ejus cognitio.Nam
Interiora animipenetrat,animumg, vehementiffimèpulfat.
Decoramquandam figuram affert,perquam decorus & pulcher
efficitur,quicunquein Muficarectè eruditur.
Platonem
Pueris tradendam effe, ut mitiores & concin-
in tertio niores reddantur , & ad agendum & di-
Reipubl. Quarecon- cendumpromptiores.
cluditMu- In civitate ufurpandam effe, ut civiliores & mi-
ficam tiores producat mores ; fed à Muſica vo-
luptuofaabftinendum erit.
Subtilis aëris motum penetrat vehementer.
Aëream naturam in motupofitammovet corpus.
Purificatum aëremconcitat fpiritus,aëreum animi corporis
nodum.
Concentus
Mufica Marfiliu Affectum afficitfenfum.
fecun- Significationem agit in mentem.
per
dùm Contemplationem mulcetfuaviter.
Conformem qualitatem mira quadam voluptateperfunditna
turam tam fpiritualem quàm materialem,totum fimul ra
pit &fibi vendicathominem.
Guido
 DE MUSICA SUBJECT O. 167
Reddit hominem liberalem, latum & amabilem.

Moveraffectushominum.
inprabits tubarum concentu pugnantes accenduntur,&quantò
vehementiorfuerit clangor,tantòfitanimus adcertamen ve-
loctor.
Mortalium animos hortatur ad labores quofcunque tolerandos,
Guidonem fingulorum operumfatigationem vocis confolatur modu-
latio.

Excitatos quofdam animos Muficafedat.

Quandoque capitis dolores & triftitiamtollit.
Immandos fpiritus humoresquepravos &languorespravos de-
pellit. Unde adfalutem corporis & anima invenitur, cùm
languente anima languefcat & corpus.
Dreet Medicos recte depulfibus rhythmicè & metricèjudicare.
Quomodo Mutica in Republica uti debeamus Ariftoteles in fua Republ.
copiosè docet.

CAP IV.

De Mufico .

Ui canit folummodò non eft Muficus . Nam fecundùm Boëtium librēpri-

Qmocap.isime Muficus eftille,qui ratione præpentanonf
olum operis fervi-
tio, fed & fpec ulationis imperio, cane ndifcientiam manifeftat, quodin ædificio-
rum,bellorumque opere vidimus. Unde inter definitionem Muflci & Canto™
ris magna eft difcrepantia : Muficus enim fcit,& componit Muficam . Ifli verò
duntaxatproferunt; & quicapit,quodnonfapit, definitur beftia,ut in verfu fequenti .
Beftia,non Cantor, qui non canitarte ,
fedufu,
Novox Cantoremfacit artis,fed documentum.

(Philofophia naturalis, ut poffit optimè de Mu-

fica harmonica judicare , rationémque
perfectam ejufdem fubjecti reddere.

(Perfectus, qui non par- Arithmetica,ut Rhythmicam Mufices natu-

tes Muficæ coponit, ram bene percipiat .
fed veram earum ra- Geometria, ut Metricam Mufices effentiam
tionem reddere po- explicare , & intervallorum proportio-
I teft. Requiruntur ergo nem poffit decernere.
Muficus ad ejus perfectionem Aftronomia , ut mundanam Muficam non
eft vel
ignoret.
Metaphyfica,utde Mufica humana judicare
poffit.

Imperfectus
 TRACT. II. PART. II. LIB. II.
168
(Qui inftrumenta folummodò

Harmonica, pulfat.
Qui canit tantùm .
nempe
Qui fidibus modulatur & canit
fimul.
Quibene cantum folummodò

Imperfectus,quitantùm1 difponit
in.a a mmo-
drm lyric folu
verfaturvel in Mufica Rhythmica,
nempe dò componit.
Qui in utrifque verfatur.
Qui bene faltat.
ui fpatia feu intervalla & no.
Metrica, tulas temporales menfurat.
nempe Qui unum iftud , & itidem et-

iam alterum præftat.

CA P. V.

De materiafivefubjecto Mufices, & defenfu

auditus.

Ateria five fubjectum Mufices eftfonus , qui eft indiffoluta aëris percuffio,
MA violentáque ejufdem vibratio in gravibus & acutis, quæ fpirali & volubili
fuo motu in aëre huc atque illuc afcenfione obliqua furfum tendendo (fecun-
dùm medii difpofitionem) per coactam denique ejufdem medii revolutionem
aures penetrat, fenfusque interiores invadit .Atque hinc eft, quod templi portas
binas,in modum duplicitatis aurium in fummitate fyftematis finximus . Nam :
abfquefenfu auditus in Concordia templum non patet aditus . Similiter fpiralem
aëris revolutionem poft foni editionem fuperambas portas repræfentavimus,
quòmeliùs diffolutus aëris motus mentepoffit comprehendi,quæ omnia hocin

loco defcripfimus.

00
 DE MUSICE то
SUBJECT 169
O..
Unifoni , quorum idem fonus
eft in gravi & acuto.
(Cofoni,qui co
Qualitate pulati mix-

natura,& Nounifoni,quo- tos fuavés-

fic duæ rum alius eft que efficiunt
funt fo- gravior , alius fonos.
norum acutior certa Diſſoni , qui
fpecies , quantitate, copulati au-
cùm alii funtque vel res offen dut
fint & tædiu
ge-
Generalis, nerant.
quæ Gravis com-
confi-
prehenfus in
deratur clavib. gra-
vel
vibus,eftque
Loco, unde et- fonus baffus.
iam duplex utus con-
tentus fub
Quantita- ordine clavi-
Differetia , te, nem-
um acutarú
quæ eft
pe
& fuperacu-
vel
tarum .

Tempore.
Naturalis,ab animalis,pcedes voce, ut Cătus.
Chordarum co- Scythara
In fono tactu, ut in Lyra
Specialis ,
Mufico Pandora.
nam
duo fo- fonus Artificialis Fistula.
lentcon- eft vel qui ex- SFlatu, utin Organo.
fiderari citatur Tuba.
ul o
Percuſſione, ut STintinnab
in Campana
Tympano.
Motus in Mufica fit vel Arfi, id eft, elevatione .
Theft,id eft, depreffione

FINIS LIBRI PRIMI.

Y LIBER
170 TRACTAT. II. PART. II. LIB . II.

LIBER SECUNDUS,

De Syftemate Mufico .

PROOEMIVM LIBRI II.

Uadratumillud templi Mufices, quod infrà defcripfimus ex tribus

parallelogrammis conflatum Muficafyftema appellamus; quod nihil
aliud eft, nifi fubjectum illud lineis & clavibus conftitutum ,in quo
fonorum ratio & cantus melodia confiftit, fine cujus fuperficiei
quadratæ cognitione & gradibus,templi hujusjanuamingredierit impoffibile.
Nam fine notis imperantibus & imperatis fimul cum fyllabis & clavibus tam
principalibus, quàm minùs principalibus, (propter quarum differentias inveni-
tur fyftema Muficum)procul dubio ad hujus fcientiæ perfectionem nemo pot-
eft pertingere.Primum igiturquadrati parallelogrammum verfus finiftram cla-
ves & voces cantus five fyftematis b.mollis denotat; Undefub turri rotunda ex-

primitur, in qua, foni molles five campanegraviter fonantes pro fyllabarum &
organorum diverfitate pendere vel fonare confingantur.Secundum autem pa-
rallelogrammum feu medium notas naturales diftinguit ; quod etiamfub turri
naturaliter in forma ignis, hoc eft, acutè afcendente , (cùm ignis ipfa natura à
Philofophis nuncupetur) fatis luculenter depingitur; In qua etiam turrifingan-
tur campanæ feu voces inter graves & acutas fonantes. Depinximus ergofum-
mitatemturris magis acutam,quafi inter duas differentias b.rotundum & pro.
minentem. Tertium autem parallegrammum fub turre quadrata difpofuimus
quia ab hujufmodi fyftemate durofoni quadrati producuntur . Tales ergo cam-
panæ in eadem turre reperiantur, quæ durè & quadratè fonent. Pars autem iſta
templi Mufici hoc in loco per fe depingitur, cujus explicatione totum huncli-
brumfecundumapplicabimus.

Tria
DE SYSTEMATE MUSICO .
171

fol
fa
mi la
la re fol
Lol ut fa
fa
ML la re
re ut
ut fa

la re fol

fa mi

re fol ut

fa
re fol
fol ut fa
mi
fa
re
re ut
 T
TRAC . II. PART . II. LIB . II .
172 um
nt tund
Duafu Sbro . (Quibus refe
runtur duæ
d r a t um
qua . extremæ tế .
principes,
pli turres.
Dua ex cá
minu
tis,ut
Aliafignata, qua- Unaex gravi-
rum
bus;ut vel

##
Differentias
(Excelle- faaa
nam
tes ,feu
tripli-
cata
ggg
ff.
ee.
Super- dd.
Claves , acuta Scc.
Caterafunt (Minute Dieu
quas bb.
miniſtra,
deno- quæ
gemi- laa.
atqueha- funt
tat té-
rum natæ ff .
fimpli-
pli pa- e.
ces Acuted.
ralle-

logrã- feu
C.
mum, fim-
b.
quod plices a.
Aliafub
expli-
intelle . g.
Tria requi cat cta, & CFF.
quiruntur earu EE.
hæ du-
ad effen- DD.
plices Gemi-
tialem CC.
la. nata
hujustem BB.
fol.
pli com- Graves AA.
Voces notæ fa.
pofitione. mi. Urr.
feufyllaba quæ
re. funt
(F.
ut. vel SE.
Sim-
D.
Intervalla Monochordi per columnam templiver- plices
fus finiftram defcripta, de quibus libro tertio.
Temporaintempli horologio defcripta,de quibus lib. quarto.
Trianguli templifecretorum expofitio, de quibus lib. quinto.

Syſtema eft lubjectum illud feu templi quadratum , quod ex clavibus & fyllabis
in lineis & fpaciis difpofitis conftituitur,in quo fonorum ratio & cantus melo-
dia confiftit.

Scala eft, quæ clavium voces ordinésque gradatim complectitur .

Claves funt literæ, quibus cantus quafi referatur. Unde nomen earum deri-
vatur.
Clavesprincipes funt, quæprincipesfonos ad diftinguendas cantus differen-
tias iudicant;funtque b.molle, & P.
B. molle eft,quod cantum reddit aliquanto molliorem,quàm eſtnota natu-
ralis. Unde dicitur rotundum, quia eft de facili mobile.
Adurum eftquod in cantu duriùs fonat, quàmnaturalis .
Natu-
 DE SYSTEMATE MUSICO. 173

Naturalis eftqui nec mollitie, nec duritie excedit.

Clavesminiftrafunt reliquæ omnes, quarum voces velneceffariò ad princi-
pum ordines referuntur,vel proprium ordinem faciunt.
Clavesfignatafunt, quæ in cantus lineis exprimuntur .
Clavesintellecta funt cæteræ omnes,quæ non exprimuntur.
Voces funtfictæ fyllaba clavibus attributæ, quibus fonorum differentiæ ex-
primuntur.
Clavesgravesfunt,in quibus omnes cantus graviter proferuntur.
Acutequæ omnes cantus acuunt.
Peracuta auctiores fonos reddunt,& acutos excellunt.
Deductio eft locus in monochordo,ubivox Ut,reperitur.

CA P. I.

De trium templi turrium expofitione, ubi agitur de cantu

clavibus ejufdem .

Uemadmodum Muficæfcientia Theorica modum docet pneumata inve-

Que m eorúmque numeros cognofcendi & proportiones ,ut ex his Mufica
niendi;
componatur; fic ejufdem fcientiæ praxis verfatur circa tres fonifpecies, quibu:
templi turres fupra defcriptas comparavimus,quarum prior gravis,fecunda ef
media,atque ultima eft acuta, ex quibus omnis melodia componitur.Hinc igitur
evenit,quod veteres tres plano cantui proprietates differentes attribuerunt,
quarumuna eft Adurumfive quadratum , quod dicitur habere tonum fub fe, &
femitonium fuper fe. Atque hujufmodi cantus proprietatem turri quadrata
comparavimus,in qua fonos vel campanas durè & acutè fonates reperiri imagi-
nabimur;Altera b mollefeu rotundum, cujus fonos in turri rotunda concludicõce-
pimus,quod dicitur femitonium habere fubfe,& tonum fupra fe ; & Tertia cantus
proprietas diciturnaturalis,quia fumiturfine aliqua differentia . Unde ejus turrim
finximus naturaliter in forma ignis acutè afcendentem; in fuo enim motu nec
mollitie,nec duritie excedit, fed naturali progreditur fono; Unde differt tumà
b rotundo,quod aliquantò molliùs fonat, quàm naturalis , tum etiam à duro,
quod duriorem aliquantò vocem, quàm naturalis edit.

Regula I.

De cantus proprietatibus .

Omnis cantus incipiens in C caniturper naturamin Fper bmolle, in G per Ĥ du-

rum .Unde verfus.

Cnaturam datf, bmollem tibifignat.

G quoquedurum, & c.

Regula II.

De b molli.

Infeala molli,inqua b. molle infuo locoprafigitur, afcenditur incf.perƖt.In d. verò

&a.def cenditurper li,juxta verfum antiquum.
Scanderedicc&fd& a defcendere mollem.
Υ 3 Scala
 TRACTAT . II. PART. II. LIB. II.

174
Scala ſyſtematis mollis & naturalis fimul .

fi
f f
01
e
Geminata la re
feu fu- Solut
C
periores c
b b fa

a la mi
a

604
so re
Acute
fa uf

la re
Simplices d
feu me- Solu
-C
diæ fa
b

a Fa me
Claves
GG Sol ne

F F fa 156
mi
EI
Gemina DD fare
feu in- Sol ut
CC
feriores BB fa
Graves
AA
A A MI
re
Simplices Sr
feu in- F ut
fimæ ă
Applicatio vocum ad claves in aſcenſu & deſcenſuſcal
307092-409

mollis & naturalis ſimul. De

sc
do en
d en de
e n Ala D N n
s c D in fe la el o galDie Qudeo
i
A mi
220 哈

ut ut
# o De
e nd sc
en
f e nd ‫رة‬
‫ةلم‬ de
nd
Asc ‫ة را‬
‫ر ق‬ o

uto Dut

f &
Dla Aval
6
# mi fax Ofa
Ami
FLO Ore
F
‫ان‬
‫ان سم‬
‫ا‬ ‫ر‬
Ta la
# fa
a
re Dre
Out
E

a
3:
las pla
b mi Ami
ut ut
 DE SYSTEMATE MUSICO. 175

Regula III.

De 4.

Infcaladura afcenditurin c.g.perut,& ine. &a.defcenditur per la , juxta verſum

Scanderedic,c.g.fede.a defcendere durum.

Scala fyftematis duri & naturalis fimul.

e la mi

501 re-
Sot
Geminate & ' d d
fauf
fuperiores cc
b b #mi
a a latere
Acuta
‫ةما‬

Soll ut
eæq;
fa
vel
Fami

Simplices & d Sol re

media
fa ut
b

Claves a fatre

G G So UE
FOF fax
E E la mi
Gemina &
ODD -SOH re-
fuperiores
CC fa uf
Gra-
B Bmi
ves
A A re

THE
Simplices &
infimæ F
e

Applicatio vocum ad claves infcaladura.

d

D
n

e
e

s
c
d

e
n

ola nd
e

Ja
k

SOLA e
A

n
厕 FA d
o
Sal te◊ Vla

fas fa
Am
me Te
Ca
Aut

Regula
 TRACT. II. PART. II. LIB . II.
17.6
..
Regula IV.

Inplanicantusmodulatione locus brotundi &

quadratifemper obfervandusest.
Nam fecundùm doctiores in hac fcientia, cùm quis in gravibus literis per natu-
ram modulari cœperit,& mutationem in G grave, aut in a.acutumfecerit,fiinc.
acuto velind.aute. acutis afcenderit,priufquam in F.grave defcendat ,per qua-
dratum cantari debet; At fi in loco prædicto fit mutatio , & defcenfio fiat in F
grave antequam afcendat ad e. veld. aute. acuta poft mutationem perb.molle
inb.acuto cantari debet.Etficut dictumeft de gravibus, ita intelligendum eft de

acutis & fuperacutis .

Scala fyftematis univerfalis ex l.deducta .

Triplicate { s
ff
ce Ha la

aa La Sol Solla

Superiores cc Solfa fa Sol

feu gemi .
natæ bb Fami mi.fa

ad Lamire re mila
as C.

3 Solre ut 8: Deducz . ufre Sol

fa ut 7:Deduct ut fa

la mi mila

Media feu d La Sol re re Sol La

Uni- C Solfa ut
Sminores 6.Deduct . uffa Sol
versa
lis fy- b fami mi fa
Rema-
lamire re mila
tis cla
ves Sol re ut 5: Deduct ufre Sol

Ifa ut 4.Deduct ut fa

E Lami milla

Dla Solre re Solla

Inferiores
feu ma- C Solfa ut 3.Deduct. ut fa Sol

jores Bfami mi fa

Amire re mi

Gre ut 2: Deduct ut re

Infimafeu J: Deduct: ut
maxima

CAP.
 DE SYSTEMATE MUSICO . 177

CA P. I I.

Quomodo B molle, & durum funt ponenda in

monochordo ?

E pofitione in monochordo diximus in monochordi deſcriptione in

DE
Arithmetica Mufica,quam fecundùm durinaturam depinximus :quo et-
jam modo columnam noftram divifimus, quiajuxta defcriptionem duri,to-
num habetfubfe & femitonium fuper fe; Reftat autem jam,ut verum locum. b
rotundi inveniamus in monochordo, cujus proprietas eft contraria illi duri,
quia tonum habebit ſuper fe,femitonium fub fe. Difponitur autem in mono-
chordo hoc modo.Dividatur totum fpatium monochordi inter F. & pontem
in quatuor partes æquales, &ubi prima pars finitur,ibi b.rotundum eftponen-
dum,atque fbi Diateffaron invenies conftans ex duobus tonis & femitonio mi-

nori.Atque hoc pertotummonorchordum Diatonicum continuatur;quemad-

modum apparet indeſcriptione ſequenti.

44
Final

2 3
le

CAP. III .

De clavibusfyftematis , tamfignatis quàm fubin-

tellectis.

Iteræinprimo quadrati parallelogrammo verfùs dextram inventæ dicuntur

L
claves quia ut fera per claves folet referari, ita perhas literas totius Muſica
melodia referatur : Clavis autem prior fecundùm antiquos eft :Sed his tem.

poribus fubgraviores clavesin ufufunt,præfertim in Mufica inftrumentali.Ha-

rum autem clavium multæfunt differentiæ,cùm aliæ fintgraves inferiores &fu-
periores , nonnullæ acutæ,fimplices , & geminatæ feu peracutæ,& quædam per-
peracutæ & excellentes. Graves ita dicuntur, quia omnes cantus, quiin iis verfan-
tur,graviter proferuntur.Et ex his gubernatur Baffus cantus. Acute, quia omnes
cantus, qui circa ipfas verfantur, (cujufmodi funt Tenor, Contratenor & Altus)
acuuntur. EtExcellentes feuperperacuta, quia peracutis fonum reddunt acutiorế,
ipfásque tum elevatione tum loco excellunt , & hujufmodi regitur Difcantus.
Hæ autem claves,quæ dicunturfignatæ, in lineisfemper ad fyftemacantus
notantur.Ut enim nautæ incertum navigantes fignis quibufdam terreftribus,
ut puta turri autignis flamma , gubernantur, & tutò ad optatam metam perve-
niunt;fic etiam cantores hujufmodi fignis feu clavibus expreffis diriguntur in
Ꮓ fyftematis
 TRACT . II. PART. II. LIB. II.
178

fyftematis, motu. Harum namque directione tum notas rectè fuis nomini-

bus vocant,tum etiamintervalla optimè percipiunt quibus voces variæ infym-

phonia convenire folent.Exprimuntur autem hæ claves, ut claves,& voces ſy-
ftematis fubintellectæ abfque omni æquivocatione percipiantur.

(Cumb molli,ut:
Inquarta linea
Fexgravibus
quod Bafsu Cum Aduro, ut:
cantum gu-
bernat: Ex- Cumb molli, ut :
In tertia linea
primitur
autem
Cum duro,ut:

(Cumb molli, ut :
In quarta linea
tenoris fonos di-
rigens vel {Cum duro, ut :

Tresfunt Inztia linea Co- Cumb molli,ut :

frequé - tratenoris fonos
c.ex minutis,
diftinguen &
teru- s,
quod fic ex- voces vel Cum Яduro,ut :
furpa-
primitur
tæ, fcili.
Infecunda linea (Cumb molli,ut:
cet.
Alti voces & fo-
nos indicans vel
Cum duro, ut:

Clavesfi- nprima linea,& tuncpro Difcanto

In

gnate ufurpatur,ut :
funt
Infecunda linea (Cumb molli, ut :
quinque Difcantivoces
quaru
g.exminutis indicans
[Cum duro , ut:
expreffum
vel
Intertia Difcati (Cumb molli,ut :
fonos & fyllabas

exprimens
Dua rarif [ Cum duro, ut:

fimè ufur. T.exgravibus.

patur, ut: dd.ex geminatis. Ħ.

CAP.
 DE SYSTEMATE MUSICO. 179

CA P. IV .

Denominibus vocum,de earum ordinibusfeu mutationibus &quali inter-

vallo menfurentur?

T literæ in prædicto quadrato inventæ nomen clavium fibivendicant; fic

UT
fyllaba inter eafdem parallelas juxta illas inventa clavium voces nuncu-
pantur,illisqueapplicantur, & in Muſica ad diftinguendos recurrentes fonorum
gradus inveniuntur.In his autem vocibus duplex ordo eft animadvertendus, quo-
rumprior eftfimplex, íſque duplex.Unus enim dicitur Princeps, quifcilicet per prin-
cipes claves decurrens voces medias habet, & hujufmodi ordo eft vel mollis,vel
durus, Alter dicitur miniſter ſeu naturalis, qui neutrum b vel hattingit. Pofterior
autem ordinis differentia eft ille ordo, qui vocatur conjunctus ; quifit quandoal-
terex principalibus cum naturali itajungitur,ut tribus autduabus extremis fyl-
labisjuxtafe decurrant.

OMNIV M ORDINVM DEMONSTRATIO.

Z 2 VOCHM
 180 TRACT. II. PART. II. LIB . II.

fa
e aLa fodr mire ut
t af
Difcanti
fcala we'r mifa

fa
AltiSeala utremi my re ut
Mollis in
atta lafotfa
tre m
miifaf myteut
quo. Temorisfcala ut

ifa
s ala
BafiSc etu
utt fa mi te ut
fatta la fel

fotta befot mj Tut

Diſcantiſcalas un mifa

Simplex Durus in quo . Alti Joalam-maif

i a fal
fol talafot
la fa mj re
splex. ut

tafotfa m
fcala
Bafis i re ut

Altifcala for lata fot

myfa mt we ut

Naturalis
s la ottatafelfa
in Tenorifca
quo. utremig a my re ut
Vocum ordo
fa
est vel . ut re mi to lettta la fotp
Fa mire ut
Bafisfcala

fa tta
mi o
Dii
D fc ntti
caan iScala eft utre
mi
ut re

fafolla
Totta ut re mi
Ex simplici Alti fcala
molli et na- ut

turalj
fiue
4. in quo Teroris Scala
mi
utre
a
we re mif fotla
e t a
Bafisfcala fafal
mer mi ut
Coniunctus u
fafolta
a utre mi
a
ff ott
Difcantifcala
ut
lla
fafe
Ex fimplici Tenoris feala fafolla mere mi
utre mi
duro cum na-
turalifiue.b.
t
5: ta mi Fafo to
in quo . Bafisfcala.
t e m ifafol ut ke
u r
 DE SYSTEMATE MUSICO. 181

Hincoriuntur quædam regulæ in ordine conjuncto obfervandæ,quæ in

fràfequuntur.

Regula I.

InDifcantifcala exfimplicimolli & naturali,pro fol, re, afcendendo pro mi,lade-

feendendo.

Regula II.
In Altifcalaex iifdem, la, vertitur in re,& infcala Tenorisprofol, re, afcendendo,
promi,la,defcendendo.

Regula III.

fcalaexiifdem la, vertiturin re, afcendendo,& rurfumdefcendendo re in la

InBafis
permutatur.

Regula IV.

In Difcantifcalaexfimplici duro & naturali, la in re afcendendo,& contrà infcala

Tenoris,la in re, & contra & infcala Bafis,profol,re,pro mi,la.

CAP V.

Deproportionibus diftantiarum harum fyllabarum feu vocum in

Monochordo , hoc est, quibus intervallis menfurantur

tabulamfequentem amplè defcripfimus .

Ut
s
Re STonu
Re
Tonus
Mi
Notandumeft, Mi

quod inter Semitonium Menfuratur, & fic per totum Monochor-

Fa
dum Diatonicum .
Fa Tonus

Sol
Sol Tonus
La

Dehisautem filo copiofiore difcurremus in libro fequenti .

FINIS LIBRI SECUNDI.

Ꮓ ; LIBER
 TRACT . II. PART. II. LIB . III.
182

LIBER TERTIUS

De templi columna quadrata , ſeu de Mo-

nochordi divifione proportionali ,

unde confonantiæ deri-

vantur .

CONTENTA LIBRI III.

s iñ Schifma.
[Simplice , utSSemiton
Quæ compre Coma.
Tonus Shendunt Diafchifms.
Sinefonorum
-Semiditonus.
conjunctione
Copofita,ut Ditonus.

Confonan Tritonus.
1
tia in hac Diateffaron.
SDiate
columna Simplices,
conten- duo Diapente.
Exfonorum on aron
Diapaf , Diateſ .
tæ funt, conjunctione
vel
funtque vel ex Diapente.

Compofita, Diateffaron.
ut Diapafon,
cum Diapente.
Bisdiapafon

DEFINITIONE S.

Schifma eft medietas differentia interfemitonium majus & minus, hoc eft, di-
pars Comatis .
Coma eft fpatium,quo fefquioctava proportio major eft duabus diefibus,
hoceft,duobus femitoniis minoribus,vel eft fpatium, quo 6.fefquioctava ma-
jores funtuno Diapafon;vel Coma eft differentia inter femitonium majus & mi-
nus, id eft, exceffus femitonii majoris fupra minus.
Diafchifma eft dimidium femitonii majoris, id eft, Diefis eft illud fpatium,
velilla toni pars,quæ femitoniumminus dicitur.
Apothemaeftillud toni fpatium,quod diciturfemitonium majus.
Tonus eft intervallum perfectum inter duas voces,duo femitonia nonæ-
qua continens,vel Tonus eft quædam aëris percuffio indiffoluta ufque ad au-
ditum .
Semiditonus eftunaproportio inter tres notas immediatè fe habentes, ut Mi
& Sol,Re & Fa.
Ditonus eft proportio inter tres notas immediatè fe habentes,ut, Fa & La,
Ut & Mi.
Tritonus
 DE CONSONANTIS MUSICIS . 183 "
Tritonus eft intervallum duarum vocum fecundùm afcenfum & defcen-
15
fum, continens in fetres tonos, ut:

Diateffaron eft confonantia, quæ continet in fe Ditonum cum Semitonio,

ut:

Diapente eft quædam confonantia , quæ inter duas voces, tres continet to-

noscum femitonio intermixtos ,ut :

Diapafon eft quædam confonantia compofita ex unione Diateffaron &

Diapente fimul,vel quæ inter duos æquifonos à qualibet litera ad literam con-

fimilem elevatur & ponitur, ut :

COLVMNÆ TEMBLI DESCRIPTIO .

CAP

.
 on
af
ap .
n Di diapencu
te
ro s
, Diapaso
n
sa Bi on on
ef as .
at ap
Di Di
s .
n
ie a so
ap te
.
qu . Di
en
in ap
Qu Di
Diap n
ason ro
. sa
ro
n ef s.
D

Diapaso
"
n n sa at nu
i

o
ei Di to
a

. r
a at
p

s o Di
Di
a

s t
i
s

e d
t
o
a i
Diapaf
os n D
i e
m

nu
Ton:

Fonus

fonus
snu

tonus

Fonus

Tonus
tonus

Tonus
ton:
ton:

Semito
Semito
Semito:
Semito :

Semito
Semito:

nium
niumn

nium
P

a
r

r
a o

e
i p
rt

t
o

l
te r

a
t
ui

i
i

u
lq o

q
Se

s
e
S
Proportio
a
l
p
u
D
Proportio
. a
pl Proport
i
Tori .
Pr o p o r t
quadr io
upla
 DE CONSONANTIIS MUSICIS. 185

.
CA P. I.

Deparvis Monochordi quantitatibus.

Ajusfpatium in columna feu Monochordo inter duas voces dicitur Tonus,

MA
idque à tonando, id eft,fonando , eo quod in confonantiis primus fit.Minus
verò intervallum, quod in eo reperiturfemitonium appellamus, idque non quia
pro dimidia toni parte habetur, ut nonnulli volunt, cùm tonus in duas partes,
hoc eft, in duo femitonia æqualia non dividatur,fed inæqualia, quorum quod
majus eft,apud Græcos Apothema dicitur, aliud verò minus Diefis, appellatur.In-
æqualem illius toni divifionem nobis luculentiffimè demonftrat b'molle &
quadratum in monochordo; Nam cùmaba ad durumfittonus, & inter a & b
fitfemitonium,majus erit fpatium inter b & , quàm intera & b.Ex quibus ma-
nifeftum eft,quod Tonus non dividitur in duas partes æquales, fed in fpatium
majus & minus,ut inlibrofequenti cap.fecundo apparet.

Regula I.

SiauferasDiateffaron à tribus tonis, reftabitfemitoniummajus,ex quo conftat, quod

hacconfonantiaconfiftit ex duobus tonis cumfemitonio minori.

Regula II.

Ubicunque durum in cantu reperitur,ibi denotat Dieſinſeu femitonium minus

Suprafehabere ,fubfe autem tonum &femitoniummajus. Ubi verò b.rotundum notatur,ibi
habetfuprafe tonum velfemitonium majus fubfeautemfemitonium minus.
Ex prædictis autem monochordi partibus duabus,nempe tono & femito-
nio cæteræ omnes confonantiæ nafcuntur, ut fuo loco infrà commonftrabitur.
Subminori veròfpatio multæpartes comprehenduntur, quarum Coma eft fpa-
tium,quofemitonium majus Diefim fuperat, 5 tonifuperant Diateffaron & 6to-
niDiapafon, eftque parsnona toni,quàm auditus ultimumcomprehendere pot-
eft.Eft etiam non minùs pars continua toni , quàm punctum lineæ : Hujus au-
tem pars dimidia eſt Schifma, quemadmodum Diaſchiſma eft medietas Dieſis.

Regula III.

Duofemitonia majora excedunt tonum uno comate fimiliter duofemitoniaminora

funtminoratono uno comate.

Regula IV.
UbicunqueUt & Fa fimulconcurrunt,ibifunt duofemitonia.

Regula V.
Topus estmajorquàm 8.comata,& minor quàm 9. Apothema est majus quatuorco-
matibus,&minusquam tria; &Diefis estminor quatuor comatibus &major quàm tria.

Exemplumprædictorum .

# #
Semiton .
Apothema Coma. Coma. Diefis min.
Diefis. Tonus

Aa САР.
186 TRACT . IL PART . II. LIB . III .

CA P. II.

Deproportion:bus Semitorii majoris & minoris, comatid

fchifmatis.

Itonus,Semiditonus, & femitoniumànumerorum proportionibus in Arith-

Dmetica Mulica defcriptis fecundum quofdam feparantur , cùm in nullas
vel faltem difficiles cadant proportiones Muficas. Boëtius tamen, libro 1.
cap.decimofeptimofemitonium majus & minus ac comain numerorum com-

parationem cadere affirmat; Nam,inquit ille lib.2 . cap. 27. femitonium minus fe
habetut 143 ad 256. Similiter in alio loco affirmat,
femitonium minus itafehabere.ut
1944 ad 2089. Semitonium autem majusficut 2187.ad 2048. Coma denique estficut
531441ad 524288. Profchifmate autem, quod eft dimidium Comatis,negat ipfum
in proportionem Muficam poffe introduci; Similis etiam eft impoffibilitas in-
troducendi Diafchifma fub iifdem proportionibus.

CA P. III .

De confonantiis exfonorum conjunctione tamfimplicibus,quàm

compofitis.

Confonantix ex fonorum conjunctione fimplices funt Diateſſaron & Dia

pente,quarum prior inmonochordi quatuor fpatiis reperitur;Diapente verò
in tribus tantùm ; Diapafon autem has duas continet, & cæteras confonantias
fub fe comprehendit. Diateffaron continet in fe Ditonum cum femitonio . Nomen
enim ejus eftinde,quod ex quatuor vocibus fit conftituta ; quia de Græcè , eft de
Latinè, & πarapw, id eft,quatuor. Diapente verò diciturà da, id eft, de, & név , quod eft
quing quia quinq; vocibus conftituitur; Diapafon autem omnes confonantias in
fe continet,ut Tonum, Semitonium, Ditonum Diateffaron, Tritonum, Diapente, Tonu
cum Diapente,Semiditonum cumDiapente, Ditonum cumDiapente & Diapafon. Unde
nomen fuumà Græcis derivavit. Nam da eft de, nav omne; Manifeftumtamen

eft,quod Diapafon non contineat in ſe novemvoces,nempe illas quatuor de Dia-

teffaron & quinq; de Diapente, quoniam,cùm hæ duæ confonantiæ ad conftitu-
tionem Diapafon junguntur, eadem vox erit fupra Diateffaron,in infima Diapente,
& è converfo; unde fit,ut Diapafon habeat,non nifi voces octo. Diateffaron ergo
conftat, ex quatuor vocibus, tribus intervallis, tonis duobus , & femitorio mino-
ri : Diapente ex 5. vocibus, intervallis quatuor, & ex tonis tribus cum femitonio
minore; Et Diapafon ex his duabus, quia continet 6. tonos , excepto comate,ſe-
premfpatia; Voces autem ejus funttantùm octo,ut antea diximus, quæ omnia
inmonochordo fequenti luculentiùs explicantur.

CAP.
 DE CONSONANTIIS MUSICIS.
187

Diapa
son
Bis Diapen .
on te
pal Cum
ason Dia ,
Diap .
Qui
lqu

Di
ie

at
n
o

eſ
Diapente. Diapalon. s

sa
a
p so
ron Diapente a
lsa i pa ni
ate . a

as
es D o
Di sa at (saron Di as

Diap
el Di
at

/ ID

CA P. IV.

De confonantiis perfectis imperfectis.

‫ט‬
Nter confonantias nonnullæfuntperfecta,fcilicet 4.Diapafon, Diapente, Diateffa
ron, & Tonus:Harum autem perfectionis ratio eft, quia per iftasfolummodò
confonantias,& non per alias monochordum dividitur,quæ femper & infallibi-
liter in certis proportionibus habent fieri : Nam tonus nullibi invenitur , nifi in
fefquioctavaproportione ; Diateffaron in fefquitertia proportione ; Diapente in
felquialtera proportione; & Diapafon in proportione dupla invenitur, quorum
principium eft unifonus, qui femper tenet proportionem æqualitatis. Cæteræ
verò confonantiæ dicuntur imperfecte , videlicet Semiditonus , Ditonus , Semito-
nium cumDiapente,& Tonus cum Diapente , &c.

CA P. V.

‫נור‬ De Diateffaron .

Dateffaron,quæ eft confonantia perfecta, dicitur una ex principalibus confo-

nantiis,quia in Mufica proportionibus & quantitatibus magis verfatur, &
monochordum per illamfrequentiùs menfuratur ; Similiter per illam b.rotun-
f. dum, & quadratum inveftigatur, & femitonium majus & minus peream
demonftratur. Et ficut eft principalis confonantia , fic nonnulli afferunt eam
effe principalem concordantiam : Atque hujus rei ratio eft,quod tam in elevan-
do,quàm in deponendo firmiter tenet fuam proportionem;fimiliter,quia ma-
gisverfaturcirca proportiones muficales, quàm cæteræ confonantiæ; Non au-
tem eft confonantia per fe;nam fi concordaret cum prima voce gravi,concor-
Aa 2 daret
 188 TRACT . II. PART.
PA II.
II. LIB . III.

daret etiam fuper octavam vocem , quia prima vox & octava funt æquivoca.
Quod autem confonantia Diateffaron non concordetfuper octavam, patetper
Boëtium lib.fecundo cap. vigefimo quarto Si,inquit ille, Diapafon & Diateffaron
juncta fuerint,nullam efficient confonantiam ,fed difcordiam : Perfe igitur non concor-
dant,
fedfuppofita alteri confonantia . Quod autemomnis confonantia non concor-
det,narrat Boëtius lib. primo , cap.tertio, ubi dicit, quod confonantiafit diffimilium
interfe vocumin unum reductarum concordia.Similiter concordantia est acutifoni,gra-
visque mixturafuaviter &unifonè auribusfefe infinuans.

CAP . VI.

De confonantia Diapafon, & quomodo invenitur àqualibet

literain monochordo ?

Initis feptem vocibus in monochordo femper revertitur octava, non aliter,

Flaitis
quàm finitis feptem diebus octavus, qui fuit primus,revertitur. In octavae-
nim voce comprehenduntur qualitates, hoc eft, elevationes, & depreffiones,ac
ordines tonorum, quipriùs propter perfectionem & unitatem confonantiæ orti
funt : Ex quibus colligitur primam vocem, & octavam effe ejufdem qualitatis
& ejufdem fimilitudinis ; Elevationes quoque, & depreffiones in utraque voce
pares effe , non eft dubium. Unde fi unus Cantor aliquam Antiphonam per
hanc confonantiam per graves cantet, & alter per acutas, nullam fenties vocum
diverfitatem , fed focietatem earum percipies : Quare funttantùm 7.difcrimi-
navocum in monochordo ; Nam quamvis in eo plures fint lineæ,quàm feptem,
efttamen earundem tantùm repetitio. Nam omnes literæ fimiles optimècon-
cordant in Diapafon.Ut autem Diapafon à qualibet litera in monochordo inve-
nias,dividatur totum monochordum à litera data ad ejuspontem in duaspartes aquales;
Media veròfectio dividens erit Diapafon ad literamdatam. Sit ergo litera data,A gra-
ve;Medietas autemfpacii inter A. & pontem erit Diapafon, quæ octava erit vox
à litera A. ejufdem qualitatis & fimilitudinis , ut in monochordo fequenti ap-
·
paret

Diapafon. Diapafon .
Diapafon.
a

САР.
 DE CONSONANTIIS MUSICIS. 189

CAP . VII.

Quomodoconfonantia exproportionibus in Arithmetica Mufica ex-

preffis, & quomodoproportionesfuperproportionem

oriuntur.

EXproportionibus Muficis, quarum mentionem in Arithmetica Muficafeci-

mus,aliæ furgunt, videlicet Tripla & Quadrupla . Tripla five Dupla Sefquialtera
proportio ex Diapafon cum diapente oritur :Quadrupla verò ex bis Diapafon, & ex
ter Diapafon octupla, ut in demonftratione fequenti patebit. Et ex his manife-
ftum eft,quod Diateffaron eft prima major confonantia , quæ infefqui altera pro-
portione permanet; Diapente eft fecundamajor confonantia , quæ in fefquialte-
ra proportione confiftit; Tonus eft diftantia, qua diapafon excedit Diateffaron ,

t- &eft fefquioctava proportio : Et fic ibi per totum monochordum in eadem

C proportione manet Diapafon; quæ eft tertia major confonantia , quæ in dupla
proportione confiftit,utin fequenti demonftratione explicatum eft.

a
I Pr
op
or
t o
Prioopqouiterti Pro
Ses rtioSes .. por
qui
alter Dupla
•
i oa
rt a
po pl a
Ro du Pro upl
ΟΙ por oct · a
a u pl
la pl “dec ·
ip ru
tr ad Propor
qu
rtio
PropoP ropo
r: tri
gecup dupla ...
Proportio la

FINIS LIBRI TERTII.

Aa 3 LIBER
 TRACTAT. IL PART. I. LIB . IV..
190

LIBER QUARTUS

De Temporibus Muſicis .

CONTENT A LIBRI IV.

(Larga T
feu ma-
xima.

Longa.
Sim- Brevis .

plices Semibre-
funt- vis.
que Minima
octo Semimi-
(Per fe, funtque fcili- nima.
vel cet Fifa.
Semifufa.
Notula
Compofita, hoc
Voce exprimen- feufi-
eft, cum liga-
da,in quibus guræ, tura.
duo confide- quarú
Cum puncto vertus dextram ex-
Figura aliæ
randa,népe preffo.
eorum
Valor, SSimplex , utprædiximus .

Teporis eftq; Proportionatus.

Mufici Reticenda , quæ paufæ dicuntur.
chara- Simplicis, Unum tactus majoris & tardio-
Signa,quæ (Interna
Eteres funt tepo- quorum ris, ut : C.
funt vel rumindi- Exter
Externa , eaq; funt duo Alterum tactus minoris, ut :
cia, vel valoris vel (Duplicis,de quibus infrà.
-Circulo fic
Propor-
Semicirculo fic
tionati Triplicis quæ
fignanturaut C.3.

DEFINITIONE S.

Tempus eft fpatium continuande vocis feu foni tam prolati, quàm omiffi,quod
certis figuris defcriptum tactu menſuratur .
Tactus Muficus eft motus certus & æqualis,fonorum tempora metiens.
Menfura Mufica eft habitudo quantitativa, longitudinem & brevitatem cu-
juflibet cantus menfurabilis manifeſtans .
Figura voce exprimenda,quâ tempus defcribitur, eft repræfentatio foni in
aliquo modorum ordinati ; per quod patet,quodfiguræfignificari debent mo-
dis & non aliter; vel notula feu figura eft, quâ fonorum fingulorum quantitas
congruens ad motum tactu menfuratum notatur.
Nota
 DE TEMPORIBUS MUSICIS. 191

Nota fimplices funt Temporum characteres fine ligatura aut punctis ex-
preffi,funtque Larga,Longa, Brevis, Semibrevis, Minima, Fufa, &c.

Larga fivemaxima eltinter omnes figuras menfurabiles major.

Longa eft dimidia pars largæ .
Brevis eft dimidia pars longæ.
Semibreviseltmedietas quantitatis Brevis.
Minima eftdimidia quantitas Semibrevis, cujus medietas eft Semiminima .
Proportio inaqualis feu tempus impar eft inæqualis fpatii, eodem tamien ta-
aus motu comprehenfi.
Hinceft,quod ejus notulæ inæqualis formæfunt.
Notule ligatura eft conjunctio duarum vel plurium figurarum fimul.
Notulacumpuncto verfusdextram eft valor ejufdem notulæ cum ejus dimi-.

dio,ut denotato quæ funt, cum

Figura reticendaPaufa vocatur, quæ nihil aliudeft,quàm omiffio rectævocis
in debita quantitatefacta alicujus notæ,ac fi effet aliquo modo prolata.
Signum illud,quod eftinternum temporis indicium, eft in notulæ infolita ni-
gredine vel paufarum geminatione.
Signum externum, quod etiam efttemporis indicium, eft quodpræfigitur
&in circulis, punctis & numeris confiftit,ut infrà demonftrabimus.
Fufa eft dimidia pars femiminimæ.

ex

I
8
12

Ε
2

uod

cu .

iia 8
10-
tas

САР .
 TRACT . II . PART . II. LIB . IV.
192

CA P. I.

Defigurisfimplicibus voce exprimendis.

A Pud antiquos fic fe habet Minima ad tempus , ut unitas ad numerum, yel

punctum ad lineam . Namut unitas non eft numerus ,nec punctum linea,led
eorum principium ;Sic Minima non eft Tempus Muficum,fed principium tem-
porismenfurati . Undepatet, quod menfurabilis Muficæ caput eft Minima ;ficut
unitas caput eſt numeri,quæ dividi non poteft . Recentiores verò minores ad-
huc invenerunt notulas , prædictamque veterum opinionem funditùs fuftule-
runt; Inter quos Philippus de Vitriaco, qui in Muſica flos dictus eft totius mundi,
crochutam velfemiminimam,quam fupra etiam femiminimam appellavimus,in-
veniffe traditur; Alii verò poft ipfum & minores quoquenotulas arte fua pro-
duxerunt,cujufmodi funt Fufa, Semifufa, & ejus dimidia pars,de quibus infràage-
mus Fratris autem Roberti Brunhami methodum hac in re approbare & fequi
potius velim,qui tres expofuit fpecies figurarum quadratarum ,exquibus 6.for-
manturfpecies notularum fimplicium, ex quarum maxima conſtat una ſpecies,
quæ dicitur Larga; ex mediâ quadratâ fiunt duæ fecundæ fpecies,nempe, Longa
& brevis, ex fuprema quadrata tres reliquæ oriuntur fpecies , fcilicet ,femibrevis ,
Minima &fimpla feu Fufa,quæ omnia in fcuto fequenti explicavimus , addendo

feptimam & octavam notulam .

a. Maxima , feu Larga.

b. Longa .
C. Brevis.
RIA
ALLAB d. Semibrevis.
•ULL AS .
e. Minima.
f. Semiminima .
Fufa.
g.
h. Semifufa.

Prædictarum autem notularum fimplicium aliæfunt minùs fimplices, &

aliæ magis fimplices .Nam longæ notulæ dicuntur fimpliciores brevibus & fe-
mibrevibus,achujufmodi aliis.Quia Breves,femibreves , Minimæ, & c.difficilio-

resfuntad pronuntiandum ,quàm Longa.

CA P. II.

De Notularum ligaturafeu compofitione.

N Notularum ligatura duæ obfervantur formæ, quarum una eſt recta , altera
-obliqua ; Utraq; verò afcendit vel defcendit: Harum autem formarum utraq;
eft vel mutila , vel cum virgulafeu cauda,quæ aut tollitur , aut demittitur. Li-
gatura autem iftafit in tribus locis,fcilicetin principio,in medio & in fine. Unde
alia eftinitialis, alia media,alia finalis, de quibus Regulæ fequentes.

Regula
 DE TEMPORIBUS MUSICIS. 193

Regula 1.

Dè quantitate initialium.
Prima carenscauda longaestcadentefecundâ.

Regula 11. 4.4 4

Omnisligata afcendensfineproprietateprima,idest,canda,Brevisest,ut.
Primacarens cauda ,
fed confcendentefecunda,
Eftbrevis.
#

2.2 . 2.2 .
Regula III .
Primamanu lava Brevis est caudata deorfum .

2.4 . 2.2
Regula IV

Semibrevis prima estfurfum caudata ,

fequénfque.

De quantitate Mediarum . 1.1. I.I.

Regula.

Qualibet èmedio brevis est, & proxima adhærens

Surfumcaudataprofemibrevi reputatur.

2.2.2.22 1.1.2.24 . 1.1.2.2 .

Dequantitate Ultimarum.

Regula 1.
Ultimaconfcendens Brevis eft quacunqueligata.

2.2 II.2.
Regula II.
Ultima dependensquadrangulafit tibi Longa.
10

REGVLE GENERALE S.

Regula I.
Maxima valornonpotest variari, quia

era Maximaprincipio est,medioquoque, Maximafine.

Regula 11.
Longaquidem medio nunquamfedfine ligatur,
e Principióque,locos rectè Brevis occupat omnes.

Omni li Regula Ill.

s gatur defce àprimo punct , defce àparte
a ndens , tractum habens o ndent
p e m
finiftra, dicitu ligatur cum ropriet
r a ate .
#

Regula IV.
ficareatcaudâ,cumproprietatedicitur
Omnis ligatura afcendens ,

Z.Z 2.2 .
Bb Exempl
 TRACTAT. .
II PART. II. LIB . IV.
194
Exempla omnium ligaturarum.

Maximis

Longis H
Eiufdem
natura
Scilicet de
Breuibus

Semibreuibus C

Maximis

et longis

Ligatura Longis et
Sunt uel maximis

Maximis et C
breuibus .

Breuibus et

maximis:

Longis et
Diuersarum breuibus
notularum
nempe de
a reui
Long b
et longa

Breui et
!
longa .

Longa maxi-
må et longa

Breui maxi-

ma et longa
A
授
De semi breui
breui et longa.

Exhis igiturluculenter demonftratur, omnem ligaturam fieri ex quatuor

tantùm primis majoribns, notulis, quæ funt Larga, Longa, Brevis, & Semibrevis.

Ex minoribus enim figuris nulla fit ligatura. CAP.

 DE TEMPORIBUS MUSICIS 195

7
CA P. III.

Defigurarum temporalium fimplicium valore, de notularum

fimiliter de figuris reticendis.

punctis,

Simplex notularum temporalium valor fimul cum paufis , quæ funt figuræ re-
ticendæ, ex tribus exterioribus Templi Horologii circulis colligitur ; quem-

admodum in hujus libri principio apparet , atque demonftratione fequenti

magis perfpicuè demonftrabitur.Larga duabus longis menfuratur, defcribitúr-
que cum quadrato longo cum proprietate, hoc eft,cauda versùs dextram ,hoc

modo Longaveròfimplex duabus brevibus ponderatur, haberque corpus ex-

actè quadratum cum proprietate feu tractu ,vel afcendendo vel defcendendo
verfus dextram ,defcribiturque hoc modo vel . Brevis eft figura exactè qua-
drata fine proprietate feu cauda, quæ duabus femibrevibus menfuratur, quam
hoc modo depinximus E.. Semibrevis eft corpus Rhomboidale carens tractu feu
cauda, quæ menfuratur duabus minimis. Exprimitur autem hoc modo . Mini-
maeſt corpus Semibrevis cum additamento, nempe habens tractum ductum

autfupra ejus caput, aut deorfum ab inferiori angulo cadentem, menfuraturq;

duabus crochutis feu drachmis; Depingitur autem fic } f . Crochuta à minima
nondiffert,nifi in colore corporis Rhomboidalis ,dum illud Minimæ eft album,
hocverò Crochutæ eftnigrum : Conflatur ex duplici Fufæ valore, & exprimi-
tur hoc modo . Fufa eft dimidia Crochutæ pars ex duabus femifufis produ-
ta : Differtfolummodò à Crochuta;quia ejus tractus fummitas recurvatur,hoc
modo I.. Semifufafolümodo differt à Fufa,quia ut tractus Fufæ in fummitate fe-
mel recurvatur,fic extremitas tractus in femifufa bis recurvatur, hocmodo .
Sæpiffimè etiam accidit, puncta in cantu inveniri, hócquejuxta notularum la-
tusdextrum, quæ illas dimidio valore adaugent, ut fi fignificabit duas longas,
denotabit tres longas. Sic.denotat valorem ↓↓↓. & fic in cæteris. Quod
verò ad voces reticendas pertinet, quæ Paufa vocantur, certum efttot effe ea-
rum fpecies, quot funt notulæ temporales in Mufica , nempe 8. quarum una fi-
gnificatlarge quantitatem reticendam, hoc eft,omiffionem vocis rectæ figuræ
larga;Secunda eft Longa; Tertia Brevis,& ficin cæteris. Paufa igitur Larga nota-
turtangendo 4.lineas in cantu,linea perpendiculari, vel quando duæ perpendi
culares tangunt tres lineas hoc modo.

Paufa longa notatur contactu trium linearum fyftematis féu ſcale ab una
perpendiculari,vel quando duæ perpendiculares tangunt duas fcalæ lineas u
infequenti exemplo .

Paufa brevis notatur contactu duarum fcale linearumunica perpendicula

ti; Semibrevis autem per dimidiam perpendicularem brevis à linea fcalæ deor
fumpendentem,quemadmodum minima ex eadem femiperpendiculari ab ali
qualineafcale furfum afcendente, ex qua etiam paufæ minores conflantur,utin
exemplo fequentiluculenter apparebit, fimiliter fimplex omnium notularum
valor.
Bb z Valor
 TRACT. II. PART . II. LIB . IV .
196

Maxima ut &paufa ejus 8.

Longaut & paufa ejus 4. Menfuratur tactibus <

Brevis ut & panfaejus duobus..

Semibreviscumpaufafua uno,
Valorfim-
Minimaparte dimidia .
plex est,
quando Semiminima parte quarta. Cum fua
Menfuratur
Fufafeu crochuta parte octa- {
paufa
va. Zunius tactus

Semifufa parte decima ſexta.

C A P. IV.

De perfectione & imperfectione notularum,

de prolatione.

Mnis perfectio in Muficamenſurali confiftit in ternario numero,five fueritia

Longis, Brevibus vel Semibrevibus; Et quamvis apud antiquos Muficos Mini-
ma reputetur effetam fimplex,ut dividi non poffitfecundùm ipfos; Confeffita=
menfunt ipfam minimam pofle alterari ; Atque recentiores non modòminimam,
fed etiam, & minoris ejufdem naturæ quantitatis perfectionem in eodemter-
nario incluferunt. Quod autemnumerus ternarius fit perfectus numerus, com-
probatur,quia habet principium,medium & finem:conftat enim ex tribus unitati-
bus æqualibus,quare in partes tres dividi poteft. Undemanifeftum eft,terna-
rium numerum habere principium, nempeunam unitatem, medium,fcilicetal-
teram , & finem , qui eft ultima unitas : ac proinde numerus eft perfectiffimus,
Quod etiam maxima infit perfectio in hoc numero probatur, alio modo,nem-
pe, quia ternarius numerus continet unitatem, que est numeri principium, &fimiliter
continet dualitatem,que est primus numerus. Atque hæc erat ratio, cur temporean-
tiquo Gentiles , quando Deum & homines honorare , & magnificare vole-
bant,faciebant oblationes iis femper in ternario numero,fcilicet tres oves, tres
columbas, &c. Huic contrarius eft numerus imperfectus, quia caret unâ illarumu-
nitatum,atque hic numerus dicitur binarius, qui ex duabus tantùm unitatibus

componitur,& ideò in duas partes dividi poteft. Unde manifeftum eft,ipfum

habere principium & finem,fed non medium; Et propter hanc caufam dicitur
numerus imperfectus. Ex his igitur certum eft, perfectionem & imperfectio-
nem in aliis numeris,quàm in ternario & binario numero,in Mufica menfurali
non permanere; omnésque voces in unum iftorum debere reduci, manifeftum
erit ex confequentibus. Sequiturigitur, quod,ficuti in quantitate difcreta inci-
piendum eft ab unitate (duplicata enim unitate fit numerus binarius, triplicata
autem unitate fit numerus ternarius ) ita & in Muſica menfurali incipiendum
fit ,fecundùm antiquorum doctrinam à minima voce prolata. Nam duplicata
prolatione illa fit Semibrevis imperfecta, quæ ex binario numero conftat; Tripli-
cata autem minima voce prolata fit Semibrevis perfecta, quæ in numero perma-
net ternario. Sícque tota Mufica menfuralis in tribus gradibus prædictis pro-
cedit,videlicet per unitatem,per binarium numerum,& per ternarium,& non
peralios. Et ficut unitas fe habet ad perfectionem velimperfectionem nume-
ri
 DE TEMPORIBUS MUSICIS. 197

ri, fic minima vox prolata perficit, vel non perficit majorem proximè fequen-
tem;Sic ex duabus minimis fit Semibrevis imperfecta; ex tribus autem fitfemibre-
tibus vis
perfecta. Deinde ex duabus Semibrevibus fit Brevis imperfecta , ex tribus au-
tem fit Brevisperfecta: Similiter ex duabus brevibus fit Longa imperfecta,& ex tri-
busBrevibus fit Longaperfecta : Item ex duabus longis fit Largafeu Maxima im-
perfecta, & extribus longis fit Largaperfecta. Hic autem obfervandum eft, quod,
Longa fit perfecta ,diciturmodusperfectus; At fi fitimperfecta, dicitur modus im-
perfectus. Similiter, quando Brevis continet in ſe tres femibreves, tunc dicitur
tempusperfectum, quando verò duas, dicitur imperfectum. Quando autem ſemi-
brevis tres Minimas in fe continet , tunc dicitur major prolatio ; quando verò
duas,tuncdicitur minorprolatio. Horum autemomnium exempla in circulis &
fcutis fequentibus manifeſta erunt, incipiendo & creſcendo per binarium &
ternarium numerum ufq; ad Maximam perfectam, quæ triplex Longa vocatur.

Exempli gratiá.

Breuis i
erit Semibreuis Semibreus oris fectam s
nimper
minima perfecta prolationi .
imperfec ta

4 แ
d.d ddd

CO
‫טו‬
ern
พ Breuis
Breuis de
Perfecta
nPerfecta
ori
de mi
prolatione maiori prolatione.
2
Breuis
de
imperfecta
matore prolatione.
3

1 1
N

Bb 3
 196 TRACT . II PART. II. LIB . IV.
1

Fectus imper:
Moduslong modus
fecta demouel a imper
do imperfecto e tempore imperfecto
deModi'sperfectus imperfectus de
/et de minoreprolatione et uo
of diturminima simplex longa
prola:et tempore imperfecto
et de minori prolatione

8 b d d d d d bb ㄉㄥ
ˋ bddd

4 6
6

..T
1

.
Modus per : Modus per =
Modus
fectu imper
s detempo
fectus
perfec de tempore
to de min reim = fectus de tempore im =
oriprolatione perfecto etde maioriprolatione
perfecto et de minoriprolatione

18 114 18 JJĮĮĮĮjll !!
lllllllll
!!!!!!!
9
4
3

‫א‬

1 1

Modus impers Modus per="

fectus de tempore fecEus de tempore
perfecto & maioriprolatione perfecto et de maioveprolatione

18

6
cat

iz 3
N

1 प 1

Du
longa de plmodexo imper Triplex
Longa eiusdem
et fecto
minori
etprolatione
temporeetimperfecto
dicitur mini natura et dicitur ultima
ot de
ma duplex longa. triplex longa

bb bb b b b b ĮĮ 176

8 12

9/1
4
M

प
. 9
म
 DE TEMPORIBUS MUSICIS . 199

DE TEMPORIBVS MVSICIS .
Triplex
LongaDup lex ect to
de modoperf Longa de modo
de tempore perfecto
I imperfecto
tempore, imper
onfecto
e de minori prolatione
de lati
& de minori pro

Z4 24
0 06
00 12

7
༢
I

Duplex

I
Longa de de
Secto modo imper
temporeper
Π

fecto de miore prolatione

24

17

4
0

1
D pl
Triplex longa du e modeo xrfecto
et de mi
prola de modo imperfeito
noriLonga tior e efec pe e 657
plex lo one petrf
triet de te mp t pto
rima maxi
ma noprriima
m a xima
ol a t i on ct e i
d m
nga de mino p
ri rolatio i pn
rd eaminori pr lex
ol eg a o
ne tione dup ploo erfect
rn
i tem p
et de

36
18 18
D

39

Triplex
longa de modo perfecto ct de mi
noet xi
re de tempore perfecto ma
ma, e prol atio ne
prolatione.
triplex longa et est prima
ct de minori

54

27 9000

9
П

E
or

IF

I
200 TRACTAT . II. PART . II. LIB . IV.

In præcedentibus igitur exemplis patet,quod ficut unitas eft principium'

numeriin quantitate difcreta, quæ finem crefcendi non habet;fic apud veteres
Minima eftprincipium Muficæ menfurabilis, cùm crefcit & crefcere poteftin in-
finitum, & non aliter quàmminuta in horas, dies,menfes,annos multiplicatione
'
tranfit, ficex Minima fitfemibrevis , & ex Semibrevibus Brevis , ex Brevibus Longa,
exLongis Larga . Et Longæfuntaut duplices,aut triplices,& iterùm illæ longe
duplari aut triplari poffunt ininfinitum; quamvis fufficiat ad præfens duplices
actriplices longas demonftrare.

Trianguli temporalis deſcriptio, cum notularum perfe-

tarum & imperfectarum
&

explicatione.

o
t

o
c

n
e

i
f

n
r

m
e

O
p
,

Quaterperfectæ
perfectæ
Omnino

Terperfectæ
ltæ
fec

Bis fectæ
Seme
per
.

per

С А Р.

1
 DE TEMPORIBUS MUSICIS. 201
um
eres
10
One
C A P. V.

Aces
De notulis perfectis & imperfectis in templi Triangulo

temporali defcriptis.

Otandumeft quodnotulafuperior in Triangulo templi defcripto , quam

Not
fimplam appellamus, quia folùm unitatem fignificat, nec perfecta, necim-
perfecta dici queat, quia eft quafi imperceptibilis apud Robertum Brunham Mona-
chum.Recentiores verò fimpliciores invenerunt, utfemifufam & ejus dimidiam
partem : Ego verò dicti Monachi demonftrationem fequar, & afcendendo in
Fufa natura infiftam, quamfimplam vocamus. Cæteræ verò notulæ inferiores
variantur fecundùm diverfam appofitionem punctorum & defectum eorum
quia omnis notula præterfimplam in præfcripta figura carens puncto imperfecta
eft.

Omnis autem notula, quæ fupra fe,punctum habet,femel perfecta dicitur,

quia ipfa perfecta eft ex proxima notula obliquè afcendente, id eft, tales tres
valet,aut quod minima perfecta, quæ eft fpecies prima, cadit incópofitioné ejus.
Omnis notula quæ fubfepunctum habet bis perfecta dicitur, quia & ipfa

&proxima obliquè afcendens perfecta eft,ficut prius, aut quia tam Semibrevis
quàm Minimaperfecta caduntin compofitionem ejus. Illa notula, quæ fub fe &
fuprafefimul punctum habet,ter perfecta dicitur,quodipfa cumduabus fpeci-
ebus obliquè afcendentibus perfecta eft,aut quod Brevus , Semibrevis aut Minima
omnino perfecta cadunt in compofitionem ejus. Illa notula,quæ fub fe duo
puncta habet, quater perfecta dicitur, quod ipfa & tres fpecies obliquè afcen-
dentes perfectæ fut, aut quod Longa,Brevis, Semibrevis & minima omnino perfe-
dècaduntin compofitionem ejus. Omnis notula,quæpoft fepun& um habet,
omninò perfecta dicitur,quod ipfa & omnes notulæ obliquæ ab ea afcendentes
omninò perfectæ funt præter fimplam imperceptibilem. Hujus rei
demonftrationem Triangulus præcedens
defcribit.

Cc CAP.
202 TRACT. II. PART. II. LIB . IV.

CA P. IV.

De Mufica menfuralis valore proportionato.

SDupla.
Multiplex Tripla.
Quadrupla.
Sefquialtera.
Superpar Sefquitertia.
Simplex ticularis Sefquiquarta,&c.
Tertias.
Superbipar- Quintas.
tiens Septimas.

Quartas.
Superpar Supertripar Quintas.
tiens tiens Septimas.

Superqua-
f drupartiens , & c.
Proportio tem-
Sefquialtera.
poralis Mufi- Sefquitertia.
Dupla
caimparfeu
Sefquiquarta . &c.
inæqualis eft
Superpar- SSefquialtera.
yel
ticularis Tripla Sefquitertia.
Sefquiquarta, &c.

Quadrupla Sefquialtera.
Sefquiquarta,& c.

Superbipartiens STertias.

Multiplex Quintas.
Dupla
SQuartas.
Supertripartiens.
Quintas.

STertias.
Superpar- (Superbipartiens
tiens Quinias.
Tripla
(Supertripartiens. SQuartas.

Quintas.

Superbipartiens Tertias.

Quadrupla Quintas.

(Supertripartiens. Quartas.

Quintas.

X præcedente ergo diſtinctione patet, quod proportio temporalis Muſica

EX
'illi Arithmeticæ in omnibus comparetur. Nam in commenſuratione tem-
poris Muficæproportio fimplex, multiplex, dupla eft, cùm major notularum nume-
rus æquivalet minori, ita ut quælibet notula majoris dimidiafua quantitate di-
minuatur: Sicduænotulæ æquivalent unifibiipfis eodem nomine & quantita-
to
 DE TEMPPORIBUS MUSICIS. 203

teconfimili,ut duæ minimæad unam 1. & duæ • .adunam : Eadem proportio

tripla, cùm major numerus continetminorem in fe ter præcisè;fic cùm tres no-
tulę æquivalent uni ejufdem naturę, ut dictum eft:Sic3.1.ad 1. & 3.Semibre-
ves ad : Ethujufmodiproportioquadrupla eodemmodo,cùm quatuor ↓↓↓↓.co-
paratur ad fitaut quælibet ipfaru minuatur de trib.quartis partibus fui quanti-
tativi valoris, & fic in cæteris . Proportio autéfimplexfuperparticularisfefquialtera eſt,
cùm major numerus continet minore femel tantùm,& dimidia ipfius partem,
fictres notulæ duabus ejufdem fpeciei comparantur. Sic 3. ad.com-
menfurantur,& 3. ◊◊◊ ad duas Eadem proportio fefquitertia eft, cùm 4. no-
tulæ,utputa 4.minimæ ad tres commenfurantur; Sefquiquarta verò cum 5.notu-
la ,utputa minima velfemibreves, ad 4.commenfurantur,& fic in cæteris.
Proportiofimplexfuperbipartiens tertias eft, cùm major notularum numerus
adminoremrelatus continet eum femel, & defuper duas ipfius partes; Sic quin-
que notulæ,five femibreves, æquivalent, & commenfurantur tribus fibi fimili-

bus: Sicfuperbipartiens quintas, cùm 7 Semibreves æquantur 5. &fuperbipartiens

feptimas, cùm9.notulæ ad 7.commenfurantur ejufdem naturæ.
Proportio fupertripartiens quartas eft, cùm 7.notulæ comparantur ad 4.ejuf-
demnaturæ; Eademfupertripartiens qnintas eft, cùm major notularum numerus
comparatur minori fibi fimili, & continet eam femel,& infuper tres quintas, ut
gnotulæ comparatæ ad 5.ejufdem naturæ.
Proportiofuperparticularis duplafefquialtera fit,cùmmajor notularum nume
rus continet minorem bis, & dimidiam ipfius partem, utsj. notulæ ejufdem na-
turæ ad 2. & 10.ad 4.Eademproportio dupla fefquitertia fit,cùm major numerus cố-
tinet minorem bis, & defuper tertiam partem ipfius,ut 7 notulæ ad 3. & 14.ad 6.
jufdem nominis, & quantitatis fimilis. Ifta autem proportio duplafefquiquarta
fit, cùm major comprehendit minorem bis, & defuper quartam ipfius partem;
Sic 9. notulæ comparantur ad 4. & 18.ad 8.& fic de duplafefquiquinta & cæteris.

Proportiofuperparticularis triplafefquialtera fit,cùmmajornumerus compre-

hendit minorem ter & defuper dimidiam ejus partem;ut 7. notulæ ad 2.com-
paratæ & 14. ad 4. Eademproportio tripla fefquitertiafit, cùm major numerus
notularum continet in ſe minorem ter, & ejus defuper tertiam partem,ut 10.
notulæ ejufdem natura ad 3.& 20.ad 6.Sic etiamproportio triplafefquiquarta, cùm
majornumerus continet minorem ter,& ejus infuper quartampartem, ut 13.no-
tulæad 4. 26. ad 12, & fic in cæteris.

Proportiofuperparticularis quadrupla fefquialtera fit , cùm major numerus ne-

tularum comprehendit minorem quater & defuper dimidiam ejus partem;
ut'9.notulæ ad 2.ejufdem nominis, & 18. ad 4. Eademquadruplafefquitertia fit,cùm
major numerus continet minorem quater & ejus defuper tertiampartem, utiz.
notulæ ad 3. & 26.ad 6.& ficin cæteris.
Proportio duplafuperbipartiens tertias fit, cùm major notularum numerus
comprehendit minorem bis, & infuper unam ejus partem factam ex duabus
tertiis partibus, ut 8.notulæ ad tres & fedecim ad fex : Eademduplafuperbipartiens
quintas fit,cùm major notularum numerus minorem continet bis, & defuper
duas ejus quintas partes,ut 12.Semibreves ad 5. & 24. Minimæadio.
Proportio duplafupertripartiens quartas fit,cùm major notularum numerus
comprehendit minorem bis,& infuper tres ejus quartas partes,utri.Semibreves
vel Minimæ ad 4. & 22. ad 8. Eadem duplafupertripartiens quintas fit, cùm major
notularum numerus continet minorem bis,& 3. ejus quintas partes,ut 13. Mini-
mæ ads. & 26. ad 1o.
Proportio triplafuperbipartiens tertias eſt, cùm major notularum numerus
Cc 2 compre-
204 TRACT. II. PART. II. LIB . IV .

comprehendit minorem ter,& infuper duas ejus tertias partes,ut 11.Semibreves

ad3. & 22.ad 6.Eademfuperbipartiens quintas fit, cùm major numerus minorem că-
tinetter,& infuper duas ipfius quintas partes,ut 17.Semibrevesad 5.& 34.adio.
Proportio triplafupertripartiens quartas fit, cùm major notularum numerus
continetminorem ter & tres ejus quartas partes,ut 15. Minimæ ad 4. & 30.ad 8.
Eademfupertripartiens quintas fit, cùmmajor numerus comprehendit minorem
ter,& infuper tres ejus quintas partes.
Proportioquadruplafuperbipartiens tertias fit,cùm majornotularum numerus
comprehendit minorem quater, & duas infuper ipfius tertias partes, ut 14.Se-
mibrevesad 3. & 28.ad6.Hoceft, proportio hæc 14.Semibreves tribus Semibre-
vibus coæquatin potentia temporis & menfura, ita ut unaquæque ipfarum 14.
diminuatur de 11. quartis decimis partibusfui majoris. Eadem quadruplafuperbi-
partiens quintas fit, cùm major notularum numerus minorem comprehendit
quatercum duabus ejus quintis partibus, ut 22. Minimævelfemibreves 5.ejuf
dem nominis coæquat.

Proportio quadruplaſupertripartiens quartas fit, cùm majornotularum nume.

rus comprehendit minorem quater & infuper tres ipfius quartas partes.Hæc
enimproportio 19. Semibreves 4.femibrevibus connumerat & commenſurat,
ita utunaquæque ipfarum diminuatur de 15.decimis partibus propriæ quantita-
tis, & fic in cæteris. Sed quia infinitæ recenferi poffenthujufmodi Temporales
Muficæ proportiones,earum fortaffe multitudo magnam confufionem Mufi-
co recentiori afferret : Nos igitur ad magis familiaris & ufitatas illas Muſica
temporalis proportiones figurâtriangulari defcriptas vos deducemus,quò illius
Templi noftri partis triangularis fecreta planiùs explanemus, nè ejus pars ali-
quafrivola autinanis intuentibus videatur.

CA P. VII.

Deproportione notarum ad invicem,infigura triangulari tem-

fequenti defcripta.
porali
Duplares

2
2,7
J8

176 24 36 54
ie
rt
te
ui
lq

162
Se

48 .72 108 243

Sefquialteræ.
Arithmetice
 DE TEMPORIBUS MUSICIS. 201

A Rithmeticeprocedendo defcendendum eftà fimpla ufque ad largas; Sed

i
Muficè procedendo afcendendum eft à Largis dividendo ufque ad fim-
0
plas. Si igitur à qualibet Larga in præcedenti figura directè furfum afcendamus
ufque adnotam fupremam fuigradus in linea fuperiori obliqua duplares faci mus
d&
id eft,quælibet nota duplex eft, & 5.notulæ fuperiores ei proxima : Siveròà bafi,
hujus Trianguli,id eft,à qualibet Larga ad quam libetnotulam ei correfpondé-
tem in linea trianguli finiftra obliquè afcendamus,triplares facimus,id eft, quæli-
bet nota inferior tripla eft,& 5.notulæ fuperiores proximæ;Si autemà qualibet
perfecta in lineadextra Trianguliufquead quamlibet imperfectam in linea fi-
niftra ejufdem directè recurramus,proportionesfefquialteras facimus, id eft,quæli-
44 bet notavalet fibi proximam,& ejus medietatem;Siautemà latere trianguli fi-
niftri,& à bafi ejufdem obliquè afcendamus ufque ad notulas & fpatia lineæ tri-
anguli dextræ,fefquitertias facimus proportiones,hoc eft,quælibet nota inferior
valetfibiproximam, & ejus tertiam partem.

the Regula prima.

Int Paufa fingulefingulis notulis infiguratriangularipofitis correspondent ; Unde &

2
Paufæ punctis non fignatæ ad-notulas tales referuntur : Quæ verò punctis fi-
ale gnantur, talibus etiam notulis correfpondent, & obhanc caufam notulas fup-
pofuimusin infrà fcripta Paufarum figura,utcuilibetpateat evidenter, quæ fint
ha Paufæ hujufmodi notarum,ubi etiam diverfitas paufarum notatur, tum cum
punctis,tum finepunctis,

CA P. VIII.

Defignis internis & externis,quibus judicatur temporis

imparisforma & quantitas.

Signainterna, quæ notarum quantitatem diftinguunt in ipfarum notularum

nigredine,vel paufarum geminatione confiftunt : Quod autem adfignorum
externorum naturas pertinet,fciendum eft,alia effe fignafimplicis valoris otula-
rum,alia valoris proportionati : Signaautemprimadifferentia funt duplicia; quorum
unum eft charactermajoris & tardioris tactus,quod femiperipheria figuram re-
præfentat,hoc modo expreffam .

CA Aliud
.
206 TRACTAT. IL PART. II. LIB . IV.

Aliudeftfignum tactus minoris & velocioris, quod fimiliter infigura femicir

culi exprimitur, cum tractu ipfum deorfum perpendiculariter more fequenti
dividente .

Signa autem valoris proportionati differunt pro differentia proportionum,

cujusfuntfigna;Nam, quemadmodum in proportione Mufica eft augmentatio
& diminutio,fic etiam diverfæ illæ naturæ in cantu exprimuntur fignis diverfis,
vel faltem numeris, ut,ubi proportio dupla diminuit dimidio, ut duæ diminutæ
exæquent unam integram, fignatur vel numeris, hoc modo . vel fignis di-
minutis, quæ fequuntur.

Z Cz

Univer-
 DE TEMPORIBUS MUSICIS , 207

Univerfalia autem proportionum figna in tabula

9 fequenti explicantur.

Duplafemicirculis fic

Tripla per femicirculum vel circu-

lum talem

Quadrupla hifcefemicirculis
Simplex
Multiplex ၁ 82

Quintupla hiſce ſignis

Sextuplatalibus femicirculis

→→ Octuplafignis hiſce

3.Semibreves
ad2.pero.
ad C.fic

Sefquialtera in Semi- 9.Minimæad

brevivelMinima, nē-
6. per.ad
peut: .fic

3. Minimæ ad
2.per C.adc .
fic

Sefquitertiacumfemicirculo &no-
tulis nigris & plenis, ut:
Simplex fu-.
perparticu Per Semibre-
laris c
vem oc.ad C
vel cc .
Sefquiquarta his mo-
dis

Per Minimá

ut cc.adc
velcc.
Per Semibre-

brevem , uto

{Sefquiquinta
Per Minima,
ut cad cc.

signatur
208 TRACT. II. PART. II. LIB. IV.

Per Semibrevem,
his circulis , ut oc

Superbipartiens ad o 茶
tertias
Per Minimam his
femicirculis, utc.c.
ad c. C
Signa- Simplex
tur
(Per Semibreve , ut
pro-
o . ad o c .
portio
Superbipartiens
quintas Per Minimam his
femicirculis, ut : cc.
ad c.c
Ec

Per Semibreve his

C characteribus oc.

adc.ideft,5..ad 2 .
Sefqui-
altera
Per Minimam , ut
hic c.c ad c. hoc

eſt,5.f.ad duas.

Per Semibreve, ut
SIL
hicco.ad o.

Dupla Sefqui-
o
tertia
Per Minimam, ut:

cc. ad c.

Sefquiquarta per Minimam

Multiplex ut:O. adc.

Superpar-
ticularis

Per Semibrevem

utfo.ad c.

Tripla fefquial-
altera
Per Minima ut :cc.
ad c.

EE C
Per Semibrevem ,
CC
ut CC ad O. aut per
Duplafuperpartiens tertias figuram 8.ad O.
६६०
cc
Per Minimam ut
CC
ad c.aut 8.ad c.

FINIS LIBRI QVARTI.

LIBER
 209

LIBER QUINTUS

De Templi triangulo intervallorum

confonantias efficiente, five

de fymphonia con-

fonantiis .

CONTENTA LIBRI V.

Unifonus
Magis perfecta
Perfecta, exque Diapafon.
{
Minusperfecte, Duodecima.
& quæ oriun-
Concordan tur ab eis Decimanona.
tia
Tertia , & quæ&Decim
generantur
ab ea Decima feptima.
Imperfecta
Sexta, & quæ Decima tertia.
ortæ funtab
Adfympho. ea Vigefima
nia melodia-

rum compofi-
tionem duo STriplex.
Difcantus
præcipuè
confideran- Quadruplex.
Cantus par- Altus
da
tes feufpe- Scontratenor
cies fex Tenor

Baffus

DEFINITIONE S.

Elodia eft fonorum continuata connexio , ita , ut alter poſt alterum fluxu
od
MElcontinuo fonét, & propriè dicitur cantio unius vocis.
Symphonia eft diftinctorum fonorum & melodiarum concors harmonia
feu congruens confenfus.
Bafis feu Baffus eft cantio feu vox infima pergravium fonorum fyftema in-
flexa,ideóque gravivirorum voce exprimenda.
Tenor eft vox media,per medios fonos præcipuam ferè melodiam infor
mans.
Altus eft vox acuta,per medios etiam ferè acutos decurrens , fed ita,utva-
cuacomplens omnibus vocibus aptetur.
Dd . Difcantus

ER
 210 TRACT. II. PART. II. LIB. V.

Difcantus eft voxfupremaex fonisperacutis modulatè inflexa,ideoquete-

nera & puerilis.
Contratenor eftpars mediainter Tenorem & Altum .
"Concordantia eft congruensfonorum per intervalla fyftematis convenien-
iafeuproportio,vel eftdiffimilium interfe vocum inunum redacta concordia..

TrianguliDefcriptio

22
bbb 3 56 8 10 12 | 13 15 17 19 20 24bbb
aaa 3 516 8 10 12 13 15 17 19 zo zz aaa
8 10
3

gg 156 12 | 13 Jr 17 19 20 zz gg
ff 3 56 8 BE 10 12 13 15 17 19 20 ff

y
ee 3 56 8 30 17 13 Jr 17 19 zo ee
dd 3 56 8 10 12 13 15 17 19 dd
၁၁ 3 56 8 30 12 13 15 17 CC

73
3

dd 56 8 Jo 12 13 °
15 17 bb
Maa 3 56 8 10 12 13 15 aa
७५

3 6 8 Jo 12 13 155
4

f 3 56 8 Jo 12 13 f

9
3 56 8 Jo 12 13 e

........
d 13 6 8 Jo Jz d
C

100
6 8 C
b 3 56 8
100 10 b
a 3. 56 8 a
G 3 56 8 G
MA

Э F 3 56 F
E 3 6E
D 3 D
CBA

C 3 C
3

B 3 B
A A
ΓG

CA P. I.

Quot fint concordantia & quomodointerfe

differant?

Oncordantiarum Muficæ fex enumerantur fpecies quantitate differentes,

Cne
mpe Unifonus, Semiditonus ,Ditonus , Diapente, Tonus cum Diapente & Diapa-
fon,Ex quibus patet, unifonum non effe confonantiam,cùm confonantia fit diffi-
milium inter fe vocum in unum redacta concordia. Etper confequens manife.
fturn eft, non omnem concordantiam effe confonantiam ; nec èconverfo ; Se-
quituretiam,quod nihilperfectius concordet,quàm duæ voces unifonè cantan-
tium . Unde patet, quod inter has ante dictas concordantias magna fit difcre-
pantia
 DE SYMPHONICE MELOD . PARTIBUS. ΣΥΓ
quets
pantia; Diftinguuntur enim dupliciter,fcilicet vel pro ratione foni , & fic aliæ
dicuntur equifone , nempe quæ fimul refonantes unum edunt fonum ; ejufmodi
funt unifoni : & aliæ dicuntur confona, hoc eft,permixta confequutionefuaviter
nien
refonantes, ut concordantiæ reliquæ; Vel diftinguuntur ratione proportionis &
ordia
confecutionis, & fic aliæ funt perfecta,videlicet Unifonus & quæ abillo ortæfunt,
ut8.feu Diapafon, ut15.feu Difdiapafon & Diapente, & quæ oriuntur ab ea,ut 12. & 9.
Inter quas Unifonus & Diapafon funt confonantiæ magis perfectæ, & Diapente, &
quæ ortæ funt ab ea. minus : Ratio autem, cur hujufmodi concordantiæ perfe-
dæ dicuntur,varia eft; Namunifonus ob fuam immobilitatem perfectus dicitur,
eftque concordantia aqualitatis; Diapafon verò,quæ eft octava vox, ita dicitur, quia
vendicat fibi fieri in dupla proportione; Diapente, quæ eft quintavox, quoniam
infallibiliter habet fieri in fefquialtera proportione. Cæteræ confonantiæ di-
cuntur imperfectæ, propter ipforum inftabilitatem; De loco enimmoventur
inlocum,& per fe inter cæteras non inveniuntur proportiones ; Cujufmodi funt
Semiditonus & Ditonus,& quæ oriuntur ab iis,& 10.& 17. Nam Semiditonus, &
Ditonus,qui tertiam tenet vocem, diverfimodè variantur,prout cantus aſcen-
dit. Tonus verò cum Diapente femperhabet fieri infexta voce,fed fexta vox ali-
quando in Diapentecum Tono, & dicitur imperfecta concordantia, & aliquando
in Diapente cumfemitonio,& dicitur difcordantia imperfecta. Sexta igitur & quæ
oriuntur ab ea fcilicet 13. & 20.confonantiæimperfectæ dicuntur.

CA P. II.

Deintervallis Trianguli ingenere, quæ concordantias recipiunt, diffonan-

tiáfque efficiunt, & quot eorumfufficiant ad vocem

hominis?

Ntervalla,quibus concordantiæ commenfurantur,funt 11. fcilicet 1.3.5.6.8.10 .

12.13.17.19.20 . quæ in noftro Triangulo intervallari quadratis albis defcri-
buntur cum fuis proportionibus. Quemadmodum difcordantiæ 9.nempe 2.4.
7. 9. 11.14. 16. 18. 21. quadratulis umbrofis & obfcuris defignantur. Trianguli
autemquadrata alba funt ea,à quibus melodiarum concentus derivatur, quem-
admodum à nigrioribus ejus fymphonia difcors efficitur, nifi arte non exi-
gua prævideatur ejus in harmonia fymphonica ingreffio; in ea enim aliquando
magna cumfubtilitate non fine auditorum oblectatione exprimitur, ut infrà
docebitur. Harum autem confonantiarum ex unifono peradditionem octavæ
fitoctava; ex tertia fit decima, & ex quinta fit duodecima, ex fexta fit Decima
tertia : Sic ex unifono per additionem octavageminatæ fit Decima quinta; ex
tertia Decima feptima; ex quinta Decimanona, & ex fexta, vigefima. Exdo-
&
trina igitur præcedentis capituli patet, quod intervalla 5. 8. 12.15. & 19. funtin-
tervalla perfecta,quia perfectas confonantias commenfurant, reliqua verò im-
perfecta; Horum autem intervallorum octo utplurimum voci hominis fuffice-
refolebant,nempe 2. 5. 6.8. 10. 12. 13. 15. Cætera inftrumentis Muficis referuntur,
quæ acutius & graviùs fonare percipiuntur, quàm voces
hominis,quæ à natura intenduntur
& remittuntur.

Dd a Terim
 T
2121 TRAG . II. PART. II. LIB . V.

Totius hujus narrationis demonftratio hîc

fequitur.

20
19

12

TO
주

10
M 6

Perfectæ cum fuis additionibus.

Imperfectæ cumfuis additionibus.

331 Concordantiæ Symphoniacæ.

CA P. III .

Defymphoniaca Melodiepartibus.

Artes melodia fymphoniacæfunt duplices , fcilicet, Principes, & quæ ex Princi- .

Partes
pibus multiplicatisfiunt : Principes verò enumerantur quatuornempe Bafis, Te-
nor, Altus, & Difcantus; quarum Bafis eft cantio feu vox infima, quæ verfatur cir-
ca graviorem fyftematis partem; unde graviorehominum voce velinftrumen-
torum fono exprimenda eft : Dicitur autem Bafis, quia eftfundamentum,fuper
quod cæteræ melodia fymphoniacæ partes folentædificari. Tenor verò eftilla
melodiæ pars,quæ circa mediam fyftematis partem,hoc eft,circa medios fonos
verfatur; At Altus ferè circa voces acutiores occupatur, decurritque etiam per
medios fyftematis fonos, cujus officium præcipuum in melodia eft, ut vacua in
cantu compofito vocibus fuis compleat,hoceft, circa mediam fpatia complen-
do vadit; Difcantus autem eft cantus feuvoxfuprema circa fonos peracutos ver-
fatus; Unde fuperiorem fyftematis regionem occupat, qui voce puerili mode-
randus eft : Eft etiam adhuc alia pars, quæ quafi ex Tenore & Alto componitur
diciturque Contratenor; quæ verfatur inter intervallafyftematis interprædicta-
duas partes pofita, quemadmodum fuo loco apparebit. De harum autem fin-

gularum fimplici compofitione regulas nonnullas particulares

diligenter obfervandas defcribemus ,
primùm incipiendo à Baſi.

De
 DE SYMPHONICA MELOD . PARTIBUS. el

De Bafi.

Regula L

Bafispenultima notulafolet ut plurimum afcendendo diftare ab ultimaperquatuor

intervalla,defcendendo veròper quinque.

Regula II.

Baffinotule inconfecutionenunquamdebent distare àpracedente,five in afcenden

do five in defcendendo, nifiperocto intervalla,malè tamen&nonaturaliter fonantafcen-
fusfeudefcenfus à præcedenti notula in confequentemper 6. vel7 intervalla; Motusfuc-
ceffivè de intervallo ad intervallum; fimiliter de intervallo ad tertium , quartum , vel
quintum harmonicè confonat.

Regula III.

Utplurimum Baffusfinitur in eodemfono, vel in octava cum notula,per quam

ipfum canerefeu componereincepimus.

Exempla harum Regularumfequuntur.

De Tenore.

Regula 1.

Notula in Tenore,quo ad earum confecutionem,obfervant leges datas in Regulafe-

cundaBaficantus.

Regula II.

er
Tenorutplurimum incipit cumoctava concordantiaàBaffo,& taliteretiamfinitur
pe
De Difcanto
DOS

per Regula I.
10
er Difcantusetiamobfervat leges regulafecunda Bafficantus.
er
Regula .
II
de

Penultima notulain Difcanto utplurimumfolet diftareabultima,nonnifiper unam

2. intervallum.

Regula III.

Incipit Difcantus cum octava vel decima quinta concordia,ubipluresfuntmelodie

partes; Atfi paucioresfuerintpartes, cum notulaimperfecta, nempecum 10.vel17. incipere
folet & cam isdem concordiisfinire.
Dd 3 De
274 TRACTAT. II. PART. II. LIB . V.

De Contratenore.

Regula I.

Leges regula fecunda Baffi cantus Contratenor, quemadmodum &caterapartes,

obfervat.
Regula II.

·Soletfæpiùspenultima ab ultima diftare per quatuor intervalla afcendendo.

Regula III
.

Utplurimum varietatisgratiaincipit Contratenorcum5.vel12. &itafæpiffimèfi-

mirifolet.

De Alto.

Regula I.

Altus incipere &finirifolet cum 10. &tuncpenultima finalis diftabit ab ultima,ut

plurimumperunumintervallum,& hocpracipuè,ubipluriumpartiumfiet concentus.

Regula 11.

Ubi veròmelodiaestpauciorumpartium, ibi hacpars incipit&finitur cum 12.

CA P. IV.

De legibusgeneralibus in hac Muficeparte confiderandis.

Ultæ recenfentur leges five regulæ tamgenerales,quàm fpeciales feu par-

Multar
ticulares ad compofitionem melodia Symphoniacæ, quibus à Muficoin
Symphonia diligenter obfervatis,ipfi concentum melodiarum producerenon
eritdifficilè : Harumautem regularum magis generales fequuntur.

! Regula I

Perfectaconfonantiaexordia cantionum modulata faciunt,&claufulasfeufines, in

quibusperfectiopræcipuè expectandaest,exornant.

Regula 11.

Dua confonantia perfecta ejuſdem naturæ,utputa,duæ quinta, vel dua oituva, &
queoriunturabiis,immediatè ineodem cantu nonfequuntar.

Regula III .

Confonantia imperfecta minor,ut puta 3.& quægenerantur abea,tum afcendendo;

sum defcendendo immediatèineodem cantufequifolet.

Regula
 DE SYMPHONICA MELOD . PARTIBUS. 215

Regula IV.

Debent tamenperfecta cumimperfectis modulatè ita plerumque mifceri , utinter

duasperfectas imperfecta interjiciatur, atqueitaècontrario.
FP2

Regula V.

Inperfectis confecutionibus vox duramolli non opponatur fed mollis cum molli &
duracumdura autnaturaliconfonet.

Regula Vl.

Pluresfextain afcenfum non continuantur,fed in defcenfumfequente tamenperfe-

ta duodecima: quanquam & fextamdecimafequatur.

Regula VII.

Sextararò ufurpatur,nifiin cantu multarum partium,non enim itafuaviter &gra-

tiosèfonat, quàm 3.

Regula VIII.

Diffonantia aliquando in cantu ufurpantur, nempe 2.4.7.& 9. At hoc non accidit,

nifi in velociffimofigurarum curfu,hoc est in Fufa & Semifufa , quia tunc nonfentiuntur
proptenceleritatem. Latet enim difcrepantia error.

Regula IX.

Semibrevis difcrepans repudiatur,nifiduplo diminuatur.

Regula X.

pa Difcorsfuper eandem Bafis notulam coutinuatam in concordantiamfrangendaſæ

Com piffimè accidit& probatur.
BOD
Regula XI.

Immobili voci in Bafiplures confonantia mobiles aptari poffunt, tam afcendendo,

quàm defcendendo.

Regula X11.

Ruptio infuperioribus partibus de 6. in 5. optimè confonatfuper Bafimfolidam : Si-

militer Baffi notula rumpipotest de 6.in quintam ad notulam continuatam partisfupe-
rioris.
20

Regula XIII .

Notulapartis fuperiorisfupernotulam inferioris continuatam, vel inferiorisfubter

Juperioris continuatam, intotpartes dividipotest, quot tempora habet minorafuperfe:Sic
Brevisin femibreves duas vel 4. Minimas , vel 8. Semiminimas,vel 16.Futas , vel
in duas Minimas & unam Semibrevem , vel in unam Semibrevem, unam Mi
nimam, & duas femiminimas, vel in duas minimas,duas femiminimas, & qua-
12 tuorfufas; & fic in cæteris ,
CAP
 TRACT. II. PART . II. LIB. V.
216

CAP V.

De Regulis fpecialibuspartium cantionis.

Regula I.

Mnes concordantia Symphoniaca melodia fupra planum cantumfeu Baſim expri-

Omuntur.

Regula II.

Difcantus incipietfuper planum cantum cum 8. & 4.intervallis fub 8.erit 5. & fex
intervalla , fub Difcanto est aqualisplanocantui, & 3.fuper Di-
fub 8. erit 3. fuper &. & 8 .
fcantum est 10. àplano cantu &5 fuper Difcantum est 12.fuperplanum cantum &fex
SuperDifcantum erit 13.àplano cantu, & 8.fuper difcantumerit 15. adplanum cantum.

Regula. III.

Altusfiniet in chordaperfectautplurimum nempecum 5. &tunc ejuspenultimae-

rit3.

Regula IV.
Siplanuscantusdefcendet & finiet Mi,re,aut Fa, mi, aut Sol,fa ;tunc Difcantusfr
nitcum 8.habens antefefex : Similiterfiplanus cantus
finiet in Re, ut, tunc altior Difcan-
tusfinietin12. habensantefe10.

Regula V.

Tenor cumcantuin Miclauditur penultima notula extertia in quintam refiliet. At

fi Tenor exfexta ad octavam prolabitur , penultima nota ex tertia in tertiam ducta,&
Contratenorex tertia in quintam ductusgratam harmoniam facit.

Regula . VI.

Cantui & Tenori unifonis Bafis tertia infrà, Altus tertia fuprà harmonicè con-

fonat.
Sunt etiam & infinitæ aliæ in hac Mufices parte obfervationes,quas, quia
praxi & experientia meliùs percipiuntur ac docentur,hoc in loco leviter tranf
curremus,utad Trianguli noftri ufum citiùs defcendamus.

CAP. VI.

Quomodo Trianguli quadrata intervallis, hoc est, lineis & fpatis

Syftematis referantur, quomodofecundùm differentias

•illorum cantusgenera diftinguantur.

Uadratulorum Trianguli tam alborum, quàm obfcurorum pofitio fit fecun-

Qu dùm linearum & fpatiorum fyftematis difpofitionem. Unde denotant,
quæ concordantiæ fuper lineas, & quæfuper fpatia defcribendæfint. Similiter

clavesfignata denotant verumlocum cujuflibetpartis feu cantus,in quo concor-

dantiæ
 DE SYMPHONICE MELOD . PARTIBUS. 217

dantiæ ad veros concentus pariendos collocandæ funt. Hinc igitur dilucidè

percipitur,quomodo à fyftematis bafi melodia Symphoniacafurfum afcenden-
do generetur,partesque melodie harmoniacum concentum ab unico fundas-
mento habuiffe ferantur. In hac, inquam , Trianguli defcriptione univerfali-
fcantuum & melodia compofitio exprimitur,veræque intervallorum fedes de-
fignantur,hoceft,loci primarum concordantiarum & difcordantiarum ,& quæ
ab iis oriuntur, cui cantui concordantiæ fimplices, & cui geminatæ conveniant.
W
Hujus autem Trianguli defcriptionem,& quomodo partibus cantus,hoc eft,
ipfarum lineis & fpatiis comparetur,luculenter hîc depinximus.

8 10 12 | 13 [15] 17 19 20 zz 24bbb
bbb 3 516
19 20 zz aaa

N
D 3 1516 8 10 12 13 15 17
aaa
56 8 10 12 13 115 17 19 20 zz gg
M

f gg 3.
19 20
88

3. 56 10 J2 13 15 17 ff
ff 3
3 56 8 30 12 13 115] 17 19 zo ee
ee
3 56 8 J0 12 13 15 17 19 dd
dd
96
86

8 30 12 13 15 37 CC
1516
3

၁၁
dd 3 56 8 J0 112 113 15 17 bb

aa 3 56 8 10 12 13 15 aa
8 J0 1213 155.
3 6
f 56 8 10 12 13 f
е 3 1.6 8 Jo JZ 13 C
3 6 8 10 Jz d
C 3 56 8 10 C
# b 3 56 8 10 b
1

a 3. 56 8 a
G 3 56 8G
‫بعا‬

F 3 56 F
E 3 6E
M

D SD
· C 3 C
B 3B
A A
ΓG
f

qu'
tran

CA P. VII.

De ufu Triangulipradicti, quomodo harmonia compofitaper

ejus quadrataproducatur ?

CU PRimum pro libitu tuo componatur Baffus,qui eft quafifundamentum , fuper

quod omnes aliæmelodiæ partes ædificantur,obfervando diligenterleges &

ice regulas ad ejus compofitionem requifitas,quas in fine capitis 3. hujus libri de

cor cripfimus,fintque notulæ temporales cujuflibetfpeciei : ita tamen,ut aggrega-

Ee tæ

し
 AT
218 TRACT . II. PART. 11.
II. LIB . V.

tæ illæ notulę Semibrevis proportionem non excedant,ut valor totius cantus

Semibrevibus exactè menfuretur , ne valors fractio relinquatur : Exemplum
autem hicexpofui diverfarumfpecierumnorularum..

Primum exemplum Secundum minimay Tertium Specici

mixtarum
breui um :~ cuiuslibet

Hoc facto eligendæ funt ex Triangulo prædicto concordantiæ,quarum .

unione concordantias fuperiores ædificare poffimus;fuper lineam ergo Hypo-
thenufam Trianguli literæ diligenter obfervandæfunt & præcipuègraves, quæ
funtquafifigna,à quibus proportiones Muficæ derivantur. Hæ,inquam, literæ
lineas & fpatia hujus Baffifyftematis digito quafi oftendunt, quemadmodum
in præcedenti figura luculenter defcripfimus . Fiat igitur,ut partes tres fuper
primum Baffi exemplum fint ædificandæ , primum apparet, quod dicta literæ
gravesdenominanttum lineas tumfpatia , hoc modo.

2:

Experimentum primum de hoc Triangulo .'

Super hanc Bafin five fundamentum reliquarum partiumſcalæfunt ele-
Discantus

vandæ, ita ut quælibet ipfarum pars aptè Bafi correfpondeat, & quafi propor-
Altus

tionaliterfuftineatur ab inferioriillofuftentaculo, more fequenti .

:

въс
aa
15 #
12 12
15 12
10
15
66
aa

10 12 Q fo
4 de
12 10
8 20 5
Tenore

10

de

G
‫جر‬
8
5
Baẞsus

3 D
3. 8

ว:
.

B
A

Ad
 DE SYMPHONICE MELOD . PARTIBUS. 219

Ad componendam igiturmelodiamfuper primam notulam Baffi,pofitam

fuper lineam T,hæc litera T.inveftiganda eft in linea hypothenufa Trianguli.

Deinde afcendendum eft perpendiculariter fuper illam literam contra illa pat-
tem,quam voluifti,ut confentiat cum bafi in aliqua concordantia ; Verbi gra-
tiâ,ad conficiendam melodiam fuper primam Baffi notulamin Tenore,regula
& leges Tenoris defignatæ in cap.3. hujus , diligenter obfervandæ funt , & quia
per fecundam ejus regulam bonum erit incipere cum octava; Ergo fuperiud
Tenoris intervallum , quod quadratum 8. perpendiculariter fuper T. de-
fignat, erit locus , in quo idem valor primæ Baffi notulæ exprimi debet, & con-
fonet Diapafon cum notula F. Deinde afcendendum eft ad notulæ Alti

collocationem, quæ fuper fonare debetfecundùm regulam primam & ſe-

cundam Alti , in capite prædicto defcriptas in 10. vel 12 c.oncordantia.Decima
ergo velduodecima demonftrabit locum Alti fcalæ, in qua notula confonans
Diapafon cum Ditonoad [ ,difponenda eft. Deinde altiùs in eadem perpendi-
1
culari afcendendo fecundùm regulas Difcanti in prædicto capite propofitas,15:
invenitur, quæ demonftrabic locum,in quo notulafonans Difdiapafon cum

defcribenda eft. Poftea ad fecundam Baffi notulam feu femibrevemfuper lite-

ram D. defcriptam progrediemur,quæ litera in Trianguli hypothenufa inventa
in linea fua perpendiculari demonftrabit omnes concordantias ei convenien-
tes, in quibus concentus Muficus fiat in qualibet partefuperiori. At quia per re-
gulam fecundam cap . quarti hujus duæ concordantiæ perfectæ ejufdem natu-
rę in eodem cantu immediatè non confequuntur; ideò confonantia 8. non fu-
menda eft in fecundo Tenoris loco, quia prima notula diftabat à B. ffo in ea-
dem proportione ; igitur 5. vel3 . benèufurpari poffunt: Sexta enim magis rarò
ufurpatur, ut patet per feptimam regulam cap. quarti hujus; Similiterin Alto
10.vels . velpotiùs octava ob perfectionem & propinquitatem eligenda eft: Sed
quamlibet capias pro placito : omnes enim optimè confonant; 10. verò fæpiùs
in confecutione capi poteft per tertiam regulam cap.prædicti .
In fummitate verò dicte orthogonalis concordantiæ locum debitumin
1
Difcanto exprimendum percipies; Bistamen15 . non confequuntur immediatè,
uti dictum eft : 12.igiturfeu1o. capiendæ funt,fed potiùs 12. ob ejus perfectio-
nem &propinquitatem .
Deinde ad tertiam Baffinotulam accedendum eft,quædefignaturperli
teram B in cujus perpendiculari concordantias,3.5.8. & 1o.invenimus,quarum
5.locum noftrum in Tenore gubernabit, eumque in latere dextro denotabit,
vel 8.fi vis,vel 3. Similiter alias per eandem perpendicularem,juxta Alti inter-
valla,concordantias invenies, quibus concentus fit ab illa parte ad Baffi notu-
lamperpendiculariter fubfidentem, eaque funt 8.10. & 12.& hîcvarietatis gra-
tia decima ufurpatur.Altiùs verò in eâdem perpendiculari afcendendo con-
cordantiæ Difcanti inveniuntur,quæ funt 12. 13.15.17. & 19.interquas 12.eft re-
pudianda per regulă 2. c. 4. hujus,ut dictum eft,15.verò & 17.capiendæ funt : 15.
ergo eligo propter ejus propinquitatem ad notam penultimam ,& fic progre
diendum erit cum cæteris, connectendo fuperiores notulas ad infimam aliqui
busconcordantiis, utjam demonftravimus. Reftattamen, utaliquid de ultima
& penultima notulis in pauca redactis verbis dicamus . Penultima ergo Baffi

collocatur in D. quæ litera inventa in hypothenufa Trianguli ejus lineæ per-

pendicularis confonantias demonftrabit omnium partium , & ultima notula
‫ހ‬
Difcanti diftabità penultima per unum intervallum fecundùm regulamfecun-
dam Difcanti,uthabetur in capite quarto hujus. Similiterultima debetfiniriin
15.hoceft,concordia perfectiffima per regulam tertiam ejufdem . Ergo concor-
dabit penultima Difcanti cum penultima Baffi,velinio.velin 12. Siin10.difta-
Ee 2 . bit
220 TRAGT. II. PART. II. LIB. V.

bit notula per unum intervallum depreffa, fi in 12. perunum intervallu melata .
Similiter Altus ita finiet, ut incepit,per regulam tertiam Alti. Sic etiam Tenor
habebit finemfuum in octo,& fic in cæteris .

C A P. VIII.

Quomodo Trianguli arcana in parallelogrammali fuperficie

delineentur , & eo modo luculentiùs explicentur.

Flatprimùmfuperficies parallelogrammalis, quæ in 5.partes æquales dividife-

let,quarum quælibet fuperior cantus cujuflibet fuperioris concordantiæ de-
pinget,fempercommenfurando omnes proportiones à Bafi feu parte & cantu
fundamentali. Hac enim via difcipulus concordantiarum locos promptiùs in-
venire poteft, citiusque melodiarum concentus animadvertere , quàm uſu
Trianguli : Imò hujus obfervatione ( confideratis priùs regulis antecedentibus)
hominiomninòin arte canendi inexperto bonam partiumharmoniam compo-
nerenon erit difficile,fubitò enim percipiet propinquitatem , & elongationem
notulefeu concordantiæ præcedentis cum fequente .
Difcantus:

Figura fequitur.

35 13
‫ޑޑ‬ 19 12
24 Zo 17
AW 2000

30 19 ‫ور‬ 37 за 12 10
17 15 30
19 17 15 13 12 of
17 15 13 8
N200

17 15 10 8 da
10
48434 ན་
15 培 12 8
15 13 12 8
40/00/8/14

11 10 &
13 J0 6 3
Altus: Contratenor:

19 14 15 13 12 10
# 我 13 接 0
17 15 13 10 8
13 12 12 8
Is 8 Q
19 12 8 ச
13 12 10 8 6 0
12 10
10 6
3
3 30
8 6
10 8 6
3
2m

1086

6435

17 In 12 8
分

我 13 募
Is 12 10
15 10 8 6
2 1086

N 13 12 10 8 ‫ތ‬
oftoth

12 10 8 9 3
30 8 3
10 8
1
८५५००४

3
& $

8 1
3
Tenor:

15 12 30 8 ‫ތ‬
13533

13 12 10 8
# 10 8 ‫ތ‬ 3
18 10 8 各
10 8 3 J
10 8 6 3 +
8 &
8 +
6 3
3
Baffus:

a
G
E
Đ B
C
B
A
୮
‫ר‬

Experimentum
 DE SYMPHONICA MELOD . PARTIBUS. 221

Experimentum primum cum dicto parallelogrammo, in quo

partium concentus fit, cum fecundo Bafli exemplo ,

quod conftat ex minimis .
Difcantus.

8 12 ΙΟ 8 ΙΟ IS 107 ΙΟ IS 15
Altus.

11
C

10 ΙΟ ΙΟ
Contra.

3
3 81 53
!!!!!

10 8 8 S
5

3
M

S
Tenor.

US

5 3 S 3. 8 3 8
Baflus.

cm

Notula prima Baffi,fuperquam primas notulas partiumfuperiorum har

monicè condereftatuimus,fita eft in quintofpatio; igitur infpicienda eft tabula
parallelogrammalis . Ubi autem notulaminveneris fuper quintum fpatium,ibi
inter duas lineas parallelas directè afcendendo concordantias invenies cujufli-
bet partis illam notulam fuperimentes, quas debitis fuis locis in partibus com-
ponendis collocabis, obfervando regulas & leges optimæ cantus compofitioni
idoneas,ut ante dictum eft. Atque hoc obfervandum eft,quod aliquando Tenor
locum Baffi occupabit, & Baffus Tenoris : Sed tunc diligenter confiderandum
eft,quod in hoc cafu omnes partes gubernentur à voce graviori. Exempli gra-
tiâ,fub prima notula Baffi præcedentis exempli Tenor poteft fonare in tertio
hocmodo.

3 8

Ee 3 CAP.
 TRACT. II. PART. II. LIB. V.

CA P. IX.

Dequatuor Templifenestrarum naturis, & quomodo idem hic poffit

præftariin mechanica cantus compofitione, quod

in Triangulo.

IN quatuor Feneftris feptem defcribuntur literæ graves totidem acutis op-

pofitæ, quarum feneftrarum quælibet concordantiam fpecialem denotat :
Duæ enim priores à finiftra numerando duarum concordantiarum perfecta-
rum dimenfiones demonftrant,à litera gravi ipfas ad literam acutiorem com-
menfurando. Duæ autempofteriores duas concordantias imperfectas, earúm-
que proportiones à litera ad literam defignant. Ethocfemper in hac doctrina
eft obfervandum, quod literæ in dictis feneftris versùs dextram expreffæ literas
Baffi intervalla, hoc eft fpatia,& lineas, diftinguentes nobis important : Altera
verò ipfis oppofitæ in iifdemarcubus partiumfeu cantuumintervalla in fpatiis
& lineis defignant,quæ fuper Baffum illum ædificari debent. Hinc igitur oriun
turhujus doctrinæ fundamenta, fcilicet,quod partes quælibet cantus in debita
intervalla divifæ literas tam graves quàm acutiores præ fe habeant expreffas.
Undeluculentiùs chordefeu confonantiæ cujuflibet proportio & menfura dif
cernatur,quòmelodia & concentus partium exactus efficiatur.

Feneftrarum autem defcriptio fequitur.

777

Experimentum I. de hisfeneftris."

Partes autemmelodiæprædictis templi feneftris hoc modo defcribuntur,

in cujus cantu inferiori tertium Baffi exemplum in capitefeptimo expreffum
delineavimus, fuper quem alias duas partes,nempe Difcantum & Contrateno-
rem ftruere fecundùm inftructionemfeneftrarumpræcedentiumintendimus;
utinexemploproximèfequenti, Num..

> Inve
 DE SYMPHONICA MELOD . PARTIBUS . 223

Invenimus,quod prima notula exprimiturin G.gravi,fuper quam literam

cæterarum duarum partium notulas fymphoniacè ftruere defideramus . Con-
tratenorem autem cum 5.incipere volo : Ergo in fpeculum illius concordantic
ingredior , ubi G.gravi reperto , literam ejus oppofitam in eodem arcu delle
percipimus : Eadem igitur notula Baffi fuper G.pofita in Contratenoris fpatio
d. exprimi debet. Difcantus autem cum 3. incipiet, quare, G. Baffi in 3.feneftra
invento,percipies b . effe ei oppofitum. Eadem ergo Baffi notula temporals
fuper lineam b.notanda erit. Deinde ad duas fecundas notulas Baffi prog: e-
diemur,quæ,quia Semibrevis menfuram complent,inter duas parallelas expri-
muntur,fuper quarum primam in Contratenore octavam erigam proportio-
nem,quare infpicienda eft feneftra octava,ubilitera D. inventa litera fibi oppo-

‫ו‬ fitam demonftrabit,fcilicet,d. Super fpatium ergo Contratenoris d'exprime-

tur eadem notula. Notula verò Baffifecunda quæratur in feneftra 3.fcilicet C.
& ejus litera oppofita erite. Eadem igitur notula Baffi fuper lineame. Contra-
tenoris deſcribetur . Denique duæ notulæ fimiles Difcanti concordabuntcum
=

illis Baffins.& 8. Eodem modo progrediendum eft cum cæteris notulis Baffi,
feneftrarum literas diligenter obfervando dextras , quæ concordiarum locos
CONS
10 cujuflibet partisfuperioris demonftrant, quafi digito ipfius veritatis.

‫ו‬
Experimentum II . per quod Baffus cuilibet cantui ſuperiori

dato, harum quatuor feneftrarum doctrina

fubjicitur.

Cantu fuperiori dato , utputa Difcanto ,Baffum ei confonantem invenire

non erit difficile, fi partis datæliteras debitis lineis & fpatiis applicueris ; deinde
infeneftris verfus dextram illæ literæ,notulas partium datarum demonftrantes,
in oppofito literas Baffi demonftrabunt; Verbi gratiâ, fit cantus datus hujuſ-

modi fubquam Baffi fcalamerigemus . Vide exemplum Num.2.

N₁1.. C
a
#
8 5
#
d
B
G 8
E 3

G
E 15:
C
A

a
#
#

tur
um
0

Usi
Hic notulæ primæ fuperiores partis litera gin feneftra octo opponitur [ .

velG. Ergo eadem notula fuper fpatium G. vel lineam exprimenda eft.
TO CAP.
 TRACTAT . II. PART . II. LIB . V.
224

CA P. X.

De Thalia baculo,per quem non modò cantuumpartes,fed

vera ipforum concordantiæ,earumque pofitiones

debitèdelineantur.

Flatbaculus fiveregula longitudinis femipedalis vel totius pedis, quæ in 4.vel

5.partes æquales fecundùm ejus longitudinem diftribui debet ; Ėjus autem
latitudo fit dimidii pollicis,vel minor;Denfitas verò fit ferè quarta pars ejus lati-
tudinis, vel tenuior.Quamlibet autem ejus partem quintam per vacuum quod-
dam intervallum diftingui neceffe erit, nepartium confufio fequatur, quæ ite-
rùmper quinque lineas manifeftas , & quatuor occultas fubdividendæ funt, ita
tamen, ut parvulum & æquale fiat interftitium inter quamlibet lineam utriuf

quegeneris.

Defcribitur autem hoc modo.

Superior
Altu
~ s
:

8
Contratenor,

10
8

··
13
Tenor

12
JO

子
Bafsus

Wfus
V.
DE SYMPHONICA MELOD. PARTIBUS. 225

Ufus autem prædicti baculifeu regulæ eft hujufmodi;fcilicet extendatur

fed regula hæc fuper chartam aliquam, in qua fcalas quatuor cantuum delineare
defideras; Deinde exprimantur fcalæ,quatuorpartibus infervientes,ita tamen
utpartium intervallum ,fimiliter & earum lineæ ac diftantia in omnibus conve-
niant cum illis regulæ feu baculi, à quibus dirigi & gubernari debent, quemad-

einel moduminfrà explicabimus.Hoc facto componaturpars Baffipro arbitrio tuo,

Jusautem fuper quam ut cæteræ partes fuperiores fymphoniacè componantur, ponenda

eftextremitas inferior baculi fuper prime notulæ fedem, hoc eft, aut fuper li-
sejus lati
neam [B. D. F. vel A. aut fuper fpatium F. A. C. E. G. aut B. Verbi gratiâ,in
umquod
, quæte Exemplo præcedenti fedes primæ notulæ eft fuper G. ftet ergo baculus per-
efuntia pendiculariter fuper.lineam;& concordantias, eorúmque locos in qualibet
mutrial partefuperiori quafi digito demonftrabit. Si enim Contratenorem incipere cu-
piscum confonantia 12. vel 5. confonantia illa'cadetfupra fecundum fpatium .
Si Altum cu3.feuro.hanc proportionem invenies fupra fpatium fecundum illius
partis,Sidifcantum cum 15.feu Diapafon,iftam etiam cocordantiam in lineafe-
cundaejufdem cantus percipies pofitam. Deinde elevatur infima baculi extre-
mitas,utper pendiculariter ftetfuperlineam tertiam,in qua notula fecúda ex-
primitur. Concordantias debitas ipfarumque fedes partibus fuperioribus con-
venientes denotabunt partes fuperiores baculi fecundùm eorum gradus altitu-
dinisaut depreffionis . Hic tamen femper obfervandum eft, quod confecutio
notularumin eodem cantu eo eft fuavior & dulcior,quo notula fequens præce-
dentipropinquior, excepto Baffo, ubi afcenfio fuaviter fit confequenter fæpiffi-
mèper8.vels.intervalla . Atque hoc eodem modo progrediendum eftcumom-
nibus cæteris Baffi notulis, in quacunque ejus parte fint collocatæ,fcilicet aut
elevando baculi extremitatem, autdeprimendo eandem,itatamen.ut baculus
femperfitperpendicularis ànotulafubfidente data.

FINIS LIBRI QUINTI

Ff LIBER

A
 1.

226 TRAGT. II. PART. II. LIB . VI.

LIBER SEXTUS

DeInftrumentis Muficis vulga

riter notis .

CA P. L

De Barbito.

UM Barbiton omnium Muficæ inftrumentorum fit quafi princeps,

ita ut nullainventio antiquorum aut recentiorum concentum ma-
gis gratum,autSymphoniam magis exoptatam , & laudabilem auri--
bus auditorum afferre queat, idcircò non immeritò primum hujus
libri locum ei attribuimus , nulla enim ætas ejus fonorum fuavitatem delebit,
nechominum affectiones ab, eo feducent inconftantes artificum inventiones,

quamvisrara,inaudita,& protempore induftriâ haud minimâ à cupidis appre-

henfæ ,interquas inftrumenta nonnulla Barbita fimillima effinxerunt, cujufmo-
difuntilla,quævulgo appellantur Theorba,quæ fonos graviores reddunt, chor-
dasque nervofas habent; Orpharian & Pandora,quorum foni proceduntà chor-
dis cupreis & ferreis. Ciftrona,quæ 4.tantùm chordas duplicatas habet,easque
cupreas & ferreas,de quibus aliquid dicemus fuo loco. Mufici verò recentio-
res aliquid novi fubinde adduntBarbito;primùm enim chordamfeptimamad.
diderunt, deinde octavam,denique nonam,quæ omnia duplicata efficiunt 18.
quæ tres nervos duplicatos addiderunt, ut cæteris fonarent Bifdiapafon, ut
infrà demonftrabitur.
Barbiti figura.

RAX
 DE INSTRUM. MUSICIS VULGARITER NOTIS 227

PRAXIS 1.

Quot intervallis quælibet Barbiti chorda præcedens ab

alia immediatè confequente differt ?

Umnumerentur chorde duplicatæfuper barbitum,fciendum eft,quotin-

Cu
tervallis quilibet earum fonus (incipiendo à Baffiori) à focii fui confequentis
fono differat. Primùm igitur obfervandum eft , quod fecundùm Muficorum
diverforum inventionem,differunt duorum majorum nervorum foni, cùm ali-
quando magis intenduntur,aut remittunturpro libitu Artiftæ. Reliquæverò
j.femper eandem diftantiam obfervant in fuis fonis. Sed ego hîc explicabo ſo-
norum differentias, quibus communiter folet nervus quilibet refonare priuf-
VÄLLA

quam fymphonia ab ipfis fit . Inter majorem ergo nervum , & fecundum,uni-
cum numeratur intervallum , inter fecundum & tertium tria , & inter hunc &
ceps
quartum , unicum tantùm : Quartus autem à quinto differt per 4. intervalla,
ma
quemadmodumquintus àfexto per totidem; Sextus à feptimo per tria, & fepti-
aun-
mus ab octavo per quatuor , quemadmodum octavus à nono & ultimo per
S

‫נעש‬
totidem .
ebit,
Ones,
Demonftratio fequitur.
pre •o

hor
bor.
Octaua
ntic Septina

mad Quinta
Quarta

D
Prima

PRAXIS II.

De locis Barbiti variis, diverfos fonos edentibus, & quo-

modo ſyſtematis claves, & literæ fuper Barbi-

tum delineentur ?

DIverfi funt Barbiti loci feu fpatia à capite verfus ejus ventrem, quorum alii
compreffione,& nonnullifine compreffione fonos diverfos edunt: Diftin-
Ff 2 guun-
 228 TRACT. II. PART. II. LIB. VI.

guunturautem perliterasa b.c.d.e.f.g.h.i.k.lm.& c.quarum locusa.in omni chor

da fignificatpercuffionem chorda fine compreffione,hoc eft,apertè percutitur;
Reliquæ omnes literæ fonum edunt comprimendo. Sunt tamen nonnulli, qui
hujufmodi Barbitifpatia non literis,fed figuris Arithmeticis defcribunt,pro A.o.
prob.1 prot.2.prod.3 . proe. 4. prof.s.prog. 6.prob.7. & proz.8.ponendo, & fic in
cæteris, quemadmodum apud Italos,ut plurimum,in ufu habetur.

Exempli gratiâ. Videfiguramproximèfequentem;Num.1 .

Syftematis autem claves & literæin prædictis Barbiti locis defcribuntur,

hocmodo. Quarta chorda locus A.denotabit literamgravem ejus B. denotat
clavem A. cum b. molli & ejus locuse.fignificat, A.fyftematis duri: Ejus verò d
continet literam B.molle; locus verò e Quinta chorde fpatiumd.fignificat C.
grave;ejus fedes b. denotat D. cumb. molli:quemadmodum locus ejuse . D.ly-
ftematis quadrati. Ejus denique locus d. E. cum b. molli, quemadmodum ejus
locus e.denotabit E. in fyftemate quadrato.Sexta chorda locus a. comprehendit
F. grave, quemadmodum ejus b. habebit eandem clavem cum . duro. Ejus
veròc. denotabit fedem G. acutorum, ejus verò d. fignificabit fedem 4. acutf
cum b. molli . Septima porròchorda locus primus, nempe a. habebit, a. ſyſtema→
tis duri, quemadmodum ejus b. denotabit b. molle interacutos, ejúfque locus
c. durum inter acutos; Ejus autem fedes d. fignificabit c. acutum; ejus deni-
que pars e. defignat d. acutum molle. Octava chordæ fpatium 4. denotatd. a→
cutum & durum, ejus verò locus b.e.acutum & molle defignat,ficut fedes ejus
c. denotat e, acutum & durum; ejus locus d. fignificat feveròf. cum . None
denique chorda locus , a. continet gg. peracutum, locus ejuſdem b. deſignat
fedem aa.cum b.molli , ejus verò c.aa.lignificat in fyftemate duro ; Ejufdem ſe-
des,d.bb.molle denotat,e.verò . Ejus locus fimportat , cc peracutum.g.ve-
rodd.cumb.molli,quemadmodum b.denotat dd in fyftemate duro,i. & k.deni-
que ejufdem demonftrant fedes,cum b.molli & duro; Hæcomnia inexem
plofequentiluculentiùs demonſtrantur;Vide exemplum Num.2.
a.c dc a C
023 20
2
a a Ꮎ o
C
Figuris sic 2
C C
2
exprimuntur 2
2
a

ee
dd dd
bb ee
aa 4.4.
&& aa , b e f
# e. b d: b
# a7 b: bb *
FX G ab
F6
`cst DbD E EX
r₁ A. b A B. b B*
F3
2 3 4 5 6 7 8 9

Tres
1
 DE INSTRUM. MUSICIS VULGARITER NOTIS. 229

Tres autem chorda primordiales inferviunt in Mufica Euphoniæ gratiâ,

utfilicet cum cæteris melodiis in barbiti fyftemate comprehenfis in Diapafon
‫צר‬
confonent. Quare prima chorda confonat Diapafon cum a. quinta. Secunda
Q
verò cumc.ejufdem, fecundæverò locus b.confonat cum d.quinta in Diapafon.
Ejus verò c. cum e. ejufdem quintæ in eadem confonantia convenit. Tertia
chordea.eft Diapafonada.fexta chordæ,& fic in cæteris.

PRAXIS III.
ur,
at
Quotmodis tempora commenfurabilia Mufices expri-

muntur fuper Barbitum ?

C

ty. Tempora Mufices defcribuntur , vel characteribus nervofis inventis folum-

modò pro inftrumentis,cujufmodi funt, Barbitum, Pandora, Orpharion, Lyra,

Ciftrona,& hujus generis alia, vel defignantur per figna melodia Muficæ com-
Jus munia,quorum valores etiam per figna artis,prædictis inftrumentis propria,fo-
ud lent, ut plurimum, explicari. Quæ, ut faciliùs demonftrentur hoc in locofimul
12
comparavimus atque expreffimus;ut in exemploproximèfequenti,Num 1.
CUS Eft etiam characterum connexio feu ligatura , multa tempora ejufdem
1
naturæ fimul alligans,quemadmodum etiam accidit in temporum melodia a-
liquando. Fit autem hujufmodi ligatio fignorum , vel in Tempore aquali, vel ina-
quali . Ligatura autem in temporeaquali eft vel duarum notularum fimul conjun-
ONL &
tio,vel quatuor,ut fiduas į .vel duas fimul ligare velimus , illud hoc modo
Dat
perficitur vel . Ubiverò quatuor J.ficexprimantur fi verò qua-
tuor ,fic ,fiquatuor ,hoc modo & ficin cæteris. In tempore verò im-
TC pari,veltriplo ligatio folet effe 3. tantummodò fignorum feu notularum ,fcilicet
JU
3.1.talimodo &3.hacviâ . & fic in cæteris.
Hic tamen notandum eft, quod veræ notulæ, quemadmodum folent u-
furpari in Muſica vocali, apud Gallos & Italos frequentiùs pro hodiernodiein
ufufunt,qui loco connectendorum fignorum ejufdem naturæ notulamunicam
folummodò exprimunt fubintelligendo cæteras ejufdem naturæ femper,
quoufque altera à præcedente diverfa fe præbeat exprimendam, Tunc enim il-
lam folent etiam exprimere,ut in exemplo fequenti apparebit ,videexemplum
Num.2,

Luel Ruel & wel uel sel

e
Num.I.

Num.2. 打 ce a
a

C
C C
a a

Fi 3 FRAXIS
 230 TRACT. II. PART . II. LIB . VI .

PRAXIS IV.

Quomodo plures melodia fymphonia ad Barbitum

tranfferantur.

PLures melodia fymphoniacæ ad Barbiti difpofitionem facilè reducuntur, fi

modo clavium manifeſtarum loci fuper ejus nervos delineantur.Quod ut
certiùsfiat, demonftrationemfequentem diligentiùs obferva.

3
4

Z..
..
... ..

C
us

us

dia
us
Bafs

Bafo

Bas

mey
1

M
2

5
.

Cam

PRAXIS
 DE INSTRUM. MUSICIS VULGARITER NOTIS. 21.

PRAXIS V.

De ratione transferendi cantilenam cumfuis partibus ab una

clave adquamlibet, doctrinâ fphæræ

fequentis.

oda
Sit igitur clavis, inquacantilena ad Barbitiufum conftruitur, in [ ut, eamque
adA.re vel. B. mi,five in fonis mollioribus transferre velimus,five in duriori-

bus; Notandum eft , quod figuræ Arithmetica in qualibet clavium fphæra

chordas Barbiti diftinguunt; Illa enim, in qua [ .reperitur .figura 1.deſcribitur;

Secunda verfus dextramfigura 2.tertia cum 3. & ficufque ad Chanterellam, quæ

ultimo locofigura 6.denotatur. Similiter literæ denotant cujuflibet chordafo-
nos differentes , ut fuprà declaratum eft. Sic igitur progrediendum eft, cùm
cantum à rut,in A.re,transferre cupio,nempe in fuperiori rota,quæ eft fphæra
der.ut,invenienda eftlitera femper de cantu in .ut,in chorda,in qua inveni-
tur,&perpendiculariterfub illo arcu, in quo invenitur,in fphæra . A. re,invenies

literam, & chordam,in qua illa litera exprimenda eft,ad reducendam illam vo
cemde.Tut,in A.re. Atqueita cumomnibus cæteris procedendum eft.

Exempli gratiâ.

#
ar a # #17
bie
a e A ai tal
a ca a 2 (
ab dabdia d c a
a
e.
d
Cantilenair. Gam.ur. Reductioin A re.

a.igiturprimæchordain [.invenio in primo arcufeu loco orbis L. &, quia

fubeoinvenio,C.1.infphæra A.re. Ergo C, exprimo fuperprimam chordam Bar-
biti:Tunc convertendo rotam L.invenio.a.6.in loco ejufdem fphæræ. 25. & fub
ipfo in orbe.A.re.c.6. Ergo exprimo c. perpendiculariter in cantu A.re. Poftea
inorbe L. quæro.4.2 .& eam invenio in loco 20.atquefub ipfo in orbe A.re.inye-
nior.quod etiam exprimo,utin exemplopræcedenti,& ficin cæteris.

PRAXI
 2
B
TRACTA
232 T. IL PART. IL II . LIB . VI.

G
1

A
G
.

.
2
i

.1 .B

1
.

1
i.

F
u A
e s

1 D G1
3 5 C l a 1

F
6 46
L I . C.

C2 .1
6 6 B

.A
.1
.
. 3k. .

1
. .Y 1 2.

H1 E
1 .1 B.
h

.6

. Fi
n. .6 6

.1G
B. A A
6
.6

m
6

b
\J | 6 1.

b X:
k

.
. 1. 6

1
3

,
|X

.
.

E. D |
·
.
|·
.
.

|
3

0 n.6

E
⋅6

6
|
3. |

.6

D. C
m

.
6

. .

D.i
.
6

966 .
· |.
6・. |k.

.
91 |

6
.6X.

6
. .6 . ..6..6 6 c.6 . .. 红
s.
|

. Y.5 .hc 4

m.
9

1.
3 f . .cr6

16
s . * $4.1 b.4

|
.6.
..r

m.6.n.6

D
.

,
esfagdbh.s

||
.
k.
|

E.1

.
d \

. 1
1
1.AG1.B

‫م‬
1

₂H1.C2
E.
5

F
.
1
6.`

.AG1.B
C.fa F1.A G.i H
6
6⋅

B.2 . C.H2

z
J.6
k.
6

1.

|.
.
b.

Did GiB₂ H. .
30

.
6.699 ...

F1A
3.
.6

i .
C.z1.
£

z
EzD.FtEGs D
H D. z. zD. z E.
. d .6. 6

0.. n 6

D.z
Do G

6
Hi
.
.

-2
66 . £.6 .. 6
G

M..

.
0
on
.£6m| .. 6 o
| |k.6 .6 o1...
6
35hX.K
6 .

1
.

T.

C
C

D.t F
DzE.
EX G1.B
A3B F

F. .

H1.C
98

2
Tz C3

As C |
C. . 6

2
Az3H

.
1 ...6

TEs B ε D.3
R

2
..6.0.6

$
3

.
6n .

A
L.6m.6

HE
2

CD

B|
E.

33

D2
xA

.
s
93

H1|

GE.
k6

5.. . .

.Cz

D3
.

.
n

C.3
..66 p
%

3
8

H
6n....6

E2 F.As

. C3

D.2
. 6
16

Ds
±

G
ES
6
27 .6

2
6
12km6.
.e

B
·

8
3

3
_d

He D.3. E3
3
.a 92

1909ugu

.
a
. 6.
6.

F2A3 GB2

H & Cs D3
.

D2

E2
.c

e.s

H
91
.

66
s
55

9f1

.
.
6

93

G3 3.4
Hz
6.3 .4 C4
36

GB3 HzC3

4
1

FzA
KG

.
92

4
C
491

3
4
6
999

1
.c

E
H

T
9

02
45 £

3
.5

3
92 ]

Ex.a41
G
3
e. .6

b
6 93

3.64
.4
.1 HrC3 D3

4
.

. . .. 6 6 63
5 9 9 9 92
So
co

G2BxH2
es £ 5.a 1 2 1 . T
92

4
d €. 6

C3│
C:
$3
.

G3 G3.c
£ &
bb

Exa4 As
99
C.
Sa
.b

11
4
. 6

D3
gs
SF d.

#3 G₂B3 43d4
.
2 Sp F3.b4
烤 E3.14
的

12
|
iso isp
S

_D3_E3
G3.c
HzC3
.44
0.4

Sosp
.

4 F3.b4
So
3

SP 5.7 $79
9 H3d4 1
9 75
2

3
G3.c4
D.3
F3.6
4

E3.a
17

02
61 91
81 41

PRAXIS VI.

Quod Trianguli intervallaris proportiones referri

poffunt ad B- rbiti locos, ejuf-

que fyftema.

SEdulò infpiciatur praxis hujus fecunda,in qua clavium fyftematis ordinesfi

pernervos expreffos percipies : quibus obfervatis, per præcedentem praxin
delineeturmelodia aliqua gravis, & ad nervos transferatur : Deinde per claves
illius baffas ad Triangulum relatas trianguli proportiones facilimè invenies
correfpondentes literis acutis & peracutis fuper Barbiti nervos delineatis ;qui
bus cognitis , non erit difficile fymphoniam ex diverfis melodiis conflare,hocq;
ex tempore,baffa melodia folummodò vifa : Sed hujus rei dexteritas nonnili

affidua comparatur praxi.

' CAP:
 DE INSTRUM. MUSICIS VULGARITER NOTIS. 233

CA P. II.

De inftrumentis dictis Orpharion & Pandora.

Nftrumentum illud Muficum dictum Orpharion eofdem locos habet ean-

IN
demque chordarum diftantiam & proportionem : In hoc tantummodò dif.
fert à Barbito,quod unius chordæ funt fila ærea,eaque aut fimplicia autdupli-
cata. Ex his igitur conftat,quod fyftematis ordo idemfitfuper hujus chordis , &
illis Barbiti, iidemque loci clavium tam gravium, quàm acutarum, omniaque
fuperhoc Inftrumento præftari poffe conftat,quæ fuper Barbito poffunt obti-
neri. Hujus autemeffigies fequitur.

Nullo etiam modo differt Pandora ab hoc inftrumento,nifi in differentia

fonorum chordarum,nam inhoc facit ejus fyftema multum variare ab illo Bar-
biti.

Pandoraveròufus,utplurimum,in illa harmonie Symphoniacæfpecie, que

ex variis inftrumentorum generibus fit,perquàmutilis reperitur. Nam in con-
fortio,ut dicunt,Baffi partemfuaviteraudirifacit cum Tenore & Contrateno-
re. Ejus autemfyftematis defcriptio fequetur.

Gg PANDO-
 TRACTAT . II. PART. II. LIB. VI.
234
PANDORE SYSTEM A.

n
o
o

s
s

a
a

p
p

a
a

i
i

D
D

C EXa
a.
r
a
p
a
i
D

ab. Db. F bb
bb .
o
p al
D ia

C.

lon
rapa

Bb Eb
r d .
a
p
a
i
D

e.

f.

G.

k
·.

1.

Figure
 DE INSTRUM. MUSICIS VULGARITER. NOTIS · 235

Figuræ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. denotant chordarum numerum,quarum tres

priores funtextra limites fyftematis antiqui, & infra. [ fonant Diapafon ad illas
chordas,quæ voces redduntfupra [.inventas.

Prætereainpræcedente exemplo fyftematis Mufici cum [ .incipientis de

fcribitur ordo tam in duris quàm mollibus,ufquead gg afcendendo.
Ex quibus manifeftum eft, quod prima hujus inftrumenti chorda differat
ab ejus fecunda per quatuor intervalla, & fecunda à tertia per unicumfolum in-
tervallum; & tertia à quarta per quatuor intervalla;& quarta à quinta per toti-
dem intervalla, & quinta à fexta per tria;& fexta denique à feptima perquatuor
fonos feu intervalla. Ex prædicta etiam hujus inftrumenti delineatione perfpi-
cuum eft, tres ejus chordas cæteris quatuor infervire,ut ipfis fcilicet Euphonia
gratiâ Diapafon refonet. Unde prima hujus chorda cumfecunda & tertia re-
tinet claves fubgraves; nam a. primæ menfuratur à l
' , quæ reperitur fuper a.
quartæ chorda; & ejus b.refertur eriam b . quartæ, & fiein cæteris,ut infuperiori
exemplo fatis apertè demonſtratur.
Hujus inftrumenti partes defcribuntur, & Mufico explicanturiifdem li-
teris & characteribus, quibus illæ Barbiti, quæ etiaminfcala fex linearum hoc
modo explicantur.

d ba

च
d d I a d b
a a a a a

a
a

De fyftemate Mufico fuper Pandora.

Poffumus exprimere partes omnes fymphonicas in Mufices fyftemate

contentas diftinctione clavium facta fuper chordas, ita ut cujuflibet lineæ &
fpatiicujuflibet cantus clavis cognita, & in chordis Pandora acintervallis ejus in-
venta poffit facilimè in hoc inftrumento de quolibet cujuflibet melodiæ partis
locoadproprium fuum fitum trans ferri. Sed,quia hæc noftra operatio imperi-
tis aliquantò difficilior videbitur, idcirco aliam invenimus demonſtrationem,
quâ etiamimperitiffimus quifque totius Pandora capacitatem feu portionem in
fyftemate Mufico facilimè perciperepoteſt. Eftque demonſtratio talis.

Gg a Regula
 T
TRAC II
. PART. II. LIB . VI .
236

#
*

Regula I.

Hocfpeculo pracedenti pars Baffi cantus àparte Pandare depromi potest, itautpro
placito Artista ad Baffum fictum exponipoffit. Quærendus eft igitur locus literarum
Baffi fuper Pandora fyftemate, & partem feu locum Baffi immediatè tanquam
digito demonftrat, in quo ponenda eft illa litera fub forma notulæ cujus
valorem fignificatlitera illa inventa fuper Baſſum Pandora . Exempli gratiâ in

demonftratione fequenti .

d F
d od
P
a F e
a F

Video in fpeculo a . in tertia chorda fpatium fecundum baſſi ſyſtematis

demonftrare,quarefcio,primam notulam ibi collocandam effe, & quia valorli-
teræ eft , hoc eft,l,igitur infpatio fecundo colloco , .Deinde in fecundo loco
percipio
 DE INSTRUM. MUSICIS VULGARITER NOTIS. 237
.

percipio,a Pandora effe fuper ejus quartam chordam, quæ litera digito quafi in-
dicatprimamfeu infimam Bafficantus lineam. Illa igiturlinea eft locus , in quo
exprimendus eft valor illius literæ,qui eftß feu . Poftea reperitur c.fuperean-
dem chordam, & quoniam demonftrat fecundum fpatium,igitur fecundum e-
jus valorem obtinebit. Denique e.fuper quartam chordam repertum indicat
tertium Baffi cantus fpatium,& fic de cæteris omnibus.
Hictamen obfervandum erit, quod Diapafonta omnia, quæ in majoribus

chordis reperiuntur,funt ejufdem naturæ cum illis notulis fuper chordis mino-
ribus : Quare Euphoniegratiâ nonnunquam ufurpantur,tam in Violo,quàm in
Pandora.

Regula II
.

Pandore etiamfyftemaadcæteras melodiapartes transferripotest fimiliratione,quà

ad Baffumfecundum ejus capacitatem ,fi à chorda qualibet Pandora linea ad Muficesfyfle-
madirigens refpiciatur, & diligenter obfervetur : Quare hoc in loco curiofis , cùm fit
facilimæ obfervationis & inventionis,illud relinquimus, ut de Violi natura pau-
cis difcurramus.

Regula. III.

Hic autem interea recordandum,quod fpharam etiam depingerepoffimusadcanti-

lenam cumfuis partibus cuilibet clavitransferendam,fed, quoniam ordinem illius &
methodum in capite præcedente delineavimus Lectori remittemus ejus com-
pofitionem,quæ facilima erit,fipræcedens noftra operatio diligenter obferva-
bitur.

CA P. III.

De Violo.

Oc inftrumentum vel per fe folùm ufurpatur,aut cum aliis ejufdem gene-

Hoc in
ris,gradatim magnitudine graviores vel acutiores fonos fecundùm dimen-
fionemreddentibus. Nonnulli etiam hoc inftrumentum, & præcipuè ejus fpe-
ciei majorem in alia inftrumenta diverforum generum pulfant,ut in confortio
Anglico affiduè docemur. Arcu pilis equinis tenfo percutitur, cujus pulfatione
A
E

M
H

continuafoni redduntur tamgraves, quàm acuti . Ejus nervi ab illis Barbiti non
៣
differunt,cujus etiam difpofitionem obfervat in nervorum tenfione & relaxa-
tione, tum etiam fitu. Ejus verò effigies fequitur.

Figura Violi

Hujus
Gg- 3
 CT T
TRA . II . PAR . II. LIB . VI .
238
Hujus tamen chorda fyftema differt ab illo barbiti eo,quod Treperitur

fupera.fexta Chordæ à Chantarella : Hujus verò inftrumenti г. reperitur fu-

pera.quintæ ejus chordæ, numerando ab ejus Chanterella , utin exemplofequenti

apparet.

r C E # a # d#
on
af
ap
Di

bb e
b
Diapafon

AX DX FX b#
C
on l
Diapa

bb Eb G f
d

E ab db f#
e

1 ab

Hodierno vcrò die multifariam tendunt Muſici hujus inftrumenti chor-

das,difpofitionem ejus ad Lyra naturam convertentes,novasque quotidie in-
ventio-
 DE INSTRUM. MUSCIS VULGARITER NOTIS. 239

ventiones phantaftico Muficorum more producentes , quas , quia nimis foret

tædiofum eas hoc loco exprimere ,jam omittemus. Partes hujus inftrumenti
exprimuntur;vel cum literis & characteribus temporalibus in fcala fex linea-
rum ,hoc modo.

B 井
# ; 1
FB # F

Q > P

a a a a
a

Vel cum meris notulis temporalibus in libro quarto demonftratis , quæ

collocantur in aliquo fyftemate Mufices , fecundùm naturam inftrumenti feu

Melodiæpartis ,hoc modo.

CA P. IV.

De Siftrena.

ISTRENA eft inftrumentum Muficum ex quatuor chordis metallicis duplis

SISTRI
confiftens,quod vel per fe folùm ufurpatur,& tonforibus commune eft,vel
inter alia confortis inftrumenta partes interiores fuftinere folet,nempe Teno-
rem, feu Contratenorem & Altum. Ejus figura hoc modo depingitur.

Differt
Differt igitur humus instrumenti natura a cæteris pradictis, tum
varium
chordarum pofitione , tum earum numero, ac proinde va

est eius systema et a caterorum fcala differens

Humus enim systema hoc modo depinximus.

G
 DE INSTRUM . MUSICIS VULGARITER NOTIS. 241

Partes ejusfuperfcalam quatuor linearum exprimuntur hoc modo.

# 井
L C a a
R a c a 21
a ba gddb FI

Sunt etiam complura alia inftrumenta hujufmodi difpofitionis , quorum

unum dicitur Theorba, quæ exgravibus vel fubgravibus compactaeft. Aliud eft
tiâ hoc inloco prætereun
Lyra,aliud Pinetta,
daputamus,ut aliquam de
aliud,quod inftrument
vocant La Solas,& multa alia, quæ evitatis gra-
isbrevitatis gra-

aëris motu pulfis ,mentionem faciamus.

СА V.

De inftrumentis folo aëre fonantibus .

Nftrumenta aëris motu & collifione fonos edere percipiuntur diverfos , vel
ING ,aut in eademfiſtula, mu
eâdem flatus menfurâ , & tunc diverfitas fonorumfit
1
tando digitos de uno inftrumenti foramine inaliudsnam collifio aeris perinfe
riora foraminagravioresfonds reddit,per fuperiora acutiores,quemadmodum
in inftrumentis infrà depictis facilimè declaratur.

Hh Aut

4101
 T
IPA

Aut in diuerfis fistulis unico instrumento infervientibus

cunifmodifunt Regalia feu Organa et buiufmodj alia.

25A

MAWAW
AL

Vel intenfiorj aut remißiorjflatus menfura, sine mutatione digi=

voces eduntur que=
torum de aliquo foramine ad aliud diverfa

madmodum in Tuba clangore, cornug fonitu cuidenterexplicatur.

 DE INSTRUM. MUSICIS VULGARITER NOTIS. 243

Quodlibet autemhorum inftrumentorum,præter organum & Regale,u-

nicam tantùm melodiæ partem auribus offerre folet , ut puta vel Baffum , vel
Tenorem, vel Altum,velfuperiorem ; Organum verò & Regale plures, quod,
quia affidua praxi & experientiâ comprobatur,hoc in loco filentio prætermit-
tendum putamus.

CA P. VI.

De quibufdam inftrumentis noviter inventis .

Sunt,qui Pythagoricam obfervationem animadvertentes, baculum ficcum

Pejufdem dimenfionis in multas partes proportionaliter differentes divife-
runt,quæfecundùm proportionum ordinem fimul vinculis ex filo factis colliga-
tafonos eduntfcalam Muficam verè exprimentes. Nam hæ partes, bacillo le-
viter percuffæ , quamlibet melodiæ partem exprimunt. Hujus autem inftru-
mentifigurafequitur.

Inveni & ego inftrumentum fatis delectabile ex campanulis gradatim fo

no differentibus conftans; quod decremento arena , per vafis cujufdam fora-
men deorfum tranfeuntis, movetur. Hoc etiam inftrumentum cantilenam ex

multis melodiæ partibus confiftentem proferre poteft, quod etiam hoc in loco
cumfuis partibus depinximus.

Hh a Inter-
244TONTRACT. IL PART. 11 LIB. VI.

low
polige

Interveniente etiam hoc inftrumento horologium conficere non erit dif.

ficile, quò horas diei &noctis cognofcamus. Similiter in hora aliqua data, Mu-
ficá hæc præcisè audiri poteft.
Multa enim alia inveniinftrumenta, quorum alia vice in fine movere feci,
alia ponderibus proportionaliter fibi correfpondentibus, alia motu deorfum,
feu furfum ab aquis crecentibus vel defcrefcentibus caufato,feu arena effluxı
per inferiora alia denique ventorum flatuùmque multitudine in hemifphærii
centro concurrente, inter quæ tamen omnia illud, quod Inftrumentum noftrum
magnum vocamus, principem obtinet locum, cujus fabricam & ufumlibrofe
quentiexplicabimus .

FINIS LIBRI SEXTI

LIBER
 245

LIBER SEPTIMUS

De Inftrumento noftro Magno .

CA P. I.

Deinftrumento noftro degeneraliejus compofitione.

Oc inftrumentum à nobis noviterinventum, certè fi curiofis oculis

infpiciatur, non modò utilitatem auditoribus afferet, fed etiam ma-

xima jucunditate fenfum ipforum afficiet.Jucunditatem dico,quo-
niam Muficam ipfius adjumento & harmoniam fymphonicam di-
verfarum partium abfque Mufico edi poffe infrà demonftrabimus; ita ut Mufi-
cam fine Mufico, aut alicujus animalis actione, & proinde abfque precio & pro
poffefforis placito habere liceat, quod quidem,ut mihi videtur, haud vulgare
eft. Lautum igitur atque fatis gratum & mirabile videbitur epulantibus, aut
inconvivio præfentibus,Muficam inexpectatamfine præfentia alicujus anima-
lis moventis in quodam triclinii angulo audire,& permajorem cœnæ aut pran-
dii.partem cantilenam ex multis partibus fymphonicis conflatam, & quidem
provoluntate Domini fonantem percipere. Quod fanè ut faciliùs perficiatur,
fçiendum eft,tria ad hujusmodimachine Muficæftructuram concurrere, vide-
licet corpus inftrumenti Mufici fonantis cum fuis ornamentis neceffariis, fa-

bricam curforiam ad inftrumenti chordas percutiendas ordinatam, & machi-

nam ex totis conftructam,à cujus motu proportionali fabrica illa paulatim &
proportionaliter deorfum defcendat, fuoque defcenfu chordas inftrumentiad
harmoniæfonos provocandos pulfet,mediantibus pennis in fuis partibus late-
ralibusfeu regulis aut coftis infertis ; & per confequens Muficam ex multis par-
tib. confiftétem tamdiu edat, quamdiu fabrica illa ad triclinii bafim movebitur.

C A P. II.

De corporisfonantisfiruttura.

AD corporis hujufmodi conftitutionem duo requiruntur , videlicet ejus fi-

gura,figuræque difpofitio, & chordarum fuper eo apta pofitio. Quod ve-
rò ad hujus inftrumenti figuram attinet, neceffe eft,hoc commodiùs ex figura
illa Geometrica, quam Triangularem vocant , conflari, cujus omnia latera æ-
qualia effe debent. Namà conohujufmodi figuræ ad bafin defcendendo,ut o-
mnis ejus capacitas amplior & latior effe videtur, quoufque ad bafin pertingit,
fic etiam omnes ejus chordas à puncto unius lateris ad aliud lateris fibi oppofiti
punctum, quò magis à puncto remotiori à cono extenduntur verfus bafin, ed

graviorem fonum redderecertum eft quò autem propinquiores cono, eò acu-

tiorem & excellentiorem. Fabrefiat igitur triangulare hoc corpus tali modo,
utomnis ejus venter fit vacuus;margines verò triangulariter conflantur ex af-
Hh 3 feribus
248 TRACT . II. PART . II. LIB . VII.

feribus quadrato modo,ita tamen,ut ille affer, ad quem figuntur chordæ,fit de

abiete,quò fuaviores & dulciores fonos reddat. Hujufmodi enim lignis utun-
turfabri illilignarii,quorum inftrumenta Mufica conficere eft officium. Dein-
deà cono verfus bafin dividantur latera duo oppofita in 40.vel plures partes, ita,
utquælibet pars unius lateris proportionaliter diftans à cono correfpondeat
parti lateris oppofiti, æquali etiam proportione à cono diftanti. Poftmodum
fuperpunctum divifionis cujuflibet unius lateris firmentur chorda æneæ,unius
& ejufdem dimenfionis , quæ extendi debent ad puncta lateris oppofiti, & ibi
ferrea aliqua clave infigi taliter,ut intendi aut remitti poffint, ad veram mono-
chordi altitudinem vel depreffionem, fecundùm fyftematis Mufici proportio-
nem. Tum poftea juxta quemlibet clavem ferream, claves fyftematis funt ex-
primendæincipiendo a..quod erit nomen chorda inferioris versùs bafin,aut

fiDiapafon,quemadmodum pro hodierno die folent,ufurpare volueris, ufque

ad C.fa . & túm C.fa. erit prima chorda,D.lafecunda . E.mi tertia, F.fa , ut, quarta,
T.ut quinta,A.re,fexta,B.mi, feptima, & fic in cæteris,ufqueadggg. Et quia tam
b.molle,quàm quadratum fæpiffimè occurritin Muſica in multis cantilenis,
ideò chorda etiam pro ipfis in debitis monochordi locis relinquendæ funt. Sic
in A realiquando b molle occurrit,in B.mi frequenter, in D.folre aliquando,&
fæpè etiamin E.la, mi. Similiter quadratum in F faut,nonnunquam reperi-
tur, & ficin cæteris ordinum fuperiorum,videlicet acutorum & peracutorum,
quibus hæ claves graves refpondent in Diapafon . Atque hoc modo habebis
chordas æneas cupreas fuper inftrumentum hoc noftrum extenfas, cuilibet fy-
ftematis clavitamin mollibus, quàm in duris correfpondentes. Reftat tamen
adhuc, ut loca etiam fabricemus, five foramina fiffa,in quorum juncturis duæ
fabricatæ curforiæ Zonæ inferi poffint, quò æqualiter & non inconftanter mo-
tum fuum faciant : A cono igitur Trianguli ad medietatem bafis ducatur ra
dius,five diameter.Ubi autem radii extremitates contingunt,ibi foramina ob-
longafuntfabricanda,quæ per duas literas magnas A. & B. defignavimus.
Hoc igitur inftrumenti corpusfatis bene jam præparatum & difpofitum
adfonos congruos emitttendos more horologii Horizontalis collocandum eft,
ita, utnulla trianguli pars magis furfum aut deorfum inclinet,fedfecundùm pla-
nitiemfuperficiei bafis ejus ad murum feu parietem triclinii ftrenuè affigenda
eft , videlicet tali modo , ut in exacta medietate altitudinis triclinii conſiſtat.
Namque hoc modo fabrica curſoria ad medietatem altitudinis triclinii con-
ſtructa proportionem, & fcopum habebit fatis idoneum, quò fecundùm inte-
gram fuamlongitudinem deorfumfubter machinam defcendat, ut eo modo in-
tegrumfuum officium præftet infuo defcenfu,ut infrà latiùs declarabimns. Fi-
guram autem corporis hujus feu inftrumenti cum omnibus fuis neceffariis or
mamentis hicanneximus.

CAP.
 DE INSTRUMENTO NOSTRO MAGNO .
247

33.
32.
31.
o30.
to29.
28.
027.
20.
22.
24.
dd b 23.
CA 22.
bb A 21.
aa to20.
A to 19.
18.
to 17.
toid.
12.
14.
to 13.
12.
II.
01.
DD A to9.
82

CC A 8.
BBA
-F

AA
x
EA

2w

3
Y

2
to I

B.

CA P. III.

Defabrica curforiaſtructura .

Τ
UT verò hæc Mufica difpofitio in Triangulo præmiffo defcripta in actum
harmonicum deducatur, neceffe eft aliquod etiam invenire inftrumentum ,
cujus motu chordæ hæ fecundùm fyftematis Mufici proportionem ordinatæ
fonos fenfibiles & concordantes reddant; quod quidem ut convenientiùs fiat,
parallelogrammal
ex ligno folidiore formetur fuperficies aliqua is , hoc eft, ha-
bens latera fua extrema minora, latera verò fecundùm longitudinem protenfa
æqualia, fed majora . Sint verò latera extrema exactæ magnitudinis cum radio
feu diametro inftrumenti triangularis ; ita ut fe extendantfecundùm fuam lon-
gitudinem ab extremitate juncturæ five fiffure A. ejufdem ad extremitatem
fiffure foraminis longi fibi oppofitæ B. ita ut radius Trianguli A. B.fit exacta la-

titudo
248 TRACTAT. II. PART . II. LIB . VII.

titudo ipfius fabricæ; Longitudo verò laterum majorum ejufdem erit medietas
altitudinis triclinü . Ita autemfabrefacta erunt, ut facilimè queant tali modo
in fiffuras feu foramina oblonga inferi,utregulariter, & abfque declinatione a-
liqua in ullam partem furfum & deorfum per eas anguftias dilabi poffint. Sit-
que denfitas horum laterum vel potius latitudo trium vel quatuor pollicum,ita
ut intra fe ventremhabeat vacuum . Poftea dividantur latera extrema ab illo

puncto; in quo cum laterum majorum extremitate conjunguntur in tot partes

æquales, quot continet dimidius numerus chordarum ; & in puncto cujufque
divifionis utriufque lateris oppofiti fiat fiffura parvula, five foramen oblongum,
ita ut denfitas régulæ alicujus ligneæ fatis tenuis poffit ingredi & egredipro pla-
cito Artiſtæ.Deinde parandæfunt regula ligne longitudine fua totamachina,
fpiffitudine verò unam pollicis quarta, & latitudinepollice ferè unû exæquáte ;
fitq;materia illaru beneficca, & noviridis, ne ficciori aëre poftmodúincurve-
tur;ná valde debet effe directæ, & longitudine æquales acpolita Numerus auté
eorum erit fecundùm numerum dimidium chordarum, ut dictum eft, corum-

que longitudo exactè debet effe æqualis. Poftea præparentur hoc modo : Pri-
mùm dividantur in 40. partes a quales, & qualibet illarum partium repræſen-
tet proportionem illam Mufices temporalem, quam Brevem appellant.Deinde
fubdividatur quælibet pars in duas æquales, & quælibet earum repræfentet
femibrevem Muficalem . Et iterùm quælibet illarum fubdivifarum partiom
portio fubdividatur,ac referanthæ partes fubdivife Minimam ,hoc eft, dimidi-
am Semibrevis quantitatem , quæ fi iterùm fubdividetur, Semiminimam five
nigram producet notulam : Et harum partium quælibet iterum fubdivifa duas
producer Fufas , & quælibet denique illarum fubdivifa Semifulas conftituet.Sed
neque adhuc etiam fatis præparatæ funt hæ regulæ ad effectus optatos produ-
cendos;Unde in cujuflibet divifionis centro minimæ cavitates feu fiffure exca-
vandæ funt,in quas parvula plectra inferi ac intrudi poffint, ibique fatis firmiter
retineri,quæ quidem plectra expennis aptiùs fieri poffunt,quia fcilicet hæ ma-
gis idoneafunt flecti,locumque cedere chordis refiftentibus, & poftmodum ad
priftinam rectitudinem reverti. Sintigitur hujufmodi pennæ exfciffæ & forma-
tæ in figura parvuli Trianguli,quo pars cujuflibet magis ad conum Trianguli
vergens faciliùs plectat, locum chorda cedat, & in-receffu-fuo chordas leviter
percutere, eoque facto ad priftinum fuum ftatum redire poffit. Triangulilon-
gitudo debet effe circiter quartam unius pollicis partem,in cujus cauda fiveba→
fi,quadrangulus parvulus relinquendus eft ejufdem magnitudinis, quæ eft illa
Triangulipars,quæ in fiffuram inferi debet. Ethîc etiam obfervandum,dimen-
fionem cujuflibetpenè Trianguli debere effe femper eaudem, hoc eft,ut nullo
modoalteram altera excedat, ne in una chorda fortior fiat pulfatio,debiliorau-
tem in altera;nam femper eadem pulfationis forma erit fervanda .

1
FABRI
 DE INSTRUMENTO NOSTRO MAGNO . 249
netas
FABRICE DESCRIPTE IMAGO SEQVITVR.
odo
nea-

Sit
Ta
Dillo
B.C
‫ןסכ‬

DE

F.G

a.b
artes

d.c
gum,
pla

Ates
ves-
ய
+um.

AA
: Pri
len-
inde
Batet
im
id:
live
duas
Sed
odu.
XC2
ire
ma
A

ma

Of
12-

Regulæ autem conftructio talis eft,ut in futuro fequenti declaratur.

II. Penna-
 TRACTAT. IL.
II PART. II. LIB . VII.
250
Pennarum autem effigies triangulares, quas plectra pulíantia vocamus,
hoc modo explicavimus

Suntetiam & quædam plectra præparanda, quæ pannnum ex lana in fine

habere debent,quo chorda impediantur , utultra præftitutum terminum non
fonent;nam aliter accideret, ut difcordantes foni cum concordantibus audi-

rentur, & comodo tota harmonia pollueretur;Unde ea plectra taciturnitatis &

muta vocamus; Eorum veròfigura efttalis.

Ex difpofitione igitur prædictarum coftarum feu regularum in parallelo.

grammiventre contentarum patet, quod unica fola illarum regula refpondebit
ad duas inftrumenti chordassita, ut divifiones prædictæ temporales in utraque
illarum latitudine exprimendæ fint, & per confequens plectra illa pennarumin
divifione ejufdem regulæ lateris chordam fibi proximam in utraque parte pul-
fabunt,atque hac via eadem regula duplicem fonum eodem momento edere
poteft. Exquibus manifeftum eft,hujufmodi coftas five regulas in dictas trian-
guli fiffuras includi atque intrudi debere fecundùm fpiffitudinem illarum , &
nonfecundùm latitudinem,ita nimirùm utlatitudo illius cofta five regulæ tam
dextrorfum,quàm finiftrorfum latera majora parallelogrammi refpiciat.
Hic etiam obfervandum eft, quod eadem regula five cofta duplicemfy-
ftematis clavem denotarefoleat,ita ut, ut & A.re,refonare poffint ejus ope at-

quemotione; & fic in cæteris, quemadmodum in præmiſſa fabricæ delineatio-

ne demonſtratur.

C AP. IV.

De machine moveniis five primi mobilis defcriptione.

imumhujus machinæ mobile poteft effe inftrumentum multarum fpecie-

rum exrotis ferreis fabricatum, quarum motus ex contra pondereinduci po-
teft
 DE INSTRUMENTO NOSTRO MAGNO . 251

teft,quemadmodum in horologiis majoribus,aut in machinis ad ciborum affa-

tionempræparatis fieriaffolet; Nos autem hanc machinam magis ad noftrum
propofitumidoneam exiftimavimus,cujus motus caufam non à contra ponde-
re,fedpropteraxis fuperficiei chalybiatæ,jam chorde canabinæ violentiâ co-
preffæ extenfionem oriri docuit nos experientia : Chorda igitur canabina per
rotulas conducta ad annulum fabrica,movente axe cum fuis rotis, relaxabitur,
& motu ipfius chorda machina defcendet, cujus defcenfione percutient ejus
pennæchordasæneas inftrumenti Mufici;ita ut Muficæ cantus multarum par-
tiumaudiri facilimè,fine Mufici alicujus præfentia queat: Effigies autem iftius
primimobilis hæc eft.

li 2 CAP.
·252 TRACT. II. PART. I. LIB . VII.

CA P. V.

De vera inftrumenti cumfuafabrica curforia & machina

moventepofitione.

Uoniam hucufque jam de particularibus egimus, ad generalem Inftru-

QHmenti noftri fabricam properabimus. Primùm igiturinftrumenti corpus
triangulare ad parietem firmiter & fortiter affigendum eft, tali modo, ut ejus
conus verfus conantes feu auditores protuberet, quò minores feu acutiores in-
ftrumentifoni non fubmergantur aut impediantur ab illis gravioribus, quima-
gis verfus parietemfuntdifpofiti, quia chorda, quò graviores,eò magis retrò, &
remotiori ab auditoribus loco fonare folent : Bafis igitur Trianguli collocan-
da eft juxta muros, ita ut quilibet ejus angulus duobus poftibus fatis ftrenuis
fuftineatur. Similiter quoque à pofte benè valido fuftineatnr ejus conus , in
quo etiam fiffura coutinuari poteft ab ejus fummitate ufque ad bafin; & pari
modo ejus fiffura oppofita in bafi poteft ingredi infiffuram fimilem poftis ali-
cujusfuftinentis. Fabrica etiam curforia annulum habere debet in extremitate
fua fuperiori; in quo chorda à machina mobili declinante ligari debet,& alium
annulum in extremitate inferiori, ad quem contra pondus parvulum fufpendi
debetad tenendam fabricam conftantem.
า

CAR
 DE INSTRUMENTO NO MAGNO. 253

car
DUS
S

Par
Sal
tat:
A4

Ii 3 CAP.
 TRACT. II. PART. II. LIR. VII
254

CA P. VI.

Demodo difponendi cantum Baffum alicujus Symphonie ad hoc

inftrumentum.

Ntelligendum eft , coftas five regulas illas fabrica curforiæ removendas effe
& attrahendas à fiffuris extremitatum ejufdempro placito Artifte. Cùmigi-
tur Baffum cantú ad hunc ordinem difponere volueris, abftrahe ab illa fabrica
quinque ejus latera incipiendo à .vel fi aliqua Baffinota cadatſubøaccipia-

tur & fexta regula nempe F , faut.Deinde quærenda eft in Baffa cantilena prima
ejus notula, in quo fcilicet fpatio vel in qua linea ponatur. In regula enim tali
loco correfpondente versùs extremitatem ejus infimam , quæ eft terminus à
quo,fecundùm illam divifionem feu proportionem, quæ quantitati notulæ re-
fpondet, inferendum eft plectrum aliquod triangulare pulfans in primo fcili-
cetpuncto termini à quo; & ubi quantitas illius notulæfinita fuerit in regula,ibi
plectrum taciturnitatis ex panno laneo conflatum infigendum eft, ne chorda
diutiùs, quàmpar eft, & ultra notulæ fuæ quantitatem fonet, nifi duæ vel tres no-
tulæ confequenter in eodem fyftematis loco, hoc eft, in eodem fpatio velinea-
dem linea exprimantur, tunc enim plectrum taciturnitatis feu mutum in extre-
mitatem quantitatis ultimæ inferendum eft. Poftmodum quæratur fecunda
notula ejufdem cantilenæ, ejusque locum in una de quinque regulis ejusque lo-
cis diligenter perquire; quâ inventâ numera ab ejus termino inferiori tantam
quantitatem regulæ, utprimæ notulæfpatium omittatur;& extremitati prioris
fpatiiinferendum eft fecundum plectrum ad pulfandam notulæ fecundæ quan
titatem ; in cujus etiam quantitatis fine plectrum taciturnitatis applicandum
eſt,ratione prædicta ni aliæ notulæ Baffi, in eodem loco immediate fequuntur.
Hindad notulam tertiam progrediendum eft, & perquirenda etiam ejus clavis
interregulas prædictas,quâ inventâ,in fine limitum quantitatum duarumpræ-
cedentium notularum infigatur plectrum tertium pulfans,notulæque quanti-
tatem exprimens, ac explicetur iterùm in fine temporis ejus plectrum tacitur
nitatis. Atquehoc modo cum cæteris omnibus Baffi cantus notulis proceden-
M
dum erit, quoufque univerfum cantum baſſum per plectra illius regulæ ada-
ptaveris.
Verbi gratiâ,in demonftratione inferiori invenio primam Baſſi notulam
pofitam effe in prima linea, in qua clavis locum obtinet; video etiam, notu-
lam illam effe Semibrevem; Quæro igitur regulam illam ex quinque iftis fabri-
cæ extractis,in cujus uno latere.T.exprimitur,in altero verò A. re.in cujus prin-

cipio, inchoando ab inferiori termino ad fuperiorem, plectrum triangulare infi-

go, & , quoniam notulam Semibrevis quantitatem habere percipio, idcirco à
loco plectriad dimidiam Brevis menfuro : namque à termino illo ad divifionem
factam in medietate Brevis primæ fefe extendit Semibrevis quantitas. Quare
inillo puncto medioinferendum eft plectrum taciturnitatis, quò fonus chordæ
Tut.impediatur, ne ulteriùs fonet. Deinde invenimus notulam fecundam

fol. re. fibi vendicat : Quærenda igi-

Baffi ponifuper illam Baffi lineam, quam D.
tur eftregula illa,inter quinque iftas abftractas, in cujus uno later D.fol.re.jave-
nitur,in altero, E. la.mi. Et quoniam fpatium unius femibrevis, à principio nu-
merando,tributum eft antea notulæ priori;ergo primum fpatium Semibrevem
fignificans omitto, & infine ejufdemplectrumfonans applico; Sed quia notula
hæc
 DE INSTRUMENTO NOSTRO MAGNO : 259

hæc fecunda eft tantùm dimidia Semibrevis pars, videlicet minima,idcircò non
nifi dimidia pars fpatii inter Brevis terminum, & illum Semibrevis præcedentis
capienda eft, poffidebit igitur quartam fpatii partem unius Brevis : Atque hoc
modo tres Brevis prioris quartæ complete & occupatæ funt; In fine igitur illius
Brevis quartæ, qui eft Minimæ terminus, plectrum taciturnitatis ponendum
cft.
Tertiam Baffi notulam in linea fecunda fuifyftematis invenio,in qua B. mi.

reperitur. Regulam igitur, in qua B.mi, notatur, quæro , & in fpatio ejus
poft Semibrevem & Minimamplectrum infigo in eolatere,in quo B. mi reperi-
tur; Et quia notula hæc eft etiam Minima, ergo ejus quantitasperficitultimam
quartam Brevis, eámque percurrit; quarein puncto ultimo illius quartæ Brevis
partis,feu in fine illius Minimæ, quæ eft tertianota Baffi,plectrum taciturnita-
tis feu mutum infigendum eft. Poftea quartam Baffi notam in illa fyftematis
Baffi linea reperio,in qua clavis F.faut. exprimitur. Regula igitur F.faut. quæro,
&aufero fpatium unius Brevis,quodnotulis præcedentibus datum eft. In fine
igitur prioris Brevis impono plectrum pulfans; Et,quianotæ illius quantitas eft
dimidia Brevis fecundæ pars, ideò,fi alia notula in eadem linea immediatè non
2
fequeretur,plectrum mutufeu taciturnitatis ibi infereretur : fed minima ei pro-
xima eft notula in eadem linea reperta ; quare , ubi plectrum mutum exprimi
debebat,plectrum pulfans locandum eft; Et,quia quantitas ejus eft nonnifimi-
nima,itaquefeipfum extendit à puncto medietatis fecundæ ad tertiæ ejus par-
tisfinem;ac,quia alia notula quantitativa non fequitur immediatè in eadem li-
0
nea,idcircò in fine illius partis tertiæ applicandum eft taciturnitatis plectrum.
m Atquehocmodo procedendum eft cum omnibus notulis fequentibus in baffo
TS
cantufubfcripto expreffis.
OATHUCH

CA P. VII.

TC
De difpofitione notularum Tenorisfuperhujus
dz
lan fabrica coftis.

m
gi Cum illam partem fymphoniaca Muficæ, ejusque notulas in hocnoftru
ve-
inftrumentum imprimere conftituitis , eligendæ funt tres Regulæ fuperio-
JU-
resad Baffum pertinentes, videlicet D. folre.cum E.lami F.faut.cum Gfolreut,
& A. la mire cum B. fami.Et præter eas duæ etiam aliæ fequentes verfus in
Ja
ftrumenti conumàfabrica abftrahendæ funt videlicet C.folfa, cum D.lafolre,

&
 TRACTAT. II. PART. II. LIB . VII.

& E. la mi cum F.fant .Ubi igitur notulas Contra-Tenoris ad has coftas referre
volueris,quære primùm ejus notulam,& in puncto termini à quo, tende ab imo
furfum, inferendo plectrum aliquod pulfans; ubi verò valor ipfius quantitatis
notulæ definit,ibi plectrum mutum five taciturnitatis exprimi debet; & progre,
diendum eft in omnibus,quemadmodum fupra in Baffi cantus adfabricamil-
lam curforiam difpofitione eft declaratum : Verbi gratiâ,in linea,in qua clavis
C,fol,
fa , ut, exprimitur, invenimus Semibrevem,proinde plectrum pofitum in
punctotermini à quo, obtinebit valore fuo dimidiam partem fpatii Brevis : In
puncto autem,ubi finitur ejus valor, plectrum mutum applicandum elt : Et hoc
modo etiam cum cæteris iftius demonftrationis eft agendum .
4VQUAUGAA

CA P. VIII.

De adaptatione cantuum Contratenoris & medii adhujus

fabrica curforiæ ufum.

AD Contratenorem huic fabricæ curforiæ adaptandum duæ regulæ fupe-

riores Baffi,videlicet F.fa,ut, cum G.folre, ut, & A la, mi,re, cum B.fa, .mi.
Similiter duæ regulæ fuperiores Tenoris nempe Cfolfa,ut,cum D. la,fol, re, & E.
la,mi, cum F fa ut,à fabrica abftrahédæfunt.Præterea requiritur adhuc unica re-
gula proximafuperior. G.fol,re,ut,cuma a,la mire. Quæ quinque regulæ omnes
ejus fyftematis notulas recipiunt, & explicandæfunt,utin capite de Baffi difpo-
fitione dictum eft. Ad explicationem verò partis mediæ quatuor regulæ fupe-
riores Contratenoris requiruntur,nempe A.la, mi,re, cum b fa, mi. C.fol,fa, ut,
cum D.la fol,re. E.la,mi, cum F.faut , & Gfolre ut, cum A. la,mi,re, & unica altera
regula fuperior proxima, videlicet B.fa, mi, cum C.folfaut. Quæ omnia fi exa-
ctiùs confiderentur, & cum tranflatione cantus Baffi comparentur, non
erit difficile Artifte , notulas harum melodiæ partium
adaptare coftis fabricæ prædictæ.

CAP.
 DE INSTRUMENTO NOSTRO MAGNO . 259

CA P. IX.

De tranflatione cantus fuperioris feu Difcanti adnoftra

fabrica curforia ufum.

Quinque etiam regulæ à fabrica abftrahendafunt ad transferendos fonos

hujus melodiæ partis adfabricæ confonantiam,videlicet E. lami, cum F..fa
ut ; Gfolre ut cumaa la mire;bb.fa mi cumccfolfant; ddlafolre, cum ee la mire,&
fffaut cum ggfolre ut.Pro ufu autem plectrorum tam pulfantium quàm muto-
rum intelligendum eft, eandem rationem cum illis cantus Baffi & Tenoris ha-
bendam effe, & proinde majorem difcurfum de adaptando quolibet melodia
cantu ad fabricam & inftrumentum noftrum non faciemus, cùm diligenti &
ftudiofa perfcrutatione hoc omne facilimè cognofci atque obfervari poffit.

CA P. X.

Quod multa alia inftrumenta Mufica admotum iftius

inftrumenti magnifonare poffint.

poffumus etiam alia inftrumenta ventofa & per flatum Muficam confonan-
tiam caufantia ita huic noftro inftrumento magno adaptare,ut dimenfio fa-
bricæ ipfius fit caufa ipforum fonorum commovens . Caufa autem flatus

poteft efle defcenfio ipfius fabricæ, quâ appendix aliqua ex ejus folido la-
tere protuberans follis cujufdam benè adaptati partemfuperiorem deorfum
deprimere poteft , quæ follis pars poft receffum protuberationis virtute
cujufdam contra-ponderis elevari poteft. Adveniente autem fecundo la-
teris tuberculo iterùm elevetur. Atque hoc modo per totum tranfitum
fabricæ folles illi artificiales flatus fuos emitterepercipientur , & per confe→

quens virtute plectrorum in regularumfeu coftarum fpiffitudine adaptatorum

claves fiftularum orificia obturantes elevari à fiftularum orificiis poterunt, quò
follis flatus in eorum guttura penetrans diverfos fonos fymphonicos cum
cantilenamajoris inftrumenti convenientes effundere feu excitare valeat.Simi-
liter tintinnabula feu campane parvulæ harmonicè cum hujus inftrumenti
cantilenarefonare poffunt,plectris in exteriori fabricæ latere annexis,tam pul-
fantibus quàm mutis & tacitis. Infinita alia huicinvento noftro facilimè adde .
re poteruntftudiofi & cupidi novarum inventionum. Imò aufim ego affirmare,
me huicinftrumenti motui non modò ipfius Barbiti muficam,fed etiam Viola,
Siftrenæ,Pandora, & hujufmodi aliorum inftrumentorum partes, ut cum hoc
noftro inftrumento fymphonicè refonent,accommodare poffe. Quæ omnia,
quoniam hoc in loco edifferere contra propofitum & inftitutum noftrum eft,
confultò omittemus, & ad fimplicemhujus noftri inftru-
menti qualitatem nofmet reftrin-
gemus.

P.
Kk CAP.
 258 TRACT . II. PART. II. LIB . VI .

CA P. XI.

De motione iftius inftrumenti & quomodo ab oculis auditorum

fit occultandum?

Uoniam res occultæ magis admirabiles videntur, quàm quæ fenfui expo-
Qu
nuntur, ergo neceffe eft,utabfcondatur hujus inftrumenti corpus cum fa-
brica & primo mobili, vel afferibus artificialiterà fabro lignario compofitis,vel
tapeto;modò utrefiduum etiam ejufdem triclinii parietis æqualiter cum eo ve-
ftiatur. Sufficiet autem unus triclinii angulus magis ufui incommodus profta-
tione & repofitione iftius inftrumenti : Ab angulo igitur in fuperiori lateris fa-
bricæ parte chorda canabina affixa ad fupremam triclinii fuperficiem penetra-
re debet in cameram fuperiorem, & ibi inflectifupre rotulam unam ; & fecun-
da linea parallela ad pavimentum extendatur in aliam cameram ad aliam rotu-
lam, ac poftea circumvolvaturfuper axem primi mobilis fecundùm illam pro-
portionem , quâ fabrica deorfum moveri debet. Unde movente hoc inftru-
mento mobili, tam diu deorfum petet machina, quò ad officium fuum obierit.

CA P. XII.

Defpeciebus Cantus,quæ ad hoc noftrum inftrumentum

referridebent.

Cantilena, quæ ad hoc inftrumentum adaptanda eft, non debetnumerum

primæ partitionis regularum excedere, quia aliàs erit extra capacitatem hu-
jus fabricæ, quæ conftat folummodò ex 40. regionibus : Pavana igitur, cujus
quælibet pars octo vel 12. Semibrevibus conftat,valde convenit huic machine,
quia poft ipfam potes etiam Galliardam exprimere,vel faltem eadem Pavana
bis reiterari poteft cum Galliarda, modò, ut partes earum non ex multisSemi-
brevibus conftent.:Vel Pavana ex octo Semibrevibus conftans cum Galliarda

fua, Almana, Carantho eadem motione fucceffivè fonare poffunt : Similiter

cantus illi Italici, & ex aliorum Muficorum compofitione è multis conflati par-
tibus fymphonicis,hujus inftrumenti virtute exhiberi poffunt,modò ut fabricæ
limites non excedant.

CA P. XIII.

De cantilena ejusdem in hoc inftrumento repetitione.

m eris (nam fortaffe auditores iftiufmo

e ò eandem Mufica repetere volu
Si ver
Siv
modirepetitionem expeterent ) elevetur iterùm machina circumvolvendo
machinam mobilem , hocque paulatim ; & in fabricæ afcenfu Muſicam aliam
percipies à prima differentem, ita ut Mufica planè nova & inaudita audirivi-
deatur. Fabrica verò ad triclinii faftigium elevata deorfum ad motum machi-
næmobilis dilabi iterùmpermittatur; Etin fuo motu Muficam priorem repe-
tet,atque hoc modo totum convivii tempus actione fua conterer, non fine ma-
gna affiftentium admiratione &jucunda voluptate. Atq; hoc modo finem huic
noftræ

S
 DE INSTRUMENTO NOSTRO MAGNO . 259

noftræinventioni imponimus,cui aliquid addendi aut demendi liberam relin-

quimus peritioribus facultatem. Sunt etiam infinitæ inftrumentorum aliorum
inventiones, quas, quia hoc loco exprimere,nimis forfan tædiofum videretur le-
&
toribus, lubentes omittemus,finemque hac ratione operi huic noftro Mufico
imponemus;id fanè quod agnofcimus effe nonnifi phantafticam quandam nc-
ftram inventionem,quâ totius Muficæ artem intemplifeu palatii figuram con-
traheretentavimus,hujusque artis nobiliffimæ demonftrativam difpofitionem
ftudiofis & curiofis explicare.

FINIS LIBRORUM MUSICA.

Kk 2 TRA-
2

Er

do
 261

TRACTATVS

SECUNDI

PAR 5 111.

De Geometria feu arte Metrica, tam

Theorica , quàm Practica.

in

LIBROS TRES DIVIS A.

Kk 2 CON
202 TRACT. II. PART. III. LIB. I.

CONTENTA PARTIS TERTIA .

De propofitionibus ad Theoriam pertinentibus , quibus omnes inftrumen-

torum noftrorum,& aliorum à nobis in lucem editorum actiones

practicæ delineantur; Et de his libroprimo.

(Orthogonaliter
(Baculum erectum .
Duofunt auto- >Ad latus depref-
Tractat fum .
ripropria , &
·
Geome- referunt Longum quadratum ad an-
tria Figura,nã gulos rectos elevatum.

Dequib.lib.2
hæc
De inftrumen- Duo alioru in- BaculusJacobi baculofimilis.
tis metricis,ad duftriâ acqui-
fita funt Quadrans
praxin necef
Unica
fariis. Inqui

&
Qualitates,quibus dimenfiones per

3.
busnotatur
veftiganturftatione Duplici

:
C

Definitiones

Linea Hypothenufa eft quæ à bafis puncto non perpendiculariter elevatur, &
infiguratriangulari femperreperitur.

Lineaperpendicularis eft linea fuperbafinadangulos rectos elevata;Unde

orthogonalis dicitur.Dicitur etiamcathetus.

Dia-
 DE GEOMETRIE PARTE THEORICA 263

Diameter eft linea figuram, cujus extremitatibus puncta fua applicat, in

dunæqualia dividens. Undedicitur Diameter à As ,quod eft,per & μere , menfura,
quia per mediu.n menfurat. Et hæc linea in quadrato feu parallelogrammo & in
circulo dicitur Diameter, in Sphara, Axis ; fed inpoligoniis Diagonalis,quafi duos an-
gulos taagens appellatur.
quib.lib.2
De
&.3.

Notandum autem eft,quod omnis Hypothenufa fit realis Diameter alicujus

parallelogrammiimaginarii .

a . b . ergo refpectu Trianguli à. b. c. dicitur Hypothenufa;refpe&ua.b.c.d.

quadrati dicitur Diameter.
Linea parallela funt lineæ æqualiter ubique diftantes, ita ut fi in infinitum
extenfæfuerint, ad angulos tamen non concurrant, ut;

Parallelogrammus eft Tetragonus, cujus latera oppofitafunt æqualia, ut;

Proportio eft refpectus quidam duarum dimenfionum unius fpeciei fecun-

dùm quantitatem .

LIBER
 TRACTAT. II. PART. III. LIB . I.
264

LIBER PRIMUS

De Geometriæ parte Theorica.

Propofito I.

five Polimetria,
mnis Geometrica menfuratio,fivefit Altimetria.five Planimetria,

lineis rectisperficitur duos angulos acutos conftituentibus.

in.

Propofitio 11.

Ubi igitur omnes lineafuntparallela , ibi nullafieripotest menfuratio Geometri

ca,quia lineaparallele in infinitumextenfa nunquam adangulos concurrunt.

Propos
 DE GEOMETRIE PARTE THEORICA.
265

Propofitio III.

Exprædictis ergo conftat, Hypothenufa reali, (hoc eft directione alicujus re-
gulæ objectum indicantis) aut Hypotenufaintentionali, quæfcilicetfolius oculi ra-
diis vifualibus gubernatur,fuper rectam velrectas parallelas incidentibus,fuperficie-
rum longitudines& latitudines inveftigari.

a
Regu
la
ད་
་

A. G. regula indicans objectum b . Similiter d. oculus intuens objectumf.funt

lineæ Hypothenufæ a. b. & d.f.quæ triangulos orthogonales a . b. c. & d.e.f.con-
ftituunt. Horum ergo gubernatione & extenfione parallelogrammata , quo-
rum medietates funt Trianguli rectanguli, determinantur, ut infrà dicemus :
Ubi ergo Hypothenufa feparatperpendicularem lineaminftrumentiin plani-
metria,ibi perpendicularis refiduum ad trianguli bafin comparatumfe habe-
bit, ut longitudo feu bafis majoris Trianguli ad inftrumenti altitudinem,ut in-
frà etiam docebitur.

Propofitio . IV.
9 Parallelogrammum per Diametrum inpartes aquales divifum duosproducit Trian-
gules orthogonales.
LI üb
 TRACT . II. PART. III. LIB . I.
266

Ubiquadratum a.b.c.d. dividitur in duos Triangulos rectangulos æqua-

les, nempe a. b. c. & b. c. d. Similiter quadratum e.f.g.h. in triangulos e.f.g. &f.
b.8
.

Propofitio V.
Omne parallelogrammum pro longitudine Diametri majus aut minusinvenitur.
In demonftratione enim fequenti, cùm omnis Triangulus rectangulus per præ-
cedětepropofitionem fit dimidia pars parallelogrammi,neceffe eft, ut altera e-
jus pars intentionaliter confideretur, qua compleatur fuperficies quadrata . Di-
cimus ergo,quod augmentatione Diametri augeatur parallelogrammi dimen
fio,& per confequens trianguli area, quæ eft parallelogrammi pars dimidia .

་་་
་་་་

Parallelogrammum ergòa. b. c.d. minus eft illo a .b.e.f. & illud minus qua
drato a.b.e.g. & h.

Propofitio VI.
Trianguli & parallelogrammus,fubeademperpendiculari velaltitudine exiftentes
Juntinproportione, utbafis unius eft adbafin alterius.

Quia
 DE GEOMETRIE PARTE THEORICA 267

Quia linex C. B. & B. G. & G. H. funt æquales ad invicem;ergo triangu

Ji A. H. G. & A. G. B. & A. B. C. per 38. prop . lib. I.
1. Euclid. funtæquales ad invi-
cem ; Quoties igitur multiplex eft bafis H. C. ad bafin b.c. toties etiammulti-
plex eft triangulus a . H. c. ad trianguluma.b.c.&c. Eadem etiam proportione,
quâ bafis c.left multiplex bafic. d. triangulus a. c.l. multiplex eft trianguloa.c.d.
Quare fi bafi H. c. æqualis fuerit bafis c. I. tunc per prædictam 38. prop. lib.1 .
triangulus a. H. c. æqualis erit triangulo a. c.l. At fi bafis H.c.excedat bafin c.l.
tunctriangulus H. a.c. excedettrianguluma.c.l

Propofitio VII.

Omneslinea recta à verticefeuconolinea orthogonalisdeorfum ducta , hoc eft , o-

mnes lineaHypothenufa lineas parallelas fecantes, quarumtermini in orthogonalem ean-
fimiles, correfpondentes & aqualesproducunt angulos.
demdefinunt ,

X Exempligratia.

a
Di.

d PI
m\q

h
L
i

Linea perpendicularis eft a . b. à cujus verticea,lineærecta.o. & a . i. & a

r. & a.c.ductæ dividunt duas parallelas d . e.& b. c. in angulos ad invicempropor-
tionales,quod facile per 27. prop. lib. 1. Euclid. demonftratur; Namrecta cadens
fuper duas rectas parallelas facit angulos alternatos æquales ad invicem, & fe-
cundum propofitionem 29. ejufdem. anguli externi alternatifuntinterioribus op-
pofitis æquales,utin demonftrationefequenti apparet.
20

2 Б
aD

C- --d

LI 2 Dum.

ད
288 TRACT . II. PART. III. LIB . I.

Dux parallelæ funt a . b. & c. d. fupra quas cadit recta e. f. faciens

angulos oppofitos æquales & proportionales : Nam anguli externil. &g. & i.&
b. nondifferunt ab internis, iis oppofitis, nempe angulis . & g.i. & h . Parinodo
in demonftratione præfcripta octava propofitionis anguli oppofiti alternatifunt
æquales, nempe angulus p. angulo q. Similiter n. angulo 6. & l.angulom, &g.
angulo f. & ficin cæteris.

Propofitio VIII.

Dua linea paralleladimenfione differentesproportionaliterdividi poffunt lineis re-

ctisabaltitudinèfiveperpendiculari cadentibus adbafin.

K Б

C
P

& -
h

Ut igitur parallelogrammum magnum a. b. e.f.fe habetad minus paral-

lelogrammum a . c. d. t. fic triangulus major a. e.f.fe præbetad minorema.c.d.
Simili ratione comparatur parallelogrammum a. k.g.e,ad minus a. c. n.s. , & per
confequens triangulus a. e.g. ad trianguluma.n.c. Sic parallelogrammuma. l.
e. b. ad illuda. c. o. r. & per confequens triangulus a. e. h.ad illum a.c.o.refertur :
Etquia bafese.i. & i.h , & h.g. &g.f. funt in proportione,ut bafis unius eft adba-
fin alterius; igitur per propofitionem hanc 8. quæ etiam eft eadem cumpropoſi-
tione 1. lib. 6. Euclides, triangulia.e i . & a.i.h . & a.h.g. & a.g.f
. funt proportione
æquales, & per confequens, quia bafes c. p. & p.o. & o.n. & n.d.funt æquales; o-
mnes etiam trianguli, fuper illas baſes fub eadem altitudine elevati funt æqua-
les.

Aliaprædicta Propofitionis demonftratio.

a
h

Quatuor
 DE GEOMETRIE PARTE THEORICA 269

Quatuor parallelogramma æqualia parallelogrammo a . b.f.c.conftituunt

parallelogrammuma.bd e.velquatuorparallelogrammaa.g.d.b.eandem im-
plebuntaream.Triangulus ergoa.c.i.eft decima fextapars parallelogrammia,b.
d. e.quia eft dimidiapars parallelogrammia.g.i.c.quodeft quarta pars paralle-
logrammia.b.cf.quod etiam eft quarta pars parallelogrammia.b.d.e.Latus e-
nima.d. ductum inlatus d.e. producet 16. quadrataa.g.i.c. perprimam regulam
multiplicationis Arithmetica Geometrica . Quare manifeftum eft, etiam Dia-
metrum quadrati a. g. i. c. effe quartam partem diametri quadrati a. b . d. e. per
regulam primam divifionis & productionis ejufdem libri. Confirmatur etiam
hæc propofitionis demonftratio, propofitione 43. lib . 1. Euclid. &propofitione 4. lib. 2.
ejusdem . Ex his igitur concludimus lineam parallelam minorem tali proportio-
nead majorem five bafin comparari, quali pars perpendicularis parallela mi-
nori fuperminens ad totam altitudinem. Sed quia tefte Euclide defin.fecunda lib.
quinti, hæc eft multiplex proportio, (eft enim majoris dimenfionis refpectu mi-
noris ) Quadruplam eam vocamus; quia bafis five major parallela minorem
quater comprehendit : Similiter proportio partis a. c. lineæ orthogonalis a. d.
ad totam lineam a. d. eft quadrupla; quia fegmentuma.c.contineturin tota li-
nea.a. d. quater, & c.

Propofitio IX.

In triangulo rectangulo parallelam cum bafi comprehendente,quò magis elevatur

parallelailla in integrafuadimenfione,eò etiam magis elevaturHypothenufa , & perconfe-
quensaugeturbafis magnitudo, ut.

Hic a. b. eft parallela, quæ elevata,nempeinh.i.augetbafinc.f.inc.g.Ite

rùm elevatainl.m. bafin prolongatad punctum. d.

FINIS LIBRI PRIMI.

LI 3 LIBER
270 TRACTAT . II. PART.III. LIB . I.

LIBER SECUNDUS

De Geometricis inftrumentis .

CA P. I.

De Baculonoftro Geometrico.

It baculus exactè quadratus,fcilicet A. B. fexpedum longitudine,&

unius pollicis craffitudine; in cujus vertice fiflurafive junctura eftfa-
bricanda, in cujus concavitatem Hypothenufa imponenda eft, Re-
gulâ clavo ligneo ita affixâ & coarctatâ,ut regula illa furfum & deot-
fum pro placito artificis moveatur. Deinde dividatur pes idem ultimus verfus
A. in duas æquales partes, & in puncto interfectionis,nempe in C. fiatforamen,
per quod regula Curforia ante vel retrò detrudi poffit,lineam parallelam cum
bafi conftituendo. In medietate vel centro claviculi . A. affigatur filum,in cujus
extremitate globulus plumbi appendendus eft, & connectendus, cujus fitus
obfervatione baculus ad angulos rectos fuper planam fuperficiem immobiliter
elevari poteft.

Notan-
 DE GEOMETRICIS
Notandum eft,quod forame
C. poteft etiam fieri in diftantia
unius quartæ pedis à claviculo
A; cùmfcilicet diftantia menfu-
randa longiorerit, quàm ut eam
curfor in inferiori foramine
comprehendat. Ratio colligi-
tur exultima propofitione hujus
primi lib. Nam quò magis ele-
vatur curfor in fua dimenfione,
cùm fit parallela ad bafin, eò ma-
gis erit bafis extenfa.Etper con-
fequens, quò magis erit bafis ex-
tenfa, eò magis debet curfor e
levari.
INSTRUM . 271
D A. & B. altitudo baculi divifa
in fex pedes, figuris . 1. 2.3.4.5. 6.
defignatos.
C. eft linea dividens pedem
primum in duas æquales ; fupra
quamforamen D. per quod re-
gula curforia extenditurvel con-
trahitur , excavatur,
A. eft clavus conjungens re-
gulam Hypothenufam , in jun-
ctura fua cum baculo, in cujus
centro affigitur filum cum fuo
plumbo.
CAP.
 272 TRACT. II. PART. III. LIB . II.

CA P. II.

De Regula Hypothenufæ defcriptione.

Regula Hypothenufa latitudinem habebit dimidiæ partis unius pollicis, fpiffitu-

dinem quartæ partis unius pollicis, & longitudinem fefquipedalem : Jun-
tura ejus in baculi fiffuram affigenda eft, claviculo ligneo, ut dictum eft, ada-
&
ptata : In utraque extremitate juxta lineam rectamà claviculo progredientem
duæ pinnula ( utraque foramen habens, per quod radii viſuales tranfire de-
bentad objectum) juftè conglutinandæ funt.

A. & B. longitudo Hypothenufæ regulæ.

A. juncturainfiffuram baculi orthogonalis imponenda,
& claviculoperforamen o.ibi retinenda .
C. & C. funt duæ pinnula perforatæ,per quas oculorum
radii tranfeunt.

C. A P. III
.

De Regulæ Curforiæ delineatione .

It Regula hæcunius pedis cum dimidio longitudine, exactè quadrata , cujus

Sit
fpiffitudo fit dimidii pollicis, vel circa : fitque extremitas exterior acuta,ubi
punctum quoddam ex cupro elevatum ad angulos acutos cum pinnulis con-
currere debet. Dividatur ergo curfor hic in partes juftè æquales, numerando
àpuncto illo cupreo verfus aliam ejufdem extremitatem.Diſtantiam verò par-
tium divifarum demonftrabit experientia feu praxis; ita tamen, ut prima diftan-
tia certo pedum vel ulnarum integrarum numero correfpondeat. Cæteræ enim
divifiones per octavam hujus primilibri propofitionem proportionales erunt
primo.

B< 14 13 12
II 1019
817
70
54
43
21

A.B.
:
 DE GEOMETRICIS INSTRUM . 273

A. B, curfor B. punctum metallicum ,five ex cupro. Dividitur curfor hic in

14. æquales, quarum prior dimetietur 10. ulnas, cuiomnes cæteræ funt æqua-
les.

CA P. IV.

De pedefeu cuftode Baculi orthogonalis.

Icimus hanc Baculi noftri partem cuftodem , quia firmiter cuftodit bacu-
lum perpendiculariter erectum ,ne angulum acutum vel obtufum ftationis
fuæ incertitudine efficiat, hoc eft,ne ad dextrammagis autad finiftram inclinet,
quòangulorum rectorum ordo deftrueretur .

Sit ergo pes five cuftos hic latitudine unius pedis, figuræ quadratæ, æqua-
lium laterum, cujus centrum perforari debet foramine apto ad recipiendum &
firmiter retinendum pedem feu inferiorem extremitatem baculi orthogona-
liter elevati,hoc modo.

Mm CAP

7
 274 TRACT. II. PART. III. LIB . I.

Hypothen B C

14 13 12 11 10 U 78332D

Cursoria H i
y n
Regula p t
o e
t n
h t
e i
o
n n
orthogrialis

u a
s l
a i
s.
Baculus

D E
.

Longitudo mensuranda

Custos

CAP.
 DE GEOMETRICIS INSTRUMENTIS . 2275

CA P. V.

Quomodo tractandum fit hoc inftrumentum, & quid

ei fit addendum, cùm ad latus eft

deprimendum ?

IN utraque extremitate baculi,fimiliter in ambabus curforia Regulæ extre-

mitatibus affigendæ funt duæ pinnula perforata; quod ut meliùs & prom-
priùs fiat,relinquenda funt foramina ad prædictum apta in utroque termino
prædictarum partium,ita ut perforati meatus oppofiti ad invicem in recta linea
correfpondeant.

Sinta.b. pinnulæbaculi noſtri.

Similiter fint c.d.pinnulæ curforis.
Hîcobfervandum eft, quod pinnu-
læ baculifemper fixè poffint in baculo
retineri abfque impedimento primæ
menfurationis,hoc eft, cumbaculo ad
angulos rectos erecto . Similiter pin-
nula C.fixè in loco fuofemper manere
debet. Pinnula verò b. tolli aut affigi
poteftproplacito artificis, quò faciliùs
curfor extendi aut contrahi poffit, &
præterea etiam,ne puncti metallici a-
fpectus per pinnulas regulæ Hypo-
thenufæ impediatur.

Mm 2 CAP.
 276 TRACT . II. PART. III. LIB . II.

CA P. VI.

De Baculi Jacobi baculo fimilis ftructura .

It
Slt baculus rectus figuram parallelogrammi longi habens ; cujus longitudoe
rit trium pedum, latitudo unius pollicis, craffities verò medietatis unius pol-
licis : Dividatur autem unusquifquepes in duas æquales,ita ut tota baculilongi-
tudo ex 6.conftet femipedibus.
Curfor autem, qui fuper baculo predicto currere debet,de uno femipede
ad alium, erit regula ex lignofolido confecta,longitudinem habens unius pedis,
latitudinem unius pollicis,& denfitatemquartæpartis unius pollicis. Dividatur
hæc regula in quatuor æquales,cujus duæ partes exteriores ornatâ quâdam
fabricatione diftinguantur à duabus interioribus. Circa centrum i lius fora-
men quadratum, aptum ad corpus ipfius baculi ftrictèfufcipiendum,fiat.quod
etiam ex uno latere fpiffiori ligno politè fabricato muniendum eft, quò bacu-
lus magis fuccinctè ad angulos fuftineatur rectos cumea.Hocigitur modo ex-
primuntur.

‫ان‬

e
Baculus

Curfor.

In
 ****.

Hecpagina referatur adfinem capitis quinti libri

fecundipartis
tertia de Geometricis inftrumentis, in duernione

Mm.pag.276.

Deinftrumentinoftriparallelogrammalis defcriptione .

On multum differt hocinftrumentum à præcedente,nifi quod ejus paral-

No
lela, quæ in præcedente conftituit curforem mobilem, in hoc immobilis
reperitur. Hæc tamen in tot partes æquales dividitur,in quotilla mobilis,& i-
dem planè præftat officium. Sit ergo ejus longitudo pedum 6. latitudo verò
duorum.Latera ergo ejus oppofita fint æqualia. Diftet linea parallela à clavi-
culo Hypothenufæ per quartam unius pedis partem, quæ in partes æquales et-
iam eft dividenda obliquè fecundùmmotum rectum regula Hypothenufæ.Sit
ejuscuftos unius pedis latitudine,longitudine verò duorum.Sint loci in paralle-
læ extremitatibus apti ad fufcipiendas pinnulas duas,quot etiam permanentes
reperiuntur in utraque extremitate ipfius parallelogrammi directè oppofitæ.
Sit etiam Hypothenufa ex ligno vel cupro lato unum digitum,denfo ad cultelli
craffitiem, longo duos pedes cum dimidio . Habeat etiamfilumfuum cum plu-
boilliannexo,utinfra defcribitur.

A.B.funtpinnulaparallelogrammilateri affixa &permanentes.

C. D. eft lineanumeransfive numerator, qua loco regula curforiahuic inftrumento
affcribitur.

In K. depingiturunum exforaminibus,inquodpinnulaquedamproplacito artificis

infigipotest. Habet etiam numerator aliud foramen profecundapinnula, quodquiafub
regula Hypothenufalatet,hoc inloco oculis nonfubjicitur.
 Regula Hypothenus
a

• •
1.2.3.4.5 6 7 8 9 10 11 12 D
Linca numerans
DB
Parallelogrammum
 DE GEOMETRICIS INSTRUMENTIS. 277

Inbaculo; a.b.c. d.e.f.g. funt partitiones baculi : a. igitur baculia g. debet

ingredi foramen A. Curforis, ut curfor huc atque illuc fuper longitudine a. g.
moveatur.
In Curfore A. indicat foramen quadratum munitum ligno fpiffo; b.c.d.e.
funtportiones æquales Curforis, quarum b.c.&e.
f.funtextremæ.

Mm 3 CAP
 278 . TRACT . II . PART. HE LIB . IL

CAP. VII.

De Quadrantis defcriptione.

ACcipiendum eft aliquod corpus metallicum, ut puta ftannum aut cuprum,

aut defectu illorum lignum aliquod durum : fitque corpus hoc planumfi-
ne ulla concavitate aut convexitate, & fuper ejus fuperficiem fac circulum, cu-

jus Diameter erit pro placito tuo aut major aut minor; In quatuorpartes æ-
quales dividatur,quarum una(utram mavis )eligenda, quæ in duas æquales di-
videnda eft lineâ à centro tranfeunte ad circumferentiam ; Juxta marginem
feu circumferentiam fiant duæ lineæ parallelæ inæqualis latitudinis ; quarum

latitudo in priori dividenda eft in 18. partes æquales,& quælibet earum iterùm
ins.fubdividenda eft : Deindefumenda eft pars lateris quadrantis,incipiendo à
centro;fitque pars illa , ( cujus magnitudo erit pro placito tuo, quò tamen major,
cò melior ) quadrati æquilateralis latus,fecundùm cujus dimenfionem , peril-
lam Euclidis quadratorum æquilateralium propofitionem , quadratum ftrues
dividendo ejus duo latera interiora in 12.partes æquales. Horum laterum ita,

diviforum,quod dextrorfum eft, umbra recta dicitur, aliud verò verfus finiftra,
umbra verfà appellatur. Hoc facto abfcindantur cæteri tres circuli quartæ,
hanc quartam ita præparatam fedulò fervando. Denique in uno ex lateribus
exterioribus duæ affigantur pinnula perforatæ, per quas objectum obfervare
poffis , ita tamen , ut foramen unius pinnulæ correfpondens fit in linea recta
ipfius lateris cum alio alterius. Ultimò in quadrantis centro filum quoddam
fericum figendum eft,in cujus centro etiamfibula feu globulus plumbi anne.
&
tatur. Hæc omnia planiùs in demonſtratione fequenti exprimuntur.

Sequitur
 DE GEOMETRICIS INSTRUM. 279

Sequitur igitur Quadrantis figura.

QVADRANTIS DESCRIPTIO.

Vmbra

BOO
recta:

I
4
8

Vmbra recta :
12 8 4
40
30
35

45

55
50

60
65
70
75

80
85
90
J

ша
L

A.B.d.eft quarta pars circuli.B.d.x.y.

Duofpatiainterparallelas funt B.d.& e.f.in partes 90. divifa.
G.H.K.duo latera interiora quadrati.A.G.K.H.quorum unum eftumbra
recta,alterum umbra verfa.

IL.funt duæ pinnule :A m.filum cum fuo plumbo.

FINIS LIBRI SECUNDI.

LIBER

J
280 TRACT. II. PART. III. LIB. IIL

LIBER TERTIUS

Depraxi Geometrica .

DEFINITIONE S.

ALtimetria eft, per quam corporum altitudinem menfuramus , fecundùm

longitudinem .
Planimetria,per quam planæ fuperficies, earúmque areæ defcribuntur.
Polymetria,perquam corporum profunditas exactè inveſtigatur.

CA P. I.

De invenienda corporis altitudine baculo noftro

unaftatione.

Profternatur ejus baculus orthogonalis fuper fcamnum, ita , ut Hypothenu-

fa fuperiùs emineat: Deinde per regulam Geometrica Arithmetices, cùm
duo cognofcantur numeri, inveniatur per regulam trium,tertius, utinfràdóce-
tur.
b

Es
 DE PRAXI GEOME TRICA. 281

Pofito ergo, quod prima Curforiæ Regulæ pars undecim dederit pedes,
quæritur per Regulam trium, quot pedes requirantur ab 8. ejus partibus:Re-
fpondetur,quod producent 88. pedes,ut.
I II

8
Ꮓ

Altitudo ergo turris A. B. erit 88. pedum cum fpatio c.d.quod'erit tripo-
dis five fcabelli altitudo.

Aliter cum inftrumento parallelogrammali noftro.

Hoc idem & eodem modo perficitur inftrumentonoftro parallelogram-

mali,projiciendo five declinando illud fuper unum ex lateribus anguftioribus,
ita tamen,ut dictum eft,ut regula Hypothenufa furfum elevetur verfus obeli
(cum,foemor0.

www

N Ex
 282 TRACTAT. II. PART. III. LIB . III

Ex prædictis duobus inftrumentis hoc aliter unica ftatione

cognofcitur.

Utbafis trianguli facti in baculo aut parallelogrammo ab Hypothenufa

regula fe habebit ad ejufdem trianguli orthogonalem lineam à regula Curfo-
ria productam. Sic longitudo inter oculumfivejuncturam Hypothenufæ &pe-
dem corporis alti fe habebitad altitudinem illius corporis; Sed bafis trianguli
minoris ad perpendicularem ejufdem fefquitertia comparantur proportione.
Ergo etiam diftantia ab inftrumento ad pedem turris in eadem eftproportione
ad ejus altitudinem. Demonftratur hæc operatio luculenter per nonam & o-
ctavam hujus libri propofitionem .

Aliter fir hoc BaculoJacobi fimili.

Colloceturcurfor fuperunamex 6.illis baculi divifionibus; Deinde adapta-

to oculo baculi extremitati per ambos Curforis terminos profpiciatur bafis &
ima pars muri velreimenfurandæ,quibus vifis animadvertendum eft,quot par-
tibus diftet curfor ab oculo; Deindein tot partes dividatur longitudo interpe-
des tuos & pedem altitudinis. Verbigratia,quarta pars longitudinis eritaltitu-
do turris,fiquatuorpartesfuerint inter oculum & curforem; Sitres tantùm in-
terftiterint partes, tertia pars longitudinis eritaltitudo,fiduæ,dimidia; Et ficin
cæteris.

Sequitur exemplum.

Quomode
 DE PRAXI GEOMETRICA. 283

Quomodo idemfit quadrantis umbra recta vel -

30

versa.

In umbra recta.

chea
Ducendum eft fpatium, verbi gratiâ 5. pedum in 1. & fient 60. quæ divi-
Cu
dendafunt perpuncta intercifa, quæ fint 6. & habebis rei altitudinem .

lang
In umbra verfa .

ortion
景

Multiplica diftantiam inter te, & radicemturris : Verbi gratiâ; fit diſtan-
音

tiaàte ad turrim 40. quæ multiplicari debent per numerum in umbra verfa in-
tercifum fcilicet. 6. & fient 240. pedes ,quem numerum divide per 12. & quoti-
ens erit 20.qui numerus eritrei altitudo,quibus adde quantitatem ſtaturæ tuæ,
fcilicets.pedum.Dico igitur,quod altitudorei erit 25.pedum .

bais

serp
calcio
cùmi
Etfica

C A P. II.

Delongitudine cognofcenda una ſtatione

Baculo noftrofuperficierum longitudines unicâ ftatione cognofcuntur,

tum comparando bafin, hoc eft, curforem ad orthogoneam lineam,tum regulâ
illa trium fecundùm propofitionem Arithmetica Geometrica, vide Num.1.
Ut enim c.d. fe habet ad c.a. ficfe habet tota longitudo b. e. adbaculilon-
gitudinema .b. Quoties ergoa.c. comprehenditurin c.d.toties baculus a.b.con-
tinetur in b. e. Vel fic; Si una pars curforis dederitu.pedes , quot dabunt7 Re-
fpondetur.77 . Hoc caput demonftratur per propofitionem7.6 octavam libri l
jusprimi.

um.2. etiam modo capitur longitudo rei cum parallelogrammonoftro.

Eodem
Vide N
Nn 2 Aliter
 284 TRACTAT. IL PART. III. LIB
. III.

N2

Aliter cum baculo Jacobi fimili.

Longitudines hoc baculo inquiri non poffunt, nifi pernumerationemaltitu-

dinum aut latitudinum in extremitate earum inventarum,ita fi longitudi-
nem terræ capere velimus, neceffe eft,ut latitudinem aut altitudinem rei in ex-
tremitate longitudinis priùs menfuremus ; Cùm autem obfignaveris diftan-
tiam inter duas illas ftationes factas (ut infrà dicetur in latitudinum inventio-

ne) Exempli gratiâ, fi Curfor five tranfverfor fuerit fuper quartam divifionem
in prima ftatione,fi in fecunda ftatione accedamus adaltitudinem in extremi-
tate longitudinis fitam , differentia inter primam & fecundam ftationem erit
altitudo rei,utinfrà docebitur; Inveniemus igitur Curforem in fecura ftatio-
nefuper quintam partitionem ab oculo diftantem .

Concludimus itaque quod,quemadmodum longitudo Curforis.contine-

turquinquies infpatio baculi inter tranfverforem & oculum; Sic fpacium inter
meas duas operationes feu ftationes comprehenditur quinquies in longitudine
menfuranda.

Hic tamen notandum eft, quod , ubi altitudo vel latitudo hoc baculo
menfuratur per extremitates minoris tranfverforis, (cujus longitudo eft ſemi-
pedis) eam metiri folemus;quia fi radii per terminos majoris tranfverforis (cu-
juslongitudo eftpedis integri)exierint,tunc duplandum eftfpatium inter duas
ftationes ; Duplex enim ejus intervallum correfpondebit rei altitudini, & per
confequensreilongitudo decies intervallum inter duasftationes includet..

Duplex
 DE PRAXI GEOMETRICA. 285

Duplextranfverfor in uno corpore.Vide Num. I.

A.b.eft curfor minor, habens femipedem in longitudine. c.d. eft curfor
major,habens unum pedem in longitudine.

Demonftratio longitudinis menfurate baculoprædicto.VideNum.2.

Idem quadrante præftare.

Per pinnulas quadrantis videatur longitudinis extremitas menfuranda,

quâ visâ ,fi filum ceciderit fuper fcalam rectam,tali proportione, quali fehabe-
bunt,12.adpunctum vel numerum intercifum,tali,inquam, proportione erit o-
culi altitudo ad diftantiam menfurandam,ut fifilum cadat fuper 6. umbræ re-
&
tæ,diftantia erit folummodò pars dimidia altitudinis oculi : At fi cadat fupra
umbram vel fcalam verfam,ècontra accidit; Si enim cadat filum fuper fex in
fcala illa, diftantia fe habebit bis ad altitudinem oculi, & fic in cæteris ; Vide
Num.3.

C maior

4. 3 2 1

Nn 3 CAP.
286 TRACT. II. PART . III. LIB . III.

CA P. III.

De longitudinum menfuratione duplici ftatione cum

baculo noftro .

Dlátus declinetur baculus ita, ut longitudinis extremitas per pinnulas in

AD
fixas videri poffit; quo facto immobili adhuc manentebaculo perpinnulas
ipfius baculi obfervandum eft aliquod fignum pro placito Artifte. Deinde
tranfportandus eft baculus ad locumfignatum obfignando etiam locum prio-
ris ftationis Poftea pér pinnulas baculi retrò cernatur fignum prioris ftationis :
quo vifo, fixo adhuc fubjacente baculo per pinnulas Hypothenufæ afpiciatur
extremitas longitudinis menfurandæ, & confpectâ eâ, ad Hypothenufam fac
triangulum cum curfore. Bafis ergo illius inftrumenti trianguli fe habebitade--
jus latusà Curforefactum,ficut diftantia duarum ſtationum fe habebitadlon-

gitudinem menfurandam,utinfequente exemplo apparebit.

t༥
་
a

Ut ergo bafis a. b. fe habet ad latuse. fic intervallum inter duas ftationes,

bafisa. b. contineturin latere.b.c.bis
nempe bafis b. d. fe habet ad latus d.e. At
cum dimidio ; Ergo fpatiu inter quas ftationes continetur toties in longitudine
acquifita, per propofitionem octavam hujus libri primi; & per confequens,fi
diftantia inter b. & d. erit so pedum,longitudinis menfurandæfpatium erit 125.
pedum.
Eadem
 DE PRAXI GEOMETRICA.
2.87

Eadempraxis codem modo eadémque ratione completur

parallelogrammo noftro .

A E

Ut B. C. fe habet ad e. d. ,fic a . b. fe habetad A. E.perprædictam octavam

propofitionemlib.primi hujus.

CA P. III.

De latitudinis inventione unicaftatione baculo noftro.

Per pinnulas Curforis, ad latus declinato baculo, afpiciatur longitudo extre-

mitatis propinquioris latitudinis menfuranda, quâvifâperHypothenufam
cernatur altera extremitas. Deindeimmobilimanente baculo ad angulosjun-
gatur curfor curn Hypothenufa afpiciente remotiorem extremitatem. Tunc
dicimus, quod per quartam, quintam feptimam &præcipuè octavamlib. 1. propofi-
tiones,ita fe habe bit baſis trianguli inftrumenti ad ejus latus rectum angulum
faciens
 288 TRACT. II. PART. III. LIB. III.

faciens,hoc eft, ad partem Curforis, ut diftantia, id eft,longitudo inter oculum

& primam extremitatem fehabuerit ad latitudinem cognofcendam .

f e

-
-
-
-
▴-
AM
▴ ▴▴▴▴▴
- MAEMAN
NAAMAA
▴▴Ƒ
▴▴
X
A

a
ih

Ut igitur fe habet triangulus a. b.c. fic fe habet triangulus b.e.d. quia per
quintam & octavam proportiones quadratuma.b.c.g. proportionale eft quadra-
to a. d. e.f. Cùm autem triangulus utriufque quadrati fitillius pars dimidia ſe-
cundùmpropofitionem quartam lib. 1. idcirco triangulus quoque minoris propor-
tionalis efttriangulo majoris, ac propterea latusa.c.proportionale eft laterid.e.
& latus b. g. lateri b . d. Concludimus igitur, quod bafis trianguli a.b.c. nempe,
a.c.itafe habet ad latus ejufdem b.g. ut latitudo e. d. ad longitudinem b. d. Co-
gnita ergo,per caput 2.longitudine ab angulo acuto inftrumenti ad viciniorem
extremitatem facilimè cognofcetur latitudo petita.
Idem fit parallelogrammo noftro eodem modo & ratione. Similiter rei
altitudo hujufmodi inftrumento colligitur : Nam,ut trianguli majoris latus e.d.
fehabet ad latus.b d.ejufdem;Sicetiam latusa.c. trianguli inftrumenti,ſe habet
adlatusa.b.ejufdem.

Hoc
 DE PRAXI GEOMETRICA. 289
‫חשב‬

pet

de Hoc etiam modo Diameter quadrati ad cognofcendam & inveniendam

fcalarum altitudinem inveſtigatur, ut in tractatu de fortificationibus demon-
ftrabitur. Ut enim Diameter minoris parallelogrammi fe habet ad bafin vel
&

m latus;Vel,ut Hypothenufaminoris trianguli fe habebit ad latera ejufdem (quod

idem eft)fic fe habebit Diameter majoris quadrati, vel Hypothenufa majoris
trianguli ad ejus latera.

CA P. V.

De latitudine qualibet duabus ftationibus invenienda

Baculo Jacobifimili.

Ollocetur tranfverfor feu curfor in fine alicujus de 6. baculi divifionibus;

Coll
deinde appofito oculo extremitati baculi procede,aut retrogredere, quo-
ufque per ambas extremitates tranfverforis minoris vel majoris extremitates
latitudinis acquifitæ afpexeris : quibus vifis obfignetur locus ille primæ tuæfta-
tionis cum pede tuo,vel re aliqua alia . Deinde moveatur tranfverfor ab illa ba-
culi fectione , vel ad proximam fectionem ab illa verfus oculum vel ad proxi-
mamultra illam. Si autem removeatur curfor fuperfectionem verfus oculum,
tunc, ut ad rem menfurandam accedas, neceffe eft, ut iterùm per curforis ex-
tremitates latitudinis terminos afpicias : Ubi verò curfor elongatur ad proxi-
mam fectionem ab oculo, ibi retrogrediendum eft, quoufque terminos prædi-
Oo ctos
 290 TRACT . II. PART. III. LIB. III.

tos per dictas extremitates videris;quibus vifis locus producetur fecundæ fta-
&
tionis. Concludimus ergo, quod,fi terminos per minoris curforis five tranfver-
foris extremitates afpexeris,diftantia intra duas ſtationes erit dimenfio latitu-
dinis menfuranda ; Si autem per extremitates majoris tranfverforis hoc fiat,
tunc intervallum inter duas ftationes duplicatum erit latitudo rei menfurandæ.

CA P. VI.

De inventione altitudinis duabus ſtationibus ,baculo

Jacobifimili.

Odem planè modo quælibet altitudo menfuratur duabus ftationibus, bacu

loprædicto.

CA P. VII.

Deturris, montis,putei, velfimilium locorumprofunditatis

inventionebaculo noftro unicaftatione.

Perpendiculariter erigatur baculus juxta marginem purei,vel in fummitate

montis velturris, fi puteus menfuratur toties continebitur Diameter ejus (fi
fitrotundus ) vel latus, (fifit quadratus) in ejus profunditate ,quoties pars Cur-
oris faciens angulum, cum Hypothenufa (vifa prius profunditate putei per
Hypothe
 DE PRAXI GEOMETRICA . 291

Hypothenufæ pinnulas) comprehendetur inillius trianguli orthogonali líneas

ofver Verbigratia
ati

and

Ubiverò montis vel turris altitudo capienda eft,ibi perpendiculariter et

iam erigatur baculus fuper turrimvelmontem;Deinde cognitâ alicujus figni,
nonlongè a pede utriufque diftantis,longitudine,per pinnulamHypothenufe
vili,adregulam Hypothenufa fiat triangulus cum Curfore. Concludimus ergo
quod Curforis pars ad trianguli perpendicularem,hoc eft,ad baculi fummita-
tem,ita fe habebit, ut longitudo à loco fignato ad pedem utriufque, ad corum
altitudinem. Verbi gratiâ.

CU

Host
 TAT
292 TRAC . I
ILI
. PART. III . LIB. III.

Hocidemperficitur parallelogrammo noftro.

Aliter quadranteputeiprofunditatem capere.

Cernatur margo aquæ per pinnulas, & fi filum cadat fuper punctum 12 .
tunc latitudo five Diameter'putei (quando eftrotundus)vellatus, (fi fit quadra-
tus) erit æqualis profunditati; Ubi verò cadit fuperfcalamrectam,profunditas
in tantum excedet latitudinem, quanto numerus àfilo intercifus minor fuerit,
quàm12. Econtra verò fi cadat filum fuper numerum aliquem umbræ verfæ,
tunc, quò magis diftat ille numerus.a.12.eò minor eft profunditas , quàm lati-
tudo.

ovidi

F 2 N 1 S.

TRA-
 293

TRACTATVS

SECUNDI,

PAR S IV.

De optica fcientia .

in

LIBROS QVATVOR DIVISA.

00 3 CON-
 TRACT . II. PART . IV . LIB. I.
294

CONTENTA LIBRORVM OPTICES.

Organum,nempe oculus.
Simplex,qui fit per
radios rectos in
Objectum ,quod eftvi- Lux.
Optica aëre, de quibus SLuxe.
fibile; Vifibiliumau- Lumen.
fcietia lib.2 . tem aliud eft. Color.
verfa- (vifio,
tur Refractus, in
(Glacies.
circa de quo qua Vitrum.
tria Fixu, a allus
Oculu, lib.3 . Et Mediu, Gēm .SCrift .
Compo- hicfit in funt fcilic.
de Gema. Sapphirus
humore In qui-
fitus, no- Rubinus.
quo bus duo corpus
lib . I. per & aqua táda
notan- perfpi-
radios
Cujus cuum Fluidu, nếpe SAër.
obli- tur , vi-
Aqua.
vifus Reflexus, delicet
eft vel quos de quo
Conus.
eftq; lib. 4. Et Rei vifibilis comprehenfio , quæ
yel hîc fit in
fit per pyramidem radiofam Bafis.
ſpeculis in qua tria notanda ,fcilicet,
xis
.
(A

DEFINITIONE S.

Pticafcientia eft illa pars Philofophiæ naturalis, quæ videndi rationem de-
monftrat.
Vifus eft potentia fenfitiva, ordinata in nervo optico ad apprehendendam
formam ejus , quod formaliter in Criſtallinum humorem ex fimilitudinibus
corporum colorem habentium ingreditur, quæ idola veniuntper corpora dia-
phana & radiofa in effectu ad fuperficiem oculorum .
Vifus fimplex eft,per quem res fimplex in fua vera & fimplici fimilitudine
cernitur,hoc eft,per radios rectos in eodem medio,nempe aëre.
Vifuscompofitus eft, qui duplici reflexaque fpecie rem vifibilem apprehen-
dit,hoc eft, cujus radius obliquè incidens, medio alterius diaphanitatis occur-
rente,aut reflectitur, aut frangitur .
Radius, directus, rectus velperpendicularis eft, cujus incidentiâ fuper fuperfi-
ciem ex utraque parte relinquuntur anguli recti & æquales.
Radius vifualus nihil aliud eft, nifi fpecies rei vifibilis in directum factâ por-
rectione .
Radiiobliqui definitiocontraria eft illi recti & perpendicularis .
Radius reflexus eft, qui in concurfu opaci per eandem aut aliam lineam ver-
fus fuam originem rejicitur,non aliter quàm pila à pariete percuffo refilit; non
tameidem radius reflectitur,fed alius à principali objecto luminofo generatur.
Radius refractus dicitur, qui in occurfu medii alterius perfpicuitatis non in
directum multiplicatur .
Lux elt qualitas vifibilis in corporelucido,mobilis ad motum ejus,in quo
eft in fuo effe, non dependens ab alio extrinfeco; vel, eft actus corporis lucidi
quatenus lucet; vel,eft omnium vifibilium primum, quæ per fe cæterorum vifi-
bilium fpecies vifui adfert.
Lumen eft actus diaphani, quatenus eft perfpicuum, opaco tamen termi-
natum, vel, eft qualitas à luce generata ; vel,eft lucis imago, & prima & primaria
ejus derivatio.
Umbra
I
 DE DEFINITIONIBUS. 7295

Umbra eft lucis corpore opacointerceptio.

Tenebra funt lucis privatio, quæ cognofcuntur per abfentiam aut priva-
tionem eorum,quæ accidunt vifui.
Color eft extremitas corporis perfpicui in corpore terminato;veleft qua-
litas in extremitate corporis terminativel opaci,quod perfpicuum tangit.
4. Pyramis radiofa eft fuperficies corporalis, fub qua res videtur, cujus bafis
inrevifa & conus in oculo videntis eft.

Axispyramidisradiofa eft linea radiofa, quæ per omnia oculi tunicarum, &
humorum centra tranfit; hunc autem axem radium vifualemfuprà appellavi-
mus.

Conuspyramidis radiofa eft vifus centrum.

Bafispyramidis eftfuperficies colorati,vel vifi.

7.

LIBER

am
茗
296 TRACT . II. PART. IV. LIB . I.

LIBER PRIMUS

Deoculi compofitione.

i
Oculfive organi vifus integra defcriptio cumfuis
adhærentibus.

Palpebie

nata

Departibus oculi conſtitutivis .

(Aqueus ab aquæ fimilitudine .

Albugineus, quia tumfubftantia,
Nomina.
tum colore fimilis eft ovi albu
Dicitur
enim gini.

(Humectat cristallinum,ne àfacitate

Primo tele eum circumdantis corrumpa-
notan- tur,autdeficcetur.
datria, Utilita- Irrigat totum oculum .
fcilicet
Humoribus tes , nam SDefendit &protegit criſtallinum ab
accidentibusextrinfecis.
tribus,in ejus,
Hic etiam interpofitus aranea cufto
quorum
ditcristalloidem àduritiecornea.

Oculum
 DE OCULI COMPOSITIONE. 297

Situs,qui eft inter cristallinum humorem ,feu

telam araneam & corneam.

Nomina.
• Cristallinus quia cristallo,
Dicitur five
enim Glacialis glacieifimilis eft.
Impertit oculis vitam.
Secundo
Utilitates, Imaginesfeufpecies acceptas illius
etiá ob-
quia partisfubtilitate & puritatefulgere
ferva-
facit.
mus tria,
Objectafacilimèpropterfuamperfpi-
fcilicet, cuitatem recipit.
Oculum
Situs,continetur enim in medio utriufq; hu-
inte-
moris,vitreinempe & aquei.
grari Nomen;Dicitur enim vitreus,quia affimilatur
com- Tertio , iti- vitro fufo.
pertū dem tria
Utilitates Cristallinum fovet &nutrit.
eft ex
Cuftodit cristallinum à villofa xves
duob. nam
fubftantia.
nem-
Situs, circumdat enim humorem albugineu.
pe ex ( Adnata, eò quod aliis tunicis ,quæ
oculum ipfum conftituunt , ex-
Nomina, trinfecus adnafcitur.
Prima,tria
Dicitur
notanda, Conjunctiva & confolidativa, quia
enim totum oculum cú circumjacen-
videlicet
ejus tibus colligat fimul , ejusq; fub-
ftantiam totam continet.

Utilitates, Retinet totum oculum infua difpofi-

dine nam tione .

ftand Tunicis five Conjungit oculum capiti.

panniculis Situs,ambit enim oculum ufque ad foramen
4. in qua- feupartemcorneæpellucidam.
rum Nomen ; Dicitur enim Cornea , quia refpectu
Grie
coloris & luciditatis ejus , cornibus admo-
dum attenuatis comparatur.
Secunda Retinet humorem albugineum feu a-
t
Retine,
etiá tria queum,ne effluat.
obferva- Utilitates, Facit , ut humor cristallinus fplendo-
mus , ně- nam
respromptètranfmittat.
pe ejus Est quafi propugnaculu organoru in-
teriorü vifus,& præcipuè cristallini.
Situm,quieft in concava adnatæ fuperficie.

Pp Tertia
 TRACTAT . II. PART . IV. LIB . I.
298
Nomen,vocatur enim uvea , quia habet colo-
rem & formam uvænigræ.
Corneam fibi vicinamalit.
Corneamprohibet,ne humoricristal-
linoincidat.
tamao--
Terti
Vifui affecto medicinale est specta-
Utilitates, culum.
tria ,fcili- nam Pobfcurat humores oculi , dliâs enim
cet ejus fpecies vifibilesin iis non retineren -
tur,
ficut necinfpeculo, ubiplumbum
abraditur.
Situm , circumdat enim humorem albugi
neum .

Nomen, dicitur enim aranea,quia reti aruneg

Quartaet fimilis eſt.
iam tria Utilitas,nam feparat humorem criſtallinam
notatur, à vitreo.
fcilicet, Situs,nam humorem criftallinum & vitreum
circumambit.

De tribus oculi humoribus.

Humorglacialis fivecristallinus colore eft albus, perfpicuus , & fplendens,

fubftantiâ mediocriter durus,fed omnium tenerrimus,figurânon exactè ſphæ-
ticus , fed tendens ad formam lenticularem. Per feautem & ab omnibus par-
ribus eum ambientibus liberatus defcribitur hoc modo. Num, 1 .
Humor aqueusfive albugineus albumini-ovi tum colore tumfubftantiâ (niſi
quod fit aliquantò tenuior) fimilis eft. Defcribitur infratum per fe, tum cum
criftallino in ejus medietate inclufo, vide Num.2.
Humor vitreus continetur in textura venarum,ex quarum fanguine rubo-
rem capit, quemipfe digerit, & digeftum criftalloidi pronutrimento mittit; Se-
paranturhi duo humores quâdam tenuitunicâ,tela aranea à fimilitudine dicta.
In ejus centro mediam criftalloidis partem retinent, quemadmodum aqueus
alteram medietatem capit.Defcribitur modo fequenti,tum directè, tum exla
terefpectatus, videNum.3 .

De-
 DE OCULI COMPOSITIONE.
299

N.1.

4
N2.

N.3.

Defcribuntur hoc modo ambo humores exteriores criftallinum in centro

fuoincarcerantes;Nam Hemifphærii Diametera. b. jungitur cum Diametroc.

d. Quare e. ejus pars criftallini ingreditur in concavitatem b. totúfque criſtalli-
nus eft,tanquam centrum phyficum duorum Hemifphæriorum. Ut

а. b.
a a
C.
d.

De Tunicis.

Tunica adnata fortis eft & pinguis, ne humores quoquo modo congelari
aut effluere poffint. Ejus pars pofterior Sclirotica dicitur. Hæctunica, quamvis
fit alba, tamen diaphana non eft; quare in parte anteriori foramen habet, ne in-
greffum fpecierum prohibeat ; Similiter in parte pofteriori, ut fpecies ad ner-
Yumopticumpertingant.

Tunica
Pp 2
 300 TRACT. II. PART. IV. LIB. I.

Tunica cornea eft clara,lucida, dura & folida ex multis fruftulis compofita,
cujus etiam quatuor funtpelliculæfubtiles, & eft diaphana ,ut fpeciebus fit per-
via.Hujus autem partem pofteriorem nonnulli Cerufinam vocant, aliiduram.In
demonftratione præcedenti pars ejus anterior notatur literis e.e. e.
Tunica uvea extrinfecus eftlevis, intrinfecus villofa : Hæcfimiliter in parte

anteriori foramen habet, ut fit fpeciebus pervia. Hujus tunicæ extremam Se-
cundinam vocant. Exprimitur autem cum criftallino fic, vide Num.1.
Tunica aranea dicta eftpropria tunica criftallini humoris, nam ambit &in-
cludit totum humorem illum.

Integra humorum &tunicarum oculi defcriptiofequitur, Num.2.

Tėj..

K
N2 .

I. G C

D
H E

B
F A
1
Hanc defcriptionem ex CaroloEftienno Medico accepi, conjungendo ejus o-
pinionem cum illa Vefalii,quem inparticularibus humorum & tunicarum de-
fcriptionibus fupràfecuti fumus.
Sunttamen &alii,qui majorem excentricitatem fphæris oculi attribuut,
utin eorum demonftrationefequenti apparebit,ubi oculus fecundùm pyrami-
dis axem aperitur.

FINIS LIBRI PRIMI

LIBER
 301

LIBER SECUNDUS

De radiis directis .

Propofitio I

Non fitradiorum directio, nifiin mediounius natura & denfitatis, vide Num.1 .
Ratio eft, quia diverfitas medii eft caufa refractionis radiorum,ut in libro
tertio apparebit.

Propofitio II.

Vifibilium fpeciesper utrumque oculum recipiuntur,& tamen res unadua effe non
apparet,videNum.2..
Nr.

d e

N 2.

Sit ergo a. centrum in quo duo rami nervi optici oculis infixi concurrunt,

nemperamus a. e. & a.b.. Dicoigitur.quod reivifibilis fpeciesf.g.h.i.perutrum .

Pp 3 que
 TRACT . II. PART. IV. LIB . II.
302
que oculum receptæ, non duæfed una tantùm apparent; quia fpeciestranfiens

per nervum c. & itidem altera per nervum b. fimul conveniunt in centro a.
nempe in ſenſu communi, ubi uniuntur fecundùm formam ejus, quod eftpro-
pofitum .

Propofitio III.

Ubi duo axesamborum vifuumfuerint conjuncti in aliquafuperficie vifi,ibifuper

ficies vifieritbafis communis ambabuspyramidibus radiofisfiguratis interduo centra am-
borum vifuum, Et illudvifum acduo axes, quifuntinter illud& duos vifus funtperpen
dicularesfuperfuperficiem duorum vifuum.

Hicduoaxes amborumoculorumnemper b.& a.b.conjunguturin fuper

ficie vifid.e.in puncto B. Quare fuperficies c.d. eft bafis communis ambabus py-
ramidibus radiofis,nempe a. e. d. & c. e. d. quæ figurantur inter duos conos vel
contra,nempe c. a. Duo ergo axes a. b. & c. b. qui funtinter remvifam & duos
oculos , funt perpendiculares fuper fuperficiemduorum vifuum .
Exdefinitione centri vifus cognofcitur, quod fit pyramidis centrum.

Propofitio IV.

Quòpropinquius estcoloratumfea viſibile,eòmajus apparetobjectum.

ལ་

Proba
 DE RADIIS DIRECTIS. 303

Probatur hæc propofitio demonftratione præcedenti ; quia quanto pyra-

mis brevior,eò fortior, quia angulum coni habet obtufiorem & majorem.Hac
etiam ratione ftellæ ob anguli coni anguftiam minimæ nobis apparent.

Propofitio V

Interquodlibet vifum & centrum vifus estpyramis imaginaria,cujus conus estcen-

trum vifus& bafisfuperficies vifi.

osa
radi s
xami

1
B
: y

Propofitio VI.

Rei vifibilis comprehenfiofit per pyramidemradiofam; Certificatio antemcompre-

henfionisfitperaxem ejusfuperrem vifibilem transportatum.
Propo-
304 TRACTAT. IL PART . IV. LIB . II.

or
nf
s
he
mi

re
ra

mp

ificator
Py

co

.
Ax
ce
. . .
is
rt

Propofitio VII.
Omnisresfub eadempyramide viſa,quò viſin propinquior,eò minor erit..

५
d

a.b.
 DE RADIIS DIRECT I, S 305

ab.g. eft eadem pyramis, fub qua ovalis dimenfio majorab, in partec.d.
ejufdem pyramidis , minor propter loci anguftiorem capacitatem apparet, &
figurae.
f. adhuc minorfigurac.d.propter rationem eandem .

Problema àpræcedentis propofitionis ratione inventum.

Dum Romæ inter nonnullos Gallos mihi familiares olim viverem, in fo-
cietatem cujufdam Helvetii Cardinalis Sancti Georgii, Machinatoris expertiffimi
incidebam,qui inter nonnulla notabilia mihi ab illo explicata rationem facilem
& eximiam civitatum depingendarum lubenter demonftravit. Tabulam igi-
turquadratam primùmjuffit fieri ex quatuor marginibus conftructam,hoc modo.

ワ
C

Internam autem & vacuam concavitatem multis quadratulis exfilo con

textis replevit,unumquodque figura Arithmetica ab alio diftinguendo, quemad-
modum infigurafequenti.

II 2 3540
NOM

Qq Poft-
 TRACT. II. PART. IV. LIB. II.
306

Poftremòftylum perpendiculariter erigebat, in cujus fummitateglobu

lus quidam erat affixus , ad quem oculus intentus affiduè in directione illius vi

fionis gubernabatur.
Defcribitur autem hocmodo.

His peractis præparavit chartam, dividendo eam in multa quadratula,

nempe in tot, in quot tabula fuperiùs defcripta fuit diftributa, fed fecit eorum
magnitudinem pro placitofuo, necrefert cujus fuerint magnitudinis ;diftingue-
bat etiam ea cum figuris Artihmeticis, utin tabula fuperiori; fed ita fiant qua
dratula & figuræ, utfacilèplumâvel re alia deleri queant;Ut

444 782
1
SA

2
4
N

TH

‫و‬

SEQVI
 DE RADIIS DIRECTIS .
307
SEOVITVR PRAXIS TOTIVS DESCRIPTIO.

56789
 T
308 TRAC . II. PART . IV . LIB . II.

In anteriori partemenfæ fixæ inter oculumtuum & civitatemveldomum

defcribendam perpendiculariter erigatur tabula quadratulis repleta; Iterum

inter illam & oculum perpendiculariterfuper eandem menfam elevetur ftylus
oculum dirigens : quo facto chartam tuam quadratulis repletam etiam fuper
eandem menfam profternas. Hacdenique via progrediendum erit.
Aftyli globulo totus civitatis fitus fpectabitur; Deinde cùm aliquampor-
tiunculam civitatis vel domus defcribere volueris, eam per quadratulum di-
ftinctu delineabis;ut enim illa civitatis pars reperitur,in quadratulo tabulæ, ita
etiam debet depingi in quadratulo chartæ ejufdem numeri. Deinde proxi-
mum tabulæ quadratum obfervandum erit, atque illud, quod in eo vidifti,in
quadratum chartæ ejufdem numeri etiam transferendum, Atque hoc
Ciuitatis modo
pars...
quoque progrediendum erit cum cæteris.

la
bu
Ta .

carta.

FINIS LIBRI SECUNDI.

LIBER
 309

LIBER TERTIUS

De radiis refractis .

Una àparte radii, nempe debilitas ejufdem ex declinatione prove-

niens; nam quantó major eft radii declinatio, tantò quoque ma-
joreft ejus debilitatio,quemadmodum in radiorum folarium re-
titudine vel declinatione aut fortificantur, aut debilitantur ejus
Duafuntcau - effectus calidi. Sequitur ergo, quod quò magis radii declinatio fit,
Sa fractio eò etiam magis fiat ejus refractio .

nis Ateraexpartemedii, diverfitas fcilicet diaphanitatis; quantò e-

nim medium eſt denfius,tantò magis refiftit.Quare non fit tranfi-
tus proportionalis, in denfiori medio, ut in rariori, nifi fiat fractio
major. Quò enim denfiora funt media fecunda, eò neceffe eft res
Lapparere majores vel minores .

Propofitio I.

Radii
fractio in ipfa fuperficiemediifecundi tantùm contingit : Hujus rei demon-
ftratio infrà patebit; Ratio verò illius eft, quia lux in omni diaphano exfuana-
tura rectè movetur; fed in loco,ubi duo diaphana contigua funt, declinatio folet
elle àrectitudine, ut in caufis refractionis radiorum fatis defcribitur.

Propofitio II.

Coloratumextrafuumlocum apparebitperradiosfractos.

Acr.

aqua

F B

Q9 3 Ratio
Это TRACT. II. PART. IV. LIB. III.

Ratioprædictæ propofitionis eft, quia locus imaginum eftin concurfuper-

pendicularium à re vifa,fecundùm propofitionem 4.lib.5.de perfpectiva com-
muni. Nam propter comprehenfionem radii, per quam res oculo repræfen-
tatur, exiftimatur res effe in fine ipfius radii in continuum producti. Exempli
gratiâ. Sita . oculus in aëre; B. coloratum intra aquam, fitque b. c. radius , per
quem colorati figura venit verfus oculum : Ifte radius procederet in g. fi me-
dium fuiffet ejufdem naturæ;fed propter diverfitatem medii nunc frangiturà
perpendiculari f.e. & cadit in a. Ducatur igitur radius vifualis in continuum &
directum donec contingat perpendicularem erigibilem à colorato b.h.d. in l.
Nam /erit locus apparitionis colorati,quod fecundùm veritatem eft in B.

Problema confirmans propofitionem præcedentem.

In Ligurú civitate primaria Genua Empyricum quendam conveni, qui mun

dofefe multis fecretis.experimentis locupletem jactitans,hoc unum , prandio fi-
nito coram me focioque meo demonftravit; In fundi alicujus vafculiterrei me-
dietate aureum nummum collocavit, eratque illud mediocris altitudinis, & in
terrapofitum;quofacto mejuffit retrogredi,femper nummum illum afpicien-
tem,quoufque nummus vafculi lateribus à vifu meo penitùs ablatus effet, ita, ut
ampliùs nonappareret : Empyricus autem ille,me fic fixo immobilíque manen-

te ,vas illud aqua limpida replevit, atque nummus ille, cujus radii directi pro-
pter opaci interpofitionem ad oculos pertingere non poterant, jam perfpicuè
ob radiorum fractionem manifeftabatur. Admirati profecto fumus omnes :
Ego autem, cùm effem in Philofophia quodammodò expertus ,rem exquirens,
rationem ex propofitionibus 15.16.lib.1.perfpective communis , & propofitionibus
4.5.7.lib.3. ejufdem inveni, quarum fubftantiam & medullam in propofitio-
nem hancnoftram præcedentem reduxi.

FINIS LIBRI TERTII.

LIBER
 311

LIBER QUART US

De radiis reflexis .

DEFINITIONE S.

Uxprimaria eft, quæ originaliter tranfit à corpore luminofo, ficlux in Sole.

Luxfecundaria eft illa, quæ adveniente luce primaria à colorato egreditur;
Infuntenim radii luminofiincolore .

Superficies regulares funt, quæuniformem difpofitionemhabent in omnibus

fuis partibus, cujufmodi funt planæ, convexa, & hujufmodi. Nam corpora le-
viapropterhujufmodi fuperficiemregularem radios uniformiter reflectunt.
Superficies irregulares funt, quæ infunt corporibus afperis , in quas lux ca-
denspropterafperitatem difpergitur & diftrahitur.

Propofitio I.

Luxprimaria& fecundariapura & coloribus immixte à denforum corporumfu

perficiebusreverberantur ac reflectuntur, vide Num . 1.
Radius enim lucis & coloris natus eft incedere per diaphanum; Occur-
rente verò corpore denfo,ut eftfpeculum ferreum velplumbo obductum, quia
virtus radiantis,& influentia radiofi nondum eft terminata, nec per directum
tranfire poteft,redit radius per reflexionem ad partem,unde venit ; ficut pila,
cùm projicitur ad parietem, ubi non poteft per directum tranfire , revertitur
more reflexionis,inquantum durat virtus impellentis.

Propofitio II.

Reflexionesfola, qua à fuperficiebus regularibusfuntfacta,à vifupercipiuntur; Ra-

tio cernitur ex definitionibusfuperficierum regularium & irregularium , vide
Num.2.

Propo-
 312 TRACT. II. PART. IV. LIB. IV.

Propofitio III.

Luces & colores reflexidebilioresfuntdirectè radiantibus. Ratio eftpropter ob-

liquitatem;Motus enim directus, eftmotus proprius lucis.

Propofitio IV.

Luces & coloresàfpeculo reflexi oftendunt res oculo, quarumfuntfpecies.

De
 DE RADIIS REFLEXIS. 313

DE SPECVLI S.

Simplex,in quo res videri poteft , ubi

eft.

Planum, Vel, cujus terminus cũ

termino alterius ad
angulos rectos ele-
Compofitum vatur.

Vel, quod conflatur ex

multis vitris non co-
tinuis in eadem fu-
[ Regulare
perficie.

(Concavum,quod facit remvideri ma-

jorem,quàm revera eſt.
Difforme, cu- Convexum, rem minorem repræfen-
Omne ſpecu- tans, quàm eft.
jufmodi
lum in opti-
funtquing Pyramidale,
Columnale, quæ res oblongas appa-
quæ
ca ufurpa- rere faciunt.
tum eftaut
Sphericum, quod res latiores reddit,
quàm funt.

Exregulari- Inunaparteplanum,in alteraconcavum.

bus confla Exmultis concavitatibus compofitum.
tum Expartibusplanis, concavis, &convexis.

EXPERIMENTA DE SPECVLIS.

Experimentum I. defpeculo plano fimplici in duplici medio.

Accipiatur fpeculum aliquod planum, aut ex ferro,aut ex aliqua alia mate-

ria confectum, & in vafculum aliquod aquâlimpidiffimâ repletum imponatur,
ita ut aqua fit fubmerfum; Deinde foli micanti objiciatur, & percipietur in eo
ftella lucida, quæ quidem non eftftella, fedfecundarium folis idolum ex diverfi-
tate fuperficierum fpeculi& aquæ refplendens.
६

Rr Expe
 TRACT. II. PART. IV. LIB. IV.
314

Experimentum II. defpeculisplanis, adangulum rectum conjunctis.

Ubiduofpecula plana ita collocantur, utunum fuper aliud orthogonaliter

erigatur,ibiinfpeculo fuperiori rerum fpecies apparent, utrevera funt,inferiori
verò retrò repræfentantur; quodfitob reflexionem fpeculifuperioris infpeculo
inferiori..

Experimentum III. defpeculo concavo,in quo apparebunt

idola extra.

Eligendum eft fpeculum commune convexum, plumbúmque abradatur

cultello exparte ejus concavas Notandum tamen, valdè efle tædiofum, totum
plumbum eo modo abradere perfectè fine periculo fractionis vi :ri; fed fivolu-
eris mundare illud benè, ejúfque plumbum ab eo mundè removere , ungatur

plumbum ejusargento vivo, quod ftatim plumbo adhærebit, idque facilimè pe

netrabit, ita ut plumbum breviter à vitro feparare poffimus; Collocetur igitur

hocvitrum prædictomodo à fuo plumbo mundificatum in quadam pixide non

ninis profunda,ita fcilicet,ut convexitas fit verfus fundum pixidis; Sit tamen
pannus aliquis niger interpofitus inter fundum & fpeculum ,ut melius reflecta-
tur radius vifualis : Quo facto, fi diligenter fpeculum infpexeris,imaginem per-
cipies extra pixidemextenfam & idola extra in fpeculo columnali & pyramida-
1 ,ut doceturin perfpectiva.

Ex-
 DE RADIIS REFLEXI S. 315

Experimentum IV. defpeculo,in quo apparebunt unofitumulta

imagines moventes.

Accipe pixidem hanc profundam, & pone in fundo ejus fpeculum com-
muneconvexum,poftea eligenda funt fex vel feptem alia fpecula convexa, ejuſ-
dem quantitaris, & abradantur eorum plumbeæfubftantiæ,modo in tertio ex-
perimento defcripto; quæ omnia bene mundata obliquè difponantur in pixide,
hócquefecundùm fitus diverfos, ita utlatus unum adhæreat primo fpeculo,ap-
pofitum verò diftet ab eo,uno digito,& fic reliqua obliquè etiam locentur circa
fpeculumfecundùm fitus diverfos; In fuperficie autemfuprema pixidispones u-
numfpeculum mundatum,utprius,rectè & non obliquè, atq; ita aptandafunt ea
rectè,utnon videatur nififupremumfpeculum :tuncigitur,fiinfpicies fpeculum,
videbis in eotot imagines,quot funt fpecula; Siautem circumvolvas fpeculum
videbis qualiter imago una femper ftet in medio & in uno fitu , & cæteræ ima-
gines circumeant eam,acfi irentfupertripodem.

Rr 2 Ex-
 316 TRA CT
AC T.. II. PART. IV. LIB. IV.

Experimentum V.de fpeculo comburente .

Recipe fpeculum commune convexum, & plumbum abrade, utfupra,ex

parte concava:Deindeaccipe folium ftannı, illudque apta fecundùm quantita-
tem fpeculi, & pone illud in parte fpeculi convexa; pòft inunge foliumargento
vivo valdè fubtiliter, quod nififubtiliterfiat, cùm fuerit imbutum argento vivo
leviter vult feparari.Tunc hoc fpeculum in capfula pone, concavitatem extra
vertendo; & apparebitineo idolum turpiffimum perminima quantitate. Cùm
autem comburere volueris cum eo, tene illud contra radios Solis & obferva, ubi
primum punctum caufatum ex reflexione folis apparet.Et poftmodicumtem-
pusibirem comburendam ignitam percipies

FINIS SCIENTIE OPTICÆ .

TRACTA
 317

TRACTATVS

SECUNDI

PARS V.

De Arte Pictoria.

in

TRES ROS DIVIS

Rr 3 CON.
 CT T
318 TRA . II. PAR . V. LIB . I.

CONTENT A PARTIS V.

Ipfe pictor "Qualis effe debeatpictor ? de quo capite 1.lib.i.

feu caufa
efficiés pi- Quibus artib. Symmetria, de qua cap.3 .
Etura; Ad infructus effe Geometria, de qua cap . 4.
debeat? ni- Lib. I.
cujus perfe-
Perspectiva, de qua cap.5. S
ctionecofide- mirùm
radasuttria
Duoin
videlicet Qualiainftrumentafibicomparare debeat, de quo cap.6.lib.1.
hac Lineamenta,
tra-
(Species , cũ Illuminationes colorum
tatus
& aliaadver varietatefactas, Dequibus cap.t.lib.1.
præ- fetur circa Sculpturam feu ftatua-
fentis riam
parte
obfer- Retta linea adangulos rectos fe interfecantes, de
vanda Adjumenta quibus cap.2.lib.2 . & cap.3.lib.3 .

pro- Geometri- Triangulus,de quo cap.3.lib.2 . & cap.2.lib.3.

donu Arspicto- ca, cujuf- Quadrangulus, de quo cap.4.lib.2. & cap. 3.lib.3 .
tur, ra, inqua modifunt Ovalis
figura, de qua cap.5.lib.2. & cap.3.lib.3.
fcili- tria ve-
Circulus,de quocap.6.lib.2. & cap.4.lib.3.
cet niunt no-
tanda , ( Regularem, Oculi, de qua cap. 1.
nimiru ut in deli lib.3.
neatione Faciei, de qua cap . 2 .
lib.3.
Ipfamfi
guram
Irregularem , Eq ,
uiis
Leon de quacap . 5.
Praxis,que
ut in de-
verfatur
&c. lib.3 .
autcirca ſcriptione

Rectasfigurasfeu rei defcripta obumbrationes , de

quibus cap. 6.lib.3 .

LIBER
 319

LIBER PRIMUS

De Theorica artis pictoriæ parte.

CAP. I.

Pictor qualis effe debeat.

Ictori non exigua coelitùs dona obtinenda funt, quibus artefua di-
gnus videatur; utpote fine quibus veri pictoris nomine venire mini-
P mè poteft. Etenim, ut in officio fuo artifex iftiufmodi profciente &
exquifito habeatur, neceffe eft eum Primò in artibus omnibus effe
fatis benè verfatum; atque ut fit literofus & plurimarum rerum ac fabularum,
hiftoriarúmque cognitione præftans. Deinde requiritur, utlaudis fit cupidus &
ftudiofus,fiquidem ambitio in artibus propagareperfectionem in opifice folet :
nequeenimpoteftquicquam eruditio fine laudum cupiditate.Tertiò requiritur,
utfit liberalis & minimèfordidus; nam avaritia & immundities inventionem de-

jicit & obfufcat. Quartò,ut fit prudens & minimèineptus, quò certam quandam
in omnibus rebus rationem effeintelligat. Quintò,utfit circa antiquitates opti-
mè verfatus,quò antiquas hiftorias rectè depingere queat; Verbi gratiâ,ut ratio-
nem reddat, cur Venus fit apudLacedemonios armata, apud Arcades nigra, apud Cy-
prios barbata, virili fceptro, muliebrique ornatu infignis. Etfic in aliis ejus ge-
neris infinitis,quorumomnium caufas pictor exactè & ad unguem tenere debet.
Sexto oportet eum optimaimaginatione effe præditum, ut videlicetridentis,a-

grotantis, morientis , periclitantis & confimilis infinitas animo fpecies imagi-

nari,& omnium,quas exprimere cupit,rerum conceptas animo fpecies contine-
re ac reddere valeat. Septimò neceffe eft,utfitin imitationis cautela præcellens;
Et denig etiam requiritur, ut inlineamentis,fymmetria, Geometria ,Perſpecti-
va & hujufmodialiis exactam fibi cognitionem ac fcientiam paraverit & ac-
quifiverit.

CA P. II.

Depicturefpeciebus.

Umpictura in genere defcribatur effe ars,quæ lineamentis fimplicibus, illu-

minationibus colorum varietate factis, & fculpturâfive ftatuariâ fimilitu-
dinem alicujus rei delineat,non erithoc loco inutile de qualibet harum fpecie-
fum in pauca redactis verbis difcurrere .
Quodigituradprimampicturafpeciem attinet, dicimus lineamenta effe rectas
linearum congruarum ductiones ad fpeciem uniufcujufque demonftrandam ,
lineasque ad hancfpeciem concurrentes effe aut extremas, quas & ambientes
dicunt,quoniam extrema amplectuntur, aut intermedias,quoniam res medias
expri-
 TRACT . II. PART. V. LIB . I.
320

exprimunt,membrorúmquejuncturas diftinguerefolent. Ambientium autem

declarandarum ratio ex actionum varietate multiplex eft, & penè infinita. Ex-
empli gratiâ, in expreffione capitis humani , five per triangulum, five per qua-
drangulum,infinitæfunt demonftrationes,quarum quælibet facit afpectumab
altero diverfum. In his autem lineamentis res omnes ad vivum explicantur
duobus modis,videlicet,aut umbrarum,aut lucis effigiatione, & præcipuè cor-
porum altitudines : In qua quidem pingendi fpecie palmam inter veteres ob-
tinuit Parrhafius,quippe qui lineamentis albis ac nigris faciendis, & præfertimin
capillorum crifporumdefcriptionibus omnes fuos coætaneosfuperavit.
Secundafpecies eftrerum illuminatio, coloribusfimplicibus ac compofitisfacta; in
qua fanè fpecie Apollodorus inter veteres excellebat ; atque illum ipfum etiam
hanc pingendi fpeciem cum modo applicandi colores penicillo primum in-
veniffe referunt.

Tertiam verò fpeciem , fculpturam vocant, cujus laudes tantopere cecinit

Pomponius Gauricus Neapolitanus. Atque hujus quidem ufus fuit omnibus prifcis
feculis tum Græcorum, tum etiam Barbarorum hiftoriis notiffimus : Subje
&
tum autem feu materia, ex qua folebant ftatuæ formari, erat aut lignum ex du-
ris truncis,aut ebur , aut argilla , aut cera, aut gypfus , aut lapides, aut metalla.
Sculptores veròin ligno operantes vocabantur defectores, illi verò, qui in argilla
operam ponebant, fictores nominabantur;quiin marmore laborabant,Marmorei
dicebantur, & fic in cæteris. In hac fpecie Prometheum adeò excelluiffe ajunt,
utetiam dictus fit ob artis fuæ excellentiam,raptum è cœlo vitalem igniculum
limo immififfe.

CA P. .
III

De artibuspictori maximèneceffariis & primùm deSymmetria.

Uoniam Symmetria plurimum confert pictoribus,idcirco nunc de ea pau-

Quis
cis edifferemus. In Symmetria autem
autem humana confideranda de capac
confideranda eft materia &
ejus effigies feu forma proportionalis, quemadmodum in qualibet alia re natu-
rali : Intelligo verò per materiam ipfum corpus in tres dimenfiones divifum,vi-
delicet longitudinem, latitudinem, & profunditatem. Forma verò ſeu effigies
humana lineamentis comprehenditur,de quibusfuprà egimus.
Per Symmetriam igitur intelligimus admirabiliffimam illam menfuram
proportionalem,quam non modò in ipfo homine,fed etiam in omnire alia na-
turali & contemplari,& amare debemus , cùm nihil planè aliud effe videatur,
quàm harmonicum quoddam inftrumentum omnibus numeris abfolutiffi-
mum,ita ut exactiffima dimenfione diftributis undique partibus compofita fint
omnia,acpræfertim inter cætera nobile illud corpus humanum .
Faciei igitur humana dimenfiones funt très. Una à fummo frontis , ubi ca-
pillinafcuntur,ufque ad intercilia; Altera ab interciliis ad imas nares ; Et ultima
abimis naribus ad mentum,quarumprimafapientiæ,fecunda pulchritudinis,ter-
tia bonitatis eft fedes. Hæ autem ipfæ per fe multiplicata integram humani
corporis ftaturam,quanta illa erit,reddent in 9.proportionibus; quarum prima
eritfacies ,
fecunda pectus,tertia à fummo ftomacho ad umbilicum quarta ab hoc
ad imum fœmur, coxendices ad poplitem duas continebunt,totidemque abhoe
ad nodum crurum numer buntur,pars autem hæc infima,quæ eft à nodo ad i-
mam plantam,gutturque iftud, quod eftà fummo pectoris ad imum gulæ, atque
ille
 DE THEORIC. ART. PICTOR . PART. 321

illefemicirculi arcus , qui procedità fumma fronte ad fummum verticem,unam

aliam conficient portionem .
Reftat itaquejam nobis declaranda brachiorumfymmetria . Horum au-
tem alterutra pariterque lacerti fefquialteram continebunt proportionem , &
manus unam aliam ..

Multa denique alia de hujus Symmetriæ difpofitione declarare hos loco

poffemus,fed quoniam de iis pictor ille egregius Albertus Durerus dilucidiffimè
tractavit,ad ejus narrationem de Symmetria vos remittemus,maximè cùm no-
ftra etiam nonfitintentio plenède fubjecto aliquo difcurrere.
3
x
}

3
8
£

S CAF
 TRACT. II. PART. V. LIB . I.
322

CA P. IV .

De Geometria.

GEometria cognitio in primis eftpictoribus perquàm utilis, cùm tota earum

ars circa figuras Geometricas, tam regulares quam irregulares, foleatver-
fari. Quare confulo illis , qui vitam fuam in hacpingendi arte confumere
conftituunt, ut in principio & in fuo inhanc artem ingreffu primam ope-
ram ponant in circulorum & quadratorum cujufcunque generis, fimilitérque
in figuræ ovalis,cylindricæ,& hujufmodi aliarumfolidarum ac planarumfigura-
rum delineatione ; quoniam ifta multum proderunt in primordialibus ipforum
operibus, rationémque in proportione Symmetrica mirificè adjuvabunt & a-
cuent; fimiliter lineam rectam facere aliam lineam rectam ad angulos rectos
interfecantem Hujufmodi enim operationibus Geometricis faciliorem
& certiorem viam percipiet recens ille pictor feu tyro, quâ poterit fymmetricè
& non erroneè objectumaliquod delineare.
Harum autem figurarum Geometricè ftruendarumratio, & ipfarum ufus.
inlibrofequenti luculentiùs demonftrabitur.

CA P. V.

DePerspectroa:

Nintimis pictorii artificii eft, perfpectivâ ritè & fuo locouti, necnon in vera
IN
ipfius explanatione, quæ lineamentis autfubtiliotibus aut groffioribus expri-
mi folet fecundùmnaturæimitationem, fiquidemobjectum vifum,quò longiùs
diftat ab oculis, eò nobis minus apparet, & per confequens etiam lineæ ipfum
conftituentes vifui noftro fubtiliores redduntur.Hac itaque via incedendum
eft, eadémque ratione apud Artiftas in Perspectivadefcriptione.Faciuntautem
artiſte duplicem hancpicturæ partem, ipsámque veladtatum vel adfingulas per-
tinere partes afferunt. Quæ adtotum opus pertinet prior eft,acvifu primum diju-
dicatur,quæveròadpartes, eas folummodò res fibi confiderandas proponit, quæ
in perſpectione occurrunt.
Porrò etiam hujus pictoriæ perspective pars,quam ad totum opus pertinere
'diximus,triplex eft,videlicet in rectum procedens, cùm fcilicet in extremos hofce
vertices ac pedum lineas vifus protenditur,quæ dicitur Optica; Surfum fpectans,
quæufqueadmedium Horizonta fupra caput attollitur,&appellatur Anoptica;
Deorfumprofpiciens, quæ nimirùm infra pedes demittitur , & Cathoptica nuncu
patur.
Eft etiamperfpectus in latus & àtergo,de quibus tamen omnibus quoniam
Pomponius Gauricus bene tractaverit,hîc agerefuper fedebimus.
Hujus denique fpeciei partem Germani vocant Landſchips/quæ nun-
quam aut rarò per fe,fed aliquando cum fylvis, civitatibus, rupibus,montibus,
Aluminibus, & hujufmodi aliis trahitur.

CAP.
 DE THEORIC . ART. PICT. PART. 323

CAP. VI.

De inftrumentis artipictoria neceffariis.

Unt qui propter temporis anguftiam fibi in pingendo conceffam ,aut etiam
Sun t er imperitiam connotandi veras objecti dati proportiones picturam
propt
propofitam variis quadrangulis replent,& chartam etiam,in qua ea delinean-
da eft,confimilibus quadrangulis diftribuunt,ductis lineispro faciliori deletio-
ne velplumbonigro,vel carbone falicis,hocmodo:

11
11
10
10
9.6

9
‫او‬
8
N
‫ما‬
+4

3
2

8 9. 10 11
‫و‬ 11 3 4 5 6 7
23. 45 678

Nonnulli alni chartam lampadis nigredine imbutam fuper chartam niti-

dam albamponunt, picturamque defcribendam ei fuper imponunt,acdeinceps
tyloligneopremunt omnes lineas picture fixè & immobiliter manentis.
Suntetiam nonnulli alii,qui cornu tenui diaphano utuntur,fuper quod de-
fcribant picturam fuppofitam ; Quæ quidem inventiones tyronibus in hacarte

valdè conducunt.
Habentur & aliaquædam huic arti admodum neceffaria ,quæ etiam à peritiori-
bus in hac fcientia affiduè ufurpantur ,cujufmodi funtplumbum nigrum acutèab-
rafum, & in concavitate plumæ firmatum,id quod optimè infervit ad rudio-
rem&primordialem tractum picture faciendum ; Similiter & carbonesfalicis a-
cutè formati idem præftant;namque dat lignum illud carbonem fubtiliorem,
per confequens lineam fubtiliorem facere confuevit. Deinde etiam regula
&
recta excuproaut lignofolido requiruntur,fimiliterque circini , quibus Symmetrica
proportio folet obfervari . Præterea ad manum effe debet medulla panisalbi ad
tollendas lineas plumbo vel carbonibus prædictis factas. Penicillos denique in
promptu effe oportet,quibus fubitò picture adumbrari poffunt.

FINIS LIBRI PRIMI.

Ss 2 LIBER
 TRACT . II. PART. V. LIB . II.
324

LIBER SECUNDUS

De ufu Geometrico in arte

pictoria.

CA P. I.

De effentialibus hujus artis adjumentis .

ICTURA feu porportiones rerum delineantur duplici adjumento,

videlicet aut figurarum Geometricarum auxilio , aut fine illis folius I-
dea&imaginationis ope : Figura autem Geometrice picturam cum pri-
mis adjuvantes funt duæ recta lineæ ad angulos rectos fefe interfe-
cantes , Triangulus æquilateralis , quadrangulus , figura ovalis, circularis & cy-
lindrica. De idea autem operatione in proportionibus rerum irregularibus infrà
cap.5.lib.3 . latiùs agemus; Interea de Geometricarum quarundam figurarum
compofitione & ufuin hac arte paucis difcurremus.

CA P. I I.

De linearum interfectione ad angulos rectos, de earum

ufu inhac arte.

Ducatur recta infuperficie aliqua plana ,fivefuperchartamfivefuperquamvis aliam

rem planam. Deinde fuper ejusunam extremitatem figatur unicuspescircinorum ,&
extendatur alter ad extremitatem illius alteram fiátque fuper centrum illius linea par-
vulus circuliarcus,& fixo adhuc manentepedefiatfimilis arcusfubcentro ejufdem. Dein-
defecundùm eandem diftantiam fiat alius arculus primumarcum interfecans ,pedecircini
in extremo ejufdem linea oppofito manente : Arculus autem ille tumfub linea,tum illefu-
pracaminterfecandus est: Puncta verò,ubi interfectiones fiunt,notare debes ; Deindepo-
fita regulafuper ambopuncta oppofita, linearecta ducenda est,que interfecabit lineam da-
tamadangulosrectos Sitigitur lineadata A.B.pofito itaque circinipede unofuper
A.alter extendi debet fuper B. fiátque arcus C.D.& E.F. Deinde pofito eodem
pedefuper B.fiantalii arcus priores interfecantes, nempe G.H.I.L.

Hujus
 DE USU GEOMETRIC. IN ARTE PICTOR.
325

ar

Hujus demonftrationis Geometricæ ufus in quam plurimis picturis infer-

viunt,utinfrà declarabitur, in multarum operationum Symetricis deſcriptioni-
tus.
Suntetiam & linea curvafefe interfecantes, quæ optimè huicoperi inferviunt,
cujufmodifunt hæ fequentes.

Harum ufus in vultus delineandi defcriptione eft eximius.

CA P. III.

De Triangulo & ejus uſu̸.

Riangulus æquilaterus fit hocmodo aptus ad ufum in hac arte : Fiat lineare-
Etaperpendiculariter erecta,inclinans aut declinansfecundùm actionemautfitum, cui
facieshominisdebet adaptari. Deindepofito uno circinipede in una lineæ ejufdem extremi-
tate,&altero in alteram extensofiet interfectio duorum arcuй, hoc modo.Sitlinea data
A. B. Deinde fixo uno circini pede in A.fecundùm longitudinem lineæ datæfiat
Ss 3 arcus
326 TRACT . II. PART . V. LIB . II.

arcus obfcurus,qui pofitione pedis circinifixi in altero lineæ datæ extremo debec
alio arcu obfcurointerfecari. Deinde ducantur duæ rectæ àquolibet extremo ad
punctum interſectionis,nempe A. C. & B. C.modo fequenti.

བ་

DA

Ufus hujufmodifigurarum in defcriptione facie , femivifæ non ineptus eſt

utinfrà declarabitur.

CA P. IV .

De Quadrangulo.

Uadrangulorum etiam,tam oblongorum ,quàm æqualium laterum formas

Que deprehenditur inhacarte, tum tyronibus , tum ipfis quoque peritioribus
perquàm utilis; Unde ad hujufmodi figuram æquilateram formandam taliter

procedendum erit.
Erigatur fecundùm objecti depingendiconftitutionen recta, aut orthogonaliter,aut
cum inclatione aut declinatione? Deinde pofito uno circinipedefuperextremitatem A.ex-
tendatur alter ad aliam extremitatem B. fiátque circulus obfcurus: tum iterùmfuper aliam
B.figatur unicuspes; &fiat alius circulus obfcurus; quibus peractis eleventur dua per-
pendiculares fuper quamlibet extremitatem ,quoufque tetigerintconcavamcirculiobſcurt
fupereminentisfuperficiem ac conjungantur deinde infummitate,& erit quadratumexa
&
tum.

Perhujufmodi figuram Symmetrica faciei integræ hominis proportio de

lineatur, ut infrà declarabitur.

Longum etiam quadratum fit elevando latera extrema perpendiculariter, &per

lineam rectam verticalem reducendo totum in figuramparallelogrammalem, hoc modo;
Ulus
 DE USU GEOMET IN ART. PICTOR. 327

fus hujusfrequens eft ad Symmetricam pedis proportionemmenfuran-

dam .

CA P. V.

Deduplicis figura ovalisformanda ratione

Extendanturcircinipedesprocapacitate, quamfiguram tuam ovalehabere volueris , De-

inde ducatr ciurculus obfcurus,
fitý
, A. B. G. Postea àfummitatefeu vertice & Zenith
circulitui directèper ejus centrum adillius circumferentia oppofitum, Nadir nempe,duca-
tur recta obfcura .fitý A. D. In puncto verò interfectionis D. firmetur unicuspes circini
eâdem diftantiâ alium circulum circumducens , nempe E.F. G. Ubi verò unus circulus a-
lium interfecat, videlicet in puncto H. ibi firmetur unicuspes circini & extendatur verfus
oppofitam fibi interfectionem nempe I. & arcujungantur duorumcirculorum convexita-
tes,quofactoremoveaturpescirciniin interfectionem I. &fimili arcujunganturpartescir-
culorum oppofita; Deniquepluraâ manifeftetur figura ovalispetita,erit A.B.F.G.E.

4
P

Ufus iftius fpeciei ut plurimum infervit ad includendam effigiem alicujus

perfonæ, & apud Pictores affiduè in quotidiana praxi eft & exercetur.
Efttamen & alia ovalisfigurafpecies, cujus extremitas una acutior eft altera;
quæ quoniam ad plenum facieiafpectum Symmetricè depingendum in ufu eft,
apud tyrones hîc geometricum ejufdem delineandæ modum declarabimus.
Exten-
 228 TRACT. II. PART. V. LIB. II.

Extendatur recta tranſverſalis,nempe A. B.& dividatur in decempartes fitý,pun-

ctum 5 centrum :poftea ducatur circulus tranfiensperpuncta 3.7.quofacto firmeturpes u
nicus circini in punéto extremo.B. & ejuspede alio ducarcum ex puncto 3. verfuspartem
inferiorem,atque iterùm,uno pede firmato in A.pede oppofitoduc alium arcum expuncto
7.verfuspradictam partem inferiorem, & ubi illi duo arcusfefe interfecant,ibifcribelite-
ram E.quoperactofac lineam contingentem circulum inparte inferiori,que parallela effe
J
debetlinea A.B.&ubilineaillafecat arcum E.3.illicfcribefub 3 literam C.&fub7.literam
D. Tumpofteatrahe lineam exfigno 5. ad fectionem E. &ubilineas . E.fecat lineam C.D.
ibifcribe 10. Porrò divide quartascirculi 10.3.10.7.per medium,illam quideminpun-
to F hanc verò in G.&firmato uno circinipede inpuncto F.altero duc arcum ex D.verfus
E. Iterum ex altera partepofito uno pede in punctum G.& altero in C. duc arcum ex C.
deorfum per lineam. C. 10. & infectione illorum arcuum in linea5.C. adjice punctum H.
Quofactopartirelineam H.10.adfignum I. in duo fpatia aqualia, & pofito ibidem unopede
circini extende alterum in arcum C.H.in illudpunctum,quod estproximumfigno I.&duc
indearcumper lineamI.H.ufque ad D.Herit ovalislinea A.B.foluta,quam infràmani-
feftiùs delineavimus.

45

Üfus hujufmodi figurarum ad plenum hominis afpectumSymmetricède

pingendum ,plurimum proderit,ut in fequentibus apparebit.

CA P. VI.

Decirculo.

jus percircinos faciendus cuivis fit cognitus : Multa tamen funt in hacarte,

hujus figuræ Geometrica opeperagerda & delineanda, ut verbigratiâ,Solis ca

leftis defcriptio,oculi rotundipictura,& faciei quoque rotundaformatio.
Accidit etiam nonnunquam,ut due,tres vel plures circuli requirantur in
eadem reiunius proportione,prout ad faciei puerilis deſcriptionem tres circu-
los conjungimus, hoc modo.

De
 DE USU GEOMET. IN ART. PICTOR . 329

Dealioautemiftius figurce Geometriæ ufu inferiùs in librofequenticapi-

tequarto agemus,ubi ejus expreffionem Tyronibus ad corpus folare, oculos ro-
tundos & alia confimilia facienda neceffariam effe fatis aptè commonſtrabitur.

FINIS LIBRI SECUNDI.

TE LIBER
 330 TRACT. II. PART . V. LIB . III.

LIBER TERTIUS

De praxi pictoria .

CA P. I.

De oculorum delineatione.

UONIAM inter omnes alias creaturas homo digniffima & excel-

lentiffima exiftimatur,idcircò ab ejus partium delineandarŭratio-
ne exordium fumemus: Oculorum itaque humanorum faciendorum
formula duplex eft,pro duplici nimirùm difpofitionegenerali;nam
apud nonnullos pingiturfacies humana fecundùm dimidiam ejuspartem, cujufmodi
Symmetrica proportio facilimè trianguli æquilateri ope menfuratur, ut infrà
demonftrabimus : & tunc oculifpecimenhoc modo depingitur.

1
Cujus
 DE PRAXI PICTORIA 331

Cuius compofitionis gradus (non aliter quam corporis quantitatiuj quod

ex punctis,lineis et superficiebus constat) hifce delinetionibus modo sequentiexplicx,

3 4
2

7 ཟླ°

‫و‬

6 9 4 40

Hoc autem modo cum supercily's depingitur huiufmodj oculj species

,"ad

dextram quam ad Jinistram quam adfinisfram directe ante seprofpiciens.

Hoc modo in altom fit intuitus .

1

Hoc modo fit afpectus ad latus.

Vbj vero facies integra vel maior eius pars

videtur, ibj oculus hoc modo depingendus
est , directe ante se profpiciens .

Oculus adfomnumparatus fic depingitur .

Oculus claufus hoc modo delineatur .

Oculus cleuatus et furfum afpiciens sic

fit .

s i ofitionesfemel cognita facilime

Qua omne ocul comp
Artistam ad omnem alium afpectum diriger ..
Tt 2
332 TRACT. II. PART. V. LIB . III

CA P. I I.

Defaciei defcriptione,quapars ejus dimidia confpicienda venit,

de Trianguli aquilateri ufu.

Uando homo ad latusprofpicit, dimidia folummodò faciei ejus pars oculis

percipi poteft, qualis quidem faciei delineatio fit fecundùm afpectum faci-
ei vile.namque aliquando vultus ad terram pronus convertitur,nonnunquam
furfum attollitur, & quandoque rectâ antefe oculos fuos protendit. Quiomnes
facieigeftus Geometrica inftructione poffunt.dirigi;NimirumSi deorfum tendat
facieifemivife objectum, inclinet latus anterius Trianguli æquilateri verfus dex.
tram vel finiftramfecundùm illam partem,verſus, quamfitaſpectus; hoc modo.

Si
 DE PRAXI PICTORIA 333

Si vero surfum afpiciat vuleus semiuifus, tum latus Trianguli aut

verfus dextram aut verfus finistra declinare debet hoc modo.

Vbi vero uultus directe aparte anteriori profpicit ibi latu . Trian=

gulj anterius debet orthogonaliter eleuarj hoc modo :

Tt 3 САР.
 334 TRACT. II. PART. V. LIB . III.

CA P. III

Defaciei delineatione, ubi integra velfaltem major ejusproportio

confpectui objicitur, Et de ovalis acquadratafiguræ uſu

in hac arte.

Uando præbet fefe facies humana confpiciendamvidentium oculis aut in

majorenfui partem
, tanchi-
gura illa Geometrica, quam ovalem appellavimus, deſcribitur, eftque hæcvia
inmagis frequentiufu apud nonnullos pictores.
Fit autem hujufmodi afpectus, ut in præcedentibus objectis faciebuspro
dimidia parte vifis dictum eft, aut furfum , ut deorfum,aut directè in parteman-

terioremprofpiciens,
Si igiturfurfumfiatafpectus,delineanda eritovalis forma cum plumbo nigro
aut carbone hocmodo:

し
Siverò afpectus deorfumfuerit converfus, hoc modo fiatfaciei geftus.

Cum
 DE PRAXI PICTORIA.
335
Cùm autem vultum integrum depingere volueris directè antefe profpicientem, fic
eum delineabis.

saut

9
tunch
በፈር

‫שכ‬5 :
ema

Acciditetiam apud Artiftas nonnullos, uttumfaciei integræ defcriptione,

tumetiam in delineatione partis ejus dimidiæ quadranguloæquilatero frequen-
tiffimè utantur; & præcipuè apud eos,qui demonftratione Geometrica volunt
facieihumanę proportionemmenfurare,quorum methodumhocloco in exem-
plis pluribus depinximus & explicavimus.

Quadran-
 T
AC RT
336
TR . II . PA . V. LIB . III.

Quadrangulus etiam longus in ufu eft apud pictores in Symmetria vera

elaborantes; quoniam pedis Symmetria optimè hac figura Geometrica men
furatur.

CAP.
1
A
 DE PRAXI PICTORIA. 337

CA P. IV .

Decirculi ufu in hac arte.

Irculi valent in hac arread compofitionem rerum formam rotundam na-

Circu
turaliter habentium;in qua quidem operatione non erit inconveniens line-
is etiam tranſverſaliter fefe ad angulos rectos interfecantibus uti, quò certiori
proportione objectum depingiqueat; Exempli gratiâ ,
fifiguram Solis depingere
voluero,circulum obfcurumplumbonigro aut carbone ducam; in cujus centro
facio duas rectas fe ad angulos rectos interfecantes ; Atque hæ lineæ tyronem
gubernabuntnon modò in radiorum majorum proportioniali figuratione,fed
etiam ad nafum & oculos figuræ folaris verè delineandos , quemadmodum in
figurafequenti apparet.

Similiter folo femicirculo res aliæ facilimè depinguntur : Exempli gratiâ,

ficraterem delineare voluero,de facili potero eum hoc modo depingere,fimiliter

faciem puerilem.

Vu CAP.
 T
AC RT LIB . III.
338 TR . II. PA . V.

CA P. V.

De objectis , quæ nullam habent regularem adfiguras

Geometricas relationem .

Suntquædam objecta, inquibus regulares figura Geometricæ nihil omninò

Artiftis proderunt, fed quæ magis idea difpofitione,quàm ullis Geometricis
dimenfionibus diriguntur ac delineantur,cujufmodi funtleo, equus , aquila &
hujufmodialia : Quare utere in illis proprio tuo judicio , & comparabis indies
magis magisque praxi affidua proportionum earum veritatem; Ad quamta-
men perfectionem ,ut tanto citiùs pervenias,cogita primùm benede objecto,
quoddelinearevolueris,& delinea acefforma illud utcunque plumbonigro,vel
rubro, aut carbonibus; quo facto pone proportionem illam ate tractam peru-
num diem ad partes,ac deinceps poftridie iterùm illam revidendo , perpende
tecum , in qua parte magis erraveris , & corrige illam fecundùm ideam iftam
mentis tuæ, aut in parte,autin proportione generali:Tunc iterùm fepone pictu-
ramillam in diem fequentem,ac denuò ipfam corrige;idque facs.aut 6.diebus,
emendando itafucceffivè & gradatim omnes pattes, etiamufque ad ipfas venas:

Hocopus poteritita fimul pertexi in 40.chartis rerum diverfarum : Poftea con-

feres quamlibet harum figurarum cum opificis alicujus præftantiffimi opere
ejufdem fpeciei , & ubi culpam aut vitium inveneris, leviter illud corriges; Et
non erit difficile hac via paulatim omnes errores tollere ac evitare;ubi tamen
obfervandum erit, requiri ad hoc ipfumopus præftandum imaginationem for-
tem,ac fufficientem memoriam, quippe quæ duo funthuic arti, veluti nutrices
obftetrices.

CAP. VI.

De umbrarum generibus & de ratione eas rectè in locisfuis

debitis collocandi.

Um
Cum in formarum delineandarum proportione umbræ fint quafi rei vita,
operæ precium erit hoc loco quædam de illis tractare, priufquam ulteriùs
progre-
 DE PRAXI PICTORIA. 339

progrediamurs Umbra igitur feu obumbrationes in hacarte requifitæ funtmulti-

-plices,aliæ videlicet funt fimplices, aliæ duplices, & nonnullæ triplices : Porrò qua-
dam illarumfiuntfolis punctis, quedamlineis, & quadampunctis & lineis fimulmixtis,
Rurfus quefolis lineis conftituuntur,fiunt lineis rectis & obliquis; De quibus fin-
106 gulis feorfim fuoloco aliquid dicemus. hallshes

Simplices umbrefolent aliquando folis punctisfieri,tamubidenfiores, quàm

ubifubtiliores umbræ ad objectum delineandum requiruntur; Nam multitu-
ind do& fpiffitudo punctorumfacitumbram obfcuriorem,quemadmodum è con-
verfopaucitasfeu raritas illorum leviorem umbram conftituere folet,& requi-
ritur, ubi corpus apparere debet magis luminofum,fitque, exempli gratiâ hoc
FOR modo, vide Num.1.

per Simplicesumbrafolis lineis fiunt etiamaut rariores aut denfiores fecundùm

pea linearum multitudinem : Atque hæ umbræ quoque defcribendæfunt,ubi cor-
Lif pora feu fuperficiesfuntmagis illuminatæ, aut naturafua, aut loci pofitione, vi-
de Num. 2.

lieb Umbrafactapunctis & lineis fimul mixtis fuper aliquam fuperficiem ita de-
monftrantur, vide Num. 3.
ven
Umbra duplicibus lineis fiunt ut plurimum, ubi fubitò partes objecti à luce
reflectifolent, & quantò magis fit illaà lucereflexio,tantò obfcurior debet effe
umbra, utrota fuperficiei defcriptione, feu inilla columnæ, vide Num . 4.
2 3
tam
4
em
1
‫וב‬

Umbra factatribus lineis ibi funtneceffariæ, ubi res defcribendæ longiùs à

luce diftant,cujufmodi funt verbi gratiâ, Abyffus putei, foramina & cavernæ in
terra, interior portæ feu feneftræ pars,fiffure,corporis cujufpiam partesà luce
remotiores, fylvarum obfcuritates, & infinita alia : Exemplum vide Num.1.
•
Linea etiam obliqua in obumbrationibus multarum fpecierum ufurpantur:
utplurimum autem, ubi objecta funt rotunda; fimilitérque ubi nubes & idge-
nus alia veniunt exprimenda,utin exemplis fequentibus, Num. 2.
Vu 2 Et
 340 TRACT. 11. PART. V. LIB. III.

Et hîc obfervandum eft, quodin omnibus circularibus & rotundis corpo-

`ribus, quæ concentrationem luminis habent, quemadmodum fpeculum ar-
dens, cùm ad parvum centrum contrahuntur, neceffe fit,ut umbram habeant
circularem, proutin demonftrationefecunda declaratur.
Linea etiam curva ad aliarumfigurarum partium obumbrationes concur-
runt, quemadmodum ad oculorum'obumbrationes & infinita alia , vide Num.3.

CA P. VII.

Depraxi inperspectiva.

Um in praxiartis pictoriæ fæpiffimè etiam perfpectiva requiratur, obitera-

C
liquid de praxi ejus hîc dicemus,atque ita finem huic tractatus præfentis
partiimponemus
Solent Artiſtæ, cùm rem vel objectum aliquod perſpectivè depingere vo-
lunt, à centro quodam dato rectas æqualiter diftantes erraticè & pro placitofuo
extendere, & fecundùm progreffum ac extenfionem ipfarum ad centrumre-
fpiciendo depingere objecta;quâ quidem viâ perfpectivè ipfa delineariacexpli-
caripercipiemus. Exempli gratiâ.

Sunt
 DE PRAXI PICTORIA 341
各

‫ב‬
Cam

DCU

ह
ै

Sunt etiam multæ adhuc aliæviæ, quibus Artifte in hacfua praxi utuntur:
Sed quoniam depræcipua earum fpecie in Opticænoftræ libro3. egimus,idcir-
cocæterashocloco non attingemus,fedfilentio eas præteribimus, atq; ita artem
hanc fuperficialem (abruptèlicet) concludemus, quò liceat nobis tanto matu-
riùsad folidiorem illam, militaremnempe, quæ non in coloribus,nec in umbris,
autfictionibus, fed circa faxa,aggeres ferrumque & diras acreales executiones
occupata eft ,accedere .

ter FINI S.
enti

evo Vu 3 TRA-

‫קר‬
DE RIVAL SIGLO
 343

TRACTATVS

SECUNDI

PARS VI.

De Arte Militari .

WIN

CON.
 TRACT. II. PART. VI. LIB . I.
344
CONTENT A H VJ VS PARTIS.

Naturalis, ( Superfcopulumelevata ita utfitquafiinacceffibilis..

quando fu-
perficies feu Aquis profundiffimis naturaliter circumfepta.
loci fedes
eft aut Tum altisfcopulis ,tumaquâ naturaliter munita .

Regu ( Tetragonalis .
laris, Pentagonalis.

( Figu quæ Hexagonalis.

t
ra ) ef Heptagonalis.
vel
Geo- Octogonalis, &c.
me-
trica Irregularis vel Trapezea , quæ
variaturfecundùm locum.

(Parapetta.
Courtina.
Caffemat-
Locoru Inter- Baftio , cu- ta
mu-
næ, ut jus tres Iliafeu
nien- Simplex funtpar- Flanci.
doru in qua tes Humeri.
modu, tria
funt Partes
qui Contrafcarpa.
eft notan-
da , fci- Sicca.
(Foffa
licet Aquâre-
ejus Exter- pleta
Mera
ne, ut
arte Ravellina.

Ars mi- figu Banquetta.

rata,
litaris Arti- éft-
docet Terrabenepræparata.
ficialis, que Subje-
quá- vel ctú, m
five Ligni {Magnu .
do fu- Parvum.
perfi- ma-
cies a- teria Lapi- Magni.
liqua des Parvuli.
eft vel Compofita
Tumartetumnaturâ delineata, Simplex.
quæ etiam eft vel Compofita.

Locorum munitorum obfidendorum& expugnandorum rationem.

Exercitus ejusquepartium ordinandarum methodum.
Machinarum militarium inveniendarum ingenium.

LIBER
 345

LIBER PRIMUS

Demunimentis & propugnaculis .

CA P. 1.

De munimenti Speciebus .
Oci munitifortificantur aut naturaliter tantùm, aut folummodò
artificialiter, aut tum naturâ,tum arte fimul junctis . Locus dicitur à
natura muniri,quià natura ferè inacceffibilis redditur; Naturæ aute
munitio fit duplici fubjecto , nempe vel fcopuli alicujus pofitione,
unde difficilis fiat acceffio & periculofa, vel aquæ alicujus latæ & profunda lo-
cum aliquem circumambientis, & quafi ab omni terreftri invafione cuftodien-
tis amplexu. Ratione primi naturæ fubjecti dicimus illud munimentumforte,
quod non longè à Tridento fub Venetiarum dominio, ad flumen Adicen fitum eft;
inquod nemo poteft ingredi,neque egredi,nifi per caniftrum aliquod magnum
quod chordâ in altum elevant, & ab alto demittunt cuftodes pro placito; nec
poffibile eft, utitur Venetiis Auguftam Germania, directè iter facientes hunc mea-
tum à munimento dicto cuftoditum evitare. Mentionem etiam facit Quintus
Gurtius montis cujufdam fcopulofi, Dorium dicti, adeò naturâ & flumine Indo
muniti, ut propter ejus inacceffibilitatem perpauci Perfarum totum Alexandri
Magni exercitum perturbaverint, ipfiusque furori hoftili refiftere minimè timu-
erint. Tali etiam refpectu dicitur Orivetum Thufcia oppidum naturaliter muni-
tum : Situm eft enim in excelfi præcipitisque montis vertice plano fine muris,
quorum vice rupibus undique præruptis altisque cingitur, à natura hoc modo
creatis,utexfumma crepidine defpectum in ima perquam horribilem habeant.
Hujus autem imago inferiùs depingitur. Simili etiam modo fortificantur arces
complures fuper civitatem Aden, emporium Arabia Folicis, in fummis vertici-
busfcopulorum eminentes.

Xx Ratio
346 TRACT . II. PART. VI. LIB . I.

Ratiofecunda naturalis munitionis fubjecti, fcilicet aquæ fua profundita-

te & latitudine locos amplectentis, in Venetiarum Italia,Ziericzen Germania infe-
rioris, ab Hifpanis anno 1576. obfeffæ; Mexiconis,Hifpaniæ nove pofitionibus opti-
mè demonftratur. Eft etiampropugnaculumtale in medietate fluminis Rhoda
nijuxta Rochamaurumin mari,non multùmà Marfilia, quod dicitur,le Chasteau Dec.
&ficin cateris.
In fortificatione verò merè artificiali , nihil ferè facimus, nifi ut imitemur
naturam; Autenim munimus oppida & civitates,eas aquâ circumſepiendo,aut
aggeribus & bulvardis illas contra hoftium invafiones fortificamus, aut utrisque
fimul eas defendimus. Hujufmodi enim propugnaculis defenduntur Mediola-
num,nempe Ramparda cum 9. baftionibus; fimiliter Pifcaria &Luca Italia, Calais,
S.Omer, Aras,& Peron Gallia; Bomel,Goricum,Fluzinga, oftenda,& infinita alia Ger-
maniæinferioris oppida .
Munimenta tum naturalia,tum artificialia, communiter illa funt,quæ fi
guram irregularem habent,quo ars cum naturæ fitu faciliùs convenire queat.
Hujufmodipropugnacula in multis reperiuntur locis , ubi natura fuis inftru-
mentis , nempe aquâ aut fcopulis opem præftare videtur. Obfervandum ta-
men eft,artem maximèibi requiri, & in tali loci parte,ubi natura magis hæc ne-
gligere videtur; quemadmodum in arce Breffia Lumbardia verfus civitatem, in
murorum Marfilie verfus terram correctione,inaggeris five Baftionis pofitione
in Belonia parte verfus montem, in Bulvarda Crema Lumbardia elevatione ver-
fus torrentemadpontem cuftodiendum,& infinitis aliis locis,ubi nuditas alicu
us partis aut Courtinis & Baſtionibus, aut folis aggeribus five baſtionibus,aut
calcaribus & Ravellinis, autaquæ circumductione, aut cavalliere elevatione,&
multisaliishujufmodi inventionibusadjuvatur:

CA P. II.

De vocabulis huic fcientia neceffariis.

Lælibet pars munimenti five fit interior, five exterior, vocabulum fuum
artis requirit, quo diftinguatur ab alia; Quæ quidem vocabula à Latinis
derivari non poffunt, quia Romanorum prifcorum temporibus hæc fortifican-
dido trina penitùs incognita erat. Cùm igitur his annis recentioribus, quibus
bombarda & tormenta bellica majora in ufum maximè venerunt,ad refiften-
dum ingentibus prædictarum machinarum viribus inveniantur hujufmodi
munimenta, quas vetera Romanorum mœnia diu tolerare non potuiffent,vo-
cabula artis Latinitatem fonantia finximus ;quorum tamen fonum & ſubſtan
tiam ab illis derivari nationibus,apud quas affiduè ufurpabantur in difciplina
militari, uthoc modo legentes, quodammodò in rebus bellicis verfati intentio-
nem meam faciliùs intelligant, Gallorum igitur ut plurimùm & Italorum vo-
cabula, apud quos fermonem multum de hacarte habui, imitari haud dedigna-
bar:Nam illam partem, quam vocant Galli Baftion,& Itali Bulvardo, nos etiam
Baftionem & Bulvardam, quam Caffemattes , Flanques, Efpaules, Courtines ,parapelles,
Contreefcarpes Banquefte, ac Itali battre le strade, Ravellines, Cavallieres vocant;nos
Caffemattas Flancos,Hameros , Courtinos, Parapettas, Contrafcarpas, banquettas, Ravel-
linas feu calcaria & Cavallieras vocamus . De harum autem partium defcriptio-
nibus,naturis & ufu copiosè infrà dicemus.

CAP
 DE MUNIMENTIS ET PROPUGNACULIS . 347

CA P. III.

1
De rebus neceffariis in munimenti conftructione.

Nter omnia requiritur optimum Ingeniatorisjudicium ad pericula futura præ-

IN
0,2 videnda; aliter enim fequeretur maximus error & damnum irrecuperabile,
Locum igitur eligere oportet aptum ad propofitum fuum, in quo ejus fedem
diligenter obfervare, acceffiones ad eam ,pofitionesque offenfivas & defenfi-
33

vas æqualibus trutinis præponderare,& præcipuè, an impetatur ab aliquo loco

G eminentiori circumftante, perpendere debet. Deinde confiderandum efttem-
pus,quo finiri poteft munimentum inceptum; nam aliquando cogit neceffitas,
ut fubitò elevetur propugnaculum præter omnem hoftium expectationem;
Unde animadvertendum eft; utmunimentum pauciorum baftionum citiùs e-
rigatur& minori precio, quàm quod ex pluribus conftat. Fræparentur etiam
omnia neceffaria ad bellum; cujufmodifuntvictus five alimentumprotermino
conftitutorequifitum,fitque tale, ut diu à corruptione fervetur. Præterea benè
CE
22

tormentis muniatur cum pulvere & globis neceffariis; ac præcipuè hominibus

induftriis, & inbello optimè exercitatis cuftodiatur, qui prompti fint & idonei

T tum ad invadendos obfeffores,tum etiam ad invafiones eorundem excipiendas

ac propulfandas. Denique obfervetur ordo optimus & proportionalis in o-
mnibusmunimenti partibus, & præcipuè,ut Courtine nec fint nimis longæ, nec
nimis curta,fed mediocres. Tunc enim harquebuzei meliùs Flanquos & ilia ba-
ftionumcuftodire poterunt, ut infrà clariùs dicetur. Hic tamen obiter regu-
las quafdam expreffimus tum invaforibus, tum obfeffis neceffarias.

Regula 1.

Qui nefcit munimenta hoftiliter deftruere, ipfa nefcitmunire ; Similiterqui muni-

mentorum oppugnandorum modum nefcit, ipfe etiam artisfortificandi penitus ignarus
aftimabitur.

Regula 11.

In omnium locorum obfeffioneprocedendum est inprincipio cum impetu, diligentia,

&furoretumadftupefaciendos obfeffos , tumetiam ne minima ipfis ulteriusfefe fortifican-
dioccafio tribuatur. Hinc igitur fequituradmonitio obfeffis notanda, utnihil imperfectire-
mod
linquatur in eorumfortificationibus,fedut omnia fintpro expectatione completa ,omnia
GTC
bené munita, &, ne ulla occafio exhibeatur obfefforibus qua vel ipfis velpropugnaculo da-
maum aliquod afferant .
iplic
Regula III.

Locus bene recognitus , estfere expugnatus.

CA P. IV .

Departibus mumimenti internis .

Ourtinæfunt munimenti latera, quæ de uno propugnaculo ad aliud fefe ex-

tendunt,quarum longitudo utplurimumocties in fe continet longitudinem
CAL Xx 2 Caffi.
 T
AC RT
34.8 TR . II. PA . VI . LIB . I.

Caffimattes, hoc eft, Caffemattæ, & Humeri latitudinem comprehendit qua

ter , ita , ut inter dimenfionis latitudinem Caflemattæ folius , & longitudinem
Courtinæ fit octupla proportio,nempe 8.ad 1. Et latitudo Caffematta & hu-
meri fimul fe habebit ad ejus latitudinem in quadrupla proportione,ficut qua-
tuor ad unum quia latitudo Humeri & Caffematte eadem eft ; Defcribitur
autem Courtina fic.

ΑΤ A

B B

A.A.funt ambo propugnaculi Humeri.

B.B. funt ambæ Caffemattæ.
C.C.Courtina tranfiens à Caffematta ad Caffemattam .

Baftio, propugnaculum feu Bulvarda eft agger protuberans à Courtinarum

angulo verfus foffe medietatem; Ubi etiam definit in angulum acutum : Ejus
ufus eft , ut ictibus tormentorum feu Canonum contufionibus diu & validè
refiftat.

Regula I.

Interduopropugnacula intervallum nequefit nimis longam,nec nimis breve Nam

fipropugnaculafint nimispropinqua, Caffematta& Humeri erunt debiles ;
filongiab Har-
flancarinon poffunt.
quebuzeisbene

Regula
 하도록

DE MUNIMENTIS ET PROPUGNACULIS . 349

Tru
Ex

Regula II.

Suntpropugnacula rotunda,& non angulum in frontefacientia: qua, quamvisfa-

tisfint
fortia,nontamenitalaudantur, ac catera primùmfaciliùs recipiunt tormentorum
ictus,
fecundo, quia in anteriori partenonbene flancaripotestpropterrotunditatem; Sic
fiuntpropugnacula civitatis Augufta, vide Num .1.

Regula III.

Propugnaculum aliquando duplex est , nempe unum intra alterum, & tunc ambo

habentfuasparapettasfivecontrafcarpas, utinpropugnaculiscivitatis Auguſtæ cernitur,

vide Num.2.

Xx 3 Caffemat-
 350 TRACT . II. PART. VI. LIB . I.

Caffemaria eft octava pars Courtine fuper ens agremitatem ad angulos

rectos elevata,vel Cafferanta & Humerus fimul junetffuntquarta pars Cour-
tinæ,in aliqua ejus extremitate orthogonaliter erecta .

1 www .

Regula quadam de Caffemattis.

Regnla I.

Quando Caffemattefunt longe & intervallumpropugnaculiinter duas Caffemat-

tas est anguftum,tunc optimum erit fe fortificare ab illo loco angufto ,fifrons propugna-
culi
 DE MUNIMENTIS ET PROPUGNACULIS . 35*

profolito)impediatur, Atque hoc modo invafores facilimèpropul

tuli invadatur, vel, (

farifolent.

Regula II
.
Inpropugnaculis ex terra Caffematta nonbenefit,nifi
fit magishumilis,quàm hume-
ruspropugnaculi tune autem erit bona: Hujufmodi autem Caffemattas in Hollan-
dia & Gelderlandiæ fortificationibus vidi;fiuntque modo fequenti.

OU

Regula 111.
In munimentis ex lateribus & lapidibus Caffematta utplurimum folent effe arcu-
ata & concave &in ejusconcavitateparvulum aliquod tormentumcollocari
folet,Supe-
riùs autem & fuper ejufdem concavitatis dorfum, eritaliqua plateforma,five planafu-
perficiesad Canonemfufcipiendum apta, Cujufmodi in civitate dras, Lugduno, & a-
liis,tumItaliæ, rum Germaniæ inferioris oppidis obfervavi

Regula IV.

Est & aliapofitionis Caffemattaſpecies,fcilicet,quando dua Caffematte ejufdempro-

pugnaculitam longa funt, utfolummodofeparent propugnaculum à Courtina,exceptâpar-
vula
 352 TRACT. II. PART. VI. LIB. I.

vulâ aliquâ viâfive meatu interpofito quo milites propugnaculum ingredi atque egredi.
poffint:Echacetiam fpecies eft valde bona ; Nam cùm hoftes propugnaculum
invaferint,autiftud Canone violatumfuerit, & ferè obrutum,poffunt tamenfe
diu defendere obfeffi ratione contrafcarpe & foffe Caffemattæ , quoufque à
tergo fecundam ftruxerint fortificationem Terraffam five Retrenchamentum,
quo adhuc contra invafores durare poffint. Hac etiam inventione perturba-
buntur invafores , in elevatione & plantatione Canonis fuper propugnaculum.
Hujufmodi autem Terraffa,de qua jam loquimur,fiet ex conjunctione duarum
Courtinarum angulum facientiam,eritque flancata cum duabus aliis caffemat-
tis cumfuis humeris. Atque hoc modo poteft aliquis ter fe fortificare, ante-
quamadmunimenti centrum cogatur. Defcribitur autem hoc modo.

De Humerispropugnaculi

Regula I.
Quando propugnaculi & Baftionis humeri funt nimis debiles pro longitudine
Courtinarum,tunc faciliùs rumpuntur,& Caffemattafunt nimis angufta. Similiter Hu-
meri erunt nimisparvi ad tot tormentafuftentanda,& ad tot milites continendos, quot
requirunturpro defenfione Courtinarum & propugnaculorum: Verbigratiâ.

Regula
 DE MUNIMENTIS ET PROPUGNACULIS.
1353

ale

‫חר‬
Dal

Regula 11.
Sihumeripropugnaculi fuerint nimis ampli, tunc propugnacula erunt nimis acuta
IliafeuFlancinimis longi , & Courtinanimis curta.

CAP.
 TRACT. II. PART. VI. LIB. I.
354

CA P. IV.

Departibus exterioribus munimenti.

Foffa eftproportionalis terra cavatio, cujus margines exteriores æqualiterà

munimenti baſe diſtant Hujusautem ufus eft, ut invadentium acceffus & fu-
bitainvafio impediatur. Hujus autem figuraſequitur.

Ravellina eſt agger quidam triangularis, in foffa antemedietatem cour-

tinæ non longèà terræ feu Banquette margine elevatus.Hocmembrum valdè
eſtutile in omni fortificatione; & præcipuèubiparsaliqua Rampardæ locoali-
cui eminenti fubjicitur , aut debilis eft, & facilis acceffionis, vide Num.1.
Banquetta five Retrenchamentum eft,quod fecundùm longitudinem mar-
ginis foffæ fit cumfua contrafcarpa; quæerit 6. pedum altitudinis.
Hujus ufus eft ad impediendos hoftes,ne in principio obfidionis adfoffam
accedant : Defendit Banquetta Rampardas , & ab illis etiam fecuri redduntur
milites Banquettam inhabitantes , qui ad plurimum funt Harquebuzei. De-
fcribitur autem hoc modo.

Regu
 DE MUNIMENTIS ET PROPUGNACULIS.
355

B B

B
B
AA Sunt Dua Ravelina
ita eleuata ut
infolaBB
aCaßambatis CC.recognofcun
tur.
B B

N 2 .

Banquetta

Fossa

Banquetta
Banquetta

Banquetta

Yy 2 Regula
 0
TRACT. II. PART. VI. LIB. I.
356

Regula quædam de Foffis.

Regula I.

Cùmfoffa nonfitampla,obfefforescumfuismachinis & Canonibus tutò adejus mar-

gines accedere nonpoffunt.

Regala 11.

Foffa bene rotunda & aquis repletamelioresfunt adimpediendasfubitas hoftium in-

curfiones & deprehenfiones: Hujufmodi tamen foffa propter tres rationes magnum
apportant obfeffis damnum : Quarum prima eft , quod non poffunt egredi,
quando occafio fe offert ad invadendos obfeffores in eorum Intrenchamentis,

& fi fuerint egreffi, fine periculo tamen regredi non poffunt; Secunda eft, quod
aqua Terraffamfubterfodiet; Et Tertia eft; quia pauci obfeffores multos hac via
obfidere poffunt exitum impediendo, quem neceffitas dabit effe anguftum.

Regula 111.

Foffa ergoficca meliorjudicatur, &præcipuè ubi non defunt milites boni &adde-
fendendum locum obfeffum proclives & adprovocandos hoftes apti: Et in hujufmodi foffa
Banquettapræcipuè requiritur; per hujufmodi enimfoffam obfeffitum egredi,tum regredi
poffunt profuo arbitrio.

CA P. V.

Quæ confiderari debentpriufquam aliquis adfortificandumſe

accingat.

IN fortificando multa occurrunt confideranda ; atque illud imprimis eft fpe-

-&
tandum, ut Ingeniator optimum judicium,& non mediocrem dexteritatem
ad commoda & incommoda futura prævidenda habeat : Ingeniatorum enim
ignorantia & negligentia damna irreparabilia fæpiffimè in munimentorum con-
ftructione producunt: Deinde fedes fecundo loco, atque in illa multa alia dili-
genter perpendi debent, An fcilicet fit fatis capax in fua fuperficie, fi plana vel
irregularis,& fi fundatio ejus fit aquofa vel ficca ; fiputeus in ea convenienter
fieripoffit; fi impetatur ab aliquo monte vel aggere extrinfeco & in fine omnes
ejus partes,tum offenfivæ,tum defenfivæ fummoperè funt obfervanda; Tertiò
ejus figura & materia, ex qua elevari debet, confideranda funt,an fcilicet terra
cum ligno,vel lateres cum terra,vel lapides in illo loco viliori preciofe offerant.
Præterea in munimenti ædificatione tempus confiderare oportet ; Nam fi fu-
bita neceffitas periculique imminentis evitatio cogat, opus eft,ut proptertem-
poris anguftiam Ingeniator ad quemlibet locum materiam& figuramfacilioris
conftructionis conformet, cujufmodi eft Trigonalis aut Tetragonalis .Porròet-
iam neceffe eft , ut apta fit in partibus proportio, & ut propugnacula fintita dif-
pofita , ut omnes obfefforum acceffiones confpiciant. Nec debet intervallum
inter duas Baſtiones aut nimis longum aut nimis breve effe.Nam requiriturin
locihujufmodi defenfione,ut Harquebuzei defendant ilia vel flanquos omnes
baftionum.Etfi propugnacula nimis invicem conjuncta feu vicina fuerint, tum
Humeri & Caffematta erunt nimis debiles & ipfum propugnaculumnimis par-
vum,
 DE MUNIMENTIS ET PROPUGNACULIS . 357

vum , ad continendum fufficientem tormentorum & militum quantitatem ,

nec erit fecundo retrenchamento locus. Multitudo etiam baftionum debet
fieri refpectu numeri militum. Ultimo autem loco provifio rerum neceffaria-
rum ad defenfionem eft refpicienda, cum victus etiam quantitate ad breviorem
vel diuturniorem obfidionem requifita. Quæ omnia cùm non fintexiguimo-
menti,in loci defenfione à diligenti Ingeniatore præcipuè obfervanda,& nullo
modo negligenda funt: dequo fedulò exhortamur.

CA P. VI.

De Munimentorumfiguris.

Munimenti figura cùm fit regularis vel irregularis, illam regularem dicimus,
quæ fuperficiem regularem habet,hoc eft,quæ ex Baftionibus & Courti-
nis æqualibus conflatur,atque dicitur talis figura regularis, quia delineatur fu-
per fuperficiem Geometricam regularem : Hujufmodi autem figura Geome-
trica, quæ angularis eft,fecundùm quamædificantur munimenta,multas habet
differentias, Nam quadam efttrigonalis,alia Tetragonalis,tertia Pentagonalis,
quarta Hexagonalis , quinta Heptagonalis,fexta octogonalis : & fic in cæteris,
quarum omnes anguli & laterafunt æqualia : Figuræ autem fpecies fequuntur .

10

.‫י‬

Yy 3 Atque
 T AT
AC RT
358 TR . IL PA . VI . LI
B
. I.

Atquehujufmodi figuræ nonnifi incampo vel terra plana delinearifolent,

quia fuperficies inæqualis propter ejus protuberationemin uno loco, & conca-
vitatem inalio facier Courtinas & Baftiones quandoque longiores, & quando-
que breviores fecundùm fitum & afperitatem loci. Unde peccabunt munimen-
tipartes inproportione requifita, quodinhac arte pro vitio habetur. Eft etiam
& unafigurarum irregularium fpecies, quâ aliquando delineantur fortificatio-

nes cumfuispartibus, eftque, quamovalemnominant,quæ hîc defcribitur.

Sedhæcfpecies eft magis rara : Sunt etiam & aliæ regularium figurarum
differentiæ , quæ etiam in multis locis ufurpantur ,fecundùm quas ædificantur

munimenta , cujufmodi funt Rhomboides, & figura ftellaris , quæ hic depin-
guntur.

Figura
 DE MUNIMENTIS ET PROPUGNACUL.
359

Figura irregularis eft , quæ nullam habet partium proportionem : Propter

inæqualitatem autem fitus munimenta fæpiffimè ftruuntur fecundùm hujuf-
modi fuperficiei fpeciem , hocque diverfimodè pro inventione & difcretione
Ingeniatoris , qui fecundùm loci fitum , & difpofitionem infinitas hujufmodi
fpecies invenire folet : quæ omnes nomine generali Trapezeæ dicuntur : Et
quamvis hæ fpecies non fint adeò laudabiles,quàm illæ,quæ regulares vocan-
tur,tamen refpectu naturalis fortitudinis & inacceffibilitatis loci,ubi delinean-
tur, fimpliciter dictas artificiales fortitudine longè excedunt , quia nunquam
ftruuntur hujufmodi aggeres,nifi ubi natura ipfa locumfatis per fe fortificat, aut
propterloci pofitionem, qui fuperfcopulum elevatur,aut, quia aquis profundis,
aut terrâ paludosâundiquaque munitur. Hujufmodi autem figuræ infrà ex-
plicantur.

Ca

CA P. VII.

De modo delineandi & depingendi quamlibet munimentifigu-

ramfuperplanitiemcampi.

PRimùm neceffe erit, lignum aliquod planum exactè quadratum conftitue-

re:inquo cavatæ eruntlineæ duæ ad chorda alicujus latitudinem,ita, ut duæ
facilimèingredi & egredi poffintfine impedimento in utramq; concavitatem,
fintque lineæ cum latitudine ita extenfæ,ut angulum faciantfuperplanam fu-
perficiem cum duobus lateribus æqualibus,vel rectum ad defcribendamfigu-
ram tetragonalem, vel magis obtufum ad defcribendam fortificationem plu-
rium angulorum : Ubiautemduæ illæ lineæ latæ angulum conftituunt,ibiam-
be chorda tanquam in centro funt affigendæ, & neceffe erit etiam , ut filum
perpendiculariter cumfuo pondere plumbeo juxta linearum orificia pendens,
quafidirecti & veri motus cujufque chorda fit cuftos fidelis;ita ut,quando filum
removetur fuper fuam lineam perpendicularem,tunc chorda immobiliter te-
neatur , quoufque fecundùm ejus directionem lineæ ab angulo fuperficiei li-
gneæ,ufque ad alteram chorda
, extremitatemfuper planam terræfuperficiem
fodiatur, aut ferreo quodam inftrumento delincetur : Hic autem notandum
eſt,
 CT T
360 TRA . II. PAR . VI. LIB . I.

eft,quod chordarum longitudo debet effeprofiguræ lateris longitudine,fecun-

dùm quam munimentum ftruere defideras : Lineis igitur duabusfuperterram
ductis (quæ pro duabus Bulvarda Courtinis infervire debent) opus eft tabulam
illam ligneam removereufque ad unicam linearum extremitatem; Atque hoc
modo omnia alia munimenti latera invenire non erit difficile, Fitautem tabu-

la lignea modo fequenti; Ubi depingitur ad defcribendam figuram de 5.late

ribus.

A.eftangulus factus ex concurfu duorum laterumfive chordarum A.B.&

A.C.quæ latera figuræ five fuperficiei pentagonalis repræfentant. Cùm igitur
fortificationem pentagonalem defcribere volumus,figuram pentagoniam fic
priùs delineamus.

Fit
 DE MUNIMENTIS ET PROPUGNACULIS . 301

tena
bulk

quel

Zz Sit
 TRACT. II. PART. VI. LIB . I.
362
Sit A. centrumfive concurfus duoruminftrumenti laterum, angulum con
ftituentium inpuncto A. cui annectuntur chorda A. F. & A. g.
Modus autem operandi eft talis : Habeatur in promptu tabula lignea,fu-
perquam delineanda eft fuperficies aliqua polygonia. Deinde ponantur circini
vel forcipes prædicti, & adaptetur eorum capitis centrum,ad unum exangulis
figuræ polygonatæ,ibique leviter affigatur claviculo aliquo; quo facto aperian-
tur circini, quoufque eorum latera B. C. & D. E. æqualia fint cum latitudine'
duorum laterum polygonii : His peractis capiantur circini, & delineetur illisfu-
per terram figura polygonalis modo priori,nempeaffigendo centrum A. terræ,
& extendendo duas chordas;unamper marginem unius circini pedis, nempe B.
C. & alteram per D. E. Atque hoc modo quamlibet figuram abfquehæfitatio-
nefuper aliquam planitiem depingere non erit difficile.

CA P. VIII.

Quo ingenio munimentifimplicis partes tam interiores, quàm exteriores pro-

portionaliterdelineantur, ut in locisfuispropriis benèdifponantur?

defigurarum munimentorum regularum

Speciebus.

Productâ igitur, fecundùm doctrinam capitis præcedentis, munimentifigu-

râ fuper campo velloco aliquo determinato, dividendum eft quodlibet ejus
latus inpartes fex æquales, quarum quatuorinteriores erunt Courtinæ illius la-
teris longitudo. Baftio etiam cum fuis partibusfithocmodo; Super extremita-
tes ambas cujufque Courtine eleventur perpendiculariter ambæ partes exte-
riores,quæ reftantde dictis fex præter illas quatuor Courtinarum : Altitudo er-
go harum orthogonalium erit fexta lateris figuræpars. Defcribitur autemin
figura tetragonali hoc modo, Num.1.
Quælibetautem pars orthogonaliter erecta fcilicet 1. & 6. æqualiter divi-
fa conftituet latitudinem Caffemattæ , & Humeri, quæ debet effe ejufdem di-
menfionis : His igitur completis ducendæ funt lineæ obfcuræ ab angulo inter-
no perpendicularis unius perverticem alterius ejufdemlateris; Ethoc facien-
dum eft in quolibet latere figure; Unde propugnacula omnia producentur,
quemadmodumin demonftratione fequenti apparebit, Num.2 .

A.C.
 DE MUNIMENTIS ET PROPUGNACULIS. 363

Courtina .
I 3 4
+ + +
I 24 3 4 5 6

b
d
g
e
h
a
C

02 m
દ

Livi

P
S
A.c.eft Courtinæ longitudo, a. b.& c. d.duæ perpendiculares conftituen-
tes humeros duos , E. G. & Caffemattas duas F. H. Linea ergo obfcura è. i.
ducta ab angulo recto c.per verticem perpendicularis a. b. nempe per b.ufque
vel ultra i. & alia linea obfcura etiam ducta ab angulo l. pern. verticem per-
pendicularis n. o. quoufque tetigerit lineam c. i . in puncto i. delineabunt
llam fuperficiem , fuper quam & fecundùm cujus figuram propugnaculum
elevare oportet, Atque hac via alios Baftiones proportionales delineare fa-
cilimum erit: Baftiones verò manifeftè depinguntur in pofteriori munimen-
tiparte;notanturper literas L.M.P.Q.R. & S.T.V.X.Y. Partium autem exter-
parum delineationis proportionalis hæc eft ratio: In primo loco foffam defcri-
bere neceffe eft, cujus debita pofitio fit , primùm elevando perpendicularem
obfcuram à puncto medietatis Courtinæ per interfectionem,factam à duabus
rectis obfcuris baftiones delineantibus,fitque a . b . Deinde ab angulo acuto u-
né zis baftionis ad acutum alterius ducatur alia obfcura , perpendicularem à
Courtina afcendentem interfecans ad angulos rectos,fitque a . d. Poftea duæ
Zz 2 aliæ
 364 TRACT. II. PART. VI. LIB. I.

aliæ lineæ obfcuræ ducendæfuntàvertice cujufque perpendicularis Caffemat-

tam & Humeros conftituentis perpunctuminterfectionisg.fintqueef. b.i. Et
hoc faciendum eft cum Courtinis & Baftionibus cujuflibet lateris; Quo facto
foffarum defcriptio extabit, quemadmodum in demonſtratione fequenti of
tenditur.

B B

A. A. A. foffa.
B. B. B. eft Banquettà aut retrenchamentum, foffarum marginibus exu
no latere munitum , & ex altera cum Contraſcarpis vel Parapettis. Ad inve-
niendum autem verum locum & magnitudinem Ravelinæ fciendumefpri-
mùm, quod linea obſcura , tranfiens ab uno Baſtionis puncto ad aliud, debeat
caudam Ravellinæ tangere , quæ ante medietatem Courtina collocari folet.
Ejus verò Flanci & ilia fiunt lineis rectis obfcuris, de Courtinæextremitatibus
egredientibus,à duabus Caffemattis recognitis,quæ in earum concurfu Ravel-
linæ punctum five angulum conftituent. Deinde fiatfoffa proportionalis circa
ejus partem anteriorem,quæ habebit eandem profunditatem cum magna fof-
fa,cui conjungitur. Demonftratio fequitur.
A. eſt
 DE MUNIMENTIS ET PROPUGNACULIS. 365

.Er
facto
ati of

B A. eft Ravellina ante medietatem Courting . collocata infoffa,tan-

gens lineamfg.cum dorfofuo in punctoh

-B. B. eft foffula circumambiens frontem Ravelline A. C. C. eftfoffa mu-

nimenti .

Defortificationibusfuperfiguram trigonalem &

& tetragonalem

dificaris

Regula I

Munimenta erectafuper figurastrigonales & tetragonales non multum ufurpantur,

gia eorum baftianum frontes angulosnimis acutoshabent.

Regula II.
Hujufmodiautem munimenta multum valent, ubi vel cogit neceffitasfe
fubitò mu-
niendi contrahoftium fupervenientium invafiores vel ubi anaia di meatus aliquis ad
impediendos hoftium fitus veleorumincurfiones evitandaspoffider debet.
Utautem facilius fiunt hujufmodi munimenta , bremori tempore,quàm
cætera pluriam baftionum , fic diu perdurare contra hoftium rabiem non
exiftimantu
Eadem eft ratio delineationis ,cujufque munimenti partium tam interna-
rum quàm externarum,fupereminem alam figuram, quæ erat in munimento
Ave figura tetragonalis, ficutdictum eft. Exempli gratiâ ,fortificatio Pentagonalis de

pr lineaturhoc modo,Num.1.
Hebea Munimentum etiam Hexagonium cum fuis partibus defcribitur hoc modo,
Coler Num.2.
Tibus
vel.

Zz 3 Eadem
 T
AC RT B
366 TR II. PA . VI. LI 1.

N,.

Eadem
 DE MUNIMENTIS ET PROPUGNACUL. 367

Eadem etiam eft ratio delineandarum fortificationum cæterarum poly-

goniarum,five fintfimplices,five compofitæ.

De munimentis Pentagonuis, cæterisquepolygonis.

Regula I.

Fiunt hujufmodimunimenta aqualium baftionum & courtinarumfemper inplanis

campis quemadmodum oppida Flandria utplurimum muniuntur,súntque magis commo-
de ad retinendos meatus limitum alicujus regionis,autfluminis alicujus an guftias & ad

promptèfefortificandum, ubineceffitas compellit.

Regula 11.

Quoplures habet munimentum baftiones,eò majus,fi ordo proportionalis obferve-

tur, in fuispartibus : Quò igitur major erit militum cohors,tum equeftrium, tum pede-
ftrium,eoetiammajor & plurium punctorum effedebet Bulvarda.

Regula III.

Civitates , oppidáque majora plures baftiones requiruntfecundùm magnitudinem

fuamincircuitu.

C A P. IX.

De munimentorum figuris irregularibus cumfuispartibus.

Regula 1.

Fortificationum figura irregularesfive Trapezea differuntfecundùm fituslocidif-

ferentiam: Cogit autem locus mutare figuram,aut propteraquamipfum circumbientem,
utapparetinmunimento illo, dicto Schenck Schangemedietate fluminis fito,
velpropter inæqualitatem laterum fuperficiei alicujus fcopuli,ut in Caftello
velCitadella Burge in Breffia oftenditur.

Regula II.

Inhujufmodiautemfortificationibus obfervandum,utnullapars.fifieripotest,ab a
quoimperetur locofupereminente ,prætereafoffisfatisprofundis muniridebent, utpatet
infequenti Sienamunimenti defcriptione.

CAP.
&
368 TRACTAT. II
. PART. VI. LIB . 1.

CA P. X.

De munimentis compofitis.

Unimentumcompofitum dicitur, quando intra figuras majores aliæ minores

Muni
continentur,fuperquas etiam alia munimenta minora & interiora eleva-
ri folent, ad diuturniorem refiftentiam , & ad faciliorem hoftium propulfatio-
nem : Nam,fi exteriores baffiones fuerint invafi,non tamen poffunt hoftes ul-
teriùs propter interiores fortificationes progredi , fed ab ipfis femper propul
fantur : Et hæc interiora propugnacula foffis & contrafcarpis optimè mu-
niuntur.

Exemplum I. bafis figure Pentagonalis compofita,

vide Num : 1.

Figura munimenti ædificati fupra. fundamentum præcedens fequitur

cum fuis partibus internis, Nuzz , z.

je ,
1..

x 2

Exemplum
 DE MUNIMENTIS ET PROPUGNACULIS . 369

figura munimenti
Exemplum II. bafisfivefundamenti

compofita pentagonalis vide Num. 1 .

Delineatio munimenti compofitifuprafigurampræcedentem cum

fuispartibus, fequitur Num . 2.

DOR

N 2.
J

Aaa Tertia
370 TRACT . II. PART. VI. LIB . I.

Tertiæfiguræ munimentipentagonalis compofiti baſis defcri-

ptio,qua delineatione facilior estcæteris,fed

debilior,fequitur Num. 1.
Defcribitur autem munimentum pentagonale fuper figuram præcedentem
hocmodo,cumfuis partibus, tam interioribus,quàm exterioribus, Num.2 .

N 1.

N 2.

Figura
 DE MUNIMENTIS ET PROPUGNACULIS. 37$

Figuram bafis munimenti Hexagonalis compofitivide Num.1.

Fundatio munimenti Hexagonii fuperfiguram præmiffamhoc modo
defcribitur,Num.2.

DI

N2

Àaa 2 Eadem

L
 TRACTAT. II. PART. VI. LIB . I.
372
Eadem etiam erit ratio in munimentis irregularibus compofitis , femper obfer-
vando, quod munimenta interiora fint quodammodo conformia ad figuram
ejufdem exteriorem.Figura bafis fequitur de fortificatione ex fex baſtionibus

confiftens, Num. I.
Exemplum fundationis prædicti munimenti fecundùm

1. figuram præcedentem , videNum.2.

2 .

CA P. XI.

De munimentorum materia, eorumfundatione & altitudine,

de eorum inclinatione .

Unimentorum materia eft ut plurimum quadruplex, fcilicet Terra, li-

Muni
gnum , lateres, &lapides. Semper autemfolet terra in regularibus muni-
mentis effe materia interior, cumlignis aliquando tranfverfaliter difpofitis per-
mixta; Sed hujufmodi Ramparda terræ, aut lateribus (ut illa civitatis Aras)
aut quadratulis terræ graminofæ, ex pratis decerptæ cum fafciculis permix-
tis; ( ut illa oppidi Caletis Picardia) aut lapidibus quadratis ( utilla Pefchiere Lum
bardia) reveſtiri debet: Quod verò ad munimenti fundationem attinet, obfer-
vandum erit primum, an locus fitaquofus & paludofus; ibi collocetur fundatio
fuper
 DE MUNIMENTIS ET PROPUGNACULIS. 373

fuper pilotis cum lignis tranverfis, quæ etiam longa effe debent : Prima igitur
feries
erit de lignis groffis aut parvulis; quorum longitudo erit 12. aut 15. pedum
Super hæc autem fiat ftratum de terra; poftea collocetur aliud ftratum fuper
illud de ligno & fafciculis; atque hunc obfervando ordinem, ponendo fcilicet
ftratum fuper ftratum ufque ad debitam altitudinem corpus Ramparda erit
completum, quod vel lateribus vel partibus quadratis terræ graminoſæ, aut
lapidibus poftea reveftire non erit difficile. In Baftionum verò oppidi vel civita-
tis alicujus ficcæ fundatione fiat prima feries vel ftratum , & præcipuè verfus e-
jus frontem ex lapidibus duorum vel trium pedum altitudinis : Quo facto ha-
beat Ingeniator in promptu bonam ligni groffi & parvuli quantitatem cum
fafciculis,tali modo, ut eorum extremitates frontembaftionis refpiciant : Dein-
de collocentur alia ligna tranfverfaliter fuper primum lignorum ftratum; De-
niquefiataliudftratumfuper hæc de terra benepræparata,hunc ordinem ufque
ad debitam aggeris elevationem fervando. In conclufione verò,fi opus fuerit,
vel tempus permiferit, hæc propugnacula reveftire rebus fupra defignatis ne-
ceffe erit .

In multis locis, & inter cætera apud Italiæ civitatem Genuam,vidi baſtio-
Dum & Courtinarum conftructionem : Ubi priufquam ipfos terrâimpleant aut
elevent,partitiones multas ex lateribus fimul gypfo conjunctis in forma muri-
culi elevant, ita tamen, ut earum partitionum termini frontem punctorum &
Courtinæ afpiciant, utinfrà.

Et certè bona eft hæc Ingeniatorum inventio, ubi lignum non ufurpatur,
Quia nifi hoc fieret, Courtinæ & Baftiones affiduis tormentorum ictibus citif-
fimèpropter facilem terrædiffipationem & diflocationem diruerentur .
Quod verò ad altitudinem Bulvarda attinet neceffe eft, ut omnes ejus
partes fint mediocris altitudinis , & hoc fecundùm loci fitum; nam fifuerint ni-
mis profunda (ficut videmus in omnibus oppidorum moenibus antiquis ; tunc
magnam afferunt obfeffis incommoditatem . Namfi baftiones fuerint captiab
obfefforibus tunc propter altitudinem eorum nullus relinquetur locus fe forti-
ficandi : nimis enim eminens erit baſtionum dominium fuper obfeffos : Et fi
Rampardæfuerint nimis humiles, damnum etiam irreparabile obfeffis parere
poffunt,quia obfeffores aggerem,quem Cavalieram vocant,ftruere folent, qui
‫טת ש‬
dominium &imperium fuper Rampardas haberepoteft; Similiter fi Parapet-
tæ fuerint rupte nimis, erit Bulvarda aperta & nuda. Inclinatio obfervanda
eft inmunimentorum externa fuperficie,quò diutiùs Canonum contufionibus
refiftat: Atque hæc fit major vel minor,fecundùm materiam velfubjectum , ex
quoftruitur. Nam in pofitione lapidum magnorum quadratorum major re-
quiriturinclinatio,quàm ubi ſtructura fit de lateribus,aut terra cum lignis : At-
Aaa 3 tamen
374 TRACT. II. PART. VI. LIB . I.

tamen folemus dare unum pedem inclinationis pro quibuflibet iz . vel 15.pedi
bus perpendicularis altitudinis in fubjecto de lateribus,vel terra,vel lapidibus
parvulis : Ubiautemmateria eft lapidea,hoc eft , de lapidibus groffis, aliquanto
plus requiritur.
Hujus autem inclinationis ufus eft, ut partes prædicti aggeris firmiùs ad
1
invicem collocentur,hoceft,ut una aliam meliùs fupportet. Hic autem ani.
madvertendum eft , quod Romparde groffo opere lapideo , & abfque terra
conftructe magis cedunt Canoni, & tormentis majorem muri labefactationem
admittunt,foffasque plus implent , quàm fi fuerint terrâ aut aliis rebus reve
Aitæ.

CA P. XII.

Integra defcriptio regularium munimentorum fimplicium, civitatum,

oppidorum , & aliorum locorum defenfibilium, & primum de

munimentis ex 4.Baftionibus confiftentibus.

Metis,vulgò Metz , antiqua & præcipua Belgii urbs, quondam à Julio Caſare
expugnata , & nuper celeberrima propter Carolum Imperatorem , qui
eammaximis copiis,fruftratâ operâ, cinxit,arcem & citadellam habet,quatuor
tanquam baftionibus munitam;quarum foffe fluminibus Mofella & Salna adim-
plentur: Repræfentatur autemhoc modo :

Trajectum
 DE MUNIMENTIS ET PROPUGNACULIS.
375

‫ران‬
‫ی‬

13
I M-

基金

Trajectum etiam Hollandiæ civitas Epifcopalis,turribus & aggeribus opti-

mèfortificata, arcem quoque tetragonalem habet nullo ferè modo à præce
dente differentem .

Florentia etiam, præcipua Hetruriæ civitas fimili munimentofubjacetad

evitandas civium rebelliones, utque ifta formidine coacti fubditi , obedientes
& morigerifiant: quamvis & ad propulfandos hoftes à latere civitatis, ficubio-
pusfuerit, peridoneum fit munimentum .
Caleti etiam Picardia arx tot propugnaculis communitur.
Sunt etiam & arces nonnullæ antiquiores, quæ 4.baftiones rotundos ha-
bent,
376 TRACTAT. II
. PART. VI. LIK I.
. 1

bent, propter quorum dimenfiones diu refiftunt contra hoftium violentiam.

Cujufmodi eft arx illa inter Middelburgum & Fliffingam , dicta Rammeken,quæ à
Principe Orange expugnata erat anno 1573. Figura ejus fequitur.

‫دینگ‬
‫رن‬

‫يدري‬ ‫ށ‬
‫ريد‬
‫د‬‫م‬

CAP . XIII.

De munimentisfimplicibus confiftentibus ex V. Baftionibus.

Groninga, civitas Frifiæ, contra hoftiles infultus valde munita, arce feu cita-
dellâ, quæ dicitur arx nova, ex quinque propugnaculis conftante defendi-
tur, & coërcetur , quæ lateribus reveftitur. Defcribitur autem hoc modo ,
Num. I.
Hujufmodi etiam munimenti fpecies eft illa juxta Bomellam Hollandia,
ferèfuperWachalis fluminis ripas perfepofita,quæ dicitur munimentumS. An-
drea; De cujus fortitudine & munitione ad invadentes repellendos, quia mul-
tum audivi , folummodò ejusfuperficiem exteriorem, quam tantùmobfervavi,
hoc in loco depingam. Conftructio autem ejus erat de terra & fafciculis,foffe
profunda & aquâ repleta ; Locus autem illius fitus eratinfula , in quam pro-
pterfluminum concurfum non facilis erat inimicorum acceffio, vide Num.2 .

Arx
 DE MUNIMENTIS ET PROPUGNACUL. 377

‫תנח‬

N1.

° 2.
N

fend

and
S.&
急
m

праз

Arx
998
 CT T VI.
378 TRA . II. PAR . . LỊB . 1.

Arx etiam Antwerpia exs.baftionibus, Courtinæque Cavalieris conflata;

Similiter ejus Ravellinæ cæteræque partes exteriores hocmodo defcribuntur:
Foffa implenturaquâ fluminis Scaldis præterlabentis, vide Num.1.
Hujufmodi etiam munimentum vidi in Hetruria , fuper montem eleva-
tum inter Siennam & Pifam, quod Apogeum vocitarunt; Reveftitum autem erar
lapidibus. Obfervaviquoque & aliudhujufmodi munimentum Rheno flumi-
ne circumdatum,quod pro defenfione oppidi dicti Reinberge,illo in loco fitua-
tur : Dominium etiam habetfuper flumen illud;ita ut fine illius,permiffioneni-
hil furfum vel deorfum tranfportari poffit : Ejus autem ftructuræ materia ea-
demerat cum illa S. Andrea.

CA P. XIV .

De munimentis fimplicibus de fex baftionibus.

War,Germanicè Huifell, eft Hungaria caftrum five arx fuperioris Panno-

nix,loco paludofo & quafi inacceffo , fex baftionibus feu propugnaculis
munita ; Unde certum eft, hunc locum tum arte tum naturâ bene munitum
effe; Ejus defcriptio fequitur,Num. 2 .

is
ald u
Sc fl

www

xj .

X 2.

Citadella
 DE MUNIMENTIS ET PROPUGNACUL. 372
Citadellafeuarx nova civitatis munitiffimæ de Amiens Picardie exfex ba-

ftionibus confiftit,habetque Cavalieras elevatas ex omni parte Courtinarum

acbaftionum; & præcipuèverfus montis eminentiam extrinfecusjuxta viam ad
3 Araspofitam; Inejus medietate domus Gubernatoris ædificatur vide Num.1.
Nova Tunetis, Africæ urbis arx, extra urbem, & juxta ftagni cujufdam am-
pliffimi marginem elevata, cujus aquis undique circumducitur , fex etiam ba-
I ftionibus ornatur,quemadmodum hîc inferiùs defcribitur, Num.24

N₁1 .

‫יר‬

N2

Gravelinga etiam Flandriæoppidum,medium inter Calefum & Dunikerkam

occupans,fitafuperfluvium Aa,propugnaculis & foffis latis defenfa,ex fex con-
ftatbaftionibus,numerando punctum citadella,quodà duobus oppidi Bulvar-
dis flancatur.
Bbb 2 Defcri
380 TRACT. II. PART. VI. LIB . I.

Defcribitur autem cumfua arce modo fequenti,Num.1.

Propugnaculum ftellare eft caftellum Sancti Helmi inmontis vertice Nea-
poli fupereminens fub Hifpanorum cuftodia;cujus figura loci fituationi magis
convenit,quàm utforte æftimeturpropter baftionum acuitatem, & Courtina-
rum defectum : Hictamen,quiafedes,in qua elevatur,à natura munitur,atque
illa naturâ fortificatio ab arte adjuvatur, pro propugnaculo fatis forti defcri-
pfimus, Num.2.

N 1.

N 2

CAP
 DE MUNIMENTIS ET PROPUGNACULIS . 381

CA P. XV.

De exemplis locorum conftantium 7. 9. 10. Baftionibus.

Pifcaria Italicè Pifchiera eft Lumbardia oppidum munitiffimum fub Veneto-

rum imperio juxta orificium magni lacus de la Gard fitum; cujus fluminis,
Menfo dicti, alveus aquis limpidiffimis refertus per oppidi medium currit,foffaf-
que fatis profundas & proportionaliter latas circumquaque implet; Habet
feptem, ni fallor,baftiones, numerando illos duos verfus lacum pofitos Impera-
turautemàmonte ex parte orientali;quare baftionis dimenfio verfus illam par-
tem augmentatur; fuper quem etiam collocatur magna Cavaliera tormentis
repleta ad meliorem oppidi defenfionem contraillum locum. Defcribitur au-
tem fic.

Nova Palma, eft civitas fub Venetorum Reipub. imperioin terra Foroju-
lienfi fita, à Venetis ad maris Adriatici oftium ædificata ; Novem habet propu-
gnacula, quæ à fe invicem diftant ducentis paffibus: Hujus foflæ, aquis impleta,
quæ eam ambeunt,latæ funt paffus 30. profundæ 12. Portashabettres, & areas
fpatiofas 9. Viæ ex propugnaculis ad centrum funt, in quo turris munitiffima .
Sicautem defcribitur.
Bbb 3 Mediola
 T
38% TRAC . II. PART. VI. LIB . I.

Mediolanum, Lumbardie metropolis, potentiâ & dignitateeximia,muni

tur propugnaculo, 9. Baftionibus, & Semibaftionibus 7. ornato præter caftel
lum, locumpropugnaculi debiliorem defendens, totique civitatifibifubject
imperans. Ejus autem propugnaculum exlateribus conftructum infrà delinea-
tur.

Goricum
 DE MUNIMENTIS ET PROPUGNACULIS . 383

Goricum Hollandiæ civitas munitiffima,fuperWahalin fluvium pofitamu-

nimento ex 9. baftionibus fortificatur; Ejus defcriptio paulò inferiùs fequitur;
Materia autem ejus ftructuræ eft terra cum fafciculis, & reveftitur cum quadra-
tulis terrægraminofis ;foffæque ejus flumine , Linga dicto , replentur, quod per
civitatem tranfit,& in Wahalimfluvium ingreditur, videNum.1.
Civitas etiam Luca,in Hetruriæ limitibus fita,ex 1o.conflaturbaftionibus,
non æqualibus tamen, nec uniformibus , quamvis fatis forte fit ejus munimen-
tum propter murorum latiffimorum & arboribus confitorum ordinem. Ejus
autem effigies, prout ipfedelineavi,talis eft,Num.2.
N ,.

ANTYMINE
It

N2

CAP.
384 TRACT. II. PART. VI. LIB. I.

C A P. XVI,

Depropugnaculorum irregulariumfimplicium exemplis.

Havarino.vel Ciavarino eft fortiffimum Hungariæ oppidum, ereptum Chri-

CH
ftianis per Turcas,& jam iterùm anno 1603. duce Comite de Schwarzens
berg recuperatum , feptem munitur Bulvardis optimè difpofitis , & præterea
concurfu duorum fluminum magnorum,nempe Raab & Danubii,ex omnipar-
te fortius redditur; Secundùm igitur locipofitionem ( præfertim, quia aquâna-
turaliter munitur) irregularem obtinuitfiguram in fuafundatione,fecundùm
quam corpus illiushîc expreffimus .

Fluen Danubi

s Ra
uiu
Flu

Eft etiam propugnaculum quoddam Hollandiæ,Bommena dictum , unde-

quaque aquis munitum ,quod fecundùm ejus fitum4.baftionibus veftitur.Hic
autem verè depingitur, Num.1.
Crimpen etiam oppidum valdè munitum à Principe Orangiæ obfeffum
& oppugnatum anno 1576. cum fuis 5. baftionibus atque munimentis naturæ
hocinlocofecundùm loci fedem defcripfimus,Num.2.

Gomorra
 DE MUNIMENTIS ET PROPUGNACULIS . 385
7

X 1

AAP

‫کوم‬

N2

Gomorrafive Comarium eft arx & munimentum limitaneum contraTurca

rum tyrannidem valdè munitum à Ferdinando Imperatore exftructum ad vicina
regionis tutelam : Situm eft hoc munimentum in anguloextremo Danubianæ
infulæ,Schutædictæ,ubi duo fluminis rami confluüt, & utramqueripam ftringe-
tes in formam coronæ exacuunt : Hos ramos foffa ductitia lata fundaquejun-
git.Exprimitur arcis figura cum fuis partibus fecundùmloci poffibilitatem or-
dinatis, hocmodo'.

Ccc Hujufmo-
 586 TRACTAT. IL PART. VI. LIB. I..

s
u
i
b ius D
a
u
a
n uv n
u f
D fl . ‫ކ‬ b l
u
> ང་ ན་ i v
u i
s u
s.

Hujufmodi etiam fpeciei funt Mediolani atque citadella Sienna Hetruriæ

cuminfinitis aliis,quas in itineribusmeis obfervavi,inter quas optima eft nova

illa civitatis infulaMaltæ defcriptio.

CA P. XVII.

De exemplis propugnaculorum compofitorum .

Lla propugnacula vocamus compofita , quæ in fe alias fortificationes inter-

nas habent,ita ut, fi exteriores ab hoftibus fuerint ereptæ, adhuc ab interiori-

bus fortis fiat refiftentia . Exempli gratiâ.

Juxta Tunetem Lybia regiam eft quoddam munimentum duplex inter ma-
re & ftagnum magnum pofitum Guleta dictum, olim à Philipporege Hifpaniæ
obfeffum,cujus propugnaculum interius exquatuor baftionibus confiftit; exte-
rius autem ex fex, cum Ravellina obtufa ; muniunturambo foffis aquâ èmari &
ftagno repletis. Ejus defcriptio fequitur.

Caftrum
 DE MUNIMENTIS ET PROPUGNACULIS. 389

N
ka

..

‫ومن‬

Radicofani eft caftellum feu munimentum in territorio Siennæ fuper confi-

nes territorii Romani, Ducimagno Hetruriæ fubjectum,fuperfcopulum fitum
eminentem verfus oppidum, & ex omni parte,tumà natura,tumab arte muni
tum,Propofitu loci delineatur;unde figuram habet irregularem,ut hîcvides.

Ccc 3 Ego
 TRACT. IL PART. VL LIB . I.
399

Ego autem fequentem propugnaculi compofiti figuram, Germanicujuf-

dam inventionem optimam,defcribam cumfuis partibus, quod omnium, quæ
vidi,munimentoru fortiffimum apparebit;Etquamvis illa Ligorna,oppidi He-
truriæ maritimi fedes fedisque munitio apud omnes pro propugnaculo inex-
pugnabili reputetur, nullo tamen modo eam huic comparandam effe arbitra-
mur, cùm multa hic fint munimenta majori inclufa , quæ majori in omnibus
correfpondent,atque omnes etiam tum externa , tum internæ munimentorum
partes ad invicem ita difponantur ,ut fucceffivè omne propugnaculum internu
fuper externum ratione altitudinis fitus denominetur , quo fit, ut expugnato ex-
teriori ab interioribus illud facilimè recuperari poffit. Sed hic obfervandum ,
quod cùm 6.baftionibus conftet,neceffe fit,illud in fuperficie vel campo plano
delineari .

Muni-
 DE- MUNIMENTIS ET PROPUGNACULIS , 387

FIRMA

Caftrum Braffie Lumbardia infcopuli vertice pofitum verfus orientem,

auftrum & occidentem baftionibus & courtinis defenditur ; quia ex illis parti-
bus declinat quadratè verfus civitatem,ita ut acceffibile fit; Ejufmodi tamen
acceffibilitaslapidibus acutis repletur,tum ut afcenfumimpediat obfefforibus,
& ut globi tormentorum inter hos lapides cadentes majorem ipfis afferant rui-
pam.Omnis autem baftio habet fuam Cavalieram, & intra Courtinas alia funt
monia, quæloco Cavalierarum univerfalium ferviunt; terrâ enim ufque ad
fummitatem replentur, habéntque etiam baftiones quofdam antiquos & ro-
tuados;Iterùm intra hos muros alii etiam fitu altiori elevantur, centrum arcis

circumagentes. Verfus autem partem feptentrionalem fcopulus eft proclivis

valdè & profundus vallem maximam refpiciens, atque illa etiam pars courtina
magna & alta cum duabus turribus & baftionibus rotundis antiquo more con-
ftructis,munitur;Foffa aliorum laterum funt ficcæ; Unus eft ingreffus in hoc
propugnaculum, hicque per pontes, quilibet enim murus fuum pontem &
portarn habet cum infignibus Sancti Marci; quæ fortiter cuftodiuntur. Omnes
autem Cavallieræ & baſtiones fuis tormentis optimè funt munitæ.Deſcribitur
hocmodo.

Ccc 2 Inter
 TRACTAT. IL PART. VI. LIB. I
388

AM

AB

Inter has fpecies civitas Breffi numerari poteft, cùm ex triplici vel qua-
druplici fortificatione confiftat.
Aliquandofimplicis alicujus munimenti partes componuntur.
Baftiones enim civitatis Augufte duplici fortificantur Parapetta, quemad-
modum infrà docetur, Num.1.

Erat etiam propugnaculum forte Venetorum, Gerbi dictum, in quo mo-

locifi
nia oppidi inclufafuerunt. Figura ejus irregularis:Situs enim loci c
ficvoluit. Fof-
feaquârepletæ, & pars verfus marefatis à natura munita, Num.2.

Radica
 DE MUNIMENTIS ET PROPUGNACULIS. 391

Munimenti
prædictidefcriptio.

CA P. XVIII.

De partiumdebilium civitatis adjumentis.

Partes propugnaculi debiles illas dicimus, quæ aliquo extrinfeco,ratione ejus

altitudinis,vel eminentiæ,imperantur; quæ tamenarte fortificantur,nempe
aut foffis profundiffimis, aut Ravellinis feu calcaribus,baftionibus , aut Caval-
lieris,Ingeniatoris artificio optimèproportionatis . Exempla fequuntur.
Pars
 TRACT. I PART. VI. LIB. K
392
Pars Marfilie verfus terram (alteraenim parsverfusmareà naturamirificè
fortificatur) quia muris in illaparteabaggere extrinfeco imperatur,hujufmodi
calcari fortifi catur contrafcopulumprædominantem,vide Num.1.
Pars arcis Pifa Hetruriæ Cavallierâ hujufmodicontra monticulum impe-
rantemdefenditur, Num.2.

Ж 1 ..

x 2
ж 2.

Bolonia fuperior fortificatur expartemontis baftione hocmodo figurato

Crema
 DE MÜNIMENTIS ET PROPUGNACULIS , 393

优优

LL

Crema etiam Lumbardiæ defenditur ex parte verfus torrentem tali bat

ftione.

117-

Multi magis fortificant locos munitos Cavallierâ fuper Rampardas ele-

0 vata.Hujufmodi apparet in fortificatione civitatis Aras,fitque hoc modo.

Ddd Pifcaria
 394 TRACT. II. PART. VI. LIB . I.

Pifcaria Lumbardiæ defenditur ex unaparte contra montemimperantem,

tumaugmentatione dimenfionis baftionis,tum etiam Cavallieræ, quemadmo
tum fuo loco apparet.

FINIS LIBRI PRIMI.

LIBER
 395

LIBER SECUNDUS

Delocorum munitorum obfeflione .

CA P. Ì.

De rebus ad loci muniti obfidionem neceffariis.

Tinfortificatione, fic etiam in loci muniti obfidione imprimis bo-

num requiritur Ingentatorum ad pericula futura prævidenda inge-
nium,quo hoftium poteftas, tumintra munimentum,tum extralo-
cimuniti fedem obfervetur, an fcilicet naturaliter vel arte fortis, &

quo in loco magis ànatura vel arte deferatur ? an aquatica vel non ? analiquis in
propugnaculiftru &ura error inveniatur ? & ubimajor ejus debilitas ? an ab ali-
quo loco eminenti ab extra impetatur ? an ejus materia fint lapides , terra, aut
lateresianfoffa repleatur aquâvel fit ficca ? in quapartefoffis & vallis munire ſe
oporteat obfeffores ? qui loci à periculo fint magis tuti ? in qua parte batteria
meliùs fit facienda ? quot tormenta & qualia magis neceffaria ? quo fpatio ru-
ptura & labefactatio fieri poffit tormentis,& quàm capax foramen requiratur ?
Deinde,quibus modis fiat invafio,& quidem minori cum periculo,factâ femel
rupturâ feu labefactatione ? quot milites requiranturin vallis ad hoftium incur-
fiones fuftinendas & impediendas ? Præcurfores infuper in qualibet parte ha-
beantur ad percipiendam hoftium intentionem : Si fit aliquod flumen,vel fta-
gnum,vel lacus propè munimentum , conveniens ad fufcipiendas tutò cohor-
tes (hoc enim valdè erit obfefforibus commodum,modò ut fit extra tormento-
rumpericulum)notandum ,ut pedeſtres fine infanteria ordinenturinprælia,&
in fronte difponantur,ut fortiora regimenta in illa parte plantentur,ubiinva-
fiones obfefforum magis expectantur;ut equites fecundo loco cum magnis alis
difponantur, quò paratiores videantur,fi occafio requirat;& ut quifque eorum
fuum intelligat officium;ut valla & foffe, quanta fieri poteſt expeditione & im-
petu,perficiantur, quòinde hoftium animi dejiciantur magis & confternentur.
Atque alia etiamhujufmodi fummâinduftriâ inveſtigentur magnâque diligen-
tiâobferventur. Præterea neceffe eft,ut omnia pro obfidione neceffaria cau-
tè præparentur,cujufmodi funt pecuniæ, quæ femper pro belli nervis habitæ
fuerunt,ligones circiter 2000. fecures 500.vel 600. & totidem gefa aut falces ad
fafces & gabiones cònficiendos,porrò forcipes & marculi complures, plancæ
circiter 30.fuper quas tormenta moveantur. Sitquoque Pionnerorum multi-
tudo,quorum opera foffa & valla expeditiùs exftruantur. Atque ubi propu-
gnaculum optimis baftionibus munitur, ibi Canones 12.adminùs requiruntur,
& duo veltres Culverini cum globis & pulvere ad eos requifitis. Ac nevictus
deficiat, cura maxima adhibeatur,ut meatus omnes teneantur aperti ad ube-
riorem ejus tranſportationem ad caftrum ..
Ddd 2 Regu-
 396 TRACT . II. PART. VI. LIB . I.

Regula I

Obfeffio locorumfitfecundùm ejusfitum,& fecundùm temporis occafionem : Inge-

·lidisenim temporibusfaciliorfit acceffio adpropugnacula humidis locisfita.

C A P. II.

De quorundam vocabulorum artis explicatione.

t

Batteriam vocamus locum , à quo tormenta feu Canones fuos globos contra
propugnaculi Bulvardas emittunt ; Eftque talis locusgabionibus munitus.
Gabiones etiam funt quafi fepes rotunda, ex palis fortiffimis & ligno mino-
re, more caniftrorum,fuper planam terram conftructæ, quorum concavitates
terrâ benè præparatâ implentur.
Pionneri,quos Gallivocantles Pionniers, illi homines appellantur, qui ligoni
bus utuntur ad foffas & valla effodienda & ad munimentorum muros fuffodi-
endos.

C A P. III.

De vallorum figuris, & quomodo delineentur?

: m obfeffione ante omnia confiderandum, mo-

QuUod in pr
od in opugnaculoru
propugnaculorum
dum effe ac fitum (qui quidem , in quantum poffibile eft, coopertus effe
debet) vallorum & foffarum delineandarum exiftimamus : Etprimùm, adfuf-
tinendos fubitos in principio obfidionis obfefforum egreffus, opus erit,ut duo
valla fiant, quorum alterum verfus unum loci latus, & alterum verfus ejus latus
aliud tendat in figura forcipum apertorum, & ambo fefe ufque ad munimenti
foffe marginem extendant,in modumfequentem .

Valde
 DE LOCORUM MUNITOR. OBSESSIONE.
397 1

20

16
ཟེེ་

Valdèfecura funt hæcvalla ;nă difficile erit obfeffis ipfa deftruere,propterea,

quod multos comprehendunt milites, & præterea una foffa alteri fuccurrit &
affiftit; nam foffa h.f.&i.e.conducuntmilites exuno latere ad aliud; Sit etiam
introitus apertus in parte k. per quem tormenta inducere folent . Valla autem

hæc nocturno tempore pro poffe acceleranda funt : Dieverò pedetentimpro-

cedant, hocque clanculum & fecretò fiat; id quod perfici folet facibus interve-
nientibus,quas plantantfemper coram fe , & deinde terrâ.
Vbiverò magna expectatur refiftentia,talia vallafiantfuperplanum cam-
pum, quæ fubtus defcripta reperiuntur, incipiendo à 1000. vel 1200. paffibus
à propugnaculo quoufque ferè fejungat cum foffe munimenti margine, hoc
eft, prope banquettam. Et hoc femper obfervandum eft, quod locus in princi-
pio inter convalla fit apertus; ut perillum Canones & Culverini dirigantur ad
locum batteriæ.
Ddd 3- Talis
398 TRACT. IL PART. VI. LIB . II.

定價 借

Talis batteria fuit facta in captura cujufdam oppidi, vous dicti, juxta flu-
men Mufen. Et valdè erit bona hujufmodi obfeffionis fpecies, ubi locus & fitus
eam admittèt.

CAP.
 DE LOCORUM MUNITOR. OBSESSIONE . 399

BHANUM

CA P. IV .

QuomodoBatteriafolet parari adfaciendam baftionis

labefactationem .

T magis fecurè batteria paretur ad baftionis labefactationem, tum minori

U
precio,tumbreviori tempore,neceffe eft, ut contra punctum baſtionis ada-
ptetur,
4.00 TRACT. II. PART. VI. LIB . II.

ptetur;fintque Canones & Culverini inter Gabiones, tam prope ad foffe mu

nimenti marginem, quàm fieri ratione ulla poteft, quia fonus tormentorum
propugnaculi muros tantum concutit, quantum ictus globi , fi vel parùm antea
rumpantur.In tribus autem locis debet batteria fieri; fcilicet fuper duo latera
valli. Batteria enim unius lateris valli,reveftimentum unius lateris baftionis di-
ruit,& batteria alterius lateris valli reveſtimentum alterius lateris baftionis
deftruit.Batteria verò in medio difpofita femper movebit terram, murúmque
unctibaftionis obruet.Applicatur etiam hujufmodi Batteria ad contundendas
tque rumpendas Caffemattas, & ad earum tormenta deturbanda; Diruiter-
iam Parapettas tum baftionum, tum Courtinarum, quò faciliùs invadatur &
oppugneturpropugnaculum.

Regula I.

Experientiafemper docuit quod in omni munitione,fivefit de lapide latere,terra,

velligno , ruptura & labefactationes faciliùsfiant inpuncto aut angulo acutobastions,
quàm in alia ejusparte,materiam in unolatere,& inalio, ac deinde in medio baftionisfem
perremovendo.

Defcriptio ampliffima obfidionis, & defenfionis notabilis cujufdam

propugnaculi deo.baftionibus,cum omnibus fuis batteriis,

quodin unofolo latere oppugnatur.

16

CAP
 DE LOCOR . MUNITOR. OBSESSIONE . 40t

CA P. V.

De obfidionibus quibusdam fine vallis, fedfolummodòparapettis

autGabionibusfactis.

い
ALiquando inlocorum obfidione elevant muros terreos fpiffos , ferè ad al-
titudinem hominis, quibus loco gabionum & foffarum aliquando utun-
tur obfeffores ; Ita tamen difponantur, ut Canonum orificia fuper eos propu-
gnaculi baftiones afpiciant. Taliter Guleta Africæ munimentum inter ſtagnum
& mare fitum, (cujus antea in cap.de compofitis munimentis mentionem feci)
cum Hifpanis ipfius poffefforibus,à Turcis obfeffa eft,modo fequenti.

are

arc

Eee Harlemum
·
402 TRACT. II. PART. VI. LIB. II.

Harlemum etiam Hollandia urbs famofiffima bona murorumfeuparapet

tarum terreftrium difpofitione ab Hifpanis anno 1573. modofequenti obfide-
batur,vide Num.I.

In caftello de Vredenborch provincie Utricenfis obfidentur Hifpaniabop-

pidanis anno1576.qui obfeffores Gabionibus tantùm fe muniunt, quibus etiam
utuntur,nonnifi,ubi batteriafit. Defcriptio fequitur, Num.2 .

LIBER
 403

LIBER TERTIUS

De exercitus ordinatione in campo.

CA P. I.

Dequarundam nationum bellicofa difpofitione.

Suis regibus funt fideles, rarò enim funt proditores.

Obedientes effe fuis ducibus & gubernatoribus per-

cipiuntur.
Bonipedeftres,& in armis fuis nitidi.
Non deferunt fuos focios tempore neceffitatis.
Pacifici funt interfe .
Sobrièvivunt, & fine ebrietate .
Bonum obfervant ordinem in incedendo.
Bene vigilant & cuftodiunt, & quocunque veniunt,
(Virtutes, ibifefortificant.

quia Sciunt, quid faciendum fit,antequam de fuis ftatio-

nibus decedant.

In obfervationibus optimèfe confervant

Non præcipitantfefein loca incognita
..
Hifpanihabent Temerènonaccedunt,nec cum magno periculo.

in difciplina Quibenefegefferunt in bello, eos bene compenfant

militari,tum & honorant.
Meliores funt in executione , quàm Germani , fed
non ita ftabiles contra invafiones.

Superbifunt & gloriofi.

Spernunt & derident alias nationes.
Vitia , Plus æftimantur habere practice militaris, quàm a-
nimofitatis & valoris.
quia
Crudeles fæpiffimè funt adverfus victos & miferi-
cordiæ expertes.

Valdè funtanimofi, & ad bellum optimèdifpofiti.

(Val
Equeftres funt omnibus ferè Europæ nationibus
Virtutes, præcellentiores.
quia Duces habent complures magnanimos , & genero-
fos,quiin artemilitari valdè funt experti.
Bonâ difciplinâ& induftriâ carent.
Galli etiam in
Valdèinconftantesfunt & mutabiles.
bello fequun-
Regis fæpiffimè funt,& quafi pro nihilo,proditores;
tur, tum
Vitia, quod evenitpropter eorum inconftantiam .
nam Sunt crudeles,avari & vindictæ cupidi.
Interpedeftres peffima eft difciplina, & pravusordo.
Labores bellicos tolerare non poffunt.
Eee 2 Germani
404 TRACT. II. PART. VI. LIB . II.

Suntfatis bene armati.

Ordinem antiquum pedeftrium obfervant.
Harquebuzâ utuntur mediocriter
Valde concordantinterfe, & pacificè vivunt.
(Virtutes, Optimè confervant ordines fuos in bello , adeò , ut
quia fe potiùs finantinterfici, quàmutuniones &feries
German quo- rumpant.
que in difci- Utplurimum principibus, quibus inferviunt, funt fi-
plina bellica deles, & præcipuè Helvetii.
habent Inbello funt valdèfecuri,nec experti.
Vitia, Induftriâbellicosâ indigent.
nam In bello, necaftuti , necingeniofi multùm funt.
Periculo fe non exponunt,nifi cùm neceffitas com-
pellit,nempe propter hoftium incurfiones.
Ignavi negligentes & tardi exiftimantur.
Stabiliores & firmiores funt in fuis actionibuts quàm
Galli.
Ducibus valdè funt morigeri.
Virtutes,
Pedeftres funt fatis boni , & in executionibus non
nam
minùs fortes quàm Hifpani .
Italiin bello ha- Periculofeno libéter nifi compulfi exponunt, id eft,
bent nifi in executione priùs fagaci confilio confirmata.
Laborem non ita tolerant,nec tam duriter & parcè
vivunt quàmHifpani.
Vitia, Sunt luxuriofi, crudeles & impii in victos.
Bellumnaturaliter non amant.
quia
Magisfunt mobiles, quàm Hifpani.
Vindictæ cupidi & in fua vindicta proditores.
Satis funtinvicem fideles,ut fimul mori fæpiffimè vi
deantur.

Magnanimi fatis , & in executione bellica plerum-

que audaces,acin militia mora haud multùmpa-
tientes.
Virtutes,
Inrebus marinis non exiftimantur habere pares.
quia
In conflictufunt magnanimi, non meticulofi,fed re-
folutionis plenæ.

Angli etiam Optimifagittarii.

notantur ha- Extrapatriam,fi cumhofte res fit,militarem diſcipli-
bere , tum nam bene fervant.
Potationi & ebrietati more Germanorum multo-
ties dediti.

Abfquefuo nutrimento confueto parùm faciunt, la-

boresque tolerare haud folent : Ubi enim victus
Vitia,
confuetus deeft, morbis diuturnis corripiuntur.
quia
Vinum exoticum propter cerevifiæ confuetudinem
ipfis eft contrarium,febribus ardentibus & præci-
puè Calenturâ ipfos afficit in regionibus calidis
ultra marinis.

CAP.
 DE EXERCIT. ORDINAT. IN CAMPO . 401

САР. I I.

De diverfa equitum diverfarum nationum dimicandi ratione.

IN equitum Gallorum ordinatione ( quorum formas ob eorum in hac arte peri-

tiam hîc nomino) duo confiderantur modi Primus eftantiquus & ferè ufq; ad
hodiernum diem ufitatus, quo equitum cohortes extendi, & in formam lon-
gam,acmore fepis ad pugnandum ordinari folent. Alter, quo ipfos in quadratam
formam difponunt, priufquam hoftium cohortes invadant: Horum autem
modorum pofteriorem potiùs fequendum exiftimant in bello peritiores pri-
mùm,quia in priori difpofitione omnes fimul dimicare percipiuntur, & unicu .
I ictum cum lanceis dant, quo furore femel repulfo nulla alia replicatio fubita
expectari poteft, atque fimul etiam infigne aliquod obvenire poteſt periculum
tum Ducibus, tum Antefignanis , & melioribus militibus; quorum ruinâatto-
niti & quafi exanimati in fugamfacilimè vertuntur.Secundo quod in forma qua-
drata fortior & cum majori violentiâ fiet concurfus; ac, fi aliqui in quadrati
fronte ad terram deturbarentur, alii protinus, qui eorum locos muniant, fuffe-
tierunt.Et hac ratione,fi fuerint 3. vel 4. cohortes æquales fecúdùm primã dif-
&
pofitæ, fucceffivè fupervenientes , unico tamen quadrato folùm ipfas peffun-
dari docet experientia. Ex quibus cernitur, quod omnis battalliona,tampe-
deftrium,quàm equeftrium,exfpiffitudine convenienti componi debeat.
Diverfæ autem nationes diverfimodè confligentes , diverfam metho-
dum & difciplinam in fuis dimicationibus,unam alterâ præftantiorem ample-
tuntur. Atque hinc eft, quod unus modus in una conflictus ratione fit alteri
&
inaltera præferendus ac melior.
Quod verò ad diverfas haftarum equeftrium tractationes attinet, paucis hoc
loco de illis agemus. Hungari enim & Turcahaſtæ manubrium firmiter ad ephip-
pii five fellæ partem anteriorem ponunt ac tenent,quando adverfus hoftes eft
procurrendum; Galli haftam brachiorum viribus gubernant; quorum mosillo
Turcarum longè eftfecurior;quia haftæpro arbitrio à brachiis gubernantur : E-
queftres Germania inferioris, nempe 17. provinciarum, harquebuzis loco haſta-
rum utuntur, cum quibufdam fuftentaculis, ad ipfas leviter & firmiter retinen-
das aptis, ita ut in eodem curfu bombardam aliquando bis globulis onerent,
eófque in hoftes emittant : Eorum etiam ordinem Galli hodierno die (haftaso-
mninò negligentes) ut plurimumfequuntur.
De ufu etiam gladiorum aliquid dicendum erit : Nam Gallorum equeftres,
poft tormenti executionem retrò, & cum pofteriore manus parte gladios vi-
brant : Quæ difciplina melior eft exiftimanda illâ Polonorum & Turcarum ac Hun-
garorum,quipoftquam piftollis fuis remegerunt; gladios fuos extrahunt, & ante-
riori manus parte percutiunt;neque enim fit hæc executio tanto vigore & agi-
litate,quàm illa Gallorum ,quippe qui percutiendo equum fimul vertunt ad fuga ,
quæ quidem agilitas & aftutia in bello multùm valet.
Turca & Hungari calcaria fuper ocrearum foleamfeu fuppagmentum li-
1 gneum portant, ita ut fi aliquo cafu equi cecideriut,poffint tamen nihilominus
à calcaribus facilimè, pedes duntaxat movendo & concu-
tiendo, liberari, quò dexteriùs queant ſtando
dimicare .

Eee 3 С А Р.
406 TRACTAT. II. PART . VI. LIB . III.

CA P. III.

De exercitu ejus partibus .

"
Sunt ,qui volunt, exercitum Imperialem non poffe conftrui, nifi ex multis natio
nibus in difciplina bellica expertis componatur, illamquemilitum congrega-
tionem, quæ exuna velaltera fola natione conftat,non imperialem exercitum,
fed militum potiùs conventum dicendam effe afleverant. Quorum fanè opi-
niones non multùm videnturà rationeabeffe, quoniam in tali exercitu homines
bellicofi , & in omni re militari valdè experti funt eligendi,quorum alii ad inva-

Lonempromptiores,ad muros munimentorum confcendendos aptiores , & ad

batteriam faciendam expeditiores , alii ad unionem ordinum in præliofervan-
dam naturâ magis idonei, alii in equeftri difciplina exercitatiores, & ad equo-
rumgubernationem, (in qua omnis veterum Romanorum ac Græcorum exer-
cituum virtus confiftebat ) cæteris longè agiliores reperiri debent. Adfubitas
igitur invafiones,& adpericulofiores occafiones potiùs eligendi funt Hifpani, Itali, &
Angli,quoniam hi in Batteria audaces percipiuntur; Germani & præcipuè H. l-
vetii ad ordinem aciei fervandam, quoniam mortempotiùs oppetere cognofcun
tur,quàm feries fuas corrumpere, autaciei formam violare. Galli pro equeftribus
potiùs capiendi,quia artem equitandi colunt & amant : circa quam hacnoftrax-
tate non minùs verfantur,quàm Parthi temporibus Romanorum , qui ob eque
ftrium virtutem & agilitatem invictos fe contra Romanam Rempub.fervarunt.
Exercitus igiturex dictis nationib . cõflatus,conftituitur ex multis partibus , qua-
rum Tuldum feu impedimenta funt quafi totius exercitus cauda,quod quidem
Tuldum, ut exercitum immediatè fequitur, fic etiam in eo maximum eft mo-
mentum, Unde adtuldi cuftodiam homines induftrii & fideliffimi,duxquero-
biliffimus eliguntur, qui in figura quadrata Tuldum folent præcedere. Solet
etiam unus equeftrium fquadrojuxta quodlibet ejus latus collocari, qui non fo-
lùmtuldum à fubitis hoftium invafionibus defendant,fed etiam phalangis pofte-
rioraab eorum infidiis tuta confervent ac cuftodiant. Corpus exercitus ex pede-
ftribus haftas portantibus conftans , ejus phalangem & aciem appellamus : Hoc
itafehabet ad ejus totum,ut hominis corpus,videlicet ejus venter & thorax ad
cæteras ejus partes. Namutin hominis corpore præcipua ejus virtus,vigor, ro-
burque confiftit,fic etiam in hac exercitus partemajor victoriæ fpes collocanda
eft.Hoc corpus brachiis,manicis feu alis fortificatur,quæ ex Harquebuzeis con-
flarifolent. Corpus feu aciem præcedunt vaftatorumturma,quos hominis denti-
bus comparavimus ; Nam, ut dentes præparant alimenta,ne impediatur eo-
rum tranfitus ad ventriculum,fic etiam vaftatoresfeu Pionneriviam præparant,
omniaque impedimenta tollunt,quibus in itinere perturbari poffet exercitus.
Duo equitumleviumquadrata vaftatoru cohortes præcedentia hominis imagina-
tioni, ejusquerationi & ingenio affimilavimus,quod futura incommoda prævi-
derefolent. Nam dicta equitum turmæ femperparatæ funt ad frontem aciei
& vaftatorum cohortes defendendas , hoftiúmque injurias propulfandas. Pra-

curfores fpeculatores,feu Catafcopi (qui funt equitesleves)quoniam eorum officium

eft,hoftium mores obfervare, eorúmqueintentiones explorare, animalium
oculis comparavimus,quorum munus eft corporis totius molem
benèdirigere, rectéquegubernare.

CAP.
 DE EXERCIT. ORDINAT. IN CAMPO.
407

CA P. IV.

Demodoquo utuntur Itali in exercitus iterfacientis dif-

pofitione.

Um Itali per locumfufpectum vel regionem hoftilem cum exercitu tranf-

C
eunt,ubi fcilicet fubita hoftium invafio timetur,partes exercitus modo fe-

quenti difponunt : primum locum præcurfores feu fpeculatores obtinent; hos

fequunturduo equitum levium fquadrones;Unus nempe in parte dextra, alter
in finiftra. Equites fequunturvaftatorum cohortes in formam parallelogram-
malem redacti cum fuis ducibus; Deinde bombarda campeftres, quas Čano-
nes vocant, ſuper rotas elevatæ equis trahuntur.Poſt has corpus exercitus, feu
ejus phalanx & acies in forma quadrata fequitur ; Acies præcedit Tuldum, in-
ter quod & aciem difponitur militum ſquadro ad cuftodiendum Tuldum ;
duoque equitum quadrata utrinque Tuldi latera à malo cuftodiunt,quorum
unum, nempe finiftrum,Harquebuzeis armatur, alterum verò ex equitibus
componitur. Toius autem effigiem in fequenti foliofub literâ A. depinximus.

CAP. V.

Quomodo Hifpaniexercitum iterfacientem difponunt.

Empore Imperatoris Caroli V. quando bellum erat in Germania , Barrabano

Duce,phalanx exercitus five Retroguarda ex natione Hifpanica compofi-
ta,in forma exactiquadrati figurata fuit : quæ quidem phalanx habuit duas ma-
nicas five alas confiftentes ex Harquebuzeis,quarum una magis tendebat ad
frontem phalangis, altera ejus caudam refpiciebat; In capite porrò feu fronte
exercitus, & in ejus cauda duo cornua Harquebuzeorum conftituta fuerunt :
Poft caudam verò phalangis fecutus eft fquadro nobilium optimè armatorum
fuper equis robuftiffimis ac potentiffimis : His denique fuccefferunt leves , in
duas quafi manicas diftributi,atque cum his etiam Tuldum exercitus, ac omnia
alia neceffaria conducta fuerunt; In anteriore autem parte habuerunt præcur-
fores,vaſtatores, & bombardas campeftres,non multùm differenter ab Italis.
Hujus autem exercitus viam facientis demonſtrationem hunc in modumfubli-
tera B. depinximus.

CA P. VI. 1

De exercitus ex diverfis nationibus compofiti, viam per loca

fufpectafacientis , defcriptionefecundùm
ufum Germanorum.

Sequens hæc exercitus ordinatio ex multis nationibus compofiti fit fecun-

dùm confuetudinem Germanorum : In qua quidem defcriptione modus

cujuflibet exercitus per flumina & aquas tranfmittendi exprimitur : Ex quibus

notandum erit, quod cujuflibet exercitus munitio fub cura & tutela Capitanej
Generalis
408 TRACTAT . II. PART. VI. LIB . III.

Generalis fervanda fitzin qua etiam Artilleria & pontes ad aquas tranfeundas

præparati comprehenduntur . Quomodo autem hæconera omnia per pontes

tranfportanda fint,& quomodo tranfportata fintdefendenda,quoufque exer-
citus phalanx cumalis fuis perpontem etiam ad illud fluminis latus traducatur,
indefcriptione fequentilitera C.luculenterdemonftratur.

CA P. VII.

Dereductione alicujus exercitus infiguram

Lunarem.

Eductio phalangis alicujus exercitus cum aliis officialibus & pedeſtribus ,

practer Harquebuzeos in lunarem formam ,valdè conveniens eft, & expedi
ta tempore nocturno . Præftari autem id fubitò poteft,aut circumgyratione a
licujus chorda, aut palliis intervenientibus. Atque tum inprimo illo ordine, hoc
eft,in ordine exteriori Sergantæ five officiales cujufque cohortis collocandi
funtin formam lunarem. In Secundo ordine verfus centrum confiftentpedeftres
armati gerentes haftas.Intertiaferie non armati, haftas gerentes. In quarto ordine
Alabardıs inſtructi, & fic deinceps ufque ad ordinem ultimum ,in quo tympa-
niftafunt conftituendi. Talitertamen difponantur hi omnes ordines , ut juxta
centrum vacuum relinquatur fpatium fatis magnum, in quo Capitaneus Gene-
ralis cum equeftribus fuis habitare queat; In orificio autem inter duo cornua
lunaria Sergans major difponendus eft,ut ordinem Harquebuzeorum extra lu-
naremfiguram pofitorum diligenter obfervet . Nam in quatuor partibus, ex-
tra lunaremformam æqualiter diftantibus difponuntur corpora quatuor com-

pacta ex Harquebuzeis, qui tanquam in angulis quatuor ita conftituunturad

Confervandam figuram lunarem ab omni inexpectato invadentium periculo ..

Figuram autem hujufmodi exercitus difpofitionis hoc in loco ita depinximus,

litera D.

LIBER
 adq
USEU
M
 A

D
C

F.P
A.Præcursores seu speculatores :

B. Equitum leuium cohortes in duo quadra- G

HT
ta dextrum nempe & sinistrum diuisi :

CVastatorum banda: I.S

D.Bombardorum campestrium locus .

Ita
EDua phalangis alæ seu manica :
 E

1414%
1

F. Phalanx seu acies exercitus .

G.Cohores ad Tuldi custodiam constitutus.

H.Tuldum seu impedimenta exercitus.

I.Squadro equitum hargenburas gerentiu

Italorum exercitus iter faciens.

 ‫‪exercitus‬‬ ‫‪iter‬‬
‫‪Hifpanorum‬‬

‫‪B‬‬

‫=‪7‬‬
‫داخستایرموادکےادارہ سادہ اکیلےاپنےیلااہور‬

‫لاد‬
‫الا‬

‫نها اشکالاتایدارایست‬

‫ان‬ ‫لفة‬
‫‪1/15‬‬ ‫الله البير‬
‫منالله الله‬
‫‪77-0‬‬
‫'‪717‬‬

‫لار‬
‫‪ter‬‬ ‫‪facientis‬‬ ‫‪ratio .‬‬

‫‪प्र‬‬

‫عداد كلا‬
‫‪--‬‬

‫همان رتروامیس‬
‫راک‬
 SME
CHE
 Exercitus imperatoris , it
C

さん
•
iter facientis, effigies .
 CHESM
U

C
 413

LIBER QUARTUS

Demachinis nonnullis bello perquàm

neceffariis .

CA P. I.

De fcala cujufdam inventione, quefacilimè cum quolibet exercitu vel

fimplicicohorteadmuros & aggeres cujufdam munimenticon-

fcendendosdeportaripotest.

UJUSMODI fcala non modò levis eft oneris, fed etiam in parvu
lum fpatium includi poteft. Dividatur igitur hafta aliqua fortiffi-
mæ compofitionis, five aliquod aliud ejufdemfpeciei lignum, quod
ex fraxinoeffe folet,in multas partes æquales longitudinis unius pe-

dis cum dimidio & pedum duorum, & in qualibet extremitate una cujuflibet
baculifiatforamenfatis magnum,in altera verò ejus extremitate ita adaptetur
lignum,ut facilimè ingredipoffit in foramen alterius baculi : Super extremita-
tem verò tantùm unius baculi ex prædictis , firmetur magnus quidam hamus
ferreus, & id quidem ftrenuè, ita, ut tenaciter ac fortiter fuper muri faftigium
poni ac retineri poffit : Deinde accipiantur duo funes ejufdem longitudinis &
dimenfionis ; Cum uno autem fune colligentur extremitates omnes unius ter-
mini baculorum,ita tamen , ut foramen unius baculi conjungatur cum extre-

mitatealterius,quæ apta eftad ingrediendumillud foramen,fitque diftantiain-

ter baculum,& baculum ita ligatos circa menfuram unius pedis; poftmodum
ex oppofitis ipforum extremitatibus fiat ligatura proportionalis cum fune fe-
cundo . Cùm igitur exercitus iter faciens fcalam hujufmodi fecum portarevo-
luerit, omnes baculi fimul colligandi funt in modum fafciculi; Ubi verò ſcala
iftæc ad verticem alicujus munimenti applicari debet,ibi tum extremitas cu-
juflibetbaculiacutior in foramen baculi fibi proximi fortiter intrudenda eft &
affigenda,atque hac via habebit ſcala figuram hafta longiffimæ, cujus fummi-
tate, hamum ferreum portante , firmam alicujus munimenti verticis partem
attingere non erit difficile : Hamo autem affixo,levi vi atqueattractione quili-
betbaculusfeparetur àfibi proximo,habebitque veramfcalæ alicujus figuram:
Chorda extremitates verfus terram protuberantes forti ligatione lignis , fatis
profundèinterramimpulfis,affigendæ funt.
Figuram autem iftius fcala,tum in fafciculum colligatæ,tum etiam præ-
paratæ ad elevationem in aggerum faftigium,atque fimul etiam eâformâ, quâ
feparandi funt ejus baculi,& in fcalæ fpeciem diducendi,hoc loco fatis eviden-
ter depinximus.

Fff CAP.
 414 TRACT. II. PART. VI. LIB . IV.

A P.
 DE MACHIN . NONNUL BELLICIS. 45

CA P. II .

De inftrumento quodam, quod militesfecum aliquandoportare poffunt,

addivellendasferas ac aperiendasportas,eásque corrum-

pendas, utcunquefintfortes.

Hujus inftrumenti compofitio ut plurimum de ferro effe debet ,quòminùs

rumpatur, aut faltem ejus latera ex ligno robuftiffimo ferrea cute veftito,
juncturifque robuftiffimis ad invicem conjuncta. Radius autem perejus me-
dium tranfiens ex ferro feu potiùs chalybe robuftiffimo effe debet, dentibus
bene fortibus fecundùm dimidietatem ejus anteriorem excavatus, qui dentes

adaptari debent ad rotæ dentes, A. fignatæ; cujus compofitio etiam fortiffima

effe debet. Tota hujus inftrumenti virtus & potentia confiftit in multiplicatio-
ne illorum inftrumentorum, quæ vim in fine vocant. Per medietatem igitur
utriufque lateris longioris axis primùm movens tranfire debet,productus per
radium ferreum ad angulos rectos; in cujus laterejuxta manubrium illius axis
dentes fpirales conficiendi funt:utin rotam axis fibi proximi facilimé adapten-
tur;& in ejufdem axis fibi proximi latere oppofito rotæ alii etiam dentes fpira-
lesprioribus fimiles excavandifunt, qui rotam quoque axis tertii circumducere
debent,& in oppofita parte axis tertii iterùm alii dentes fpirales prioribus fimi-
les faciendifunt, qui rotam quarti axis ingredientes illam etiam circumvolvant.
Atquehocmodo potes vim iftius inftrumenti in infinitum multiplicare, quoul-
que perveniatur ad axem ultimum, cujus rota axis penultimi dentibus circum-
acta rotam illam fortem,dentibus radii ferrei adaptatam, etiam circumvertet,
ejusque circumvolutione radius ferreus movebitur paulatim & gradatim con-
tra portam. Sed hîc diligenter obfervandum eft, in fronte iftius machinæ ha-

mosferreos valdè magnos & fortes conjungendos & connectendos effe, quifir-
mum amplexum habere debent,& adhærentiam cum hamis portæ affixis, aut
cum aliqua re vel ſubſtantia alia ad portæ compofitionem concurrente. His
ita factis, unius tantummodò hominis viribus circumvolvendus eſt axis me-
dius cum manubrio , quo movente cornua ipfius radii ferrei facilimè penetra-
bunt in portam , ejusque afferes utcunque ferro munitos facilimè difrumpent
ac dilacerabunt.

Hîc verò notandum eft,omnes prædictos axes cum rotis & dentibusfuis
fpiralibus ex materia chalybis vel ferrea,fortiffimæ compofitionis,fieri oporte-
re. Iftius autem machine figura hîc fequitur.

Fff 2 CAP.
416 TRACT. II. PART. VI. LIB . IV .

་་་་་་་་་་་་་

CAP:
 DE MACHIN. NONNUL. BELLICIS. 417

CA P. III.

De inventione obfefforum,per quam intelligere folent,fi obfidentes

effodiant meatus aliquosfubterraneos ad munimenti
aggerespulvere bombardico evertendos

ac fubmovendos.

Omplures funtinventiones,quibus utuntur obfeffi ad obfidentium fodinas

cognofcendas, quibus non modò hoftium conatus percipiunt,fed etiam ve-
rum munimentiſeu aggeris locum,ad quem illi meatus fuos dirigere voluerunt
Cùm igitur obfeffi tale ftratagema metuunt, (nam ut plurimum durante effof-
fionis tempore folent obfeffores bombardas emittere, & tympanorum ftrepi-
tum tantùm facere,ut minùs queant obfeffi audire autpercipere opera eorum
ſubterranea) tympanum ponunt fuper aggerem iftum, quem maximè in fufpi-
cione habent, pofitâque acu fuperfupremam ejusfuperficiem,fijuxta illumba-
ftionem vel murum opus illud fubterraneum habebitur,pro omni ictu , quem
dabunt effoffores fub terra, acus illa faltare videbitur, & in illo loco,in quo acus

magis & altiùsac vivaciùs moveri percipietur,in illo loco periculum magis ex-
pectandum erit. Hec igitur cognito obfeffi ftatim, ut impediant obfefforum
conatus,iisque refiftant,contrafodinas alias ftruunt, quibus hoftiles deftruunt.
Nonnulli etiam tintinnabula baculis affigunt,aut ad filum aliquod illa ligando
inter duos baculos in terram fixos filum iftud fufpendunt, ita namq; ad omnem
percuffionem fub terra factam , fonitum edent tintinnabula. Modus autem
iſtarum operationum in fequentibus duabus demonſtrationibus declaratur

Fff 3 CAP.

1
 418 TRACT. II. PART. VI. LIB. II.

N 1

° 2
N

C A P. IV..

De more, quo veteres ufifunt adtransportandum hominem de

uno fluminis latere ad aliud abfque cymba.

Solebant veteres cùm flumen aliquod tranfire vellent , ubi modus omnis
tranfportationis deerat,& cymbamvel rem aliquam aliam ex adverfa flu-
minis parte recuperare defiderarent, hominem quendamfatis expertumpelle
bovina valdè denfategere, illudque indumentum taliter corporiejus adaptare,
utnulla aqua ingrediad ipfum poffet. Circa ejus os etiam tubafeucanalis valdè
longus ex eadem pelle contextus inferi atque conglutinari debet cum præce-
denti
 DE MACHIN. NONNUL. BELLICIS. 419

denti indumento,ut fummitas ejufdem tubæ ultra profundiorem fluminis lo-

cumfe extendere queat : Et infummitate feu vertice iftius tube maffa exfubere
artificialiter connectenda eft,ita ut orificium tubæfuper aquæ fuperficiemfem-
perelevetur, quò aqua perillud orificium ingredi impediatur : Et præparandus
eftetiam baculusaptus huic negotio, quò meliùs quis in tranfitu fuo fefuftineat,
fintquefoleæ ejus feu fuppagmenta ferè rotunda,& valdè lata,ne lutofæ flumi
nis fubftantiæ facilè adhæreant. Atque hoc modo folebant homines per Au-

mina tranfire,ut à quibufdam veteribus autoribus accepi. Modum autemfic

depinxi.

CAP.
 420 TRACT. II. PART. VI. LIB. IV .

CAP. V.

De via feu inventione, quâ equites in hoftium phalangem

facilimè irrumpere poffunt.

Onficiatur ex laminis chalybis,fubftantiâ fatis fpifsâ,machina unicumha-

Con
bens angulum , illúmque tam acutum , quàm fieri convenienter poterit,
fitqueanguli altitudo ad altitudinem hominis equo infidentis; In ejus verò par-
te inferiori fit rota, fuper quam moveri poffit hæcmachina,& ad rotam affiga-
tur cauda,ita ut duo vel tres equi cuilibet ejus lateri applicaripoffint,ita tamen
utlateribus ipfius machine angularis tum equites tum equi protegantur. Hoc
facto equi calcaribus vivaciter coacti,verfus hoftium phalangem rapidè move-
re caufentur :Machina igitur intra haftas propter angulifui acuitatem facilimè
penetrabit, & vi equorum,qui fortiffimi & animofiffimi effe debent,pedeftres
illius phalangis confternentur , ac ingreffum dabunt equitibus machinæ huic
fuccedentibus ;quibus ordine phalangis rupto acieque totius exercitus difperfa
victoriam obtinere non eritdifficile.Modus autemiftius machinæ fequitur lite-
râ E.

C A P. Vİ.

Deigne artificiali cum globulo bombarde minoris conjuncto, qui nonfolùm tho-

racequemlibetferreum facilimèpenetrat ,
fed etiam corpus humanum
armis iftis indutum violentiaflammafue comburit.

Oc
HOC experimentum vidi ego Lutetiis oculis meis, ita ut facilimè thoracem
præpofitum penetraret, & poft penetrationem illam ad huc flammaignis
inextincta remaneret. Tradidit autem mihi ejus compofitionem quidam a-
micus meus qui eo tempore illud mihi experimentum aperuit,fubjuramenti
fide hocmodo; Ry Camphora pulverifata quantum vis, & diffolve illam in aqua vite
optima, eique addeolei lini autpinguedinisporci & cera autpicisBurgundicaparum, (puta
de quolibet eorum) ac fiat cum his telaincerata. Factoeo capiaturglobulus fivequadratu-
lum plumbeumautferreum, & humecteturprimùm inaqua illa in quacamphorapredicta
est diffolutafinealiquare alia,acinvolvatur postmoduminportionem dicta tele, atque ita
inbombardam imponatur, &praftabitur omneillud,quodfupra estpromiffum

CA P. VII.

Dealiaglobuli artificiofipræparatione inbello perquàm utili.

Abemus inter fecreta Angliæ munimenta, quæ in turri Londinenfi affer-

Habem
vantur, arcanam quandam confectionem globuli lethiferi in octo partes
præcipuas divifi,ita ut partitiones illæ perpolos ejus non aliter tranfeant, quàm
lineæverticales'per polos mundi : Ex cupro autem,aut ferro illæ conflarifolent,
& tali modo adinvicem concatenari,utfubtiliffima ejus materiæmetallicæ pars
craffiores conjungat : In fummitate autem ejus five uno polo fit foramen, per
quod in intimam ejus concavitatem materia ignis artificialis imponi queat, &
poſt
DE MACHINIS NONNUL. BELLICIS 421

&

E
ང-

Ggg poft
 AT .
422 TRACT II.
I L PART . VI
I.. LIB . IV.

poft hujus impofitionem obturatur foramen iftud lignò quodam de facili ac-
cenfibili.

Ademiffionem aute iftiusglobuli præparaturarcubaliſta validiffima, cujus

chorda ad recipiendum hujufmodi globulum præparata machinâquâdam vio-
lenter intenditur. Deinde arcubalifta virtute Quadrantis ad certam altitudi-
nem elevatur fecundùm diftantiam loci, in quem globulus ifte mittendus eſt,
ea quidem, quæ colligi facilimè poteft, cognito cujufque globuli pondere,& fa-
ctâ cum eodem experientiâ fecundùm quemlibet quadrantis gradum. Quan-
do igitur globulus ille emitti debet,lignum prædictum accendendum , & citra
ullam moramarcubaliftæ chorda eft relaxanda : Ita globulus in locum defigna .
tum cadensfubitò,artificiali ifta materia vigorem ignis fentiente, quafi à centro
ad circumferentiam in partes octo erumpit,quæ circumquaque violenter dif-
perguntnr tantâ vehementiâ, ut etiam afferes integri pollicis denfitatem ha-
bentes nullo negotio ex omni parte penetrent.
Sed hîc notandum eft, quod ifta machinarum bellicarum fpecies maximè
profitillis,quiin munimento aliquo fint obfeffi,ut per eam periculo affiduo ob-
feffores infeftent, qui aut foffis , aut gabionibus , aut aliis defenfionibus in tuto
funtàtormentorum itu, directâ viâ èmunimento adillos procedentes namque
debet arcubaliſta in altum emittere globulum fuum,ita ut ille ceffante adpo-
ſtremum violentiâ illâ,quâ per curvam primòlineam agebatur, concidere tan-
dem motu fuo naturali directè, & linea quafi perpendiculari fuperfoffas obfef-
forum,inque eorum medietatem queat , atque ita circulariter ipfos ex omni
parte, ubi cadit, deftruere.
Globuli autem & arcubaliftæ formas modo fequenti expreffimus , fed
mixtionis rationem, cùm fit ex patriæ noftræ fecretis, revelare nobis non eſt in-
tegrum..

Elevetur cum
et in altum emittatur :
quadrante

CAP:
 DE MACHIN. NONNUL . BELL CIS . 423

CA P. VIII.

De ufu elevationis aut depreffionis tormentorum .

Uoniam in rebellicafummè utilis eft & neceffaria cognitio elevationis aut

depreffionis orificii tormenti, ideò de fitus hujus varietate & ratione ejus
hoc loco agere operæ pretium effe putamus ,fiquidemfecundùm eam fit globu-
li ejectio aut longior,aut propinquior : Sed ut rectiùs illud intelligatur, expo-
nemus primùmduas propofitiones, quibus ratio motus globulorum declarabi-
tur; deinde inftrumenti,feu Quadrantis compofitionemad certam & determi-
natam elevationis aut depreffionis tormentorum cognitionem explicabimus.

Propofitio I.

Omnia corpora æqualiter gravia in fine alicujus motus violenti,qui est extraper-
endicularitatem Horizontis ,movebunt motufuo naturali, quicontinuus erit motuicurvo
ex violentia caufato. Exempli gratiâ, Globulus emiffus violenter in aërem, in fi.
nem violenti motus inveniens nullam refiftentiam movebitur naturali motu,
hoc modo.

A.B.C.D. eft defcriptio totius lineæ,tam violentæ,quàm naturalis , ubi

A.B. C. erit tranfitus motusviolenti, & C.D. tranfitus factus motu naturali,qui
erit continuus & contingens cum curvo B. C. in puncto C.

Propofitio II.

Longiffimus effectus, quemcorpus aqualiterponderofumpotest caufare àfua origine

motu violentofuperplanum, aut lineamaliquam rectam, estille, quipræcisè terminatur in
Ggg 2 codem
 424 TRACT. II. PART. VI. LIB. IV.

eodem plano aut linea recta,cùm ejaculatiofit àfimilipoteftate &violentia. Exempligra

tiâ,fi motiva potentiain puncto A.emilerit violenterin aërem corpus B. æquali-
ter ponderofum, cujus tranfitus erit A. E. D. B. colligendum eft, quod punctum
D. erit inftans dividens tranfitum aut modum violentum A. E. D. àtranfitu
naturali D. B. & quod à puncto A. ad illud D. trahi debeat linea A. D. C. Jam
verò dicimus, quod punctum D.eftlonginquior effectus à puncto A.quem cor-
pus B. facere poteftfuper lineam A. D. C. aut fuper planum, ubi dicta linea A.
D. C. fituatur. nam fi dictum corpus A. ejacularetur corpus B. magis furfum
fuper horizontem, tunc faceret fecum effectum naturalis motus fuper dictam
lineam A. D. C. quemadmodum apparet in linea aut tranfitu A. F.G. in puncto
G.qui quidem effectus G.erit propinquior puncto A.nam corpus ejus B.nonfa-
ciet finem motus fui violenti inlinea A.D. C. fed potiùs fupra illaminpunctoF.
& quò altiùs erit emiffum corpus B.eò magis appropinquet fuo principio Alu-
perlinea A.D. C. Ratio autem eft, quia motus ejus violentus eft à terminofuo
feufine,nempe linea A.D. C. remotior.
Similiter, ficorpus illud B. minus elevetur à linea feu tranfitu A. D. C. &
corpus A. ejaculetur ipfum,ut tranfitus ejus fit per lineam A. I.H.K. tunc effe
&
tus motus ejus violenti erit fuper lineam A. D. C. in puncto H. qui erit etiam
propinquior fuæ origini, quàm D. quoniam finis talis motus violenti perveniet
fublinea A.D. C. in punctum K. Atque tandem, quò declivior & fubmiffior
erit ejectio corporis B. eò propinquior erit ejus effectus principio illius A. fuper
lineam A. D.C.quoniam ejus motus violentus finiet fub linea A. D. C.

BBB

De Quadrante Tormentario .

Quadrans Aftronomicus in 90. partes dividiturfecundùmfphæræ quartas

quæ diftribuiturin 360.gradus : At Geometra Quadrantemfuum in duodecim
folummodò fectiones partiuntur, id quod etiam in bombardica arte periti in
quadrantis fui defcriptione fequuntur , qui tamen hoc modo inftrumentum
fuum componunt.
Fiat gnomon ex cupro aut ligno folidiore, in cujus angulo interiori qua-
drans includi debet, cum fuo perpendiculari : Sed hicnotandum eft,quod lon-
gius debeateffe unumgnomonis crus feu tibia, quàm alterum,ut queat pro pla-
cito
Ggg 2
 DE V MACHIN. NO NNUL. BELLICIS. 425

cito Artiſtæ in orificium bombarda immitti : Sit igitur gnomon B. A. C. cujus

crus longius fit A. B. Quadrans autem in eo inclufus erit E. F. H. Tota autem
um ejus delineatiofithoc modo.
ficu
B
Jam
Cor
aA
Hun
an
nct
nfa
of
Al
ofue H
C
C&
eff:
tian

find
F
enie
rill

Cup:

Quomodo difponendumfit tormentum ad longiorem diftantiam

emiffionefua faciendam?

Ratione naturali Geometrica conftat tormentum elevandum effe fupra

Horizontem 45. grad. qui funt pars dimidia de 90. qui conftituunt quartam
mundi partem : Unde,uthocaptiùs fiat, accipiatur quadrans antea deſcriptus,
d & imponatur crus ejus longius, nempe A. B. in orificium tormenti, deinde ele-
vetur tormentum in tantum,donec tranfeat filum per medietatem quadrantis,
hoc eft,ut fecet partem quadrantis E. G. F. in duas partes æquales , videlicetin
puncto G. Tunc enim poteft dici , quod tormentum directè afpiciat 45. gra-
dum fupra Horizontem feu 6. partes in quadrante : Exemplum fequitur ,
Num. I.
Probatio hujus rei facta eft in urbeVerona,ubi magifter quidam in hacar-
te eximius nomine Leonardus Juftinianus controvertens fuperhacprædicta affer-
tione cumalio Magiftro Padoenfi ftrenuè illam defendebat contra alium, quivo-
luit deprimere tormentum per duo puncta ex 6. illis in quadrante datis. Argen-
to igitur & nummis infponfionem pro præmio victoris depofitis Culverina ex
Sanct.Lucia producta eſt, & Veronenfis ille primum globulum emifitfecundùm
S altitudinemfuam,habebátque diftantia interfinem & principium 1972. menfu-
1 ras,quarum quælibet conftabat 7. pedibus fecundùm computationem Vero-
nenfem.Poftea Padoenfis ille fecundùm fuam intentionem deprimendo tor-
mentum per duo puncta ex Culverino fuum onus emifit, & numeratæ funt
inter principium & finem illius motus duntaxat 1872. de prædictis menfuris.
Unde judices verificaverunt fententiam prædictam,dequa antea multum du-
bitaverunt; Exemplum pofitionis tormenti fecundùm Paduenfis intentionem
eft hujufmodi,Num.2 .
Ggg 3 Probatio
 TRACT. II
. PART. VI. LIB . IV.
426

ж 1.

wwwwwx

N2 .

JJ

Directa
DE MACHIN. NONNUL. BELLICIS.
427

Directa tormenti pofitio talis est , Num.1 .

Variaglobulorum tormentariorum effigies, Num.2 .

0000

N2

Breve

Deutsches Museum
Bibliothek
 TRACT. II. PART. VI. LIB . IV.
428

f
Breve
 429

BREVE COMPENDI V M

ARTIS MAGNE

ARTILLERIE , A D M OD UM

neceffarium ac dignum, quod in præfenti

memoria fecum Capitaneus quifq;

generalis circumferat .

Hhh BRE-
430
BREVE CO

ARTIS MA
MAGGNE

admodum neceſſarium ac dignum

,

Tormentipondus
Capitaneus quifque g

Globpond

Coch

Coch
Torm

longlear
lati
Pupo
alti

ulor

lear
lvnd
Polli

itud
enti

tudo
tudo

erus
Lib

isc.
us\

is
um.

is

o
Hæcregula declarat,quoties illo pondere pul
ris bombardici,Anglis dicto à Last ofpoun
exonerari poffit aliquod tormentum ; q
Pollic.

Pollic.| quidempondus continet 2400. lib. numer

Lib.

Lib.

prolibra16. unciis.

Hectormenta
Canon regalis 187000| 66 | 30| 13 | 25Canon regalis emittit unumlaſtampulveris vicib.
utiliafuntpro
Battaria, qua- Canon fimplex |8 6000 |60 |27| 12 | 24 |Canon fimplex emittit laftampulveris vicibus
do exiftunt
intra 80.paf- Canon ferpentinus |7 | 5500 | 53 |25 | 101|23 |Canon ferpentinusemittit laftampulveris vicibus
fusmetæfuæ. Canon fpurius
In hac enim 17 450041420 | 10 | 23 |Canon fpurius emittit laftam pulveris vicibus
diftantia eft Demicanon
| 61 |4000 |304| 18 |93 | 23 |Demicanonemittit laſtampulveris vicibus
efficacia ipfo- Canon Petro
rum . 16 3000| 24 | 149 23 Canon Petro emittit laftam pulveris vicibus
Hæc tormenta Culverinus | 51 |4500| 17|| 12| 81
| | 22 | Culverinus emittit laftampulveris vicibus
bona & utilia
funt,utmifcea Bafilifcus I5 4000154| 10 |71 | 22 Bafilifcus emittit laftampulveris vicibus
tur pro
Єtis cu prædi- Demiculverinus 434009 | 8 63 21 Demiculverinus emittit laſtampulveris vicibus
Bat-
taria adpene- Culverinus fpurius 4 30007 166 20 Culverinus fpurius emittit laſtam pulveris vicib.
trandu & per- Sacra
forandum,ac | 33| 1400 | 53 | 53 | 53 | 18 Sacraemittit laftampulveris vicibus
funt etiábona Miniona
| 34 | 10004 4 42 17 Miniona emittit laſtam pulveris vicibus
p caftelloru ,
Fortificationú Faulcona ex 123.poll. | 23 | 800| 3 3 44 15 Faulcona ex 123.poll. emittit laſtampulveris vicib.
& murorum Faulconetta
defenfione. |2 | 500| 14 | 14 |34 | 114| Faulconetta emittit laſtampulveris vicibus
Hæc tormentaCerpentina | 12|| 400 | || | || 21 | 10 | Cerpentina emittit laſtampulveris vicibus
funtutilia in
Robonetta 1 | 300 12/11/1/11/1
16 Robonetta emittit laftam pulveris vicibus
cápis & magis
femperparata Faulcona
p defenfione. | 23 | 660 |24. |24 |44|| 15 | Faulconaemittit laſtampulveris vicibus
P

Ad prædicta tamen Quoniam magna eft differentia in fortitudine pulveris bombardici

verificanda atten-
appellantur, & alterum illum, qui vulgò ufurpaturpro bombardis
dendum eft , ut o-f nulaturhodie & mifcetur majori corpore,vocaturque pulvis gran
mnis globulus fit rem quarta parte majorem, quàm ifte pro Artilleria magna; idcir
per quartam mi- debeat etiam ea Artilleria infervire, oportet hoc cafu quartam p
nor,quàm altitudo primitur: fimiliterque etiam regula & circinis ac forcipibus refeca
tormentiejus. fervientia; nam hoc compertum eft & verificatum àJohanne Sheri
rientia in arte militari jufta,bona & abfque periculoutilis inventa
 431
OM PEN DIV M

I
E ARTILLERIE,

, quod in præfenti memoria fecum

generalis circumferat.

epulve-
poder, Obfervatio diftantiæ per quamtormenti quælibet fpecies globulum
quod fuum emittit tamad punctumalbum , Gallicè dictum Pointblanc,
meratis
quàm citra aliquam certam metam propofitam in aërem va-
cuum .

80 Canon regalis emittit globulumper quadrantem ad metam albam paffib.3 10.citra met.cert. 1930
85 Canon emittit globulumfuum per quadrantem ad metam albam paffib.340. citra metam 2000
96 Canon ferpentinus emittit globulumperquadrantemad metamalbampaff.400. citra metam 2000
120
Canon fpurius emittit globulumper quadrantem ad metam albam paffib. 360. citra metam 1800
133 Demicanon emittit globulum per quadrantem ad metam albam paffib.340. citra metam 1700
171
Canon Petro emittit globulum per quadrantem ad metam albam paffib.320. citra metam 1600
200 Culverinus emittit globulum per quadrantem ad metam albam paffib.400. citra metam 2500
240 Bafilicus emittit globulum per quadrantem ad metam albam paffib. citra metam
300 Demiculverinus emittit globulumper quadrantem ad metamalbampaffib. 400. citra metam 2500
388 Culverinus fpurius emittitglobulum per quadrantem ad metamalbampaff.360. citra metam 1800
490 Sacra emittit globulum per quadrantem ad metam albam paffib.340 . citra metam 1700
600
Miniona emittit globulum per quadrantem ad metam albam paffib.320 citrametam 1600
800
Faulconaex 12 pollemittit globulumperquadrātemad metam albampaſſ300. citra metam 1500
1950 | Faulconetta emittit globulum per quadrantem ad metam albam paſſib.280. citrametam 1400
7200 Cerpentina emittit globulumperquadrantem ad metam albam paffib.260. citra metam 1300
4800 Robonetta emittit globulum per quadrantem ad metam albam paffib.240. citra metam 1000

1087 Faulcona emittit globulumper quadrantem ad metam albam paffib.300. citra metam 1500

idiverfarum fpecierum,utputa inter illum ufualempro tormentis majoribus, quæ Artilleria communiter
lis parvulis,ut Harquebuzis, Moskettis,patronellis,piftollis, & ejufmodi aliis, quippe quorum priorille gra-
anulatus pro Canonibus,dum interim alter ille appellatur pulvis finus granulatus, ac debet habere vigo-
rcofieveniat, utnon habeas nifi unicam tantùmpulveris fpeciem,quæ fitde pulvere granulato fino, ita ut
partem pulveris in oneratione cujufque tormenti diminuere de quantitate ea, quæ intabula præmiffa ex-
canda eft una quarta delongitudine & latitudine cochlearis tui : Atqueita onerabis tormenta ufui tuo in-
riffin Battaria facta cum Canone & Culverino,in fervitio Regina Angliæ defunctæ,eftquehæc ejus expe-
aaccomprobata..
 432 TRACT. II. PART. V. LIB. IV. & c.

TA B u L A,

In qua cognito globuli tormenti pondereprotinus debita ipfius tormenti lon-

gitudo, uti & integra ejus compofitionis pondus ac numerus equorum.

velboum adejus protractionem requifitus connotatur.

Longitu- Numero equorum inpondere metallico ad

Libras.
dinepe vel boum adpro- fuam compofitionem li-
des. tractionem. bras.

Faulcona 3 explumb 52. 2. Equos. 400 .

6. 7. 2. Pariaboum. 890 .
12. 5 . 3. Pariaboum.
Spieda 1300 .
Deglutiens

12. 9.
habentem

5. Pariaboum .
globulum

Sacra 2750.
IO. 8. 3. Paria boum. 300.
Paffevolant 16. 12. 6. Pariaboum .
2740.
16.exferro. 7/2/2 14 aut 5.par.boum 1750.
14. 8 .
it

5. Pariaboum. 2233 .
Requir

20. IO. 7. Pariaboum.

Colovrina 4300.
in

50. 10 . 12. Pariaboum.

5387.
60. I2. 14.Paria boum. 6612.
120 , 128. Paria boum.
15. 13300.
20. 7. 5.aut 6.par. boum. 2500.
30. 6. Pariaboum. 3648.
¡ Canonus
100. 9/2/2 18.Pariaboum. 8800 .
I20. IO. 26.Pariaboum. 12450.
170.ex lap. 10/1. 18.aut 19.par.bou. 8500.
¡Bombarda 150. exlap. IO. 12.Pariaboum. 6146.
maxima 100. IO. II.Pariaboum.
5500.
100. 8 /.
8 Paria boum.
5. Pariaboum. 2746.
Curtale 45 . 72 5. Paria boum. 2274.
30. 73. Pariaboum. 1600.

CA P. VIII.

Depontibus & aliis machinis bellicis.

poffemus quidem , hocloco etiam de pontium compofitione & de molen-

dinorum quorundam ſtructura , uti & de multis adhuc aliis inventionibus ac
machinis ad militarem difciplinam pertinentibus varia connotare; fed , quo-
niam de illis fcripferunt alii autores quàmplurimi , & quia noftri etiam inftituci
duntaxat eft , non nifi breviter de his rebus agere ; idcirco illorum omnium
inventiones filentio hîc præteribimus ,ut ad cæteras illas artes ac fcientias,

quæ reftant nobis in hoc tractatu proponendæ,

tantò maturiùs revertamur.

FIN I S

TRA-
 433

TRACTATVS

SECUNDI

ARS
PAR S VII.

De Motu .

in

LIBROS QVAT VOR DIVISA

Til CON-
434 TRACT. II. PART. VII. LIB. I.

CONTENTA PARTIS VII. TRACT. II.

Romana.
( obloga, ut A Romane proportionibus inventa.

funum per pectines move-

Ab exteriori tur.
Circularia, & circufere-
Inftrumenta ut Ro- cem
tia , cujus 2. per vir Simpli
Aliud
tæ, qua- funt genera
rum duæ in fine icată
Multipl .
In machi- funt dif.
Ab interiori&
narum
ferenties à centro, hoc Minorem.
motum Alia e-
eft ,pen axem Majorem .
caufan- nim vel
tiũ cố-

pofitio- Ages & motu (Labile & declinans,ficut aqua vel arena..
ne duo caufans, cujus
confi- Fixum,locale,& nonrecedens, ficutpecten,vis in fine, &c.
duplex eft
deratur ratio, quia
eft aut Et notandum, quod vis Inprincipio,hoceft,à centro.
in machinis est vel Linfine, nempe à fuperficie .

LIBER
 435

LIBER PRIMUS

Deinftrumentis mobilibus oblongis .

CA P. I.

De Romana, & de inftrumentis ex Romana inventis.

Omana eftinftrumentum communiterin Gallia, Italia & Hifpania ufurpa-

tum, quo rerum venditarum pondera jufta explorantur.Defcribitur autem

kocmodo.p
E

D E F G H I K L M N
C

Præponderatio cum hocinftrumento Romana confiftit in remotione pon-

deris ab ejus centro.Duo ergo pondera æqualia æqualiter diftantia à centro in-
ftrumenti in æquilibrio ftabunt, quot autem gradibus unum illoruum longiùs
à centro removebitur,quàm aliud, tot etiam proportionibus illud infallibiliter
præponderabit alteri,minùs à centro diftanti.

Demonftratio.

Sint igitur duo pondera A. & C. æqualia,videlicet unius libræ, quæ quia
diſtant æqualiter à centro inftrumenti B. æqualibus ponderantur trutinis. Si
verò pondus C.magis elongabitur ab inftrumenti centro,nempe inD. E. F. G,
&c. necefle erit, ut præponderet alteri ponderi minùs à centro diftanti,fcilicet
ponderi A.
Quò magis fiet ponderis progreffio à centro verfus inftrumenti extremi-
tatem (fimodo proportionalis) eò etiam major erit ejus præponderatio, ac pro-
portionalis tamen :unde patet, quod ponderis multiplicatio nihil aliudfit,quàm
ponderis elongatio à lineæmotæ centro.

Demonftratio.

Vis hujus propofitionis elucefcit per tres progreffionis feu proportionis

Geometrica Arithmeticæpropofitiones à nobis defcriptas.
lii 2 EX-
 T
436 TRACTA . II. PART. VII. LIB. I.
EXPERI
MENT V M.

Proportionibusfupra dictis in Romana inventis vidi aliquando machmam

conftructam, quâ ingentia pondera unius folummodò hominis viribus autfal-
tem duorum elevare poffibile erat; Ejusautemftructuraminfra defcripfimus.

F N

A.B.
 DE INSTRUM. MOBILIB . OBLONGIS. 237

A. B. C. D. funt hami,quibus pondera ingentia affigerepoffumus,quòfaciliorfiat o-

neris elevatio.
E. estonuselevandum.

F. est rotula,cni chorda G. L. affigitur, &in cujusconcavitate chorda M. &N. labj

foletadfaciliorem oneris elevationem.
1. est inftrumenti centrum.
K.H. estchorda abhomine attrahenda, totum onus E. exaltans.

Quia igitur diftantiæ G. & P.atque fimul etiam pondera in illis punctis in
æquilibrio fufpenfa funt æqualia, idcircò etiam per primam hujus propofitio-
nem,punctum K. multiplicabit pondus P.vel G. & per confequens minus pon-
dus inpuncto K. per chordam K. H. faciet majus pondus E. faciliùs afcendere,
quò magis lancea K. G. fuerit in longitudine extenfa .

EXPERIMENT V M. II.

Præcedenti etiam ratione proportionali ædificavit quidam Narbonenſis

machinamaliquam,quâ ligna five arbores ad pontium fundamenta propria in
terram , ponderis alicujus contufione , per dictum inftrumentum five machi-
nam unico duntaxat vel altero homine affiftente impelluntur. Figura ejus ſe-
quitur.

Iii 3 dest
438 TRACT. IN PART. VIL LIB. I.

A.est
 DE INSTRUM. MOBILIB . OBLONGIS . 439

A.estponduscontundèns lignum. B.
C.estclavus impediens motum ferri furcati C. F. Quo impedito tota rota ci cum-
volvitur,cujus revolutione pondus A. elevatur in altum,b xatione autem chonda F. G.
deorfum violentercadit paulatimarboremBfubmergens,quoufque aqualis fiat altitudini
arboris I.

Cùm igitur extremitas furca F. multum à rotæ centro diftet,necefle eſt,

utejus pondus multiplicetur, & multiplicatione vehementiùs clavum rota pre-
mat,quoradius cogat rotam moveri, ejusque onus A. rapidiùs & faciliùs furfum
ferri.

C A P. II.

De rotis, rotarumque partibus, &earumproportione.

Umrota fitomnium inftrumentorum mater, & conftructio ejus in circulo,

Cu
circulique proportione confiftat, neceffarium videtur, breviter explicari,
quomodo in componendis machinis circuli proportio ac vis obfervetur , & in
praxin transferatur. De iftius autem rei demonftratione fuperiùs aliquid fcri-
pfimus,cùm de Romana mentionem fecimus, quippe quæ non debet cenferi ef-
fe quicquam aliud,quàm circuli alicujus Semidiameter,quemadmodum in fe-
quentibus explicabimus.

Regula 1.

Omnisrota volubilisaxefuo,quantò est major, tantòfaciliùs movetur,cùminſuper-

ficis tangitur,autagens &motumcaufans illi applicatur.

D E F

Exhis patet , quod rota A. C. faciliùs movetur, quàm rota A. B. & rota A.
D. quam A. C: & fic in cæteris : Rationem diximus in propofitione 1. cap. 1 .
Nam libra 1. in A. & alia in B.ftabunt in æquilibrio, at pondus idemin C. præ-
ponde-
 TRACT . II. PART. VI. LIB. I.
440
ponderabit A. bis. Idem autem in D. præponderabit A. ter; & fic in cæteris.
Ex quibus manifeftum eft,quod, quò magis femidiameter diftat ab ejus centro,
eòrapidiorerit ejusmotus. Exemplum autemhujus rei vulgari quodam ex-
perimentodabimus .
A.eritfubjuectm centrum.
B.onusparum diftansà centro.
C.manus minusdiftansà centrosunde debiliùs elevat.

D. manusmagisdiftans àcentro,quare magis elevat.

LF
DE

Hic vectis fuppofitus oneri gravi,quantò 'eft longior,tantò plus efficacia

habet ad elevandum, cùm illi fubjectum aliquod in locum centri fupponitur.

Regula II.

Cùm duplexfit ratio agentis, utpote quodaut labile est & declinans ficut aqua aut
fixum , locale, & non recedens ficut pecten & vis infine,idcirco de agentelabili autdecli-
nante hacproportio est obfervanda, quodin quavisrota,cujusfuperficies extrema, aquali
dimenfionis fpatio inplurimas utputa in 24. autplures, velpauciores partes est divifa,fi
unicuique harum partium pondus unum applicetur; hocpondus in recta extremitate A.
ponderet
fuumpondus integrum in medioangulo B.non nifi dimidium,in directo C. au
tem nihil. Atque ita poteris metiri omne pondus quarumcunque rotarum per
partitionem lineæ recte à centro incipientem verfus circumferentiam, ut di-
atum eft in propofitione præcedente : Per hanc enim divifam lineam oftendi-
tur
 DE INSTRUM. MOBILIB . OBLONGIS . 441

turpondus inquovis locofuperficiei rota, & id quidem per directas lineas præ-
dictam partitionem interfecantes,uti infequentifigura demonftrabitur .

AXIS

Regula III.

Axis cujufvisrota,fifuerit magnus & groffus, difficulter ejus rota volvetur : E-

fifueritparvus & fubtilis,rotaejus levitercircumagetur.
contràverò ,
Ratio est, quia axis fuperficies longè diftans abinterioricentrifuipuncto fa
cilè declinatur ab agente in fuperficie,id eft,à materia appofita, tangenteſuper-
ficiem,cuiaxis incumbit,autfuper quam axis volvitur.

Regula IV.

fimotus ei accidatin extre-

Quò altiorestrota,& minoris axis,eòfaciliùs movetur,
mitate, hoc estfiin illam agatur àfuperficie : Sed de rotis à centro moventibus contrarium

estfentiendum;dequibus cap . fequenti.

Motus difficilis & gravis.

Agens infuperficie:

Rota mota acentro,hoc eft, ab inte-

riori.

Rota mota à circumferentia, hoc eft,

ab exteriori,
Kkk Regula
 442 TRACT. II. PART. VII. LIB. I.

Regula V.

In omnibus machinis vim facientibus ponendafunt rote,quæ ab exteriorimoven-

tur,&applicandum est onus ad axemper medium aliquod aptum , puta perfunem; Et
quamvis lentè procedat elevatio,fecuriùs tamen fit,quàm aliis modis quiafemper totius
rota vis in axem repellitur; namqueficut omne ponderofum quovis loco pofitumfemper
centrumfuum naturaliter petit,& ad illud libenter cadit, ita vires univerfa rota inaxe
colliguntur,utin fequentibus dilucidè apparebit.

CA P. III
.

Deprima rotarum differentia,hoc est, derotis ab exteriori

moventibus.

Duo funt genera præcipua hujus rotarum differentiæ, quorum unum per
pectinem,& alterumpervim infinemovetur.Primumgenus ufitatius eft,pro-
pterea, quod aut velociùs &leviùs,aut etiam, cùm opus eft,vehementiùs opera-
ri poteft,ac idoneum eftad quemvis modum conftructionis,affiduèque ufurpa-
turad horologicrum & aliarum machinarum ſtructuram, quibus cibos affare
folent coqui.Secundum autemgenus per vim infine tardiùs,fedvehementiùs agit,
quia ad quamlibet periodum aut circumvolutionem,nonnifi unicum dentem
protrahere poteft vis infine.

Regula I.

Rotafuppofitain viminfine nunquam agere,aut rotam illammoverepotest,

ficut
fa-
citrotainpectinem fedpotiùsfrangeretur.

Regula II.
fuppeditare queat,ut
Debet vis infine tria haberefila ad minimum, ut unumalteri
infràpatet.

Regula 111.
Rota,cui vis infine connectitur, duobus modisfieripotest, qui ambofunt boni; Pri-
mustamen estpofterioremelior, quiafortior est,& faciliùspreparatur : Ipforum figura
hæc eft , Num . I.

Regula IV.
Que altior est rota, eò major est ejus vis , per primam & fecundam regulam
fedtunc ejus motusest tardior.
cap.fecundi :

Regula V.

Duplicatur visrotarum,fipectini agenti,aut ad viminfine aliarota applicetur:ne-

que enim tunc eritpondus ita magnum, quinpoffit illudmanuunius hominisfublevari, id
quodinfequentibusfiguris demonftratur, Num.2.

Regula
 DE INSTRUM. MOBILIB OBLONGIS .
443

Ni

WIE

No 2

Regula VI.

Sipracedenti machine tertia rota addatur,erit inftrumentum virium ingentium,

Debentautem rota effeproportionate,ita utfemperprimarota agens
fit altior, quàmfecun-
dafecunda&intermediafit altior tertiâ. Sic & primafit ftrictior &fubtiliorfecundâ,
&tertiafitfortior duabus cateris.
Ratioest, quiaprimaminus ,fecundaplus, tertia veròplurimum patitur.Non tamen
tantum interestobfervare altitudinem rotarum,quàm,ut ultimafitfortior,attendere,vi-
de Num.i.

Regula VII.

Multiplicatur etiam vis moventiumperproportionem rotarum contraponderum,

& temporis alio modo, utin exemplo fequenti demonftratur, Num.2 .
Kkk 2
Qualibet
 TRACT. II. PART. VI. LIB . I.
444

N 1

Ps
No.21.

Quælibet rota major habebit 36. dentes,nempè A. B. C. Minores verò,

fcilicet d.e. f. habebunt 6. Hujus autem multiplicationis ratio demonftratur,
percap. 1.lib.1. hujus.
Rogula VIII.

Est etiam & alia fpecies multiplicationis virium per rotas ab architectis & nautis
affiduè refurpata, qua comparationem habet aliquam ad præcedentem primam rotarum
differentiam, quæ optimè in inftrumento illo, à Germanis Flaschenzug dicto,
percipitur.Inftrumentum veròillud hoc modo defcribitur.
Regula
DE INSTRUM. MOBILIB . OBLONGIS. 441

A
Hic tarde fit motus ,
z pedúm diftantia.
fed Regula quo tardius chorda 15 pedum long:
110
infinefit motus tanto ad z pedes requiritur
Leumis in initio.

Finis ..

Initium .
 TAT
446 TRAC . II. PART . VII. LIB . I.

Ratio autem motus in hocinftrumento eft eadem, quæ in rotis-primædif-

ferentiæ, hoc eft, ab exteriori moventibus, ubi diffolvitur & expanditur vis in

minores particulas , quæ ad tempus proportionantur, ita, utad cujufvis oneris e-

levationem,quæ fit per inftrumenta ab initio levia, multiplicetur tempus una
cumpondere: id eft, tantò plus temporis confumitur, quantò leviùs inftrumen-
tumabinitio trahitur.

Talia igitur inftrumenta dici poffunt divifores ponderis, attribuentia cui-

que hominis tractui tale pondus, quale naturaliter abfque inftrumentis levari
poteft; Utabfque inftrumento Centenarium unum à terrafublevans ad altitu-
dinem unius pedis,jam cùm habeat inftrumentum, decem centenaria, ita faci-
lè & non majori cum negotio extollit. Sed oportet decies tantum circuli idem
per decem pedes facere,five fit in altitudine directa, recta, curvata, circulo cir-
cumflexo, aut quomodocunque fieri poffit. Ergo in decemminutis unus elevat
per inftrumentum, quod decem homines in unica minuta abfque inftrumento.
Similis ratio habetur in inftrumento fuperiùs depicto, quia unicus homo
maximum pondus elevat; fed ad unius pedis altitudinem elevandam 9. palmas
chorda trahere oportet, quia fextupla eft chorda addita, reliquum propter la-
titudinem fecundùm magnitudinem rotarum orbicularium fumitur.
Caufa autem levitatis eft,quod chorda per tales orbiculos extra directam
aut tenfam fuam lineam à centro difcedere compellitur, & hoc toties, quoties
alios orbiculos illi fubjicis.
Notandus autem hic eft duplex progreffus aut multiplicatio deduplo in
duplum, quia quantum virium acquiris per primam rotulam, tantum in fe-
cunda habes in duplum;fic in tertia duplum fecundæ,& ita confequenter pro-
grediendo.Quod autem talis receffio chorda à centro fuo,id eft,à tenfa fua linea
tractus (fiat tractus in linea recta aut indirecta) levitatem inferat,ratione con-

ftat, quia longiorem effe chordam oportet in tali curva aut circumflexa,quàm
in recta aut directa linea; & cùm chordalongior,tum operatio tardior,utex fi-
gurapatet.

Regula
 DE MACHIN. NONNUL. BELLICIS . 447

Regula IX.

Hancregulam expræcedentis inftrumenti motu decerpfimus,quæ talis est;Quò tar-

diùsinfinefitmotus, eò leviùs ininitio
Eft & aliud inftrumentum omnium facilimum ac generis fatis vulgaris,
præcedenti haud diffimile idem præftans ad onera magna elevanda.Hoc au-

tem in continenti conftrui poteft,ubi commoditas fabricandi id rèquirit, & a-

lialinftrumenta magis idonea fefe Architectis non offerunt. Figura ejus infrà
demonftratur.

Hic

1
 TRACT. II. 15 PART. VII. LIB . I.
448

Hicduplex est ratio facilioris elevationis oneris E. Prima cerniturin Semidiame

tro C.affixo axi F.quædemonftratur per 1.2.3 . regulas lib. 1. hujus. Secundaper regulam
hujuspræcedentem propter rotarum A. B. additionem ; Ex quibus certum est,manubri
um. D.minorivicircumducipoffe,pondúsque Emirafacilitateelevari ufque adaxemF.

CAP.

7
 DE INSTRUM. MOBILIB. OBLONGIS. 449

CA P. IV.

Derotisfecunde differentia, hoc est, de illis,quæ à

centro moventur.

Otarum , quæ ex centro moventur,ufus propriè eft in horologiis, & illis ma-
Ro
chinis,quibus coquiad cibos affandos affiduè utuntur, ubi non vis ,fed velo-
citas requiritur,id eft,multitudo periodorum , ita ut ex prima rota fundamenta-
li, quæ aliquando in 24. horis (plus minúsve ) nonnifi femel volvitur,multiplice-
tur celeritas , quia fuperior rotula nonnunquam ducenties volvitur; & hoc per
3.aut 4.rotas cum tot pectinibus, & non cum pluribus, nifi perrarò inhorologiis
cum ponderibus duplicatis , quò diutiùs agant.

Regula I.

Horologia omnia autper molam moventur,ut parva illa, que ad collumportantur,

autfuper tabulam aut menfamponuntur,autperponderis gravedinem agunt , utfunt o-
mniamajora,quæindomibus, ædificiis, aut templorum turribusconftruuntur. Eademta-
men eftratio omnium, quoad rotas, quamvis diverfa fit eorum compofitio.

Regula II.

Omnesrota horologiorum àcentro moventur,utfuperiùs eft dictum .

Majorum horologiorum ftructura formula, fequitur Num. 1.

A. tempusfeulibratio,àqua æqualitas motus,

B. Hac movetur 480es.
C. Hac movetur 80es. aut 90es.
D. Hacmovetur 8es. vel 12es.

E. Hæcrota moveturfemel.
F. Centrumagensin cæteras rotas.
G. Funis centrum movens.
H. Onusfunem compellens adactionem.

Minorum horologiorum defcriptio , Num 2 .

LII Ponitur

F.

АР
 T
C TA
RA RT I B
T . IL PA . VI . LI . I.

450

No

PHE

मे

No 2
A

F
E

ur
Ponit
 DE INSTRUM. MOBILIB . OBLONGIS . 451

Ponitar chorda ad æquationem molæ, quia in principio fortiùs trahit,

quàmin fine: Teftudo autem chorda in principio majorem vim requirit ; Ergo
perchordamæquatur mola..

Regula III.

Motus ifte Horologiarius est refolutio virium centro inherentium, quam vis ex-
pandit per multiplicationem rotarum & periodorum in infenfibiles partes; Prior autem
motus machinarum est restrictio , aut congregatio, & unio multarum rotarum, &
tangentiumaut leviter moventium in unicum centrum.
Conftat ergo,quod vis horologiorum fit in principio, aut ex centro,& di-
latatur expanditurque:Machinarumautemprædictarum vis eft in fine, & colle
&
ta inaxibus,ficut dictum eft.

FINIS LIBRI PRIMI.

LII 2 LIBER

1
452 TRACTAT. II. PART. VII. LIB. II.

LIBER SECUNDUS

Devariarum machinarum defcrtptione

earúmque motus ratione .

C A P. I.

Decirculariftructura ratione motus ejufdtm.

ORCULAR imprefforium ad æneas tabulas, aut ad extendendas

laminas metallicas, cùm habuerit duos voluolos aut arbores, no-
tandum eft, quod fuperior minoris debet effe craffitudinis,& infe-
rior majoris, quia motus fit in centro fuperiori , quare certum eft,
quod fit ex fecundæ differentiæ genere ; Inferior autem, cùm motumfuum re-
cipiat à lamina interjecta, agens inipfius fuperficiem, ex primæ differentiero-
tarum numero exiftit,ut in figura fequenti patet.

CAP.
 DE VARIIS MACHINIS ." 453

C A P. II.

De inftrumento ,per quodaqua exhauritur exaliquaprofunditate,

ubifabricantes impediret,comprehenditurque inprima

rotarum differentia.

LII 3 Rota
 454 TRACT. II. PART. VII. LIB. II.

Rota aquariafit duodecim pedum altitudinis ,hoc eft,Diametri illius Rota

fecunda fcilicet D. fit quinque pedum in fuo diametro. Tertiæ verò altitudo
conftabit ex 4. pedibus. Habet rota fecunda,nempe D. 72. dentes, & rotater-
'tia A. 5o; Rotula verò B conflatur ex dentibus 12. İlla aurem C. ex.ro. Certum
eft ergo, quod rota aquaria trigefies vertatur, dum tertia femel circumagitur;
•
cujus fufo aut arbori pompa five hauftra applicantur, quorum piftilla plumbea
adeò ponderofafunt, ut caderepoffint quando aquam haulerint.
Sin autem fatis ponderofa fuerint, meliùs erit piftilla manubrio tertiæro-
tæ inhærere, quo elevari & repelli perillud queant.
Primum igitur aquæ violentiâ movetur fuperficies rotæ exterioris ; cujus
motu rotula B. compellit rotam fecundam D. atque hujus etiam rotula rotam
tertiam circulariter agit, quæ volvensfuum axem movet etiam fimul duo ligna
illius centrum tranfeuntia quorum priusfuis extremitatibus , fucceffivè à mo-
tu arboris declinantibus, deprimendo extremitatem unam ligni F. K. nem-
pe K.ejus depreffione, facit aliam fibi oppofitam afcendere, quæ afcendendo
trahit fecum ferrum F. R. in cujus elevationis inftanti deprimitur extremitas
alteriusligni,nempe S. propter piftilli plumbei cumfuis ventilibus gravitatem;
Atque ita alternatim agunt contrariis motibus dicta duo ligna, quorum actio-
nibus aqua in fundo T.furfum per hauftra & pompas elevatur, & in canalem
V. V. exoneratur.

Idem etiam officium prædictum præftabit manubrium tertiæ rotæ, quod

dictus illius rotæ axis vel arbor, cujus curvatura H. erit in loco lignin.m .& alte-
ra . I.locoligni. G. P. Atquehancviampotiùs eligendam effe putamus.

CA P. III.

De artificio,quo utuntur Germani in fodinis metallicis ad

B. Marie, vulgo Markirch.

Trahit
 DE VARYS MACHINIS .

CAP III

De artificio, quo utuntur Germanj infodinis metal-

licis ad B. Maria vulgo Markirch.

it
 TRACT. II. PART. VII. LIB. II.
456
Trahithocinftrumentum aquam per pompas 60. perticarum altitudine,
hoceft,360.pedum .
Habetautemrota quadraginta pedes diametri.

CA P. IV.

De inftrumento haudfpernendo, quo quidam Helvetius motum

perpetuum inveniſſeprocerto credebat. Eftquefpeciei

prime rotarum differentia.

A.rota
DE VARIIS MACHINIS. 457

24 L 241 L
I 24

AFTERW 24

M 8

8
8

8
8 8

8
‫بنا‬

Mmm A.rota
 458 TRACT . H. PART. VII. LIB . II
.

A. rota principalis. B. C. pondera unius lateris . D.E. F. pondera alterius lateris.

G. baculusportator. H.fuftinens baculum. I.rotula elevans. K.ejuspecten. L. corona. M.
pecten corona. N.interfracta. O. Arbor. P. orbiculus. 2. chorda. R.pondus 4.librarum.
Rota principalis hoc modo fit,fcilicet,utin 12. partes æquales dividatur in
uno ac altero latere,& affigantur cuique lateri clavi 6.eâdem diftantiâ ab invi-
cem difpofiti ,fictamen,utquivis clavus ftetin medio duorum aliorum ex altero
latere rotæ , & non unus juxta alium : Appenfis jam ponderibus 6. (quorumin
quovis latere funt3 . omnia tamen 6. in una parte rota citra centrum) reperitur
hæc rota onerata pondere i5. librarum, quia pondus C. in recta lineahabet fb.
quatuor. D.E. circa 7.tb. B. F.autem 4. quæ fimul aggregate efficiunt 15. Ib.
quemadmodum ex regulis prima primi cap. & prima ac fecunda fecundi cap.
lib.primi patet.
Moveturjam rota,ita ut infimum pondus appropinquet clavo baculipor
tantis,qui pofitus juxta B. & F. recipit hoc pondus per uncum fuum,ubiilliad-
hærenti portatur in altum,& rota inferiùs evacuata perget,interim appropin-
quat clavus proximus, qui fequitur B. & in eodem loco , ubi jam eft B. recipit
pondus fibi apportatum à baculo : Et ita femper oneratur rota in fuperiori, &
exoneratur in inferiori parte, quia femper,dum duodecima pars rota volvitur,
1 baculum afcendere, & dum alia duodecima pars vertitur,iterùm eundem de-
fcendere neceffe eft. Elevatur autem baculus per rotulam L. quæ rotula ter
vertendo attingit omnem altitudinem baculi,ipfumad clavum uíque defidera-
tum elevans : Vertitur autem ejufmodi rotula per pectinem fuum K. à corona
L.quæ & ipfaperfuum pectinem M. à rota interfracta N. femel volvitur,à qua-
vis duodecima parte rota interfracta O. femper dentes habente in duodecima
fua partefuperficiei, & hocfexies : habet enim alias intermedias vacuas ejufdem
fpecieiad relinquendum baculum,qui fponte fua cadere,& per cafum fuum ro-
tulam Q.& coronam M. reverti cogit; Neautem cadat cum impetu,fufpenfus
eft ad chordam Q. alteri baculo adhærentem ,per orbiculum P. quia tantum,
quantum unus baculus cadit,alter aſcendit .
Rota interfracta affixa eft arboriautaxi rotaprincipalis,& ejus vicircum-
volvitur. Quod autem fimilia inftrumenta pofita funt ex alio rotæprincipalis
latere, eò fit, quod femper & continuo laboratur onerando & exonerandoro-
tam,quia quando ex uno latere pondus aufertur,in alio appenditur.Et fic fem-
per rota habets.pondera pendentia, & unumfemperin afcendente baculo.
Sed, quamvis hæc viri Helvetici theoria fit fatis ingeniofa & probabilis,
quod 5. pondera inhærentia rota unum pondus facilè trahere & elevare de-
berent;Attamen, quia vis non eft proportionata ad tempus,nihilhic efficitur,
quia afcendens pondus pertranfire debet per pondera 5. aut per fpatium tot
partium, quarum unicâ ipfum movetur, unicum pondus afcendens tantum
perdurat, quantum cætera quinque ratione longi tranfitus. Ergo feipfumfu-
perare nequit.
Hanc Ingeniatoris Helveticí inventionem ejúfque errorem hoc loco de-
fcripfimus, ut hujus fcientiæ curiofi majori diligentia proportionum cognitio-
nem perfcutentur, easque fedulò obfervent.

CA P. V.

Deinftrumentiftructura, quo aqua currens in altum elevatur.

Nftrumentum hujus ſtructuræ aliquando prope Capuam in palatii alicujus

INtr
Comitis Neapolitani horto ſuper flumen ædificatum obfervavi,quod flumi-
nis

1
 DE VARIIS MACHINIS. 452

nis motu impulfum aquam furfum inhortum fupereminentem elevabat; Ejus

autem defcriptiofequitur.

100

F
་
ཚ
TOD

‫ש‬
E

A. A. est rota aquaria, cujus motu rotula B. in extremitate arboris C.C.C.affixa

movetur,atque hujus etiam actione circumvolvitur arborfiveaxis C. C. C. cum qua ver
titur fimulcanalisfivefiftula D.D.D.ex coriofatisduro & fpiffoconflata, qua fpiritaliter,

ut vides,axemambit .
E. est ventileingutturemajoris extremitatis canalis deorfum & inaquafubmerfe

collocatum; quodfacilioris intellectus caufa litera F.depinximus.

Hujus autem ufus eft, ut aqua ingrediens perforamen in canalis gutture
non recedat,quoufque altera axis volutione,ofculum majoriaquæ pondere re-
pletum, pondus minus fuo onere per fuperiora detrudat. Major enim aqua
quantitas continetur inter os corii & ejus guttur quàm interguttur five ventile
& extremitatem G. Atque hinc eft, quod continuâ præponderatione aquæ in
orificio fiftulæ continuam etiam inducit aquæ expuitionem in parte fuperiori .
Mmm 2 CAP.
460 TRACT. II. PART. VII . LIB . 11.

CA P. VI.

per quodaqua ad quamlibet altitudinem ele-

De alioinftrumento,

varipotest.

Um Romæ manerem , Gruterus, Cardinalis Sexti Georgii Ingeniator,mihique

Dum
inhacarte Magifter,hujufmodi inftrumentum pro Cardinale fuo Domino
fabricavit, quo aquam è parvulo fonte, in monticuli feu collis pedefcaturien-
temia hortum ad illius verticem pofitum cogeret afcendere, necfatis ejus artifi-
cium & inventionem collaudare potui, quiex tamparva aquæfcatebra aliquam
tamen ejus partem in altum tanta facilitate compellere poterat. Figura autem
ejus inventionis infrà depingitur.

Literarum in inftrumento defcriptarum fignificatio.

+. Rotaaquaria habens altitudinem 8. pedum.

a. rotulaerituniuspedis in diametro.
b. rotulaerits.pedum in longitudine .
C. rotulaerit pedisinfuo diametro.
D. rotahabebit4 pedes altitudinis.
E. funtduo ventiliaplumbea inlaterecanalisk k.
F. ventilein orificio tubi.

G. estinftrumentitubus duorum digitorumdiametri;cujus altitudo erit 20 pedum.

A.A. funtduo aquehauftra,excorio in modumfacculifacta, quorum cujufque men-
furaest,ut16. aqua b . retineant, quorumpes&
4 cooperculum estex ligno.
B.B. funt duo pondera,ambo hauftraexcorio comprimentia,quorum cujufque lati-
tudo in diametro est quatuordigitorum, Hec autempondera explumbo con-
flaridebent,& quodlibet eorum ponderabit 170. libras.
II. canalis, adforaminapomparumfivehauftrorum conjunétus.
L.L. hauftrorumpars interior, in quorum inferioripartefivefundo ex ligno confla-
to duo ventiliaplumbea, nempe E. E. pofita exiftunt.
m.m. duo ventilia ex plumbo , quorum unum aptè exprimitur cum tubi orificio
in E.P.

n.n. funt lignafivepinnule axis , centrum rota D. ad angulos rectospenetrantia,

quorum elevatione elevanturfucceffivèpompafivehauftra, quâaqua in iisper
ventilia E.E.& m.m.attrahitur.

O. estaliudlignum , velquafiuncus,per quem diameter n.elevat dictahauſira.

Qaxisfive
fufusrota.D.

Schema
 DE VARIIS MACHINIS. 461

4.ped altitud
D

altit:
n Hom Spedalt
b

Pondus- 170.lib.4
altitudinis

Pondus ad
"B
digitis latie in comprimen
2.pedum

aliametro. dam
aquam 170 lib:
Trumpa inmo = B
dum sacculi
facta ex corio. A
ped
Aqu
Haush
G

Canalis ad foramina pomparit coniundo

iud
Ven-
Al

Ventile plumbed
tile
:

Trompa
ex.corio . E
P L

Inferior pars
autfundus
ex ligno .

Mmm 3 Sche
462 TRACT. II. PART. VII. LIB. II.

Schematispræcedentis explicatio.
Hauftrum quodque plumbi pondere I.proportionato oneratum eft; quæ
hauftra cùm elevantur per pianulas n.n. in fufo 2 extenditur corium, quod
inftar laternæ protrahitur; Et cùm vacuum effe nihil poffit,igitur laternahæc,
quæ fuperiùs ita claufa eft,ut nullam habeatrefpirationem,attrahitaquamSy-
phonis modo per ventile, quod eftin imo hauftri, & ficrepletur,quando infum-
mo alto eft, & dum ftatim pinnulæ tranfeunt, cadit & reftringitur hauftrum
per pondus plumbeum I.quo coorperculum hauftrioneratum eft; reftringen-
do comprimitur omnis aqua, & expellitur per foramen ventilis E. quod adla-
tus in oppofito canali ligneo C. & fimul inpedeligneo hauftri (attamen fupra
aut altius quàm aliud ventile)m. perforatum & exteriùs extra hauftrum,fedin-
teriùs in canalis latere plumbeâ laminâ claufum eft, & ventile etiam appellari
debet,quia cùm impletur hauftrum, clauditurper attractionem hoc, cùm autế
expellitur aqua, aperitur, per expulfionem aquæ. In fine hujus canalis, tubus
ei applicatus eft, & aliud ventile,quod quidem non ita necellariò,fed fecurita-
tis caufa ponitur : Et urgetur hæc aqua per tubum hunc afcendere in altum,
quantum placet; modò utproportio obferveturponderis, & omnia inftrumen-
ta benè obturentur,ne refpirent.

Proportio ponderis adhauftra Trumpas,

Pondereturaqua, quæ in hauftrum tuum ingredi poteft;poftea menfure-

tur ejus altitudo ac multiplicenturinvicem cumpondere aquæ;& habebis exa-
&
tam proportionem. Exempli gratiâ; Hauftrum tuum intrinfecus continet 2.
pedes altitudinis & 16. libras aquæ. Tubus autem eft 20. pedum altitudinis;
tum vides, te habere decies altitudinem hauftri: ergo perro. multiplicabis. 16.
quod eft pondus aquæ, & invenies 160. Tot igitur libræ plumbirequirunturad
exprimendamaquam ufque ad orificium tubi. Jamporrò adde alias 10. libras,
quæ efficiunt170.Hædecemad minuslibræ ponderis fumuntur neceffariò tri-
bus de caufis; Primùm,quod inftrumentumperfe indiget pondere; Secundò,
quodaquaexilire altiùs debet,quàm orificium eft. Tertio, quod aquâ compref-
fa in alto tubo efficitur corpus compactius & ponderofius,quàm fi minutatim
ponderatur.
Et hæ 170. Ib. erunt pondus tuum plumbeum, quo oneratum effe debet
hauftrum tuum ad elevationem 20. pedum; Aliter nihil efficies.

CAP. VII.

De alia bona inventione ad aquasfacilè elevandas , quo quidam Italus

fe motumperpetuum inveniffe jactitare

aufusest.

Inftru

1
 DE VARIIS MACHINIS. 463

Inftrumenti defcriptio.
E

F
ped
: 37

dia
llar
ur
be C

t 35
UL

:. edi
lati

Alti
ac

p
H

P Ped:20

Literarum explicatio.

A.hauftrumfeupompa.

B.rotula affixa in hauftrifundo fuper quampistella , fiverotunda ex corioconflata

leviter circumvolvuntur, ut faciliusfurfum tendant ; repleturque uncisfer-
reis.

C.C.C. piftellafeurotundaexcorio, quorum opeaqua extolliturinpompa .

D. rotula per quamdictarotundainaltum elevantur.
E. pectenmovensrotulam D.& B.

F. est rota à rota inferiori G. circumducta , cujus dentibus pecten E. circulariter

agit.
H. pectenmovensrotam G.

Inftrumenti hujus ufus.

Numeratur hocinftrumentum interrotas prime differentiæ, quod valdè
eft neceffariumin multis ufibus ,quia minimo labore magnam aquæ quantita

temfurfumpropterrotarum multitudinem ferre non eft dubium .

Longitudoautemhauftri A.eft35.pedum,ejus verò latitudo pedis i.cum .
fecun-
1464 TRACT . II. PART. VIL LIB . IL

fecundùm proportionem, cujus concavitates rótundæ exactè fieri debent , ut

non perdant aliquid aquæ ab iis attractæ in fuis afcenfionibus : Pompæ igitur
concavitas erit bene rotunda..

Rotamagnaaquaria habebitpedes 24.in altitudine: Illa verò G.pedes zo.

Italus ille,fua contemplatione deceptus, putabatfetantum aquæ per pom-

pam elevaturum,ut rotam aquariam perpetuò movere cogeret,quia majorem

vim requiridicebat in fine hujusinftrumenti , quàm in principio, fed,quia malè
capiebatponderum proportiones, igitur in fua praxi eratdeceptus,

CA P. VIII.

De curriculiftructura,qui motuinterno, hoc est,rotacujuſdam

interna,ab infidentefacta circumrotatione, ante &

retrò moveripotest.

Dominus deBeaulien Monfpefalenfis

, & inhacarte optimè verfatus, hoc inftru
mentum pro magno habebatfecreto, nec mihi modum illius ftructuræde-
tegérevoluit. Ego tamen motum fuper menfam fedulò obfervando, (cùm ef-
femin hacartequodammodò verfatus) fubtilitatem protinùs concepi,& poftea
acceptis chartâ & plumâ clanculum in meo cubiculo artificium ejus depinxi,
currumque hunc in minima quantitate feci,nec ullo modo ab actione illius di-
tiMagiftri five Ingeniatoris difcrepare inveni. Ejus autemdefcriptio fequitur.
&

A. Rotamajorantecedens.
B.&C. duarotelaterales,quarum motuimpelliturrota A.

E.&F.funtduo axes,cum fuis pectinibus , quorum uniuspecten recipit pectinem

alterius,itautunusagat ip alium.
H.H. funtduarotula cumfuis etiampectinibus, agentibus in alios duospectinesro-
t.B. & C.affixos,nempe G.G..
I. estrotaaxem fivearborem,F.circumvolvers.
K. estmanubrium circumvolvens rotulam har infigura abfconditam ,quafuopecti
nemovet rotulam I.

Schema-
DE VARIIS MACHINIS. 465

Nnn Schemati
 AT II
466 TRACT . H. PART.V . LIB . IL

Schematispramiffiexplicatio.
Agens primus in curriculo circumducit manubrium K. Manubrium per
fuum axem movet rotam L. in latere defcriptam:RotaL. fuo pectine circum-
ducit rotam I. Rotula I. vertit arborem F. F. Arborautem illa fuis dentibus a-
git in dentes axis E. E. vim faciens illum etiam volventem.Hic axis rotulas H.
H.movet,quæfuis dentibus agunt in dentes rotularum affixarum rotis laterali-
Sundee illæ rotevirotularum dictarum circumvolvuntur.Hæautem rota

laterales progredientes, autretrogredientes movent etiam rotam anteriorem

A. vel retrò,velin partemanteriorem.

CA P. IX.

Decurriculo alio ex movente intrinfeco,retrò & antrorfum progrediendo,

qui idemetiamfubtilitate aliapræcedenti antecellente potest obliquè

dextrorfum velfiniftrorfum moveri.

Um curriculum præcedens folummodo antrorfum & retrò volvaturàfuo

Cum
infidente, hoc noftrum curriculum Romæ acquifitum, quoniam illud ad
*quemvis fitum, & inquamlibet viam deflecti poffit , illi capitis præcedentis
præponendum exiftimamus; Ut igitur ejus confectionem à nobiliffimo Ro-
ma.Ingeniatore, & mei Magiftri Gruteri focio accepi, ficipfam hoc in locopro.
poffe meodefcribam .

DO

A.est vis infine vertensrotam G.

B.estfufus tranfiens per pectinem D. vertentem rotam C. quaterram tangit cum

duabusrotulis H.H.

E.est axispoluscirca quem moveturrota C. antrorfum & retrorfum.

F.est arcuspectinis totum currum in utroque lateregubernans. Dirigetur autem
illearcusrotulafivepectine I. qui regitur pinnulis.k.k.k.

CAP.
 DE VARIIS MACHINIS. 467

CA P. X.

De quodam artificio,per quod extrahitur aqua bona exputeo bono

per aquamftagni alicujus putridi.

Terra

H
foramen

angulare

H
Clauftrum

Nnn Quamvis
 T
468 TRAC . II
. PART. VII. LIB . II.

Uamvis hocloco nonadfintrotæ, tamen,quia Diameter rot imaginaria

nempe E. G.cujus centrumeft H. totamferèhujus experimenti actionem
complet,de eo, ejufque defcriptione paucis hicloquemur.
Aqua defcendens per tubum A. tranfit per foramen angulatumclauftri
H.intubum C. &fublevat lignum corio coopertum,& proportionaliter onera-
tum plumbo, ponderans fecundùm proportionem altitudinis diftantiæ inter
orificium tubi B. & exitus ftagni ; fublevato dicto pondere in laterna E. com-
pellit aquam in tubo D. inclufam, quærecedere non poteft,fed cogitur exitum
quærere per tubum B. Et tam diu hoc ita laborat compellendo aquam.Clau
ftri libratio,cui una ex parte adhæret vafculum recipiens guttatim aquam ftil
lantem ex tubo A. perfpiramen ad hocfactum ; Itaque cum repletum eft præ-
ponderans contrapondus alterius partis librationis cadit in clavum fubtus f
xum, & aperiens ventile fuum repanditnr ; cafu autemipfius vafculi clauftrum
itavertitur,quod foramen angulatum fuum,cùm refpondebatad tubum B. &
ad tubum C.jam ad tubum inferiorem I. &ad C. aperturamfaciens.Undere
Auxu aquæ ex G.inI. pondus elevatum in laterna E.recidit : Cùm autemlater-

na non poteft effe vacua,attrahit aquam perventileK. (in modum fyphonis)quia

per attractionem ventile fuperius recluditur,ita ut femper laterna,tubus D. &
tubus B. fit plena aquæ; Statim autem,cùm pondus laternæ elapfum, & aqua
tubi C.evacuata eft,recluditur clauftrum, quia contrapondus librationis mox
jam præponderavit, quando vafculum,ut dictum eft, clavum attigit, & aquam
expandit,reclufo clauftro
21. repetit effectum,ficut inprincipio diximus, repentèac
citòfiunt hæ repetitiones.
Itaque omnis aqua putrida intrat in puteum Q. quitamen non multum
ab his aquis crefcere poteft,nifi duorum aut trium pedum,quia exitum quærit
pervenas fubterraneas.
Inputeum R. femperalia aqua accidit per venas ejus.
Notandum hic, quod prima vice tubus D. implendus eft per orificium
N.quod ftatimrecluditur,ac femper ita feclufumpermanet,

FINIS LIBRI SECUNDI.

LIBER
 469

LIBER TERTIUS

De motu ex quatuor Elementorum

naturis generato .
‫ד‬
S

C A P. 1.

Deratione motusformalis, de axiomatibus certis Philofopho

rum,rationem diverfitatis motuum ab elementaribus

corporibusprovenientium demonftrantibus.

Regula I.

Ecundùm omnium Philofophorum fententiam vacuum non admittitur in rerum

SEC
natura.

Demonftratio.

Cùm omnia elementa fint fubftantiæ corporea(funt enim primariarum

qualitatum matrices neceffe eft, ut omnis locus fublunaris,aut elementis, aut
lementatis repleatur, quia elementa ubique difperguntur, eorumque partes
continua, Vacuum igitur,quod nihil aliud eft,quàm corporis abfentia , in re-
rum natura exiſterenonpoteſt.

Regula 11.

Áèr, cum fit corpus,nonpermittit aliquod aliudcorpus infuum locum intrare,priuf

i quàm ejuspars aliqua aut totum àprædicto loco recedat. Demonftratur hoc experi
mento fequenti vulgò non incognito:

A vas vitreum adre folummodòrepletum ,cujus orificium C.fiin aquam vafculi B.

comprefferis,nulla tamen aquæpars intrarepoterit, quoufque aërisparsaliquafuerit egref-
Exitus enim aëris est aqua ingreſſus.
Nnn 3 Regula
 TRACT. II. PART. VIL LIB . III.
-470

Blementa loviagravioribus ustaraliter facum cedunt, ignis even deri, der àque
aqua terracedit. Ratio eft, quia gravia naturaliter tendunt deorfum , leviora
verfuscircumferentiam dearuduntur, ut infequentibus experimentis explica-
bitur.

21

Manifeftum eft,ex experimentis præcedentibus, quod fpiffum & grave

tenuiaclevirefiftat,præterea fubtile eft magis volatile & fugitivum,quàm den-
fum. Undefit,utleviter recedat,& propter penetrationem fuam pervias angu-
ftiores egreditur. Invertice enim ampullaAaft foramen quoddam,nempe B.
per quod aër recedens aquæ ingreffum per vafis ofculum concedit. Cùm au-
tem foramen illud obturanaque ingreſſus immediatè impeditur, quo fubi-
toaperto aquaiterùmingreditur, & in vafcula crefcit
To fecundo experimento menfelum eftquod aqua infufa per foramen
tabia dcompellitaërem regionémvelia D. occupantem, evolareper bumE.

Regula IV.

Aliquandograviaà levibus inclufis detruduntur; quod acciditubiviaimpeditur

àgravioribus
,its ut corpustove ab alio craffo de corpore dearadewḍagraviani impulſum
àlogofio egredi nonpoffe , nifiminusgrave prius denudatur, utinfequensi exorimple.
lucidiùs apparet.

-H-

Hæc
 DE MOTU ELEMENTARI. 471

Hæc regula regulæ priori videtur effe contradictoria,cùm regula præce-

dens velit,quodgrave detrudat leve : Sed intelligendum eft,hoc in loco non de
motu fimplici elementi nos loqui,fed de motu compofito,fcilicet de actioneu-
nius elementi in aliud, & deinde illius in tertium. Nam in priori demonftra-
tione arenainfufa per foramen A. in regionem vafis B.expellitgradatim aërem,
dictam regionem replentem per foramen C.quiegrediens per C.D. infuperio-
rem regionem D.aquâ repletam, cogit illam aquam fibi locum dare, quod ut
fiat,neceffe eft,illam aquam per tubum E. F. detrudi. Similiter in exemplo fe- 1
cundo ignis in fornace G.agitin aërem mixtum cum aqua vafculi H. qui ambo
ipfumfubtiliant,& paulatimdetrudunt per ofculumk. quoufque aër totum re-
pleverit vafculum .
Regula v

Ignis etiamfubtiliationeexpellitaërem, quodfit,quiacontinens aliquod corpus,post

ejuscorporisfubtiliationem,majoremrequirit locum, qui corpus illudfubtiliatum retineat
melius, vide Num. 1.

A. ignis calefaciens regionem B. aëre repletam, qui fubtiliatus egreditur

fecundùmpartes inregionem.C.ubi locum capaciorem quærit.

Regula VI.

Ubi aer in aliquo loco inclufus aut evacuatur, aut confumitur,ibi neceffe est, ut no-
vum aliqu corpus illum locum impleat,neadmittatur vacuum . Demonftratur hoc
exemplis fequentibus, Num.2 .

N.2.
+

D
 T
TRAC . II. PART. VII. LIB. III.
472

In prima hac demonftratione aquæ egreffus five evacuatio per foramen

D. eft caufa ingreffionis five fucceffionis aeris per foramen A. Aqua enim am-
phoram relinquens attrahit fibi aërem extra vas exiftentem per foramen A.
quem relinquit vafis poffefforemfuo loco,nevacuum admittatur,
In fecunda demonftratione candela in fundo vafis alicujus aqua repleti
affigitur, cujus flamma per orificium phiale ingrediens depreffo ejus orificio ad
angulos rectos cum candela in vafis aqua furfum attrahet tantam aquæpropor-
tionem,quantam aërisin phialainclufi confumpferit : Aërenim nutritignem, &
nutriendo confumitur, ac pe vacuum admittatur, aqua , quæ efttertium ele-
mentum,locumpoffidetaëris comefti.

Regula VII.

Subftantia elementi aqua contigua estaëricommiftione tenaci ita,ut nonfit interea

diftantia, Ex hoc ergo contingit,quod aqua cum aere elevaturfurfum. Demonftratur

exemplis fequentibus...

.0 .
C

Inprima demonftratione contiguitas aquæ cum aëre oftenditur,quiaex

tremitate fiftulæ vel penna còncava A.in cyathum immerfa,fi ab ore attraha-
turaërinpennæ concavitateinclufus, ipfefecum elevabitaquam .
Infecunda canalis per latus amphora A. immiffus, qui eft c.d.e.nunquam
ceffabit aquam amphoram implentem evacuare per ejus orificium . z. quouf-
quececideritaqua ad extremitatem tubi F.tunc enim fluere ceffabit:namaqua
amphoræinfufa expelletaërem,qui fuit in tubo C.E.fucceditque aqua : At cum
defcenderit aqua ad fignum F. tunc aër ingredi permittitur propter aquæ ab-
fentiam,itautampliùs nonfluataquaper E. Infinita certè funt exempla, funda-
tafupethujusregulæ intentione,quorum nonnullarecenfemus inpraxi noftra.

Regula VIII.

Aqua non egreditur ab olla,nififuccedente aere & corpore fimili : Unde mirabilis
naturainduftriain vacuievitatione nobis luculenter apparet. Oftenditur exemplofe-
quenti,Num.1.
Sit vas vel olla aliqua,in cujus fummitate fit foramen,in ejus verò fundo
multa foramina,fitque vas illud aquâ repletum,& quamdiu foramen A. digito
ob-
 DE MOTU ELEMENTARI. 473

obturabis,nullaaqua fluet perforaminain fundojuxta B. Aperto autemforami-

neAftatim fluere incipiet. Ratio eft,quia aër ingrediens per A. fupplebit locum
aquæ exeuntis per B.

Regula IX.

Elementumaquerarefactum majorem requirit locum, qui,fi non concedatur,tunc

in rarefactionelocus ipfum continensfrangetur.

Sit A.B. vas æneum, cujus pars B. aquâ repleridebet, quæ igne C. fubtilia
talocum ampliorempetit,quem occupetnam fiinfubtiliatione foramen A. ob-
turetur, neceffe eft, ut vas illud æneummore tonitruiictum violentum dando
frangatur.

CA P. II.

De motu inftrumentali,hoc est, deratione inftrumentorumper

que elementorum virtutes operantur.

Experimentum I.

UTbafis alicujus machinæ moveatur fuperrotas , tum antrorfum, tum retrò ,

fiat truncus quadratus perpendiculariter fuper axem rotarum duarum e-
rectus,isquetalis,utpereum chordæ duæfæpiùs peraxem circumvolutæ ortho-
Ooo gonali-
474 TRACT. II. PART. VII. LIB. III.

gonaliter afcendant; ita tamen fiat earum difpofitio,ut,dum alia afcendit,fem

per alia defcendat. In fummitate autem trunci affigantur 4. rotula; duæfcili
cet in dextra ejus parte & duæaliæ infiniftra, ita utchorda afcendensguberne
tur fuperearum duas ad unum contrapondusplumbeum, cui perannulumfer-
reum alligetur; chorda defcendens etiam ad aliud pondus fuper duas reliquas.

Sint autem contra - pondera hæcplumbea omni modo æqualia, quæ acer
vo quodam arena in diverfis inftrumenti regionibus fuftineri debent, & in o-
mnis regionis fundo foramen parvulum fieri neceffe eft, per quod arena paula-
tim egredi queat. Decrefcente autem arena alicujus regionis, pondus plum-
beum paulatim deorfum defcendit,cujus defcenfu trahitur chorda,atquehujus
compreffione movetur axis rotatum ambarum.Hinc moventur illæ rotæ cum
tertia in cauda inftrumenti pofita, & per confequens tota machina hucatque
illuc movere percipietur. Sed,ut fiat diftinctio motus duorum ponderum, in-
telligendum eft,foramina utriufque regionis,per quæ egrediturarena, ita fub-
tiliterdebere obturari,utpro placito artiftæinftrumentum,aut movere, aut fixè
ftarepoffit. Ethocpræcipuè obfervandum eft,quod dum unum foramen ape-
ritur, alterum debet claudi , quoufque tota arena à prioris regione effluxerit,
tunc enim fubtili ingenio cooperculum alterius tollendum erit, quod multis
modis perficiendum eft,& præcipuè actione chorda tum temporis moventis.
Ac
 DE MOTU ELEMENTARI. 475

Ac ne unum pondus impediat motum alterius ( nam ambo funes eidem

axi alligantur ) neceffe eft, ut funis primi ponderis axi tali modo colligetur , ut
immediatè poft arena confumptionem à puncto axis , cui affigitur,fua quafi
fponte cadat , & hoc priufquam arena fecundæ regionis fluere incipiat. Con-
cludo igitur,quod fecundum pondus per arenam regionis fuæ tantam regref-
fionemfaciet, quantam primum fecit progreffionem .
a.a.a. chordafivefunisprimusfaciens progreffionem.
b.b.b. funisfecundus cogens retrogreffionem.
c.c.c. duarotulafivetrochleafiniftri lateris,fuper quas moveturfunis a. a. a.
d.d.d. duarotula dextri laterispertinentes adfunem b.b.b.
E. est rota unaearum ,perquas movetur inftrumentum.
f.f.est axis rotarum E. (que hic exprimitur)& P.quaibi adfaciliorem cæterarum
rerum explanationem non defcribiturfedtantùm intelligitur.
g.g.funtduopunctaferrea axis, quibus affiguntur ambofunes.
H. estrotatertiain inftrumenti cauda fabrefacta.
I. estpondus plumbeum,primumfunem impellens, arenámque L. comprimens &
exregione illa extrudens.

K. estpondusplumbeumfecundum,arenam exregioneM. propellens.

N.O. funtloci duo,in quos arena cadit exambabus regionibus.

Experimentum II.

Aliquando in motu hujufmodi artificiali imagines five homines inter fe

pugnantes in Italia vidi : Movebant enim enfem,fuſtem,vel fecurim furfum &
deorfum,ftrenuèpercutiendo, quoad fpectatorumimaginationem : Modus au-
te iftiufmodimotus diverfimodè fieri poteft,fed præcipua via eft illa,per quam
fabri ferrarii in civitate Vienna Gallia laminas fuas enfiformes malleis maximis

formarefolent,quæjam in continentiſequitur.

Ooo 2 Tali

eep
inc
Daula
lum
hujus
Cum
tque

fub
 476 TRACT. IL PART. VII. LIB . III.

imgines pugnare videbuntur

, brachiag
Talj etiam via

mouere .
Exempli gratia .

da
A.chor
 DE MOTU ELEMENTARI. 477

Achorda movens pectinem.

B. pondus movens chordam A.
C. Denspectinis elevans lignum c. d. cujus elevatione exaltatur brachiume. Verfe
verò dente c.caditlignum cum brachio contrag. Unde ictus ille videtur a-
ftantibusdarifecurif. & nonligniextremitate.d..
Sed hic intelligendum eft, hujufmodi inftrumentum paffe moveri tum
,
arena,sumaquâ,factâ aliarum rotarum additione,quæ omnia,inventoris inge
niocommendabimus..

Experimentum III.
Domus comburi, altaris facrificia accendijcometa criniti & barbatiap-
parere, fuffimigia fieri& multa alia hujufmodi artificia perfici poffunt, median-
te motu primi experimenti, fi candelabrum, candela illuminata , vel lampas in
concavitate altaris occultè teneatur, ita,ut flamma accenfa laminam cupream
foramen quoddam in altaris fummitate obturantem, tangat : Motu enim
ponderis plumbei vel aquæ in quodam tempore dato lamina illa clanculum
removebitur, & flamma per foramen egrediens quicquid fuper altare invene-
rit combuftibile, comburet. Si igitur palatia chartacea vel lignea ,autlignum
aliquod odoriferum & accenfu facile :vel fuffimigia cum lignis mifta illic repo-
nantur, omnia flagrabunt. Ad deſtructionem ergo Troja,Neronis Roma confla-
grationem,Sardanapali cum ejus palatio accenfionem, & hujufmodi aliorum re-
præfentationem artificialem valdè erithoc experimentum utile.

Alampas velcandelabrum .
B.flamma feriens laminam.
C.Lamina cuprearemovenda.

D.res combustibilisfuper altarepofita.

E. rotulafive trochlea ,
fuper quam movetur chorda,laminamfuo tempore dislocans.
F.G.H.I. Altare .
Notandum eft,quod hoc artificium multis etiam aliis præftatur modis,
fcilicet,aut lichno quodam illuminato, quo milites pro bombardis fuis utuntur,
aut machinis aliquibus,quibus dato tempore percutiendo ignisprovocatur.Si-
militer motus rei comburentis fit multifariam . Aut enim ad motum alicujus

tertii , quemadmodum lamina in experimento præcedentis experimenti,

000 3 fit
478 TRACTAT. II. PART. VII. LIB. III.

fit:Aut ipfa res comburens vel afcendendo, vel procedendo,aut retroceden-

do agit inremcombustibilem.

Experimentum IV.
Imaginesrotundè movere, homines metricè faltare, Theatri fitus fæpiùs
alterari, fphæra circúagitari , & multa alia hujufmodi præftari videbatur,fi con-
trapondere fuper arenam,vel ipfius arenæ aut aquæ motu chorda circa abfi-
dem A. per rotulam B. tranfiens præfcripto aliquo tempore tangatur; Hocque
fieri poteft in eademmotione,quoties volueris, & multa inventionis varietate ;
Sed obfervandum eft, quod loco imaginis Sphæra,Theatrum,turba hominum
faltantium collocari debent,fimiliter gallus gallinaceus,& hujufmodi alia.Hu-
jufmodimodus iftius inventionis fequitur.

B
+

In
 1

DE MOTU ELEMENTARI.: 479

In prima demonftratione pondus A. deprimens arenam B. propter arenæ expulfio-

nem perforamenG. paulatim defcendit, ejufque excrefcens d.per fiffuram ligneam trans-
iens, quopondus magis certò & directè moveatur cadendofuper ligneamfpatulam E. cam
deprimit, ejufque depreffione chordam f. ff.trahitfuper duas trochleas Ï.I. vertitquero-
tam G. G. At poftquam appendix d. lignum E. preterivit, rota iterùm vertetur in pro-
prium locumpropterpraponderationem ponderis H. Atque hoc modo imago quandoque
circularitermovebitur,& quandoquefixèftabit.

tj Idem artificium aquapræftabitur pondere, ut in demonftratione fecunda apparet,

ubiaqua A.profluens ex canali B. in vafculum C. paulatim vas illud replet, quo repletoo-
U nusplumbeum E.praponderat,ita,ut cadat vafculi ventileg. fuper clavem D. Unde fit,
ut ventile illudaperiatur,quoufque omnisferè aqua effluat . Hinc est,quodpondus E.
faci-
limè illud elevat,cùmjam levius aquæ effluxufit factum. Neceffe est ergo , ut chordaf.
motacircumagatrotam G. cujus actione vertiturfphærafuper ipfam collocata.

Experimentum V.

Chorus etiam venatorum , cervos cum canibus infequentium , vel turma

militum bellico ordine cum infignibus progredientium,alio per quàm eleganti
artificio exhibetur confpicienda ; Nam fi rotam fabricemus dentibus , fecun-
dùm demonſtrationem fubfcriptam, delineatam,quæ aut arenâ aut aquâmo-
verecogatur, impelletmotu fuo pectinem alterius rotæ inferioris,qui circumro-
tando fuam rotam,axem ejufdem ,in cujus fine fivefummitate circulus ille ima-
ginibus repletus affigitur, circumvertet.Atque ita imagines illæ currere & mo-
vereyidebuntur.

Sequitur
480 TRACT. II
. PART. VII. LIB. III.

Sequitur delineatio hujus experimenti.

Aqua.

Atfi Muficæfonumfimul habere volueris,in fine extremitatis axis fiat ro-

ta,cornimufum, vel aliquod aliud inftrumentum proportionalibus quibufdam

protuberationibus refonare faciens.

Experi-
 DE MOTU ELEMENTARI. 481

-A
000

Experimentum VI.

Fit Mufica, cum certis concordiæ fonis,tum motu arena,tum fluxu ipfius
aquæ,tammediante rota,quàm citra eam,& id quidemmodis diverfis, quorum
primus verfatur circa fonos à fiftula editos; Hicigitur,quo artificio perfici pof-
fit,breviterdicemus.

Primum hoc certum eft, aërem facilimè expelli ab aliqua vafis regione,
corpore craffiore interveniente, fi modò fe offerat egreffus idoneus & conve-
niens,perquem exeat,aliterenim non admittit aliud corpus cujufcunque fit e-
lementiin locum,quem poffidet, utfatis demonftratur per fecundam & tertiam
hujus libri regulam .
Experimentum esgohocfextum docebit, quo artificio flatus fiat: Flatu e-
nim organa,& fiftula fonare,lagenæ vociferari,aves cantare,ferpentes fibilare,
leones & tauri rugire acboare videbuntur : Flatus autem ifte fit,aut fimplici a-
ctionearenaacaquæ in aërem, ipfum fcilicet expellens per foramen à regione
fua,autactione compofita, nempe actioneignis in aquam,& deinde illius in aë-
rem ,ut demonftrationibus fequentibus manifeftum eft.

in
anott
Ppp Demon-
 CT T
TRA . II
. PAR . VII. LIB. HI
482

Arna

Aer

Demonftratur hujus experimenti ratio per regulam tertiam cap. primi

hujus.

Experimentum VII.

Mufica buccinarum , tubarum & aliarum fiftularum fit multarum par

tium beneconfonantium perrotam fequentem, adjuvanteartificio præceden
tis experimenti. Fiat igitur rota in partes æquales divifa , ita, ut quælibet pars.
inferviat pro tempore Mufices Semibreve dicto; & dividatur iterùmquælibet
harum in 4. æquales,quarum duæ obfervabunt in fuis motibus valorem Mini-
mæ, & quælibet per fe nigram vel cruchetam repræfentabit; Unde patet, quod
rote longitudo demonftrabit temporis muficalis proportionem; & ejus lati-
tudo gradus fyftematis mufices explicabit:quare ejus latitudo in totpartes five
claves eft dividenda, quot funt note in fyftemate numerandofuo ordine; Gam.
ut,A. re, B. mi, &c.Artificialiterigitur applicandæfuntappendices five claves in
rotæ latitudine & longitudine, ut tamtemporis menfurâ quàm fyftematis fitu
vero fecundùm cantus naturamdifponantur. Deinde provocetur rota;utmo-
veatur juxta experimenti quinti doctrinam , vel fecundùm difpofitionem in-
ventoris, ita utclaves rotæ claves fiftularum moveant & deprimant..

Expe-
 DE MOTU ELEMENTARI.

Experimentum VIIi.

Moventur etiam fiftularum five organorum claves aliter fine rota,fcilicet

directa afcenfione vel defcenfione alicujus ponderis ,vel arena,vel aquæfuper
innatantis. Afcenfionemovebit machina quædam claves hoc modo.Fiat pon-
Ppp.2 dus
484 TRACTAT. II
.
IL PART.VII. LIB . IIL

dus ligneum plumbo coopertum exactè fua fuperficie fundum vafis occupans.
Aqua igitur per foramen ex parte fuperiori immiffa elevabit pondus illud pau›
latim; cujus elevatione machina clavibus refetta gradatim furfum afcendet,
claves inftrumenti muficalis fucceffivè & proportionaliter percutiens ac ele-
vans, quo flatus perfiftularum tubas faciliùs ingrediatur, utfonum edant, quem-
admodum patet in prima demonftratione. Deſcenſione fit, tumaquâ, tum
arenâ, fed melius arenâ,quia nihil madefacit; Convenit tamen aqua fontibus
artificialibus,ubihujus muficesfpecies requiritur : Fiat ergo vas arenâ autaquâ
ferè repletum,in cujus fundo fiat foramen majus aut minusfecundùm veloci-
tatem temporis muſicalis ;fuper arenam aut aquam natet pondus quoddam li-
gneum rotundum,five quadratum,pro forma vafis, in quo eft aqua vel arena,in
cujus centro affigatur machina, quæ afcendendo fe furfum extendat, & poftea
extra, juxta vafis latus, deſcendat ; Pars autem extra vafis latus defcendens re-
plebitur clavibus , quæ defcendendo proportionaliter inftrumenti Muſicalis
claves percutere poffint, quò per 6. experimentum fonos edere queant. De-
monftratiofecunda figuram hujus inventionis declarat.

Experimentum IX.
Fit etiam Mufica pulfationis abfque flatu eodem ferè artificio,ita, ut lyræ
Hibernicæfonum verum percipere poffimus, idque in cantu multarum par-
tium; Struitur verò machina in hanc formam, vide Num.1.
Experi
 DE VARIIS MA CHINI S.
485

Experimentum X

Duplex eft vafis defcriptio,quod non fluit donec repletur, & cùm fluere
incipit, non definit, quoufque tota aqua fit exhaufta : Una fitperfiphonem re-
flexum , altera verò per Siphonem fpiritalem,five fpiritalem diabetem; Quæ
ambæ multum funt neceffariæ in multis hujus artis experimentorum comple-
mentis : Defcribuntur autemhocmodo, videNum.2 .

N,
1
W
V

TT
...

XC2

3 Ratio
 486 TRACT. II. PART. VII. LIR . 111.

Ratio hujus motus cernitur per regulæ 7.doctrinam hujus libri tertii cap.
primo. Aër enimfemper eft aquæ contigua.

Regula XI.
Aqua in una vafis alicujus regione contenta detruditur, & in altum pro-

pellitur,tum vi aquæ externæ,aërem inclufum extrudendo,tum machina qua-

dam occultè fub aquæ regione pofita : Ratio autem , qua aqua aquam elevat
mediante aëre,reg quarta lib.tertii explicatur : At machina occultata in ventre
vafis fit ex filo ferreo,fpiritaliter circumducto,ita tamen, ut convulfione alicu-
jus chorda clanculumfub menfa collocatæ illud filum,fecundùm ejus altitudi-
nem contrahatur , ejufdemque relaxatione extendatur pro placito Artiſtæ:
Contractione igitur chorda definit aqua fluere, & ex omni parte confpergi, e-
jufdem verò relaxatione ubique fpargitur.
Hæc duo experimenta multis præclaris machinis & inventionibus infer
viunt,tum ad rifuminter epulantes provocandum,tum etiam ad fontium arti-
ficialium conſtructionem. Modus autem, quo ambæ fpecies perpulchrè ex

plicantur,fequitur.

Experi

1
 DE MOTU ELEMENTARI 487

Experimentum XII: D

Utcaloreignisfuaviffimi vel folis,vas aliquod calefacientis, aër in eo con-

tentus ita rarefiat,utpoft vafis refrigerationem aqua in altum contra naturam
fuamferatur,acrepleatlocum excretarum aëris raritatum . Sitigiturpila plum-
bea,vel fi fitpoffibile vitrea, intus vacua , & mediocris capacitatis,ac conftituti
one fua fortis, ne rumpatur.Hæc in fummitate fua perforetur : Fiat etiam , &
aljud vas fatisamplum, illudque repleatur aquâ, poftmodum hæc duo vafa ita.
difponantur, ut canalis five fiphonis inflexi crus unicum ferè ad fundum ufque
vafis defoendat. Et fimiliter crus aliud ingrediatur inforamenpileæ, quod ita de-
ber perforari, utpofteaaër illam nec ingrediatur,nec egrediatur, nifi per folum
iftum canalem. Exponatur ergo pila radiis folaribus, aut igni folis fimillimo.
Quæ cùm fuerit calefacta,pars aëris inclufi,jam igne attenuati,per fiphonem
inflexum egreditur, ut per regulis . cap. 1. hujus lib. demonftratur, in vas aqua
repletum;& feipfam cum aquaejufdempermifcebit, multas exagitans ampul-
las unam poftaliam. Recedenteverò foleà pila, vel abſtracto igne,autipfa pilâ
inumbram pofitâ aërjam rarefactus raritates fuas excretas repetitpropterfri-
giditatem condenfantem, quæipfum occupareincipit,quæ, quia aquæ funt per-
mixtæ , aquam fimul elevant fecum , & fimul cum ipfa in pilam tranfcendunt.
Hæcautemaqua iterùm afcendit, & in proprium fuum vas declinat,fi fecunda
vice ignis autradii folares pilam tetigerint.

C
B

E
‫بنا‬

A.pila
 T
488 TRAC . II. PART. VII
. LIB . III.

A. pila. A.B.C.D.fiphon inflexus. E. F. G. vas aquâ repletum .

Experimentum XIII.

Hoc idem etiam experimentum fit calore ignis,nam fi forma aræ cujuf
dam conftruatur,in cujus bafis medietatem tuba alicujus rectæ extremitas u-
na ingrediatur, altera verò ejus extremitas intret in globum fub altari pofitú,ex
plumbo,vitro,vel qua alia materia conflatum,ita ut nullus omnino aër ab are
ventre aut globi concavitate egredi poffit, nifi per hanc tubam. Deinde fi fi-
phonis alicujus reflexiextremitas una igrediaturin fphæram feuglobum,& pe-
netret,ufque ad ejus fundum,aliaque ejus extremitas feu terminus eodemmo-
do in ollam juxta globum confiftentem,itidem ferè ufque ad ejusfundum,in-
tret,ut infrà demonftrabitur, atquefi porrò etiam aqua per forameninfummi-
tate fphæræ infufioatur,obturato poft aquæ infufionem foramine, actum de-
nique ignis fuper ara accendatur : Dicimus aërem in aræ concavitate conten-
tum ignis calorejam rarefactum , ampliorem locum petere : Unde per tubum

E.F.aërifte rarefactusin ara A. defcendit in fphæram C. & humoreminfphæra

illa retentum extrudit perfiphonem G. h.in ollamfeu ampullam I.K.L.M. Ex-
tincto verò igne aër attenuatus recedit , & afcendit in priftinum fuum locum,
quodigreffo,aquain ollam detrufa etiam in fphæram revertitur, inque ipfafphe-
Taremanet inftatu eo,in quo antea erat. Demonftratio fequitur.

OE

Ι
ICK

A. Altare.B.ignis.C. pilafeuglobus.
D. Foramenperquodaquaimponitur inglobum.
E.F. Tubusparticipans cum utroque vafe .
G.H. Siphoninflexus, participans cumglobo & vafe F. K. L. M.
Experi
 DE MOTU ELEMENTARI. 489

Experimentum XIV,

Valve fponte aperiuntur variis aliis rationibus præter illam Heronis ,

quarumhæc eft una à nobis inventa.

H H

H H

Fiat ergo axis, duas rotasfimiles verfus fuas extremitates habens,quadentibus re

pleridebent fint , A.B. Inaxis veròmedietateerit rota alia affixa, æqualiter ab ambabus
pradictis diftans habens funem, cui alligeturvas C.fitg I. Invafe autem C.eleveturdia-
betesfpiritalis fecundùm doctrinam experimentito. Juxtapolos axis erunt duopondera
plumbea,
faper axem perfunesduos fufpenfa, nempe E. F. Dicimus ergo, quod aqua ema
Bans
Q¶¶
490 TRACT . II. PART. VII. LIB . III.

nans per tubumfeu canalem K.implebit vas C. quo impleto,praponderabit illudduobus

ponderibusjuxtapolos
fufpenfis; Unde rotas omnes vèrtet. Volutatione autem rotarum
ว
A. B.dentes earum agentin pectines GG.quorum rotatione aperienturamba valva HH.
HH.aqualiter, & eodem inftanti: Confumptâ autem aquâ per diabetemfpiritalem D.L.
ponderaplumbeaiterum elevabunt vas C.cujus afcenfu valvas iterùm cladi neceffe erit.
Quodfierinonpotest,nifipriùs aquacanalis K.definatfluere.

Experimentum XV.

Conftruxi aliquando prochytam,primum aquam deinde vinum, poftea

lac,tunc aquam croceam,& denique atramentum emittentem fucceffivè, de
quainfrà in libello fequenti de machinarum ſtructura mentionem faciam; Hic
verò experimentum explicabo, de quo inventionem dicta prochyta deprom-
pfi : Fiat vas A.B.C.D. Infummitateautem vafisfit canalis parvus, nempe G. & in late-
re ejusfit alterfcilicet H. Fiant etiam inpartefuperiorivafis 4 velplura clauftra diver-
fafintg I.K.L.M.que itaaptari debent,ut aër nec ingredinec egredi queat ab uno in aliud,
ac habeatquodlibetclauftrumparvulum canalemfentubumfuperiùs, & alium inferiùs:ob.
ftruendaigiturfuntforamina GF. &impleaturfuperiorpars vafis C.D.E.F. Post implea-
turquodlibet clauftrum perfe,hócque per tubos inferiores, quifuntfub cauda vafis, nempe
`I.K.L.& M. & obftruantureorumforamina ac aperianturcanales G H.& exibit tota aqua
folummodò,qua estine.f.c.d. Sintautem liquores diverfiin clauftris diverfis : Verbigra
kid,fitaqua in I.cerevifia ink. vinum in L. & oleumin M. Aperiatur igiturforamen I.&
emanabit aquapercanalem G. &fiaperiaturforamenk.emanabit cerevifiaper G. acfi ape-
riaturforamen L.emanabat vinumper G. Et fiaperiaturforamen M. emanabit oleum
per G.Ex quibuspatet,quod ab eodem tubopoffis exeuntemquemvis liquorem accipereper
aperturam & obftructionemcanalium clauftrorum,& fi obturentur omnia, nihilegredie
tur,quemadmodnm dictum est per regulam octavamcap. primi hujus libri. Demon
ftratio hujus fequitur.

Experimentum XVI.

Fiat aliquando inftrumentum continuo flatu propter aëris tranfumptio

nem ab igne : Inftrumentum autem fieri poteft hac ratione.
Fiat vas aliquod cupreum rotundum, benè forte; in cujus fummitate fit
foramen inmorem bombardæ,fitque foramen illud optimè obftructum ligno,
ita ut nihil expiret. E latere etiam vafis aſcendat canalis ejufdem materiæfatis
anguftus; Impleatur igitur vafis pars tertia cum aqua, priufquam foramen il-
lud magnum obftruatur, atque tum poftea apponatur ad ignem fatis fortem
ut bulliat aqua; quæ fimul cum aëre fubtiliata facitventos & flatus affiduos e-

gredien-
 DE MOTU ELEMENTAR I. 491

gredientes per canalem parvulum quo canali femel claufo, tantâ violentiâ ex -
truderer foraminis operculum, utvel tonitru vel fclopeta alicujus bombardæ
audiri videatur. Figura fequitur.
D.L.

H
prop
S

m FINIS LIBRI TERTIL

tap

Q99 2 LIBER
 T
AC RT B
TR . II. PA . VII. LI . IV.
492

LIBER QUARTUS

De univerfæ noftræ machinæ fpiritalis

inventione .

CAP. I.

Defigura bafis machinenoftra fpiritalis .

UONIAM machinam hanc noftram fpiritalem circa feptem Pla-

netarum conditiones verfari volumus, idcirco ejus bafin,fecundùm
cujus proportionem furfum elevari debet,in formam heptagona-
lem difpofuimus, ut quodlibet ejufdem latus cujuflibet Planeta-
rum naturæ conveniat; Dividaturigitur fuper planam aliquam fuperficiem,vi-
delicetfuper terram & pavimentum circulus defcriptus in feptem partes æqua-
les : àquolibet puncto divifionis ad punctum divifionis fibi proximæ ducaturli-
nea recta,atque hoc modo figuram rectam heptagonalem habebis : quofacto
linea recta ducatur ad quemlibetfuperficiei heptagonalis angulum, quæ dividi
debet infeptem partes æquales : Atque hoc faciendum eft in omni linea,ducta
à centro adangulum : Deindeà quolibetpuncto divifionis ad punctum fibi op-
pofitum ducatur recta, ita, ut multæ fuperficies heptagoneæ , una fcilicet pro-
portioaltera minorin omni majori includatur : In hujus verò fuperficiei centro
fit foramenfatis amplum,per quod egrediatur tuba magna æneafeu ferrea: Per
hancaquafurfum effluere,eaque de caufa,tuba illa ufque ad fummitatem ma-
chinæ afcendere debet,ita,ut circumvolutione ipfius machinæ ab uno lateread
aliud aqua facilimè poffit in quamlibet machine regionem dimanare : Atque
debet etiam hæc tuba fixè & immobiliter adhærere centro bafis,utfuper eam,
tanquam fuper axem machina circumduci poffit : Partitiones verò iftius fuper-
ficiei fundamentalis diametri,& per confequens totius ejus areæinheptangu-
los,limites cujuflibet machinæ regionis denotant, in quibus regionibus Plane-
tarum naturæ exprimi debent, quemadmodum infrà latiùs declarabimus. Hic
verò fuperficiem heptagoneam, ad machinæ bafin ordinatam atque difpofi-
tam, ita defcripfimus.

Bafis
 DE MACHINA NOSTRA SPIRITALI.
493

Bafis hujus machine defcriptio .

CA P. II.

Defabricationis &figure iftius machinefuper pradictam

bafin difpofitione.

Fabrica autem, quæ ædificanda & erigenda eft fuper hanc bafin, debet fequi
figuram ipfius bafis : Sit igitur fecundùm altitudinem fuam infeptem regio-
nes divifa, & interquamlibet regionem diftantia inaltitudine fit trium pedum,
ac fit cujuflibet regionis latitudo fatis propria & idonea ad fufcipiendas actio-
nes & motus imaginum, quæ planetarum naturas & conditiones fuis actioni-
bus declarare poffunt . Atque hoc modo neceffe eft, ut à bafi machinæ verſus
ejus verticem fiat progreffioin formam quafi pyramidalem, ita ut quælibet re-
gio, quò magis furfum tendit, eò minoris ibicapacitatis, & per confequens ubi
plures actiones,majorque actorum numerus eft neceffarius, ibi locus etiam ma-
jor& vifuipropinquiorexiftat. In planitie verò diftinguente altitudinem cujuf-
que regionis ab altera, hiftoriæ quædam depingendæ funt, ad Planetæ perſo-
nam pertinentes, quas defcripferunt antiqui Poetæ,ita ut præter actiones ima-
ginummoventium hiftoria & vita cujuflibet Planetæ in terra fit defcripta : Hu-
jus autem machinæ ſubſtantia integra à ſummitate ferè ufque ad ejus bafin, per
cen-
Q99 3
 494 TRACT. II. PART. VII. LIB. IV.

centrum fcilicet bafis pyramidis verfus ejus conum,foramen habere debet a

ptum, ut ingredi poffit in illud tuba illa àbafis centro protuberans,ita videlicet,
ut tota machina fuper hunc axemimmobiliter in centro fuo hærentemgrada.
tim eircumvolvi queat, virtute tubi exterioris ferrei axem illum immobilem
comprehendentis & machinæfubftantiæfixè adhærentis;ea nimirum ratione
ut, quando actiones ad unum Planetam pertinentes finitæ funt, defubitò ma-
china,virtute fabricæ fub machinæ bafi occultatæ, fecundùm doctrinam ferè
experimenti 14. cum aliqua additione, fubmoveri ab oculis affiftentium, ac a.
liud rurfus latus,Planetæ fequenti affignatum,iis obverti poffit,quò ejus etiam
difpofitiones ipfisindicentur. Infummitate autem & cono totius,ſphæraſtel-
lis tam fixis , quàm erraticis adornata ab ipfo tempore circumrotata collocari
poteft. Atque hoc modo præparata erit machina ad proprias Planetarum a
ctiones exprimendas .

CA P. III.

De machine axe,fuper quo in bafis centrofixo, tota machina

leviter de uno latere ad aliud vertitur.

Icautemnotandum eft, circa axem illius machinæ, cujus in præcedentibus

H
mentionem fecimus, infigi & includi debere in ipfum fubter terram cana-
lem à partibus fubterraneis aquam in tubam conducentem,ita, utaqua illa ſur-
fum cum fatis magna violentia propelli ac profilire poffit : In hujus igitur parte
fuperiori directè contra concavitates regionum,ubi hiftoriæ depictæ funt,fora,
mina feptem non nimis magna , quodlibet videlicet contra quamlibet regio-
nem,fiant, ita, ut concava foraminis machinæ pars unica , ex illius feptemjam
commemoratis,habeat in fua etiam regione foramen eomodo adaptatum,ut
tubæ foramen ad ipfum pertingens,aquam fuam per illud immittat vel infun-
dat,fabricamqueinteriorem moverefaciat; Ad cujus motumimagines vifibi-
les etiam movebunrur,atque hoc eodem modo fefe habebit cum cæterarum
regionum foraminibus, quippe, obfervandum hoc loco eft,quod quodlibet cu-
jufque regionis latus ejufmodi foramen in medietate fua habere debet. Sum-
mitas autemfive vertex iftius tubæ rotundæ, debet fuperficie cuprea rotunda
firmari,ita tamen,ut in ejus medietatefitforamen,quod motum multiformem
fphæræ fuperioris adminiftret, taliter videlicet, ut fuperior machinæ pars gra-
datim circumverfa, & foramina fepteminfe habens,faciat in motufuo circula-
ri,quodlibet ejus foramen paulatim &fucceffivè os fuumjungere cum orificio
foraminis in tubævertice,ita, ut aqua egrediens per foramen in vertice tubæ,ac
per foramen ei contiguumfurfumfluens,fabricam interiorem moveat, ejusque

motu, etiamfphæra debito fuo motu moveatur. Atque hoc modo bene præ-
parata erithæc tuba five canalis ad actiones machinæperficiendas : Defcriptio
autem ejus cumfuis foraminibus hoc modo delineatur.

CAP.
 DE MACHNA NOSTRA SPIRITALI 1.
495

!!!!! TATATATAT

CA P. IV.

Defrontispicio Planeta Solis.

IN fuperiori regione unius lateris machine defcribatur fubtiliter arcus cujuf

dam fphæræ,in quo fedens homo deauratus, radiisque more Solis undequa
que veftitus,lyram five citharam manibus tenens in fphæræ fuæarcu paulatim
& gradatimmovere videbitur, hocque exequi poteft artificium in experimen-
tis quarto & quinto præcedentis libri explicatum : Deinde immediatè poft
hunc Solis five Apollinismotum in inferiori machinæ regione fubitò Orpheus ap-
parebit cum fua cithara, virtute experimentorum prædictorum, & Mufica ci-
tharæ percipietur ab aftantibus è concavitate regionis machinæ inferioris e-
grediens, quæ digitali motu Orphei, ab ipfo Orpheo caufari videbitur ; atque
hacvia cantilena multarum partium audiri poterit, fuper chordis inftrumenti
æneis,quod quidem artificium præftabitur experimento nonolibri præceden-
tis. Finitâ autem cantilenâ recedet Orpheus . Dehinc in fecunda regione e-
juſdem lateris furfum petendo apparebit chorus hominum buccinas ad orate-
nentium, imaginesqueillius chori, convertentes fefe verfus affiftentes, videbun-

tur

77
496 TRACTAT. II. PART. VII. LIB. IV.

turfonos fymphoniacos edere, quibus finitis iterùm ingredientur illæ imagines:

Præftabitur autem ejufmodi Mufica in concavitate regionis illius, virtute ex-
perimentorumfeptimi & octavi libri præcedentis : In tertia autem regionefur-
fumpetendo apparebunt imagines rufticorum more choreas ducentes, & Mu-
ficus quidam in arbore fedens,fiftula fua paftorali fimplicemillis Muficam me-
lodiam faciet,ad quam imagines iſtæ in motu fuo faltare videbuntur ; Habe-
bunt etiam faltantes tintinnabula quædam , quò ordo corum in faltationibus
meliùs obfervetur:Completa autem hac faltatione fubitòevanefcent &fubdu-
centfefe cum Mufico fuo faltatores. Fit autemhæc Muficavirtute experimen-

tiquinti,fimiliter & fexti,libri præcedentis ,atque pariter etiam faltationis ratio

exexperimento quinto elicitur.
Inregione quarta percipieturfubitò arbor florentiffima, cujus apparitione
aves cujuſque conditionis fonos edere , fecundùm naturam quæquæ fuam au-
dientur, & ipfæ etiam aviculæ feipfas movere confpicientur, quæquidem Mu-
fica etiam cum murmure aquæ defluentis fuper fcopulos mifcebitur. His au-
tem finitis imagines quoque ifta evanefcent. Fit autem hocartificium virtute
experimenti fexti libri præcedentis,&fpiritali Heronis Alexandrini 43. & 44.
In regione quinta tres homines lituis canentes, & Princeps ipfos fequens
tanquam in triumpho gradatim tranfibunt, egredientes de una regionis parte
per alteram. Artificium autem hoc fit per experimentum quintum & fextum
libri præcedentis ; fimilifque etiam ratio elicitur ex fpiritali Heronis 49. Atque
hoc modo complete erunt actiones Muficæ regionis Appollinis, quem Deum
Mufices appellaverunt. Continuabitur etiam motus globi fphæræ in fuperiori
machinæparte pofitæ,per totum illud tempus, quo actiones ifte durabunt, at-
que inter ipfum & locum Appollinis ftabit quidam, qui finis & exitus illius mo-
tus fignum lituo dabit; Delineatur autem hoc Solis frontifpicium in huncmo-
dum..

CAP.

5
 DE MACHINA NOSTRA SPIRITALI. 497

CA P. V.

De picturis adplanetam hoc machine latusgubernantemper-

tinentibus afcribendis in afferibus diftantiamregionum

menfurantibus.

IN altitudine ventris regionis prima delineanda erit hiftoria Apollinis Pitho

nem interficientis. In fecunda altitudine Apollinis amorad Daphnem, & hujus
fuga à perfequente Apolline, ejufque in laurum tranfmutatio.In tertia Phaetontis,
Rrr mun-
 498 TRACT. II PART. VII. LIB . IV.

mundique conflagrantis hiftoria. In quarta Solisacceffio ad terram,cumherbis,

plantis & fegetibus florefcentibus.In quinta Solis cum Luna conjunctio, & hu-
jufmodi alia aut confimilia.

CA P. VI.

Delatere
fecundo & regionibus Luna.

C Ompletis illis regionum Solis actionibus fubitò evanefcet latus folare,atque

apparebit poft ipfum latus Lunare,hócque fietrotationemachine univer
falis. In hujus ergo lateris regione fuperiori fculpatur figura Cynthia figuram
luna crefcentis capite fuo fuftinens, veftita & ornata fecundùm fictas Poëta-
rum intentiones.Hæc fubitò in regione fua quafi infphæræcujufdamarcu mo
vebit in figno fuo proprio,quemadmodum & Solin Leone.Fiétque hoc experi-
menti quarti doctrinâ libri præcedentis. Et quia humidus eft hic Planeta, do
minationémque præcipuè fuper aquas habet,idcirco de illis hiftoriis in regio-
nibus ejus tractabimus,quæ comunicatione cuma quâhabet; Inprimaigitur re-
gione erit hiftoria Neptuni, Æthis, & Gloci fuper dorfa Delphinorum : Infecunda
regione diluvium Deucalionis cumpluvia ex omni parte cadente; In tertia Diana
cum fuis Nymphis infonte lavans, cum Actionis inter nemora apparitione, ipfam
Dianam lavantem obfervantis, itaut,percepto Acteone,fubitò cum Nymphisfuis
quafi exterrita evanefcat Diana: Inquarta apparebit venatio quædam , cum non-
nullis cornua fonum reddentia fubinflantibus , ibique in fine Acteonis canes
ipfum perfequentes , eum tandem dilacerabunt ac interficient : In quinta Tra
gædia Leandri cum Hero, Leandrique fubmerfio ; Infexta Narciffi amor, ejusque
fubmerfio in fonte, ac floris Narciffr elevatio. Quod verò ad afferes regionum
altitudinem diftinguentes attinet , pofles illos exornare picturis ad Cynthiam
pertinentibus, quemadmodum ejus etiam defcenfu ad inferos & receptione
Plutone , &c. vel figuris aliis actionibus cujuflibet regioni convenientibus.Et
jamfphærainmachinæ faftigio circulariter movere debet, aquam exfummita-
te fua per fubtilem canalem emittens . Hæ autem actiones omnes, earumque
ratio ab experimentis libri præcedentis,tum etiam ab elementis in libri tertii

principio expreffis ,tum denique ab inventionibus infpiritalibus Heronis expli-

catis facilimè depromuntur.

CAP . VII.

De latere tertiofrontispicii,fcilicet Saturni.

N latere tertio defcriptæ erunt regiones Saturni,qui,quoniam triftis eft Pla-

IN
neta & Melancholicus , idcirco in regionibus ejus res naturæ ipfius convenien-
tes adaptavimus : Unde in earumfummitate Saturnum pofuimus in fignofuo mo-
ventem,ut fupra,& , quia inventor erat agriculturæ,ininfima regione hominem
cum bovibus aratrum dirigentem depinximus , qui bis vel ter circa regionem
fuam movere debet : In fecundaregione ſtatuatur altare Saturno dicatum,cum in-
colis Italiæ & Jano Rege , ipfum folennitate Saturno convenienti adorantibus:
In tertia fit Diogenis imago melancholiamin Amphora arguens, quæ Saturnopro-
pria eft, coram quo aftabunt homines Athenienfes : In quarta fiant nix & grando
fuper domus,& herbas ac arbores concidens, cum pecoribus moventibus,ho-
minesqueignem accendentes.
In
 DE MACHINA NOSTRA SPIRITALI. 499

Inquinta conducetur aliquis emortuus ad fepulturam veftitis nigredine a-

micis,principum more,& tubæ etiam lugubres audientur. In fexta autem &
ultima ruinæ antiquæ multarum fpecierum depingi debent, cum mortis ima-
gine hucatqueilluc obambulantis, & colubri acferpentesjuxta ipfumcum buf-
fonibus moventes. Ignis altaris accenditur virtute experimenti tertii,ferpentes
&Dracones movebunturinventione experimentis.libri præcedentis, atque fi-
militer etiam motus imaginum lugentium, omnesque alii motu ex doctrina ex-
perimentorum noftrorum facilimè elicientur. His igitur peractis evanefcet hoc
latus.

‫נח‬ CA P. VIII.
Oft
um De regionibus feufrontispicio Martis.

Initis iftis actionibus fubitò fe repræfentabit latus Martis, in quo pofita erit
Fini
ipfius Martis figura in regione fuprema, ac movebit,veluti in fphæræ cujuf-
un dam arcu ( quem obtinebit figura Arietis ) tenens manu alterâ gladium,alterâ
haftam : In regionis inferioris parte una formatum erit caftellum bombardis ex-
ornatum ,ex altera autem parte verfus illud caftellum movebunt naves velis ex-
言

panfis : Ucprimum autem incipient naves iftæ verſus caftellumaccedere, emit-

tenturgradatim bombarda caftelli, atque derepentè etiam naves quælibetor-
100 dine fuo bombardis fuis parvulis refpondebunt, quoufque omnes bombarda
fuerint emillæ.
Infecunda regione apparebunt exercitus duo haſtis ac gladüs inter fe dimi-
cantes ; In tertia autem regione depingetur Hercules contra Hydram & Leonem
decertans, quem in fine Hercules profternet : In quarta regione erit Martis amor
cum Venere,acdiligenter ipfum cum Venere colloquentem obfervabit Vulcanus
reti ferreo ambos obducens & concludens : In fexta audietur tonitru,& appa-
rebuntfulgura. Cum afferibus autem exterioribus agendum eft, quemadmo-
duminpræcedentibus adornando eos picturis rerum ipfis actionibus maximè
convenientium : Interea verò fphæra infummitate circumvolvens verfus finem
ignem ex una parte evomere debet : Atque his finitis evanefcet quoque hoc
latus.

CA P. IX.

Deregionibus & frontispicio Veneris.

Apparebit Venus Cygnis fuis attracta in fummitate, movens inarcu &pro-

priafua domo cœlefti. In regionibus ejus inferioribus explicabitur hiftoria
amoris Cupidinis cùm Pfyche;namque in regione inferiori lugubriter duci debet
Pfyche cumparentibus fuis verfus montis cacumen, & rapiet illamàfcopulifum-
mitate Zephyrus. Infecunda exprimetur ejus receptio in palatium regiumeum
omnibus rebus ipfi præparatis, & cum invifibili Cupidinis cum ea concubitu.
Intertiafororum ejus proditio cum avolatione Cupidinis. In quarta ejus perqui-
fitio, inftituta pro Cupidine marito fuo, ac data ipfi ab oraculo Cereris refpon-
fio; Inquintalabores ejus quos impofuit illi Venus;verbi gratiâ; Ejus iterpro a--
qua vitæfluminisillius, quod à duobus Draconibus cuftodiebatur, ejufque des
Rrr 2 fcenfu
 T I
500 TRACTA . .
II PART.VI . LIB . IV.

fcenfus ad inferos ac egreffus ab inferis cum exanimatione & difparitione e-

jus. In Sexta & ultima nuptiarum confummatio inter Cupidinem & Plychenin
præfentia omnium Deorum. Quæ omnes motiones virtute & doctrina libri
præcedentis de experimentis , cum adminiculo fpiritalium Heronis facilimè
compleri poffunt. Inter has autem motiones globus in fummitate circumferri
debet ac videbuntur quidam in parte ejus inferiori choreas ducere. In tabulis
autem altitudinum regiones lateris hujus ab invicem diftinguentibus, depin-
gi poffunt hiftoriæ ad Venerem pertinentes, Verbigatiâ, ejus amor cum juvene
Adone & ejufmodi alia.

CA P. X.

DefrontispicioJovis.

N fuprema autem frontifpicii Jovis regione apparebit ipfe Jupiter,in arcu &
IN
figno fuo proprio movens . In ejus verò regione inferiori exponetur nativitas
ejus cum expofitione,ne occidatur. In regionefecunda Diana cũ Califtene venatio,
(ubiJupiter fub veftitu foemineo occultatus fe offeret ) ejufque amor ergo Califte-
nem, atque ingreffio eorum ad palatium Diane repræfentabitur . Intertia Ar-
cadis nativitas ejufque perfecutio inftituta à matre ejus Califtene in urfam tranf-
mutata,ubi ambo in fydera vertuntur : Inquarta Jovis pugna cu Gygantibus ,ubi
fulmina fua emittet Jupiter : Gygantes autem depingentur in monte ingentibel-
ligerari contra Jovem : In quinta Jupiter fceptrum à patre fuo Saturno rapiet,pa-
tremque fuum è regno expellet . Infexta & ultima defcendet Jupiter in forma
imbris aurei fuper turrim Danais, ejúsque amor erga illam puellam exprimetur.
Globus autem intetea movebit,ut antea . Quæ omnes etiam actiones expræ-
dictis noftris experimentis , fimilitérque auxilio fpiritalium Heronis , perfici ac
præftari poffunt.

CA P. XI.

De Frontispicio Mercurii.

IN regionefeptima frontispicii Mercurii movere percipietur Mercurius in arcu

& fignofuoproprio : In regione autem ejus inferiori Mercurius à cœlo in terram
devolabit,virgam fomniferam manu tenens, conftitutis in throno cœlefti Diis
reliquis , & veluti collocutionem aliquam cum ipfo ante ejus fugam habenti-
bus : In fecunda regione vertetur Mercurius in formam paftoris, & in turba pafto-
rum ingredietur,præ cujus focietate paftores faltare videbuntur, dum ipfe fiftu-
lâ cantare confpicietur : In tertia regione apparebit Argus cum centum oculis, in
forma gygantis vaccamJunonis cuftodiens,referéntque oculi ejus formam cau-
dæ Pavonis, dum Mercurius,fiftula fua ante eum canere,ipfe autem Argusftrenuè
eum intueri videbitur, & interea paulatim obdormiente Argo evanefcent ab
illa regione, ac apparebit in quinta regione Argus dormiens fuper terram,dum
Mercurius ei enfe ftricto caput amputabit : In quinta autem regione afcendet
Mercurius, eritque ventorum flatus ab omni mundi plaga, quoipfofignificabitur,
Mercurium effe, utplurimum ventorum caufam & originem : Infexta regione re-
cipieturfummo cum honore,& reverentia Mercurius in antrum Æoli, ventique
à quatuor mundipartibus flantes faltarevidebuntur : Atqueinterea in fupremo
machi-
 DE MACHINA NOSTRA SPIRITALI. Sor

machineglobo figura Mercurii pofita, tandem tuba fonabit : Atque hæc omnia
etiampræmifforum experimentorum doctrinâ expediri poffunt.
Sed hic diligenter obfervandum eft, hæc Planetarum frontifpicia poffe
etiam aliis hiftoriis repleri more Comœdiæ veltragœdiæ. Et fanè fi machina il-
la noftra ex quinque folummodò lateribus confletur,tunc poteft quodlibet e-
jus frontifpicium actum hiftoriæ exhibere & quælibetregiofcenam actus,ita,
ut in quolibet actu queant repræfentari fex fcenæ. Quod fi obfcuritate vel
difficultate aliqua hæc machinæ noftræ demonftratio fortafle obvelari videbi-
tur,erit illud, non nobis fed neceffitati imputandum, quia non intendimus de
hac demonftratione machinæ illius integrum volumen confcribere,fed obiter
folummodò & breviter de his rebus difcurrere, quò tantò meliùs ad cætera
tranfcendamus. Ac fi quis dubitat, de harum actionum, aut alicujus actionis ex
numero carum, veritate, ejus dubiumfacilimè ipfi à nobis refolvetur, qui in mo-
dellis hæc omnia ad praxin reduximus; atque adeò etiamaufim ego fide & pe-
riculo meo polliceri, hujufmodi machinam integrampoffe infallibiliter haud
ral
magno fumptu conflari, ita ut per vivam & ocularem ejus demonftrationem
tam ocultas quàm manifeftas elementorum actiones delineare poffimus. Ea
020
quidem, quæ non lucri alicujus fpe ductum,fed magno defiderio perfcrutandi
naturæ poteftatem, abditáfque ejus actiones cognofcendi inftigatum, me atti-
giffeverèfateor.
#
13,2

F I NI S.

Rrr 3 TRA

Di

C
Tent
 1502

TRACTATVS
id sh

SECUND Ha

P AR
R S VIII.

De Tempore.

in

TRES LIBROS DIVISA.

CON
 DE TEMPORE. 503

CONTENTA PARTIS VIII.

Ævum
(Temporis affinia,videlicet Sdequib.cap.1.lib.1 .
EternitasS

[Natura & motus, de quo cap.r. lib. 1.

·Solaris
Annus Zde quib.
(Phyficè, in Lunaris Sc.2.lib.i.
quoduoin-
Solaris de quib.
primis funt Menfis
notanda,
Lunaris. Sc.3.lib.t.
fcilicet
Species ufu-
Septimana, & de hac cap . 3. lib. 1.
ales,quæ
funt
Inhac [Spiritua
lis ante
parte Solis
due
crea-
tfa-
Dies tione. de quib .
dian-
Hora Solaris c.4.lib.1 .
tur,
poſt
népe
Solis
crea-
tione.
ipfum tem- Tinftrumenti o-
pus,quod perans feu Re- Compofitio,de qua
refpici- gula Scooterica, cap.1.lib.2.
tur aut in quaduo no Ufus, de quo cap. 2 .
tantur ,fcili- lib.2.
cet ejus
Horizontalia, de
quibus cap.3.lib.2.
rumbras,in
Muraliafeu vertica-
qua arte
lia,de quibus cap.
duo funt
4.lib.2.
obfervă-
Orientaliafeu Occi-
da, népe Effectus,ne- dentalia, de quibus
pead horas
cap.5.& 8. lib.2 .
Mathemati- diei cogno-
cogno- Equinoctialia, de
cè,namar- fcendas per
quib.cap.7.lib.2 .
te horas de- horologia, Declinantia,de qui-
monftra- aut
bus cap.6.lib.2 .
musaut
Reclinantia & incli-
per nantia,de quibus
cap.7.lib.2 .

Aquarum effluxionem,de qua lib.3.

LIBER
 804 TRACT . II. PART. VIII. LIB . I.

LIBER PRIMUS.

De Temporis fpeciebus .

CAP. I.

De temporis, avi, & æternitatis differentia.

OST motustum naturalis tum artificialis hiftoriam ordo exigit, ut

de Temporis natura paucis difcurramus; quippe quod definitur, n«-
merus motumrerum mutabiliummenfurans, & id quidemfecundùm prius
&pofterius.nam eft fpatium illud deductu ex coeli folisq; circumvo-
lutione, quo omnium mobilium metimur agitationem & viciffitudinem. Un-
de manifeftum evadit, in tempore effe motum à quo ad quem,quibus quidem
conditionibus excluduntur ab illo duo ejus cognata feu affinia, videlicet Æ-
vum, cujus conditio eftmenfurare motus eorum localiter, quæ habent quidem
principium fed nullum finem; &Æternitas, quæ eft infinita menfura ejus, quod
nec principium , nec medium, nec finem ullum habet. Hic autem temporalis
motuum numerus menfurans,fi ad motum tanquam ad fuam efficientem com-
paretur, ut dies artificialis ad motumfolis fupra terram, dicitur numerus numera-
tus; fi verò ad fuum fubjectum mobile fecundùm partes fuas, fcilicet præfens,
præteritum & futurum, tunc dicitur numerus numerans medius. Similiter hic nu-
merus, quatenus motum menfurat fecundùm prius,id eft, tempus præteritum,
& fecundùm pofterius, hoc eft,tempus futurum, eatenus in eodem momento
fieri non poteft, cùm momentum fit tantùm præfentis temporis minuta;Unde
fit, ut,ficuti numerus ex unitatibus conflatur, & linea expunctis, ita etiam tem-
pus ex minutis feu momentis conftituatur,atque adeòetiam momentumpro-
ppriè dicatur, quippe quod eft actus feu fubftantiaipfius temporis,fiquidemmo-
menta continuata fineintervallo nihil funt aliud, quàm ipfum tempus. Dividi-
turautem tempus in genere in annos,menfes ,
feptimanas , dies, horas & minutas , de
quibus inhoc libro agemus.

CA P. II.

De Anno .

ANnus eftillud temporisfpatium, quo folmotu fuo naturali tranfit12 . Zodia-

cifigna,diciturq;fecúdùm nonnullos ( Ifidorum, &c. ) ab An. quodeſtab circu,
eò,quod in circulari motu folari utrumque circuli extremum conjungitur,hoc
eft, Sol redit motu fuo naturali ad locum à quo difceffit. Atque hinc etiam eft,
quod alii rectiùs Anni appellationem ab annulo per eandem iftam rationem de-
duci putaverunt; Unde & Ægyptii ante literarum inventionem, annum hiero-
glyphicè Draconis figno cirulariterfe convertentis caudámquefuam mordentis figni-
ficave-
 DE TEMPORIS SPECIEBUS.
505

ficaverunt. Dicitur autem hic annus propriè folaris, quoniam folis motus hu-
jufmodi numero nempe fpatio 12. menfium aut363. dierum, 5.horar. & 46. mi-
nut. menfuratur, qui quidem annus abanno Lunaridiftinguitur, utpote qui tri-
plici refpectu ita appellatur; namque aut fumitur pro tempore illo,quo perficit
Luna curfum integri Zodiaci in 27.diebus, 7 . horis & 44.minutis, aut profpatio
sabfolvit fpatio 354.dierum ; Ethic annus im
inter unam & aliam Lunæ conjunctionein cum Sole,aut pro fpatio duodecim
Lunæ eftil-
lofolari per 11. dies, ex qua quidem dierum differentia feufuperfluitate nafcitur
Epactus,ut in libro noftro de Arithmetica Aftronomica dictum eft; Unde o-
mnis tertius annus folaris conftabit ex 13. Lunationibus. Sed & reliqui Planetæ
habent annos fuos; nam annus Saturni conftat ex 30. annis folaribus, & annusJo-
vis ex 12. Annus autem Martis ex duobus, & ficin cæteris. Eft tamen adhuc alius
annus, qui vocatur annus magnus &annus mundi, qui fecundùm Ariftotelem com-
plebitur, quando omnes ftellæ fimul redibunt adlocos & puncta,in quibus pri-
mum movere inceperunt, in cujus fpatii determinatione, conveniunt interfe
Philofophi : nam fecundùm nonnullos illud complebitur fpatio 36000. anno-
rum folarium,fecundùm alios 49000. Et tefte Macrobio apud Platonicos fpatium
hujufce anni non eft nifi 15000. annorum folarium. Utcunque autem, certum
eft,quod annus folaris fit ille,quem communiter vulgus pro vero anno habet,
in cujus tamen principio variantnationes : Nam Judai,Perfa,Graci incipiunt an-
num ab Equinoctio autumnali,fcilicet à conjunctione Luna cum Sole proxi-
miori Æquinoctio illo : Arabes inchoant annum fuum in media æftate,nempe
cùm Sol reperitur in fua domo,fcilicet in : Alexandrini autem volunt annum
ordiri à 26. Aug. Romani fuum die primo Januarii; Veneti fuum 25. Martii,
quoniam illorum urbs eo anni tempore principium fuum habuit : Aftronomi de-
nique annum folarem incipiunt in menfe Martio, eodem nempe inftanti, quo
Sol ingreditur punctum Arietis : Graci autem antiquiores alio temporis fpatio
funt ufi, quod vocaverunt Olympiadem,quos fequitur in hiftoria fua Diodorus
Siculus : Erat autem Olympias illud temporis fpatium,quod interjiciebaturinter
anniverfaria quædam certamina civitatis Morea, quæ Olympiaca ideò diceban-
tur,quod ftatua quædam erat in illa civitate Jovi Olympiaco dedicata , in cujus
honorem Hercules dicta exercitia inftituerat , duravitque illud fpatium Olym-
piadis de 4.in 4. annos folares.

CA P. III.

De Septimana Menfe.

Septimana dicitur ex eo , quod conftat 7.diebus dedicatis.Planetis : Nam diei

Dominico Solaffignatur,eò quodeft Dominus primæhoræpoft Solis eleva-
tionem illo die , deinde .horam fecundam, & q .tertiam
. occupat, atque fic

deinceps fecundùm ordinem Planetarum procedendo ufque ad confumma-

tionem 24. horarum : Sicdies Lunætribuitur ifti Planetæ, eò quod C. poffidet
primam ejus horam,poft Solis elevationem,atque fic in cæteris.
Illud autem anni fpatium,quod dicitur menfis,bifariam fumi folet,videli-
cet proillofpatio,in quo Luna perficitfuum curfum per12 . Zodiaci figna, & hic •
diciturmenfislunaris, quem Hebrai tantùm obfervaverunt,aut pro fpatio,in quo.
Soltranfit perunicum fignum cœlefte, hoc eft,30. gradus, & diciturmenfisfolaris,
dequo etiamvulgus eum intelligit, eftque proprièillud fpatium,quo Luna à So-
le digreffa eundem rurfus affequitur : Hujufmodi autem temporis fpatium in-
T Sss vene-
506 TRA CT. II. PART. VIII. LIB. I.

venerunt Romani antiquiores;nam Januarium à Jano Latii rege denominaverunt,

vel,ut alii voluntà janua, quia eft menfis, per quem annus quafi ingreditur : Sic
Februarius àfebruando dictus eft,quodpurgationem fignificat;nam celebrantur
Februiinhonorem mortuorum : Alii volunt,quod dicatur Februarius quafi Plu-
toneus,cuiinhocmenfefacrificia obtulerunt. Martius à Marte nomen fuum ac-
cepit, quod quidem nomen impofuerunt ei Romani in memoriam Romuli,
quem crediderunt effe Martis filium : Aprilis dictus eft à verbo aperire, quoniam
inhocmenſe terrafe aperit, & emittit foràs fructus fuos : Majus ita appellatus eſt
à majoribus,hoc eft, à Senatoribus, utpote in quorum reverentiam & honorem,
hunc menfem ita nuncupari voluerunt : Sunt tamen & alii, qui ſtatuunt, Maji
nomenà Maja Vulcani uxore & Mercurii matre defcendere, de quibus quidem
latiùs hocloco difcurrere,cùm vulgaria fint,tædiofum foret.

CA P. IV.

De Die.

Patium illud temporis , quod dies appellatur , dividimus in diem non ſolarem&
Spatil
folarem : Quem non folarem nuncupamus , eum ante Solis creationem extitiffe
teftantur facræ fcripturæ , quippe quæ tres numerant dies ante Solis productio-
nem :Sed quoniam de hujus dieifpecie ipfiinterfe 1 heologorum patres diffide-
re videntur , idcirco nos hoc in loco noftram de eo fententiam fecundùm no-
ftrum de Macrocofmo propofitum paucis proponemus : Primùm autem di-
&torum Theologorum hac de re opiniones declarabimus . Bafilius & Damaſce-
nus cum aliis Græcis dicunt,quod lux illa facta primo die caufavit diem & noctem
ſionem & retractionem luminis ,divina voluntaté factam : Latini verò
per emiſ
probabiliùs dicunt,quod luxiſta primaria eandem illam circulationem fecerit,
quæ nuncfità Sole , atque ita eam illuminaffe hemifphærium illud, in quo exifté-
bat ,factasque effe tenebras in hemifphærio ei oppofito , propter interpofitio-
nem materiæ groffioris & obfcurioris in medio totius maffæ informis,atque ita
volunt, quod luxillagefferit vicem Solis : Nos autem diem illum bifariam accipi
poffeftatuimus,primo fcilicet pro claritate illa fubtrudente in principio tenebras
è regione Empyrea, & fpiritum ejus fecundùm actionis fuæ proportionem puri-
ficante & fubtiliante,quo cafu nox, cùm fit claritatis privatio ,pro tenebris fpi-
ritum inferiorem poffidentibus haberi poteft : Atque ita dies primus erat infu-
prema mundi regione,& nox in duabus inferioribus ;fimiliter dies fecunduse-
ratin fuprema & media regione, nox verò in infima, & dies tertius erat in omni-
bus dictis tribus regionibus , ac nox in terra ,quo facto poftera die incepit dies fo-
laris : Atque hæcquidem expofitio non eftpenitùs rejicienda , cùm rectè ftatua-
tur, quod dies & nox intelligendæ fint refpectu fubjecti, cui prædictæ duorum
temporum difpofitiones objici debent : At verò cœlum Empyreum poft crea-
tionem fuam per totumerat lucidum & clarum, unde & ab igne nomen fuum
accepit : Hinc igitur illud immediatè poft creationem fuam non patitur no-
tem, nec ulla in intervallum ejus immenfum tenebræ unquam admittuntur.
Atque hoc idem quoque de cœlo Æthereo dicendum eft , quod femper in fe
(quamvis nobis invifibiliter) lucet. Mane itaque proprincipio operis primi,fe-
cundi aut tertii haberi poteft,quo fcilicet lux paulatim ingreffa eft regionem
creandam,diémque ei dedit,non aliter, quàm Soldiem fua elevatione in noftro
hemifphærio inducit . Vefper verò fumi poteft pro fine operis,quo radii defcen-
derunt ulteriùs in media regionis tenebras, Cæterùm expofitio noftra fecunda
cum
 DE TEMPORIS SPECIEBU S. 587

cum Latinis Theologis convenit;nam Spiritus movens fuperaquis communi-

cavit motu ifto actus fuos cum quolibet cælo,cui fubinde majus lumen perfpi-
ritus iftius præfentiam ea ratione eft quafi infufum,utpote,quod in fupercole-
ftibus idem habuit in creatione officium , quod in coeleftibus habet Solingene-
ratione. Dies igiturilli tres primi in creatione fuerunt dies fpirituales,& à Spiri-
tu divino menfurati , in quibus creata fuerunt magis fpiritualia : Reliqui verò
folares ad ea, quæ magis corporalia funt,pertinent. Vifum eft,quod triplici fpi-
ritus ambitu,circulari Trinitati relato factus fitmundus, & quodfuerit quolibet
ejus ambitu diem conftituente fupernaturalem, una mundi regio conflata, quo
封

peracto tabernaculum divinurn in fole conditum eft, cujus triplici etiam ambi
tu circulari, tres alios dies naturales inducente, mundi creaturæ tam cœleftes

quàminferioresfunt productæ.
Diem autemfolarem diviferunt Aftronomi innaturalem & artificialem: Natu
ralis eft illud temporis fpatium,quod à Solis ortu ad ortum,hoc eft,à puncto ad
punctum progreditur: atque hic dies iterùm dividitur in duo alia intervalla feu
diftantias,quarum una diem, altera noctem (puta artificialem ) conftituit : Hinc
itaque dies naturalis in 24. partes æquales dividitur, quas horas appellamus : Et
dehisin duobuslibris fequentibus ad fatietatem fcribemus.

FINIS LIBRI PRIMI.

Sss LIBER
2
508 TRACT . II. PART. VIII. LIB . II.

LIBER SECUNDUS

De arte Scioterica feu inventione ho-

rarum per umbras .

CA P. I.

De ratione conficiendi regulam Sciotericam.

EGULA hæc, quæ Scioterica dicta eft, inæquales quafdamlineæ re-

tæ divifiones infe continet, quæ ex æquali partitione duorum qua-
&
drantum deducuntur, ut expeditæ horologiorum defcriptioni in-
ferviant.De qua re præfens hæc commentatio confcripta eft,ut in-
de regula dicta conficiendæ ratio, & ejufdem ufus addifcatur. Hoc igitur mo-
do regula concinnatur.
Super lineam rectam D. F. in delineatione huic capiti ſubjecta deſcriba-
turà centroF. quadrans D. G. F. qui in 24. partes æquales dividatur: Sexta igi-
tur pars fic divifi quadrantis fit pro hora , duodecima pro dimidio hora,atque
vicefima quarta pars pro horæ quadrante. Horarum verò unaquæque du-
plicem denominationem debet fuftinere, ut in figura fequenti apparet.Qua-
drante hoc modo divifo, de regulæ longitudine decernere oportet, quæ com
modè ad fex digitos extendatur. In regula igitur data (five ærea fit,five lignea)
A. B. C. D. fumatur linea A. B. dictæ longitudinis fcilicet fex digitorum,atque
fecundùm hanc diftantiam ducaturlinea I. H. parallela lineæ D.F. femidiame-
tro quadrantis D. G. F. modò deſcripti; quæ fecetfemidiametrum,prout uſus
fuerit, extenfum,in puncto I. Deindeà centro F. per quintam velfeptimam ho-
ram in arcu D.G. affignatam ducatur recta F. H. quæ lineam I. H. in puncto
H. interfecet Ab H. ducatur recta H. L. parallela lineæ F. I. quæ lineam D. F.
iL.interfecet.Linea demum F L. exacta erit latitudo regulæ longitudini datæ
adaptata. Jam accommodes regulam centro F. & fimul partitionibus fingulis
arcus D. G. & ducantur rectæ, quæ interfecent lineam L. H. & 1. H. in portio-
nes inæquales prout res dabit : Iftæ particulæ transferri debent in regulam,at-
que ibidem numeris diſtingui fuis, ut in lineisA. B. & B. C. eſt manifeftum. In
tractatu fequenti iftæ partes
partes horæ & horarum partes nominantur, atque cùm
ufus fuerit fumendæ funt fingulæ à regula, ordinem ab A. verfus B.fervando,at-
que in linea data à puncto dato defcribendæ, ut apparet in Horologiis Hori-
zontali & murali in linea D.E. Poft hæc fuperlineam F. E. à centro F. defcriba-
tur quadrans E. G. & dividatur in 90. partes àpuncto G.inchoando & in puncto
E. terminando. A centro F. per 15cum gradum quadrantis F.G.E: ducaturre-
ta F. K. fecans lineam I. KiK. ducatur recta K. M. parallela lineæ F. G. quæ
&
fecet D. E. in M. Linea F. M. dabit latitudinem regulæ & æqualis reperietur li-
neæ F. L. Tumducantur rectæ lineæ à centro F. ad fingulos gradus quadrantis
G. E.
 DE ARTE SCIOTERICA. 509

G. E. quæ dividant lineas M. K. & K.H.in partes inæquales prout contigerit

liftæ particulæ transferendæ funt in regulam , atque numeris fuis infigniendæ
utin lineis C.D.& D.A. videri licet, atque iftas particulasjam fecantes,jam tan-
gentes appellamus . Sed illud notandum ,quod, cùm fecantem alicujus gradus
inveftigandam propono, alter pes circini ponendus fitin puncto B. atque alter
extendendus ad gradum affignatum; atque hæc diftantia in linea data debet.
annotari.Similiter cùm tangens quæritur,alterpes circini in puncto C. figi de-
bet,alter verò promoveri adgradum quæfitum,quorum diftantiainlinea data
debet comprehendi .Denique per Semidiametrum regulæ intelligo lineas A.D.
vel B.C. & fi quando mentio facta fueritliterarum A. B.C. D. vel linearum A.
B: B.C.C.D:D.A.recurrere oportet ad regulam , atque illas illic inquirere.At-
quehæc dedefcriptione & compofitione regula Sciotericæ dixiffe fatis fit,cu-
jus delineatio hîcfequitur.

11

Sss 3 СА Р. "
S10 TRACT. II. PART. VIII. LIB. IN

M
K

I 2
II 10 ‫ވ‬

201 o 50 00 80190

CAP.
 DE ARTE SCIOTERICA.

CA P. II.

De ufu Regula Scioterica.

D ufum regulæ pleniorem requiritur quarundam propofitionum notitia

AD
ad Horologiorum defcriptionem neceflaria ; quarum operatio Geometri-
ca licet familiaris fit & cuivis tyroni nota,quoniam tamen ex hac regula deduci
poteſt fine elementorum Geometricorum cognitione, non à propofito alie-
num judicavi eafdem hocinloco proponere.Propofitiones igitur fequuntur.

Propofitio I.

Super rectam datam àpuncto datorectam lineam ad angulos rectosfacere, velquod

idem est,angulum rectum adpunctumdatumducere poterishocmodo : In regula fuma-
tur femidiameter regulæ à B. ad C. & in linea data fignetur;tum tangentem fu-
mas cujufcunque gradus, id eft, pone alterum pedem círcini in litera C.& alte-
rum extende ad quemlibet gradum in linea C. D. verbi gratiâ, ad quadragefi-
mum : Circino ita extenſo alterum ejus pedem ponas in puncto E. lineæ datæ,
atque arcum defcribas G. H. Similiter fecantem ejufdem gradus metiaris,
quod fit mittendo unum pedem circiniin B. regulæ, & alterum extendendo ad
dictum gradum 40mum.pedem alterum circini in F.lineæ datæ figas, & defcri-
bas arcum K. L. qui arcum G.H.in B.interfecet,tum linea ducta à B.ad E erit
perpendicularis.

Propofitio 11.

Super rectam lineam adpunctum datum, angulum ducendi ratio æqualem angulo
dato. Intoto hoc tractatu nullum alium angulum intelligimus præter rectum &
acutum : Derecto jam dictum eft in priori propofitione, reftat,ut de acuto aga-
mus,qui ita deſcribi poteft.
Linea data fit E. F. atque angulus 50. graduum ad punctum F. ducatur, ab
F.ad E. menfuretur Semidiameter regulæ C. B. tunc fumatur fecans comple-

menti gradus affignati, atque fecundùm hanc diftantiam à puncto F. defcriba-

tur arcus K. L. poftea tangentem ejufdem complementi fumas,& à puncto E.
defcribas arcum G. H. quiarcum K. L. in P. fecet : Tum ducatur linea à P.ad F.
atqueangulus P.F.E.continebit5o.gradus, & æqualis erit angulo affignato .
CAP.
 T
CTA T
TRA . II. PAR . VIII. LIB . II.
512

E F

CA P. III.

De Horologio Horizontali.

Horologium Horizonteli illud dicitur, quod parallelum eft plano Horizontis,

& delineatur hoc modo. Ducatur linea recta E. F. ab E. verfus F. menfu-
rentur horarum diftantiæ ex regula defumptæ in linea ejufdem A.B. A pun& o
E. lineæ datæ erigaturlinea perpendicularis E. G. atque in eadem linea ab E.ad
G. menfuretur fecans elevationis poli (quam in toto hoctractatu præfupponi-
mus effe 51. grad..) A puncto G. ad fingulas fectiones lineæ E. F. ducanturli-
nex recta, quæ pro libitu extendantur.Ab eodem punctoG. ducatur recta pa-
rallela E.F. Etfichabebis horas Horologii Horizontalis defcriptas. Ad ftylum
verò concinnandum ab E. ad A. menfuretur fecans æquinoctialis in linea E.
F.atque ducaturlinea à puncto G. ad H. quæ ftylum repræfentabit. Atque ex
hoc exemplari integrum horologium Horizontale transferri poteft,in quam-
cunquefuperficiemaffignatam..

6.

E 2
ΤΟ
18

CAP.
 DE ARTE SCIOTERIC A. S13

CA P. IV.

De Horologio mnralifeu verticali.

Horologium murale illud eft , quod defcribitur in fuperficie parallela

, plano
circuli verticalis, unde etiam verticale nominatur horologium : Eftquevel
Auſtrale vel Septentrionale : Utrumque ex eodem exemplaritransferri poteft,
cujus hæc eftdelineatio ; In linea recta E.F.menfurentur horarum diftantiæ, ut
in priori : Tum perpendicularis erigatur E. G. Ab E. verſus G. menfuretur ſe-
cans elevationis Æquatoris(quam præfupponimus effe38.grad . 2. ) A puncto G.
ufque ad fingulas horarias fectiones in linea E. F. ducantur recta: Ab eodem

puncto G. ducatur recta,parallela lineæ E. F. Etficapparebunt lineæ horariæ,

quæ ad horologium murale fpectant. Adftylum verò inveſtigandum à puncto
É.ad H.in linea E.F.menfureturfecans elevationis poli, atque linea recta, ducta
àpuncto G. ad H. dabitftylum..
6
G
s

ระ 10 5
z

9 H
i
l
v
s.

Illud notandum eft, quod Horologium murale,auftrale integrum transferri

debet ex hoc exemplari,fed non ita eft in Septentrionali : Illud enim tantùm
duas horas antefextam,& poftfextamadmittit: Quipropiùs ad Septentrionem
habitant,plures habent lineas horarias , qui ad | Auftrum propiùs accedunt, ha-
bentpauciores.
Illud etiam in Septentrionali horologio debet obfervari, quod ftyli apex ſem-
perfurfumfpectet.

CAP. V.

De Horologiis orientali occidentali.

Horologia orientale & occidentale funt parallela Meridiani : Utrumque ex eo-

dem exemplari deducitur, & eandem obtinet figuram , horarum tantùm
denominatione differunt : Defcribuntur verò hoc modo : Super rectam lineam
E.F.ad punctum F.fi orientale conficiendum fit horologium;fin occidentale,ad
E.formetur angulus G.F. E. qui fit æqualis angulo elevationis polaris : In linea
Ttt F.G.
514 TRACT. II. PART. VIII. LIB. H.

F. G.à puncto F.ad G.menfurenturdiftantiæ horarum ex regula defumptæ,in-

choando in regula à puncto B. & numerando lineas horariasad A.atque hora-
rum nomina innectendo, & fuper fingulas fectiones ducantur lineæ perpendi-
culares ad lineam F.G.acinter fe parallelæ : Et fic lineæ horariæ in Horologio
Orientali reperiuntur.
Styli longitudo æqualis effe debet Semidiametro regulæ , ac erigi fuper
fextam horam .
Hic verò obfervandum eft, quod fi diftantia linearum horariarum, quæ
in exemplari proponuntur non aptè poffit accommodari fuperficiei affignatæ,
illa vel augeri vel diminui queat pro data occafione in exemplari propofito,
રે
hunc in modum . In linea horæ fextæ, à puncto G. ad H. menfureturSemidia-
meter Regulæ, à puncto H. ducantur rectæ lineæ ad interfectiones,quas lineæ
horariæ in linea F. G. faciunt, eafdem, ut vifum fuerit, extendendo . Illud tum
confiderandum, quæ nam diftantia pro fpatio inter fextam& undecimam ho-
rasin fuperficie data commodè poffit affignari : Hanc diftantiam menfures in
linea F. G. à puncto G. ad I. Ab I. ducaturlinea. I. K. perpendicularis ad lineɛ.m
F. G. quæ dividatlineam H. F. in K. A puncto K. ducatur linea K. L.parallela li-
nex F. G. quæ fecet lineas ductas ab H. in punctis L. a. b. c. d. K atque hæc
puncta dabunt diftantiam linearum horariarum quam quærimus.Longitudo
ftylifit linea H. L.

САР.
 DE ARTE SCIOTERICA. 5.7

CA P. VII

De Horologio reclinante & inclinante.

Horologium reclinans illud eft, cujus fuperficies unum ex quatuor punctis car-
dinalibus repræfentans, fi extendatur,obtufum angulum cum Horizonte
conftituit:Horologium inclinans illud eft, quod acutum angulum cum Horizonte
efficit. Utrumque quadripartitum , pro diverfa ratioae quatuor punctorum
cardinalium;nam tum reclinaus tum inclinans eft vel Orientale,vel Occiden-,
tale , vel Septentrionale , vel Auſtrale. Quantitas reclinationis & inclinationis
cognofcitur ex arcu, qui continetur inter Horizontem & fuperficiem affigna.
tam . Reclinans & inclinans,quæ opponuntur, effentialiter conveniunt, & ea-
dem arte ac operâ conficiuntur,horarum tantùm denominatione,& fitu diffe-.
runt,ut in fequentibus apparebit. Primùm verò de AuſtraliJ reclinante & Se--
ptentrionali inclinante agemus, quæ inter fe oppponuntur,& poftea de Orien-
tali & Occidentali.
Si modo reclinatio Auftralis & inclinatio feptentrionalis æqualis fitele-
vationi polari, Polare nominatur Horologium, atque hoc modo concinnatur.
Ducatur recta linea E. F. parallela Horizonti in cujus medioerigatur perpen-
dicularis G.H. quæ lineam E. F. fecetin H. In linea E.F. ex utraque parte pun-
&i H.numerentur horæ ex regula tranfumptæ; ad fingula puncta ducanturli-
nex recta, parallelæ lineæ G. H. & fic apparebuntlineæ horaria Horologii po-
laris; Stylus fit perpendicularis ad fuperficiem , atquelongitudine fitæqualis fe-
midiametro regulæ. Quod fi diſtantia linearum horariarumhîc deſcripta non
aptè quadret ad fuperficiem datam, illavel augeri vel contrahi poteft pro data
occafione,utantea docuimus in defcriptione Horologii Orientalis.

Horologium polarefeu Auftralereclinans 11. grad. ,

‫و‬ TO I G
M

2
的
100

8 ‫و‬ 10 12 F
2
4

Tit 3 Si
518 TRACT. II. PART. VIII. LIB . II.

Si reclinatio vel inclinatio minorfit elevatione poli,fubducaturreclinatio

ab elevatione poli,& quod refiduum eft, fitpro elevationepoli,fecundùm quam
conftituaturhorologium Horizontale, prout ante docuimus. Et hoc erit Au-
ftrale reclinans. Septentrionale inclinans pro data reclinatione. Sin reclinatio
major fit quàm poli elevatio, fubducatur elevatio poli in reclinatione, & quod
refiduú eft,fitpro elevatione Æquatoris, & componatur horologium murale,
ut ante dictum eft, & hoc erit Auſtrale reclinans & Septentrionale inclinans
pro data reclinatione.

Horologia Australiareclinantia & inclinantiafuas habent formas fibi proprias;

fi reclinatio vel inclinatio æqualis fit elevationi Æquatoris,tum Horologium
characterem & nomen habet proprium, & Horologium Equinoctiale nun-
cupatur, eò quod conftituitur in fuperficie parallela plano Equatoris , atque
hoc modo concinnatur ; Ducatur linea recta E. F. atque utrinque à puncto E.
verfus F. menfuretur diftantia horarum ex regula defumpta. A puncto E. eri-
gatur E. G. perpendicularis ad E. F.atque Semidiametro regulæ æqualis à
puncto G.adfingulas fectiones horarias ducantur rectælineæ : à puncto G.du-
caturrecta linea, parallela lineæ E. F. Et hoc modo lineæhorariæ fe offerent

pro horologio Æquinoctiali. Stylus erigi debetà centro perpendiculariter ad

Horologii fuperficiem,quantitate,prout libuerit, extenfa.

HorologiumAquinoctialefeu Auftrale reclinans 38.grad. §.

ΙΟ II 12 I
E

In horologio præfenti atque in aliis ejufdemgeneris notandum eft,quod

Horologiu Auftrale reclinans non plures obtineathoras,quàm duodecim;pau-
ciores verò poteft habere, quod fit, cùminclinatio minor fuerit,quàm altitudo
meridianafolis in Tropico Auftrali . Tunc enim linea meridiana nunquamà So-
le illuminabitur; Atque eadem ratione de cæteris judicium facere licet, prout
inclinatio minuetur.
Præterea , fi inclinatio Septentrionalis major fuerit , quàm maxima
Polis altitudo meridiana in fignis Septentrionalibus,tunc meridiana lincanun-
quam à Soleilluminabitur, & fic in cæteris,prout inclinatio augebitur.
Si
 DE ARTE SCIOTERICA. 519
Sireclinatio minor fuerit,quàm elevatio Equatoris , adde reclinationem
elevationi polari,& totum pro elevatione poli fupputando defcribatur horolo-
gium Horizontale,ut antè monftratum eft : Ethoc modo dabitur horologium
Septentrionale reclinans, & per confequens Auftrale inclinans .
Simodò inclinatio vel reclinatio fit major,quàm elevatio Æquatoris ,ad-
de complementum reclinationis elevationi Æquatoris, & totum fupputando
pro Equatore defcribas horologium, ut ante demonftratum eft : Et fic lineas

horarias,quas defideras,obtinebis.
n T 28

CA P. VIII.

De Horologiis Orientali & Occidentali reclinante

er inclinante .

Uemadmodum horologia declinantia ex eodem exemplari defumi pof

Qfuntomnia,codem modo etiam hæc, de quibus jamagimus : quodcur.que
igitur deillis ante dictum fuit,de his etiam eft intelligendum . Horologia igitur
propofita hoc modo funt delineanda : Supponamus reclinationem efle 40.
grad. verfus Orientem : fuper meridianam lineam G.H.ducatur perpendicula-
ris E. F. ad punctum I. Super lineam I. H. ad punctum l . conftituatur angulus K.
I.H.æqualis angulo reclinationis : In linea I. K. ab I. ad K. numeretur fecans Æ-
quatoris : A puncto K. erigatur linea K. L.perpendicularis ad I. K. quæ fecetli-
neam I. E.inL. A puncto K. ducatur linea K. M. perpendicularis ad I. E.quæ fe-
cet I. E.in M. in linea G. H.abI.ad H. fi reclinatio fit verfus Orientem , finfuerit

verfus Occidentem ab I.ad G.menfuretur fecans elevationis poli : A puncto H.

ad L. ducatur linea recta, quæ fextam horam repræfentet : Apuncto H. ad M.
ducatur linea fubftylaris : A puncto M. ducatur linea P. M. perpendicularis ad
H. M. & æqualis lineæ M. K. Recta linea ducta ab H.ad P.dabitftylum : A pun-
to I.ducatur linea N.I.O. perpendicularis ad K.I.quæ,quàm longè fieri poteft,
&
extendatur : In hac linea ex utraque parte puncti I. numerentur horæ ex regula
defumptæ:A puncto K. ad fingulas horarum notas ducantur obfcuræ lineæ,
quæ dividant lineam E. F. in tot partes ,in quot commodè fieripoteft : Lineæ re-
ax,ductæ à puncto H.ad fingulas interfectiones lineæ E.F.dabunt lineas hora-

Hias,quas quærimus .

Horolo-

V
520. TRA CT. II. PART. VIII. LIB . II.

Horologium Orientale reclinans 40.grad.

H
K

is
ar
il
St
a
i
n
i
L

JO JJ 32 J
9
G

LIBER
 P
521

LIBER TERTIUS

Demachina noftra horologica .

CCAAP P. I.

Deamphorafiveloco concapo aquam continente,in quo curforium

horologiifurfum & deorfum moveri debet.

IATamphora explumbo formâ,aut rotundâ,aut pentagonali, aut

hexagonali,fed melius eft lateralem habereformam, quàm rotun-
dam propter duodecim horarum in ea expreffionem, ita tamen, ut
adaptetur vast illud taliter, quo omnia ejus latera fint æqualia, &.
per confequens omnes ejus anguli fimiles,eademque concavitatis dimenfio in

omnibus partibus,ita ut curfor natans exactè queat abfque impedimentomo-

veri in eofurfum & deorfum,hoc eft,utomnes anguli bafis curforis lateràque
ejufdem aptè accommodentur lateribus & angulis vafis continentis, quò fine
obftaculo ea moveantur, & influente in vas aquâfurfum eleventur, eâque rur-
fus emanante deſcendant.
In ejus verò baſis medietate fit foramen ejus magnitudinis,ut vafis aquâ
impleti liquor omnis ferè fpatio duodecim horarum per illud egredi poffit,
quod quidem vas, ut iterùm nova aquæ fucceffione queat impleri,tubam ex-
tra vas protuberantem habebit feipfamlevantem paululum ultra altitudinem
vafis; ejus autem pars inferior ingredietur in inferiorem lateris vafis partem;.
unde aquæductus clave artificio quodam verfâ, ut infrà demonftrabitur,aqua
per canalis orificiumegrediens vas illudfeu amphoram paulatim gradatimque
per tubam implebit. Hoc autem facto iterùm versâ clave,aqua denuò perfo-
ramen in fundo vafis elabetur, atque hacvia abfque manuum contactu horolo-
gium illud femper movebit,horasque diei & noctis demonftrabit.
Sed quoniam àfuperiori margine vafis aqua paulatim decrefcit ufque ad
fundum ejus fpatio duodecim horarum,ideò unum vafis latus, à prædicto ejus
marginefuperiore numerando ufque ferè ad illius pedem,dividemus in partes
duodecim æquales : Atque hæc quidem divifio manifeftis lineis fieri debet, in-
ſertâ femper fubdivifione cujuflibet partis per lineas obfcuriores in quatuora-
lias partes fibiinvicem æquales : Ita enimhypothefis una Curforis deorfum pau-
latim defcendens digito quafi monftrabithorarum numerum,ejusque quartas.
Exemplum autem iftius vafis hunc in modum delineavimus.

Vuy Sed
 TRACT. II. PART. VIII. LIB. HIL
522

10

Sed uthoc vas evidentiùs horas fuas diftinguat, dabimus ejus altitudin
fex pedes cumdimidio,ita, utinter ejus margines & fuperficiem aquæ adextre
mam fuam altitudinem influentis fit quarte unius pedisdiftantia, & inter bafin
eiufdem ac locum,ubi influit aqua nova per tubam, fit tantundem fpacii. Ha-
beatautemeiusdem vafis latitudopedem unum cum dimidio aut circiter. Qua
libet igitur hujus machine hora refpondebit longitudini unius pedis, Etpræ-
parata erithac via fixa & externa hujus machinæ pars,inqua totius operis quafi
animacontinetur.

CA P. 11.

De parte hujus machine interna.

PRæparetur ex ligno fatis folido, fed quodammodò porofo bafis inftrumenti

curforii imitando angulos & latera amphora continentis,ita tamen,ut bafis
illa fit ea ratione adaptata, ut abfque impedimento per angulos & latera dicti
vafis furfum ac deorfum movere poffit, tali etiam conditione ,ut nullo modo
verfus dextram vel finiftram inclinet , fed ut perpendiculariter femper fuum
motumpræftet: Poftea fecundùm ejus formam præparetur columna fexpedes
longa , cujus dimenfio fit per quartam pollicis minor , quàm bafis : Ejus verò
Geometrica figura femper erit eadem cum bafe. Hujus columnæ longitudo
in 40.aut 50. aut plures partes etiam ufque ad centum diftribui debet, quæ par-
tes iterùm in quatuor alias debent fubdividi: Hæ autem divifiones infervient
temporibus Muficis,pro cantione fuper campanas compofita ,ac qualibet ho-
ra duodecima refonante, quæ quidem cantilena durabit per hanc columnæ
afcenfionem à baſe vafis ufque ad ejus margines : Similiter ex intervallis dictis
non-
 DE MACHIN. HOROLOG. 123

nonnulla defcendendo pro qualibet parte horæ > & pro qualibethorafo
nos dabunt. Sed necefle eft hîc confiderare, quod claves quædam ferreæ indi-
&
tas partitiones inferi debent, quæ marculos columnæ motu elevantes faciant
ipfos percutiendo campanas reddere fonos : Defcendendo igitur quartæ horæ
& ipfæ horæ folummodò hujufmodi clavibus nonnullis per campanas indica-
buntur,ac proinde, ne cæteræ campanæ quoque percutiantur,opus eft,ut ma-
nubria cæterorum marculorum Muficam generalem caufantium ita conftrua-
tur,ut locum in defcenfu cedant marculis abfquecampanarum pulfatione,fed
inafcenfu clavibus ftrenuè refiftant manubria ifta,ita ut Muficam integram per
cápanas refonare faciant,fimilitérque etiam in afcenfu,marculihorasatque ea-
rum minutias diſtinguetes,præcedenti ratione quiefcant, necfonum ullo modo
producant. Ex fummitate autem hujus columnæ debet hypothefis quædam
primum in latitudine columnæ fe extendens per dimidiam quartam unius pe-
dis,ita utangulos rectos cum latere columnæ faciat, & deinde fecundùm longi-
tudinem ipfius columnæ pergere ad angulos rectos, ita ut inter latus columnæ
& regulam five lineam hanc fit proportio Geometrica parallela : Hancautem
regulam deorfum tendentem vocamus indicem , cujus digito verfus infimam
columnæ partem fefe extendente horæ femper demonftrantur fecundùmfuc-
ceffivum defcenfum ipfius columnæ, ita ut elevata columnæ bafi in fummita-
tem vafis per aquæ acceffum digitus illemaneat in principio primæ quartæ ho-
e primæ. Exempli gratiâ.

-bala
H

‫נע‬

3 Atque hîc notandum eft, quod quodlibet columnæ latus fecundùmlon-

gitudinem in tres partes æquales dividi debet & quælibet pars repræfentabit
clavem fyftematis Mufici , ita ut fi machina fit hexagonea producat 18. claves
fyftematis,videlicet ,aut.G.folreut,a.la
ut, A re,B.mi, C,fa.ut D.folre,E.lami,F f

f.faut,g.folreut, aa.lami, bb.fa. Ħ.mi.

mi re, b.fa..mi.c folfa ut, d la fol re , e.lami ,
cc.folfa . Si heptagonea, dabitadhuc ulterius dd.la fol, ee.la.ff.fa. ita ut fecundùm
claves fyftematis, quas cantus in fe habet,poffimus etiam claves in hoc inftru-
Vuu 2 mentum
524 TRACT . II. PART. VIII. LIB . III.

mentum infigere , unde Muficam quamcunque ex fonis campanarum con-

ciliare non erit difficile, atque hac via poffumus ommi die, aut prolibitu omni

feptimana alterare cantiones, atque muficam diverfam introducere. Campa-

narum autem & marculorum percutientium rationem in pofitione explicabi-
musfequenti capite tertio.

CA P. III.

Depofitione & fitu Campanarum, demarculorum ipfaspulfantium

confectione ac difpofitione.

Uod ad campanularum ordinem attinet,fciendum eft eum effe duplicem

unum videlicet ad inftrumenti compofitionemmagis aptum & idoneum,
Qu
alterum verò ad fonorum difpofitiones accommodatiorem. Etquantumqui
dem ad illam priorem, opus eft ut propter multitudinem campanularum ex
collocentur ac difponantur ordine circulari feu rotundo, cùm illa figurafit o-
mnium capaciffima,vel etiam,fiplaceat, fecundùm ordinem formæ iphus co-
lumnæ feu machine totius, quò claves pulfantes faciliùs marculos campanula
rum contingant. Secundùm ordinem etiamfonorum ita conftituantur,utpræ
fe ferant veram fyftematis Mufici feriem, ita ut præcedens campanula confe-
quenti correfpondeat in tono, & femitonio fecundùm Monochordi tenorem
ac normam,nealiâs loco concordantiarumfuboriantur difcordiæ : Maximam

itaque campanulam, qu涸ut. repræfentat, fitu immediato fequatur campa-

nula ei magnitudine proxima; & fic in cæteris ufque ad omniumminimamac

ultimam .

Etquoniam res, quò magis remota eſt à centro circuli, eò majus fpatium &
locum fibi vendicat , ideò marculorum manubria femidiametrum circularis
difpofitionisimitantia, debent effe aliquantulum oblonga, quò latius interval-
lum relinquatur pro circulari campanularum fitu ;namque aliâs claves ferrex
in columnellam infixæ erunt nimis propinquæ & ftrictæ pro campanularum
difpofitione , & per confequens non poterit propter defectum fitus quælibet
clavis ferrea fuæcampanula correfpondere.
Marculi verò debent fieri ex ferro non ponderofi nimis, ne machina in
diverforum marculorum elevatione, eodem inftanti facienda, impediatur.Dif-
pofitio autem campanularum cum fuis marculis in fequenti delineatione com .
monftratur.

Sed
 DE MACHIN. HOROLO G. 525

1365

10

11

12

Vuu 3 Sed
 T
AC RT II B
5:2
6 TR . II. PA . VI . LI . III .

Sed ne claves in defcenfu iftius machinæ cæteras quoque campanas,præ-

ter illas,quæ funthorarum acminutarum indices, pulfent, debet pars anterior

manubrii cujuflibet marculi ita præparari, ut defcendendo locum cedat clavi-
bus percutientibus,ita ut nullusfonus in eorum defcenfu reddatur, quod quide
utfiat, neceffe eft,ut duplex fit motus à duplici fubjecto caufatus, quorum unus
immediatè à clave in ferream quandam ſubſtantiam,in forma lanceæ fufpen-
fam,ita utpars dimidia verfus marculum fit gravior, quàm altera verfus clavem;
alter verò immediatè procedere debet à graviore illa ferreæ fubftantiæparte,
quæ marculum comprimendo elevabit,ita ut, fimulac clavis præterie rit,acre-
liquerit leviorem illius fubftantiæpartem,marculus cadat, & fonum fa ciat. Hu-
jus autem duplicis contactus delineatio eſt talis.

CA P. IV .

De canalifive aqueductu , & fimiliter de verforio , cujus detorfione

inunum latus aquaper canalem emittetur;alia vero

ejusparte egreffus impedietur aquæ.

Eſtat jam, ut explicemus rationem,quâ vas iftud aqua pofthoram duodeci

mam vacuum iterùm per fe impleatur. Fiat igiturin fuperiore parte colu-
mnæ ex illo latere juxta verforium canalis, hypothefis ferrea, quæ ita adapte-
tur, ut eo tempore, quo penitus evacuata eft aqua per fundum vafis, conveni-
re cumhypothefi ex verforio protuberante,& contactu fuo illam verterepoffit.
Hoc enim facto ftatim aperietur canalis orificium;& copiosèper tubum aqua
ingredietur, ac fubitò vas continens magis magisque implebit, elevando fen-
fim columnam ejus interiorem , quæ cùm ad fupremam altitudinem & fum-
mum fuum punctum pertigerit, altera hypothefi ferrea in afcenfufuo cum ver-
forii hypothefi fefe conjungente, meatum aquæ occludet, atque ita fiftetur a-
quæ ingreffus in vafis illius continentis machinam, donec rurfus aqua illa per

inferius foramen effluxerit, id quod fiet, uti dictum eft,fpatio duodecimhora-

rum.Defcriptio autem iftius hîcfequitur.

CAP.
 DE MACHIN. HOROLOG. 527

CT
H

C A P. V.

odes Quomodo motus Lunaepoffit hujufmodi horologio fatis exactè

col connotari?

FOO 1
Iat juxta unum latus vafis Planiſphærium rotundum, 12. figna cœleftia in
Flat
gradus divifa continens, atque per hujus centrum tranfeat axis regulam gu-
bernans,in cujus fronte fit Luna cum digito feu indice depicta, in altera autem
axis parte inter latus vafis & Planifphæriumillud fiat rotà tordentibus idoneis
excavata, quot funt gradus in Zodiaco, fed ita conftruatur rota illa ut moveri
poffit defcenfu ipfius columnæ,afcendente verò ea maneat fixa.Ita igitur ad-
aptari debent parvule hypothefes fuper regulam à fummitate columnæ de-
fcendentes, ut ftrenuè premant dentes rotæillius, quò ea moveatur; in aſcenſi-
one verò recedant facilè, nullámque violentiam afferant dentibus, quâ rota
commoveatur. Quod quidem fieri poteft , fi juncturis , quarum mentionem
fupra fecimus, ita accommodentur, ut facilè recedant in afcenfu,fortiter au-
tem in defcenfu refiftant. Habebit igitur regula illa feptem hypotheſes , re-
fpicientes feptem illos gradus , quos Luna fuo motu naturali folet horis duo-
decim conficere & tranfire, ita ut duplici repetitione motus illius Regulæ de-
orfum tendentis, circiter quatuordecim gradus quolibet die numerentur , &

quatuordecim dentes de illis trecentis & fexaginta in rota prædicta exiftenti- .

bus quolibet die naturali vertantur. Atque hacvia poterit abfque magno er-
rore motus Lunæ pro quolibet menfis die, & in quolibet figno fatis benè de-
monftrariacobſervari.
FINIS.
TRACT,
 529

TRACTATVS

SECUNDI

PARS IX.

De Cofmographia .

in

TRES LIBROS DIVIS A.

Xxx CON-
.
 TRACT . II. IX.
PART. IX. LIB . I.
530

CONTENT A PARTIS IX.

s m
Circulo duos rcticu
AArcticum Zonas frigidas
diſtinguentes.
polares Antarcticu

Secundu SCancri Zonastéperatas

longitu- Tropicosduos Capricorni defcribentes.

dinem
Equatorem.
Amphifcios rufus,
cli-
mata
Divi- in quib. népe
Circulos pa- Heterofcios notan- cốlti-
fione
rallelos tur Stuere
duo, Ipforu
fcilicet deli-
Princi-
nean-
pia Cof- Secundu doru
mogra- latitudi- Perifcios ratio.
phica, nem
tracta- Lineas meridio- (Ufus ,poli videlicet altitudi-
tia de nales,in quib. nem cuilibet regioni decla
terra
not.duo.ipfa rare .
rum, nempe Experimentorum ratio.

In hac liu
Partiu SGenera
delineandarum ratione .
parte Particula
rium
deCof-
Ingenere ex le
mogra- duobus He-Sunum Septentriona

phia ú is
hari
tra-
mifp
quor ef,t Alterum Auftrale.

Єtáte
Una& minima eft rotulaho
duo
Compo raria .
præci- fitio Altera eft illa continens Se-
Mobilibus ,
puè mizodiacum cum orbe lu-
pro- Inftru- quarum nari.
ponu- mětum In fpecie, Quibusetiamarcus regula la-
tur,ni- Cofmo- nempe
titudinis addi potest.
miru graphi- ex fpha-
(Ipfius terra SSeptentrionalis.
cum, in risfeu
quo rotis Fixis,ut pars Auftralis.
doce. funt
tur Cateriorbes,in exteriori parte
duo, Hemifphæriiutriufq; pofiti.
fcilicet
Motuum SErraticarum"
ftellarum rræ locü.
Lejus Ufus in
Fixar um Superquemlibette
deli-
nea- Locorum Diftantias Climate .
tione fecundú Zond.
Pofitiones certas fub aliquo Elevatione :
LIBER

1
 531

LIBER PRIMUS.
rata

Deprincipiis Cofmographicis .

CA P. I.
mac

Quo modo circulicæleftes referantur adpartes terra, eamque non

colt
Tuere aliter dividant,quàm ipfam convexamfphæra cæleftis

fuperficiem .

STRONOMI finxerunt convexam mundi univerfalis fuperficiem

circulis,tum majoribus,tum minoribus dividi & diftribui, quorum
ex numero majores nonnulli funt exteriores & immobiles,videli-
cet Circulus Meridianus & Horizon, alii mobiles & interiores,ii que vel
cum latitudine,vel fine latitudine : Qui latitudinem habet, Zodiacus appellatur
five Signifer. Omnes autem alii circuli tam majores , quàm minores , præter
duos,qui Coluri appellantur,funt ad invicem paralleli,quorum unus folummo-
dò eſtmajor, cœlum in duas æquales partes fecundùm longitudinem dividens,
& Æquatorfive Equinoctialis appellatur : Minores autem funt duo Tropici, Can-
cri videlicet & Capricorni, & duo Circuli Polares : Coluri duo , quemadmo-
dum & Meridianus polos, interfecant ambitu fuo. De his autem omnibus,vide-
licet de Equinoctialis nomine, fimiliter de ejus cum cæteris omnibus ufu, & cur
Zodiacus Circulus dicatur obliquus, quis Horizon rectus,quis obliquus, & de va-
rietate meridianorum, ac de aliis rebus omnibus ad horum circulorum defcri-

ptionem pertinentibus,quoniam apud omnes ferè Autores, qui de Cofmogra-

phia & Aftronomia fcripferunt,copiosè ea tractantur, hoc in loco verba multa
non faciemus,fed de divifione, quam circuli hi cœleftes in globum terreftrem
caufant, paucis agemus. Etfi igitur maffa terreftris in fuo ambitu & peripheria
refpectu totius mundi machinæfit quafi punctum,feu adminiculans aliqua por-
tio, attamen, quatenus exiftit totius machinæ rotunda centrum phyficum &
corporeum,neceffe eft,ut quilibet cœli circulus ipfam proportionaliter dividat,
haud fecus, quàm dividit extremam mundi fuperficiem,quoniam omnes lineæ
rectæ,ductæ à circumferentia ad centrum ejufdem Mathematicum proportio-
naliterfefe habebunt eodem modo in centro Phyfico,fiveglobo minori, quo fe
habuerunt in circumferentia machinæ univerfalis, & per confequens omnes e-
jus lineæ circulares taliter imprimunturin terra, qualiter in cœlo, quemadmo-
dum evidentiùs in demonftrationefequenti apparebit.

Xxx 2 Ex
 TRACT. II. PART. IX . LIB . I.
332
tor

Polus
Arct
per
nd
s
u
c pe
Ci i
rc t 20
c
ul r
usA :
Tr
op i
r
ic c
us n
a
C :

Equinoctialis :
Linea

Ca
s pr
u ic
c
i or
p
o ni
r
T
An
ta
rc
l us ti
u cu
rc s
Ci
Polus

Ant

Exqua demonftratione patet,quod,ubi linea recta ducta à quolibetpun

to cujuflibet cœli circuli ad centrum Mathematicum A. interfecat fuperfi-
ciem centri phyficib. b. b. b. ibi etiam circuli coeleftes fuas impreffiones habere
finguntur, acdelineanturin terræfuperficie, ut in demonftratione explicatur.

C A P. II.

De horumCirculorum ufu in terra ad Zonasdiftinguendas.

Ujufmodi autem fectiones in terra ex circulis cœli imaginariis conflate

caufant Zonarum diftinctiones; Quot enim funt intervalla totius terræ à
polo ad polum,circulis parallelis antedictis proportionata, tot etiam numeran-
tur Zone: nam numerando à polo Arctico ad ejus circulum,totum illud interſti-
tium unicum ex Zonis frigidis numeratur : Atverò totum illud intervallum in-
ter Circulum Arcticum & Tropicum Cancri comprehenfum appellatur unicumex
Zonis temperatis, illud nempe boreale : Quod autem menfuratur inter Tropi-
cum Cancri & Circulum Æquinoctialem, eft pars borealior Zone torridæ, quem-
admodum
 DE PRINCIP. COSMOGRAPHICIS. $33
admodumillud interEquinoctialem & Tropicum Capricorni eft altera pars Zona
torridæ, nempe Meridionalis, itafanè, ut , quoniam illa terræ portio æqualiter
perlineam Æquinoctialem dividitur, duplex indevideatur effe hæc Zona tor
rida,adeóque non minùs rectè numerari poffint due Zone torrida, Borealis nem-
pe & Auftralis,quàm numerantur duæ Zonefrigida &duæ temperatæ. Totum
autem illud fpatium comprehenfum inter Tropicum Capricorni &circulum Antar-
Eticum, Zona temperata Meridionalis appellatur, quemadmodum illud interſti-
tium totum à Circulo Antarctico adejuspolum extenfumdicitur Zonafrigida Auſtra-
lis feu Meridionalis. Hic igitur præcipuus eft ufus impreffionis Circulorum cœ-
leftium in globum terreftrem . Ex quibus manifeftum eft, latitudinem zona-
rum frigidarumeffe23 . grad. cum 20.minutis,latitudinem verò Zonarum tem-
peratarum effe graduum ferè 43. Ambæque Zona torridæ , quas Aſtronomi
prounicatantùm Zona numerant,habent pro latitudine fua 47. gradus. Ha-
rumautem omnes differentiæ à Solis propinquiori præfentia & ab ejus abfentia
remotiori caufantur;Nam quò magis inclinant radii Solares ad angulos rectos ,

S: hoc eft,quò in terræ fuperficiem magis perpendiculariter incidunt , eò magis

intenditurin illa terræ plaga virtus calefactiva; Quò verò magis acutos angulos
in terræ fuperficiem facit, eò folet plagam reddere frigidiorem . De his autem
pluribus non agemus, quia latè ea defcripferunt Autores, qui de Coſmographia
tractaverunt.

C A P. III

DeParallelis & Climatibus.

Parallelos circulos illos vocamus , quiab invicem per æqualia intervalla diſtant.
Hos autem ingenerales & particulares diftinguimus Generales octofecerunt ve-
téres,qui per verticem alicujus regionis fecundùm longitudinem extendun-
tur : incipiendo ab Æquatore & finiendo cum principio nonagefimi gradus e-
levationis feu latitudinis ;& quilibet horum parallelorum differuntab invicem
in latitudine per io . gradus Meridiani: Paralleli veròparticulares funt quædamli-
neæ in mappa terreftri imaginariæ ad diftinguendas regiones,qui etiam ad po-
lós accedunt ab Æquatore progrediendo. Eft etiam & alia horum parallelo-
rum particularium divifio, nam fpatium terræ contentum inter duos paralle-
los,numerando à principio unius ad finem alterius dicitur Clima:Unde ut quili-
bet parallelus circulus in fuo initio, quo remotior eft ab Æquinoctiali, & pro
pinquiorpolo, eo femper majoremcæteris verfus Æquatorem tendentibus ha-
bet diem; ita Clima, quò magis diftatab Æquinoctiali, eò magis unius paralleli
diei majoris portionem auget: Hinc quilibet parallelus ab Æquatore verſus
polum diftans numerando ufque ad 14. parallelum, habet diem ſuum maxi-
mum,majorem die maximo præcedentis paralleli per quartam unius horæ; ſed
quodlibet Clima ab Æquatore diftans habebit diem fuum longiffimum proxi-
mè præcedentis Climatis die maximo fuperiorem per dimidiam horam.Hic
autem obfervandum eft. quod à 14. parallelo ufque ad 19. progreffus fiat per
dimidium horæ,& in parallelo 20. & 21. dies maximus conftat ex 10. horis.
Quod verò ad Climata attinet, Ptolomeus feptem tantum illorum fpecies
defcripfit; Recentiores autem plura pofuerunt , videlicet novem; quæ omnia
denominationes fuas à locis notabilioribus per quæ tranfeunt acceperunt. Un-
de primum tendens ab Æquinoctialiad Septentrionem dicitur Dia meroe, quo-
niam tranfit per infulam illius nominis à Nile circumdatam. Secundum appella-
Xxx 3 tur
 TRACT. II. PART. IX LIB. I.
534

tur DiaSienne,quia tranſit per civitatem Africæ fitam fub Tropico Cancri, & fic
in cæteris ufque ad nonum &ultimum rranfiens,fuper paludem Mootida.
Hic autem obfervandum eft diligenter, quod fpatia terræ, climatibus
aut parallelis circulis inclufa non funt æqualia,fed tantò majora,quantò paral
leli vel climata funt propinquiora Æquatori feu medio mundi, tantoque con-
tractiora & minora, quantò funt remotiora à medio mundi & polis viciniora.

CA P. IV.

Deparallelorum divifione, & de eorum divifione, & de eorum ordine,à

Ptolomeo lib. 2.demagna conftruct . cap.6.obfer-
vato.

Ofmographi obfervant tres parallelorum fpecies , quas ratione umbrarum

diftinguunt, nam alios parallelos vocant Amphifcios, illos nempe , in
quibus umbra in utramquepartem mittitur , qualesfunt omnes paralleli
comprehenfi inter duos Tropicos , videlicet fex primi ; alios appellant
Heterofcios,illos nimirum, qui in alteram tantùm partem umbram mittunt, ex
quorum genere primus eft parallelus per Sienen , videlicet Tropicus Cancri,
ultimus autem trigefimus fecundus, & omnes à Tropico Cancri , ufque ad Cir-
culum Arcticum numero viginti fex; alios Perifcios fecerunt,qui umbram ino-
mnes Horizontis partes mittunt in circulum quocunque die.Horum primus
eft trigefimus tertius, in quo dies funt viginti quatuor. Periſcii verò cæterifunt
feptemàCirculo Arctico omnes ad Polum ufque,& ibi totus Tropicus Cancri
fupra Horizontem confpicitur; Tropicus verò ejus oppofitus penitus fubmer-
gitur.

Primus eft Æquinoctialis, qui femper retinet 12. horas , quoniam

illinonelevatur Polus, & permediam Africam tranfit.
Secundushabet 12 horas cum.Diftat ab Equatore 4. grad. & 4.

HictranfitTaprobanem infulam Indici maris.

Amphifciorum Tertius habet 12. horas cum . Elevatur huic polus grad. 8. & §.
paralleli nu- Tranfit autem per Avalicum finum, conflaturque hoc modo
merantur Climaprimum.
Jex,quorum Quartus habet horas 12. cum . & 4. Elevaturillipolus 12. grad.
cum . Decurrit autem per Adulicumfuum.
Quintushabet 12.horas : Elevatur ei polus grad.16. & 27. minutis)
Curritper Meroen, conftituitque Climafecundum.
Sextus habet 13.horas cum 4. Elevatur autemilli polus grad.20. &
14. minutis.

Primus
(Septimus habet horas 13. cum . Eleva-
turgrad.23. & 51.minut. 20.fec. & traf-
it per Syenen, Climáquetertium confti-
tuit.
Secundus
Soctavus habet horas 3. cum . & 4. Ele-
vatur grad.27. & 40. minutis, tranfiés
per Ptolemaida Thebaidis .
Nonus habet horas 14. Elevaturgradib.
Tertius
30.8 22.minut.curritq;per inferiora Æ-
gypti, & conftituit Clima quartum.
Quartus
 DE PRINCIP. COSMOGRAPHICIS . 535

Quartus Decimus habet horas 14. & 4. Elevatur

gradibus. 33. & 18. minut. ac decurrit
permediam Pheniciam.
Quintus Undecimus habet horas 14. & 4. Eleva-
turgrad.36.ac tranfitper Rhodum, co-
ftituitque Clima quintum.
Sextus Duodecimus habet horas 14.cum . Ele-
vatur grad. 38. cum . & ambiens

Smyrnam.
Septimus Decimustertius habet horas 15. Eleva-
tur grad. 40. & 56. minut. tranfitque
per Hellefpontum , & conftituit Clima
Sextum.
Octavus Decimusquartus habet horas 15. & 4.Ele
vaturgrad.43. & 4.acper Maffiliam de-
currit.
Nonus Decimusquintus habet horas 15. cum §.
11
Elevatur grad . 45.&1.minut.tranfitq;
IN
permedium Pontum Euxinum, & con-
ftituit Climafeptimum .
C Decimus
Decimusfextus habet horas 15.cum . &
4.Elevatur grad.46. & 51 minut.tranf
itque perfontes iftri.
Undecimus Decimusfept. habet horas 16. Elevatuf
grad.48 . & 32.minut.ac tranfit per Bo-
rifthenis oftia,conftituitq ; Clima VIII.
Decimusoctavus habet horas 16. & 1. E-
Duodecimus
levaturgrad. 50. & Currit per media
Heterofciorum Mæotim.
paralleli funt Decimuster - qui
Equieftno
ab- Decimusnonus habet horas 16. & § . Ele-
numero. 27. vaturgrad.sr.cum . & 1. Meat per A-
tius ciali
quorum grippinam Coloniam , conftituitque Cli
ma nonum.
Decimus Vigefimus habet horas 16.cum . & E-
quartus levatur grad. 52. & 50. minut. perque
Rheni oftia tranfit.
Decimus Vigefimusprimus habet horas 17. Eleva-

quintus turgrad.54 . & 1.minut. & protenditur

per Tanais oftia, conftituitque Clima X.
Decimus Vigefimusfecundus habet horas 17. & 4224
4.
Bullau
fextus Elevaturgrad. 55.ac tranſit per
Britannia.
Vigefimustertius habet horas 17. cum .
Decimusfe-
ptimus Elevatur grad. 56. & decurrit per me-
diam Britanniam,conftituitq; Clima XI.
Decimus d- Vigefimusquartus habet horas 17.cum §.
Etavus & 4.Elevatur grad. 57. extenditq; ſeſe
per Camolodunum Britannia.

Decimus no- Vigefimusquintus habet horas 18. Eleva-

nus turgrad.58.actranfit per Auftrales Hy-

berniæpartes,conftituens ClimaXII.
Vigefi
 T PART. IX .
TRAC . II. LIB . I.
536
Vigefimus Vigefimusfextus habethoras 18.Eleva-
turgrad.59 . & . protenfus per medium
Hybernia.
Vigefimus Vigefimusfeptimus habet horas 19. Ele-

primus vatur grad.61. & tranfit perfeptentrio-

nales Hyberniæpartes,conftituitque Cli-
ma XIII.

Vigefimusfe- Vigefimus octavus habet horas 19. & .E-

cundus levatur grad. 62. ac tranfit perEbudas
Infulas.
Vigefimusnonus habet horas 20. Eleva-
Vigefimus
tertius tur grad. 63. Currit per Thylen, confti-
tuitque Clima XIV.

Vigefimus Trigefimus habet horas 21. Elevatur

quartus grad.64.& . tranfitper Scythiam.

Trigefimusprimus habet horas 22. Ele-
Vigefimus vaturq ; grad.65.cum.ac decurrit per
quintus extrema Scythia, conftituitq; Clima XV.
Trigefimusfecudus habet horas 23. Huic
Vigefimus
polus elevatur 66. grad. & tranfitper
fextus Gothiam.

Primus Trigefimus tertius conftat horis 24. &e

levatur grad 66. & .tranfitqueper Go
thiam, & conftituit Clima XVI.

Secundus Trigefimusquartus continet menfemu-

num,& elevatur grad. 67. cum . tráf
itque per Gothiam.
Tertius Trigefimus quintus implet menfes duos,
& elevatur grad. 69 cum 2. ac decur-
rit per mediam Islandiam , conftituens
Perifciorum Clima XVII.
Quartus
paralleli Trigefimus fextus habet menfes tres;
funtfeptem, quieft ab Elevatur ei polus grad . 73. & . tranfitq;
Aquino-
quorum Pilappos.
Єtiali
Quintus Trigefimusfeptimus corinet meſes qua-
tuor,& elevaturgrad . 78. ac tranfiés
per mare glaciale, conftituensque Chi-
ma XVIII.
Sextus
Trigefimus octavus habetmeſes quinq;.
Elevaturgrad. 84. itidémque pergla
cialemare decurrit.

Trigefimus nonus expletfex menfes, & e

Septimus
levaturgrad. 90. paritérque tranfiens
per mareglaciale, conftituit Clima XIX.

CAP.
 DE PRINCIPIIS COSMOGRAPHICIS. 537

CA P. V.

De circulis verticalibusfeu meridianis.

Ineæ circulares non parallela , per Zenith cujuflibet regionis tranfeuntes,

I
& fimul in polis mundi concurrentes dicuntur linea meridiana feu verticales;
quorum ufus principalis eft regionum terreftrium latitudinem menfurare, qué-
admodum Æquatoris eft , earum longitudinem determinare, numerando à
meridie infularum fortunatarum ad illam regionis propofitæ.
Globus igitur terreftris folet per 24.harum linearum diftribui , quarum
quælibet fpatium unius horæ comprehendit. Quare certum eft,quod loci fub
talibus meridianis fiti differant inter fe fpatio feu intervallo unius horæ, ita ut
locus magis orientalis duorum, folummodò per unum meridianum diftincto-
rum,habeat meridiem fuum,diurnam,mediamnoctem , eclipfin lunæ, & con-
E
junctionem ac oppofitionemluminarium, citius quàm alter per unicam horam ;
fi diftinguatur ab alio per duos meridianos, per duas horas;& fic in cæteris.
Atque hîc obfervandum erit unicum gradum longitudinis fpatio fuo x-
qualem effe 4. horæ minutis, utper calculationem Arithmeticamfaciliùs per-
cipietur.

CA P. VI.

De circulorum meridianorum parallelorum Opticè delineandorum

Tem
ratione in hemifphærio per Equinoctialem di-
vilo.

lat circulus rotundus in plana aliquafuperficie,quacunque magnitudine vo-

lueris, qui Equinoctialis portionem repræfentabit,fitque B.C.D.E. fiátque
in ejus margine fpatium, in quonumerigraduum Æquatoris defcribendifunt.
Dividatur igitur hoc hemifphærium in 4. quadrantes, & iterùmfubdividatur
quilibet quadrans in tres æquales,atqueiterùm ulteriùs quælibet harum trium
diſtribuatur in alias partes tres. Ita habebis bac via circulos verticales feu meri-
dianos,quorum primus numeratur à B. videlicetab infulis fortunatis,ille nimi-
rum, qui tranfit per occidentaliffimam Canariam. Tunc adinveniendum paral-
lelum latitudinis in meridiano A. C. fit d. centrum, & tangat regula punétum
0
paralleli F. Atque ubi meridies A. C. interfecatur,ibi tranfibit unus circulus pa-
rallelus. Deinde fixa manente una regulæ extremitate fuper D. extendatural-
tera fuper punctum G. & ubi interfectio fecunda fit in femidiametro A. D.ibi
tranfibit fecunda linea parallela. Deinde vertatur regula fuper punctum H.
& illa interſectio linea A.D. digito quafi demonftrabit locum tertii circuli pă-
3
ralleli : Similiter à D. adI. quarti , à D. ad L. quinti, à D. ad M. fexti,à D. ad N.
ſeptimi & à D. ad O. octavi. Poftmodum fixo manente circinorum pede in
centro A. circumducantur lineæ parallelæ à qualibet interfectione,& habebis
hoc modo productos octo illos circulos parallelos,quos generales fupra appel-
lavimus.

Yyy CAP.
 CT T
TRA . II. PAR . IX . LIB . I.
$38

E
2
0
0 062 087
2
1
0

3
3

2
0

0
22
0
21
M
350

200
.

N
360

061
O
D

180
01
2,0

170
30

0
16
4
0

0
15
5

0
0

4
1
6
0
0
110 12 13
0
70
80
90100

CA P. VII.

De divifione Hemifphærii per lineam meridianam ,& de opticali-

nearum verticalium & parallelarum adipfamad-

aptatione.

Flat circulus cujuflibet capacitatis nempe B. C. D. E. fitque circulus meridio-

nalis extremus qui dividatur in partes æquales 360. utin exemplo præceden
ti declaratur. Deinde delineentur duo Diametri ad angulos rectos fefeinter-
fecantes, fintque B. D. & C. E. quorum unus mundi axem,alter Æquatorem
repræfentabit: poftea ponatur una regulæ pars fuper punctum feu polum B.
& alia extendatur ad punctum F. Ubi autem interfectio fiet in Æquatore, ibi
tranfibit meridianus fecundus, feu linea verticalis fecunda : Deinde à B. ad G.

extendatur linea, & obferva interfectionem illam, nam erit locus , per quem
meridianus tertius migrabit, & fic in cæteris : Atque hoc modo habebis meri-
dianos in occidentali hemifphærii parte. Poftea fixa manente una regulæ ex-
tremitate fuper B. extendatur ejus altera in partitionibus oppofitis proceden-
do cum
 DE PRICIPIIS COSMOGRAPHICIS. $39

do cum illis interfectionibus in Æquatoris parte orientali occurrentibus,ficut

factum eft in ejus parte occidentali. Atque hîc obfervandum eft, quod inter
quamlibet interfectionem in Æquatore continebuntur 10. gradus ejufdem.
His igitur finitis quærendum eft centrum, quod poteft accordare cum inter-
fectionibus I.K. L. M. & polis B. D. ac duobus fegmentis , quæ meridianos ap-
pellavimus.
Parallelæ verò lineæ in hujufmodi hemifphærio hoc modo exprimentur:

A puncto Diametri feu Æquatoris E. ad punctum O. in meridiano primo ex-

tendatur regula,& fiat interfectio in linea A. D. Deinde ab E. ad N.iterùm fiat
regulæ extenfio, & fiat alia interſectio in eadem linea A.D. Poftea extendatur
ad punctum M. & iterùm ad illud L. atque ita ad I. H. G. & F. Acubiinterſectio-
nes fuerint factæ in linea A. D. diligenter obfervandum erit;nam illius interſe-
&
tionis cum fuo termino,ad quem centrum quærendum eft : Verbi gratiâ, cen-
truminterfectionis primæ & puncti .fecundæ & puncti N. tertiæ & puncti M.
& fic in cæteris. Deinde ducaturfegmentum O. P. per interfectionem primam
& N.Q.per ver interfectionem fecundam, & M. R.per tertiam,atqueita in cæteris:
Ethocmodo parallelos generales totius Hemifphærii recuperabis, habebisque
tum circulos verticales,tum parallelos opticè defcriptos,ac fi dimidia pars ali-
cujus globi exactè ſphærici in planam fuperficiem premeretur. Nota autem,
quod, quamvis in opticis præceptis hi duo hemifphæriorum delineandorum
modi,perquàm perfecti fint,hunc tamen ratione parallelorum ad circulum ma-
ximum patiuntur defectum,quod in ultima deſcriptione omnes regiones circa
polos mundifitæ jufto femper minores apparent.

0
2
0 0
7
7
7

7
7

4
Σ
Σ
Σ
Σ

9
4

2 7
8
6
Ο
Ι
Τ
Σ

9
0
0
0
Ο
Ο
Ο
Ο
|

320
0

0
33
2
2
0

0
34
1
2
is

0
20

350
Ax
.

180
190

0
36

A
10
Æquinoctialis circulus
170
20

0
16
3
0

.....

0 0 0
13 4
4

| 1 | 15
0

5
0

6
0
70 0
0 12
11 12
80
90 | 100

Yyy 2 CAP.
540 TRACT . II. PART . IX. LIB . I.

CA P. VIII.

Quo artificio aliqua mundi quarta delineandafit ?

Ν delineatione Geographica alicujus

IN mundi quartæ confideranda eft exacta
ejus longitudo & latitudo, ac pro ejus latitudine obfervanda eft diftantia à

polo illam partem maximè refpiciente , & menfurandum à parallelo ejufdem,

partemillam terminante ad parallelum ipfamincipientem .
Verbi gratiâ,velimus depingere tabulam Geographicam Europe, cuilati
tudinem attribuunt Geographi 40. graduum,incipiendo ab Auſtrali parallelo
30.grad.latitudinis, ufque ad parallelum70.grad . verfus feptentrionem.
Ducimus igitur A.B.rectam, quæ medium meridianum datæ regionis re-
præfentabit: Hinc defumes certam longitudinem , fecundùm amplitudinem
operis conftruendi : Sit ergo A. polus mundi , B. tranfitus paralleli, 30 . gradus fub
dato parallelo, quare tota A. B. in 60. partes æquales fecabis, quæ graduslatitu
dinis pro data tabula fignificabunt, incipiendo à parallelo 30 gradus,& finien-

doadparallelum70. Sicitaque ille, qui fuper5o. gradus ductus fuit,medius to-

tius tabulæ parallelus erit. Jam verò exprædicto polo , tanquam centro duces
perfingulos denos gradus latitudinem , circulorum fegmenta, quæ tibi paralle
los præcipuos Æquatoris in hac tabula dabunt : Sed cùm totius Europæ,utfu
prà,ftatuaturterminus 40.grad.quorum quarta pars habet gradus decem,dico
parallelos 40.gradus,& 60.gradus intermedios effe parallelos,& fecundùm ho-
rum rationes inclinationes cæterorum meridianorum ad primum ponendas
effe abfquefenfibili errore.
Cæterùm ad inveniendam rationem horum intermediorum æqualiter
diftantium hunc modum Geometricum obfervant recentiores : Capiunt ex
figurainfràpofita rectam A. C.quæin circulo maximo 10.gradus continet, & ex
B. tanquam ex centro conftruunt quadrantem circuli c. 7. Quo quadrante in
90.æquales divifo numerabis à c. verfus l. grad . 40. ufque ad m. Ducitaque re-
tam tranfverfalemm.n.angulos facientem rectos cum b. l.quæ erit æqualis ar-
&
cui C.H.per 10. gradus longitudinis in parallelo 40. graduum : Similiterin qua-
drantec.l.fitarcusc.o.graduum 60. Quare ducta recta ad angulos cuml.b.eritil-
la recta o .p.fpatiumarcus 10. graduum in eodem parallelo 60. graduum. Reli-
qua funt , ut infrà.
Siautemfingula fpatia horum duorum intermediorumparallelorum, quæ
per 10. gradus fignantur,in 10. partes æquales divifa fuerint,habebis gradatim
longitudinem gradus. Atque fic etiam cæteras mundi quartas delineare non
erit difficile, videlicet Afiam, Africam, & Americam, modò ut ea, quæ fupra di-
ctafunt, exactè confiderentur.

CAP.
 DE PRINCIP . COSMOGRAPHICIS. 540

EUROPA .

America Gr
oe
pars Asix
Inlandia

ovia
Musc
rs
Tarta pars
τις
20

Ger
ma: Hun
Gallia garia ia
It nia tol
al Na
His ia
pa
nia Græ- Syria

Afrida pars

CA P. IX.

De regionum & infularum inpredicta mundi tabula

exponendarum ratione.
7

D depingendam quamlibet orbis terrarum regionem chorographicus hic

A
erit modus.Quæratur deſcribenda regio in mappa feu tabula Geographi-
ca majori, quâ inventâ denota ejus extremam longitudinem per gradus Æ-
quatoris menfuratam fimilitérque latitudinem per gradus meridianorum di-
ftinctam. His inventis fac regionis latitudinem & longitudinem pro placito
tuo,& divide meridianum ejufdem & lineam longitudinis in tot partes, quot
regio propofita requirit. Verbi gratiâ, fi Galliam depingere noftrum fuerit infti-
tutum,invenimus ejus extenfionem majorem latitudinis effe inter civitatem
Marfilienfem Provincia & civitatem Antwerpiæ, quæ continet12.gradus meridia-
ni, incipiendo ab auftraliori ejus parte; nempe à 43. gradu numerando ab Æ-
quatore ufque ad 54. grad.progrediendo verfus feptentrionem : Difponantur
ergo tali modo,ut per lineas obfcuras fiat tranfitus ab uno gradu tam longitu-
dinis,quàm latitudinis ad gradum eioppofitum. Ethujufmodi linearum tranf-
itu multa producentur quadratula in eadem regionis tabula ,quò omnes præ-
dictæ
delineregionis partes exactiùs & faciliùs in dicta mappa exprimantur acverè
entur.

Yyy 3 Hæ
 TRACT. II. PART. IX LIB. I.
542

14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Or
ANGLIA Cale la Clev

Mo
154 Antwerpia nd es
ia

sa
Flandr
Cornubia Bra
Gaant. S
135

Sentron ALEM
Picardia Boufelle
bant Geldria AGNA
Camb Hana Greyen
52 ArflenDi ap
. e Amiens
Colora GRAN
Hoven 52
Che mom DA
bons GuifeHenaut
st ad St Roan P emb
Shoe Brent Normand Baion Saluator heBe urg
ia Francia n 端
London Bayons. Ch a l o Verdu n Magunti
150
མ

Michel Spira
Pa ri A
apedon Orlean Dordan s Grand Tulle Argentina
14.9 Breta gra Villa
Nanz Germa
Fix Tours Hevers
Luson Som Baf Co nie par
48 Aravle ili a nt a
Chinoh Spier Burgundia tra
Limon Hel
F Terara
Molins ue:
Rochel la Parche lion S: Claude
Dil
n
M.Albo Limo Vina Rodan,fl.
46 Borde Alby La Sauoya Piamont
Roman Chiam
45

Taranta Pinarel
Delphi Briazon
Tolosa Lange - Vier
Mont Ambrid
Sebastian Autdo ontpailier nat Salure
Savona
Pyrinei
Pampaio Prouence reus Nisa Arbare
1431 Nauarra Agde Marsilio A
Ligusticum
14 15 16 17 18 19 20 21. 22 23 24 25 26 27 28 29 30

Hæ autemlineæpræter marginales plumbo nigro feu carbonibus expri

mi debent,ita ut medullâpanis facilimè queantpoft operis tui complementum
deleri.

FINIS LIBRI PRIMI.

LIBER
 543

LIBER SECUNDUS

GRAN
De Planifphærii noftri Cofmographici

compofitione .

CA P. I.

De Planifphariinoftri partibus ingenere.

Oc noftrum Planifphærium in duas notas feu partes æquales dividi-

tur, quarum quælibet repræfentat hemifphærium mundi univerfa-
lis cum globi terreftris ampla delineatione.Dividitur autem univer-
fa mundi machina fic defcripta in hoc hemifphærio per Equinocti-
alem, & quælibet portio mundi fuperior feu coeleftis conjungitur,cumilla ter-
reftri,ita ut cœlorum ftellæ figna, & domus,& quælibet eorum pars terræ ejús-

que regionibus correfpondeant , eásque gubernent ac regant : Unde cœlum

fupra terram in planamfuperficiemextendi finximus.
Dividitur igitur quodlibet hemifphærium Planifphæriinoftriin 4.partes,
quarum duæ funt effentiales, nempe duæ inferiores, cæteræverò demonſtrati-
væ,videlicet fphærula horaria,& index totius latitudinis,regula ſeu meridiana
vifibilis appellata,quemadmodum inferiùs apparebit.

CA P. II.

Departe Planifpharii inferiorifeu terreftri boreali,cum

Zodiaco in ejus margine.

ELigatur affer ligni duriffimi, & maturitate optimè confectus , ita ut conftans
in fitu,habeatque latitudinem unius pedis cum dimidio : Deinde fe-
cundùm talem diametrum fiat circulus fuper illum,feparenturque ab illo cir-
culocæteræafferis partes; Poftea perquàm optimè cooperiatur velamine per-
gamineo in huncmodumpræparato : Eligatur pellis pergaminea valdè plana &
lenis , fitque bene alba & clara : Tum poftea fecundùm afferis rotundi diame-
trum à centro ejus ducatur circulus,qui quidem circulus erit margo totius hu-
jus inftrumenti Cofmographici : Intra illum circulum delineetur etiam alius
circulus,inter quos duos circulos characteres fignorum cœleftium five Zodia-
ci exprimi debent: Intra hunc circulum alius circulus non multùm ab ipfo di-
ftans depingendus eft,in quo interſtitio cujuflibet Zodiaci fignigradus,trigint
nempe, defcribi debent : Intra hunc circulum alius ducatur, cujus intervallum
ab ejus exteriori proximo erit folummodò ejusamplitudinis, ut numeros gra-
duumfupra exprefforum continere queat : Poft hunc circulum ducatur adhuc
alius interior fatis amplus , ut poffit menfium nomina continere, ita tamen, ut
fic
 TRACT. II. PART. IX . LIB. II.
$ 44
fitinterftitium parvulum inter numerum graduum fignorum,& hujus circuli
regionem , in quo numerus etiam dierum menfis fubfcripti exprimendus eft.
Atque hoc modo completa erit regio tam folaris,quàm lunaris : At verò inter
Equinoctialem & hanc menfium fphæram fatis amplum relinquendum eft
fpatium,in quo orbis folaris,fuper quem volutabrum ipfius lunæ movere folet,
circumduci debet,hocquefieripoteft pro placito Artiſtæ, & fecundùm loci , five
afferisfphæriciamplitudinem : Ita tamen omnia compingenda funt,ut poffint
cuncta tam defcripta, quàm defcribenda in hacarea explicari.
Relicto igitur hoc folari & lunari fpatio ad ipfum circulum Æquinoctia-
lem procedendum erit,qui poft prædictum fpatium in ſphærica hac fuperficie
explicandus eft, cum parvulo tamen margine inter duos circulos comprehenfo,
in quo gradus Æquinoctiales exprimi debent; Intra quemmarginem fpatium
fufficienter latum includendum eft cum alio circulo interiori , in quo numeri

graduum defcribi debent : Poftea paralleli per omnem denarium gradum la-
titudinis producendi funt,fecundùm doctrinam cap.5. libri præcedentis : Divi-
denda etiam eft linea Equinoctialis in partes 36. & per quamlibet divifionem
adejus oppofitum ducendifunt Diametri per centrum totius fphæræterreftris,
qua lineas meridianas fignificabunt,ita ut diſtantia inter quamlibet meridia-
num10.Equinoctiales gradus repræfentet.
His igitur peractis Circulus Arcticus & Tropicus Cancri delineandi
funt,obfervando,quod Tropicus Cancri per quartum gradum latitudinis tranf-
ire debet, quemadmodum circulus Polaris circiter 67. Dividendus igitur eft
Æquinoctialis circuli Semidiameter in novem partes fecundùm doctrinam
cap. 5. libri præcedentis,vel fi velis , inpartes æquales, & quælibet earum par-
tium in decem alias partes fubdividendæ funt, quæ gradus circuli Meridiani
comprehendunt, pofitóque circini pede uno in centro extendatur pes ejus al-
ter ufque ad gradum vigefimum tertium & 31. minut.numerando ab Equato-
re verſus polum Arcticum,fecundùm quam circini dimenfionem delineabitur
Tropicus Cancri. Deinde contrahendo circinos fixo adhuc manente pede in
centro, ufque ad gradum 67mum. circumducendus eft Circulus Antarctius;
habeantque hi circuli latitudinem talem, ut poffint à cæteris parallelis diſtin-
gui; qui per primam illam novenariam divifionem,uti fupra dictum eft , tranf-
ire debent. Atque hoc modo habebis præparatam borealem hemifphæriiter-
4
reftris partem cum marginibus fuis, figna cœleftia annique menfes in fe conti-
nentibus, in qua quælibet terræ Septentrionalis pars feu regio,tam fecundùm
veram fuam longitudinem, quàmlatitudinem,mariaque omnia ejufdem plaga
& Alumina nobiliora depingenda funt.

NB. Primum
 DE PLANISPHÆR . COSMOG . COMPOS. 545

10 30
Se 20
er 20 pte mber.
t0ob O
A
u
O c3 .20 10 30 20 g
er

10 3 us 2
0 t 0
10
mb

31. 31 u
s
ue

૭
20
2
30 No

m 2 061 081 041

2 00
.

09
01 O 1 05
2|

10
20

01
Tu
230

0
0

l3
31
14
13

20
er

iu
19
240

0.
s
cemb

10
20
men
250
.0

0
12.

69
1
e0

mla .00
D2

260

011

3
Divi

2
10
20

0
001
Onem
270
30

Tunius
ftri
ius31

Fidia
280

06

30
man

.
Ger
uar

290
01

eand

08
l
n

Ga

Cran

20
01
a
2.0

300

70
I

ca

Hi
20

ri
Af
310

60

20
31

10
50

320
31

ro

M
a
330

e 40
u
||

2
10

1 n
10

s
0

Jard
ո 0
2 q 30
20 01
0
2

8 ΟΣ
8

ΟΣ
01
01
01 ΤΣ ΟΣ
or
02
ΟΣ 01
x ‫بل‬

NB. Primùm nota , quod hoc inftrumentum debeat effe ad minus , decies majus,
quàmhic exprimitur,quò omnes regiones flumina, montes, & maria atque virtutes lucu-
lentiusdepingantur : Quare hoc inloco adeò exactè neque complete depinximuschartam
terreftrem borealem . Velimergo , ut Lector exemplariafua capiat àplanifphærio illo Pe-
tri Planciidivifoper aquatorem.
Secundum obferva , numerus dierum cujuflibet menfis exprimatur in particulas,
quemadmodumfubMartio,brevitatisgratiâ,folummodò depinximus : Quare notandum
erit,quod Martius habens 31.dies,incipiat 10.gradupifcium, & definat in 10.gr. Arietis. A-
prilis habens30.dies, incipit cum 10. V. &definit cum 9. gr. 8. Majus habens 31. dies , cum
10.8. &finitcum 9. II . Junius dies 30. poffidet, cum 10. II . & finit 8. . Julius dies
31. cum 8. &finit cum7.8. Auguſtus 31. dies in 8.. & finitin7 . m. September dies
30.incipit 8. m . definit 6.. October31.dies,incipit cum 7.. definit cum 7.m. Novem-
ber dies 30.incipit cum 8. m . definit cum 7.. December habet 31. dies, cum 8.. incipit
&definitcum9.4. Januarius habet 31.dies, incipit cum 10.4 . & definit cum 10 .. Fe-

brarius 28.dies,incipit cum 11 .. definit cum 9. X.

Zzz CAP.
 $46 TRACT. II. PART. IX. LIB. II.

CA P. III.

De Rota cæleftis compofitione.

HEcrota ita adaptari debet,ut ejus convexa fuperficies fub concava illaor-
bis menfium moveri poffit,cujus latitudo inter convexitatem iftius orbis .
exterioris fphæræ cœleftis & ejus concavitatem debet effe diftantia inter ort .
bem menfium & convexam lineæ Æquinoctialis fuperficiem . Et fuperiftum
orbem feu fpatium latitudinis duo circuli defcribendi funt, quorum exterior
non debet excedere capacitatem, tua poffitrecipere numeros dierum menfis
lunaris, ita ut ejus amplitudo nonfie magna,fedangufta. Aliud autemfpatium
debet componi in forma caudæ & capitis Draconis,ita ut bipartita ejus parti
tione motus Lunæinfuo incremento & decremento cum fuis quartis facilimo
ingenio indicaripoffit. Unde dimidia pars hujus fphæræ excentraliter divifa de
bet nigredine imbuis altera verò parsintegraalbedine decorerur; Unde volu
tabrum five manubrium latitudinis circumvolutum, Lunaque orbem infua
extremitate continens, demonftrabitaptamproportionem luminis vel obfcu
ritatis ipfius Lunæut fuo loco dicetur. Partes autem hujus fphæræ cœleftis in-
teriores omnino vacuæ funt & tranfparentes, ut per perfpicuitatem ipfarum
Hemifphærium terreftre exactius confpici queat, præterquam quod dimidia
Zodiaci pars, borealis nempe,in illo delinearidebet, duófque diametros hujus
Hemifphærii fuperiores ad angulos rectos tranfcurrere oportet, ad fuftinen
dam machinam iftam coeleftem cum femicirculo Zodiaci. Dimidia autem

iftæc Zodiaci pars inhoc Hemifphæriofuperioriita delineanda eft,utextremi

tates ipfius divife Equinoctialem circulum tangant, & præcipuè lineæ ejuf-
dem Eclipticæ pars, eo tamén refpectu, ut ejufdem Eclipticæ partis medietas
contigua fit Tropico cancri in Hemifphærio terreftri expreflo.
Hoc igitur ut fiat centrum conveniens inveniendum eft, ut hujufmodi
Semicircularis linea cum fua latitudine circumduci poffit,hócque in aliqua par-
te alicujus meridiani ſtabili. Quo finito dividaturhic Semizodiacus in fex par-
tes æquales, tribuendo primæ parti fignum Arietis, fecundæ Taurum , tertiæ
Geminos,quartæ Cancrum, quinta Leonem, fexta Virginem. Deinde quod-
libet horum fignorum fpatium in tres partes æquales dividi debet, & quælibet
illarum iterùm in decem æquales eft fubdividenda. Atque hoc modo comple-
tum erit Hemiſphærium coelefte boreale, fecundam feriem & ordinem inhoc
noftro Cofmico inftrumento obtinens. Notandum eft autem,quod index hu-
jus hemifphærii debet Solis fubftantiam repræfentare; quare in diametri ob-
fcuritatis fine fubnecti debet, quo gradus fignorum diésque menfium digito
quafi demonftrare queat.

CAP.
 DE PLANISPHÆR. COSMOG COMPOS .
$47

cavall
iftiuser
la inters
010
uper 13 0
20 0 01
exter 1 0 10 20 30 10 2 3
10 20 3
mmea

Hispar

01
a

2
E
eld
elefti

di

fufte
302

ez F
F

edie

།
::

quapa
exp
Dez

com
mink C A P. IV.
didest
Metrial De Rota horaria.

Im

Flat rotula,parvula . cujus femidiameter habeat latitudinem 20. graduum,

dividaturque in tot partes, in quothemifphærium à meridianis dividitur, vi-
delicet in 24. & per omnemfextam horam ducatur Diameter,ita utduo hi dia-
metri fe invicem ad angulos rectos in centro interfecent , habeátque hæc ro-
tula indicem fuum, cujus margo finiri debet cum extremitate uniusprædi-
torum diametrorum; Acumen autem hujus marginishoram meridiei cujufq;
&
regionis denotabit.Quare fignificabit horam duodecimam numerandofecun-
dum horas Aftrologorum, qui incipiunt diem fuum à meridiè diurna ; Ettunc
Jocus huic oppofitus erit hora decima tertia. At fimore Anglorum & Gallo-
umfiachorarum numeratio,ejus oppofitum erit etiam duodecim horarum ex-
Zzz 2
plicans
 TRACT. II. PART. IX . LIB . I.
$48

plicans horam media noctis : Deinde reliquæ horæ exprimendæ funt fecun-
dùm ordinem divifionum numerando de duodecim adduodecim : Atque hoc
modocompleta erit fphæra illa horaria.

2
5
7

Index

Horizontis.

CA P. V.

De regula tam meridionali quàm boreali.

Flat parvulus circulus , cujus Semidiameter fit 10. graduum : Deinde per
ejus centrum ducatur Diameter, qui ultra circumferentiam circuli exten.
di debet , fecundùm diftantiam à centro Hemifphærii cœleftis ad ejus cir-
cumferentiam feu latam fuperficiem, & inilla parte arcum circuli retinere de-
bet parvulum, quiquidem arcus latitudinem fphæræ æqualiter tenebroſæ &
perfpicua haberedebet : In medietate autem hujus arcus fecundùm integram
ferè ejus latitudinem, directè contra Diametrumhuncextenfam, fiat parvulus
circulus,cujus area excavari debet, ita ut locus obfcurus & candidus orbis fub-
terpofiti per illum circulum infpici queat, atque hic circulus repræſentabit or-
bem lunæ, ultra quem adhuc protractus diameter indicem conflabit, cujus a-
cies erit ipfe Diameter. Hic porrò notandum eft,quod iftius regulæpars inte-
rior dividenda fit per Hemifphærii terreftris parallelos , & per circulum Arcti-
cumacTropicum Cancri,in cujus fuperficie plana paralleli Amphifcii,Hetero-
fcii,& Perifcii explicari debent, qui ita dicuntur ex tripliciratione umbrarum,fi-
militerque differentiæ horarum cujuflibet hujus Hemifphærii partis : Atque
hocmodo completa crit borealis Hemifphærii Cofmographicipars.

.04 '09 ' OS 100 '02 'Οτ ΟΙ

D E
13.0

Maximadies
Hora Min:

Climata 9876543
14.01

2 I
W

CAP
 DE PLANISPHÆR. COSMOG. COMPOS. 549
善
韓

Jah..

CA P. VI.

De parte inftrumenti Cofmographici Auſtrali.

PArs autem Auftralis five Hemifphærium meridionale, incipiendo ab ejus

centro in omnibus fuis circulis , tam meridianis, quàm parallelis fe habebit,
is
utinHemifphærio boreali dictum eft : Similiter, duo circuli videlicet Antarcti-
cus & Tropicus Capricorni iifdem diftantiis ab Equinoctiali numerando de-
lineandi funt.

Eligatur etiam defcriptio hemifpherii Auftralis , & depingantur regiones fecun-

dùm defcriptionem Petri Plantii. Habeátque Hemipharium hoc fimilem marginem, vel
provarietatealium. Habeátque eandem fpecie rotulam horariam, cum regulafimiliante-
dictaregulaboreali inomnibus & collocentur,uti infràdicetur.
In centro A. utriufque Hemifpharii tam meridionalis quàm borealis , affigatur B.
centrum machine cæleftis cumfemizodiaco,fuper quodfituetur. Rotula horaria in centro
C. &fuperhoram omnium centra collocetur manubrium ,
feuregula in centro ejus D.Ita ut
arcusE.fitforamen luna effigiem repræfentans,quoddebetfieri cum latitudine arcus ad la-
titudinem F. F. F.machina utriufque cœleftis , ita ut circumvertendo manubrium D. E.
ode: arcus,ne tranfiens limites feu margines orbis F. F.F.varias lunafiguras &apparitiones,
protemporedato demonftret.

jusc Quod verò ad Hemifphærium feu machinam cœleftem attinet, propor-

ered tioneturejus compofitiomore præcedentis,præterquam,ut ejus circumferen-
rola's tiæfuperficies non fit adeò lata , quàm illa Borealis ,fitque ejus latitudo à centro

tegra ad convexam ejus fuperficiem,diftantia inter centrum Hemifphærii terreftris

&convexam circuli Equinoctialis fuperficiem : In omnibus autem delineetur
isfas Semifignifer vel Zodiacus,ut in præcedenti Septentrionali,ac dividatur etiam
DICC inſex partes æquales, cujus primam partem Libra poffidet,fecundam Scorpio,
tertiam Sagittarius, quartam Capricornus , quintam Aquarius , fextam Pifces.
Regula etiam Hemiſphærii meridionalis fimilibus dimenfionibus climata de-
fignantibus dividenda eft , cujus illa Borealis ; In cujus extremitate folis ima-
go depingi debet in circulo excentrico movens, qui fub folis orbe in fuperficie
cœlefti exprimi debet , ita ut in eo folis arx ejusque oppofitum facilimè deli-
neari queat : In exteriori verò folis parte index feu digitus formari poteft, cujus
acies perfolis centrum migrare debet,atque hic ad orbium exteriorum conten-
ta explicanda adaptandus eft. Dividenda enim eſt pars Hemiſphærii exterior
in fex fphæras feu orbes,quorum exterior menfes cum eorundem diebus deno-
tabit,folisquegrad.in fignis cœleftibus ; Secundus indicabit crepusculum cujuf-
libet diei totius anni in horis & minutis; Tertius folis ortum;Quartus longitudi-
nem diei & noctis;Quintus folis occafum; Sextus vefperum de-
monftrabit,quemadmodum ex demonftratione
præcedentiapparet.

Zzz 3 CAP.
550 TRACT. II. PART. IX. LIB . II .

CA P. VIL

De Horizontehujus inftrumenti.

Orizontem manifeftum huic noftro inftrumento non adjunximus,ne fua

Horiz
mole aut fubftantia ille obfcurius reddat hocfpeculum noftrum.Poteftta-
men regula breviffimæ latitudinis , fi ita placet, adjungi & compofitioni ejus
alligari,ita nimirum ,utfit illa admodumfubtilis. Sed potius profupplendo illus
defectu ponatur regula latitudinis Semidiameter fuper locum, de quo quæftio
habetur. Deinde ponatur regula aliqua lignea tranfversè fuper fpeculumfeu
inftrumentum, ita videlicet utmore Diametri tranfeat per centrum,ea tamen

conditione, ut regula latitudinis fuper locum datum tranfiens orthogonaliter

quafi elevetur fuper regulam Horizontalem. Regula latitudinis igitur, zenith
five meridiem oppidi dati denotabit; Regula autem accidentaliter adjuncta
horizontem loci dati demonftrabit. Atque hac via Planetarum & ftellarum
ortum ad quamlibet regionem datam, eorúmque occafum facilimè delineare
poffumus, fimilitérque ipfius Solis motus fuper Hemifphærium qualibethora,
&multa alia,ad quæ experientia Artiftam deducet.

FINIS LIBRI SECUNDI.

LIBER
 551

LIBER TERTIUS

De ufu Planifphærii noftri Cofmogra-

phici.

CA P. I.
‫ג‬
Zea
JUR Dehujus inftrumenti noftri Cofmographicipraxi in genere.
Van
Time OSSEMUS quidemhoc inftrumento noftro fatis facere multis quæ-
ftionibus, tam ad Aftronomiam, quàm ad telluris defcriptionem
pertinentibus, ita fanè ut numerus earum in infinitü ferè multipli-
caretur; Verum enim verò nos cæteris omiffis ad eas folummodò

fermonem noftrum convertemus, quæ vulgò funt notiores,& magis quotidia -

næ. Ac primò quidemà rebus fuperioribus exordientes invenimus orationis
noftræ initium in regione lunari,afcendens ufque ad orbem ftellarum fixarum.

3
C A P. II.

Deratione inveftigan di, quanto tempore Luna illuftret hoc noftrum

Hemifphærium, & per confequens,quando oriatur, & quando

occidat.

PRo cognofcendis horis illis, quibus Luna fefe offert confpectuinoftro, acter-
ram illuminat,quærenda eft dies ætatis lunæ in orbe lunari, expreflo in parte
inftrumenti noftri boreali,is quidem,qui reperitur in orbiculo feu circulo illius
machinæ velinftrumenti penultimo,quem motumlunæ appellavimus : Inven-
to enim inibi die ifto, demonftrantur fub eadem divifione in orbiculo ultimo,

horæ & minutæ apparitionis lunæ : Sed obfervandum hoc loco eft , quod pro-
greffus atque ordo dierum incipità novilunio, procedendo verfus plenilunium
fecundùm naturalem fignorum cœleftium fucceffionem ; novilurium autem
ſumit initium fuum in orbelunari à puncto exteriori nigredinis fpiffioris, atque
exiftit plenilunium in loco albedinis latioris , puncto ifti nigredinis oppofito.
Exempli gratiâ,filunæ ætas fuerit decimus dies,occurit in orbiculo penultimo
numerus io. è cujus regione invenimus in orbiculo extremo horas octo cum☺.
minut. Sic,fi luna ad duodecimum ætatis fuæ diem pervenerit , invenimus 9.
horas cum 36.minut. Atqueita in cæteris.
Quod verò ad ortum & occafum lunæ attinet,pro motu folis tribuendæ
funt duæ horæ tranfitui ejus per quodlibet fignum : Cognito autem figno, per
quod fol tranfit, ætateque ipfius lunæ perfpecta ,facilimum erit,per diftantiam
alterius ab altero,obfervato orientis & occidentis folis tempore,invenire etiam
ortum & occafum lunæ,
CAP.
 TRACT. II. PART. IX LIB. II.
552

CA P. .
III

De modoinquirendi,quantafuipartefefe nobis quolibet a-

tatisfua die exhibeat Luna.

ponatur dies feu index Lunæ fuper gradum figni,in quo Sol exiftit dieinci-
dentis quæftionis; Poftea vertatur digitus regulæ latitudinis fuper numerum
dierum ætatis Lunæ, quo facto per foramen in fine Regula latitudinis videbis
formam feu figuram lunæ pro die petitionis. Verbigratiâ, fi fol fuerit inventus
in 25. gradu Sagittarii, convertetur index velvuli lunaris fuper 25. gradum illius
figni,& tum, fi dies ætatis lunæfueritfeptimus,invenies corporis lunaris partem
dimidiam obfcuram acalteram ejus medietatem luminofam .

CA P. IV.

De ratione inveftigandi, per quam globiterreftrispartem Sol

tranfeat omni diei naturalis hora.

OUærendum eft primum, in quo figno & figni gradu fol , eo die , quo quæftio
proponitur, reperiatur, quo invento pro hora diei,quæ in parvula rotula
juxta centrum inftrumenti exprimitur, dividatur Hemifphærium in tothoras,
quotfol eodemdie conftituit, & pofita regula latitudinis fubhora, in qua move-
tur quæftio,ac converfo illo figno cum fuo gradu fub regula illa , apparebitſub
gradu ifto hac ratione difpofito regio terreftris,five terræ locus quæfitus.

CA P. V.

Deratione inveniendi,fuper qua terræplaga quilibet aliorum

Planetarum omni horâdatâ moveatur.

Ognito loco , puta figno & gradu , in quo quilibet dictorum Planetarum
manet, acpofito fole in verofuo loco fecundùm doctrinam capitis fequen-
tis,invenies fubfigno figniquegradu, in quo cæteri Planetæ exiftunt,illam terræ
partem perpendiculariter confiftentem,fuper quam die horáque petitis tranſit
quilibet Planetarum .

CA P. VI.

De quantitate diei in qualibet annipartes

PRohujus quæftionis elucidatione, infpicienda eft pars exterior Hemiſphæti

Auftralis, & in quarto orbiculo , in margine ejus invento , demonftrabitur
longitudo cujufque diei, totius anni ; Pofito igitur manubrii digito fuper gra-
dum,in quo foleo tempore reperitur,quartus orbiculus declarabit fubillogra
du,longitudinem diei in horis ; Quo quidem cognito facilimum erit, noctis et-
iam quantitatem colligere.
САР
 DE PLANISPHÆR. COSMOGRAPH . USU. 553

CA P. VII.

De ortu & occafufolis.

Olis ortus quolibet anni die cognofcitur virtuteorbiculi tertii,partis exterio-

Solis
ris Hemiſphærii Auſtralis , fi nimirùm digitus manubrii folis vertatur fuper
gradum figni, per quod die quæftionis motæ fol tranfit, infrà enim illum inter-
tio orbiculo apparebit hora & minuta, quafol oritur die factæ interrogationis :
W Occafus verò ejufdem facilimè,diei longitudine cognita,reperitur.

CAP . VIII.

De inveniendo cujuſque diei crepuſculo.

Repufculum cujufque diei indagatur virtute orbiculi fecundi partis exte

C
rioris prædicti Hemifphærii, vertendo digitum manubrii fuper gradum
Solis.Nam fub diametro manubrii in fecundo orbiculo apparebithora crepuf

culi ejufdem diei; Vefperautemfeu crepufculum noctis invenitur per longitu

dinem dierum .

CA P. IX.

Quomodo fit investigandam,fuper quamglobi terreftrispartem

Stellafixa moveantur qualibet dieihora.

PRimum redigi debet Sol ad propriam fuam pofitionem in Hemiſphærio

pro hora diei petita, quo facto cætera figna cœleftia manebunt in propriis
fuis locis fuper regionem aliquam terræ particularem:Reliquarumautem ſtel-
larum fixarum , extra zodiacum pofitarum locus in tabula hac fubfcripta ap-

parebit in longitudine, ſemper habens fuas referentias feu reſpectum ad figna

Zodiaci .

Aaaa SE
 TRACT. II.
IL PART IX. LIB . III.
554

SEQUITUR TABULA OMNIUM

Stellarum fixarum tam Borealis , quàm Auſtralis longitudinis &

latitudinis,quæ cum fignis Zodiaci oriuntur & occidunt,
motúmque cum illis ſtabilem
habent.

Nomina Stellarum. | Longitudo. | Latitudo.

S.G. M.G. M.P.

Cornu V præcedens √v 28 517 205 .

Dexter humeris Cœphi IV 8 5169 915.

Extrema Eridani V21 35153 30 M
Andromeda fcapulum V16 4524 305.
Andromeda cingulum |V |25 1525 2015 .
Cetiventer V16 25/20 OM
Dextrum latus Perfei 826 1530-
Medufæ caput 1821 523
Una Plejadum 825 51-5 2015.
Auftraliordicta. 18/23 554 405.
Borealior dicta 18/23 3514 3.0/5.
Minima Plejadum
. 824 S1 3 05.
:

Prima Hyadum in naribus 8 51: 5 45 M

Secunda Hyadum 45 4 SM
Tertia Hyadum II 2 IS S 50M.
Quarta Hyadum 피 3 I5 3 OM.
Oculus & boreus ㅍ 4 15 3 OM.
Oculus & lucidus 3 51 5 IOV.
Dexter Orionis humerus II23 1517 OM.
Sinifter Orionis humerus IIII 45 17 30M
Dexter humerus aurigæ 14 15/20
Sinifter humerus auriga 116 2522 305.
Prima hoedorum. 3 3518 05.
Secunda hoedorum 14 5/18 05.

Sinifterpes Orionis ΠΙΟ 3531 30 M.

Cauda urfe minoris 21 35/66 05.
rima cinguli Qrionis Π 16 45/24 10 M

Media cinguli Orionis 18 45/24 SOM .

1
Tertia cinguli Orionis Π| 20 45125 SOM
.
Canobus in argo navi 8 3575 OM

Canis major feu Syrius 9 539 10M.

Canis minor feu Procyon. 20 35/16 10 M.

Caput II 14 459 305.

Caput II fequens 17 55 6 155.

inpræfepio borealis NI 45 2 40/5.

In præfepio Auftralis 225 45 O 10M.

Hume-
 DE PLANISPHER. COSMOG. Usu
355
Nomina Stellarum | Longitudo. 1 Latitudo.
S.G. M.G. M. P.
M.
Humerus urfæ majoris 212 549 95.
Lucida hydræ 221 25/20 30M.
Cor & 223 550 105 .
Caput Leonis 8223 358
3015.
Cauda me 15 5511
50/5.
Prima cauda urfæ major. me 3 35153 305.
Media caudæ urfæ major. my 9 2555 405.
Ultima caudæ urfæ me21 1554 05.
Vindemiator 3 3515 105 .
વા
Sinifter humeris Bootis II 549 05.
In Colorobo Bootis 27 5/53 15/5.
Roftrum Corvi 6 5521 30M.
Ala Corvi 8 45114 JOM.
Arturus feu Bootes 18 2531 305.
Spica me 18 52 OM.
Borealior frontis my my 27 45 I 205.
Media trium | 2| 27 SI 40 M.
Auftraliorejufdem my 27 SIS M.
Auftralior lancis my 9 250 4015 .
Borealior ejufdem m2 13 358 305.
my 27 25/12 305.
Ophiuchi pala
Lucida Coronæ me & 5144 365.
¡Cornix 1+1 4 54 OM.
Caput Herculis +9 5137 305.

Caput Ophiuchi 716 1536 05.

Caput Junonis Bracmis 721 3575 3015.
41

Lucidalyræ fidicula 78 45/62 015.

Aquila, vultur volans 7425 1529 10/5.
16 45 2 10M
Cauda 7 præcedens
Cauda z infequens 17 45 2 OM.
Auftralior Delphini 12 4532 ols.
Borealior Delphini II 3533 505.
Cauda Delphini
9∞

5/29 10/5 .
Poftremo fufionis 28 25123 OM.

Culpis fagittæ I 3539 205 .

Cauda cygni XO 35/60 015.
Grus Pegafi X 23 3531 915.
Cauda ceti X 27 20 M.
5/20

Aaaa CAP.
 TRACT. II. PART. IX. LIB. III
.

CA P. X.

De inveftigandi ratione, quodnamfignum oriatur qualibet

diei bora.

ponatur fecundùm doctrinam prædictam Sol in proprio fuo loco,hora que

ftionis propofitæ, & apparebit in oriente fignum, quod eâdem horâ oritur,
quo cognito omnes ftellæ fixæ ejufdem longitudinis five latitudinis Borealis,
five Auftralis, quæ folent in Hemiſphærio apparere, cum illo figno orientur,fe.
cundùm doctrinam tabulæpræcedentis.

CA P. XI.

De inveniendo cujuslibetregionisparallelo, & an illefit ex numero

Amphifciorum, Heterofciorum vel Perilciorum.

Ircumvolvatur Regula latitudinis fuper terræ partem five nationem da

Cl
tam, & diftantiæ in regula illa menfurantes Amphifciorum, Heterofcio-
rum & Periſciorum latitudines denotabunt fub parallelis quorumque prædi-
&
torum locipropofitifitum.

C A P. XII.

De inveniendis locorum diftantiis fecundùm longitudinem & lati-

tudinem .

PRimum longitudinis diftantia inter duos locos feu civitates autoppidain-

quiritur hoc modo. Ponenda eft Regula Semidiametrifuper unumlocum,
& denotabit eo facto Semidiametri pars Æquinoctialem interfecans verum
gradu longitudinis illius loci.Iterùm vertatur Regulæ Semidiameter,uttranf-
eat per zenith alterius civitatis vel loci dati, ac obfervetur in Equinoctialigra-
dus , quem ejus femidiameter interfecabit. Poftea numerabis diftantiamgra-
duumabuna interfectione ad alteram ,& habebis diftantiam inter hos duos lo-

cos in gradibus longitudinis. Ubi notandum eft, quot milliaria & leucasunus
gradus Equinoctialis conftituat, nimirùm
..

80 .
(Ruffica
Italica. 60.
Milliaria Anglica 55.
Scotica 50.
Germanica 15.
Unus grad.Æquinoctialis valet Gallicas 25.
Horarias 20 .
Leucas
Hifpanicas 171.
Gafconicas 15.
Suedicas IO, Ad
 DE PLANISPHÆR. COSMOG . USU 157

Ad inveniendas latitudines duorum locorum vertenda eft Regulafuper

unum locum datum acobfervandus gradus latitudinis illius loci perpendicula-
riter fupereminētis. Deinde vertatur eadem Regula fuperaliu locum,acfigne-
tur etiam gradus ei fupereminens.Poftea obfervetur diftantia intergradum pri-
mi & fecundi loci, & denotabitur quantitas diftantiæ dictoru duorumlocoru in
latitudine.Atq ; hęclatitudo propriè dicitur poli elevatio proloco,ubi invenitur.

CA P. XIII.

fub qua mundi zona quælibetregiofitfita .

Demodo inveniendi,

Uærendum eftin inftrumentinoftri parte terreftri,an regio fita fit inter cir-
Qu
culos polares & ipfos polos , ubi fi reperietur,fita eft in zona frigida, fi verò
inter circulos polares & Tropicos, in zona temperata conftituitur, fin inter
Tropicos & Equinoctialem,zone torridæ fubjicitur.

CA P. XIV.

De ratione inveniendi ,fub quo climate regiones dicta difponantur.

Ertatur Regula latitudinis fuper locumdatum, atque pars Regulæ regioni

fuperimminens denotabit numerum paralleli vel parallelorum, fub quo
velquibus regioilla eft conftituta .
Sunt etiam infinitæ aliæ quæftiones, quæ poffunt ope hujus inftrumenti
Cofmographici refolvi; Sed quia omnia hoc loco defcribere nimis tædiofum
foret,finem jam huic libello noftro breviter imponemus, ut tanto citiùs ad reli
quam inftituti noftri continuationem procedamus.

FINIS LIBRI TERTIL

Aaaa 3 TRACT.
 358

ATVS
TRACT

SECUNDI

PAR S X.

De Aftrologia.

in

SEPTEM LIBROS DIVISA.

CON-
 DE ASTROLOGIA. 559

CONTENTA PARTIS X

De Aſtrologia.

SNaturalis
Species dec
He quibus cap.1. & 2.lib.1
Non naturalis }
(in Zodiaco, ut 12.fi
gnafunt.
Meridio- de quibus
Fixarum Extra naliter; librofe-
SExtra
Zodia- Septen- cundo
cum triona
Stellarum liter;
Judicandi
ratio,
Inhislibris Erraticarum,nempefeptem Planetarum,de
prove-
quibus lib.3 .
de Aftrolo- niens à
continen- Caput
giatria in- naturis Interfectionum continen-
Draconis .
primis & moti- tium CaudamS
occurrut bus
obfervan- Duodecimfigno-
-da ,fcili- rum
Preparatio ad
・cet Aftro- in fchemate cœlefti,
judiciumfeu Septem Planeta-
logia collocatio rum de qua lib.4.
Praxis, in Capitis & Cauda
qua due Draconis
funtno-
tanda , Aeris mutationibus, de quibus lib.5.
fcilicet Reifurtim ablata recuperatione , de qua
Effectus ejus lib.6.
in
Selectionibus temporum,de qua lib.7.
Nativitatibus, & de his in volumine fe-
cundoplenè difceptabimus.

LIBER
 560 TRACT. II. PART. X. LIB. I.

LIBER PRIMUS.

De Aftrologia Speciebus .

CA P. I.

De Aftrologia in genere quidfit, & quotuplex?

STROLOGIA ,fiin occulta fua natura rectè & perfectè cognofcere-

tur(id fanè quod pauciffimisfolummodò , ac nonnififingulariDei
beneficio ac munere contigit ) non effet utique in tanto apud o-
mnes ferè odio, nec tam vilis à communi hominumgenere reputa-

retur. Eftnamquehujus fcientiæ operatio tam certa,& tamverè circa quid,feu

circa objectum fuum verfatur, quàm verè ipfas ftellas affiduè movere, & pro-
pter determinatum,& ab ipfo creatore ordinatum fine motus fuos revolutioni-
bus infallibilibus perficere indubitatum eft. Nonitaque ipfafcientia per fe con-
demnanda eft,fed potiùs ignari illi, qui circa eam occupati per infcitiam fuam
faciunt,ut jufta illa & innoxia fcientia ( cujus veritas paucis quidem cognita,à
multis autem falsò allegata fuit) veluti fibilis explodatur , & pro mendaci ac
profana vulgò habeatur. Etenim,fi penitiùs aliquantò naturam ac definitio-
nem hujus Aftrologica artis introfpiciemus , manifeftè aliquid certitudinis ei
ineffe percipiemus, cùmfit exconfenfu cæli & fubftratis elementis divinandifcientia,
feudoctrina de effectu fyderum in elementis & iis rebus, qua ex elementis conftant: hoc
eft , ejus officium est ex aftrorum motufuturos in hifce inferioribusprenotare eventus,
quod certè non folùm in nobis,fed etiam in brutis & plantis verificatur, fiqui-
dem nemo eft, qui nefciat prognofticare, Solis acceffum afferre nobis calidio-
rem aëris temperiem,herbasque virides ac vivas reddere,cujus generis multa
etiam funt alia,de quibus infrà latiùs agemus.
Faciunt autem nonnulli hancfcientiam aut naturalem autfuperftitiofam: Il-
lam in complexionibus corporum, quæ fecundùm aftrorum contemperantiam
variantur,ut funt fanitas,ægritudo,tempeftas,fterilitas, &c. verfari volunt,hane
verò in contingentibus,& his , quæ voluntati humanæfubjacent, quàm parcè
Metaphyfici tractant.
Non autem eft noftri inftituti hoc loco partem iftam pofteriorem tracta-
re,quippe qui,fi tale quid in hujus fcientiæ vifceribus delitefcit,lubentes id o-
mne Cabaliftis , & aliis multò nobis in hac arte fagacioribus relinquimus, fpe-
tantenimirùmeò folummodò intentione noftra,ut Phyficè de re Aftrologica
&
agamus, & fecundùm naturæ leges hancfcientiam noftram tractemus,non ali-
ter, quàm pictores folent varios fimul colores ad invicem mifcendo unam ali-
quamcertamfpeciemdelineare,ita,inquam,nos etiam exvaria multarum qua-
ltatum elementarium mixtione certum quoddam compofitum,aut de corpo-
ris habitu,aut de rebus inamatis,aut aëris conftitutione, intendimus fecundùm
proportionalem pofitionem Planetarum , fignorum, & cæterarum ftellarum
defcri-
 DE ASTROLOGIE SPECIEBUS. 561

defcribere, ut fuccinctè in partis hujus fubjecto demonftrabimus. Eft etiam &

alia Aftrologiæ divifio, quâ in Theoricam & Practicam illa diftribuitur : Et ex his
eft Theorica, quafi bafis & fundamentum Practica.

CA P. II.

De Aftrologia partibus in fpecie.

Strologi nonnulli hanc artem infex partes dividunt , quarum primam di-
AS-cunt introductoriam, quæ nimirùm verfatur circa ejus principia, videlicet
circa figna zodiaci, & cæteras ftellas fixas ac Planetarum naturas,de quibus infe-
cundo hujus librolatiùs : Secunda agit de magnis revolutionibus , quæ conjunctio-
nes & Eclipfes confiderant : Tertia genituras fingulorum denotat : Quarta tra-
&
tat interrogationes : Quinta circa electiones verfatur, & fexta imaginum fabri-
cam acoperationem edocet. Alii eam in 4. partes diftinguunt, quarumprima de
Crifi & morborum caufis agit,de quibus Tomo noftro fecundo : Secunda circa
quæftiones Arabum eft occupata : Tertia electiones confiderat : Ultima deno-
tat elementorum mutationes : Nos verò omnes hafce prædictas partes in di-
ftinctionem fequentemrectiùs,ut nobis quidem videtur, collegimus.

Aerismutationes,quas Salubris.
Mofera
confequuntur reperiesti rbida &pe-
.

Publica,
Bello.
fub qua
Pace .
conti-
Religionis mu-
nentur
Imperiorum , principatuй, tatione .
regionum, urbiumg alte- Sectis.
rationes, ortæ aut ex
Rebus gerendis
magnorum
Principum.
[Merenaturalis, (Genethlialogiam, quæ cæterarum Aftro
quæ tractat logiæ partium princeps eft.
deftatu aut (Oeconomo.
fortuna Politico.
Privata, Electionestemporum, hoc Ruftico.
eft, obfervationes die. Medico.
qua cổ .
rum & horarum ex Mercatori.
prehen-
conftantiffimo motu Nauta.
dittres
Aftrologia fyderum & cæli, cujus
partes A- Legato.
eft du-
ufusinfervire folet . Architecto,& c
ftrologia ,
plex,fci-
fcilicet (Furto & fure.
licetaut
Queftionesfeu interroga- Rerum eventu,
tiones derealiqua dubia, feuprofpero
videlicet de aut infelici
fucceffu in

realiqua .
Nonmerè na- Characteres SNecromantica.
turalis, quæ Et hæc eft vel mere
Sigilla
verfatur circa Statuas Aftronomica
Bbbb Atque
 CT RT
562 TRA . II. PA . X. LIB . I.

Atque ultimum hoc membrum, quamvis habeat effectus admirabiles,ut

hiftorica nobis teftimonia tumin Byzantina, tum in aliis relationibus tradide-
runt,haud invidè tamen,fed rectè illud fuperiùs,fecundùm aliorum Aftrologo-
rum fététiam,fuperftitiofum appellavimus,quippe qui necàMagia,necabldo-
lolatria iftam Aftrologiæ fpeciem multum differre opinantur, ac præfertim in
iis,quæ habentimagines Necromanticas angelorum,aut potiùs Dæmoniorum,
& aliorum nominum ac characterum ignotorum infcriptiones ; fimiliter, quæ
ad operationesfuas requirunt diverfas fuffumigationes & invocationes, quæo-
mnia nihilfuntaliud,quàm figna manifefta pacti cumDæmonibus initi, ita qui-
dem, ut hac ratione infcii in idololatriam cadant, ac miferè decipiantur : Sed
hæc de parte magis metaphyfica intelligimus ,quamNecromanticam appellavi-
mus,quæpenitùs eft fugieda . Atprofectò iniquifunt, qui reiabufi ab ufu non di-
ftinguunt;namque characteres & figilla merè Aftronomica fæpiffimè etiama-
pudipfos Medicos præftantiores funtin ufu,prout reliquerunt nobis infcriptis
fuis Medici illi excellentiffimi Arnoldus de VillaNova,& Theophraftus Paracelfus,
qui de ufu ac virtuteipforum in morborum ferè incurabilium fanatione, uti &
deipforum conficiendorum ratione libros nonnullos fcripferunt : Atque de hac
etiam Aftrologiæ parte nos quoque in voluminefecundo, ubi de diverfa morbo-
rum curandorum ratione acturifumus, tractabimus.
Quod autemad cæteras Aftrologiæ partes attinet,de publica imperiorum&
principatuumfortuna agentes , omittemus illas , quoniam noftri non eft inftituti
hoc loco eas proponere,fimilitérque etiam Genethlialogiam, quoniam de Micro-
cofmi difpofitione & ftatu agit,ad volumen noftrum fecundum ei dedicatum
transferemus,atquein hujus librofecundoprimum figna coeleftia & ftellas fixas
confiderabimus; Deinde Planetarum difpofitiones & accidentia libro tertio re-
feremus : Tertio defiguræ cæleftis erectionementionem faciemus libroquarto:
Quarto loco aëris mutationes denotabimus , atque has libro quinto dedicabi-
mus. Quinto loco quæftiones ad furtum & furempertinentes collocabimus, ac
librum fextum illis accommodabimus : Inultimo autemlibro de electionibus a-

liquid & quidem breviter, dicemus,

CA P. III.

An aftra imponant neceffitatem.

Maes , qui de Aftrologia fcripferunt, in hanc coinciderunt fententiam,

DEUMin hacinferiora agerefecundùm ordinationem,ftellas veròfecundùm exe-
cutionem .Quod cùm ita fit, quis ,nifi brutum omninò negabitmentem quoque
humanam fubjici ordinationi divinæ: Non tamen hoc ita velim intelligi, quod
mens humana ullo modo per fe aftrorum operationibus fubjiciatur, quippe
cùm fit illa natura longè excellentior & divinior , quàm eft natura aftrorum;
fed vehiculum illud in quo ( ut Platonicè loquar) mens ifta Empyrea in corpora

tranfportatur, quatenus eft fpiritus æthereus ( ut in tractatu primo voluminis

noftrifecundi latiùs declarabimus) de mutationibus coeli participare , & per
confequens, dominum quoque ejus, cujus eft quafi currus fecundùm appeti-
tum illiùs à cœlorum actionibus provenientempro poffe incitari , haud fe-
cùs , quàm pars quælibet alterationes totius patitur , neminem fanc
mentis compotem latere poteft. Sed ut planiùs illud explicetur, fcien-
dum eft fecundùm Trifmegifti doctrinam , Spiritumethereum effe mentisre-
ceptaculum, non aliter, quàm homo feu anima fenfitiva Spiritus, ita ut Spiritum
de
 J

DE ASTROLOGIE SPECIEBUS. 163

de utroqueparticiparecertumfit,nempe denaturafupercælefti,&de illafublunari,cùmfit

denaturacali medii.

Si igitur,inquiunt Platonici,Spiritus menti adhæreat,fugiatque carnis vo-

luptates,beatificatur,& fuper naturam cœleftem,à qua originemfuamhabuit,
exaltatur,bonas folummodò ftellarum actiones recipiens,malas autemfagaci-
ter evitans,atque hac via Spiritus ille præparatus minimèomnibus coeloruma-
ctionibus obedit. Cùm verò Spiritus ille,mentis radios recufando, alteri extre-
mitati adhæret, fubitò fit ex bono Dæmone Dæmon malus , & tum omnium

actionumfuperiorum,acpræcipuè malarum propter corporis ad malitiam pro-

nitatem capax evadit, quoniam corpus ac princeps ejus, anima nimirùm fenfi-
tiva , utpote , quæ ex elementis , tanquam perpetuis influentiarum cæleftium
receptaculis dependent , & menti oppifitiffima exiftunt , per fe apta funt &
difpofita ad eligendum ac avidè arripiendum peffima quæque cœlorum do-
na,videlicet influxus voluptuarios,iracundos,triftes ,funeftos & crudeles, ebrio-
fos, fegnes, impudentes, lafcivos, & concupifcentiâ plenos, cum temerario cu-
jufque alterius vitii affectu,prout è converfo de melioribus cœli influentiis eli-
git bonus hominis Spiritus, quibus reddit ipfum laudis cupidum, & bellicofum
feuftrenuum in re honeftaaclicita,utputa religionis caufa,facitque eumjuftum
& pium,amabilem, ftudiofum,liberalem,ac cæteris virtutibus à nativitatepræ-
ditum , de quibus infecundo noftro Tomo, ubi de nativitatibus agemus , pleniùs
difcurremus. Dicimus igitur,hæc omnia fecundùm Dei ordinationem fieri, &
àftellis,tanquam miniftris ejus neceffariò executioni mandari,quas Philofophi
nonnulli exinde nature digitos,non inconcinnè appellaverunt,utpote fine qui-
bus ea nihilin his inferioribus agitautoperatur. Atquia mens humana eft quafi
radius vivus ipfius Dei , idcircò non magis poffunt in ipfam cœleftes miniftri,
quàm in ipfum ordinatorem,Deum nempe,agere; Et per confequens mens ab
omni influxu aut mutatione mundana immunis femper exiftimanda eft, nul-
lique paffioni obnoxia,hoc eft, ad bonitatem femper agens, nunquam autem
pravoruminvafiones patiens; Sed Spiritus vehiculum ejus nonnunquam blan-
dimentis carnalibus & mundanis decipitur, & cum carne quandoque prava-
rum cœli affectionum impreffiones fimul cum bonis recipit, quandonimirùm
mens aut vacat omninò,aut nonnifi parùm tantùm operatur. Atque hinc eft,
quod homines peffimi etiam interdum bonos producunt contra naturas fuas
fructus,divites redduntur,& felices funt in bello autaliis negotiis mundanis,vix
.
ac ne vix quidem etiam affiftente mente divina. Similiter Spiritus inconftans
nonnunquam huic, & quandoq; alteri extremitati adhærens eftaliquando bo-
nus ac pius,carnem & mundum negligens,aliquando improbus, & ad omnia.
vitia proclivis. Hinc etiam eft,quodSpiritus quorundam hominum carnaliter
affecti & menti inobedientes amant cædes,ac circa latrocinia verfantur,quin-
imò etiam funt ad hujufmodi mala perpetranda promptiores & alacriores
uno tempore quàm alio;nam ftellæ Martiales in cœlopotentiores fufcitantfu-
remà nativitatemagis velminùs Martialem,fecundùm fuum cum aliis ftellis fi-
tum & afpectum: Idquod etiam præftant alii coeli fignificatores fecundùm con-
fenfum fuum cum Domino domus feptimæ in hora nativitatis. In furtis igitur
manifeftum eft,aſtra neceffitatem imponere,quemadmodum & in aliis vitiis fi
milibus,quoniammens divina in hominibus circa talia occupatis,quafi vacat,
&Spiritum ipforumfecundùm pravas carnis imaginationes operari finit. Unde
cùmfpiritus locufecundúpoftmentem in corpore poffideat,acfit de fubftantia
coeli,quidimpedit,quo minus cœleftia in eum agant, quàm in cæteras fuas par-
tes fimiles ? Similiter cùmpræcipuè cælorum actiones fiantin elementaria cor-
pora,tam fimplicia, quàm compofita, quid obftat,quò minus agant cœleftia in
Bbbb 2 Spiri
 TRACT. H. PART. X. LIB. I.
364

Spiritum vacante mente , cùm illa tam agant in corpora, quàm corpora in
ipfum Spiritum. Ex his igitur indubitatum eft,quod,fi certa poffit haberino
titia de ftellarum virtutibus & mutua ipfarum operatione ac qualitatibus in
qualibet conjunctione aut afpectu, non fit difficile, fecundùm naturam ftellæ
fignificantis cum naturis loci, in quo ea invenitur, & afpectu aliorum Planeta.
rumeum intuentium conjunctam,de furis ftatura, corporis difpofitione, & fpi-
ritus inclinatione audacter pronuntiare, ac infallibiliter de eo indicare,quod
ceffante mente, quæ nunquammalis actionibus confentit,aftra ei neceffitatem
peccandiimponant.
Quod veròad prognofticationemtempeftatum & mutationemaëris at-
tinet, extra omnem controverfiam eft,materiam hanc omnem inferiorem, &
quamlibet ejus partem,aut ad generationem,aut corruptionem,autadaltera-
tionem & aliam quamcunque mutationem, virtute animæ coeleftis influentis
tendere, quemadmodum in primo hujus tractatu luculenter demonftravimus.
Unde fequitur, fi fortior cœli difpofitio fit ad humiditateprona,ut etiam hæc
inferiora naturam ejus recipiant; fi ad caliditatem , elementata calidiora effe
percipiuntur, fi adfrigiditatem, frigidiora,& fiad flatuum exagitatione procli-
viora, tum venti ac flatus in hifce inferioribus concitantur,& id quidemnatu-
raliquadam neceffitate, fecundùm naturalem miniftrorum coeleftium fitum,

poteftatem ac prædominationem, de cujus rei veritate etiam beftiæ,atque a-

deò ipfæ quoque res inanimatæ nobis oculare teftimonium exhibent, dum
anni partes & vegetabilium difpofitiones, omnésque mutationes motumfolis
fequi, & appropinquatione ejus res omnes virefcere, aëremque incalefcere an-
niverfaria nos doceatexperientia . Similiterfub Lunæ incremento tumefcunt
aquæ, & corpora omnia fucceffione invifibili magis magifque madefiunt ac
humoribus replentur; Saturnóque in propria fua domo,nempe in Capricorno,
regnante, cæterosque Planetas adfe velutiad epulas invitante (quod evenie-
batcircalannum 1608.)gelu & frigiditas intenfiffimain hifce partibus elementa-
ribus regnant, & fic in cæteris.
Concludimus ergo tantam effe coeli in hæc inferiora virtutem aceffica-
ciam, & tam certo effectu operantem, utnon immeritò inde Mercurius Trisme-
giftus in capite fecundo libri
fui, quem Afclepium nominat, cælum vocet DEU Mfenfi-
bilem,hoc eft, idem fenfibiliter præftantem executivè, quod præftat Deus in-
tellectualis, difpofitivè ac per ordinationem. Unde quoquenominat illud eo-
dem in locoadminiftratorem omnium corporum ,quorum augmenta & decremen→
ta Sol & Luna fortita eft, & ipfum DEUM appellateorum,qua inmundofunt,gaber-
natorem ac omnium effectorem.

CA P. IV.

De caufa falfarumprædictionum apudomnesferè Aftro-

logos.

Uoniamin hujusfcientiæ praxi quàmplurimi committuntur errores,qui-

bus artifex non modò feipfum fallit, fed confulentes etiam per falfasfuas
refolutiones decipit, fit inde, ut afferant nonnulli Aftrologiam non effefcientiam,
(quippe quam certis & veris demonftrationibusfundari oporteat) Sedartemfri-
volam atquefophiftriaplenam. Quibus ut breviterrefpondeam,fciendum eft,non
in
 DE ASTROLOGIE SPECIE BUS.
565
in fcientia effe culpam ullam, fed in Profeffore multam, utpote qui, cùm nihil
aut parùm admodum intelligat, quidvis tamen conatur. Etenim perpaucos
folummodò , & vel nullos etiam exactè in hac fcientia peritos vidit hæc noftra
ætas, dum interim tamen fat magno nihilominus numeroubique reperiuntur

Profeffores Spurii,& penitùs inhacarte ignari,acà medulla ejus valdè remori , qui
multa pollicentur,& pauca aut nihil præftant. Cujus rei ratiohæc eft,quod ca
baliftica efthæcars,antiquiorib. Judais & Ægyptiisprimùmrevelata, ex qua mi-
rabilia in futurorum divinatione & præteritorum revelatione depromebant;
utapud Jofephum inhiftoria ejus de Judais latiùs declaratur, ubi docet, hancfci-
entiam ab ipfo Adamo primirùs inventam fucceffivè ad alias dimanafle, quæ
procul dubio, fi rectè & perfectè cognofcatur, tam certa eft in operationibus
fuis, quàm certus eft ipfe motus coelorum & Planetariorum afpectuum, ac de-
terminatum earundem tempus ufque ad minutas. Occultaverunt autemve-
teres fapientes hujus fcientia medullam, ut ftultos & indignos occoecarent,
non aliter quàm Philofophi circa Aftronomiam inferiorem optimè verfati,
periti nempe in lapidis Phyfici confectione. Nam utHermes & cæteri Philofophi
Chemici parabolice, allegoricè & fophifticède lapide Philofophico tractant, du
uous alteri fæpiffimè obloqui videtur,dicentealio B. hoc,alioautem illud fum-
mopere difluadente, acclamante Ry illud,atque hac rationeftudiofos decipiunt:
ita etiãfefe res habet in arte hacpræfenti,ut pote de cujus quoq; fecretis Aftro-
logi varii variafcripferunt,ita ut alter alteri omnino contradicere in hocftudio
videatur,atque hoc modo doctrinæ incertitudine curiofos decipiunt, & cogunt
Artiftas ut plurimum fallaces & mendaces reddere refponfiones. Hæc igitur
certiffima eft in fcientia illa incertitudinis ratio, quâ quidem ea incerta eft, fed
respectivè,hoc eft, refpectu perfonarum, quæ ipfam non abfolutè, & utinna-
tura fuaeft,fed malè concipiunt actractant. Nam citra omne dubium tam cer-
ti funt ftellarum effectus in hæc inferiora, quàm certum eft, DEUM omnia
ordinaffe,quæ in mundo hoc inferiori non modò in elementis fimplicibus, fed
in ipfis etiam elementatis tamanimatis quàminanimatis contingunt.Nec cre-
dendum eft, ipfum Diabolum alia cognitione futura & præterita cognoviffe,
(cùm tefte fcriptura de mentis
fecretis nihilparticipet) nifi quatenus ex aftrorum
motu eventus omnes addidicit, acfiin æthereis campis eos aureis literis defcri-
ptos vidiffet. Ethic quideminter omnes totius mundi Aftrologos exercitatiffi-
mus effe creditur, ut pote qui diu in hac fcientia operam pofuit, atque inde à
mundi principio ftellarum operationes obfervavit, per quas voluntatem DEI
in rebus naturalibus affiduè animadvertit,haud fecus quàm fervus aliquis Do-
mini fui verba acvocem audiens ex fono eorum intelligit, quid ipfe velit , &
quæ fit ejus in re qualibet intentio.At defecretis DE1 myfteriis non plus intelli-
git, uti nec de metaphyfica ejus operatione, quàmfervus cognofcit Domini fui,
imaginationem,prius, quàm ille intentionemfuam verbis declaret.

Ex hifce igitur conftat,fummam effe hujus fcientiæ certitudinem,(quip-

pe quæ inter omnes alias maximè eft fublimis,& proxima ipfi creatori) fed mi-
nimam in Artiſtis hujus feculi veritatem,quoniam videlicet veritas hujusfci-
entiæ eft fub fictis obvelamentis occultata & in tenebris verborum contradi-
&
toriorum abfcondita. Ego verò relictis in medio diverfitatibus ac variis viis -
gyptiorum,Judeorum, Arabum feu Chaldæorum & Babyloniorum in illo folummodò
puncto eos fecutus fum, ubi maximè ipfos convenire percepi. Et quamvis hæc
noftravialõgè diftet àvera & integra artis cognitione, attamen,quia experti fu-
mus, veras divinationes hujufmodi operatione ut plurimum proveniffe , id cir-
code eatantùm,omiffis ambiguis veterum Sophorum curiofitatibus,
breviteragemus .
Bbbb 3 САР
$66 TRACT. II. PART. IX LIB . 1.

CA P. V.

De iis,quiprofeffionem Aftrologia hominibus interdicunt.

Eperiuntur quamplurimi,fed in hacfcientia valdè imperiti, & obfcuritate

tenebrarum fubmerfi , nec præter fenfibilia quicquam mente concipien-
tés,qui volunt,hanc fcientiam, cùm fit de ipfius Dei miniftris,non effe ufurpan-
dam,imò iniquum effe tam alta petere,& fecreta ipfius creatoris tam anxiè &
fcrupulosè perquirere. Alii verò,uti jam dictum eft, inveniuntur, qui Aftrolo-
giam aut nullam,aut faltem frivolam effefcientiam afferunt,utpote nullo mo-
do certam. Atque hifce quidem pofterioribus fatisfactum eft,ut opinor, capite
præcedenti; Ad priores verò, quod attinet, velim ut illi ad hæfitationem fuam
diligenter perlegant epiftolam noftram hujusTomi primordio præfixam, atque
ut deinceps fecumipfi perpendant, annon bruto magis quàm homini mentis
dono ornato conveniat talia cogitare, & rem tam nobilem, qualis eft homo,æ-
ftimare tamvili, & tam abjectè de illa judicare, quod nequeatmens ejus ab ipfo
creatore in illum infufa,ut per eam cum ipfo communicaret, acfine qua etiam
beatificari homo non poteft, per eafdem fcalas fpeculando & contemplando
afcenderein cœlum,per quasà coeloin corpus humanum defcendit.
Audiamus quæfo, Trifmegifti de hac re opinionem , quifermone 1. Pimandri
de hominis fapientia in Aftrologia intelligenda loquiturin hæc verba : Cum ho-
mo omniumpoteftatem infe haberet,opificiafeptemgubernatorum obfervavit : hi autem
humana mentis meditatione gaudentes,finguliproprii ordinis participem hominemred-
didere,quipoftquam didicithorum effentiam propriamque naturam confpexit,penetrare
atque refcinderejam exoptabat ambitum circulorum , vimque gubernator is prafidentis
ignicomprehendere. Divina profectò funt hæc Trismegifti verba, mentem huma-
nam in excellentiæ faftigium exaltantia,utpote cujus nobilitate docet homi-
nem non modò certas aftrorum eflentias cognofcere,& earum effectus per con-
fequens in Aftrologicafcientia addifcere,fed etiam actiones metaphyficas (& id
quidem permiffione divina ) contemplari : Unde & in eodem fermone fic lo-
quitur idem Trifmegiftus : DEUS hominem ad imaginemfuamprocreans reverâpro-
priaformanimiumdelectatus opera fua omnia ufui conceffit humano. Certum eftita-
quementemhumanam,cùmfit tamnobilis,& divina,omnimodò ad excelfa &
fublimia , imò & ad ipfum DEUM, tanquam verum luminis divini radium ac
fcintillam naturaliter tendere, & in hifce inferioribus,quibus invita committi-
tur, & inquæà Spiritu vehiculofuo tranfportatur,acquafi traditur,tanquam in
carcere opaco includi,& à libertatefua naturali reftringi & coarctari, atque ita
inregioned fpofitioni fuæ penitùs contraria contineri : Nam ut mens & corpus
funt in naturæ fitu duo extrema,ita etiam funt difpofitiones eorum magis fibi
contrariæ,quàm eft difpofitio caliditatis frigiditati,aut humiditatis ficcitati.
Haud ineptè igitur concludendum putamus , non effe impoffibile captui
humano cognofcere aftrorum & gubernatorum illorum effentias ac difpofi-
tiones, neque etiam contra voluntatem divinam id fieri, cùmipfimenti huma-
næ altiùs penetrare, & cum ipfo Deo contemplatione divina colloqui conceda-
tur,fed fpiffitudo & tenebrofitas corporum excæcat animam , ac judicium il-
lius tollit, haud fecus, quàm pannus oculis obductus adimitillis objectivifibilis
certitudinemacfiguram. Sicigitur prima aftrorum cognitioper revelationem
eftgenerihumano declarata,acdeinceps Cabaliftica traditione continuata..
FINIS LIBRI PRIMI.
LIBER
 567

LIBER SECUNDUS

Defignis .

CA P. I.

Dezodiaco & ejuspartibus.

2 CIENDUM inprimis eft Zodiacum effe folum circulum illum latitu-

dinem & obliquitatem habentem, qui Macrocofmi vifibilis rotun-
ditatem in duas æquales partes dividit.Hujus latitudinem invene-
runt Aftronomi effé 12. graduum, eandémque habere longitudinem,
quam circulus ille Equinoctialis, videlicet 360. graduum, quatenus nimirum

globum integrum in duas æquales fecat. Hinc igitur eft, nempe ob ejus longi-
tudinem & latitudinem, quodcælizonafeu'cingulum appellatur. Diviferunt au-
tem hunc circulum fapientes in 12. partes æquales, quarum quælibet 30. gradi-
bus conftat. Atque has quidem portiones appellaverunt figna; ipfum autem
circulum ab illisfigniferum denominaverunt,quafi 12.figna ferentem.
Signum cælefte accipitur autpro loco,cuilibet ex12.fignis zodiaci attributo,
& fumitur aut pro parte zodiaci ex 30. folummodò longitudinis & 12. latitudi-
nis gradibus conftante,acfigno illi proprio, aut pro zodiaci parte 30. longitu-
dinis gradus continente cumintegra mundi latitudine, hoc eft proportionali.
ter feu pyramidaliter à 30. illis gradibus longitudinis (quæ dimenfio tam bore-
alis,quàm Auftralis bafis locumobtinebit) ad ipfos zodiacipolos extenfa .
Vel accipitur pro congregatione ftellarumfixarum, figuramfeu effigiem
illarum rerum, quæ fignis cœleftibus in zodiaco inventis nomina impofuerunt,
repræfentante. Sic Aries ita dicitur, quia ftellæ inillo zodiaci loco congregate
formam & effigiemarietis conftituunt, & ficin cæteris.

CA P. II.

De Ariete

SECTIO 1.

Deintegra Arietis natura.

Primum zodiaci fignum eft ARIES ,cujus character eft talis V. Hoc fignum
ideò dicunt primum in Signifero locumfibivendicaffe, quoniam Sol primo
creationis fuæ die ex hujus figni principio mundo emicuit.

Signum
568 TRACT . II. PART. X. LIB . II.

(Septentrio
nalis re-

fpectu
Equi-
noctialis
circuli.

fuam in calopofi- Sobliquè a-

tionem
fcendens.
Orientalis

refpectu
triplici-
tatis.
Cardinalis.
Vernalis.

(Ignea.
Biliofa.
Est fibipropria, Calida &
quæ dicitur fuam difpofitio- ficca.
ob nem elementare Amara.
Mafculina.
Diurna.
Mobilis.

Quadrupes
Fera man-
beftialemfuam fi- fueta.
Natura, quæ
guram SNec muta,
confidera-
nec voca
turvel qua-
lis.
tenus

Calamitatem,quam corpori
humano affert,Tortuofa.

Domus Martisdiurna.
In integra
fua dime- (Diurno ,
fione ,in Planetisquibuf Sol.
qua duo dam dignitates Noctur-
funt no-
tribuit, &fic Unaex triplicitano,Jupi
tanda, eft ter.
tibus igneis, cu-
nempe Diurno&
jus Dominus
Signum ejus noctur-
Arietis eft tempore
no , Sa-
obfer-
turnus.
vatur,
vel Caloeft contiguus Equinoctiali .
Locus, qui in Homine caput occupat.
Anno MenfemMartii fibi vendicat.
Secundùm (Graduum fuorum difpofitionem feu naturam variam , de qua

fectione hujusfecunda..
diftincta
Stellarum in eofixarumnumerum,& fitum , de quibus in fectio-

ne hujus tertia..
Septen-
 DE SIGNIS ZODIACI. 569

Septentrionale diciturhoc fignum, quoniam ab Æquatore verfus eam co-

lipartem vergit.
Dicitur obliquè afcenderefeu oriri,quia cum eo Æquatoris media parsnon
afcendit,major enim arcus Zodiaci,quàm Æquatoris oritur.

Regula I.

Jack Inferiora fexfigna obliquè afcendentia obediuntfuperioribus directo afcendentibus

ac fibi oppofitis: Sic rectè afcendens habet reverentiamà z fignofuo oppofito
obliquèafcendente : etiam ab & mà X, acfic in cæteris.

Crientalis Triplicitatefua&& Cardinalis dicitur Aries,quia fecundùm natura-

15. lem cœli fitum vendicat fibi angulum Orientalem : Nam cùm primum diem
Solincepità creatione fua,in Arietis principio repertus eft : Unde eo die oriente
Sole dimenfio Arietis eum coeli cardinem procul dubio poffidebat. Quatuor
autem figna cardinalia numerantur, videlicet V. . £.4.
Vernalis etiam vocatur,quia ex corpore ejus impluit Sol in hæc inferiora
tempus vernum, & æqualem ejus temperiem .
Mafculinum autem eum appellant , quoniam fub eo etiam mulieres natæ
virilifortitudine imbuuntur.

Diurnum etiam ipfum nuncupamus , quoniam pulchritudinem dat nato

feu fignificato,eumque reddit clariorem.

Mobilis denique dicitur,quia natum reddit mobilem & varium,

II .
me.
Humanam retinen- Et Haly inter hoc ponit propter vi-
tiaeffigiem cinam virginem.

me.
Pennigera. II .
{ X.

V. Fera manfueta.
!
Quadrupedia. ४.
2.
+7. Fera immanfueta.
}re
V.

Signorum Tortuofa ,calamito- ૪. Quia gybbos, claudicationes,luxatio-

. nes , ulcera , & fimiles calamitates
aliafunt ? fa , vitiofa,mor-
m2. natis infligunt.
bofa.
7.

.
Fæcunda& multam
me. æ ab effectu nomina funt fortita..
prolemgeneratia }Quæab
X.
Quæin occidente vigent ; At Ptolomeo
2. tefte П.quia fimulachrum duorum
Sterilia.
me . corporum habet,filiorum nmerum
II . multiplicat.
Vocalia,qualia funt figna hominum .
Muta,ut me X.
Medianatura,ut V.8.2.7.& pars.ultima
..
Cccc Digni
370 TRACT . II. PART . X. LIB . II.

Dignitatem Planeta habere dicuntur, cùm in aliquibus Zodiaci locis majo.

res acquirunt vires & poteftates , quàm in aliis : quibus quidem dignitatibus,
dumfruuntur,fortiores dicuntur,quod fit,quia natura talis Planeta convenien-
tior eft naturæ iftarum ftellarum,ac fit mutua naturarum illarum affinitas : At.
que hinc eft,quod à veteribus dignitates effentiales dictæ funt,quarum præci-
puarum quinqueabAftrologis enumeranturfpecies,videlicet Domus, Exaltatio,
Triplicitas, Terminus & Facies. Domus dicitur fignum, cum quo Planeta magis
concordat in plenitudine qualitatum,& vocatur ita, quoniam, cùm Planetain
eo exiftit,habet fefe ut vir in fua domo : Atque hoc etiam modo V. dicitur do.
mus oftis.

Regula 11.

Planete domusquinquepoffidet dignitates está locusprincipaliorpræcateris digni.

tatibus nature craffi Planeta magis conveniens.
Triplicitas eft connexio trium fignorum, quæ ex Zodiaci trigono ſe invi-
oemafpiciunt,ac naturam fimilem habent.

Regula III.

Cùm Planeta est infua Triplicitate,habetfefein ea,ut vir inhonorefuo inter auxi-
liantes : Sicigiturfehabent O.7. & H. inv.

S E-
 Num
1234
.g0
20 56
1
9
8
7
15
14
13
12
11
19
18
17
16
21rad 1
93
1
2
|||32
1
5
8
9
06
4
7
0
3
2
5
8
6
9
Tenebrofi 910111213141516
N
.feam
ad
Quo 2
3I
DE

Arietis
gradus Lucidi 5
4 8
6 이기 17181920 125262
27
26
25
29
287
41
naturas acuz
varias 21
22
23
24
O

d
&
Mafcul ntes
ini
. iffere
3
2
4 이기
8
10111213
]91 1415

T
SE

habet
U
; nde

n
Fæmin
. ini 9 18
16
10
19
12
17 10/12/22
alii
dicuntur
di-
Gradus Puteales 6 16 1231
C

|29

K
w
menfionis .
Auget. fort
]
19
Arietis Exaltatio
.
SIGNIS

191
confide-
4 * Б
ΤΙ

X+
‫رع‬

;rantur inus
rmi-
Tegn
Di
Ref pectu
aut 3141 1
12
18 4
7
6
9
8
11
14
13
16
15
17
20
19
22
|21
2
||3500
3
4
5
6
8
7
9
Ο

2
alioru
; m tates
140 101
Pla-
Ná
netis
co Facies
I 1
3 52
4
7
6
9
|||8
|2 1
3
2
35
90
4
7
6
8
1
0
3
2
8
9
II.

Cccc
cedunt
hoc
in Detrimentum

2
De particularium Arietis graduum natura .

figno Cafus 21
L

OF LO
ZODIACI

Notan-
571
 572 TRACT. II. PART. X LIB . II.

Notandum eft quodgradus tenebroft, fimul & Puteales infortunio afficiunt:

Lucidi verò fortunio; Vacui autem mediocres funt inter bonitatem & malitiam.

1 Gradus autemfortunam augentes funt in quibus ftellæ fixe naturas fortunato-

rum Planetaruminduunt,autlocum elevationis bonorum occupant, videlicet
ubi dignitatem aliquam habent.
Gradus mafculini ideò ficdicuntur, quod Planetam mafculinum in illis ex-
iftentem fortiorem faciunt , atque fic etiam gradus fœminini eadem ratione
fecundùm naturam fuam fœmininos Planetas afficiunt.

Gradus Azemena funt gradus debilitatis corporis : Eft enim Azamen aliqua
corporis debilitatio, qualis eft furditas, cæcitas,membrorum debilitas & id ge-
nus alia, quibus in hacvita homo eft obnoxius.
Cùm ergo nativitatis tempore reperitur Luna in aliquo horum graduum,
accidit nato aliquis ex iftis defectibus. Sicfi Planetæ fuerint in gradibus lucidis,
erunt illi fortiores in fignificatione bonorum, quoniam gradus ifti fignificant
pulchritudinem, lucem, fortunam; Si in tenebrofis denotant duritiam,tardita
tem, & horribilitatem ac rem tenebrofam & malam; Siin gradibus fumofis, &
vacuis fignificant rem non parùm horribilem; fi in Putealibus pulchritudo &
afpectus nati debilitabitur; fi in gradibus fortunam augentibus, fortuna nati
majoreritacdominabitur terris, multáfque divitias comparabit.
Nota quod Azamen idem eft, quod infanabile, & Puteus idem, quod Aquo-
fitas.Undeubicunque reperitur puteus fignificat aërem pluviofum , & fi de ho-
mineagitur Hydropem,
Planeta exaltatio eft locus zodiaci feu figni ejuſdem gradus,in quo vis illius

naturali quadam fublimatione elevatur. Dicitur autem 19. Arietis gradus exal-
tatio folis, quia fol ibiexiftens incipit ad feptentrionem vergere, diebúsque in-
crementum tribuere.

Regula I.

Ubicunque in zadiaco Planetaaliquis exaltatur, ibi in loco ejusdem zodiacioppofito

depreffionemfeu detrimentumfuum inveniet; ut Sol exaltatur in 19 V. & deprimi-
tur in 19.. quoniam ibi locieſt elevatio Saturni , qui vitæ ac O. eſt inimicus. Si-
militer,ubi aliquis Planetarum deprimitur,ibi in ejus oppofito exaltatur.
Illud notandum eft, quod Planeta, quando eft in exaltatione fua,habeat
fefe ut vir in fuo regno , quemadmodum fi in domofua exiſtitſeſegerit,utvir in
propriafua domo, & fi in Triplicitate, ut vir in honorefuo inter auxiliantes,ut di-
&
tum eft.

Regula II.

Exaltatio vendicatfibi quatuor dignitates, ut domus quinque, ficuti dictum eft.

Termini feu fines funt peculiares fignorum & figniferi partes, quæ in uno-
quoque figno ob certas cufas diftribuuntur quinque Planetis , videlicet 5.7.
07.9.& ¥ .

Regula III.

Notandum est, quodduo luminaria carentfinibus,locoque eorumduas zodiaci me-

dictatesufurpant,incipiente nimirum quolibet à domofua. Ita Solinitium fuumcapit
in Ariete,& definit in fine Capricorni.
Regula
 DE SIGNIS ZODIAC I. 573

Regula IV.

Ut domus quinque, Exaltatio quatuor, & Triplicitas,tresfibi vendicat dignitates

effentialesfic Terminus retinet duas.
Quemadmodum autem dictum eft in præcedétibus ; Planetam fe habere
in domofua,ut vir fefe habetin fuis ædibus , in exaltatione autem fua utvir in ſuo
regno, atque in fua Triplicitate, utvir in honore fuo ,fic etiam afferimus, ipfum
in termino fuo exiftentem aptè comparari viro interparentes ac cognatos fuos
manenti .

Singulorum fignorum tres numerantur Decani , divifis nimirum 30. gra-

dibusin tres portiones æquales. Etquælibet portio erit facies , quarum prima
portio ex decem primis gradibus confiftens vocatur Primafacies, fecunda autem
portiofaciesfecunda, & ultima portio facies tertia,prout indiſtinctione fuperiori
apparet.

SECTIO III.

Deftellisfixis in Ariete tumfeorfim tam inparte corporis ejus intrafedemfuam

manente,quàm in altera illa in Tauri manfionem extenfa,
tum etiam in integro intervallo ei attributo
inventis.

Dimidia cervicis pars.

Indomo feu inter- Ambæ tibiæ anterio-
Corpus Arietis induos vallo ejus pro- res.
cœlilocos extendi- prio exiſtunt Cornu dextrum ,
tur. Nam Pofteriorpars capitis.
In domo Tauri inveniuntur cætera ejus
membra.

GCCG 3 Stella
 TRACT. II. PART. X. LIB . II.
$74

ong. Latit. Mag. Natur.

Long.

G. M.G. M.

Alafeu lum- 74
3 35
35 12 30 20
12 30 2
bi Pegafi
1
Umbilicus
Pegafi 3 35 12 30 2.070
Dext.hum .
8 69
56 90131 5 7
Septen- Caphei.
triona- Andromad.
91526 12

S
les
Alpherat.

Scapulum

OF
Androm. 16 45 24 30 3

Cingulum

OF
Androm . 152
25 15 25
5 20 3
[ Extra illius effigiem in
ejusintervallofeu do-
mo comprehenfæ
Extremum
Eridani 21 3553 30 I 7 0

Venter Ce

La
15 25 20 Б

Ο
ti 3

Meridio- Noduspi-
33 55 8 30 37
dionales fcium

Stellafi- Juba Ce-

51
ti 29 5 4 1
10 4 Б
xa a-

gentes Linu Auftr.

XF
in hæc 14
pifcium 03 7 4 5
infe-
riora Log.V
cum
hoc fi- 29 20 8 15 3 7 h
Б
Cornu de-
gno
funt xtro
(Boreales 28 o Б
Inpartib Si 7· 30
30 3
Arietis in funt in
Dextra cer-
fua domo 28 5325p.b
vicis parte.
inventis
Auftrales nullæ habentur

In ejus com-
pofitione, Log.8
cujus ftel-
Fronte 2 7 45 3p.h
læ princi-
paliores
Boreales Tergo
Ok

8 20 6 I 6 F
In ejus funtin
membris
Of

Cauda. 24 312 4 F
O

in 8re-
pertis Auftralis una in pede
8

5 20 6 15 4 07
pofteriori eſt
Genera-

A
 DE SIGNIS ZODIAC I.
575
Generaliterhîcnotandum eft,ftellas fixas corpora animalium cœleftium
conftituentes propriis fuis intervallis, & locis feu domibus non effe contétas,fed
partem corporis cujufque figniinfua fede propria comprehendi,& reliqua ejus
membra in loco alterius figni ei proximi contineri. Sicminor Arietis pars repe-
riturin pofteriore parte longitudinis ei attributa, nempe verfus finem 30. gra-
duum,ejus domum commenfurantium, videlicet ejus tibiæ, cornu dextrum &
dimidia cervicis pars cum capitis ejufdem portione.Reliquæ verò ejus partes
in Tauri dominium fe extendunt, & 21 ferè gradus illius longitudinis occupare
videntur.

Demonftratio fequitur

10 20 30 10 20 30

I.
Regula.

Notandum est, quodpartes cujufquefigniextrapropriam fedemreperta conducant

adjudiciumilliusfigni, in quo deprehenduntur.

SEC-
 TRACT. II. PART. X. LIB . II .
576

SECTIO IV.

Denatura quam dat Aries cumftellisfuis.

Superbum.
Confidentem infuoproprioconfilio.
Exiguiingenii, & fimplicis anime.
Amatorem puerorum .
Lafcivum.
Suisbonis non contentum & inpropriis divi-
tiis avarum.
Anime; Nam facit Inverecundum.
hominem. Sinhoneftum.
Adgulam & ebrietatem inclinantem.
Precipitem &temerarium .
Mobilem delocoin locum, & diu inpatria non
manentem,fedper müdum incognitum vaga-
badum, marefæpius
fulcarecupientem, & tamen
naturâfuafatisfegnem & otio deditum.
Aries denotat

difpofitionem (Longum collum .

Parvastibias.
Afpectum inclinantem.
Capillos multos&crifpos ad albedinem
vergentes.
cofert Brunum colorum, quando prima V.fa-
cies adeft, & capillos adrubedinem in-
clinantes, quando ultima ejus fa-
Corporis; Nam cies adeft.

Signumin capite.

Primamedietas aſcendat,hominem

Si ejus groffumfacit & pinguem.

ultima, macilentum & gratilem.

Conftel
 DE SIGNIS ZODIAC I.
577

Gravem,aufterum , non crude-

lem.

Cephei facithomi- vitâ tranquillum & pacificum.

nem Fictionibus & rebus Poëticis

fefe oblectantem.

Boreales, nem-
(Lafcivum .
pe illa
Studiofum in lapidumpretiofo-
Scaffiopea facit rum naturis.

Auricupidiffimum.
Sculpturafe delectantem.

Conftellationes
in Arietis Curiofum inquifitorem.
Pegafi facit
Studiofum & oblectantem fefe
longitudine inarteMedica.
inventa

(Adgulam & ebrietatens pro-

num .
(Cetifacit
Rapina amantem.
Auftrales,nem- 5 Pifcationumfectatorem.
peilla
Eridani& Nodi
SPifcationem
pifcium. ium
{Mercaturampiſc indicät.

Regula 1.

Ex uniuscujufque figniformafacile est vires fingulorumcognofcere,

præfertim,qua-
tenus injudiciis confideraripoffunt,aut debent : Vide fectionem fecundam hujus ca-
pitis : Similiterftellafixapræterfigna,habentfua quoquefigna figuras ; Unde,inquit,
Ptolomeus,appellationes à figuris fyderum defumptæ,fcilicet quadrupedia ter-
reftria, & c.

Dddd Stella
578 TRACT. II. PART . X. LIB . II.

SCorona Septentrionalis.
(Ducalia, ut
Rerum,
Corona Auftri.
earúm-

quea- (Naufragiaut Argos .

lia
..

Marina, ut Cetus.
Natantia,
Delphin.
ut
S.
Fluvialia, ut
2x.

Hominum nomini- Sorpheus.

Stellafixe habent
bus vocata, ut Oryon.
figuras feufigna
virgo.
Terreftria
Quadrupedia
Fera.
Brutorum habitum Domeftica.
induentia,quo- Reptilia.
rumalia funt Venenofa.
Muta.
Vineta, &c.

Gallina.

Volatilia, Aquila.
ut Cygnus.
Corvus.

Regula 11.

Notandum est,quod,cùm ftellafixa natura cumgradu in cufpide invento est cogni-

ta,fcilicet eam effe velfimplicis, velduplicis , veltriplicis Planeta,neceffefit mixtiones natu-
rales facerefecundùm diverfitatě naturarum,ut invenimus, quod cornu V. præce-
dentis de naturâ participet . & H. Ergo mifcemus Martis complexionem
cum complexione Saturni, & taliter in rem propofitam facimus defcriptionem,
fecundùm majorem teftimoniorum numerum : Siejus natura fit fimplicis Pla-
netæ,tunc Planetæ natura ipfi accommodatur, ut propria .

Regula III.

Si quis meliùs & exactiùsfcire voluerit naturas ac proprietatesharum imaginum

cæleftium,legatfabulofas ipfarumhiftorias.

Regula
 DE SIGNIS ZODIACI
581
Hincigitur Septentrionale dicitur hoc fignum, ut in capitis fecundi fectione
prima dictum eft, in qua eadem fectione etiam rationes funt allegatæ,cur dica-
tur obliquè afcendens, cur vernale, ac fimiliter quoque de beftiali ejusfigura verba
funt facta.

Fæmininum appellatur,quia virum effoeminat debiliorémque reddit.

Nocturnum etiam dicitur, quia magis deformem , nigriorem & obſcurio-
rem faciem confert.

Cur vocetur Tortuofum in cap. præcedentisfectione 1. &tabula proximè

præcedenti diximus.Quid autem fitdignitas in fectione fecunda capitis præce-
dentis declaratum eft, ubi fimiliter de domus & Triplicitatis ufu acpoteftate egi-
mus.

Quod verò ad gaudium Planete attinet, intelligendum eft, Planetam duas

domus poffidentem habere unam magis familiarem quàm alteram , atque
hanc Gaudium vocant Aftrologi, quoniam in ea fibi Planeta congratulatur.

Dddd 3 SE-
 582

1
Num
g
.. rad 2
1
||9
8
7
6
5
4 7
6
5
4
2
3
1
0
9
7
8
6
4
2
1
0 28 29 91301
I 3
253
Tenebrofi 2
3 9
| 0
I 213
TR

Lucidi 6789101112131415 2 8
7
6
|| 5
4
2
3
1
N
.fe
adam
o 5
41
Qu
89101112 20
19
18
17
16
AC

i
urus
Taad
gr Vacui
་ |2
||3 8
9
|06
7
T

.
Mafc
vari ulin
as
ras 6 기 8 IOII 18
21
20
19 25
.

natu 91

∞0 100 100
d
& iffere
.Femin inntes |116
15
12 7
14
13 2
|
23
242
3
2
4
5
II .

;Un-ent
hab Puteales 2425
I2
de
funt
alii

"
Azemena 678910
SECT

fign
Gradius .fort nt
Auge 151 27
31

Joco mentionem illorum nonfaciemus .

PA

Tauri
con- Exaltatio
C 3
fiderantur F Z b 07
F
RT
.

Of
O

Terminus
; oru
ali
Ref pectu 2
1
1
|9 9
7
8
6
4
|3|| 05
21314151617181920
0
1
8
7
6
4
53
2
X.

Pla m
Nane- 11
LC

Tauri
in
tis
II.

Facies
funt
gradibus |3
2
26 9
8
7
|25
2124
23
22
20
De variagraduum Tauri difpofitione.

1619
18
17
15
14
13
12
11
10
LI

7
6
5
4
3
2
1 678910111213141516 90
B
.

.
Detriment
07
Cafus
II
.

SE-
Quoniam de hifce omnibus infect.2.cap.2 fatis locuti fumus,ampliorem hoc
 DE SIGNIS ZODIACI
$79

Regula. IV.

Semperincorporis & animejudicio concurrunt principaliores ftellæ imaginis cœ-

leftis,fimiliterque difpofitio tumcorporis,tum anima ejufdem imaginis.

CA P. III.

De Tauro .

SECTIO I.

De integra Tauri natura .

SSecundum zodiaci fignum eft TAURUS, cujus character eft hujufmodi 8.

Adexortumfignorum dimidia fui parte collocatur, caput habens ad terram
attentum .

Dddd 2
Signum
$80 TRACT. II. PART . X. LIB . II.

Septentrio-
nalis.
obliquè a-
fcendens.
Meridiona

(fuam incœlopofi- lis refpe-

tionem tu Tri-
&

plicitatis.
Vernalis.

Terreftris.
Melancho-
I lica.
fuam difpofitio-
nem elementare Frigida &
ficca.
Acida.
Est fibipropria,
Feminina.
per quam di-
Nocturna.
citurpropter
Fixa.

Quadrupes.
Fera man-

fueta.
Nec muta,
Natura , quæ Bestialemfuam nec voca-
maturam
confidera- fedme-
lis,
dia natu-
tur vel qua-
tenus TR.

Calamitatem, quamcorpori
humano affert, Tortuofa.

DomusVeneris nocturna.
In integra Gaudium Veneri.
fuadime- Diurno ,
fione ,in Planetisquibuf Venere.
qua duo Noctur-
damdignitates Triplicitas ter-
funt ob- attribuit, & fic ? rea , quæ regi- no, Lu-
ferváda , eft tur tempore na.
fcilicet
Signum ejus Utro que
Tauri Marte.

cófide-
ratur,
aut Calo;eft enim proximus Arieti anteriori.
Locus,ejus in Homine,ubi collum & guttur poffidet.
Anno,in quo Menfem Aprilis gubernat.
Secundùm (Graduum fuorum difpofitionem , de qua fectio hujus fe-
cunda.
diftincta
SStellarumineofixarumnumerum,&fitum, de quibus fectio
hujus tertia .
Hinc
 DE SIGNIS ZODIAC I. 583

SECTIO III.

Deftellisfixis tam in corpore Tauri inventis, quàm comprehenfis

in longitudine 30. graduum ejufdem.

(Collumferè integrum.
In domo ejus propria inveniun- Pectus.
tur illius Pes dexter.
Tauri corpus de duobus Nares dextra.

locis participat; Nam ( Caput.

in domum Geminorum fe exten- Ambo cornua.
dunt illius Facies cum oculis.

Pesfinifter.

Long. Latit. Magn Natur.

G. M.G. M.
Septen- ( Pectus Caffiopeja 5
2 15 48 45 3 ዩ
triona-
Caput Medufa 21 5123 Ο 2 h 7
Extra ejus effigiem ,fed les
in illius intervallo Dextrum latus Perfei 26 1530 O 26 7

comprehenfæ funt
Stellafi-

‫رع‬
Merid. Nares Ceti ୨ 512 20 3
xa a-

gentes In 81
in hæc Inpartib.
Auftralior Plejadum 25 55 205 107
ejusfuam Boreal S
infe-
Borealior dicta 123 35 40
4 405 10
riora domupof
fid. inve- Innarib.dext.feuprim.Hyad. 30 10 6 72 07
cum {Auſtr.
tæ funt Genu dextrum
figno In ejus cor-
In II
8. sút poris com
pofitione , Cornu dextrum
5 47 4 10 3 | ɓ p. ☀
principa- Inej me- (Boreal.
Auris dextra 7 49 6 355
bris in- 5p.
liores
tervallu

ingredie Fronteintra oculumfiniſtr. 4 12 5 40 I 87

tib.cōtế- Auftr. Oculo dextro
| 3 0 3 30 | 3 | 07
tæfunt II
Cornufiniftro 34 40 4 p.07.

Regula
584 TRACT. II. PART. X. LIB . II.

Regula I.

Obferva diligenter naturam partium Arietis in hocfigno contentarum cumftellis

earum.
Taurus fua facie Geminos afpicit, atque in ejus compofitione Tauri cervicis
cum pedibus anterioribus & capitis effigies obfervatur . Unde Aftronomi reli-
qua corporis ejus membra ,pofteriora nempe, veluti in nube abfconderunt.

SECTIO I.

De natura quam Taurus dat cumfuisftellis.

(Mentis taciteparticipem.
Parviingenii.
Semel agitatum & excitatumma-
Secundùmfe totumgnaac mirabiliapræftantem.
reddit hominem Avidum.
Res antiquas renovare promptum.
Puellarum & juventutis amatore.
Libidinofum,& libenteramores
fuos occultantem.
Lafcivum .
Semper oc-
cupatum in
jocis & de
litiis.
Invidum.
Ebrium.
Anima;Nam
Gulofum.
Taurus Ubi Pleiades funt
Curiofum in
facit natum.
exornation
ne corporis
Sui &capil
lorumtin-
Etura.
Ambitiosu
Audacem.
Amatoredi-
fecundumpartes
Etorü&fa
Juas. Etoru hone

ftorum.
Inquietum.
Denotat8 Pacispertur-
bátorem &
difpofitio
UbiHyades, & pre- oblectantem
nem .
fertim ubi ftella fefe difcor-
illa clara Aldeba- diis, &
ran invenitur , Fidem ta-
reddit hominem.
men obfer-
vantem.
Bellum a-

mantempra
pace.
Corporis
 DE SIGNIS ZODIAC I.

(Amplum & longum collum.

Frontem more Tauri elevatam.

(Secundumfe totum Ampla narium orificia.

conferthomini Oculos magnos&groffos.
Cutem hirfutam.
Supercilia magna.
Corporis ; Nã Vocem aliquantulum raucam.
fecundùmpartes ( Principium ejus ad pinguedinem
fuasfacit homi- inclinantem,fine proportione
nem in membris.
Finis ejus , ad macilentiam incli-
nantem .

De Caffiopeia natura , fect. 4. capit. præced. di-

&
tum eft.

Perfeus reddithominem (Honoris.

Borealis cupidum
Victoria.

Conftellatio extra
Taurum in ea- Stella in capite Gorgonis reddit hominem peri-
clitantem de capite pro re aliqua criminali,
dem longitu .
autin bello.
dine

Auftralis. Cetinaturam,fect.4.cap.præcedent.defcripfimus.

CA P. IV .

De Geminis .

SCTIO I.

De integra Geminorum natura.

Ertium Zodiaci fignum eft GEMINORUM, cujus character efthujufmodi II .

TE
Hi Gemini complexi interfe corpora fua occidunt erecti à pedibus, oriuntur
autem inclinantes, utjacentes.

Eeee Signum
586 TRACT. II. PART . X. LIB . II.

Septentrio
nale.
obliquè a-
fcendens.
Juam in cœlopofi- Soccidenta
tionem
le refpe-
&tu Tri-

plicitatus.
Vernale .

Aereum.

Sanguineu.
Calidum &
humidum.
Est fibipropria, Dulce .
per quam di- fuam difpofitio- Masculină.
citur hoc fi-
nem elementare Diurnum.
gnumpropter Commune,
hoc est nec
mobile nec

fixum.

Bipes.
Animalemfuam Rationale.
Natura , quæ
confidera- effigiem Vocale.

tur velqua- Pennige-

tenus rum

Fecundum.
Effectum.

Domus .diurna .
In integra
Sua dime-
( Diei, ɓ.
fione ,in
Planetisquibuf-
quaduo dam dignitates Triplicitas aërea Noctis,.
Diei&
funt ob-
attribuit,& fic noctis 7.
ferváda , dicitur
Signum nempe
Gemi- ejus
norum
cõfide- Calo; Nam Gemini ab Auriga parte fupra 0-
ryonem collocari videntur,ita ut Orgon inter
ratur ,
8.& .fitconſtitutus.
aut
Locus,ejusin Homine,humeros poffidet.
Anno, Menfem Maji occupat.
Secundum (Graduum fuorum difpofitionem , de qua fectione hujus fe-
cunda..
diftinctă
Stellarum ineofixarumpofitionem,de qua fectionetertia .

SE-
 .Nu
1.g
2 m
rad 8
7
6
5
|4
953
|3
1
:|21
2
8
90
6
4
7
0 24/25/26

cundo diximus.
Tenebrofi
567 2324252627
Lucidi 8 1 7
8
| 9
|2 0
1
2
34
2 IOIII2
DE

Vacui 28/29/30
fic
E
. t
fe
Quoa d |16
13/14/15
.
Maſculin 1 81
93
|||150
2
4
6
in
re
eope- ]
6 23242526
untur Fæmin
. inI || 1
2
1 2
0
9
8
7 ||
|2
|39
|07
8
gr
ria- 2 3141
dus Puteales
I2 17 26
Azemena
Gra dus
SIGNIS

figni .
fort
Augent
II 27
Geminori Exaltatio
21
confide-
|
5
|
|
|
rantur Terminus
alioru
SECTIO

Ref pectu
4
3
2 1
1
|27
6
81
|93
2
4
5
6
8
7
10
920
2
4
6
7
8
9
Pl
; an et arum
|
7
Na
in m
I 07
Facies

Eeee
II.

funt
1 12
5
4
7
6
9
35
||8
|2
2
3 1
3
90
2
4
6
8
7
2
3
4
9
8
7
0

2
ZODIACI.

Detri

3
. ment

*
Cafus
31
De Particularium Geminorum graduum natura.

SE
De graduum differentiis , exaltatione, termino & facie fupra in capitefe-
587
 T
C T
A R B
58
8 T
R
. II. P
A
. X. LI . II

SECTIO III.

Deftellisfixis tam indomo corporis Geminorum , quàm extra illum

in eadem longitudine inventis.

fixæ corpus Geminorum conftituentes fecundùm majorem partemin

Stelle
domo Cancri reperiuntur, & pars tantùm illarum perquàm exigua,nempe

55555
pesfinifterCaftorisfeu præcedentis inpropria fua domofeu intervallo invenitur.

Long. LatitMag. Natur.

G. M.G. M.

Intra Zo- PrimaHyad.in narib . 8| o 55 43 જો

diacilatitu- Secunda Hyadum I 45 4 15 3 07

dinem , ne- TertiaHyadum 2 155 50 3 વો

pein Tau- QuartaHyadum 3 15 3 03 G

ri partein- Oculus boreus & 4 53 이 3 07
větæ funt

8
Oculus &lucidus 4 5 5 IO I

Auftral.
Oryonis humerusdexter 23 25 17 0 1 ∞ ☀
Oryonishumerus
finifter 15 25117 30 2 07
Extra Extra Zo-
Pes finifter Oryonis 10 3531 30 17 h
ejuscor diacilatitu
pus, Prima cinguli Oryonis 16 45 24 10 2 17 h
fed
dinem po- Mediacinguli Oryonis
in ejus 18 45 24 50 275
fitæ funt
domo, TertiacinguliOryonis 20 45 25 20 276
cujus Venter leporis 16 1544 20 3 Б
5
Stellafi- princi-
xa a
palio-
gentes
Hadorum prior |13 3510 0 4 7
040 07
res
in hæc Hadorum pofterior 14 S 18 04070
infe- Caprafeuhircus Alhajot . 16 25 | 22 30| 1 |07 ¥
Borealesfunt
riora 21 3560 0352
Stella polaris Alrukab 21
cum
Humerus dexter Auriga 24 1520 27_ ™
figno
Caudaurfa minoris 21 3566 o 3 5
¤-
inve-
In parte ejus verfus finifter Caftoris
Pes
niun- 27.45 2 30 4 p.
In ejus Boream eft
tur
corpo-
ris co- Caputpraced feu Caftoris 14 45 9 30 2 ¥

pofitio. In ejus me- ( Boreales Caput fequet .

feu Pollucis 17 55 6 15 2
ne,cuj bris Cancri 07
Crus Caftorisfiniftrum 4 551 2 491 3
princi- intervallu
palio- ingredien- ? Crus Pollucis 9 30 3 이 3 Б
res
tib.pofitæ Auftral.
funt Pesfinifter Pollucis 12503 03p.

SE-
 DE SIGNIS ZODIACI 589

SECTIO IV.

Deftellarumfixarum tam in Geminorum effigie,quàm in domo ipforum

inventarum difpofitione in hominis generatione.

(Ingeniifubtilis,
Inclinantem adbonas artes,
Anime.Nafa- Studiofum in Mufica.
ciunt homi-
Mutabilem.
nem Bene rationalem.

Honeftum.

Denotant ПI . ( Beneproportionatum in mem-

difpofitione bris &ftatura mediocris.
Secundùm totam Faciem temperatam.

Largumpectus.
fuam difpofitio-
Bonam brachiorum conftitutio-
nem ,nam fa-
nem .
ciunt
Debile corpus.
Corporis
(Ejusprincipium inclinat ad
groffitiem & corpulentiá
Secundùm partes fineproportione in mem-
bris.
fuas;Nam
Ejus finis inclinat ad macre-
dinem,& quidem ſine
membrorumproportione.

Eeee 3 Conftellatio
 TRACT. II
. PART. X LIB. II,
599
Pro Pleiadibus vide ſignum 8.

(Lafcivum.
Deditum vino &gule.
Aptum adomnemjocum.
Hadi reddunt
Diligentem tamen.
hominem.
Varium & antequam quiefcit timidumde
falutefua.
Septentrio-
nal.
Sollicitum.
Capra homi-
nem facit Curiofum pratimore.
Omniapatienti defiderio.expectantem.
Auriga facit Superbum.
Conftella- hominem Molientem impoffibilia.
tio extra
Geminos Pro Hyad. vide . 8.
(Implicatum variis folli-
citudinibus ita utfem-

perfitoccupatus.
{fe totum reddit Domus & manfiones
hominem
fuasfapius mutantem.

Auftrales Oryon fecun- Afflicium miferia.

dùm Spartesfuas, cla- Irreligiofum.
raftella in eo Perfidum.
reperta red- Rapacem .
Inclinantem ad vena-
dit natum .
tionem.

Induftrium.
Vigilantem.
Lapis facit Timidum.

Vagabundum
Spontefuanihilbonifacientem.

CA P. V.

De Cancro .

SECTIO I.

De integra Cancrinatura .

Quartum zodiaci fignum eft CANCER,Tropico mundi ejufdem nominis

contiguus;cujus character hic eft..

Signum
 DE SIGNIS ZODIAC I.
591

(Septentrio-
nale .
Suam in calopofi Rectè afcen-
tionem dens.
Occidentale.
Eftivale. 1

Aqueum .
Phlegmati-
cum.
fuam difpofitione Frigidum &
elementarem humidum.
Etfibipropria,
Infipidum.
perquam
Fæmininu.
diciturpro- Nocturnum .
pter
Mobile .

Bestialem fuam Mutum.

formam .
Natura, quæ Reptile.
confidera- Fœcundum .
Effectum.
turvel
Calamitatem , quam corpori
quatenus
Inintegra humano affert, Tortuofum .
fua di- Planetis qui-
mefione, Domus næ.
bufdam di- SDom
in qua ·Diei .
gnitates at-
duo funt Noctis .
tribuit, & fic Triplicitas aquea
Signum notada , し dicitur Lutriufg
, C.
Cancri fcilicet

confi. ejus ( Cælo, paululum fupra caput Hydra, eft Tropico

dera- Locus, quiin Cancri contiguus.
turaut Homine,pectus occupat & pulmones.
Anno,Menfem Juniifibi vendicat.

Graduumfuorum difpofitionem, de qua fectione hujus fecunda.

fecundum Stellarum in eofixaramfitus& naturas , de quibus fectione hu-
diftinctă
jus tertia .

SE-

71
 592

Num
g
.I
.34rad
1
2
||18
7
|9 1
0
563
2
5
4
6
7
8
9
1
2
0
3
5
6
8
7
9
Tenebrofi
0

13
14
Fumofi
1920
Lucidi 89
3
26 101112
4
7
5 2
|| 5
3
1
6
2
4
7
8
Vacui
in
f
&
Qic
fe
ad
;( uo 15161718 20
|3 9
Mafculini
910 1314151617181920212223
) 29
28
30
eo
reperiuntur
TRACT.

gradus Fæminini 81
이기
341 II2 24252627
Puteales
II.

12 23 26 |301
Gradus
T
Azemena
9101112131415
Cancri Auget
f
. ort1
2
31
4 15
confide-
Exalta
7tio
rantur
; .
15
aut 07 | | |
PART .

N
Terminus
1
2
3
4 678910
1
2 7
9
1
0
2
3
4
|15
6 1112131
X.

|32 8
7
9
a-
Planettu
Refpec

n
in
N
; am
tarum «
Xt

eft Facies
3
4
2I
5 5
8
7
11
1
9
60
12
14
13
16
15
18
17
20
19
22
21
24
23
26
25
27
28
LIB .

2
O

Б
.
Detriment
II.

Cafus 07 281
Departicularium Cancrigraduum natura & difpofitione.

SE-
 DE SIGNIS ZODIAC I.
593

SECTIO III.

Deftellisfixis tam in univerfo Cancri corpore, quàm in imaginibus

cæteris in ejus domo comprehenfis.

Intra Zodiaci latitudinem funt ftellæ tam Boreales, quàm Auſtrales in

Geminorum membris intra domum Cancri difpofitis ; de quibus
in deſcriptione ftellarum Geminorum mentionem fecimus.

Long. Latit. Mag. Natur

Extracjus
corpus,fed
G. M.G. M.
in ejus do-
mo , cujus
Canopus in Argo- 8 3539 10
principa- I 7 5
naut.
liores
Auftra- Canis major feབ།
u Sy-
Stellafi- lesfunt 9
rius Alhábor 539 10 17 p.o
xa a- Extra Zodia-
gentes ci latitudi- CanisminorfeuPro-
20 5516 10 1 07
in hæc nem cyon Algomeyfa
infe- Borealiter
caput Urſe majoris apparet, & cauda mino-
riora ris.
cum
In
figno
Cancro
Inpartib.ejus
funt fuam domu Borealis una indorfo 29 0 2 30 4 07 (

poffidentib. XX
funt duæ Auftralis una inpede 27 0 8 15 4 5
In ejus cor-
poris com- In &
pofitione,
cujus Afinus Borea-
lior I 40 3 7 4 107
principa-
liores Borea-
Afinus Auftra-
lesfunt 2 39 3 7 407 O
lior
Inpartib.ejus
inhabitan- In ore una 510 5 355
tib.domum
Leonis

Auftra-
Unain pede 45
lis · 40/ 548
740 5

Ffff Se-
 TRACT. II
. PART. X. LIB . II.
594

SECTIO IV .

De difpofitioneftellarumfixarum tam in Cancri corpore, quàm in cæteris ima-

ginibus in ejus intervallo inventarum incompofitione corporis

humani animæ ejusdem temperamento .

Inconftantem.
Anima.Nam facit
Mobilem&mutationibusgaudentem.
hominem
Mercaturafeu negotiationibus deditum.

Denotat
Vocemremiffam.
Cancer di Humeroslargos.
fpofitione Capillos diverfos & crifpos, adnigredinem ver-
gentes.
Staturam humilem.
Corporis, facit enim
Membrafuperiora inferioribusgroffiora.
Magnum ventrem.
Dentes retortos.

Oculos parvos.
Magnafupercilia.

Irfa major facit ho . Animoſum.

Aptum domareferas crudeles.
minem.

(Furiofum.
Facilimè fefe applicantem cuilibet malo &fce-
lerate impreffioni.
Canis major & maxi- Inhumanum .
mè ejus ftella clara, Violentum
Conftella- dicta Canicula, in Iracundum.
tiones in lingua iftius imagi- Terribilem.
Cancri nis facit Minacem.
domovi .
Superbum
delicet
factis & dictus.
Malè loquentem .

Canisminor& maxi- (Infidiarum machinatorem,que bonum exitum

mèftella illa clara nonhabebunt.

dictaAlgomejifa fa- Fidelem amicofuo.

citnatum Inquifitorem negotiorum alienorum.

CA
A P. IV .

De Leone .

SECTIO I

De integrafigni Leonis natura.

LEo intuetur caput Cancri, eftque fignum quintum in zodiaco, cujus chara-
tereft tali . N.
Signum
 DE SIGNIS ZODIACI. 595

Septentrio-
nale.
fuam in cælopofi-
tionem SRecte afcen-
d ens.
Orientale.

Aftivale.

Igneum.
Biliofum.
Calidum &
fuam difpofitione
elementarem 3 ficcum.
Est fibi propria,
SAmarum.
per quam di-
Mafculinum.
citur propter Diurnum.
Fixum .

Quadrupes.
Bestialemfuamfi- Feraimma-
Natura,quæ fueta.
confidera- guram
Nec mutum,
tur vel
nec vocale.
quatenus
Effectum. Sterile.

(In integra Planetisquibuf- Domus O..

fua dime- dam dignitates -Diei O.
attribuit, &fic Triplicitas ignea Noctis 7.
fione,in
dicitur
Signü qua duo Utring 5.

Leo- obfervá-
da funt, ( Calo, eft fupra corpus Hydræ à capite, cui in-
nis
ftat,ufque ad mediam partem ejus proten-
con- nempe
fum .
fide- ejus Locus, quiin
Homine, corgubernat & ftomachum .
ra-
Anno,Menfem Julii occupat.
tur
aut
Secundum Graduum fuorum difpofitionem, de qua fectione fecunda .
diftinéta Stellarum in eo fixarum fitus & naturas , de quibus fectione
tertia .

Ffff 2 SE-
 $96

Nu
..gram
d
I 2
1
3
54 6 1
2 ||9
8
||1
3
750
2
4
6
7
8
9
2
3
||| 50
1
2
3
4
6
7
8
9
0
Tenebrofi
1.2
3
4
5 6
8
||9
|1
70
Fumofi
1
|2 2
3
4
|5
7
6
|11
8
9
0
Lucidi
2
||2
36
| 7
8
9
0
Vacui
fic
E
fe
.ad
Q
(tuo
21
22
23
24
25
.r
reperiuntuMafculin I
2
4
S
3T 9101112131415 25
24
26
28
27
2
|390
TRACT.

eo
in
Fæm
. inin 8
7
6 1617181920212223
Puteales
II.

I 131 22
23 28

७
Azemena
18 2728
fi
Grgn
adius .
Augent.fort
2 19
confide- Exaltatio
rantur
PART.

Terminus
ˊ
8
SECTIO

Plan e-
Refpectu |7 :2
4
|53
6 1 15
17
18
19
20 |1
1 0
1
2
|93
4
1
2
3
|||16 2
3
4
5
6
7
8
9
0

co
X.

tarum
;Namin h 4 07
fun
Leotne Facies
II.

1
2|||9 4
3
56
|7
8 0
1
2
4
253
6
7
8
9
0
1
2
|2 3
4
5
6
7 28 2930
Detri
1
. .5 ment
LIB.

Cafus
·De particularium Leonis graduum natura ac difpofitione.
II.
 DE SIGNIS ZODIACI
597
SECTIO III.

De ftellisfixis tam in effigie Leonis contentis, quàm extra eam

in ipfius domo comprehenfis.

Eonis effigiei pars media anterior cum pedibus ejufdemin fuo proprio loco
LE
& interftitio reperitur, tres ejufdem portiones implens, ac Cancrifaciem afpi-
ciens : Parsautemejus pofterior cum pedibus in domo Virginis collocatur , &
ufquead decimum octavumgradum ejufdemfefe extendit.

(Intra Zodiaci latitudinem , ut ftellæ Cancri partis in ejus do-

mo inventa; de quibus ante dictùm eft.

Extra e- Long . Latit. Mag. Natur .

jusfigu-
ram ,fed M.G.
G. M ./G. M.
inejus Latus
interval- Septen- O 2 87
lo cotěta. triona- Urfa 12 5149
Nates
Atque Extra Zodia- lem, ut
Urfa 26 346 0 2 87
hævel cilatitudi-
nem

Stellafi-
Lucida
xa-
Of
Auftra-
Hydra21 2520 30 27
gentes lem , ut Lucida
in hæc
IO 0155
infe- Argo I| 2 5

riora
In &
cũ học
figno
Caput
funt 15 40 9 10 3 5 p. 07
၇
vel (Borea-
Cor
les,ut 123 55 0 20 17 07
၇
Cervix
(In ejus mem- 23 35 8 39 27 p.
၇
bris in pro-
pria domo
inventis
In ejus
funtaut Pes ante-
corporis Auftra- 15 64 367 87
rior&
compofi- les, ut
Pectus
tione,cu-
OK

24 35 3 40 45
၇
jus prin-
cipalio- In me
res

Tergum
5 3513 40 25 F
Borea- ၇
In ejus mem-
brisinne do- les, ut Cauda
Ω IS SSII SO I 5p.
morepertis
funt aut Auftralisunain ti
Of

12 45 2 40 45
bia pofteriori

Ffff 3 SE
 TRACT. II. PART. X. LIB . II.
598
SECTIO IV.

De difpofitionibus & naturisftellarumfixarum Leonis ac

intervalli ejus .

Crudelem.
Iracundum.
Fortem.

fecundùmfe- Minacem
totum red- Avarum &nunquamfatiatum.

dítque natū → Minacem.

Amantemrapinas &ex iftiufmodi
Anime,Nam
injuriis viventem.
confide- Secundùmpar-
Gaudentem conviviis &gulâ.
raturaut temfuam
Defideriogubernandi &regnandi
principalem ,
ardentem.
Nam ftella
regalis in Superbum.
Denotat Leo-
corde.fa- Magnanimum .
nis fignü dif-
cithomine Corpusgrande.
pofitionem
Largum pectus.
Membrafuperiora magis larġa,
quàm inferiora.
Celerem & velocem
Corporis , nam dathomini
motum.

Tibiasfubtiles.
Acutumafpectum.
Vocemfonoram.
Multos capillos.
Colorem citrinum.

Conftellationes quoq ; in Leonis (De Urfa majoris natura capite fequenti loque

habitaculorepertæ, & natu- mur.

ręearüfunt cofiderada.Ad De Hydra natura & Argo lege illarum hiftorias,

quas quidem quod attinet acobferva naturam ipfarum

C A P. VII.

Devirgine.

De integrafigni Virginis natura & difpofitione.

Signum zodiaci fextum eft VIRGO, cujus character eft talis np.

Signum
 DE SIGNIS ZODIACI
599

(Septentrio-
nale .

fuam in cælopofi- Rectèafcen-

tionem dens.
Meridionale.
Æftivale .

Terreum.
Melancholi-
cum .

Frigidum &
ficcum .
Eftfibipropria,
fuam difpofitione Acidum.
perquam elementarem Fæmininu.
diciturpro- Nocturnum .
pter Medium in-
ter mobili
tate & im-
mobilitate.
Natura, quæ Rationale.
confidera- Figuramfuam Vocale ..
tur aut Pennigeru.
quatenus
(In integra Effectum. Sterile.
Jua di- Planetis qui-
Domus nocturna .
méfione, bufdam di-
in qua ·Diei .
gnitates at-
Noctis C.
duo funt tribuit, &fic Triplicitaș terrea
obfervá . し dicitur Lutriufg .
Signum
da, fcili- Cælo,infrà Bootis pedes collocatur,tangens ca-
virgi.
nis cet ejus pite pofteriorem Leonis partem, dextra auté
Locus,quiin manu circulum aftivalem
confi-
dera- Homine, epar , inteftina & ventrem occupat.
turaut Anno,Menfem Augufti regit.

Graduumfuorumdifpofitionem, de qua fectione hujus fecunda.

fecundum Stellarumin eofixarum fitus & naturas, de quibus fectione hu-
diftincta jus tertia.

SE
 600

Num.grad
1|||
|2 1 7
6
830
2341 2|9
|3 1
5
9
8
24
6
7
3
4
6
9
8
7
0
Tenebrofi
3
4
2I 28
29
30
Fumofi
8
17
221
21
20
19
Lucidi

‫އ‬
6 ୪] 1
| 3
2
1
||| 5
6
4

တ
N
Vacui
f
;&
adfe
Q uo
(icin 9/10 23/24/25
2 6
| 7
Mafculini
eo
reperiuntur 9101112 29
30
21
28
27
26
25
24
23
22
gradus Fæminini 8
7
6 0
|29
1 1718
I
2131 415 13141516
Gradus Puteales
8
TRACT . II .

131 16 21 1251
figni Azemena
Virginis Auget
f
..ort
confide- ][14 20
Exaltatio

+
ra
; ntur PIS
H
aut
SCTIO

Б 07

X+
LO

OL
N

Terminus
2
5
|4
351
2
3
4
7
6 9
24
2 7
6
20
19
18
23
22
21
|25
||3 6
7
80
8
9101112131415161
PART. X.

1
2
|||9 9
8
0
3
4
Planet a-
Refpectu
II.

10
in
N
; am
tarum
funt
me Facies
1
2
3
4 1
2 |4
7
6
9
3||83
5530
1
2
4
7
6
8
9
0
2
4
5
8
7
5
O

4
Detriment
.
LIB . II

OF
Cafus
271
Departicularium Virginis graduumnatura & difpofitione.

SE-
 DE SIGNIS ZODIAC I. 601

SECTIO III

De ftellis
fixis tam intra effigiem Virginis contentis, quàmextra eam

in ipfius domo comprehenfis.

Inor Virginis pars fuampropriam domum poffidet,nempe ejus caput,col-

Mino
lum,& fuperior pectoris pars cum dimidia alarum portione & manu fini-
ftra ; Namque caput ejus ufque ad caudam & clunes Leonis fefe extendit, ita ut
intervalli fui medietatem hac parte impleat .

Intra Zodiaci latitudinem, nempe illæ, quæ reperiuntur in Leonis por-

tione inlocoipfius comprehenfa;de quibus dictum eft in fignon.
(Extra
ejus ef- Long Latit. Mag. Natur.
G. M.G. M.
figiem ,
( Septen-

888
Cauda Urfa major 1. 3 3553 30 2
fedine- triona-
jusin- Extra Zo- O 35/55 40 જે
les Cauda 2 feuMedia. 2
Stella fi- terval- diaci lati-
Ultima Caude. 21 1554 0 2
tudinem ,
xaage. lo
Cincinn'feu ComaBeren. 16 15 30 O C &
tes in fed in my
domo fcil. Meri- Urna Crater. 17 45 23 04 오후
hæcin-
dional. Argipars claraftella. 18 366 0 2 6 7
feriora
cum fi- In my
(Inparte ejus domum Unain capite me 18 20 6 30 5 10.07
gnom
Incor- fuam inhabitante Bo Una in mento.
repe- 23 10 8 40 5p.07
realesduæfunt
riun- porise- In
tur aut jus co-
Vindemiator 3 3515 10 05
Boreales
pofitio-
funt Cingulum me 510 9 500
ne,cuj⁹
Ingembris
princi- ejus intra per totas ejus veftes & etiam ftellæ 4. & 5.ma-
palio- Librare- gnæ de natura p.
res
gnum po-
18 2
fitis
Auftra- Spicame 5 I 107 09
les Duajuxta ramumfpica 15 45 4 0 5 07 f

Gggg SE
 602 TRACT. II. PART. X. LIB . II.

SECTIO IC

De difpofitionibus & naturisftellarumfixarum tam in Virginis corpore,

quàm in ejus intervalli imaginibus inventarum.

[Juftum.
Secundumfetotum
( Rationalem .
facit homi-
Sverecundum .
nem
Resdivinas amantem.
fecundum partem, Agriculturam.
Anima, Nam ftella clarain
Alimentorumpreparationem.
manu finiftra, Cognitionem magnarum ar-
Spica dicta incli-
tium. & pracipuèfi eam s.
DenotatVirgi- nathominem
Spicit.
nisfignum dif- ad
Aliquantulum ad longitudi
pofitionem . nem inclinantem.
Staturam.
Corporis, nam Mediocremintergroffitieme
dat homini macilentiam.
Membraproportionata .

(DeUrsa Majoridictum eft fupra.

[Septentrional. feu ComaBerences refpiect hiſtoria
Pro Cincinno
ejus.
Conftellationes Gulofum.
hujus figni
Crater facit Gaudentem potationibus, itaat
funt aut
omnemfuam voluptatem in il
Auftralesina
Lisponat.
Pro Argo lege ejus hiftoriam.

CA P. VIIL

De Libra.

SECTIO I.

De integrafigni Libra natura.

Septimum locum in zodiaco poffidet fignum LIBRE , cujus character eft hu

julmodi .

Signum
 DE SIGNIS ZODIACI 603
Meridional.

Suamin cælopo- Recte afced.

Doccidentale.
fitionem.
Autumnale.
Estfibipro-
Aereum.
pria,per qua
diciturpro- Sangui-
pter neum.

fuam difpofitionem Calidum &

elementarem. humidum.
Natura, quâ Dulce.
confidera-
Mafculinum.
Inintegra tur velqua
Diurnum.
tenus
fuadime-
Mobile.
fione,in
qua duo [Domus .ris.
Planetis qui-
notan- ·Diei 5..
bufda digni Triplicitas
dafunt
tates attri- aereacujus Noctis. Q.
fcilicet
buit & fic eft Dominus est tem- Utriuſy. 7 .
Signü ejus
Libra pore
Calo nam contiguum eft Scorpionis ungui-
con-
bus anterioribus .
fide- Locus in
Homine; renes,ancham ,Veficam regit.
ra-
tur Anno; Menfemfeptembris gubernat.

aut
fecundùm Graduumfuorum diſpoſitionem,de qua ſectione hujus fecunda .
diftinct. Stellarum in eofixarumfitus, de quibus fectione hujus tertia .

SE-
Gggg
 .604

N
g um
.. ra d
De

1
29
1
|32
5
4
8
7
|6
33
||50
2
4
6
7
1
2
3
15
I
8
9
0
Tenebrofi
678910
19
21
20
Lucidi
3
2I
4
5 1112131415161718 27
22
26
25
24
23
Vacur 8
Q
(
adfuoe |2
|3 9
| 0
. t
fic
Maf
.E culin
23
41 1 7
8
920
||16 28 2
|3
80
|| 9
reperiuntur Fæmini
. n 7
8
9
6 101112131415 25
24
23
22
21
27
26
in
eo
Puteales
20 ·
TRACT. IT

Azemena
3

.
Augent .fort
Gra 31 21
dus
figni
Exaltatio
Б
confide- 21
b જ
|ૈ
rantur Terminus
PART.
SECTIÒ

8
7
6
4
52
3
1 15
20
2
3 12
11
10
14
13
17
16
19
18
22
21
24
5
7
6
||23
0
8
9
Plan e-
X.

Respectu Б
taru
N
, ami
Faci mn
es
N
II.

dom
.funto I 21314151
78 1
2 1
2
3
4
6
9
8
7
0
2
3
5
4
8
3||| 5
9

.୪
Detriment
LIB .

Cafus O 19
particularium Libre graduum natura ac difpofitione.
II.
 DE SIGNIS ZODIACI 605

SECTIO III.

Deftellisfixis tam intra effigiem Libre, quàm in imaginibus cæteris

in domo ejus repertis .

NullaLibre parsinproprio luo intervallo feu domo invenitur ; fed integi

ejus effigies in domo Scorpionis pofita eft; ipfumque fpatium Libre appro-
priatum repletur corpore Virginis ; cujus pedes etiam adhuc ultra Libre domi-
nium fefe extendunt, ufque ad tertium ferè gradum Scorpionis.

Intra Zodiaci latitudinem & in proprio Libre intervallo funt

ftellæ fixæ illamVirginis partem conftituentes, quæ pro-
priam Libre domum poffidet ; de quibus in capite præce-
denti fectione tertia.

Long. Latit. Mag Nat.

G. M.
M.G.
G. M.
( Extra e-
jusfigu
Sinifter hume-
ram ,fed II 549 035
rus Bootis
inejus
interval- Borea- Hafta Boo-
tis 127 55350 35
lo, ubi les
funt Arcturusfeu
Bootes 18 25 31 30 1 707

Stella fi- Extra Zodia-

xaage- ci latitudi-
tes in
nem Roftrum cor-
hæcin-
vi 6 45 21 40 3 Б
feriora Au-
cũ học Strales Ala cor-
vi 8 5514 50 3 507
figno funt
funt, Centauri pars
vel quinta 27 836 43 5

Septe Auftralior
trio- lancis una 9 01937
In compofitione corporis nales
Australior
ejus,pofiti in dominio funt lancis alia 13 35 8 30 27
Scorpionis , quarum
principaliores

Auftrales nullæ inveniuntur

Gggg 3 SE-
 /

606 TRACT. II. PART. X. LIB . II

SECTIO IV .

De naturis & difpofitionibus, quas impluunt hujusfigni && in-

tervalli ejusftellæ fixe in hac inferiora adhominis

conflitutionem .

Juftum.
Confiderantem omnes rescum æquitate.
Anima;Namfacit Caufam mortisfuapropria.
Signum Libra hominem Infuapropria imaginatione confidentem.
denotatdif Studiofum adinveniendas bonas artes.
pofitionem Bonum & rationalem.

Pulchramformam.
Corporis, facit enim Temperatam membrorum proportionem.
Mediocremftaturam&carnem.
Faciem albam.

Ceteras corporispartes adnigredinem vergentes.

Clara ftella in Bo Fidelemfervum

ote,dicta Arcto-
Secretèfervantem inpectorefuo arcana amicifui.
Constellationes | phylax facit ho- Perfidelitatemfuam divitias comparantem.
minem
præcipuè in
Libra inven- Amare equos.
Centaurus facit Domare equos.
tæ,nempe
hominem Bellum & armafrequentare .

CA P. IX.

De Scorpione.

SECTIO I.

De integrafigni Scorpionis natura.

Octavum Zodiacifignum eft SCORPIO, cujus charactereſt talis m.

S E.
 DE SIGNIS ZODIAC I
607

Meridiona
le.
Rectè a-

fuam incælopofi- fcendens.

tionem
Septentrio-
nale .
Autu-
mnale.

( Aqueum .
Phlegmati
cum.

Frigidum
Est fibipropria,
& humi-
per quam di- fuam difpofitio-
dum .
Giturhocfi-
nem elementarë
gnumpropter Infipidum.
Fæmini-
num .
Nocturn นี .
Fixum.

Mutum.
Natura, quæ Animalemfuam

confidera- figuram Reptile.

Calamitate, quam corporihu-
turvelqua-
tenus mano affert,Tortuofum &ka-
lamitofum.

| Effectum. Fæcundum.

In integra
Domus .diurna.
fua dime-
fione,in
Planetisquibuf
quaduo
dam dignitates
funtob-
attribuit,& fic Diurno .
ferváda,
eft Noctur-
Signum fcilicet
Scor- Triplicitasaërea no 07.
ejus
Utrog , C.
pionis
tófide- Calo ; dividit fein duo figna, & pars anterior
fe cum chele Librajungit.
ratur,
aut Homine, membra virilia & tefticulos, vulvám-
Locus, quiin que poffidet .
Anno, vendicat fibi Menfem octobris.

Secundùm (Graduum fuorum difpofitionem , de qua fectione hujus ſe-

diftincta cunda.

Stellarum in eofixarumfitum, ac difpofitionem,de qua fectione

hujus tertia.
SE-
 608

Nu
2
3
4
5 m
..grad
1
6
7 8 95
|1
2
|33
1
2
8
9
6
7
3
5
4
2
9
06
7
8
Tenebrofi
I23 282930
Fumofi
||21
2
Lucidi 151617181920
|
4
6
5기 8
Vacui 1 91
|||| 0
32
4 2324252627
{
;&
adfe
Qic
in
f uo
Mafculini
234 151617 2 6
8
9
|307
reperiuntur
eo

T
Fæminini 67
568 1819 202122
gradus 91011121314 3
4
|25
Gradus Puteales
TRACT. 11.

910 22
23 1271
.

Signi Azemena
19 2.9
Scorpionis . ort
f
Auget 18
confide-
2
O

Exaltatio
rantu
; r
7
PART.

h
SCTIO

Aut
XH

Terminus
1 6
5
4
9
8
7
11
16
15
14
13
12
20
19
18
15
21
3
||17
||23
8
0
7
92
4
6
X.

Planeta-
Refpectu
જો O F
II.

in
N
; am
tarum
f
munt Facies
4
3
2
8
7
6
5
95
|1
|||1
2
|3 1
2
0
3
6
4
8
7
9
32
8
6
7
0

OFF
Detriment
.
LIB . II.

Cafus
Departicularium Scorpionis graduum natura & difpofitione.

SE-
 DE SIGNIS ZODIACI. 609

SECTIO III.

Deftellisfixis tam in Scorpionis effigie repertis, quàm in ejus

manfione domo exiftentibus.

Inor pars corporis Scorpionis nempe ejus pars pofterior in Sagittarii domo
feu intervallo reperitur ; imò fe extendit ufque ad vigefimumquintum il-
lius gradum. Pars autem ejus anterior in proprio fuoloco & intervallo inveni-
tur,cumpedibus ejus anterioribus ad utramque Libra chelen fefe extendentibus;
ita utpars anterior Scorpionis poffideat 23.gradus proprii fui loci, & ejus pars po-
ſterior 25. Totum autem ejus corpus ferè in Auftrum vergit præterpedes iplius
anteriores, qui verfus Septentrionem tendunt.

Intra Zodiaci latitudinem ,videlicet omnes ftellæ in Libra effigie reper-

tæ,de quibus cap.præcedente fect.3 . egimus.
Extra
ejus Long Latit. Mag. Natur.
G. M.G. M.
corpo-
TIS COM- Lucida Corona 6 544 30 2
Boreales
pofitio- Caput Serpentis 10 1538 0 4 5
ne,fed Extra Zo-
Palma Serpentarii 27 25 17 30 3 hp 2
in ejus diacilati-
domo tudinem,
Stella fi-
fedin do- Fera lupus 27 3030 345 p.07
xaage- I 2061
mom Cetauripars equina inpedepoftr 4 2 4 £
tes in Auftra-
hæcin- les Centauri humeruspofter. 8 036 4 2 F X
feriora Centaurihafta IS 020 44 4
cum fi-

gnom Borealior frons m 27 45 I 20 I 07 Б

repe- Septen- Pes Borealior m 17 40 2 30 4 5p.07
riun- Inmembris triona-
les Auftraliorfrons m 127 55 0 3 5р.07
turaut
Incor- ejusinpro- Auſtraliorpes m 12 14 2 345p.o
priâ domo
I 047
O

poris Extremitas pedis ejufd . | 9

repertis
ejusco-
pofitio- Auftral.{Tergum m
Inmembris eftuna 25 40 3 63 7 Б
ne, cuj⁹
ejusextra (Borealesfunt nullæ
princi- fuam domu
Cor m 454 0 2 ɓ
5 07
palio- in inter- SAuftra- Cauda m
Tres 18 5513 20 3 07
3 ĕ
vallo re- lesfunt
m Caudaaculeus
pertis 18 51 | 14 3 3 0? «

Hhhh S E-
 610 TRACT. II. PART. X. LIB . II.

Regula I.

Pars centauri humana & omnesftellæ ejufdem habent naturam . & & .fedomnes
Stellapartis ejus equinafunt de natura 7.& Q .

SEC TΙ Ο III.

Denaturis & difpofitionibus, quas ftellæfixæ hujus domus infun-

dunt in hac inferiorain hominis compofitione.

Ingenium flagrantiffimum.
"
Contentiofum.
Deriforem.
Secundumfetotum Sub fpecie amicitia proditorem.
facit. Defiderantemadificarecaftella,

fcopulos & locos Martiales acre-

ftaurare locadiruta.
Anima , nam Cupientem exornare urbem adi-

ficiis magnificis &pulchris.

Signum Scor-
Secundùmpartem Rapacem.
piones deno-
ftellaclaraincorde Violentum.
tar difpofitio- m.facit homine Affectantem imperia.
nem.
Parvulos oculos
Parvulam fariem.
Corporis ; na Multos capillos
dat nota Magnas tibias.
Magnospedes.
Agilem motum.
Membraproportionata.

Delicatum & mundum.

Amantemadulteria.
Corona facitho. Gaudentem unguentis odoriferis.
minem . Oblectantem fefe artibus vola-
(Septentriona- ptuofis.
les,nempe
Conftellationes Serpentarius facit Induftrium.
in Scorpione. Quarentem victumfuum magna
natum .
induftria.
Auftrales.De Centauro antea locutifumus.

CA P. X.

De Sagittario .

SECTIO I.

De integra Sagittarii naturâ.

Poft Scorpionem fequitu : SAGITTARIUS, quieft octavum fignumin zodiaco ,

notatus iftiusmodi charactere..

Signum
 DE SIGNIS ZODIACI 611

[Meridiona-
fuam in cælopofile.
tionem SRecte afcen-
dens.
Orientale.
Autumnale.

Igneum.
Biliofum.
fuam difpofitione Calidum &
elementarem ficcum.
Est fibi propria, SAmarum.
per quam di- 5 Mafculinum.
citur propter Diurnum.
Necfixum
necmobile.

Figuram anima- Feraimma-

Natura, quæ lem fueta.
confidera-
(Vocale .
tur vel

quatenus

(In integra Planetisquibuf- Domus nocturna .

fua dime- damdignitates Triplicitas ignea, Diurno .
fione,in attribuit, & fic cujus Dominus Nocturno 4.
duo eft eft tempore. Lutroque 5.
Signü qua
obfervá-
Sagit- Calo,ubi ejus arcus lacteo circulo in medio divi-
da funt,
tarii
dividitur : Ante pedes habet Coronam , quæ
con- nempe
Locus,quiin dicitur Corona Australis .
fide- ejus
Homine, coxas, nates & pofteriora regit.
ra-
Anno,Menfem Novemb. occupat.
tur
aut
Graduumfuorumdifpofitionem,de qua fectione hujus fecunda.
fecundum Stellarum in eofixarum pofitionem & naturas , de quibus fe-
diftinctationehujus tertia
.

Hhhh 2 SE-
 612

Nu
.g m
rad 3
2
54
6
I 7
9
8
2 1
3
2
4
|5
6
7101112131415161718
3||2
|| 8
9
0
Fumofi
20212223
Tenebrofi
IOII12
Lucidi 9
8
7
6
5
4
3
2 15
14
13
18
17
16
19 2
3 6
7
4
0
9
8
|||| 5
fic
E
Q
( t
.fe
ad
uo
acuz
re
Mafpe riuntur
. cul in 7
6
8
9
1
12
110
9101112 6
2 7
8
| 59
||
|3 0

2
TRACT .

eo
in
Fæ
. minin 5
4
3 14
13
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
30
Puteales 71 12 15
II.

24 271 1301
00

Azemena 178 18
1 9
Gr
fign
adius
Augent
. .fort 13 2.0
→
confide-
၇
Exaltatio 31
rantur
Б
PART .

Terminus

NC
SECTIO

Plan e- 1
11
12
1 6
7
8
93
54
13
14
15
16
|17 0
920
121
2
3
4
Refpectu 2
3
||18 5
6
7
9
8
0
X.

N um n
; ami
tar TT
Facies h
fun
eo t
II.

I 2 1
3
4
5
6
8
7
9
0
1
20
11
1
13
12
14
15
16
2
17
18
3
20
19
21
22
23
24
9| 5
26
25
||
|2
3|| 27
28
29
6
30
7
8
9
94
Detri
. ment
LIB.

F
Cafus
821 3

2+
II.

De particularium Sagittarii graduum natura ac difpofitione.

 DE SIGNIS ZODIACI 613

SECTIO III.

Deftellisfixis, tam corpore Sagittarii, quàm in imaginibus

loci ejus contentis.

Inima Sagittarii pars in domo fua reperitur,videlicet ejus arcus cum dimi-
dia fagittæ fuæ parte & manu finiftra arcum fuftinente : Omnis verò ejus
effigies reliqua, præter manum finiftram,integra in Capricorni regione invenitur;
acvergittotumejus corpus præter folum ipfius caputad Auftrum .

(Intra latitudinem Zodiaci,ut ftellæ fixe in majori Scorpionis parte

Extra cor- in Sagittarii domo repertæ.

poris ejus Long. Latit. Mag. Natur.

compofi- G. M.G. M.
tionem ,
Caput Herculis 4537
8 45 37 30 307
fedin ejus
domo Extralatitu- ( Borea- Caput Serpentarii 16 1536 0 3 │5 £
dinem Zo- les
Caput Draconis 21 575 30 35 F
Stellafi- diaci
Auftralis Ara.
xaage-
In
tes in
hæcin-
{An- Cufpis Sagitte → 25 25 6 7 3 (
feriora In membris ftralis Manus Centauri 29 10 6 30 3707
cum ejus in pro-
repe- priâ domo
Septentr.una , népe in arcu28 10 3 이 4
riutur In corporis repertis In F
funt
ejus com-
Borea- Oculus 6 350 45 0 107
pofitione, les
In membris Caput 6 30 2 30 40
cujus funt Mantica 13 40 8 3 47 p.
princi- ejus extra
paliores fuamdomu
in loco . Au- Tergum Sagittarii 8 40 4 20 4 7p .
inventis
ftrales Pesfinifter 9 422 30 27 5
funt ( Lumbi 18 05 10 0 2p.h

Hhhh 3 SE
 614 TRACT. II. PART. X. LIB . II.

SECTIO IV.

Denaturis difpofitionibus, quasftellæfixe, tum in effigie Sagittarii,tum

etiam in illius domo exiftentes impluunt in naturam humanam.

(Pacificum.
Rationalem.

( Parsejusprima Aftutum& prudentem.

feu humana fa- Cupidum gloria.
cit.
Reftauratorem civitatum direta
rum,eásque honeftis hominiqu
Anima, nă
implentem.
Pars ejusfecun- Irrationabilem.
da formam e Parvi ingenii.
Signum Sagit- quinam habes Civitatum deftructorem.
tarii denotat facit.
Debile corpus.
difpofitionem.
Faciempallidam.

fecundùmfetotum Barbam longam.

(
facit. Scapillosfubtiles.
Pulchriorem ex anteriore quàm
Corporis, na
pofteriore parte.
fecundùm partem Magnum ventrem.
primaejus medie- Corpus beneproportionatum.
tasdat. Vocem bonam & claram.

Hercules fa- Fallacem,callidum& inftructum multis deceptionibus.

cit Malèfacientem cum animofitate &finefreno.
Audacemfortem &perfecutorem .
Ex Conftellatio Pravum.
nibus in Sagit- Invidum.
tariidomo Draco facit Seductorem
repertis Difcordiafeminatorem.
Vagabundum.
Divitiarumfcrutatorem.
De Serpentario diximus cap. præcedenti .

CA P. IX.

De Capricorno ,

SECTIO I.

Deintegre Capricorui naturâ.

Undecimum zodiaci fignum eft CAPRICORNI cujus character efttalis .

Signum
 DE SIGNIS ZODIACI
615

Meridionale

respectu
Suam in cælopofi- Aquat.
tionem Obliquèa-
fcendens.
Meridionale
in natura

fua.
Hyemale.

(Terrestre.
Melancholi-
fibipropria,
Eft fuam difpofitione
cum .
perquam elementarem
Frigidum &
diciturpro- ficcum .
pter Acidum.
Nocturnum .
Fæmininu.
Mobile .
Natura, quæ Irrationale.
Bestialemfuam
confidera- Nec mutum,
figuram
turaut nec vocale.

quatenus
Effectum. Sterile.
Inintegra
fua di- Planetis qui-
Domus 5 nocturna .
mefione, bufdam di-
in qua Triplicitas terrea , Diei & .
gnitates
duo funt cujus Dominus Noctis C.
tribuit, & fic
obfervá . し dicitur eft tempore. Lutroque .
Signum
da , fcili- Calubiponitur in Tropico illo, cui nomen de-
Capri-
corni cet ejus dit; Eftque Auftralior omnib.Zodiaci fignis,
confi- Locus,quiinuts.eft Borealior.

dera- Homine,genua & nervos gubernat.

turaut Anno,Menfem Decemb. regit.

Graduumfuorum difpofitionem,de qua fectione hujus fecunda.

fecundum Stellarum in eofixarumdifpofitionem, de qua fectione hujus ter-
diftinctă tia..

SE-
 616

Nu
g 32
|54
.6 radm
7
8
1
9
1
.0
|1|| 51
2
4
6
|2 7
8
9
23
1
3
50
2
4
Tenebr 2
|||367
8
9
0 ofi
I 1112131415
Fumofi
3
2I1415 6
7
Lucidi 20
21
22 2627282930
8
9/10 16171819
Vacui
in
f
;&
feic
ad
Quo 23/24/25
S

Mafculini
reperiuntu
eo r I 2
3
4 6 789| IOII 2 2
||3 0
|21
2
3
4
5
6
7
8
9

a.
gradus Fæminini
TRACT.

1213141516171819
Gradus Puteales
2 71
Ca-
figni 17 2.2 24 28
II.

Azemena
pricorni Auget
f
.. ort 28/29
27
confide- 121314 1201
Exaltatio
rantur 07
;
aut ☀
|7

+0
‫م‬
PART.

Terminus
LO
ECTIO

1 6
7
8
||9 3
22 0
1
I 1
5|4
2 ||||34
5
6
7
8
9
0
1
2
Planeta-
Refpectu 2 3
4
6
7
8
9
|35
0
X.

in
;Nam
tarum 07 Ө

N
funt Facies
지리
II.

415
31 1
이기 18
|9 0
1
3
|1|1
1 4
| 52
6
7
8
9
0
1
2
|2
2||25 3
4
6
7
8
9
. D
Detriment
Cafus 4
LIB . H.

Departicularium Capricornigraduum natura &difpofitione.

SE-
 DE SIGNIS ZODIAC II. 617

SECTIO III

De ftellis fixis tam in corpore Capricorni , quàm in

domo ejus contentis .

Ajor effigiei Capricorni pars in domo Aquarii reperitur ; Namque ejus caput
MA
& cornua folùm habent poffeffionem in fua propria domo,quæ extendunt
fefe inea per tres folos gradus ; Altera verò ejus pars ufq; ad 20. Aquarii gradum
fe dilatat.

(In Zodiaci latitudine , videlicet omnes ftellæ in Sagittarii membris re-

pertæ,quæ in Capricorni intervallo continentur ; de quibus cap. præ-
cedente fect. 3.egimus.
Extra
Long. Latit. Mag. Natur.
ejus ef-
G. M.G. M.
figiem ,
fedine- Lyra 8 4562
jusdo- Septen- Caput Antinoi 25 15 21 40 37 07
Stella fi- mo triona-
Aquila vultur volans | 25_1529` 10 27 07
Extra Zo- les
xaagế-
diacilati- Roftrumgallina 25 55/49 20 3
tes in
hæcin- tudinem Cornu dextrum 28 45 7 30 3 |

feriora Auftrales nullæ.

O
cum7 Vultus Capricorni 27 O O IO Б ዩ
( Septen-
funt In partefua triona- Tres in latere vultus 29 49 I 2000
vel Incor- domupof- les Cornufiniftrum 128 45 7 3307
poris fidente
Auftrales nulla.
ejusco-
pofitio- sembris (Boreales nullæ magnimomenti .
Inmembris
88

Dorfum O 345 7
O

ne , Aquarii
nem- Pectus 073
domupof 4
Auftra-
pe fidentib. Crus finiftrum I 53 7 45 40
les
Cauda 16 45 2 10 3 7 5

Iiii S E-

&

1
618 TRACT . II. PART. X. LIB . II.

SECTIO IV.

Denaturis difpofitionibus, quasftellæfixæ hujus loci impluunt

incompofitionem humanam.

Bellum movere geftientem.

fecundùmfe totum Res qualque deftructas &
facit hominem defolatas reftituere cupi-
entem .
( Anima, nam
( Anterior amatorem bello-
fecundùmpartes rum terreftrium.
facitejuspars Posterior amatorem pralii
Signum Gapri-
corni denotat navalis.

difpofitionem. Parvulum corporis.

Tibiasfubtiles.
Corporis, namdat Corpus debile&ficcum.
homini Faciem inftarcaprina longam
Vultumfubtilem & valdeacutum.
Multos capillos.
Vocem mediamfeumediocrem.
(fecundùmfe totam & Peregrinatorem.
facit.
Injuftum
Ex conftellatio-
Rapacem.
nibus Aquila fecundùm partem Militem.
claraftella, di-
Animofum.
Eta , Aquilavo- Fortem.
lans,facit
Gaudentemfpoliis inimicorum & hoftium.

CA P. XII..

De Aquario.

SECTIO I

De integraAquariinaturâ.

Undecimumzodiaci locum tenet Aquarius cujus character eft hic ***

Signum
 DE SIGNIS ZODIACI 619

Meridiona-
le:

fuam in calopofi- obliquè a-

tionem fcendens.
Occidenta
le .
3
Hyemale.

(Aëreum

Sanguineu.
Calidum &
humidum .
Eftfibipropria, fuam difpofitione Dulce .
perquam elementarem
Mafculi-
diciturpro- num.
pter Diurnum.
Fixum.

Rationale.
SRational
Figuramfuam
Natura, quæ humanam Vocale.
confidera-
turaut
quatenus
Planetis qui- Domus 5 diurna .
(Inintegra
fua di- bufdam di- Diei 5.
Triplicitas aerea , Noctis Q.
☀.
méfione, gnitates
in qua tribuit, & fic Utroque 7.
duo funt i eft
obfervá. Calo, ubimanus ejus finiftra ufquead capricor
Signum da, fcili- nitergumporrigitur;Dextra veròjubam Pegafi
Aqua-
rii
cet ejus prope contingit : Aquæ ejus effufio pervenit
Locus,quiin ad eumpifcem,qui folitarius notatur.
confi-
Homine,tibias & crura regit.
dera-
turaut Anno,MenſemJanuariihabet .

Graduumfuorumdifpofitionem, de qua fectione hujus fecunda.

fecundùm Stellarumin eo fixarumpofitionem, de qua fectione hujus ter-
diſtinctă tia..

Iiii 2 SE-
 620

g
||Nu d
.1 ram
32 3
4
5
26 7 1
2|1
|2 8
953
1
4
2
0
9
6
7
5
7
4
Tenebrofi
10111213
Fumofi
234
I
Lucidi
6
5 7 8
9 ||20
141516171819 2
||
3|06
7
8
9
VaQucuo r 21
&
fadicfe
;in
Ma 22
23
24
25
fculini
reperiuntur
eo I 2345 161718192021 2627
TRACT.

Fæminini
gradus |5
6789101112131415 |2 3
2
4 2
|8/29/30
Gradus Puteales
II.

2
I 17 22
24
-

A- ni
fig Azemena 8
|19
quarii Auget
.fort
1617 1201
confide-
Exaltatio
rantur
;
090
PART.

aut 4

LO
SECTIO

Terminus
31 1
2
3 1
2 6
5
8
75
|||9
|3 1
0
2
4
7
6
9
8
3
5
4
7
9
8
0
X.

4
5
Planeta-
Refpectu
in
N
; am
tarum
II.

*xx

funt Facies
1
32
54 6 7891011
1
2 6
7
9
0
3
1
2
5
4
|| 8
9
8
7 12131415
O
w

O
Detriment
.
LIB . II.

Cafus
Departicularium Aquariigraduum natura & difpofitione.

SE
 DE SIGNIS ZODIACI 621

SECTIO III.

Deftellisfixis, tam in Aquarii imagine, quàm in

ejus domo exiftentibus.

AQuariipars majorpropriam fuam domum poffidet : Namque extra locum

ejus funttantùm manus illius dextra cum fua urnæ parte, & pes ejus dexter,
inpifcium habitaculum fefe extendentes.

(Intra Zodiaci latitudinem , videlicet illæ Capricorni, quæ in Aquarii par-

tibus inveniuntur; de quibus capite præcedentiſect.3 .
Extra
Long. Latit. Mag.|Natur.
ejus ef-
G. M.G. M.
figiem ,
fed in Cufpisfagitta 1 3539 20 40s f
illius Borea- Cauda Delphini 8 5529 10 3 h
domo Extra Zo- les
Auftralior Delphini 12 45 32 o
0 3 5
Stellafi- diaci lati-
xaage- tudinem Borealior Delphini 11 3533 50 3 |ɓ ∞
tes in Auftralis, ur venter pifcis Auftri 22 3515 10 5 Б
hæcin-
feriora Borea-
Burfa **** 7257 10 4 Б
h х
cum In membris les Lumbus 27 10 3 5| 4 5 &
Aqua- ejusfuam
viofunt domum
Incor-
Nates ** 22 37 1 30 4 5 7
vel
porise- poffidenti- Auſtra-
O

bus Crus ***** 29 6 55

jus co- les
Ι
I F X
pofitio- Ulturfe feupoftr.fuffion | 28 25 | 23 0
ne,ne-
Inmemb.e- Auſtral.
pe una Crusfiniftrum **** 351 5 15 4 5
jusin X do-
moinvětis Boreales inipfa urna

liii 3 SE-

1
4:3
4

622 TRACT. II. PART. X. LIB . II.

SECTIO IV.

Deftellarumfixarum tam in corpore Aquarii, quàm in ejus inter-

valli imaginibus inventarum naturis & difpofitio-
nibus adhominis conftitutionem.

Bonum.

Juftum &fidelem .
Rationabilem.
Caftum.
Anima ; Nam facit Sanctum.
hominem... Mifericordem.
Non multumaftutum.
Facilimè incurrentem in ea, que damnum
Signum Aquarii ei afferent.
denotat difpo- Solitarium.
fitionem
Unam corporispartem magis longam,quă
Gorporis , nam facit aliam ,
feu una tibiam alterâlongiorem.
Beneproportionatum incæteros partibus.
Vocem claram.

(Vagabundum & perluftrantem multas re-

giones.
Sagitta facit
Sinarmisfefe oblectantem.
Sagittariorum exercitia amantem.

Multijoci & hilarem.

Exconftellatio Natationibusfuper&fub aquisgaudente.

nibus Delphin facit homine Mufice ftudiofum,atque etiam adeamfal-
tantem.
Seductorem.

Nova audire cupidum.

Mercatura
Mercat .
Pifces Auftrales faciunt

Sectatorem Pifcationis.

CA P. XIII.

De Pifcibus .

SECTIO I.

De integra Pifcium natura.

Pifcium imago ultimumin Zodiaco locum obtinet, cujus character eſthujuf-

modi. X.

Signum
 DE SIGNIS ZODIAC I. 623

Meridiona-

le refpectu
Equi-
noct.

Obliquè a-
fuam incalopofi- fcendens.
tionem Septentrio-
nale refpe-
Etu Tri-

plicitatis.
Hiema-
male.

Aqueum.
Pituitosu.

Frigidum
Est fibipropria, & humi-
per quam di- dum.
citur hocfi-
Infipidum.
gnumpropter fuamdifpofitio- Fœmini-
nem elementare num.
Nocturnu.
Nec fixum,
nec mobi

le,fed co-
Natura, quæ mune.
confidera- Irrationale.
Animalem fuam Mutum.
turvelqua-
figuram -Fertile.
tenus

Fertile .
Effectum.

In integra (Domus 7.diurna .

fua dime-
fione ,in
Planetisquibuf
qua duo
funt ob- dam dignitates
Diei .
tribuit, & fic
fervada,
eft Triplicitas aquea Noctis .
Signum fcilicet
Lutriufge
Pifci ejus
con- Calo; Eft enim Arietiproximum,fed dividun-
fide- turpifces duo, & tamen per Linum colligan-
ratur , tur, quorum unus verfus Boream vergit, ufq;
aut ad Pegafialam,alteradcetijubar.
Locus,quiin Homine, pedes gubernat.
Anno, Februarium occupat.
Secundùm (Graduum fuorum difpofitionem , de qua fectione hujus fe-
cunda .
diftinctă
Stellarum ineo fixarum difpofitionem,de qua fectione hujus
tertia..
S
 624

Num
g rad |3
2
1||
||9
8
75
3
9
8
2
1
650
9
7
8
6
4
2
7
6
0
2
3
4
.. 5I
Fumofi 23-45 131415161718 2930
I

6
Tenebrofi
TR

89101112 19202122 26/27/28

Lucidi
AC

A
Quo
ad
.E
fet
fic acui 23
24
25
T

reperiuntuMafculin
.r I 78910
6
51
41
31 212223 29
30
O

2
in
eo 2 8
7
6
| 5
4
Fæminin
. 11121314151617181920
. II.

Puteales 9 ][24 2728

+
Azemena
PA

Grad
fignius . ent.fort 27
Aug 13
X
confide-
¥o
RT

Exaltati
.

Ok
rantur 07 ||
||Б

N
SECTIO

Terminus
2 6
4
3
X.

|2|22
21
18
15 20
19
17
16
14
13
1
12
11
9
8
7
6
5
4
350
728 291
ne-tu
Plapec
Ref
|Б 7
N
; am
ta in
rum
Facies
II.

fu
eont
9
8
7
6
5
4
3
2 |2
1 9
8
5
3
1
|9
7
6
87
6
4
2
0
101112131415
LIB .

I
.
Detriment
Cafus
11.

I15

και κα
De particularium hujus figni graduum natura ac difpofitione.

S E-
 DE SIGNIS ZODIAC I. 625

SECTIO III

De ftellisfixis tam in effigie Pifcium, quàm in imaginibus

domus eorum inventis.

Hujus figni effigies dividitur in duos Pifces ad invicem copulatos, ita tamen ,
ut unus illorum in intervallo Arietis, alter verò in loco fibi proprio exiftat:
Linum etiam de Arietis loco in Pifcium locum fe extendit : Et quamvis ambo pi-
fces fint totaliter in Boreali parte difpofiti, nodus tamen Lini eorumin parte Au-
ftralijuxta Cetifynciput collocatur.

In Zodiaco, videlicet illæ, quæ in Aquario ibi loci reperiuntur ; de qui-

bus antea
Extra
ejus ef- Long Latit. Mag. Natur.
G. M.G. M
figiem,
fedine-S Linum Boreale 0 G 37 3 5 7
|22
Stella fi- jusdo- Cauda Cygni 035/60 O 28
Septen-
xaage- mo Extra Zo- Humerus Pegafi Apherat| 18 519 40 | 2 | 7 X
triona
tes in diaci Ecli
les Crus Pegafi 23 3531 027 07
hæcin-
pticum Auf tra lis , Cauda Ceti
feriora 27 5/20 20 3 Б

cum X
funt In cor- In oreuna 12 45 8 4707p.
vel In Pifcepropriam do- Mandibula
poris IS 30 7 35 4 5
mum poffidente Bo-
ejus co- Alafiniftra Pifcium 17 10 4 55 4 Z
reales tantùm ,
pofitio- Anterior Cauda X 23 10 2 40 47
ne, nempe
Ultima Cauda X 27 3 6 544 5 p.
54 4 5p.
nem-
In Pifce Arietis domum poffidente una 17 10 4 3 4 100 &
¡ipe

Kkkk SE
626 TRACT. II. PART. X. LIB . II.

SECTIO IV.

Deftellarumfixarum tam in corpore Pifcium,quàm extra illud in hujus

figni locoinventarum naturis difpofitionibus ad hominis

conftitutionem.

Mentemvariam.

Fideidepravatorem.
Maledicum.

Epulatoremjucundum.
Anime,nam facit Culpas aliorum nunc hujus nnnc alterius auribus
clanculumfuggerentem.
Publicè mala ac venenata dicteriaedentem.
Signum Pi- Audacem inSMalo.
fcium denotat Invidia.
difpofitionem
Oculos rotundos.

Magnamfaciem.
Colorem album.
Corporisinam dat Maculas nonnullas incorporisforma.
Parvamfeuexilem vocem.
Parvum corpus.

Malamproportionemin membris.
Venationis aviam feu aucu
piiftudiofum.
Ingeniofum.
fecundùmfe totum Docentemaves imitari vo-
facit
cem ac loquelamhumanam.
Vagam.
Cygnus
Pergrinatoremcum lafcivia.
Exconftellatio-
nibus in hoc fecundùmpartem,clara ftella dicta Cauda Galli-
na, inclinat natum adbonasartes.
figno
Pegafus,dequoin cap. X.
Cetus,dequo etiamin capit. X.

FINIS LIBRI SECUNDI.

LIBER
 627

LIBER TERTIUS

De Planetarum difpofitionibus &

naturis

CA P. I.

Deplanetis in genere.

E Planetarum compofitione, & compofitionis illius ratione fuperiùs

in Tractatus 1.libro 5.locutifumus ; ubi Solem in medio feu thronofuo
æthereo confiftentem,moreque regis diademate fulgenti coronati
gubernantem, formas fuo vulto cæteris corporibus Planetariis de-
diffe,horumque corpora ex fpiffiori cœli ætherei materia conflata elle, cum ve-
teribus Philofophis declaravimus. Diximus etiam ibi loci, rationem frigiditatis
& humiditatis in Lunahanc effe, quod fpiffior ætheris pars præfentiâ Solis in me-
dietatem exaltati, verfus limites illius inferiores per fubtiliationempropulfata
illic frigidiorreddatur, tum propter fuam à lampade æthereo remotionem, tum
propter ignis elementaris propinquitatem , utpote quâ per Antiperiſtaſin fri-
giditas illa confortatur;humidam verò effe Lunam propter fuam cum humidi-
tatis elementaris fphærâ propinquitatem; quippe cujus fummitatem ignis oc-
cupat. Docuimus etiam Mercurium de natura Luna & Veneris,Venerem autem de
O. & .participare. Similiter indicavimus, caufam frigiditatis & ficcitatis in
Saturno effe, corporis illius fubftantiæ cum ſphæra criſtallina propinquitatem,
ejufdemque remotiorem à Sole diftantiam. Jovis porrò corpus ex frigore Satur-
nino & folari calore conflatum effe demonftravimus ; Martis verò ex Saturni

Jovis, & Solis temperie,ita ut duas ignis caloris portiones, & ficcitatis partem u-
namà Sole, alteram verò à Saturno obtineat. Denique in præallegati noſtri
Tractatus primi libro tertio ratione fatis manifeſta deduximus , dictorum Pla-
netarum bonitatem ac pravitatem. Reftatitaque in præfenti, ut de Practicis
Planetarum naturis hoc loco verba faciamus,nimirùm de illis, quæ ad Aftrolo-
gia judicium concurrunt. Quocirca fciendum eft inprimis

Kkkk 2 Planeta-
628 TRCT. II. PART. X. LIB. III.

2. Sic dictos , quoniam nemini unquam

Bonos, nempe
nocent, fedà malopro poffefuodefen-
mpe{
: 7. dunt.

5.
Planetarum non- Maless,, nem
Malo nempp Sic appellatos, quoniam neminiperfe
e
nullos effe . 07. bonum afferunt,fedà bonopro poffefuo
retrahunt.

O. Quoniam frequenterfunt cum bonis

Mediocres.
Q. boni , cum malis autem ad malitiam
C. proni.

His etiam adderefolent Aftrologi caput &caudam Draconis, de quibus infrà

latiùs dicemus.

CA P. II.

De Saturno .

SECTIO I

DeintegraSaturni difpofitione.

SATURNUS eft omnibus Planetis ,loco quide,fed non dignitatis excellentiâ fu-
perior : Participat autem de frigiditate propter remotam Solis ab eo diftan-
tiam, & de ficcitate propter fuam cum fphæra aquea feu criftallina propinqui-
tatem. Character ejus eft talis H.

(Frigidus&
ficcus.
Diurnus.
Elementaris, Mafculinus.

cujus re- SPlumbeus,

fpectu di- Orientalis.
Propria citur Amicus .
Inimicus .
Natura du
Mobilis,quâ curfum fuum
Perfe, hoc eft, fe. plex , fci-
perficit fpatio 30. anno-
cüdum fuperio- licet rum .
réfuădifpofitio-
Acquifita, de qua fect. 2. & 3. hujus
né,atq; hocmo-
capitis.
doineo notatur Corporis dimenfio , quæ fecundùm nonnullos
Saturnus cõfi- duo , nimiru ejus continet denfitate 18604454. milliaria.
deratur aut
[Vitacreaturarum ,&præcipuè huma
Generali- na,malevolus & malitiofus.
Quatenus inferio- ter, & fic Infortunium majus , quia maximũ
ter, &
rarefpicit, Agite- creaturis infundit infortunium.
dicitur
nim in inferiora
Melancholicus.
Specialiter,de quo difcurremus fect. hujus 3.
Saturnus dicitur Orientalis in fua natura propter rationes in fect. 3.part.1.
declaratas.

CAP.

F
 DE PLANET. DISPOSIT. ET NATUR. 629

GAP . II. SECT. II. PARS I.

T
De acquifita Saturni difpofitione.

Naturam Planetæ acquifitam dicimus illam, quam habet Planeta ex partici

patione & commixtione virtutis ac naturæ fuæ effentialis cum aliqua alia
ftella five erratica five figno Zodiaci : Hoc enim modo tribuit ei cujuflibet Pla-
netæ alterius afpectus naturam acquifitam,quam non habuit antea, atque idem
hocquoque præftat ejus cum aliquibus Zodiaci ſignis præfentia; Unde autna-
turam exaltatam, aut in domofua receptam, aut faciem fuam invenit,aut tri-
plicitatem : Nonnunquam etiam deprimitur Planetavirtus propterfuam cum
alienanatura participationem,uthoc loco apparebit.

Nudi-
Domus SNocturna 7.
gnitat.

teſtimonia
Diurna . 5.

reperitur
Saturnus
acquirit
Gaudium, quod eft in

quibus
4.

dum
Exaltatio,in21.grad..

fibi
In
Diurnus tripli
Triplicitas: citate.
Eft enim
5.domina- Communis Diei
3.
tor 2.
& noctis
・
や.
30.
25. V.
dis 27.
22 8.
‫ע‬ 24.01 . 30.

26.. 30.
( Signis Terminus 18.
Zo- II. N.
28.my.Sadgra- 30. 2.
diaci, ejus à gra-
du 6.
I.. dum
cu-
24.m. i 30 .
jus 26.
21..
% fpe- 26.
cies 22.6.
30.
Effentia- funt 25..
28. X. 30.
ls ›, quá
accipit [Primi {2.
.X.
velà Facies,funtque de-
20 I.
In acqui- (Forti- cem gradus SMedii ~
Jita Sa- tudo Ultimi£8.
しゃ.
turnina-
tura duo
Gradus mafculinicujuflibet
figni. 3.
notaur, Horofcopi domibus.
népe e- Accidentalis.
jus Debilitas,de quafectione 3.

Naturam Planetæ effentialiter acquifitam illam vocamus,per quam & cum

qua Planeta fubftantialiterin inferiora operari dignofcitur:Nam fignum quod-

libet eftquafi corpus, cujus anima eft ipfe Planeta, & quemadmodum corpus
fine anima eft mortuum,fic etiam ipfum Zodiaci fignum fine Planeta aliquo,
cui naturam ſuam'attribuat, & qui effentiam illius principaliorem fibi ab eo a
kkkk 3
quirat
 630 TRACT. II. PART. X. LIB . III.

quirat,veluti mortuum cenfetur : Nec magis folet Planeta fine figni auxilio in
inferiora agere,quàm anima fine corpore. Hinc igitur eft, quod quilibet Pla-
neta infua domo, exaltatione,triplicitate, & hujufmodi aliis locis manens for-
tiùs in hæc inferiora operari animadvertitur: Habet autemfortitudo multas de-

teftimonia
nominatines apud veteres Aftrologos ; nam vocant ipfam, Dignitatem,Denomi-
nationem, Poteftatem & Teftimonium.

dent
Domus Planeta fuo inibi commoranti, 5.
Exaltatio Planetæ in ea exiſtenti, 4.
Triplicitas Planetæ in ea dominanti, 3.
Intelligendum eft, prout Terminus Planetæ cui affignatur, dum 2.
fupra in capite de v . di- in eo eft,
ximus, quod Facies Planetæ fuo , I.

H
Gradus Mafculini fuo Planetæ, 2.

Ptolomeus illam Planetæ domum, quæ eft ei maximè familiaris,vocavitil-

fius Gaudium : Gaudium igitur Saturni eſt *.
)
CAP. II. SECT. II. PARS II.

Defortitudine Saturni acquifitaexdomibus Horofcopi.

Medio calo

Afcendente $5.

Dignitates etiam minùs effentiales

Septima
acquiruntur Planetis ex Horo-
Quarta acquirit teftimonia :
fcopi domibus.Nam Planeta ex- undecema.
iftens in

Secunda
3.
Quinta }3

Regula I.
Gradus mafculini fortitudinesfunt planetis mafculinis,&debilitatesfœmininis,
econtra gradusfœmininifuntfortitudinesfœmininis Planetis, ac debilitates mafculinis.ac
CAP II. SECT . II . PARS . III.

fortitudine accidentakter acquifita.

DeSaturni
(In Cazimi,id eft, cor- 5.
de Solis
Afole nempe cùm eſt
SExtracombuftionem. 5.
Lorientalis. 3.

Abomnibus Planetis, Sextili

3.
Trino
nepe cũ eſtin aſpectu
Quadrato cum bonis.

Fortitudo Satur- Abejusinclinatione ab SAfcendens

ni & cujufque Ecliptica, quæ dicitur Septentrionalis 3.
alterius Plane-
-Velox. 2.
tæaccidetalis ac- [ Amotufuoin Epicyclo ;
Directus 4.
cipitur, aut Unde dicitur
Inftationefecunda I.

A motu ejus diurno,fi fortitudo illius aug-

mentatur, cùm eft fuper terram diurno
tempore.
Apartibus mundi,nempe à plaga mafculina,
& quidemabea, quæ exillis ipfi eft attri-
buta
J 2.
Dicitur
 DE PLANET. DISPOS . E TNATUR .
631
Dicitur Planeta in Cazimi, hoc eft,in cordefolis cùm ejus longitudo ultra 16.
minutas à fole non diſtat, & tunc Planeta dicitur unitus Soli, hoc eft, in corde
Solisverfari, ac maximam eo tempore virtutem& potentiam habet.
Cùm autem aliquis Planetarum à Sole ultra 16. minutas diftat , hoc eft,
quamdiu orbe & radiis Solis tegitur,ita ut noftris fefe oculis non offerat, dicitur
combuftus; Atque hujufmodi combuftio fit,quoufque à Solis congreffu recedens
ab eo gradibus 15. removetur .
Cùm verò infrà 12.gradus eft,tunc præcipuè combuftus, abfconditus & oppref-
fus dicitur, excepto cafu illo,quo eft in Cazimi,utfuprà diximus.
Orientales dicuntur Planetæ, cùm noctu ante Solem oriuntur,& tempore

noctis poft eum occidunt.

Regula I.

Notandum autem est, quod tres Planeta fuperiores, videlicet Saturnus, Jupiter, &
fint Orientales à o- eorum cum
Mars ufque ad o-o : Sunt autem econtra occidenta-
les abo -o ufquead o-. Planeta verò duo inferiores, utputa .. Orientales effe di-
cuntur, cùm manè Solem antecedunt, hoc est,ante Solis ortum fupraterram conftituun-
tur; Occidentales autem, cùm vefperifolemfequuntur,hoc est, cùm postfolis occafumfupra
terram confpiciuntur. Luna denique à novilunio adplenilunium ufque Occidentalis no-
minatur,quiapostfolis occafumfupraterram apparet : A plenilunio verò ufque ad novilu-
nium, Orientalis,quiaantefolis ortumfupraterram confpicitur.

Б. ·Orientales à O. o— ad
(Tresfuperiores nempe 7. dicuntur ejuso -0.

ૉ. Occidentales à O. o- o.
ad ejus o- .
(Orientales, cùm manè
O. antecedunt.
Sic igitur,quod Duoproximiinferiores, dicuntur
occidentales , cum no-
dictum eft nempe,
methodicè ac- 20.5
. cte poftfolis occafum
fupra terram confpi-
cipias ciuntur.
( Orientalis à 0.0-0.ad

Infima nempe Luna dicitur. ejus o-.

Soccidentalis à O.o - ad
ejus o_o.
Nota quod Satur -SOrientalis frigidus eft & humidus.
nus
Occidentalis eſt frigidus &ficcus.

Regula II.

Orientalitas in tribusfuperioribus Planetis datfortitudines,fedoccidentalitas inའ

duobus inferioribus,&itidem occidentalitas in C.hoc est, quando Ceſtaucta lumine
Afpectus eft, cùm duo planetæ fibi per intervalla in zodiaco vim maxi-
mam communicant.

Sunt
632 TRCT. II. PART. X. LIB. III.

SSextilis.
Duo amicitia, videlicet Trinus.
Suntautemafpectus Duo inimicitia,fcili- Quadratus.

quinque nimirum cet

Toppofitus.
Unusanceps,hoceft,bonorum bonus & malorum malus.
Sextilis dicitur, quia comprehendit fextam zodiaci partem,hoc eft ,partes
&gradus 60. ejufdem continet. Characterautem ejus efttalis.Hicalpectus
mediocriter bonus eft, quia figna hoc intervallo fe contuentia, fexu &natura
conveniunt.
Trinus dicitur,quoniam continet tertiam zodiaci partem,videlicet4. f
gna,hoceft 120. gradus. Ejus autem character eft talis A.Hicafpectus bonus eft
partim propter efficaciam, partim quod figna tria tanto intervallo diftantia
fexu & natura conveniunt.

Quadratus ita dicitur, quia quartam zodiaci partemcomprehendit,vide

licet tria figna, hoc eft,gradus 90. Ejus autem character eft talis □.Hicafpectus
eft mediocritermalus, quia duofigna tali intervallo diftantia fexu & natura dif
fident.

Oppofitio ita dicitur, quia eft afpectus diametralis & oppofitus. Compre
hendit igiturmedietatem circuli zodiaci, hoc eft,figna 6.videlicet 180. gradus.
Eftque ejus character hujufmodi o -o. Hic afpectus eft egregiè malus, non
quidem propter pugnam naturarum in fignis, fed potiùs ratione oppofitionis,
nam quæ oppofita funt & longiffimè ab invicem diftant, ea maximè fibi & in
unoquoquoque genere funt contraria.

Conjunctio eft duorum corporum in eadem linea coitus, cujus character

eft talis o-. Hicafpectus eft indifferens,id eft,bonus cum bonis, & malus cum
malis.

Regula. 111.

A.& radiationes cum non maximèdiftent,non difcordant,fed mediocritercon-

veniuntpropterfimilitudinem naturarum & fexus in domibus. Oppofitaautem fignacum
maximèdiftent, ideò, etfinatura&fexu conveniant maximè tamenpropter diftantiam
difcordant SicV. & .ambofunt mafculina & diurna,fic 8.&m. funtambo fœ-
minina & nocturna,& tamen,quia funt oppofita,maxima eft eorum difcrepan
tia.

IV.
Regula

Signa, quefexu & natura conveniunt manifeftè,maximè &plus quàm quadrats

pugnant.

Regula V.

Afpectuum omniumefficaciffima eft o - Deinde o-o.tum . poftea A. & .

(Dextri, qui ab eo figno, à quo incipimus retrogadi funt,hoc
Omnesradiipræter eft,tendunt contra fignorum ordinem.

oppofitos funt Siniftri, qui ante fignum, à quo incipimus, exiftunt, ideft,
procedunt fecundùm ordinemfignorum.Sic afpectus
dexterV. eft . finifterverò V. II.

1
 DE PLANET. DISPOSIT. ET NATUR. 633

I
69

*
中
ా
ర
X
u

Ж
B

USO m

Ex hoc igitur exemplo patet, quomodo afpectus dexter contra fignorum

fucceffionem tranfeat,& quomodo finifter fecundùm ipforum fucceffionem .

Regula VI.

Sifiat radiatio dextra adangulos cæli, tum validior est dextra radiatio , quàmfini-
fiatrelatio ad alias
ftra,nam fydera non proprio fedfirmamenti motuferuntur: At verò fi
ftellas,tunc finiftra præferenda est dextra,quia ftella non alieno,fedproprio motu appro-

pinquant.

Regula VII.
D

Sciendum est etiam,quod afpectus dividatur quoque adhuc alio modo, nam aliusdi-
citur Platicus , cùm videlicet ipfafignafe afpiciunt , alius dicitur Partilis, cùmà
ftella adftellam tot numerantur cælipartes, quot configurationem illam conftituunt, hoc
fimiles; Utpofito fole in grad.15 ..
est,radiiftella fparguntur inpartesfigni afpicientis
radius ejus quadratus finifter erit 15. & dexter 15.V.atque fic in cæteris .
LIII Regula
634 TRACT. II. PART. X. LIB . III.

Regula VIII

Omnisautem afpectusfitperapplicationem radiorum Planetaper medium Semidia.

metri ipforum orbium, vel cumper gradusfexaut medietatem radiorum afpicientis alteri
adharet: Varii autem funt & diverfi Planetarum orbes,quorum aliifuutamplio-
res,& alii breviores.

Grad.
Б. 9.
7. 9.
8.
Orbis five lux O Eftante & post
IS.
7.
7.
12.

Dicitur autemfeparatio ,cùm unus Planeta alium relinquit per unumgra

dumàvero afpectu,& femper feparari dicitur, quoufq; alterius radios evaferit.

Regula IX.

Inferiores adfuperiores applicant,& ab iusfeparantur , fed fuperiores inferioribus

nunquam applicant,nec abiisfeparantur cùmfint motu illis tardiores &graviores.
Septentrionalitas feu afcenfus Planetæ dicitur, quando ejus latitudo ab Ecli
ptica Septentrionalis exiftit, tunc enim dicitur ille afcendens : Meridionalis verò
defcendens vocatur, cùm ejus latitudo ab Ecliptica eft Meridionalis.
Planeta directus dicitur, cùm fecundùm fucceffionem fignorum fertur in
directafui Epicyclicircumvolutione, accrefcit motu fuo : Retrogradus autemvo-
catur,cùm contrafignorum confequentiam fertur retrovolutione Epicyclifui,
minuiturque ejus motus diurnus : Stationarius verò appellatur, cùm ejus motus
neccrefcit, nec diminuitur ,fed idem permanet : Eft autem Planetæftatio velpri
ma, nempe poſtquam incipit retrogredi, hoc eft, in defcenfu Planetæ, vel Secun-
da,à qua folet Planeta immediatè movere, hoc eft, in fuo afcenfu , dicuntúrque
ftationes Planeta, nos quodftent,fed quod ftarevideantur.
Nota, quod Sol non retrogreditur, quia non habet Epicyclum.Retrogref
fio autem in Luna propter velocem motum non animadvertitur.
Lunafolummodòin fuperiori parte Epicycli tarda,in inferiori velox dicitur.
tus motus.
Dir &

Statio Paima Statiofecund

Retrogradus motus .

Planeta
 DE PLANET. DISPOS. ET NATUR . 635
F
Planetæ orbis fuum Epicyclum deferentis punctum remotius à terra Aux
dicitur : Punctum verò ejus maximè centro terræ appropinquans oppofitum
Augis,feu Perigeum vocatur.
Aux Solis reperitur in : Oppofitum Augis ejufdem in .
Notandumest,quod Sol & Luna funt femper Planetæ directi.
Planeta dicitur velox motu,quo fecundùm fignorum fucceffionem fertur,
motusque ejus verus eft velocior motu ipfius medio : Econtra verò motus ejus
tardus eft, cum retrogradè incedit , aut quando tardiùs incedit , quàm eft ejus
motus medius : Motus denique Planetæ æqualis dicitur, cùm verus & medius
motus adæquantur.

Regula X.

Fortitudines Planetarum diurnorum augentur, dumfuper terram diurno tempore

exiftunt,& tunc dicitur Planeta effe infuo Haym: Diminuuntur autem,
fifubter terram
diurno tempore reperiuntur : Econtra fortitudines Planetarum nocturnorum augentur,
exiftentibus ipfis diurno temporefub terra, ac diminuuntur iisfupra terram dicto tempore
tranfeuntibus.

Regula XI.

Notandum est,quod alia terræplagafintmaſculine,nempe Oriens & Septentrio, a-

lia veròduafœminina, nepe Occidens & Meridies : Mafculini igitur Planetæin mafcu-
linispartibus fortiores,& debiliores in foemininis ; Feminini autem in foemini-
nis plagis fortiores funt, & debiliores in mafculinis.

CAP II. SECT. II. PARS . IV.

De Planetarum debilitatibus magis effentialibus.

Planeta debilitas eft graduum fortitudinis illius diminutio & languor : Ita , ut
infortitudine Planetarum eft ipforum virium augmentatio,fic in illorum de-
debilitates

bilitate eft earundem decrementum .

Saturno
Quæ

magis ef Cafus 21.grad. v. 4.

dat

Afignis fentialis
Detriment...
Zodiaci 2.
Effentialis cujus Peregrinitas.
, 5.
Feritas feu agre-
quæ ac- minus 3.
fpecies
cipitur funt effen- freitas.
Debilitas Saturni, aut tialis Svacuitas curfus. 2.
aut alerius Pla- In gradibusfæmi-
35

ninis exiftentia.
netæ eftvel 3.
Duodecima.
A cæli domibus 5.
Octava.
40
Sexta. 4.
Accidentalis,de qua infrà.

Cafus Planetæ eft locus directus, exaltationi ejus oppofitus : Sic Saturni ex-
altatio eft in 21.. Ejus igiturcafus erit in 21. V:Atquehîc notandum eft,quod lo-
cus cafus Planetæ dicitur ejus mors & humiliatio, quemadmodum è converſo lo-
cus exaltationis ejus dicitur ipfius vita : Unde mors Saturni eſt V.Ejus verò vita
eft..
Lill 2 De-
 CT. II. PAR
T.
636 TRA X. LIB . III .

Detrimentum eft,cùm Planeta exiftit in figno fuæ propriæ domui oppofito:

Sic detrimentum Solis eftin feptimo'figno à . nempein . & C.in.& H.in.
Atquehæc Planetæ debilitas dicitur etiam ejusexilium , quoniam Planeta inilla
efttanquam ejectus in exilium..
Peregrinusdicitur Planeta, cùm nullum locum habet in aliqua magis effen-
tiali Planetarum dignitate,hoc eft , cùm extra omnes, dignitates fuas fitus eſt.
Planeta eciam ferinus appellatur,cùm fignum aliquod tenet, quod nullus Pla-
neta refpicit,unde etiam agreftis dicitur.
Planetæ deniquecurfus vacuitas appellatur, cùm Planeta aliquis abunofe-
paratur,fed nulli alteri applicat, quamdiu in eo figno manet, tum enim dicitur
curfu vacuus .

De Planetarum ingradibus mafculinis autfœmininis exiftentia fuperiùs inhac

'
fectionelocuti fumus.

CAP. II. SECT. II. PARS V.

De Planetarum debilitatibus magis accidentalıbus.

Subterra diurno tempore 2.

Tardusinfuocurfu . 2.
in Caude Draconis præ-
fentia. 2.

Amalo Planeta fepara-

tus & ad malum appli-
cans. 2.

Viam combuftampercur-
rens. 3.

Debilitatus dicitur Saturnus Quadrato cum

in a- Oppofito
accidentaliter,cùm eft aut. pectu ConjunctoS 3.
Sole

Defcendens & Meridio-

3.
nalis.
Combuftus.
5.
Retrogradus. 4.
Occidentalis 2.
Inftationeprima exiftes. I.
Subradiis tranfiens.
4.

Infortunatus eſt Saturnus fub terra diurno tempore, quoniam diurnus eft,ut
antea declaravimus.
Detarditate Planetarum motufuo antea etiam diximus.

Infortunium quoque affert Saturno . præfentia propter malitiofam fuam

difpofitionem ; de quo infrà latiùs.
Via combufta fumitur à 13. gradu ufque ad 9. m . gradum, in qua Planetæ
tranfeuntes dicuntur infortunati.

De afpectibus, defcenfu combuftione, retrogreffione, Occidentalitate,ftationibúsque

Planetarum jam tum antea in hacfectione difcurrimus,uti & de infortunio Pla-
netæfubradiis folaribus.
Saturnusoccidentalis eft frigidus, & ficcus.

CAP.
 DE PLANET. DISPOS . ET NATUR. 637

CAP. II. SECT. II. PARS I.

Defpecialibus Saturni predominantis effectibus in inferioribus.

Plagis mundi, Orientem,

Climatibus, Primum.

Meteoris Ni
Grve
ans.
di nes.
(Macrocosmo ex
Tempeftates.
Quatenus Saturnus in-
Elementis,Terram .
feriora refpicit, eate-
Metallis,Plumbum.
nushabetin
Microcofmores ad eum pertinentes, de quibus pars fe-
cunda hujusfection.tractabit.

Secundùm Ptolomeum fingulis mundi plagis Planeta aliquis attribuitur,ſe-

tionem fequentem .
cundùm diftin &
5.Orientem habet, quoniam, cùm pars illa diei fit naturâ cali-
da, Saturni frigiditate caliditas illa quodam modo ad tem-
periem ducitur.
Namfecundum
4 Septentrionem regit,à quaparte fœcundos ventos ciet.
ipfum Occidentem & Boream habet,è quibus partibus ventos exci-
tat,quia Soli perfimilis eft,& domum in Trigono habet.
.Meridiemgubernat,quia eft ftella humida .

I.
Regula
* I

Excipiuntuurfecundùm PTOLOMAUм ab illa diftributioneprimùm duo lumi-

funt ventorum& aëris mutationis origo,deinde Mercurius,quoniam
naria,quiageneralis
luminaribusperpetuò adest & famulatur.
Sunttamen & alii, qui diftinctam quoque in mundo plagam luminaribus
attribuunt: Unde Planetarum dominia in mundi plagas fic diſtribuunt.

Saturnum &
Duos Orientales, id eft, qui præfint Orienti
nempe Solem.

Faciunt nimirumex Unum Meridionalem,videlicet Venerem.

Planetis.
Martem &
SC Duos Occidentales , nempe 5
Lunam.

UnumSeptentrionalem,nimirum Jovem.
Unum natura indifferentis & incerta nempe, Mercurium.
quippe qui conjunctus cum Orientali fit Orientalis, &
fic in cæteris.
Sed & fingulis mundi climatibus certus aliquis Planeta tanquam Domi-
nus acgubernator præficitur & affignatur.

LIII 3 Sic
 ་

638 TRACT. II. PART. X. LIB . III.

Saturno.
I.Dia Meroes per Nabachiam
II.Dia Sienne per Ægyptum Jove.
III.DiaAlexandruper terra Sanctă Marte.
IV. Dia Rhodosper Gratiam Sole.
tranficens gu-
Sicenim Cli- V.Dia Romosper Italiam & Sa- bernatura Venere.
ma baudiam.

VI Dia Borifthenes per Gal- Mercurio.

liam

VII& ultimumper Alemaniam. Luna.

Attribuiturprimus Septimane dies naturalis Saturno,quia primam horamil-

lius diei à Solis ortu regit, & fecundam gubernat Jupiter, tertiam Mars, quartam
Sol,&fic in cæteris, fecundùmmethodi tabulæ fequentis explicationem .
o

DIES
numerand

7
Solis P >
8
36 Luna
Solis
ortu

O
Ab

오 Martis 30
C 9
..

πr
Ot
o
O Mercurij F
D

O
4

Iouia ħ

1
C Veneria 36

0
O
→

O
bo

7 - C
Saturni
t

6 C8 >
2 00 9
Hora
6 Di 36

11
O

ci
O
4

->
ra

010

C
C
3
2

Ho
: or

12
11

は
0>
I
H

<<

O 4
C
Fi

s
ко

i
12
પ

35
12

+10
fi

古
11

1
o

H
है

o E
f

r
0

2
古

a V
1

1
9

>

S
11

&

8 i
F

49 F
FO
O

རྗ
TO ㅎ
i
0

C
(

D
n
1
O

D Fi
O
o

O
t
t

fi
o

お
O ත fi
+

A O
Ž
8 D S

"
Regula II.

Semperincipiuntha hora abortu Solis, quiestprima Planetariadiei; ~ 13.horainci-

pit ab inftanti occafus Solis : Quare, cùm diesbrevior erit, breviorem habebithoram, &è
converfo quoque eadem eritratio in noctibus.
Hora
 DE PLANET. DISPOS. ET NATUR. 637

Hora hæ dicuntur Temporales, Inaquales, Planetarum, quia ut in temporean-

nilongiorvelbrevior eft dies, fic quoque longior vel brevioreſthora.
Inaquales etiam eadem ratione mutantur fecundùm magis vel minus. Ubi
enim noctes & dies funt æquales , ibi femper etiam hora noctium & dierum
funt æquales , id quod accidit in Æquino &
tiis,fed ubidies funtæquales,ibi con-
trarium evenit .

Regula
* III.
Notandum est etiam,quodomnis dies naturalis dividitur in 4. partes incipiendo à
tribus horis antefolis ortum &inqualibet ejucquarta humor peculiaris dominium habet.
Sic à principio trium horarum ante ortum . ad finem trium horaru m poft e-
jus ortum dominatur Sanguis. A tertia verò hora poft Solis ortum ad 9. Cholera
prædominatur; & à9. ad 16. Melancholia ; ac à 16. ad 22. Phlegma. Habetigitur qui- 1
libet Planeta in die horam primam , cui dat nomen; Sed nota, quod in die fuo,
& horafua geminatam obtinet virtutem .
CAP. II. SECT. III. PARS II.

De Saturni effectibus in Microcofmo.

(Venerabilem.

Profundacogitantem,&arduas ar-
tes addifcentem.
Graves cum quadam aufteritate ,
operáque eorum gravia &plena
3 laboris.
(Fortis & bene Laboriofos & patientes.
difpofitus, & Taciturnos & folitarios.
fic facit
Conquifitores opum ,& parcos.
Propriicommodiftudiofos.
Appetentes quodammodò aliena.
Zelotypos.
Abjectos &fqualidos.
Humilia cogitantes.
Animafeu
Querulos.
morum ,
Negligentes.
& quide
Timidos.
duplici-
ter,vel folitudinum.
Amantes
Triftes.
quate
(difpofitio- nus eft Debilis ac in Malitiofos.
nem felix, & tunc pertinaces.
facit Sufpicaces.
Lividos.
obtrectatores.

Superftitiofos.
Incultos.
Saturnus
Perditos.
afpicies
Avidebonaaliena appetentes.
Micro-
Corporis.
cofmum
Humores corporis
agit in
Partes corporis fpeciales.
ejus Facultates naturales.
Morbos.
Sa-
Ætatem.
Magifteria.
 640 TRACT. II. PART. X. LIB. III.

Frigidum & humidum.

Faciem oblongam.
Colorem mellis,& aliquanto nigrio.
rem.

Mediocremgroffitiem.
Orientalis Mediocremftaturam& adbrevitatem
& fic facit vergentem.
Capillos nigros,afperos & multos.
Corpus mediocre.
Oculosmediocres &fufcos.
Pilosinpectore.
Corpus benè difpofitum.

Saturnus agens in difpofitionem Siccum.

corporis eſt vel
Nigrum & fufcum.
Parvulum corpus.
Macilentum.
Pilos raros in barba.

Capillosnigrosplanos raros &adcalvi-

ciemvergentes .
Occidentalis Melancholicum, & eo triftiorem,quo
& fic facit pejus difpofitus est Saturnus.
Oculosfatis magnos, ad nigredinem
vergentes.
Nunquam aut vix etiamridentem.
Turpiter amictum.
Cecum aut maculam in oculo habenté.

Curvospedes.
Brutalem afpectum.

Regula.

Notandum est, quod quo pejor erit Saturni diſpoſitio in cœlo,tanto audacius poffi-
musdepeffimis quibusque nati ejus turpitudinibus & infœlicitatibus judicare;quo verò
felicior & fortior & cum bonis afpectibus bonos magis intuens, eo mitius denatidifpofitio-
ne, moribus, &compofitionepronuntiandum est.
Exhumoribus Saturnus habet melancholiam, & diligitres acres ac ftipticas.

Auremfiniftram.
Splenem.
Saturnus,cùm eftfignificator infirmitatum,habetdominium veficam.
fuper Soffa.
Dentes.

Agitnaturaliter infacultatem retentricem, quam adjuvat potenter.

Satur-
 DE PLANET. DISPOS. ET NATUR . 641

( Lepram.
Elephantiafin.
Cancrum .

Podagram.
Paralyfin.
Tabemfeu Hecticam.
Saturnus ex infirmitatibus affert hominiillas,quæfuntin phthifin.
membris prædictis familiariores, & omnes à frigiditate
reteritiam nigram.
& ficcitate ortas, caufátque fpecialiter Quartanamfebrem .
Iliacam paffionem.
Hydropem .
Pernitiofoscatarrhos.
Morpheam.
Inter atatesfenilem regit Diarrheam.

Agricolas.
Fofforesmetallorum.
Inter Magifteria hominibus ufurpanda inclinatad Lapicidas.
Coriarios.

Figulos,&c.

Notandum eft autem,quod tres folummodò reperiantur Planetæ, quima-

gifteriis feu artibus propriè præfunt, nimirum . . ,prout fuislocis declara-
bimus.

CA P. III.

De Jove.

SECTIO I.

De integraJovisdifpofitione.

UPITER ex æqualibus frigiditatis & caliditatis partibus conflatur.Unde

Jua
etiam humidus eft, cùm humiditas ex actionibus calidi in frigidum nafcatur,
ut in primo tractatu dictum eft. At verò,quia duo funt teftimonia caliditatis,
nempe Solis & Martis ad unicum illud frigiditatis Saturni,ideò dicitur calidus &
humidus.Ejus autem character eft talis 7.

Mmmm
Jupiter
642 TRACT. IL PART. X. LIB . III.

Calidus &
humidus.
Diurnus.

Mafculinus.
Septentrio-
nalis.
Elementaris, Amicus

cujus re- Luna.

fpectu di Inimicus
citur
Martis.
Judexa-
ftrorum
Propria, eáque
propter
Juama-
quitatem.
Natura
Mobilis,qua curfumfuŭ
Perfe & indifpo
perficit 12.annis.
fitionefuacælefti,
in qua duo no-
Acquifita,dequa ſect.2.&3.hujus.
tantur, nempe
Jupiter ejus
Corporis dimenfio, quæ fecundùm nonnullos continet
cofi- denfitate milliaria 18996547
dera-
tur
Vita creaturarum,& præcipuè humana bene-
aut
volus,ac omnibus amicus.
Generaliter, Fortunium majus, ita vocatus, quia maxi-
& fic dici
mam vitæ felicitatem infundit in infe-
Quatenus infe- tur
tiora,femperque bonum largitur.
riora refpicit
Planeta benedictus.

Specialiter, de quo tractabimus fect.hujus 3 .

CurJupiter dicatur Septentrionalis in capite hujus primo diximus.

CAP.
 DE PLANET. DISPOS ET NATUR. 643

CAP. III. SECT. II. P ARS. I.

Deacquifita Jovis natura.

Quidfitacquifita Planeta natura declaravimus fupra capite præcedenti.

(Domus SDiurna .

Necturna X.
Gaudium .
Exaltatio 15. grad.. 4.

tribuuntur
teftimonia
quibus
Jovi
Triplicitas, Nocturnus in 2.

.In
Eft enim や 113-
Jupiter,
dominator Communis in

fo V. ? (6.
14 8. 22.
6 II . I 2.
2.
195. 26.
02. 6.
Signis Terminus
17 m . ad gra- 21.
20- dum 2 I.
ejus àgradu 14 ±
0.
diaci,
19 m. 24.
cu-
0 +7. 12.
jus I 4.
7 %.
Essentia- fpe- I3 . 20.
lis, quæ cies I 2 X. 16.
accipi- funt II.
tur vel
(Primi { 77.
à Faciessúntque gra-
Inacquifi- Forti- dus decem 2.
Medii
fitaJovis tudo
natura 2. Ultimi .
confide- Gradus mafculini cujuflibet figni.
randa Zodiacidomibus.
funt, né- Accidentalis.
pe ejus Debilitas.

CAP. III SECT. II. PARS II.

De fortitudine 4.àdomibus Horofcopi acquifita.

De

Prohis vide partem 2. fect 2. capitis primi hujus.

CAP. III. SECT. II. PARS III.

Defertitudine 4.accidentaliter acquifita.

Dehis in parte 3. fect . 2. capitis 1. hujus dictum eft.

Mmmm 2 De
644 TRACT. II. PART. X. LIB. III.

CAP. III. SECT . III. PARS IV .

De 4.debilitatibus magis eſſentialībus.

AfusJovis eftinis.grad . datque debilitates 4 Notandum eft, quod vitaJo-

C vis fit . Ejus verò mors dicitur.propter rationes in cap. 1. fect. 2. parte 4
defcriptas.
In cæteris fuis debilitatibus omnibus ita fe habet Jupiter ut Saturnus in
fuis,quarummentionem fecimus locoprædicto.

CAP . III. SECT. II. PARS V.

De accidentalibus 7. debilitatibus .

Prohis videfect .2. part. 5. capitis præcedentis

CAP. III. SECT. III. PARS I.

Despecial Jovis in hac inferiora influxu .

(Plagis mundi,feptentrionalem.
Climatibus ,
fecundùm.Undee-
jus regionesfunt temperatæ.
( Macrocosmo Meteoris , ventosfæcundos.
ex Elementis, Aerem.
QuatenusJupiterinferiorarefpicit Diebus,diemJovis.
eatenus habetin Metallis ,
ftannum.

Microcofmo res adeumpertinentes, de quib.

part2. hujus fection.

De ratione actionum Joves in Macrocofmi partibus fufficienter egimus

cap. præced. fect.3. part. 1.

CA P.
 DE PLANET. DISPOS . ET NATUR. 649

CAP. II. SECT. III. PARS II.

De Jovis effectibus in Microcofmo.

rFortunatos.

Juftos & honeftos.

Gloriofos.
Bono's & beneficos.
Religiofos& reverendos.
Gratiofos.
Fortis ac bene
Dulcisfermonis
difpofitus, &
Magnanimos &circaardua occupa-
fic facit
tos.

Splendidos.
Graves cumquadammoderatione.
Prudentes& amantesfui.

Ani
A mafeu
morum ,

& quide Pradictis moribus affectos, obſcu

duplici- riùstamen&remiffiùs.
ter,népe
Debilis& in- Negligentem.
vel
Prodigum.
Difpofitio quate- fælix,& fic
Superftitiofum.
nus eft facit .
nem Timidum.
Quodammodo fuperbum.

Jupiter
Micro-
息

cofmum
afpiciés Corporis.
Humores corporis
agitaut
Partescorporis fpeciales.
inejus Facultatem naturalem .
Morbos.
Ætatem.

Magifteria.

Mmmm 3
Jupiter
646 TRACT. II. PART. X. LIB . III.

Calidum & humidum,ita tamen ut

bumiditas ineoprevaleat.
Album clarum, & fortaffis aliquan-
tulum adflavedinem inclinantem.
Capillosmediocres, aquales & planos
ac longos..
Oculos pulchros, ad nigredinem ten-
dentes & magnos ,
fedparvas pupil
Infua natura las.
fine refpectu Venerabilempræfentiam.
applicationis Mediocrem carnis, corporisque ac
& ficfacit
ftatura difpofitionem ,fed aliquan.
tulum proceram .
Genas circaoculos altasfeu elevatas.
Signuminpededextro,quod rarò
fallet.
!
Barbam naturaliter rotundam.fpif-
fam, & aliquantulum ad rubedi
nem inclinantem.

Mentum bipartitumfeudivifum.

T
Orientalis & majores oculos & in albedine ipfo
tùnc confi- rumquandamrubedinem.
deratur (Staturam decentem.
aut O.Capillos non abfimilespilis
brutorum.

Oculos aliquantulumcroceos.
Colorem adnigredinem incli-
nantem.
2.Pulchramftaturam.
Faciemrotundam,
Quatenuscum
Jupiter agens Oculos vagos.
aliis partici-
in difpofitionem pat..Nam ha- Colorem Joviproprium.
bebit natus Faciem mediocriter elevatam
corporis eft vel
&oblongam .
participante
Oculos non omnino nigros.
Jovecum
Barbam nigram & raram.
Corpus fubtile& macrum.
Staturam mediocrem.
Labiafubtilia.
Faciem rotundam,albam cum

aliquarubedine.
Soculosfufcos fed unum altero
majorem.
Staturam mediocrem.
Occidentalis.
Jupiter
 DE PLANET. DISPOSIT. ET NATUR . 647

Albumfed cum majori obfcuritate.

Lapillos nimiumdiftenfos.
Tempora & partemcapitiscalva.
Jupiter occidentalis facit Staturam mediocrem fed longiorem.
Complexione humidiffimum.
Signum inpedefiniftro.

Regula I.

Quando Jupiter impeditur, tunc contraria illis,quajam dictafunt, obveniunt ipfi-

usnato.

Regula II.

Quanto majus erit Planeta infortunium ,tanto inconvenientior eritnatiforma.

La
Ex humoribus & complexionibus corporis Jupiter habet dominium fuper
16
fanguinem.
Pulmonem.

Coftas.
Cartilagines.
Epar.
Expartib. corporis humaniJupiter poffidet Arterias.
Pulum.
Venas.
Pudenda.

Sperma.

Exfacultatibus digeftivam, nutritivam & concoctricem fovet,quoniam tem-

‫יד‬
peratocalore& humiditate perficiuntur.

Anginam.
Pleuritidem.

Ex morbis illos, quiin di- Peripneumoniam. Et cæteras ægritudines à

Atis membris frequen-
tiores funt,nempe
4
Apoplexiamfanguineam . flatibus vel fanguine or-
tumfuum habentes indu-
Spafmum.
cit.

Cephalalgiam.
Cardiacam.
Convulfionem.

Inter atatespubertatem gubernat .

(Mercatorespannorum tiffariorum.
Scribas.
Aurifabros, velin auro operantes.
Gubernatores.

SPralatos.
Refpectu Magifteriorum facit Epifcopos.
Jurifperitos
Judices.
Advocatos.
Prefectosprovinciarum velcivitatum.

САР.
6.48 TRACT. II. PART. X. LIB . III.

C A P. IV .

De Marte.

SECTIO I.

De integra Martisdifpofitione.

MARSeft Planeta compofitus ex natura Solis ignea , & calore minùs natura-
liperantiperiftafin coeliaquei & groffioris ætheris partis in altiffimam cœ-
li medii partem præfentiâ Solis pulfa, conflictu cum corpore folari non aliter,
quàm elementum ignis natum ex conflictu tenebrofi vaporis à chaos exurgen-
tis cum fplendida cœli ætherei difpofitione, uti dictum eftfuperiùs: Unde Mars
habet duo teftimonia caliditatis per accidens, & totidemà natura Solis propter
ejus vicinitatem acceptæ. Ratione caloris fui accidentalis eft ita malitiofus &
deſtructivus in natura fua; Generativa autem proprietate refpicit res quafdam
propter calorem à Sole acceptum, ita tamen ut participent deignea & de-
ftructiva ejus natura, quamvis fit illa eò melior,quò magis eft permixta cumra-
diis fortuniorum. Hinc bilis & bilioforum ortus . Sic ferrum à materia nimis

combufta & fulphurea productum effe percipimus, atque ita etiam in multis
aliis : Siccus autem magis eft hic Planeta quàm humidus, tum propter fuam
cum natura Saturni participationem, tum etiam quia propinquior eft Soli, cu-
jus natura vergitad ficcitatem,& præfertim furfum verfus colum criſtallinum
tendens.Eft autem hujus Planeta character talis 7.

Calidus & fic

cus immode-
ratè.
Elementaris Nocturnus .

cujus re- Mafculinus.

fpectu di- occidentalis.
(Propria, eáq; citur AmicusSolis.
aut
Infua di- InimicusJo-
pofitio (Natura vis.
ne cœ- Mobilis qua curfum fuum
lesti , in naturalem obfoluit duo-

Mar's confi- qua し bus annis.

duo fút
deratur Acquifita de qua fect.2 . & 3.hujus.

aut notan- Corporis denfitar, quæ fecundùm nonnullos habet

da,fcil: 26308800.milliaria.
ejus.
(Vitacreaturarummalevolus,& malitiofus.
Quate- (Generaliter Infortunium minus, hoc eft, non ita male

nusinfe- volus vitæ, ut Saturnus propter corporis

riorare-> folaris cum eo propinquitatem.

fpicit,vel Specialiter , de quo tractabimus fectione hujus tertia.

Cur Mars dicatur Occidentalis in capite de Saturno declaratum eſt.

CAP
 DE PLANET . DISPOS ET NATUR . 649

CAP. III. SECT. II. P ARS . I.

De acquifita Jovis natura .

Quidfit acquifita Planetæ natura declaravimus fupra capite præcedenti .

SDiurna V.
Domus
Necturna m. (s.

Gaudium V.

ur
4.

attribuunt
teftimonia
Exaltatio28. grad. % .

quibus
:Martis
mam my

In
Triplicitas, (Nocturnus
DOD Eft enim
sexu Mars, do- communis diei
Inde minator ૨.
& noctis

hack 20 V. 5.
27 8. 3
17 II. 24.
Cacum O . 7.
term 24 . 30
ad 2.
ம: Signis
" Terminus 21 . gra- 328.
Zo- dum
moter nam funt 28 . 30.
diaci, fines Mar- om .
ftSol 7.
cu-
rifella 30.
tis à gradu 26 →.
Efentia- jus 26 . 30.
lis ma- fpe- 20 25.
gis,quæ cies 28.
funt 19 X.J
accipi- X.
1 tur vel
Be. [ Primi me.
à Facies funtque de- Medii II . 1.
Charte
cem gradus %.
Inacqui- (Forti-
fitaMar- tudo 2.
iden
tis natura Ultimi {X
X.
duo cõfi- Gradus mafculini
deranda Cali domibus, de quibus in capite Saturni egimus.
funt , né- Accidentalis.
fum
pe ejus Debilitas.
luit

Defortitudine & debilitatibus Planetarum,aliísque eorundem tam effen-

tialibus, quàm accidentaliter acquifitis fupra tractavimus in cap. de Saturno.
bet
Hîc tamen præterea explicandum eft,quod cafus Martis fit 28. Cancri Unde
mors & humiliatio ejus eſtŒ. Vita verò &exaltatio . Similiter detrimentumMar-
tis,ubi exilium patitur,funt & 8. quæ opponuntur. V. & m.

Naan CAP .
 650 TRACT. II. PART. X. LIB . III.

CAP. VI SECT. III. PARS I.

De fpecialibus Martisprædominantis effectibus in inferiora.

(Plagis mundi Occidentem cumSepten-

trione.
Climatibus tertium.

Macrocosmo ex Sventos Africos.

Meteoris Tonitrua &fulgura.

Quatenus Mars inferiora Elementis ignem.

refpicit, eatenus habet Diebus,diem Martis.
in Metallis Cuprum.

Microcofmores ad eumpertinentes , de quibus parte

hujus fecunda.

Habet,inquam,Mars dominium in tertio climate , hoc eft, in terrafanita &

circa eam; Hinc igitur fuerunt ibi bella ab origine, erúntque ufque adfinem feu
confummationem feculi . Ex plagis mundi Occidentali & Orientali Mars concitat
ventos, quia Soli perfimilis eft caloris fui vehementiâ, & domum in Trigono
habet. Præterea ventos Africos excitat propter Lunæ familiaritatem, & quia
t
Occidentalis pars eft fœmina, uti dictum eft in cap. 1. hujus.Tonitrua etiamge-
nerantur afpicientibus ipfum aliis Planetis idoneis & difpofitis ad tempeftates
& fulgura concitanda,ut infra declarabimus libro quarto.

MATS
 DE PLANET. DISPOS. ET NATUR .
651

CAP. IV . SECT . III. PARS II.

De Martis effectibus in Microcofmo.

Generofos fortes & animofos.

Faciles adiram,fedfubitòplacabiles.
Vehementes.

Promptos manu.
Temerarios.
Aleatores.
Fortis ac bene Non metuentes pericula.
affectus, Jactabundos.
facit
Convivatores & vinofos.

Superbos.
Vindictacupidos.
Impatientes injuriarum.
Prodigos.
Animafeu
27

Faminas avidè concupifcentes.

morum :
Unde fi Crudeles & truculentos.
Mars eft
Difcordiadiffeminatores.
Rixofos&feditiofos.
Temerarios.

Superbos.
Difpofitio- Debilis & in- Contumeliofos.
nem
fortunatus, Pradones .
facit Lictores.

Impudentes.
Impios & omnibus cateris difpofi-
tionibus malignis imbutos infum-
Mars
mogradu.
Micro-
Furiofos.
cofmum
Corporis.
refpicies
agit aut Complexionemfeu humorem prædominantem .

inejus Partescorporis fpeciales.

Facultatem naturalem.
Morbos .
Ætatem.
Magisteria

Nann 2 Quod
 TRACT. II. PART. X. LIB . III.
652

Calidum & ficcum .

Calorem interalbedinem &rubedineminter medium

feufarum.
Staturam longam,& beneproportionatam ac medio-
crem cum afpicit.
Caruleos oculos,& aliquanto majores.
Orientalis Scapillos mediocres &multos.

is
Complexion SCalida &fieca.

Biliofa.

Caput demiffum.
Quod attinet
Siccum, ita utficcitas in eo predominetur.
adcorporis con-
ftitutionem ,fa- Faciem rubram,maximéque exfrequentipotatione .
eitMars Puftulasfeugranarubra.
Mediocremftaturam .
Parvulum caput.
Capillos rubros,paucos , &raros , acfubtiles , valdéquè
diftenfos,& aliquantulum adflavedinempropenden-
Occidentalistes.
Corpusfimiliterruffum.
Parvulosoculos& nonnunquam croceos ac luculentos.
Signum aut maculam quandaminfacie.
Dentes longos.
Vultumferacem.
Paucam carnem.
Magna orificia nafi..
Signum aut vitium inpede.
Gibbofos.
Colorembrunumfeufuſcum.

Ex corporis complexionibus habet Mats choleram ſeu bilem, & diligit resama-
Pas & acuti faporis.

Auremfiniftram.
Fel.

Expartibus corporis habet Renes.

Venas.
Pudendafeu membra virilia & tefticulos.
 DE PLANET. DISPOSIT. ET NATUR . 653

Caufos.
Synochus.
Febresacutas, cujufmodifunt Peftilentiales.
Tertiana.
Continua.

Peftem .
Icteritiamflavam.
Carbunculos.
Exmorbis indicat Erifypel.
Fiftulam.
Apoftemata ardentia.
Vulnerarecentia, & præfertiminfacie.
Morpheam rubram.
Difenteriam.
Epilepfiam.
Morboscrudeles.

Tormentaexferro.
Interatatesjuventutem regit .
Milites SÆrarios.
Fabros. Ferrarios.

Tormentis bellicisfeu bombardis ftudentes.

Fufores.
Cauteria exercentes.

In 12. Juvenasores
Ratione Magifteriorum facit
Magifteriaadignempertinentia amantes.
Alchimistas.
Tinctores.

Duces & capitaneos.

Tyrannos.
Medicos.

Si .afpiciat Chirurgos.
Apothecarios.

CA P. V.

De Sole .

SECTIO I.

De integra Solis difpofitione.

SOLEM, contra quam aliqui ficcitatem ei afcribentes ftatuunt, evidenter ca-

lidum, & magis occultè humidum effe manifeftè apparebit , fi integram &
ex tam ejus compofitionem diligentiùs confideraverimus; namque demon-
ac

ftratione propemodum infallibili probavimus , duplicis pyramidis , formalis ,

nempe & materialis ,interfectione maffam illamfolarem ex æqualibus materiæ
Nnnn
fpiri-
654 TRACT. II
. PART. X. LIB. III.

fpiritualis & lucis portionibus effe conflatam; Unde & orbem ejus ,pharama
qualitatis appellavimus : Sed quia lux formalis eft actor, & in actione fua manife-
ftèpercipitur,ideò ejus qualitas,nempe caliditas dominium in corpore illius ha-
bere dicitur,quæ in rerum genitarum compofitionem ingrediens cum fua fub-
ftantia lucida appellatur calidum viventis innatum : At quiahæcres efttamfor-
malis,ut abfque vehiculo movere in corpore non poffit, ideò ineſt quoque hic
radius folis, in gutta fpiritualis maffæ folaris fubftantiæ, quæ quidem eft humi-
dum illud valdè familiare, ac amiciffimum vitæ animalium vegetabiliumque,
ac vocatur humidum vitæ radicale. Hinc igitur Solis vis generativa,hinc ejus
virtus multiplicativa & vita , confiftens non ex re aliqua ficca , utpote , quæ o-
mninò ei contrariatur,fed ex humido temperato tali caliditate,quæ ultra ma-

teriæ folaris appetitum ipfam beatificavit pulchritudine, & efficaciter agit in

hæc inferiora,fuisque actionibus calores accidentales tum reflexionibus, tum
reverberationibus,tum denique etiam per materiæ tenebrofæ,& minùs forma-
tæ refiftentiam excitare folet, quibus quidem caloris adventitiis actionibus Sol
calidus & ficcus effe dijudicatur : Ejus autem character eft talis O.

Manife-
ftè calidus
&ficcus ,
fedoccultè
bumidus.
Diurnus.
Elementaris, Mafculinus.

cujus re- Amicus

fpectu di- Martis.
citur
Inimicus
Saturni.
Orienta-
Propria, eáque
talis.
aut

Natura Mobilis, qua revolutio-

nem fuam naturalem
Infuadifpofitione
cœlefti , in qua perficituno anno feu
duo funt no- 365.diebus 7.hor.
tanda , nempe
Acquifita,de qua fect. 2. & 3.hujus.
ejus
Sol co
Corporis denfitas, quæ explet 343996.milliaria.
fide-
ratur
aut
Vita benevolus,imò& vitarum in inferiora
Generaliter,
infufor.
& fic dici- Fortunaper afpectum, & infortuniumperna
Quatenus infe- tur
turalem conjunctionem .
riora refpicit

Specialiter, de quo tractabimus fect.hujus quarta.

CAP .
 DE PLANET. DISPOS . ET NATUR. 655
CA P. V. SE C T. II.

tribuuntur
.teftimonia
De acquifita Solis ratura .

quibus
Domus &.

Soli
Exaltatio 21.V.

In
Triplicitasdiurna, cujus
4.
fol eft dominator. 2.
+7.
A fignis my.
Primi 3.
zodiaci

cujus
Facies funtque ·V .
[ Effentia Ipecies decem grad. Medii m.
lismagis, funt
quæ ac- Ultimi .
In acqui- I.
Gradus mafculini cujus- 7.
cipitur
fitaSolis (Forti- Svel libet figni.
natura tudo
duoco-
fiderá- 5.
A domibus Horofcopi , de quibus antea capite de Sa-
dafunt, turno.

népee- Accidentalis.
jus Debilitas

Regula I.

Notandum est, quodduo luminariafinibus carent,ut in capite de Ariete dictumest.

Regula II.

Similiter fciendum est, quod Sol &Lunaex omnibus cateris Planetis nonnifiuni-
cam domum habent.

Regula III.

Solnon potestdicicombuftus,quia ipfe est combuftionis caufa,utfupra dictum est.

Regula IV.

Nonpotest etiam Sol diciretrogradusaut directus,aut inftatione aliqua,cùm Epi-

yclum nonhabeat.

Regula V.

Aux Solisest in Cancro, & ejus oppofitum in .

VI.
Regula

Solis cafus, quem ejus mortem & humiliationem appellant, est in 21.grad..Ejus
verò vita eft ejusexaltatio in 21.V. Detrimentum autemilliusfeuexilium est in .

Regula VII.
Non potest quoque Sol dici Orientalis vel Occidentalis , quia orientalitatis ipfe est
origo &caufa,hoc est,cateriPlaneta dicuntur Orientales & Occidentales illius reſpectu.
 TRACT . II. PART. X. LIB . II .
656

In cæteris verò omnibus fortitudines & debilitates in capitede Saturno de-

fcriptæ ad ipfum quoque folem pertinent.

CAP. V. SECT. III. PARS I.

Defpecialibus Solis prædominantis effectibus in hac inferiora.

Plagis Orientem.
Climatibus Quartum.
Meteoris Communicatio
(Macrocosmo exnem cum omnibus.
Elementis partim aërem,
partem ignem.
Quatenusfolrefpicitinferiora,eatenus Diebus,diem Solis.
habetin Metallis Aurum.
Macrocosmo res ad eum pertinentes, de-
quibus part 2. hujus fect.

Clima 4. tranfit per Graciam.Unde illa viris doctis & eximiis, quorum præ-
fuleft fol,abundavit.Similiter circa illud Clima maximi terrarum Domini Mo-
narchiis mundanis præftituti habitaverunt& commorati funt.
Sol eft autor multorum Meteororum fpecie differentium, quæ producitfe-
cundùmdiverfos cum aliis Planeris afpetus.

CAP.
 DE PLANET. DISPOS . ET NATUR. 657

CAP. V. SECT . III. PARS II

De Solis effectibus in Microcosmo.

[Juftos.
Studiofos
Animefeumo- Iracundos inftar ferpentis.
rum & fic faAd vindictam pronos.
cit Ambitiofos & fuperbos.
Honorum & dominationis cupidos.

Staturam mediocremacpulchram.
Difpofitio- Adgraffitiem propendentem & carne
nem plenum , pracipue infignis humidis; Cate-
rumfifitinigneofignopaucam carnem ,&
crefcentem tamen cum atate hominis.

Temperatam complexionem, fifit infigno

aqueo.
Corporis, & fic < Bonum colorem.
facit
Faciem amplam & pulchram,fed aliquan-
to pallidiorem , intermixta tantùmpau-
Solrefpiciens carubedine.
Microcofmu Oculos luculentos & magnos,coloris ex ca-
agic in ejus ruleo & citrino mixti.

Capillos difperfos
Plenampulchrámque barbam.
Vocem raucam.

Complexionem feu humoremprædominantem

..
Partescorporis fpeciales.
Facultatem naturalem .
Manbas.
Ætatem.

Magißeria.

Ex humoribus habet liquorem ex calido innato , & humido radicali con-

ftantem..

Cor.
Cerebrum.

Ex partibus corporis Solhabe

t Medullam.
Nervos.
m .
Vifum &quidem in viro oculum dextru

Linfamina oculum ſiniſtrum .

Oooo Ex
 TRACT. II. PART. X. LIB. III.
658

Exfacultatibus naturalibus tovet facultatem vitalem & attractivam .

(Syncopen.
Cardiacampaffionem.
Exmorbis indicatophthalmiam.
Fluxum oculorum.

"Oris lafionem &

Omnes morboscalidos &ficcos nonà bile ortos.

Inter ætates perfectam feu exactè mediam fibi vendicat.

(Operatorem in auro, are & lapidibuspretiofis.

MagnosDominos.
Refpectu Magiſterior um facit Magiftratum.
Reges.
Principes.
Comites.

CA P. VI.

De Venere.

SECTIO I.

De integra Veneris naturâ

VENUS eft Planeta ex duabus naturæ Mercurii & totidem naturæ Solis par-
tibus conflatus, quemadmodum in tractatu noftro primo hujus volumi-
nis,ubi compofitionis Planetarum mentionem fecimus , demonftratum eſt.
Hic Planeta foemininam fuam naturam fluxibilitati & in conftantiæ obœdien-
temab inconftanti & inconftabili Mercurii difpofitione accepit. Illa verana-
turæ ejus pars, quâdicitur Venus vitæ animalium propenfa & benevola extem-
perata Solis caliditate ei obvenit. Character autem illius hoc modo depingi-
tur .

Venus
 DE PLANET. DISPOSIT. ET NATUR.
659

Calida

& bu
mida,

magis
tamen
bumi-
da

quàm
natu-
Elementaris ra So-
lis.
cujus re-
refpectu No-
dicitur | ctur-
na.
Fæmi-
nina.
Meri-

Propria, eá- diona .

quevel lis.
Amica
7.
Inimi-
Natura
ca.

Mobilis, quâmo-
Perfe,& infuadifpofi- tum fuum perficit
tione cælefti in qua cum fole.
duo notandafunt,

nempe ejus Acquifita, de quainfrà.

Corporis dimenfio;Habet enim denfitatem

Venus co-
milliarium 3274494 6
fideratur
aut
Vitacreaturarum& omnibus rebus
aliisbenevola.
Generaliter
Gen
Fortunium minus , ita vocata ,
& fic dici-
Quatenus refpicit in- tur quoniam maximam poft Jove
bonitatem in inferiora infun-
ferioravel
dit.

Specialiterde quo infrà.

0000 2 CAP
!
660 TRACT. II. PART. X. LIB . IIL

CAP. VI. SECTIO II.

De acquifita Veneris natura.

Quæ fitnarura Planeta acquifita fupra dictum eſt.

୮ Diurna .
Domus.
Nocturna 8.
Gaudium 8.

Exaltatio 27.grad.pifcium.

untur
४.

monia
Nocturna my.

Vener
quibu
tribu
tefti si
Triplicitas : .7
%.
Eft enim

In

3
.
Venus
Domina Communis dieim.
& noctis .X .

6. V 12.

0. 8. 8.
Signis
Zo- 12. II . 17.

diaci, 7.. 13.

6. 8. II.
cujus 2.
Terminus. 57. madgra- 17.
fpe- dum 28.
Nam funt S21..
cies
fines Ve- I I.
funt 7. m.
nerisàgra- 12.. 17.
du 22.
Effentia- 14..
lis ma- 7. w. 13.
O. X .. II.
gis, que
accipi- Primi
pitur Facies , funtque de- Medii m2.
(Forti.
Porti velà
cem gradus
tudo
[Ultimi{~.
m.
In acquifita
Veneris na- ¿Gradusfœminini cujuſlibet ſigni. J
tura duo
Cali domibus, de quibus in capite Saturni egimus.
cófideran-
da funt, Accidentalis.
népe ejus
Debilitas.

De
 DE PLANET. DISPOS . ET NATUR. 661

Dehis ferè omnibus in capite de Saturno,locuti fumus : Obfervandum ta-

menetiam hocloco eft. Quod, ut Planeta mafculini fortiores funt in mafculinis
gradibus,fic etiam Venus,cùmfit Planeta fœmininus,delectetur magis,fortiór-
que exiftat in fignisfuo fexui convenientibus,uti quoque è converfo in maſculi-
nis debilitatur.

Deinde notandum eft diligenter inter fortitudines Veneris adventitias,

quod ejus fortitudo tum maximè vigeat, cùm eft Occidentalis (id quod etiam
eodem modo fefe habet in Mercurio) E converſo verò debilitas ejus unica ha-
betur, cùm eft Orientalis,

Tertiò illud quoque mente tenendum eft,quod Venus in plaga mundifo-

minina fortior fit, debiliorautem in mafculina.

Quartò ad hoc advertendum eft , quod vita Veneris eft X. Ejus verò
mors my.

CA P. VI. SECT. III. PARS I.

De fpeciali Veneris in hæc inferiora influxu.

Plagis mundi Meri-

diem,& interme-
diam partem in-
Venerbus

ter Meridiem &

Inaui

Occidentem .
Climatibus Quin-
tum .
Macrocolmo ex
Meteoris , humida,
& nonnunquam
etiam ventos .
Elementis, aërem &
Quatenus Venus refpicit inferiora,ea>
aquam , fed præ-
tenus habet in
cipuè aquam.
Metallis cuprum.

Microcolmo res ad eum pertinentes,

de quibus infrà.

Regnat Venus fuper Sabaudiam,Lumbardiam, & cæteras Italiæ partes :

Unde incolæ illorum locorumfunt adeò libidini & voluptuariis delitiis dediti.
i egin

0000 3 CAP.
652 TRACT . II. PART. X. LIB . II.

CAP. IV . SECT. III. PARS II.

De Martis effectibus in Microcofmo.

(Liberalem, Beneficum,Mifericorde,
Manfuetum,Bonum,fubtilem, In-
telligentem.
Suavem ac venuftum ingeftibus,
Hilarem &latum, choreis deditum,
Į Convivatorem,delitias mundanas
Fortis ac bene
appetentem.
affectus, Negligentesfamam ,& infames,
facit Procos
Luxuriofum,pronum ad libidinem,
Lafcivum,adulterum ,meretricem.
Zelotypos , effeminatos , pufillani-
mes.
(Animafeu Timidos,imbelles, ignavos.
morum :
quatenus Staturam mediocrem ,fedfi Orien-
eft talis est longiorem.
Pulchritudinem muliebrem.

Corpuslaffum.
Colorem album mixtum cumrube-
( Difpofitio Debilis & in- dine.
nem
felix& fic
Pulchros capillos & aliquantulum
facit
crifpos.
Multamcarneminfacie.
Pulchram frontem .
Pulchra & fubtiliafupercilia.
Venus re- Pulchros oculos & vagos ac placa.
Spiciens Corporis. biles.
Micro- & fic fa-
Longum nafum .
cit
cofmum Buccasfeugenas cadidas &rubras.
agitine- Labrafubtilia.
jus Strictumpectus.
Tibiasgroffas.

Complexionemfeu humorem prædominantem .

Partes corporis fpeciales.
Facultatem naturalem.
Morbos.
Ætatem.

Magifteria.

Notan
 DE PLANET . DISPOS. ET NATU R.
663

Notandum, quod natura Veneris operetur eofdem effectus, quos producit

natura Jovis. Superat tamen naturam Jovis hocipfo, quod corpus nati majori
pulchritudine adornat,redditque illud magis delicatum.
Ex humoribus habet Venusphlegma naturale cumfanguine mixtum.

Carnes.
Collum
Guttur.
Pectinem .
Mammillas.

Epar.
Renes.
Expartibus corporis habet Matricem.

Genitalia.

Sperma.
Nates feuclunes.
Lumbos,
Ventrem.

Exfacultatibusfovet facultatem attractivam .

Scabiem Gallicam.

Frigiditatemftomachi.
Epatis &ftomachidebilitates.
Exmorbis indicat Lienteriam .
Diabeten,

Paffiones matricis , utfuffocatio &c.

Priapifmum.
Gonorbæam.
Diarrhæam.
Inter etates vendicat fibi adolefcentiam ab anno 14. ufque ad 28.

( Muficos.
Poëtas.

Lufores
Joculatores.
Saltatores.
Ratione Magifteriorum Pictores.
facit Scribas.

Aulicos muliebrifavore evectos.

Pretiofarum vestium & gemmarum inftitores.
Pharmacopolas.
Aromatarios.

C A P. VII.

De Mercurio .

SECTIO I.

De integra Mercuriinatura .

Ercurius, uti fupra dictum eft , conflatur ex fpiffiori regionis æthereæfub

M
ftantia, quæ loco materiæ illi infervit, & corporis folaris portione,qua in
formatur
 664 TRACT. II. PART. X. LIB . III.

formatur: Undeéftinconftans in operationibus fuis propter aviditatem appe-

titus materiæ fuæ ad multas & varias Planetarum formas fufcipiendas: Nam-

quepropteriftam materiæfuæ cruditatem geftit nonnunquam alicujus alterius

Planeta formamatripere,& in naturamejus femetipfum convertere,acdefubi-
tò rurfus facta abillo feparatione, applicationeque cum alioillius quoque natu
ram induere avet , femper nimirùm appetens fortioris virtutem , ut naturam
fuam frigidam illâ meliùs informet : Atque hæc eft caufa inconftantiæ ejus, ob
quam eft cum bonis bonus, cum malis malus, & cum mediocribus mediocris.
Character autem ejus eft iftiufmodi ğ . Calidus că
calidis, cu

frigidisfri
gidus,cum
ficcisfic

humidis
humidus.
Nocturnus
că noctur-
nis, &di-
Urnus cum
diurnis.
Elementaris,
cujus re- Mafculinus
cumafculi-
fpectu di-
citur nis,&fue
mininuscu

fæmininis.
Orienta-
lis vel
Occidetalis
Propria câque
vel promotu
luminaria,

utpotequi-
Natura
bus perpe-
tud famn-
Infuadifpofitione latur.
cœlefti , in qua
Mobilis, quâ finit cur-
duo funt no-
fum fuum cum Sole.
tanda , nempe
Acquifita, de qua infrà.
ejug Corporis dimenſio, na habet in craffitie 2533723.milliaria.
Mercu-
rius Generaliter, Cvitanunc amicus,nunc inimicus.

con & fic dici-

fide- Quatenus infe- tur

Fortuniumcumfortuniis præfertimin lauda
ratur
riora refpicitvel
aut biliafpectu,& infortunium cum infortuniis.

Specialiter, de quo infrà.

CAP.
 DE PLANET. DISPOSIT. ET NATUR . 665

CAP. VI. SECTIO II.

De acquifita Mercurii natura.

Quæfit natura Planetæ acquifita fupra declaratumeſt.

С Diurna П.
Domus. 5.
Nocturnam .
Gaudium 8.
4.
Exaltatio 15. grad. me,

quibu
.tefti
Mercu untur
monia
triburio
s
-

In
Triplicitas nocturna
30

(20 .
(12.V.
8. ४ . 14.
Signis 6.
O. II .
Zo-
19.
diaci, 13. .
18.2. 24.
cujus 2.
Terminus. 0. my.adgra- 7.
fpe- Nam funt 6..! dum 14.
cies
fines e- II. m. 19.
funt 21.
jus à gra- 17. +.
du 0. %. 7
Effentia-
lis ma- O. . 7.
16.X.J 19.
gis, que
accipi- Primi $8.
pitur Fines , funtque de- Medii ».
10 I.
(Forti- velà cem gradus
tudo {m
{ultimi
In acquifita 3.
Gradus mafculini, fijungatur cum
Mercurii
mafculinis,feminini,fi cum fœmininis TL
naturaduo
Cali domibus, de quibus in capite Saturni egimus.
cófideran-
da funt, Accidentalis.
b
népe ejus
# Debiktas.

PPPP
De
666 TRACT. II
.
IL PART. X. H.
LIB. II.

De hifce omnibus fupra in capitefecundo diximus ; Sed & hocloconotan.

dum est, inter fortitudines Mercurii Occidentalitatem effe, inter debilitates verò
Occidentalitatem.
Similiter quoque obfervandum eft , quod vita Mercurii fitin my.Mors verò e
jusin X. proutfupra in Veneris natura dictumeft.

CAP. VII SECT. III. PARS I.

Defpeciali Mercurii influxu in hac inferiora.

Plagismundi
Occidentalem

& Septentrio-
nalem.
Climatibus,
Sextum.
Meteorisut

plurimam ven-
tos.
Elementis
Aërem & a-
Macrocosmo ex quam adeóque

Letiam commu
nicationemcu

omnibuspro
natura Planeta

cuiconjungitur.
Diebus diem
QuatenusMercurius inferiora refpicit,eatenus ha- Morcurii.
betin Metallisar-

-gentuvivum.

Microcofmo res ad ipfu o perti-

nentes, de quibus parte hujus
fecunda.

Gubernat Mercurius Galliam & Burgundiam in fexto climate contentas;

Undefuntpopuli iftorum locorum inconftantes & mutabilis animi.

Mercurius
 DE PLANET . DISPOS . ET NATUR. 667

CAP. VII. SECT. II . P AR S. II.

De effectibusMercurii in Microcofmo.

(Acumine inge-
niiexcellentes.
Flicesinconcili-
andisamicis.

Vafros.
Solertes & cau-
tos.

Religiofos.
Fortis & be-
Sagaces in con-
nè affectus
jecturis.
facit
Sapientes.
Studiofos&fci-
entiâplenos.
Difertos.
Bene moratos.
Multafinedocto-
Animafeumo- re addifcentes.
rum .Unde fi
Mercurius eft Inftabiles & le-
vesin moribus.
w
Malitiofos.
Malevolos.
Perfidos.
Mendaces &

præfertim,cùm
cauda Draco-
nis in ef
Debilis & in-
fentiali dignita-
fortunatus te maleficorum
Difpofitionem facit
est.

Cujusvis rei fi-

mulatores &
diffimulatores,
Clamftruentes
fraudem &
periculofacon-
filia.
Infames.
Mercurius refpicies
obliviofos
Microcofmum a- Stolidos.
gitin ejus
Loquaces.
Corporis,
Complexionemfeu humoremprædominantem.
Partes corporis fpeciales.
Facultatem naturalem .
Morbos.
Ætatem.

Magifteria.
PPPP 2 Mercurius
668 TRACT. II. PART. X. LIB. III.

Caliditatem fortem.

Aliquantopallidiorem.
Colorem nec nigrum nimis,necfatis album,
fedaliquantulum admellis tincturampro-
Orientalis , & pendentem.
fic facit Staturam mediocrem & bontcompofitio-
nis.

Crura longa.
Mediocrescapillos ,
fed multumextenfos.
Oculos parvos.

Mercuriusagens in difpo Humidos inclinantes tamenaliquantulum

fitionem corporis, eft vel
ad ficcitatem.
Macilentos.
Pallidos.

Colorem propendentem ad nigredinem cu

croceo mixtum, & aliquando ad rubedi-
Occidentalis,& nem.

ficfacit Svultum caprinum .

Altam frontem &ftrictam.
Oculos concavos in capite .
Pupillas caprinis non abfimiles , & incli
nantesadrubedinem.

Magnum nafum.
Labiafubtilia.
Longam barbam fedrarispilis.
Vocemfubtilem.

Ex humoribus Mercurius habet Melancholiam aduftam propter fuam cum Sa-

turnofocietatem.

Cerebrum .

Spiritus.
Imaginationem .
Memoriam.
Expartibus corporis habet
Linguam.
nftrumenta vocis.
Manus.

Digitos.
Crura.

Exfacultatibus naturalibus fovet animalem & imaginativam .

(Phrene
fin.
Mniam.
Melancholiam.

Epilepfiam .
Exmorbis indicat Tuffim.
Sputiabundantiam.
Privationemfenfus communis.
Balbutiem & lingue impedimenta.
Raucedinem .
Inter
 DE PLANET. DISPOS. ET NATUR . 669

Inter atates vendicat fibi pueritiam, ab anno quarto ufque ad 14tum.

Honoratum.
Confiliarium.
Scribas.
Ratione Magifteriorum Mercatores.
facit. Philofophos.
Mathematicos.
Divinatores.
Novarum artium inventores.

CA P. VIII.

De Luna.

SECTIO I.

De integra Lunæ natura.

Una eft Planeta infimus ex humidiffima & fpiffiffima totius cœli ætherei
parte conflatus, qui à Sole per Mercurium lucidam fuamanimam in prima
compofitionefua recepit. Hic Planeta propter extremam fuam cruditatem &
humiditatem ,ex quibus & humorum dominatrix appellatur, valdè eft indige-
ftus, affidueque formam folarem ad fortiorem fuam efficaciam , & pleniorem
perfectionem requirit : Undein ejus oppofitione cum Sole, quando videlicetu-
niverfumejus corpus illuminatum eft, fimiliterqueetiam cùm conjungitur cum
ipfo Sole,maximos fuos in hæc inferiora effectus infundit : Hinc igitur fplendi-
da Solis difpofitio eftei, quafi adventitia, cujus præfentiâ veluti exagitatur,ita ut
materiæ illius crudæ difpofitio ad res palpabiles , & manifeftas propter humi-
dam ejus naturam in hæc inferiora defcendat. Character autem ejus eft hujuſ
modi C.

PPPP 3 Luna
 1

TRACT. II. PART. X. LIB . III

670
Frigi
da&
humi-
da.
Mutas
natură
Sua per
quar-
tas,no

Elementaris fecus,
quàm
cujus re-
Solin
fpectu
dicitur 4tis.
I annis.
No-
Etur-
na.
Fæmi-
Propria, cá- nina.
quevel
Occide
talis
Amica

Natura 7.
Inimi-
ca..
Mobilis, quâ cur-
Infua difpofitione cœ- fum fuum perficit
left,inqua duo no- 27. dieb. & 8.horis.
tandafunt , fcilicet
ejus Acquifita, de quo infrà.

Corporis dimenfio ; quæ eft 10522233. millia.

Lunaco-
rium .
fideratur
aut

Humorumdominatrix.
Generaliter Virtutum omnium Planetarum fu
& fic dici- periorum dilatatrix.
Quatenus refpicit in-
tur
ferioravel Parum calefaciens , fed infenfibili
ter.

Specialiter, de quoinfrà.

CAP.
 DE PLANET . DISPOS . ET NATUR . 671

CAP . VIII. SECT. II.

De acquifita lunæ natura .

Ma
Quæ fit acquifita Planete natura , fupra dictum eft.

(Domus unica nimirum D. า

Exaltatio 3.grad. 8.

untur
monia
४.

quibu
tribu
tefti
Luna s
Diurna. S.ne.
t-

In
%.

.
Triplicitas;
Eit enim
Communis
Luna Do- m.
diei &
(Signis Zo- mina noctis -X.
diaci , cu-
jus fpe- Termino luminaria , uti di-
cies funt
ctumeft,carent.

Primi
Effentialis

i
#
४.

‫شد‬
Facies ,fut Medii
magis, ・
や.
que dece
quæ ac-
gradus
cipitur
velà
Ultimi {Ⓡ
s, quàcur Forti-
ſuumpeti Gradus fœminini cujuflibet $.
tudo
eb.&8.0 figni. J
In acquifita
Lunce wa
frå Calidomibus, de quib.in cap. de Saturno egimus .
tura duo
cófiderá-
22.0 Accidentalis.
´da funt ,
nepe ejus Debilitas.

X.
Janetare Orientalitas fortiorem reddit Lunæ naturam; Occidentalitas verò debilio

rem ; Etinterdebilitates, mors ejus feu depreffio eft3.grad.in : Exaltatio autem feu
vita illius,ut diximus , eft : Detrimentum autem eft : In cæteris autem fefe ha-
Ed infor
bet,ut incapite de Saturno fignificatum eft,obfervato femper eo, quod Venus &
Lunafortiores fint fub terra,quàmfupra cam.

CAP.
C
 TRACT. II. PART . X. LIB . III.
672
CAP. VIII . SECT . III. PARS I.

Defpeciali Luna in hæc inferiora influxu .

r
Plagis mundi Generalite omnes , cum

fole eas refpiciens.

·Specialiter Occidentem.

Climatibus,Septimum.
Macrocofmo ex Meteoris, aquea omnia.
Elementis, Aquam.
Quatenus Luna inferio- Diebus,diem Lune.

rarefpicit, eatenus ha- Metallis Argentum.

betin Microcofmo res ad eam pertinentes , de quibus parte

hujus fecunda .

Propter dominium Lunæ in hoc Climate,fub quo funt Alemania , Anglia &
finitimæ illis regiones ,funt populi illorum locorum, aliquanto inconftantiores,

vagabundi & potationibus dediti.

CAP . VIII. SECT . 111. PARS II.

De effectibus Luna in Microcolmo .

(Inconftantes & varios ac inftabiles.

Mobiles & vagabundos.

Animefeu
Exoticas terrasperluftrantem,
morum,
& ficfa- Amantem omnianova ,
Amentem .
cit
Ignavum.
Corpora magis humida,&præcipuè cum
Difpofitionem feparatur àSole.
Inprima ftationecorpusrobuftum & va-
lidum ,
Infecundaftatione debilem.

Corporis In retrogreffione inconvenientem pro-

&flc fa- portionem ,
Staturam magnam .

Rotundam & pulchramfaciem.

es
OculosSeminent feuftrabones.

Lunarefpiciens nonomnino nigros.

Microcofmum Coloremalbum & fecundùm quofdam
mixtum cum rubedine.
agit in ejus,

Complexionem feu humoremprædominantem.

Partescorporisfpeciales.
Facultatem naturalem.
Morbos.
Ætatem.

Magifteria,
Ex
 DE PLANET. DISPOS. ET NATUR. 673

Exhumoribus habet Lunaphlegma, & magis aqueas corporis partes.

Cerebrum.

Sfiniftrum viri.
Oculum
dextrum fœminæ.
Expartibus corporis habet Inteftina.
Stomachum.

Veficam.
Exfacultatibus naturali- Vulvam.
bus fovet Expulfivam Epilepfiam,
Paralyfin.
Torturam.
Colicam,
Exmorbis indicat Menstrua.
Apoftemata.
Oppilationes.
Membrorum commotionem & reliquos morbos ex nervo-
rum obftructione& frigiditate ac humiditate ortos.
Interatatesvendicatfibi Senectutem.

(Peregrinatores &itinerafacientes.
Legatos.
Ratione Magifteriorum Nuncios & tabellarios.
facit. Pifcatores.
Nautas.
Circa aquas & laboresfuper aquis occupatos.

CA P. IX.

Regulagenerales omnium Planetarum .

Regula. I

Mnes pradicti Planeta fignificant diſpoſitionemillamforma, quam inpramiffis cui-

que eorumfubjecimus fifint bene difpofiti .Si verò malèdifponuntur ,perduntdefor-
mafuafecundumproportionem infortunii fui & pracipuè in membris iftis, qua infpecie
pereosdenotantur,uti & in illis, qua affignanturfigno,in quo reperiuntur.
Regula II.
Attendendum est diligenter,an fignificatoresprincipalesfint in gradibus lucidis,
fumofis veltenebrofis . Nam lucidi gradus multum adjuvantpulchritudinem & clari-
tatemfaciei.Fumofifaciunt eam vergereadobfcuritatem& brunum feufufcum colorem.
faciunt obfcuram,deformem & brutorum afpectibus non abfimilem.
Tenebrofiverò
Regula III.
Quandofignificatores
funt matutini ,faciunt corporamagna,quoniam crefcunt.
Regula IV.
Sifignificatores fuerint retrogradi,afferent corpori deformitatem , nec erit in eo
proportio velharmonia.

Regula
 ·
674 TRACT. II. PART. X. LIB . III.

Regula V.

Scorpio , Sagittarius & Pifces mediocrem pulchritudinemdant corpori , & multò

magis quidem fiVenus in aliquoillorum exiftat.

Regula VI.

Si Dominusfuerit bonus ,fignificat natumpulchrumperfectum in membris,&pera-

mnem vitamfuam corporefanum : Sin malus, contrarium denotat .

CA P. X.

De capite & cauda Draconis.

Aput & Cauda Draconis non funt Planetæ,fed fectiones quædam : Nam caput
C
Draconis eft interfectio via Solis & EccentriLunæ, cui oppofita eft Draconis
cauda. Atque hæ quidem interfectiones in quibufdam Zodiaci locis inftar Pla-
netarum attolluntur & deprimuntur : Attollitur nimirùm Caput Draconis 3.grad.
II. & deprimiturgradu eodem . Similiterque etiam detrimentum cauda Dra-
conis eft in grad . 3. II . & ejus exaltatio in eodem gradu figni illioppofiti, videli
cet .

Notandum est autem, quod,quando conjunctio vel oppofitio luminarium

eftin punctis interſectionum caput & caudam Dractnis conftituentium,vel prope
ea,hoc eft,intra 12.grad. tunc fiant luminarium Eclipſes, videlicet Solis in co-
rum conjunctione,lunæ verò in eorum oppofitione.

(Caput eft cum bonis bonum, cummalis malum:

Etenim in conjunctione bonorum bonita-
tem , in malorum autem malitiam illorum
Dua autemha interfectiones, vi- auget.
delicet Draconis
Canda penitus naturæ capitis adverfatur : Eſt
namque cum bonis mala,& cum malis bona,
hoc eft , boni bonitatem , & mali malitiam
minuit.

FINIS LIBRI TERTII.

LIBER

B
 675

LIBER QUARTUS

De Schematis cœleftis erectione .

CA P. I.

De domus cœleftis ratione.

Ex illi circuli majores fefe interfecantes , atque per puncta Æquino-

cialis tranfeuntes in duodecim aquales dividuntur : Ipfe etiam Zodia-
cus in partes 12. diftribuitur, fed inæquales , quæ domus appellantur.
S
Circuli autem fex magnifunt Meridianus, Horizon, Æquinoctialis, Zo-
diacus,&duo Coluri. Cœliigitur & Zodiaci divifio erittalis.

Domoruur
a

diuifio
d
Q
a

n
Q

u
i
u

u
i
t
a

c
r

n
r

e
e

t
t

S
T

a
a
-
------

a
e

m
x

i
t

r
་

a
m

m
i

i
c

a
c
e

m
S

e
a
d

i
e

d
c
o

c
p

Aquing tialia
n
N
u

e
t
t

D
D

o
a
i

u
u
m

a
a
a
,

n
o
c
i
r
o
H .

Q999 z Ac
676 TRACT . II. PART. X. LIB . IV.

Atverò,qui communem figuræ feufchematis cœleftis erigendi rationem

expofuerunt,illi nonnifi de Horizontis & Meridiani interfectionibus egerunt;At-
queea ratione duodecim cœli domus fic depinxerunt.

Orient's
Angulus medy diet

-II.
Angulus . ‫و‬.

.10 .

124. B
O
'

· 8·

Occidantis
Angulus.
Doinus I
7
.

.2.
6

4.
3 .5

Angulus'medixnoctis

Ex quibus patet, quod harum domuum dimidia pars fit fub terra& alia
pars noctisfpatiumoccupans fupra terram cum noftro communicans.
Alia figuræ cæleftis erigenda formula.

II
6
.

12. Jo. .8 .

Domus..I .7.

.4 .
.6.

A
.5.

CAP.
 DE SCHEMAT. COELEST. ERECT .
677

CA P. II.

Degenerali domuum cæleftium difpofitione.

Prima, feu angulus Orientis vel

Horoſcopus.
Cardines,vide- Quarta,feu angulus noctis.
licet
Septima,feu angulus Occidentis.
Decima,feu angulus diei vel medii
cœli.

Domum cæleftium variæfunt (Secunda.

appellationes : Nam aliæ Quinta.

Succedentes, vi-
dicuntur Soctava.
delicet
Undecima.

(Tertia.
Cadentes,vide- Sexta.
licet SNona.
Duodecima.

Harum autem domuum differentiarum funt quoque diverfæ ac differen

tesnaturæ & difpofitiones : Nam Planetæ in Cardinalibus collocati fortiores di-
cuntur; Infuccedentibus verò debiliores funt,quàm in angulis : In cadentibus
deniquefunt adhuc cæteris debiliores.

СА
CA P. III.

Departiculari cujuflibet domus natura & difpofitione.

Natifeu interr
(Natifeu oga -
interroga Corporis conftitutione .
SVita
-Difpofitione anime.

Primus,vitam & naturam nati feu

Inprimadomo agitur de
interrogantis , quid fcilicet dili-
gat, & habet vitæ exordium.

Dominis Triplicita- Secundus, vitam & corporis confti-

tutionem ac fortitudinem , ha-
tis, quorum indi-
cat bétque vitæ mediam partem.
Tertius, eadem cum primo, ac re-
git vitæ finem.

Q999 3 In
 TRACT. II. PART. X. LIB . II.
€78

SSubſtantiis.
Nati Divitiis.

-Poffeffionibus.
Infecunda domo a-
giturde Primusvitæ princi-

-Dominis Triplicitatis, quorum indicat pium.

Secundus medim x-
tatem .
Tertius ætatis finem.
Fratribus.
Sororibus.
Confobrinis.
Nati. Amicitiis.
Fide.
Religione.
In tertia domo agi-
Mutationibus.
tur de
-Itineribus minoribus.

Primus fratres majo-

Dominis Triplicitatis.quorum indicat res.

Secundusfatres inter-
medios.
Tertius fratres mino-
res,
Patribus.
Domibus.
Terris.
Hereditatibus antiquis

(Nati nontamen de hæredi-

tatibus mortuorum .
Omnibus immobilibus

ut de Caftris,& fimili-
bus.
In quarta domo agi-
tur de Thefauris abfconditis.
Omnibusfepultis.
Rerumfine.
Primuspartes.

Domniis Triplicitatis , quorum indicat Secundus caftra & ci-

Svitates .
Tertius rerum fines
Yeu exitus.
Liberis & filiis.
Dilectionibus.
( Nati
Legatis.
Inquinta domo agi- Domationibus.
gitur Primus,vitam filioru.

Dominis Triplicitatis,quorum indicat Secundus , Delectio-

Snes.
Tertius,Legata.
In
 DE SCHEMAT. COELEST. ERECT. 679

(Infirmitatibus.
Nati Servis &ancillis.
Animalibusfer pecoribus , & eo-
rum numero ac multitudine.
Infexta domo agitur de
Primus , infirmitates & languo-
res.
Dominis Triplicitatis ,
Secundus, fervos.
quorum indicat
Tertius , utilitates & fructus à
fervis dependentes , & de pe-
coribus, eorumque numero.

Nuptiis.
Mulieribus.
Litibus & contentionibus.
Bellis.
Nati
Latrociniis.
Inimicitiis.
Medietatefenectutis . Emptione &
venditionedomuum fugitivorum.
Infeptima domo agitur
de Primus, de mulieribus.
Secundus , de litibus & conten-
Dominis Triplicitatis, tionibus .
quorumindicat Tertius , de commixtionibus &

participationibus.

Morte.
SLabore.
Nati
Triftitia.
Mortuorumhereditatibus.
Inoctavadomo agitur de
Primus, mortem .
Dominis Triplicitatis, Secundus , præcepta & res anti-
1 quorum indicat
quas.
Tertius , mortuorum hæredita-
tes.

Religione.
Fide.
vifione.
Sapientia.
Deitate.
Nati Cultura.
Rumoribus.
Somniis.
Legationibus.
Dimidio vita.
Lanonadomo agitur de
Longis itineribus.

(Primus, peregrinationes.
Secundus, fidem & religionem ,
Dominis Triplicitatis, STertius, fomniorum interpreta-
quorum indicat [ tiones. In
 TRACT. II. PART. X. LIB . IV.
680

(Imperiis.
Dignitatibus.
Nati officiis.
Artibus exercendis.

Subftantia & rebusfurtim ablatis.

Indecimadomo agitur de
(Primus, opera & exaltationes.
Dominis Triplicitatis, Secundus , imperii vocem & au-
daciam ..
quorum indicat
[Tertius,dignitatum ſtabilitaté.

(Fortuna .
Nati 5Spe.
SFiducia.
Inundecima,quæ dicitur Amicis.
Damon bonus agitur de
Dominis Triplicitatis, Primus, fiduciam.
quorum indicat Secundus,laborem.
Tertius , laborum fructum .

Inimicis occultis.

Deceptoribus.
Invidis.
Mæroribus.
Nati Carceribus.

Malis cogitationibus.
Majoribusanimalibus.

Bonusfivemalispartus muliebris at-

In duodecima domo , quæ cidentibus.
malus Damon appella-
tur, agitur de Primus, occultos inimicos.
Dominis Triplicitatis, Secundus,labores & carceres.
quorum indicat Tertius, animalia .

CA P. IV.

De Domino alicujus domus.

Ominus ab Arabibus Almuten dictus idem eft , quod vincens, quoniam in co

loco plura felicitatis & fortitudinis teftimonia habet, quàm aliquis alius
Planetarum. Infpiciatur ergo figura feu ſchema cœlefte, & obfervetur diligen-
terlocus, cujus Dominus perquirendus eft. Verbi gratiâ : Dominum primæ do-
mus feu Horoſcopi, nempe afcendentis inveſtigare volo : Quæro igitur, quod-
nam fignum, & quis figni gradus principium illius domus occupet ? Deinde me
converto ad caput illius figni in libro hujus tertio defcriptum,in quo primumir
genere, illius figni & cujuflibet ejus partisDominos potentiores quæro,fimili
térquegradus naturæ cufpidem tenentes. Illi autem Planetæ dominium attri
buitur
 DE SCHEMAT. COELEST. ERECT . 681

buitur,qui plura habet ibi loci fortitudinis & dignitatumteftimonia, ut fito . II .

gradus fuerit in cufpide Afcendentis inventus , invenio Mercurium habere
dignitates. 5. propter domum fuam, ut habetur infect. I. cap.de II . & tres pro-
pter Triplicitatem, ut eadem fectione oftenditur, ac duas propter Terminum
fuum , ut docetfect . 2.de II . necibiloci deprehendo aliquem Planetarum ei di-
gnitate æqualem; quare ipfum ejufdem loci Dominumpronuntio,atque fic in
cæteris. At fi duo Planetæ inveniuntur,qui in eodem locoæquales habuerint
dignitates, tunc ille, qui fuerit in Afcendent : ad 3. vel 4. gradus prope princi-
pium domus erit Dominus, imò fi duas tantùm dignitates habuerit, aut fi ex
duobus illis, ita in eodem loco exiftentibus unicus folummodò Afcendentem

afpiciat,erit Dominus : Quod fi neuter vel ambo æqualiter Aſcendentem afpi-

ciant,tunc fortior in cœlo ,puta fi unus in angulo,alterinfuccedente, vel unus in
fuccedente, & alter in cadente fuerit, Dominus feu vincens erit. Sin autem et-
iam eo cafu fuerint in potentia æquales, tunc vide, quis eorum fit in gradu ma-
gis fibi competente, nimirum, an maſculinus in mafculino, vel fœmininus in
foeminino,vel in lucido, tenebrofo, vacuo,puteali, Azemena, aut fortunam au-
gente gradu exiftat; nam qui fortior fuerit,ille appellabitur Dominus. Side-
nique in hifce omnibus duo Planetæ fuerint æquales , tunc aliis dignitatibus
Domus eft anteponenda .

C A P. V

De difpofitionefignorum in domibus tempore meridiano .

Ν
IN telligendum eftprimo , quod duo præcipuè tempora apud Aſtrologos fint
inufu, videlicet Meridianum & Pomeridianum . Meridianum vocant illud fpa-
tium,quo fol punctum mediidiei poffidet,hoceft,verticem Horizontis feu cir-
culum meridianum ingreditur. Cùm igiturfiguram erigere volueris prohora
exactè meridiana, hoc eft ,qua Sol medii diei punctum poffidet, fignáque co-
leftia fecundùm proprium ipfarum fitum pro hora iftac in figura illa difponere,
tunc delineata priùs modo prædicto figura omni deinceps ftudio perquiratur
Solis locus,hoc eft,fignum & ejufdem gradus cum minutis, fi quæfunt,in quo
Soltranfit illo die & hora. Quibus in Ephimerid.tabula anno ac menfi tuo infer-
viente inventis in cufpide feu principio decimæ domus exprimatur Sol , unà
cum figno,in quo tranſit.
Deinde quæratur inter tabulas domorum , fub altitudine poli regionis
vel civitatis,in qua quæftio movetur,fignum,in quo Solinventus eft, idquepræ-
fixum fub decimæ domus titulo.Defcende igitur deorfum ab illa ferie numero -
rum directè ſub decima domopofitorum ,quoufque verum gradum inveneris,
in quo Sol repertus eft ; quo invento , progredere verfus dextram directè in

columnas domus 11.12 . 1. 2 & 3. ac defcribe gradus cum minutis,quas ibi invene-
ris domuum ipfis præfixarum cufpidibus,videlicet in 11.12.1.2.3 . Quibus ita pro-
ductis reliquæ etiam domus hifce oppofitæ & gradus eorundem cum minutis.
Atque hoc modo præparatum erit cœli thema cumfuis fignis ad recipi-
endos Planetas omnes fecundùm naturales ipforum fitus proho-
ra illa meridiana data.

Rrrr CA P.
682 TRACT. II. PART. X. LIB . III .

CA P. VI.

Decollocandis Planetis in prædictis figuris.

Planetarum in figura collocatio facilis admodum eft, nec ullo modo radiofa,
fidies quæftionis tuæin menfeanni dati perquirantur : Nam inter duas lineas
parallelas verfus dextram à diedato progrediendo invenies fuperquolibet qua-
drangulo characterem tum Planetæ,tum etiam figni,in quo ille tranfit. In ipfo
autem quadrangulo reperies gradum & minutam, in qua manet Planeta illa
meridiei hora. Unde facta pro hora meridiei figura explicandi funt in illa Pla-
netæ in iifdem gradibus & minutis, quiin quadrangulis reperiuntur : Sed aliter
fefe res habet, cùm facta eft figura pro hora aliqua pomeridiana, utin capite8.
apparebit. Exempli gratiâ : Queftiofacta est Londini, Anno 1601. die 11. menfis Maji
hora illius diei exacte meridiana: Invenio igitur .in 8.tranfire, videlicet in 20.grad.
24.minut. ejufdem: Et quia Londini elevatio est 51.grad ideò in tabulis domorumfubtali
elevatione comprehenfarum quærendumest Solisfignum &gradusquoque ejufdem.Ubi
verò elevatio exactapolicivitatis data nonpotest in tabulis domuum inveniri,ibi proxi-
mam ei altitudinem minorem eligo : Proindefub elevatione poli 50.reperio 20.grad.8.
quem in cupide domus decima pono cum.minutis, &progrediendo verfus dextram in
eodemparalleloinvenio 2.gr & 21.min .. procufpide domus 11.ac in tertio loco 5 grad.&
49.min..quiinfigendifunt in cufpide domus 12.29.grad. 38. min. & .procufpideprima
domus, & 20.grad.27.min . procufpidefecunda domus. Etfic incæteris hoc modo.
1
1
2

2 5
.

0 1
5

. 0
.

8 2
4
.

8
2

3
0

7
:

$2
3
7
2

2
0

༠
0
:
M

༢
.
M

-
5

1
e

༡
4

1
:

:༢
1
1
.
5
1

1
-
2

4
.

2
1
2

Notan
 DE SCHEMAT. COELEST. ERECT. 683
SV. 8. II . 6. 2. ny.
Nota,quod figna oppofita funt
m. +. 76. X.

CAP. VII.

Defiguræ cæleftis erectionepro qualibet hora à meridie.

Tempuspomeridianum eft illud, quod fefe extendità puncto meridiei unius ad

punctum alterius fequentis , hoc eft, quod menfurat diem naturalem ho-
ris 24.

Si autem tempus, in quo figura cœleftis erigenda eft, fit pomeridianum,

tuncinventis prædicto modo, figno & gradu,in quibus exiftit Solanno, & men-
fe & die propofitis, infpiciendæ funt tabula domorum pro altitudine poli, re-
gionis,velloci in quo quæftio movetur,& columnella, cui fignum,in quo Solin-
venitur, 1 præfixum eft fub titulo decimæ domus : Ei enim ad finiftram in co-
lumnella , fuper qua tempus à meridie defcribitur , horæ & minutæ temporis
pomeridiani refpondent : Quibus quidem horis & minutis addendæ funt
horæ & minutæ temporis oblati : Sed quoniam Sol quolibet ſex horarum
fpacio conficit motu proprio 15. minutas gradus figni, quibus quarta unius Æ-

STO quatoris gradus pars correfpondet, & verò quarta illa pars unam temporis mi-
nutam commenfurat, ideò pro quibuflibet fex horis pomeridianis una tempo-
ris minuta prædictis minutis horarum fimul additis eft adjungenda. Quod fi
verò aggregatus horarum numerus fuperet numerum 24. eo cafu auferenda
funtab eo 24. & refiduum cumminutis quærendum eft in tabula domorum fub
columnella, cui infcribitur hic titulus ,tempus à meridie. Sin autem necillum
numerum exactè inveneris,accipiendus eft numerus proximus eo minor ; (nam
hocfacto nullus vel faltem non magnus error fequetur) quo invento directè ad
dextram progrediendum erit inter duas lineas parallelas,fex domus,nempe 10 .
11.12.1.2.3.utin capite præcedenti, fuis fignis propriis adornando cum gradibust
& minutis eorum,qui in domus cufpide exprimendi funt, cæteræque domus ſex
hifce oppofitæ fuis quoque fignis & gradibus eorum,prioribus illis jam expref-
fis oppofitis decorandæ funt. Atque hoc modo præparata erit figura coeleftis
protempore dato à meridie, ad Planetas tum temporis in cœlo prædominan-
tes aptè delineandos. Sit igitur annus datus 1615. Menfis Junii dies decimus ejuf-
demfecundum Calendarium Romanum.

Rrrr 2 CAP.
684 TRACT . II. PART. X. LIB . IV.

Ad Poli elev. 5o. hora fexta à meridie.

1
. 5
1 2
2
. . 5
1 2
6 .
. 1
0 8.

Ⓒ
8

.
, AD

1
5

9
2

,
2
.
1
2
1

1
.

6
3

0
5

3
.
5
.
0

1
8
5

.
.

5
4

2
1

.
.

8
8
V

-
1
.
.

С А Р. VIII.

De collocatione Planetarum in figura cælefti pro temporepomeri-

diano, cum veri locimotus eorum medii inventione

pro qualibet hora pomeridiana .

Bi tempus quæftionis eft pomeridianum , ibi Planetæ motus medius non

UB
reperitur exactè in Ephimerid : Quæratur igitur dies menfis in Ephimerid.
& in quadrangulo ejus videbis medium Planeta motumpro hora meridianail-
lius diei, in quadrangulo autem immediatè fub ipfo pofito percipies ejus mo
tum pro dieifequentis meridie. Differentiam igitur inter unum & alterum ac-
cipe , eamque reduc in minutas , fimilitérque etiam horas redige in minutas :
Quofacto minutas unius per minutas alterius multiplica,ac productum divide
per 24.numerúmque illum quotientem iterùm divide per 60. & quotiens ve-
rum tempus motus medii ejufdem Planetæ declarabit. Exempligratiâ;Motus
Solis medius eft 59. minut. & hora data à meridie erit 20. & 30. minut. Reduc
itaque 20.horas in minutas,multiplicando eas per 60. hoc modo.
20.
 DE SCHEMAT. COELEST . ERECT.
685
2 0.
6 0.

I 2 0 0.

Huic producto, fiaddideris 30.minutas; habebis 1230 quem numerum mi-

nutarumhorarum iterùmper minutas 59.motus medii Solis multiplicabis hoc
modo.

I 2 3 0.
99 .
I 1 0 7 0.
6150

72570.

Deindeproductumhoc divide per 24.modo fequenti .

I
9
748
**** (302318

2 4 2
#

Unde quotiens eft30231.quem ulterius divide per 60. hoc modo.

3023
680 (5025

Motusigiturdiurnus in illa hora data erit 5o.minut. 23. hoc eft,23.fecundæ.

Atquehocmodo procedendum eft etiam cum omnibus aliis motibus mediis.

Regula I.

Ubi Planetemotus mediusfefe non extendit adminutas,ibi cumfecundas & tertiis

agendum erit,modopræcedenti,quemadmodum in motu Saturni apparet.

Regula II.

Semper in retrogrado Planeta abftrahe tot minutas &fecundas ,quot fuerint inter
meridiem & horam datam ,fed in directis adde.
Sed & alio meliori modo fine magnoerrorepræcedens operatio peragi-

tur:nimirum capiatur medius motus omnium Planetarum à meridie diei tui

ad meridiem diei fequentis, & dividatur in minutas autfecundas aut tertias pro
natura motus Planeta tardioris aut velocioris. Hunc numerumper 24. divide
& invenies valorem unius horæ diei, qui per horas à meridie elapfas ductus of-
tendet valorem motus Planetæ in horis aut minutis : Velaggregatum nume-

rum divide per numerum datum, quod citiùs fit : Verbi gratiâ; Differentia mo-
tus Solis inter meridiemis . diei Januarii Anno 1615. & meridiem ejufdem erat
61. minut.id eft, grad. 1. & minut. 1. Primum igitur 61. per 24. divifà dabunt in
Rrrr 3
quo.
686 TRCT . IL PART. X. LIB . IV.

quotiente 2. minut. 13. 5. & fic in cæteris. Exemplum autem erectionis figuræ
poft meridiem cum adaptatione motuum Planetarum ad tempus datum erit
tale.

Quæritur Anno 1615. die 15.Januar. hora 7.30.m.post meridiem de difpofitione

nati. Investigandus est igitur ibi loci in Ephimerid.locus Solis , quem invenio effe in24.
grad. 40. m.: Sub elevatione ergo Londinenfi quero columnam Solis in & defcen-
dendogradum b.i n quo Sol repertus erat meridie diei, invenio, in cujus latere verfusfi-
.in
niftram reperio horas 19. & 44.m. quibus addo horas 7. & 30 m temporis à meridie dati:
itaproveniunt 26.hora &74 minut. quæ conftituunt 27. horas 14. minut. Et quoniam
in 27 horis quaterreperiuntur fex hora ,ideòprædictis minutis addo 4.alias minutas,erit.
que hac ratione aggregatum. 27. hor. & 18 minut. Quia autem 27.fuperant 24.idcirco
abſtractis illis 24. à 27. manebunt in refiduo 3. hora cum 18. minut. Has igitur in colu-
mnellahorarumquero, iisque inventisperomniaprocedo, ut infigura Meridionali dictum
est. Ipfam itaque figuram hos modo præparamus, & per regulam pradictam Planetasei
infcribimus, utfequitur.

Polielev.Anno 1616.Januarii 15. Hora 10.poſt Meridiem in 30.

9
6
.
C

4 8
3
.

. .
5

5
.

2
2
.
1

2
7
0

0 .

Y
.
.

.
N

. 1
. 34
6
2

0 5
2

5
7

1 .
9

o
н
4

7
1
6

N
6
1
X

P
.
2
2
.
9
4
y
1
M

M
.
2
2
.

. 4
9

.
€
1
M
.

6
2

5
7
2

6
2
m
.

1 . .
25 .
5 2

.
1
II.4

2
4
0

1 5

1 4 H
.

4 .
3 5
.

. 8.
. 0
10

V 1 .
+0

FINIS LIBRI QUARTI .

LIBER
 687

LIBER QUINTUS.

Deprognofticatione tempeftatum .

CA P. I.

De aëris mutatione in genere .

(Magis, utipfe annus.

Generali- (Fer.
ter (Quartaan- flas.
nifcilicet Autumnas.

Minus, ut
Hyems.
(Annitempus
Adfuturamaë- Menfis.

ris conftitutio-
-Hebdomada.
nem cogno-
Speciale,ut Dies.
fcendam tria
ue / Hora .
veniuntcon-
fideranda,ni- Regionisfitus.
mirum
Constellatio-SFixa.
nes
Erratica,

CA P. II.

De aëris mutationeper univerfumannum &per ejus quartas ac

menfes.

Umvaria fint tempora,in quibus ad perfectamaërismutationem cœli con-

Cftitutio confideranda venit,haud inconvenienter de quolibet eorum pau-

cis & breviter difcurremus incipiendo à magis generalibus, atque ita fucceffivè
ad magis fpecialia defcendendo. Ut igitur ab ipfo anno exordiamur, utpote
cujus fpatio cætera omnia comprehenduntur,non erit difficile,una fola figuræ
cœleftis erectione in Afcendente anni recto præparata, de ejus natura & difpo-
fitione tam ad aëris mutationem,quàm ad inferiorum perturbationepertinen-
tejudicare.Quodut faciliùs præftetur, cùm nimirumfcire defideras,quid mun-
do obventurum fit ex pluviis,ventis, caliditate,ficcitate aut frigore, conftitue
anni aſcendens,fimulque in figura colloca Planetas, ac diligenter obferva, quis
eorum

1
 688 TRACT. II. PART. X. LIB . V.

eorum præfit & dominetur; Si enim Dominus fuerit fortuna ,fortunatum tem-
pus futurum eft, fin infortunium, mundus quoque fimiliter impedietur ac cor-
rumpetur: De inventione autem fortioris Planetæ in figura diximus jam ante
in libris præcedentibus,illum videlicet effe Dominum, qui plura teftimonia vel
dignitates habet in figura eo tempore, quo illa erigitur.
Ex his igitur manifeftum eft,quod fi Planeta frigidi fuerint potentiores,
atque in fignis frigidioribus , conftituant univerfaliter tempus anni frigidum:
Et quidem etiam erit annus eò ficcior vel humidior,quò eminentiora teftimo-
nia habuerit Planeta cumfigno fuo, vel ficcitatis fuper humiditatem,ut H.in.
velhumiditatis fuperficcitatem,ut C. in.velquo alio figno aquatico.
Similiterquoque, fi calidus fuerit Dominus, & in figno aliquo calido,ha.
bebit intenfam caliditatem, vel cum ficcitate, fi o . in V..aut.extiterit, vel
cum humiditate,ſi 7.vel .fuerint in fignis aëreis : Atque hoc modo poteritet-
iam in cæterisjudicium fieri ab artis perito.

Quod fiplures Planetæ fuerint conjuncti in locis aquaticis, in revolutione

annifignificaturmultitudo pluviarum; Si in fignis igneis indicatur fuperfluitas
caloris & ficcitatis; Siinaëreis, multitudo ventorum gelu,frigus & nives.
Porrò etiam fimili modo in quarta anni & menfibus,cùm fuerint Planetæ
in fignis frigidis, indicabunt frigoris intenfionem ac magnitudinem ,ubi etiam
fi dominium tenuerit Mars vel Saturnus,necafpexerint eos fortunæ ,fignifica
tur multitudo belli ac deſtructio, & præcipuè,fi Mars fuerit in domofua æftiva-
li : fi veròfueritin aliqua domorum Mercurii denotat multitudinem pluviarum
& peftilentiæ.
Notandum autem etiam hoc loco eft,quod gravis terræficcitas, & fterili
tas acannonæpenuria non fiat,nifi ex conjunctione Planetarum in fignis igneis.

CA P. III
.

De aëris mutatione in qualibetfeptimana,die ac hora.

Um volumus in feptimanam aliquam prædicere aëris mutationem,adver

Cum
tendum eft diligenter,an præcefferit o velo-o. vel .Solisac Luna,
& ad horum afpectus conftituenda eft ipforum figura coeleftis ( de afpectuum
autem cœleftium feparatione diximus libro præced. in capite de Saturno. ) De-
inde infigura illa erecta obfervari debet Planeta Vincens,& præfertimille,qui
plures dignitates effentiales habuerit in angulis, ac loco Solis & Lunæ in hora
afpectus; ipfe enim erit Planeta difponens.
Similiter quoque fignum probè confiderandum eft, in quo Planiera Vin-
cens decurrit,& cui applicat vel per conjunctionem, vel per afpectum :fecun-
dùmhujus enim qualitatemjudicabis de aëris mutatione.
Atquehanccertè operationem ego veram deprehendi anno ab hincfex-
to vel feptimo , quando ingens gelu univerfam hanc terræ partem conftrinxe-
rat: ibi enim tum quidam eques auratus fraternitatis jure mihi ex fororis mex
nuptiis junctus ex me quærebat, fi poffem arte mea Aftrologica de aëris illius
mutatione acgelu diffolvendi tempore judicare : Erectâ igitur figurâ,inveniin
ea majorem Planetarum numerum cum ipfo Saturno in domo ejus,videlicetin
3. veluti hofpitalitate quadam receptum . Sed quia deprehendi Lunam ab
iftac conjunctione liberam effe, frigore ad huc Saturnino congelatam, atque fi
militer etiam percepi, Martem fefe àfrigido Saturniamplexu feparare, connd-
tavi diligenter verum tempus futurum,quo poffet Mars radiatione debita Lu-
nam
 DE PROGNOST. TEMPEST. 689

nam afpicere,idque vidifuturum die Jovis tempore matutino circa nonam ho-
ram: Prædixi igitur, tempore eo gelu iftud obftinax paffurum effe diffolutio-
nem ,initiumque ejus diffolutionis futurumà nive pluviis mixtâ, quoniam vide-
licet nec Mars poffet ita vivaciter in corpus lunare propterftupiditatem fuam
agere, nec Luna etiam tam fubitò recipereautpati,propter congelatamfuam
humiditatem, Martis actiones; ita quidem ut in hacdiffolutione pro parte do-
minationem haberet Saturnus,& exparte altera caliditas Martialis,incipiente
nimirum diffolutionem Marte, ac relinquentibus aliquid in aëre de naturafua
congelativa Saturni viribus , nondum penitus Martiali virtuti cedentibus, ita
tamen ut prævalente ad poftremum Marte tota illa materia nivea in meram
aquam converteretur. Ut autem prædixi , ita eventus prognofticationi mex
refpondit, eámque confirmavit.
Ex quibus fanè patet evidenter,Philofophiam naturalem inprimis debe-
read hujus Aftrologiæ partis judicium concurrere, & quod fine ea nihil queat
in hacarte præftari .
Sunt igitur in hoc circa aëris mutationem faciendojudicio multæ obfer-
vandæ regulæ, inter quas necilla etiam eftpoftremo loco habenda , quod effe-
ctus prædictorum futurus fit tanto validior,quanto plures fuerint fignificato-
res, & tanto remiffior, quanto pauciores.

CA P. IV.

De mutatione aëris rationefitus regionis.

Ertum eft & experimentis comprobatum, alias nationes effe calidis aëris
Cert
mutationibus, alias autem frigidis magis fubjectas,idque propter rationes
tum manifeftas,tum occultas : Propter manifeftas quidem rationes, quod vide-
mus,regiones polis mundi propinquiores frigore & gelu magis rigere, Verfus
æquinoctialem autem circulum meteora ignita aëremmagis perturbare : Ra-
tionibus verò occultis videmus , locos nonnullos tempeftatum multitudine
magis gravari, quàm alios; Sic enim Burmudos, Infula Occidentalis tonitruis
ac tempeftatibus marinis,Dalmatia ventis & terræ motu, Infulæque paffim o-
mnes pluviis experientia tefte affliguntur: Atque porrò etiam régiones calidis
ftellis fubjectæ calidis aëreisq; perturbationibus magis afficiuntur, quàm cæte-
ræ,prout etiam illæ, quæ frigidis ftellis fubjiciuntur,frigidioribus. Quæ autem
eal
regiones cuilibet Planetæ fubjaceant, optimè dignofcitur per Climata,fub qui-
bus reperiuntur : Sed & ftellis fixis certæ regiones fubjiciuntur, ac pro illarum
rationenaturasfuas diverfimodè mutant,pro quibus vide tabulas fequentes.

Ssss Aries
690 TRACT. II. PART. X. LIB . IV.

Neapolim.
Syriam. Capuam.
Palaftinam. Anconum.
Galliam Ferrariam.
Arieshabet Britanniam minorem, Florentiam
exurbibus veronam.
exregionib . Burgundiam fuperiorem,
Germaniam.
Bergamum.
Sueviam. Lindaviam.
Poloniamminorem. Trajectum.
Silefiamfuperiorem. Brunfuigiam .
Cracoviam .

Parthiam.
Burgum Hifpania.
Mediam. Bononiam.
Perfiam. Senas.

Archipelagiinfulas. Mantuam .
Cyprum, Tarentum,
Afiam minorem maritimam. Panormum .
Ruffiam albam. Perufium.
Taurus habet Poloniam majorem. ex urbibus Parmam.
ex regionib. Suetia partem. Brixiam.
Hyberniam. Tigurum.
Lotharingiam. Lucernam.
Campaniam. Metim .
Helvetiam.
Herbipolim.
Rhetiam.
Lipfiam .
Franconiam .
Pofnam.
Novogardiam

Cordubam.
Hyrcaniam. Viterbium.
Armeniam. Turinum.
Cyrenaicam. Rhegium.
Ægyptum inferiorem. Lovanium.
Gemini ha-
Sardiniam.
bentexre exurbibus Brugas.
Longobardiaparte. Londinum.
gionibus Flandriam.
Moguntiam.
Brabantiam .
Bambergam."
Wirtembergenfemducatum. Norimbergam.
Villacum.

Cancer
 DE PROGNOST. TEMPEST. 91

Numidiam. (Conftantinopolim
Venetias.
Africam.
Genuam.
Bithyniam.
Lucam.
Phrigiam .
Colchidem. Pifam.
Mediolanum.
Carthaginem. exurbibus vicentiam.
Granate
Cancer habet Francia regna. Bernam.

exregionib . SScotia . Trevirim.

Eboracum.
Burgundiæ comitatum.
Hollandiam. Lubecam.

Selandiam. Magdeburgum.
Gorlizium.
Pruffiam.
Phæniciam.
Chaldeam. (Syracufas.
Romam.
Alpes.
Leo habet ex Ravennam.
Italiam .
exurbibus Cremonam.
regionibus siciliam.
Ulmam.
Apuliam.
Bohemia regnum . Pragam.
Linzium .
Turciapartem. :
Sabinam.
Hierofolymam.
Mefopotamiam. Corinthum.
Babyloniam. Rhodum.
Affyriam. Brandufium.
Achajam. Tolofam.
Græciam. exurbibus Lugdunum.
Virgohabet
Croaciam. Lutetiam Parifiorum.
ex regionib .
Carinthiam.
Bafileam.
Athenienfem Heidelbergam.
ducatum.
Erphordiam.
Rheni patem .
Vratislaviam.
Silefiam inferio-
rem. olyfipponem.
Bactrianam. Placentiam.

Troglodiacam. Friburgum Briſgoja.

Æthiopiam. Argentinam.
Libra habet
Tufciam. Spiram.
ex regionib. sabaudiam. Francofurdiam adMa
exurbibusnum.
Delphinatum.
Halam Suevorum.
Alfatiam.
Livoniam. Heylprunnam.
Auftriam. Frifingam.
Mofpachium.
Landtshutam.
Viennam Auftria

Ssss 2 Scor-
 TRACT. II. PART. X. LIB . V.
692

Algeram.
Valentiam Hifpanie.
Cappadociam.
Judaam. Trapezuntem.
Scorpio habet ex Idumaam. Aquilejam.
regionibus Mauritaniam. exurbibus Tarvifium.
Patavium.
Nordvegiam.
Suetiam Occidentalem. Forum Julium.

Bavariam fuperiorem. Meffanam.

Monacum.

Arabiamfelicem.
Celticam. letum
Toletum.

Hifpaniam. Narbonam.
·Sagittarius ha- Dalmatiam. exurbibus Coloniam Agrippinam.
bet ex regio- sclavoniam. Stutgardiam .
nibus
Ungariam. Rotenburgum .
Moraviam. Budam.

Mifniam.

Indiam.
Juliacum .
·Gedrofiam.
Macedoniam. Clevoniam.
Illyridem.
Thraciam. Bergam.

Albaniam.
ex urbibus Machliniam.
•Capricornus ha
Bulgariam.
bet ex regio- Graciam. Oxoniam.
nibus Lithuaniam.
Saxoniam. Brandeburgum.
Heffiam.
AuguftamVindelicorum.
Turingiam.
Marchiam Styria.
Conftantiam.
orchades infulas.

(Sogdianam.
Hamburgum.
Arabiam defertam & Pe
tream .
Bremam.
Sarmatiam.
Tartariam magnam .
Aquarius ha- Walachiam. exurbibus Montemferratum.
bet ex regio- Ruffix partem .
nibus Tridentum .
Daniam.

Suetia parte Meridionalë.

Salisburgum.
Weftphaliam .
Pedemantium.
Ingolftadium.
Bavariapartem.

Pifces
 DE PROGNOST. TEMPEST. 69-

(Lydiam. Alexandriam.
Pamphiliam. Hypalim.
Pifceshabentex Ciliciam. exurbibus Compostellam .
"
regionibus SCalabriam. Rothomagum.
Portugalliam. Wormatiam.
Normandiam. Ratisbonam.

Ex prædictis igitur patet , quod , quatenus unica eadémque conftellatio

non eundem producit in diverfis locis effectum,diverfæ reperiantur in terra re-
giones diverfis aëris perturbationibus affectæ.

CA P. V.

De particularibus ftellarum tam erraticarum,quàmfixarum

operationibus ad producenda Mete ra.

Nterfigna Zodiaci quædam exiftunt, quæ producunt potiffimum præcipuas

INter
aëris mutationes,nimirùm Cancer, Scorpio & Pifces,quamvis & aliafigna, quæ-
libetvidelicet cum natura cujuflibet Planetæ unita, varios ac diverfos in quam-
libet aëris regionem operentur effectus, prout mox, cùm Planetarum mentio-
nem fecerimus , declarabimus : Inter ſtellas verò erràticas inducunt maximè
Planetæ inferiores aëris mutationes, ac præfertim Mercurius.
Quidautem quifque Planetarum operetur in aëre ad Meteora inducenda
ex fequenti narratione conftabit. Si Saturnus fit folus figuræ difpofitor feu Do-
minus producit ficcitatem , tantoque majorem , quanto magis convenit cum
natura figni; Verùm,fi Luna poft Solis conjunctionem vel afpectum petiverit
afpectum Saturni, nebulæ tetræ producentur, quæ fæpenumero in pluvias dif-
folventur.

Jupiter verò folus difpofitor producet temperiem acferenitatem, quæ ta-

men,fi C.pofto - vel afpectum cum . fefe huic Planetæ applicuerit,non erit
finenubibus albis rubedinem admixtam habentibus , eæ quidem, quæ etiam , fi
Planetis illis teftimonium humiditatis vel ficcitatis fuerit adjunctum, utpote,fi
Luna manfione humida vel ficca potietur, refolventur in pluviam vel in ven-
tum,adeóque etiam omnium maxima erit hæc mutatio, fi poftapplicationem
C. & 7.petiverit (na.o-nem. ii. aut gris. Atque eveniunt etiam hæcea-
dem,fipofto.vel applicationem ( næ. & Hni, Luna augetur vel applicatur
griaut rio.

Marsfolus difpofitorin æftate caliditatem augebit,hyemali verò tempo-

reminuet frigus, aliis autem temporibus femper augebit caliditatem , ac fi poft
conjunctionem vel afpectum Solis, applicationem Martis petiverit Luna, reple-
bitur aër nubibus croceis & tonitrua, fulgura ac tempeftates emittentibus, ea
fanè,quætanto erunt majora,fi C.poft feparationem otis petiverit um .
Venus fola Domina figuræin hyeme & vere humiditatem augebit in æfta-
teverò velautumno faciet ex tempore ficco humidum, cui fi Luna poft Solis ſe-
parationem applicuerit, generabit minutam feu tenuem pluviam, & diu dura-
turam,quæ maxima poftmodumfiet, fi Luna poft hanc fuam applicationempe-
tiverit um .

Mercurius folus difpofitor ingentes rapidosque ventos generabit, qui qui-

dem imbribus ac pluviis copiofis affociabuntur, fi C. poft feparationem à O.
Ssss 3
ipfum
(694 TRACT. II. PART. X. LIB. V.

ipfum Martem petiverit,tantoque magis hæc evenient,fi Mercurius afpexerit

Jovem quocunque afpectu : Atque hos quidem effectus pariet omnibus anni
temporibus,fola hyeme excepta,in qua coacervationem nubium generabit.
Luna fola ,Domina & diſponens, fi poft applicationem Solis, vacua fuerit
curfu,maximas inducet mutationes, & eas quidem duraturas tantifper, donec
ipfa rurfus fefe alicui Planetæ applicet; tunc enim tempeftas mutabitur velauge-
biturfecundùm qualitatém Planetæ, cùm quofit applicatio.

Tabulepro diurnis aëris mutationibus.

Humidum.

Ventofum& pluviofum.
veriscum
Pluviofum & frigidum.
O Pluviofum.
Pluviofum& tonitrufavum.
7 Turbidum vel humidum.

Humidum&remiffe calidum,
Ventofum & imbriferum.
Aftatis cum Pluviofum.
Grandinofum & tonitrufævum.
Saturnusreddit aërem Grandinofum & tonitrufavum.
conjunctus tem- 4 Grandinofum& tonitrufævum.

pore
Nebulofum &pruinofum.
Ventofum & nubilum.

Autumnicum 2 Pluviofum &frigidum.

Pluviofum & frigidum.
Pluviofum & turbidum.
7 Ventofnm &pluviofum.

Nebulofum & nivofum.

Ventis nivofis inquietum.
Letyem
Hyemis cum Pluviofum &nivofum.
50. Nivofum & nebulofum.
Remiffefrigidum.
4 Turbidum.

Jupiter
 DE PROGNOST. TEMPEST. 695

(C Aeris temperiem.
(Veriscum Ventosmagnos.

2 Temperiem.
Turbinem& ventos.

CAëris temperiem.
Ventos magnos.
Etatis cum
Temperiem.
Tonitrua.
Jupiterfacit Tonitru & tempeftates.
conjunctus
tempore, CAëristemperiem.
Ventos magnos.
Autumni cum
Temperiem.
Ventos.
Turbines & ventos.

CAëristemperiem.
Ventosmagnos.
Hyemis cum Temperiem .
Remiffumfrigus .
7. Remiffumfrigus

« Diminutionemhumiditatis &frigoris.
Veriscum ĕ Ventos aliquando nubiferos.
Pluviam.
Ventas.

( infigniscalidistonitruetfulgur.
Marsinducit 5 Tonitru.
Æftatis cum
conjunctus Imbres.
tempore Tonitrua & fulgura.
Autumnicum Ventos.
Q Remiffumfrigus.
Hyemis cum o Remiffumfrigus.

Alterationem aërispro natura temporis.

Solfacit uni- ☀ Ventos aliquando cum humiditate,præfertim in aquofis & ventofis
verfaliter fignis.
conjunctus
(vernopluviam .
cum
Eftivo tonitru & imbres.

1 tempore Autumnali pluviam.

Hyemalihumiditatem .

Venus
1696 TRACT. II. PART. X. LIB . V.

humiditatem &nebulas.
(Veriscum Ventos humidos , velfaltem nubes.

um calorem .
Remiffhu
Eftatis cument os midos velfaltem nubes.
"Venus affert con-
juncta tempore Autumni cum Nubes turbidas.
Ventos humidos velfaltem nubes.

Hyemis cum Turbinem & nives.

{
Ventos humidos velfaltem nubes.

Mercurius cum & aliquando ventos nubiferos inducit

CA P. VI.

De Eclipfe Solis Luna.

Planetarum conjunctiones propriè appellantur, cum in eodem figni gradu

Planetæ duo reperiuntur, ibi enim tum illi conjungi dicuntur. Obfervan-
dum eft autem circa eas, quod ex luminarium conjunctionibus aliquæ fiant in
punctis illarum interfectionum,quæ Caput & Cauda Draconis vocantur , de
quibus fupralocutifumus; Atq; in illisipfis quidem conjunctionibus eveniunt
folis Eclipfes,quippe quæ fiunt propriè & exactè in ipfo interfectionis puncto.
Eftque illa Eclipfis fpecies Soli tantummodo propria , utpote quæ fit in-
terpofitione corporis lunaris inter Solem & terram, quemadmodum Eclipfis
Lunæ in oppofitis fectionibus fit interpofitione terræ inter corpus folare & luna-
re. Inprimis igitur fciendum eft, mutationes temporum ac rerum perturbatio-
nes præcipuè dependere ac dimanare ab influxu tempore Eclipfiu facto. Quod
fi enim Eclipfis Lunæ fuerit in fignis frigidis, indicatfrigoris gravitatem,fiina
quaticis pluvias,fi modo hyems adfuerit , fin æftas, temperiem aëri Etfiqui-
dem Eclipfis Solis fuerit in V.indicat interitum regum ac divitum, & fterilita-
tem terræac famem; ita etiam in cæteris fignis igneis; in aquaticis autem multi-
tudinem pluviarum & detrimentum earum. Proinde Afcendens mediæ Ecli-
pfis atq; Planeta Vincentis , gradúsque illius Afcendentis in medietate Eclipfis
oriens, qui appellatur gradus conjunctionis luminarium , diligentiffimè funt
in figura confideranda . Etenimfi illa fuerint mala malum eventum, impedi-
mentum & deftructionem mundi ac detrimentum, regúmque acdivitum mor-
tem, fortunata autem bona omnia & fortunam portendunt. Similiter quoque
obfervandum eft,quod quælibet luminarium conjunctio, five Eclipfis,fi fuerit
infixis,fignificetmorbum diuturnum,finin mobilibus, morbum minùs durabi
lem .

Regula I.

Afpice & obferva angulum proximum cuilibet Eclipfi,& cujus afcendensfueritfi-

gurafeufignum dicti anguli : nam ibi invenies, ut nonnulli teftantur, operationem acfi-
gnificationem Eclipfis: Atquehac estfententia PtolomaiinCentiloq.96.

Regula II.

Afpice gradum afcendentis in medietate Eclipfis, & fimiliter, quando Solveniatin

fignum & gradumillum: tunc enimeffectusplenè apparebunt,quos Eclipfisportendit.
Re-
 DE PROGNOST. TEMPEST. 697

Regula .
III

Nota,perquothorasduretEclipfis Solis, quia per tot annos durabit ejus effectus; Si-
militérqueetiamhoras Eclipfis Luna obferva,quia quot horas illaconfecerit, tot menfibus

effectusperillamdenotatus manebit in vigorefuo.

CA P. VII.

De cæterorum Planetarum conjunctionibus

Uodattinetad conjunctionem cæterorum Planetarum, eveniunt ex ea res

magnæ, idque propter tarditatem motus ipforum,maximè cùm fuerint
tres illi fuperiores conjuncti in uno terminoac facie,& Soleos afpexerit; Eſte-
nim hæc conjunctio maxima , quæ fignificat deſtructionem Climatum quorun-
dam,regnorum ac regionum , eorumque mutationem,acalias res arduas, & ma-
gni momenti fecundùm qualitatem tum Planetæ fortioris feu Vincen ti, tum
etiam ipfius figuræ,præfertim,fi eis Sol vel alius aliquis Planetarum inferiorum 3
fuerit auxiliatus, ubi tamen perpetuòmente tenendum eft, quod fortior exca-
teris fit fignificator,ac indicet,fiquidem fortunatus eft,bonum,fin verò malus,
malum .
Similiterfihi Planetæ conjuncti fuerint in exaltationibus fuis,bonam tem-
poris conftitutionem , & multitudinem motuum ac tumultuum bellicorum
portendunt,fi in cafibus & detrimentis, denotant ficcitatem acfterilitatem ter-
ræ, & famem nifi fuerint fortunati : Quod fi in figno igneo conjuncti fuerint,

terræfterilitatem fignificant,fi in aquatico,pluviarum multitudinem,fi in aëreo

ventos,fi in terreo, immodica frigora, nives ac detrimenta,fi in maſculino, de-
trimentum animalium illius fexus, fi in fœminino detrimentum fexus fœminini.
Sed notandum hoc loco eft, quod tres fint fpecies conjunctionis in fupe -
rioribus; una videlicet interJovem & Saturnum, quæ dicitur maxima, Secunda
inter Saturnum & Martem, quæ vocatur media,& TertiainterJovem & Mar-
tem, quæminor conjunctio nuncupatur.
In conjunctione majori feu maxima,fi Saturnus eft in detrimento,fignificat
tribulationes, fi inficcis,terræ fterilitatem,fi in terreis,famem & deſtructionem
feminum,fiinaquaticis multitudinem aquarum & peftem .
Media porrò conjunctio denotat bellorum accidentia & contentiones,&
id quidem meliùs, fi Dominus figuræ, hoc eft , aſcendentis fuerit bonus , pejùs
verò fi malus .
Infima denique feu minor conjunctio fignificat frigus , nives, pluvias , corru-
ptiones aëris & bellum,nifi vincitinea fortuna in hora conjunctionis,fin fecus
contra. Quodfi conjunctio hæc fuerit in afcendenteanni,vel in aliquo quatuor
angulorum,indicat motionem regum ac divitum,nifi afpexeritfortuna .

Regula 1.

Cùmfortuna conjunctafuerit malo apparebit naturæfortioris,&cùmmalusmalo,

fuperabundatmalum,nifi quiprafuerit conjunctioni ,fueritfortunatus : Atque hoc eft
fecretumhaud vulgareinter Aftrologos.

Tttt Re-
698 TRACT. II. PART. X. LIB. V.

Regula 11.

In omni conjunctione refpice afcendens & quisfitfigura Dominus : Hic enimfi

fuerit bonus bonum,fi malus malam indicabit: Fortunati namqueaugmentationem bo-

norum inomnibusfignificant,maliautematminutionem.

Regula III.

Cùm conjunctiofuerit in aliquo angulorum, & præfertim cæli mediifignificat re-

gnum ex parte ejufdemfigni : Etidemfignum bonum ac Dominus ejusfortunatus trium-
phum denotant, & ftabilitatemaut firmitatemfin veròfuerint impediti, regis interitum
ac dejectionem.

Regula IV.

Qualibet conjunctio infignis humanis,utifuprà dictum est de media conjunctione

fignificatmultitudinem infirmitatum.

Regula V.

Conjunctio in aliquo angulorum anni fignificat adverfitatem divitum ac regum,

bellorúmquemultitudinem,que durabunt,doneciterùmfiat conjunctio.

Reguld VI.

Generalis regula loco notetur,quod conjunctiones indicent infignis igneisfterilita

tem &ficccitatem terræ,in aëreis ventos válidos,in aquaticispluvias magnas,interreis
gelu&nives.

CA P. VIII.

Regula Generales.

Regula I.

De aëris mutatione pro omni tempore hora.

UNde , quot teftimonia & dignitates Planeta habeat , & quænam qualitas
magis abundet in agente ac patiente, huic enim Planeta tempus attribue-
tur. Verbi gratia Sol 23. V.habet 4. dignitates per exaltationem, & 3. per Tri-
plicitatem , eftque quoad nos calidus & ficcus mediocriter. Venus in domofua
quinquedignitates habet, eftque calida & humida; Et fic in omnibus aliis.
Notandum autem eft, quod ad prognoſticandum de aëris difpofitione
non indicent quicquam fecundùm unum Planetarum locum , teftimonia de
minoribus dignitatibus,videlicet, de Triplicitatibus, Terminis & Faciebus,fed
tantùm teſtimonia de Domibus & Exaltationibus, & de afpectu eorum adin-
vicem
 DE PROGNOST. TEMPEST. 699

vicem : Dicit namque Ptolomæus, quod, fi Planeta fuerit in minoribus dignita-

tibus,videlicet in Triplicitate, Termino, vel Facie,debeat haberi pro nihilo,nifi
habeat duo teftimonia , fcilicet vel Terminum & Faciem, vel Terminum &
Triplicitatem. Item, ut fignum eft totum fignum Planetæ, ut totus V. eſt ſi-
gnum . & totus V. eft exaltatio Solis, & totus V. eft Triplicitas Solis,& primi
decem gradus Arietis funt prima Facies Martis,& primi ſex gradus V.funt Ter-
minus 7.

His igiturconfideratis pro omni hora de aëris mutatione prognoſticonfa-

cerenon eritoperofum aut difficile .

Regula II.

Deprognofticatione caloris.

Cùm Solin &.& Mars inprima Facie V. vel in Trino afpectu fuerit,fuper-
fluam dabit caliditatem. Saturnus autem in .afpectu cum Sole diminuitali
quantulum caliditatem .

Regula III.

De prognofticationefrigoris.

Refpice teftimonia frigidorum Planetarum : Nam Saturnus in . ideft,in

domo fua & in *. difponit hyemem ad fuam naturam,& calores æftatis mul-
tummitigat per afpectum Soli oppofitum : Autumnali autem & verno tempori
pernitiofus erit;impedietur enim fructuum maturatio accidetque florum mor-
tificatio; Unde annona timenda eft,maximeque vini,nifi Mars vel Jupiter con-
tradixerint.

Regula IV.

De abundantiapluvia.

Planetæ humidi teftimoniis abundantes, maximè fi in Trino illis afpexe

rint ficci Planetæ in fignis aquofis generant pluviarum copiam.
Sunt etiam quædam aëris mutationes diligenter obfervandæ,quæ appel-
lantur ab Aftrologis Portarum apertiones, & caufantur exfubfcriptis conftel-
lationibus, nimirum, fi Luna poft afpectum velo - cum Sole petit H. vel 7 .
deinde .vel petito . & deinde .tunc enim fient ingentes pluviæ ac tempe-
ftates. Atque idem quoque intelligendum eftfi C.poſtaſpectum cum Sole pe-
tat .vel .deinde 7. H.auto .
Pari quoque modo fiunt ingentes mutationes,dum duo Planetæ haben-

tes oppofitas domus perveniunt ad conjunctionem vel afpectum ut O. & H.

Item C. & H.item q . &.o . Item 7 & 8 .

Regula V.

Departicularibus Luna operationibus inftatuaëris.

Cùm Luna eft in fignis terreis, denfum ac nebulofum facit aërem decur-
rentibus per aërem nubibus,aut cum modica folummodò,aut etiam omnino
Titt 2 fine

‫ار‬
700 TRACT. II. PART. X. LIB . V.

fine pluvia, erúntque utplurimumnebula,nifiper corporalempræfentiam vel

afpectum alterius Planetæ autftellæ fixæ id impediatur.
Cùm in fignis aqueis, erit ut plurimum tempus pluviofum vel faltem fri
gidum & humidum nifiperalterius afpectumimpediatur.
Cùm in aëreis,tempus eritnaturaliter calidum & humidum acinftabile,
nuncferenumnunc nubilum, magis tamen ad claritatem feu ferenitatem incli-
nans,nifi per alterius afpectum impediatur.
Cùm inigneis erit tempus clarumfeu ferenumac pulchrum..
QuandoLunatranfit per lumbos Leonis, pluit aliquando, vel etiam nubi-
lum faltem cœlum feu tempus habetur,nifiper afpectum vel corporalem præ-
fentiam alterius Planetæ vel ftellæfixe contrariam naturam habentis id impe-
diatur.

Sed & manfiones Lunæ diligenter funt obfervandæ, cùm earum alia ha-
beat ac producat fenfibilem ac difcrepantem ab alteriùs natura differentiam,
utin librofeptimo,ubi de electionibus agetur in tabula co fine & confilio facta
demonftrabitur.

FINIS LIBRI QUINTI .

LIBER
 701

LIBER SEXTUS.

De Fure & furto indicando .

CA P. I.

De veritate hujuspartis Aftrologie.

Ujus artis veritatem non aliorum folummodo fed & mea quoque
confirmat praxis & experientia .
Cur autem ftellæ furi cæterifque facinorofis quodammodo
neceffitatem maleficiorum imponant, ejus rei rationem in primo
hujus partis libro declaravimus,videlicet, quoniam mens (quæ cæteroquin ha-
bet fuperaftra dominium, ita quidem, ut etiam non inconcinne dicatur inde,
fapientem aftris dominari ) aut vacat in iis,aut etiam, quemadmodum Trifme-
3: giftus vult,nulla in illis eft, quandoquidem omnes homines,utipfe dicit,funt qui-
dem fermocinantes, pauci autem duntaxat ex illis mente præditi, ii nimirum,
quieam infcriniis fapientiæ quæfiverunt.
Quod autemadhancpraxin attinet, omiffa longa verborum circuitione,
quafdam duntaxat experimentorumà me comprobatorum hiftorias aliis quo-
que non incognitas breviter recenfebo. Pofteaquam enim Oxonii Baccalau-
reatus gradum affumpferam, quo tempore in ipfa medulla ſtudii Mathema-
tici hærebam inter cæteras artes hujus quoque fcientiæ Aftrologicæprofundi-
tatem ſcrutari omnibus viribus annitebar, operamquehaud exiguam in Gene-
feos &furti inveſtigatione ponebam. Eveniebat igitur circa id tempus,uttu-
tormeus,à cujus tamen tutela noviter exieram, nomine Perinus SS. Theologia
Doctor ex improvifo in cubiculum meum ingrediens mihi narraret, quandam
lotricem fuam omnia fua linea nocte illa præterita perdidiffe : Petebat igitur à
me, ut fi quid eain re haberet mea Aftrologia , quo furem ipfi detegere vale-
rem,utea in parte ipfi pro amore noftrogratificarer : Pro hora itaque hujus peti-
tionis figuram five thema coelefte erigebam,Dominúmque anguli Occidentis ,
quifurifemper attribuitur diligenter perquirebam,quem Martem effe depræ-
hendi,acinveni ipfum in figno aquatico, videlicet in Cancro,fimiliterque etiam
vidi lunam cum ipfo conjunctam : Unde audacter pronuntiavi furem non po-
tuiffevenire in ædes lotricis , nifi tranfiviffetper aquas : Atque ita etiam rem fefe
habere eventus docebat; nam uíque ad umbilicum tranfierat per foffam aqua
fluminis repletam ,priufquam ad locum, ex quo res iftas eripuerat pervenillet.
Similiter fecundùm Guidonis & Sconeri doctrinam defcripfi difpofitionem cor-
poris furis,videlicetmediocrem illum habere ftaturam,pilos fuperciliorum fla .
vefcentes, capillos ruffos, atque multa alia in obfervatione conftitutionis cæte-
rarum corporis partium declaravi : Pariter etiam addidi, neque furem extra pá-
rochiam adhuc difceffiffe,neque res etiam venditas aut diftractas effe; Conno.
tavi quoq, partem Parochiifecundùm plagas mundi Orientale effe furis ftatio.
Tttt 3 nem
702 TRACT . II. PART. X. LIB . VI.

nem,portamque domus,in qua maneret,habere maculam quandamfeufora-

men igne factum ac aflere novo emendatum. His igitur lotrici narratis illain

continenti fufpectum habebat locum defcriptum, dixitque ex meis verbis fe o-

culis,quafipræfentibus,videre,domum,in quafurille latitaret, & eamipfamqui-
dem etiamfe antea fufpectamhabuiffe : Proinde ipfa cum Officiario, quem Co-
meftabulumvocant, eòpergens, protinus in ipfoingreffu domus offendit homi-
nem illum formatenus àme defcriptum,quem in continenti ex capillis & fuper-
ciliorum colore agnovit : Officiarius itaque præditus facculos fœmoralium e-
jusinfpiciens invenit inibi duo collaria,aliaque ejus generis plura linea minora,
atqueita hacvia paulatim,quod amiffum erat,recuperabatur.
Accidebat etiam non multò poft, dum in ftudiis meis circa tractatum de
Mufica ita anxiè occupabar, ut vix per integram feptimanam è cubiculo med
egrederer,ut die quodam Jovis accederet ad me vifendi caufajuvenis quidam
fatis nobilis,qui fcientiis etiam humanioribus operam dabat in collegioMagda-
lenfe,quod à noftro collegio S. Johannis nomine infignito directè veríus Orien-
tempofitum erat : Hicmecum pranfus eft die illo in cubiculo meo : Infequente
autem Solis die ad prandium invitabar à quodam amico meo , civitatis incola,
adquod conviviumme præparans, vidi cingulum meum cum pendulo enfis re-
tinaculo abeffe , quorum quidem pretium ad 10. aureos Gallicos afcendebat:
petii abomnibus in collegio noftro, qui perillud temporis fpatium accedebant,
nunquid illis de re ifta mea perdita conftaret,aut aliquid innotuiffet,non potui
autem quicquam de ullo cognofcere. Coactus fum igitur hac ratione erigere
aliquam figuram coeleftem pro tempore illo, quo primum cinguli defectum de-
prehendi : Quo facto percepi Mercurium fuiffe Dominum feptimæ domus,
quem in domo decima inveni fatis bene difpofitum : Hincitaque collegi,juve-
nem aliquem & quadantenus adhuc puerum fuiffe furem,eumque optimalo-
quela & difcurrendi facultate præditum : Similiter vidi ipfum Mercurium cum
cæteris teftimoniis magis Orientalem effe,indeque rem ereptamfeu fublatam
verfus Meridiem deportatam effe intellexi.
His igitur diligenter confideratis, furísque perfona fatis benè defcripta,
fubitò mihi in mentem venit præfentia hofpitis illius mei,qui die Jovis præce
denti mihi adfuerat,quippe cujus habitatio erat ,uti fupra dictum eft, in colle-
gio Magdalenfe, quod Orientale erat refpectu habito ad locum commiffi furti.
Quare fervum meum citra moram ad ipfum mifi, ut blandis eum ac humanis
verbis hoc nomine alloqueretur. Sed ipfe juramentis additis negavit, fe illa
bona unquam tetigiffe : Ego tamen quoniam rem amiffam verfus Meridiem
tranflatam effe perceperam, fervum meumfecunda vice mifi,non ad ipfumfo
lummodò,fed & fimul adjuvenem quendamfeu puerum, qui temporeillo, que
res meæfurripiebantur, cumipfo erat. Hunc igiturjuvenemfervus meus verbis
acrioribus ac minis etiam adortus eft ftrenuè affirmans, ipfumres amiffas ha-
buiffe, & abfcondiffe eas in loco verfus adem Chrifti mihi fatis cognito, ac ibi
quidem,ubi Muficam nonnunquam audiviffet, & fœminis quibufdam fami-
liariter fuiffet ufus : (hoc autem juffi fervum meum ipfifignificare,quoniam res
amiffa demonftrabatur verfus Meridiem effe abfcondita,& præterea etiam,

quoniam Mercurius inveniebatur in domo Veneris; collegi enim inde furem

circa Muficam & convictum mulierum ut plurimum detineri ac delectari.
Quod ubi audivit reus fubitò dejectus eft coram fodale fuo, & folum cubiculi
pede percutiens, juravit, feipfum facinus commififfe, nec aufum fuiffe faciem
meam ab eo tempore contueri, oravítque fervum meum, ne ulteriora hac de
re verba faceret, addita promiffione, fe poftera die cingulum fubtractum cum
appendente enfis retinaculo per focium fuum mihi remiffurum; id fanè,quod
etiam
 DE FUR. ET FURT. INDIC. 703

etiam factum eft; nam recepi ego rem meam deperditam duabus chart is pul-
cherrimis involutam , quam quidem fur ocultaverat in domo cujufdam Mufi-
fici juxta ædem Chrifti fita; ubi morabatur receptor rerum multarum illicitè
aliis etiamin eadem Univerfitate degentibus Scholaribus fubtractarum, quas
omnes epulis & muliebri convictu prodigebat. Generofus autem ille furtum
reftituens mihi confuluit interea,ut hanc artem relinquerem,nec enim,inquit

ille,poffibile eft, ut hæc præftarepoffis fine ope Dæmonis : Ego fanè quod meum
erat recepi, & pro confilio ipfi gratias egi.
Poffem equidem etiam multa alia exempla in praxi mea notata recenfere,
fed particulariter ea omnia commemorare longum nimis & tædiofum foret:
Omittemus igitur illa in præfenti,utad ipfam praxin noftram & quæftiones ad
furtum pertinentes breviter defcendamus.

CAP. II.

De queftionibus adfuremfurtumquepertinentibus.

QUÆST. I.

fit amiffanecne?
Anres

I Dominus horæ vel ipfe Dominus afcendentis fuerit in afcendente , vel ſi

SIDon
Dominus horæ & Dominus afcendentis fuerintjuncti, vel etiam, fi Dominus
domus Lunæ cum Luna vel cum Domino afcendentis corporaliter junctus
fuerit,probabile eft,rem nec amiffam necfurto fubtractam effe,fed intra quæ-
rentis ædes alicubi delitefcere .

QUEST. II.

An unus velpluresfintfures ?

Vide an Lunafuerit in angulo terræ,& in fignoduarum facierum vel duo-

rum corporum : quod fiita erit,plures funtfures,fimodò ejus conditionis fuerit
afcendens:Sin fuerit afcendens fixum,unus tantùm fur eft,& non plures : Quod
fiDominus afcendentis fit Mafc. Dominus autem horæFam. vel ècontrà, duo
funtfures,unus vir,alter foemina
..

QUEST. III.

Anfurfit vir anfæmina?

Si Dominus afcendentis atque itidem etiam Dominus horæ fit mafc.

fur eft vir, finambo foem.fur eftfoemina : Quod fi verò unus eorum fit mafcul.
alter veròfœm. tum,uti in præcedenti quæftione dictum eft,duo funt fures, u-
nus vir,alterfœmina.

QUEST. IV.

Anfurfitfamiliaris?

Refpice Dominum fextæ domus,qui, fi inveniatur in fecunda domo , v/l

cum
 TRACT. II. PART. X. LIB. VI.
704

cum Domino fecundæ domus fureftde familia, five parentela tua,ut frater,fo-
ror,&c. Atqueidem etiam fignificatur,fi Dominus fextædomus reperiaturin
prima vel tertia domo. Bacon .
SiSol & Lunafimul & femelafpiciant afcendentem,familiaris eft fur. Al-
kindus.
Refpice Dominum fextæ domus,& fi invenietur ille in afcendente, velin
domofecunda,vel cumDomino fecundædomus,fur eftfervus,& familiaris do-
mustuæ.

1 QUEST. V.

Anfurfit nobilis?

Sifignificatorfueritbenevolus, & maximèJupiter,fur eftingenuus & nobi.

lis,fin minus ècontrà .

QUÆST. VI.

Cujus ætatisfurfit?

SiPlaneta fignificator fuerit Orientalis velin Orientali quarta coeli,autfiLu-

na fuerit in prima ætate juvenem oftendit : Mercurius femper puerum aut
juvenem denotat, maximè fi fit Orientalis & in afcendente.
Sic fignificator omnis (excepto 5 ) puerum veljuvenem indicat.
Sifignificatorjungatur .aut.innuit ætatemjuvenilem.

QUEST VII.

Deformafuris.

Forma furis petitur tum ab ipfo Planeta Significatore, tum etiam à Pla
netis & ftellis fixis, quibus ille jungitur tam longitudine quàm latitudine.Stel-
læ fixæ fimilem dant formam atque Planeta ille, cujus naturæ fuerint. Sicftel
læ Martiales eam formam dant quam Mars : Quod fi fignificator jungatur v.
reddit furem deformem, præcipuè fi adfit malus afpectus Saturnis ac deformi-
tas ifta præcipuè eritin membro ifto, cui dominatur illud fignum , in quo fignifi-
cator exiftit Porrò fignumfeptimæ & planeta vel ftellæ in cufpide ejus funt con-
fiderandæ & mifcendo hæc cum prædictis de forma furis pronunties. Præterea,
fifignificator fit Apogeus, reddit furem procerum,fi Perigeus econtra: Viden-
dum eft etiam,quomodo fignificatorfe habeatex natura fua autex conjunctio-
ne naturæ aliorum; nam fi vel fua natura humidus eft, vel humidis etiam Pla-

netis & ftellis configuratur, habitum corporis admodum pinguem defignat,

finficcæqualitatis fuerit, contrarium denotabit.
Lege defcriptiones noftras de forma hominis,quam ftellæ fixe ei confe
runt,traditas fupra in libro figna cœleftia tractante, atque fimiliter etiamillas
quas libro proximè ipfumfequente de forma à Planeta homini tributa propo-
fuimus. Ut plurimum enim ego in praxi mea exactèfiguram & defcriptionem
perfonæ nonfolùm ex figno feptimæ domus, fed & ex Domino ejufdem & fi-
gnoquoque,in quo dominus ille repertus fuit,deprompfi.

Staturam
 DE FUR. ET FURT. INDIC.
705

Orientalis mediocrem fed magis inclinan-

(Saturnus temad brevitatem .
Occidentalis brevem.

Orientalis proceram.
Jupiter Occidentalis mediocrem fed longiorem .
1

Mars Orientalis proceram .

Occidentalis mediocrem fed longiorem .
Ex Pla-
netis Orientalis mediocrem fed longiorem .
Venus
Occidentalis mediocrem .

Mercurius cum Orientalis,tum Occidentalis pro na-

turafui difpofitoris. Difpofitorem autem femper
Staturam de- nominamus Dominum figni.
notat. Sol
Sfi conftituatur in domofua pro natura fi-
Lunagni fui, quod occupat.

V.8..m. Mediocrem fed longiorem.

Exfignis ... proceram.

zodiaci .. X. Brevem.
II. mediocrem .
.mediocrem fed longiorem.

Regula I.

Principiafignorum augent longitudinem , finis autem eorum minuit eam.

Regula II.

Hæcfigna . ¹ . ±. →. & . quatenusfunt humana,faciunt corpus beneproportio

natum : Cæteraautem variamdant hominis difpofitionem.

Regula III.

Luna infignis longis adjuvat longitudinem corporis ; In brevibus autem operatur

contrarium .

Regula IV.

Soloccidentalis denotat longitudinem, crifpósque & flavoscapillos.

Regula V.

Planeta Orientales in mundo, & à Sole aliquantulum adjuvant longitudinem, &

præcipuè fiparticipentcum Saturno.

Regula VÍ.

Planetainventiinprimaftatione adjuvant vigorem corporis.

Vuuu Planeta
 TRACT . II. PART. X. LIB. VI.
706
Regula VII.

Planeta combuftitollunt de pulchritudineforma,faciúntque corporagravia&im-

pedita.Etfecundaftatio debilitathominem.

Regula VIII.

Mercurius in Scorpione facit cadere capillos è capite .

Regula IX.

Saturnus aut Mars fifuerint peregrini in afcendente, faciunt maculam infacie,&

cùmfuerintimpediti,retrogradi,aut combufti macula illaerit monftrofa & beftiasis.

Regula X.

Saturnus aut Mars in &. &in afcendente facit hominem calvum &crudelem, ac
periturum morte violenta.

Regula XI.

Saturnus,ſiſit Dominus in .fignificat vultum,formámque monſtroſam ac de-

formem.

Regula XII.

Medietas V.8. & . difponit corpora ad groffitiem, finis autem eorumad maci-
lentiam.

Regula XIII.

Prima medietas →. II. & m . difponit corpus ad macilentiam &debilitatem,finis

autemadpinguedinem &fortitudinem.

Regula XIV.

Virgo,Libra & Sagittarius dant corpori æqualem complexionem & proportionem.

Regula XV.

Retrogreffio Planetafacit corpusgroffum & male difpofitum inmembris.

Regula XVI.

Primaftatiofignificat corpus
forte &patiens,pinguedinis tamen minoris.

Regula XVII.

Planetadirectusfignificat macilentum.

Regula XVIII.

Planeta in fua batitudine Meridionalifacit carnofum quidem f

,ed levem tamen &
agilem in motu,Septentrionali verò carnofitatem multam acgravem.
QUEST.
 DE FUR. ET FURT. INDIC. 707

QUEST. VIII

An ipfe quarensfitfur?

Si Mars fuerit fignificator furis, & in decima domo pofitus,ipfe quærens

fur eft.

QUÆST. IX.

Ubilocorumfur exiftat vel latitet?

Refpice Dominum feptimæ, & fecundùm fitum ejus judica furem in O.

rientem vel Occidentem abiviſſe.

QUÆST. X.

Ubi locorumres amiſſa velfurtiva abfcondatur aut exiſtat?

Si Dominus horæ fuerit in figno Orient. Auſt. Sept. vel Occident. tum
res furtiva eft vel habetur in plaga feu quarta mundi : DeindevideDominum
figni,in quo eft Dominus horæ,& fimiliterjudica de illa quarta exprioriper Do-
minum horæ inventa . Eadem eft ratio Domini illius figni,in quo fuit ille fecun-
dus Planeta , quod attinet ad portionem illius fecundæ quartæ inveftigandæ.
Item,fi Luna fit in afcendente,res amiſſa eſt in Oriente,fiverò in angulo Occi-
dentis eft Sol, res furtiva eft in Occidente, fi in medio cœli,eft in meridie, & fiin
angulo terræ eft,in Septentrione.

QUEST XI.

An resfurtiva vel amiffaproculfit àfuo DominŮ ?

Hoc perfpicitur ex diftantia Lunæ & Domini Afcendentis; nam fifuerint

utrique in una quarta & non diftent ulrra30 . grad . res eft in domopoffefforis
vel circiteream.Siultra 30. grad . ufque ad 70. eft in eadem villa cumfuo Domi-
no : Quod fi Luna & Dominus Afcendentis non fuerint in eademquarta,tum
multumremota eft res amiſſa àfuo Domino .

QUEST
Qu XII.

Anfuturumfit,utfurtum reveletur nec ne ?

Si Planeta peregrinus non afpexerit Dominum fuæ domus, neque hic il-
lum, & necluminaria etiam necperegrinus Afcendentem nec,luminaria ſemu-
Vuuu 2 tuò
708 TRACT, IL PART X. LIB. VI.

tuò afpexerint,eo cafu furnon revelabitur. Verùm,fihorum afpectuum affir-

matiocontigerit,& præcipue utraque luminaria afpexerint afcendentem,re-
velabitur illud, eoque magis,fi à Cardinibus fiunt ifti afpectus : Nam fi Domi-
nus domus fignificatoris afpiciat luminaria vel alterutrum eorum , paululum
mus afpiciat fignificator poftea tamen aperietur. Atqui , fi Dominus do-
tantùm prodetur
& ambo luminaria fe ac fignificatorem
quoqueinfuper, & præcipuèetiam afcendentemtunc-temporis afpexerint,per-
fecteomnia cognofcentur.

FINIS LIBRI SEXRTY?

LIBER

5
 7097

ALU

リンパン

LIBER SEPTIMUS .

De Electionibus .

CA P. I.

Quidfit electio & de ejusfpeciebus.

Electionem nominant Aftrologi dierum feu horarum obfervationem, hoc eft,

Cillam temporis partem,quâ cœlum ita eft difpofitum,ut fieri feliciter poffit
illud,quod aliquis facereintendit,

Superftitiofa ,nimirùm ea,quæ nugis Aftrologica doctrinæ & depra-

vatis Arabum & Chaldæorum commentis eft corrupta,inventis
videlicet incantationibus Negromanticis , & Spirituum appari-
tionibus, ac characterum compofitionibus , multisque id genus
aliis ultra limites naturales afcendentibus.

(Inchoatio operum pecora concer-

nentium.
runiverfalis,fub
Agricultura inceptio .
quacontinen.
Eft autem um
tur Structuraedificior .
electioin

genere Venarum fectio.

vel Phyfica,à conftan- Pharmacorum ad-
tiffimo cœli , & hibitio.
corporum cœ- (Medicinalis , Certi alicujus me-
leftium motu fub qua bricuratio.

dependens, que continen. Infantum ablacta-

eft vel tur tio.
Balneorum ufus.
Particularis,que Capillorum tofura.
eft vel
(Dignitatu & offici-
orufauftaexordia.
Nonmedici- Peregrinationes,
nalis,per- Navigationes.
tinens ad Legationes.
Commigrationes.
Conjugia.

Vuuu 3 Tem-
710 TRACT. II
. PART. X. LIB. VII.

(Solius diei , in quo Luna jungitur Planete , guber

natori negotiorum illorum, pro quibus fit ele-
tio, aut quo gubernator negotii conftitutusín
&
Tempus in electionibus obſer-
dignitatibus fuis ad felicem pervenit afpectum.
vandum eft duplex : NãNonfoliusdiei, fedetiam hora itanimirùm,ut confti-
electio alia eſt tuto totius cœli themate fignificationes in an-
gulisfeu cardinibus feliciter inveniantur.

CAP. II.

Deutilitate ac neceffitate cognofcendi in electionibus certas perfonas

concernentibus illorum nativitatem.

E neceffitate cognofcendi temporis natalitii illius perfonæ, circa quam in

D
electionibus negotium verfatur,facilimèjudicabit ille, qui rectè eventus re .
rum obfervaverit : Etenim videmus aliquando in bona conftellatione aliquem
aggredi opus quoddam , ex quo tamen nihil præter detrimentum & infortu-
nium reportat,quoniam videlicet afcendens in electione,quamvis generaliter
fitbonus,huic tamen velilli individuo aut perfonæ eftinfelix, utpote, quiafcen-
denti radicis nativitatibus ejus eft contrarius. Hinc igitur ego contra opinio-
nem illorum , qui citra natalitii temporis cognitionem electiones directè dari
poffe contendunt,ftrenuè affirmo,nullas,præterquam per paucas in medicina,
electiones fieri poffe,nifi cognofcatur priùs tempus congruumnativitatis : Ete-
nim videmus, ex pluribus mercatoribus fimul & eâdem horâ unam eandemque
navem confcendentibus nonnullos domumredire cum lucro,felices acditatos,

alios autem periclitari , & cum damnoacinfortunio domicilia fua repetere : Id

fanè,quodevenit ex nulla alia caufa ,quàm ex diverfitate radicum in ipforum na-
tivitatibus. Pro axiomate ergo non immeritò apud Aftrologos habetur, quod
electio bona non poffit avertere malum,quod Planetæin nativitatis radice mi-
nuantur.

Regula I.

Prodestelectio quandofignificatores radicisjuvant bonitatem electionis.

CAP.
 DE ELECTIONIBUS. 711

CA P. III.

Defignorum obfervatione in electionibus .

(Adifi . Domus. (Bonŭigi-

tur eritin
careCaftra iftiufmo-

dinego-
tiis elige-
Fixa, ftabilitatem rebus promittunt; In re tep o-
Arbores planta- ra, inqui-
illis igitur bonum eſt
re matrimoniu
bus fi
afgn
contrahere, &e- fixa cea-
jufmodi alia
dentem
peragere auroræ
cufpide
poffidet.

Seminare.
Cuilibet Mobilia fixis penitus funt contraria,ita ut, vendere.
operivel quicquid illis afcendentibus fumit ex- Emere.
actioni
ordium,brevi fit finem habiturum . Bo- Fidem matrimonii dare mu-
covenit
num igitur erit,hiſce ortum feu Horo- lieri,& hujufmodialia .
magisu fcopumtenentibus incipere
xã quả
alterum, Societatem cum aliquo lucri
கி
fignum. Communia five media mixtam ex duabus velqueftuscaufa inire.
Nam prioribus qualitatem habent: In his igi-

figna tur bonum erit, ea incipere, quæ funt Morbos curare, & id genus
duobus illis prioribus communia,veluti alia
..

Regula I.

Interfignafixaconvenientiſſimaſunt terrea,inter mobilia vcrò aërea &ignea.

Regula II.

Cùm igitur aliquiscitò & celeriter igne mediante quidperagerefatagit figna com-
munia & ignea,autfaltemaërea ipfum eligerefas est.

Regula III.

Cùm arboresplantare, aut domum adificare volueris , elige exfignis fixisterrea.

Regula IV.

Si quis voluerit iter facere per aquas , eligere debetfignum mobile & aqueum,ac
ficin cæteris.
CAP.
 TRACT. II. PART. X. LIB . VII.
712

C A P. IV .

fimiliterque depræcipuis Planetarum e-

De aliofignorumCanone ,
lectionibus in hoc opere .

Ognita nativitate (quæ quidem debet ante omnia,fipoffibilefit, inveftiga-

ri) vel etiam, ubi cognitio ejus haberi non poteft, confideratâ horâ rei ince-
ptæ , obfervanda eft figniafcendentis natura & qualitas ; quæ convenire debet
cum natura & qualitate ipfius rei peragenda. Similiter quoque Planeta rem na-
turaliterfignificans,benè adaptandus eft. Verbigratia .
Signis Martialia.
Bello& rixis ex Planetis Martem.

Adaptandafigna & Planetasres naturaliter Signis Venerea.

fipnificantes obfervandum eft, quodeli- Nuptiis ex Planetis Venerem.

gere debeamus in
Subftantia & Signis Jovialia.
divitiis ex PlanetisJovem.

Regula 1.

Post nativitatis cognitionem femper resfignificanda referenda est Domino domus

thematis cæleftis : Similitérque etiam Planetam nativitatis , quifinemfælicem reddere
debet, in quaftionepropofita oportet in Afcendente aut 10. domofortificari : Verbigratia:
Si aliquis ad regem iter facere decrevit,nona domus & ejus Dominus aptandi
funt; decimáque domus in nativitate afcendere debet, ac Dominus ejus debet
effe aut in Afcendente, aut 1o. domo, & inibiquidem fortis ac foelix : Similiter
quoque Dominus Afcendentis & Dominus figni, in quo ille eft,diligenter & ac-
curatefuntaptandi

Regula II.

Locus conjunctionis & oppofitionis luminarium immediatè præcedentis, nec nor

Dominus earum adaptandus est.

Regula III.

Luna non debet afcendere in electione tua quia infortunio in Afcendente afficitur.

Regula IV.

Solin Afcendente aut domo remfignificante aut in V. aut & eonftituendus est, nam
que alitermalus effeputatur.

Regula V.

Dominus quarta domusfinem rei notat,fimodò in eainveniatur, veleam afpiciat,

namque aliâs illud officium præftabit Dominus domus Lune.fiLunam aſpexerit,velpla-
neta,cui Lunaprimum conjungitur, &c.

Regula
 DE COMPOSITIONE GEOMANT. 721

CA P. III .

Deprojectionefedecim linearum,in quatuorordines,primas quatuor

figuras Geomanticas conftituentes divifarum.

area PRiufquam ad harum linearum projectionem accedamus , quæ ex punctis

conftituuntur regulas quafdam præmittemus,quibus rationem & modum
ire co harum ferierum explicabimus.
taren

Regula 1
.

Non est Artiſtefaciendum de queftione ulla judicium pertinente,adrem aliquam

quam ipfejamtumante cognitam &perfpectum habet. Namquefaciendo illud tentabit
DE UM atquefcientiam iftam divinam;eâquerationem errabit.
enen
Regula 11.
vida
Non computabis numerum punctorum alicujus linea; Nam illa ratione erit anima
quodammodoin computationeperturbata.

Regula III.

Cùm in hacfcientia operari volueris,primum defcribere oportet quæftionempropo-

fitam ,nealiterter intellectus tuus perturbetur.

Regula IV.
■is ejust.
Sim Non debes queftionem duplicemfacere f
,ed eamformare folummodòpro cognitione
genteri unius reisnam aliterfigura tua adeò eritperturbata,ut nihil rectejudicarepoffis. Quare
itarectificanda estpetitio , utnonnifiunicafit,& integraminfehabeat intentionem.
Ac notandum eft , quod linea ha Geomantica ex punctis æqualiter diftantibus
conflata debeant habereformam quatuor digitorum manus , quemadmodum in ſe-
quenti exemplo apparebit.
i
:
:

!
:
¿

..

Yyyy Puncta
722 TRACT. IL PART. XI. LIB. I.

Punctaautem cujuflibet lineæ ita perbina copulare & concatenare debe-

mus,à dextra verfus finiftram progrediendo,ut in ejus extremitate verfus fini-
ftram duo puncta à concatenatione libera relinquantur , aut faltem unicum;
Atque hoc etiam faciendum eft,cum omnibus prædictarum quatuorferierum
lineis,& provenient hac via quatuorprimæfchematis Geomantici figuræ ,qua-
tuor elementa cum eorumnaturis & complexionibus repræfentantes,fim liter
quatuor ventos,& quatuor mundi partes : nam quod ad elementa attinet,qua-
tuorprimæ lineæ fignificabunt elementum ignis,quatuorverò fecundi ordinis
denotabunt elementumaëris,quatuor tertii ordinis elementum aquæ , & qua
tuor ultimæ elementum terræ: Figuræ nimirùm ex qualibet ferie prodeuntes
elementum fignificabunt fuæferiei,quemadmoduminfigura præcedenti Caput
Draconis fignificabit ignem, Cauda verò aërem,puer aquam & albus terram. Hæ
autem quatuor figuræ appellantur Matres,ideò videlicet,quoniam ab iis produ
cunturomnes figuræfequentes.

CA P. IV .

De ceterarum figurarum productione in themate Geomantico .

Otandum eft, quod ex dictis matribus , quæ primas quatuor fcuti Geo-
Nota
mantici figuras conftituunt quatuor filia quintam, fextam, feptimam, & o
&
tavam figuram conftituentes oriantur, acceptis feorfum partibus omnibus
/ exfe.
matrum. Unde in fuperiori exemplo ex prima figura capimus / +
cunda // ex tertia // ex quarta / + 1 : Atque ita hæ quatuorpartes fi
mul conjuctæ generant primam filiam occupantem quintam domum produ
&
ta fcilicetfigurâquam conjunctionem vocant, cujus talis eftforma : Ex hu

meris matrum fecunda filia domum fextam poffidens nafcitur, & tibiis tertia, &
expedibus quarta.
Primus autem nepos à duabus matribus primis derivatur, nam ejus caput
conflatur ex duobus capitibus illarum, &c. Ubi hæcfit regulageneralis, quod
ubiduocapita,humeri,tibia, velpedes
fimuljuncti imparemproducuntnumerum, videlicet
tria,ibi non nifi unicum punctum exprimendum est in numero producendo; Ubi verò
pares, ibi duofemperpunctafunt defcribenda. Verbi gratiâ : quoniam in prædictis ca
pitibus primæ & fecundæ matris non nifitriapuncta reperimus,ideò caputpri-
mi nepotis nonam domum poffidentis unico puncto exprimimus.
Similiter, quoniam matrum humeri parem numerum producunt , ideò
quoq; nepotis prioris humeri binis punctis conftabunt.Paritérque etiam ejus ti-
biæ ex totidem punctis componi debent; pedes autem ejus unicum tantùm
punctum habebunt propter rationem prædictam.
Hac eadem quoque ratione nepos fecundus ex tertia & quarta matre
conflatur; nepos tertius & prima & fecunda filia,& quartus acultimus ex dua-
bus & ultimis filiabus.
Pari etiam modo duo teftimonia ex quatuor nepotibus producuntur,
quemadmodum & judex ex binis teftimoniis.
Decima fexta denique & ultima figura in qua totius fchematis feufcutiju-
dicium latet exjudice & prima matre conftituitur. Atque hoc modo integrum
totius ſchematis Geomantici fcutum, ejúfque domus impleri debent, exqui
busjudicium inhac arte defumendum eft.

LIBER
 DE COMPOSITION . GEOMAN. 723

8 7 6 5 4 3 2 I

Filiæ Matres

: :
: · • :

Nepotes Nepotes

12 II ΙΟ 9

Teftes Teftes

14 13

Judex

IS

0.

Ÿyyy 2 LIBER

edi

Capt

ame

JEL

USC

eul

it :

LIB
724 TRACT. IL PART. XI. LIB. II.

LIBER SECUNDUS.

De figuris Geomanticis .

CA P. I.`

formis
Defigurarum Geomanticarum nominibus , naturis.

Figuræ illæ,quæ poffunt ex feriebus quatuor linearum Geomanticarum ex-

trahi,funtnumerofedecim,quæ nomine ac forma ab invicem diftinguuntur,
utfequitur.

Prima,Acquifitio,

Secunda,Amiffio,

Tertia, Lætitia,

Quarta,Triftitia,

Quinta, Caput Draconis,

Sexta,Cauda Draconis,

Septima, Albus,
Diciturenim
harum fi- octava, Rubeus,
cujus effigies
gurarum eft talis
Nona,Puer,

Decima, Puella,

Undecima, Major fortuna,

:
Duodecima, Minor forcuna,

Decima tertia, Populus,

Decimaquarta,Via,

Decima quinta, Conjunctio,

Decimafexta, Carcer,

Harum
 1

DE FIGUR. GEOMA T. 725

Acquifitio Arieti.
Letitia& minor,Tauro.
Rubeus& Puer,Geminis.

Albus & Populus, Cancro.

Referuntur Via, Leoni.

autem hæfi- Caput Draconis& conjunctio,Virgini.

guræ fignis Puella, Libræ.
zodiaci,ni- Triftitia & amiffio, Scorpioni.
mirum Cauda Draconis Sagittario.

Populus Capricorno.
Major Aquario.
CarcerPifcibus.
Directus Carceri.
(Saturni & ipfe H.
Retrogradus Triftitia.

Directus Latitia.
Jovis & ipfe 7.
Retrogradus Acquifitioni.

Directus Rubeo. (
Martis & ipfe o
Retrogradus Puella.

Velox, Majori.
dies Solis & ipfe O.
Tardus Minori.

-Directa Puero.
Venerus &ipfa . Retrograda Amiffioni.

Similiter Directus Albo.

Mercurii,&ipfe ¥ .
quoque Retrogradus Conjunctioni.
dantur
Directa Populo.
Lune & ipfa C.
Retrograda Via.

Jupiter & Venus Directi, Capiti Draconis.

Saturnus &Mars Retrogradi Cauda Draconis.

Yyyy 3 Harum
726 TRACT. II. PART. XI. LIB. II
.

(Rubeus.
(Ignea, quæ habentex plagis mun- Minor.
di Meridiem, videlicet Amiffio.
Cauda Draconis.

(Latitia.
Aerea,quæ habent Orientem,vi- Acquifito.
delicet Puella.

Conjunctio.
Harumautem figurarum
aliafunt
(Populus.
Aque ,quæ habent feptentrio- Via.
nem , nempe Puer.
Albus.

(Major.
Terrea, quæ habent Occidentem caput Draconis.
fcilicet Carcer.

Triftitia.

Major.
Latitia.

Omninò bona&fortunata, nimiru Caput Draconis.

SAlbus.
Puer.
Acquifitio.

Triftitia
Rubeus.

Item harum figurarum a- Puella.

liæfunt. Somnino mala & infœlices, nempe Amiſſio.

Cauda Draconis .
Minor.
Carcer.

Nec bona omnino, nec omnino mala Populus.

fed inter media, hoc est, nec valdè Via.
bonæ, necvaldèmalæ, Conjunctio.

Sed
 DE FIGUR . GEOMANTIC . 727

Major.
Acquifitio.
Fortes &ftabiles nimirùm 3Latitia.
租 Puer.
Albus.
Caput Draconis.

Minor.

Amiffio.
Sed & funtharumfi- Debiles & mobiles fcilicet
Triftitia.
gurarum quædam Puella.
Rubeus.
Cauda Draconis.

( Populus.
Mediocres , hoceft, necfortes via.
nec debiles
Conjunctio.
Carger.

Regula I.

Figuraftabiles & firmafaciunt remftabilem & firmam,five in bonofiveinmalo,

Jecundum quodfigura inveniunturin bonaaut in mala domo.

Regula II.

Debiles figura ita dicuntur,quoniamjudiciumdant debiliter & fine ftabilitate,nec

funt tabona &ftabiles,quàm mediocres, autpro morbo autpro incarcerato,autprogravida.

Regula III.

Mediocresfigura dicuntur,quoniam locum habent interfortes & debiles, acjudi-

cant quæftionem & petitionem mediocriter, hoc est,nec totaliter in bonum,nec totaliter
in malum.

CA P. II.

Deduodecim primis fcuti Geomantici domibus.

PRimæ duodecim fcuti Geomantici domus referuntur 12. fignis Zodiaci,

quemadmodumin Aftrologia intelligere debemus. Undeprima domus tam
in Aftrologia quàm in Geomantia datur Arieti , eftque femper per fe domus
mobilis,fecunda Tauro, eftque domus fixa , tertia Geminis eftque demus com-
munis. Quarta Cancro eftque mobilis, Quinta Leoni, eftque fixa, Sexta Virgini,
eftque communis, Septima Libræ, eftque mobilis, Octava Scorpioni , eft fixa,Nona
Sagittario,eftque communis, Decima Capricorno, éftque mobilis, Undecima A-
quario , éftque fixa , Duodecima Pifcibus , eftque communis,id eft , nec fixa nec
mobilis,fed media interutramque. Atque notandum est, quod,quando figuræ in
his domibus funt,nihilominus tamen natura domus non mutetur, fed in fema-
neat, hoc eft, non mutabit naturam figni fui : Unde prima domus appellabitur
Aries,& fic in cæteris, ita ut omnis domus,quamcunque figuramhabeat,fitpro
naturafua propria mobilis, fixa vel communis. Regula
728 TRACT. II. PART. XI . LIB . II.

Regula I.

Domus malafigurasperfe bonasfaciunt malas ,

perfe autemmalasfaciunt adhucpe-
jores& deteriores: Econtrà veròfigura bone in bonis domibusfuntmeliores.

Regula II.

Figura in domocontraria,videlicetfixain mobili, velmobilis infixa,pejor redditur

injudicio. Atfixain domofixavelmobilis in mobili.fortioremredditfignificationem.

Regula III.

Prima quarta è duodecim domibus videlicet domusprimafecunda &tertia,

feu V.
8.II.
femper tempus vernumfignificabit, atg,fic in cæteris,prout in Aftrologiadictum est.

CA P. 111.

Denatura & fignificatione cujuflibetfedecimfigurarum,in qua,

libetfcuti Geomantici dom o, Etprimum De Aquifitione.

Prima divitem, prudentem, proficuum , bonum finem, fortunatum

receptionem rei defideratæ, fed hæc figura non eft bona ad rema-
liquam vendendam:eft enim verax.
Secunda, divitias, lucrum, proficuum bonam,fortunam in mercatura,
rei promiffe receptionem, recuperationem rei deperditæ , incre-
mentum omnium bonorum.

Tertia,bonamfortunam à parentibus, bonos parentes,fratres,vicinos

itinera bona,bonum fenfum .

Quarta bonum patrimonium, bonam domum & utilem, in qua ali-

quis acquiret divitias, divitem patrem & dominantem, bonum fi-
nem omnium hæreditatum .

Quintaproficu uex liberis fuis,bonos liberos & divites , bonas literas,

bona veftimenta, ætitiam cordis, delitias cum mulieribus, fructus
hæreditatum .

Sexta longum morbum, qui tamen curabitur, bonas beſtias, bonos

fervos & utiles.

Septima caftam fœminam placabilem, bonamfocietatem, bonas

mercantias pacem,& reconciliationem cum inimicis,five fit in lite
judiciali,five in bello.
Acquifi-
tio de. Soctava reftitutionem damni,mortem naturalem, proficuum in terra
notat aliena,fecuritatemàtimoremortis,inimicum,felicem & divitem.

indo- Nonaproficuum ex morte, viam feu iter, timorem Dei,bonum & fecu-

mo rum iter, bona beneficia, bonum fomnium , bonum fenfum in o-

mnibus actibus,bonam devotionem in DEUM, & Ecclefiam, bo-
num prorebus Ecclefiafticis.
Decima proficuum Dominorum regis, omnes Dominos pacificos &
felices , obtentionémque defiderii tui, ab iifdem officià utilia , bo-
nam fententiamà judice.

Undeci
 DE FIGUR. GEOMAT. 729

Undecimabonamfortunam,bonos amicos,lucrum in mercantia,fubi-

..
taneam proficui receptionem
Duodecima paupertatem & incarcerationem pro debitis , proficuum
fervorum & beftiarum,longamincarcerationem,bonum pro mor-
bo,& adrecipienda debita .
Decima tertia damnum & mutationem proficui,bonum iter & acqui-
fitionem inomni receptione, implementum defiderii abfentis.
Decima quarta proficuum in re omni,quam aliquis fperat, longam vi-
tam,fortunam, omnem utilitatem & bonitatem..

Decima quinta bonitatem in omni re, recuperationem rei perditæ, re-

tardationem itinerum..

Notandum, quod hæc figura in prima domo indicat hominem formofum

habentem flavefcentes ac pulchros capillos,ftaturam corporis mediocrem, fa-
ciem rubram,& mutatoremac mercatorem .

II. De Amiffione.

(Prima hominem audacem,inftabilem, plenum criminis ac deceptio-

nis,nihili receptionem .
Secunda damnum in mercantia & bonis fuis, nihil lucri, damnum o-
mnium bonorum ex latronibus.

Tertia inimicitiam inter propinquiores,parentes , fratres , & vicinos,

rem fallaciâplenum,timorem in itinere
Quarta falfitatem & damnum hereditatis ac patrimonii , malum fi-
nem civitatis aut domus.

Quinta damnum fructuum,hereditatum, malos liberos & mobiles,'

malas literas,nullam delectationem in amore foeminarum levium.

₩100 Sextaevafionem àmorbo, damnumbeftiarum,fugamfervorum ,fimi-

literinjuriam ac pravitatem .
Septima malamfœminam , litem cum fuo Domino aut fodalibus,
foeminam inftabilem & luxuriofam, damnum in mercantia,latro-
nes fugitivos, fodales inimicos, mutabiles , & deceptores , malam
mutationem .

Octava damnum ex morte,perditionem fenfus, nihil proficui in loco

Amiffio
quò aliquis vadit, pauperes inimicos,perditionem dotium mulie-
deno-
rum.
tatin
domo Nona longam viam fine jucunditate,nihil fcientiæ , malum aliquod
propetitore ab Ecclefia.
S
Decima malos Dominos , perditionem honoris , dominii aut officii,
Dominos inftabiles , tribulationes regnorum, impedimenta hono-
ris.

Undecima perditionem amicorum fuorum , perditionem feu da-

mnum in mercantia ,falfam fpem,amicos mutabiles & inutiles.
Duodecima damnum beftiarum, exitum de debitis, malam mutatio-
nem, exitum de carcere, amicos falfitatis plenos,mutabiles & deri-
fores.

Decimatertia damnum & mutationemin fuperioritate feu magiftratu

autgubernatione, malamfortunam
..
Decimaquartadamnum amicorum,magnum laboremin quacunq; re.
Decima quinta nihili receptionem,malum finem..

Zzzz Nota
 730 TRACT. II. PART. XI. LIB . II.

Nota,quandohæcfigura Amiffio reperitur in prima domo,fignificat homi-

nem pallidum ,mendacem rapacem,latronem .

III. De Latitia.

Prima judices,fapientes homines,bonam & rectam vitam,plenitudi-

nem lætitiæ & exaltationis ,gaudium petitori in omnibus rebus.
Secunda multitudinem bonorum,vitam fidelitatis & gaudii plenam .
Tertia bonam fortunam in fratribus fuis , nullum timorem Dei , bo-
num amorem fratrum, vicinorum, parentum,omnem lætitiam in
re omni.

Quarta proficuum hereditatum & omnium rerum fuper terram,læ-

tum finem, lætitiam in domibus,lætitiam parentum , hereditaria
pacifica .
Quinta proficuum liberorum,longam vitam,lætitiamin re omni,læ-
tas ac jucundas literas & nuntia,lætitiam foeminarum & omnium
bonorum .

Sextafervos,beſtias emerfasèmorbo, fervos jucundos & hilares.

Septima bonas nuptias, proficuum fociorum feu ex fociis, victoriam ex
caufafœminæ hilaris & caftæ , hilarem focietatem, pacem & con-
Latitia cordiam, bonam mutationem .

deno- Soctava proficuum hereditatum à mortuis , evaſionem ex pavore,lu-

tat in
crum &proficuumin loco,quò itur.
domo
Nona itinera,timorem Dei,fcientiam,fidelitatem ,hilaritatem , fan-
&
tumhominem, Ecclefiæ negotia,bona nova , artes fubtiles , devo-
tionem & amorem Ecclefiæ.

Decima exaltationemagnorum honorum,Epifcoporum , & Prælato-

rum,auxilium à Dominis,officium lætum & hilare,pulchra templa,
bonumjudicem,juftam & bonam fententiam,locum calidum.
Undecima bonam fortunam fodalium, proficuum beſtiarum , læti-
tiam,amorem , bonam fpem de bono homine , hilares & bonosa-
micos,hominemprudentem & bonæfcientiæ, lucrum in mercatia.
Duodecima proficuum beftiarum & fervorum,egreffum ex carcere, li-
berationem à carcere debitorum, ac ab omni tribulatione, pacem
& reconciliationem inimicorum .

Decima tertia proficuum ex itinere,à rege,à Domino, mutationemo-

mnium bonorum .

Decima quarta bonam fpem implendi fuam voluntatem,lætam fpem,

perfectionemfuæ voluntatis in gaudio & exaltatione.

Nota,quando hæc figura reperitur in prima domo,fignificat Epifcopum,

prælatum Ecclefiæ,religiofum & Ecclefiafticum,longam barbam, malum ali
quodexiftens in digito, manentem in locis altis.

IV. De

(
1
 DE FIGUR. GEOMANTIC . 731

IV. De Triftitia.

Primatriftes cogitationes,debita,paupertate, occultum damnum,ob-

ligationes , carceres, impedimentum itineris , malam mutationem
incredulum & fine ſpe.
Secunda fortunam, & mercantiam, avaritiam, damnum bonorum,
infortunatum ufurarium , malum honorem .
Tertia malum cum cognatis, odium tacitum cum vicinis & parenti-
bus , impedimentumfecretum in itinere.
Quarta perditionem hereditatum& in præliis, damnum domorum,
tribulationem, malam domum , malam fortunam, pauperatem
parentum detrimentum & damnum.
Quinta malos & pauperes liberos, falfas literas ,triftitiam & angorem
cordis,fecretum in amore fœmininarum triſtium,pauperes cibos
& habitus.

Sexta novos fervos , timorem captivitatis & paupertatis,beſtias timi-

das ac inutiles, longum morbum aut mortem, paupertatem,inju-
$
riam,abjectionem fine vulnere & confufione.

Triftitia Septima malam fœminam, hominem victorem, latronem de nocte,

deno- pauperem ftatum,damnum, malam mutationem, fœminam tri-
item.
14 tatin
domo Octava pauperem de morte alterius , damnum in natione aliena,da-
mnum ababfcente

Nona viam fine proficuo , impedimenta in itinere & damnum , hc-

minem fine fide & fcientia, rudem intellectum, ruinam Ecclefiæ
& beneficiorum.

Decima damnum & degradationem hominum, exaltationem malo-

rum,damnum officiorum, Dominorum triftium,timorem regum
& regni,falfam judicis fententiam, cafum de honore.
Undecima contemptorem amici fui, malam fortunam, quæ durabit
diu,fed tamen cum fpe,pauperem amicum, nullum defectum in
mercantia .
Duodecima,debita,inimicos, damnum, incarcerationem longam aut
mortem in carcere; inimicum,timidum & pauperem, tribulatio-
nem , timorem de obligationibus & debitis,longum morbum &
incurabilem .

Decimatertia malum per viam ac triftitiam .

Decimaquarta, malam fortunam,parva itinera, angorem & tribulatio-
nem, defperationem & omne malum irreparabile.

Nota ,quando hæc figura reperitur in prima domo, fignificat hominem ni-
grum, habentem veftimenta lacera, & cujus magiſterium verſatur in rebusni-
gris,& fœtidis ac vilibus.

1 Zzzz 2 V. De
732 TRACT. IL PART. XI. LIB . II.

V. De capiteDraconis.

Prima bonam fortunam & dulcem, hominem fapientem, difertum

prudentem , & qui tenet resfuasfecretè,ac habet cogitationemfir-
mam & ftabilem in omnibus bonis. Et eft hæc figura naturâ fuâ
valde bona..

Secunda proficuum & luctum in mercantia, divitias, bonam fortu

nam, & omnium rerum acquifitionem fecretam .
Tertia bonos parentes, bonos vicinos, bonam fidem, retardationem
itineris proaliquobono.
Quartaproficuum & acquifitionem hereditatum , bonam domum,
bonum patrimonium, patremdifcretum bonum finem, pacem in
fuo magifterio.
Quinta amorem infantum,bonos liberos, gaudium, literas fecretas,
foeminas gravidas, honeftè contentum amore fœminæ, bonum
amorem .

Sexta longum morbum, proficuum in re omni,fervos fecretos & dif

cretos , bonas beſtias & utiles ,longum morbum & fecretum .
Septima bonas nuptias , bonam foeminam & caftam , bonam focie-
tatem , inimicos fubtiles & fortes , bonam mutationem , bonum
Caput
Draco- proficuum inmercantia,malum pro exitu .
nis de- Poctava mortem aut morbum,lucrum denariorum, amorum, recupe-
notat rationem rei perditæ,mortemfecretam,receptionempecuniarum
in do- de morte,fecuritatem à timore.

mo Nona itinera & reditum ejus, qui eftextra patriam,literas, bonam cre-
dentiam, retardationem itineris, bonam fidem,hominem fan & tum
Ecclefiæ,fcientiam in omnibus artibus,bonum pro Ecclefia,hono-
rem .

Decima bonum judicium, multitudinem denariorum, fapientem re-

gem , magnum honorem dominii & officii, multum divitiarum,
conciliationem gratiæjudicis fententiamque difcretam .
Undecima bonam fortunam , lætitiam , bonos amicos & fideles , bo-
nam fpem,bonum lucrum .
Duodecima paupertatem,longam incarcerationem,bonas beftias,bo-
nas literas .
Decima tertia reditum illius,quieft extra patriam,proficuum Domini,
bona nova abfentis ,proficuum & bonam mutationem.
Decima quarta bonam fortunam, bonam fpem,longam vitam , profi-
L cuum pertotum.

Nota,quando hæc figura eft in prima domo, denotat Principem vel judi-
cem boni confilii,habentem pulchros capillos, qui eft fuperbus.

VI. De
 DE FIGUR. GEOMAN T.
733

VI. De Cauda Draconis.

Prima malam acquifitionem , paupertatem , malam viam ,vexatio-

nem & iracundiam , nullam rei defideratæ acquifitionem,homi-
nem peffimum & iracundum.
Secunda damnum bonorum omnium & infortunium in re omni.

Tertia angorem cognati & pauxillum lucri , malum fratrem , malos

parentes & vicinos,malam viam, malum fomnium, & totumma-
lum..
Quarta malam domum,malas hereditates,decrementum proficui.
Quinta detrimentum à malis permalos liberos,per fructus ,per inimi-
cos,malos nuntios, malas literas, malos liberos , triftitiam cordis,
vexationem & iram, dubium ne infans pereat in utero, nullos amo-
res nec ofcula,fed rixas & contentiones profœmina, ac omnia ma-
la fecundùm domum .

Sexta mortem aut ægritudinem, perturbationem beftiarum, malam

fortunam,magnas ægritudines, & anguftias, malos fervos & fugiti-
vos, malum ad recipiendas dotes de fœminis, injurias.
Septima malam foeminam & furtivam , latrocinium, malum foda-
lem, foeminam rixofam , luxuriofam, latrones , omne maluni pro
mercantia,aut pro omni re de itinere & nuntiis, nullam nifi mali in-
ventionem inloco,quò intendit aliquis ire & negotiari .
Octava mortem , perditionem bonorum , patrimonii , & hereditatis,
Cauda damnum in regione aliena, pavorem,defperationem, damnum de
Draco- morte,traditionem, damnum de inimico petitoris,iram & pertur-
nis bationem.

deno- Nona viam, egreffum ex alto loco dominii,malum iter & lachrymo-
tatin fum(Siduplicet, eft malum fignum proditionis, verberum & vulne-
‫ם‬ domo rum in via) malum fomnium, malum Ecclefiæ, & pro hominibus
Ecclefiafticis , artes & fcientias inutiles ; nam magifterium nihil
boni autproficui afferet.
Decima egreffum de bono loco & de dominio , quod aliquis perdet,
item dat fignum aliquem victum effe, & de fuis terris ac beneficiis
expulfum,minaturque omne malum fecundùm naturam domus.

Undecimafpei inventionem , inimicorum pro amicis reputationem ,

amicos luxuriofos, malos , traditores,& mendaces , malam fortu-
damnum in mercantia, fignum, quod res perdetur, reditum
abfentis, aut quod repelletur fortiori manu,malam fpem , & in lo-
co aliquem odium incurrere .
Duodecima evafionem & fugam pro debitis , mortem ægroto , egref-
fum è carcere , damnum beftiarum , inimicum , pavorém , equum
vulneratum ,inimicos rebelles & feroces, traditores & deceptores.
Decimatertia malam recuperationem rei perditæ,mutationem deiti-
nere,periculofamiram petitoris,lites & malam fortunam .
Decima quarta inimicos pro amicis,damnum in mercantia, malum fi-
nemprorealiqua petita,totum malum ,

Nota, quando hæc figura reperitur in prima domo, denotat damnum , &
hominem mediocris ftaturæ , rotundam faciem, longum nafum , magnum os,
magnos dentes, caput calvum, magnam barbam .

Zzzz 3 VII. De
 TRACT. II. PART. XI. LIB. II.
734
VII. De Albo.

Primareidefideratæ obtentionem ſeu confecutionem,lætitiam, lite-

ras bonas , prudentem hominem , divitem, receptorem omnium
U bonorum,fed quiimpediet viam pro aliquo bono, resalbas & utiles.
Secunda denarios & lucrum in mercantia , divitias in argento , rerum
promiffarum receptionem,multiplicationem in re omni.
Tertia implementum defiderii,bonos fratres ,bonos cognatos ,bonos
parentes , bonos vicinos & benevolos , bonam fidem, bona nova,
negotia paululum retardata .
Quarta multum proficui de patre & matre, bonam domum , bonum
patrimonium, bonum ftatum pro patre, bonum finem & lætum .
Quintabonos liberos, bonas literas, gaudium , bonos pifces albos, am-
plexus & ofcula fuæ Dominæ five amatæ.
Sexta magnum,morbum proficuum in beftiis & fervis, commodum
&bonam fortunam in albis beftiis .

Septima bonam fœminam & pacificam, bonam focietatem, profi-

Albus
cuumin mercantia, pacemab inimicis, bonas nuptias & utiles.
deno- octava mortalitatem & morbidum ftatum,fecuritatem à pavore,lu-
tatin crum in natione aliena, divitias abfenti , mutationem bonam &
domo bonum iter.

Nona proficuum in itinere, fidelitatem fed retardationem aliqualem

itineris, bonas artes, hominem bene literatum, hominem fapien
tem Ecclefiafti ordinis,hominem fidelem.

Decima gaudium, fanitatem,bonam fortunam , bonum regi & regno,

fi illa duplicatur in duodecima aut octava domo denotatinimicos
regis,bonam fententiam à judice, obtentionem petiti fuià Domi-
no , & bonum officium .

Undecima bonam fortunam, bonos amicos,proficuum in mercantia,

fpem,pacem, & amorem .
Duodecima proficuum beftiarum,bonos debitores, tardum egreffumè
carcere, debiles inimicos, qui petent pacem .

Decimatertia proficuum in via, & ab aliquo Domino.

Decimaquartaproficuum amicorum & evafionem ab animicis.

Nota,quodhæcfigura inventain prima domo, fignificat hominem album,

bene barbatum,& fæpè verfatur in rebus albis, manetque juxta aquam .

VIII. De Rubeo.

Prima fanguinem,prælia ,bella, hominem iracundum,plenum rabiei,

receptionem periculi ab igne & fanguine in itinereac alibi,inimi-
cos & malam mutationem.

Secundapaupertatem,damnum pecuniarum per vim,res damnofas."

Tertia iracundum,malam fidem,bonum fratrem, bonos amicos , ira-

cundos fuis patribus & parentibus ac vicinis.

Quartafanguinem, ficcitatem & ardorem in aëre,parum feminis,da-
mnum parentibus, damnum hereditatis, & patrimonii ac omnium
rerum firmarum, domorum combuftionem, caftellorum invafio-
nes & expugnationes, effufionem fanguinis,omne malum,malum
finem .

Quinta
 DE FIGUR. GEOMAN T.
735

| Quinta malos liberos,malam vitam,malas literas,malos nuntios, ma-

la nova,liberos truculentos & Cholericos in corde .
Sexta morbos de cholera rubra aut fanguine,ut Apoftemata,ulcera,
calefactionem fanguinis, beftiam malam, morfùm canum rabido-
rum,injurias,dejectiones,homines armatos.
Septima lites, bella , nuptias malas, falfam focietatem , malam fœmi -
nam , iracundam & rixofam , verbis contumeliofis infeftantem,la-

trones, affaffinatores, jurgia inimicorum publica , deceptiones &

fimilia.

Octava fanguinolentiam,timorem, damnum hereditatum, damnum

per vim, malam mortem per arma aut perferrum , mortem in na-
tione aliena, damnum inimicorum, pavorem de morte, damnum
ei qui exit, omne malum abfenti, impedimentum omnis lucri iter
facientibus,ut pote qui non invenient quicquam proficui in loco,
quòtendunt.
Nona falfitatem , malam viam , latrones in via, corruptionem in via,
hominemmalæfidei,parvæfcientiæ infua arte, autmagifterio, vic-
5 Rubeus lentiam in Ecclefia , egreffionem de beneficiis & mendacia .
cima malum in actione fui Domini,falfam juftitiam,iracundiam &
deno- Decima
tatin vecordiam Domini,malum pro regno , malum proficuum , egref-
domo fum officio per violentiam, recufationem dominii, malam judicis
fententiam , executionem mortalem.
Undecimarigorem & litem, recufationem Domini,malam fortunam,
malos officiarios,malos liberos, malam fpem,malumin mercantia
amicorum, & in habente dominium .

Duodecimainimicos, debita, malam cogitationem,damnum , mortem

in carcere,beftias malas,conditionem vitiofo datam,damnumper
beftias,inimicos,feroces & iracundos,malos carceres more infero-
rum,morbos , incarcerationem aut mortem incarcerati , rigorem
juftitiæ.
Decimatertia,damnum Domini,malum iter, & mutationem,damnum
pro abfente,brevem vitam pro eo , qui abfcondit fefe ab inimicis
fuis.
Decima quarta damnum & iracundiam , paupertatem, malam fortu-
nam,cumulationem mali, nihili receptionem de rebus defideratis ,
malum pro omni negotio;atque hoc fit pro fcuti Geomantici do-
mo,quando generaturà figuris malis,vel iis fociatur.

Nota , quando hæc figura præcedens eft in prima domo , fignificat homi-
nem rubrum, & callidæ loquelæ,prælia defiderantem, & delectantem fefe vel
gaudentem effufione fanguinis, & cujus magifterium pertinet ad ignem.

IX. De
 TRACT. II. PART. XI. LIB . II.
736
IX. De Puero.

Prima gaudium,fpem, nuptias, hilarem more infantis , qui nihil nifi

canereactempus fallere Muficâ & focietatemmulierum amat.

Secunda proficuum in mercantia, bonam fortunam.lucrum bonum,

focietatem fœminarum, debitorum receptionem .
Tertia lætitiam ratione fratris & vicini, vicinos charos & hilares,bo-
numiter, bonum fomnium & nova jucunda.
Quarta prælia, nullam rei quæfitæ acquifitionem , recufationem rei,
quam quis defiderat,aquam.
Quinta gaudium, bonos liberos, nuntia & literas,bona nova, delecta-
tiones,amorem & delitias cumfœminis,inftrumenta Mufica .
Sexta bonos fervos,ftultas foeminas,filios fornicationis, bonas beftias,
longos feu diuturnos morbos.
Septima, malas fœminas & ftultas,fornicationem & malam focieta-
tem,nuptias liberorum.
Puerde- Soctava mortem & morbos.
notat Nonaiter per terram,falfam credentiam,lubricitatem Ecclefiæ.
in domo
Decima litem pro foemina, aut pro fervis,aut liberis in judicio feu an-
tejudicem,fervitium alicujus Domini.
Undecima gaudium,fortunam, bonum amorem, amorem fœmina-
rum & hominum pro luxuria.
Duodecima,Victoriam,malum hominem, pericula ,carceres, defectum
illius rei,quæ quæritur,bonás beftias, inimicos fortes & malos.
Decimatertia gaudium & proficuum provenientia de magnis homini-
bus, literas ,nuntios,vitam,gaudium & itinera .
Decimaquarta periculum fed poftea bonum finem,bene bibere,bene
comedere,nuntios & amores.
Decima quinta, temperantiam,proficuum de omnibus rebus, & com.
plementum bonorum .
Decimafexta, omne bonum.

Nota,quando eft hæc figura in prima domo,fignificat hominem juvenem,

pulchrum , & boni vultus,fine barba , luxuriofum,inftrumenta , & Muficam a-
inantem,Monachos, Hypocritas & fcholares.

X. De Puella.

(Prima lætitiam amicorum, victus, infantes habere, verba lubrica &

luxuriofa,mendaces, plenos loquelæ fuperfluæ.
Secundaproficuum ,inclinationem ad prodigalitatem.
Tertia amores parentum, bonam focietatem,bonos cognatos, mul-
tum loquela,laffitudinem in itinere,& nonnunquamlatrones.
Quartaproficuum in magifteriis amoris, de patre & matre, pro heredi-
tatibus,parvos fructus,loquelas,luxuriofas & inhoneftas in domo.
Quintaliberos lætos, nuntios,literas, delitias,verba fuperflua de luxu-
ria,amores fœminarum, mendaces , viles.
Sextamalas fœminas, morbumfervorum,lucrum in beftiis ,fervis, ple-
nos loquela jactabunda& luxuriofa,morbos, videlicet ulcera, tu-
mores,contufiones,& fimilia..

Septima
 DE FIGUR. GE OMAN T. 737

Septima nuptias,proficuum fodalium,gaudia foeminarum,multorum

verborum & luxurioforum, meretrices & fœminas inhoneftas, quæ
tanguntalios præter meritum .
Octava mortem parentum aut fororum , hereditates mortuorum,
Puella multaverba,mortem fervorum in regione exotica
..
deno - Nena proficuum in via, multum fenfus ,hominem magis amantem læ-
tat in titiam & hilaritatem,quàm preces & cultum divinum,fomnia, no-
domo va non multum valentia,bonum intellectum in fuo magifterio, o-
vantem,proceffum & perturbationem pro Ecclefia
..
Decima lætitiam & proficuum in via de Domino,bonum Domino &
officiis,fed multum loquelæ antea dictæ.
Undecima,bonos amicos ,proficuum de fervis & beftiis ac bonam for-
tunam,multumloquela,appetentes luxuriam & fornicationem .
Duodecima loquacitatem,proficuum de beſtiis & fervis,inimicos ple-
nos litis,beftias fatis bonas.

Decimatertia proficuum in via & itinere proficuum à Dominis qui-

bufdam .

Decimaquarta bonam fortunam proficuum in periculo.

Nota,quando invenitur hæc figura in prima domo, denotat hominem ha-

bentem parvulum corpus,& curtum collum,magnum caput,dentes malè ordi-
natos,feu difpofitos,fubtile ingenium .

XI. De Majore Fortuna .

Prima cogitationes regum, thefauros , fenes , hominem bonæ vitæ,

bonam fortunam,in reomni proficuum & honorem petitoris ,fta-
tum diuturnum, bonam fpem.
Secunda divitias,lucrum & fpecialiter in beftiis,hominem divitem ,be-
ne fortunatum, omnium acquifitionem, gaudium, ſenſum acqui-
rendi.

Tertiabonum iter, fed aliquantulum tardum,bonum fratrem,bonos

& divites parentes, bonum fomnium, bona nova, lætitiam,profi-
cuum .

Quarta bonum patrimonium, acquifitionem hæreditatum magno-

rum Dominorum,thefauros in terra abfconditos,bonam domum,

magnum commodum in omni re firma, bonumfinem, bonum pa-

trem & matrem.
Quinta bonos liberos, bona nuntia , bonas literas, bonum amorem
cum uxore, fecuritatemcordis,mutationem & honores .
Sexta longum morbum & dolorem,bonas beftias,fervos bonos,fide-
les & ftabiles.

Major Septima bonas nuptias, bonam fœminam & caftam ac prudentem,

fortu- magnas divitias, victorem inimicorum fuorum taminproceffu le-

na de- gali quàm in præliis, fortes inimicos & ftabiles, bonum in mercan-
notat tia, inventionem fui defiderii in regionibus exoticis, congregatio-
in do- nem hominum & fœminarum.
mo Octava divites inimicos, divitias à mortuis,proficuum in regione alie-
na; ubinota,quodfigura hæc eft bona, fed domus eft peffima.
Nona itinera bona, fi modò non fint tarda, bona fomnia.

Aaaaa Decima
738 TRACT. II. PART. XI. LIB . II.

Decima, bonum judicium, bonamfententiam in loco, ubi reduplica-

tur, reges pacificos regnumq; pacificum,firmum ftatum Domino-
rum, acquifitionem petitions, præmium & honorem durabilem
àDominis.
Undecima bonam fortumam,nobiles, & fideles amicos, proficuum in
mercantia,bonam fpem divitiarum à Rege & Principe, gaudium
& lætitiam .

Duodecima equos,bonas beftias & utiles,longam & periculofam incar

cerationem ,periculofummorbum,longa debita, & longas tribula-
tiones,fortes inimicos,malum proitinere.
Decima tertia bonum iter & utile, acquifitionem à Rege, abfentiam,fe.
licitatemin divitiis & lætitia.
Decimaquarta liberationem à morbis, exitum à carcere & debitis,bo-
nam fortunam,fubitaneas divitias abfenti,bonam focietatem ,bo-
nos amicos , fecuritatem infpe.
Decimaquinta bonum judicium,bonum finem, bonum eventum pro
lætitiis,& fifit de bonis teftimoniis,dabit petitori fecuritatem ino-
mnibus bonis, & teftatur bonum inloco,ubi duplicatur.

Nota,quando major eftin prima domo,fignificat fenem,mercatorem pan-

norum precioforum , affabilem, mediocris ftaturæ, bene vefticum , bonos ca-
pillos.

XII. De Minorifortuna.

Primabonitatem,bonum iter ad Principes & Dominos, hominemdi-

vitem & fortunatum,item Regem,Principem,Ducem, hominem
magnæautoritatis,fcientiam,bonas beftias,bonam uxorem & hu-
milem.

Secunda acquifitionem domus à Domino aut viro magno, & quidem

fine labore.

Tertiabonos fratres, acdivitias & proficuum ab iis,bonos vicinos,bo-

nam fcientiam,acbonam fidem,bona itinera, & præcipuè per ma-
re,bonam fœminam .

Quartathefauros regum aut magnatum,bona itinera ad parentes, no-

bilem hereditatem,& hereditatum acquifitionem.
Quintabonos liberos, bona nova, bonum iter verfus liberos,gaudium
& folatium,itinera utilia,jucunditates & delitias nobilium.
Sexta morbos regum & principum injuriásque ipforum ab aliis Do-
minis, item victum ab iis, timorem perdendæ dominationis fuæ aut
regni,fervos fuperbos.
Septima bonam foeminam pulchram & divitem, fed dubium erit, ne
Minor
ftulto amore perdatur, homicidium à magno homine perpetra-
fortu- tum, filio denotat nobilitatem matrimonii & bona itinera..
na de-
notat Octava mortem regum,aut timorem regum,ita utille, qui questionem

in do- facit,timeat eos, timorem fenfus perdendi,& fi Rubeus in feptima

domo reperiatur, mortem per effufionem fanguinis, non bonum
mo
egredi è patria vel iter facere , timenda enim eft incarceratio aut
mors violenta .
Nona,bonum iter, bonam affinitatem regum aut prælatorum adgra-
tiam obtinendam , hominem fidelem , bonæ fidei Deumque ti-
mentem. Decima
 DE FIGUR. GEOMANTIC. 739

Decima bonum Regem & regnantem bonis virtutibus acvictoria,bo-

num ad migrationem per mare & itinera facienda, acquifitionem
rei à Principe aut Rege, acquifitionem proficui amore judicis, lu-
crum & honorem .

Undecima bonam fpem, bonos amicos, bonam fortunam , bonamfo-

cietatem, proficuum in beftiis & fervis.
Duodecima bonas beftias, egreffumè carcere , paupertatem petitoris ,
& pro illa, ubi duplicatur,acpræcipuè in decima domo,denotat re-
giamiffionem regni autper fe aut per liberos fuos.
Decima tertia proficuum in via,& acquifitionem petitionis à Domino
aliquo.
Decima quarta longam vitam, bonam fortunam, proficuum in re,de
quafperat.
Decima quinta bonum eventum in omnibus rebus bonis , bonum fi-
nem, bonam focietatem, honorem acgloriam.

Nota,Minor in prima domo , fignificat Regem aut Reginam, hominem

‫ו‬
pulchrum & animofum, veftitum rubedine, qui volet fæpèperegrinari, tegitúr-
que auro.

XIII. De Populo.

Prima multitudinem cogitationum aquæ, itinerum, populorum &

gentium .
Secunda cum bonis multitudinem fortunæ, divitiarum; cum malis
multitudinem inconvenientiæ.

Tertia multitudinem parentum, vicinorum, itinerum parvulorum'

tam bonorum quàm malorumfecundùm naturam figurarum.
Quarta multitudinem aquarum, laborum pro hereditate, fructuum
fecundùm figuras .
Quinta multitudinem liberorum , literarum & nuntiorum , lætitiæ
autdoloris, ofculorum & amplexuum, congregationis populorum
pro delitiis & gaudiis, fructuum, fecundùm figuras, & fic in cæte-
ris fecundùm figuras.
Sexta multitudinem beftiarum, fervorum, ægritudinum ,injuriarum
& cæterafecundùm figuras.
Septima multitudinem populorum congregatorum,fœminarum,ini-
micorum , injuriarum aut bonorum fecundùm naturam figura-
rum .
Populus
deno- Octava multitudinem populorum congregatorum promorte autpro
tat in multitudine bonorum aut malorum,fecundùm bonitatem autma-
-re o- litiam figurarum.
mni Nona multitudinem itinerum,fomniorum,fcientiarum,populorum in
multi- via, mutationum.
tudine Decima multitudinem inimicorum regum,gentiu antejudices,doctri-
naru,congregationempro bono, aut pro malo,fecundùm figuras.
& qui-
demin Undecima multitudinem amicorum , bonæ fortunæ, beftiarum, fer-
vorum, liberorum, aut inconvenientiarum, fecundùm naturam fi-
domo
gurarum, quæ in vicinia fuerint repertæ.
Duodecima multitudinem inimicorum , inconvenientiæ, gravis incar-
cerationis, lachrymarum, debitorum, beftiarum, fervorum.
Aaaaa 2 Deci-
 TRACT. II. PART. XI. LIB. II.
740

Decimatertiamultitudinem proficuiilli, quiad Magnatum aliquem va

dit,damni, mutationis, & fimilium.
Decimaquarta multitudinem populorum congregatorum, autprobo.
no,autpromalo,fecundùm figurasilli vicinas.
Decima quinta multitudinem boni aut mali petitori , congregationis
populorum pro bono,aut pro malo , fecundùm figuras, ex quibus
provenit,namque fi veniat ex bonis figuris, multum bosidenotat,
fiex malis,contrarium .

Nota,quod hæc figura inprimadomo inventa, fignificat mercatorem di-

verfarum rerum per rura tranfeuntem .

XIV. De Via.

Primabonum iter,parum proficui, cogitationes parvorum fructuum.

Secunda damnum, aut lucrum, fecundùm vicinas figuras.
Tertia fratres, vicinos,aquam, bonum iter, levia negotia , itinera pro
fratre aut cognatis, comparationem divitiarum .
Quartaparentes,labores,terras, occultationem rerum maculatarum,
finem rerum,paupertatem,pauperes parentes,pauperes heredita-
tes.

Quintaliteras,nuntios, parvi momenti,parvos fructus,pauperem ha

bitum,pauperes infantes ,parùmlætitiæ.
Sexta pauperes beftias , malam fortunam , fervos inftabiles , fubita
neum morbi incrementum , 'liberationem à morbo , infortunium
beftiarum .

Septimalatrones,pauperes foeminas,parùm fenfus,pauperes inimicos

ac debiles,meretricem,mortem latropum .
Fiade-
octava,paupertatem in aliena terra , damnum hereditatum à morte
notat provenientium .
indo- Nona mutationem literarum, nuncios parvæ fcientiæ, bonum iter,
mo
beneficium Ecclefiæ,paucitatem lucri & proficui.
Decima paryula officia, parum lucri à Dominis & foeminis nobilibus,
judicem fenem, parum fapientiæ, damnum alicujus rei.
Undecimapauperes amicos ,parvulam fortunam,parumproficui,dona
mercantiæ & lætitiæ literas.

Duodecima beftias inutiles, pauperes amicos , egreffum levemè.carcere,

liberationem à debitis autà miſeria, & nonnunquam mortem in

carcere, fecundùm bonas aut malas figuras vicinas, & ex quibus

generatur.
Decimatertia proficuum itinerum & mutationum
..
Decimaquartadamnum & egreffum ex aliqua re,fecundùm figuras bo-
nasvelmalas.

Decima quinta, viam, bonum exitum, fecundùm figuras, ex quibus

L venit.

Nota ,quod quando via reperitur in prima domo,fignificat hominemmu-

tabilem, falfum & pauperem.

XV. De
 DE FIGUR. GEOMANT. 741

XV. De Conjunctione.

Prima, in homine fenfum,bonamloquelam & eloquentiam,fubtilica-

tem, artem & bonitatem, & fijungatur cum bonis figuris, bonita-
tem cordis & amicorum .

Secunda acquifitionem bonæ fortunæ, proficuum in mercantia

..
Tertia bonum fenfum cognatorum, congregationem parentum &
vicinorum
Quarta bonam vitam, bonum finem, bonum amicum , proficuum
hereditatum & inproceffu legali,literas pro hereditate.
Quintaliteras,nuntios, congregationem bonorum .
Sexta,longum morbum,malos fervos & latrones.
Septima nuptias, bonam congregationem , latrones & inimicos fubti-
Conjun- les ac eloquentes, five fitin lite,fivein prælio.
itio de- octava congregationem ad dividendam remmortuorum
..
notat Nona fcientiam,malamviam , latrones in via , fcientiam & eloquen-
indo . tiam in Clericis & hominibus Ecclefiafticis.
mo Decima fervitium Dominorum, Regum, & proficuum in magiſterio
2020
feu profeffionem .
Undecima bonam fortunam, congregationem omnium rerum, con-
junctionemamorum.
Duodecima carceres,malam viam,malam congregationem hominum
& malam vitam.

Decimatertia bonum & proficuum de fuo Domino.

Decimaquarta multum fortunæ pro amore , multum fortunæ & la-
boris.
Decimaquintabonam fortunam in bonis, & in malis malam fecundùm
figuras.

Nota, quando hæc figura reperitur in prima domo , fignificat , hominem

7
prudentem,fcribam, autoccupatum in officio pecuniarum, corpus mediocre,
tam citò fortunas fuas confumentem quàm acquirentem, fcientem in artibus
liberalibus,& fic in cæteris .

XVI. De Carcere.

" (Prima,damnum & incarcerationemhominum, timidum, triſtem, tri-

‫בח‬ ftitiam cordis,fecretas cogitationes, impedimentum itineris pere-

grini.
Secunda, affervationem rerum omnium fecretarum , & cogitationes
amore pecuniæ .
Tertia, amorem parentum&proficui, amorem Dei, impedimentum
& retardationem itineris,fratres & vicinos avaros.
Quarta, hereditates, thefauros abfconditos , domus fubterraneas , lo-
cum occultum & obfcurum,bonas hereditates.
Quinta, paucos liberos, fœminam gravidam,fcriptionesliterarum &
nuntios, homines rudes, crudos cibos,fordida veftimenta, tradito-
rios amores.

Sexta,morbum in carcere,fœminam gravidam, fervum inutilem, ma-

lum hominem & fœminam,mortem aut longum morbum, mor.
buminloco fecreto hominis, bruta mala & inutilia..
Aaaaa 3 Derima
742 TRACT. II
. PART. XI. LIB . II.

Septima,accidentia,malam focietatem,adulterium & fornicationem

fecretam fœminæ alterius,inimicos occultos, latronem vilem , qui
capitur infuolatrocinio, naves euntes fuper aquam .
Carcer
Octava,mortem,hereditatem mortuorum,malum proficuum in ter-
deno- ra aliena, timorem mortis ..
tat in
Nona,viamfeuiter ex patria, mortem, literas, & fcientias fecretas, vias
domo
fecretas,impedimenta in via , triftitiam in Ecclefia, fomnia triſtia
& periculofa , bonum fenfum .
Decima, bonam fortunam , fortitudinem dominii , judicem triſtem,
fententias fecretas,officia inhonefta .

Undecima, proficuum amicorum,parum proficui Dominorum,profi-

cuum inmercantia per itinera, congregationem bonorum regum.
Duodecima, carceres, debita, fepulchra,beſtias malas,morbum incura-
bilem , incarcerationem longam & debita longa,inimicos occul
tos,fed naturâfuâ timidos.

Decima tertia proficuum itinerum , fratrum & amicorum , congrega-

tionem bonorum, cogitationes triftes & fecretas.
Decima quarta diverfas cogitationes , incarcerationes cum triftitia &
dolore ac labore, debita & obligationes, hæcque præcipuè, quan-
do non eft de bonis parentibus.
Decimaquinta multitudinemignis & deftructionum .

Nota, quando hæc figura eft in prima domo,fignificat hominem nigrum

groffo capite,capillis crifpis, & frequenter fabros lignarios, aut aliter in lignis o-
perantes.

Regula generalis.

Notandum eft per quamlibet domum promitti bonum aut malum, profi-
cuum aut damnum,fecundùm naturam figurarum, quibus conjungitur figura
cujufque domus,aut à quibus generatur .

CA P. IV .

Defignificatione 16.figurarum, quando fe duplicant in quæftio-

ne,hoc est , quandofimiles figure in diverfis domi-

bus reperiuntur,ut duæ via, duo populi, &c.

(Secunda locum, & præcipuè, fi fuerit fortunata fixa,fi contraria con-

trarium indicat; id quod obfervandum eft etiam per omnes cæte
ras domus.
Tertiarem bonam inter cognatum , fratres aut parentes , forores aut
vicinos .
Quartamalam mutationem fed tamen non ultra modum,nifi fit Cau-
da Draconis.

Quinta lætitiam,focios bibaces & edaces , nova veftimenta , Muſi

cam, melodiam, rem antiquam, bonum ad animi fententiam , ita
ut ne voto quidem meliùs fefe habere res poffet, nifi fit Cauda
Draconis.

Sexta
 DE FIGUR. GEOMAN T. 743
Sexta, morbum, tribulationem,timorem.

Septima, res timidas gratiâ exercitus aut fœminæ mala, omnéque bo-
num,nifi Cauda aut Via ibi exiftant, quæ denotant in hac domo
omne malum, nifi quæftio fit facta pro congregatione, velnuptiis
Figura
inpri- & inimicis,namaliterpericulum oftendunt.
mado- Octava malum, magnam iram , aut mortem aut contufionem, da-
mo in- mnum,verba injuriofa,tribulationes malas,fed fi bona fit figura,fi-
venta, gnificatacquifitionem hereditatum mortuorum.

feu exi. Nona aliquod bonum,mutationem firmam & ftabilem ad acquiren-

ftensfi- dam remaliquam pro alio,ac tractandum aliquod negotium reli-
giofum aut Ecclefiæ, aut cum gentibus feu hominibus Ecclefiafti-
gnifi-
cat, cis,aut cum nuntiis , aut iis , qui de peregrinatione redeunt, nifi
Cauda & Rubeus fintin quæftione facta pro itinere .
quando
Decima totum bonum,ita ut res fefe meliùs habere non poffit,& ma-
Sedupli-
catin ximè pro honore & dignitate acquirenda, nifi adfit Ċauda & Ru-
beus.
domo
Undecima bonum , ita ut non fit melior in quæftione ; nam fignificat

ec fpem,bonumamicum,modò ut fit Major, Via,vel Acquifitio.

Duodecima petitorem deventurum in quandam tribulationem , aut
morbum gravem,aut damnum alicujus rei , aut detrimentum ex
inimicis : neque poteft fefe res pejùs habere, quàm fi fit Cauda .
電臺

(Tertia lucrum à parentibus , videlicet fratribus,fororibus aut vicinis,

fibonæfintfiguræ,fi verò malæ, contrarium.
Quartaquod petitor cogitatlucrari de patre fuo,aut de magno aliquo
Domino,fibona eft figura,fin mala, malum.
Quinta quodpetitor cogitat de lucrando victu, autpannis,aut denun-
tiis,quivenientei cum literis, aut de damnoper ignem.
Sexta morbum futurumfamiliæ, aut aliquod damnum,aut pavorem,
autmagnam tribulationem,aut morbum,autaliquam remmalam.
Septima nuptias,damnum à fœmina,magnam inimicitiam pro petito-
Figura
re,autlatrocinium,aut cogitationes fœminarum per concupifcen-
exiftés
tiam,feuluxuriam,aut rixas, verba minacia, mutationem de loco in
in domo
locum .
fecunda octavareditum abfentis, aut alicujus alterius ex familia.

fignifi- Nona lucrum petitori, religiofum aut Ecclefiafticum , aut prefbyte

cat,
rum,autrem aliam fimilem.

quando Decima artes Negromanticas , aut quod petitoribitpro conciliando a-

duplicat
morealicujus fœminæ,aut Domini, aut magnam Majeftatem, aut
fe in
fcientiasfecundùmfiguras bonas aut malas.
Desc domo
Undecima fortunam in illa domo,aut in familia,autper familiam,aut
perlucrum,autamicos, autmercantiam; nam hæc eft vis & poteftas
totius quæftionis.
Duodecima incarcerationem alicujus ex familia, aut gravem morbum,
C
gravem moleſtationem, autdeftructionem illius à familia,quàm tu
lucratus es, magnaaccidentia,aut tribulationem & angorem futu-
trum.
யா
Quarta fratres, forores,fodales,vicinos, nuntios adpetitorem , lucrum
proiis,quipetuntaut damnumfecundùm naturamfigurarum .
Quinta gaudium,lætitiam,nova velocia de amicis, literas & nuntios.
Sexta
 744 TRACT. II. PART. XI. LIB . II.

Sexta tribulationem, morbos , timorem aliquem , damnum per fer-

Figura vum,autmachinam,aut inimicos malos.
tertia
Septima jurgia,mutationem de loco , & quod odium & difcordia erit
domus interfratrem& fororem, iram petitoris, nuptias, & c.
fignifi- octava mortem aut periculum temporis præteriti , cogitationem de
cat,du-
fœmina, aut de fuis inimicis, aut pavorem, & lucrum futurum ex
plicans cogitationibus malis.

fefein Nona occafionem Clericorum, magna itinera facienda, beneficia Ec-

domo
clefiæ, magnum aliquem prælatum aut honorem .
Decima quod fratres & forores pervenient ad aliquas artes, aut ma-
gnas nuptias,aut magnam dominationem, autquod debeant fieri
magni prælati, aut ad honorem exaltari .
Undecimafortunam aut bonum favorem alicujus.
Duodecima incarcerationem , longum morbum, occupationem aut
ingreſſum in tribulationem, ex qua non facilis erit exitus.

Quinta quod pater gaudebit cum filiis, aut quod avunculus, aut co-
gnatus, aut aliquis amicus, autpater lucraturus fit per liberos fuos.
Sexta, quod pater brevi in morbum incidet, aut quod labetur in ma-
gnum laborem in domo fua,aut in oppido ubi habitat .

Figura Septima nuptias autinimicos, aut luxuriam,aut mutationem deſtatu,

aut mutationem terræ.
inquar-
tadomo Octava, mortalitatem ingreffuram in terram & hereditatem petito-
exiftens ris, aut aliquam tribulationem,aut,fi extra patriam eft, reditum.
fignifi - Nona mortem prefbyterorum aut damnum eorum in Ecclefia
..
cat , Decima honorempetitoris, lucrum, divitias & honorem.
Undecima, petitorem effe fortunatum in re aliqua,& proficuum in re,
quando
ita,ut fubitò in ea proficiet,& quidemperaliquemamicumfuum,
duplicat
autaliquis examicis petitoris dabit literas habitantibus in domo
fefe in
domo ejus, quæ afferent petitorimultumproficui.
Duodecimalongum angorem & triftitiam, morbum, invidiam,prodi.
tionem terræ alicujus Domini , aut alicujus defanguine ejus, fedfi
figurafit bona, non tantum nocebit.

(Sexta morbum per contufionem aut corrofionem, aut hujufmodi a

liis viis , aut nova de liberis, comprehenfionem aliquarum beftia-
rum parvularum.
Septima congregationem pro nuptiis aut mercantia, gaudium amico-
rum,fortunam pro fœminis & infantibus.
Octava mortalitatem, & periculum alicujus mali venturi , reditum
Figura abfentis, & literas gaudii,lucrum aut literas .
quinta Nona filium petitoris futurum effe Clericum aut preſbyterum de Ëc-
domus clefià autreligiofum, aut quod faciet magnamviam & longam,aut
fignifi- habebit magnum gaudium per honorem Ecclefiæ,hoc eft,per ho-
cat, minem Ecclefiæ.

quando Decima, quod filius habebit dominationem, & quod mater & foror
Sedupli- gaudebuntautinvenient gaudium, aut aliquam affiftentiam de ho-
cat in nore, aut lucrum de Domino, autprælaturam,aut quod eritjudex
domo aut Magiſter.
Undecima quod filius habebit dominum aut fortunamfuper inimicos
fuos, aut in mercantia aut in re fimiliautnuntiis,autquod amici e-
jus gaudebunt deliberis. Duode-
 DE FIGUR. GEOMAN T. 745

Duodecima morbum , incarcerationem, magnos inimicos infantibus,

autaliquoddamnum propetitore,aut peregrini gaudebunt.

[Septima morbum, & quod fervus, aut fœmina petitoris autfodalis ejus
fubitò irafcentur,& venient interinimicos, autquod petitor & fœ-
mina ejus cadent in manus latronum, aut infamiam,quæ pro poffe
tamen effugient.
Octava quod fervi,aut beftiæ petitoris cadentin periculum aut tribu-
lationem, doloremaut triftitiam,& quod verberabitur,aut perder
aliquam rem, & abfens erit in focietate inimicorum domus,aut fœ-
Figura
mina petitoris erit familiaris cum aliquo alio.
Jexta
Nona quod fervus aut beftiæ petitoris facient viam fortunatam ,quod
domus
morbiaccident Clericis,aut impedient exaltationem, aut fervi fo-
། fignifi-
cietatem Clericorum habebunt,& præcipuè fi fint bonæ & fortu-
cát ,
natæ figuræ, ut Acquifitio & Major.
quando Decima, quod,quimanebuntin loco, de quo quæftio eft facta , erunt æ-
duplicat
grotiautoppreffi ab aliquo Domino.
Sefe in Undecimafortunam, & & quod invidebunt ei inimici.
domo 1
Duodecima morbum beftiarum , aut quod ipfe petitor cadet in mor-
bum aut occupabit carceres & damnum habebit aut per beftias
inutiles aut per longumiter.

Octava mortem fœminarum & inimicorum omniúmque illarum re-

rum, quæ pertinent ad feptimam domum, videlicet mercantiam
perditam, & c.
Nona fodalem petitoris reverfurum in patriam, & quod Clerici erunt
J
Figura inimicipetitori,acquod fœmina ejus ingredietur in religionemaut
Septima in longam viam..
domus Decima honores iis,qui repræſentantur in feptima domo, & quodfer-

fignifi- vus petitoris eritfamiliaris fœminæ ejus, aut ejus inimicis.

cat ,
Sundecima quod amicus ftatim erit inimicus,& quod aliquis ftatim e-
quando ritamicus petitori, quod in aliqua re lucrabitur,& tamen aliquid da-
duplicat mnihabebitab amicofuo.

fein do- Duodecima occupationem magnarum beftiarum , & quod in gravem

mo aclongum morbum incidet, aut incarcerationem,autlongum iter,
aut paupertatem,aut quod literæ aliquæ afferent ei damnum brevi
tempore,quæ debent adprobationem bene & fecretò fervari.

Nona quod judex inimicorum aut fœminæ aut amici petitoris perve-
niet ad magnam exaltationem in Ecclefia, aut abfens erit in via,
Figura autmors alicui minatur.
octava
Decima damnum pro petitore, aut mortem Domini, aut defectum in
domus
bona voluntate, aut impedimentum alicujus rei,autabfentiama-
fignifi- licujus Domini.
cat ,
Undecima mortem petitoris, aut quod comparabit rem aliquam,aut
quando
hereditatem mortui,aut quod abfens acquiret amicos, aut quod a-
duplicat
mici compefcent odium petitoris.
feindo-
Duodecima inimicos fecretos petitoris, qui laborant fortiter eum gra-
mo
vare, aut quod abfens fit incarceratus aut ægrotus,aut quod incar-
Geratus morietur.

Bbbbb Decima
746 TRACT. IL PART. XI. LIB. II.

Figura
nona (Decimaquod amici fient prefbyteri, aut Clerici, aut quod petitor fubi
domus tò uxorem ducet , aut quod nuntii veniant ab aliquo loco, aut à
matte petitoris.
fignifi-
cat, Undecima viam foeminarum , aut quod Clericus erit amicus tibi,aut

quando quod tua fortuna erit inEcclefia , aut quod habebis poffeffionem
in ordine Ecclefiæ.
Jedupli-
catin Duodecima triftitiam viæ petitori, aut quod habebit malum ab equo
domo fuo,aut quod incarcerabunt Clericos,& eft locusmalus petitori.

Figura (Undecima domum aut locum alicujus Domini, complementum fuæ

domus
fortunæ & fpei,aut quod amicus Domino cuidam magno fiet,per
decima
quemeritfortunatus.
fignifi-
Duodecima quod petitor erit brevi, in tribulatione magna aut morbo,
cat,
aut incarcerabitur, aut quod inimicus ejus erit factus prefbyter,&
quando
quod petitor habebit magnum damnum alicujus rei ex partebe
duplicat ftiarum .
Sefein
domo

Figura exiftens in domo undecima fignificat, quando fefe duplicat in do-

mo duodecima, carcerem,odium inimicorum, remfimilem, aut per hanc dupli-
cationem erit quæftio fortunata petitori.

Regula.

Secundum naturam figuræ fit reipromiffio, aut brevioraut longior, & primafigura
est de levi elemento, videlicet de igne,quæ fi reperietur in quarta itidem domo,infortu-
nium denotat & longitudinem;nam quarta domusfignificat effectum tardum omnium
rerum.

CA P. V.

De teftimoniis,hoc est,de fcuti Geomanticifigura decima tertia,

3 decima quarta, ex quibusjudexfeufigura decima

quintaprovenit,in quibus tribusfiguris

totumjudicium confiftit.

Minoribus , congregationem exercitus regis , principis , aut potentis

Domini aut magnam congregationem fœminarum.

Populus Majoribus, rem Regis aut magni Dominiaut Equitis ,omnémque et-
jam perfonam exiftentem in lege aut juftitia , homines fcientiæ,
exiftens
congregationem magnarum fœminarum.
judex
Triftitis congregationem hominum Melancholicorum , res obfcu
fignifi-
ras,nigras,& ponderofas, res mortuas, triftitiam cordis.
cât co-
Latitiis congregationem Prælatorem & de Ecclefiâ, hominum con-
flatus Gili magnæ profperitatis & fcientiæ ac fanctitatis,qui habentlæti
exduo.
tiam mundi.Similiter homines magnæ perfectionis .
bus
Acquifitionibus , lucrum hominibus , qui amant rationem , comple-
mentum mercantiæ,judicium veritatis & omnium bonorum .

Amiffio-
 DE FIGUR. GEOMANTIC . 747

Amiſſionibus mutationem de fuo proprio loco & domo ac terra in

locumalienum .
Caudis multitudinem & congregationem omnium malorum,videli-
cetlatronum,affaffinatorum, deceptorum,& falforum hominum,
acomne malum & interruptionem in itinere.
Capitibus correctionem & congregationem confilii fecreti res occul-
tas , orationes & congregationes religiofas in uno loco , nuptias,
conjunctionem fodalium.
Pueris congregationem infantum & parvulorumhominum acfœmi-
narum propter amorem, congregationem propter luxuriam & e-
pulas profolatio & gaudiis virorum ac foeminarum, inſtrumenta
cantus & Mufices, congregationem fervorum, pro nuptiis & fimi-
libus.

Puellis,fervos, multitudinem loquelæ vanæ,luxuriofæ, fervorum , cul-

pæ hominum , fœminarum & meretricum , traditionem in fami-
liam,inhoneftatem,mendaces viros & fœminas, in luxuria ebrios,
fornicatores,Sodomitas .

Rubeis fanguinem difperfum, & quidem in prælio,fiprovenientex ma-

lis figuris,fi ex bonis in melius accipitur illa fanguinis effufio.
Albis res albas,libros fcriptos,literas argenteas,proficuum, & accor-
dationem multitudinum .

Viis,canales,pluviam,multitudinem pauperum,viam & iter parvula-

rum beftiarum, remlevem, inftabilem & parvi momenti.
Conjunctionibus rem diverforum colorum, fcripturam , nuptias, un-
guenta,five res pingues,querelas, mortem,fepulchra,falfitatem &
verba mutabilia.

Carceribus congregationem navium,fœminarum gravidarum, carce-

res,foffas profundas,verba fuper fepulchra,res obfcuras & abfcon-
ditas.

Populo & via, nuptias, accidentia, fed bona & fidelia,peregrinationes,'

viasfubitaneas,pluvias,aquas,gaudium,& confolationem,malum
propromiffione Dominorum & rerumfirmarum acftabilium,ma-
las nuptias,legatos & nuntios fubitaneos.
Amiffione& acquifitione, fæpiùs ire & redire ac præcipuè in mercantia
fine lucro& damno,& eft levejudicium,ac denotat in omni re pa-
cem,fed malammutationem de loco.
Cauda & triftitia,paupertatem , damnum, malitiam pro itinere & pro
acquifitione rei defideratæ,bonum pro illo,qui debet venire expa-
tria, magnum exitum in mercantia , viam parvuli proficui ; bonos
ventos inmari,malumad recipienda debita
..
Via,qua- Majore & minore bonum reditum abfentis , inventionem hominis
do est perditi bonum pro magnis beftiis, periculofum pro nuptiis , liber-
tatemà carcere,fignum confufionis & damni iter facientibus.
judex
fignifi- Albo &puella, itinera per terram,bonum pro reditu abfentis,legatos, '.
cat, 5 focietatem redituri poft ejus reditum .
C Capite Drac. & Latitia, dignitates,honores , ſtabile iter, fubitaneam &
prove-
niens bonam fortunam coramjudicibus, complementum promifforum
ex Regum & Dominorum,complementum defiderii fui.
Conjunctione & Carcere bonas nuptias, bonam fortunam,bonam foda-
litatem , malum pro itinere & mutatione , carcerem poftliberta-
tem, morbumpoft fanitatem, triftitiam poft triumphum .
Bbbbb 2 Acqui-
 T
748· TRAC . IL PART: XI. LIB . II.

Acquifitione & Amiffionebonum iter,expenfas,lucrum in mercantia,

bonamfocietatem,bonas nuptias,bonos honores.
Carcere& conjun&tione,herbas,plantas, oppofitionem contra inimicos,
fed quod petitio proveniet fecundùm petitionem petitoris.
Via & populo, itinera, nuptias faciendas, bonum ad obtinendum pro-
> miffum Regis vel Domini.
Triftitia& Cauda Drac. bonum'exitumex miferia & paupertate, viam
honoris fubitaneam,firmitatem rei petita,bonum pro illo, quifpe-
ratrem aliquam, ſedtamenrés optata tardè proveniet, Melancho-
liam & iracundiam..
Minore & Majoré bonum iter & nuptias , deftructionem Curiæ Re-
gia,bonumadafcendendum in honorem,altitudinem,rem,quæ e-
rit damnum alterius.
Puella Albo bonum ad incipiendum rem omnem , mutationem de
meliore ad melius, & præfertim in repetita,meliorqueerit profœ-
mina, quàm pro aliqua re alia , acquifitionem, fed retardationem
itineris.

Letitia & Capite Draconis,beftias ,impedimentum itineris,bonum po-

tentiæ Regis, aut judicis, aut fapientis hominis, remfecretam , bo-
num proinimicis,poft victoriam tribulationem & oppofitionem .
Rubeo & Puero bonas fortificationes,bonas dignitates, confolationem,
ſecuritatem ,victoriam congregationem beftiarum .
(Conjunctione & Via nuptias bonas ,fecuritatem,bonam fortunam ,an-
xietatem laboris , fed finem bonum , dolorem ægroti , periculum
mortis,bonum pro acquifitione .
Capite & Cauda timorem in re omni , eft enim fignum corruptum &
periculofum rebus omnibus , nec ullo modo utile, denotans lites,
anxietates,pericula & interruptiones cujufque bonæ intentionis.
Acquifitione & Minore difputationem , laborem longum & durabi
lem,fedfiniseritbonus.
Minore & acquifitione libros , literas,magna ædificia, cujufmodi funt ca-
ftella,& palatia regalia,falfam fodalitatem,confolationem, & the-
fauros,magnamhominum congregationem .
Carcere & Populo omnes res fœmininas,labores,negotia contraria fa-
ciendis nuptiis,incarcerationem & morbum .
Acquifitione & Minore nuptias puellarum magnosque labores in his
nuptiis,fed infine bonum exitum & fecuritatem rerum omnium .
Carcer, Puella & Rubeo bonum pro focietate,foffas & furnos in terra, acquifi-
tionem quodammedò,fed retardat abfentem .
quando
estju- Latitia & Triftitia dolorem, & triftitiam,difficultatem in rebus fœmi-
dex,fi- neis & accipiendis fervis, contrarium nuptiis,fignum parvulorum

gnifi- hominum,malum pro infantibus & generatione,incarcerationem,

cat , retardationem abfentis, & adverfitatem in itinere.

prove- Via & Conjunctione, bonum pro viatore viam bonam,bonum pronu-
niens puis,pro morbis,pro incarceratis,&,fi modò conjungatur petitori
ex reipetitæ,eritutilis in mercantia .

Cauda & Capite bonam fortunam in re omni , gaudium & lætitiam,

complementumfubitaneum petitionis.
Populo& carcerelibros, papyrum,colorem viridem,periculum in rebus
terreftribus,verbigratiâ,in mineris,incarceratis, campis,terra.

Majore
 DE FIGUR. GE OMAN.T
742

Majore & Amiſſione acquifitionem proficui & fecurum , bonas nu-

ptias & fecuritatem inter eas.
Rubeo & puella nuptias infantum feu juniorum , hominum ex quibus
proficuum proveniet, longum iter, res terreftres,bonum pro muta-
" tione & matu ….

Amiſſione &majore, valdè edaces, bonas nuptias , & acquifitionem

in omni re bona, quod nuptiæ fient cum magna difficultate & la-
bore; contraria eft hæc figura incarceratis denotátque rem amif-
famfacilè inveniendameffe.
Triftitia & Latitia, magnum laborem in itinere & durum in nuptiis ac
focietate, impedit, acquifitionem rei & detrimentum affertincar-
Cerato.

Albo &puero rem contra voluntatem petitoris, difputationem, per-

L turbationemin viafed finem bonum..

Amiffione &populo damnum, quod nunquam reparabitur , contra-

rium focietati & nuptiis, fed bonum pro incarceratione & morbis,
effufionem fanguinis.

•
Capite & puella fœminam & mutationem in damno, recuperationem
rerum perditarum .
Via & acquifitione, eum, qui eft extra patriam, effe reverfurum, magnas
expenfas in mercantia,fervos fugitivos,qui tamen revertentur.
Carcere & majore, mineras & cavernas, colorem rubrum, multam di-
verfitatem , damnum & injurias pro fœminis , damnum peregri-
nantibus,bonum pro terrajuxta domum .
Ganda & rubeo multum mali , hominem malum,paucum fermonem ,
anxietatem de fuo Domino, querelas & lites , five vulnera & effu
fiones fanguinis, contraria eftetiam incarceratis &morbis.
Minore&conjunctionefecuritatem factam per manum Regis aut ju-
Amiffio
dicis,damna ex parvulis beftiis,quod tamen aliquo modo recupe-
cum
rabitur.
estju Triftitia & albo, albaveftimenta, fanitatem in morbo , reditum abfen-
dex,fi-
tis,bonam viam , bonam recuperationem reiperdita , damnum
gnifi- bonorum .
cat.
Triftitia & puero,damnum,traditionem,& pavorem,vilem perfonam
prove-
repræfentantemlegem, latrones quimutant colores.
niens
ex Populo & amiffione vilem perfonam , damnum & poftea utilitatem,
bonumpronuptiis.
Acquifitione & via, viam, expenfas in mercantia & rem omnem fine
lucro,ac fervos fugitivos.
Majore & carcere rem de fœmina & acquifitione terræ,bonumproi-
tinere,bonum pro nuptiis, & utile in mercantia,ac focietate inter
virum& fœminam ,

Puella & capite bonam fortunam,in reomni præftolationem damni &

bonæ fortunæ, utilitatem & levitatem , venietfubitò quando ve-
nire debet.
Rubeo & cauda timorem,triftitiam , angorem & quod debeat homo ti-
mere, ne incurrat aliquod dedecus per foeminam & bona fua,fed
tamen finem bonum.

Conjunctione & minore,fecuritatem, honorem & gloriam, recupera-

tionem rei perditæ, bonum lucrum & proficuum, bonam fortu-
nam & complementum defiderii.
Bbbbb 3 Albe
 TRACT. IL PART. XI. LIB . II.
750

Abbo & Latitiamagnum lucrum,victoriam,virtutem & complemen

tum voluntatis , ſanitatem ægroto , bonum pro abfente , literas,
nuntios.

Puero & Triftitia fenectutem, paupertatem , impedimentum rerum,

pauperes homines , malos fratres, finis tamen erit bonus , non-
nunquam etiam eftfignum quietis.

Amiffione & Via damnum & defectum rei acquirendæ , qui tamen
poftea mutabitur in lucrum , reditum abfentis ad lucrum & falut
tem,impedimentum itineris, lucrum.

Via & amiffione, falutem iter facienti & lucrum,bonam fortunam,di-

vitias & receptionem literarum acnuntios.
Carcere & minore famam & honoremmagni hominis,bonum prope.
titore de Rege aut Domino , incrementum omnis lucri & rece-
ptionem debitorum .

Acquifitione & Populo lucrum &proficuum,bonum pro itinere & pere-

grinantibus,bonum pro nuptiis & mercantia, quietem , lætitiam,
habetjudicium fuum fuper familiam & beftias.
Majore & conjunctione, complementum promiffi, adjuvat receptio.
nem mercantiæ, denotat bonam focietatem, lucrum , acquifitio-
nem,& lætitiam .

Minore & carcere in homine firmitatem, & fanum amorem, fidem pro-
mifforum,acquifitionem terrarum continentium domus , & hujuf
modi alia, eftque fignum potentis hominis, bonæque firmitatis in

Acquifi- nuptiis.
tio,cùm Puella & Latitia acquifitionem in mercantia, lucrum in tritico & be-
estju- ftiis , damnum iis,quifunt in locis remotis,fed finis erit bonus.
dex fi- Puero& Caudarecuperationem rei perditæ, obtentionem promiffi, lu-
gnifi- crum & proficuum,res terreftres ac mineras,argentum & divitias,
cat , gravitertamen afficit petitorem,nam eftfignum laboris,doloris, &

prove- timoris feu pavoris,fed finis femper venitadfalutem ,

niens Capite & Albo honorem & fecuritatem,habere bona,victoriam ſuper
ex inimicos, & proficuumaclætitiam in re omni.
Triftitiain Rubeo multas res firmas ,fœminas gravidas,liberationem &
laborem ægroti ex morbis calidis, aut fanguinem, aut incantatio-
nem,bonum pro mercantiis, fed valdè infelix eft figura pro incar
ceratis.

Populo & Acquifitione bonum pro mercantia,bonum finem, éſtqueſi-

gnumfalutare,bonum probeftiis, & in omni reutili.
Conjunctione & Majore firmitatem rerum,fed multum laborem in ac-
quifitione , bonum iter facienti & recuperationem debitorum .
Latitia&puella bonum lucrum, & præfertim in mercantia, acquifitio-
nem in re omni, & falutem ac quietem,bonum incarcerationis , &
pro acquifitione honoris ac exaltationis à Rege.
Cauda&puero,quod malum fit habere promiffum, nam prolongat res
promiffas , accomplet tamen eas in fine, & eft fignum tarditatis &
pavoris, fed omnia fortiuntur bonum finem .
Capite & Albo, magnam lætitiam & potentiam in mercantia , bonum
provictoria,honore & gloria,acquifitionem, gaudium & exaltatio-
nem ejus quod petitur.
Rubeo & Triftitia impedimentum fecretorum , res fecretas , magnas
feu arduas cognitationes, res quoque duras & magni momenti
feu

1
 DE FIGUR. GEOMAN T. 751

fou graves & quandoque bonum rerum exitum feu finem , non-
nunquam fignificat liberalitatem & efk figura bona pro fœmina
gravida ac ejus fructy.

Via & majore acquifitionem per manum Regis aut alicujus alterius
hominis potentis fapientis & magni, eftque hæc figura utilis & bo-
na proacquifitione.
Minore&populo,acquifitionem fubitaneam,bonam converſationem
internobiles, nigras beftias,proficuum & lucrum in magifterio vel
profeffione petitoris, fœminam pulchram,bonam & honeftam .
Amiffione & conjunctione hominem fapientem, ut judicem , officia-
rium,aut Dominum,malam promiffi obfervationem, malum pro
infantibus & incarceraris, pro fodalitate corruptionem, damnum,
conjunctionem fœminæ.
Carcere & acquifitione acquifitionem à Rege aut Cardinale, comple-
mentum fpei & defiderii , bonum fortunæ accidens , bonum pro
nuptiis.
Puero & capite acquifitionem & proficuum ,fed quod debeat ſeipſum
defendere, & evitare viles homines, veluti fervos, & tales, qui mu-
tant colores.

Puella & triftitia deftructionem Regis illorum , qui habent magnam

Minor potentiam fuper gentes , promiffum, quod non fervabitur , malas
cum est literas & falfas.

judex Latitia & Rubeo, rem petitam effe realem, pavorem in eo, qui petit, qui
fignifi- tamen nihilominus erit falvus & liber , ac honorem acquiret, ma-
cat, gnumque proficuum .
prove- Albo & cauda proficuum,& honorem à rege aut infigni viro,quiha-
niens
bet aurum,argentum,& copiam aliorum metallorum & librorum
ex ac veftimentorum .

Majore & via itinera ad Reges aut Dominos , magnósve homines,

bonitatem & quietem,ac lætitiam, magnasque beftias,
Populo & minore mercantiam & multum proficui , congregationem
magnorum virorum,res magnas, bonam fœminam,fed quod non
fit bonum pro Rege , ac contrarium ei fignificat, congregationem
hominum armatorum.

Conjunctione & Amiffione, Regem aut perfonamin fignis generofita-

tis, lætitiam , fortunam bonitatem, ad faciendas nuptias , itinera,

obfervationem promiffi, bonamfpem incarcerato.

Latitia & Puella divifionem inter principes, Reges & magnates, læti-
tiam & bonam fortunam pro nuptiis,focietatem in itinere, obfer-
vationempromiffi, donum incarceratis,literas & victoriam infide-
lium .
Acquifitione & carcere, acquifitionem beftiarum per manum Regis
autjudicis,judiciumac complementum illius rei de qua agitur,bo-
num pro libertate incarcerati, bonum profocietate & nuptiis, fe-
pulturam ægroto.
Capite & puella malam converfationem inter Reges, homines male
conditionis , bonum pro acquifitione divitiarum , infimæ condi-
tionis homines, bonos & virtuofos.

Rubeo && Latitia acquifitionem rei petitæ poft defperationem , pavo-

rem & triſtitiam, bonum rei finem. Conveniens eft figura in fecuri-
tate,& bono exitu feu fine . Cauda
 752 TRAC . II. PART . XI. LIB . II.
T
Cauda & Albo exaltationem acquifitionem victoriæ fuper inimicos
eftque fignum de manu Regis,lætitiæ, confolationis,boniquepro-
ficui.

Populo & Majore nuntios & legatos in bono, bonum pro reditu abſen-
tis & beftiarum præmium&proficuum,fortunam in nuptiis.
Via Minorenuntios literas portantes feu tabellarios, reditum abfen-
tis , potentiam, victoriam, honorem , & gloriam, complementum
promiffi .
Albo & Triftitia reditum abfentis, malum regionibus, pannos viri-
des,impedimenta nonnulla in rebus fecretis,bonum tamen finem.
Capite & Rubeo calorem rubrum , fœminam virginem , familiarita-
1 temfœminarumgravidarum,recuperationem rei perditæ , & poft
defperationem complementum promiffi , uti & poft debitum
tempus.
Carcere & amiffione equos & res fœmininas, bonum nifi proillo,qui eft
petitor, nam proillo non eftbonum, nifi quærat de promiffo,dene-
gat reditum abfentis extra patriam.
Cauda & puellajuftitiam & veritatem,reditum abfentis,bonumpronu-
ptiis &focietate,lucrum per equos.
Amiffione & carcere beftias,reditum abfentis, recuperationem reiper-
ditæ & defperatæ,impedit intentionem, eft tamenres bona &fecu-
ra..

Acquifitione & conjunctione, conjunctionem rei petite , acquifitionem

Major & proficuum reditum abfentis,fanitatem ægroto , retardationem
cùm est omnis rei,fed bonum finem.

judex Minore & Via adventum literarum cum labore , petitorem citò ob-
fignifi- tenturum petitionem fuam .
cat, Minore & Populo,iter,parvula animalia, peftem,firmitatem,fitumjux-
prove- ta aquam , retardationem nuptiarum , eftque fignum fœlix deno-
niens tans quidem labores,fed ita utperveniant omnia ad falutem .
ex Triftitia & albo reditum abfentis, bonam fortunam,lucrum in beftiis
& rebus fœmininis.

Rubeo & capitefœminam menftruofam & rubram,lætitiam & bonita-

temabfentis;nam promittit totumillud quod petit,impedit tamen
petitorem in fua perfona , & fignificat etiam,quod bona & veſti-
menta vendentur.
Puella & Cauda firmitatem itineris, reftaurationem boni, bonum pro
nuptiis,fed retardationem per malas loquelas.
Conjunctione& acquifitione, lucrum & proficuum petitori,& rei petita,
reditum abfentis, bonum pro fœmina gravida , tarditatem,fed fi-
nem bonum , fanitatem ægroto receptionem præmii pro labore,
negotia extranea .
Latitia & puero amorem,gaudium bonum pro abfente expatria,pro-
ficuum , & c.

Populo & conjunctione,annonæ caritatem & famem,litem & pavorem,

damnumthefaurorum , bonum pro nuptiis.
Carcere & via iter, multum bonitatis & falutis , literas,multitudinem
hominum,ac fecuritatem &amicitiam foeminarum, acfuperfœmi-
nas gravidas bonam deliberationem.
Conjun-
 DE FIGUR. GEOMANT. 753

Conjunctione & populo nuptias, bonum pro torneamentis,& pro itineri .

bus,acbonum pro multis rebus.
Majore & acquifitione acquifitionembeftiarum & proficuum, propin-
quum lucrum , firmitatem in pluribus rebus,recuperationem rei
perditæ, & complementumpromiffi poft defperationem.
Capite & Triftitia pavorem in re omni,deftructionem cum fuis ami-
cis, eft fignumaccipiendi auri , argenti, & confimilium rerum .
Puella & puero congregationem & nuptias,amicitiam, damnum, præ-
OS terquam in beftiis.
Vita &carceremagnumiter, conjunctione rerum fœmininarum,the-
fauros, equos,bonum pro foemina gravida,& pro congregatione.
Conjun-
Etio, Acquifitione & majore iter pro rebus foemineis,fignum thefaurorum,
cùm est congregationem equorum bonorum,gaudiumpro foeminis gra-
vidis,magnumiter, & nonnunquam retardationem & dolorem .
judex
fignifi- Amiffione&Minore præfumptionem , fecuritatem, victoriam , virtu-
tem, dominium & honorem ex manu Regis, quietem,bonum pro
cat,
nuptiis.
prove-
niens Puero & Puella, fpem & amorem inter fratres ac forores, bonum pro
ex morbo, & adrecipiendumaurum, argentum, & hujufmodialia.
Triftitia & Capite complementum nuptiarum , pulchram fœminam ,
bonum pro reditu abfentis,fed impedimentum & pavorem, cujus
tamen finis erit bonus.

Rubeo & Albo effufionem fanguinis & contentionem , colorem ru-

brum, evafionem à malo, reditum abfentis & poft tarditatem bo-
num finem .
Cauda & Latitia fortunam,hominemfœlicem& magnum,victoriam,
utilitatem & gratiam,virtutem, promiffum, & nonnunquam pau-
pertatem .
Minore & acquifitione nuptias,lætitiam, bonam fortunam inre omni,
reditum abfentis.
1.
Albo& Rubeo reditum abfentis & proficuum, diverfos calores,lu-
crum , bonum pro omni re ambigua, aut de qua aliquis habet du-
bium.

Latitia & Cauda, magnum hominem, bonam fortunam & amorem

L fed ægritudinem cordis,ita utdoleat, qui eft fanus.

ccccc Mal
 II.
TRACT. IL PART. XI. LIB . II.
753

CA P. IV .

Defignificatione 16. figurarumquando multiplicant fefe in queftione.

Hominem inclinantem caput

verfus terram , cogitabundum,
avarum ,accelerationem reide-
fideratæ,item mortis vel fanita-
tis ægroto,nocumentumfami
næ gravidæ & fructus interi
(Significat tum,ac præcipuè quando eftde
quæftione,nocumentumincar-
cerato,fubmerfionem navis in
mari , præfertim fi inveniaturin
tertia autnona domo, morbum
fi fuerit in undecima domo , fir
Triftitiam , quæ
eftinfortuniu mitatem rei perditæ , reductio
Saturni nemque latronis .

Manet male in omni domo, exceptâ quartâ,

octavâ & duodecimâ.

Exaltationem& cafuminV.
Habet
Tantò majorem valorem, quan-

tomagis multiplicatur.
Multiplicansfefe
in quæftione Dominum triftem & claufamli-
berationem incarcerati,bonam

(Significat viam peregrinatori , concordiá

feu reconciliationem inter ini-
micos.

Carcer, quiiti- Manet in nulla domo benè,præterquamin

quiiti
dem eft figura duodecima.Locus tamen ejus peffimus eft
Saturni fexta.

Exaltationem & cafum eundem

cum Triftitia, cùm ambæ fintfi-
Habet
guræ Saturni.
{Colorem nigrum .

Multipl
 DE FIGUR. GE OMAN T.
755
(Acquifitionem , nocumentum
incarcerato & ægroto , impe-

fignificat dimentum itineris, reftitutio-

nem rei perdita , & latroci
nium feu furtum .

Acquifitio, quæ eft Manet valdè bene in domo prima, malè

figura Jovis in domo feptima & octava.

In domo undecima gaudium,

in decimaquarta exaltatio-
Habet nem,in decima cafum.
Calorem ex rubedine & albe-
dine mixtum .

Clamores, jurgia, & petitiones

rerum , ac nonnunquam præ-
Multiplicans fefe
lia & rixas inter hilaritatem,
in quæftione
puta inter convivas & epula-
fignificat tores, imminutionem multi-
tudinis,rem pretiofam petito-
ri , oblectamentum petitori
judicii & teftimonii , exalta-
tionem honoris ejus , curatio-
nem morbi.

Manet bene in domibus omnibus, exce-

Latitia, quæ eft
fortuna Jovis ptis fexta, octava & duodecima, eftque
tantò melior,quantò magis multiplica-
tur.

Gaudium , exaltationem & ca-

fum eundem cum acquifitio-
Habet ne.
Colorem medium inter albe-
dinem & flavedinem.

Damnum & effufionem fan-

guinis,fuperflua negotia factu

23 difficilia , gravitatem morbi,
longam incarcerationem, ſed
proficuum à rege petitori,de-
fignificat ftructionem latronis ; Item,
fi amiffio fuerit ejus comes,
ignem, latrones, fi verò major
aut caput ipfum antecedit >
fpem aut rem rubram in bo-
nam partem .

ccccc Multi-
 756 TRACT . II. PART. XI . LIB . II.
"
Manet valdè malè in domo quarta & fe-
ptima (denotans videlicet , ibi fanguinis
effufionem petitori ) & in domo prima,ſi
Rubeus,qui eftio- quidem ibi denotat petitori pavorem .
fortunium Mar-
tis In domo fexta gaudium,in de-
cima exaltationem , in deci-
Habet maquarta cafum .
Rubedinem fuper nigredine,
tantoque éft melior, quanto
magis multiplicatur.

Multiplicans fefe Ululationem , mutationem,

in quæftione magnam difficultatem ,forni-

cationem , delitias , luxurio-
fam,hilaritatem ,pariendi ma-
fignificat turitatem fœminæ gravida,
nocumentum naviin mari &
nautis, impedimentum itine-
ris per terram , rei fubmerfio-
nem,dementiam ,delirium,&
Puella,quæ eft in-
J furorem , malumincarceratis .
fortunium Mar-
tis
Manetbene in domofecunda & feptima,
fed nufquam alibi.

(Gaudium, exaltationem, & ca-

fum eundem cum Rubeo ,
Habet cùmambæ fintfiguræ Martis.
SColoremrubeum ,tantoque eft
melior , quanto magis multi-
plicatur.

Nocumentum ægroto , homi-

nes peregrinos, quadrupedes,
ffignificat liberationem è carcere, redi-
tum abfentis extra patriam,
arborum umbram , recupera-
tionem furti.
Major, quæ eft in-
infortunium
Martis Manet bene in domo prima, quæ eft do-
mus nominis ejus; Malè in domo fepti-
ma.
Habet in domo nona gaudium , in prima
exaltationem,in ſeptima cafum..

Multipli-
 DE FIGUR . GEOMANTIC. 757
Rixas & mala, nocumentum æ-

groto , mala & paffiones vifce-

rum caufatas à magno calore,
Multiplicans fe- difcordiam , invidiam , iram, fu-
(Significat
fe in quæftio- rorem , defectum rei quæfitæ,
ne
quamvis, fi non multiplicatur,
adjuvet Reges & fit obodiens
petitori.
Minor quæ eft
fortunium
Manet bene in domo octava, & in omnibus
Solis.
penè locis;Malè in domo fecunda.
Habet Gaudium, Exaltationem, & Cafum , ut

Major, cùmambæ fintfiguræ Solis.

Confortatur per fextam domum ab ipfa in
bono aut in malo.

(Damnum, mendacia , verba fu-

perflua, prælia , futores , fcribas ,
nocumentum peregrinantibus ,
aut divitias aliaque negotia pe-

Significat tentibus , furti & rei perdita a-

miffionem, pacem & reconci-
liationem in bello , bonum ini-
tinere marino,fumos & ventos
Amiffio quæ eft
in aëre .
infortunium
Veneris
Manet bene in domo octava; Malè infecun-
da.
08
Habet in domo quinta gaudium , in duode-
cima Exaltationem,in fexta Cafum.

Multiplicans fe- (Quietem, animofitatem, opinio-

fein quæftio- nem fufpiciofam & violentam,
ne
impedimentumnegotiorum al-
terius per pavorem , multitudi-
(Significat nem latronum & furum in via,

200 malum iter facientibus , fani-

tatem ægroto , tarditatem in-
carcerato,utilitatem petitori.
Puerquieft For-
tuna Veneris Manet bene in domo tertia;Malè in quinta .

(Gaudium, Exaltationem & Ca-

fum , ut Amiffio, cùm ambæ fint
Habet figuræ is.

Colorem flavum.

Ccccc 3 Multipli-
 T
758 TRAC . II. PART. XI . LIB . " II.

Rem diffolutam & fruftraneam,

levitatem , nocumentum, ægro-

Significat to,fi fequatur Rubeus, bonum,

& liberationem incarcerato, no-

cumentum petitori .
(Albus, quieft
Manetbene indomo quarta;Malèin prima.
fortuna Mer-
rii
In afcendente Gaudium, in do-
mo fexta exaltationem, in duo-
Habet decima cafum..

Calorem perfectè album , & flo-

res virides.

Equites, homines recitantes per

eloquentiam fuam hiftorias in
Multiplicans
fefe in quæ- præfentia Regum , fabros li-
ftione gnarios , fartores , victoriam, lu-
&tationes , malum incarceratis,
Significat impedimentum iter facienti-
bus , proficuum iis , qui conju-
rantinfraudem & proditionem,
mortalitatem , nocumentum,&
Conjunctio quæ
‫י‬
eftfortuna præfertimfœminæ gravida.
Mercurii, &
Manetbeneindomofexta & multis aliis,fed
media inter
malè in octava & duodecima.
mafculum &
fœminam "Gaudium, Exaltationem & Ca-
fum, ut Albus, cùm ambæ fintfi-
Habet
guræ Mercurii.
Calorem album & nigrum.

Confortatur in bono aut malo per eam , quæ

fextoloco ab eadiftat.

(Mutatione & prælium omni mo-

do, res graves, maláque negotia,
(Significat quamvis , cùm figularis eft, figni-
ficet falutem ægroto .

Populus qui eft Manet bene in domo decima; Malè in quar-

fortuna Lunæ
ta,quippe quæ eftejus oppofitio.
Habet in domo tertia Gaudium , in fecunda
Exaltationem, in octava Cafum.

Confortatur per domum fexto loco abipſa,

five à dextra,five à finiftra diftantem

Multipli
 DE FIGUR. GEOMAN T. 759

(Abftinentiam,dilationem peti-

fignificat tionis , foeminam corruptam,

Multiplicans fefe retardationem , quamvis ejus
0,00
in quæftione fingularitas liberet à morbo.

Via , quæ eft for Manerbene in domo quinta, malè in un-

tuna lunæ decima,utpote,quæ eft ejus oppofitio.
Habet gaudium , exaltationem & cafum,
ut populus, cùm ambæ fint figuræ lunæ.
Canfortaturper quartam figuramab ipfa.
&
(Firma negotia , perfectionem
petitionis petitori , confirma-
tionem Edicti & Refponfi re-
Significat
gii,fanitatem ægroto etiam in
morbo diurno , certitudinem
bros
imprægnationis vel cóceptio-
Caput, quod eft nis.
Cera
Jovis & Veneris ,
ac fortuna Dra- Manet bene in domo fexta; Malè in duo.
COD
decima .
100% conis , figuraque
tum figni Virginis
(Flavumcolorem .
Habet Affimilationem feu fimilitudi-
nem cum figura, quæ dicitur
Major.
Multiplicans fele
in quæftione Negotia, quæ rapiuntur ex po-
teftate petitoris,mutationem
(fignificat viæ, fortunam Regi ,petitorili-
berationem incarcerato , ac-
celerationem fanitatis ægro-
to.

Cauda, quæ eftfi- 5

gura Martis & Manet bene in domo feptima, nona, duo-
Saturni , figniq; decima, decimaquarta, & malè in unde-
OCE cima & quarta .
Sagittarii
Haber colorem rubrum,mixtum cum fla-
vedine .

CAP.
 TRACT. II. PART. XI. LIB. II.
760

CA P. VII.

Deformis & figuris corporis fimiliterque de animi qualitati-

bus, quasfigura Geomantica denotant in perfonis

bumanis .

Magnæ verecundiæ,tenacem ,feu nihil alte-

Animifeu ridantem , timidum in mercantia , aman-
morum tem pulchras ,albasque veftes.

[Mediocris ftaturæ , pulchræ faciei , parvi &

ſtricti oris , ex parte anteriori parum ſub-
miffum,habentem parvulas aures,longum

Acquifitio denotatho- Corporis collum,multos capillos, magnos oculos,&

minem ratione verfus terram refpicientes,dentes exparte
anteriori,cæteris ufque ad medietatem ma-
jores,ftrictos humeros, ornatum .

Congregationem pecuniæ & divitiarum,in

Fortune
dignitate conftitutum , veluti equitem , di-
& con-
ditionis vitem ,potentem .

Animi feu Cupidum honoris,fimplicem , mendacem,

merum facilem adiram .

Necmagnumnimis,necnimis parvum,cur-
tum tamen, robuftum, habentem longum

Amiffio denotat ho- Corporis collum , magnum caput, largos humeros,

minemratione rotundam faciem, parvulum os, pulchros
oculos , magnos pedes , multos capillos, &
ut plurimum cicatricem aut fiffuram .

Fortuna,egredientem de omnibus bonis, & de omnibus

malis; Significat etiam fanguinem

..

Intelligentem,bonorum morum veluti reli-

Animi feu giofum feu Ecclefiafticum,amantem veſti-

morum menta alba, veracem , amantem DEUM

præfumptuofum .

Letitia
 DE FIGUR . GEOMANT. 761

(Honeftè incedentem ac habentem verecun-

Latitiadenotat ho- dum afpectum terramque refpicientem ,

minem ratione, completam ftaturam,magnos pedes,rotun-

dam faciem,magnos oculos , largam fron-
2Corpois
tem, capillos afperos, groffum collum , lon-
gum nafum , largas nares, duos dentes fupe-
rioriloco.

Animi feu Diu malitiam in pectore ſervantem acfine le-

Triftitia denotat ho- morum ge viventem , mendacem , facilem ac pro-

num ad iram , non facilè ridentem.
minem ratione

Habentem longum & macilentum corpus ,

Corporis fufcum colorem , magnos dentes longam &

nigram faciem , formam fœdam , magnos
pedes,fignum in talo, capillos afperos.
Animifeu
Caftum, honeftum ,bonævoluntatis.
morum
Caput Draconis deno-
tathominem ratio- Mediocris ftaturæ , habentem pulchros ocu-
ne los, pulchram & rotundam faciem, longum
Corporis
nafum , magnum os , magnos dentes , mul-
tos capillos,& fignificat etiam domum , be-
ftias,acres fecretas.

Animi malum..

CaudaDraconis deno-
tat hominem ratio-
Pulchriorem à parte pofteriore quàm an-
ne teriore, habentem longam faciem , larga
mandibula , mentum & barbam acutam,

Corporis longa & groffa crura,longum ventrem, lon-

gum corpus & macilentum , longum na-
fum, magnum os, magnos dentes , acinge-
nere denotat etiam arma, falfam famam, i-
ram, & litem.

(Amantem pacem , fidem & charitatem ac

Animifeu colorem album ,verecundum,acquirentem
morum amicos multos , fed paucos retinentem , ex-
Albus denotat ho- pendentem plura quàm lucratur.
minem ratione
Groffum magis in parte fuperiori quàm in-
feriori , mediocris ftatura, habentem ma-
gnum caput,frontern fæpius fudantem, fa-
ciem rotundam , barbamfatis prolixá,grof-
Corporis
fam cutem in facie,parvulos oculos ,fignum
in oculo, ac fignificat etiam in generelibros,
fcripturas , omnemque remalbam
..

Ddddd Rubeus
 TRAC
T
. IL PART . XI. LIB . II.
762

Animi feu Multum callidum,malorum verborum, ex-

morum citatorem difcordiæ.
Rubeus denotat ho-
minem ratione Habentem faciem afperam , trucem afpe-
&um, rubrum aut brunum colorem , & fæ

Corporis piffimè grana feu puftulas rubras in facie,ra-

ros pilos in barba,vocem inftar tonitru mi-
nacem.

Ferocem , facilem ad iram, libenter ornan-

Animi feu temfaciemfuam, ejusque nitori ſtudentem,
item viros ac foeminas ftultè amantes , ac
morum
Puerdenotat homi- fornicationem appetentes.
nem ratione
Pulchrum , carnofum , fatis fortem medio-
cris ftaturæ, dulcem loquelam, & nonnun-
Corporis quam malam , habentem pulchros oculos,
pulchra fupercilia , longum collum, magnū
caput, rotundam faciem, parvulum os ,lar-
gos humeros.

(Seminatorem difcordiæ, & prælii concitato-

Animi feu reminomnibus gentibus, qui fi erit maſcu
Puella denotathomi- morum lus, amabit fœminam , fin fœmina,amabit
nem ratione virum, item meretricem , & c.

Nec pinguem nimis necnimis macilentum,

habentem curtum corpus , & groffum,pul.
Corporis chram faciem, brunum aut rubrum colo-
rem,& quidemfæpiùs magnum ruboremin
facie, paucos pilos barbæ, parvulos oculos,
dentes malè ordinatos.

Beneficum , verecundum , honeftum in ver-

Animafeu bis , amantem leges ,morumlevium , altape-
morum
tentem, & quodammodò fuperbum in ex-
penfis largum,acbona difperdentem.

Macilentum , mediocris ftaturæ , habentem

faciem rotundam , dentes fubtiles , magnos
Major denotat homi-
Scorporis oculos,pulchrum colorem, unum crus alte
nem ratione
ro groffius , faciem vergentem ad flavedi-
nem .

Vitafeu Boni ftatus & potentis inftar generofi aut

coditionis Domini,pulchri magifterii feu profeffionis.

Minor
 DE FIGUR. GEOMANTIC.
763

Audacem, fuperbum , amantem DEUM , Ve-

Animifeu recundum , ac honeftè incedentem , præ-
morum
fumptuofum,magni animi,generofum.
Minor denotat ho-
minem ratione
Plenum carnis , mediocris magnitudinis &
ftaturæ, habentem rotundam & albam fa-
ciem, magnum & longum nafum, oculos ni-
Corporis gros ad terram converfos , pulchrum colo-
rem , largam frontem , capillos groffos & a-
fperos ac difperfos , groffum collum, largas
nares,mediocrem barbam.

Animafeu Gaudentem deambulatione , nec amantem

morum quiefcere inuno loco.
Populus denotat ho-
minem ratione Nec magnum nimis , nec nimis parvum ,ma-
gis tamen ad longitudinem inclinantem,ha-
bentem pulchram ac benignamfaciem, cor-
pus macilentum, tenuia crura,macula quan-
Corporis dam in oculo , aut unum oculum altero ma-
jorem, colorem fufcum, magnos dentes,lon-
gam faciem, formam fœdam, magnam bar-
bam, plagam aut aliud fignum, quod ab eo
non feparabitur. Significat etiam plantas,
herbas, aquas, congregationem hominum.

Animifeu Tardum ad iram,effervefcete ira immanem ,

morum. amantem fine intermiffione iræ de loco in
locum .

Dra
00 Necmagnum nimis nec nimis parvum, grof-
Ria denotat homi-
fum magis in media parte fuperiori quàm
nem ratione.
inpartibus inferioribus , habentem unumo-
Corporis culum altero majorem , aut faltem macula,
colorem album , parvulos dentes , fronten
frequenter fudantem .

Fortune & conditionis,Pauperem. Atque fignificat etiam

ex rebus aliis iter & arbores.

Amantem lectiones , facundum , bonæ vo-

Animifeu luntatis , acquirentem multos amicos , lar-

morum gumfeu plus confumentem quàm lucratur,
mendacem , luxuriofum , ingeniofum , con-
Conjunctionis deno- temptorem legum.
tathominem ratio-
ne Pulchrum feu formofum , habentem corpus
tenue ac macilétum, mediocrem ftaturam,

Corporis pulchram & longam faciem , pulchros ocu-

los,pulchram barbam ſed parvam , tenuem
nafum, tenues tibias. Denotat etiam res va-
.
riorum colorum, utpannos & fimilia

Ddddd 2 Carcer
 IL.
TRACT. II PART. XI. LIB. H.
764

f Animi ferocemfed magni animi.

Carcer denotar ho- (Mediocris ftaturæ, fed tamen corporis bre

minem ratione vioris , habentem magnum caput, curta bra-
chia,fufcum & bonum colorem, pulchram
barbam & rotundam magna mandibula ,

Corporis largum pectus ,fifluramintalo, afperos capil-

los, curtum collum & largum, rotundam fa-
ciem, parvulum os , parvulos oculos eosque
rubros & albos. Significat etiam ex rebus
aliis Carceres, fepulchra,foffas obfcuras,res
nigras & ponderofas.

Regulageneral.

Quodlocode virisfeu mafculis dictum est,idemetiam debet defœminis intelligi, &

quanto plures invenies figurasfimiles,tantofortiorem habebuntperfonafignificationem .

CA P. VIII.

De elementalifigurarum Geomanticarum natura .

Ex hominibus fanguineü ,
amabilem , ac pulchrú
habentem parvulos
dentes .
[ Acquifitio
Quæ funt calidæ Exefculentis , cibos dul-
Aerea fcilicet Latitia
& humidæ,ac ces,nitidos ac odorife-
Cojuncti fignific
o ant ros atque etiam carne
Puella
volatilium.

Ex locis , eos,quifunt de-

lectabiles & fani,acde-

litiis epulisque & jocis

accommodati.
0
Ex hominibus Choleri-
cos,iracundos & mali-
tiofos,atque etiam fœ-
minas uteru gerentes .
Ex efculentis cibos falfos
& carnem volatilium,
adeóque etiam,fi quæ-
ftio fiat , qualis cibus
Minor adfit , tum fi Rubeus
Quæ funt calidæ
Amiffio aut Puella veniunt in
Ignee & ficcæ, & fi.
Rubeus
domum , in qua erit
Cauda gnificant
quæftio , refpondebis,
cibum effe malum &
corruptum , ex quo , fi
comederes , poffes
mortemautaliquem
gravémorbũ afcifcere.
Ex
}

DE FIGUR. GEO MAN T.

Exlocis illos, qui funtal-

ti, veluti montes alii-
Exfiguris que loci ficci ac fteri-
Geomă-
les , & infrugiferi pro-
ticis
pterficcitatem & cali-
qua- ditatem .
tuor
Ex plagis mundi femper
funt
& ubique meridiem .
Ex hominibus Phlegma-
ticos , qui funt ftabiles,
atque etiamfœminam
gravidam.
Ex efculentis , cibos falfos
Albus Quæ funtfrigi. & carnes pifcium.
Aquea nimi- Puer dæ & humidæ
Ex locis , eos qui fiti funt
rùm inter arbores & viridi-
Populus acfignificant
Evia tates , item aquas , flu-
mina, fontes,
Ex plagis mundi , femper
& ubique Septentrio-
nem .

Ex hominibus , tardos &

& Melancholicos , qui
nonfunt amandi, & fœe-
minam etiam infœcun-
dam feu fterilem.

Excibis pecora & anima-

lia quadrupedia.
Ex locis eos , qui funt ob-
(Major fcuri & deferti, profun-
Quæ funt frigi-
STriftitia di,infalubres, ubi beſtiæ
Tereftres vi- dæ ac ficcæ &
Caput fylveftres aut viles ho-
delicet fignificant
Carcer mines habitant , item
locos fubterraneos &
effoffos ac repletos
Scorpionibus , araneis
& beftiisimpuris, atque
ex quibus nullus fru-
ctus provenit.

Explagismundifemper &
ubique Occidentem.

Ddddd 3 CAP .
766 TRACT. II. PART. XI. LIB . II.

CA 1 P. IX .

De temporibusfigurarum, quæ neceffe eft,in quæftione cognofcere

fecundùm annos,menfes ,feptimanas dies & horas.

-Maximum 57.
(Carcer & Triftitia fignificant diem Saturni, Medium 43.
& promittunt in vita vel quacunque a- Minimum 30 .
lia re tempus

(Maximum 79.
aut 59 .

Latitia& Acquifitio denotant diem Jovis, Medium 55. vel

eftque eorum tempus 451-
Minimum 12.
vel circiter

Rubeus & Puella denotant diem Martis ,éſt- Maximum 60.

Medium 401.
que eotum tempus
Minimum 15.

Minor & Major denotant diem Dominică ,

SMaximum 120.
Medium 69.
eſtque eorum tempus annoru .
Minimum 9.

Puer & Amiffio fignificant diem Veneris, (Maximum 82.

Exfiguris Medium 45.
Geoman- eftque eorum tempus
Minimum 8.
ticis

Albus & Conjunctio fignificantdiem Mer- Maximum 68.

Medium 30.
curii, eftque eorum tempus
Minimum 8.

Populus fignificat diem Luna , eſtque ejus (Maximum 108.

vel 101.
tempus
SMedium 761
[Minimum25.

Maximum 36.
Via fignificat diem Luna, eftque ejus tem- Medium 25.
pus Minimum 8.

Caput denotat diem Veneris & diem Jovis , funtque omnes ejus anni
tantùmtres numero.

Cauda fignificat diem Saturni & Martis , atque itidem etiam habet
tantùm tres annos.

Regula.

Qualibetfigurahabet eafdemhoras, quas habet Planeta,cuifubjicitur.

FINIS LIBRI SECUNDI.

LIBER
 767

LIBER TERTIUS

De judicio Geomantico .

CAP. I.

Dejudicandi rati,ne in arte Geomantica.

Nomnijudicio Geomantico duo funt confideranda, nimirum, Primò

res quæ proponitur, vel venit dijudicanda; Deinde domus ac figuræ
fcuti Geomantici. Namque in primis infpicienda eft domus , ad
quam res petita pertinet , ac judicandum fecundùm figuram in ea
inventam. Similiter etiam figuræ inventæ in domo decima tertia & decima
quarta,quæ funt teftes,fuper quosjudex quæftionisjudicat,atque pariter quoq;
ipfa figura domus de decimaquintæ, quæ judicat dedecima tertia & decima-
quarta omni ftudio funtobfervanda. Porrò etiam probènotandum eſt, quod
figura in prima domofemperdetur petitori, & quod ex cæteris figuris ac domi-
bus judicandum fit de conditione rei propofitæ. Quod quidem ut rectius fiat,
nnente tenendæ funt regulæ hæ fequentes.

Regula I.

In omni re dijudicanda dividatur quæftio in duas partes ; quarum una tribuatur

ipfi petitori,altera verò reipetite. Illa enim,quæplures babebit bonasfiguras ,pravalebit
alteri.

Regula II.

Malafigura cum malis multiplicant malum, & bone cum bonis augent bonitatem.

Regula III.

Male cum bonis diminuunt bonitatem & bona cum malis pravitatem ac mali-
Liam.

1 Regula IV.

Domusfemper retinet nomenfuum, qualifcunque etiam figura in illa inveniatur.

.Sicprimadomusfemperdicitur V. five figurain ea inventa conveniat ratione elementi
· aut alicujus alterius qualitatis cum natura ejusfive non.

Regula V.

Sifigura invenietur in propriafua domo,hoc est,indomo fuæ naturæ & complexioni

conveniente,erit tantòfortior.
Re-
i

TRACT . II. PART. XI. LIB . III.

768

Regula VI.

Ex domibusfcuti Geomantici alia aliis propter oppofitionemfuamadinvicemad-

,
verfantur. Sicenim odio habet primafeptimam fecunda octavam, Tertianonam, Quar
tadecimam, Quintaundecimam& Sextaduodecimam.

Regula VII .

fextafefeinvicem oderunt.
Maximè autem omnium domus

Regula VIII.

Pro quolibetjudicio obferva benedecimamfextamfiguram conflatam exprima&

decima quinta , namque ineaconfiftit tota vis &fignificatiojudicii.

Regula IX.

Refpice diligenter, ubifiguramfefe duplicet &judicafecundùm figuram ac domum,

ubi reperitur.
Regula X.

Bona figura duplicantesfefe in domibus debilibus debilitantur fecundùmfignifica.

tionemfuaminprimadomo.

Regula XI.

Obferva bene duplicationem figurarum, nam que magisfefe indomibus duplicat,ea

magis est refpicienda ,idémque etiam faciendum est , fi
figura aliqua duplicetur in domo
undecimaaut decima quinta.

Regula XII
.

Notandumest figurarum temperamentum, nam,fi

figuraproveniet de uno latereex
figurabona & dealio ex mala,judiciumerit bonum,nontamenfietfemper complementum
reifine labore& difficultate : Namdua bonafigura,contradicente acdeneganteunamala,
bonum tantifperfine effectupromittunt,donec mala ab illisfuperetur : Sicdue malefortio-
res funt una bona,utpote que ab illis vincetur. Quando verò tres figurafunt bona,tunc
judica totum bonum,quando autem mala, totum malum.

Regula XIII.

Vide,fibonafigurafint infortibus angulis, namfi ibifuerit malum in regulapra-

cedenti denotatum ,refranabitur illud: Si verò anguli etiamfuerint mali , denotabitur
multum mali.

Regula XIV.

Si volueris accipere aliquam rem,quamfigurafortis domus promiferit,tum ficon.

tradixerint domus undecima,& 15ta. & minatafuerint,te non obtenturumpropofitum
tuumfed remperditurum effe,contrarium eveniet : Sic, fidomusfortis tibi denegaverit
rem petitam ,& undecima ac 15ta. eam promiferint,obtinebis defiderium tuum,&habe-
bisremdefideratam, ac quicquid cupis.
Regula
 DE JUDICIO GEOMANT. 769

Regula XV.

Solent Magiftri in hacarte,antequam aliud quid agant,defcribere quæftionem,quò

tantò melius eam retineant ac dijudicent : Defcriptionem autem illam itafaciunt,ne mul-
tiplexfit quæftio,fedut de una tantùm refimplici loquatur, namquefi aliterfiat fignumper-
turbabitur,nec poterit quæftio rectè dijudicari.

CA P. II.

Quidfaciendum,
fi quæftiofefe infcuto Geomantico non

fatis explicet?

Um judicium perturbatur,quod fæpiùs accidit, ita ut illud, quod petitur,

'non fatis apertè fe declaret, eo cafu fac tres figuras novas,hoc eft.unam figu
ram ex prima & quarta. Secundam exfeptima & decima, & de his duabuster-
tiam. Hæautem tresfiguræ habebunt completam virtutemjudicii : Proinde, fi
fuerintbonæ,judica bene, ſimale, malè,fin autem mediocres, mediocriter.
Sed & acciditnonnunquam,ut neceffitas cogat eligere fortunas ad produ-
cendum 4.matres, nempe ex prima & quinta, unam ,ex fecunda & fexta,fecun-
dam,extertia & feptima,tertiam, & ex quarta & octava, quartam. Quas quidem
figurasita productas quatuor matres fecundarias appellamus. Ex his igiturma-
tribus oportet novum conflare judicium , quod tibi rem demonftrabit delite-
fcentem adhucin prima quæftione.

CA P. III.

Deprojectionibuspunctorumfive conjunctione quæftionis.

Irabiliter demonftrat quæftionem punctorum projectio; nam in illa do-

MIra m ur
mo , in quam ultimum punctoru cadet,magis declarabit quæftionis

fecretum ; Etenim quando numerus ultimus punctorum cadit in domum ex

qua petitio facta eft, & quando ipfa figura convenit cum domo,magis valet
quæftio. Verbi gratiâ, fi in fecunda domo finietur projectio & in eadem illa
fecunda domo invenietur Acquifitio,tum fi quæftio fuerit de lucro,quod per-
tinet ad fecundam domum, figura ipfa conveniet cum quæftione & petitore.
Similiterjudicandum erit de omnibus aliis quæftionibus figurarum.Hæenim
fi bonæ fuerint, bene judica,fi malæ,malè.
Similiter fi projectio cadit in fecunda domo , prima domus habebit cum
illa focietatem, & proinde denotat, quæftionem petitoris effe ipfifortunatam
& promittit acquifitionem ; Si in quarta, ejus Comes eft tertia, unde denotat

fucceffionem hereditatum patrum ,fratrum & eorumfinem. Siin quinta cadit,

focius ejus eftquarta ; unde petitio erit de filiis,filiabus ac de hereditate eorum;
Siin fexta quinta habebit cum petitione focietatem, eritque de morbis,fervis,
beftiis , & gaudio ; Si infeptima,focius ejus eftfexta,undepetitio eft de nuptiis,
litibus , præliis & hujufmodi aliis; In octava focius ejus eft domus feptima, &
tunc petitio eft de morte aut de hereditate proveniente à morte ; Si in nona
comitatur ipfam, octava,undepetitio erit de religione aut hominibus Ecclefia-
fticis ; Si in decima,habet focietatem cum nona,unde petitio erit de Rege,Do-
mino,judice , & fimilibus ; Si in undecima ejus focius eftDecima;unde petitio
Eeeee eft
770 TRACT. II. PART. XI. LIB . III.

eft de amicitia; Si in duodecima, ejus focius eft undecima,& tunc eftpetitio de

inimicis, de labore,de magnis beftiis.

Projectio autem talis est; Accipies puncta fuperiora & inferiora omnium figu-
gurarum,quæ inter16. illas figuras in fcuto Geomantico occurrentes número

punctorum impari conftant,iisque congregatis dividatur aggregatum per duo-

decim domus, & in qua domo & figura numerus punctorum finiverit, ibi erit
conjunctio quæftionis; Siigitur cadet punctum in prima domo, petitio eft deipfo
petitore,fi infecunda, de bonis ejus & fortuna,fi in tertia de fratribus & parenti
bus; fi in quarta, de patre & hereditatibus , fi in quinta de infantibus feu liberis;
fi infexta de corporibus aut ægritudinibus,fi in feptima de nuptiis, fi in octava de
morte,fiin nona de religione & itinere,fi in decima de Regibus,Dominis , ac Prin-
cipibus , fi in undecima de amicis aut fortuna, fi in duodecima de inimicis. Item,
quando numeru , ultimus punctorum cadit in domo prima , fecunda , tertia,
quarta,tunc resfignificata pertinet ad ipfum petitorem,fi in quinta,fexta,fepti-
ma,octava,quæftio eft de re petita .
Sed& aliarationefitprojectio hoc modo; Numera omnia puncto figurarumin
duodecim primis domibus impari numero conftantium, & divide ea perduo-
decim ac refiduum adde figuris, incipiendo numerare unum fuper primamfi-
guram, alterum fuper fecundam , tertium fuper tertiam , & fic deinceps ufque
ad ultimum , & ubi ultimum punctum finiverit,ibi invenies domum & figuram,
quæjudicabunt quæftionem tuam. Exempligratiâ, In figura fequenti computa-
bis omnia puncta figurarum imparium in duodecim domibus prioribus, eáque
fimul addita divides per duodecim & reftat nihil, ita ut hac ratione demonftre-
turtibi in domo duodecima Populus ; In eo igitur confiftitjudicium totius quæ-
fionis; Significatur autem per illum beftia magna aut magnæ animofitatis vel
velocitatis,quoniam eft figura Lunæ : Et quia Populus eft in Triplicitate cum
duabus Amiffionibus, quæ funt figuræ ignis, ideò fignificatur beſtia , calida &
crudelis : Figura autem eft talis.

: : :
• : :

I I
I
t

CAP.
 DE JUDICIO GEOMANT. 775

CA P. IV .

De Triplicitatibus feu de dijudicatione queftionis per Triplici-

tates,hoc est,per tresfiguras fimulfine ſpecificatione

alicujus figure.

Prima Triplicitas fignificatpetitorem, & totam locorum circumftantiam, fci-

licet complexionem, quantitatem, cogitationem,mores,fubftantiam, virtu-
tes,quæ Triplicitatis illius figura denotat , prout demonftratur in exemplo fe-
quenti,ubi homo eft magniloquus,multarum divitiarum & complexionis frigi-
dæ ac ficcæ.

Secunda Triplicitasfignificat omne illud,quod prima, excepto eofolo, qued

prima denotatprincipium rerum,& fecunda fortunas earum .
Tertia Triplicitas fignificat qualitatem loci,ubi homines frequentant,vide-
licet an fit magnus vel parvus,pulcher vel deformis, & fic in cæteris,fecundùm
figuras quæ ibi reperiuntur: Significat etiam damnum loci,item,qualis fit ho-
mo,an bonus vel malus,audax vel timidus.

Quarta Triplicitasfignificat fortunam & ftatum amicorum, & principalio-

res curiæ,ac homines officiarios.

Exemplum autem figuræ factæ per Triplicitates eſt tale.

squ

3
120
a o

ò
O
c

*
ว

ว
ог
о а

Eeeee 2
Regula
772 TRACT. II. PART. XI. LIB . III.

Regula I.

Decima quintafigura nonpotest effeimpar fedficadat in eo locofigura impar,malè

est multiplicatum .

Regula II

Advertefemper pro queftionefacta, ubi fe duplicetfiguraprima,namfecundùmfi

guram & domumillamjudicabis.

Regula. III.

Semper & principaliter confideranda est figura decimafexta, conflata ex decims

quinta & prima. Nam hac figura cum illis, ex quibus defcendit,habebit totam vimju-
dicii.

Regula IV.

Notandi eft, quodfigure fignificent diem & noctem,mafculu&fœmină,mobilita.

tem fixitatem , & communitatemfecundum naturamfigni cæleftis , de quo participant:
SicVestmafculinus, mobilis , & diei; & fœmininus ,fixus& noctis : Etficincateris,utdi-
Etum est in Aftrologia.

CA P. V.

Quomodofit cognofcendum, ad quam domum res petita

pertineat?.

Prima domus tractatde nativitate hominis, & deprincipiis omnibus , ac deho-

minisftatura,colore, complexione & moribus.
Secundadomus fignificat fubftantiam petitoris, omniáque bona , dona, pro-
ficua,acquifitiones,veditiones ,negotia utilia, divitias,lucrum,terram & locum,
ubiperitor refidet, rem,quam habere appetit,& nonnunquam etiamremfurto
furreptam , atque ex coloribus rubedinem & viriditatem .
Tertia denotat ftatum fratrum,fororum, cognatorúmque,nuntios,parvu-
la itinera , legatos ,literas,malum in itinere, locos in civitatibus,mutationem de
loco, de confilio, & ex coloribus rubedinem ac flavedinem.

Quarta domus tractat ftatuparentu,terram & capos, divitias in civitatibus,

annos,res occultas,thefauros fupra & fub terra,finem rerum omnium , res de
morte, & ad quem perveniat ftatus hominis,fepulchra, qua morte aliquis fit ex-
tinctus,anfufpenfus fit vel combuftus poftmortem,ftatum hereditatum ,fortifi-
cationes, locos antiquos,finem rei petita,hominem fenem, campos, vineas, ar-
bores, res omnes ex terra crefcentes, agriculturam, colorem rubrum, & habet
judicium fuperfolem ..
Quinta domus tractat ftatum filiorum & filiarum,nuntios,legatos, fœmi-
nas,item fœminam gravidam, cives,ftatum & gubernationem civitatum,ami-
citiam ,inimicitiam, victum, bona veftimenta, promiffa, literas,fructus, heredi-
tates, incantationem, aquas & pluvias , libros , amores foeminarum , ex colori.
bus nigrum & album .
Sexth
 DE JUDICIO GEOMANT . 773

Sexta tractat homines malas res perficientes , item morbos & caufas eo-
rum,injurias,mutationes de loco, beftias ,hofpitalia, & locos ægrotorum, labora-
tores,pavorem,paupertatem,mala teftimonia .
Septima habet in totum contradictionem , propter fuam oppofitionem
cum prima domo, éftque domus latronum,præliatorum, inimicorum,fugitivo-
rum ,ftultarum fœminarum, & fignificat etiam contentiones exiles, principium
nequitiæ, naves,perditionem, tabernas,verba, & ejufmodi alia, item colorem
nigrum & tenebrofum, ac Occidentalem mundi plagam .
Octava domus denotat maritum, concubinam,hominem confulentem ini-

micis petitoris , fœminam confulentem iifdem propter periculum mali fu-

turi, videlicet, propter damnum aut perfecutionem , fervos præliantes, dotem
fœminæ, dubium,laborem,triftitiam,pavore, timorem & dedecus , litem, præ-
liorum adverfitatem , tormenta ex igne , combuftionem fanguinis, pavorem
mortis , effufionem fanguinis & occifionem, homicidium, deftructionem, mor-
tem & exitum è vita ac difceffum, hereditatem mortuorum, ex coloribus viri-
ditatem & nigredinem, habentque figuræ Saturni hîc dominium.
Nona denotat DEUM & cultum divinum, oratores Ecclefiafticos & officia
Ecclefiaftica, Clericos, omnem fanitatem,fidem, religionem , viſiones, fomnia,
divinationem , item Philofophos , libros , artes feptem , ſcientiam aftrorum,
artes per quas aliquis pervenit ad honores, fcholafticos & literas in via , item

nuntios ,legatos, nova,regiones,longam peregrinationem,longam; vitam ejus

color eft viridis & albus, eftque domus itineris.
Decima domus eftmater & domus Dominorum& hominum nobilium ,po-
tentium & honorabiliú,denotans Imperatores, Reges, Principes, Marchiones,
judices,prælatos , Cardinales, Papas, itemq; officia, & locos imperii feu domina-
tionis, imperia, regna,autoritatem, gloriam, memoriam, laudes, exaltationes,
audaciam,reverentiam, fubftantiam,fententias à judice datas,leges & decre-
ta ,artes Grammaticæ, Logicæ,finejuventutis, virtutem omnium medicamen-
torum, herbarum, confectionem Emplaftrorum & fimilia, item ferenum tem-
pus,& colorem album aut rubicundum.
Undecima eft domus auxilii feu fortunæ denotans amicos,mercatores, di-
vitias,&fubftantiam regum, reditusq; & thefauros eorum , exaltationem jux-
ta reges, bonam fortunam , fcientiam humilium hominum, auxilium amico-

rum,rem amatam à petitore, fpem, & confolationem,amorem laudis; Ex colo-

ribus habet album & flavum,& tractat etiamde re petita.
Duodecima domus fignificat inimicos, mendaces,meretrices, ebrios,homi-
nemque incarceratum,& condemnatum, ac exulem, triftem,fervum,impium,
fugitivum, invidum,pauperem , item equos, afinos, omnesque beftias equita-
tioni infervientes ac magnas beftias & groflas, ut boves, Camelos, Elephantes,
porcos, cervos,urfas , item locos inftar abyffi, profundos carceres, tenebrofita-
tem ,lamentationem, lachrymas in vita, triftitiam, laborem, paffiones , tormen-
ta,morbos incurabiles,fepulturam mortuorum.Ex coloribus habet albedinem
cum viriditate.

Decimatertia domus appellatur domus gaudii , augmentatque divitias &

bona , ac fignificat & confirmat ea , quæ denotantur per figuras illas, ex quibus
extrahitur videlicet per primam, fecundam , tertiam , quartam , nonam,& de-
cimam .

Decimaquarta domus appellatur domus Triftitiæ,& fignificat viam obfcu-

ram,éſtq; teftis &judex quæftionis, quod triftitia eveniet, fi mala figura fitinea,
tunc enim eft malum fignum. Hæc refpondebitfemper dere petita , quemad-
modum decimatertia de petitore;namque ut illa ex parte petitoris;fic hæc ex
Eeeee 3
parte
774 TRACT. II. PART. XI. LIB . III.

parte rei petitæ extrahitur, nimirum ex quinta, fexta, feptima, octava, undeci-
ma & duodecima figuris.
Decimaquinta domusappellatur judex quæftionemfiniens ; nam proveniet
exomnibusfiguris,& fignificabit omneillud,quod à cæteris figuris fuit denota-
tum .

CA P. VI.

Deoccupati ne,conjunctione, mutatione & tranflatione

figurarum.

Multa adbuc alia etiam funt confideranda in hac arte reſpectu pofitionis
figurarum in fcuto Geomantico , inter quæ occupatio domus dicitur, quá-
dofigura petito ris eft in domo rei petita; Exempli gratiâ,fi aliquis petat,an do-
mus perdita fit recuperanda, & Albus veniat in prima domo, & in quarta,tuncil-
la figura dicitur, occupare locum rei petitæ,cùm quarta domus fit ædificiorum
fuper terram .
Sed & acciditfigurarum conjunctio, quandofcilicet figura afcendentis fe mu-
tatin conjunctionem alterius fignificatoris; Exempli gratiâ,fi aliquis petat, an
recuperaturus fit fervum fuum fugitivum , & Acquifitio extiterit in prima do-
mo,acduplicata fueritin quinta domo, quæ eft in conjunctione cum fexta do-
mo fignificante fervos , debet propter hanc conjunctionem obtinere petitio-
nem fuam..

Eft quoquefigurarum mutatio,quæ fit,quando duo fignificatores fe remo-

vent à locis fuis propriis : Exempli gratiâ,aliquis petit,an poffit uxorem habere
eam,quam amat, & conjunctio eft in prima domo,ac puer in feptima, quæ fi
gnificatfoeminam,pofteaque redit conjunctioin quarta domo, & deinde inter-
tia : Hocigiturfignificabit,foeminamfefe conjuncturam cum petitore,
Infiguris denique etiam accidit Tranflatio,videlicet, quando figura portat
fecum difpofitionem fignificatoris; Exempli gratiâ,petit aliquis, an habiturus
fit cum perfona aliqua nuptias, & Lætitia in fecunda domo transfertur in eam,
quæ eftabilla feptimo locopofito,ac prima fe duplicat inquinta, quibus deno-
tatur amicitia : Atque multa hujufmodi alia in hac arte acciduntad incremen-
tum & detrimentum exaltationis.

FINIS LIBRI TERTII.

LIBER
 775

LIBER QUARTUS .

Depraxi Geomantica feu quæftio-

nibus aliquot Geomanticis .

QUEST I.

Quo menfealiquis natusfit.

ESPICE figuram primæ domus, & dic ipfum natum effe eo menſe,
quem reprefentat figura illa, & fi figura non removeturin quæftio-
ne , dicas , quod natus fit in prima feptimana , fin tranfeat in ſe-
cundum locum, dicas,in fecunda feptimana, fi in tertium locum di-
cas,quod in tertia & fic in quarta.Similiter fi in quinta domo veniat,dicas, quod
in prima feptimana , fi in fexta domo, dicas , quod in fecunda , & fic in cæteris:
Nam domus prima, quinta, nona & decimatertiafemper repræfentant primam
feptimanam,fecunda,fexta,decimaquarta fecundam feptimanam , tertia , ſepti-
ma,undecima,decimaquinta tertiamfeptimanam.Quarta, octava, duodecima,
decimaſexta quartam feptimanam. Dies autem cognofcitur ex natura figuræ
domus primæ.

QUEST II.

Qualis fit alicujusperfonaflatus ?

Si prima figura fit bona,ftatus ejus eft bonus, quæ fi duplicatur infecunda,
quinta,decima , undecima, ftatus ejus augmentabitur in divitiis,fi verò in malis
domibus, ècontra fe res habebit.

QUESTIO III.

Utrum vita alicujus longa vel brevisfitfutura.

Si prima, figura fuerit bona & fixa, & non fe mutabit in aliis domibus vita
eritbona & longa, & quidem fecundùm tempus, quod figura promittit,fi verò
mobilis eft,breve tempus promittitur,fi communis,tempus commune. Quod fi
primafigura multiplicatur in quarta , feptima , decima domo diu vivet ; fi in fe-
cunda , quinta, octava, undecima mediocriter,fi in tertia , fexta, nona , duode-
cima,non diu vivet.

Similiter numera puncta omnia primarumfigurarum ufque ad locum,ubi

fe duplicabunt, & fi numerus cadet in quarta,feptima aut decima, vivet per tot
annos,quot fuerunt puncta inter figuram prima & locum,ubi primum duplica-
vit
776 TRACT. II. PART. XI. LIB . III.

Vi Siinfecunda,quinta,octava & undecimaper tot menfes vivit; Si in tertia,

fexta,nona & duodecima per tot dies, & moritur in die Planetæ, & in hora,ubi
numerus fumit finem. Item in omni loco,ubi prima fe duplicabit, petitor aut
eritægrotus, aut morietur.

QUEST. IV.

Quorumfocietatem autconvictum aliquaperfonapotiffimum

expetat velamet?

Refpice locum,in quo prima figura fe duplicabit,nam fecundùm difpofi

tionem ejus appetet focietatem; Unde,fi ea fuerit duplicata in domo fecunda,
converfabitur, & vivet libenter cùm familia, fi in tertia, cum parentibus aut in
itineribus parvulis, fi in quarta,cum patre & hereditate;fi in quinta, cum infan-
tibus feu liberis, & fic in cæteris.

QUEST. V.

Qualiafint nova?

Attribuaturpetitoriprima domus : Tertia verò,fexta & nona reinovæ:Bo

næ figuræ& mafculina fignificant veritatem,fœminina autem falfitatem:Præ
terea refpiciendæfunt figurænovitatis,verbi gratiâ,fi nova fint de lucro,recipe
figuram fecundæ,fi de fratribus aut vicinis tertiæ,fi dehereditatibus quarta, &
ficin cæteris

QUEST. VI.

Quale refponfum nuntius afferet?

Prima detur petitori ,tertia nuntiato,feu ei,ad quemmittitur, & alterarei

nuntiandæ,ut,vadat nuntius ad regem,altera figura eft in domo decima, fi ad
inimicos in duodecima,fi ad fervosin fexta, fi ad infantes vel liberos in quinta,&
ficin cæteris.

QUEST. VII.

An aliquis reverfurusfit nec ne?

Prima domus tribuatur petitori, domus tertia,loco ex quo difceffit, nona

itineri,& feptima loco,adquem vadit.

QUEST. VIII.

Anille,quifacturusest iter,fit illudfubitò veltarde ingreffurus ?

Dijudica hocfecundùm primam,tertiam & nonam domus.

QUEST. IX.

An iterutilefuturum fit in aliqua renecne?

Prima domus detur petitori, tertia & nona itineri,fecunda ,quinta &un
decima proficuo.
QUÆST
 DE PRAXI GEOMANTIC.T 777

QUEST . X.

An aliqua novabrevi temporefis habiturus ?

Prima & tertia tribuantur petitori,feptima & octava reipetitæ.

QUEST. XI.

Anfocius tuusfit tibifidelis & utilisfuturus ?

Detur prima petitori,fecunda & undecima focio, tertia, fexta & feptima
rei petitæ.

QUEST. XII.

Utrumprocurator & nuntius tuus eritpro te utilis ?

Detur prima domus petitori, tertia, quinta,fexta & undecima rei petita.

QUEST. XIII.
12
An meliusfit ire vel manere?

Deturprima domus petitori, & loco,in quo ille eft,tertia itineri, & feptima
loco,ad quem iter vult fufcipere.

QUEST. XIV.

Verfus quammundi
plagam utilius dirigerepoffitpetitor iterfuum ?

Detur prima petitori & loco , in quo manet petitor,qui fit Orientalis, fe
ptima Occidenti, decima Meridiei, & quarta Septentrioni : Quæras igitur me
lioremfiguram, & denotabit,illam plagam magis utilem
..

QUEST. XV.

Uter exfratribusprior morietur ?

Detur prima domus petitori,tertia quæftioni,& fexta, nona , duodecima

rei petitæ.

QUEST. XVI.sopaka

Utrum quis nuntios velliteras accepturus

fit necne?

Hæ duæfiguræ Albus & Conjunctio fignificant literas & aliæ nuntios De-
bemus igitur confiderare,quæ harum figurarum fint in conjunctione cumpri-
mafigura;nam,fi invenientur in aliqua parte quæftionis, fignificant literarum , &
nuntiorum adventum,fi in tertia per fratres,fi in quarta per patrem, & fic in cæ
teris.
QUEST. XVII.

Qualiafuturafintitineris accidentia?

Si triftitia fuerit in prima domo , & Rubeus in fecunda periculofum erit

Fffff ingre.
778 TRACT. IL PART. XI. LIB . III.

ingredinavem : Si Conjunctio fueritin nona domo,aut Populus aut Carcer,iu-

venies latrones in via : Si in fexta aut duodecima,funt figuræ mobiles & bonæ, e-
vades,feu evitabis periculum. Si verò fixa,non : At fiRubeus & Puella ibi fue-
rint,habebis damnum:Quod,fi inprima & fecunda fuerint figuræ fortes,quem-
admodum Major & Acquifitio,inimici tui erunt fortes fuper ces Si verb debi
les fuerint figuræ, quemadmodum,via, puella & conjunctio , fatrones funt debi-
les; Si Populus,facientmultummali,fi Carcer & Triftitia,non poffunt nocere.

QUÆзì XVIII.

An durabilisfit amor?

Figuræ firmæfignificantfirmum & longum amorem,mobiles contrarium

mediocres mediocrem .

QUAS TO XIX.
5

An thefaurusfit inloco aliquo abfconditus ?

Refpice primam,quartam,feptimam,decimam figuras, fed præcipuè pri

mam & quartam. Si enim ibi fuerint bonæ figuræ,fixæ & maſculinæ,acnon re-
movebuntur in alios locos,ibi eft thefaurus , aliter non ; Ac quarta domus de-
monftrabit locum rei abfconditæ.
2

QUEST. XX .

Anresmalepofitæ velperdita debeantrecuperari?

Detur prima domus petitori,undecima rei petita & quarta loco, Si figura
fuerintmafculina, bonæ & non mutantes locum eft bonum fignum,atq; etiam
fiprimafigura fuerit in domo quarta, décimaautundecima bonú eft, aliâs non.

QUEST. XXI

Ubilateat veloccultetur resperdita?

Prima detur petitori, decima rei & quarta loco cogitato. Alia etiam eft via
ad cognofcendum locum rei abfcondita ; Refpice enim in quali parte mundi
res fitperquartamfiguram, deinde dividatur locus illede Oriente in Occidente,
de Meridie in feptentrionem ; nam ibi loci invenietur res,quem quartafigura
demonftrabit. Et fi illa quadratura erit adhuc nimis magna ad inveniendam
fubitò rem abfconditam neceffe eftiterùm partiri illam partem in quatuor alias
partes, hócque toties faciendum eft , quoufquelocus fit fatis parvulus ad inve-
niendum citò rem abfonditam, eritquefemper quarta figura demonftratorlo-
cihoc modo.
Occidens.

Meridies.

Oriens.

Vel
 DE PRAXI GEOMANT. 779

Vel etiam dividatur locus in quatuor partes fcilicet in Orientem , Occi-

dentem,Meridiem & feptentrionem. Deinde refpice quartam figuram, cujus
illa fit elementi.Si enim eft de aëre, fignificat Orientalem partem,fi de igne, Me-
ridionale,fi de aqua feptentrionalem, fi de terra Occidentalem. Exempli gratiâ.

Aquæ Oriens

Fig. : Aëris
Septentrio

Fig.
Meridies
Fig
. ig

.
F

:: terræ
Fig.
Occidens

Quando igitur qnartam inveneris , ubi res occultatur , facias judicium

novum , atque fimiliter judica per quartam domum ut antea, & iterùm divida-
turplaga inventa in quatuorpartes æquales, idque repetatur donec locus redi-
gaturinparvulumfeu anguftum fpatium.
de

QUEST. XXII .

Anperficerepoffis quod cogitas ?

Detur prima petitori,fecunda quinta & undecima rei petitæ,ſeptima cau-

fæ , & quartafini .

QUAST. XXIII .

Anhæreditasperditarecuperabiturnec ne?

Detur prima petitori, quarta hereditati, fecunda quinta undecima ſpe-

rantiæ feu fpe , & feptima adverfario.

QUEST. XXIV .

Antempusconveniat agricultura, velfit ei accommodatum & utile?

Deturprima petitori, quarta negotio,fecunda, quinta,undecima fortunæ:

& notandum eft, quod figuræ aëreæ & aqueæfint hoccafu bonæ,fed figuræ ignis
& terrex,malæ funt pro plantatione :Deturigitur, uti dictum eft,prima petitori,
quarta & decima reipetitæ,fecunda, quinta & undecima lucro.

Fffff 2 QUÆST.
780 TRACT. II. PART. XI. LIB . III.

QUÆST. XXV .

Quotmenfes feptimanæ autdies requirantur adcomplementumalicujusrei?

Obferva numerum figuræ primæ, quartæ,decimæ, decimaquintæ, & præ

cipuè quartæ , nam fecundùm majorem numerum figuræ, hoc eft, quæ habet
mejorem poteftatem,judicabis.

QUEST. XXVL

Anlocusobfeffuscapietur nec ne.

Detur prima petitor, quarta,loco,feptima adverfario.

QUEST. XXVII.

Perquem modum locus obfeffus capietur.

Si hæ duæ figuræ Rubeus & puella habuerint majorem poteftatem, fi.

gnum eftprælii & effufionis fanguinis aut latrocinii; Hæ autem duæ figuræ,Al-
bus & conjunctio, fignificant, quod per literas ,Si hæ tres figuræ Lætitia, Acqui-
fitio, Puer fuerint potentiores,indicant , quod , per humilitatem & confilium
prudentis hominis; Sipopulus ,Via, & Amiffio,quod viribus & invafione feu ex-
pugnatione; Si Major & Minor , quod per fuperbiam ; Si Carcer & Triftitia,
quod per proditionem in nocte. Similiter Conjunctio fignificat, quod perftul-
tum modum, hoc eft,quo Populus nihil præftabit, quoufque erit captus; Cauda
autemfignificat, quodperarma & traditionem.

QUEST XXVIII.

Anpromiffumdabiturnecne?

Detur prima petitori, fecunda, quinta,undecima dono. Si fuerint bonæ,

bonum eft; Similiter fi prima fuerit inquarta,quinta,decima autundecima,bo-
numeft ; Sed fi duplicatio fiet in malo loco, malum & contrarium erit.

QUEST. XXIX.

Anvitainfantisautpuerilonga velbrevisfitfutura?

Detur prima petitori, quinta,nona,undecima, filiis aut filiabus : Si fuerint

fixæ & bonæ, ac mutantes locum,bonum eft, vitaque longa arguitur : Sed &, fi
quatuor anguli cœli fuerint fixi , & mutaverint , eft fignum longæ vitæ, & e-
contrà.

QUEST. XXX.

Anfæminafitimprægnata abeo,quipetit?

Detur prima petitori, quinta rei petitæ, & fi prima fe duplicabit in quinta,
decima,undecima,autfifeptima infecunda,quinta, decima,ipfa erit gravida,&
nonaliter:prætereajudicandum eftfecundùm figuras elementorum .
QUAST;
 DE PRAXI GEOMANT. 781

QUEST. XXXI .

Anfæminapariturafitfilium vel
filiam?

Deturprimapetitor, fecunda, quinta ,undecima rei petita. Si prima,quin-

ta,& undecima fuerint mafculinæ, erit filius, fi fœminæ filia : Siprima conjunge-
tur cum quinta,denotatur filius & filia : Et notandum eft, quod,fi fœminajam
fit gravida ,tum prima detur fœminæ, & quinta rei petitæ, & fi prima fuerit in
quinta,autquinta infecunda, eftgravida : Acrefpiciendi funt etiam quatuor an-
guli & teftimonia, & Conjunctio & Populus : Si Conjunctio & Populus fuerint
in prima & quinta,fignificant, quod eft gravida : Si hæ tres Carcer, Populus &
1
Cauda,ibi fuerint, illa parturiet : Et nota quod , fi prima aut quinta figura funt
igneæ aut aëreæ , aut una ignis, altera aëris,denotatur mafculus; fi ambæ terre-
ftres velaqueæ,aut una terreftris & altera aquea, denotant fœminam ; Siautem
hæ figuræ difcordant in natura, habebit fœmina duos infantes , unum maſcu-
lum,alterumfœminam .

QUEST. XXXII.

Anfœminaparturietfine doloremagno ?

Refpice quintam & duodecimam figuram .

QEST. XXXIII .

Aninfans,quinafciturfit petitoris,nec ne?

Detur prima petitori, fecunda, tertia, quinta,fexta,undecima infanti : Se-

cundùm harum concordantiam cum prima dijudicabis quæftionem, & confi-
dera bene quartamfiguram,quæfignificat patrem.

QUEST. XXXIV.

An bene emantur beftia?

Detur prima petitori fexta & undecima beftiis ; quæ fi bonæ fuerint, bo-
num eft,fi malæ,malum .

QUEST. XXXV.

fintutiles velnon ?
Anfervi

Refpice concordantias fexta, feptimæ & undecimæ. Si bonæ funt , bo-

num eft, & econtrà.

QUEST. XXXVI.'

Anresperditarecuperabitur ?

Deturfeptima latroni feu furi,decima rei perditæ & quarta loco : Refpice
etiam quatuor angulos, hi enim, fi boni,firmi & mafculini funt, nec fe removent
de locis fuis,latrocinium,feu furtum eft in domo ejus, qui perdidit,aut non longè
abea:Sic etiam,fifeptima,fexta, octava,undecima fuerint inter quatuor matres,
Fffff 3 res
782 TRACT. II. PART. XI. LIB . III.

res perdita eftin propinquo? Sifeptimam non removetur, tum res perdita eft in
poteftate latronisfeu furis ; fi tranfitinfecundum locum, eft de familia,& fic et-
iam in aliis. Refpice fextam & feptimam , fi enim concordantad invicem , res
recuperabitur,ut fintfiguræ bona.

QUEST. XXXVII .

An unus equusfitaltero velocior?

Detur prima petitori,feptima equo.

QUEST. XLVIII

Qualisfit amicitia inter duos?

Detur prima petitori &feptima perfonæ,undecima athori . Illa enim,quæ

erit fortior & fixior,a mabit melius & durabit ejus amicitia diutius.
Notandum eft,quod figuræ aëreæ & ignea denotent amorem ,terreæ au-
tem & aqueæ caftitatem.

QUEST XXXIX.

Anquisuxoremducturusfit nec nec ne ?

Refpicefiprima fitin feptima,aut fi feptima fit in decima,fecunda aut un-

decima. Tuncenim nuptiæ fignificantur; aliter non.

QUESTIO XL.

An quismortuusfit velvivus ?

Detur prima petitori , feptima & octava rei petitæ : Si fuerint bonæ &
fixæ ac in bonis locis & fine mutatione , fignificantvitam , finaliter mortem,
Similiter fi quæ illarum figurarum movebitur in duodecima , aut mortuus eft,

aut ægrotus, aut incarceratus . Et nota , quod perfona eft in illa quarta mundi
quam repræfentat figura domus primæ, quarta,feptimæ, & octave. Prima figni-
ficat Orientemfeptima Occidentem decima Meridiem quartafeptentrionem.
QUEST XLI.

Quidfomniumfignificat?
Detur prima petitori,id eft,fomnianti, nona fomnio, tertia,fexta,undeci-
ma, decimaquinta, rei petitæ : Figura mafculinæ veritatemfignificant, foemi-
ninæ falfitatem.

QUAST. XLII.

An aliquis dominium velhonoremfit acquifiturus ?

Refpice primam, quartam, feptimam, decimam , decimamtertiam , de-

cimamquintam .

QUÆST.
ST. XLIII .

Qualem effectumfortiturafit fpes alicujus dere aliqua.

Deturprimapetitori, octava,nona rei fperatæ,decimavirtuti,quartafini.

QUAST.
 DE PRAXI GEOMANT. 783

QUEST. XLIV.

Quale tempusfuturumfit?,

Refpice primam & decimam figuram , fimiliter quale elementum ma-

gis abundet in quæftione, nam tale erit tempus; Ignis fignificat fanitatem,aër
ventum & fanitatem, aqua corruptionem aëris & beftiarum, terra magnamfri-
giditatem & ficcitatem .

QUEST. XLV .

Anquisremdefideratamfitacquifiturus ?

Detur petitori Afcendens feu prima figura, & refpiciatur fecunda ,tertia,
quarta,quinta,feptima,octava, decima, & undecima.

QUEST. XLVI.

Anquis lucratusfit inreempta?

Detur petitori prima & fi res empta fit terra aut domus, detureiquarta,ſi
beftiæ, fexta & duodecima,fecundùm quod fuerint magnæ aut parvæ;Si panni
aut res texta quinta atque ita de aliis. Similiter capies pro lucro & fortuna pe-
titoris fecundam,quintam & undecimam figuras.

QUEST. XLVII.

An quisfit alicujusinimicus ?

Deturprima petitori,feptima & duodecima inimicis.

QUEST. XLVIII

Uter ex duobus victoriamfitreportaturus ?

Si in feptima domo fuerit Rubeus & Puella , quæfunt figuræ Martis, & in
octavafuerit figura Saturni, ac in prima domo fuerit figura mediocris,dices pri-
mam figuram fuperaturam effe feptimam ; nam Saturnus, qui eft in octava do-
mo fignificabit mortem; Et fi fuerit figura Saturni in conjunctione cumprima,
& feptima figura,acquatuor figuræ cardinales fuerint malæ, pariterquejudex
cum teftimoniis fuis,dices ambos effe morituros.

Nota quod de quæftionibus ad medicinam pertinentibus nihilloquemur,

quoniam in voluminefecundo illarum mentionemfaciemus.

Regula generalis.

Si volueris accipere rem aliquane &figura domuumfortiorum eampromiferint,

undecima autem veldecimaquinta domus illam denegaverit,non obtinebis rem defide
ratam. Econtra veròfifortesdomus tibieamdenegaverint & undecima ac decimaquinta
campromiferint, potieris ea adproftremumpræterſpematque expectationem.

FINI S.
VOLU
 785

V MEN
VOL

M
SECUNDU ,

De

Naturali , artificiali , & præter naturali

ac contra naturali Microcofmi

hiftoria

in

TRACTATVS QVATVOR DIVISA.

in qua

Phyfica & technica naturæ humanæ delineatio , &advenientium ei

præter naturam accidentium defcriptio , fimiliter vale-

tudinis ejus læſæ reſtaurandæ ratio ,atque etiam

corruptio feu animæ à corpore refolutio

aut feparatio continetur .

CON
Ggggg

$
 CONTENTA
786
CONTENTA VOLVMINIS II.
Increa
tum , ut

o
mens.

prim
libro
Metaphy Crea

his
de
.
ficum tum , ut
ratio
(Internum & in-
feuforma- telle-
le, cujus Aus.
( Principium, funt duo Phyficu, (Vege-
nempe genera, utanima Stativa
fcilicet vivifica, Senfiti-
Primus tum va
verfa- Prima tra-
Externumfeu materiale, de quo lib.
tur cir- ctantur ho- fecundo .
ca res minis Fabricaratio, de qua
huma- Prima
lib.3.
nas fe- creatione , Triplicis animain fuodi-
cudum Compofitio, in qua
in verforio dominium,de
natură notantur quo lib . 4.

fe habe- Generatione, de qualib.5.

tes, cổ
Aftrologia,de qua lib . 1.
tinetq; Secunda tra- Ind ntess,,
icante
Indica
ut Chiromantia,de qua lib.z.
Єtátur artes
partes
Phyfiognomia,de qua lib.3 .
duas, in naturam hu-
Symmetriafeuproportio, de qual..4
quarũ (manāillaſam {Adjuvantes, ut ars memoria, de qua lib.s.
(Ignita,de quib lib.1.

Prima agit de Meteororu Ventofa, de quib.lib.2 .

humanorum fpeciebus, Aquafa , de quib.lib.3 .

Volumen
namaliafunt Terreftria,de quibus
bocfecu- lib.4.
du qua-
Secunda tractat de Me- Supernaturalib.dequi-
tuor bus lib. 1.
conftat teororum humanorum Cæleftib.de quib.lib.2.
tracta- caufis
Elementarib. de quib.
Secundus agit derebus
tibus , lib.3.
præter naturam huma-
quorú
nam accidentibus , cu- Corporalib.de quib.l.4.
jufmodi funt Meteora Afupercælefti volitione,
de qualib.i.
feu morbi, in tres partes
divifus, quarum Acæleftipofitione, de
qualib.2.
Ab elementari conftitu-
tione.de qualib.3.

Tertia habet profuo Ab artificiofa numeror

fubjecto figna deprom- ordinatione, de qua

lib. 4.
ta,vel
A corporis ægrotatisco-
ditione chiromantica,

phyfiognomica , & c.de

qualib.5 .
A morbi mutatione , de
qua Crifis lib. 6.
Tertius
 VOLUMINIS II.
787

{Prima agit de Microcofmipræfervatione à meteoris non dum ortis.

(Supercæleftium .
Prima de difcuffione per cæleftium .

folas obfervationes. Elementarium.

Corporalium.
Supercæleftia
Verborum pro- dequib .
(Immate-
lationesfeu in- lib.2.
rialia
cantationes.
quæ
funtvel Cæleftia, dequib. lib. 2.
Tertius
Mineraliade
dividi- Sola
Materia- quib lib 3.
tur in
Secüda
lia quæ Vegetabilia, de •
fectio- Secuda deea ,
fütaut quib.lib.4 .
nesdu- agit de Eleme- Rationalia.
Meteo- quæ
as,
B

taria de quib,
rorum Ofit per
medi -
qua- lib.6.
rum Ani-
jam came Irratio-
ortoru ma-
ta naliade
difcuf Lia.
quib lib.
fione- 6.
divifa
in tres
Cumobfervatione cæli, de quibus lib 2 ,
partes
tra-

&atq; (Phlebotomiam, de qua lib. 1.

Ventofa.

Tertia de ea, SFrictiones.

Scarificationes. }de quibus lib. 2.
quæ fit per Balnea de quibus lib. 3.

Aduftiones,de quibus lib.4.

Quar-
tus agit

dereco - Anime ad fugam præparatione,de qua lib.1 .

trana-
turafci- Microcofmi externi morte de qua lib.2.
licet

{de

Ggggg 2 TYPO-
 APHUS
788 TYPOGR EPIST

HV
TYPOGRAPH VS LECTORI.

N tibi Lector amice medullam voluminis fecundi in

tabulam compendiofam redacti, cujus fubftantiam

integram, quia ab autore nondum penitus completa

eft,huic operiadjungere non potui. Spero auteme-

jus cognitionem atque contemplationem non mo-

dò hujus volumnis doctrinæ comparandam, fed & in multis câ fu-

periorem effe , cùm non folum circa ipfius Microcofmi feu hominis

interni contemplationem divinam miro & haud vulgari modo

verfetur,fed etiam paradoxa nonnulla tum autoritate tum philofo-

phica ratione, atque etiam, quæ omnium certiffima eft demonftra-

tio, oculari experimento à rebus fpiritalibus defumpto in ea ab au-

tore comprobentur. Quin &præterea in ca artes ad Microcofmi

naturæ compofitionem pertinentes anatomiâ verâ refecantur rés

que haud vulgares liberè aperiuntur , atque fimul etiam Chimica

medicamentorum præparationes, nondum à multis cognita, & ab

ipfo autore impenfis haud exiguis probate explicantur. Inter que

quidem omnia nec illud etiam poftremo loco habendum eft, quod

fecreta hominis corporei natura & difpofitio ,quatenus ad confer-

vationem fanitatis ejus fpectat, dilucidè & perfpicuè in ea defcribi

tnr , ita quidem ut nullatenus dubitem, quin fit opus illud non mo-
dò oblectationem fummam & divinam ftructuræ humanæ con-

templationem, fed etiam utilitatem haud exiguam mundo allatu-

ram . Tuigitur Candide Lector parcus eftoin judicando, autorisq; la-

bores in primo hoc volumine exantlatos boni æquíque confule, ne

alioquin importunitate tua ille in fecundo fuo labore adhuc imper-

fecto & minus abfoluto deterreatur atque itain medioeum fine pu-
blicatione relinquat, Vale.

I N-
 INDEX

RERUM PRÆCIPUARU
M,

QUE IN HOC TRACTATU

fecundo continentur .

A. Antwerpiæ arx. 378 .

Apollo Cytharam invenit.165.
Cquifitio quid in unaquaque Applicatio vocum ad claves in afcenfu &
domo denotet. 728.
Aden. 345 defcenfufcala mollis & naturalis fimul.
言

174.
Additio quid.42.ejus regula. Apogeum in Hetruria . 378.
43 examen. 44.
Apothema quid.182 .
Agrotus an victurus vel moriturus.148.
Aqua quomodo exhauriendaexaliquapro-
Aeris mutatioper univerfumannum, ejus
funditate,ubifabricates impediret . 453.
quartas & menfes. 687. qualibet fepti-
Aqua currens, quomodo in altum elevetur.
mana,die & hora. 688. ratione,fitusre-
458.460.462 .
gionis.689.de eaprognofticatio.698.
Æternitas . 504. Aqua , quomodo exputeo bono , per aquam
Ævum. 501 . Stagniputridi extrahatur.467.
Aquariiintegra natura.618.gradusparticu-
Alberties Durerus de Symmetriadilucidif-
lares.620 .ftellafixa.621.naturalis difpo-
fimèfcripfit.321 .
fitio.622.quas regiones & urbes habeat.
Albus , quia in unaquaque domo denotet. 692.
734. Aras.393 .
OB Algorithmica numeratio.7.
Altimetria . 280. Arietisintegra natura.567.gradusparticu
12. bares. 571.ftellafixa. 573 naturalis difpo-
Altitudofolis. 140. Corporis quomodo in-
fitio. 576. quas habet regiones & urbes.
veniatur. 280.in fpeculo.102.
ge

690.
Altus.209.ejus regulæ. 214 .
g

Amiens.379 Arithmetica pro quo confcripta. 1. quidfit.

.
42. Algorithmica.7 . Coffica.61.militaris.
Amiffio,quidin unaquaque domo denotet.
123. Muſica.130 . Aftronomica & Aftrolo-
729.
gica. 137. Geomantica. 143. Pythagorica.
Amphion lyraminvenit. 165.
147 memorialis.153.jocofa.158 .
Anima est numerus Platoni & Pythago Arnoldus de Villanova characteribus merè
... 6 .
Aftronomicis in medicina multum tri-
Annum unde exorfi Judai , Arabes , Ale- buit.562 .
xandrini , Romani , Veneti , Aftronomi.
Articulus in Arith.quid.7 .
sos.
Artilleriamagna breve compendium. 429 .
Ánnus unde dictus.504 . Solaris.Lunaris.
Artificium,quò utuntur Germani infodinis
Epactus. Saturni. Jovis . Martis.magnus metallicisad B. Mariæ. 454 .
& mundi. 505.
Ars militaris,pro quo confcripta.3.quiddo-
Anglorum in bello virtutes& vitia.404 .
ceat. 344.
S. Andrea munimentum propè Bomellam .
Arspictoria.317.
374 .
Afpectuum in Zodiacoinventio . 139.
Ggggg 3 Afpe
 INDE
Afpectus quinque. 632.
Aftra an imponant neceffitatem .562 .
Aftrologia cuidedicata.4.quidfit &quotu
plex. 560. ejuspartes. 561.anjure homi-
nibus interdicatur. 566.
Aftrologicarumpradictionumfalfitas unde.
564.
Aftrologicijudicii veritas aliquot experi-
mentis authoris comprobatur. 701.
Auditusfenfusintegerin muficarequiritur.
168.
Auguftapropugnaculum. 3Ɛ8.
Aureinumeriinventio.137 .
Authoris parens fuit Regina Anglia per
Gallias & inferius Beligium thefaura-
rius.3.
Axiomata certa Philofophorum diverfita-
tem motuum ab Elementis provenien-
tium demonftrantia 469.
B. /
B Aculusgeometricus authoris. 270.quo-
modotractandus 275.
Baculus Jacobi baculofimilis , ejus ſtructu
ra. 274.
Baculus Thalia. 224.
Banqueta. 354.
Barbiti
figura. 226. praxis. 227.
Bataillons enpoinct,ou enlozange. 124.
Baffus.209.ejus regula 213.
Batteriaquid 396. quomodopararifoleat ad
faciendam baftionis labefactationě. 399.
Biffurfolidus. 19.
B. molle aut durum, quomodo ponendum in
monochordo. 177 .
Boëthiusfloruit in Mufica.165
Bolonia.392.
Bommena.384.
Braffiacaftrum.387.
Brevis nota quid.191.
Burgain Breffia citadella. 367.
C.
Alcaria, quomodo Turca & Hungari
C
geftarefoleant. 405.
Caletum.373.
Calorisprognofticatio.699.
Cacriintegranatura.590. gradusparticula-
.
res. 592 ftellafixa. 593. naturalis difpofi-
X.
tio. 594. quasregiones & urbeshabeat.
691.
Cantusproprietates.173 .
Capricorni integra natura. 614. Varii
gra-
dus.616 .ftellafixa. 617.naturalis difpofi-
tio. 618. quas regiones & urbes habeat.
692 .
Caput&cauda Draconis,quidfit.674.732.
733.
Carcer quid in unaquaque domo denotet.
741.
CarolusEftiennus infignis medicus.300.
Caffematta.350.
Chavarino.384.
Characteres Coffici.61.eorum regula.16.va-
lorumfphæra. 62.
Ciphraquid.8.
peripheria, area, quomodo
Circuli diameter ,
inveftigetur. 105. Ufus in pictura. 328.
337.
Circularisftructura, ejúsquemotus.402.
Circularepralium.127.
Circulicæleftes, quomodo referantur ad par-
testerra.529.eorum ufus ad Zonas diftin-
guendas. 532.paralleli. 533. Verticalesfeu
meridiani. 537.quomodo opticè delinee-
turin hemifpharioper Equinoctialem
divifo.537.
Civitatispartesdebiles,quomodo adj uvan-
de.391.
Claves mufice.172 . principes vel miniſtra.
173.fignata velintellectæ.16.graves, acu-
tæ,peracuta.16.177.
Climatamundi. 533.
Columnetempli mufici defcriptio . 184.
Color quid.295 .
Commamuficum quid. 34.
Concordantie quid. 210. quomodo interfe
differant.16.
Conjunctio in unaquaque domo,quid deno-
tet.741.
Conjunctionis luminarium inventio.138.
Confonantiarum exponderumproportione
inventio.135.
Confonantiafimplices vel compoſita. 186.
perfecta velimperfecta . 187.diateffaron
vel diapafon , quomodo inveniaturin
qualibet linea monochordi. 188. expro-
portionibus.189.
Contratenor.210. ejus regula. 214.
Cofficorum
 INDE
Cofficorum numerorum fpeculum.20.addi-
tio. 64. ejus examen . 65.67.fubtractio.
68.ejus examen.69.70.multiplicatio.71.
ejusfignorumſphæra, iftiufque ufus. 72 .
examen.73.74 . divifio. 75. characterum
valoris refidui fphæra, iftiufque ufus. 76.
examen.78.
Cofmographia,cui nucupata. 3. quidfit.527 .
ejusprincipia.529.
Courtina. 347.
Crema.393 .
Crimpen.384.
Crochutafeu femiminima à Philippo de Vi-
triaco inventa. 192.
Cubus quid 18.
Curriculi ftructura,qui rota cujufdam in-
ternacircumgyratione ante &retromo-
veripotest. 464. ejufdem aliaftructura,
qui obliquè dextrorfum, &finiftrorfum
moveri potest.466.
Cuftos baculi orthogonalis . 273 .
Cyclifolaris inventio.138.
D.
Denominator quid. 8.
Defectores.320.
Diameter quid. 263.ejus quantitas in circu-
lo,quomodo deprehendatur.105.
Diapafonquid. 34.183 .
Diapente.16.
Diafchifma. 182.
Diateffaron . 34.183 .
Diesnon folaris, folaris.506.artificialis,na-
turalis.507
.
Diefis.34.183.
Differentia Coffice.61 . earum regula.63.
Digitus in Arithm.quid.7.
Difcantus, 210.ejus regula . 213.
Ditonus.182.
Divifio quid. 42. ejusregnla. 49.examen.
SI.
Diurni motus alicujus planeta inventio.
141.
Dominium alicujusrei ad quem perventu
rum.148 .
Dominus alicujus dousus 680.
Domuum cæleftium ratio . 675. earum dif-
pofitiogenera
Dori um . 145. lis. 677.particularis.16.
X.
E
Clipfesfolis& Luna. 696.
Electio ejus fpecies . 709. tempus . 7 10 .
Empyrici cujusdam problema de radiis re-
fractis. 310.
Epacte inventio . 137.
Epiftola adLectorem.3.
Equites quomodo in hoftiumphalangemfa-
cilimè irrumpere poffint . 420 .
Equitum diverfarum nationum diverfa di-
micandaratio . 405.
Exercitus & ejuspartes, 406 , Imperialis.b.
reductio informam lunarem . 408.
E.
lineatio 33dimenſiones
Facieihumanæ tres 320. de-
2.
Feneftraru templi muſici natura .222
m
Fictores qui. 320.
Figura numerifignificativa &nonſignifi-
cativa.7.voceexprimenda vel reticen-
da in muficis 191. & feq.
Figurarum temporalium fimpliciumvalor.
195 .
Florentia.373 .
Forma Geometrica ex quibus numericoffi
ci derivantur.22.23 .
Fortificaturo que confideranda.356.
Fortificationes fuperfiguram trigonalem
& tetragonalem adificata. 363.
Fortuna utrum profpera veladverfafutura
fit. 149.
Foffa.354.
Fractiones numerorum integrorum. 54.ea-
rum abbreviatiofeu reductio.55.additio.
16.fubtractio . 57. multiplicatio.58.parti-
tio.16 numerus aureus . 59.
Francifcus de Lorraine Eques Guifus tor-
mentiinfeliciterdifplofiictu tollitur.3.
Franco excellens muficus. 165.
Furemfurtúmquejudicandi ratio . 701 .
Fufa. 191.
G.
Gabiones quid. 396 . (pugnam.404 .
Galli equites, quomodo ordinentur ad
Gallico
 INDE
Gallorum in bello virtutes & vitia.403.
Geminorum integra natura. 585. varigra-
dus . 587.ftella fixa. 588.naturalis difpo-
tio.589. quas habeant regiones &urbes.
690.
Geomatica,quando& cui confcripta 4.quid
fit. 715. ejus principia interna. 717. ani-
me adeam preparatio.720 .
Geomantica linearum in quatuor ordines
projectio.721.caterarum figurarumpro-
ductio.722
.
Geomanticarum figurarum nomina& cha-
racteres. 724 elementaris natura. 764
duplicatio.742 . multiplicatio 753. occu-
patio,conjuctio,tranflatio ,mutatio. 774-
Geomanticifcuti duodecim domus.727.te-
Stimonia. 746. quomodoformam corpo-
ris animiquequalitates denotent. 760.
Geomant. Ju licii regula.767. praxis.775.
&feqq.
Geomant additiofeu compofitio.143.fubtra-
ctio . 16. duplicatio& multiplicatio.144.
projectio 145.incrementum & decreme-
tum. 144
Geometria,de quibus tractet. 262. ejuspars
theorica. 26. praxis . 280. pictorifcitu
neceffaria.322 .
Geometrica additio. 82.fubtractio. 84. mul-
tiplicatio.8s partitio.87 . reductio.90.ad-
ditio cumfubtractione.93 multiplicatio
cum additione. 95.multiplicatio cum me-
diatione. 96. multiplicatio cum divifio-
ne.101.divifio cumprogreffione.106.pro .
greffio feu proportio. 108. regula trium
proportionum.111.radicis extractio.118.
Geometricorum numerorum nomina &
Species. So. linearis.fuperficialis triangu-
laris.quadratus pentagonalis . corpora-
lis.pyramidalis columnalis . 81. 82 .
Geometrica inftrumenta . 270.
Gerbi. 388.
Germani quomodo exercitum per locafu-
pecta ducant.407.
Germanorum in bello virtutes & vitia.
404.
Gladiorum ufus. 405 .
Globuli artificiofi in bello per quàm utilis
præparatio. 420.
· nomina utilitates ,
Globulorumtormentariorum effigies varia.
427.
Gomorrha.385.
X.
Goricum.379.
Gradus aquinoctialis quot miliariafeuleu-
cas valeat.33 .
Gravelinga.379.
Groninga. 374.
Gruterus Cardinalis S. Georgiiingeniator.
460 .
GuidoMonachusfyftematis musici inventor.
165.
Guletta. 386.401.
H.
HArmonia compofita quo modopertri-
angulimufici quadrataproducatur.
217.
Harmonicus numerus quid33-
Harlemum.402 .
Haftarum equeftrium tractatio apud varias
nationes.405.
S. Helmipropugnaculum.380 .
Helvetii cujusdamproblemaopticum.305.
Helvetius quidam motumperpetuumfein-
veniffe credidit. 456
Hemifphariiper lineam meridianam divi-
fio, & optica linearum verticalium &
parallelorum adeam adaptatio. 538.
♪
Heraclides Ponticus Jovem facit cantuum
inventorem . 165.
Hifpani,quomodo exercitum iterfacientem
difponant 407.
Hifpanorum in difciplina militari virtutes
& vitia.403.
Hora alicujusdiei verainventio 139.
Horarum inaqualium numeri & gradus,
quomodo inveniantur. 140. aquales c
juflibet diei, quomodo reperiantur.141.
aqualium in inæquales, & harum in illas
converfio.141.
Horologium horizontale. 512. murale feu
verticale.513.orientale &occidentale.16.
declinans.s15.reclinans & inclinans.517.
119.
Horologica machinaab authore inventala-
culentadefcriptio.521. &feqq.
Humeripropugnaculorum.352.
Humores tres oculum conftituentes , eorum
fitus. 296. &feq.defi-
nitio defcriptio.298.
Ignis
 INDE X.

Linearum interfectio ad angulos rectos , ca-

I.
Gnis artificialis corpus humanum armis
s
IGniindut
um comburens.420 .
Illuminatio varietate colorumfacta. 320.
Inftrumenta mufica vulgariter nota. 226.
folo aëreJonantia. 240 quadam noviter
reperta 243.
Inftrumentum Authoris magnum,luculen-
terdefcriptum.245. &feqq.
Inftrumentum militare ad divellendas &
corrumpendas feras , utcunque fintfor-
tes. 411.
Intervalla in Muficis quid. 33.211. quot ad
hominis vocem fufficiant.211.
Jocafe arithmetica exempla aliquot. 158.
Jovis natura integra. 641, acquifita.643.ex
domibus Horofcopi velaccidentaliter.ib.
debilitates effentiales vel accidentales.
644.fpecialis in hac inferiora influxus.
ib.inprimisinmicrocofmum.145.
rúmque ufus in pictura . 32 4.
Lineamenta 319.
Locus numeriquid. 8.
Locorumprofunditas.290 . diftantiafecun-
dum longitudinem & latitudinem, quo-
modo capienda. 556 .
Longa . 191.
Longitudo corporis , quomodo cognofcen-
daunaftatione 283 vel dupliciftatione.
286
Luca.383.
Lumen quid.24.4.
Lunanaturaintegra 669. gradusparticula-
res. 671. influxus in inferiora. 672. in
microcofmum. ib. operationesparticula-
resinftatu aëris.699.manfionum vigin-
tiocto tabula.714.
Lunarepralium 128.
Lux quid 294 primaria velfecundaria. 311.
M.

Itali , quomodo exercitum iter facientem

difponant.407. Achina fpiritalis ab authoreinventa
Italorumin bello virtutes & vitia.404. luculentadefcriptio. 492.

Iteranprofperum velinfelixfuturum.148: Majorfortuna quiddenotet in unaquaque

domo.737 .
L.
Marmoreiquiolimdicti. 320.
Marfilia.392.
Ætitia quid in unaquaquedomodeno- Martis difpofitio integra 648. acquifita.
I tet. 730 .
648. effectus in inferioribus. 650. mi-
Largafeumaxima quid. 191 . crocosmo. 651.
Lamifus Heronausprimum librumde mufi- Mediolanum.382.
caconfcripfit.165. Melodiaquid. 209.
Memorialis arithmetica 153 ejusloci 154.
Latini cytharam invenerunt.165.
Latitudo corporis , quomodo inveniatur. additio.156.fubtractio 157.multiplicatio,
287.
partitio.16.
LeonhardiJuftiniani cum magiftro quodam Menfisfolaris vellunaris. 505 .
Padoenficertamentormentarium. 425. Menfura musica. 190.
Leonis integra natura.544 . gradus parti- Mercurius lyraminvenit. 165 .
culares,596 . ftella fixa 597.naturalisdif- Mercurii natura integra. 663. acquifita.
pofitio. 598. quas regiones & urbes ha- 665 influxus in inferiora. 666. in mi-
beat . 691.
crocofmum.667.
Libra natura integra. 602.gradus particu. Metis.373.
lares. 604.ftellafixa. 605 naturalis dif- Metrica ars . 261.
pofitio. 606. quas regiones & urbes ha- Militaris arithmetica.123 ars.343 .
beat.691 .
Militum cobors pyramidalis quomodo or-
Ligaturarumomnium exempla. 194. dine vr. 123 .

Linea altitudinis,quomodo capiatur. IOI. Minima quid.191.

Lineahypothenufa quid. 262.perpendicula- Minorfortuna in unaquæque domo quid
denotes 738.
ris,parallela ib.
Hhhhh Mono-
 INDE
Monochordi literarum inventio. 131. pro-
portionalis divifio.182 . parva quantita-
tes. 185.
Motus fcientia. 433 à quatuor elemento-
rum naturisgeneratus 469 formalis . ib.
inftrumentalis. 473.
Multiplicatio quid.42.ejus regula.46 exa-
men.47.quomodo productus digitorum
multiplicatorum expeditè comprehen-
datur.ib ejusfpeculum.49 .
Munimentorum fpecies . 345.partes inter-
næ.347.res ad muniendum neceſſaria ib.
exteriores . 354.figura. 357 quomodo de-
linearipoffint. 359. 362.
Munimetapentagonia vel polygonia. 367 .
figure irregulares.367.compofita.368.eo-
rum materia fundatio,altitudo, inclina-
tio.372.
Munimenti genus excellens à Germano
quodam inventum.391 .
Mufica cui dedicata. 3. quid. 164. etymolo-
gia. ib. inventoresfecundum Mofen &
Gracos. ib.
Mufica proportio.131.mundana vel inflru-
mentalis , eáque harmonica Rhythmica,
metrica. 165. operatio in anima& corpo-
re fecundùm Platonem , Marfilium , Gui-
donem. 166. fubjectum . 168. menfuralis
valorproportionatus. 202 .
Muficarum partium regula generales , 214 .
& fpeciales. 216.
Muficum templum.160 . (168..
Muficus quis.167.perfectus vel imperfectus
N.
Nationumquarundam bellica diſpoſitio.
403.
Notarum proportio ad invicem in figura
triangulari defcripta.204.
Notulafimplices.191.cumpulto verfus dex-
iram . 191.
Notularumligatura.192 . regula.193.puncta.
194.perfectio, imperfectio ,prolatio. 195.
Numeratio quid. 7.que adeam concurrant.
ib.ejusfpeculum.9.
Numerator quid.8..
Numerus quotuplex. 5. phyficus. 6.numera-
tusnumerans,mathematicus, abftractus,
contractus, contractus proprius, abftra-
ctus abfolutus, abfolutuspar ,pariterpar.
X.
1
8. pariter impar,pariterpar & impar. ib
compofitus feu mixtus . 8.relativus abf-
tractus velfiguratus . 10.15. linearis.fu-
perficialis. trigoneus. 15. tetragoneus &-
qualium aut inaqualium laterum ,penta-
gonalis,
folidus,pyramidalis.16.
Numeri Coffici. 17. metrici. 32. muſici . 33.
Geomantici. 35. pythagorici. 37. memo-
riales . 39.
O.
Bjecta irregularia,quomodo depingen-
da . 338.
Oblongumpralium.125.
Obfeffi, quomodo intelligant cuniculos agi.
417.
Obfeffiolocorum munitorum. 395.resadeam
neceffarie.ib.
Obfidionesfine vallis ,fedfolummodòpara-
pettis & gabionibusfacta. 401.
obfidionis cujufdam notabilis defcriptio.
400 .
Oculicompofitio 296 defcriptio cumfuisad-
hærentibus ib partes conftitutiva.ib.
Oculorum delineationes.330 .
Oppofitionis luminarium inventio.138.
Opticafcientia . 293.circa quid verfetur.294 .
Orivetum Thufciæ oppidum.145 .
Orpharion inftrumentum muſicum 138.
Ovaleprælium.126.
Ovalisfigura ufus in integrafacie depingen-
da. 334.
,ive Huyfel, in Hungaria. 378.
Owar f
P.
Palmanova.381.
Pandora.233 . ejus ufus ib.ſyſtema.234.re-
gula.236.
Paralleli Amphifciorum fex. 534. Hetero-
fciorum vigintifeptem 535. Perifciorum
Septem. 536. cujuslibet regionus quomo-
do inveniantur.556.
Parrhafius infignis pictor in capillorum
crifporum delineationibus. 320.
Paufa.191.
Perspectivapictorifcitu neceffaria.322.
Petitares, adquam domumpertineat.772 .
Phanius fiftulaminvenit.165.
Philip. deVitriaco in muſicaflos dictus.192.
Pictor
 INDE
Pictor qualis.319.quibus artibus.320.quibus
inftrumentis inftructus effe debeat. 323.
Pictura tresfpecies.320 . adjumenta effentia-
lia.324 praxis in perspectivis.340.
Pionneri qui dicantur. 396.
Pifa.392 .
Pifcaria.381.394.
Pifcium naturaintegra.622 gradusparticu-
Lares.624 .ftellafixa. 625.naturalis difpo-
fitio.626.quas regiones & urbes habeant
693.
Planeta motus diurnus. 141. ad quamlibet
horam quomodo reperiatur.ib.
Planeta boni,mali vel mediocres. 628.
Planetaalicu
niatur.147 . nativitatis,quomodoinve-
jus
Planetarum doctrina generalis . 627.debili-
tates magis effentiales.635.velaccidentales.
636. regula generales . 673. quomodo in
domuum cæleftium figuriscollocandiante
meridiem. 682. & post. 684. conjunctio
major,media , infima. 697. electio in ali-
quo opere. 712.
Planimetria.280.
Planiſpharii cofmographici ab authore in-
věticompofitio luculenter defcripta. 543.
& feq.ejus ufus.551 . &feqq.
Pluviarum abundantiaprognofticatio . 699.
Polymetria. 280.
Pomponius Gauricus Neapolitanus fculptu
ra laudes cecinit.320 . (739
Populus quid in unaquaque domofignificet.
Progreffio arithmetica in numeris Cofficis.
31. quidfit. 42. ejus regula 52.numeroru
progreffionisparium vel imparium loco-
rum aftimatio. 53.
Prælium Rhomboidale quomodo difpona
tur.123. ejus ufus. 114. quadratum ib.ob-
longum. 125. ovale. 126. circulare. 127.
lunare. 128.
Proportio numerorum æqualitatis aut inæ-
qualitatis.10. earum fpeculum. 13. fpecies
quomodo in infinitum poffint extendi.
14.mufica. 131. dupla fefqui altera.fefqui-
tertia.fefquioctara.136.temporalis.ib.
Proportionesfemitonii majoris ,& minoris,
Comatis & fchifmatis . 186. quomodofu-
perproportionem oriantur . 189. inaqua-
lis mufica. 191.geometrica. 263.
Prometheusfculptorfeuftatuarius infignis.
320.
X.
Puer in unaquaque domo quid denotet.736.
Puella in unaquaque domo quid fignificet.
736.
Pyramis quadrangularis quomodo menfure-
tur. 104.pyramis radiofa , ejus axis, conus
&baſis . 295.303.
Pyramidalis militum cohors quomodo ordi-
netur.123.
Pythagoras primordia Mufica quomodo in-
venerit . 164.
Pythagorica arithmetica.147.
Uadrangulare pralium , ejusque ufus
Q
Quadranguliufus inpictura,326.336.
Quadrans tormentarius. 424.
Quadrantis defcriptio. 278.
Quadratura luminarium inventio.138.
Quadratus numerus. 18.
Quadratus dequadratis.18.
Quadratus de quadratis quadratè, 19.
Quadratus decubis, 19.
Quæftiones adfuremfurtumquepertinen-
tes.703 . &feq.geomantica.775 . &feq.
Quæftio fi in fcutogeomantico nonfatisfe
explicet,quidfaciendum.769.
Quaftionis conjunctio infcuto geomantico.
769.triplicitates. 771.
Quarta mundi , quo artificio delineanda.
540.
R.
Radicofanum. 389.
Radii vifuales directi velobliqui.reflexivel
refracti. 194. propofitiones de directis.
301. de refractis 309. reflexis. 311.
Radix in numeris Cofficis quomodo inve-
niatur. 18. 19.
Rammeken. 374.
Ravellina.354 .
Recordus . 79.
Regiofub qua mundi zonafitafit, 557 . fub
quoClimate. ib.
Regionum in tabnla depingendarum ratio.
54.1.
Regula triumproportionum,quid. 42. ejus
leges.53.examen. 54.
Regula Curforiadelineatio. 272.
Hhhhh 2 Re-
 INDE
Regula Hypothenufa defcriptio.272 .
RobertusBrunhamus infignis muficus . 192.
Romana & inftrumenta ex Romana in-
venta. 435.
Rote, rotarumý , partes & earum propor-
tio. 439. moventes abexteriori. 442. à
centro . 449.
Rubeus quid in unaquaque domo denotet.
734.
S.
Sagittariiintegranatura. 610. gradus par-
ticulares. 612. ftella fixa 613. naturalis
difpofitio. 614. quas regiones & urbes
habeat.692.
Saturni difpofitio integra . 628. acquifita.
629. fortitudo ex domibus Horofcopi.
630. vel accidentalis . ib . Speciales effe
Etus in inferioribus. 637. inprimis in
microcofmo 637.
Scala quid. 172 fyftematis mollis &natura-
lisfimul.164 duri & naturalisfimal.175.
univerfalis exr.deducta . 176,
Scala militaris. 409. quomodo ad oppidi
murasfoffa manitasadaptanda.128 .
Scalenusquomodomenfuretur.96.
Schematiscæleftis erectio.675.
Schifmamuficum quid. 34.
Sciotericaregula,quomodoconficiatur.508.
ejus ufus . 511.
Scorpionis integra natura. 606. gradus par-
ticulares. 608 ftella fixa. 609.naturalis
difpofitio.610.quas regiones &urbes ha-
beat. 692.
Sculptores.320 .
Sculptura ibid.
Souta Geomantica. 146.
Semibrevis.191 .
Semitanium.34.
Septimana 505.
Siena munimentum. 367.
Signum cælefte alicujus nativitatis, quomo-
do reperiatar. 147.
Signum internum vel externum temporis
mufici. 191.205 .
Signa proportionum univerfalia in tabula
7 Tormentorum elevatio aut depreffio. 423.
explicantur. 207.
Signum quodnam qualibet diei hora oria-
tur.556.
Signorum in domibus difpofitio tempore
X.
meridiano . 681. à meridie. 683.obferva
tioin electionibus . 711 .
Siftrena defcriptio. 238.
Solis difpofitio integra.653.acquifita.655.ef-
fectus in inferioribus. 656. in microco-
fmo, 657.
Sonorum muficorum differentia & motus.
189.
Speculorum indoctrina oprica ufus,& expe-
rimenta. 313 .
Stellarumfixarum tum borealium,tumau-
ftralium tabula. 554. operatio adprodu
cendameteora. 693.
Stifelius 79.
Subtractioquid.42 ejus regula . 45.examen.
46.
Superficies regularis vel irregularis.quomo-
do menfuretur.98.311 .
Surfolidus.19.
Symmetria quid. 320. pictorifcitu neceſſa-
ria.ib.
Symphonia quid 209 ejusconcordantia.ib.
melodiapartes.212 .
Syftema muficum quidfit.170.172 .
T.
T4itusmuficus.190 .
Tauri integra natura. 579.ejus gradus
particulares. 582.ftella fixa . 583.natura-
lis difpofitio. 584. quas regiones &urbes
habeat.690 .
Tempeftatumprognofticatio.687.
Templummuficum ejus defcriptio.161.
Tempora mufica.alba velnigra.34.182.190.
Temporis
fcientia 502.
Tempusquid. 504.
Tenebraquid.295,
Tenor.209.ejus regula. 213.
Terpanderprimuslyraregulas edidit, 165.
Thalia baculus. 224 ejus ufus. 225.
Theophraftus Paracelfus characteribus me-
rè Aftronomicis in Medicina multum
tribuit.562 .
Tonus in Muficaquid.182.
Torcularimprefforium.452 .
Tormentumquomodo difponendum adlon-
giorem emiffionefuafaciendam diftan-
tiam . 425.
Tormen-
 IN DE X.

Tormentipofitiodirecta. 473. Vefaliumfecutus author in humorum par-

Trajectum . 373. ticularium oculidefcriptione.300 .

Triangulusrectangulus quomodo menfare- Veteres quomodo transportarint hominem

tur.96.
Triangulum temporale , cum notularum
perfectarum & imperfectarum explica-
tione. 200. Templi intervallorum con-
fonantias efficiens. 209. ejus ufus inpi-
Etura. 327. faciedimidiadelineanda 332 .
Triftitia quid in unaquaque domo denotet.
731
Tritonus. 183.
Tubal muficeinventor.164.
Tunica quatuor oculum integrantes,earum
nomina, utilitas fitus, 289.
Tunetis nova arx: 379.
-
feu inacceffibilis altitudo,
Turris acceffibilis ,
quomodo inveftigetur.103 &feqq.
Tyrrhenustubaminvenit. 165.
V.
Allorum figure quomodo delineentur.
VA
395.
Valor numerorum certus aut incertus 18.
ab uno fluminis latere ad aliud abfque
-
cymba.418.
Via quid denotetin unaquaque domo.740 .
Victoriam uter reportaturus. 147.
Violidefcriptio.237 fyftema.238.
Virginis integra natura. 598 : variigradus.
600.ftelle fixe. 601.naturalis difpofitio .
60z.quas habeatregiones & urbes.691 .
Vifus quid. 294 f
.implex vel compofitus.ib.
Umbraquid 295.
rai
Umbrarum in locisfuis de-
bitiscollocanda338.
Unitas quid. 6.estindivifibilis.ib.
Vocabula arti militari neceffaria.346.396.
Voces mufica. 173. Vocum nomina , earum-
gordines, & quibus intervallis interfe
menfurentur.
Vocum differentiarum proportiones in Mo-
nochordo.182 .
Vois oppidumjuxtafluviumMuſon. 398.
Vredenborg. 402.

quomodoinveniatur..9. Z
Ꮓ
Venerisnaturaintegra.658.acquifita.6.60.
influxus in hacinferiora. 661.inmicro- Zodiacus & ejuspartes.567.
cofmum. 662.

F I N I S.

Hhhhh Errata

1
 Errata benevolus lector,necubi hæreat,fic corrigat.

Pag.17.lin.penultima . valoris. 105.regula 7.quotus estomiſſu.

21.3.multiplicationem. 7. multiplicando. (44.
23.longus cubus est inverfus. 106.Linea data.
29 figuranonaitidem inverfa. 118.l.24.lege. 27204 .
99.notas numerorumfic colloca. 121.1.25.lege 54.
216.28. fyftematis .
20 250.23 . moventis.
8
309.9.altera.
+∞

[4 311.4.Lux .
x x 8 513.1.2.murali .
&
155.18. & feq. prome.l.m & 27.pro 7.1.7.
112
562.1.32.nece
t ffitatem .
Item 649.1.2.l.pro Jovis. Martis.
સજ
‫א‬

* * 655.1.2 i.natura.
662.l.2.pro martis.l.veneris :
100.ficnumeros difpone. 763 l.f.l.Via .
13 779.infigura Elementorum propè Meridiemprofig.
7 Lignis.
9 I. 782.1.1 . feptima.
 1
་
T
 1
1
1
 Bibl
des
Deu ioth
Mustsc ek
hen
eum s

057003552395